UVODNE NAPOMENE
Izradi Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik (u daljem tekstu: Prostorni plan) pristupilo se na osnovu Odluke o izradi izmena i dopuna Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik („Službeni glasnik RS”, br. 32/15 i 81/15) i Odluke o izradi Strateške procene uticaja izmena i dopuna Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, br. 39/13, 32/15 i 76/15). U skladu sa odlukom Vlade o izradi Prostornog plana, Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture (kao Nosilac izrade) je obavešteno od strane HEPAKO d.o.o. Beograd Vračar (kao preduzeća koje obezbeđuje finansijska sredstva za izradu Prostornog plana) da je Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije odabran za obrađivača Prostornog plana. Ugovor o pružanju usluga na izradi Prostornog plana je zaključen između Ugovornih strana HEPAKO d.o.o. Beograd, kao Naručioca, s jedne strane i Instituta za arhitekturu i urbanizam Srbije (Ugovor broj 1027, od 28. septembra 2015. godine) kao Izvršioca, s druge strane.
Nakon donošenja Prostornog plana 2009. godine usvojeno je nekoliko novih zakona i podzakonskih akata, kao i strateških razvojnih dokumenata koji imaju značajan uticaj na zaštitu Nacionalnog parka i prostorni razvoj turizma na Kopaoniku. Pored važećeg zakonskog osnova, kao i izmena relevantnih propisa, neophodno je bilo sagledati, ili imati u vidu i druge inicijative za promenu Prostornog plana, ostalu dokumentaciju, kao i smernice Evropske unije za usmeravanje održivog razvoja turizma i zaštitu prirode. Na osnovu raspoloživih informacija, rezultata novijih istraživanja i pozitivnih iskustava razvoja planinskih centara i zaštite prirode na prostoru evropskih Alpa, došlo je do izvesnih promena u koncepciji razvoja i zaštite visokoplaninskih područja, u koje spada i Kopaonik, što ima uticaja na usklađivanje izgradnje turističkih centara i funkcija skijališta sa zahtevima i strožim režimima i standardima zaštite prirode i životne sredine. Sve navedene okolnosti i promene uticale su na pokretanje procedure za izradu Prostornog plana.
Izrada Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik usklađena je sa: Zakonom o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09- ispravka, 64/10-US, 24/11, 121/12, 42/13-US, 50/13-US, 98/13-US, 132/14 i 145/14), Zakonom o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine („Službeni glasnik RS”, broj 88/10), Pravilnikom o sadržini, načinu i postupku izrade dokumenata prostornog i urbanističkog planiranja („Službeni glasnik RS”, broj 64/15), Zakonom o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10, 91/10 – ispravka i 14/16), Zakonom o nacionalnim parkovima („Službeni glasnik RS”, broj 84/15), Zakonom o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br. 135/04, 36/09, 36/09 – dr. zakon, 72/09 – dr. zakon, 43/11 – US i 14/16), Zakonom o vodama („Službeni glasnik RS”, br. 30/10 i 93/12), Zakonom o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, br. 135/04 i 88/10), Zakonom o kulturnim dobrima („Službeni glasnik RS”, br. 71/94, 52/11 – dr. zakon, 52/11 – dr. zakon i 99/11 – dr. zakon), Zakonom o turizmu („Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10, 99/11 – dr. zakon, 93/12 i 84/15), Uredbom o ekološkoj mreži („Službeni glasnik RS”, broj 102/10), Uredbom o utvrđivanju Vodoprivredne osnove Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 11/02) i drugim važećim odlukama i strategijama Vlade, kao i drugim normativnim aktima i dokumentima koji se odnose na problematiku iz predmeta Prostornog plana.
Posebne namene zbog kojih se radi Prostorni plan su: zaštićeno područje Nacionalnog parka Kopaonik i primarna turistička destinacija Kopaonik.
Prostorni plan se donosi za period do 2019. godine, sa elementima za njegovu implementaciju u tom periodu.
U pripremi i izradi Prostornog plana uspostavljena je saradnja sa stručnim i drugim institucijama i organizacijama, kao i preduzećima koja posluju na planskom području. Ostvarena je neposredna saradnja i obavljen niz konsultacija sa Zavodom za zaštitu prirode Srbije i ministarstvima nadležnim za zaštitu životne sredine i prostorno planiranje, u okviru kojih su dobijeni uslovi za izradu Prostornog plana. Uspostavljena je saradnja i obavljene su posebne konsultacije posle ranog javnog uvida sa predstavnicima opštinskih uprava Raške, Brusa i Leposavića, čija će uloga posebno biti izražena u procesu implementacije planskih rešenja.
Ovaj dokument predstavlja Prostorni plan područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik koji je pripremljen nakon postupanja po Izveštaju Komisije za sprovođenje postupka javnog uvida (Izveštaj o obavljenom javnom uvidu u Nacrt izmena i dopuna Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik i Izveštaj o strateškoj proceni uticaja izmena i dopuna Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik na životnu sredinu, Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture broj 350-01-01002/2015-11, od 21. marta 2016. godine), kao i po mišljenjima ministarstava na Predlog uredbe o Prostornom planu koja su dostavljena obrađivaču tokom jula 2016. godine.
Prostorni plan sadrži: I. Polazne osnove (sa obuhvatom i granicama područja prostornog plana, celina i podcelina posebne namene; obavezama, uslovima i smernica iz Prostornog plana Republike Srbije i drugih razvojnih dokumenata; sinteznim prikazom analize i ocene stanja, ograničenja i potencijala i dr.); II. Principe i ciljeve prostornog razvoja područja posebne namene (Principi prostornog razvoja; Opšti i operativni ciljevi prostornog razvoja; Regionalni položaj i aspekti razvoja područja posebne namene; Opšta koncepcija razvoja područja Nacionalnog parka i dr.); III. Planska rešenja prostornog razvoja područja posebne namene i drugih oblasti od značaja za definisanje planskih rešenja (sa analizom uticaja posebnih namena Nacionalnog parka na razvoj pojedinih oblasti, izraženih konflikata, predlozima za rešenje konflikata, namenom prostora i bilansom površina posebne namene i dr); IV. Pravila upotrebe zemljišta, pravila uređenja i pravila građenja (sa pravilima građenja za detaljnu razradu poslovno-stambenog kompleksa i helidroma sa hangarom u naselju Čajetina); V. Implementaciju Prostornog plana (učesnike, smernice za izradu planske i druge razvojne dokumentacije; prioritetna planska rešenja i projekte; mere i instrumente za implementaciju); Referalne karte (broj 1. „Posebne namene prostora” u razmeri 1:25.000, broj 2. „Mreža naselja, infrastrukturni sistemi i zaštita životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara” u razmeri 1:25.000, broj 3. „Sprovođenje Prostornog plana” u razmeri 1:25.000, i broj 4. sa četiri lista detaljne razrade za poslovno-stambeni kompleks i helidrom sa hangarom u naselju Čajetina, KO Kopaonik u razmeri 1:1000 – List 1. „Postojeća namena površina”, List 2. „Planirana namena površina”, List 3. „Plan regulacije i nivelacije sa saobraćajnim rešenjem”, List 3a. „Plan regulacije i nivelacije sa saobraćajnim rešenjem – podužni profil saobraćajnice” i List 4. „Sinhron plan infrastrukture”).
Uporedo sa izradom nacrta Prostornog plana, pripremljen je nacrt Izveštaja o strateškoj proceni uticaja Prostornog plana na životnu sredinu.
Prostorni plan se radi u GIS okruženju zasnovanom na ESRI tehnologiji (ArcGIS 10h), što omogućava jednostavniju razmenu podataka, formiranje Geografskog informacionog sistema za obuhvaćeno područje i efikasniju kontrolu sprovođenja Prostornog plana.
Prostorni plan predstavlja planski osnov za zaštitu, korišćenje i uređenje Nacionalnog parka Kopaonik, drugih zaštićenih i predviđenih za zaštitu prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, obuhvaćenog dela primarne turističke destinacije Kopaonik i za održivi razvoj obuhvaćenih lokalnih zajednica. Prostorni plan predstavlja planski osnov za izdavanje informacije o lokaciji i lokacijskih uslova za poslovno-stambeni kompleks i helidrom sa hangarom u naselju Čajetina, KO Kopaonik.
Ovaj prostorni plan je planski osnov za usklađivanje donetih (za teritorije opština Raška i Brus) i izradu (za teritoriju opštine Leposavić) planskih rešenja prostornih planova jedinica lokalne samouprave i za usklađivanje svih urbanističkih planova čiji se obuhvat nalazi u celosti ili jednim delom u granicama Nacionalnog parka Kopaonik i planskog područja prema smernicama utvrđenim u delu V. 2. Prostornog plana.
POLAZNE OSNOVE
1. Obuhvat i opis granica područja Prostornog plana, granice celina i podcelina posebne namene
Granice Prostornog plana, odnosno područja Nacionalnog parka Kopaonik i područja posebne namene, određene su na referalnim kartama Prostornog plana i opisno, prema situaciji na Topografskim kartama (TK) razmere 1:25000 (Listovi TK25: Novi Pazar 580-1-1, 580-1-2, 580-1-3, 580-1-4, 580-2-1, 580-2-2, 580-2-3, 580-2-4, 580-3-1, 580-3-2, 580-3-3, 580-3-4, 580-4-1, 580-4-2, 580-4-3 i 580-4-4). U slučaju neslaganja sa tekstom, merodavna je situacija u prikazima referalnih karata.
1.1. Položaj i osnovne odlike područja Prostornog plana
Područje Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik obuhvata područje Nacionalnog parka Kopaonik (sa zonama I, II i III stepena zaštite) i područje van Nacionalnog parka, na delovima teritorija opština Raška, Brus i Leposavić.
Nacionalni park Kopaonik zahvata severni deo masiva Kopaonika, koji se kao najveća planina centralne Srbije pruža pravcem severozapad – jugoistok u obliku razgranatog grebena dužine oko 82 km i širine 40-60 km, na površini od oko 2.750 km2. Istočni obod masiva predstavlja granicu između planinskih sistema Dinarida i Rodopa. Okružen je masivima Golije na zapadu i nešto nižim planinama Željin, Stolovi i Goč na severu, a pripada slivovima Ibra, Rasine i Toplice. Područje Prostornog plana zahvata severni, najviši i najšumovitiji deo masiva Kopaonika, sa najzastupljenijim i najočuvanijim planinskim prirodnim vrednostima.
Sam Nacionalni park proteže se većim delom na relativno blago diseciranoj planinskoj površi (nazvanoj i Ravni Kopaonik), prosečne visine od oko 1700 m n.v, sa najvišim Pančićevim vrhom (2017 m n.v) i više drugih vrhova. U ovu površ najizrazitije je usečen basen Samokovske reke, kao najvrednija predeona celina, a Nacionalni park zahvata i gornje delove planinskih padina prema dolinama Ibra, Jošaničke, Gobeljske i Brzećke reke, kao i prema izvorišnim pritokama Toplice. Visinska diferenciranost područja parka je 1.217 m. Područje Nacionalnog parka zahvata delove teritorija opština Raška (u okviru Raškog upravnog okruga) i Brus (u okviru Rasinskog upravnog okruga) u južnom delu centralne Srbije. Prostor van Nacionalnog parka obuhvaćen Prostornim planom (ranija zaštitna zona Nacionalnog parka) zahvata delove teritorija opština Raška, Brus i Leposavić (u okviru Kosovko-mitrovačkog upravnog okruga u severnom delu AP Kosovo i Metohija).
Po svojoj osnovnoj i prioritetnoj nameni očuvanja, unapređenja, zaštite i prezentacije posebnih prirodnih i kulturnih vrednosti nacionalnog značaja, Nacionalni park Kopaonik je 1981. godine proglašen kao prirodno dobro od izuzetnog značaja u I kategoriji. Međunarodni status parka nije utvrđen, a po kategorizaciji Međunarodne asocijacije za zaštitu prirode IUCN, pripada II kategoriji. Uzajamno delovanje brojnih prirodno-geografskih faktora, pojava i procesa, uslovilo je brojna specifična obeležja izrazitog geodiverziteta, koji se manifestuje geotektonskim, orografskim, klimatsko-hidrološkim, biogeografskim, pedološkim i drugim uslovima i vrednostima. Uz vrednosti nepokretnih kulturnih dobara, ovi uslovi i vrednosti kvalifikovali su Kopaonik kao nacionalni park u rangu ostalih proglašenih nacionalnih parkova u Srbiji (Fruška Gora, Đerdap, Tara i Šar planina).
Zbog ugroženosti temeljnih prirodnih fenomena, u odnosu na evropske kriterijume u oblasti zaštite prirode, Nacionalni park Kopaonik danas postepeno gubi karakteristike koje su neophodne za kategoriju nacionalnog parka. Prirodne vrednosti Nacionalnog parka Kopaonik nisu tretirane u prirodnoj prostornoj celini, budući da nije obuhvaćen planinski prostor na severu AP Kosovo i Metohija. Sa prioritetnom namenom Nacionalnog parka najkompatibilnija je njegova namena zaštite i održivog korišćenja nacionalnog i regionalnog izvorišta voda (gornji slivovi Rasine i Toplice), a zatim planinski turizam, pod uslovom da se ispune zahtevi njegove održivosti u okviru režima zaštićenog prirodnog područja.
Regionalni i nacionalni nivo privrednog razvoja, područje Nacionalnog parka Kopaonik postiglo je samo u pogledu planinskog turizma, prvenstveno zimskog (alpsko skijanje). Zahvaljujući značajnim, pretežno državnim ulaganjima, stvoren je nov turistički proizvod i imidz glavnog zimskog turističkog centra Republike Srbije. Ova delatnost predstavljaće i nadalje glavnu razvojnu šansu Kopaonika i određivati njegov regionalni i nacionalni značaj, pod uslovom da bude integrisana u jedinstvenu regionalnu ponudu i da integriše sve lokalne i regionalne komplementarne delatnosti i sadržaje (poljoprivredu i sela, malu privredu, saobraćaj i drugo), uz obezbeđenje ostvarivanja prioritetne namene i funkcija Nacionalnog parka.
Dalji razvoj planinskog turizma u okviru Nacionalnog parka Kopaonik u velikoj meri zavisi od prevazilaženja tekućeg konflikta sa zaštitom prirode i prirodnih vrednosti na najpovoljnijim alpskim skijaškim terenima u II stepenu zaštite i u okviru turističkih kompleksa u III stepenu zaštite sa intenzivnom i neplanskom izgradnjom. Prema iskustvima sa evropskih Alpa, najbolji alpski skijaški tereni i lokaliteti za izgradnju turističkih kompleksa, kao ključni resursi planinskog turizma, po pravilu su izuzeti iz rigoroznijih režima zaštite prirodnih vrednosti (što ne znači da su time zanemarena pravila zaštite prirode). Zato je i za razvoj planinskog turizma na Kopaoniku od ključnog značaja da se omogući optimalno korišćenje inače ograničenih povoljnih alpskih skijaških terena, uz adekvatnu zaštitu planinske prirode.
S druge strane, i dalje treba insistirati da težište smeštajnih kapaciteta bude van granica Nacionalnog parka, pretežno u okviru postojećih naselja. Rešenje tekućeg konflikta i kreativna rešenja kompromisa između održive zaštite i održivog turizma uslovljeni su institucionalnim i organizacionim promenama u upravljanju zaštitom i turizmom, kojima treba obezbediti integraciju ove dve glavne aktivnosti Nacionalnog parka, tako da se adekvatnom prezentacijom podrži atraktivnost zaštićenih vrednosti za razvoj turizma, a da turizam organizaciono i finansijski podržava zaštitu.
1.2. Teritorijalni obuhvat područja Prostornog plana
Područje Prostornog plana obuhvata prostor površine od oko 324,84 km2 na delovima teritorije (Tabela I-1):
opštine Raška (10 KO): cele katastarske opštine Jošanička Banja, Crna Glava, Kremiće, Badanj, Semeteš, Tiodze, Lisina, Šipačina, Kopaonik i Rakovac;
opštine Brus (8 KO): cele katastarske opštine Kriva Reka, Paljevštica, Livađe, Gočmanci, Kneževo, Ravnište, Bozoljin i Brzeće; i
opštine Leposavić (2 KO): cele katastarske opštine Guvnište i Belo Brdo.
1.3. Granica područja Prostornog plana
Područje Prostornog plana (324,84 km2) obuhvata: područje Nacionalnog parka Kopaonik površine od oko 120,79 km2 (ili 37% ukupne površine) i van Nacionalnog parka površine obuhvaćenih katastarskih opština od oko 204,05 km2 (ili 63%).
Granica područja Prostornog plana definisana je granicama celih katastarskih opština, a prikazana je u delu I. 1.4. Prostornog plana.
Granica Prostornog plana je:
severna granica – oslanja se na južnu spoljnu granicu opštine Aleksandrovac odnosno od preseka severnih spoljnih granica katastarskih opština Jošanička Banja i Rekovac (opština Raška) i nastavlja ka istoku spoljnom severnom granicom katastarske opštine Kriva reka (opština Brus);
istočna granica – od preseka spoljnih istočnih granica katastarskih opština Kriva Reka i Paljevštica (opština Brus) i pruža se ka jugu spoljnom istočnim granicama katastarskih opština Livađe, Gočmanci i Brzeće, zatim ide spoljnim istočnim granicama katastarskih opština Kneževo, Ravnište i Bozoljin (sve u opštini Brus);
južna granica – od spoljne južne granice katastarske opštine Bozoljin (opština Brus) i ulazi u područje opštine Leposavić gde prati spoljne južne granice katastarskih opština Belo Brdo i Guvnište u istoj opštini;
zapadna granica – od preseka spoljnih granica opština Leposavić i Raška, prati spoljne zapadne granice katastarskih opština Šipačina, Lisina i Tiodze (opština Raška) i dalje spoljnom granicom katastarskih opština Semeteš, Badanj i Kremiće u istoj opštini. Nastavlja u pravcu severa i prati spoljnu zapadnu i severozapadnu granicu katastarske opštine Jošanička Banja (opština Raška), do preseka sa spoljnom granicom katastarske opštine Rakovac u istoj opštini, odnosno do početne tačke.
Bilans površina prema prostornom obuhvatu područja Prostornog plana dat je u Tabeli I-1.
Tabela I-1: Obuhvat područja Prostornog plana
Teritorija Površina u km2 ukupno opština Prostorni plan %opštine područje u NP van NP ukupno opština Raška 670,01 79,15 108,63 187,78 57,8 opština Brus 605,64 41,64 56,41 98,05 30,2 opština Leposavić 538,60 0 39,01 39,01 12,0 Ukupno 1814,25 120,79 204,05 324,84 100,0
1.4. Granice celina i podcelina posebne namene
Granica Nacionalnog parka Kopaonik utvrđena je Zakonom o nacionalnim parkovima. U postupku izrade Prostornog plana konstatovano je da su katastarske parcele br. 248/1, 248/2, 259/1, 259/2, 259/3, 260 i 265, KO Brzeće, teritorija opštine Brus, ukupne površine oko 10 ha, uključene u obuhvat područja Nacionalnog parka i prikazane tekstualno i grafički. Takođe, u opisu granica ima i drugih tehničkih propusta koje je potrebno ispraviti (npr. parcela 3714 KO Paljevštica sa postojećim objektima), te se predlaže da se nakon detaljnog katastarskog određivanja svih granica zaštite Nacionalnog parka, uočene greške u prostornoj identifikaciji granica i njihovom opisu utvrde kroz operat u skladu sa Zakonom o nacionalnim parkovima.
Granica Nacionalnog parka opisana je na sledeći način:
„Granica počinje u tački gde se dodiruju KO Belo Brdo, Brzeće, Guvnište i Ravnište, od koje u KO Brzeće u pravcu severozapada prati kat. parc. br. 1880, 1879 i 1877/1, od koje prelazi u KO Kopaonik i prati granice kat. parc. br. 101, 100, 102, 106, 110, 111, 112, 113, 115, 108, 109, 118, 122/2, 122/1, 136/1, 136/2, 136/3, 136/4, 135/3, 134/2, 135/2, 121/2, 197,4, 107/2, 106/2, 110/4, 110/2, 104/2, 102/7, 24/1, 25, 2457/1, 69, 2443, 2444, 2436/2, 2436/1, 2436/2, 2443, 2442, 2441, 2440, 69, 66, 632, 635, 632 i 66, koju prati do granice sa KO Lisine (zajednička prelomna tačka za kat. parc. br. 66, KO Kopaonik i kat. parc. br.1532, 1530 i 1528 KO Lisine). Odatle nastavlja granicom kat. parc. br.1530, 1529, opet granicom kat. parc. br. 1530, zatim granicom kat. parc. br.1528 sve do granice sa KO Kopaonik u kojoj prati granicu kat. parc. br. 66 sve do granice sa KO Lisine. Prelazeći u KO Lisine prati granicu kat. parc. br. 78 i 79, nastavlja ivicom puta kat. parc. br. 898 KO Kopaonik, kojim dolazi do istočne prelomne tačke kat. parc. br. 1496 KO Lisine, prati granicu parcele sve do zapadne prelomne tačke odakle preseca put kat. parc. br. 2452 KO Lisine u kojoj dalje prati granice kat. parc. br. 1493, 1489, 1488, 1494, 1490 i 1491 do zapadne prelomne tačke, od koje u pravoj liniji preseca kat. parc. br. 1464 izbijajući na kotu 1394 koja je i trigonometrijska tačka 508 (na granici kat. parc. br. 1460). Odatle prati granicu kat. parc. br. 1460, a potom granicu kat. parc. br. 1457 do preseka kat. parc. br. 2448 (put), nastavlja granicama kat. parc. br. 140, 142, 141, 145, 155/1, 157/2, 158/1, 176/1, 179/1, 1355/1, 1354, 1357/1, 1352/1, 1351/1, 1347/1, 1341/1, 547/1, 539/1, 538/2, 535/1, 532, 531, 284, 283, 282, 281, 280/2, 277, 276, 274, 264, 263, 257, 256, 251/2, 251/1, 249, 215 i 218, do preseka sa kat. parc. br. 2459 (put). Preseca ga i zatim prelazi na granicu kat. parc. br. 43 u KO Tiodze. Prati granicu kat. parc. br. 43, zatim kat. parc. br. 45 i 47 do njene najsevernije prelomne tačke i nastavlja granicom kat. parc. br. 45, zatim u pravoj liniji preseca kat. parc. br. 147 i izlazi na granicu kat. parc. br. 79 koju prati do granice između KO Semeteš i KO Tiodze. Nastavlja tom granicom u dužini od 280 m, nakon čega dolazi do prelomne tačke kat. parc. br. 35/1, prati granicu kat. parc. br. 35/1 i 42/2 izbijajući na put kat. parc. br. 57, preseca ga i nastavlja granicom kat. parc. br. 29 i 57 (put), 27/1 i 27/2, zatim opet 27/1 sve do ušća Semeteške reke i bezimenog potoka (kota 1064). Od te kote u pravoj liniji preseca kat. parc. br. 56 (Semeteška reka) i nastavlja u pravcu severa granicom kat. parc. br. 56 (Semeteška reka), zatim prelazi na kat. parc. br. 16/1, a potom i 12/2. Nadalje nastavlja granicom kat. parc. br. 27/1 do kat. parc. br. 125 KO Badanj (put) i izlazi na granicu između KO Semeteš i KO Badanj. Od te tačke nastavlja granicom između pomenutih katastarskih opština, odnosno granicom kat. parc. br. 125 (put) sve do najsevernije prelomne tačke KO Semeteš, odakle prati zapadnu granicu kat. parc. br. 4, koju prati do granice između KO Badanj i KO Kremiće. U KO Kremiće nastavlja da prati granicu kat. parc. br. 73, 72, 50, 51 i 70/2 i preseca u pravoj liniji kat. parc. br. 57 (put) i nastavlja granicom kat. parc. br. 50/2 do granice između KO Jošanička banja i KO Kremiće. Iz te tačke u KO Jošanička banja preseca kat. parc. br. 6281 spuštajući se na ušće (kota 956) dva bezimena potoka od kojih nastaje Dašnički potok. Od te kote (956) preseca kat. parc. br. 6281 prateći Dašnički potok sve do ušća u Samokovsku reku. Od ušća u pravcu juga prati granicu kat. parc. br. 6281 do tromeđe kat. parc. br. 6562, 6563 i 6281. Od tromeđe nastavlja presecajući kat. parc. br. 6563 u pravoj liniji i nastavlja granicom kat. parc. br. 6564, a potom u pravcu severa granicom kat. parc. br. 6570, te prelazi na granice kat. parc. br. 6510 i 6511 kojom opet izlazi na granicu kat. parc. br. 6570. Zatim prati granicu kat. parc. br. 6487 i njome izlazi na granicu kat. parc. br. 6570, i nastavlja granicama kat. parc. br. 6576/2, 6575/2 i 6578/2 kojom izlazi na granicu kat. parc. br. 6570. Prati granicu pomenute parcele sve do granice kat. parc. br. 7855 (put) koju preseca i nastavlja granicama kat. parc. br. 6736, 7628, 6816/2, 6820/2, 6821/2, 7628, 6823/2, 6824/2, 6828/2 i 6827/3 kojom opet izlazi na kat. parc. br. 6824/2. Nadalje prati granicu pomenute parcele, zatim nastavlja granicama kat. parc. br. 6823/2, 7628 i 7629 kojom izlazi na granicu kat. parc. br. 7628. Nastavlja granicama kat. parc. br. 7631, 7627, 7643, 7644/1, 7644/2, 7743, 7744, 7745, 7747, 7643, 7754, 7755 i 7640, zatim južnom granicama kat. parc. br. 7761, 7762 i 7764 i zapadnom i severnom granicom kat. parc. br. 7764, zatim ide zapadnom i severnom granicom kat. parc. br. 7762 kojom izlazi na kat. parc. br. 7640, prati granicu pomenute kat. parc. br. i nastavlja granicama kat. parc. br. 7775, 7776, 7730, 7731, 7725, 7724, 7723, 7722, 7709, 1949, 7709, 7717, 7722, 7724, 7778, 7780, 7720, 7781 i 7640. Prati severnu granicu kat. parc. br. 1915 i 1914 kojom opet izlazi na granicu kat. parc. br. 7640. Prati je i nastavlja granicama kat. parc. br. 1908, 1907, 1906, 1892, 1893, 1890, 1883, 1671, 1884/2, pa granicama kat. parc. br. 1671, 1883 i 1862 do kat. parc. br. 7851 (put). Od te tačke u pravcu severa granica nastavlja kat. parc. br. 1801, 1800, 1803 i 1802 kojom izlazi na kat. parc. br. 1803, pa nastavlja granicom kat. parc. br. 1801 i 1805 kojom izlazi na kat. parc. br. 7851 (put) i prati je do tromeđe kat. parc. br. 1856, 1855 (koje ne pripadaju NP) i kat. parc. br. 7851. Iz te tačke u pravoj liniji granica preseca kat. parc. br. 7851 (put) i izlazi na granicu kat. parc. br. 1860 te nastavlja granicom kat. parc. br. 1876, 1877 i 1863 kojom dolazi do granice KO Jošaničke banje i KO Crne Glave. Granica nastavlja u KO Crna Glava prateći granice kat. parc. br. 5430, 5374, 5373, 5366, 5369, 5368/1, 5327, 5326, 5174 i 5170/1. Od prelomne tačke iste parcele pravolinijski preseca kat. parc. br. 5167 i izlazi na prelomnu tačku kat. parc. br. 5166/1. Nadalje prati granicu kat. parc. br. 5166/1 zatim granice kat. parc. br. 5163/2, 5162/2, 5151/1, 4107/1, 5043/2, 5042/2 i 5039/2 kojom izlazi na granicu kat. parc. br. 4107/1 i njome nastavlja do kat. parc. br. 5024/2, do ukrštanja sa kat. parc. br. 5921 (put), preseca ga u pravoj liniji i nastavlja prateći granice kat. parc. br. 5023/2, 4107/1, 5019/2, 5018/2, 5008/2, 4107/1, 4990/2, 4989/2, 4988/2, 4987/2, 4986/2, 4978/2, 4977/3 i 4107/1 a potom granicom kat. parc. br. 5922 (Gobeljska reka). Nastavlja granicom kat. parc. br. 5922 (Gobeljska reka) do najzapadnije prelomne tačke kat. parc. br. 2218. Od te tačke nastavlja granicom kat. parc. br. 4107/1, 2298/2, 4107/1, 4331/2, 4329/2, 4327/2, 4306/2, 4305/2, 4107/1, 4215/2, 4214/2, 4213/2, 4211/3, 4209/2 i 4190/2 sa koje prelazi na granicu kat. parc. br. 4189/2 kojom se vraća na granicu kat. parc. br. 4190/2 sa koje prelazi na granicu kat. parc. br. 4166/2, a potom na granice kat. parc. br. 3656/2, 3657/2, 3666/2, 3667/2, 3668/2, 3677/2, 3678/2, 3679/2, 3680/2, 3696/2, 3697/3, 3697/1, 3698, 3705, 3747, 3752, 3753, 3754 i 3781 kojom dolazi do kat. parc. br. 5918 (put) preseca je i izlazi na južniju prelomnu tačku kat. parc. br. 3485. Zatim nastavlja kat. parc. br. 3485, 3493, 3555, 3556, 3557, 3558, 3560, 3551, 3550, 3548, 3562, 3563, 3424, 3426 i 3425 kojom izlazi na granicu kat. parc. br. 3424 i njome nastavlja preko granice kat. parc. br. 3383 i 3381. Izlazi opet na kat. parc. br. 3383, koju prati do preseka sa kat. parc. br. 5917 (put) preseca je pod pravim uglom i nastavlja da je prati sve do preseka sa kat. parc. br. 3440/1. Granica parka dalje nastavlja granicama kat. parc. br. 3422, 3418, 3417, 3440/1, preseca kat. parc. br. 5919 (put) i nastavlja granicom kat. parc. br. 3439/1 i 3439/3 kojom opet izlazi na granicu kat. parc. br. 3439/1. Prati je i nastavlja granicom kat. parc. br. 2922 i 2920 i kat. parc. br. 2918 kojom izlazi na granicu između KO Rakovac i KO Crna Glava. Prati granicu katastarskih opština do tromeđe KO Crna Glava, KO Kriva Reka i KO Rakovac koja se nalazi na granici opština Raška i Brus. U opštini Brus granica nastavlja u KO Kriva Reka granicom kat. parc. br. 1152, 1156/1, 1157 i 1158, kojom dolazi do kat. parc. br. 3806 (put), preseca ga i nastavlja granicom kat. parc. br. 1246 kojom opet izlazi na put kat. parc. br. 1251, preseca ga pravoj liniji i nastavlja granicom kat. parc. br. 1453/1, do njene severne prelomne tačke, odakle preseca put kat. parc. br. 3807/4 (put) i nastavlja da prati granice kat. parc. br. 700/4, 700/3, 700/1, 702 i 701/1, dolazi do granice kat. parc. br. 701/2 kojom izlazi na kat. parc. br. 3804 (put), preseca ga i nastavlja granicama kat. parc. br. 697 i 699, sve do raskrsnice puteva kat. parc. br. 3804 i 3807/4, nastavlja presecajući put kat. parc. br. 3807/4 i prelazi na granicu kat. parc. br. 1453/1. Prati je i preko kat. parc. br. 1446, 1453/21, 1453/20, 1453/18, 1453/17, 1453/16, 1453/15, 1453/14, 1449, 1453/13, 1450, 1453/1, 1451, 1453/10, 1453/9, 1453/6, 1453/2, 1453/5, 1453/3, 1453/4, 1453/27, 1453/28, 1453/29, 1453/1, 1454, 1455 i 1456/1, dolazi do kat. parc. br. 1457/1, koju prati do severne prelomne tačke kat. parc. br. 1458/1, iz koje preseca put kat. parc. br. 3808/1 i izlazi na kat. parc. br. 1458/1 i prati je do ukrštanja sa putem kat. parc. br. 3808/1 od koje nastavlja granicama kat. parc. br. 2834 i 2833. Dolazi do puta kat. parc. br. 3808, preseca ga i nastavlja granicom kat. parc. br. 2830/1, prati je i prelazi na kat. parc. br. 2828 i 2829, kojom ponovo izlazi na granicu kat. parc. br. 2828. Prati je do kat. parc. br. 3808 (put) a zatim isti preseca i nastavlja da prati granice kat. parc. br. 2839, 2833/12 i 2844 kojom dolazi do prelomne tačke zajedničke za kat. parc. br. 2845/1, 2864 i 2865. U toj tački preseca put kat. parc. br. 3808 i nastavlja da prati granicu kat. parc. br. 2865. Prati njenu granicu i nastavlja granicama kat. parc. br. 2833/12, 2842/2, 2842/3, 2842/4, 2842/5, 2843, 2842/6, 2833/13, 2833/17, 2833/18, 2939/2 i 2939/1 kojom seče kat. parc. br. 3802 (Ciganski potok) i nastavlja granicom kat. parc. br. 3041/14, 3041/9, 3043, 3044/1, 3049/1, 3049/8 i 3049/9. Granicom kat. parc. br. 3049/9 izlazi opet na granicu kat. parc. br. 3049/1 kojom nastavlja i seče kat. parc. br. 3813 (put). Nakon toga prati granicu kat. parc. br. 3273/3, ponovo se vraćajući i presecajući kat. parc. br. 3813 (put). Zatim prati granicu kat. parc. br. 3049/4, 3427/7, 3427/3, 3427/2, 3426, 3425, 3424, 3423, 3422/2, 3422/1, 3421/2, 3421/1, 3420, 3413, 3414, 3415, 3416/1, 3417, 3418/1, 3419/2, 3428/29, 3428/40, 3428/39 i 3428/38 kojom seče u pravoj liniji kat. parc. br. 3816 (put). Izlazi na kat. parc. br. 3640/2, prati njenu granicu i nadalje prati granice kat. parc. br. 3639/2, 3645 i 3624 kojom izlazi na granicu KO Kriva Reka i KO Livađe, prati je do jugozapadne prelomne tačke kat. parc. br. 3757 od koje sledi granice u KO Kriva Reka kat. parc. br. 3757, 3754, 3716, 3754 i 3755, zatim opet kat. parc. br. 3754, kojom izlazi na granicu između KO Livađe i KO Kriva Reka sve do ukrštanja sa Srebrnačkom rekom i prati granicu između kat. parc. br. 996 i 729 KO Livađe i nadalje u KO Livađe prati granice kat. parc. br. 996, 724, 722/1, 722/5, 722/1, 721, 719/2 i 720, kojom opet izlazi na granicu kat. parc. br. 719/2, prati je i dolazi do kat. parc. br. 991 (put) seče je pod pravim uglom i izlazi na kat. parc. br. 715. Prati njenu granicu, kao i granice kat. parc. br. 713/2 i 711/2, a potom seče pod pravim uglom kat. parc. br. 988 (put). Od puta kat. parc. br. 988, prati kat. parc. br. 45, 42/3, 42/2 i 47, kojom ponovo izlazi na kat. parc. br. 42/2 i njome dolazi do granice između KO Livađe i KO Gočmanci. Granica Nacionalnog parka dalje prati parcele u KO Gočmanci i to granicu kat. parc. br. 24/9, kojom izlazi na vodotok kat. parc. br. 145, preseca ga i nadalje prati granicu kat. parc. br. 52/1 i 152/1, kojom ponovo izađe na 52/1 (južna prelomna tačka na granici između KO Gočmanci i KO Brzeće, prati je do jugoistočne prelomne tačke kat. parc. br. 247, od koje nastavlja granicama kat. parc. br. koje pripadaju KO Brzeće), i to granicama kat. parc. br. 247, 248/1, 260, 259, 259/1 i 259/3, pa zapadnim granicama kat. parc. br. 259/1, 259, 260, 265, 248/2 i 247 kojom izlazi na granicu između KO Gočmaci i KO Brzeće, prati je u dužini od 64 m odnosno do prelomne tačke kat. parc. br. 207, prati njenu istočnu, južnu i zapadnu granicu kojom izlazi na granicu između KO Gočmanci i KO Brzeće, koju prati duž granice kat. parc. br. 207 u dužini od 63 m odnosno do prelomne tačke kat. parc. br. 51/5 KO Gočmanci. Od te tačke u KO Gočmanci prati granicu kat. parc. br. 51/5, 52/16, 52/2, 52/3, 52/2, 51/1 i 51/3 kojom dolazi do granice između KO Brezeće i KO Gočmanci. Prelazi u KO Brzeće i prati granice kat. parc. br. 65/3, 65/1, 65/7, 65/8, 65/9, 65/10 i 173, kojom dolazi do kat. parc. br. 189/2 (put), preseca ga pod pravim uglom i dalje prati granicu kat. parc. br. 172 i 171/2, zatim preseca kat. parc. br. 1892/2 (put) pod pravim uglom i nastavlja da prati granicu kat. parc. br. 65/1 sve do severozapadne prelomne tačke kat. parc. br. 65/21, prati njenu zapadnu granicu i od prelomne tačke prati na dalje granicu između kat. parc. br. 65/1 i 1891/2 kojom izlazi na prelomnu tačku kat. parc. br. 76, od koje nastavlja da prati južne granice kat. parc. br. 1891/1 i 75 u dužini od 180 m, kada granica naglo skreće ka jugu presecajući kat. parc. br. 1882/1 (Brzećka reka) i izlazi na prelomnu tačku kat. parc. br. 84/1 i prati njenu granicu u pravcu jugo istoka kada prelazi na granicu kat. parc. br. 146/3 zatim prati granice kat. parc. br. 109/1, 146/3, sa koje prelazi na granicu kat. parc. br. 165 i ponovo izlazi na granicu kat. parc. br. 146/3, prati je i prelazi na granicu kat. parc. br. 924. Prateći je ponovo izlazi na granicu kat. parc. br. 146/3. Zatim prati granicu kat. parc. br. 146/1, izlazeći na granicu kat. parc. br. 146/3 i preko granica kat. parc. br. 146/51 opet izlazi i prati granicu kat. parc. br. 146/3. Prati je i nastavlja granicom kat. parc. br. 84/9 do čvorne tačke te parcele i kat. parc. br. 1089, gde pod pravim uglom preseca tu kat. parc. br. 1089 (Bela reka), i nastavlja da prati granicu kat. parc. br. 1073, a potom granice kat. parc. br.1094/1, 1094/6, 1064/7, 1063/8, 1061/9, 1048, 1053/7, 1046/3, 1046/2, 1044/2, 1044/5, 1044/6, 1044/7, 1044/3, 1044/4, 1030/7, 1030/2, 1030/6, 1030/5, 1664/3, 1664/1, 1662/2, 1662/3, 1662/8, 1662/6, 1661, 1644, 1643, 1625/11, 1641/4, 1638/8, 1638/7, 1639/3, 1638/2, 1637/1, 1637/2, 1635/4, 1635/3, 1635/2, 1635/1, 1634/2, 1634/2, 1634/1, 1560, 1559/1, 1559/2, 1559/3, 1559/4, 1559/5, 1393/1, 1390/3, 1390/2, 1390/4, 1390/5, 1389/3, 1389/2, 1389/5, 1389/4, 1389/6, 1389/7, 1389/11, 1389/12, 1389/14, 1389/15, 1387/2, 1387/1, 1386, 1379, 1378, 1377, 1367/4, 1369/5, 1369/3, 1901, 1358, 1359 i 1905 kojom granica parka dolazi do granice između KO Brezeće i KO Kneževo. Granica prelazi u KO Kneževo i prati granice kat. parc. br. 5, 14, 15 i 16, kojom dolazi do granice između KO Kneževo i KO Ravnište. U KO Ravnište prati granicu kat. parc. br. 380 do tromeđe kat. parc. br. 380, 738 i 1850 gde pod pravim uglom seče kat. parc. br. 1850 i dalje prati granicu kat. parc. br. 385/1 i 385/2. Kada granica kat. parc. br. 385/2 dođe do granice kat. parc. br. 1851, seče je pod pravim uglom i dalje prati granicu kat. parc. br. 1851 i 378/1 kojom preseca pod pravim uglom kat. parc. br. 1855 i izlazi na kat. parc. br. 370. Granica parka prati granicu kat. parc. br. 370 do kat. parc. br. 1854, koju preseca pod pravim uglom. Dalje granica Nacionalnog parka prati granicu kat. parc. br. 158, 159/1 i 160, kojom dolazi do kat. parc. br. 1854 (put) koju seče pod pravim uglom, zatim nastavlja da prati granicom kat. parc. br. 441, preseca kat. parc. br. 442, pod pravim uglom i izlazi na kat. parc. br. 146, prati njenu granicu u pravcu istoka i juga i nadalje prati granicu kat. parc. br. 145, kojom izlazi na kat. parc. br. 1851 (put) i prati je u pravcu severoistoka i kod severne prelomne tačke kat. parc. br. 463 seče put i prati u pravcu jugoistoka i juga granicu kat. parc. br. 463, južnu granicu kat. parc. br. 464, 140 i 136/1, dolazi do kat. parc. br. 1859, seče je pod pravim uglom i izlazi na granicu kat. parc. br. 136/1, prati njenu granicu, a zatim granice kat. parc. br. 129, 1861, 1705, 1703, 1702 i ponovo izlazi na kat. parc. br. 1703. Preseca kat. parc. br. 1861 pod pravim uglom i prati kat. parc. br. 129 i 1655, kojom ponovo izlazi na granicu kat. parc. br. 129. Zatim prati granicu kat. parc. br. 1604, 129, 1731, 1732, 1733, 1734, 1735, 1737/1, 1738, 1739, 129 i 128. Iz južne prelomne tački kat. parc. br. 128, granica preseca kat. parc. br. 1863 i prelazi u KO Bozoljin prateći kat. parc. br. 5/1, koja izlazi na granicu između KO Bozoljin i KO Belo Brdo, prati je sve do tromeđe KO Ravnište, KO Bozoljin i KO Belo Brdo, nastavlja granicom između KO Belo Brdo i KO Ravnište do početne tačke.”
Obuhvat i granice zona sa režimom zaštite I, II i III stepena Nacionalnog parka utvrđeni su, takođe, Zakonom o nacionalnim parkovima, a Prostornim planom bliže su određene na sledeći način:
1) Zona zaštite I stepena – prostorne jedinice: 13 lokaliteta, ukupne površine 1470,9ha
1. Lokalitet „Barska reka”, obuhvata katastarske parcele (u daljem tekstu: k.p.) br. 122 u celosti i delove k.p.br. 121 i 123, KO Badanj, teritorija opštine Raška, odnosno odeljenje 30 u celosti i delove odeljenja 27, 28, 29, 31 i 34, Gazdinska jedinica (u daljem tekstu: GJ) „Barska reka”.
Granica lokaliteta počinje od tačke B1 (7481035, 4794334) u k.p.br. oko 120 m severoistočno od tromeđe KO Kopaonik, KO Tiodze i KO Badanj, na granici odeljenja 25 i 28 i ide prema severu granicom navedenih odeljenja kroz k.p.br. 121 do tačke B2 (7481164, 4794585) na granici k.p.br. 121 i 123, zatim nastavlja u pravcu severa kroz k.p.br. 123 granicom odeljenja 25/28 i 26/28 do tačke B3 (7481119, 4795981) gde skreće prema istoku-jugoistoku i ide nekategorisanim putem (k.p.br. 123) kroz odeljenje 27 do tačke B4 (7481658, 4795798), onda oštro skreće prema jug-jugozapadu, kroz k.p.br. 123, granicom odeljenja 27 i 34, a zatim skreće prema jug-jugoistoku kroz odeljenje 34 do tačke B5 (7481757, 4795429) na granici KO Badanj i KO Kopaonik odakle ide prema jugu pomenutom granicom do tačke B6 (7481156, 4794269), gde skreće prema zapad-severozapadu i seče odeljenja 29 i 28 odnosno k.p.br. 121 na dužini 147 m do početne tačke.
Površina lokaliteta je 87,0 ha.
2. Lokalitet „Kozje stene”, obuhvata cele k.p.br. 6283/1, 6283/2 i 6565, i delove k.p.br. 6281 i 6563. Jošanička Banja, cele k.p.br. 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9 i 14 i delove k.p.br. 4, 16, 69 i 127, KO Badanj i cele k.p.br. 71, 72, 73 i 74, KO Kremiće, teritorija opštine Raška, odnosno odeljenja 1, 2, 3, 4 i 5 GJ „Barska reka” i odeljenja 119, 120, 121, 122, 1023, 124, 125, 126, 127, 128, 129, 130, 12, 13, 141, 142 i 140 odsek „b” i čistina 1, 139 čistina 1 i deo odseka „a”, GJ „Samokovska reka”.
Granica počinje od tačke K1 (7478807, 4800393) na tromeđi KO Kremiće, KO Jošanička Banja i KO Badanj, odakle u pravcu severa nastavlja granicom KO Jošanička Banja i KO Badanj u dužini od 200 m, gde prelazi u KO Jošanička Banja i preseca k.p.br. 6281 prateći granicu odeljenja 129 i 130 GJ „Samokovska reka” i izlazi na put k.p.br. 6563 (severna granica k.p.br. 6565 – tačka K2 (7479463, 4801533), odatle u pravcu juga prati granicu k.p.br. 6565, 6563, 6283/2 i 6281 do mesta gde se dotiču KO Jošanička Banja i KO Badanj do tačke K3 (7479643, 4800769), i prelazi u KO Badanj prateći Samokovsku reku (k.p.br. 127) u dužini od 308 m do tačke K4 (7479458, 4800582), gde se susreću odeljenja 128, 12 i 11 GJ „Samokovska reka”, na k.p.br. 16. Od te tačke prati granicu k.p.br. 127 i prelazi u k.p.br. 69 prateći granicu odeljenja 12, 13 (međom k.p.br. 69 i 25, 26, 27, 30 i 31 u dužini od 40 m), odakle pravolinijski u pravcu juga preseca ponovo k.p.br. 69 i izbija na Samokovsku reku koju preseca i izlazi na tačku K5 (7480437, 4799519), gde se dotiču odeljenja 13, 14, 120 i 121. Od te tačke u k.p.br. 16 prati granicu odeljenja 120, zatim 119 GJ „Samokovska reka” (uključujući celu k.p.br. 14) i izlazi na k.p.br. 4 (KO Badanj) koju takođe preseca prateći odeljenja 119, od tačke K6 (7479922, 4797979), dolazi do odeljenja 5 GJ „Barska reka”, prati njenu istočnu granicu i dolazi do granice opština Semeteš i Badanj do tačke K7 (7479492, 4797519). Od te tačke nastavlja granicom te dve opštine do najsevernije tačke opštine Semeteš od koje u pravcu jugozapada nastavlja granicom k.p.br. 6 zatim k.p.br. 4 i 5, kojom opet izlazi na k.p.br. 4, prati granicu parcele izlazeći na tačku gde se dotiču KO Badanj i Kremiće, tačka K8 (7478479, 4799058). Od te tačke nastavlja zapadnom granicom k.p.br. 73, zatim k.p.br. 72, dolazeći do tačke K9 (7478417, 4800200) gde se dodiruju KO Kremiće i Jošanička Banja, i nastavlja granicom između pomenutih KO i dolazi do početne tačke.
Ukupna površina iznosi 485,9 ha.
3. Lokalitet „Jankove bare”, obuhvata k.p.br. 47, i delove k.p.br.48, 69 i 126, KO Badanj, teritorija opštine Raška, odnosno odeljenja 21, 22, 23, 28, 29 i 24 odsek „a”, GJ „Samokovska reka”.
Granica počinje od tačke Jb1 (7482122, 4798108) na koti 1531 m n.v. gde se dodiruju GJ „Samokovska reka” i „Gobeljska reka” (k.p.br. 69), od koje u pravcu severoistoka preseca k.p.br. 69 prateći granicu odeljenja 22 GJ „Samokovska reka”, kojom dolazi do k.p.br. 48 koju preseca prateći granicu odeljenja 22 i 23 do tačke Jb2 (7483321, 4799101), i dolazi do k.p.br. 69 koju preseca prateći granicu odeljenja 23, zatim granicom istog odeljenja preseca i k.p.br. 126 do tačke Jb3 (7483005, 4798953). Granicom istog odeljenja preseca je prateći istočnu granicu odeljenja 24 odsek a, zatim nastavlja istočnom granicom odeljenja 22, 28 do tačke Jb4 (7481976, 4797435). Od te tačke prateći južnu i zapadnu granicu odeljenja 29 izlazi na granicu k.p.br. 47, prati granicu pomenute parcele do njene najzapadnije tačke Jb5 (7482607, 4797192) od koje opet prelazi u k.p.br. 69 i preseca je prateći granicu odeljenja 21 kojom izlazi na početnu tačku.
Ukupna površina iznosi 106,7 ha.
4. Lokalitet „Samokovska reka”, obuhvata k. p. br. 21 i 22 u celosti i deo k. p. br. 77, KO Kopaonik, teritorija opštine Raška, odnosno odeljenje 93 u celosti i delove odeljenja 94, 95 i 96, GJ „Samokovska reka” i deo odeljenja 44 GJ „Barska reka”.
Granica lokaliteta počinje od tačke S1 (7483107, 4795697), na granici KO Badanj i Kopaonik (kota 1567), ide u pravcu severoistoka granicom pomenutih katastarskih opština odnosno južnom ivicom nekategorisanog puta do tačke S2 (7483336, 4795797), odakle na dužini 290 m, preko prelomnih tačaka S3 (7483443, 4795912) i S4 (7483520, 4795946.27) nastavlja južnom ivicom pristupnog puta postrojenju za vodosnabdevanje turističkog centra i obilazeći sa južne strane prostor postrojenja dolazi do tačke S5 (7483555, 4795943) na levoj obali Samokovske reke (k.p.br. 899), zatim skreće ka jugu i ide uzvodno prvo levom obalom Samokovske reke, a zatim levom obalom njene sastavnice Murske reke, odnosno zapadnom granicom k.p.br. 899 do tačke S6 (7483847, 4794359) onda skreće prema zapadu do tačke S7 (7483503, 4794450) sekući k.p.br. 77 na dužini 359 m, onda skreće prema severozapadu i ide istočnom ivicom asfaltnog puta DP IIa br. 210 na dužini 266 m do tačke S8 (7483411, 4794690), zatim ide ivicom trase starog puta (k.p.br 900) do tačke S9 (7483358, 4794730) na dužini 80 m, onda ponovo ide ivicom novog puta do tačke S10 (7483100, 4795116) na dužini 473 m, dalje nastavlja trasom starog puta na dužini 204 m do tačke S11 (7483040, 4795308), onda ivicom novog puta na dužini 42 m do tačke S12 (7483045, 4795349), dalje ide trasom starog puta na dužini 60 m do tačke S13 (7483054, 4795405), zatim ivicom novog puta na dužini 70 m do tačke S14 (7483074, 4795472) i dalje do početne tačke S1 ide na dužini 231 m ivicom državnog puta i trasom starog puta koje se na ovoj deonici poklapaju.
Površina lokaliteta je 71,2 ha.
5. Lokalitet „Vučak”, obuhvata k.p.br. 7515, 7575, 7576, 7577, 7578 u celosti i deo k.p.br. 7523, KO Jošanička Banja i deo k.p.br. 69, KO Badanj, teritorija opštine Raška, odnosno odeljenja 99 odsek „a”, 101 odsek „a”, 104, 105 odsek „b” i 106 odsek „a”, GJ „Gobeljska reka”.
Granica počinje u tački V1 (7481891, 4799951), gde se dodiruju KO Jošanička Banja i Badanj (prelomna tačka k.p.br. 7515 KO Jošanička Banja) od koje u pravcu severoistoka prati granicu k.p.br. 7515 kojom izlazi na k.p.br. 7523, preseca je pravolinijski i izlazi na k.p.br. 7515 i prati njenu severnu granicu, i nastavlja severnom granicom k.p.br. 7576, zatim prati granicu k.p.br. 7575, do tačke V2 (7482394,4800202). Od te tačke nastavlja granicom k.p.br.7577, 7578, 7577 i 7576 pa k.p.br. 7515 i dolazi do granice između KO Jošanička Banja i Badanj i prati je u pravcu istoka u dužini od 170 m do tačke V3 (7482558, 4800000), kada ulazi u KO Badanj i preseca k.p.br. 69 prateći istočnu granicu odeljenja 99 odsek „a”, zatim granicu odeljenja 101 odsek a i istočnu granicu odeljenja 104 odseka do tačke V4 (7482790,4799182). Od te tačke prateći granicu odeljenja 104 i 105 odsek b, do tačke V5 (7481890,4799719), i granicu 106 odsek „a” do tačke V6 (7481902,4799366), i zapadnu granicu odeljenja 106 i severnu granicu odeljenja 105 odsek „b” do tačke V7 (7481557,4799937) (sve u k.p.br. 69), kojom izlazi na tačku gde se dodiruju KO Jošanička Banja i Badanj i njome do početne tačke.
Ukupna površina iznosi 66,2 ha.
6. Lokalitet „Mrkonje”, obuhvata deo k.p.br. 4107/1, KO Crna Glava, teritorija opštine Raška, odnosno odeljenja 45 i 46 odsek „a” u GJ „Gobeljska reka”.
Granica je definisana granicom odeljenja 45 i 46 odsek „a”, GJ „Gobeljska reka” i u celosti se nalazi u središnjem delu k.p.br. 4107/1, KO Crna Glava. Granica polazi od tačke M1 (7486184,4801191) prati istočnu granicu odeljenja 45 do tačke M2 (7485611,4800214), nastavlja južnom granicom odeljenja 46 odsek „a” do tačke M3 (7485198,4800322) odakle prateći istočne granice istih odeljenja dolazi do početne tačke.
Ukupna površina iznosi 29,9 ha.
7. Lokalitet „Gobelja”, obuhvata k.p.br. 4119 u celosti i delove k.p.br. 4107/1 i 4118, KO Crna Glava, teritorija opštine Raška, odnosno odeljenja 30, 31, 32, 33 i 34 GJ „Gobeljska reka”.
Granica lokaliteta počinje od tačke G1 (7486090, 4797098), na granici KO Badanj i Crna Glava, 20 m severozapadno od tromeđe KO Kriva Reka, Badanj i Crna Glava, odakle ide prema severozapadu i preko tačke G2 (7485554, 4797373) prati granicu KO Crna Glava i Badanj do Male Gobelje (trigonometar 1845 m n.v.) odnosno do tačke G3 (7485447, 4798245) gde skreće i ide generalnim pravcem prema istoku sekući k.p.br. 4118 i 4101/1 duž granica odeljenja 34, 30 i 31 i prelomnih tačaka G4 (7485605, 4798424), G5 (7486101, 4798299) i G6 (7486196, 4798652) i dolazi do tačke G7 (7486451, 4798632) na granici KO Crna Glava i Kriva Reka, zatim skreće prema jugoistoku i ide granicom pomenutih katastarskih opština do tačke G8 (7486638, 4797870) odakle seče k.p.br. 4107/1 u pravoj liniji na dužini 123 m do tačke G9 (7486612, 797750), zatim nastavlja prema jugozapadu granicom k.p.br. 4107/1 s jedne i k.p.br. 4107/4 i 4107/3 s druge strane, do tačke G10 (7486150, 4797129) gde ulazi u k.p.br. 4107/1, seče je na dužini 72 m preko prelomnih tačaka G11 (7486119, 4797120) i G12 (7486111, 4797105) i dolazi do početne tačke G1.
Površina lokaliteta je 127,7 ha.
8. Lokalitet „Bele stene”, obuhvata cele k.p.br. 4, 5, 32, 33, 34, 35, 37 i 38 i delove k.p.br. 3/10, 9/1, 31 i 1889, KO Brzeće, teritorija opštine Brus, odnosno odeljenje 81 u celosti i deo odeljenja 78 (odseci a, b, c i čistina 1), GJ „Brzećka reka” i deo prostora severno od granice GJ.
Granica polazi od tačke Bs1 (7487280, 4796353), gde se dodiruju KO Brzeće i Kriva Reka (zapadno od kote 1772), i njome nastavlja u KO Brzeće, u pravcu istoka granicom k.p.br. 38 sve do puta (k.p.br. 1889) koji preseca tj. tačke Bs2 (7487766, 4796098). Odatle nastavlja u pravcu jugoistoka presecajući k.p.br. 31 granicom odeljenja 81, nastavlja zatim kroz k.p.br. 9/1 sekući je granicom odeljenja 81 sve do Brzećke reke (k.p.br. 1882) do tačke Bs3 (7488012, 4795800), i nastavlja uzvodno Brzećkom rekom odnosno granicom k.p.br. 9/1 do kote 1425 (Gvozdac) do tačke Bs4 (7487699,4795645). Odatle seče k.p.br. 9/1 prateći odeljenje 81 i 78 sve do zajedničke prelomne tačke k.p.br. 9/1 i 9/9, do tačke Bs5 (7486572, 4795708) od koje u pravcu severa prati granicu k.p.br. 9/1 i 33, a potom prelazi na granicu k.p.br. 9/1, 35 i 34 do tačke Bs6 (7486951, 4796416), od koje prati severnu granicu k.p.br. 35, kojom oštrog skretanja u desno na udaljenosti od 163 m dolazi do tačke u kojoj preseca put (k.p.br.1889) i nastavlja pravolinijski u pravcu jugoistoka gde preseca k.p.br. 3/10 u dužini od 200 m i dolazi do severne prelomne tačke k.p.br. 37, prati granicu k.p.br. 37 do južne prelomne tačke k.p.br. 36, odatle nastavlja da prati granicu k.p.br. 38 i dolazi do početne tačke.
Ukupna površina iznosi 59,8 ha.
9.Lokalitet „Metođe”, obuhvata cele k.p.br. 30 i40 i delove k.p.br. 9/1,31,1882 i 1889, KO Brzeće, teritorija opštine Brus, odnosno odeljenja 67, 69, 70, 71,82 i 83 odsek b, c, i čistine 1 i2, GJ „Brzećka reka”.
Granica polazi od tačke Mt1 (7487699, 4795645) na koti 1425 (Gvozdac) i ide u pravcu severoistoka granicom k.p.br. 1882 (Brzećka reka) do tačke gde se na Brzećkoj reci dodiruju odeljenje 81 i 82, od te tačke seče k.p.br. 9/1 prateći granicu odeljenja 82, sve do puta (k.p.br. 1889) kojeg preseca i izlazi na k.p.br. 40, prati granicu iste parcele i ponovo izlazi na put (k.p.br. 1889), preseca ga i od tačke Mt2 (7487744, 4796137) izlazi na granicu k.p.br. 31 i na dalje prati granicu k.p.br. 31 sve do k.p.br. 9/1, prati njenu granicu i prelazi na severnu granicu k.p.br. 30, prati je do k.p.br. 9/1 koju zatim seče prateći granice odeljenja 82 i 83 sve do preseka sa Brzećkom rekom i tačke Mt3 (7488734, 4795402), odakle nastavlja granicom k.p.br. 9/1 (odnosno južnom granicom odeljenja 67 i 69), do tačke Mt4 (7487759, 4794688), a potom u pravcu severa istu parcelu seče granicom odeljenja 71 sve do početne tačke.
Ukupna površina iznosi 117,6 ha.
10. Lokalitet „Jelak” („Panićki Jelak”), obuhvata cele k.p.br. 12, 14 i 16, i delove k.p.br. 9/11 i 1882, KO Brzeće, teritorija opštine Brus, odnosno odeljenja 64, 65 i 66, GJ „Brzećka reka”.
Granica polazi od tačke J1 (7488927, 4795594) na mostu puta (k.p.br. 22) preko Brzećke reke u lakat krivini ( k.p.br. 1882) i u pravcu severoistoka prati granicu k.p.br. 9/11, preseca granicu k.p.br. 1882 (reka) i potom prati granicu k.p.br. 16, kojom opet dolazi do reke, preseca je i prati severnu granicu k.p.br. 12 do tačke J2 (7489381, 4795695). Od te tačke u pravcu juga prelazi k.p.br. 9/11 do tačke J3 (7489532, 4795021), i nadalje prati južnu granicu k.p.br. 9/11 sve do kote 1508 i tačke J4 (7488550, 4794825), odakle seče k.p.br. 9/11 prateći zapadnu granicu odeljenja 66 GJ „Brzećka reka”, njome dolazi do Brzećke reke, prati njenu levu obalu sve do početne tačke.
Ukupna površina iznosi 59,9 ha.
11. Lokalitet „Duboka”, obuhvata cele k.p.br. 1325, 1353, 1354, 1355, 1360, 1361, 1362, 1365, 1366, 1367 i 1368 i delove k.p.br. 1319/1, 1328, 1346, 1885 i 1888, KO Brzeće, teritorija opštine Brus, odnosno obuhvata odeljenja 23, 24, 25, 26, 49 i 50 u celosti i delove odeljenja 46 i 47, GJ „Brzećka reka”.
Granica polazi od tačke Du1 (7489828, 4792474) na tromeđi KO Kneževo, Brzeće i Ravnište i prati granicu k.p.br. 1346 do puta (k.p.br. 1888), preseca ga i nastavlja do tačke Du2 (7488959, 4792517), odakle nastavlja preko k.p.br. 1319/1 koju seče prateći granicu 25 i 26 odeljenja dolazeći do kote 1782 (Šiljak) i tačke Du3 (7487825, 4792597). Od ove tačke naglo skreće ka severu sekući k.p.br. 1328 prateći granicu odeljenja 26 sve do ukrštanja sa putem (k.p.br. 1888) i tačke Du4 (7488414, 4793333), preseca put i nadalje prolazi kroz k.p.br. 1346 prateći granicu odeljenja 26 kojom dolazi do reke (k.p.br. 1885), prati levu obalu reke i izlazi na prelomnu tačku k.p.br. 1361, prati njenu severnu granicu, zatim granice k.p.br. 1354 i 1361, i nastavlja graničnom linijom između k.p.br. 1355 i 1901 do tačke Du5 (7489929, 4793084) nastavlja do prelomne tačke k.p.br. 1361, prati njenu granicu, a potom je seče prateći granicu odeljenja 50 sve do ukrštanja putem (k.p.br. 1905) i tačke Du6 (7489851, 4792678), što je i granica između KO Brzeće i Kneževo i nastavlja prateći tu granicu do početne tačke.
Ukupna površina iznosi 144,0 ha.
12. Lokalitet „Jelovarnik”, obuhvata cele k.p.br. 1865, 1867, 1874, 1875 i 1876 i delove k.p.br. 1868/1, 1868/4, 1868/5 i 1887 u KO Brzeće kao i cele k.p.br. 115, 116 i117, KO Ravnište, teritorija opštine Brus, odnosno odeljenja 16, 17 i 15 odsek „b” i čistina 1i18 odsek „a”, GJ „Brzećka reka”.
Granica počinje od tačke Jv1 (7488148,4791311) odnosno, zapadne prelomne tačke k.p.br. 115 KO Ravnište i ide u pravcu zapada prateći granicu između KO Brzeće i Ravnište, sve do istočne prelomne tačke k.p.br. 1881 u KO Brzeće i tačke Jv2 (7487277, 4791059). Od nje nastavlja prateći granicu k.p.br. 1868/5 KO Brzeće do ukrštanja sa putem (k.p.br. 1897 KO Brzeće) do tačke Jv3 (7486911, 4791115) i nastavlja kroz k.p.br. 1868/5 prateći granicu odeljenja 16, kojom izlazi na k.p.br. 1876, prati njenu severnu granicu i nastavlja prateći granice k.p.br. 1875 i 1874, do tačke Jv4 (7487846, 4791581), gde dolazi do ušća dva potoka od kojih nastaje potok Jelovarnik (k.p.br. 1887 KO Brzeće). Od ušća nastavlja kroz k.p.br. 1868/1 i 1868/4 prateći granicu odeljenja 17 i izlazi na prelomnu tačku k.p.br. 1867 KO Brzeće i tačke Jv5 (7488456, 4791937), od koje naglo skreće ka zapadu i prati granicu k.p.br. 1867 sve do ukrštanja sa potokom. Nadalje prati potok i presecajući k.p.br. 1867 i izlazi na granicu između KO Ravnište i KO Brzeće. Od te tačke granica nastavlja kroz KO Ravnište prateći istočne granice k.p.br. 117, 116 i 115 do tačke Jv6 (7488972, 4791329), a potom prateći i južnu granicu k.p.br. 115 dolazi do početne tačke.
Ukupna površina iznosi 66,4 ha.
13. Lokalitet „Suvo rudište”, obuhvata k.p.br. 1319/2 i 1878 u celosti i delove k.p.br. 1319/7, 1328/1, 1868, 1877/1, 1897 i 1903, KO Brzeće, teritorija opštine Brus, odnosno delove odeljenja 31, 32 i 33 GJ „Brzećka reka”.
Granica lokaliteta počinje od tačke Sr1 (7485880, 4792019) na granici odeljenja 33 (istočno od trigonometra 1976 m n.v.), u k.p.br. 1877/1 i ide prema severoistoku granicom odeljenja 33 preko prelomnih tačaka Sr2 (7486182, 4792429) i Sr3 (7486259, 4792516) do tačke Sr4 (7486668, 4792678) sekući k.p.br. 1877/1, 1897, 1319/7 i 1328/1, zatim seče odeljenje 33 na dužini 181 m do tačke Sr5 (7486837, 4792762) gde pod oštrim uglom skreće prema jugozapadu granicom odeljenja 33 do tačke Sr6 (7486768, 4792663), onda skreće prema jugoistoku granicom odeljenja 31 do tačke Sr7 (7486833, 4792416), skreće ponovo prema jugozapadu i seče odeljenje 31 i 32 kao i k.p.br. 1328/1, 1319/7, 1903, 1868 i 1877/1 na dužini 939 m do tačke Sr8 (7486234, 4791694) na granici k.p.br. 1877/1 i 1877/2, zatim skreće u pravcu severozapada i ide pomenutom granicom do tačke Sr9 (7485965, 4791888), onda skreće prema severoistoku do tačke Sr10 (7485974, 4791894) sekući k.p.br. 1877/1 na dužini 11 m, zatim ponovo skreće prema severozapadu i ide do početne tačke Sr1 sekući k.p.br. 1877/1 na dužini 143 m.
Površina lokaliteta je 48,6 ha.
2) Zona zaštite II stepena – prostorne jedinice: jedna predeona celina sa tri podceline, dva lokaliteta i jedan lokalitet sa dve podceline, ukupne površine 3600,4 ha
1. Predeona celina „Slivovi Barske i Samokovske reke, Rečice i Gobeljske reke”, sa tri podceline, ukupne površine 3.078,6 ha
Podcelina 1a (Klisura Samokovke), obuhvata odeljenja 1,2, 3, 4, 5, 6, 10, 11 i131 GJ „Samokovska reka”, KO Jošanička Banja i KO Badanj, teritorija opštine Raška.
Granica počinje od tačke Br1 (7480217,4800133) na Čelinarskom potoku koja je istovremeno i granica KO Jošanička Banja i KO Badanj i prelomna tačka k.p.br. 6570 i 7929, od nje u pravcu juga prati granicu KO Jošanička Banja i KO Badanj do istočne prelomne tačke k.p.br 26 u KO Badanj, na dalje u KO Badanj prati granicu k.p.br. 26 do njene zapadne prelomne tačke Br2 (7480164, 4799784) od koje na dalje prati granicu rezervata „Kozje stene” sve do prelomne tačke odeljenja 131 koje preseca k.p.br. 6281 u KO Jošanička Banja do tačke Br3 (7478938, 4801188). Od te tačke u KO Jošanička Banja u k.p.br. 6281 granica prati granicu odeljenja 131 kojom izbija na spoljnu granicu Nacionalnog parka Kopaonik do tačke Br4 (7479273, 4801904), prati je do severne čvorne tačke k.p.br. 6510 i tačke Br5 (7479227, 4802410). Od te tačke naglo skreće u pravcu jugoistoka presecajući k.p.br. 6511 i 6570 prateći istočnu granicu odeljenja 1, 2, 3 i 4 sve do kote 1322 i tačke Br6 (7480651, 4801018) od koje u pravcu zapada prati severnu granicu k.p.br. 7089 i 7088 i nastavlja istočnom granicom k.p.br. 6570 sve do početne tačke.
Površina ove podceline je 201,8 ha.
Podcelina 1b (Gobeljska reka), obuhvata odeljenja 26, 27, 28/deo, 29/deo, 35, 36, 37, 38, 39, 42, 43, 44, 46/deo, 47/deo, 48/deo, 49 i 50/deo, GJ „Gobeljska reka”, KO Crna Glava, teritorija opštine Raška.
Granica podceline 1b počinje od tačke Gr1 (7486838, 4799339) na trigonometru 1581 m n.v u KO Crna Glava i dalje ide istočnom i južnom granicom k.p.br. 5623/2, zatim nastavlja generalnim pravcem prema jugu granicom k.p.br. 4107, s jedne i k.p.br. 5577/2, 5577/1 i 5576/1, s druge strane, onda prati istočnu granicu k.p.br. 5576/2, 5580/2, 5581/2, 5575, 5583/2 i 5584/2, nastavlja istočnom granicom k.p.br. 4107/1 i dolazi do granice lokaliteta „Gobelja” u tački G7 i ide generalno prema zapadu severnom granicom tog lokaliteta do tačke G3, onda skreće prema severu i de granicom KO Crna glava i KO Badanj do tačke Gr2 (7485391, 4798995) odnosno južne prelomne (čvorne) tačke odeljenja 37, nastavlja prema severu kroz k.p.br. 4107/1 zapadnom granicom odeljenja 37 i 39 do čvorne tačke k.p.br. 5128/ i 5128/4, nastavlja prema severu zapadnim granicama k.p.br. 5128/4, 5129/1, 5130/1, 5112/1, 5111/1, 5110/1, 5104/1, 5101/1 i 5100/1 do tačke Gr3 (7485421, 4799954), zatim pod oštrim uglom skreće ka jug-jugozapadu prateći granice k.p.br. 5146/2, 5144, 5140/3, 5137/2, dolazi do tačke Gr4 (7485080, 4799696) na zapadnom čvorištu k.p.br. 5135/2, skreće prema severu i ide zapadnom granicom k.p.br. 5144 i 5145 do tačke Gr5 (7485067, 4799913), zatim nastavlja generalnim severni pravcem kroz k.p.br.4107/1 preko prelomnih tačaka Gr6 (7485119, 4800003) i Gr7 (7485133, 4800145) do tačke Gr8 (7485090, 4800460) na severnoj granici odeljenja 49, nastavlja preko tačke Gr9 (7485611, 4800986) severnom granicom odeljenja 49 i zapadnom granicom odeljenja 50 do tačke Gr10 (7485855, 4801310) gde skreće prema istok-severoistoku i seče odeljenje 50 i k.p.br. 4107/1 na dužini 170 m i dolazi do korita Gobeljske reke u tački Gr11 (7486050, 4801362), nastavlja uzvodno prema jugoistoku levom obalom Gobeljske reke i severoistočnom granicom odeljenja 50, 45 i 44, zatim istočnom granicom odeljenja 26 do tačke Gr12 (7486777, 4799962) ide dalje prema jugu istočnom granicom odeljenja 26, 27 i 28, odnosno granicom državnog i privatnog zemljišta do početne tačke Gr1.
Površina ove podceline je 305,3 ha.
Podcelina 1v (Basen Samokovske i Barske reke), obuhvata odeljenja 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 51, 52, 53, 54 i 55 u celosti i delove odeljenja 11, 12, 13, 14, 18, 19 i 56 GJ „Barska reka”, odeljenja 7, 8, 9, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 25, 26, 27, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 68, 82, 83, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117 i 118 u celosti i delove odeljenja 24 i 67 GJ „Samokovska reka” i odeljenja 66, 67, 100, 102, 103, 107, 108, 109, 110 i 111 u celosti i delove odeljenja 101, 106, 112 GJ „Gobeljska reka”, KO: Tiodze, Lisina, Semeteš, Jošanička Banja, Kopaonik, Badanj i Crna Glava, teritorija opštine Raška. Granica podceline 1v počinje u tački SBr1 (7486012, 4796909), u k.p.br. 73/1, KO Badanj, 205 m jug-jugozapadno od tromeđe katastarskih opština Badanj, Crna Glava i Kriva Reka, ide prema jug-jugozapadu sekući u pravoj liniji k.p.br. 73/1 i 72 do tačke SBr2 (7485665, 4795858) na granici KO Badanj i KO Kopaonik, ide dalje istim pravcem kroz KO Kopaonik preko prelomne tačke SBr3 (7485605, 4795671) do tačke SBr4 (7485526, 4795482) sekući k.p.br. 6 i 13/1, nastavlja generalnim pravcem prema jugozapadu kroz k.p.br. 13/1 preko prelomnih SBr5 (7485580, 4795356), SBr6 (7485518, 4795256), SBr7 (7485502, 4795077), SBr8 (7485379, 4795017) i SBr9 (7485326, 4794863) do tačke SBr10 (7485184, 4794759) na granici k.p.br. 13/1 i 19/1, ide granicom tih parcela do tačke SBr11 (7485146, 4794717), onda ide prema jugozapadu do tačke SBr12 (7485030, 4794414), zatim skreće prema jugoistoku i dolazi do tačke SBr13 (7485247, 4794367) na granici PGR „Suvo rudište”, ide tom granicom generalno prema jugozapadu sekući k.p.br. 13/1 preko prelomnih tačaka SBr14 (7485196, 4794235), SBr15 (7485252, 4794115), SBr16 (7485007, 4794085), SBr17 (7484915, 4793945), SBr18 (7484671, 4794058) i SBr19 (7484594, 4793814) do tačke SBr20 (7484398, 4793551) na granici k.p.br. 13/1 i 899 (Murska reka), onda nastavlja nizvodno levom obalom Murske reke preko tačke SBr21 (7484366, 4793757) do tačke SBr22 (7483953, 4794073), zatim skreće prema zapadu i u obliku izlomljene linije seče k.p.br. 77 preko prelomne tačke SBr23 (7483823, 4794059) i SBr24 (7483802, 4794191) do tačke SBr25 (7483482, 4794157) na ivici državnog puta DP 2a-210 (k.p.br. 900), preseca taj put i skreće na jug sekući k.p.br. 66 granicom odeljenja 45, 47, 51 i 55 GJ „Barska reka” i dolazi na granicu između KO Kopaonik i KO Lisina kod tačke SBr26 (7481937, 4793509), dalje prati granicu katastarskih opština sve do severne prelomne tačke k.p.br. 1530, KO Lisine, onda nastavlja u pravcu juga prateći granicu iste parcele, zatim ide granicom k.p.br. 1529, KO Lisine, onda zapadnom granicom k.p.br. 1530 i 1528 i dolazi ponovo do granice KO Lisine i KO Kopaonik koju prati u dužini od 76 m nakon čega prati zapadne granice k.p.br. 78 i 79 u KO Lisine, dalje prelazi u KO Kopaonik prateći ivicu puta (k.p.br. 898), preseca put i izlazi na južnu prelomnu tačku k.p.br. 45, KO Kopaonik, ulazi ponovo u KO Lisine i prati granice k.p.br. 1494, 1489, 1488, 1494, 1490, 1494 i 1491, izlazi na granicu KO Kopaonik i KO Lisine i ulazi u KO Kopaonik gde ide granicom k.p.br. 904, 43, 42 i 897 i dolazi do tromeđe KO Kopaonik, KO Lisina i KO Tiodze, dalje ide kroz KO Tiodze i prati južnu granicu k.p.br. 43 do raskrsnice puteva (k.p.br. 2459 i 50, KO Tiodze), onda nastavlja putem (k.p.br. 50) u dužini od 70 m do tačke SBr27 (7479559, 4794390) zatim skreće u pravcu severa i preseca k.p.br. 43 i 45 prateći zapadnu granicu odseka c i b odeljenja 19 GJ „Barska reka” sve do puta (k.p.br. 146), preseca ga i nadalje pravolinijski preseca k.p.br. 4, zatim nastavlja zapadnom granicom k.p.br. 17, 18 i 14, preseca put Rudnica – Kopaonik (k.p.br. 147), nastavlja u pravcu severa presecajući k.p.br. 56 i dolazi do granice KO Tiodze i KO Semeteš, ide kroz KO Semeteš i u pravcu sever-severoistoka preseca k.p.br. 27 sve do kote 1311 (Garine), zatim preseca pravolinijski k.p.br. 19, 17 i 125 (put) do kote 1311 m n.v., zatim ide preko kote 1514 m n.v. do granice KO Semeteš i KO Badanj (raskrsnica puteva – k.p.br. 125 i 96, KO Badanj), dalje prati granicu KO Badanj i Semeteš do južne prelomne tačke k.p.br. 95 odakle ide granicom k.p.br. 95 do zajedničke prelomne tačke za k.p.br. 95 i 4 što je istovremeno i čvorna tačka odeljenja 111, 114 i 118, zatim preseca k.p.br. 4 prateći granicu odeljenja 118 GJ „Samokovska reka”, izlazi na granicu lokaliteta „Kozje stene”, nastavlja da prati istočnu granicu lokaliteta sve do kote 1291 m n.v i tačke SBr28 (7480418, 4799670) gde je prelomna tačka odeljenja 14, ide između k.p.br. 69/3, i k.p.br. 31, 34, 35, 37/2, 37/1 i 38, KO Badanj, izlazi na Čelinarski potok i granicu KO Badanj i KO Jošanička Banja, onda prati granicu između katastarskih opština do ukrštanja sa putem (k.p.br. 2586, KO Badanj), nastavlja putem i izlazi na granicu lokaliteta „Vučak”, prati je u pravcu juga a potom severa sve do tačke koja je zajednička prelomna za k.p.br. 7589, 7577, 7578 i 7588, KO Jošanička Banja, zatim ide severnom granicom k.p.br.7588 i izlazi na granicu između KO Jošanička banja i KO Badanj, prati je do južne prelomne tačke k.p.br. 7627, KO Jošanička Banja, zatim u pravcu severa i severozapada prati granicu iste parcele do zajedničke prelomne tačke sa k.p.br. 7587, od nje nastavlja kroz k.p.br. 7627 i 7638 do tačke SBr29 (7482994, 4800536) na vrhu Vučak (trigonometar 1714 m n.v), skreće prema jugoistoku i seče k.p.br. 7638, 7830 i 7831 prateći granicu odeljenja 100 GJ „Gobeljska reka” sve do prelomne tačke k.p.br. 7832, nastavlja njenom istočnom granicom a zatim granicom k.p.br.7833, 7834, 7835, 7836/2, 7841 i 7840, izlazi na granicu KO Jošanička Banja i KO Crna Glava, prati je u pravcu jugozapada do severne prelomne tačke k.p.br. 5552 KO Crna Glava, dalje prati istočne granice k.p.br. 5552, 5553, 5554, 5555 i 5557 i izlazi na granicu KO Crna Glava i KO Badanj, ide do južne prelomne tačke k.p.br. 5574, KO Crna Glava, dalje preseca k.p.br. 49, 69 i 126, KO Badanj, prateći odeljenje 102 GJ „Gobeljska reka” čija se južna prelomna tačka nalazi na granici lokaliteta „Jankove bare” (kota 1607 m n.v), odatle nastavlja u pravcu jugoistoka i nadalje granicom lokaliteta sve do tačke koja se nalazi južno od kote 1607 m n.v na udaljenosti od 280 m, dalje ide u pravcu juga preseca k.p.br. 69 preko tačke SBr30 (7483254, 4798433), prati istočnu granicu odeljenja 24 GJ „Samokovska reka”, onda severnu granicu odeljenja 67 i 66 GJ „Gobeljska reka”, zatim severnu granicu odeljenja 40 i 41 GJ „Samokovska reka” kojom dolazi do tačke SBr31 (7485181, 4797969), onda ide generalno prema jugoistoku preko tačaka SBr32 (7485437, 4797663), SBr33 (7485457, 4797618), SBr34 (7485478, 4797565), SBr35 (7485483, 4797435), SBr36 (7485507, 4797296), SBr37 (7485605, 4797155) i SBr38 (7485819, 4797016.61), sekući k.p.br. 75, 74 i 73/1, KO Badanj, dolazi do početne tačke SBr1.
Površina podceline 1v je 2.571,5 ha.
2. Lokalitet „Na Pančićevom vrhu”, obuhvata deo k.p.br. 1877/1 KO Brzeće, teritorija opštine Brus i k.p.br. 96, 97 i 98 u celosti i deo k.p.br. 95, KO Kopaonik, teritorija opštine Raška, odnosno deo odeljenja 70, GJ „Barska reka”, deo odeljenja 88, GJ „Samokovska reka” i delove odeljenja 34 i 35, GJ „Brzećka reka”.
Granica lokaliteta počinje od tačke Pr1 (7485852, 4791968) na granici KO Kopaonik i KO Brzeće, 70 m jugoistočno istočno od tromeđe k.p.br. 1877/1, 95 i 100, zatim ide tom granicom do navedene tromeđe odnosno tačke Pr2 (7485802, 4792019), zatim skreće prema zapadu i ide južnom granicom k.p.br. 95 do tačke Pr3 (7485168, 4792114) na istočnoj ivici nekategorisanog puta, k.p. br. 107, skreće prema severu i ide istočnom ivicom tog puta do tačke Pr4 (7485181, 4792442) na dužini 340 m, onda skreće prema istoku i seče k.p.br. 95 na dužini 591 m i k.p.br. 1877/1 na dužini 340 m i dolazi do tačke Pr5 (7486102, 4792310) na granici lokaliteta „Suvo rudište”, gde skreće prema jugozapadu, ide granicom lokaliteta, a zatim kroz k.p.br 1877/1 dolazi do početne tačke Pr1.
Površina lokaliteta je 28,9 ha.
3.Lokalitet „Duboka”, obuhvata odeljenja 27, 42, 43, 44, 45, 46, 47 i 48 GJ „Brzećka reka”, KO Brzeće, teritorija opštine Brus.
Granica počinje od tačke Db1 (7487825, 4792597) na koti 1782 (Šiljak) i ide u pravcu severa kroz k.p.br. 1328 prateći zapadnu granicu odeljenja 27 do njenog izlaska na rečicu Duboka odnosno granicu k.p.br. 1339, odakle pravolinijski u pravcu severa seče k.p.br. 1339, 1338 i 1885 tako da izlazi na levu obalu reke Duboka (k.p.br. 1885) i tačku Db2 (7487829, 4793256) i nastavlja njome do prelomne tačke odeljenja 42. Od nje naglo skreće u pravcu severozapada i preseca k.p.br. 1333 i 1319 prateći jugozapadnu granicu odeljenja 42 do tačke Db3 (7487115, 4794106), zatim severozapadne granice odeljenja 43 i 44, a potom severoistočnu granicu odeljenja 45, do tačke Db4 (7487694, 4794466), kojom dolazi do prelomne tačke k.p.br. 1297, potom prati istu i granicu k.p.br. 1319, 1324, opet k.p.br. 1319 sve dok ne izađe na put (k.p.br. 1901) do tačke Db5 (7489677, 4793202), odakle u pravcu zapada prati njegovu desnu ivicu sve do južne prelomne tačke Db6 (7488710, 4793273) na k.p.br. 1350. Od te tačke preseca put pravolinijski i nastavlja južnom granicom k.p.br. 1352, zatim nastavlja levom ivicom puta (k.p.br. 1301), dok ne dođe do prelomne tačke k.p.br. 1351, prati njenu istočnu granicu do izlaska na vodotok – Brzećku reku (k.p.br. 1885) prati njenu levu obalu 110 m preseca je i ulazi u k.p.br. 1346 i preseca je prateći odeljenje 27, preseca put (k.p.br. 1888) i k.p.br. 1328 prateći i dalje odeljenje 27 i izlazi na početnu tačku.
Površina iznosi 167,5 ha.
4.Lokalitet „Jaram – Brzećka reka”, sa dve podceline ukupne površine 268,6 ha.
Podcelina 4a, obuhvata delove odeljenja 72, 79, 80, GJ „Brzećka reka”, KO Brzeće, teritorije opštine Brus.
Granica podceline definisana je granicom odeljenja 72, 79 i 80 koje se nalaze unutar k.p.br. 9/1 KO Brzeće. Granica počinje od tačke Ja1 (7487738, 4794721) prati južne granice odeljenja 72 i 80, zatim zapadnu granicu odeljenja 79 do tačke Ja2 (7486860, 4795792). Od te tačke nadalje prati granicu rezervata „Bela Stena” i „Metođe” do početne tačke.
Površina podceline iznosi 59,15 ha.
Podcelina 4b, obuhvata odeljenja 61, 62, 63, 84, 85, 86, 87, 88, 89 i 90, GJ „Brzećka reka”, KO Brzeće i KO Livađe, teritorija opština Brus.
Granica počinje od tačke Bz1 (7488672, 4796823) gde se dodiruju KO Brzeće i KO Livađe i prati je u pravcu istoka duž severne i istočne granice k.p.br. 888 KO Livađe, dolazi do čvorne tačke KO Livađe i KO Brzeće i prati je do čvorne tačke za KO: Livađe, Gočmanci i Brzeće i tačke Bz2 (7489790, 4796460). Nastavlja u KO Brzeće presecajući k.p.br. 9/1 prateći granicu odeljenja 90 GJ „Brzećka reka” do tačke Bz3 (7490383, 4795993), nastavlja nadalje granicom između odeljenja 90 i k.p.br. 66/15, 66/16, 127, 126/1, 121, 65/39, 120/3, 65/17, 120/1, 65/19, 65/36, 65/20, 65/21, 1891/2, 1891/1, 78, i 76, kojom izlazi na Brzećku reku (k.p.br. 1882/1) preseca je i dolazi do prelomne tačke k.p.br. 87 odnosno tačke Bz4 (7489627, 4795734), nadalje ide granicom između k.p.br. 84/1 i k.p.br. 87, 88, 91/3, 91/4, 91/1, 92, 93, 94, 98/3, 102, 101/2, 101/1, 103/5, 103/9 i 84/4 do tačke Bz5 (7490242, 4795545), zatim nastavlja istočnom granicom k.p.br. 146/3, 148 i od prelomne tačke k.p.br. 148 nastavlja kroz k.p.br. 146/3 prati granicu odeljenja 61 do tačke Bz6 (7490058, 4794930) i do kote 1469 (Oštra čuka). Odatle prati granicu rezervata Jelak i Metođe, prolazi kroz k.p.br. 84/1 prateći odeljenje 63 sve do izlaska na južnu prelomnu tačku k.p.br. 84/2 od koje u pravcu zapada pa severa prati istu i izlazi na Brzećku reku (k.p.br. 1882/1), prati uzvodno njenu granicu (desna dolinska strana) sve do mosta (početna tačka rezervata Jelak), nastavlja istočnom, a potom i severnom granicom rezervata Jelak, istočnom, a potom severnom granicom rezervata Metođe sve do krivine na putu (k.p.br. 1889) i do tačke Bz7 (7488132, 4796084), odatle prati granicu puta sve do severoistočne prelomne tačke k.p.br. 58, odakle nastavlja duž puta još 20 m, a potom ga preseca i izlazi na prelomnu tačku k.p.br. 54, prati njenu istočnu granicu do puta (k.p.br. 1890), seče ga i izlazi na granicu KO Livađe i KO Brzeće i prati je do početne tačke.
Površina podceline iznosi 209,5 ha.
5. Lokalitet „Pančićev vrh”, obuhvata delove k.p.br. 1877/1, 1897 (nekategorisani put) i 1868, KO Brzeće, teritorija opštine Brus.
Granica lokaliteta počinje u k.p.br. 1877/1, od tačke Pb1 (7486394, 4791662) oko 152 m južno-jugoistočno od krajnje južne tačke lokaliteta „Suvo rudište” (Sr8) i ide u pravcu severoistoka do tačke Pb2 (7486714, 4792053) sekući u pravoj liniji k.p.br. 1877/1, 1897 i 1868 na ukupnoj dužini 505 m, zatim skreće prema jugoistoku i preko prelomnih tačaka Pb3 (7486851, 4792069), Pb4 (7487202, 4792024) Pb5 (7487327, 4791988) i Pb6 (7487494, 4791897) ide do tačke Pb7 (7487556, 4791813) i seče k.p.br. 1868 na dužini 920 m, zatim skreće prema jugozapadu sekući u pravoj liniji k.p.br. 1868 do tačke na dužini 381 m do tačke Pb8 (7487288, 4791542), nastavlja u pravcu jugozapada sekući lučno k.p.br. 1868, 1897 i 1877/1 na dužini 791 m, preko prelomnih tačaka Pb9 (7487098, 4791507) Pb10 (7486971, 4791425) i Pb11 (7486804, 4791284) do tačke Pb12 (7486652, 4791115) zatim pod oštrim uglom skreće prema severozapadu i preko prelomnih tačaka Pb13 (7486648, 4791271) i Pb14 (7486524, 4791506) seče k.p.br 1877/1 na dužini 625 m i dolazi do početne tačke Pb1.
Površina lokaliteta je 56,8 ha.
3) Zona zaštite III stepena obuhvata prostor u Nacionalnom parku na teritoriji opština Raška i Brus, koji nije obuhvaćen zonama zaštite I i II stepena, ukupne površine 7007,9 ha
U slučaju neslaganja granica Nacionalnog parka i granica zona zaštite prikazanih na referalnim kartama i opisa datog u tekstualnom delu Prostornog plana, merodavan je i primenjuje se detaljan grafički prikaz granica koji se u digitalnom obliku nalazi i čuva zajedno sa štampanim primercima referalnih karata.
Manja odstupanja površine Nacionalnog parka i zona zaštite u Prostornom planu, koje su prikazane u Tabela I-2: Bilans površina područja Prostornog plana i zona zaštite u Nacionalnom parku u odnosu na površine utvrđene Zakonom o nacionalnim parkovima posledica su navedenog bližeg određivanja granica prostornih jedinica i preciznijeg, digitalnog bilansiranja površina GIS tehnikom.
Tabela I-2: Bilans površina područja Prostornog plana i zone zaštite u Nacionalnom parku
Opština Zona I stepena zaštite Zona II stepena zaštite Broj naselja Kumulativni zbir br. stanovnika Brojnaselja Kumulativni zbir br. stanovnika) Patuljasta naselja (<100) 2 166 10 525 Mala naselja (100-200) 4 726 3 950 Srednja manja naselja (200-500) 7 2666 3 1775 Srednja veća naselja (500-1.000) 3 4768 – – Gradska naselja >1000 1 5943 1 2811
Prostorna i funkcijska transformacija mreže naselja odvijala se pod uticajem razvoja opštinskih centara Raške i Brusa, odnosno centara nacionalnog značaja Kruševca, Novog Pazara i Kraljeva. Mreža naselja na području Prostornog plana predstavlja fragmente mreža naselja u okviru opština Raška, Brus i Leposavić i treba da bude tretirana u kontekstu razvoja navedenih opština, ali i u kontekstu TC Kopaonik.
Razvoj TC Kopaonik (sa jezgrom na Suvom rudištu i pratećim podcentrima – započetim na Srebrncu i Jarmu, formiranim u Brzeću i Jošaničkoj Banji, kao i sa amorfnom naseljskom celinom Lisina – Čajetina) imao je uticaj na promenu mreže naselja i sistema lokalnih centara na području Prostornog plana.
Većina naselja ostvaruje slabe saobraćajne i funkcionalne veze, kako sa opštinskim centrima, tako i sa TC Kopaonik. Funkcije centara zajednice naselja, u ovom kontekstu na određen način već vrše Kopaonik/Suvo rudište, Jošanička Banja, Brzeće i Kriva Reka.
Ostala naselja na području Prostornog plana (Badanj, Kremiće, Rakovac, Semeteš, Tiodze, Šipačina, Lisina, Semeteš, Rakovac i Crna Glava u opštini Raška, Bozoljin, Kneževo, Gočmanci, Livađe, Paljevštica i Ravnište u opštini Brus, Guvnište i Belo Brdo u opštini Leposavić), praktično još nisu pod uticajem turizma na Kopaoniku, slabo su saobraćajno povezana sa TC Kopaonik i opštinskim centrima, bez javnih službi i komunalne opreme, sa odumiranjem stanovništva i privrede.
Socijalni razvoj
Većinu usluga javnih službi stanovništvo sa područja Prostornog plana zadovoljava u opštinskim centrima. S obzirom na periferni položaj i slabu povezanost naselja sa opštinskim centrima, mreža javnih službi na području Prostornog plana nije razvijena.
Vrtići se uglavnom nalaze u opštinskim centrima i naseljima Kriva Reka i Brzeće, predškolsko obrazovanje organizovano je okviru predškolskih ustanova u opštinskim centrima i naseljima Jošanička Banja i TC Kopaonik. Područje je relativno dobro pokriveno objektima osnovnog obrazovanja. U naseljima Kriva Reka i Jošanička Banja postoje objekti osmogodišnjeg osnovnog obrazovanja. Izdvojena odeljenja četvorogodišnjeg obrazovanja nalaze se u Brzeću, Rakovcu, Šipačini, Kopaoniku i Crnoj Glavi. Specijalizovan prevoz učenika viših razreda nije organizovan. Na području Prostornog plana nema objekata srednjeg obrazovanja.
Mrežu objekata primarne zdravstvene zaštite, pored domova zdravlja koji su smešteni u opštinskim centrima čine zdravstvena stanica u Jošaničkoj Banji i seoske ambulante u naseljima Kopaonik i Kriva Reka. Specijalizovana bolnica-banja funkcioniše u Jošaničkoj Banji.
Socijalna zaštita organizovana je u okviru centara za socijalni rad koji se nalaze u opštinskim centrima. Mreža objekata kulture je slabo razvijena sa koncentracijom objekata u opštinskim centrima.
U Brzeću, a posebno u Jošaničkoj Banji kao afirmisanim centrima zajednica naselja, javne usluge i javne službe su pretežno u funkciji gravitirajućeg stanovništva. U druga dva centra zajednica naselja – Kriva Reka i Belo Brdo nema ni neophodnih sadržaja usluga i javnih službi koji odgovaraju formalnom statusu ovih centralnih mesta. Ostala seoska naselja na području Prostornog plana nisu opremljena javnim sadržajima za svakodnevne potrebe, a još uvek veoma loša saobraćajna povezanost sa centrima otežava ili onemogućava korišćenje centralnih javnih sadržaja, ili uvođenje mobilnih službi.
Usluge trgovine, ugostiteljstva i tehničkih servisa razvijenije su samo u kompleksima i naseljima sa izraženim turističkim funkcijama, prvenstveno na Suvom rudištu, a zatim u Jošaničkoj Banji i delom u Brzeću, dok su u ostalim naseljima samo elementarno zastupljene. Javne službe su takođe razvijenije samo u okviru turističke ponude Suvog rudišta i donekle Brzeća, kao i u okviru mešovitog naselja Jošanička Banja.
3.1.2.4. Infrastrukturni sistemi
Saobraćaj
Okosnicu saobraćajne mreže područja Prostornog plana čine sledeće deonice postojećih državnih puteva (u daljem tekstu DP) II reda:
DP IIa reda broj 207, deonica broj 20701 od čvora 2227 Biljanovac (km0+000) do čvora 20701 Jošanička Banja (km10+336) i deonica broj 20702 od čvora 20701 Jošanička Banja (km10+336) do čvora 20702 Grčak (km27+125) ukupne dužine od oko 6,9 km;
DP IIa reda broj 210, deonica broj 21001 od čvora 20701 Jošanička Banja (km0+000) do čvora 21001 Kopaonik (km23+788) i deonica broj 21002 od čvora 21001 Kopaonik (km23+788) do čvora 3101 Rudnica (km42+456), ukupne dužine od oko 35,7 km;
DP IIa reda broj 211, deonica broj 21103 od čvora 20802 Brus (Brzeće) (km31+589) do čvora 21101 Brzeće (km49+053) i deonica broj 21104 od čvora 21101 Brzeće (km49+053) do čvora 21001 Kopaonik (km66+693), ukupne dužine od oko 21,2 km;
DP IIa reda broj 212, deonica broj 21201 od čvora 21101 Brzeće (km0+000) do čvora 21201 Blaževo (km12+996), ukupne dužine od oko 6,9 km;
DP IIb reda broj 446 Dren-Belo Brdo, deonica 44601, od čvora 3103 Dren (km0+000) do čvora 44601 Belo Brdo (km15+629) ukupne dužine od oko 6,1km.
Ukupna dužina ovih deonica je oko 76,8 km, od čega je na području Nacionalnog parka oko 34,6 km. Na DP II reda nadovezuju se opštinski, kategorisani i nekategorisani putevi. Ukupno je na području Prostornog plana oko 121,4 km opštinskih puteva, od čega ukupna dužina deonica koja prolaze kroz Nacionalnog parka iznosi oko 28 km.
Saobraćajnu mrežu upotpunjuju brojni šumski i službeni putevi, planinarske, izletničke i rekreativne staze.
Vodosnabdevanje i odvođenje otpadnih voda
Na području Prostornog plana vodosnabdevanje naselja obezbeđuje se preko sledećih vodovodnih sistema i lokalnih izvorišta:
Vodovodni sistem postrojenja za preradu sirove vode „Samokovska reka” – Suvo rudište – Jaram – Srebrnac obuhvata sva naselja u granici Nacionalnog parka Kopaonik. Sistem ima 3 podsistema: „Suvo rudište – Jaram”; „Lisina – Šipačina”; i „Srebrnac – Rendara”. Ovaj sistem koristi postojeće vodozahvate iz otvorenog toka na Samokovskoj reci, potoku ispod Kazanovskog Bačišta i Draganskom potoku u količini od oko 40-50 l/s, iz kojih se voda doprema do postrojenja za preradu sirove vode kod Jelačića strugare, a odatle primarnim vodom Suvo rudište – Jaram – Srebrnac do potrošača. Sirova voda je problematičnog kvaliteta (veliko organsko zagađenje) i postojeći sistem prečišćavanja ne daje zadovoljavajući kvalitet vode za piće. Iz tih razloga sada je u fazi rekonstrukcija postojećeg postrojenja za prečišćavanje vode, kao i nalaženje novih potencijalnih izvorišta za buduće vodosnabdevanje. Na ovaj vodovodni sistem se priključuju i turistička naselja: „Sunčana dolina”, „Treska”, „Čajetina”, „Lisina” i „Rendara” koji zahtevaju znatne količine dodatne vode.
Vodovodni sistem „Paljevštica” (vodovod Brusa i okolnih naselja) se razvija kao grupni sistem, koji postepeno dobija odlike zaokruženog i zasebnog podsistema u okviru Rasinsko-pomoravskog regionalnog sistema. Ovaj sistem koristi izvorište „Vignjište” (Paljevštica), sastavljeno od više kaptiranih izvora, gde se zahvata 30-50 l/s vode. Položaj izvorišta omogućava da se vodovod razvija kao gravitacioni, bez pumpnih stanica. Kvalitet vode na izvorištu je takav da je dovoljno da se voda tretira samo dezinfekcijom.
Vodovodni sistem „Brvenica” ima osam podsistema od kojih je četiri na području Prostornog plana i to: „Jošanička Banja” (obuhvata i naselja Morići i Rakovac), „Čamagića Vrelo” (obuhvata i naselja i naselja Badanj i Semeteš), „Kraviće” (obuhvata i naselje Tiodze) i „Kremiće”. Podsistemi „Čamagića Vrelo”, „Kraviće” i „Kremići” snabdevaju i druga okolna seoska naselja van područja Prostornog plana.
Lokalni vodovod naselja Brzeće ima izvorište vrlo kvalitetne vode dovoljnih kapaciteta, tako da može u potpunosti da podmiruje potrebe naselja, uz obnovu mreže, smanjenje gubitaka na dovodu i u mreži na manje od 20% i uz modernizaciju upravljanja.
Individualni vodovodni sistem Đorđevići – Crna Glava.
Naselja opštine Leposavić snabdevaju se iz lokalnih izvora.
Odvođenje otpadnih voda na području Prostornog plana organizovano je preko sledećih kanalizacionih kolektora:
Kanalizacioni sistem u okviru Nacionalnog parka izgrađen je na Suvom rudištu, sa fekalnim kolektorom dovoljnog kapaciteta, uz potrebu pojačavanja sekundarnih kolektora (zbog neplanirane izgradnje turističkih kapaciteta) i stavljanja u funkciju uređaja za prečišćavanje kod Repuških bačija čiji je postojeći kapacitet 6.000 ES.
Hotel „Srebrnac” takođe ima kanalizacioni kolektor do uređaja za prečišćavanje kapaciteta od 600 ES u Ciganskoj reci (koji je još van funkcije).
Na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka delimično izgrađenu fekalnu kanalizaciju ima samo Brzeće (bez funkcionisanja uređaja za prečišćavanje kapaciteta od 1.000 ES na nizvodnom ulazu u naselje, zbog zapušenosti glavnog kolektora).
Odvođenje atmosferskih voda sa građevinskih površina na području Nacionalnog parka još nije rešeno, dok se u ostalim naseljima fekalne vode upuštaju u vodotoke, najčešće direktno, ređe preko septičkih jama. Nigde nije kompletnije rešeno odvodnjavanje atmosferskih voda.
Generalno, konfiguracija terena kao i razbijen tip seoskih naselja otežavaju prikupljanje i kanalisanje otpadnih voda i zahtevaju značajne investicije za realizaciju sistema.
Energetska infrastruktura
Na području Prostornog plana nadležnost nad elektrodistributivnom mrežom imaju Javno preduzeće „Elektroprivreda Srbije”, ODS „EPS Distribucija” – Regionalni centar „Elektrosrbija”, i to u okviru elektrodistributivnih preduzeća: ED „Kruševac”, Kruševac, pogon „Brus” (osim naseljenog mesta Kopaonik) i ED „Kraljevo” Kraljevo, pogon „Raška” (naseljeno mesto Kopaonik).
Mreža 35 kV napaja se iz dve trafostanice (u daljem tekstu TS): TS 110/35kV „Aleksandrovac” i TS 110/35kV „Raška” (van granica Prostornog plana).
Na području Prostornog plana mrežu trafostanica čini pet TS 35/10 kV: „Brzeće”, „Jošanička Banja”, „Kopaonik”, „Rakovac” i „Belo Brdo”.
Mrežu dalekovoda 35 kV (u daljem tekstu DV) čini pet deonica i to: DV br. 1189 „Brus – „Brzeće” (napojni dalekovod je izgrađeni za 110 kV napon), „Raška – „Kopaonik (napojni dalekovod je izgrađeni za 110 kV napon), „Rudnica” – „Kopaonik”, „Raška” – „Jošanička Banja” i „Leposavić” – „Belo Brdo”. Do TS „Kopaonik” postoji i kabl 35 kV od Belog Brda koji nije u funkciji.
Od TS 35 kV „Kopaonik” razvedeno je oko 58 km kablovskih dalekovoda 10 i 20 kV do 63 trafostanice 10 (20)/0,4 kV na Suvom rudištu, Jarmu, skijalištu i drugim lokacijama. Iz TS u Brzeću je sa oko 11,5 km kablovskih dalekovoda 10 i 20 kV povezano pet trafostanica 10(20)/0,4 kV na Srebrncu i u Brzeću (Bela reka – Kamarište).
Naselja na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka povezana su dalekovodima 10 kV od TS 35/10 kV „Jošanička Banja” (19 km DV i 19 TS 10/0,4 kV) i TS 35/10 kV „Rakovac” (27 km DV i 19 TS 10/0,4 kV).
Na području Prostornog plana nije izgrađena gasovodna mreža.
Toplifikacija objekata u Nacionalnom parku odvija se pretežno individualno, a kao gorivo se koristi mazut, električna energija i drvo. U naseljima na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka turistički sadržaji zagrevaju se raznim energentima, a domaćinstva tradicionalnim čvrstim gorivima (drvo i ugalj).
Elektronske komunikacije i poštanski saobraćaj
Mreža elektronskih komunikacija na području Prostornog plana sastoji se od: javne komunikacione mreže (koju čine fiksna i mobilna mreža), difuzne radio-televizijske mreže i telekomunikacione mreže ostalih korisnika (Vojska Srbije, MUP Republike Srbije, Javno preduzeće „Elektroprivreda Srbije”, Javno preduzeće „Nacionalni park Kopaonik”, Javno preduzeće „Skijališta Srbije”, Gorska služba spašavanja, službe obezbeđenja, i dr).
Fiksna telekomunikaciona mreža
Područje Prostornog plana pripada mrežnim grupama 036 Kraljevo (teritorija opštine Raška), 037 Kruševac (opština Brus) i 028 Kosovska Mitrovica (opština Leposavić).
Usluge fiksne javne mreže na području obavlja operator „Telekom Srbija”. Korisnici se priključuju na telekomunikacionu mrežu preko pristupnih komutacionih čvorova, a čvorovi se pomoću optičkih kablova, ili radiorelejnih veza, i transportnih sistema povezuju na odgovarajuću komunikacionu centralu višeg ranga u okviru nacionalne mreže.
U okviru mrežne grupe 036 Kraljevo u radu su sledeći komutacioni čvorovi (Multiservisni pristupni čvorovi – MSAN, od eng. „multi-service access node-MSAN”): „Jošanička Banja”, koja pokriva Jošaničku Banju i Rakovac, „Rudnica” (van područja Prostornog plana) koja pokriva Tiodze i Šipačinu i „Kopaonik” koja pokriva Suvo rudište, a zajedno sa svojim isturenim pristupnim čvorovima tipa „Mini IPAN” (Internet protokol pristupni čvorovi, od eng. IP Access Node – IPAN) koji su smešteni na lokacijama „Vikend naselje”, „Kraljevi čardaci”, „Zoned”, „Marina”, „Vidik” i „Milmari” obuhvata sve turističke kapacitete na teritoriji opštine Raška.
U okviru mrežne grupe 037 Kruševac u radu su komutacioni čvorovi (MSAN): „Kriva Reka”, koja pokriva Krivu Reku, „Brzeće” koja pokriva Brzeće, Gočmance, Livađe i deo Kneževa, a koji zajedno sa pristupnim čvorovima tipa „mIPAN” pokriva i „Brzeće Janković”, „Brzeće Dejzor”, „Graševce” (van područja Prostornog plana) i Paljevšticu.
Naselja Crna Glava, Kremiće, Badanj, Semeteš u okviru mrežne grupe 036 Kraljevo, zatim Ravnište, Bozoljin i deo Kneževa u okviru mrežne grupe 037 Kruševac, nisu pokrivena žičnom mrežom, već im je omogućeno instaliranje bežičnih fiksnih telefonskih priključaka sa ograničenim pristupom internetu. Naselja Belo Brdo i Guvnište iz mrežne grupe 028 Kosovska Mitrovica nisu pokrivena fiksnom mrežom.
Za povezivanje pomenutih komutacionih čvorova na javnu komunikacionu mrežu izgrađena je značajna mreža optičkih kablova (OK) na sledećim relacijama : Brus – Brzeće, Brus – Kriva Reka – Kopaonik, Kaznoviće – Kopaonik (privod sa OK Raška – Kosovska Mitrovica) i Biljanovac – Jošanička Banja (privod sa OK Kraljevo –Raška).
Ovi optički kablovi omogućili su da se na području Prostornog plana koriste svi savremeni komunikacioni servisi, uključujući i širokopojasni pristup mreži. Preko njih se područje povezuje u telekomunikacionu mrežu ostatka Republike Srbije savremenim transportnim sistemima preko komutacionih čvorišta Raška i Brus. Na ove optičke kablove već je izgrađen značajan broj privodnih optičkih kablova u pristupnoj mreži, posebno u turističkim kompleksima TC Kopaonik i Brzeća.
Mobilna telekomunikaciona mreža
Područje Prostornog plana pokrivaju sva tri operatora mobilne telefonije „Telenor”, „Telekom Srbija MTS” i „VIP” preko 36 baznih stanica i to: „MTS” 16 baznih stanica, „Telenor” deset baznih stanica i „VIP” deset baznih stanica. Pokrivenost signalima je dobra, a izgradnjom optičkih kablova omogućeno je da se optički kablovi dovedu i do nekih baznih stanica mobilne mreže čime se dodatno poboljšava pokrivenost kvalitetnim signalom mobilne telefonije.
Difuzna radio- televizijska mreža
Tokom NATO bombardovanja 1999. godine televizijska mreža na području Prostornog plana je potpuno uništena rušenjem zgrada i antenskog stuba na „Velikoj Gobelji”. Ovaj lokalitet je predstavljao značajnu stanicu u televizijskoj mreži, jer se odavde vide Jastrebac, Goč, Golija, Rogozna, Hum i mnogi značajni vrhovi na teritoriji AP Kosova i Metohije. „Radio-televizija Srbije” je obnovila ovu stanicu, izgradila je znatno manji objekat i antenski stub manjih dimenzija od prethodnog. U nastavku aktivnosti izvršena je potpuna digitalizacija televizijske mreže, a na lokaciju Velika Gobelja doveden je optički kabl i sada su u radu sledeće emisione stanice: „Velika Gobelja”, „Pančić”, „Jošanička Banja 1” i „Jošanička Banja 2”. Navedene emisione stanice, zajedno sa repetitorima „Blaževo” i „Baljevac” obezbeđuju dobro pokrivanje područja radio-televizijskim signalom.
Telekomunikacione mreže ostalih korisnika
Na teritoriji Nacionalnog parka postoje potrebe za komunikacionim mrežama drugih korisnika kao što su: Vojska Srbije, MUP Republike Srbije, Javno preduzeće „Elektroprivreda Srbije”, Javno preduzeće „Nacionalni park Kopaonik”, Javno preduzeće „Skijališta Srbije”, Javno preduzeće „Srbijašume”, Gorska služba spasavanja, službe obezbeđenja, i dr. Ove mreže su uglavnom zatvorene (privatne) i najčešće koriste infrastrukturu javnih mreža.
Poštanski saobraćaj
Na području Prostornog plana u radu su sledeće poštanske jedinice Javnog preduzeća „Pošta Srbije” „Kopaonik”, „Jošanička Banja” i „Brzeće”.
Komunalni sadržaji i službe
Komunalni sadržaji i službe na području Prostornog plana su nedovoljno razvijeni ili neadekvatni. Planirana eliminacija smeća iz Nacionalnog parka nije ostvarena. Prikupljanje otpada sa teritorije Nacionalnog parka je u nadležnosti komunalnog preduzeća iz Raške, koje neredovno odvozi smeće sa Suvog rudišta na neuređenu deponiju kod Raške. Manja ruralna područja su izostavljena iz ciklusa sakupljanja otpada, što za posledicu ima postojanje lokalnih smetlišta, odnosno divljih deponija u mnogim selima. Selektivno odvajanje otpada vrši se jedino za PET ambalažu. Sem delimično u Jošaničkoj Banji i Brzeću, organizovano sakupljanje ne postoji u ostalim naseljima van granica Nacionalnog parka.
Od planiranih javnih servisa, pored postojećih, formirane su protivpožarna služba na Suvom rudištu (u sastavu stanice policije) i putna baza na Repuškim bačijama.
Van Nacionalnog parka pijaca postoji u Jošaničkoj Banji, a u Brzeću i na nekoliko lokacija pored puta iz pravca Brusa formirani su mali prodajni punktovi domaće radinosti (uglavnom prirodna hrana i pića). Na području Prostornog plana van Nacionalnog parka sahranjivanje se obavlja uglavnom na opštinskim i seoskim grobljima, pri čemu su opštinska groblja u nadležnosti javnih komunalnih preduzeća i planski su građena, dok su seoska groblja van ingerencija opštinske uprave, odnosno u nadležnosti mesnih zajednica. Stanje i način na koji se groblja održavaju je nezadovoljavajući. Uglavnom nemaju sprovedenu kišnu kanalizaciju. Neophodna je planska dokumentacija za njihovo širenje ili eventualnu izgradnju novih grobalja na drugim lokacijama. Uređenost grobalja je na niskom nivou, a javne zelene površine bolje su uređene samo uz značajnije turističke objekte. Groblja za uginule životinje kao i deponije klaničnog otpada ne postoje na području Prostornog plana.
3.1.2.5. Zaštita životne sredine
Životna sredina i elementarne nepogode na području Nacionalnog parka uslovljeni su prirodnim i antropogenim faktorima. Prirodni faktori su: geološka građa, hidrogeološke, seizmičke, morfološke, klimatske, hidrološke i biološke osobenosti kopaoničkog masiva. Antropogeni faktori su: nesklad zaštite i razvoja Nacionalnog parka, diskontinuitet, fragmentarnost, neostvarivanje multisektorskog i višedimenzionalnog pristupa u upravljanju zaštitom i razvojem Nacionalnog parka, nesprovođenje planskih dokumenata, nepoštovanje zakonskih odredbi, nesklad izgradnje suprastrukture i infrastrukture, sukob interesa privatnog vlasništva i javnog interesa i dr.
Prema dosadašnjem ispitivanju radionukleida na Kopaoniku, nije utvrđeno jonizujuće zračenje iz prirodnih izvora koje bi bilo iznad dozvoljenih graničnih vrednosti. Zračenje dalekovoda, TV predajnika i antenskih uređaja mobilne telefonije je u dozvoljenim granicama. Nakon upotrebe municije sa osiromašenim uranijumom u NATO bombardovanju, postoji sumnja u povećanu veštačku radioaktivnost (dosadašnja istraživanja nisu potvrdila ove sumnje, ali ona još nisu okončana).
Među savremenim geodinamičkim procesima i pojavama, životnu sredinu područja Prostornog plana ugrožavaju klizišta, jaruženja, odroni, sufozije, spiranje, bujice, erozija, transport nanosa, površinsko razaranje tla, zamočvarenost, grusifikacija, i drugo. Ove pojave i procesi su delom prirodnog porekla (zavisno od sastava tla, podzemnih voda, reljefa, klime, hidrografije, vegetacije i drugo) i još više antropogenog porekla (nesanirani rudokopi, neadekvatni postupci izgradnje puteva, ski-staza i objekata suprastrukture, seča šuma, pozajmišta materijala, neregulisano oticanje atmosferskih voda i drugo). Ovi procesi i pojave rezultiraju nepovoljnim i delimično nepovoljnim inženjersko-geološkim svojstvima terena, bez uslova za izgradnju i jako ograničenim uslovima za ostale vidove korišćenja.
Požari su takođe vrlo značajni faktori potencijalnog ugrožavanja životne sredine na Kopaoniku, posebno u šumama. Po ustanovljenoj kategorizaciji prema ugroženosti od požara, u I kategoriji najjače ugroženosti su crni i beli bor, a u II kategoriji jake ugroženosti su kserotermalni i mezotermalni lišćari i gusta prizemna vegetacija na toplijim ekspozicijama (obe kategorije pretežno van područja Nacionalnog parka). U III kategoriji srednje ugroženosti su mezofilni i frigorifilni četinari (smrča, jela i drugo), kao i mezotermalni lišćari i gusta prizemna vegetacija, sve na hladnijim ekspozicijama, a u IV kategoriji slabe ugroženosti su mešovite šume četinara i lišćara, mešovite šume lišćara, kao i retka prizemna vegetacija, sve pretežno na hladnijim ekspozicijama (ove dve kategorije su zastupljene pretežno u Nacionalnom parku). Pogodnost je u činjenici da je kategorijom III obuhvaćeno 47% šume, a kategorijama I i II samo 13%. Faktori požara su: neodgovorno ponašanje čoveka, atmosferska električna pražnjenja, kao i geološke, morfološke, klimatske i vegetacione karakteristike prostora. Poslednji veliki uzročnici požara bili su NATO bombardovanje 1999. godine i pokušaji otklanjanja njegovih posledica.
Posledice NATO bombardovanja na prirodu i životnu sredinu Nacionalnog parka su kompleksne. Bombardovanjem je najviše uništena travna i žbunasta subalpska vegetacija i doveden u pitanje opstanak retkih i endemičnih biljnih i životinjskih vrsta (većina iz nacionalne i Evropske crvene knjige i liste), zatim smrčeva šuma, životinjski svet i drugo. Promenjen je predeoni lik prostora, oštećen mauzolej Josifa Pančića i drugo, sa neposrednim i posrednim posledicama u zemljištu, vodi i vazduhu.
Zemljište na području Prostornog plana degradirano je:
rudarskim radovima (napušteni, nesanirani površinski kop „Suvo rudište” na južnim padinama Pančićevog vrha sa potkopima na Suvom rudištu i podzemni kop „Suva Ruda” u Barskoj reci, eksploataciono polje poluaktivnog podzemnog rudnika „Belo Brdo – Zaplanina” ispod manjeg jugoistočnog dela Nacionalnog parka i ostalog područja plana, sa posledicama u promenama reljefa, eroziji, uništavanju vegetacije, promeni nivoa i režima podzemnih voda, mogućeg sleganja tla i slično; kamenolomi i pozajmišta u dolini Samokovske reke, uz puteve Jošanička Banja – Kopaonik i Brzeće – Kopaonik i drugo;
divljim deponijama komunalnog i građevinskog otpada i kameno-zemljanog materijala duž puteva (na Suvom rudištu, Repuškim bačijama, Srebrncu, Rendari i drugo); bez organizovanog sakupljanja, selekcije i adekvatne eliminacije otpada (posebno u vikend naselju Lisina, ali i na Suvom rudištu i na ostalom području Prostornog plana);
izgradnjom alpskih ski-staza i žičara (od Suvog rudišta do Jarma i na Srebrncu, sa posledicama u neadekvatnom prosecanju šume i stvaranju novih, nestabilnih šumskih rubova, u delimičnoj izmeni konfiguracije terena, pospešivanju bujica, uništavanju niskog rastinja, a posebno u eroziji zbog zapostavljanja potrebne revitalizacije i nege pedološkog i travnog pokrivača, zbog upotrebe tabača na snegu nedovoljne debljine, uz neadekvatnu upotrebu hemijskih sredstava za produženo trajanje snega sa negativnim uticajem na tle i vegetaciju;
neplanskom izgradnjom sadržaja suprastrukture na lokalitetima u Nacionalnom parku, posebno vikend naselja Lisina, ali i centra Suvo rudište, Gvozdaca i Ciganske reke (sve u opštini Raška), kao i van područja Nacionalnog parka (posebno u Brzeću i delom u Jošaničkoj Banji), često uz neprimereno ukopavanje, zasecanje i neadekvatno preplaniranje prirodnog terena, bez dovoljno pažnje prema pedološkom pokrivaču i vegetaciji;
izgradnjom puteva (posebno na relaciji Brzeće – Jaram) bez saniranja i revitalizacije terena i sa deponovanjem materijala po kosinama i proširenjima trase, uz nezaštićenost deonice puta Srebrnac – Jaram od vetra i smetova; izgradnjom drugih infrastrukturnih objekata (vodovoda, kanalizacije, elektrike, PTT) bez adekvatnog saniranja i revitalizacije terena;
neadekvatnim zasnivanjem veštačkih livada (na Bećirovcu i Rendari), nekontrolisanim i neadekvatnim podizanjem krompirišta (na padinama Jadovnika), razoravanjem livada bez antierozivne zaštite (na Belim čukama), sve na teritoriji Nacionalnog parka; nekontrolisanim sakupljanjem divljih plodova, lekovitog i aromatičnog bilja na celom području Prostornog plana; korišćenjem poljoprivrednih površina na većim nagibima van granica Nacionalnog parka i drugo;
zagađivanjem zemljišta od neprečišćenih ili nedovoljno prečišćenih otpadnih i atmosferskih voda, bacanjem otpadaka od strane nesavesnih korisnika na skijalištima i izletničkim stazama, kao i posredno, preko vazduha (pretežno od izvora iz okruženja).
Vode na području Prostornog plana ugrožene su:
prirodnim zagađivačima, odnosno organskim materijama nastalim truljenjem biljnih i životinjskih ostataka, kao i izlivnim vodama iz rudnika gvožđa;
otpadnim vodama iz sadržaja TC Kopaonik (najvećim delom sa Suvog rudišta i manjim delom sa Srebrnca, budući da uređaji za prečišćavanje otpadnih voda nisu u funkciji, zbog nedovoljnog kapaciteta, mržnjenja, neodržavanja i drugo) malim delom u Nacionalnom parku, pretežno van njega;
otpadnim vodama iz naselja van Nacionalnog parka – zagađenje zaštitne zone, posebno iz naselja Lisina, zatim iz Brzeća i Jošaničke Banje, a u manjoj meri i iz svih ostalih naselja, budući da nema kanalizacije (sem u Brzeću gde još nisu u funkciji uređaji za prečišćavanje), već se koriste nepropisne septičke jame ili direktni izlivi u vodotoke;
atmosferskim vodama koje se slivaju sa izgrađenih, posebno kolovoznih i površina parkinga u sadržajima TC Kopaonik (posebno opasno za izvorišni sliv Samokovske reke iznad koga se nalazi centar Suvo rudište) i naselja van Nacionalnog parka;
faktorima zagađenja zemljišta i vazduha koji se prenose na vode – rudarskim radovima (promena nivoa i režima podzemnih voda), divljim deponijama komunalnog i građevinskog otpada, zagađenjima od hemijskih sredstava za održavanje snega na ski-stazama, povećanim remećenjem konfiguracije, pedološkog i biljnog pokrivača izgradnjom na Suvom rudištu i u Lisini, sečom šuma, razoravanjem livada i sl, zasipanjem vodotoka pri izgradnji puteva i drugih objekata, korišćenjem zaštitnih hemijskih sredstava i mineralnih đubriva (uglavnom van Nacionalnog parka), zagađenjima iz okruženja putem vazduha i drugo.
Prirodna zagađenja voda na području Nacionalnog parka (posebno fizička i biološka) manifestuju se kod većine vodotoka, ali ne utiču bitno na njihove klase (I i II), dok su antropogena zagađenja presudna za ugroženost Velike reke (koja prihvata neprečišćene otpadne vode iz centra Suvo rudište) i Lisinske reke (u koju su ispuštane uljane fenolne materije, a i danas iz rudničkih jama u nju utiče gvožđevita voda, tako da je u gornjem toku još bez faune beskičmenjaka i bez riba. Prisustvo potočne pastrmke kao indikatora čistoće vode izrazitije je samo u Samokovskoj, Barskoj i Gobeljskoj reci na području Nacionalnog parka.
Izvorišta nacionalnog i regionalnog značaja na području Nacionalnog parka i van njega nisu dovoljno zaštićena, što važi i za lokalna izvorišta. Poseban problem predstavljaju promene u vodnim bilansima izvorišta (čime se dovodi u pitanje planirani sistem vodosnabdevanja), zbog divljeg kaptiranja izvora, uz nerešenu kanalizaciju fekalnih voda. Fabrika vode na Kopaoniku zbog neodgovarajuće opremljenosti i rukovanja nije u mogućnosti da adekvatno preradi potrebne količine vode za Suvo rudište, kako zbog prekoračivanja planiranog kapaciteta ovog centra, tako i zbog znatne opterećenosti vode organskim materijama u tirolskim zahvatima.
Vazduh na području Prostornog plana zagađuju:
saobraćaj na pristupnim putevima i drugim saobraćajnim površinama, posebno na Suvom rudištu (izduvni gasovi i buka);
grejanje centra Suvo rudište na tečno gorivo i ugalj, kao i slični sistemi grejanja u Jošaničkoj Banji i Brzeću, bez filterskih uređaja, a u manjoj meri i individualna ložišta domaćinstava u naseljima van Nacionalnog parka;
uticaj velikih proizvodnih kompleksa na relativno maloj udaljenosti u AP Kosovo i Metohija preko regionalnog transporta toksičnih polutanata (emisije iz izvora rafinerije olova „Trepča” u Kosovskoj Mitrovici, termoelektrane „Kosovo” u Obiliću i topionice „Feronikl” u Glogovcu), na čiji rad i zagađenja Republika Srbija danas nema uticaja; ugljendioksid, natrijumdioksid i sumpordioksid iz ovih izvora kondenzuju se u višim pojasevima Kopaonika u odgovarajuće kiseline koje se deponuju sa kapljicama kiše ili kao kiseli aerosoli; s tim u vezi je i kisela depozicija u oblacima iznad 1.500 m n.v, upravo u pojasevima smrčevih šuma; pri južno-jugozapadnom strujanju vazduha nađene su i povišene koncentracije olova, proporcionalno jačini vetra koja se povećava sa visinom (time se objašnjava povišena koncentracija olova ispod Pančićevog vrha); iz pravca juga-jugozapada i severa-severozapada, pri malim brzinama vetra zapažena je disperzija dima iz lokalnih izvora, koja ima karakteristike depozicije sa intenzivnim nanošenjem proporcionalno brzini vetra i sa blažom sedimentacijom.
Kontinuirano praćenje zagađenosti vazduha (koncentracije sumpordioksida, natrijumdioksida, čađi i suspendovanih čestica sa teškim metalima i drugim elementima) na području Prostornog plana se ne vrši, ali se procenjuje da povremeno dolazi do značajnijeg ugrožavanja vazduha.
Buka u okviru Nacionalnog parka takođe nije merena. Glavni izvori buke su saobraćaj na glavnim drumskim saobraćajnicama Nacionalnog parka i ugostiteljski objekti u turističkim kompleksima.
3.1.2.6. Korišćenje i uređenje prostora od interesa za odbranu zemlje i uvanrednim situacijama
Na području Prostornog plana i Nacionalnog parka nalaze se „perspektivni” kompleksi specijalne namene koje koristi Vojska Srbije. Značajan deo područja Prostornog plana (delovi teritorija KO Kopaonik i Šipačina, u opštini Raška, kao i Bozoljin, Brzeće i Ravnište u opštini Brus) nalazi se u kopnenoj zoni bezbednosti duž administrativne linije sa AP Kosovo i Metohija. U ovoj zoni primenjuju se posebni uslovi uređenja i korišćenja teritorije u nadležnosti Ministarstva odbrane.
Centar za razminiranje je u proteklom periodu očistio prostor od oko 2,7 km2 od kasetne municije koja je preostala kao posledica NATO bombardovanja 1999. godine. Tada su bombardovani lokaliteti „Gobelja”, „Pančićev vrh”, „Sunčana dolina” (hotel „Bačište”), „Suvo rudište” i „Ćurčićska ravan” u Nacionalnom parku, kao i na lokalitetima „Treska”, „Nebeske stolice” i „Ravnište” van njegovih granica. Razminiranje je urađeno do dubine od 50 cm, što je u skladu sa Međunarodnim standardima za humanitarno razminiranje. Za lokaciju koju koristi Kontrola letenja Srbije i Crne Gore (SMATSA), površine oko 7 ha, kao i za lokaciju površine od oko 19 ha južno od Pančićevog vrha ka teritoriji opštine Leposavić, postoji osnovana sumnja da su i dalje zagađena minama i kasetnom municijom.
Područje Prostornog plana je izloženo potencijalnoj opasnosti od elementarnih nepogoda, u prvom redu izazvanih intenzivnim snežnim padavinama, kao i drugim atmosferskim nepogodama, a potom i opasnostima od šumskih požara, bujičnih poplava, odrona, klizanja zemljišta i dr. Značajna je potencijalna opasnost od zemljotresa s obzirom da intenzitet seizmičkog hazarda na području Prostornog plana, za povratni period od 100 godina, ima srednju vrednost od 8 do 9°MCS, dok za povratni period od 475 godina, ima vrednosti VIII i IX kategorije (prema EMS skali, EMS-European macroseizmic scale). Ove vrednosti ukazuju da je najveći deo područja ugrožen zemljotresima koji mogu izazvati uništenje ili teška oštećenja na većini objekata. U periodu od 1894. do 1980. zabeležene su vrednosti zemljotresa na širem području Kopaonika snage od 4,3 do 5,9 Mw (Mw- skala momentne magnitude).
3.2. Potencijali i ograničenja (sintezni prikaz)
Potencijali za zaštitu i održivo korišćenje prirode, prirodnih vrednosti i resursa su: raznovrstan i bogat divlji biljni i životinjski svet, atraktivni i živopisni predeli izuzetne ambijentalne raznolikosti, fenomeni geonasleđa (predstavljeni čuvenim kamenim figurama izvajanim u granodioritu, kraškim vrelima i radioaktivnim izvorima, instruktivnim i reprezentativnim profilima skarnova, kornita i granitnog grusa), multifunkcionalnost Nacionalnog parka (čiji prirodni sadržaji i resursi podržavaju javni interes u oblasti nauke, obrazovanja i kulture i istovremeno predstavljaju osnovu održivog razvoja, pre svega turizma, poljoprivrede i organske proizvodnje hrane i ograničenog korišćenja šuma), iskustvo Javnog preduzeća „Nacionalni park Kopaonik” na čuvanju, održavanju i prezentaciji zaštićenog područja (kao i na pokretanju inicijativa za njegovo plansko uređenje, korišćenju prirodnih resursa koji su mu povereni, razvijanju saradnje i partnerstva sa lokalnim stanovništvom i privrednim subjektima, pre svega iz oblasti turizma i javnim preduzećima, posebno sa Javnim preduzećem „Skijališta Srbije” i Javnim preduzećem „Srbijašume”), zainteresovanost institucija iz oblasti kulture, nauke, prosvete, sporta, turizma, kao i različitih udruženja da svoju delatnost odnosno aktivnosti organizuju na području Nacionalnog parka.
Potencijali za razvoj turizma i komplementarnih aktivnosti na području Prostornog plana su: posebne prirodne vrednosti Kopaonika i vrednosti kulturne baštine na području Prostornog plana i neposrednog okruženja (kao prvorazredni motivi turističke tražnje), prirodni uslovi za turizam (posebno morfološki, klimatski i vegetacijski uslovi za zimsku i letnju ponudu u prostoru), stvoreni uslovi fizičkih struktura (suprastruktura turističkog smeštaja, sportsko-rekreativnih i pratećih sadržaja TC Kopaonik, Brzeća i Jošaničke Banje, uz saobraćajnu i tehničku infrastrukturu), mogućnosti integracije ekološke poljoprivrede sa turizmom kao generatorom razvoja područja (proizvodnja i plasman biološki vrednih poljoprivrednih proizvoda na neposrednom turističkom tržištu, zaposlenje u turizmu, domaća radinost u turizmu podplaninskih sela i drugo), postojanje tradicionalnih sela po obodu Nacionalnog parka (sa vrednim etno-nasleđem kulturnih dobara, ambijenata i tradicionalne kulture, sa potencijalnim smeštajnim kapacitetima koji se uz rekonstrukciju i opremanje mogu uključiti u seoski turizam) i dr.
Potencijal kulturnih dobara, odnosno kulturnih vrednosti i sadržaja područja Prostornog plana i njegovog okruženja, zasnovan na respektivnom, zakonom i strateškim dokumentima proklamovanom društvenom statusu delatnosti zaštite, snažnoj tradiciji, visokoj kompetentnosti i dobroj organizovanosti, identifikuje se kroz mogući/očekivani doprinos: upotpunjavanju znanja o kulturnoj baštini Republike Srbije i ostvarivanju javnog interesa u vezi njene zaštite (kroz istraživanje, pravnu i tehničku zaštitu i prezentaciju, na prvom mestu, materijalnih i drugih tragova antičkog i srednjevekovnog rudarstva, vojne i civilne organizacije i načina života tog doba u ovom delu naše zemlje, kao i objekata narodnog graditeljskog umeća) i promociji vrednosti Nacionalnog parka i njihovog svestranijeg stavljanja u službu javnog interesa (u oblasti nauke, obrazovanja i turizma, kao i jačanja ukupnog uživanja i integrisanog doživljaja prirode i antropogenih sadržaja od strane posetilaca, a time i dodatnog oblikovanja identiteta nacionalnog parka i razvoja njegovih ekonomskih funkcija).
Osnovni potencijali za razvoj privrede su: prirodni uslovi za razvoj celogodišnjeg turizma na Kopaoniku kao turističkoj destinaciji vrhunskog kvaliteta (sa pratećim uslužnim delatnostima od značaja za šire područje), prirodni resursi za razvoj poljoprivrede i malih i srednjih preduzeća, prioritetno u proizvodnji i preradi poljoprivrednih proizvoda, turizmu, trgovini i sektoru usluga, kao i za razvoj šumarstva. Područje Prostornog plana, kao kontaktno sa AP Kosovo i Metohija, je od posebnog interesa Republike Srbije za razvoj, u pogledu saradnje na regionalnom i lokalnom nivou, kroz izgradnju infrastrukture i drugih javnih sadržaja, ulaganja u turizam, zaštitu prirode, prirodne i kulturne baštine i dr.
Potencijali razvoja stanovništva, naselja i socijalnog razvoja zasnivaju se na postojanju tradicionalnih sela sa vrednim etno-nasleđem kulturnih dobara, ambijenata i tradicionalne kulture, smeštajnim kapacitetima, stanovništvu iz okruženja koje povremeno boravi na području Prostornog plana (kao potencijala za ublažavanje negativnih trendova), formiranoj mreži naselja u prirodnom okruženju, postojećim kapacitetima objekata osnovnog obrazovanja i zdravstvene zaštite (uz mogućnost njihove rekonstrukcije i višenamensko korišćenje za prilagođavanje potrebama lokalnog stanovništva), kao i uključivanju javnog i privatnog sektora u sistem organizovanja javnih službi.
Osnovna ograničenja i problemi zaštite prirode i prirodnih vrednosti su: nedovoljna opremljenost Nacionalnog parka pratećim sadržajima (centrima za posetioce, ulaznim stanicama, uređenim stazama i vidikovcima, elementima uređenja i prikazivanja geoloških i geomorfoloških i drugih vrednosti, informacijama o vrednostima koje se štite i uputstvima za posetioce i lokalno stanovništvo o načinu njihovog očuvanja i pravilima unutrašnjeg reda), nepotpuna turistička valorizacija i prezentacija prirodnih i kulturnih vrednosti Nacionalnog parka (nedovoljna zastupljenost aktivne i kreativne zaštite, uređenja i prezentacije vrednosti Nacionalnog parka Kopaonik, nepostojanje programa odnosno strateških projekata i značajnijih aktivnosti uređenja predela i prezentacije prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara na području Nacionalnog parka Kopaonik i njegovom relevantnom prostornom okruženju) i dr.
Primetan je i negativan antropogeni uticaj u pogledu devastacije prirodnog lika predela glavnih kopaoničkih vrhova, grebena i prevoja postojećom i planiranom skijaškom i elektroenergetskom infrastrukturom, veliki obim čistih seča šume na koridorima staza i žičara, posebno u kontekstu planova na zaokruženju infrastrukture javnog skijališta, nesprovođenje donetih planskih dokumenata i odstupanje od planskih rešenja sa drastičnim probijanjem kapaciteta na pojedinim lokalitetima i odsustvo bilo kakvog razvoja na drugim planiranim lokalitetima (posebno u podplaninskim selima).
Smanjenju ukupne turističke ponude Nacionalnog parka i TC Kopaonik posebno doprinose: protivpravna izgradnja novih objekata na lokacijama gde nikad nije bila planirana izgradnja, kao i nelegalna dogradnja postojećih legalnih objekata, drastično zaostajanje uređenja i opremanja građevinskog zemljišta u odnosu na izgradnju suprastrukture (bez programa uređenja građevinskog zemljišta, ili bez njihovog sprovođenja, u oba slučaja sa izbegavanjem plaćanja nadoknada za uređenje i korišćenje građevinskog zemljišta od strane većine turističkih i drugih subjekata). Ozbiljno je zaostajanje realizacije planirane infrastrukture i komunalne opreme (posebno u pogledu fekalne kanalizacije – postojeća postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda ne funkcionišu, atmosferske kanalizacije, saobraćajnica – nerešen mirujući saobraćaj i otežano zimsko održavanje pojedinih deonica puteva, grejanje na tečna goriva, i sakupljanja smeća).
Nizak stepen uređenosti prostora ogleda se i u prirodno i antropogeno uslovljenoj eroziji tla, napuštenim, a nesaniranim rudnicima i majdanima, nekontrolisanom sakupljanju lekovitog i aromatičnog bilja i divljih plodova, izloženosti šumskih ekosistema požarima i njihovoj osetljivost na pojave biljnih bolesti i štetočina.
Nedovoljna je podrška organa lokalne samouprave upravljaču Nacionalnog parka u ostvarivanju participacije stanovništva u zaštiti prirodnih vrednosti i održavanju čistoće i reda. Nedovoljna je materijalno-finansijska i kadrovska osposobljenost Javnog preduzeća „Nacionalni park Kopaonik” za sprovođenje planova i programa upravljanja i vršenje zakonom utvrđene delatnosti (posebno u domenu čuvarskog nadzora, obezbeđenja pravila unutrašnjeg reda i realizacije projekata reintrodukcije biljaka i životinja, sanacije degradiranih površina, uređenja i prezentacije prirodnih vrednosti), kao i nedovoljnost budzetskih sredstava za finansiranje aktivnosti na razvoju glavnih funkcija Nacionalnog parka i radova na prezentaciji i uređenju područja. Prisutne su teškoće u naplati zakonom utvrđenih naknada za korišćenje područja Nacionalnog parka, kao i nekontrolisana promena karakteristika i zapuštenost ruralnih predela (neodržavani i napušteni objekti, nedovoljno uređena i komunalno neopremljena seoska naselja, neplanska seča u privatnim šuma sopstvenika, zarastanje obradivih površina i okućnica i dr).
Osnovni uzroci dosadašnjih, pretežno negativnih tendencija u razvoju područja Prostornog plana su: konfliktni interesi glavnih subjekata korišćenja, zaštite i razvoja područja Nacionalnog parka Kopaonik (turizma, zaštite prirode, šumarstva, rudarstva, vojske, poljoprivrede), neodgovarajuća subordinacija (raspodela nadležnosti, ovlašćenja i odgovornosti za upravljanje procesom zaštite i razvoja), ekonomska nerazvijenost obuhvaćenih opština, nedovoljno diverzifikovana privredna struktura planinskih sela, čiju okosnicu čine tradicionalne delatnosti koje same ne omogućavaju egzistenciju i unapređenje kvaliteta života, niti povratak lokalnog stanovništva, i ograničenja režimima zaštite područja Nacionalnog parka na socio-ekonomski razvoj lokalnih zajednica.
II. PRINCIPI I CILjEVI PROSTORNOG RAZVOJA
PODRUČJA POSEBNE NAMENE
1. Principi prostornog razvoja
Opšti principi zaštite i razvoja područja Nacionalnog parka Kopaonik i njegovog okruženja na području Prostornog plana, uokvireni su i uslovljeni generalnim svetskim, evropskim (u okviru Evropske unije) i nacionalnim načelima, kriterijumima i ciljevima očuvanja, zaštite, unapređenja i kulturološkog korišćenja prirodnih dobara od izuzetnog značaja, u kvalitetnoj životnoj sredini, uz ostvarivanje održivog funkcionalnog i prostornog razvoja teritorije prirodnih dobara i okruženja od značaja za državu, region i lokalnu zajednicu. Opšti principi planskog upravljanja održivom zaštitom i razvojem prirodnih dobara, njihove životne sredine i teritorija u Republici Srbiji, po odredbama Zakona o zaštiti životne sredine i PP Republike Srbije, relevantni za područje Nacionalnog parka Kopaonik i njegovo okruženje, su:
zaštita prirode, prirodnih i kulturnih vrednosti i životne sredine kao prioritetne aktivnosti sa kojima će biti usklađene sve aktivnosti socio-ekonomskog razvoja na području Prostornog plana;
racionalno korišćenje prirodnih resursa u skladu sa principima održivog razvoja i zaštita prirodnih područja i dobara, koji uslovljavaju kvalitet življenja na regionalnom i lokalnom nivou;
očuvanje, unapređenje i zaštita karakterističnih predstavnika pojedinih ekosistema i izrazitih biogeografskih područja, odnosno predstavnika pojedinih tipova predela;
ustanovljenje zona zaštite kod zaštićenih prirodnih dobara;
očuvanje, unapređenje i zaštita biodiverziteta, dugoročna interdisciplinarna ekosistemska istraživanja, praćenje i održavanje biodiverziteta i bioloških resursa;
očuvanje, unapređenje i zaštita kvaliteta životne sredine – vazduha, voda, zemljišta, vegetacije, životinjskog sveta, naseljskih sredina i drugo;
razvoj informacionog sistema o prirodi i životnoj sredini;
popularizacija zaštite prirode i životne sredine i razvijanje ekološke svesti kod lokalnog stanovništva i posetilaca;
ograničavanje koncentracije korisnika (posebno stacionarnih turista) i izgradnje turističke i druge suprastrukture u Nacionalnom parku u korist naselja i lokaliteta na preostalom području Prostornog plana, uz njihovo saobraćajno povezivanje sa turističkim i drugim sadržajima u Nacionalnom parku;
utvrđivanje planskih rešenja, režima i uslova korišćenja, organizacije i uređenja prostora, kojima se obezbeđuje zaštita i prezentacija prirodnih vrednosti Nacionalnog parka i harmonizacija razvoja turizma i komplementarnih privrednih aktivnosti sa režimima i uslovima zaštite Nacionalnog parka;
ustanovljavanje integrisanog planiranja (prostornog i sektorskog) i upravljanja zaštitom i održivim razvojem Nacionalnog parka.
2. Opšti i operativni ciljevi prostornog razvoja
2.1. Opšti ciljevi prostornog razvoja
Osnovni cilj prostornog razvoja jeste: zaštita i prezentacija područja Kopaonika kao izuzetne prirodne vrednosti Republike Srbije, prema evropskim i srpskim standardima i normama, uz održiv socio-ekonomskim razvoj koji neće narušiti ravnotežu prirodnih sistema i elemenata, i koji će omogućiti kvalitetniji život i privređivanje lokalnog stanovništva i stvaranje uslova za odmor i rekreaciju u skladu sa kapacitetima prirode.
Opšti ciljevi očuvanja, unapređenja, zaštite i kulturološkog korišćenja prirode, prirodnih i kulturnih vrednosti, odnosno unapređenja i zaštite kvaliteta životne sredine i održivog socio-ekonomskog razvoja na području Nacionalnog parka i Prostornog plana su:
očuvanje, unapređenje i zaštita prirodnih vrednosti Nacionalnog parka i njihovo korišćenje za naučna istraživanja, edukaciju, prezentaciju javnosti, rekreaciju i druge aktivnosti u skladu s ekološkim potencijalima područja; zaštita prirode od svih vidova ugrožavanja, a naročito zaštita zemljišta od erozije, kvaliteta svih izvorišta voda, kvaliteta šume i pašnjaka, i zaštita od požara i drugih elementarnih nepogoda;
organizovana prezentacija prirodnih vrednosti i kulturnih dobara na području Prostornog plana i njegovog okruženja;
integracija funkcija zaštite prirodnih vrednosti i funkcija razvoja (pre svega turizma i drugih komplementarnih privrednih aktivnosti), u cilju održivog razvoja područja, uz uključivanje i koordinaciju svih relevantnih subjekata i lokalnog stanovništva; zaustavljanje depopulacije, demografski oporavak i zaštita egzistencijalnih interesa lokalnog stanovništva omogućavanjem njihovog kvalitetnijeg života i privređivanja, kao i izgradnjom infrastrukture i javnih servisa;
održivi razvoj aktivnosti koje su kompatibilne sa režimima zaštite Nacionalnog parka (u prvom redu turizam i poljoprivreda, i drugo);
održivi razvoj turizma prilagođen ograničenjima režima zaštite Nacionalnog parka i savremenim zahtevima turističke tražnje;
obezbeđenje uslova za funkcionalnu i prostornu integraciju Nacionalnog parka i turističke ponude Kopaonika sa okruženjem;
planski i kontrolisan razvoj svih aktivnosti na području Prostornog plana podržan institucionalno-organizacionim aranžmanima i koordinacijom svih aktera;
revitalizacija ruralnih naselja u kontekstu očuvanja narodnog graditeljstva i originalne turističke ponude zasnovane na afirmaciji tradicionalnih vrednosti i delatnosti kao uslov očuvanja autentičnosti i kulturnog identiteta područja Kopaonika;
edukacija posetilaca Nacionalnog parka i lokalnog stanovništva o prirodnim vrednostima, merama i efektima njihove zaštite;
formiranje i razvoj informacionih i monitoring sistema o prostoru, prirodnim vrednostima, životnoj sredini i turizmu na području Prostornog plana.
2.2. Operativni ciljevi prostornog razvoja
2.2.1. Operativni ciljevi prostornog razvoja posebnih namena
Operativni ciljevi zaštite prirode, prirodnih vrednosti i predela su:
održanje specijske raznovrsnosti divlje flore i faune i njeno povećanje reintrodukcijom nestalih autohtonih vrsta životinja i biljaka;
očuvanje staništa, jačanje, brojčano snaženje i prostorno širenje populacija zaštićenih, odnosno retkih, ugroženih i kritično ugroženih biljnih i životinjskih vrsta;
identifikacija međunarodno značajnih ekoloških područja odnosno staništa od značaja za zaštitu evropske divlje flore i faune po programu NATURA 2000;
održanje ekosistemske raznovrsnosti i zaštita prirodnih i agroekosistema od invazivnih vrsta biljaka i životinja, kao i od drugih vrsta, sorti i rasa koje unose nepoželjne promene u prirodni i agrobiodiverzitet;
očuvanje i unapređenje kvaliteta životne sredine u zonama posebnih prirodnih vrednosti, umereno povećanje površine pod šumom, očuvanje i unapređenje raznovrsnosti i autohtonosti dendrološkog sastava, poboljšanje strukture šumskih sastojina;
konzervacija delova područja u zatečenom, približno izvornom stanju radi zaštite integriteta i spontanog funkcionisanja njihovog ukupnog prirodnog kompleksa za naučne, obrazovne i kulturne potrebe;
očuvanje, uređenje i održivo korišćenje lokaliteta, prirodnih objekata i pojava koji svojim geološkim, geomorfološkim, hidrografskim ili drugim obeležjima predstavljaju istaknute, retke i privlačne vrednosti geonasleđa;
očuvanje starih, po dimenzijama i vrsti reprezentativnih i u drugom pogledu značajnih stabala drveća i njihovih grupacija;
zaštita starih stabala agrokulture;
sanacija i rekultivacija površina degradiranih ljudskim aktivnostima;
održivo korišćenje prirodnih resursa, predeonih, bioloških i drugih vrednosti u cilju socio-ekonomskog razvoja i stvaranje uslova da se ti resursi i vrednosti učine dostupnim ljudima radi uživanja u prirodi, odmora (turizma i rekreacije), bavljenja naukom, obrazovanjem i sportom, imajući prvenstveno u vidu dobrobit lokalne zajednice;
upravljanje razvojem i uređenjem predela integrisano sa zaštitom prirodnih i kulturnih vrednosti i održivim razvojem područja;
kontrolisanje uticaja razvoja na predeo, pre svega u pogledu zadržavanja i očuvanja karaktera predela.
Operativni ciljevi razvoja turizma i rekreacije su:
turizam i rekreacija, kao aktivnosti najizrazitije komplementarne zaštiti, revitalizaciji i kulturološkom korišćenju prirodnih vrednosti i kulturnih dobara Nacionalnog parka, predstavljaće vodeću privrednu granu održivog razvoja područja Prostornog plana, agens razvoja drugih komplementarnih aktivnosti i glavni faktor socio-ekonomskog i kulturnog razvoja podplaninskih sela u okruženju Nacionalnog parka;
turizam i rekreacija na području Prostornog plana biće funkcijski podređeni i prilagođeni zahtevima zaštite, očuvanja, revitalizacije i kulturološkog korišćenja prirode, prirodnih vrednosti, nepokretnih kulturnih dobara i životne sredine; a sa zahtevima i potrebama turizma i rekreacije biće usklađene sve ostale ekonomske aktivnosti područja;
turizam i rekreacija će predstavljati glavne faktore zaštite, revitalizacije i prezentacije prirodnih vrednosti i kulturnih dobara područja, kojima će obezbediti značajnu ekonomsku podršku;
celogodišnja ponuda turizma i rekreacije područja Prostornog plana, zasnovana na prirodnim uslovima, resursima i vrednostima, i na potencijalnoj ponudi potplaninskih naselja van Nacionalnog parka (sa balneološkim funkcijama, zdravstveno bezbednom hranom, etno-vrednostima i drugim) animiraće i zadovoljavati tražnju pretežno u stacionarnom i izletničkom sportsko-rekreativnom turizmu, a delom i u tranzitnom turizmu;
prostorna organizacija i razvoj, izgradnja i rekonstrukcija postojećih i novih turističkih kompleksa odvijaće se u tri funkcijska ranga: u rangu primarnog TC Kopaonik (kompleksi Suvog rudišta, Jarma, Srebrnca i Rendare) isključivo u zoni III stepena zaštite Nacionalnog parka, u rangu sekundarnih turističkih centara za veća postojeća naselja i u rangu seosko-turističkih naselja za manja sela po obodu Nacionalnog parka; dok će se ostala naselja udaljena od granice Nacionalnog parka razvijati posredno u funkciji turizma (smeštaj zaposlenih u turizmu, proizvodnja za neposredno turističko tržište i drugo);
sanacija neplanske turističke izgradnje na području Nacionalnog parka (u Suvom rudištu, Gvozdacu i Ciganskoj reci) i području Prostornog plana van Nacionalnog parka (u Lisini/Čajetini, Brzeću i Jošaničkoj Banji);
saobraćajna integracija turističkih kompleksa i naselja na području Prostornog plana međusobno, sa skijalištem i okruženjem – drumskim i železničkim saobraćajnicama i sredstvima vertikalnog transporta (žičarama);
planiranje i nastavak izgradnje povezanog sistema alpskog skijališta po skijaškim sektorima, sa žičarama i stazama u III stepenu zaštite Nacionalnog parka i van njega;
formiranje diferencirane mreže zimskih nordijskih ski-staza i letnjih izletničkih i planinarskih staza u zonama II i III stepena zaštite Nacionalnog parka i van njega;
organizovanje jedinstvene turističke ponude Nacionalnog parka i područja Prostornog plana; utvrđivanje modaliteta integracije turističke ponude područja Prostornog plana sa postojećom i planiranom turističko-rekreativnom ponudom primarne turističke destinacije Kopaonik i njenog okruženja u okviru turističkog klastera Središna i Zapadna Srbija.
Operativni ciljevi zaštite i prezentacije nepokretnih kulturnih dobara (NKD) su:
istraživanje, evidentiranje, proglašenje, tehnička zaštita, uređenje i prezentacija NKD i njihove zaštićene okoline;
održivo korišćenje NKD uz očuvanje njihove autentičnosti i integriteta, kao objekata u odgovarajućoj funkciji shodno karakteristikama i osnovnoj nameni tih objekata i kao mesta posećivanja;
uključivanje prezentacije kulturnih dobara okruženja u turističku ponudu Nacionalnog parka Kopaonik.
2.2.2. Operativni ciljevi prostornog razvoja ostalih namena
Ciljevi razvoja poljoprivrede, korišćenja poljoprivrednog zemljišta i drugih potencijala prostora su uslovljeni režimima zaštite Nacionalnog parka i usklađeni sa interesima razvoja potplaninskih naselja i ciljevima razvoja turizma i rekreacije, i obuhvataju:
uključivanje poljoprivrede u formiranje zaokruženog sistema zaštite, savremene prezentacije i adekvatne ekonomske valorizacije prirodnih, kulturnih, predeonih, turističko-rekreativnih i drugih vrednosti područja Prostornog plana, uz uslov njenog proizvodnog stimulisanja dugoročnom garancijom profitabilnog plasmana proizvoda, sa osloncem prvenstveno na direktan plasman u turističkoj ponudi i na korišćenje zaštitnog znaka Nacionalnog parka u plasmanu proizvoda unutar turističke ponude i na drugim tržištima;
usklađivanje namena i načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta sa režimima zaštite Nacionalnog parka, sa jedne, i prirodnim pogodnostima i ograničenjima, sa druge strane, uz prioritetno ustanovljenje pragova agroekološkog kapaciteta različitih kategorija poljoprivrednih površina i unapređenje krmne baze na livadama i pašnjacima, kao preduslovi za unapređenje vodećeg sektora kopaoničke poljoprivrede – stočarstva;
čuvanje površina i plodnosti poljoprivrednog zemljišta, naporedo sa unapređivanjem strukturnih, tehničko-tehnoloških, organizacionih i infrastrukturnih uslova za ekonomski racionalnu proizvodnju hrane visoke zdravstvene vrednosti, pretežno van područja Nacionalnog parka; zaštita zemljišta atara od stihijske vikend i druge izgradnje i neregulisane trgovine zemljištem;
prilagođavanje strukture poljoprivredne proizvodnje potrebama turističke tražnje i drugim mogućnostima plasmana tržišnih viškova poljoprivredno-prehrambenih proizvoda;
poboljšanje ekonomskih i socijalnih uslova življenja i rada poljoprivrednog stanovništva, sa osloncem na potpunije i racionalnije aktiviranje raspoloživih poljoprivrednih fondova, uz istovremeno korišćenje mogućnosti zapošljavanja u ekološki prihvatljivim proizvodnim delatnostima turizma, male privrede i drugim delatnostima na selu.
Ciljevi razvoja šumarstva i lovstva, korišćenja šuma i šumskog zemljišta su uslovljeni režimima zaštite Nacionalnog parka i usklađeni sa interesima razvoja potplaninskih naselja i ciljevima razvoja turizma i rekreacije, i obuhvataju:
gazdovanje šumama Nacionalnog parka sa težištem na očuvanju biološkog diverziteta, uz minimalne intervencije, pri čemu su dozvoljene samo aktivnosti kontrole divljači, kontrole napada bolesti/insekata, javnog pristupa, protivpožarne intervencije, istraživanja i korišćenje resursa za opstanak lokalnog stanovništva, bez negativnih uticaja na prirodu;
održivo upravljanje i korišćenje šuma i šumskih područja, kojim se kontinuirano održava njihov biološki diverzitet, regenerativni kapacitet, vitalnost, sadašnji i budući potencijal za ispunjenje ekoloških, ekonomskih i socijalnih funkcija u Nacionalnom parku, bez nanošenja štete drugim ekosistemima;
ustanovljenje opšte-korisnih, kao dominantnih funkcija šuma na teritoriji Nacionalnog parka; pretežno ekonomske funkcije imaće samo šume van Nacionalnog parka;
zaštita i očuvanje zaštićenih reliktnih, endemičnih, retkih i ugroženih vrsta šumske flore i faune; višenamensko rekreativno korišćenje ukupnog potencijala šumskih područja Nacionalnog parka; protiveroziona zaštita zemljišta i zaštita izvorišta i vodotoka šumom; zaštita šuma od negativnih ugrožavajućih uticaja biotičkog i abiotičkog porekla;
unapređenje stanja postojećih šuma Nacionalnog parka i uvećanje površina pod šumom;
prirodi bliski uzgoj i zaštita divljači i ostale faune u Nacionalnom parku;
repatrijacija osnovnih vrsta divljači u Nacionalni park.
Opšti cilj demografskog razvoja na području Prostornog plana je ublažavanje negativnih demografskih procesa stvaranjem odgovarajućih uslova za povećanje učešća mlađih kontingenata stanovništva. Operativni ciljevi razvoja stanovništva su:
zadržavanje i naseljavanje mlađih kontingenata stanovništva, posebno ženske populacije, podsticanjem lokalnog zapošljavanja i samozapošljavanja uz poboljšanje obrazovne strukture u funkciji razvoja turizma i komplementarnih aktivnosti na području Prostornog plana;
podsticanje prostorne i profesionalne mobilnosti i fleksibilnosti radno aktivnog stanovništva;
uvođenje i ostvarivanje stimulativnih politika demografskog i socio-ekonomskog razvoja na regionalnom i lokalnom nivou, uz otvaranje novih radnih mesta na tržištu turizma i rekreacije, poljoprivrednih proizvoda i prerađevina i dr;
stimulisanje uloge lokalnog stanovništva kao domaćina Nacionalnog parka, kroz održavanje poljoprivrede i drugih tradicionalnih aktivnosti.
Operativni ciljevi razvoja, organizacije i uređenja naselja i javnih službi na podruju Prostornog plana su:
funkcionalno integrisanje naselja na području Prostornog plana sa TC Kopaonik i okruženjem, poboljšanjem dostupnosti i unapređenjem lokalne putne mreže i vertikalnog transporta, razvoja telefonije i javnih servisa (komunalne i tehničke službe i servisi);
povećanje dostupnosti i kvaliteta usluga javnih službi i uvođenje sistema mobilnih javnih službi u domenu predškolskog vaspitanja i obrazovanja, zdravstvene i socijalne zaštite, kulture, fizičke kulture i sporta, opštinske uprave;
višenamensko i racionalno korišćenje kapaciteta objekata javnih službi i uključivanje privatnog i nevladinog sektora u sistem organizacije javnih službi.
Operativni ciljevi razvoja saobraćajne infrastrukture na području Prostornog plana su:
rekonstrukcija postojećih i izgradnja novih pristupnih i internih saobraćajnica u funkciji Nacionalnog parka, razvoja turizma, komplementarnih aktivnosti i naselja;
izgradnja novih saobraćajnica u funkciji obilaznica oko postojećih urbanih kompleksa i naselja na Suvom rudištu i pristupa planiranim turističkim sadržajima na prostoru Jaram-Marine vode, kao i poslovno-stambenom kompleksu sa helidromom i hangarom u naselju Čajetina i drugih punktova;
obezbeđivanje potrebnih parkinga i garaža za putnička vozila i autobuse na mestima koncentracije turističkih i naseljskih kapaciteta;
razvoj novih, alternativnih oblika pristupnog i internog saobraćanja (planinska šinska vozila, kabinske žičare) u funkciji smanjenja obima i intenziteta kretanja motornih vozila u Nacionalnom parku i njihovo integrisanje sa putnom mrežom na području Prostornog plana.
Operativni ciljevi razvoja vodosnabdevanja i odvođenja otpadnih voda su:
zaštita vodotoka na području Nacionalnog parka u planiranim klasama kvaliteta, kao vodnog ekosistema od značaja za očuvanje biološke raznovrsnosti i naturalna regulacija neophodnih deonica vodotoka na području Prostornog plana van Nacionalnog parka;
rekonstrukcija postojećih i izgradnja novih vodovoda u turističkim kompleksima i naseljima (uz uvođenje merenja potrošnje vode, svođenje gubitaka na vrednosti manje od 20% i prihvatanje ekonomske cene vode);
sanitacija postojećih turističkih kompleksa, naselja i punktova, izgradnjom separacionih kanalizacionih sistema sa obaveznim priključivanjem za sve potrošače koji su priključeni na vodovod i sa propisnim postrojenjima za prečišćavanje otpadnih voda van Nacionalnog parka;
izgradnja atmosferske kanalizacije u turističkim kompleksima i duž saobraćajnica u Nacionalnom parku, uz regulisanje ostalih atmosferskih voda na području otvorenim kanalima;
izgradnja višenamenskih malih akumulacija za regulaciju vodnog režima, vodosnabdevanje, protivpožarnu zaštitu, veštačko osnežavanje skijaških staza, ribarstvo i sportski ribolov i rekreaciju na vodi, u skladu sa režimima zaštite Nacionalnog parka;
korišćenje raspoloživih hidroenergetskih potencijala na području Prostornog plana van Nacionalnog parka zavisno od ekološkog kapaciteta vodotoka.
Operativni ciljevi razvoja energetske infrastrukture, elektronskih komunikacija i poštanskog saobraćaja na području Prostornog plana su:
održavanje, revitalizacija, modernizacija i dogradnja elektroenergetske infrastrukture (u prvom redu trafostanica 110/35 kV i dalekovoda 110 kV) u skladu sa režimima zaštite Nacionalnog parka i zahtevima zaštite životne sredine, za dovoljno, sigurno, kvalitetno i ekonomično snabdevanje energijom svih potrošača na obuhvaćenom području;
povećanje proizvodnje energije zasnovano na većem korišćenju lokalno raspoloživih obnovljivih izvora, za decentralizovanu proizvodnju električne energije i zadovoljavanje autonomnih i lokalnih toplotnih potreba, u okviru tzv. male energetike;
povećanje energetske efikasnosti kod proizvodnje, prenosa, distribucije i potrošnje energije;
gasifikacija područja Prostornog plana;
izgradnja i organizacija savremene telekomunikacione mreže koja će obezbediti univerzalni fiksni servis svim korisnicima i širokopojasni pristup mreži svim privrednim subjektima, javnim ustanovama i građanima koji to zatraže;
potpuna dostupnost mobilne telefonije na području Prostornog plana;
dostupnost najmanje sedam RTV kanala, u digitalnom obliku, do svih korisnika na području Prostornog plana.
Operativni ciljevi razvoja komunalnih objekata i službi na području Prostornog plana su:
organizovano sakupljanje otpada iz turističkih kompleksa, sa skijališta i postojećih naselja, i njegovo odvoženje van područja Prostornog plana na planiranu regionalnu deponiju;
zatvaranje i sanacija postojećih smetlišta komunalnog otpada;
izgradnja vatrogasne stanice u Nacionalnom parku;
organizovano uređenje i održavanje javnih zelenih površina u turističkim kompleksima, naseljima i punktovima.
Operativni ciljevi zaštite kvaliteta životne sredine na području Prostornog plana su:
zaštita svih elemenata životne sredine (zemljište, voda, vazduh, flora, fauna i dr) na području Nacionalnog parka i Prostornog plana;
sanacija zagađenja od neregulisanih otpadnih voda na delu Nacionalnog parka i van njega;
sanacija i revitalizacija zagađenih, degradiranih i neplanski izgrađenih prostora (bombardovanih lokacija, rudarskih kopova, kamenoloma i pozajmišta, degradiranih pašnjaka, površina pod izraženom erozijom na ski-stazama i drugim površinama, neplanske izgradnje i dogradnje objekata i dr);
preventivna i završna zaštita površina „osetljivih” na degradaciju, pre svega, šumskih zemljišta, livada i pašnjaka, očuvanjem sposobnosti zemljišta da infiltrira i zadrži vodu od jakih kiša i otapanja snega, bez pojave brzog površinskog oticaja, stabilizacijom erozijom ugroženih deonica ski-staza i evakuacijom podzemnih voda, restauracijom vegetacije na erodiranim površinama, zaštitom i rehabilitacijom ugroženih površina tokom jedne građevinske sezone i dr.
3. Regionalni položaj i aspekti razvoja područja posebne namene
Održivi regionalni razvoj Kopaonika zasnivaće se na integraciji urbane i ruralne ekonomije, na jednoj strani, i razvoju turizma i zaštiti prirode, na drugoj. U skladu sa preporukama planerske prakse zemalja Evropske unije sa višim stepenom razvoja planinskih područja, turizam predstavlja već niz godina jednu od najznačajnijih privrednih delatnosti u razvoju ekološki očuvanih, a ekonomski nedovoljno razvijenih planinskih područja. Turizam svoj razvoj i konkurentnost zasniva na očuvanju i unapređenju prirodnog i kulturnog nasleđa, odnosno na definisanju zajedničkog interesa za racionalno korišćenje i mudro upravljanje prostorom, što je preduslov održivog razvoja.
Kompletiranje razvoja turističke destinacije Kopaonik, odnosno turizma sa komplementarnim delatnostima doprineće: dinamičnijem privrednom razvoju, radnom angažovanju stanovništva, atraktivnosti regionalnog okruženja za stanovanje, usporavanju negativnih demografskih procesa, podizanju životnog standarda lokalnog stanovništva, uz istovremeno obezbeđivanje uslova za rešavanje ostalih razvojnih problema.
Regionalni aspekt razvoja, definisan u PP Republike Srbije, prema kome područje Prostornog plana pripada turističkom klasteru Središnja i Zapadna Srbija, zasnovan je na potencijalu ovog područja za realizovanje celogodišnjih turističkih aktivnosti. Polazeći od atraktivnosti raspoloživih turističkih potencijala, ostvarenog i planiranog razvoja, područje Prostornog plana imaće ulogu pola koncentracije turizma u ovom delu Republike Srbije, koji će vremenom postati značajni pol ukupnog razvoja regionalnog okruženja. Tome će doprineti integrisanje turističke ponude u turističkom klasteru Središnja i Zapadna Srbija, pre svega razvojem komplementarne ponude sa turističkom destinacijom Golija i podrškom razvoju drugih planiranih destinacija u regionalnom okruženju.
Turističkoj destinaciji Kopaonik uslovno će gravitirati stanovništvo funkcionalnih urbanih područja Kraljeva, Kruševca, Niša, Novog Pazara i Kosovske Mitrovice, kao i drugih funkcionalnih urbanih područja. Takođe, destinacija će značajnije privlačiti klijentelu iz Beograda i Vojvodine, kao i širih emitivnih područja.
Održivi socio-ekonomski i prostorno-ekološki razvoj ove turističke destinacije u odnosu na regionalno okruženje zasnivaće se na:
kompatibilnosti turističkih potencijala sa prirodnim i ekonomskim resursima, uz pretpostavku razvoja organske, odnosno tradicionalne proizvodnje hrane i pratećih uslužnih delatnosti (pre svega kroz razvoj malih i srednjih preduzeća) u skladu sa potrebama turističke destinacije i klastera;
visokim standardima u domenu turističkih usluga koje će većim delom ostvarivati radna snaga iz kontingenta urbanog stanovništva okruženja;
kompletiranju, razvoju i kontinuiranom unapređenju zimske i letnje turističke ponude, po ugledu na praksu evropskih planinskih turističkih centara;
valorizaciji relativno povoljnog geografskog položaja Kopaonika u odnosu na emitivne centre;
valorizaciji evropskog multimodalnog koridora (X), u čijoj je blizini Kopaonik, kao i boljem povezivanju sekundarnim saobraćajnicama sa tim koridorom;
intezivnijem korišćenju niškog aerodroma u cilju bolje dostupnosti Kopaonika;
kvalitativnoj transformaciji saobraćaja na prilaznim koridorima (državnim putevima) Kopaoniku, čime bi se stvorili uslovi za umrežavanje (komplementarnost) turističke ponude okruženja sa turističkom ponudom Kopaonika i uticalo na sveukupni preobražaj sekundarnih razvojnih osovina – ibarske, a posredno i zapadnomoravske razvojne osovine, odnosno na povećanje njenog značaja u prostorno-funkcionalnoj organizaciji Republike Srbije;
podizanju životnog standarda stanovništva Republike Srbije, kao budućih korisnika usluga turističke destinacije;
aktiviranju i kvalitativnoj transformaciji privrede razvojnih centara u neposrednom i makroregionalnom okruženju, čime će se stvoriti materijalna baza za razvoj funkcije odmora i rekreacije njihovog stanovništva na području Kopaonika.
4. Koncepcija razvoja područja posebne namene
4.1 Opšta koncepcija
Opštu koncepciju zaštite i održivog razvoja opredeljuju posebne namene područja Prostornog plana. Osnovne posebne namene su:
posebne prirodne i kulturne vrednosti nivoa nacionalnog parka (IV kategorija po evropskim standardima) za očuvanje, unapređenje, zaštitu, kulturološko korišćenje i turističku prezentaciju;
najznačajniji i najatraktivniji deo primarne turističke destinacije Kopaonik za razvoj celogodišnje turističke ponude, prioritetno zimske ponude.
Ostale posebne namene na području Prostornog plana su:
vodoprivreda – obuhvaćeni delovi slivova u zoni III zaštite akumulacije „Ćelijeˮ i planirane akumulacije „Selovaˮ;
zaštita kulturnog nasleđa;
kopnena zona bezbednosti širine 5 km duž administrativne linije sa AP Kosovo i Metohija, kao i kompleksi specijalne namene.
Opšta koncepcija zaštite i razvoja područja Nacionalnog parka i preostalog područja Prostornog plana, zasnovana je na kreativnom usklađivanju nacionalnih kulturoloških zahteva zaštite prirode, prirodnih i kulturnih vrednosti i predela sa jedne, i razvoja planinskog turizma i komplementarnih aktivnosti najznačajnijeg i najatraktivnijeg dela primarne turističke destinacije Kopaonik, kao i socio-ekonomskog razvoja obuhvaćenih lokalnih zajednica, sa druge strane. Ovaj kompromis predstavlja ključni preduslov zaštite i održivog prostornog razvoja područja Nacionalnog parka Kopaonik i područja Prostornog plana.
Osnovno plansko opredeljenje je očuvanje, unapređenje i zaštita prirode, posebno prirodnih vrednosti. Zaštićene površine prirodnih i predeonih vrednosti Nacionalnog parka sa režimima zaštite u I i II stepenu predstavljaju polaznu matricu osnovne posebne namene zaštićenog područja za koncipiranje prostornog razvoja njegove teritorije. Površine Nacionalnog parka u režimu I stepena zaštite (prirodni rezervati) izuzimaju se iz antropogenog korišćenja (osim za istraživanje i ograničenu i organizovanu prezentaciju). Površine Nacionalnog parka u režimu II stepena zaštite (predeone celine) predviđene su sa ograničenim antropogenim korišćenjem. Najveći deo površine Nacionalnog parka je u režimu III stepena zaštite, namenjen održivom i kontrolisanom prostornom razvoju, uz obavezu minimiziranja svih potencijalno negativnih efekata na prirodu i prirodne vrednosti na celom zaštićenom području.
Drugim planskim dokumentima je na delu područja Prostornog plana u i van granica Nacionalnog parka utvrđena obaveza sprovođenja režima zone III sanitarne zaštite za dva izvorišta regionalnih sistema vodosnabdevanja, koji odgovara režimu III stepena zaštite prirodnih vrednosti.
Na području Prostornog plana van Nacionalnog parka utvrđena je i zaštita: spomenika prirode u I stepenu zaštite (geoloških, geomorfoloških, hidroloških i botaničkih) i u II stepenu zaštite (staništa vrsta sa statusom prirodnih retkosti, lokaliteti od značaja za zaštitu biodiverziteta – hranilišta za nekrofage, brojna staništa insekata i ostale prirodne vrednosti – planinski vrhovi, grebeni planinskih razvođa, klisure i rečne doline). Zaštićena nepokretna kulturna dobra u I stepenu u i van Nacionalnog parka obuhvataju spomenike kulture, evidentirane objekte narodnog graditeljstva (kuće i vodenice i dr), prostorne kulturno-istorijske celine Jošaničke Banje, znamenitih mesta i arheoloških nalazišta starog rudarenja, a u II stepenu su zaštićeni objekti bačija.
Očuvanje, unapređenje i zaštita prirode i prirodnih vrednosti podrazumeva smanjenje negativnih uticaja turizma i ostalih aktivnosti na najmanju moguću meru. Plansko opredeljenje je da se regulišu sledeća ključna pitanja i problemi zaštite i razvoja Nacionalnog parka Kopaonik: preciznije utvrđivanje granica zona sa režimima I, II i III stepena zaštite Nacionalnog parka, polazeći od rešenja Zakona o nacionalnim parkovima; i usklađivanje prostornog razvoja TC Kopaonik i skijališta (posebno u pogledu neophodnih izmena i dopuna skijaške i druge turističke infrastrukture) sa zaštitom prirodnih vrednosti Nacionalnog parka, posebno u zonama II stepena zaštite.
Sledeće plansko opredeljenje je da se omogući bolja prezentacija i održivo korišćenje posebnih prirodnih vrednosti i predela. To će se omogućiti boljim uređenjem Nacionalnog parka i njegovog okruženja (pristupi, staze, vidikovci i sl), organizovanjem atraktivne prezentacije i izbora aktivnosti za posetioce.
Planska koncepcija je razvoj planinskog turizma u dve celine i to za sadržaje: turističkih kompleksa u Nacionalnom parku sa turističko-rekreativnom infrastrukturom i turističkih naselja van Nacionalnog parka sa turističkom infrastrukturom. Ponuda planinskog turizma zasnivaće se na razvoju alpskog skijališta Kopaonika, a zatim i na nordijskom skijalištu u zimskoj sezoni, kao i na dinamičnijem razvoju letnje ponude u prostoru (izletničke i planinarske staze, poligoni ekstremnih i drugih sportova, avantura u prirodi i dr). Najpovoljniji tereni za alpsko skijalište (po nadmorskoj visini, trajanju i kvalitetu snega, nagibima, ekspozicijama, morfometrijskim oblicima i površinama bez šume), kao i za nordijsko skijalište (na Ravnom Kopaoniku) nalaze se u visinskoj zoni na teritoriji Nacionalnog parka, dok ih na preostalom području Prostornog plana, sem uz granicu Nacionalnog parka, ima znatno manje (zbog nedovoljno snega na nižim nadmorskim visinama, nedovoljnih visinskih razlika, terena pod šumom i dr). Alpsko skijalište kao glavni sadržaj turističke infrastrukture na Kopaoniku, koncipirano je u vidu jedinstvenog, povezanog sistema žičara i alpskih ski-staza na teritorijama opština Raška, Brus i Leposavić. Sistem se oslanja na deset sektora skijališta, od kojih osam zalaze duboko u teritoriju Nacionalnog parka, a dva zahvataju samo njegove manje periferne delove.
Polazeći od održivog graničnog kapaciteta prostora, predlaže se koncepcija kontrolisane disperzije sadržaja, tj. da se razmeštaj/distribucija smeštajnih kapaciteta ograniči na 18.500 ležaja u visinskoj zoni Nacionalnog parka Kopaonik. Težište razvoja i distribucije smeštajnih kapaciteta – oko 30.000 ležaja usmeravaće se na naselja van Nacionalnog parka, uz povezivanje sistemima vertikalnog transporta sa skijalištem na Kopaoniku.
Planska postavka je da se sadržaji turističkih kompleksa u Nacionalnom parku predvide za turizam, rekreaciju i sport visokog kvaliteta i visoke kategorije smeštaja i drugih sadržaja. Koncepcija prostorne organizacije turističke ponude u Nacionalnom parku je sa četiri podcentra i jednim turističkim punktom TC Kopaonik (po jedan u opštini Raška i Brus i dva zajednička na opštinskoj granici), dva punkta sa planinarskim kampovima, više punktova uz žičare, i bačištima uključenim u turističku ponudu. Ukupan broj turističkih ležaja i njihova distribucija po turističkim kompleksima uslovljeni su stečenim turističkim imidzom Kopaonika i tražnjom investitora i turista da smeštajni kapaciteti budu locirani neposredno uz alpsko skijalište (sa najpovoljnijim terenima u Nacionalnom parku). Ograničenje za dalje povećanje kapaciteta turističkog smeštaja predstavlja održivi kapacitet prostora Nacionalnog parka koji obezbeđuje optimalnu zaštitu njegovih prirodnih vrednosti. Stanje izgrađenosti i uređenosti prostora Nacionalnog parka Kopaonik pokazuje izražen nesklad između izgrađenosti objekata (turističkih kapaciteta) i infrastrukturne i komunalne opremljenosti prostora. Iz tih razloga izgradnja infrastrukturnih sistema i komunalno opremanje predstavlja jednu od osnovnih postavki budućeg razvoja ovog područja.
Planska postavka je da će razvoj turističkih naselja na području Prostornog plana van Nacionalnog parka omogućiti smanjene pritiska na smeštaj u Nacionalnom parku i zadovoljavanje potreba različitih socijalnih grupa turista i posetilaca Nacionalnog parka. Turistička naselja po obodu Nacionalnog parka svoj razvoj zasnivaće na celogodišnjoj ponudi planinskog sportsko-rekreativnog turizma, seoskog, lovnog i drugih vidova turizma, a time će omogućiti revitalizaciju lokalnog stanovništva i naselja prvenstveno putem domaće radinosti u turizmu (privatni smeštaj i manji pansioni, racionalni i u kraćem sezonskom korišćenju). Koncepcija je da se turistička naselja diferenciraju na sekundarne turističke centre (ukupno pet, po dva u opštinama Raška i Brus i jedan u opštini Leposavić), turističko-seoska naselja (ukupno četiri, tri u opštini Raška i jedno u opštini Brus), seoska naselja sa turističkom funkcijom (ukupno 12, od toga sedam u opštini Raška, četiri u opštini Brus i jedno u opštini Leposavić) i turističke punktove (jedan etno-punkt u opštini Raška i više punktova uz žičare).
Koncepcija je da se planskim rešenjima, podržanim različitim stimulativnim merama, omogući viši kvalitet života i atraktivan radni ambijent za zadržavanje i naseljavanje stanovništva na području van granica Nacionalnog parka, pre svega ponudom kvalitetnih i stalnih radnih mesta. To će se omogućiti razvojem turističke prezentacije vrednosti Nacionalnog parka i celogodišnjih turističkih aktivnosti, dok će se razvoj turističkih kapaciteta i usluga odvijati kako u Nacionalnom parku, tako i van njega, sa daleko većim mogućnostima za zapošljavanje i samozapošljavanje u naseljima po obodu Nacionalnog parka. Zatim, ti ciljevi će se postići unapređenjem poljoprivrede i razvojem drugih aktivnosti u turističkim i drugim naseljima, razvojem javnih službi i komunalnim opremanjem sela sa značajnim funkcijama, uz istovremeno sprovođenje odgovarajućih sanacionih programa u selima sa negativnim razvojnim tendencijama.
4.2 Polazišta i principi za relativizaciju konfliktnih interesa
Za planiranje i sprovođenje zaštite i razvoja područja Prostornog plana neophodno je relativizovati suprotne interese zaštite prirodnih vrednosti u odnosu na razvoj turizma i socio-ekonomski razvoj lokalnih zajednica.
Osnovni konflikt na području Nacionalnog parka se javlja između turizma i zaštite prirode i prirodnih vrednosti. Polazeći od osnovnih principa za relativizaciju konfliktnih interesa razvoja turizma i očuvanja zaštićenih prirodnih vrednosti, utvrđenih od strane Federacije nacionalnih parkova Evrope, osnovni ciljevi planiranja, upravljanja i monitoringa turističkih aktivnosti jesu:
usklađivanje sa ograničenim kapacitetom prirodnih vrednosti, društvenih i kulturnih komponenti životne sredine za primanje posetilaca;
očuvanje prirodnih resursa i redukcija proizvodnje otpada;
realizacija novih razvojnih mogućnosti turizma u očuvanju i unapređenju prirodnog i kulturnog nasleđa;
primena principa odgovornosti za učinjenu štetu i obezbeđenja odgovarajuće kompenzacije.
Planiranje i upravljanje razvojem i uređenjem turističkih centara i naselja na području Prostornog plana trebalo bi da se zasniva na osnovnom kriterijumu unapređenja infrastrukturne i komunalne opremljenosti, blagovremenom uređenju građevinskog zemljišta na lokacijama i zonama planiranim za izgradnju, razvoju skijališta usklađenog sa zahtevima zaštite prirodnih vrednosti i prirodne sredine.
Sledeći osnovni konflikti se javljaju između lokalnog stanovništva i zaštite prirodnih vrednosti i prirodne sredine, kao i između lokalnog stanovništva i turizma. Osnovni princip za relativizaciju ovih konflikata je realizacija koristi za lokalnu zajednicu:
uključivanjem lokalnog stanovništva, kao najzainteresovanijeg subjekta efikasne zaštite prirodnih dobara;
doprinosom lokalnoj privredi, promovisanjem i korišćenjem lokalnih proizvoda i razvojem veština i znanja stanovništva za prezentaciju prirodnih vrednosti i turističke aktivnosti;
uspostavljanjem ravnoteže između koristi od turizma i drugih privrednih aktivnosti ključnih za održanje i razvoj lokalne zajednice.
Realizacija ovog principa podrazumeva preduzimanje niza radnji, u prvom redu, na realnom utvrđivanju kapaciteta livadsko-pašnjačkih površina za ispašu i korišćenje resursa voda na području Nacionalnog parka za zadovoljenje potreba lokalnog stanovništva. Povratni efekti bi bili očuvanje biokapaciteta planinskog prostora i korišćenje uređenih pašnjaka i livada za prezentaciju prirodnih i kulturnih vrednosti područja u turizmu. U oblasti turizma primena principa podrazumeva disperziju turističke ponude u naselja van Nacionalnog parka, objedinjavanje s turističkom ponudom u Nacionalnom parku i aktiviranje potencijala lokalnog stanovništva. Povratni efekat bilo bi smanjenje koncentracije korisnika na području Nacionalnog parka i pritiska na korišćenje prostora, tj. smanjenje pritiska na prirodne vrednosti i prirodnu sredinu.
III. PLANSKA REŠENjA PROSTORNOG RAZVOJA PODRUČJA POSEBNE NAMENE
1. ZAŠTITA PRIRODNIH I PREDEONIH VREDNOSTI
1.1. Zaštita područja Nacionalnog parka
Prostornim planom se bliže određuju sledeće zone zaštite Nacionalnog parka Kopaonik, utvrđene Zakonom o nacionalnima parkovima:
1) zona sa režimom zaštite I stepena sa 13 zasebnih prostornih jedinica označenih kao lokaliteti, koje obuhvataju prostor najvrednijih i najočuvanijih delova Nacionalnog parka (reprezente vegetacije Kopaonika, staništa retkih i endemičnih biljaka i životinja, značajne objekte geonasleđa), ukupne površine 1470,9 ha (Tabela III-1), pojedinačne površine od 30 do oko 500 ha i to:
1. „Barska reka”, na teritoriji opštine Raška, površine 87 ha, na državnom zemljištu; osnovnu vrednost lokaliteta čini velika raznovrsnost i bogatstvo tipova orografski i hidrološki uslovljene vegetacije, sa mozaično raspoređenim šumskim, livadskim i močvarnim biljnim zajednicama; karakteristično je vertikalno smenjivanje vegetacije od smrčevih, bukovo-smrčevih, bukovo-jelovo-smrčevih do čistih bukovih šuma; posebno se ističu bukove planinske šume Fagetum montanum luzuletosum i Fagetum montanum festicetosum drumeiae; na lokalitetu se nalazi kratka deonica vodotoka Barske reke, a na južnoj ivici lokaliteta, izvan njegove granice podignuta je šumarska kuća;
2. „Kozje stene”, na teritoriji opštine Raška, površine 485,9 ha; obuhvata klisuru Samokovke, sa obe strane reke, uključujući i stenovite odseke Kozjih stena sa leve strane; ističe se složenošću florističkog i fitocenološkog sastava, bogatstvom retkih biljnih vrsta i zajednica i izuzetnom lepotom predela; hrptovi i uvale sa različitim nagibima, ekspozicijama i pedološkim pokrivačem omogućavaju razvoj raznovrsnih šumskih, pašnjačkih i livadskih fitocenoza, kao i vegetacije kamenjara; od posebne važnosti su reliktna zajednica Erico-Abieti-Piccetum, zatim veći broj reliktnih biljnih vrsta, vegetacija stena i travna vegetacija na grebenu Kukavice, sa lokalnim endemom Viola kopaonicensis; sreću se i brojne retke vrste ptica i insekata, što lokalitet kvalifikuje kao mesto od posebnog ornitološkog značaja i stanište značajnih insekata; kroz lokalitet protiče Samokovska reka pored koje je uređena šetna staza; na lokalitetu su deo Mijatovića jaza i arheološki lokaliteti „Gradina” – Đorov most, deo ostataka srednjevekovnog puta na Kukavici i tragovi rudarenja u Samokovskoj reci;
3. „Jankove bare”, na teritoriji opštine Raška, površine od 106,7 ha, na državnom zemljištu; obuhvata najveću tresavu na Kopaoniku, koju okružuje smrčeva šuma; odlikuje se tresavskim zajednicama sa mahovinama roda Sphagnum; tresava je istovremeno stanište retkih, endemičnih i reliktnih biljnih vrsta zaštićenih kao prirodne retkosti (Potentilla palustris, Menyathes trifoliata, Dachylorehiza bosnica i druge); izuzetnu vrednost predstavlja zajednica posebnog ekotipa smrče sa tresetnicom (Sphagno-Piccetum); na lokalitetu se nalaze kamene figure pod nazivom Jankov breg; kroz lokalitet i njegovima ivicima prolazi nekoliko nekategorisanih (šumskih) puteva;
4. „Samokovska reka” – na teritoriji opštine Raška, površine od 71,2 ha, na državnom zemljištu; osnovnu vrednost lokaliteta čine čiste smrčeve šume i vegetacija tresava; prisutna su tri najvažnija tipa šume čiste smrče: Piccetum abietis oxalidetosum, Piccetum abietis myrilletosum i Piccetum abietis hylocomietosum koja je od posebnog naučnog značaja; lokalitet predstavlja staništa značajnih insekata (posebno iz Familia Carabidae: Trechus priapus serbicus Apfelbeck, 1903, stenoendemična podvrsta Kopaonika, Trechus cardioderus balcanicus Jeannel, 1927, balkanski endemit i Trechus centralis Nonveiller et Pavićević et Popović, 1994, stenoendemit Kopaonika, iz Familia Staphulinidae: Gabrius spec. nov., pretpostavka o endemičnoj vrsti za Kopaonik, istraživanja u toku i iz Familia Cerambucidae: Morimus funereus Mulsant, 1863, na IUCN listi, u evropskoj Crvenoj listi, republičkoj Uredbi i knjizi biodiverziteta bivše Jugoslavije); u okviru lokaliteta (odeljenje 96, odsek „b”) je ogledna površina Instituta za biološka istraživanja „Siniša Stanković” iz Beograda; severoistočnom ivicom lokaliteta protiče Samokovska reka, jugozapadnom ivicom ide državni (regionalni) put, a na severnoj ivici, van granica lokaliteta, nalaze se objekti postrojenja za prečišćavanje voda za vodosnabdevanje turističkog centra;
5. „Vučak” – na teritoriji opštine Raška, površine od 66,2 ha, na državnom zemljištu; osnovnu vrednost lokaliteta predstavlja mešovita šuma smrče i jele (zajednica Abieti-Piccetum serbicum) koja je naučno značajna zbog činjenice da jela daje određeni indikatorski značaj ovoj šumi, a smrča je izvan svog visinskog pojasa na Kopaoniku (1550-1750 m n.v), u pojasu bukve i jele, gradeći zajednicu sa jelom bez bukve (kojoj ne odgovaraju neki ekološki faktori); ovaj tip šume pogodan je za naučno upoređivanje sa sličnim tipovima šume na drugim, ekološki različitim staništima na Kopaoniku i Zlataru;
6. „Mrkonje” – na teritoriji opštine Raška, površine od 29,9 ha na državnom zemljištu; osnovnu vrednost lokaliteta predstavlja klimaregionalna mešovita šuma smrče, bukve i jele (Piceo-Fago-Abietum); kao istorijski najstarija u srednjeplaninskom pojasu, ova zajednica predstavlja refugijum flore, vegetacije i čitavih ekosistema na visokim planinama Republike Srbije; pored lokaliteta, na njegovoj severnoj strani, protiče Gobeljska reka;
7. „Gobelja”, na teritoriji opštine Raška, površine 127,7 ha, na državnom zemljištu; lokalitet se odlikuje visokoplaninskim klimaregionalnim zajednicama i specifičnim zajednicama ostenjaka, koje se postepeno smenjuju (od šumske preko žbunaste do pašnjačke), uz izrazitu fitocenološku raznovrsnost i veći broj reliktnih i retkih biljnih vrsta; lokalitet predstavlja tipičan refugijum u kome svoje stanište ima glacijalna reliktna vrsta runolist (Leontopodium alpinum), uz druge brojne endemične i reliktne biljne vrste, kao i raznovrsne biljne zajednice (šumske, žbunaste, livadske, pašnjačke i zajednice kamenjara, sipara i stena); takođe, predstavlja i stanište značajnih insekata (posebno iz Familia Carabidae: Trechus priapus serbicus Apfelbeck, 1903, stenoendemična podvrsta Kopaonika i iz Familia Cerambycidae: Morimus funereus Mulsant, 1863, na IUCN listi, u evropskoj Crvenoj listi); na lokalitetu se nalazi i objekat geonasleđa – profil kornita kontaktnog pojasa;
8. „Bele stene”, na teritoriji opštine Brus, površine 59,8 ha; veći deo na državnom zemljištu, manji deo (livade i ostenjaci severno od starog puta Brzeće – Kopaonik) na društvenom zemljištu u posedu PTK „Kopaoničanka”, koje treba da se prenese na korišćenje Nacionalnog parka Kopaonik; lokalitet obuhvata uzvišenje Žljeb i strme strane i odseke Belih stena koje se spuštaju ka Gvozdačkoj reci; predstavlja jedan od najočuvanijih i najatraktivnijih prirodnih ambijenata Kopaonika sa značajnim geomorfološkim, geološkim, ekološkim, ornitološkim, florističkim i fitocenološkim karakteristikama; njegova osnovna obeležja su izvornost i očuvanost prirodnih staništa visokoplaninskih predela sa fragilnim ekosistemima prioritetnim u strategiji zaštite biodiverziteta, bogatstvo biljnih vrsta i raznolikost biljnih zajednica – livada (Brometum erecti), kamenjara (Carici humilis, Helianthemo-Ceclerietum latifoliae), stena (Edriantho-Sahifragetum porophullae helianthemocum cani), šuma (Piccetum abietis moesiacae), subalpijske žbunaste (Vaccinio-Juniperetum nanae) i visoke zeleni (Adenosilletea), na različitim, mozaično raspoređenim tipovima staništa visokoplaninskih predela (stene, sipari, kamenjari i planinske livade bogate biljnim vrstama, kao i retkim i endemičnim životinjskim vrstama; na stenama se nekad gnezdio sivi soko i verovatno puzgavac, a sa lokaliteta su iščezli divokoza i runolist; na lokalitetu se nalaze i staništa značajnih insekata (posebno iz familia Scarabaeidae: Geotrupes pinculatus Jekel, 1865, balkanski endemit i iz Familia Tettigonidae: Anterastesrbicus Brunner, 1882, balkanski endemit);
9. „Metođe”, na teritoriji opštine Brus, površine od 117,6 ha, na državnom zemljištu; osnovne vrednosti lokaliteta su ekosistemska raznolikost biljnih zajednica, kao i floristička složenost; zbog složenosti i mozaičnosti mikroreljefa, javlja se veći broj različitih i veoma interesantnih smrčevih i bukovih zajednica, vegetacija ostenjaka, kao i niz retkih i reliktnih vrsta; na lokalitetu su objekti geonasleđa – profil mermerisanih krečnjaka i dolomita, vrelo Gvozdac i gejzir Gvozdac; na lokalitetu se nalazi kultno mesto Metođe;
10. „Jelak” (Panićki jelak), na teritoriji opštine Brus, površine od 59,9 ha, na državnom zemljištu; osnovnu vrednost predstavlja mešovita šumska zajednica tise i jele (Taho-Abietum); značaj šumskog ekosistema je u autohtonosti nastanka i mikrorefugijalnom staništu tise (Tahus baccata), reliktne biljne vrste koja se u Nacionalnom parku Kopaonik nalazi samo na ovom mestu; lokalitet je i stanište značajnih insekata (posebno iz Familia Cerambucidae: Morimus funereus Mulsant 1863, na IUCN listi, u evropskoj Crvenoj listi); na lokalitetu se nalazi objekat geonasleđa – profil mermerisanih krečnjaka i dolomita;
11. „Duboka” – opština Brus, površine od 144,0 ha, na državnom zemljištu; osnovnu vrednost lokaliteta čini bogatstvo biljnih zajednica, među kojima se izdvaja reliktna zajednica bukve sa šašikom (Seslerio-Fagum), u okviru koje su izdvojene dve subasocijacije (tupicum i ostruetosum); za nauku je posebno interesantna zajednica sa crnim grabom (Ostruo-Seslerio-Fagetum, na Kopaoniku nađena jedino na ovom lokalitetu) i reliktna zajednica planinskog javora sa subalpskom bukvom (Aceri heldreichii-Fagetum subalpinum, retka ne samo na Kopaoniku već i na drugim mestima u Republici Srbiji); na lokalitetu su objekti geonasleđa: profil sa akordeon naborima i vrelo Duboke, kao i deo arheološkog lokaliteta „Duboka”; na lokalitetu se nalazi i deonica ponorskog vodotoka Duboke;
12. „Jelovarnik” – teritorija opština Brus, površine od 66,4 ha, na državnom zemljištu; glavno obeležje lokalitetu daje istoimeni kaskadni vodopad visine 75 m; oko vodopada su šume bukve (Fagetum montanum), bukve i smrče (Piceo fagetum), bukve, smrče i jele (Piceo-Fago-Abietatum) i smrčeve šume (Picetum ehcelsae), koje su klimazonalno uslovljene; iznad njih razvijena je klimaregionalna zajednica borovnice, niske kleke i subalpske smrče, kao i zajednice tipca i metličaste vlasulje; na lokalitetu raste ljiljan (Lilium martagon), zaštićena biljna vrsta, kao i orhideja; karakteristične ptice na lokalitetu su planinska pliska (Motacilla cinerea), bela pliska (Motacilla alba), vodenkos (Cinklus cinklus), siva senica (Parus palustris), rusi svračak (Lanius collurio), carić (Troglodytes troglodytes), zimovka (Purrhula purrhula) i druge; predstavlja i stanište značajnih insekata; na lokalitetu je objekat geonasleđa – vodopad Jelovarnik;
13. „Suvo rudište”, teritorija opštine Brus, površine od 48,6 ha, na državnom zemljištu; lokalitet predstavlja tipičan visokoplaninski predeo iznad zone smrčevih šuma sa klimaregionalnom žbunastom zajednicom borovnice, niske kleke i subalpske smrče i zajednicom tipca i metličaste vlasulje; predstavlja stanište značajnih insekata (posebno iz Familia Carabidae: Trechus priapus serbicus Apfelbeck, 1903, stenoendemična podvrsta Kopaonika i iz Familia Staphulindae: Lathrobium kopaunikanum Rambousek, 1928, endemit Srbije); na lokalitetu su objekti geonasleđa – cirk Krčmar i izvor Krčmar voda.
Tabela III-1: Bilans površina u I stepenu zaštite
Vrsta prostorne jedinice Oznaka I stepen zaštite (naziv) Površina (ha) Lokalitet 1. Barska reka 87,0 2. Kozje stene 485,9 3. Jankove bare 106,7 4. Samokovska reka 71,2 5. Vučak 66,2 6. Mrkonja 29,9 7. Gobelja 127,7 8. Bele stene 59,8 9. Metođe 117,6 10. Jelak 59,9 11. Duboka 144,0 12. Jelovarnik 66,4 13. Suvo rudište 48,6 Ukupno 1470,9
Planska rešenja za zonu sa režimom zaštite I stepena usmerena su ka očuvanju i spontanoj restauraciji „divljine” za naučne, obrazovne i opštekulturne potrebe, bez privrednih aktivnosti, korišćenja prirodnih resursa i sa ograničenom posetom.
U zoni sa režimom zaštite I stepena postoje nekategorisani, prevashodno šumski putevi, uređene pešačke staze, skijaški putevi i drugi postojeći elementi rekreativne infrastrukture i prezentacije prirodnih vrednosti, prostori od interesa za zaštitu objekata kulturnog nasleđa i narodnog graditeljstva, kao i prostori od interesa za zaštitu objekata i pojava geonasleđa, ukupne površine 40 ha. Na tim prostorima primenjuje se režim koji je primeren potrebama istraživanja, konzervacije, uređenja i prezentacije prirodnih dobara i kulturnih vrednosti.
2) zona sa režimom stepena zaštite II sa sledećim prostornim jedinicama: jedna predeona celina sa tri podceline, dva lokaliteta i jedan lokalitet sa dve podceline; uglavnom obuhvata delove rečnih basena, odnosno izvorišne čelenke, rečne doline i klisure vodotoka u Nacionalnom parku, kao i manje delove na visokim planinskim stranama i grebenima; ukupne površine 3600,4 ha, pojedinačne površine od 30 do 2570 ha (Tabela III-2), i to:
1. Predeona celina „Slivovi Barske i Samokovske reke, Rečice i Gobeljske reke”, na teritoriji opštine Raška, sa tri podceline, ukupne površine 3.078,6 ha :
a) Podcelina 1a (Klisura Samokovke), površine 201,8 ha, obuhvata klisuru Samokovske reke na delu koji nije pod režimom zaštite I stepena u okviru lokaliteta „Kozje stene”;
b) Podcelina 1b (Gobeljska reka), površine 305,3 ha, obuhvata dolinu Gobeljske reke nizvodno od lokaliteta sa režimom zaštite I stepena „Gobelja”, sa kojim se neposredno graniči na južnoj strani, a okružuje i lokalitet „Mrkonje” sa režimom zaštite I stepena;
v) Podcelina 1v (Basen Samokovske i Barske reke), površine 2.571,5 ha, obuhvata izvorišni deo sliva odnosno basen Samokovske reke, odnosno Ravni Kopaonik i basen Barske reke;
2. Lokalitet „Na Pančićevom vrhu”, na teritoriji opštine Brus i Raška, površine 28,9 ha, obuhvata visokoplaninske pašnjake na severnim padinama Suvog rudišta, severoistočno od Pančićevog vrha;
3. Lokalitet „Duboka”, na teritoriji opštine Brus, površine 167,5 ha, obuhvata srednji deo doline reke Duboke koji nije pod režimom zaštite I stepena u okviru istoimenog lokaliteta „Duboka”;
4. Lokalitet „Jaram – Brzećka reka”, na teritoriji opštine Brus, sa dve podceline, ukupne površine 268,6 ha:
a) Podcelina 4a (Jaram), površine 59,1 ha, obuhvata izvorišni deo klisure Brzećke reke, između lokaliteta „Gvozdac”, „Široki do” i „Veliki do”; na severu i istoku graniči se sa lokalitetima „Bele stene” i „Metođe” pod režimom zaštite I stepena;
b) Podcelina 4b (Brzećka reka), površine 209,5 ha, obuhvata donji deo klisure Brzećke reke, između Oštre čuke na desnoj i Vrletnice i Bregova na levoj strani doline; na jugozapadnoj strani graniči se sa lokalitetom „Jelak” pod režimom zaštite I stepena;
5. Lokalitet „Pančićev vrh”, na teritoriji opštine Brus, površine 56,8 ha, obuhvata planinske pašnjake na severoistočnoj strani Suvog rudišta, istočno od Pančićevog vrha, iznad izvorišne čelenke potoka Jelovarnik.
Tabela III-2: Bilans površina u II stepenu zaštite
Vrsta prostorne jedinice Oznaka II stepen zaštite (naziv) Površina (ha) Predeona celina 1. Slivovi Barske, Samokovske reke, Rečice i Gobeljske reke 3.078,6 Podcelina 1a Klisura Samokovke 201,8 Podcelina 1b Gobeljska reka 305,3 Podcelina 1v Basen Barske i Samokovske reke 2.571,5 Lokalitet 2. Na Pančićevom vrhu 28,9 3. Duboka 167,5 4. Jaram – Brzećka reka 268,6 Podcelina 4a Jaram 59,1 Podcelina 4b Brzećka reka 209,5 5. Pančićev vrh 56,8 Ukupno 3600,4
Na području Nacionalnog parka, izvan navedenih prostornih jedinica sa režimom zaštite II stepena rezerviše se prostor za potrebe zaštite, prezentacije i uređenja lokaliteta sa objektima geonasleđa (geološkim, geomorfološkim i hidrološkim), odnosno spomenika prirode, zatim staništa strogo zaštićenih vrsta i lokaliteta od značaja za zaštitu faune, kao što su hranilišta i drugo, arheološki lokaliteti i druga mesta i objekti sa kulturnim vrednostima, ukupne orijentacione površine od oko 120 ha, na kojima će se primenjivati režim zaštite II stepena. Ovi lokaliteti će se preciznije prostorno identifikovati planom upravljanja Nacionalnog parka, kojim će se utvrditi i mere njihovog očuvanja, prezentacije i uređenja i funkcionisanja.
Predlaže se da se za dva spomenika prirode u granicama Nacionalnog parka (stabla jele i smrče u Gobeljskoj reci, opština Raška), proglašena opštinskim odlukama 1997. godine, preispita formalni zaštitni status, odnosno od strane Zavoda za zaštitu prirode Srbije predloži ukidanje tih akata, a očuvanje i prezentacija ovih spomenika-stabala, koja se nalaze u zoni sa režimom zaštite II stepena, vrši kroz redovne aktivnosti upravljača Nacionalnog parka Kopaonik.
Planska rešenja za zone II stepena zaštite su usmerena ka očuvanju i unapređenju stanja šuma, staništa posebno značajnih divljih vrsta i njihovih zajednica, optimalnom upravljanju populacijama tih vrsta, očuvanju i prezentaciji reprezenata geo-nasleđa, očuvanju i skladnom uređenju celine ambijentalnih vrednosti (stara seoska naselja, objekti i oblici tradicionalnog graditeljstva i života, očuvanje integriteta prostora u kojima se nalaze spomenici kulture, arheološka mesta i kulturno-istorijske celine).
3) zona III stepena zaštite, obuhvata preostali deo Nacionalnog parka (koji nije obuhvaćen zonama I i II stepena zaštite), površine 7007,9 ha; ova zona raspolaže vrednostima predeonog, biološkog i geodiverziteta, prvenstveno je u funkciji obezbeđenja celovitosti područja Nacionalnog parka, i na kojoj se predviđaju selektivno i ograničeno korišćenje prirodnih resursa, aktivnosti na razvoju funkcija, očuvanju i prezentaciji vrednosti Nacionalnog parka, očuvanju i unapređenju životne sredine i kulturno-istorijskih vrednosti, izgradnja i održavanje turističke infrastrukture i suprastrukture, izgradnja druge prateće infrastrukture, poboljšanje ekonomskog stanja i uslova života lokalnog stanovništva, razvoj drugih delatnosti zasnovanih na principima održivosti.
Ukupna površina pod režimom zaštite I stepena iznosiće 1470,9 ha (12% prostora pod zaštitom prirodnih vrednosti), sa režimom zaštite II stepena 3600,4 ha (30%), dok će dominantni deo zaštićenog prostora, na površini 7007,9 ha (58%) biti u režimu zaštite III stepena. (Tabela III -3).
Tabela III-3: Bilans površina prema zonama zaštite Nacionalnog parka
Zone zaštite % Površina u ha I- stepen 12,2 1470,9 II- stepen 29,8 3600,4 III- stepen 58,0 7007,9 Ukupno 100,00 12079,2
1.2. Zaštita prirodnih vrednosti na preostalom delu područja
Prostornog plana
Na preostalom delu područja Prostornog plana (van obuhvata Nacionalnog parka) pod zaštitom ostaje Spomenik prirode „Dva stabla javora – Kriva Reka”, starosti oko 300 godina, u porti crkve Sv. Petra i Pavla (1170 m n.v.), KO Kriva Reka, opština Brus, proglašen opštinskom odlukom 1997. godine.
Rezervat „Ravnica”, na teritoriji opštine Raška, u GJ „Kremićke šume” nema status zvanično proglašenog zaštićenog područja na osnovu zakona kojim se uređuje zaštita prirode, već je ustanovljen prostornim planom Nacionalnog parka iz 1989. godine za strogi prirodni rezervat sa režimom zaštite I stepena. Javno preduzeće „Srbijašume” se u šumskim osnovama i praksi gazdovanja ophodi sa tom površinom kao rezervatom. Predlaže se da se status ovog lokaliteta reši u postupku predviđenim zakonom koji uređuje zaštitu prirode, na osnovu stručne valorizacije i vrednovanja koje će obaviti nadležna ustanova, Zavod za zaštitu prirode Srbije.
1.3. Režimi zaštite prirodnih vrednosti
Za utvrđivanje mera zaštite odnosno zabrana i ograničenja radova i aktivnosti na delovima područja Nacionalnog parka Kopaonik sa režimima zaštite I, II i III stepena merodavan je, na prvom mestu, član 10. Zakona o nacionalnim parkovima, kojim je određeno da se zabrane i ograničenja utvrđuju planom upravljanja nacionalnim parkom i propisima kojima se uređuje zaštita prirode (Zakon o zaštiti prirode i Uredba o režimima zaštite („Službeni glasnik RS”, broj 31/12)). Te mere utvrđuju se planom upravljanja za konkretno područje nacionalnog parka a spomenuti propisi predstavljaju materijalni izvor prava za njihovo određivanje. Plan upravljanja nema slobodu da zabrane i ograničenja iz tih propisa primeni u liberalnijem obliku, ali može, u stručnom i pravnom okviru koji će formirati subjekti izrade i donošenja plana upravljanja, imati strožije režime zaštite, shodno članu 35. stav 13. Zakona o zaštiti prirode kojim je utvrđeno da se u nacionalnom parku mogu, „zabraniti radovi i aktivnosti koji su u režimima zaštite iz ovog člana ograničeni”. Takođe, u članu 10. stav 3. Zakona o nacionalnim parkovima propisano je da plan upravljanja i prostorni plan nacionalnog parka ne smeju biti u suprotnosti. S obzirom da u vezi oba dokumenta Vlada donosi akte (u prvom slučaju kroz davanje saglasnosti, a u drugom – donošenjem uredbe o utvrđivanju prostornog plana), a da Prostorni plan Nacionalnog parka Kopaonik prethodi planu upravljanja, za uspostavljene zone zaštite Nacionalnog parka diferencirane mere zaštite, korišćenja i uređenja po režimima zaštite utvrđene su na osnovu akta o uslovima zaštite prirode koji je izdao Zavod za zaštitu prirode Srbije.
1.3.1. Režim zaštite I stepena
U Nacionalnom parku Kopaonik, u prostornim jedinicama sa režimom zaštite I stepena, propisuju se sledeće mere zaštite:
a) zabrana:
– korišćenja prirodnih resursa i izgradnje objekata;
b) ograničavanje drugih radova i aktivnosti osim sledećih:
– naučna istraživanja i praćenje prirodnih procesa, uključujući i postavljanje sredstava, odnosno instrumenata i opreme za merenje, daljinsko praćenje i audio-vizuelno snimanje,
– kontrolisane posete u obrazovne, rekreativne i opštekulturne svrhe,
– sprovođenje zaštitnih, sanacionih i drugih neophodnih mera u slučaju požara, elementarnih nepogoda i udesa, pojava biljnih i životinjskih bolesti i prenamnožavanja štetočina,
– uklanjanje kasetnih bombi i drugih neeksplodiranih bojnih sredstava iz NATO bombardovanja,
-obeležavanje granica prirodnih i kulturnih vrednosti,
– postavljanje sredstava tehničke zaštite i video nadzora na granicama.
Na području Nacionalnog parka u zonama sa režimom zaštite I stepena utvrđuju se najstrožije mere, zabrane i ograničenja kojima se isključuju sve aktivnosti u prostoru i korišćenje prirodnih resursa, osim kontrolisanih aktivnosti naučnog rada, ograničene edukacije, ograničene i kontrolisane prezentacije posetiocima, sprovođenja zaštitnih, sanacionih i drugih neophodnih mera u slučaju požara, elementarnih nepogoda i udesa, pojava biljnih i životinjskih bolesti i prenamnožavanja štetočina, uz saglasnost nadležnog ministarstva. Poseta u opštekulturne rekreativne svrhe obavezno se odvija u pratnji ovlašćenog lica upravljača Nacionalnog parka, ili samostalno sa posebnom dozvolom upravljača.
Sve nepokretnosti obuhvaćene režimom zaštite I stepena su u javnoj, odnosno državnoj svojini kako bi se ovaj režim mogao sprovoditi.
1.3.2. Režim zaštite II stepena
U prostornim jedinicama sa režimom zaštite II stepena, propisuju se sledeće mere zaštite:
a) zabrana:
– izgradnje industrijskih i rudarskih objekata, asfaltnih baza, objekata za promet derivata nafte i tečnog naftnog gasa, vetrogeneratora, solarnih elektrana i elektrana na čvrsta, tečna i gasovita goriva,
– izgradnje trgovinskih i zanatskih objekata, skladišta, magacina i hladnjača,
– izgradnje objekata turističkog smeštaja, ugostiteljstva, žičara, uređenja alpskih ski staza i helidroma,
– izgradnje stočarskih i živinarskih farmi i objekata za farmsko gajenje divljači,
– izgradnje stambenih i porodičnih objekata za odmor,
– eksploatacije mineralnih sirovina, treseta i materijala rečnih korita,
– primene hemijskih sredstava u poljoprivredi i šumarstvu,
– preoravanja prirodnih travnjaka, unošenja invazivnih alohtonih vrsta i unošenja vrsta stranih za divlji biljni i životinjski svet planine Kopaonik u istorijsko doba;
b) ograničavanje drugih radova i aktivnosti osim sledećih:
– delatnosti lovstva na zaštiti i unapređivanju populacija divljači i staništa, sanitarni odstrel i odstrel divljači u slučaju neposredne ugroženosti života i zdravlja ljudi i imovine,
– delatnosti zaštite i održivog korišćenja ribljeg fonda na unapređivanje populacija autohtonih vrsta riba i ribolov u naučnoistraživačke svrhe,
– delatnosti šumarstva na gazdovanju šumama i šumskim zemljištem utvrđenim osnovom razvoja šuma kojima se kroz pravilne mere obnove i nege obezbeđuje poboljšanje sastava, strukture i zdravstvenog stanja šumskih ekosistema, zastupljenost viših uzgojnih tipova i većih debljinskih razreda i kvalitet drveta, očuvanje raznovrsnosti i izvornosti drveća, žbunja i ostalih biljnih i životinjskih vrsta u šumskim sastojinama, smanjeni obim seče i povećanje vremena ophodnje u odnosu na redovno gazdovanje šumama, redovno održavanje veštački podignutih sastojina, sakupljanja gljiva, divljih biljnih i životinjskih vrsta bez njihovog stavljanja u promet,
– održavanje, rekonstrukcija i rehabilitacija postojećih javnih i nekategorisanih puteva i objekata u funkciji puteva,
– uređenje pešačkih, biciklističkih i nordijskih ski staza, staza za uzgoj i osmatranje divljači i sakupljanje šumskih proizvoda, vidikovaca, odmorišta, skloništa od nevremena i dnevnih bivaka,
– održavanje i rekonstrukcija postojećih objekata vodosnabdevanja, odvođenja otpadnih voda i snabdevanja električnom energijom,
– izgradnja malih objekata za potrebe upravljanja Nacionalnim parkom i zaštite i prezentacije prirodnih i kulturnih vrednosti,
– održavanje postojećih pregrada i vodozahvata, izgradnja niskih brana za miniakumulacije na Samokovskoj, Barskoj i Gobeljskoj reci, odnosno njihovim sastavnicama i pritokama, isključivo za potrebe vodosnabdevanja i protivpožarne zaštite i nekomercijalne proizvodnje električne energije (za sopstvene potrebe upravljača Nacionalnog parka).
Lokalitet „Na Pančićevom vrhu”, površine 28,90 ha, na teritoriji opština Raška i Brus, na kome je Zakonom o nacionalnim parkovima utvrđen režim zaštite II stepena, obuhvata prostor na kome postoje ili su planirane žičare i staze od posebnog značaja za povezivanje javnog skijališta kao celine, objekti u neposrednoj funkciji žičara i pratećoj funkciji odmora skijaša i drugih posetilaca, otvoreni kop napuštenog rudnika i druge površine degradiranog zemljišta, sa stanovišta prirodnih vrednosti i mogućnosti sprovođenja mera zaštite ne ispunjava ključne uslove očuvane prirode u obliku poludivljine koji važe za zonu odnosno druge prostorne jedinice sa režimom zaštite II stepena u Nacionalnom parku Kopaonik. Iz navedenih razloga, državni organi i institucije zaduženi ili uključeni u izradu prostornog plana posebne namene i plana upravljanja nacionalnog parka, kao i detaljnu katastarsku identifikaciju granica zaštite, saglasni su da se u daljem postupku izrade spomenute dokumentacije (prostornog plana i plana upravljanja) lokalitet „Na Pančićevom vrhu” tretira shodno svojim stvarnim prirodnim obeležjima i vrednostima i postojećim i planiranim antropogenim elementima, te da se u ovom lokalitetu iz mera režima zaštite II stepena izuzme prostor na kome postoje ili su planirane ski staze i žičare i objekat vidikovca sa restoranom u sklopu izlazne stanice, uz uslov njegovog potpunog infrastrukturnog opremanja, posebno u pogledu ekološki bezbedne evakuacije otpadnih voda. U sklopu odgovarajućih izmena zakona trebalo bi navedeni problem i formalno do kraja rešiti, time što će ovaj lokalitet steći status zone Nacionalnog parka sa režimom zaštite III stepena.
Na području Nacionalnog parka u zonama sa režimom zaštite II stepena uspostavlja se ograničeno i strogo kontrolisano korišćenje prirodnih bogatstava i aktivnosti (izgradnje i korišćenja) u prostoru u meri koja ne ugrožava prirodna staništa, ekosisteme i druge primarne vrednosti zaštićenog područja kao što su geonasleđe i predeo. Zona sa režimom zaštite II stepena podrazumeva upravljačke intervencije u cilju restauracije, revitalizacije, prezentacije i ukupnog unapređenja stanja zaštićenog područja.
Dozvoljena je planska i kontrolisana gradnja infrastrukture i uređenje prostora za potrebe prezentacije prirodnih i kulturnih vrednosti i rekreacije, osim žičara i staza alpskog skijališta, održavanje i rekonstrukcija puteva i komunalne infrastrukture, elektroprivrednih, vodoprivrednih i šumarskih objekata, uz obavezu kontrolisanog eliminisanja čvrstog otpada i obezbeđenja sanitarno bezbednog prikupljanja i evakuacije otpadnih voda, konzervacija ili obnavljanje bačišta, vodenica i drugih objekata narodnog graditeljstva.
Omogućava se plansko uređenje prostora za potrebe javnog turističko-rekreativnog korišćenja prostora, čuvanja, održavanja i prezentacije vrednosti zaštićenog područja (objekti za čuvare, vidikovci, eko-učionice na otvorenom, nadstrešnice za sklanjanje od nevremena – koji se grade kao rustični objekti, kao i izletničke, ribolovne, pešačke, planinarske i biciklističke staze, odnosno tokom zime, kao nordijske ski staze – uz postavljanje informativnih punktova i markiranje staza, i drugo).
Korišćenje i uređenje poljoprivrednog zemljišta biće zasnovano na poštovanju propisanih uslova zaštite i preduzimanja odgovarajućih antierozionih mera, poljoprivrednih aktivnosti usmerenih ka zaštiti livadsko-pašnjačkih ekosistema i valorizaciji specifičnih prirodnih pogodnosti za razvoj pašnjačkog stočarstva, integralne/organske proizvodnje voća i mestimično retkih vrsta žita, razvoj pčelarstva i uzgoj lovne divljači.
Režim zaštite II stepena u gazdovanju šumama podrazumeva poboljšanje strukture, kvaliteta i zdravstvenog stanja sastojina i jačanje opštekorisnih funkcija šume, koje će se detaljno utvrditi planom upravljanja Nacionalnog parka, osnovama i programima razvoja šuma Nacionalnog parka. Aktivnosti lova i ribolova se ograničavaju samo na gajenje i zaštitu lovnog i ribljeg fonda. Dozvoljeno je korišćenje lokalnih izvorišta površinskih i podzemnih voda za potrebe vodosnabdevanja, uz obavezno ustanovljavanje zona i sprovođenje režima sanitarne zaštite izvorišta u skladu sa Pravilnikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja („Službeni glasnik RS”, broj 92/08).
Zabranjuje se eksploatacija mineralnih sirovina, formiranje deponija komunalnog otpada, ispuštanje opasnih i štetnih materija, kao i vršenje drugih radnji koje mogu ugroziti vrednosti u zoni sa režimom zaštite II stepena Nacionalnog parka.
Prihvatljivost navedenih izuzetaka od zabrane izgradnje ili vršenje delatnosti i aktivnosti koje se ograničavaju konkretno se proverava kroz stratešku procenu uticaja na životnu sredinu za rešenja koja su predmet Prostornog plana, odnosno kroz druge na zakonu zasnovane instrumente u fazi njegove primene.
1.3.3. Režim zaštite III stepena
U prostornim jedinicama sa režimom zaštite III stepena, propisuju se sledeće mere zaštite:
a) zabrana:
– izgradnje industrijskih i rudarskih objekata, asfaltnih baza, vetrogeneratora, elektrana na čvrsta, tečna i gasovita goriva i komercijalnih solarnih elektrana, uslužnih skladišta, magacina, hladnjača i vikend objekata;
– eksploatacije mineralnih sirovina, treseta i materijala rečnih korita,
– preoravanja prirodnih travnjaka, unošenja invazivnih alohtonih vrsta,
– obrazovanja deponija i drugih objekta za upravljanje otpadom;
b) ograničavanje drugih radova i aktivnosti osim sledećih:
– izgradnja objekata turističkog smeštaja, ugostiteljstva i pratećih usluga i funkcija turističkog centra, izgradnja infrastrukture, uređenje i održavanje staza alpskog skijališta, izgradnja druge turističke odnosno rekreativne, saobraćajne, elektroenergetske i komunalne infrastrukture, objekata za potrebe upravljanja Nacionalnim parkom i zaštite i prezentacije prirodnih i kulturnih vrednosti, u skladu sa ciljevima zaštite i održivog korišćenja prirodnih vrednosti, zaštite životne sredine i nosećim kapacitetom prostora, a prema prostornom i urbanističkom planu i drugoj zakonom propisanoj dokumentaciji i uz ključni princip očuvanja i što manjeg oštećivanja i seče šume pri planiranju, detaljnom projektovanju i izgradnji objekata i uređenju prostora,
– delatnosti šumarstva, lovstva i zaštite i održivog korišćenja ribljeg fonda na redovnom gazdovanju šumama i šumskim zemljišta, kontrolisano sakupljanje i korišćenje ostalih šumskih proizvoda i divljih vrsta gljiva, biljaka i životinja, zaštitu i unapređenje populacija divljači i staništa i zaštitu i unapređenje populacija autohtonih vrsta riba uz aktivnosti rekreativnog ribolova, na stručno i naučno verifikovan način, prema dokumentima propisanim merodavnim zakonima,
– delatnosti poljoprivrede, prvenstveno tradicionalno stočarstvo sa pašarenjem i košenjem prirodnih i veštačkih livada, manje na voćarstvo i ratarstvo, uz preporuku minimalne upotrebe veštačkih đubriva, kao i izbegavanje ili minimalnu upotrebu hemijskih sredstava za zaštitu bilja za čije je korišćenje neophodna saglasnost ministarstva nadležnog za poslove zaštite životne sredine.
Na području Nacionalnog parka sa režimom zaštite III stepena uspostavlja se selektivno i kontrolisano gazdovanje prirodnim resursima, sa planskom izgradnjom objekata i drugim aktivnostima u prostoru kojima se ne vrši značajan nepovoljan uticaj na kvalitet životne sredine, biološku, geološku i predeonu raznovrsnost na području Nacionalnog parka.
U ovom režimu omogućava se razvoj agroekološke poljoprivrede, zaštita i unapređenje šuma, sanitarni lov i rekreativni ribolov uz ekološki odgovorno i održivo upravljanje populacijama divljači i autohtonog ribljeg fonda, plansko uređenje i komunalno opremanje turističkog centra i alpskog skijališta, planska izgradnja objekata turističkog smeštaja (u skladu sa pravilima utvrđenim Prostornim planom), tehničke infrastrukture, lovačkih, šumarskih i hidro-tehničkih objekata, elektroenergetske, saobraćajne, vodoprivredne i telekomunikacione infrastrukture.
Zabranjuje se izgradnja novih vikend i porodičnih kuća za odmor. Mogućnost za zadržavanje i ozakonjenje postojećih vikend kuća utvrđuje se urbanističkim planom za turistički kompleks i deo turističkog naselja na području Prostornog plana u granicama Nacionalnog parka iz dela V. 2.1. ovog Prostornog plana, odnosno detaljnom razradom u sklopu narednih izmena i dopuna ili izrade novog Prostornog plana. Uslov za utvrđivanje mogućnosti za zadržavanje i ozakonjenje vikend kuća je njihova prenamena u objekte za turistički smeštaj.
Za sve objekte koji na bilo koji način mogu da ugroze izdanske i površinske vode, mora se obezbediti sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje ili odvođenje otpadnih voda, što uslovljava realizaciju kanalizacionih sistema i odgovarajućih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, odnosno, tamo gde to nije racionalno ni izvodljivo, izgradnju i uređenje nepropusnih septičkih jama uz organizovanje službe koja će se starati o njihovom pražnjenju.
Čvrsti otpad poreklom sa područja Nacionalnog parka odvozi se i deponuje izvan tog područja.
Eksploatacija mineralnih sirovina nije dozvoljena a otvoreni kopovi napuštenih rudnika će se sanirati i rekultivisati, odnosno urediti u skladu sa novim funkcijama koje se odrede za lokalitete.
1.4. Zaštita predeonih vrednosti
Mere zaštite utvrđene za zone sa režimom zaštite I, II i III stepena obezbeđuju očuvanje i unapređenje strukture, raznovrsnosti i estetike prirodnih i poluprirodnih (ruralnih) predela. Antropogeno izmenjeni predeli urbanizovanih zona turističkog centra i alpskog skijališta, gde se planiraju i nove aktivnosti izgradnje objekata i uređenja prostora, biće pod maksimalnom pažnjom u postupku usklađivanja urbanističkih planova sa Prostornim planom i ekološkog licenciranja projekata. Seča šume, degradacija travnih površina i erozija zemljišta na trasama skijaških staza će se svesti na najmanju moguću meru, a izgradnja žičara i drugih objekata infrastrukture prilagoditi po vrsti, veličini i izgledu da bi se sprečila dalja destrukcija predeonog lika kopaoničkih vrhova, grebena i prevoja i planinskih padina.
2. TURIZAM I REKREACIJA
2.1. Kapacitet prostora Nacionalnog parka za turizam i rekreaciju u odnosu na režime zaštite
Razvoj, uređenje i korišćenje područja Prostornog plana prioritetno su uslovljeni kriterijumima, uslovima i režimima zaštite i kulturološkog korišćenja Nacionalnog parka Kopaonik. Kriterijumi, uslovi i režimi zaštite i kulturološkog korišćenja Nacionalnog parka zasnovani su na održivom kapacitetu prostora zaštićenog područja, u čijoj evaluaciji se sintetizuju ekološke, kulturološke, socijalne i ekonomske komponente održivog razvoja područja Prostornog plana. Održivi kapacitet u navedenom smislu predstavlja maksimalni stepen korišćenja prostora kojim se minimiziraju uticaji na prirodne i tradicionalno stvorene sredine, a uz optimalno očuvanje, unapređenje i revitalizaciju prirodnih i nepokretnih dobara, ali isto tako i zdravlja i kvaliteta života lokalnog stanovništva, njegovog etno-identiteta, etno-tradicije i proizvodnje u kontekstu razvoja savremenog planinskog turizma i komplementarnih aktivnosti.
Održivi kapacitet prostora Nacionalnog parka meri se maksimalnim brojem jednovremenih korisnika koji se u trenutku mogu naći u ovom prostoru. Broj ovih korisnika najveći je u zimskom periodu na afirmisanim motivima alpskog skijanja, dok je u letnjem periodu manji, budući da nema izrazitije afirmisanih motiva tražnje (izleti, planinarenje, sportsko-rekreativne aktivnosti u kompleksima TC Kopaonik i dr). S druge strane, ugrožavanje prirode Nacionalnog parka moguće je u najvećoj meri u letnjem periodu, u vreme pune aktivnosti biljnog i životinjskog sveta, koji je u velikoj meri fizički dostupan posetiocima. Nasuprot tome, u zimskom periodu priroda Nacionalnog parka pod snegom, sa ograničenim aktivnostima biljnog i životinjskog sveta i sa ograničenim saobraćajnim pristupom, ne može biti ugrožena kao u letnjem periodu. Zato je kapacitet Nacionalnog parka za turizam objektivno veći u zimskom nego u letnjem periodu, te je on u Planu tretiran kao osnova za koncipiranje turističke ponude, pretežno za stacionarne i izletničke alpske skijaše. Manji letnji kapacitet Nacionalnog parka korespondira sa smanjenom letnjom tražnjom i stacionarnih i dnevnih korisnika.
Održivi kapacitet prostora Nacionalnog parka Kopaonik izražen je maksimalnim zbirom glavnih korisnika – stacionarnih turista/turističkih ležaja, dnevnih izletnika (sa područja Prostornog plana van granica Nacionalnog parka i iz bližeg okruženja) i zaposlenih. Ostali korisnici – osoblje Javnog preduzeća „Nacionalni park Kopaonik”, istraživači i dr, malobrojni su i uklapaju se u glavne korisnike. U zimskom periodu, stacionarni turisti dele se na alpske skijaše (koji učestvuju sa 70%) i neskijaše sa nordijskim skijašima (koji učestvuju sa 30%), dnevni izletnici se dele takođe na alpske skijaše (70%) i neskijaše sa nordijskim skijašima (30%), a zaposleni se računaju sa 20% od broja stacionarnih turista, uz dodatni broj zaposlenih van smeštaja. Kapacitet alpskih skijaša u Nacionalnom parku određen je na osnovu plana alpskog skijališta. U letnjem periodu, stacionarni turisti i dnevni izletnici pretežno su jednobrazni, a broj zaposlenih računa se sa 15% od broja stacionarnih turista, uz dodatni broj zaposlenih van smeštaja.
Za određivanje graničnog kapaciteta područja Nacionalnog parka u zimskom periodu usvojeni su sledeći normativi: jedan korisnik po hektaru u zoni sa režimom zaštite I stepena; 1,5 korisnik po hektaru u zoni sa režimom zaštite II stepena; i šest korisnika po hektaru u zoni sa režimom zaštite III stepena. Navedeni normativi su sprovodivi, ako se kretanje korisnika (nordijskih skijaša i hodača na krpljama) u režimu I stepena zaštite vrši pod nadzorom vodiča, dok će u režimu II stepena zaštite glavni korisnici biti nordijski skijaši, uz deo korisnika na krpljama, na zaprežnim saonicama i skijaša koje vuku konji. Alpsko skijalište nije planirano u režimu II stepena zaštite (sa izuzetkom kratkih deonica ski-staza i žičara na lokalitetu Pančićev vrh), a u ovom stepenu zaštite nije dozvoljeno ni korišćenje motornih sanki (sem za službene potrebe). U režimu III stepena zaštite dozvoljene su sve planirane aktivnosti u okviru propisanog kapaciteta prostora. Primenom navedenih normativa, utvrđeni su sledeći granični kapaciteti prostora u zimskom periodu po ustanovljenim zonama zaštite Nacionalnog parka:
u zoni zaštite I stepena, na ukupnoj površini od 1.470,9 ha – do 1.470 jednovremenih korisnika;
u zoni zaštite II stepena na ukupnoj površini od oko 3.600,4 ha – do 5.400 jednovremenih korisnika;
u zoni zaštite III stepena na ukupnoj površini od 7.007,9 ha – do 42.130 jednovremenih korisnika;
ukupno do 49.000 korisnika.
Korisnike područja Nacionalnog parka u zimskom periodu činiće:
18.500 stacionarnih turista/ležaja u kompleksima primarnog TC Kopaonik (od toga 12.950 alpskih skijaša, ili 70% i 5.550 neskijaša i nordijskih skijaša, ili 30%);
do 26.500 dnevnih izletnika sa područja Prostornog plana van granica Nacionalnog parka i iz šireg okruženja (od toga 18.550 alpskih skijaša, ili 70% i 7.950 neskijaša i nordijskih skijaša, ili 30%);
4.000 zaposlenih (20% od broja ležaja i zaposleni van turističkog smeštaja).
U zimskom periodu Nacionalni park će koristiti ukupno do 31.500 alpskih skijaša i 13.500 neskijaša i nordijskih skijaša. U Nacionalnom parku biće smešteno 5% zaposlenih (200, u okviru turističkog smeštaja). Na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka biće smešteno oko 20.000 dnevnih izletnika (u sekundarnim turističkim centrima i turističkim selima), a do 6.500 dolaziće iz šireg okruženja. Turistički smeštaj na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka sa oko 70% činiće komplementarni sadržaji, isplativi za rad i u polusezoni, a sa oko 30% kapaciteti osnovnog smeštaja.
Za određivanje graničnog kapaciteta područja Nacionalnog parka u letnjem periodu usvojeni su sledeći normativi: 0,5 korisnika po hektaru u zoni sa režimom zaštite I stepena; jedan korisnik po hektaru u zoni sa režimom zaštite II stepena; i četiri korisnika po hektaru u zoni sa režimom zaštite III stepena. Navedeni normativi primenljivi su ako se kretanje korisnika u režimu zaštite I stepena (pešaci i planinski biciklisti) vrši isključivo pod nadzorom vodiča, a u režimu zaštite II stepena (pešaci, planinski biciklisti i jahači) isključivo organizovano (sa ili bez vodiča), bez upotrebe motornih vozila sa unutrašnjim sagorevanjem (sem za službene potrebe, gde takođe treba težiti upotrebi vozila sa elektromotorom). U režimu zaštite III stepena dozvoljene su sve planirane aktivnosti u okviru propisanog kapaciteta prostora. Primenom navedenih normativa, utvrđeni su sledeći granični kapaciteti prostora u letnjem periodu po ustanovljenim zonama zaštite Nacionalnog parka:
u zoni zaštite I stepena, na ukupnoj površini od 1.470,9 ha – do 700 jednovremenih korisnika,;
u zoni zaštite II stepena na ukupnoj površini od 3.600,4 ha – do 3.600 jednovremenih korisnika;
u zoni zaštite III stepena na ukupnoj površini od 7.007,9 ha – do 28.700 jednovremenih korisnika;
ukupno do 33.000 korisnika.
Korisnike područja Nacionalnog parka u letnjem periodu činiće:
18.500 stacionarnih turista/ležaja u kompleksima primarnog TC Kopaonik;
11.500 dnevnih izletnika sa područja Prostornog plana van zone Nacionalnog parka i šireg okruženja;
3.000 zaposlenih (15% od broja ležaja i zaposleni van turističkog smeštaja).
U letnjem periodu Nacionalni park će koristiti ukupno oko 30.000 turista. U Nacionalnom parku biće smešteno 5% zaposlenih (150, u okviru turističkog smeštaja).
Na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka u letnjem periodu biće smešteno oko 9.000 dnevnih izletnika (u sekundarnim turističkim centrima i turističkim selima), a 2.500 dolaziće iz šireg okruženja. Većinu turističkog smeštaja na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka činiće osnovni kapaciteti.
2.2. Organizacija i uređenje prostora za funkcije Nacionalnog parka, turizam i rekreaciju
Koncepcija programa i organizacije sadržaja na području Prostornog plana zasnovana je na opredeljenju za turizam, rekreaciju i sport kao glavnu ekonomsku bazu obuhvaćenog područja i subregionalnog okruženja, uz primenu režima zaštite i kulturološkog korišćenja Nacionalnog parka.
Prema proceni ekološkog kapaciteta zaštićenog prostora, utvrđen je limit od oko 18.500 ležaja turizma visoke kategorije na teritoriji Nacionalnog parka, dok je težište turističkog smeštaja pomereno na područje Prostornog plana van granica Nacionalnog parka, na kome je predviđeno oko 32.000 ležaja. Razvoj turizma biće organizovan u primarnom TC Kopaonik na teritoriji Nacionalnog parka (18.500 ležaja u turističkim kompleksima – podcentrima Suvo rudište, Jaram, Srebrnac i Rendara, kao i u punktu Zaplanina), u sekundarnim turističkim centrima (27.000 ležaja u Jošaničkoj Banji, Lisini/Čajetini, Brzeću sa Gočmancem, Krivoj Reci i Belom Brdu) i naseljima sa turističkom funkcijom (4.900 ležaja) na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka.
Programom sadržaja u funkciji Nacionalnog parka, turizma i rekreacije na području Nacionalnog parka utvrđeni su kulturološki, turistički i drugi suprastrukturni sadržaji, po kategorijama podcentara/kompleksa, punktova i pojedinačnih objekata, uz raspored i osnovnu strukturu korisnika i zaposlenih graničnog kapaciteta Nacionalnog parka.
Sadržaji na području Nacionalnog parka po glavnim aktivnostima, programski se definišu sledećim kategorijama:
2.2.1. Sadržaji u funkciji upravljanja i prezentacije vrednosti Nacionalnog parka
Sadržaji u funkciji upravljanja očuvanjem, unapređenjem i zaštitom prirode, prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara Nacionalnog parka, naučnog istraživanja i istraživačke edukacije i prezentacije Nacionalnog parka putem poseta, kulturnih manifestacija, stručne i popularne informatike, kao i u funkciji neposrednog uređenja i kontrole vrednosti u režimu I i II stepena zaštite (pretežno u letnjem periodu), biće locirani u kompleksu Suvo rudište (Uprava Nacionalnog parka i Vizitor-centar) i na punktovima u okviru Nacionalnog parka.
Ovi sadržaji u Nacionalnom parku obuhvatiće sledeće organizacione celine:
Upravni sadržaji Nacionalnog parka: Centralna uprava Nacionalnog parka sa administracijom – sedište Javnog preduzeća „Nacionalni park Kopaonik”, u turističkom kompleksu Suvo rudište; upravni punktovi Nacionalnog parka; punktovi za kontrolno-čuvarsku službu koji će se utvrditi planom upravljanja zaštićenim područjem, sa preporukom da budu organizovani u okviru turističkog kompleksa Rendara, kao i na Kadijevcu i u Zaplanini; ulazne stanice Nacionalnog parka i službeni ulazi (glavne stanice – iznad Brzeća i Jošaničke Banje, sporedne stanice – iznad Lisine i Krive Reke, službeni ulazi – na svim ulazima službenih puteva u Nacionalnom parku);
Istraživački i istraživačko-edukativni sadržaji Nacionalnog parka, ukupnog kapaciteta do 200 jednovremenih korisnika: Istraživački centar Nacionalnog parka u okviru Vizitor-centra u turističkom kompleksu Suvo rudište (sa radnim prostorijama otvorenog i zatvorenog tipa, laboratorijama, manjim salama za skupove, informaciono-dokumentacionim centrom – biblioteka, depo uzoraka, računski centar, informativno-propagandnim centrom i odgovarajućim tehničkim servisom); i istraživački punktovi Nacionalnog parka na području Nacionalnog parka koji će se utvrditi planom upravljanja zaštićenim područjem, sa preporukom da budu organizovani u sklopu upravnih punktova na Rendari, Kadijevcu i u Zaplanini;
Kulturno-edukativni sadržaji Nacionalnog parka sa kapacitetom do 600 jednovremenih posetilaca: Muzej Nacionalnog parka „Kopaonik” u okviru Vizitor-centra u turističkom kompleksu Suvo rudište, sa reprezentativnom postavkom eksponata posebnih prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara (flora i fauna, istorija šumarstva, etnografska zbirka i drugo), muzejskim obeležjem života i rada Josifa Pančića i arboretumom; Tematski muzej na autentičnom lokalitetu posvećen geologiji i arheologiji starog rudarenja u galerijama zatvorenog rudnika Suvo rudište (u organizacionom sastavu Vizitor-centra).
Uz upravljanje i ostvarivanje očuvanja, zaštite i unapređenja vrednosti Nacionalnog parka, najznačajnija funkcija upravne organizacije Nacionalnog parka (sada Javno preduzeće „Nacionalni park Kopaonik”) je u organizovanju i realizaciji prezentacije Nacionalnog parka javnosti (kako najširoj – turističko-rekreativnoj i lokalnoj, tako i najužoj – naučno-istraživačkoj i istraživačko-edukativnoj), preko Vizitor-centra i u saradnji sa relevantnim akterima u turizmu. Predmet prezentacije je u animiranju, podsticanju i omogućavanju razumevanja, uvažavanja, uživanja i učešća javnosti u zaštiti i kulturološkom korišćenju vrednosti Nacionalnog parka. U tom smislu, prezentacija Nacionalnog parka će obuhvatiti različite vidove informisanja javnosti, edukacije posetilaca i lokalnog stanovništva i drugo. Svi vidovi prezentacije biće tematski organizovani i prilagođeni ciljnim grupama posetilaca i lokalnom stanovništvu. Informativno-edukativnu prezentaciju Nacionalnog parka organizovaće Vizitor-centar u kompleksu Suvo rudište – neposredno preko profesionalnih edukatora i vodiča i posredno u sadržajima Vizitor-centra, radi usmeravanja posetilaca na lokalitete, karakteristike, istorijat i druge pokazatelje glavnih vrednosti Nacionalnog parka (upoznavanje sa vrednostima, problemima njihove zaštite, uslovima i mogućnostima participacije u zaštiti i kulturološkom korišćenju i drugo), kao i vrednosti na preostalom delu područja Prostornog plana i njegovog bližeg okruženja. Neposredna prezentacija vrednosti Nacionalnog parka odvijaće se po tematskim programima na različitim itinererima prema prirodnim rezervatima, spomenicima prirode, vrednostima biodiverziteta, vrednostima starih rudišta, etno-vrednosti bačišta i tradicionalnih sela i drugo, kako na području Nacionalnog parka i preostalom delu područja Prostornog plana, tako i u okruženju područja Prostornog plana (srednjovekovna kulturna baština, kulturne i verske manifestacije i drugo). Za potrebe prezentacije Nacionalnog parka biće obezbeđeni diferencirani uslovi (zavisno od stepena zaštite Nacionalnog parka) organizovanog/grupnog i individualnog pristupa, kretanja, odmora, panoramskog i neposrednog razgledanja vrednosti Nacionalnog parka na planiranim itinererima, uz korišćenje specijalnih električnih vozila, zaprega, konja, planinskih bicikala, šinske železnice i gondola, kao i uz uređenje stajališta, zaklona, vidikovaca i drugo. Prezentacija i uređenje vrednosti Nacionalnog parka realizovaće se u skladu sa odredbama ovog Prostornog plana prema posebnom programu njegove prezentacije. Sadržaji u funkciji prezentacije vrednosti Nacionalnog parka na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka obuhvataju u prvom redu tematske muzejske zbirke – stari zanati u Lisini, istorijat korišćenja termomineralnih voda u Jošaničkoj Banji, etnografska zbirka u Krivoj Reci, flora, fauna i šumarstvo u Brzeću.
2.2.2. Sadržaji turizma i rekreacije u primarnom Turističkom centru na području Nacionalnog parka
Sadržaji turizma, rekreacije i sporta u okviru Nacionalnog parka i primarnog TC Kopaonik, namenjeni su posetiocima Nacionalnog parka i ostalim turistima i zasnovani su na celogodišnjoj ponudi planinskog sportsko-rekreativnog turizma, ekološkog i drugih vidova kulturološkog turizma u okviru ponude turističkih kompleksa/podcentara i turističke ponude u prostoru.
Sadržaji kompleksa primarnog turističkog centra programirani su za veći kapacitet prostora u zimskom periodu, dok se u letnjem periodu računa sa manjim brojem posetilaca, odnosno sa 30 do 40% manjim stepenom korišćenja smeštajnih kapaciteta.
Turistički kompleksi/podcentri obuhvataju: turistički smeštaj, sportsko-rekreativne objekte i objekte javnih servisa i službi (u funkciji turizma – ugostiteljstvo, trgovina, zanatski servisi, zdravstvo, uprava, kultura, zabava i drugo, u zajedničkoj funkciji turizma i Nacionalnog parka – gorska služba spasavanja, komunalni servisi, protivpožarna služba, policijska stanica i drugo, a neposredno u funkciji Nacionalnog parka – prethodno navedeni posebni sadržaji u sklopu kompleksa, naselja i punktova na području Nacionalnog parka i na preostalom području Prostornog plana). Sadržaji suprastrukture u okviru turističke ponude u prostoru (na skijalištima, izletničkim stazama i drugo) obuhvataju punktove i objekte u sklopu posebne – turističke infrastrukture.
Kriterijumi za realizaciju sadržaja turizma TC Kopaonik na području Nacionalnog parka su: podizanje standarda postojećih i izgradnja novih objekata turističkog smeštaja visokog standarda (hoteli, apartmani i pansioni sa četiri i pet zvezdica, uz pretvaranje postojećih odmarališta i vikend kuća u apartmane i pansione, odnosno zaustavljanje dalje izgradnje odmarališnih i vikend objekata, čime se redukuje postojeći broj ležaja i omogućava kontrola broja ležaja pri izgradnji ostalih kompleksa); podizanje standarda postojećih i izgradnja novih visoko standardnih objekata javnih službi i servisa, rekreacije i sporta, u okviru celogodišnje ponude kompleksa/podcentara i punktova, od istovremenog značaja i za funkcionisanje Nacionalnog parka; podizanje standarda postojećih sadržaja i ostvarivanje visoko standardne turističke ponude u prostoru (skijališta, izletničke staze i drugo), istovremeno u funkciji razvoja turizma i prezentacije Nacionalnog parka; organizovanje aktivnosti i uređenje prostora Nacionalnog parka za specifične vidove ekološke, etnološke i sportsko-rekreativne ponude u prostoru, uz specificiranje delova ili celih turističkih kompleksa i punktova za takve vidove ponude (etno selo, istraživački punkt i drugo); povećanje iskorišćenosti turističkih kapaciteta (240 dana uz minimum 60% zauzetosti) kroz proširivanje asortimana ponude i intenzivniju obradu tržišta tražnje; edukacija svih zaposlenih i korisnika prostora o održivom razvoju, zaštiti i korišćenju Nacionalnog parka, odnosno podizanje svesti posetilaca i lokalnih stanovnika o razvojnim resursima i vrednostima Nacionalnog parka. Sadržajima su obuhvaćeni i svi zaposleni na području Nacionalnog parka.
Struktura turističkih ležaja primarnog TC Kopaonik daje se kao preporuka koja nije striktno obavezna u primeni Plana. Preporučena struktura je u funkciji racionalne izgradnje TC Kopaonik i zaštite Nacionalnog parka, a zasnovana je na iskustvima planinskih centara u Evropi i na racionalizaciji tehničke infrastrukture za planirani broj ležaja (npr. preveliko učešće hotela viših kategorija zahteva nadprosečno veće potrebe za građevinskim parcelama, vodom, energijom i dr, što može da problematizuje izgradnju turističkog centra i zaštitu Nacionalnog parka).
Ispunjenje funkcija, aktivnosti i sadržaja turizma, rekreacije i sporta, kao i ostalih navedenih aktivnosti na području Nacionalnog parka u zimskoj sezoni većeg kapaciteta prostora, biće organizovano po sledećim celinama i programima.
Turistički kompleks Suvo rudište na teritoriji opštine Raška
Turistički kompleks Suvo rudište predviđen je kao glavni podcentar visokoplaninskog, primarnog TC Kopaonik, sa programskim naglaskom na ekskluzivnom, visoko komercijalnom turizmu. U organizacionom pogledu, kompleks se sastoji iz tri podceline: Suvo rudište – centar (Pajino preslo, kompleks Ministarstva odbrane, Krst i Marina Voda), kao podcelina I reda u središnjem delu kompleksa (sa glavnim smeštajnim, javnim i specijalnim sadržajima), kao i dve podceline II reda – Marina Voda (sa delom smeštajnih i naglašenim sportsko-rekreativnim sadržajima) i Sunčana Dolina (sa delom smeštajnih i naglašenim sportsko-rekreativnim sadržajima; na Repuškim Bačijama je servisno-komunalni blok kompleksa).
Kao glavni, polivalentni podcentar primarnog TC Kopaonik, utvrđuje se sa sledećim kapacitetima i sadržajima:
Turističkih ležaja ukupno 12.000, od toga 9.500 u podcelini Suvo rudište – centar i 2.500 u podcelini Sunčana Dolina;
Od ukupnog broja ležaja u kompleksu, 8.400 je predviđeno za alpske skijaše (70%) i 3.600 za neskijaše i nordijske skijaše (30%). Preporučeni su sledeći sadržaji sa raspodelom kapaciteta na sledeći način: hoteli-apartmani-odmarališta (i specijalne namene) – pansioni 20%-60%-8%-12%;
Dnevnih izletnika na skijalištu koje gravitira kompleksu – ukupno 8.110, od toga 5.680 skijaša (70%) i 2.430 neskijaša i nordijskih skijaša (30%);
Službenih ležaja (5% od broja turističkih ležaja) – 600;
Zaposlenih – ukupno 2.680, od čega 2.400 u TC Kopaonik (20% od broja turističkih ležaja), 80 u sadržajima Nacionalnog parka i 200 u tehničkim servisima, po 50% stalnih i sezonskih.
Na građevinskom zemljištu kompleksa od 173 ha planirana je bruto gustina naseljenosti od oko 69 stacionarnih korisnika po hektaru, a sa zaposlenima oko 85 korisnika po hektaru.
Javni servisi i službe u kompleksu biće diferencirani na:
centralne sadržaje u podcelini Suvo rudište – centar (saobraćaj – autobuska stanica, rent a kar, javne garaže i parkinzi; zanatski servisi – autoservis, komunalni servis, servis sportske opreme i drugo; zdravstvo i staranje o deci – zdravstvena stanica sa jedinicom za izdavanje lekova i obdanište; kultura i zabava – Vizitor-centar, polivalentna sala za pozorišne i bioskopske predstave, koncerte i kongrese, biblioteka, diskoteka, omladinski centar i drugo; administracija – uprava Nacionalnog parka, recepcija TC Kopaonik, putničko-turistička agencija, banka sa menjačnicom, pošta, stanica milicije i drugo; uz trgovinu, ugostiteljstvo i drugo);
dopunske sadržaje – u podcelini Sunčana Dolina (posebno parkinzi i garaže, ambulanta, obdanište, recepcija TC Kopaonik, uz trgovinu, ugostiteljstvo i drugo); i u podcelini Repuške Bačije (tehnička baza skijališta, putna baza, jedinstveni zanatsko-tehnički servis, benzinska pumpa i ekonomija kompleksa).
Od sportsko-rekreativnih sadržaja u kompleksu Suvo rudište predviđeni su: tereni za male sportove (mali fudbal, rukomet, košarka, odbojka, tenis), tereni za zabavu odraslih i dece (roler poligon, kuglana, mini-golf, dečija igrališta i drugo) u letnjem periodu; tereni i bebi liftovi za škole skijanja, dečija sankališta i klizališta za decu i odrasle u zimskom periodu; celogodišnji manjež i terminal letnjih jahačkih tura i drugo. U neposrednom okruženju kompleksa predviđene su i dve manje smučarske skakaonice, višenamenska mala akumulacija „Crveno jezero” sa akva-programom i drugo.
Kompleks se naslanja na gravitirajuće skijalište sa kapacitetom od oko 14.080 jednovremenih skijaša u sektorima 1, 2, 4, 5 i 7. alpskog skijališta na području Nacionalnog parka, sa polazištima devet žičara (sedam postojećih i dve planirane) i ishodištima alpskih ski-staza. U sklopu kompleksa predviđeno je nekoliko polazišta/terminala nordijskih ski-staza (u zimskom periodu), odnosno izletničkih i planinarskih staza (u letnjem periodu).
Intenzivnom, dobrim delom bespravnom izgradnjom koncentrisanom u podcelini Suvo rudište – centar, protivno odredbama važećeg Prostornog plana Nacionalnog parka Kopaonik, došlo je do prekoračenja prethodno planiranog graničnog broja ležaja i njihove planirane strukture (sa posebno visokim učešćem odmarališta i vikend izgradnje/dogradnje), uz ozbiljno zaostajanje izgradnje planiranih javnih sadržaja i infrastrukture. Zato se zabranjuje izgradnja u kompleksu preko planiranog kapaciteta, a prioritetni zadaci njegovog uređenja su u sanaciji i transformaciji turističkog smeštaja, kao i u kompletiranju sadržaja javnih službi, servisa i infrastrukture, radi podizanja i ujednačavanja standarda kompleksa i namene objekata za visoko komercijalnu ponudu. U tom smislu, povećaće se površine i kvalitet smeštaja po ležaju, uz smanjenje broja ležaja na planirani kapacitet, a odmarališta i dograđene vikend kuće će se prenamenjivati u garni-hotele, turističke apartmane i pansione (pri čemu se nedograđene vikend kuće na Pajinom preslu mogu dograditi samo u funkciji komercijalnog najma). Istovremeno će se kompletirati sadržaji rekreacije, sporta, zabave, javnih službi, servisa i infrastrukture (posebno kanalizacije, saobraćajnica, garaža, parkinga i drugo).
Bitan razvojni faktor gravitirajućeg skijališta i kompleksa predstavljaju planirane kabinske žičare „Brzeće/Bela reka – Mali Karaman – Suvo rudište” i „Lisina – Suvo rudište” (kao transportne i skijaške žičare), od posebnog značaja za otvaranje novih ulaza u skijalište, čime se rasterećuju sadašnji skijaški ulazi u kompleksu Suvo rudište. Posredan značaj u istom smislu ima i planirana kabinska žičara „Belo Brdo-Suvo rudište”.
Posebnu specifičnost kompleksu će dati Vizitor-centar Nacionalnog parka, kako svojim sadržajima i aktivnostima na Suvom rudištu, tako i svojim specifičnim programima ponude u prostoru radi prezentacije vrednosti Nacionalnog parka.
Turistički kompleks „Jaram”
Turistički kompleks „Jaram” predviđen je kao specijalizovana podcelina primarnog TC Kopaonik sa smeštajnom, rekreativnom i sportskom namenom. Po svom programu, kompleks Jarma koji se nalazi između Suvog rudišta i Srebrnca, svojim rekretivnim i sportskim funkcijama kompletira ponudu ove dve podceline. U pogledu javnih sadržaja, kompleks predstavlja podcelinu II reda. Kompleks je delimično izgrađen sa postojećim sadržajima alpskog skijališta, kao i tranzitne infrastrukture (državni put, vodovod, elektrodalekovod, trafostanica i TT kabl).
Turistički kompleks Jaram utvrđuje se sa sledećim kapacitetima i sadržajima:
Turističkih ležaja ukupno 800, od toga 560 za skijaše (70%) i 240 za neskijaše i nordijske skijaše (30%). Preporučeni su sledeći sadržaji sa raspodelom kapaciteta na sledeći način: sportsko selo (opština Raška) – etno-naselje – pansioni etno-naselja – zdravstveno-rehabilitacioni centar – komercijalni uslužno-turistički sadržaji 25-30%-5%-28%-12%, u opštini Brus;
Dnevnih izletnika na skijalištu koje gravitira kompleksu – 1.430 (od toga 1.000 skijaša ili 70% i 430 neskijaša i nordijskih skijaša ili 30%);
Službenih ležaja – 5% od broja turističkih ležaja – 40;
Zaposlenih – u TC Kopaonik 80 (10% od broja turističkih ležaja) i 20 u servisima, ukupno 100, od čega po 50% stalnih i sezonskih.
Na građevinskom zemljištu kompleksa od 30 ha (21 ha u opštini Brus i 9 ha u opštini Raška) planirana je bruto gustina naseljenosti od 27 stacionarna korisnika po hektaru, a sa zaposlenima 29 korisnika po hektaru.
Javne službe i servisi u kompleksu obuhvataju: restoran i ski-bife uz polazišta ski-liftova; sadržaje ugostiteljstva, trgovine i servisa; javne parkinge, garaže, autobusko stajalište i trasu šinskog vozila sa stajalištem u proširenom koridoru državnog puta.
Od letnjih sportsko-rekreativnih sadržaja na Jarmu je predviđen centar za pripremu vrhunskih sportista sa kompleksom otvorenih sportskih borilišta (za fudbal, atletiku i male sportove) na teritoriji opštine Raška.
Kompleks se sa kapacitetom od 1.560 jednovremenih skijaša naslanja na sektore 6. i 8. alpskog skijališta; na kompleksu u okviru opštine Brus su polazišta dva postojeća ski-lifta i ishodišta alpskih ski-staza, sa planiranom veznom pasarelom preko državnog puta; u blizini kompleksa sa zapadne strane u okviru opštine Raška planirana su polazišta dve žičare – prema Vučaku i Gobelji; na teritoriji opštine Brus planiran je i terminal sankaške staze (polazak sa izlazne stanice žičare na Vučaku i silazak prema Brzećkoj reci); kroz kompleks je predviđen tranzit nordijskih ski-staza, odnosno letnjih izletničkih i planinarskih staza.
Turistički kompleks „Srebrnac”
Turistički kompleks Srebrnac predviđen je kao polivalentna podcelina TC Kopaonik sa javnim sadržajima I reda za specijalizovane komplekse Jaram i Rendara. Među sadržajima javnih službi i tehničkih servisa posebno su značajni sadržaji saobraćaja, skijaške i putne tehničke baze, polivalentne sale i ugostiteljstva. Od sportsko-rekreativnih sadržaja poseban značaj imaće alpsko skijalište i objekat ledene hale. Bitan razvojni faktor skijališta i kompleksa predstavlja planirana kabinska žičara Brzeće – Bregovi – Srebrnac (kao transportna žičara na celoj dužini i skijaška žičara od Bregova do Srebrnca). Izgradnja kompleksa započeta je podizanjem hotela „Srebrnac” sa pratećim sadržajima i infrastrukturom (parking, vodovod, kanalizacija sa uređajima za prečišćavanje otpadnih voda, dalekovod, trafostanica, optički kabl).
Turistički kompleks Srebrnac na teritoriji opštine Brus utvrđuje se sa sledećim kapacitetima i sadržajima:
Turističkih ležaja ukupno 3.000, od toga 2.100 za skijaše (70%) i 900 za neskijaše i nordijske skijaše (30%). Preporučeni su sledeći sadržaji sa raspodelom kapaciteta na sledeći način: postojeći hotel „Srebrnac” (uz dogradnju) – kongresno-hotelski kompleks – hotelsko-apartmanski kompleks – pansioni uz skijalište (u funkciji FIS (Federation Interntionale de Ski) poligona) – odmaralište Putne baze 10%-20%-3%-2%);
Dnevnih izletnika na skijalištu koje gravitira kompleksu 5.490, od toga 3.840 skijaša (70%) i 1.650 neskijaša i nordijskih skijaša (30%);
Službenih ležaja – 5% od broja turističkih ležaja – 150 i 30 zaposlenih u servisima, ukupno 180;
Zaposlenih – u TC Kopaonik 600 (20% od broja turističkih ležaja) i 100 u tehničkim servisima i konjičkom klubu, ukupno 700, od čega po 50% stalnih i sezonskih.
Na građevinskom zemljištu kompleksa od 45 ha planirana je bruto gustina naseljenosti od oko 67 stacionarna korisnika po hektaru, a sa zaposlenima oko 82 korisnika po hektaru.
Javne službe i servisi u kompleksu obuhvataju: kongresni centar (u sklopu kongresno-hotelskog kompleksa); centralne javne sadržaje u okviru javnog građevinskog zemljišta i na ostalom građevinskom zemljištu u podcelinama smeštaja (posebno saobraćaj – autobuska stanica, rent-a-kar, javni parkinzi i garaže); zdravstvo i staranje o deci – zdravstvena stanica sa jedinicom za izdavanje lekova i obdanište; kultura i zabava – polivalentna sala sa diskotekom, planirani kulturni i zabavni sadržaji u sastavu hotela „Srebrnac”; administracija – recepcija TC Kopaonik, putničko-turistička agencija, banka sa menjačnicom, pošta, punkt milicije i drugo; ugostiteljstvo – ekskluzivni restoran-vidikovac, uz ostale ugostiteljske objekte i objekte trgovine; tehnički servisi – tehnička baza skijališta sa garažama tabača, mehanizacija putne baze, autoservis, servis sportske opreme i komunalni servis.
Od letnjih sportsko-rekreativnih sadržaja u okviru kompleksa turističkog smeštaja predviđeni su: veća polivalentna sala u funkciji sporta i rekreacije (u okviru hotelsko-apartmanskog kompleksa, sa salom za male sportove, trim kabinetom i drugo), otvoreni tereni za male sportove (mali fudbal, rukomet, košarka, odbojka, tenis), tereni za zabavu odraslih i dece – roler poligon (sa vučnom žičarom u okviru obuhvaćenog skijališta), kuglana, mini-golf, dečija igrališta i drugo; konjički klub (sa štalom za deset konja, manježom i pratećim sadržajima) u sastavu hotelsko apartmanskog kompleksa, kao i polazište/terminal izletničkih i planinarskih staza (na trasama nordijskih ski-staza); i planirani rekreativni sadržaji u sastavu hotela „Srebrnac”.
Kompleks se naslanja na gravitirajuće skijalište sa kapacitetom od 5.940 jednovremenih skijaša u sektorima 6 i 8 alpskog skijališta, sa ishodištem planirane gondolske žičare Brzeće-Bregovi-Srebrnac, polazištima dve postojeće žičare i ishodištima alpskih ski-staza; na lokalitetu su planirani i: javna ledena hala za klizanje i hokej, kao i otvorena klizališta za decu i odrasle (u sklopu ledene hale i hotelsko-apartmanskog kompleksa), dva poligona ski-škola (sa ski-terenima i dva bebi-lifta ukupnog kapacitata od 200 jednovremenih korisnika, u okviru obuhvaćenog skijališta) i ski-klub uz ishodište skijaškog FIS poligona (u sastavu pansiona); u sklopu kompleksa predviđeno je polazište/terminal nordijskih ski-staza.
Turistički kompleks „Rendara”
Turistički kompleks Rendara predviđen je kao specijalizovana podcelina TC Kopaonik, sa pretežno sportsko-konjičkom komercijalnom namenom. U pogledu javnih sadržaja, kompleks predstavlja podcelinu II reda. Glavnu specifičnost centra čine konjički centar (sa rekonstruisanim postojećim i novim štalama za konje, manježima i koralima), hipodrom sa gledalištem i pratećim sadržajima i konjičko etno-naselje.
Turistički kompleks Rendara na teritorijama opština Raška i Brus utvrđuje se sa sledećim kapacitetima i sadržajima:
Turističkih ležaja ukupno 2.500, od toga 1.750 za skijaše (70%) i 750 za neskijaše i nordijske skijaše (30%). Preporučeni su sledeći sadržaji sa raspodelom kapaciteta na sledeći način: pansioni i rekonstrukcija i uređenje započetog vikend naselja (na teritoriji opštine Raška) – hotelsko-apartmanska celina – apartmansko naselje – centralni apartmanski kompleks – konjičko etno-naselje 12%-24%-32%-16%-16%;
Dnevnih izletnika na skijalištu koje gravitira kompleksu 7.210, od toga 5.050 skijaša (70%) i 2.160 neskijaša i nordijskih skijaša (30%);
Službenih ležaja – 5% od broja turističkih ležaja – 125 u TC Kopaonik i 25 u konjičkom centru i na hipodromu, ukupno 150;
Zaposlenih – u TC Kopaonik 380 (15% od broja turističkih ležaja) i 90 u konjičkom centru i na hipodromu, ukupno 470, od čega po 50% stalnih i sezonskih;
Konja u štalama konjičkog centra – 100.
Na građevinskom zemljištu kompleksa od 40 ha (35 ha na teritoriji opštine Brus i 5 ha na teritoriji opštine Raška) planirana je bruto gustina naseljenosti od oko 63 stacionarna korisnika po hektaru, a sa zaposlenima oko 74 korisnika po hektaru.
Servisi i javne službe u kompleksu obuhvataju: dopunske sadržaje (garaže i parkinzi, konjički servisi, servis sportske opreme, upravni i istraživački punkt Nacionalnog parka, manja polivalentna sala u funkciji kulture i zabave, letnja pozornica, recepcija TC Kopaonik i drugo, uz sadržaje ugostiteljstva i trgovine).
Od sportsko-rekreativnih sadržaja na Rendari su predviđeni: konjički sadržaji – konjički centar sa štalama, manježima, koralima i pratećim sadržajima i hipodrom sa helidromom, tribinama i pratećim sadržajima ispod tribina, manja polivalentna sala u funkciji sporta i rekreacije (sa trim kabinetom, saunom i drugo), otvoreni tereni za male sportove (mali fudbal, rukomet, košarka, odbojka, tenis), tereni za zabavu odraslih i dece (kuglana, dečija igrališta i drugo) u letnjem periodu; dečije sankalište i otvoreno klizalište za decu i odrasle u zimskom periodu.
Kompleks se naslanja na gravitirajuće skijalište sa kapacitetom od 6.800 jednovremenih skijaša u sektorima 9. i 10. alpskog skijališta. Na kompleksu je polazište jedne planirane žičare, a iznad kompleksa sa južne strane izlazna stanica jedne planirane žičare, kao o početak alpskih ski-staza. Kroz kompleks je predviđen tranzit nordijskih ski-staza, odnosno izletničkih i planinarskih staza.
Započeta bespravna vikend izgradnja na zapadnom delu lokaliteta (teritorija opštine Raška) biće zaustavljena, a postojeći objekti biće transformisani u apartmanske i pansionske sadržaje uz mogućnost funkcionalne dogradnje do planiranog kapaciteta ležaja (dok se postojeći objekti koji zadrže funkciju vikend kuća ne mogu dograđivati).
Turistički punkt „Zaplanina”
Turistički punkt Zaplanina predviđen je kao izletničko – službeni lokalitet TC Kopaonik, sa pretežno zimskom namenom, kao vrlo značajan ulaz u alpsko skijalište iz pravca Brzeća (sa ishodištem spust-staze), odnosno kao celogodišnji punkt u funkciji Nacionalnog parka. Nalazi se van turističkih kompleksa.
Turistički punkt Zaplanina na teritoriji opštine Brus utvrđuje se sa sledećim kapacitetima i sadržajima:
Smeštajni kapacitet – 200 ležaja, prvenstveno za istraživače Nacionalnog parka, u pansionu uz upravni i istraživački punkt Nacionalnog parka, od toga 140 za skijaše (70%) i 60 za neskijaše i nordijske skijaše (30%);
Dnevnih izletnika na skijalištu koje gravitira punktu 3.860, od toga 2.700 skijaša (70%) i 1.160 neskijaša i nordijskih skijaša (30%);
Službenih ležaja – 5% od broja turističkih ležaja – deset u okviru TC Kopaonik i 15 u tehničkom servisu skijališta, ukupno 25;
Zaposlenih – u TC Kopaonik 20 (10% od broja turističkih ležaja) i 30 u tehničkom servisu skijališta, ukupno 50, od čega po 50% stalnih i sezonskih.
Na građevinskom zemljištu punkta od 5 ha planirana je bruto gustina naseljenosti od 40 stacionarnih korisnika po hektaru, a sa zaposlenima oko 50 korisnika po hektaru.
Servisi i javne službe punkta obuhvataju: dopunske sadržaje (garaža i parking, servis skijališta, servis sportske opreme, upravni i istraživački punkt Nacionalnog parka, osnovni sadržaji ugostiteljstva i snabdevanja).
Punkt se naslanja na gravitirajuće skijalište sa kapacitetom od 2.840 jednovremenih skijaša u sektorima 1. i 3. alpskog skijališta, sa polazištima dve planirane žičare i ishodištima alpskih ski-staza.
Ostali turistički punktovi
Na području Nacionalnog parka, van turističkih kompleksa, a u sklopu primarnog TC Kopaonik, predviđeni su i sledeći manji punktovi sa ski-restoranima:
punktovi na planiranim kabinskim žičarama: polazna stanica u Lisini, međustanica i izlazna stanica kabinske žičare „Treskaˮ, izlazna stanica „Suvo rudišteˮ i međustanica „Mali Karamanˮ kabinske žičare „Brzeće/Bela rekaˮ (zajednički punkt i za izlaznu stanicu postojeće sedežne žičare „Mali Karaman”) i međustanica Bregovi kabinske žičare Brzeće – Srebrnac;
punktovi na planiranim sedežnim žičarama: polazna stanica žičare „Marina voda – Vučakˮ; polazna stanica žičare „Struga”;
punktovi na postojećim žičarama: polazna stanica žičare „Pančićev vrh” predviđene za rekonstrukciju; i izlazna stanica žičara „Pančićev vrh” i „Duboka 1” (zajednički punkt);
punktovi na postojećim žičarama: izlazna stanica žičare „Krst”; izlazna stanica žičare „Karaman greben” i „Duboka 2” (zajednički punkt); polazna i izlazna stanica žičare „Gobelja”; polazna stanica žičare „Sunčana dolina”, sa višeetažnom garažom i ski restoranom na poslednjoj etaži;
na stanicama postojećih žičara na kojima su locirani postojeći ski restorani, nije predviđena nova lokacija za ski restoran;
poseban punkt uz izlazne stanice postojeće i planiranih žičara „Gobelja” koncipiran kao vidikovac i memorijalni objekt posvećen Stefanu Nemanji (plato sa panoramskim durbinima i informativnim panoima, sala za audio i video prezentacije i memorijalni objekt Stefana Nemanje);
planinarski logor Garine – kamp za šatore kapaciteta do 100 korisnika, sa osnovnim pratećim sadržajima, približno na sredokraći glavnog transverzalnog planinarskog pravca preko Kopaonika (između dva glavna ulaza u Nacionalni park);
punkt „Đorov most” (planinarski klub sa kampom kapaciteta 50 korisnika, restoranom i ribnjakom).
Turističko-poslovni, službeno-poslovni i specijalni sadržaji
Bačišta – specifični oblici izletničke rekreacije, ugostiteljstva i trgovine, u sprezi sa stočarstvom i domaćom radinošću
Na području Nacionalnog parka predviđeno je obnavljanje četiri stara bačišta, na površinama građevinskog zemljišta od po oko 1ha (ukupno 4 ha), načelno za po 30 krava (ukupno 120 krava) i 300 ovaca (ukupno 1.200 ovaca), sa po pet zaposlenih (ukupno 20 zaposlenih) i kapacitetom do 100 jednovremenih dnevnih posetilaca (ukupno 400 jednovremenih posetilaca), sa smeštajem i radnim prostorijama zaposlenih, kao i sa zatvorenim i otvorenim stočarskim objektima. Predviđena su bačišta radi očuvanja i turističke valorizacije sezonskih (letnjih) stočarskih etno-sadržaja, sa funkcijama primarne prerade mlečnih i drugih stočarskih sirovina, kao i njihovog trgovačkog i ugostiteljskog plasmana na izletničkim/planinarskim stazama tranzitnih turista/izletnika, na sledećim autentičnim lokalitetima: „Gvozdac”, „Kadijevac” i „Meka presedla” (opština Raška) i „Beđirovac” (opština Brus). Sva bačišta locirana su na pašnjačkim površinama čiji biološki kapacitet u radijusu bačišta odgovara broju grla stoke za letnji period. Pašnjačke površine bačišta i ostale površine pašnjaka na području Nacionalnog parka (odnosno poljoprivrednog i neobraslog šumskog zemljišta) koristiće se za pregonsku ispašu stoke iz podplaninskih sela po spoljnom obodu Nacionalnog parka, u skladu sa Programom razvoja poljoprivrede Nacionalnog parka.
Službeni/privredni sadržaji – objekti i oprema u funkciji zaštite i prezentacije Nacionalnog parka, kao i pomoćni/službeni objekti za potrebe privrede i drugo.
Ovi sadržaji disperzovani su na području Nacionalnog parka kao pojedinačni manji objekti bez identifikacije lokacije. To su objekti i oprema u funkciji istraživanja, zaštite, kontrole i prezentacije Nacionalnog parka (merna mesta, markacija staza, informativne table, odmorišta i drugo), kao i pomoćni objekti za potrebe pregonske ispaše stoke (letnji torovi sa nadstrešnicama), specijalizovanog ratarstva (skloništa sa ostavama repromaterijala i alata), šumarstva (šumske kuće, lugarnice, rasadnici), uzgoja divljači i ribe (hranilišta, skloništa, mrestilišta), vodoprivrede, čiste energetike (vodozahvati i cevovodi za male hidroelektrane i drugo), saobraćaja, zaštite od elementarnih nepogoda (skloništa) i drugo;
Sadržaji specijalne namene – u nadležnosti Vojske Srbije i telekomunikacija
Zadržavaju se postojeći sadržaji specijalne namene u okviru kompleksa Suvo rudište (na parceli od 5 ha) i na Pančićevom vrhu (13 ha), kao i postojeći telekomunikacioni sadržaji na Gobelji, Vučaku i drugim uzvišenjima (ukupno 0,04 ha).
Bilansi programa kompleksa primarnog TC Kopaonik na području Nacionalnog parka prikazani su u tabelama III-4 i III-5 :
Tabela III-4. Bilans programa turističkih kompleksa na području Nacionalnog parka u zimskoj sezoni
Lokaliteti Broj ležaja Broj dnevnih izletnika nagravitirajućem skijalištukompleksa Jednovre-meni skijaši Distribucija skijaša po sektorima skijališta Zapo-sleni Služb.lež. ukupno ukupno hoteli hot. -apart. sadržaji* Jošanička Banja 5.000 8 600 Lisina/Čajetina 7.000 2 520 Brzeće sa Gočmancima 10.000 5,6 1.150 Kriva Reka 2.000 9,10 300 Belo Brdo 3.000 1 450 Ukupno 27.000 – 3.020
Tabela III-7 . Bilans programa turističkih naselja van Nacionalnog parka
Naselja Broj turist. ležaja Broj zaposlenih Đorđevići 600 60 Crna Glava 1.000 100 Ravnište 400 40 Rakovac 200 20 Velež/Paljevštica 200 20 Marići 100 10 Kremiće 100 5 Semeteš 200 15 Badanj 100 10 Tiodze 200 15 Šipačina 200 10 Rudničko naselje Belo Brdo 800 40 Guvnište 200 10 Bozoljin 100 10 Kneževo 100 5 Livađe/Radmanovo 300 20 Paljevštica 100 5 Ukupno 4.900 395
Tabela III-8. Struktura turističkih ležaja van Nacionalnog parka po opštinama
Turistički ležaji Opština Raška Brus Leposavić Ukupno Broj % Broj U NP Van NP Ukupno U NP van NP Broj Dužina u km Dužina u km Površina u ha Ukupno II stepen zaštite(1) III stepen zaštite(2) Ukupno NP(1+2) Van NP(3) Ukupno Prostorni plan (1+2+3) D, km II stepen zaštite(1) III stepen zaštite(2) Ukupno NP(1+2) Van NP(3) Ukupno Prostorni plan (1+2+3) D, km Područje Nacionalnog parka Van NP, ha II stepen zaštite, ha III stepen zaštite, ha Ukupno, ha Raška 0 24,31 24,31 11,58 Brus 0,22 24,47 24,69 5,75 Leposavić 0 0 0 1,54 Svega 0,22 48,78 49 18,87 Opština Proseka šume za alpske ski-staze Područje Nacionalnog parka Van NP, ha II stepen zaštite, ha III stepen zaštite, ha Ukupno, ha Raška 0 115,1 115,1 31,16 Brus 1,12 87,7 88,82 26,58 Leposavić 0 0 0 3,28 Svega 1,12 202,8 203,92 61
Nordijsko skijalište
Prema valorizaciji terena Kopaonika, za nordijsko skijanje su najpogodnije zone Ravnog Kopaonika i Krivorečke ravni. Na ovim prostorima i u njihovom okruženju koncipirana je mreža nordijskih ski-staza ukupne dužine od oko 60 km i površine od oko 18 ha, od čega na području Nacionalnog parka oko 20 km i oko 6 ha, a na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka i širem okruženju oko 40 km i oko 12 ha. Staze u okviru Nacionalnog parka predviđene su u zoni sa režimom zaštite III stepena, a manji deo u zoni sa režimom zaštite II stepena. Za nordijske staze se pretežno koriste postojeći šumski i poljski putevi i staze, odnosno pašnjaci i neobraslo šumsko zemljište, te se zbog njih ne seče šuma, a pri uređenju staza potrebne su samo minimalne intervencije (prelazi preko vodotoka, markacija).
Kroz zonu Ravnog Kopaonika (između padina Karamana i Gobelje na istoku, padina Banjskog Kopaonika i Vučaka na severu, Jadovnika i klisure Samokovske reke na zapadu i padina grebena Suvo rudište – Treska na jugu) predviđeni su sledeći glavni pravci nordijskih staza: kroz Barsku reku; Donji Babin grob – Rvatske bačije – Ibrovska ravan; Kadijevac – Žiloviti laz; Greda – Hajdučica; Suvo rudište – Jelačića strugara – Jankove bare – Hajdučica; Jaram – Ibrovska ravan; Kadijevac – Greda; Kadijevac – Paljevštica i drugi. Nordijske staze ove zone direktno su dostupne kompleksima primarnog Turističkog centra – „Suvo rudište” i „Jaram”, kao i sekundarnom turističkom centru Lisina – Čajetina.
Kroz zonu Krivorečke ravni (pašnjački prostori koji se protežu od Srebrnca preko Krive Reke na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka i Osredaca do Karaule i Željina van područja Prostornog plana) predviđeni su sledeći glavni pravci nordijskih staza: kroz Cigansku reku; Srebrnac – Rendara – Kriva Reka; Čisto brdo – Šaklman i drugo. Staze ove zone neposredno su dostupne kompleksima primarnog TC Kopaonik – „Srebrnac” i „Rendara”, kao i sekundarnom turističkom centru Kriva Reka i seosko-turističkom naselju Crna Glava.
U okviru ovih zona, manjim delom u zoni III stepena zaštite Nacionalnog parka i većim delom na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka, formiraće se ograničeni poligoni za motorne sanke i moto-ski-safari.
Na nordijskim stazama je predviđena propisna markacija, a dalje od turističkih kompleksa skloništa od nevremena. U okviru mreže nordijskih staza u zoni sa režimom III stepena zaštite Nacionalnog parka urediće se takmičarske staze za langlauf i staze za sportski bijatlon.
Sadržaji letnje turističke ponude u prostoru
Planinarske i izletničke staze
Planinarske i izletničke staze na području Nacionalnog parka predviđene su najvećim delom na trasama nordijskih staza, pretežno u zoni sa režimom zaštite III stepena, kao i u atraktivnim predelima zone sa režimom zaštite II stepena. Namenjene su kretanju planinara i izletnika – pešaka, jahača i planinskih biciklista, u funkciji rekreacije i prezentacije Nacionalnog parka. Na stazama će biti uređena odmorišta sa vatrištima i skloništima, vidikovci i bivaci, kao i poligoni ekstremnih sportova (alpinizam, slobodno penjanje, paraglajding, zmajarenje i dr).
U cilju intenziviranja razvoja letnje turističke ponude koja znatno zaostaje za zimskom ponudom, na području Nacionalnog parka uvodiće se i drugi aktuelni sportsko-rekreativni sadržaji pod uslovom da ne ugrožavaju prirodne vrednosti. Ovi sadržaji biće locirani pretežno u okviru kompleksa Turističkog centra i u njihovom neposrednom okruženju.
3. OSTALE POSEBNE NAMENE
3.1. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara
Plansko opredeljenje u oblasti zaštite nepokretnih kulturnih dobara (NKD) je očuvanje kulturnih vrednosti i sadržaja na lokalitetima i objektima navedenim u Tabeli III-15 (Referalna karta 1), nezavisno od njihovog formalnog statusa (utvrđeno, kategorisano, evidentirano, identifikovano dobro). Glavni uslov za to je detaljna prostorna/katastarska identifikacija samih lokaliteta i objekata i okolnog prostora (zaštićene okoline) od interesa za njihovu zaštitu, održavanje i uređenje, izrada adekvatne istraživačke i tehničke dokumentacije (opisi, vrednovanje, predlozi pravne i tehničke zaštite i dr). Na osnovu te dokumentacije kulturna dobra će se, u zavisnosti od svojih obeležja i vrednosti, zvanično evidentirati kao dobra pod prethodnom zaštitom za koja će se po odgovarajućoj dinamici sprovesti postupak proglašenja/utvrđivanja i kategorizacije, u skladu sa zakonom kojim se uređuje zaštita kulturnih dobara. Mere očuvanja dobara i njihove okoline, u pogledu zabrana i ograničenja radova i aktivnosti, kao i mere tehničke zaštite i uređenja sprovodiće se shodno organizacionim i finansijskim mogućnostima i na identifikovanim i evidentiranim kulturnim dobrima.
Tabela III-15. Nepokretna kulturna dobra (Referalne karte 1. i 2.)
Broj Lokacija –katastarskaopština Naziv lokaliteta iliobjekta Položaj u odnosu na zone Nacionalnog parka Vrsta kulturnog dobra Status zaštiteKulturnog dobra OPŠTINA RAŠKA 1 Jošanička Banja Staro kupatilo Van NPK Spomenik kulture Odluka o utvrđivanju Starog kupatila u Jošaničkoj Banji za spomenik kulture(„Službeni glasnik RS”,broj 27/97) 2 Jošanička Banja Novo kupatilo Van NPK Spomenik kulture Odluka o utvrđivanju Novog kupatila u Jošaničkoj Banji za spomenik kulture („Službeni glasnik RS”,broj 27/97) 3 Kremiće Zajačak Van NPK Arheološko nalazište Odluka o utvrđivanju lokaliteta Zajačak u Kremićima za arheološko nalazište („Službeni glasnik RS”,broj 2/03). 4 Rakovac Dubovska kula Van NPK Arheološki lokalitet (AL) Identifikovano(Id) 5 Rakovac Grad Van NPK AL Id 6 Rakovac Crkvište Van NPK AL Id 7 Rakovac Crkvina Van NPK AL Id 8 Jošanička Banja Poturnja crkva Van NPK AL Id 9 Jošanička Banja Velež-Crkvina Van NPK AL Id 10 Jošanička Banja Velež-Topionica Van NPK AL Id 11 Jošanička Banja Velež-Srednja livada Van NPK AL Id 12 Jošanička Banja Kokorovac_Topionica III stepen NPK AL Id 13 Jošanička Banja Velež-Branova strugara III stepen NPK AL Id 14 Jošanička Banja Đorov most-Samokovka I stepen NPK AL Id 15 Jošanička Banja Đorov most-Gradina III stepen NPK AL Id 16 Kremići Staro selo Van NPK AL Id 17 Kremići Poturnje-Rimsko groblje Van NPK AL Id 18 Badanj Sastavci Van NPK AL Id 19 Badanj Lazovi Van NPK AL Id 20 Semeteš Groblje Van NPK AL Id 21 Tiodze Radošiće-Kiževak Van NPK AL Id 22 Tiodze Radošiće-Kozja glava Van NPK AL Id 23 Jošanička Banja Marići-Aleksićka kula Van NPK AL Id 24 Šipačina Crkvina_Groblje Van NPK AL Id 25 Šipačina U reke Van NPK AL Id 26 Šipačina Jalovina Van NPK AL Id 27 Šipačina Brdo Bakarnjača Van NPK AL Id 28 Šipačina Kepin laz Van NPK AL Id 29 Šipačina Trsove bare III stepen NPK AL Id 30 Šipačina Šljakite Van NPK AL Id 31 Šipačina Suvo rudište III stepen NPK AL Id 32 Crna Glava Vodenica-Gobeljska reka Van NPK Objekat narodnog graditeljstva – etnologija(ONG – etno) Id 33 Crna Glava Groblje Van NPK ONG- Etno Id 34 Jošanička Banja Marići-Groblje Van NPK ONG- Etno Id 35 Jošanička Banja Marići-Žikina vodenica Van NPK ONG- Etno Id 36 Jošanička Banja Groblje Van NPK ONG- Etno Id 37 Jošanička Banja Maksimovića vodenica Van NPK ONG- Etno Id 38 Jošanička Banja Vodenica M. Bitivića Van NPK ONG- Etno Id 39 Jošanička Banja Banja-Vodenica1 Van NPK ONG- Etno Id 40 Jošanička Banja Banja-Vodenica2 Van NPK ONG- Etno Id 41 Jošanička Banja Banja-Vodenica3 Van NPK ONG- Etno Id 42 Jošanička Banja Banja-Vodenica4 Van NPK ONG- Etno Id 43 Jošanička Banja Banja-Vodenica5 Van NPK ONG- Etno Id 44 Jošanička Banja Banja-Vodenica6 Van NPK ONG- Etno Id 45 Tiodze Radošiće-Groblje Van NPK ONG- Etno Id 46 Crna Glava Đorđevićke košare Van NPK ONG- Etno Id 47 Crna Glava Košara S. Đorđevića Van NPK ONG- Etno Id 48 Badanj Đorđevićke bačije II stepen NPK ONG- Etno Id 49 Badanj, Joša-nička Banja i Kremiće Mijatovića jaz I stepen, II stepen i van NPK ONG- Etno Id 50 Šipačina Groblje Van NPK ONG- Etno Id 51 Jošanička Banja Objekat u ulici Milunke Savić 39 Van NPK Objekat graditelj-skog nasleđa – arhi-tektura (OGN – arh) Id 52 Jošanička Banja Vila Pršić Van NPK OGN – arh Id 53 Jošanička Banja Stambeni objekat u ulici Milunke Savić Van NPK OGN – arh Id 54 Jošanička Banja Vila Mica Van NPK OGN – arh Id 55 Jošanička Banja Zgrada Mesne kancelarije Van NPK OGN – arh Id 56 Jošanička Banja Rodna kuća patrijarha Germana Van NPK OGN – arh Id 57 Jošanička Banja Vila u Samokovskoj 3 Van NPK OGN – arh Id 58 Jošanička Banja Vila Mara Van NPK OGN – arh Id 59 Jošanička Banja Vila u Samokovskoj reci Van NPK OGN – arh Id 60 Jošanička Banja Bivša upravna zgrada lečilišta banjskog Van NPK OGN – arh Id 61 Jošanička Banja Crkva Uspenja Bogoridice Van NPK OGN – arh Id 62 Jošanička Banja Spomen česma Van NPK Spomenici novog veka – istorija (SNV – istorija) Id 63 Jošanička Banja Spomenik Milunki Savić Van NPK SNV – istorija Id OPŠTINA BRUS 64 Kriva Reka Mesto streljanja civila sa grob-nicama i crkvom sv. Petra i Pavla Van NPK Spomenik kulture Odluka o utvrđivanju nepokretnih kulturnih dobara od izuzetnog značaja i od velikog značaja („Službeni glasnik SRS”, br. 14/79 i 30/89) 65 Brzeće Crvena_Duboka I stepen NPK AL Id 66 Brzeće Izvor Minine reke III stepen NPK AL Id 67 Brzeće Šljakište kod kapije NPK II stepen NPK AL Id 68 Brzeće Kraj žičare III stepen NPK AL Id 69 Brzeće Gradište III stepen NPK AL Id 70 Brzeće Kod polazišta žičare Van NPK AL Id 71 Brzeće Rudine Van NPK AL Id 72 Bozoljin Petrov grob Van NPK AL Id 73 Bozoljin Petkovac Van NPK AL Id 74 Blaževo Ambulanta Van NPK AL Id 75 Livađe Mala Magura Van NPK AL Id 76 Livađe Velika Magura Van NPK AL Id 77 Livađe Muncelo III stepen NPK AL Id 78 Livađe Crkvine Van NPK AL Id 79 Livađe Vignjište Van NPK AL Id 80 Livađe Korita Van NPK AL Id 81 Paljevštica Kula Van NPK AL Id 82 Ravnište Zaplanina-Topionica III stepen NPK AL Id 83 Ravnište Nebeske stolice III stepen NPK AL Id 84 Brzeće Vodenica1 Van NPK ONG – Etno Id 85 Brzeće Vodenica2 Van NPK ONG – Etno Id 86 Brzeće Vodenica3 III stepen NPK ONG- Etno Id 87 Brzeće Vodenica4 Van NPK ONG- Etno Id 88 Brzeće Groblje Van NPK ONG- Etno Id 89 Bozoljin Groblje Van NPK ONG- Etno Id 90 Bozoljin Groblje Van NPK ONG- Etno Id 91 Livađe Zapis Van NPK ONG- Etno Id 92 Blaževo Savremeno groblje Van NPK ONG- Etno Id 93 Brezeće Kuća Dragomira Kostića Van NPK OGN – arh Id 94 Brezeće Kuća Ognjena Kostića Van NPK OGN – arh Id 95 Brezeće Učiteljski stanovi Van NPK OGN – arh Id 96 Ravnište Karaula III stepen NPK SNV – istorija Id 97 Brzeće Karaula Van NPK SNV – istorija Id 98 Brzeće Spomenik na Mramoru Van NPK SNV – istorija Id 99 Brzeće Spomenik Josifu Pančiću III stepen NPK SNV – istorija Id OPŠTINA LEPOSAVIĆ 100 Belo Brdo Crkvište-Ostaci crkve sv. Trojice (k.p.br. 1530) Van NPK Arheološko nalazište Evidentirano 101 Belo Brdo Crkva brvnara na temeljima starije crkve sv. Petke (k.p.br.1519) Van NPK Arheološko nalazište Evidentirano 102 Belo Brdo Karaula Van NPK SNV – istorija Id 103 Guvnište Kolište Van NPK AL Id 104 Guvnište Kuline Van NPK AL Id
* Na Referalnoj karti 3. dobra su naznačena na sledeći način: Zaštićena NKD (br. 1, 2, 3 i 64), Evidentirana NKD (br. 100 i 101) i Identifikovana NKD (ostali brojevi: 4-63, 65-99 i 102-104)
Izvor: Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo: Studija zaštite i revitalizacije kulturnog nasleđa na teritoriji Prostornog plana posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik, Kraljevo 2015. godine; Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture – Priština: Evidentirana nepokretna kulturna dobra na području opštine Leposavić u okviru Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik, Leposavić 2015.
Prioritet istraživanja, izrade dokumentacije i radova na konzervaciji i prezentaciji imaju arheološki lokaliteti, a za objekte narodnog graditeljstva (vodenice, bačišta, Mijatovića jaz i dr) prioritet su, osim navedenog, i radovi na revitalizaciji i uređenju kojima će se ti objekti staviti u osnovnu funkciju i obezbediti njihovo odgovarajuće korišćenje. Poseban planski prioritet je izmeštanje spomenika/mauzoleja Josifa Pančića na novu lokaciju. Predlaže se da to bude na Gobelji.
Planom upravljanja Nacionalnog parka bliže će se odrediti elementi održivog korišćenja kulturnog nasleđa na zaštićenom području i u merodavnom prostornom okruženju, u saradnji sa institucijama i organima nadležnim za zaštitu kulturnih dobara, zaštitu prirode i planiranje i uređenje prostora, vlasnicima i korisnicima zemljišta i objekata i stranama zainteresovanim za ulaganje u mere očuvanja prezentacije i funkcionalnog osposobljavanja kulturnih dobara.
3.1.1. Mere i uslovi zaštite i korišćenja NKD i njihove zaštićene okoline
Utvrđena NKD i njihova zaštićena okolina štite se, uređuju i koriste u skladu sa zakonom kojim se uređuje zaštita kulturnih dobara, aktima o proglašenju/utvrđivanju, donetim prostornim i urbanističkim planovima i Planom upravljanja Nacionalnim parkom.
Za proglašene spomenike kulture važe sledeće zajedničke mere zaštite: očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture i enterijera, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala i funkcionalnih karakteristika; ažurno praćenje stanja i održavanje konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, svih fasada, enterijera, ispravnosti instalacija, sanitarno opremanje, oblaganje i obrada zidnih površina, osvetljavanje, ventilacija u spomeniku kulture; zabrana dogradnje, nadgradnje i pregradnje spomenika kulture; zabrana gradnje objekata koji svojom arhitekturom, gabaritom i visinom ugrožavaju spomenik kulture; zabrana gradnje objekata koji nisu u funkciji spomenika kulture; zabrana radova koji mogu ugroziti statičku bezbednost spomenika kulture; izgradnja infrastrukture dozvoljena je samo uz očuvanje podzemnih tokova termalnih voda i prethodno obezbeđenje zaštitnih arheoloških iskopavanja i adekvatne prezentacije nalaza; izvođenje građevinskih radova i promena oblika terena dozvoljeni su samo uz očuvanje podzemnih tokova termalnih voda i prethodno obezbeđenje zaštitnih arheoloških iskopavanja i adekvatne prezentacije nalaza; zabrana skladištenja materijala i stvaranja deponija.
U zaštićenim okolinama spomenika kulture zajedničke mere zaštite su: zabrana gradnje objekata koji svojom arhitekturom, gabaritom i visinom ugrožavaju spomenik kulture; zabrana gradnje objekata koji nisu u funkciji spomenika kulture; zabrana postavljanja pokretnih tezgi, kioska i drugih privremenih objekata unutar zaštićene okoline; urbanističko, komunalno i hortikulturno opremanje, sređivanje i redovno održavanje prostora zaštićene okoline; izgradnja infrastrukture dozvoljena je samo uz očuvanje podzemnih tokova termalnih voda i prethodno obezbeđenje zaštitnih arheoloških iskopavanja i adekvatne prezentacije nalaza; zabrana prosipanja, odlaganja i privremenog ili trajnog deponovanja otpadnih i štetnih materija – hemijski agresivnih, eksplozivnih, otrovnih i radioaktivnih.
Za proglašena i evidentirana arheološka nalazišta utvrđene mere zaštite su: zabrana neovlašćenog kopanja, odnošenja kamena i zemlje sa nalazišta, zabrana promene konfiguracije terena, zabrana izgradnje objekata, zabrana sečenja stabala ili pošumljavanja terena, kao i prevlačenja stabala preko nalazišta, zabrana gradnje infrastrukture, industrijskih objekata i postrojenja, zabrana neovlašćenog prikupljanja pokretnih arheoloških nalaza, zabrana izvođenja rudarskih radova, zabrana prosipanja, odlaganja i privremenog ili trajnog deponovanja otpadnih i štetnih materija – hemijski agresivnih, eksplozivnih, otrovnih i radioaktivnih, a u njegovoj zaštićenoj okolini: zabrana gradnje objekata, zabrana promene oblika terena (nivelacija terena, odnošenje ili deponovanje zemlje), zabrana pošumljavanja terena, seče šuma, vađenja starih panjeva, zabrana prosipanja, odlaganja i privremenog ili trajnog deponovanja otpadnih i štetnih materija – hemijski agresivnih, eksplozivnih, otrovnih i radioaktivnih; izgradnja infrastrukture, industrijskih objekata i postrojenja, kao i rudarski radovi dozvoljavaju se pod posebnim uslovima nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture, uz prethodno obezbeđenje zaštitnih arheoloških iskopavanja i adekvatne prezentacije nalaza i zabrana neovlašćenog prikupljanja pokretnih arheoloških nalaza.
Na popisanim odnosno identifikovanim lokalitetima i objektima iz Tabele III-15 na osnovu uslova nadležnih institucija za zaštitu kulturnih dobara, utvrđuju se sledeće mere zaštite po grupama potencijalnih kulturnih dobara, i to:
1) Arheološki lokaliteti (evidentirani i identifikovani): zabranjuje se neovlašćeno kopanje, odnošenje kamena i zemlje sa nalazišta, prosipanje i odlaganje otpadnih i štetnih materijala, skladištenje materijala i stvaranje deponija, neovlašćeno prikupljanje arheološkog materijala, oštećivanje, odnošenje i uništavanje nadgrobnih spomenika; izvođenje građevinskih radova i promena oblika terena dozvoljavaju se samo nakon obezbeđenih arheoloških istraživanja, uz adekvatnu prezentaciju nalaza; na parcelama koje se graniče sa evidentiranim arheološkim lokalitetima obezbediti nadzor arheologa prilikom izvođenja zemljanih radova; ukoliko se pri zemljanim radovima naiđe na do sada nepoznato nalazište, izvođač je dužan da obustavi radove i obavesti nadležnu službu zaštite; izvođač je dužan i da preduzme mere zaštite kako nalazište ne bi bilo uništeno i oštećeno; troškove iskopavanja i konzervacije otkrivenog materijala snosi investitor.
2) Objekti narodnog graditeljstva – etno objekti (vodenice, strugare, valjarice, bačije i dr): zabranjuju se radovi koji mogu ugroziti i promeniti izvorni izgled arhitekture, horizontalni i vertikalni gabarit, oblik i nagib krova, konstruktivne i dekorativne elemente, originalne materijale i stilske karakteristike, statičku bezbednost objekata; zabranjuje se prepravka, dogradnja i nadgradnja, skladištenje materijala i stvaranje deponija, izgradnja objekata koji svojom arhitekturom, gabaritom i visinom ugrožavaju kulturno dobro; izgradnja objekata infrastrukture dozvoljena je samo pod uslovima i nadzorom nadležne ustanove zaštite; izvođenje građevinskih radova i promena oblika terena dozvoljavaju se samo uz očuvanje izvorne matrice, prirodnog vegetacijskog tipa i prethodno obezbeđenih arheoloških istraživanja; pri obnavljanju i revitalizaciji (stavljanju u osnovnu namenu) etno objekata koji su u potpunosti ruinirani, ako crtež, fotografija ili drugi zapis o tim objektima ne postoji, može se delimično odstupiti od pretpostavljenog izvornog arhitektonsko-građevinskog rešenja i gabarita, u skladu sa planiranom namenom objekata i poštujući osnovne standarde i stilove tradicionalne izgradnje.
3) Ostali objekti graditeljskog nasleđa – građanska i sakralna arhitektura: primenjuju se iste mere pravne i tehničke zaštite kao kod proglašenih spomenika kulture; konzervatorski projekti mogu se kod nekih objekata dizajnirati tako da ostvare pomirenje integriteta i osobenosti izvornog rešenja sa prihvatljivim standardima savremenog života; za projekte restauracije i adaptacije potrebno je arhitektonski istražiti i snimiti objekte i nakon toga pribaviti uslove nadležne institucije za zaštitu spomenika kulture.
4) Stara groblja: zabranjuje se skladištenje materijala i stvaranje deponija otpada na delovima groblja sa najstarijim spomenicima, uklanjanje starih spomenika kako bi se oslobodio prostor za novo sahranjivanje, odnošenje nadgrobnika i prekopavanje grobnih mesta, izmeštanje ili oštećivanje kanotafa bez uslova i saglasnosti službe zaštite; izgradnja objekata dozvoljena je samo pod uslovima i nadzorom službe zaštite.
5) Spomenici i spomen česme: zabranjuje se oštećivanje i uništavanje spomenika i spomen-česmi, njihovih kamenih, metalnih i drugih elemenata i instalacija; obezbeđuje se redovno održavanje, odnosno obnavljanje oštećenih i izbledelih natpisa, zamena dotrajalih delova, održavanje čistoće i urednosti, naturalno uređenje prilaza i neposrednog okruženja spomen-obeležja sa tehničkim rešenjima kojima se na prikladan i ekološki bezbedan način omogućava pristup i parkiranje motornih vozila.
6) Mijatovića jaz: obezbeđuje se rekonstrukcija ovog izuzetnog hidro-tehničkog rešenja, makar od Samokovke do grebena Kukavice, iznad Kozjih stena, tako da se njegova obnovljena funkcija (sa protokom vode) može povremeno demonstrirati za posetioce; za rekonstrukciju/revitalizaciju jaza mogu se koristiti savremene tehnike, na bezbedan način, kao i savremeni materijali koji bi se adekvatno maskirali na vidljivim deonicama jaza; duž trase jaza izgraditi pešačku stazu koja bi posetiocima pružila izvanredno uzbudljiv, avanturistički doživljaj prolaska liticama i strminama stenovitog odseka Kozjih stena.
3.2. Zaštita slivova akumulacija „Ćelije” i „Selova”
Deo područja Nacionalnog parka na kome su uspostavljena sva tri režima zaštite prirode obuhvaćen je zonom III zaštite u slivovima akumulacija „Ćelije” i „Selova”. Režimi zaštite I-III stepena Nacionalnog parka su stroži od režima zaštite, uređenja i korišćenja prostora u zoni III zaštite akumulacije, tako da se na području Nacionalnog parka sprovode režimi zaštite prirode koji obezbeđuju i zaštitu kvaliteta voda u obuhvaćenim delovima slivova dve akumulacije.
Za delove područja Prostornog plana van Nacionalnog parka, primenjuju se režimi koji odgovaraju uslovima za zonu III zaštite akumulacije i to:
režim kontrolisane izgradnje i korišćenja prostora koji obezbeđuje zaštitu kvaliteta voda i zdravstvenu ispravnost vode izvorišta. Radi se samo o pojačanim merama sanitacije, a ne o restrikciji koja bi ugrožavala razvoj naselja. U ovoj zoni nije dozvoljeno nekontrolisano deponovanje komunalnog i drugog otpada, lociranje i uređenje deponija čvrstog otpada, deponovanje, skladištenje i transport opasnih materija i materija koje se ne smeju direktno ili indirektno unositi u vode;
moguće je zadržavanje postojećih i izgradnja novih stanica snabdevanja pogonskim gorivom na osnovu procene uticaja na kvalitet životne sredine i kvalitet voda, i pribavljenih vodnih uslova i vodne saglasnosti;
nije dozvoljeno građenje proizvodnih pogona, termoenergetskih i drugih objekata, kao ni obavljanje rudarskih i drugih radova čije otpadne vode sadrže zagađujuće materije ili na bilo koji način ugrožavaju kvalitet i režim voda;
dozvoljena je realizacija objekata viših nivoa finalizacije, sa „čistim” tehnologijama koji nisu veći potrošači vode i koje nemaju čvrste ili tečne otpadne i opasne materije;
dozvoljeno je graditi male zanatsko-industrijske pogone (objekti za preradu poljoprivrednih proizvoda, mini-hladnjače, sušare, mlinovi i sl.), uz korišćenje recirkulacije vode u tehnološkim procesima, odnosno uz obavezu da se manje količine otpadnih voda prečiste do propisane klase kvaliteta pre ispuštanja u recipijent;
postojeći kamenolomi preduzeće tehničke mere koje sprečavaju da otpadne materije dospeju u vodotok bilo u rasutom (materijal otkrivke, sitne frakcije iz separacija) ili u tečnom stanju (suspendovan nanos nastao ispiranjem frakcija);
korišćenje i uređenje poljoprivrednog i šumskog zemljišta zasnivaće se na programu uređenja poljoprivredno-šumskog zemljišta u zonama zaštite izvorišta voda, jer nije dozvoljena intenzivna upotreba pesticida, herbicida i veštačkih đubriva na zemljištu koje se koristi u poljoprivredne svrhe;
u naseljima i zonama sa stambenim, turističkim i ekonomskim objektima, kod kojih se na bilo koji način mogu ugroziti izdanske, površinske vode i akumulacija, obezbediće se sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje ili odvođenje otpadnih voda van sliva akumulacije, što uslovljava realizaciju kanalizacionih sistema i odgovarajućih postrojenja za prečišćavanja otpadnih voda sa tercijarnim prečišćavanjem;
za naselja, u kojima zbog konfiguracije terena i razuđenosti, realizacija kanalizacionog sistema nije realna – primenjuje se sanitacija na nivou domaćinstava ili grupe kuća putem propisnih sengrupa i rezervoara/taložnica za sakupljanje otpadnih voda, uz njihovo organizovano pražnjenje;
zabranjeno je deponovanje komunalnog i drugog otpada, te materija koje se ne smeju direktno ili indirektno unositi u vode;
transport opasnih materija dozvoljen je isključivo uz kontrolisan prevoz i pod pratnjom;
razvoj i uređenje lokalne saobraćajne i tehničke infrastrukture realizovaće se bez posebnih zahteva u pogledu zaštite akumulacija;
dozvoljava se realizacija izletničkih, ribolovnih, pešačkih i biciklističkih staza sa manjim objektima za informisanje i predah turista (informativni punktovi, odmorišta, vidikovci, nadstrešnice za sklanjanje od nevremena) i zona turističke izgradnje, pod uslovom sanitarno bezbednog prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda, a tamo gde je moguće i odvođenja otpadnih voda van sliva akumulacije.
4. UTICAJ POSEBNE NAMENE NA RAZVOJ
POJEDINIH OBLASTI
4.1. Prirodni resursi
Poljoprivreda
Poljoprivreda će se razvijati bez posebnih ograničenja, uz uslov da se obezbedi adekvatna zaštita gornjih slivova Rasine i Toplice i da se onemogući prenošenje kultura, drugih neautohtonih sastojina i hemijskih sredstava na područje Nacionalnog parka Kopaonik, što će podrazumevati pojas oko granice Nacionalnog parka Kopaonik u širini od najmanje 300 m, u kome moraju biti samo autohtone šume, pašnjaci ili livade. Osnovu poljoprivrede područja činiće stočarstvo zasnovano na racionalnom korišćenju pašne osnove i obnovi genofonda tradicionalnih pasmina, na jagodičastom i koštičavom voću uz obnavljanje starih domaćih sorti, na sakupljanju šumskih plodova, lekovitog i aromatičnog bilja, kao i na formiranju mikro-kapaciteta za prihvatanje i preradu lokalnih poljoprivrednih sirovina, prvenstveno biološki kvalitetne („zdrave”) hrane. Programom razvoja poljoprivrede na području Prostornog plana utvrdiće se koncept i organizacija poljoprivrede, asortiman proizvoda, dozvoljene količine hemijskih sredstava i veštačkih đubriva i drugo.
Zaštićeni planinski pašnjaci u okviru režima zaštite II stepena predviđeni su pretežno za opšte-korisne funkcije u pogledu zaštite tla, očuvanja ukupnog predela, zaštite flore i faune, zaštite voda, zaštite prirodnih vrednosti, rekreacije, sporta i ograničene pregonske ispaše zavisno od biološkog kapaciteta travnjaka (u cilju održavanja pašnjačke vegetacije).
U III stepenu zaštite planinski pašnjaci su sezonski predviđeni najvećim delom za alpske i nordijske skijaške terene (zimi) i za izletničko-planinarske staze i punktove, kao i pregonsku ispašu stoke (leti). Planinskim pašnjacima biće zahvaćene i trase alpskih skijaških staza i žičara na prosecima kroz šumu (u sastavu šumskog zemljišta). Ovi pašnjaci su u kategoriji prirodnih planinskih pašnjaka, što znači da na njima nisu predviđene melioracije (sem u slučaju zatravljivanja manjih površina goleti i šumskih proseka za staze i žičare, bez razoravanja, uz đubrenje stajnjakom i uz korišćenje autohtonih travnih sastojina). Planinske livade su najvećim delom namenjene za proizvodnju sena i pregonsku ispašu stoke, a na pogodnim, zaravnjenim parcelama i za manje oranice namenjene organizovanoj proizvodnji biološki visokovrednog semenskog krompira i nekih drugih semenskih materijala, sa kapacitetima i proizvodnim uslovima (na manjim parcelama uklopljenim u predeo, uz zaštitu od erozije, bez značajnije upotrebe hemijskih sredstava, uz permanentnu kontrolu proizvodnje i drugo). Manje površine livada biće u funkciji lokacija bačišta, zimskih i letnjih sportsko-rekreativnih i drugih namena. Na livadama je predviđena ograničena melioracija, bez razoravanja i upotrebe hemijskih sredstava, uz đubrenje stajnjakom i isključivo korišćenje autohtonih travnih sastojina.
Šumarstvo, lov i ribolov
Šumarstvo će se razvijati kao privredna grana, uz održavanje višestruke uloge i funkcije šuma, šumskih staništa i šumskih predela i adekvatne mere nege šuma. Permanentno će se poboljšavati uslovi za jačanje antierozivnih, hidroloških, turističko-rekreativnih, ekoloških i drugih korisnih funkcija šuma. Pri obnavljanju šuma prednost će imati prirodno obnavljanje. Pošumljavanje goleti i erodiranih površina vršiće se isključivo autohtonim sastojinama. Zaštićena šuma posebne namene kao specifična kategorija šume, predviđena je pretežno za opšte-korisne funkcije u pogledu zaštite prirode, odnosno zaštita tla, očuvanje pejzažno-ambijentalnog lika prostora, zaštite flore i faune u širem smislu, kao i zaštite voda, zaštite, istraživanja i prezentacije prirodnih vrednosti, prezentacije prirode i prirodnih vrednosti posetiocima, rekreacije i sporta. Ovakav tip šume podrazumeva tipološko gazdovanje sa ciljem uzgoja kvalitetne šume i lečenja obolelih vrsta, uz ostvarivanje sporednih ekonomskih efekata kroz neophodnu seču u funkciji uzgoja. U okviru ove šume predviđen je i uzgoj divljači čiji režim se uklapa u ostale režime ove prirodne sredine (sa neophodnim službenim sadržajima u funkciji uzgoja šume i divljači).
Režim šuma posebne namene u III stepenu zaštite daje prednost opštekorisnim nad proizvodnim funkcijama (odnosno sa proizvodnim funkcijama koje će biti usklađene sa uzgojnim funkcijama), u približno ravnopravnom odnosu sa pašnjacima i livadama. U ovoj šumi podrazumeva se tipološko gazdovanje sa ciljem uzgoja kvalitetne šume uz ozdravljenje obolelih šuma. Unapređenje gazdovanja ovim šumama podrazumevaće uvođenje šumskog reda, uređenje šumskih puteva i ostale šumske infrastrukture u funkciji protivpožarne zaštite, zaštite i uzgoja divljači i drugo.
Buduće pošumljavanje i seča ove šume u znatnoj meri će biti određeni predviđenim rasporedom sadržaja ponude u prostoru, podcentara i punktova rekreacije, sporta i turizma (alpske skijaške staze i žičare, podcentri i punktovi TC Kopaonik), bačišta, novih saobraćajnica i novih sadržaja ostalih vidova infrastrukture. Deo sadržaja rekreacije i sporta (izletničko-planinarske i nordijsko-skijaške staze, punktovi za opštu rekreaciju i planinarski logor), sadržaji u funkciji šumarstva i ostali sadržaji biće prilagođeni režimu šuma, ili su van šume.
U skladu sa zahtevima standarda za gazdovanje šumama u Srbiji donose se smernice za formiranje šumskih zaštitnih zona pored vodotoka, javnih puteva i naselja. Zaštitne zone su u funkciji obezbeđivanja pozitivnih uticaja šuma na stabilnost ekosistema, očuvanja određenih staništa, biološke predeone raznolikosti i autentičnog izgleda predela. Na području Prostornog plana treba formirati zaštitne zone širine 10-15 m duž manjih rečnih tokova i DP II reda.
Lovstvo će biti zasnovano na uzgoju autohtone divljači u uzgojnim rezervatima na teritoriji Nacionalnog parka Kopaonik i u organizovanju lova po lovnim osnovama van Nacionalnog parka Kopaonik i po potrebi u širim prostornim celinama, uz povećanje brojnosti proređenih vrsta i postizanje brojnosti populacija gajenih vrsta divljači. Planirano je formiranje lovišta sa reprocentrom van područja Nacionalnog parka i najvećim delom van područja Prostornog plana na teritoriji KO Paljevštica i KO Kriva Reka (opština Brus). Preliminarna granica lovišta data je na Referalnoj karti 1. U zavisnosti od tempa i potreba razvoja skijališta u sektoru 10, koje se delom nalazi van područja Prostornog plana, utvrdiće se i konačna granica obuhvata lovišta. Ukoliko se proceni da nema interesa za daljim širenjem skijališta u sektoru 10, granica i obuhvat lovišta mogu se proširiti zapadno do Mramorske reke na teritoriji KO Kriva Reka.
Sportski ribolov biće dozvoljen na svim vodenim površinama van Nacionalnog parka Kopaonik srazmerno bogatstvu ribljeg fonda, a proizvodno ribarstvo sa autohtonim vrstama u ribnjacima i malim akumulacijama, uz unapređenje ribljeg fonda.
4.2. Privredni razvoj
Pod pretpostavkom da će biti ispunjeni osnovni preduslovi daljeg privrednog razvoja planskog područja, koji se odnose na usaglašavanje interesa zaštite i razvoja, prilagođavanje tržišnim uslovima privređivanja, uz stvaranje dinamičnog poslovnog ambijenta u sve tri opštine, shodno njihovim potencijalima, ograničenjima i mogućnostima, mogu se definisati sledeći strateški prioriteti razvoja:
turizam, sa centralnim projektom turističke destinacije Kopaonik, i komplementarne ekološki prihvatljive delatnosti sa pratećim uslugama za podmirivanje potreba turista i izletnika; projekat bi doprineo stvaranju dinamične poslovne klime, poboljšavanju standarda i zaposlenosti lokalnog stanovništva, istovremeno podstičući razvoj poljoprivrede i rešavajući mnoge razvojne probleme uključujući i podizanje atraktivnosti okruženja za investiranje i poboljšanje demografske strukture stanovništva;
poljoprivreda, zasnovana na unapređenim tradicionalnim vidovima, uz stvaranje uslova za: efikasniju proizvodnju, formiranje mikropogona za preradu poljoprivrednih proizvoda, plasman proizvoda, razvoj stočarstva, povećanjem prosečne veličine poseda i brendiranjem stočnog fonda i proizvoda, udruživanjem proizvođača i dr; najznačajniju šansu ovakvog razvoja poljoprivrede predstavljaće njena integracija sa turizmom kroz direktan plasman proizvoda, angažovanje u seoskom turizmu, motivisanje mladih za ostanak i povratak i dr;
mala i srednja preduzeća, kao osnovni oblik organizovanja firmi i generator razvoja, konkurentnosti i zapošljavanja; posebno je bitno aktivirati mikro-biznise i tzv. porodične firme (domaće radinosti i dr) kao osnovne karike – proizvodno-poslovne jedinice/pogone za proizvodnju ili preradu poljoprivrednih proizvodnja, uz njihov plasman ka turističkim centrima i naseljima;
edukacija stanovništva u oblasti zaštite prirode, alternativne seoske ekonomije i turističke delatnosti (kultura stanovanja, uređenje predela i okućnice, kulinarstvo, marketing, komunikacija, kulturni ambijent i sl).
4.3. Razvoj naselja, demografski i socijalni razvoj
Mreža naselja
Razvoj mreže naselja na području Prostornog plana, u okviru sistema naselja u opštinama Raška, Brus i Leposavić, zasnivaće se na sledećoj funkcionalnoj hijerarhiji i funkcionalnim vezama obuhvaćenih naselja:
Sekundarni opštinski centri – U ovoj kategoriji planirani su Jošanička Banja kao tradicionalno naselje i sekundarni turistički centar, Suvo rudište kao novi, specifični visokoplaninski centar u sklopu TC Kopaonik u opštini Raška i Brzeće kao novi sekundarni turistički centar u opštini Brus. Ovim centrima će gravitirati najveći broj seoskih naselja na području Prostornog plana. Izuzetak su naselja u katastarskim opštinama Badanj, Semeteš, Tiodze, Kremiće i delimično Šipačina, koja će gravitirati drugim sekundarnim centrima na teritoriji opštine Raška (Brveniku i Rudnici). U sekundarnim centrima biće smešten značajan deo zaposlenih u TC Kopaonik;
Centri zajednica sela – Centri zajednica sela predviđeni su u tradicionalnim naseljima sa turističkim funkcijama – u sekundarnim turističkim centrima Kriva Reka (opština Brus) i Belo Brdo (opština Leposavić).
Sekundarnim opštinskim centrima i centrima zajednica sela gravitiraće sva naselja na području Prostornog plana. Ova naselja prihvatiće i deo zaposlenih u TC Kopaonik.
Ostala sela i zaseoci su manja tradicionalna naselja, većim delom sa perspektivom u integraciji lokalnih komplementarnih aktivnosti sa turizmom.
Glavni preduslovi za razvoj mreže naselja i očuvanje pojedinih naselja na području Prostornog plana van Nacionalnog parka su razvoj lokalne saobraćajne infrastrukture, specijalizovanog prevoza (manjim vozilima u privatnom sektoru, žičarama i slično), sportsko-rekreativne ponude u prostoru (turističke infrastrukture) i telekomunikacija. Time bi se, pored uključivanja u turističku ponudu, omogućilo i organizovanje mobilnih javnih službi (zdravstva, edukacije, socijalne zaštite i slično) i javnih servisa (mesne kancelarije, komunalnih i tehničkih službi i servisa i drugo) u svim naseljima, odnosno njihovo saobraćajno i funkcionalno povezivanje sa tercijarnim, sekundarnim i primarnim opštinskim centrima.
Prostornim planovima jedinica lokalne samouprave i odgovarajućim urbanističkim planom utvrđuje se širenje i uređenje naselja na području prostornog plana van Nacionalnog parka.
Stanovništvo i socijalni razvoj
Projekcija stanovništva izvršena je primenom matematičkog metoda koji je zasnovan na kretanju stanovništva u prošlosti, pri čemu su korišćeni podaci iz prethodna dva Popisa stanovništva (Tabela III-16).
Tabela III-16: Projekcija stanovništva na području Prostornog plana za 2019. godinu
Opština Naselja 2002.* 2011.* 2019. Raška Šipačina, Tiodze, Lisina, Semeteš, Badanj, Kremiće, Jošanička Banja, Rakovac, Crna Glava, Kopaonik 2334 1821 1419 Brus Bozoljin, Ravnište, Kneževo, Brzeće, Livađe, Paljevštica, Kriva Reka 1291 990 722 Leposavić Guvnište, Belo Brdo – – – Područje Prostornog plana 3625 2811 2141
*Izvor: Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2011. u Republici Srbiji, Republički zavod za statistiku, 2014.
Prema projekciji stanovništva do 2019. godine očekuje se nastavak negativnih demografskih trendova u svim naseljima na području Prostornog plana. Do 2019. godine može se očekivati pad ukupnog broja stanovnika od oko 30% u odnosu na 2011. godinu.
Navedene procene budućeg broja stanovnika treba posmatrati okvirno, promene u kretanju stanovnika zavisiće od ukupnog socio-ekonomskog razvoja planskog područja. S obzirom na to da područje Prostornog plana poseduje izuzetne prirodne i kulturne vrednosti pretpostavlja se da primenom mera za podsticanje socio-ekonomskog razvoja može doći do usporavanja depopulacije. Za ublažavanje negativnih demografskih tokova u narednom periodu značajan uticaj imaće podsticanje prekvalifikacije i zapošljavanja lokalnog stanovništva kao i podsticanje prostorne mobilnosti i sezonskog boravka stanovništva u okruženju.
Razvoj javnih službi u naseljima na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka zasnivaće se na sledećim opredeljenjima:
Poboljšanje dostupnosti usluga korisnicima organizovanjem sistema mobilnih usluga koje se prilagođavaju potrebama korisnika. U tom smislu neophodno je obezbediti odgovarajuću opremu, vozila i prostorije za periodično pružanje usluga;
Rekonstrukcija, adaptacija i sanacija postojećih kapaciteta kao i izgradnja univerzalnih višefunkcionalnih centara u naseljima za pružanje javnih usluga;
Organizovanje specijalizovanog prevoza učenika;
Programi dokvalifikacije i prekvalifikacije lokalnog stanovništva kao i prilagođavanje obrazovnih profila u srednjim školama na području opština Brus, Raška i Leposavić potrebama planiranog razvoja poljoprivrede, turizma, usluga, zaštite i prezentacije prirodnih i kulturnih vrednosti na području Prostornog plana;
Poboljšanje kvaliteta saobraćajne infrastrukture.
Prostornim planovima jedinica lokalne samouprave bliže se utvrđuje razvoj mreže objekata i usluga javnih službi za naselja koja se nalaze na području Prostornog plana van Nacionalnog parka.
4.4. Infrastrukturni sistemi (Referalna karta 2)
Položaj linijskih infrastrukturnih sistema (puteva i dalekovoda) je dat na referalnim kartama Prostornog plana generalno i pretežno šematski. Prilikom izgradnje i rekonstrukcije linijskih infrastrukturnih sistema na području Nacionalnog parka izradiće se odgovarajuća tehnička i planska dokumentacija u skladu sa preciznije definisanim uslovima Zavoda za zaštitu prirode Srbije kojom će se utvrditi konačni položaji i trase.
4.4.1. Saobraćajna infrastruktura
Putna mreža
Razvoj putne mreže na području biće usklađen sa režimima zaštite Nacionalnog parka Kopaonik i sa režimima saobraćaja u skladu s osnovnim funkcijama saobraćajnica: a) javne saobraćajnice – državni putevi II reda, opštinski/lokalni putevi, planirana planinska železnica i žičare; b) kontrolisani pravci kretanja turista korišćenjem postojećih i planiranih lokalnih puteva i staza – skijaškog, pešačkog, biciklističkog i jahačkog kretanja posetilaca Nacionalnog parka Kopaonik po utvrđenim itinererima za prezentaciju vrednosti Nacionalnog parka Kopaonik i turističkim sadržajima; i v) službeni pravci motorizovanog i ostalog kretanja za potrebe prezentacije vrednosti Nacionalnog parka Kopaonik, turizma, rekreacije i sporta (snabdevanje, tehničko opsluživanje i slično), šumarstva (šumski putevi), specijalne i posebne namene i dr.
Okosnicu razvoja i uređenja putne mreže na područja Prostornog plana čini dogradnja, modernizacija, rekonstrukcija i pojačano održavanje pojedinih deonica DP II reda.
Ovim prostornim planom potvrđuje se plansko rešenje kojim se rezerviše potencijalni koridor kružnog puta oko granice Nacionalnog parka Kopaonik u visinskoj zoni od oko 1000 do 1200 m n.v, koji će nastati povezivanjem postojećih šumskih, opštinskih i DP IIa reda, a manjim delom izgradnjom novih deonica. Trasa kružnog puta ima ukupnu dužinu od oko 86 km, od čega je oko 68 km ili 80% van Nacionalnog Kopaonik. Procenjuje se da oko 80 km ili 93% trase kružnog puta čine postojeći kategorisani i nekategorisani putevi, dok samo oko 6 km puta čine nove deonice i to van Nacionalnog parka Kopaonik.
Za planirani kružni put izradiće se odgovarajuća tehnička i planska dokumentacija kojom će se utvrditi njegova trasa.
Koridor kružnog puta pruža se od Krive Reke i Crne Glave preko Šaklamana do Đorđevića, pa padinom Banjskog Kopaonika do Kokorovca, gde se uključuje u DP IIa reda broj 210 (deonica 21001, Jošanička Banja – Kopaonik) na stacionaži od oko km8+300 do stacionaže km2+600 u dužini od oko 5,7 km do Velež – Paljevštice, zatim od Velež – Paljevštice put nastavlja trasom starog puta Jošanička Banja-Raška, preko Plakaonice i sedla između Jadovanika i Kremićskih planina, do Čomaga i Semeteša, a dalje nastavlja preko lokaliteta „Kiževa”, „Lisine”, ukršta se sa DP IIa reda broj 210 (deonica 21002, Kopaonik – Rudnica) na stacionaži od oko km30+000 do stacionaže km27+200 u dužini od oko 2,8 km do Kostovca, potom vodi preko Jasala i sedla Treska, iznad sela Guvnište i Belo Brdo za Zaplaninu, Čeliće i Mramor do ukrštanja sa DP II reda broj 212 (deonica 21201, Brzeće – Blaževo) na stacionaži od oko km3+000 potom prati DP II reda broj 212 od Mramora vodi do Brzeća (čvor 21101, km0+000) u dužini od 3,0 km, odakle ulazi u DP II reda broj 211 (čvor 21101, km49+053) do Gočmanca, gde se nakon 850 m odvaja od DP II reda broj 211 (stacionaža oko km48+200), nastavljajući kao planirana deonica puta iznad sela Livađe i Paljevštica i dolinom Mramorske reke preko zaseoka Simići i Jankovići do zaseoka Pršići i potom do centra Krive Reke. Kružni put povezuje deset sela i više zaseoka, a gravitira mu još šest sela sa zaseocima.
Pored planiranog kružnog puta mreža postojećih puteva biće upotpunjena izgradnjom novih deonica i to:
od DP IIa reda broj 211 (na deonici 21104, oko 90 m istočno od čvora 21001 Kopaonik, na stacionaži oko km66+600), kroz podcentar Suvo rudište planirana je izgradnja paralelne saobraćajnice na deonici od „Kragujevačkog odmarališta” do hotel „Putnik” koja će biti u funkciji rešavanja problema zagušenja saobraćaja dužine od oko 1,1 km;
od DP IIa reda broj 211 (na deonici 21104, oko 13,4 km od čvora 21101 Brzeće ka čvoru 21001 Kopaonik, na stacionaži oko km62+400) na Jarmu, planirana je izgradnja saobraćajnice do lokaliteta „Crni jelak” u funkciji planiranih sportskih i turističkih sadržaja dužine od oko 1,1 km;
od DP IIa reda broj 212 (na deonici 21201, oko 3,0 km južno od čvora 21101 Brzeće, na stacionaži oko km3+000) od Brzeća/Mramora do Duboke/polazište žičare „Krčmar” dužine od oko 4,5 km;
od ukrštanja sa DP IIa reda broj 210, na deonici 21002, stacionaža oko km30+000 (ka severu) i preko planiranog kružnog puta (u dužini od oko 4,6 km) deonica do Tiodza dužine od oko 2,7 km.
Bolja prohodnost DP IIa broj 211 u zimskim uslovima obezbediće se izgradnjom zaštitnih šumskih pojaseva i građevinskih galerija, prioritetno na deonici od Šiljače do Jarma, kao i primenom mera pojačanog održavanja.
Realizacija alternativnog pravca DP IIa 211 na potezu južno od postojeće trase, na deonici od Jarma do ispod Suvog rudišta, u dužini od oko 6 km nije u planskom horizontu ovog prostornog plana. U cilju usaglašavanja potreba razvoja i zaštite Nacionalnog parka Kopaonik, mogućnost i način realizacije ovog alternativnog puta, kao i njegova konačna trasa utvrdiće se uz poštovanje režima zaštite Nacionalnog parka Kopaonik prilikom izrade novih izmena i dopuna, ili novog prostornog plana.
Kontrola ulaska na područje Nacionalnog parka Kopaonik obezbediće se stavljanjem u funkciju ulaznih stanica kao informativno-kontrolnih punktova i to: 1) glavnih ulaznih stanica, na DP IIa broj 211 (postojeća „Brzeće” iznad Brzeća) i DP IIa broj 210 („Kokorovac” umesto postojeće „Velež-Paljevštica” iznad Jošaničke Banje), i 2) pomoćnih ulaznih stanica na DP IIa broj 210 („Kostovac” iznad Lisine) i planiranom putu Karaula – Gočmanci („Šiljača”).
Sa ciljem smanjenja saobraćaja putničkih vozila na teritoriji Nacionalnog parka Kopaonik predviđene su spratne garaže i parkinzi na polaznim stanicama žičara sa funkcijom ulaza u Nacionalni park (Gočmanci, Bela reka, Jošanička Banja, Sunčana dolina, Belo Brdo, Čajetina).
Železnička mreža
Razvoj železničkog saobraćaja na području Prostornog plana usmeren je na poboljšanje kvaliteta i višemodalnih saobraćajnih pristupa području izgradnjom prilaza i kružne železnice oko Nacionalnog parka Kopaonik.
Planirana trasa električne zupčaste-planinske kružne železnice oko područja Nacionalnog parka Kopaonik, koja se najvećim delom nalazi u koridoru planiranog kružnog puta oko Nacionalnog parka Kopaonik imala bi dve glavne stanice u: Krivoj Reci i Jošaničkoj Banji. Trasa kružne železnice se pruža od planirane železničke stanice Kriva Reka (na pruzi Stopanja – Biljanovac) do Đorđevića u koridoru kružnog puta, a potom ide grebenom preko Osredaka i Marića do planirane železničke stanice Jošanička Banja (na pruzi Stopanja – Biljanovac), nakon čega se iznad Veleža penje ka grebenu Kremićkih planina, a dalje do Plakaonice nalazi se u koridoru kružnog puta, a potom vodi padinama Jadovnika i trasom starog rudarskog puta do Kadijevca gde ulazi u koridor DP IIa broj 210 Jošanička Banja – Kopaonik – Rudnica do Kostovca, odakle vodi preko Belog Brda, Mramora, Brzeća i Gočmanaca do Krive Reke u koridoru kružnog puta.
Realizacija kružne železnice sa vozom na električni pogon oko područja Nacionalnog parka Kopaonik će omogućiti dostupnost području u svim vremenskim uslovima, smanjenje automobilskog saobraćaja, povezivanje sela, turističkih naselja i centara sa ulazima u skijalište, čime će se značajno unaprediti kretanje preko teritorije Nacionalnog parka Kopaonik bez ugrožavanja životne sredine i prirodnih vrednosti.
Optimalan železnički pristup području Nacionalnog parka Kopaonik može se ostvariti iz pravca postojeće pruge Kruševac – Kraljevo, izgradnjom nove deonice pruge normalnog koloseka na pravcu Stopanja – Milentija – Velika Grabovnica – Biljanovac (prolazeći kroz područje Prostornog plana od Pršića u Krivoj Reci, preko Rakovca do Jošaničke Banje). Na ovaj način bi se kompletirao pristup železničkim prugama Nacionalnom parku.
Za planiranu planinsku železnicu izradiće se odgovarajuća tehnička i planska dokumentacija.
Ostali vidovi saobraćajne infrastrukture
Razvoj vazdušnog saobraćaja u funkciji turizma i prezentacije Nacionalnog parka Kopaonik uslovljen je izgradnjom planiranog aerodroma na lokaciji Blaževska dolina (opština Brus, van područja Prostornog plana) i planiranog helidroma sa hangarom u okviru poslovno-stambenog kompleksa u naselju Čajetina.
Razvoj kombinovanog saobraćaja ostvariće se povezivanjem funkcija daljinskog drumskog, vazdušnog i železničkog sa lokalnim drumskim i železničkim vidovima saobraćaja, kao i sredstvima vertikalnog transporta – kabinskim žičarama.
4.4.2.Vodosnabdevanje i odvođenje otpadnih voda
Vodosnabdevanje
Na području Prostornog plana razvijaće se dva sistema vodosnabdevanja:
sistem za obezbeđivanje vode najvišeg kvaliteta za snabdevanje vodom turističkih i seoskih naselja;
sistem za obezbeđivanje vode za tehničke potrebe i zaštitu voda.
Osnovna izvorišta za oba navedena sistema su vodotoci i male akumulacije u zonama zaštite II i III stepena na području Nacionalnog parka Kopaonik kao i van Nacionalnog parka Kopaonik. Pored korišćenja za vodosnabdevanje, većina malih akumulacija namenjena je regulisanju oticaja i korišćenju vode za ostale planirane potrebe (osnežavanje ski-staza, protivpožarna zaštita, rekreacija i dr).
Buduće potrebe za vodom turističkih kompleksa i naselja na području Nacionalnog parka Kopaonik i područja Prostornog plana, u odnosu na raspored postojećih i mogućih izvorišta i konfiguracijske uslove, upućuju na potrebu i opravdanost etapnog realizovanja jedinstvenog vodovodnog sistema. Planirana potrošnja vode najvišeg kvaliteta po turističkim kompleksima, naseljima i punktovima utvrđena je na osnovu usvojenih normi po kategorijama korisnika i to: za hotele 400 l po korisniku dnevno (l/k/d), za odmarališta, pansione, apartmane i vikend kuće 250 l/k/d, za turističke punktove 100 l/k/d, za zaposlene 100 l/k/d, za izletnike 10 l/k/d, za sela 250 l/k/d i za krupnu stoku 50 l po grlu dnevno. Ukupne prognozirane potrebe za vodom iznose oko 300 l/s, od čega je oko 85 l/s ili 29% na području Nacionalnog parka Kopaonik i oko 210 l/s ili 71% van Nacionalnog parka Kopaonik.
Kompleksi i punktovi TC Kopaonik na području Nacionalnog parka, sekundarni turistički centri Kriva Reka, Brzeće sa Gočmancima i Lisina-Čajetina, i turistička naselja (Đorđevići, Velež-Paljevštica, Badanj, Marići, Tiodze, Šipačina, Livađe-Radmanovići) na području Prostornog plana van Nacionalnog parka imaju potencijalna izvorišta za planirano vodosnabdevanje, uz uslov njihovog uređenja, kaptiranja i racionalnog korišćenja. Sekundarni turistički centar Jošanička banja i turistička naselja, Rakovac, Crna Glava, Kremiće, Semeteš, Kneževo, Ravnište, Bozoljin, Guvnište i Belo Brdo van Nacionalnog parka Kopaonik nemaju dovoljno vode za vodosnabdevanje iz sopstvenih, bliskih izvorišta, te se za njih moraju obezbediti nova izvorišta.
Kapaciteti izvorišta planirani za potrebe realizacije sistema za snabdevanje vodom najvišeg kvaliteta turističkih i seoskih naselja iznose od 271 l/s do 391 l/s.
Planskim rešenjima snabdevanja vodom turističkih kompleksa i punktova na području Nacionalnog parka Kopaonik, u okviru jedinstvenog sistema vodosnabdevanja, predviđaju se tri podsistema koji se etapno razvijaju, kao i jedan broj malih, lokalnih sistema. Podsistemi vodosnabdevanja su:
Podsistem postrojenja za prečišćavanje sirove vode (u daljem tekstu: PPSV) „Samokovska reka” – Suvo rudište – Jaram – Srebrnac. Ovaj podsistem koristi realizovani vodozahvat iz otvorenog toka desnih pritoka Samokovske reke, Draganskog i bezimenog potoka ispod Kaznovskog bačišta (tirolskim zahvatima, bez prethodno istaloženog vučenog materijala, koji otežava preradu vode). U drugoj fazi sistem će koristiti isključivo vodozahvate iz malih akumulacija „Crveno Jezero”, „Kaznovsko Bačište” i „Draganski potok” sa cevovodom do PPSV (realizacija akumulacije „Draganski potok” uslovljena je izmeštanjem Rvatskih bačija van sliva, prema Mekoj presedli). Od PPSV „Samokovska reka”, voda se potiskuje kroz primarni cevovod na 300 m visine do rezervoara treće zone, odakle se razvodnom mrežom gravitaciono distribuira do potrošača u visinskoj zoni Kopaonika. PPSV „Samokovska reka”, crpna stanica i potisni cevovod projektovani su za kapacitet od 90-100 l/s, od čega je izgrađena prva faza postrojenja kapaciteta 40-50 l/s. Postojeće PPSV „Samokovska reka” nema zadovoljavajući kapacitet i kvalitet vode i zahteva modernizaciju tehnološkog procesa, kao i realizaciju druge faze postrojenja do projektovanog kapaciteta. Neophodno je realizovati drugu fazu razvoja vodozahvata iz planiranih malih akumulacija, za potrebe razvoja primarnog TC Kopaonik graničnog kapaciteta od 18.500 ležaja na području Nacionalnog parka Kopaonik, kao i za potrebe većeg broja centara naselja na području Prostornog plana van Nacionalnog parka Kopaonik. Za obezbeđivanje neophodnih količina vode usled časovne neravnomernosti njene potrošnje izgrađeni su rezervoari ukupne zapremine od 3.000 m3. Planirana je izgradnja rezervoari zapremine 2×500 m3 na padinama „Karaman-grebena”, kod prekidne komore (PK2) na 1770 m n.v., kontrarezervoar zapremine 500 m3 na lokaciji „Krst” i rezervoar na lokalitetu „Visoki deo” na oko 1610 m n.v. zapremine 2h750 m3. Povezivanje ovih objekata obezbediće se izgradnjom novih deonica distributivnog cevovoda prečnika 250 mm između planiranih rezervoara na „Karaman grebenu” i „Krstu” (dužine oko 800 m) i potisnog cevovoda od rudnika do rezervoara na „Krstu” (dužine oko 200 m i visinske razlike od 40 m), sa planiranim PPSV kapaciteta 20-30 l/s (koje će koristiti vode iz potkopa rudnika – izvorište „Rudnička voda”), odnosno od postojećeg PPSV u Samokovskoj reci do rezervoara „Visoki deo” (dužine oko 1.000 m i visinske razlike od 70 m). Višak vode iz ovog podsistema prebacivaće se u podsistem Srebrnac – Rendara i dalje gravitaciono ka naseljima van Nacionalnog parka Kopaonik (cevovodom od rezervoara „III Karaman”, preko Jarma do Srebrnca) i u lokalne sisteme „Krst” – Lisina i „Visoki deo” – Lisina (cevovodom od planiranih rezervoara na „Krstu” i „Visokom delu”) gravitaciono ka Lisini, stambeno-poslovnom kompleksu Čajetina i Šipačini, a u drugoj fazi i ka ostalim naseljima van Nacionalnog parka Kopaonik na zapadnim padinama Kopaonika: Tiodze, Semeteš, Badanj i Kremiće. Takođe, iz ovog podsistema, preko podsistema Crno vrelo – Rendara, dopunjavaće se i lokalni sistem Kriva Reka – Crna Glava – Rakovac.
Podsistem PPSV Brzećka reka – Srebrnac – Rendara. Ovaj podistem će u prvoj fazi koristiti vode iz kaptaža Gvozdačkog vrela i izvora Minina voda, bez prečišćavanja (sem hlorisanja), a u drugoj fazi i iz vodozahvata iz gornjeg toka Brzećke reke i potoka Ledenice, do planiranog PPSV u Brzećkoj reci, na lokaciji šumskog lagera iznad Ledenice (1450 m n.v.). Od izvorišta, odnosno od PPSV, voda će se potiskivati crpnim stanicama kroz cevovod (dužine oko 1.300 m i visinske razlike od oko 335 m) do rezervoara treće zone na Gobelji (oko 1788 m n.v.) kod Srebrnca, ukupne zapremine od 2.000 m3, a od tog mesta gravitacionim cevovodom ka turističkim lokalitetima na Srebrncu i Rendari (sa planiranim rezervoarom od 500 m³ i crpnom stanicom), kao i prema nižim naseljima van Nacionalnog parka Kopaonik. Usled oscilacije izdašnosti ovih izvorišta (sa minimumom od ukupno oko 25 l/s, dok je 35 l/s potrebno u normalnoj potrošnji ovog podsistema za visinsku zonu, a još oko 95 l/s je potrebno za niža naselja van Nacionalnog parka Kopaonik), planirana je dopuna podsistema dovođenjem vode iz alternativnih izvorišta, vrela i/ili vodozahvata iz male akumulacije u izvorištu Šaklmanske reke, a po potrebi, i korišćenjem rezervi vode iz podsistema Suvo rudište – Jaram – Srebrnac. Višak vode iz ovog podsistema prebacivaće se u podsistem Crno vrelo – Rendara.
Podsistem Crno vrelo – Rendara. Ovaj podsistem koristiće vode iz kaptaže Crnog vrela i izvora Urlan kod Novčića (van Nacionalnog parka Kopaonik) ukupnog kapaciteta od oko 40 l/s, bez prečišćavanja (sem hlorisanja), uz dovođenje vode crpnim stanicama do rezervoara Kriva reka (iznad naselja Jankovići i Trifunovići) ukupne zapremine od 2.000 m3, a odatle cevovodom ka turističkom kompleksu Rendara i naseljima van Nacionalnog parka Kopaonik. Po potrebi koristiće i rezerve vode iz podsistema Samokovska reka – Suvo rudište – Jaram – Srebrnac i Brzećka reka – Srebrnac – Rendara, preko vodovovoda dužine oko 1.500 m od hotela „Srebrnac” prema planiranom rezervoaru „Jelica” kapaciteta 2h750 m3 (na 1670 m n.v.) i dalje ka naseljima van Nacionalnog parka Kopaonik na severnim padinama Kopaonika. Iz podsistema Crno vrelo – Rendara, sa korišćenjem većine kapaciteta kaptaže Crnog Vrela u slivu Mramorske reke, a po potrebi i kaptaže izvora Urlan kod Novčića, snabdevaće se područje Krive Reke, a preko lokalnog sistema Kriva Reka – Crna Glava – Rakovac obezbediće se rezervna dopuna vodosnabdevanja Crne Glave i Rakovca.
Ostali sadržaji na području Nacionalnog parka Kopaonik snabdevaće se malim, lokalnim gravitacionim sistemima iz kaptaža izvora i vrela koji zadovoljavaju planirane kapacitete. Korišćenje voda iz lokalnih izvora vršiće se bez prečišćavanja, uz hlorisanje.
Planiran je razvoj lokalnih sistema vodosnabdevanja i to:
Krst – Lisina, koji koristi podzemnu vodu iz potkopa rudnika Suvo rudište, koja se nakon tretmana u planiranom PPSV, iz rezervoara na Krstu postojećim razvodnim cevovodom gravitaciono distribuira do planiranog rezervoara zapremine od 750 m3 na Repuškim bačijama, kao i ka ostalim nizvodnim naseljima na zapadnim padinama Kopaonika.
Visoki deo – Lisina, koji koristi višak vode iz PPSV „Samokovska reka” (nakon realizacije druge faze podsistema Samokovska reka – Suvo rudište – Jaram – Srebrnac), koja se, nakon potiskivanja do rezervoara na Visokom delu, planiranim razvodnim cevovodom dužine od oko 2.500 m preko Suvog jelka gravitaciono distribuira do kontrarezervoara na Repuškim bačijama (1610 m n.v.) i dalje planiranim cevovodom ka naseljima van Nacionalnog parka Kopaonik na zapadnim padinama Kopaonika. Ispitaće se mogućnost vodosnabdevanja iz ovog sistema za naselja van Nacionalnog parka Kopaonik na južnim padinama Kopaonika, razvodnim cevovodom dužine od oko 10 km od rezervoara na Repuškim bačijama, preko Guvništa do Belog Brda.
Brzeće – Gočmanci – Livađe, koji u prvoj fazi koriste kaptirani izvor Bela Reka, a u drugoj fazi, po potrebi, uključuje i vode iz kaptaža vrela Duboka; može se koristiti i gravitaciona veza PPSV Brzećka reka – Brzeće (viškovi prerađene vode); ispitaće se mogućnosti povezivanja ovog sistema sa podsistemom Samokovska reka – Suvo rudište – Jaram – Srebrnac na području Nacionalnog parka Kopaonik.
Paljevštica – Brus, ovaj sistem se u perspektivi može povezati sa sistemom Brzeće – Gočmanci – Livađe.
Kneževo – Ravnište – Bozoljin, koji će koristiti kaptaže izvora iznad Zaplanine, a po potrebi i vrelo Duboka. Ovaj sistem se u perspektivi može povezati sa sistemom Brzeće – Livađe.
Kriva Reka – Crne Glava – Rakovac, koji će koristiti kaptaže Crnog Vrela, a po potrebi i kaptaže izvora Urlan (Novčići). Istražiće se mogućnost realizacije vodovoda od planiranog rezervoara „Jelica” – Bele čuke – planirani rezervoar „Crna Glava” – planirani rezervoar „Brusna”, u dužini od oko 8 km i dalje ka naseljima na severnim padinama Kopaonika. Ovaj vodovod perspektivno će se povezati sa postojećim podsistemom „Jošanička banja”.
Šaklman – Đorđevići – Jošanička Banja, koji će u prvoj fazi koristiti vodozahvate iz vodotokova Šaklmanske reke i Gobeljske reke, a u drugoj fazi iz malih akumulacija „Šaklman” u slivu Šaklmanske reke i „Gobelja” u slivu Gobeljske reke. Ispitaće se mogućnost povezivanja sistema sa podsistemom Srebrnac – Rendara na području Nacionalnog parka Kopaonik (putem razvodnog cevovoda u dužini od oko 7 km na pravcu Jaram – Đorđevići) i sa lokalnim sistemom Kriva Reka – Crna Glava – Rakovac. Ovaj vodovod će se, takođe, perspektivno povezati sa postojećim podsistemom „Jošanička Banja”.
Dalji razvoj lokalnih podsistema „Jošanička Banja”, „Čamagića Vrelo”, „Kraviće” i „Kremiće”.
Pored ovih izvorišta se planira i zahvatanje vode iz: dela izvorišne čelenke Brzećke reke (Ledenica-Gvozdac) i Srebrničke reke (izvorišta Minine reke), u ukupnom kapacitetu od oko 35-50 l/s.
Male akumulacije i mikro vodozahvati
Na području Prostornog plana predviđena je izgradnja osam višenamenskih malih akumulacija, od čega sedam na području Nacionalnog parka Kopaonik. Lokacije malih akumulacija uslovljene su morfološkim i hidrološkim uslovima, kao i režimima zaštite prirode i prirodnih vrednosti Nacionalnog parka Kopaonik, što će biti istraženo posebnim studijama pre projektovanja i izgradnje svake pojedinačne akumulacije.
U skladu sa uslovima i režimima zaštite Nacionalnog parka Kopaonik, ekonomskim razlozima i uslovima gradnje na planini, za male akumulacije predviđene su brane od lokalnog nasutog materijala (kamen i zemlja), uz ugrađivanje vodonepropusnog ekrana, sa kosinama prekrivenim humusom i ozelenjenim autohtonim rastinjem.
Predviđeni su sledeći okvirni hidrotehnički parametri planiranih akumulacija:
„Crveno Jezero” na Crvenoj reci (desna pritoka Samokovske reke) ispod lokaliteta „Crvene bare”, na oko 1630 m n.v., namenjena je prvenstveno za vodosnabdevanje, protivpožarnu zaštitu i kontrolisanu rekreaciju, visina nasute brane sa centralnim glinenim jezgrom je 15 m, zapremina akumulacije na koti normalnog uspora (u daljem tekstu: KNU) je oko 214.000 m3, a njena površina oko 5 ha. Za izgradnju brane pripremljena je projektna dokumentacija.
„Kaznovsko bačište” na bezimenom potoku (desna pritoka Samokovske reke) ispod lokaliteta „Kaznovsko bačište”, u neposrednoj blizini postojećeg PPSV, na oko 1580 m n.v., namenjena je prvenstveno za vodosnabdevanje, zatim za protivpožarnu zaštitu i druge tehničke potrebe, visina nasute brane je 15 m, zapremina akumulacije na KNU je oko 300.000 m3, a površina oko 7 ha. Za izgradnju brane postoji projektna dokumentacija rađena za potrebe PPSV.
„Draganski potok” na istoimenom potoku (desna pritoka Samokovske reke) na oko 1600 m n.v., namenjena je prvenstveno za vodosnabdevanje, zatim za protivpožarnu zaštitu, rekreaciju i druge tehničke potrebe; visina nasute brane je 12 m, zapremina akumulacije na KNU je oko 150.000 m3, a njena površina oko 5 ha.
„Kadijevac” na Samokovskoj reci u blizini DP II reda 210 na oko 1420 m n.v. namenjena je pretežno za rekreaciju, protivpožarnu zaštitu, hidroenergetsko korišćenje i druge tehničke potrebe, kao i za regulaciju vodnog režima vodotoka, visina nasute brane od kamenog nabačaja je 15 m, zapremina akumulacije na KNU je oko 1,000.000 m3, a njena površina oko 16 ha.
„Jablanova ravan” na Barskoj reci, na oko 1420 m n.v. namenjena je za snabdevanje vodom, rekreaciju, protivpožarnu zaštitu i druge tehničke potrebe; visina nasute brane od kamenog nabačaja je 15 m, zapremina akumulacije na KNU je oko 900.000 m3, a njena površina oko 17 ha.
„Šaklman” na Šaklmanskoj reci (desna pritoka Gobeljske reke) na oko 1200 m n.v. namenjena je za snabdevanje vodom, rekreaciju, protivpožarnu zaštitu, hidroenergetsko korišćenje i druge tehničke potrebe, visina nasute brane od kamenog nabačaja je 15 m, zapremina akumulacije na KNU je oko 112 000 m3, a njena površina oko 2,5 ha.
„Gobelja” na Gobeljskoj reci na nadmorskoj visini od oko 1200 m n.v. namenjena je za snabdevanje vodom, rekreaciju, protivpožarnu zaštitu i druge tehničke potrebe; visina nasute brane od kamenog nabačaja je 15 m, zapremina akumulacije na KNU je oko 180.000 m3, a njena površina oko 4 ha.
„Kriva Reka – Kulineja” na Krivoj reci, van Nacionalnog parka Kopaonik, na oko 1100 m n.v. je u potpunosti višenamenska akumulacija namenjena za regulaciju vodnog režima, protiv požarnu zaštitu, rekreaciju, za ribarstvo, sportski ribolov, hidroenergetsko korišćenje i druge vidove tehničke upotrebe. Visina nasute brane od kamenog nabačaja je 20 m, zapremina akumulacije na KNU je oko 2 miliona m3, a njena površina oko 16 ha.
Mikro vodozahvati na području Nacionalnog parka Kopaonik predviđeni su na lokacijama „Mali Karaman” (postojeći), na reci Duboka (ispod polaza žičare „Krčmar”) i drugi, prvenstveno u funkciji protivpožarne zaštite u veštačkog osnežavanjava.
Pored predviđenih akumulacija moguće je realizovati i druge akumulacije na području Prostornog plana van Nacionalnog parka Kopaonik u skladu sa prostornim planovima jedinica lokalne samouprave. Samo na Krivoj reci, nizvodno od planirane akumulacije „Kulinej” do reke Jošanice može se predvideti još šest akumulacija.
Koristi od malih akumulacija višestruko će kompenzovati gubitke manjih potopljenih površina pašnjaka i šuma. Na području Prostornog plana predviđeno je i više mikro vodozahvata, prvenstveno namenjenih za osnežavanje ski-staza.
Zaštita voda
Osnovni sistem obezbeđivanja efikasne zaštite voda podrazumevaće:
a) Fazni razvoj centralizovanog sistema kanalisanja i evakuacije otpadnih voda, postojećih i planiranih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (u daljem tekstu: PPOV) za turističke centre i naselja na području Prostornog lana i planiranih centralnih PPOV na Ibru kod Rudnice i Biljanovca, odnosno na Rasini kod Brusa (sve van područja Prostornog plana), sa separatnim tretmanom mulja na pojedinim lokacijama;
b) Korišćenje, odnosno zahvatanje samo dela voda iz otvorenih vodotoka, kako bi se obezbedila odgovarajuća protočnost nizvodno od zahvata;
v) Oplemenjivanje malih voda (povećavanje protoka u periodu malovođa) korišćenjem malih/mikro akumulacija, iz kojih će se ispuštati minimalni održivi protoci.
Navedeni sistem za zaštitu voda neophodan je zbog činjenice da su postojeće vode najvišeg kvaliteta i da je njihova količina nedovoljna da bi mogle da preuzmu funkciju recipijenta za transport prečišćenih otpadnih voda.
Odvođenje otpadnih voda
U prognozi količina otpadnih voda sa područja Nacionalnog parka Kopaonik računa se oko 90% upotrebljenih voda (pod uslovom sprečavanja prodora podzemnih voda).
Prema rasporedu sadržaja i do sada izgrađene kanalizacione mreže i PPOV, na području Nacionalnog parka Kopaonik predviđena su dva separatna kanalizaciona sistema (sa mogućnošću zajedničkog korišćenja i za naselja van Nacionalnog parka Kopaonik u konačnoj fazi razvoja), uz više parcijalnih kanalizacionih sistema, i to:
Separatni gravitacioni sistem Jaram – Suvo rudište – Repuške bačije – Lisina – Šipačina – Rudnica. Ovaj sistem je većim delom izgrađen na deonici od Suvog rudišta do Repuških bačija, gde je izgrađeno PPOV kapaciteta 6.000 ES za mehaničko-biološko prečišćavanje (koje će se prioritetno rekonstruisati i dograditi za kapacitet od 15.000 ES). U prvoj fazi izgradiće se kolektor od postojećeg PPOV do planiranog centralnog PPOV na Ibru kod Rudnice. Ovaj sistem sa visinskom razlikom od oko 1340 m pokrivaće sva naselja i sadržaje od Jarma do doline Ibra, rešavajući i pitanje evakuacije otpadnih voda iz Lisine-Čajetine (do realizacije konačnog rešenja izgradiće se PPOV Lisina na lokaciji 1.000 m nizvodno od postojećeg PPOV u Repuškim bačijama) i ostalih naselja van Nacionalnog parka Kopaonik na jugozapadnim padinama Kopaonika. U konačnoj fazi izgradiće se kolektor od Rudnice preko Raške i Baljevca do Biljanovca i lokacije centralnog PPOV.
Separatni gravitacioni sistem Srebrnac – Rendara – Kriva Reka (Pršići) – Jošanička Banja – Biljanovac. Formiran je manji deo ove mreže, od hotela „Srebrnac” do postojećeg PPOV u Ciganskoj reci kapaciteta 600 ES (koje je nedovoljno i predviđeno je njegovo izmeštanje). U prvoj fazi izgradiće se kolektor od Srebrnca do planiranog PPOV za mehaničko-biološko prečišćavanje u Ciganskoj reci (van Nacionalnog parka Kopaonik, uz njegovu neposrednu granicu), a u drugoj fazi cevovod i PPOV za mehaničko-biološko prečišćavanje ispod Krive Reke (Pršići, van Nacionalnog parka Kopaonik), odakle će se prečišćene vode upuštati u Krivu reku. Ovaj deo sistema, koji će se izgraditi u koridoru planiranog lokalnog puta Kriva Reka – Đurkovica – Rendara, imaće visinsku razliku od 760 m i pokrivaće sadržaje od Srebrnca do Krive Reke kapaciteta 8000 ES, rešavajući i pitanje evakuacije otpadnih voda iz turističkih podcentara Srebrnac i Rendara na području Nacionalnog parka Kopaonik i iz naselja Kriva Reka van Nacionalnog parka Kopaonik. U konačnoj, trećoj fazi izgradiće se kolektor od Krive Reke preko Jošaničke Banje do Biljanovca i lokacije centralnog PPOV, čime će se rešiti i pitanje evakuacije otpadnih voda iz naselja na severnim padinama Kopaonika (Đorđevići, Velež, Paljevštica, Moriće, Rakovac i Crna Glava). Do realizacije konačnog rešenja u Jošaničkoj Banji će se izgraditi posebni sistem i PPOV. Separatni gravitacioni sistem Brzeće – Brus sa postojećom mrežom od južnog dela Brzeća do postojećeg PPOV severno od naselja (kapaciteta od 1.000 ES, koje je nedovoljno i koje će se etapno proširivati do kapaciteta 12000 ES, obuhvatajući Brzeće i Gočmance). Sistemom će biti rešena i pitanja evakuacije otpadnih voda ostalih naselja van Nacionalnog parka Kopaonik na severoistočnim padinama Kopaonika. U završnoj fazi izgradiće se kolektor od Brzeća, dolinom Graševačke reke do centralnog PPOV na Rasini kod Brusa.
Separatni gravitacioni sistem Belo Brdo sa planiranim PPOV. U završnoj fazi izgradiće se kolektor od Belog Brda do PPOV na Ibru kod Leposavića, sa obuhvatanjem Guvništa i ostalih nizvodnih naselja.
Parcijalni, lokalni gravitacioni sistemi sa individualnim, prenosivim i kompaktnim uređajima za prečišćavanje, za manje sadržaje van postojećih i planiranih trasa kolektora (punkt „Zaplanina” sa izlivom u Zaplaninsku reku, punkt „Đorov most” sa izlivom u Paljevštičku reku i drugo).
Posebna PPOV za naselja Tiodze, Semeteš, Badanj i Kremiće (u slivovima Barske, Lisinske i Rudničke reke), Paljevštica, Livađe, Gočmanci, Kneževo, Ravnište i Bozoljin (u slivovima Brzećke, Srebrnačke i Duboke reke) i Rakovac, Crna Glava, Đorđevići i druga naselja (u slivovima Krive reke i Jošanice) i za sadržaje van trasa planiranih kolektora, uz mogućnost perspektivnog priključenja na neki od navedenih separatnih gravitacionih sistema (prvenstveno naselja koja gravitiraju planiranim cevovodima Rudnica – Biljanovac i Kriva Reka – Biljanovac).
Do realizacije završnih faza kanalizacionih sistema, neophodno je u recipijentima na području Nacionalnog parka Kopaonik u koje se upuštaju prečišćene otpadne vode obezbediti sledeće klase voda: za hidrološke spomenike – strogo zaštićene vodotoke Samokovske, Gobeljske, Barske i Brzećke reke, Duboke i Rečice I klasu vode, a za sve ostale vodotoke IIa klasu. Za otpadne vode koje se prečišćene upuštaju u recipijente u I klasi voda, predviđeno je i tercijarno prečišćavanje.
U sklopu PPOV (kod dva separatna i svih parcijalnih sistema) predviđena je tehnologija za proizvodnju biogasa za grejanje i proizvodnju električne energije. Takođe, na pogodnim lokacijama u blizini PPOV predviđeni su primarni prečišćivači, taložnici i muljna polja za sazrevanje mulja do upotrebne funkcije (đubriva za pošumljavanje, poljoprivredu i slično).
Radi zaštite područja Nacionalnog parka Kopaonik od ugrožavanja zemljišta i voda sa izgrađenih površina turističkih kompleksa i saobraćajnica, predviđena je izgradnja potrebnog broja sistema za kanalisanje atmosferskih voda, sa odgovarajućim uređajima za prečišćavanje pre upuštanja u vodotoke (prvenstveno duž prilaznih DP IIa reda 210 i 211, kao i planiranih pravaca).
Prema rasporedu naselja i punktova na području Prostornog plana, a van Nacionalnog parka Kopaonik i konfiguraciji terena, rešenje evakuacije i prečišćavanja otpadnih voda vršiće se, gde je moguće, zajedničkim korišćenjem navedena dva gravitaciona separatna kanalizaciona sistema sa područja Nacionalnog Kopaonik, a gde za to nema uslova posebnim separatnim sistemima i individualno, preko lokalnih sistema kanalisanja otpadnih voda sa mehaničko-biološkim sistemima za prečišćavanje, tehnologijom proizvodnje biogasa za grejanje i proizvodnju električne energije i sa ispuštanjem prečišćene vode u recipijente koji će imati najmanje IIa klasu vode.
Sanitacija seoskih naselja van Nacionalnog parka, koja ne mogu da budu obuhvaćena malim grupnim sistemima sa PPOV, posebno kod disperzovanih naselja obavljaće se po principima ruralne sanitacije na nivou domaćinstava ili grupe kuća, putem propisnih sengrupa i rezervoara za sakupljanje otpadnih voda. Mogu se graditi i veći grupni sistemi sa odvođenjem otpadnih voda u grupne vodonepropusne objekte (taložnice) u kombinaciji i sa sekundarnim biološkim prečišćavanjem, uz operativnu organizaciju daljeg postupka sa otpadnim vodama, odnosno, uklanjanja i korišćenja u poljoprivredi na sanitarno bezbedan način, kako ne bi došlo do zagađenja površinskih i podzemnih voda.
4.4.3. Energetska infrastruktura
Razvoj energetske infrastrukture na području Prostornog plana zasnivaće se na: uspostavljanju efikasnog sistema upravljanja i korišćenja energetskih objekata i mreže, gasifikaciji, povezivanju malih hidroelektrana u elektroenergetski sistem, kao i na korišćenju alternativnih izvora energije. Međutim, razvoj energetske infrastrukture na području Prostornog plana uslovljen je određenim intervencijama van područja Prostornog plana koje obuhvataju proširenje i rekonstrukciju TS 110/35 kV „Raška” i TS 35/10 kV „Rudnica”.
Instalirana snaga elektroenergije
Za obračun vršne potrošnje električne energije usvojeni su sledeći parametri po vrstama korisnika i lokalitetima: 3,5 kW po stacionarnom korisniku za turističke komplekse u visinskoj zoni Nacionalnog parka Kopaonik; 2,5 kW po stanovniku, odnosno 1 kW po ležaju za odmarališta, pansione i vikend kuće van Nacionalnog parka Kopaonik i 0,1 kW po izletniku. Ukupna instalirana snaga elektroenergije obračunata po navedenim normativima iznosi za granični kapacitet područja Prostornog plana oko 118 MW, i to za: područje Nacionalnog parka Kopaonik ukupno oko 56 MW, a za područje Prostornog plana van Nacionalnog parka Kopaonik ukupno oko 62 MW.
Za obračun vršne potrošnje električne energije za potrebe žičara usvojen je parametar od 60 kW na 100 metara visinske razlike instalacije. Ukupna instalirana snaga elektroenergije za potrebe žičara, obračunata po navedenom normativu za 84 žičare (24 postojeće i 60 planiranih, uključujući i četiri kabinske žičare), ukupne visinske razlike od oko 25.000 m iznosi oko 15 MW. Za sve kabinske i druge žičare predviđeni su i rezervni dizel agregati.
Planirane su sledeće aktivnosti razvoja elektroenergetske mreže i objekata:
izgradnja dve TS 110/35/h kV „Kopaonik” i „Brzeće”, tri TS 35/10 kV („Lisina”, „Jaram”, i „Vikend Naselje”);
izgradnja dva DV 110 kV („Brzeće” – „Kopaonik” i „Kopaonik – „Raška”), četiri DV 35 kV („Brzeće” – „Jaram”, „Kopaonik” – „Jaram”, „Kopaonik” – „Belo Brdo” i priključni vod za TS 35/10 kV „Vikend Naselje”);
dogradnja postojećeg DV 110 kV „Brus” – „Brzeće” zamenom kablovskog voda 35 kV od TS 35/10 kV Brus do stuba br. 1 u dužini od 333 m.
izgradnja duplog dalekovoda od planirane TS 110/35/10 kV „Kopaonik” do TS 10/0,4 kV „Stara uspinjača” i TS 10/0,4 kV „Grand” kako bi se obezbedilo pouzdanije i sigurnije napajanje TC Kopaonik.
Izgradnja DV 110 kV „Brzeće”- „Kopaonik” i DV 35 kV „Brzeće” – „Jaram” je na ograničenju u režimu zaštite II stepena i biće preciznije definisana uslovima Zavoda za zaštitu prirode Srbije, odgovarajućom tehničkom i planskom dokumentacijom.
Postojeći i planirani DV 110 (35) kV su vazdušni i pružaju se najvećim delom kroz zonu zaštite III stepena i samo manjim delom kroz zonu zaštite II stepena Nacionalnog parka Kopaonik. U dugoročnoj perspektivi, radi zaštite prirodnih vrednosti Nacionalnog Kopaonik, na pojedinim lokalitetima izvršiće se kabliranje kraćih deonica ovih DV gde god je to moguće i opravdano na osnovu prethodno izrađenih detaljnih tehničko-ekonomskih analiza.
Nakon izgradnje novih TS 110/x i 35/10 kV obezbediće se koridor za nove izvode 10 (20) kV koji će napajati nove TS 10 (20)/0,4 kV.
Nove TS 10/0,4 kV i DV 10kV van Nacionalnog parka Kopaonik gradiće se za potrebe turističko-seoskih naselja i ostalih seoskih naselja, kao i za potrebe žičara u sektorima alpskih skijališta.
Hidroenergetika
Na području Prostornog plana predviđena je proizvodnja električne energije iz malih hidroelektrana (u daljem tekstu: MHE), na osnovu vodozahvata na vodotocima i malim akumulacijama, pretežno na području Nacionalnog parka Kopaonik, a sa postrojenjima van Nacionalnog parka Kopaonik. Pored MHE, za koje je nadležno ministarstvo izdalo energetske dozvole i saglasnosti, kao i onih koje će se graditi u skladu sa prostornim planovima jedinica lokalne samouprave, ovim prostornim planom je predviđeno osam MHE, od čega jedna na granici Nacionalnog parka Kopaonik i sedam van Nacionalnog parka Kopaonik, ukupne instalirane snage od oko 11 MW.
Na granici Nacionalnog parka Kopaonik, u zoni III stepena zaštite, planirana je MHE „Duboka” instalirane snage od oko 0.3MWh (E=1,050.000 kWh), sa vodozahvatom u Dubokoj i sa mašinskom zgradom na ušću Zaplaninske reke.
MHE van Nacionalnog parka Kopaonik su:
dve MHE „Samokovska reka”, od Kadijevca do Jošaničke Banje, ukupne instalirane snage od oko 5,50 MW i to: MHE „Samokovska reka I” sa vodozahvatom u koritu Samokovske reke ispod akumulacije Kadijevac, ukopanim derivacionim cevovodom (koji najvećim delom vodi kroz zonu sa režimom III stepena zaštite Nacionalnog parka Kopaonik) i mašinskim zgradama na pogodnoj lokaciji kod ulaza u Nacionalni park Kopaonik; ukupni pad vode je oko 700 m, a ostvariće se instalirana snaga od oko 5,0 MWh (E=20,000.000 kWh) i MHE „Samokovska reka II” locirana u Jošaničkoj Banji koristiće upotrebljenu vodu iz MHE „Samokovske reke I”, uz ostvarivanje instalirane snage od 0,5 MWh (E=3,000.000 kWh).
tri MHE na potezu Jablanova Ravan – Rudnička reka ukupne instalirane snage od oko 3,83 MW i to: MHE „Lisina” sa zahvatom vode iz akumulacije Jablanova ravan i instaliranom snagom od 1,08 MWh (E=2,260.000 kWh), MHE „Babin breg” sa instaliranom snagom od 1,67 MWh (E=6,800.000 kWh) i MHE „Rudnica” sa instaliranom snagom od 1,08 MWh (E= 2,970.000 kWh).
dve MHE u Gobeljskaoj reci sa vodozahvatima iz Šutanovačke reke i Gobeljske reke, ukupne instalirane snage od oko1,25 MW i to: MHE „Đorđevići I” sa vodozahvatom iz Šutanovačke reke na području Nacionalnog parka Kopaonik, padom od 550 m i mašinskom zgradom ispod sela Đorđevići, sa instaliranom snagom od 0,75 MWh (E= 3,000.000 kWh) i MHE „Đorđevići II” sa vodozahvatom iz Gobeljske reke na području Nacionalnog parka Kopaonik, padom od 150 m i agregatom u mašinskoj zgradi MHE „Đorđevići I”, sa instaliranom snagom od 0,50 MWh (E= 2,000.000 kWh).
Izgradnja MHE je planirana isključivo za korišćenje hidropotencijala sa malim ulaganjima, u skladu sa režimima zaštite prirodnih vrednosti, prema planskoj dokumentaciji, tako da ne ugrožavaju ekološku ravnotežu, a da budu od koristi za povećanje sigurnosti snabdevanja električnom energijom. Dimenzionisanje MHE će striktno biti u skladu sa prirodnim protocima i padovima vodotoka. Izgradnja MHE prema utvrđenim potencijalima povećaće sigurnost u napajanju električnom energijom naselja, alternativne seoske ekonomije, kao i turističko-rekreativne infrastrukture na području Prostornog plana. Povezivanje planiranih MHE na elektroenergetski sistem generalno će se vršiti vazdušnim ili kablovskim DV na postojeću ili planiranu DV 10(20) kV mrežu i objekte. Detaljniji uslovi izgradnje i povezivanja MHE sa elektroenergetskom mrežom (trasa dalekovoda, naponski nivo i mesto povezivanja) utvrdiće se sa nadležnim elektrodistributivnim preduzećem i preduzećem nadležnim za gazdovanje objektima vodoprivrednih sistema, te uslovima zavoda nadležnih za zaštitu prirodnih i kulturnih dobara i upravljača Nacionalnog parka Kopaonik.
Ministarstvo rudarstva i energetike do sada je izdalo energetske dozvole i saglasnosti za izgradnju sledećih MHE: a) na teritoriji opština Brus: Đerekarska reka (Đerekare, Stenice), Graševačka reka (Brus), Brzećka / Graševačka reka (Centrala Brus 1, Kresaja) i Kriva reka (Pršići), i b) na teritoriji opština Raška: Jošanica (Planska, Marići, Vladići, Belci, Kašići, Vladići 1, Županj), Gobeljska reka (Šutanovina, Samokovo), Samokovska reka (Velež, Velež 1, Đorov most), Lisinska i Barska reka (Lisina), Rudnička reka (Tiodze) i Radošićka reka (Rodošiće).
Gasifikacija
Gasifikacija područja Prostornog plana je opravdana i poželjna, posebno za potrebe grejanja u visinskoj zoni Nacionalnog parka Kopaonik, budući da je gas ekološki prihvatljiv i ekonomski isplativ energent. Na području Prostornog plana predviđena je izgradnja:
tri glavne merno-regulacione stanice (u daljem tekstu: GMRS): „Brzeće”, „Kopaonik” i „Treska”;
jednog glavnog razdelnog čvora (u daljem tekstu: GRČ): „Kopaonik”;
četiri deonice transportnog gasovoda radnog pritiska do 50 bara kao dela razvodnog gasovoda RG 09-04/1 (Aleksandrovac – Brus – Kopaonik – Novi Pazar – Tutin) i to: GMRS „Brzeće” – GRČ „Kopaonik”; GRČ „Kopaonik” – GMRS „Kopaonik”; GMRS „Kopaonik” – GRČ „Raška”; i GRČ „Kopaonik” – GMRS „Brzeće”;
distributivne gasovodne mreže za radni pritisak do 4 bara (naselja opštine Brus i TC Kopaonik).
Toplifikacija
Razvoj sistema toplifikacije zasnivaće se na kriterijumima ekološke i ekonomske podobnosti sistema. Za turističke lokalitete u visinskoj zoni Nacionalnog parka, odgovarajućim urbanističkim planovima utvrdiće se trase toplovoda sa pozicijama centralnih energana, uz poštovanje sledećih kriterijuma: za izbor referentnog energenta prioritet je gas, a kao dopunski izvori dozvoljeni su solarna energija, električna energija i alternativno, za pojedinačne objekte, čvrsto gorivo i to samo drvo; položaj toplane treba da bude na pogodnoj lokaciji koja je dovoljno i ravnomerno udaljena od većine korisnika; ukidanje postojećih kotlarnica na tečna goriva, odnosno prilagođavanje toplotnih podstanica, uz zadržavanje elektrokotlova kao alternative; poboljšanja toplotne izolacije, sa aspekta ekonomije grejanja, pri izgradnji i rekonstrukciji objekata; i korišćenje mogućnosti povezivanja u jedinstvene sisteme grejanja ostalih podcelina u visinskoj zoni. Do realizacije sistema toplifikacije na području Nacionalnog parka obavezno je ugraditi filtere na svim dimnjacima kotlarnica. Van Nacionalnog parka izbor energenata biće slobodniji, a u perspektivi prednost se takođe daje gasu i obnovljivim alternativnim izvorima energije.
Proizvodnja energije iz obnovljivih izvora
Na području Prostornog plana predviđena je proizvodnja ekološki prihvatljivih oblika energije i iz drugih obnovljivih izvora i to:
Solarne energije, primenom raznih vrsta pasivnih solarnih sistema (u kojima objekat predstavlja prijemnik koji zahvata i čuva najveći deo energije) i aktivnih solarnih sistema (koji zahvataju energiju instaliranjem posebne opreme), na području Nacionalnog parka Kopaonik samo na građevinskim površinama u zoni III stepena zaštite, a van Nacionalnog parka Kopaonik bez ograničenja. Kao optimalan način aktivne proizvodnje solarne energije na Kopaoniku (van Nacionalnog parka Kopaonik) predviđa se sanacija površinskog kopa i podzemnih galerija rudnika Suvo rudište u solarnu energanu i termalni kolektor za sezonsku akumulaciju tople vode, čime bi se obezbedila čista energija za grejanje TC Kopaonik.
Eolske energije, samo na području van Nacionalnog parka Kopaonik, izgradnjom vetroelektrana instalisane snage preko 3 MW, nakon detaljne analize i izbora lokacija, koja podrazumeva: odgovarajuće prirodne potencijale u smislu brzine i konstantnosti vazdušnih strujanja; pogodnosti sa aspekta mogućih uticaja na ornitofaunu i hiropterofaunu; mogućnost priključenja na elektromrežu (za vetroelektrane kapaciteta preko 3 MW) dovoljnog rastojanja od objekata i aktivnosti ljudi (izuzev poljoprivredne proizvodnje). Pri izboru lokacija za vetroelektrane, preliminarno se daje prednost istočnoj strani Kopaonika. Pored toga, potrebno je sagledati mogućnosti razvoja srednjih (od 50 do 100 kW) i malih (od 10 kW) vetroelektrana koje služe za individualne objekte.
Geotermalne energije, uključivanjem termomineralnih voda Jošaničke Banje u funkciju grejanja, turističke ponude, poljoprivrede i drugih delatnosti, uz nastavak istraživanja i lociranja primarnih ležišta geotermalne energije na području Kopaonika.
Energije biomase, kao obnovljivog izvora energije, koji nema negativan uticaj na prirodnu sredinu, ukoliko se pravilno eksploatiše (npr. korišćenje drvnih otpadaka u šumarstvu i preradi drveta, korišćenje zelene mase za proizvodnju gasa i đubriva i slično) i uz uslov da je proizvodnja van Nacionalnog parka Kopaonik.
Energije bio-gasa, iz kanalizacionog mulja PPOV i stajnjaka farmi van Nacionalnog parka Kopaonik.
Primena obnovljivih izvora energije uslovljena je regulativnim i podsticajnim merama države. Pod povoljnim uslovima proizvodnje ove energije mogu se očekivati sledeći rezultati: ekonomska isplativost ulaganja u proizvodnju energije, smanjenje zagađenja okoline, supstitucija ili smanjenje potrošnje električne energije i fosilnih goriva za grejanje, povećanje korišćenja lokalnih energetskih resursa, smanjenje toplotnih gubitaka, razvoj savremenih domaćih tehnologija i opreme i drugo.
4.4.4. Elektronske komunikacije i poštanski saobraćaj
Razvoj telekomunikacione mreže na području Prostornog plana zasnivaće se na uspostavljanju efikasnog sistema veza, kako unutar Nacionalnog parka Kopaonik, tako i u njihovom povezivanju sa okruženjem. Turistički kompleksi u visinskoj zoni Kopaonika, pored telefonije sa svim savremenim servisima, imaće i mreže za prenos podataka velikim brzinama, Internet, multimedijalne servise, kablovski distributivni sistem KDS i drugo. S obzirom na topografske karakteristike prostora, osnovu infrastrukture telekomunikacione mreže predstavljaće optički kablovi i radio relejne (RR) veze, sa svojim stanicama i antenskim stubovima, i digitalni sistemi prenosa, uz povezivanje u prstenove.
Koncepcija razvoja telekomunikacione mreže na području Nacionalnog parka Kopaonik zasniva se na poboljšanju postojećeg stanja, faznoj izgradnji mreže optičkih kablova i multiservisnih pristupnih čvorova (MSAN i IPAN). Naročita pažnja posvećena je izgradnji komunikacione mreže u naseljima van Nacionalnog parka u kojima nisu izgrađeni smeštajni kapaciteti, da bi se zaustavilo dalje osipanje stanovništva i omogućilo bavljenje voćarstvom, stočarstvom i uslužnim delatnostima na području Nacionalnog parka Kopaonik.
Okosnicu razvoja komunikacione mreže na području Prostornog plana predstavljaju postojeći optički kablovi na relacijama Raška – Kopaonik (Suvo rudište), Raška – Jošanička Banja, Brus – Kriva Reka – Kopaonik i Brus – Brzeće. Izgradnjom odgovarajućih privoda na ovim kablovima i njihovom dogradnjom mogu se zadovoljiti sve potrebe savremenih komunikacija na području Prostornog plana.
Planirana je izgradnja sledećih delova telekomunikacione infrastrukture, koja je usklađena sa planovima razvoja operatora elektronskih komunikacija:
1) Optičkih privoda, pristupnih čvorova i pristupne mreže na sledećim lokacijama:
čvorovi tipa „IPAN” – Srebrnac, Brzeće, „Vikend naselje 1” i „Vikend naselje 2”,
čvorovi tipa „mIPAN” – Kneževo, Ravnište, Bozoljin, Blaževo, Livađe, „Brzeće 1”, „Brzeće 2” i „Brzeće 3”, Vlajkovci, Kriva Reka, Đerekare, Radmanovo, Dubovci, Ivkovo Brdo, Milojevići, Pršići, Cvetkovići, Tiodze, Šipačina, Županj, Velež, Veljkovići, „Vikend naselje 2”, „Kraljevi čardaci 2”, Treska 1, 2 i 3.
2) Objekata telekomunikacione infrastrukture:
izgradnja optičkih kablova po infrastrukturi planiranih kabinskih žičara Brzeće – Srebrnac i Brzeće – Suvo rudište.
izgradnja čvora tipa IPAN na lokalitetu hotela i planinarskog doma „Rtanj”.
izgradnja dva čvora tipa mIPAN na lokalitetu poslovno-stambenog kompleksa „Čajetina -Hepako” i drugim smeštajnim lokacijama na kojima se ukaže potreba.
3) Kapaciteti i kvalitet pristupa mreži baznih stanica mobilne telefonije biće prošireni izgradnjom jedne bazne stanice operatora „Telekom Srbija MTS”, deset baznih stanica operatora „Telenor” i pet baznih stanica operatora „VIP”.
Prostorni raspored postojećih i planiranih objekata prikazan je na Referalnoj karti 2. Na prilogu su prikazane trase optičkih kablova i čvorovi tipa „MSAN” i „IPAN”, dok su lokacije manjih čvorova tipa „mIPAN” prikazane su samo u ruralnim sredinama, a u turističkim kompleksima i naseljima izostavljene zbog njihove gustine.
Prostornim planom predviđa se otvaranje nove poštanske jedinice u naselju Kriva Reka.
4.4.5. Komunalni sadržaji i službe
Jedan od bitnih preduslova razvoja područja Prostornog plana je unapređenje komunalne opreme, posebno u pogledu uređenja turističkih kompleksa i naselja i sanitacije seoskih naselja.
Zelene i mlečne pijace predviđene su u turističkim kompleksima Suvo rudište i Srebrnac, pretežno za seoske proizvode iz podkopaoničkih područja opština Raška, Brus i Leposavić.
Rešenja za evakuaciju komunalnog otpada biće primerena konfiguracijskim i klimatskim uslovima, potrebama i režimima zaštite Nacionalnog parka Kopaonik i područja Prostornog plana, odnosno uređenja turističkih kompleksa i naselja. Evakuacija otpada će se vršiti cele godine na regionalnu deponiju za Rašku, Novi Pazar, Tutin i Sjenicu ili, alternativno, na regionalnu deponiju za naselja Rasinskog upravnog okruga i posebno će biti prilagođena zimskim uslovima. U prvoj etapi, neselektovani otpad će se privremeno deponovati na transfer stanici većih kapaciteta (van područja Nacionalnog parka Kopaonik, ili van područja Prostornog plana), a u narednoj etapi bi se vršilo selektivno sakupljanje i centralizovana prerada i reciklaža otpada (na regionalnoj deponiji van područja Prostornog plana). Takođe, neophodno je uspostavljanje sistema prikupljanja otpada iz ruralnih područja i njegovo odvoženje do planirane transfer stanice.
Bezbedno uklanjanje životinjskog otpada obavljaće se van granica Prostornog plana, u regionalnom centru za preradu i spaljivanje u Nišu.
Posebno značajnim smatra se uvođenje elemenata urbo-komunalne opreme za uređenje javnih površina. U okviru turističkih kompleksa i drugih sadržaja na području Nacionalnog parka Kopaonik posebna pažnja posvetiće se uređenju javnih parkinga, autobuskih stajališta, parkova, skverova, linijskog zelenila i drugog. Na području Prostornog plana, van Nacionalnog parka Kopaonik unaprediće se uređenost i opremljenost javnih površina naselja, zelenih pijaca, grobalja i drugog.
4.5. Zaštita životne sredine i organizacija prostora od interesa
za odbranu zemlje i u vanrednim situacijama
4.5.1. Zaštita životne sredine
Životna sredina na području Prostornog plana dominantno je predstavljena uslovima, resursima i vrednostima prirode (sem u manjim, antropogenizovanim prostorima, gde dominiraju izgrađeni sadržaji supra i infrastrukture), te je očuvanje i unapređenje njenog kvaliteta određeno prvenstveno odnosima prirodnih i antropogenih faktora, konkretno režimima očuvanja i korišćenja prirodnih faktora. Na području prostornog plana van Nacionalnog parka, životnu sredinu određuju manje prirodni, a više antropogeni faktori građevinskih područja seoskih naselja, postojeće infrastrukture i obradivih poljoprivrednih površina.
Shodno postavljenim ciljevima očuvanja, unapređenja i zaštite prirode, prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara Nacionalnog parka Kopaonik (odnosno njihovih reprezentativnih odlika, pojava i temeljnih fenomena), prvenstveno za potrebe naučnih istraživanja, edukacije i prezentacije javnosti, a zatim za razvoj turizma i komplementarnih aktivnosti, na kojima se temelji osnovno strateško opredeljenje za zaštitu i razvoj Nacionalnog parka Kopaonik, integralna zaštita prirode i životne sredine, prvenstveno na području Nacionalnog parka Kopaonik, a zatim i van područja Nacionalnog parka Kopaonik zasnivaće se na sledećim strateškim uslovima i rešenjima:
sprovođenje zaštite prirode i životne sredine u Nacionalnom parku Kopaonik i van područja Nacionalnog parka Kopaonik prema odredbama Prostornog plana;
revitalizacija površina ugroženih erozijom na području Nacionalnog parka i sanacija površinskih kopova napuštenih majdana, kamenoloma i pozajmišta materijala, površina ugroženih erozijom, degradiranih livada i pašnjaka i drugih površina van Nacionalnog parka, formiranje jedinstvenog sistema upravljanja vodnim resursima na području Prostornog plana, i sprovođenje integralnih mera zaštite površinskih i podzemnih voda;
izgradnja propisnih sistema fekalne kanalizacije u planiranim turističkim kompleksima, sa uređajima za prečišćavanje koji obezbeđuju prečišćenu vodu najmanje u IIa klasi kvaliteta (uz uslov da se prečišćena voda ne upušta u vodotoke – hidrološke spomenike;
izgradnja kanalizacije u naseljima van područja Nacionalnog parka Kopaonik; kod većih, koncentrisanijih naselja sa kanalizacijom i uređajima za prečišćavanje, a kod ostalih naselja sa grupnim i pojedinačnim septičkim (obavezno vodonepropusnim) jamama i sa obezbeđenim saobraćajnim pristupom za pražnjenje);
ostvarivanje jedinstvenih sistema grejanja za turističke komplekse na području Nacionalnog parka Kopaonik uz primenu čiste energije, prvenstveno gasa, kao i geotermalne, solarne, električne i slične energije;
uvođenje integralnog upravljanja otpadom, reciklaže i energetskog korišćenja otpada u adekvatnim uređajima van područja Nacionalnog parka Kopaonik na regionalnu deponiju;
uspostavljanje sistema stalnog monitoringa svih parametara kvaliteta životne sredine u Nacionalnom parku Kopaonik (zemljišta, vode, vazduha i vegetacije, po evropskim standardima za ovakva zaštićena prirodna dobra);
Urgentne mere za zaštitu prirode i životne sredine na području Nacionalnog parka Kopaonik su:
zaustavljanje neplanske izgradnje, preispitivanje neplanski izgrađenih objekata i njihovog statusa na području Nacionalnog parka u skladu sa odredbama ovog prostornog plana i drugih planskih dokumenata;
regulisanje otpadnih voda na području Nacionalnog parka Kopaonik, obavezno sa propisnom kanalizacijom i uređajima za prečišćavanje u postojećim građevinskim kompleksima, a kod izdvojenih objekata sa strogo kontrolisanim, saobraćajno pristupačnim vodonepropusnim septičkim jamama, regulisanje atmosferske kanalizacije sa svih izgrađenih površina i saobraćajnica;
uvođenje rigorozne obaveze ugrađivanja odgovarajućih filterskih postrojenja u sve objekte na području Nacionalnog parka Kopaonik čijim se grejanjem zagađuje vazduh (od mazuta, tečnih goriva i uglja);
sanacija divljih deponija na području Prostornog plana i redovna evakuacija otpada van područja Nacionalnog parka Kopaonik – na planirane regionalne deponije za Rasinski upravni okrug i/ili regionalnu deponiju za Rašku, Novi Pazar, Sjenicu i Tutin;
izrada katastra zagađivača prirode i životne sredine na području Prostornog plana; stavljanje u funkciju informativno-kontrolnih punktova na ulazima u Nacionalni park Kopaonik i stroga kontrola prometa ljudi, roba i sirovina;
izrada strateških procena uticaja na prirodu i životnu sredinu svih planiranih sadržaja, posebno kanalisanja i prečišćavanja otpadnih voda, saobraćaja, turističke infrastrukture u prostoru, izgradnje turističke suprastrukture, vodosnabdevanja, grejanja i sakupljanja smeća, kao i elektroinstalacija, poljoprivrede i drugo.
4.5.2. Mere za smanjenje erozije tla pri uređenju i održavanju alpskih staza i žičara
Prilikom izgradnje ski-staza i mreža pristupnih puteva (zemljani putevi ili makadam), stvaraju se značajni izvori erozionog materijala, te je neophodno preduzeti sledeće mere kako bi se smanjila oštećenja površine terena:
vremenski period u kome su degradirane lokacije izložene dejstvu klimatskih faktora treba da bude što kraći (sve aktivnosti treba obaviti tokom iste građevinske sezone, od maja do oktobra);
na ukrštanju pristupnih puteva sa vodotokovima treba koristiti cevne propuste što većih dimenzija, kako bi se obavio nesmetan prolaz bujičnih voda i krupnih komada nanosa i formirati rigole (kanale) za evakuaciju vode sa trupa puta;
postaviti barijere za nanos i konturne stabilizatore na nagibima u cilju minimiziranja intenziteta erozije (tokom gradnje oko građevinskih lokacija i pored vodotokova), kao i prekrivke za zaštitu od erozije, izraditi potporne konstrukcije u zoni polaznih stanica žičara, pregrada i pragova radi zaustavljanja vučenog nanosa, kao i stabilizaciono-drenažnih konstrukcija (od gabiona);
prevenciju pojave plitkih klizišta, sakupljanje i evakuaciju podzemnih (izvorskih) voda obaviti izradom stabilizaciono-drenažnih konstrukcija;
restauracija zemljišta i vegetacije treba da se zasniva na autohtonim vrstama trava, leguminoza i žbunja, ili na vrstama koje se mogu naći u komercijalnoj ponudi, a koje su ekološki prilagođene uslovima staništa na kome se radovi izvode;
humusno-akumulativni sloj zemljišta, koji se uklanja radi gradnje, čuvati i skladištiti na odgovarajući način, kako bi se iskoristio za revegetaciju i restauracione radove;
pristupne puteve graditi istovremeno sa pratećom infrastrukturom (elektrosnabdevanje, vodosnabdevanje, kanalizacija, itd) u istom koridoru i tokom iste građevinske sezone, kako bi se izbegla višestruka degradacija istih lokaliteta;
sistemi za veštački sneg treba da budu postavljeni na koridorima koji slede obode ski-staza i dr.
4.5.3. Organizacija prostora od interesa za odbranu i vanredne situacije
Uslovi i mere za organizaciju prostora od interesa za odbranu zemlje i u vanrednim situacijama ostvaruju se implementacijom rešenja Prostornog plana i Izveštaja o strateškoj proceni uticaja Prostornog plana na životnu sredinu.
Prostornim planom su, u skladu sa uslovima i zahtevima Ministarstva odbrane utvrđene odgovarajuće zone zaštite kompleksa i uređenja teritorije. Ove zone predstavljaju prostor sa posebnim režimom korišćenja, uređenja i izgradnje, a pravilima uređenja definišu se kao: a) zona zabranjene izgradnje, b) zone ograničene gradnje (u kojoj se gradnja vrši prema definisanim parametrima i za koje je obavezna saglasnost Ministarstva odbrane), v) zona sanitarne zaštite (sa potpunom zabranom bilo kakve gradnje). Zona kontrolisane gradnje, za koju je obavezna saglasnost Ministarstva odbrane obuhvata područje Prostornog plana i Nacionalnog parka Kopaonik na području kopnene zone bezbednosti, 5 km od administrativne linije sa AP Kosovo i Metohija, na delovima teritorija KO Kopaonik i Šipačina (u opštini Raška) i KO Bozoljin, Brzeće i Ravnište (opština Brus).
U skladu sa uslovima i zahtevima Ministarstva unutrašnjih poslova na području Prostornog plana na k. p. br. 2/13 i 2/14 u KO Kopaonik, planirana je izgradnja objekata Policijskog i Vatrogasnog odeljenja Kopaonik.
Razminiranje dela područja Prostornog plana i Nacionalnog parka Kopaonik, nakon NATO bombardovanja urađeno je do dubine od 50 cm, te su za sve radove na većoj dubini od ove, obavezne prethodne pirotehničke pretrage terena. S obzirom da su se na ovom području vodili sukobi i tokom dva svetska rata neophodno je prilikom izvođenja radova proceniti rizik od prisustva neeksplodiranih ubojnih sredstava. Za lokaciju koju koristi Kontrola letenja Srbije i Crne Gore (SMATSA), površine oko 7 ha, kao i za lokaciju površine od oko 19 ha južno od Pančićevog vrha ka teritoriji opštine Leposavić, postoji osnovana sumnja da su i dalje zagađene minama i kasetnom municijom.
U funkciji jačanja protivpožarne zaštite na području Prostornog plana, a posebno zaštite šuma, objekata i infrastrukture u Nacionalnom parku Kopaonik i TC Kopaonik (u delu 4.4.2.) predviđeno je formiranje malih akumulacija i mikro vodozahvata, sa ciljem bržeg i efikasnijeg reagovanja vatrogasno-spasilačke jedinice. Prostornim planom predviđeno je povećanje saobraćajne pristupačnosti područja u celini, a posebno šumskih područja, izgradnjom mreže javnih, službenih i šumskih puteva, kružnog puta oko Nacionalnog parka Kopaonik, skijaških staza i žičara, turističkih, sportsko-rekreativnih i planinarskih staza za različite vrste prevoznih sredstava i dr. Ove koridore, puteve i staze treba posmatrati i kao protivpožarne barijere koje dele šumu na manje segmente.
U planskom periodu neophodno je donošenje planova za odbranu od elementarnih nepogoda i o proglašenju erozivnih područja čime se propisuju administrativne mere preporuka i zabrana.
Poljoprivreda van Nacionalnog Kopaonik obezbeđivaće biološki bezbednu hranu proizvedenu u autonomnim gazdinstvima i pogonima, pod uslovom da se ostvari planirana integracija sa turizmom, kao stimulativnim organizatorom i potrošačem poljoprivrednih dobara i proizvoda.
U planiranju sistema elektronskih komunikacija uvažen je njihov poseban značaj za izdvojena brdsko-planinska naselja i turističke centre, primenom visokofrekventnih veza i obezbeđivanjem radio, TV i prijema interneta. Pored eksternih veza, predviđen je razvoj sistema unutrašnjih veza koji ima poseban značaj u vanrednim situacijama.
Alternativno vodosnabdevanje sa visokim stepenom pouzdanosti i niskim stepenom povredivosti treba omogućiti jedinstvenim sistemima, sastavljenim od povezanih separatnih i većeg broja lokalnih sistema. Obeležiće se zona akcidenata (poplavni talasi, poplave i klizišta) uvođenjem sistema obaveštavanja i uzbunjavanja, kao i planova reakcija u slučaju ovih pojava.
Autonomnost snabdevanja energijom u vanrednim situacijama obezbeđuje se korišćenjem alternativnih izvora: hidropotencijala planinskih vodotoka, biomase, bio-gasa dobijenog tretmanom biološke komponente komunalnog otpada, solarnom i geotermalnom energijom i dr.
Intencija planiranog razvoja turizma i turističkih kapaciteta je funkcionalno integrisanje većine aktivnosti naselja (pre svega poljoprivrede i male privrede) i neposredno uključenje u turističku ponudu, čime se omogućava razvoj naselja i povećanje broja stalnih stanovnika, što je posebno značajno za širi geostrateški položaj područja Kopaonika. Planirani javni objekti i smeštajni turistički sadržaji mogu se u vanrednim situacijama upotrebiti za potrebe hitnog zbrinjavanja i lečenja.
Policentričnim sistemom naselja omogućiće se očuvanje disperznog razmeštaja postojećih seoskih naselja, istovremenim jačanjem centralnih funkcija opštinskih centara i sekundarnih opštinskih centara i ostalih naselja. U skladu sa principima prevencije od razaranja izazvanih zemljotresom, obavezna je primena važećih aseizmičkih propisa pri sanaciji postojećih i izgradnji novih objekata.
4.6. Namena prostora i bilans površina posebne namene
Planirana upotreba prostora na području Prostornog plana (površine 324,84 km2) ima sledeću strukturu (Tabela III-17):
poljoprivredno zemljište oko 110,98 km2 (oko 34%),
šume i šumsko zemljište oko 196,99 km2 (61%),
neplodne površine oko 16,87 km2 (5%).
Promene u bilansu osnovne namene prostora su planskim rešenjima usmerene ka optimizaciji namene zemljišta i prirodnih uslova, uz minimalno zauzimanje zemljišta za potrebe realizacije turističke infrastrukture i turističkih lokaliteta, izgradnju infrastrukture i obezbeđenje dugoročnih stambeno-komunalnih i ekonomskih potreba lokalne zajednice.
TabelaIII-17: Prikaz bilansa namene prostora po zonama zaštite Nacionalnog parka
i na području Prostornog plana u km2
Godina Namena prostora Poljoprivredno Šumsko Ostalo Ukupno Zona zaštite I stepena (1) 2015. 2,49 12,22 – 14,71 2019. 2,49 12,22 – 2019/2015. 0 0 0 Zona zaštite II stepena (2) 2015. 4,56 31,27 0,17 36,00 2019. 4,56 31,27 0,17 2019/2015. 0 0 0 Zona zaštite III stepena (3) 2015. 23,27 44,95 1,85 70,07 2019. 22,32 43,89 3,98 2019/2015. -1 -1 +2 Ukupno NP „Kopaonik” (1+2+3) 2015. 30,33 88,44 2,02 120,79 2019. 29,37 87,27 4,15 2019/2015. -1 -1 +2 Van Nacionalnog parka (4) 2015. 84,14 110,70 9,21 204,05 2019. 81,61 109,72 12,72 2019/2015. -3 -1 +3,5 Ukupno područje Plana (1+2+3+4) 2015. 114,47 199,14 11,23 324,84 2019. 110,98 196,99 16,87 2019/2015. -3 -2 +5,5
Planirane promene u bilansu namene prostora do 2019. godine će se odraziti najviše na poljoprivredno zemljište koje će se smanjiti za oko 3 km2, uglavnom za potrebe razvoja turizma Neznatno će se smanjiti postojeći stepen šumovitosti, za oko 1% (na oko 2 km2), uz unapređenje postojećeg stanja državnih i privatnih šuma. Ostalo zemljište obuhvata u najvećoj meri građevinsko zemljište, ukupne površine oko 17 km2, od čega su najvećim delom postojeća naselja i planirani turistički lokaliteti, a manjim delom infrastruktura i neplodne površine. Građevinska područja naselja određena su orijentaciono na osnovu ortofoto snimaka. Planirano proširenje TC Kopaonik u i van granica Nacionalnog parka biće najvećim delom u okviru postojećih granica građevinskog područja, dok će se izgradnja putne mreže usmeravati pretežno na trase postojećih lokalnih i nekategorisanih puteva.
Posmatrano po zonama zaštite Nacionalnog parka, promene namene nisu predviđene u zonama sa režimom zaštite I i II stepena. Najznačajnije promene u nameni biće u zoni sa režimom zaštite III stepena na području Nacionalnog parka u kojoj će se podjednako prenameniti poljoprivredno i šumsko zemljište za razvoj turizma. Građevinsko zemljište na području Nacionalnog parka zauzimaće 2019. godine oko 415,1 ha (u opštini Raška 260,1 ha i u opštini Brus 155,0 ha). Najviše će se povećati površine građevinskog zemljišta pod infrastrukturom (turističkom, saobraćajnom, vodnom, energetskom i telekomunikacionom).
Na području Prostornog plana van Nacionalnog parka će se većim delom poljoprivredno zemljište, a manjim delom šumsko zemljište prenameniti za razvoj turizma. Van Nacionalnog parka proširuju se građevinska područja Jošaničke Banje u opštini Raška i Brzeća u opštini Brus, dok se građevinska područja ostalih naselja po pravilu zadržavaju uz predviđeno pogušćavanje izgradnje. Ukupna površina građevinskog zemljišta će se 2019. godine kretati oko 1272 ha. Proširenje postojećih građevinskih područja naselja izvan granica Nacionalnog parka utvrđuje se prostornim planovima jedinica lokalnih samouprava sa šematskim prikazima uređenja naselja/uređajnim osnovama za sela i/ili odgovarajućim urbanističkim planom, za sekundarni turistički centar i turističko-seosko naselje.
IV. PRAVILA UPOTREBE ZEMLjIŠTA, UREĐENjA I GRAĐENjA
Pravila uređenja i građenja (u daljem tekstu: pravila) utvrđena Prostornim planom su obavezujuća za izdavanje lokacijskih uslova u zoni direktne primene Prostornog plana.
Pravila uređenja utvrđena Prostornim planom za zone sa posebnim režimom zaštite, za objekte i površine javne namene i za javna skijališta su obavezujuća na području u granicama Nacionalnog parka Kopaonik za usklađivanje donetih prostornih i urbanističkih planova iz dela V. 2.1. ovog plana i za usklađivanje urbanističkih planova čija je izrada započela pre donošenja Prostornog plana. Ostala pravila su usmeravajuća na području u granicama Nacionalnog parka Kopaonik za usklađivanje donetih urbanističkih planova iz dela V. 2.1. ovog plana i za usklađivanje urbanističkih planova čija je izrada započela pre donošenja Prostornog plana.
Pravila uređenja utvrđena Prostornim planom su usmeravajuća za preostalo područje Prostornog plana van granica Nacionalnog parka Kopaonik.
1. PRAVILA UREĐENjA ZA ZONE
SA POSEBNIM REŽIMOM ZAŠTITE
1.1. Zone zaštite prirodnih vrednosti
Uređenje i izgradnja prostora u granicama Nacionalnog parka Kopaonik i prirodnih vrednosti na preostalom području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka Kopaonik biće u skladu sa režimima, uslovima i merama zaštite utvrđenim u delu III. 1.3. Prostornog plana.
1.2. Zone zaštite nepokretnih kulturnih dobara
Za nepokretna kulturna dobra na području Prostornog plana (deo III. 3.1. i Referalna karta 1. Prostornog plana), primenjivaće se režimi, uslovi i mere zaštite utvrđeni u delu III. 3.1. Prostornog plana.
Za utvrđena NKD i kulturna dobra koja uživaju prethodnu zaštitu, nepokretnosti odnosno zemljište i objekti na kojima se primenjuju odgovarajuće mere i uslovi zaštite i korišćenja određuju se aktom o utvrđivanju kulturnog dobra odnosno aktom o evidentiranju dobra koje uživa prethodnu zaštitu. Te nepokretnosti obuhvataju prostor na kome se nalazi kulturno dobro i njegovu zaštićenu okolinu.
Za identifikovana NKD, dok se ne izvrši njihovo evidentiranje shodno članu 29. Zakona o kulturnim dobrima ili eventualno ne utvrde, odnosno proglase za kulturna dobra, prostorom od značaja za primenu mera i uslova njihove zaštite i korišćenja smatraće se zemljište i objekti koje kao takve u odgovarajućem postupku, u skladu sa zakonom, utvrdi nadležna ustanova zaštite kulturnih dobara.
Za identifikovana NKD u granicama Nacionalnog parka, dok se ti lokaliteti ili objekti formalno ne utvrde ili evidentiraju kao kulturna dobra, prostor za primenu mera i uslova njihove zaštite i korišćenja odrediće se u postupku izrade Plana upravljanja Nacionalnim parkom, a na preostalom području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka prostornim planom jedinice lokalne samouprave i urbanističkim planom, ili pojedinačno, na osnovu zahteva vlasnika ili korisnika nepokretnosti, investitora ili organa lokalne samouprave.
1.3. Zone zaštite izvorišta vodosnabdevanja i vodotoka
Za sva postojeća i planirana lokalna izvorišta vodosnabdevanja ustanovljavaju se zone sanitarne zaštite u skladu sa Pravilnikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja.
Zaštita vodnog zemljišta sprovodi se na način koji je definisan Prostornim planom Republike Srbije i Zakonom o vodama.
Za neregulisane vodotoke na području Prostornog plana se do završetka kartiranja svih zona koje se plave velikim vodama verovatnoće do 1% uspostavlja vodno zemljište na pojasu širine 10 m duž obala vodotoka. Za vodna zemljišta duž vodotoka utvrđuju se sledeća pravila uređenja i izgradnje prostora:
zabranjena je gradnja bilo kakvih stalnih objekata i legalizacija postojećih objekata, osim hidrotehničkih objekata, ali se može koristiti za poljoprivrednu proizvodnju, zasade šume i sportsko-rekreativne otvorene površine;
ne dozvoljava se podužno vođenje saobraćajnih i infrastrukturnih sistema; u slučaju da je neophodna izgradnja pojedinih deonica infrastrukturnih sistema sa podužnim položajem trase ista se uslovljava izvođenjem linijskih odbrambenih sistema za zaštitu od poplavnih voda verovatnoće 0,5%;
na prelasku plavnih zona objekti linijskih i komunalnih infrastrukturnih sistema (saobraćajnice, objekti za prenos energije, cevovodi) moraju se visinski izdići i dispoziciono tako rešiti da budu zaštićeni od poplavnih voda verovatnoće 0,5% (tzv. dvestogodišnja velika voda);
potrebno je formiranje zaštitne šumske zone širine 10-15 m duž svih vodotoka;
regulaciju vodotoka u zoni turističkih kompleksa i naselja pored funkcionalnih kriterijuma treba primeriti skladnom povezivanju naselja sa akvatorijom; duž obala reka se mora ostaviti slobodan prostor od najmanje 7 m širine.
2. PRAVILA UREĐENjA I GRAĐENjA POVRŠINA IOBJEKATA JAVNE NAMENE
2.1. Pravila uređenja i građenja infrastrukturnih sistema
2.1.1. Pravila uređenja pojaseva regulacije infrastrukturnih sistema
Pojas regulacije jeste putna parcela (zemljišni pojas) i zemljišni pojas drugih objekata infrastrukturnih sistema.
Prostornim planom utvrđuje se orijentaciona širina pojasa regulacije za:
državni put II reda širine oko 20 m i opštinski put širine oko 15 m;
zupčastu planinsku železnicu širine oko 5 m u okviru pojasa regulacije javnog puta, odnosno oko 10 m u posebnom koridoru van pojasa regulacije javnog puta.
Utvrđuju se sledeća pravila uređenja pojasa regulacije javnog državnog puta II reda i opštinskog puta:
u izgrađenom prostoru turističkog kompleksa i naselja uz kolovoz se izvodi autobusko stajalište najmanje širine 3 m locirano van kolovoza javnog puta, obostrani trotoari s ivičnjacima najmanje širine od po 1,5 m, a samo izuzetno jednostrani trotoar širine dva i više metara, dok se van izgrađenog prostora izvode obostrane bankine širine po 1,5 m s tvrdim zastorom. Položaj i dimenzionisanje autobuskih stajališta utvrđuje se u skladu sa računskom brzinom na deonici javnog puta i važećim propisima;
saobraćajni priključci na državni put utvrđuju se na osnovu uslova i saglasnosti upravljača državnim putevima, preko rekonstruisanih postojećih saobraćajnih priključaka opštinskih puteva ili preko servisne saobraćajnice, tako da:
parcele koje izlaze na državni put ne mogu, svaka za sebe pojedinačno, da imaju direktan izlaz na put već se pristup takvih parcela mora ostvariti preko servisne saobraćajnice na osnovu pribavljene saglasnosti upravljača puta;
priključivanje prilaznog na javni put vrši se prvenstveno njegovim povezivanjem sa drugim prilaznim ili nekategorisanim putem koji je već priključen na javni put, a na područjima na kojima ovo nije moguće, priključivanje prilaznog puta vrši se neposredno na javni put i to prvenstveno na put nižeg reda;
zemljani put koji se ukršta ili priključuje na javni put mora se izgraditi sa tvrdom podlogom ili sa istim kolovoznim zastorom kao i javni put sa kojim se ukršta, odnosno na koji se priključuje, u širini od najmanje 5 m i u dužini od najmanje 20 m za DP II reda, računajući od ivice kolovoza javnog puta;
predmetna deonica državnog puta u izgrađenom prostoru turističkog kompleksa i naselja predlaže se za javni put u naselju na osnovu ovog plana ili odgovarajućeg urbanističkog plana, a u svemu u skladu sa članom 6. Zakona o javnim putevima („Službeni glasnik RS”, br. 101/05, 123/07, 101/11, 93/12 i 104/13);
kontrola pristupa i saobraćajnih priključaka obavljaće se u skladu sa članom 37. i 39. Zakona o javnim putevima, Pravilnikom o uslovima koje sa aspekta bezbednosti saobraćaja moraju da ispunjavaju putni objekti i drugi elementi javnog puta („Službeni glasnik RS”, broj 50/11) i ostalim važećim standardima i propisima koji uređuju predmetnu materiju;
saobraćajni priključak opštinskog puta i priključna saobraćajnica ulice na državni put ima minimalnu širinu saobraćajnih traka od 2,75 m i minimalni radijus krivine 10-12 m;
pasarele i zaštitne galerije na državnom putu u Nacionalnom parku Kopaonik utvrđuju se elementima regulacione razrade u sklopu Prostornog plana, izmenama i dopunama važećeg urbanističkog plana, ili urbanističkim projektom na osnovu važećeg urbanističkog plana;
pejzažno se uređuju kosine useka, zaseka i nasipa, kao i druge kosine u putnom zemljištu;
duž svih puteva obezbeđuje se infrastruktura za prikupljanje i kontrolisano odvođenje atmosferskih voda, sa ugrađenim separatorima naftnih derivata na državnim putevima u Nacionalnom parku Kopaonik i u zoni I i II sanitarne zaštite izvorišta voda;
reklamne table i panoi, oznake kojima se obeležavaju turistički objekti, prirodne vrednosti i drugi slični objekti, mogu se postavljati pored državnih puteva na udaljenosti (mereno sa spoljne strane od ivice kolovoza) od 7 m od ivice kolovoza, odnosno pored opštinskog puta na udaljenosti od 5 m od ivice kolovoza, odnosno prema uslovima upravljača puta.
2.1.2. Pravila uređenja i građenja za zaštitne pojaseve infrastrukturnih sistema
Ustanovljavaju se sledeći obostrani zaštitni pojasevi trasa i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema na području Prostornog plana:
Neposredni pojas zaštite – prostor zaštitnog pojasa od:
ivice pojasa regulacije puta širine 10 m za državni put II reda, 5 m za javni opštinski i nekategorisan put;
ose zupčaste planinske železnice širine 3 m;
od krajnjeg faznog provodnika dalekovoda 110 kV širine 25 m sa obe strane, dalekovoda 35 kV širine 15 m i nižeg napona širine maksimalno do 10 m;
ose optičkog kabla širine jedan metar;
Širi pojas zaštite – prostor kontrolisane izgradnje od granice neposrednog pojasa zaštite/zaštitnog pojasa: širine 10 m za državni put II reda i 5 m za javni opštinski put;
Pojasevi zaštite životne sredine od uticaja infrastrukturnog sistema:
pojas I stepena zagađenja – sa veoma velikim ekološkim opterećenjem životne sredine, zbog emisija aerozagađenja, povećane buke i zagađivanja zemljišta, poklapa se sa neposrednim pojasima zaštite javnih puteva;
pojas II stepena zagađenja – sa velikim ekološkim opterećenjem životne sredine zbog povećane buke i zagađivanja zemljišta poklapa se sa širim pojasima zaštite javnih puteva.
U neposrednom pojasu zaštite trase i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema – državnih i opštinskih puteva, zupčaste planinske železnice, dalekovoda i optičkih kablova, uspostavlja se režim ograničene i strogo kontrolisane izgradnje i uređenja prostora sa sledećim osnovnim pravilima:
zabranjuje se izgradnja objekata koji nisu u funkciji infrastrukturnog sistema koji se štiti, tj. rekonstrukcija i dogradnja postojećih i izgradnja novih objekata;
dozvoljava se izgradnja funkcionalnih i pratećih sadržaja, objekata, postrojenja i uređaja u funkciji infrastrukturnog sistema;
mogu se postavljati planirane paralelno vođene trase ostalih infrastrukturnih sistema, objekata i postrojenja na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona, a pod uslovima i na način koji utvrdi nadležno javno preduzeće, odnosno upravljač javnog infrastrukturnog sistema;
izvode se potrebni radovi i sprovode mere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na prirodne vrednosti i životnu sredinu, formiranja zaštitne šumske zone širine 10-15 m za državni put II reda, kao i potrebne mere zaštite infrastrukturnog sistema;
ograde, drveće i zasadi pored javnih puteva podižu se tako da ne ometaju preglednost javnog puta i ne ugrožavaju bezbednost saobraćaja.
U širem pojasu zaštite trase i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema – državnih i opštinskih puteva, zupčaste planinske železnice, dalekovoda i optičkih kablova uspostavlja se režim selektivne i kontrolisane izgradnje i uređenja prostora sa sledećim osnovnim pravilima:
dozvoljava se izgradnja objekata, rekonstrukcija i dogradnja postojećih i izgradnja novih objekata na osnovu urbanističkog plana, odnosno detaljne razrade u sklopu Prostornog plana, s tim da je za povećanje gustine korisnika, stepena izgrađenosti i zauzetosti površina preduslov preduzimanje mera zaštite na osnovu procene uticaja i rizika od infrastrukturnog sistema na životnu sredinu;
svi planirani paralelno vođeni infrastrukturni sistemi koji nisu postavljeni u neposrednom pojasu zaštite smeštaju se u širem pojasu zaštite na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona;
izvode se potrebni radovi i sprovode mere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na prirodne vrednosti i životnu sredinu, formiranja zaštitne šumske zone širine 10-15 m za državni put II reda, kao i potrebne mere zaštite infrastrukturnog sistema koje nisu realizovane u neposrednom pojasu zaštite.
Po prelasku dalekovoda 35 kV na naponski nivo 110 kV i promene vlasništva, operator prenosnog sistema Javno preduzeće „Elektromreža Srbije” obezbeđuje podatke i izdaje uslove za izgradnju objekata ispod i u blizini dalekovoda prenosne mreže.
U neposrednom pojasu zaštite postojećih i planiranih trasa i objekata dalekovoda uspostavlja se režim ograničene i strogo kontrolisane izgradnje i uređenja prostora u skladu sa uslovima izdatim od Javnog preduzeća „Elektromreža Srbije”.
2.2. PRAVILA UREĐENjA I GRAĐENjA ZA SAOBRAĆAJNU INFRASTRUKTURU NAGRAĐEVINSKOM PODRUČJU TURISTIČKOG KOMPLEKSA I NASELjA
Na građevinskom području turističkog kompleksa i naselja razvija se saobraćajna mreža koja se, u skladu sa funkcijama i razvojnim potrebama segregira po sledećim kategorijama: sabirne ulice, stambene ulice i kolskopešačke ulice.
Širina regulacije za sabirne ulice iznosi najmanje 10 m (1,5+7+1,5), a za stambene ulice najmanje 7 m (1+5+1).
Nivelacija, primenjeni radijusi krivina, podužni nagib i ostali projektni elementi novoplaniranih saobraćajnica usklađuju se sa Pravilnikom o uslovima koje sa aspekta bezbednosti saobraćaja moraju da ispunjavaju putni objekti i drugi elementi javnog puta, tabela 10. „Granične vrednosti projektnih elemenataˮ. Maksimalni podužni nagib za sve ulice iznosi 12%. Minimalna širina trotoara je jedan metar. Odvodnjavanje se rešava gravitacionim oticanjem površinskih voda (podužnim i poprečnim padom saobraćajnica).
2.3. PRAVILA UREĐENjA ZA OBJEKTE JAVNE NAMENE
Pravila uređenja i građenja za objekte javne namene utvrđuju se urbanističkim planom za turistički kompleks i deo turističkog naselja na području Prostornog plana u granicama Nacionalnog parka Kopaonik iz dela V. 2.1. ovog prostornog plana, odnosno detaljnom razradom u sklopu izmena i dopuna, ili izrade novog Prostornog plana.
Pravila uređenja i građenja za objekte javne namene na preostalom području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka Kopaonik utvrđuju se prostornim planom jedinice lokalne samouprave i urbanističkim planom.
3. PRAVILA UREĐENjA POVRŠINA I OBJEKATA JAVNOG SKIJALIŠTA I OSTALE TURISTIČKE INFRASTRUKTURE
3.1 Pravila uređenja javnog skijališta
Javno alpsko skijalište primarnog TC Kopaonik na području Prostornog plana uređivaće se prema sledećim osnovnim pravilima:
žičare i alpske ski-staze lociraju se na području Prostornog plana, po pravilu, na planinskim pašnjacima i na šumskom zemljištu bez šume ili sa posečenom šumom;
na području Nacionalnog parka mogu da se lociraju žičare i alpske ski-staze u zoni sa režimom zaštite III stepena, a izuzetak je napravljen samo u zoni sa režimom zaštite II stepena na lokalitetu „Pančićev vrh” za kratke deonice alpskih ski-staza neophodnih za najvažnija čvorišta skijališta, uz pažljivo pejzažno oblikovanje i zatravljivanje površina autohtonim travnim sastojinama;
alpsko skijalište se uređuje kao jedinstven, povezan sistem skijaške infrastrukture sa deset sektora;
za uređenje i funkcionisanje jedinstvenog sistema alpskog skijališta obezbeđuju se: saobraćajni pristupi do polazišta žičara na ulazima u sektore skijališta (sa parkinzima), blizak kontakt jednog broja ulaza u skijalište i znatnog broja polazišta žičara sa kompleksima/podcentrima TC Kopaonik, prevezivanje glavnih ski-staza na polazištima i ishodištima žičara i između njih putem sporednih, veznih staza, uz ostvarivanje maksimalnih visinskih razlika i dužina ski-staza sa optimalnim žičarama;
alpsko skijalište se planira i uređuje na terenima nagiba 15-60%, pretežno na hladnijim ekspozicijama (sever, severoistok, istok i severozapad), na kontinualno povoljnim morfometrijskim oblicima, uz izbegavanje kvalitetne šume, stenovitih, nestabilnih i erodiranih terena;
širine koridora žičara su: (a) van šume – 8 m za ski-liftove, 11 – 17 m za sedežnice i kabinske žičare, i (b) u prosečenoj šumi širina svih koridora je prosečno veća za oko 50%;
prosečna širina alpskih staza je 50 m (minimalno 30 m), a minimalna širina veznih ski-staza manjih nagiba je 5 m;
kapacitet jednovremenih alpskih skijaša obračunava se na osnovu kapaciteta planiranih alpskih ski-staza, prema normativu od 200 m² staze po skijašu (komforniji normativi koji se koriste u savremenim svetskim skijalištima uslovili bi manji broj skijaša na planiranom skijalištu, odnosno za planirani broj skijaša zahtevali bi veće površine ski-staza i veće ugrožavanje Nacionalnog parka);
utvrđivanje trasa žičara i alpskih ski-staza u Nacionalnom parku uslovljeno je ograničenjima dužih proseka kroz šumu, terena sa istaknutim morfometrijskim oblicima grebena i vrhova i nepovoljnih klimatskih uslova (vetar, led i drugo), kao i zahtevima optimalnog uklapanja u prirodne predele;
pri uređenju skijališta dozvoljavaju se minimalne intervencije na terenu, a u letnjem održavanju ski-staza obavezna je zaštita od erozije (zatravljivanjem ogoljenog tla, održavanjem travnjaka pregonskom ispašom, letnjim polivanjem, regulacijom malih vodotoka, drenažom terena i drugo), regulisanje prelaza preko vodotoka i slično;
u podnožju skijališta obezbeđuju se tehničke baze, a skijalište se snabdeva opremom za veštački sneg i odgovarajućim malim akumulacijama i vodozahvatima;
glavni objekti vertikalnog transporta na području Prostornog plana su kabinske žičare (glavni pravci ulaza u alpsko skijalište, skijaške žičare u visinskoj zoni, transportna i panoramska sredstva u zimskoj sezoni, u letnjoj sezoni), dok će se žičare sedežnice koristiti ograničeno za tu funkciju (samo u slučaju zastoja u putnom transportu, za potrebe spasavanja i drugo), a najviše u funkciji skijališta i za letnje panoramske vožnje.
3.2 Ostala turistička infrastruktura
Nordijsko skijalište primarnog TC Kopaonik na području Prostornog plana uređivaće se prema sledećim osnovnim pravilima:
na području Nacionalnog parka mogu da se lociraju nordijske ski-staze u zoni sa režimom zaštite II i III stepena;
nordijske ski-staze se, po pravilu, planiraju i uređuju na planinskim pašnjacima i šumskom zemljištu bez proseka kroz šumu, pretežno na trasama šumskih i pašnjačkih puteva i staza, uz otvaranje novih trasa samo na neophodnim kraćim deonicama;
nordijske ski-staze se uređuju sa profilom od 3.0 m i maksimalnim nagibom do 20%, sa dužinama koje su diferencirane za rekreativce i za takmičare (langlauf i bijatlon);
na dužim deonicama nordijskih ski-staza u režimu zaštite III stepena Nacionalnog parka i van njegovih granica nordijske ski-staze se opremaju uređenim odmorištima i rustičnim skloništima od nevremena.
Letnja turistička infrastruktura primarnog TC Kopaonik u Nacionalnom parku i van njegovih granica uređivaće se prema sledećim osnovnim pravilima:
izletničke i planinarske staze kao dominantna letnja ponuda u prostoru Nacionalnog parka uređuju se istovremeno u funkciji turizma, rekreacije, zaštite i prezentacije prirodnih i kulturnih vrednosti;
na području Nacionalnog parka izletničke i planinarske staze mogu da se lociraju u zoni sa režimom zaštite II i III stepena;
izletničke i planinarske staze se, po pravilu, planiraju i uređuju na planinskim pašnjacima i šumskom zemljištu bez proseka kroz šumu, pretežno na trasama šumskih i pašnjačkih puteva i staza, uz otvaranje novih trasa samo na neophodnim kraćim deonicama;
izletničke i planinarske staze uređuju se sa profilom od 2.0 m i maksimalnim nagibom do 30%, na dvosmernim i kružnim trasama;
izletničke i planinarske staze se uređuju za kretanje pešaka, jahača i planinskih biciklista, sa markacijom i pratećim objektima vidikovaca i otvorenih odmorišta, natkrivenih skloništa za ljude i konje, zatvorenih skromnih bivakovaca za noćenje i manjih logorišta za planinarske šatore, na atraktivnim lokacijama u blizini prirodnih i kulturnih vrednosti na području Prostornog plana;
punktovi ekstremnih/avanturističkih sportova (alpinizam, slobodno penjanje, paraglajding i dr) uređuju se na odgovarajućim prirodnim lokacijama, uz pristupe sa puteva, izletničkih i planinarskih staza;
ribolovne staze i reviri na malim akumulacijama i većim vodotocima van granica Nacionalnog parka uređuju se na pogodnim deonicama obale, sa priručnim skloništima;
skloništa i bivakovci na izletničkim, planinarskim i ribolovnim stazama grade se kao prizemni rustični objekti u duhu lokalne tradicionalne arhitekture, od priručnih materijala i maksimalno uklopljeni u prirodni predeo.
4. PRAVILA UREĐENjA ZA OBJEKTE OSTALIH NAMENA
4.1. PRAVILA UREĐENjA ZA OBJEKTE TURISTIČKE NAMENE
4.1.1 Pravila uređenja turističkih kompleksa, punktova, naselja i suprastrukture
Turistički kompleksi primarnog TC Kopaonik u zoni sa režimom zaštite III stepena Nacionalnog parka uređivaće se prema sledećim osnovnim pravilima:
izgradnja svih sadržaja turističke ponude se strogo i kontinuirano kontroliše i obustavlja svaka neplanska gradnja i odstupanje od građevinske dozvole, dok se preispitivanje mogućnosti za zadržavanje i ozakonjenje neplanski izgrađenih objekata utvrđuje na osnovu planskih rešenja i pravila urbanističkog plana za turistički kompleks i deo turističkog naselja na području Prostornog plana u granicama Nacionalnog parka Kopaonik iz dela V. 2.1. ovog prostornog plana, odnosno detaljne razrade u sklopu izmena i dopuna, ili izrade novog Prostornog plana;
turistički kompleksi i punktovi se, po pravilu, grade i uređuju na površinama pašnjaka, uz što manje ugrožavanje šumskog fonda i kompenzaciono pošumljavanje za posečenu šumu;
kapaciteti turističke izgradnje u Nacionalnom parku su ograničeni brojem ležaja i gustinom korisnika utvrđenim za turističke komplekse u delu III. 2. Prostornog plana i zahtevanim visokim kategorijama svih kapaciteta;
utvrđuje se maksimalna bruto gustina naseljenosti za turističke komplekse (ukupan broj stacionarnih turista – ležaja i zaposlenih po jedinici površine) od 85 korisnika po hektaru;
lokacije novih smeštajnih sadržaja u turističkim kompleksima planiraju se i uređuju na pogodnim terenima (geološki stabilnim, osunčanim, zaklonjenim od vetra, sa preporučenim nagibom do 15% i slično), sa obezbeđivanjem bliskih pristupa sadržajima ugostiteljstva, trgovine, servisa sporta i rekreacije, objekata javnog saobraćaja i dr, kao i uz obavezno formiranje mirnih parkovskih zona između smeštaja, rekreativnih i drugih javnih sadržaja;
planirana skijaška infrastruktura i sportsko-rekreativni sadržaji imaju prioritet i prednost u odnosu na sadržaje turističkog smeštaja i saobraćaja u utvrđivanju namena na građevinskom području turističkih kompleksa u urbanističkom planu za turistički kompleks na području Prostornog plana u granicama Nacionalnog parka Kopaonik iz dela V. 2.1. ovog prostornog plana, odnosno u detaljnoj razradi u sklopu izmena i dopuna, ili izrade novog Prostornog plana;
preporučuje se kombinovan način uređenja turističkih kompleksa – u blokovima oko manjih, zatvorenih trgova i u vidu kompaktnih, dvostranih nizova duž ulica (uglavnom za sadržaje apartmana i pansiona), u vidu pretežno slobodnostojećih objekata (za hotele i postojeća odmarališta), kao i u vidu koncentrisanih tradicionalnih naselja (etno-selo, konjičko naselje, sportsko selo i slično);
pažljivo parterno uređenje kompleksa radi integracije smeštajnih, javnih i sportsko-rekreativnih sadržaja u pogledu funkcionalne organizacije i estetskog oblikovanja (zaklonjene ili tople veze između sadržaja, okupljališta na sunčanim lokacijama kontakta glavnih polazišta žičara i centralnih sadržaja kompleksa, adekvatno hortikulturno uređenje korišćenjem autohtonih sastojina i drugo);
uklanjaju se sve postojeće farme na području Nacionalnog parka, a rekonstruišu i dograđuju objekti na Rendari za potrebe planiranog konjičkog centra;
preduslov za standardizaciju postojeće i izgradnju nove suprastrukture je komunalno opremanje turističkog kompleksa planiranom saobraćajnom i komunalnom infrastrukturom, prioritetno za prikupljanje i odvođenje otpadnih komunalnih i atmosferskih voda, vodosnabdevanje, elektrosnabdevanje i grejanje (primenom čiste energije, prvenstveno gasa, kao i geotermalne, solarne, električne i slične energije);
uska saobraćajna grla regulišu se izgradnjom lokalnih obilaznica (na Suvom rudištu) i zaštitom državnog puta od zavejavanja (galerijom između Srebrnca i Jarma);
rezervišu se i uređuju odgovarajuće lokacije za helidrome u okviru turističkih kompleksa Suvo rudište i Srebrnac.
Detaljna pravila uređenja i izgradnje turističkih kompleksa, u okviru navedenih osnovnih pravila, biće utvrđena u postupku usklađivanja urbanističkih planova za turističke komplekse, odnosno predviđene izrade detaljne razrade u sklopu izmena i dopuna, ili izrade novog Prostornog plana iz dela V. 2.1. ovog prostornog plana.
Turistički punktovi primarnog Turističkog centra van turističkih kompleksa na području Nacionalnog parka uređivaće se prema sledećim osnovnim pravilima:
obavezno je komunalno opremanje punktova Turističkog centra u funkciji alpskih skijališta van turističkih kompleksa (ulazi u skijališta i polazišta žičara, ishodišna čvorišta i pojedinačna ishodišta žičara);
sve lokacije ski-restorana na polazištima, međustanicama i izlazima žičara uslovljene su mogućnošću priključenja na postojeću ili planiranu kanalizacionu i drugu infrastrukturu predviđenu u sklopu projekata rekonstrukcije i izgradnje žičara; po pravilu, prednost imaju lokacije ski-restorana na polazištima žičara; na stanicama postojećih žičara na kojima su locirani postojeći ski-restorani, ne predviđa se nova lokacija za ski-restoran;
za uređenje lokacija ski-restorana pravila su: (a) polazna stanica, međustanica i izlazna stanica kabinske žičare „Treskaˮ uslovljene su izgradnjom neophodne kanalizacione i druge infrastrukture, a za izlaznu stanicu izgradnjom kanalizacionog kolektora uz postojeći put od Pančićevog vrha do Tehničke baze i priključenje na postojeći kolektor; (b) izlazna/polazna stanica „Suvo rudišteˮ i međustanica „Mali Karamanˮ kabinske žičare „Brzeće/Bela rekaˮ uslovljena su izgradnjom kanalizacionog kolektora do hotela/planinarskog doma „Rtanjˮ; (v) polazna stanica žičare „Marina voda – Vučakˮ uslovljena je prepumpavanjem otpadnih voda u kanalizacioni kolektor u zoni Jarma; (g) polazna stanica žičare „Struga” uslovljena je izgradnjom kanalizacionog kolektora u koridoru ski-staze „Bela reka” do priključenja na kolektor u Dobrodolskoj reci; (d) izlazna stanica žičare „Pančićev vrh” uslovljena je povezivanjem kanalizacione i vodovodne infrastrukture sa ski-restoranom kod izlazne stanice žičare „Treskaˮ; (e) izlazna stanica žičare „Krst” uslovljena je izgradnjom kanalizacionog kolektora i priključenja na kolektor izlazne stanice žičare „Treskaˮ; (đ) zajednička izlazna stanica žičare „Karaman greben” i „Duboka 2” uslovljena je izgradnjom kanalizacionog kolektora do priključenja na kolektor hotela „Grand”; (z) polazna i izlazna stanica žičare „Gobelja” uslovljene su izgradnjom kanalizacionog kolektora duž najpovoljnije ski-staze do postrojenja na Srebrncu; (i) polazna stanica žičare „Sunčana dolina” uslovljena je izgradnjom višeetažne garaže sa ski-restoranom na poslednjoj etaži;
punktovi „Đorov most” i „Garine” uređuju se po standardu primereno potrebama planinara (sa elementarnom komunalnom opremom u prirodnom okruženju).
Detaljna pravila uređenja i izgradnja turističkih punktova, u okviru navedenih osnovnih pravila, biće utvrđena izradom predviđene detaljne razrade skijaške infrastrukture u sklopu izmena i dopuna, ili izrade novog Prostornog plana iz dela V. 2.1. ovog prostornog plana.
Ostali punktovi i objekti suprastrukture van turističkih kompleksa i punktova primarnog Turističkog centra na području Nacionalnog parka uređivaće se prema sledećim pravilima:
u režimu zaštite II stepena zabranjena je izgradnja novih fizičkih sadržaja suprastrukture, sem malih službenih objekata u funkciji zaštite i prezentacije Nacionalnog parka, šumarstva i uzgoja divljači (skloništa za ljude i hranilišta za divljač u lovnim rezervatima), vodoprivrede (male akumulacije, vodozahvati i kaptaže izvora), izletničkih i planinarskih staza (skloništa od nevremena), u skladu sa odgovarajućim programima;
u režimu zaštite III stepena grade se objekti u funkciji Nacionalnog parka, turizma, stočarstva, šumarstva i uzgoja divljači, vodoprivrede, hidroenergetike i drugo (za potrebe Nacionalnog parka – panoi prezentacije prirodnih vrednosti ispred ulaza u prirodne rezervate i ispred spomenika prirode, za turizam – poligoni posebnih interesa – paraglajding, zmajarenje, alpinizam, slobodno penjanje i dr, uz planinarske staze – planinarski domovi, odmorišta, vidikovci i bivakovci, za stočarstvo – letnji torovi u funkciji pregonske ispaše, za šumarstvo – lugarnice i šumarske kuće, za uzgoj divljači – zimska skloništa i hranilišta, za vodoprivredu – male akumulacije, vodozahvati, kaptaže izvora i uređaji za prečišćavanje vode, za hidroenergetiku – male hidroelektrane);
u sklopu jamskih i površinskih kopova napuštenih rudnika u režimu zaštite III stepena uređuju se punktovi posebnih interesa (ekstremnih sportova i avantura), sa sadržajima u jamama, rekreativnim poligonima i vidikovcima na površinskim kopovima;
šest sezonskih bačija u zonama sa režimom zaštite II i III stepena (Meka presedla, Gvozdac, Ciganska reka, Beđirovac, Duboka i Kadijevac), kao evidentiranih spomenika kulture u rangu II stepena zaštite, uređuje se u funkciji prihvata posetilaca na motivima etno-hrane i etno-proizvoda uz izletničke i planinarske staze, uz obnovu i rekonstrukciju tradicionalnog koncentrisanog sklopa stambenih, prerađivačko-magacinskih i stočarskih objekata;
započeta neplanska vikend izgradnja uz bačiju Gvozdac se obustavlja, a postojeće naselje se mora stilski prilagoditi tradicionalnoj gradnji; započeta neplanska vikend izgradnja uz bačiju Ciganska reka biće regulisana u sklopu predviđene detaljne razrade za turistički kompleks Rendara u sklopu izmena i dopuna, ili izrade novog Prostornog plana iz dela V. 2.1. ovog prostornog plana.
Sekundarni turistički centri i turistička sela na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka uređivaće se prema sledećim osnovnim pravilima:
naselja se uređuju u skladu sa uslovima zaštite prirode, prirodnih i kulturnih dobara i životne sredine za vidove sportsko-rekreativnog, izletničkog, seoskog i banjskog turizma, uz jačanje elemenata ekološkog i spomeničkog turizma, u integraciji sa TC Kopaonik (posebno povezivanjem preko žičara, kružnog puta i kružne zupčaste železnice) i lokalnim komplementarnim aktivnostima (pre svega sa poljoprivredom, malom privredom i tradicionalnim zanatima, lovstvom i drugim);
predviđa se izgradnja apartmana, pansiona i privatnog smeštaja, kao i rekonstrukcija i adaptacija postojećih vikend kuća u komercijalni smeštaj, a ograničava izgradnja vikend kuća za sopstvene potrebe i odmarališta (posebno na novom građevinskom zemljištu van tradicionalnih naselja);
daje se prioritet izgradnji i uređenju naselja na glavnim pristupnim pravcima području Nacionalnog parka, kao i naseljima po njegovom obodu koja će biti povezana kružnom drumskom i železničkom saobraćajnicom;
predviđa se uređenje balneo-rekreativnih i sportsko-rekreativnih sadržaja u Jošaničkoj Banji, razdvajanje otvorenih bučnih sadržaja od smeštaja, formiranje centralne pešačke zone Banje, uređenje banjskog parka i uklapanje sadržaja u zaštićenu kulturno-istorijsku celinu jezgra Banje;
rezerviše se prostor i uređuju ulazi u alpsko skijalište Kopaonika u sekundarnim turističkim centrima i turističkim selima po obodu Nacionalnog parka u funkciji povezivanja sa kompleksima i skijalištem Turističkog centra i njegovog rasterećenja od prevelikog broja dnevnih izletnika;
predviđa se kompletno komunalno opremanje sekundarnih turističkih centara (ulice i javni parkinzi, vodovod, kanalizacija sa uređajima za prečišćavanje, elektro i TT instalacije) i neophodno komunalno opremanje turističkih sela (ulice, vodovod, nepropusni sengrupi sa sistematskim pražnjenjem, elektro i osnovne TT instalacije);
izgradnja hotelskog i apartmanskog smeštaja u sekundarnim turističkim centrima planira se, po pravilu, u centralnim zonama naselja, uz blisku dostupnost javnih službi i servisa od interesa za turizam (zdravstva, kulture, ugostiteljstva i dr) i uređenje centralnih javnih površina;
podržava se razvoj privatnog smeštaja u okviru centralnih jezgara naselja, uz opremanje naselja neophodnim javnim službama i servisima.
Detaljnija pravila uređenja u okviru navedenih osnovnih pravila za sekundarne turističke centre i turistička sela koja se u celosti nalaze van granica Nacionalnog parka biće utvrđena odgovarajućim urbanističkim planom.
Skupštine opština mogu da donose odluku o postavljanju montažnih objekata privremenog karaktera u režimu zaštite III stepena u okviru prostora javnog skijališta uz prethodno pribavljenu saglasnost upravljača javnim skijalištem i Nacionalnim parkom.
4.1.2 Smernice za pravila građenja turističkih kompleksa, punktova i naselja
Daju se sledeće smernice za pravila građenja turističkih kompleksa, punktova i naselja koja se utvrđuju u postupku usklađivanja urbanističkih planova za turističke komplekse, odnosno izrade predviđene detaljne razrade u sklopu izmena i dopuna, ili izrade novog Prostornog plana iz dela V. 2.1. ovog prostornog plana, i to za:
Turističke komplekse primarnog TC Kopaonik u zoni sa režimom zaštite III stepena Nacionalnog parka:
utvrđivanje obaveze detaljnog ispitivanja mikro-prirodnih uslova (inženjersko-geoloških, morfometrijskih, klimatskih i drugih), kao i ekološke prihvatljivosti i socio-ekonomske opravdanosti pre izgradnje objekata suprastrukture i infrastrukture turističkih kompleksa;
hoteli, turistički apartmani, pansioni i kuće za odmor gradiće se i rekonstruisati dominantno za potrebe smeštaja najviših kategorija, na parcelama različite površine, sa maksimalnim indeksom zauzetosti od 30%;
standard svih smeštajnih objekata utvrđuje se sa minimalno tri zvezdice na osnovu Pravilnika o standardima za kategorizaciju ugostiteljskih objekata za smeštaj („Službeni Glasnik RS”, broj 83/16) sa odgovarajućim prilozima Pravilnika;
spratnost objekata turističkog smeštaja limitira se na P+2+3Pk (prizemlje + 2 sprata + 3 potkrovlja), sa mogućim podrumom ili suterenom do 1/2 gabarita objekata u slučaju izgradnje na jače nagnutom terenu;
objekti u funkciji Nacionalnog parka (upravni, istraživački i kulturni sa službenim smeštajem za istraživače i zaposlene) izgradiće se na Suvom rudištu i punktu Zaplanina u objektima sa spratnošću do P+1, u etno stilu;
službeni ležaji za 5% zaposlenih u turizmu predvideće se u okviru turističkog smeštaja, a mogu da se predvide i u samostalnim objektima;
objekti javnih službi i servisa predvideće se sa spratnošću do P+1, sa javnim i službenim pristupima;
zatvoreni sportsko-rekreativni objekti predvideće se, po pravilu, sa spratnošću P+0 (izuzetno do P+1) sa propisnim merama obezbeđenja masovnih poseta, a manji prateći objekti otvorenih sportsko-rekreativnih terena biće prizemni;
arhitektonski oblici svih objekata u kompleksima Turističkog centra sačuvaće prepoznatljivi „kopaonički” izraz, sa energetski racionalnim prostorima, zaštićenim od negativnih ekstrema visokoplaninske klime i optimalno otvorenim prema mikro-ambijentima prirodnog predela, sa dominantnom upotrebom izvornih materijala ovog podneblja (drvo i kamen);
parkiranje putničkih vozila i autobusa obezbediće se sa najmanje 50% u garažama (zatvorenim i poluotvorenim, po pravilu ukopanim i poluukopanim) i sa 50% na otvorenim parkinzima.
Turističke punktove primarnog Turističkog centra van turističkih kompleksa na području Nacionalnog parka:
objekti u funkciji Nacionalnog parka i turističkog smeštaja u Zaplanini predvideće se sa spratnošću P+Pk, kao rustični objekti pažljivo uklopljeni u prirodni predeo;
ski-restorani uz žičare predvideće se na parceli od 2-4 ara, kao rustični objekti spratnosti P+Pk maksimalno uklopljeni u teren i vegetaciju;
na planinarskim punktovima Đorov most i Garine, uz uređenje platoa za šatore predvideće se mali prizemni prateći objekti (sanitarije i nadstrešnice).
Ostale punktove i objekte suprastrukture van turističkih kompleksa i punktova primarnog Turističkog centra na području Nacionalnog parka:
mali službeni objekti u funkciji zaštite i prezentacije Nacionalnog parka, šumarstva i uzgoja divljači, vodoprivrede i skijališta u režimu zaštite II stepena predvideće se isključivo od lokalnog drveta i kamena, uz maksimalno uklapanje u teren i vegetaciju;
pojedinačni, pretežno službeni objekti u režimu zaštite III stepena u funkciji Nacionalnog parka, turizma, stočarstva, šumarstva i uzgoja divljači, vodoprivrede, hidroenergetike i drugo, predvideće se kao prizemni objekti odgovarajuće veličine, na etno uzorima malih objekata narodnog graditeljstva u kopaoničkom kraju, od lokalnih materijala i uz optimalno uklapanje u prirodni predeo;
na punktovima posebnih interesa u sklopu jamskih i površinskih kopova napuštenih rudnika u režimu zaštite III stepena predvideće se specifični, atraktivni objekti jamskog kluba, otvorenih poligona za penjanje i spuštanje i dr, uz upotrebu naturalnih oblika i materijala;
za prizemne stambene i ekonomske objekte bačija u zonama sa režimom zaštite II i III stepena predvideće se obnova i rekonstrukcija u izvornom obliku, uz isključivu upotrebu lokalnih materijala;
za postojeće objekte vikend kuća uz bačiju Gvozdac daće se mogućnost adaptacije u eksterijeru po uzoru na arhitekturu obnovljene bačije.
Sekundarne turističke centre i turistička sela na području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka:
za objekte turističkog smeštaja u sekundarnim turističkim centrima predvideće se izgradnja i rekonstrukcija na parcelama minimalne veličine: za hotele od 20 ari, za apartmane od 10 ari, za pansione i kuće za odmor od 5 ari, sa maksimalnim indeksom zauzetosti parcela od 30%;
za objekte turističkog smeštaja u sekundarnim turističkim centrima utvrdiće se sledeće maksimalne spratnosti: hotela do P+3+Pk, apartmana P+2+Pk, pansiona P+1+Pk i kuća za odmor P+Pk;
u okviru parcela turističkog smeštaja u sekundarnim turističkim centrima obezbediće se potreban broj parkinga i garaža, uz mogućnost izgradnje komplementarnih pomoćnih objekata u okviru utvrđenog indeksa zauzetosti;
arhitektura i materijali novih objekata turističkog smeštaja u sekundarnim turističkim centrima biće prilagođeni poznatim uzorima etno-arhitekture kopaoničkog kraja;
rekonstrukcija i izgradnja balneo-rekreativnih i sportsko-rekreativnih sadržaja u sekundarnom turističkom centru Jošanička Banja obuhvatiće posebno obnovu starih objekata u jezgru Banje (turskog hamama i starog kupatila), kao i izgradnju novih termomineralnih akva-sadržaja, sa arhitekturom na motivima starih banjskih objekata;
izgradnja sportsko-rekreativnih sadržaja u sekundarnim turističkim centrima obuhvatiće prizemne zatvorene objekte i otvorene terene sa malim pratećim prizemnim objektima;
turistički smeštaj u pansionima i stambenim objektima u turističkim selima predvideće se prvenstveno adaptacijom, modernizacijom i rekonstrukcijom postojećih seoskih zgrada i manjim delom izgradnjom novih objekata, u svim slučajevima uz poštovanje tradicionalnih iskustava narodnog graditeljstva ovih krajeva;
u sekundarnim turističkim centrima i turističkim selima predvideće se obnova najstarijih stambenih i ekonomskih objekata narodnog graditeljstva.
4.2. PRAVILA UREĐENjA ZA OBJEKTE STAMBENE NAMENE
Zabranjuje se izgradnja stambenih objekata na području u granicama Nacionalnog parka Kopaonik i u zonama zaštite prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara na preostalom području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka Kopaonik.
Pravila uređenja i građenja za objekte stambene namene na preostalom području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka Kopaonik utvrđuju se prostornim planom jedinice lokalne samouprave i urbanističkim planom.
4.3. PRAVILA UREĐENjA ZA OBJEKTE POSLOVNE I PRIVREDNE NAMENE
Dozvoljena je jedino izgradnja poslovnih objekata u funkciji turizma i upravljanja zaštićenim područjem u granicama Nacionalnog parka Kopaonik. Pravila uređenja i građenja za navedene objekte poslovne namene utvrđuju se urbanističkim planom za turistički kompleks i deo turističkog naselja na području Prostornog plana u granicama Nacionalnog parka Kopaonik iz dela V. 2.1. Prostornog plana, odnosno detaljnom razradom u sklopu izmena i dopuna, ili izrade novog Prostornog plana.
Zabranjuje se izgradnja privrednih objekata na području u granicama Nacionalnog parka Kopaonik i u zonama zaštite prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara na preostalom području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka Kopaonik.
Pravila uređenja i građenja za objekte poslovne i privredne namene na preostalom području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka Kopaonik utvrđuju se prostornim planom jedinice lokalne samouprave i urbanističkim planom.
5. PRAVILA GRAĐENjA ZA POSLOVNO-STAMBENI KOMPLEKS I HELIDROM SA HANGAROM U NASELjU ČAJETINA, KO KOPAONIK
Detaljnom razradom u sklopu Prostornog plana definisana su pravila građenja koja važe za izgradnju svih novih objekata. Izgradnju objekata treba uskladiti sa Zakonom o planiranju i izgradnji, uz poštovanje pravila parcelacije, parametara i pravila izgradnje iz Prostornog plana, pravila o građenju i tehničkih propisa.
5.1. Obuhvat i opis područja detaljne razrade
Ukupna površina obuhvata područja detaljne razrade u naselju Čajetina, KO Kopaonik prikazana u grafičkim prilozima u razmeri 1:1000 iznosi 4 ha 51 a.
U obuhvatu predmetnog područja nalaze se dve grupacije katastarskih parcela, koje su u grafičkim prilozima označene kao dve celine, A i B (Tabela IV-1). Celina A sastoji se od k.p.br. 745, 746, 747, 748, 749, 750, 751, 752, 753, 754 KO Kopaonik. Celina B sastoji se od k.p.br. 835, 836, 837, 838, 839 KO Kopaonik. Celina A i celina B fizički su odvojene katastarskom parcelom javnog puta, k.p.br. 762 KO Kopaonik. U obuhvatu područja nalaze se i delovi k.p.br. 964 KO Šipačina koji su predviđeni za proširenje postojeće trase javnog puta i formiranja propisne regulacije nove saobraćajnice.
U slučaju nepodudarnosti spiska parcela sa grafičkim prilogom iz dokumentacije „Katastarsko-topografski plan sa granicom područja detaljne razrade” R – 1:1000, važi grafički prilog.
Položaj područja detaljne razrade na području Prostornog plana prikazan je na referalnim kartama 1-3. Prostornog plana.
Područje detaljne razrade nalazi se izvan granice Nacionalnog parka i u okviru njega se ne nalaze zaštićene ni predviđene za zaštitu prirodne vrednosti i nepokretna kulturna dobra.
Zemljište u obuhvatu područja detaljne razrade je poljoprivredno zemljište – livade, pašnjaci i voćnjaci – u privatnoj svojini. Zemljište je podeljeno na dva dela, dve grupacije parcela – celinu A i celinu B. U okviru predmetnog područja ne postoje izgrađeni objekti, javni objekti niti površine javne namene, osim postojećeg javnog puta, odnosno njegove katastarske parcele i faktičke trase, koje se ne podudaraju (Referalna karta 4. List 1. „Postojeća namena površina” Prostornog plana). Parcela puta (katastarska parcela broj 762 KO Kopaonik) razdvaja celinu A i celinu B. Faktička trasa puta deli celinu B na dva nejednaka dela i proteže se preko katastarskih parcela broj 835, 836, 837, 838, 839 KO Kopaonik. U delu koji je približno paralelan sa istočnom granicom celine A, faktička trasa puta izlazi iz granice katastarske parcele broj 762 i zauzima delove katastarske parcele broj 964 KO Šipačina.
Tabela IV-1. Podela na celine
Celina P (ha) % Pretežna namena A 3,01 66,6 poljoprivredno zemljište – livade, pašnjaci i voćnjaci B 1,20 26,5 poljoprivredno zemljište – livade, pašnjaci i voćnjaci put 0,30 6,9 javni put i poljoprivredno zemljište – livade UKUPNO 4,51 100,00
Postojeće stanje prikazano je na Referalnoj karti 4. List 1. „Postojeća namena površina” Prostornog plana, u razmeri 1:1000.
5.2. Podela na karakteristične celine, planirana namena prostora ivrsta i namena objekata
Nepovoljna konfiguracija terena uslovila je zadržavanje faktičke trase puta. U cilju obezbeđenja standardnih uslova za odvijanje saobraćaja i dovođenja neophodnih infrastrukturnih vodova, proširena je regulacija postojećeg puta. To je uslovilo značajne izmene u podeli područja na prostorne celine, u odnosu na postojeće celine.
Područje detaljne razrade podeljeno je na prostorne celine A, B1, B2 i B3, sa sledećom planiranom namenom površina (Tabela IV-2):
planirana celina A – poslovno-stambeni kompleks, sa kompatibilnim sadržajima;
planirana celina B1 – helidrom sa hangarom i kompatibilnim sadržajima;
planirana celina B2 – zelenilo;
planirana celina B3 – zelenilo.
Tabela IV-2. Podela na karakteristične celine i blokove sa planiranom namenom površina
Celina P (ha) Katastarske parcele kopaonik A– Poslovno-stambeni kompleks 2,84 cele: 746, 747, 748, 749, 752, i delovi: 745, 749. 750, 751, 753, 754 B1 – Helidrom sa hangarom 0,75 delovi: 837, 838, 839 B2 – Zelenilo 0,09 delovi: 835, 837, 838, 839 B3 – Zelenilo 0,03 delovi: 839 UKUPNO 3,71
Podela na karakteristične celine prikazana je na Referalnoj karti 4. List 2. „Planirana namena površina” Prostornog plana, u razmeri 1:1000.
U površine javne namene spada saobraćajnica (Tabela IV-3.).
Tabela IV-3. Površina javne namene
namena P (ha) Katastarske parcele Saobraćajnica 0,8 delovi: 745, 749. 750, 751, 753, 754, 835, 836, 837, 838, 839, KO Kopaonik; i deo: 964, KO Šipačina UKUPNO 0,8
Površine ostalih namena odvojene su od površina javne namene regulacionim linijama i u njih spadaju:
– poslovno-stambeni kompleks sa kompatibilnim sadržajima – ugostiteljsko-uslužni sadržaji, sport, rekreacija itd;
– helidrom i hangar sa kompatibilnim sadržajima – garaže, sport, rekreacija, ugostiteljstvo;
– zelenilo.
Sve namene planirane u detaljnoj razradi u sklopu Prostornog plana su međusobno kompatibilne.
Namena poslovno-stambeni kompleks: U okviru ovih sadržaja moguć je smeštaj zaposlenih. U okviru ove namene moguća je izgradnja i dodatnih, pratećih sadržaja u objektu za: rekreaciju, sport, ugostiteljstvo, trgovinu, uslužno zanatstvo, medicinsku rehabilitaciju, spa centar i slično.
Namena helidrom i hangari sa kompatibilnim sadržajima: S obzirom na konfiguraciju terena, neophodno je projektovati inženjersku konstrukciju za ravnu površinu namenjenu za sletilište helikoptera. Ispod ove ravne pločaste površine, moguć je smeštaj kompatibilnih sadržaja: garaže, sportskih i rekreativnih sadržaja (sportska hala, balon za tenis, mali fudbal, teretana, spa centar, manji bazen, površine do 300 m2). Letilište, odnosno teren može da se koristi u vazdušnom saobraćaju ako operater ima važeću dozvolu za korišćenje letilišta, odnosno terena koju izdaje Direktorat civilnog vazduhoplovstva Republike Srbije, te ako je letilište, odnosno teren upisano u registar letilišta, odnosno terena koji vodi Direktorat civilnog vazduhoplovstva i ako u trenutku korišćenja ispunjava sve uslove za bezbedno odvijanje vazdušnog saobraćaja propisane Pravilnikom o uslovu i postupku za izdavanje saglasnosti za korišćenje aerodroma, odnosno helidroma („Službeni glasnik RS”, broj 108/15).
Helidrom i hangari planiraće se i projektovati u skladu sa međunarodnom regulativom koja se odnosi na oblast vazdušnog saobraćaja, posebno u skladu sa standardima propisanim od strane Međunarodne organizacije za civilno vazduhoplovstvo (International Civil Aviation Organization – ICAO).
Namena zelenilo: Na površinama čija je namena zelenilo (celine B2 i B3) planirati autohtone vrste zelenila čija visina ne ometa odvijanje vazdušnog saobraćaja.
Nije dozvoljena izgradnja ili bilo kakva promena u prostoru, koja bi mogla da naruši ili ugrozi objekat ili funkciju na susednoj parceli.
Zabranjena je izgradnja objekata sa namenom koja nije predviđena ili nije kompatibilna sa namenom predviđenom detaljnom razradom u sklopu Prostornog plana, kao i izgradnja svih objekata sa poljoprivrednom namenom.
Površine planirane za javne i ostale namene prikazane su na Referalnoj karti 4. List 2. „Planirana namena površina”, u razmeri 1:1000.
U okviru namena datih u detaljnoj razradi u sklopu Prostornog plana, prema ukazanoj potrebi se daljom razradom urbanističkim projektom može utvrditi promena i precizno definisanje planiranih namena. U slučaju promene namene neke građevinske parcele, u daljoj razradi urbanističkim projektom, ne mogu se povećavati dozvoljeni urbanistički parametri (indeks zauzetosti, spratnost i visina objekata) iz Tabele IV-5. Prostornog plana.
5.3. Urbanistički uslovi za površine i objekte javne namene
Saobraćajne površine i objekti
Postojeći prilazni put ka ovoj lokaciji je širine oko 3,5 m sa zastorom tucanika ili zemlje.
Neophodno je izvršiti rekonstrukciju prilaznog puta da bi se obezbedio normalan saobraćajni prilaz ovoj lokaciji, svim parcelama i planiranim novim objektima, kao i nesmetana cirkulacija dostavnim, interventnim i ostalim vozilima.
Novoplanirana saobraćajnica koja se prostire duž celog područja detaljne razrade ima širinu kolovoza 5,5 m sa obostranim trotoarima širine 2 m i regulacionim prostorom 2×4 m. Planirana je i jedna kolsko-pešačka staza, koja obezbeđuje prilaz postojećim objektima, sa kolovozom širine 3,5 m i pešačkom stazom 1,5 m i regulacionim prostorom 2h3 m. Na celoj širini kolsko-pešačke staze predvideti istu kolovoznu konstrukciju sa upuštenim ivičnjakom između, što obezbeđuje mogućnost mimoilaženja dva vozila.
Regulacione širine, saobraćajno rešenje i osnovni elementi normalnih poprečnih profila prikazani su na Referalnoj karti 4. List 3. „Plan regulacije i nivelacije sa saobraćajnim rešenjem” Prostornog plana u razmeri 1:1000. Svi elementi poprečnog profila saobraćajnih površina koji se međusobno funkcionalno razlikuju moraju biti odvojeni odgovarajućim elementima vizuelno i nivelaciono.
Prilikom izrade izvođačkih projekata potrebna proširenja u krivinama uraditi na unutrašnjim delovima krivina.
Na novoj saobraćajnici u obuhvatu detaljne razrade zabranjeno je parkiranje.
Sve potrebe za parkiranjem moraju se planirati u okviru sopstvenih parcela.
Pre definisanja potrebnih površina za stacioniranje putničkih vozila za novoplanirane objekte preporučuju se normativi za njihovo planiranje prikazani u Tabeli IV-4.
Tabela IV-4. Preporučeni normativi za broj parking mesta prema nameni:
Vrsta objekta Jedno parking mesto na: stanovanje 70 m2 neto površine uprava, administracija i poslovanje 60 m2 neto površine ugostiteljstvo 20 m2neto površine trgovina 50 m2 neto površine manji lokali i kiosci 1 lokal ili kiosk moteli 1 soba dvorane za sastanke 10-20 sedišta hoteli i smeštajni objekti 2 do 10 kreveta (u zavisnosti od kategorije)
Veličine parking mesta treba predvideti 2.5h5.0 m (2.5h4.8 m) sa širinom prilazne ulice 6,0 m (5.5 m).
U granicama detaljne razrade za planiranu saobraćajnicu date su koordinate temena u državnom koordinatnom sistemu sa upotrebljenim radijusima krivina i ostalim potrebnim elementima horizontalnih krivina.
Dati geodetski podaci za osovinu saobraćajnica treba da posluže za geodetsko obeležavanje građevinskih linija na terenu za nove objekte.
Nivelaciono rešenje nove saobraćajnice prilagođeno je terenu. Podužni padovi ne bi trebalo da budu veći od 12,0%, izuzetno 15%. Poprečno vođenje površinskih voda obezbeđuju poprečni padovi na pravcima za kolovoz minimalno 2,5% i 2,0% za trotoare. Poprečni padovi za parkinge su 2,5%-4,0% u zavisnosti od površinske obrade. Odvodnjavanje atmosferskih voda obezbediće se površinskim putem do određenih mesta na kojima će se voda ispustiti u okolni teren. Radi kontrole podužnih nagiba urađen je podužni profil nove ulice (na Referalnoj karti 4. List 3a. „Plan regulacije i nivelacije sa saobraćajnim rešenjem – Podužni profil saobraćajnice 1000/100” Prostornog plana). Priloženi podužni profil ne obavezuje kasnije obrađivače i dozvoljava im minimalna nivelaciona odstupanja.
Predviđeno je da nova saobraćajnica ima kolovoznu konstrukciju za lako saobraćajno opterećenje sa zastorom od asfalt betona. Kod dimenzionisanja kolovoznih konstrukcija posebnu pažnju treba obratiti na dubinu mržnjenja. Zastor na parkinzima može biti od raster elemenata po sistemu beton-trava, asfalta ili od nekog drugog materijala. Pešačke staze odnosno trotoare obraditi sa asfaltnim zastorom ili behaton elementima na odgovarajućoj podlozi.
Geomehanička ispitivanja potrebna za dimenzionisanje kolovoznih konstrukcija radiće se u kasnijim fazama projektovanja, a na osnovu predviđenog saobraćajnog opterećenja prema važećim propisima za ovu oblast.
Radi bezbednog odvijanja saobraćaja treba predvideti odgovarajuću horizontalnu i vertikalnu signalizaciju.
Komunalna infrastruktura
Zabranjeno je priključenje na elektroenergetsku, gasovodnu, telekomunikacionu ili mrežu daljinskog grejanja, vodovod i kanalizaciju objekta koji se gradi, shodno članu 160. Zakona o planiranju i izgradnji.
Postojeća i planirana infrastruktura prikazana je na Referalnoj karti 4. List 4. „Sinhron plan infrastrukture” Prostornog plana, u razmeri 1:1000. Pozicije infrastrukturnih vodova date na situaciji i karakterističnim presecima su ilustrativne i mogu se po potrebi menjati prilikom izrade tehničke dokumentacije, s tim da su minimalna rastojanja i dubine obavezujući.
Vodovod
Na predmetnoj lokaciji se ne nalazi nijedan objekat vodovodne mreže koji bi mogao da bude ugrožen izgradnjom planiranih objekata.
Snabdevanje vodom poslovno-stambenog kompleksa i helidroma sa hangarom u naselju Čajetina planira se napajanjem iz regionalnog sistema „Kopaonik”, iz rezervoara „Suvo rudište”, zapremine 250 m3. Odatle se vrši odvođenje vode cevima ø250/180 do prekidne komore PK8. U prekidnoj komori vrši se razdvajanje dotoka u dva cevovoda koji odvode vodu prema rezervoaru „Treska” i prema rezervoaru „Krst” zapremine 500 m3. Rezervoar „Krst” je predviđen za potrebe naselja Čajetina (čija je druga faza izgradnje planirana od 2015. do 2025. godine). Njegova zapremina je 500 m3 (ili 2×250 m3), a kota dna 1520 m n.v (vode 1525 m.n.v). Kota rezervoara je prilagođena visinskim zonama potrošača vode, s obzirom da su oni raspoređeni na kotama terena od 1200 do 1650 m n.v. Ovakva raspodela je uslovila formiranje devet visinskih zona od po 50 m tako da minimalni pritisak kod potrošača bude 2,5 bara, a maksimalan 7,5 bara.
Planirana trasa vodovodne mreže uslovljena je saobraćajnim rešenjem i namenom, odnosno rasporedom objekata, kao i konfiguracijom terena. Planirana vodovodna mreža ima ukupnu dužinu oko 2000 m i sastoji se od tranzitnih cevovoda, primarne i sekundarne vodovodne mreže. Visinske zone su odvojene sa po jednom prekidnom komorom i reducirom pritiska. Predmetna lokacija se oslanja na devetu visinsku zonu, koja obuhvata potrošače locirane na visinskim kotama između 1200 i 1250 m n.v. Snabdevanje potrošača poslovno-stambenog kompleksa i helidroma sa hangarom u naselju Čajetina predviđeno je gravitacionim putem priključenjem na cevovod primarne mreže DN 125 mm (u šahtu Š99) na koti 1250 m n.v. Neposredno po ulasku na lokaciju planirano je postavljanje reducira pritiska u novom šahtu Š200 na koti 1191 m.n.v. Priključni cevovod je minimalnog prečnika DN 110mm (PEHD PE-100).
Vodovodne cevi se nalaze u kolovozu na rastojanju 1,0 m od ivičnjaka ili u trotoaru na rastojanju 0,5 m od ivičnjaka. Minimalna dubina ukopavanja cevi je 1,5-1,6 m sa nadslojem zemlje iznad cevi od 1,2 do 1,3 m. Vodovodni sistem treba opremiti dovoljnim brojem zatvarača, ispusta i ostalim armaturama potrebnim za njegovo lako održavanje i pravilno funkcionisanje, a takođe obezbediti dovoljne količine i dovoljan pritisak za sanitarne i protivpožarne potrebe. Priključke objekata na vodovodnu mrežu treba izvesti u šahtovima sa svim potrebnim armaturama. Šahtovi se postavljaju u zelenom pojasu osim slučajeva kada se moraju postaviti u trotoare ili u kolovoznoj konstrukciji.
Prilikom mimoilaženja sa mrežom fekalne kanalizacije potrebno je da vodovodna mreža bude iznad, a prilikom mimoilaženja sa TT i elektro mrežom da vodovodna mreža bude ispod ovih instalacija. Minimalno rastojanje između vodovodnih i kanalizacionih cevi je 0,4 m, a između vodovodnih i TT i elektro kablova 0,5 m.
Na planiranoj vodovodnoj mreži neophodno je predvideti nadzemne protivpožarne hidrante Ø80 na međusobnom rastojanju maksimalno 50 m. Hidranti treba da budu vidno obeleženi i postavljeni tako da budu uvek pristupačni neposredno po ulasku na lokaciju.
Kanalizacija
Na predmetnoj lokaciji ne nalazi se ni jedan objekat fekalne kanalizacione mreže koji bi mogao da bude ugrožen izgradnjom planiranih objekata.
S obzirom na raspored naselja i punktova na području izvan granice Nacionalnog parka, kao i na konfiguraciju terena, planirano rešenje kanalizacione mreže zasniva se na korišćenju gravitacionog separacionog sistema kanalisanja. Ovo rešenje omogućava optimalno funkcionisanje kanalizacionog sistema i usklađeno je sa rešenjima u okviru postojećeg projekta prikupljanja, odvođenja i prečišćavanja otpadnih voda TC Kopaonik, naselja Treska, Lisina i Čajetina, gde se nalazi i predmetna lokacija.
Rešenje evakuacije i prečišćavanja otpadnih voda u okviru poslovno-stambenog kompleksa i helidroma sa hangarom u naselju Čajetina planira se korišćenjem posebnih separacionih sistema i individualno, preko lokalnog sistema kanalisanja otpadnih voda sa mehaničko-biološkim sistemima za prečišćavanje, tehnologijom proizvodnje biogasa za grejanje i proizvodnju električne energije i sa upuštanjem prečišćene vode u recipijente koji će imati najmanje IIa klasu vode. Lokacija postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, predviđena je u najnižem delu lokacije čime je omogućeno gravitaciono odvođenje otpadnih voda sa najvećeg dela lokacije. Za objekte ili delove objekata koje nije moguće uključiti u gravitacioni sistem odvođenja otpadnih voda, predvideti lokalno prepumpavanje otpadnih voda.
Prečnike cevi odrediti tehničkom dokumentacijom na osnovu hidrauličkog proračuna, a kao minimalni prečnik glavnih odvodnih kanala usvojiti Ø250. Dubina ukopavanja cevi iznosi minimalno 1,2 m do vrha cevi.
Položaj cevi fekalne kanalizacije predvideti ispod vodovodnih, telekomunikacionih i elektro instalacija. Na prelomima niveleta i pravaca predvideti reviziona okna, kao i kaskade na mestima gde je to potrebno.
Ukupna dužina fekalne kanalizacije je oko 500 m.
Projekte fekalne kanalizacije i priključaka objekata raditi u skladu sa važećim propisima i standardima.
Odvođenje atmosferske vode je planirano preko otvorenih kanala uz saobraćajnicu ili zacevljenom kišnom kanalizacijom. S obzirom na konfiguraciju terena, atmosferske otpadne vode se odvode gravitaciono u prirodne recipijente. Pre upuštanja u prirodne vodotoke – potok predvideti prethodno prečišćavanje. Prilikom izrade projektne dokumentacije za odvođenje atmosferskih voda sa parkinga potrebno je predvideti separatore za masti i ulja.
Glavni odvodni kolektor za atmosfersku kanalizaciju treba da bude 400 mm. Očekivani protok tokom referentne kiše iznosi oko 250 l/s. Nije dozvoljeno uvoditi atmosferske vode u fekalnu kanalizaciju i obrnuto.
Telekomunikaciona mreža i objekti
Lokacija poslovno-stambenog kompleksa i helidroma sa hangarom u naselju Čajetina nalazi se u neposrednoj blizini vikend naselja Lisina-Čajetina i po teritorijalnoj organizaciji fiksne telekomunikacione mreže pripada mrežnoj grupi 036 Kraljevo. Na samom lokalitetu ne postoji infrastruktura telekomunikacione mreže. U neposrednoj blizini predmetne lokacije planiran je telekomunikacioni optički kabl Kaznoviće – Kopaonik preko koga se lokacija vezuje na komutacioni čvor Raška. U neposrednoj blizini lokacije postoje bazne stanice mobilnih operatora MTS, Telenor i VIP, tako da je područje dobro pokriveno mobilnim signalom sve tri mreže.
Planirano rešenje telekomunikacione mreže u okviru poslovno-stambenog kompleksa i helidroma sa hangarom u naselju Čajetina mora da omogući sve savremene usluge u oblasti telekomunikacija: telefoniju sa svim pratećim servisima, mrežu za prenos podataka sa velikim brzinama, Internet, multimedijalne servise, KDS (kablovski distributivni sistem). Da bi se to ostvarilo, u skladu sa uslovima operatera „Telekom Srbija” koji pruža usluge fiksne mreže na Kopaoniku, predviđeno je:
izgradnja privodnog optičkog kabla od trase postojećeg optičkog kabla Kaznoviće – Kopaonik do lokacije u dužini od oko 500 metara. Optički kabl treba izgraditi do oba poslovno-stambena objekta;
nabavka i montaža dva najsavremenija pristupna čvora tipa mini IPAN – za svaki objekat po jedan pristupni čvor;
izgradnja potrebne kablovske kanalizacije – od poslovno-stambenih objekata do tehničkih sadržaja na lokaciji koja će omogućiti da i oni koriste sve telekomunikacione servise.
Ovakav koncept omogućava da svi telekomunikacioni servisi budu dostupni u svakom objektu, vrlo ekonomično, samo preko kablovske instalacije unutar objekta. Ova instalacija treba da bude kombinovana sa bakarnim i optičkim kablovima u zavisnosti od namene pojedinih delova objekta, a što se definiše posebnim projektima.
Trasa optičkog kabla locirana je pored pristupne saobraćajnice. Na strani predviđenoj za elektro-infrastrukturu, treba postaviti dve PE cevi prečnika 40 mm koje treba da budu neprekidno spojene gasno nepropusnim spojnicama. Jedna cev služi za polaganje optičkog kabla, a druga služi za kasniju dogradnju mreže.
Za smeštaj pristupnih čvorova mini IPAN u svakom objektu treba obezbediti prostoriju u prizemlju ili prvom podzemnom nivou površine 4-6 m2, visine 2,80 m. Prostorije treba da su lako pristupačne za osoblje, da imaju obezbeđeno električno napajanje i uzemljenje i obezbeđeno provetravanje. Kroz prostorije ne smeju da prolaze toplovodne, vodovodne i kanalizacione instalacije.
5.4. Uslovi za formiranje građevinske parcele
Položaj parcele je utvrđen regulacionom linijom u odnosu na površinu javne namene i razdelnim granicama parcele prema susednim parcelama. Ovom detaljnom razradom u sklopu Prostornog plana utvrđuju se regulacione linije, a razdelne granice između građevinskih parcela utvrđuju se u procesu parcelacije i preparcelacije, u skladu sa Zakonom o planiranju i izgradnji.
Za izvođenje radova na polaganju podzemnih i vazdušnih vodova za elektroenergetske, PTT, vodne i gasne instalacije ne vrši se parcelacija i preparcelacija građevinskog zemljišta.
Prilikom izrade projekata parcelacije i preparcelacije i formiranja građevinskih parcela, voditi računa o postojećim katastarskim parcelama u najvećoj mogućoj meri. Parcele se mogu ukrupnjavati do propisanog maksimuma, ili deliti do propisanog minimuma za pojedine vrste gradnje prema nameni prostora radi korekcija zatečene parcelacije u cilju formiranja građevinskih parcela optimalnih veličina, oblika i površina za izgradnju objekata u skladu sa rešenjima iz ove detaljne razrade u sklopu Prostornog plana, pravilima o građenju i tehničkim propisima kao i obezbeđenja saobraćajnih i drugih infrastrukturnih koridora.
Građevinska parcela mora imati obezbeđen kolski pristup i direktan izlaz na javnu saobraćajnu površinu.
Minimalna građevinska parcela je 3 a.
Širina fronta građevinske parcele prema javnoj saobraćajnoj površini mora biti najmanje 10 m. Računa se širina granice parcele približno paralelne javnoj saobraćajnici. Parcele za objekte infrastrukture mogu imati manju širinu fronta.
Građevinska parcela ima površinu i oblik koji omogućava izgradnju objekta u skladu sa rešenjima iz ove detaljne razrade u sklopu Prostornog plana, pravilima struke i važećim tehničkim propisima. Novoformirane parcele treba da imaju oblik što bliži pravougaoniku ili trapezu, a odstupanja su moguća u cilju prilagođavanja terenu ili zatečenoj parcelaciji.
5.5. Položaj objekata u odnosu na regulaciju i u odnosu nagranice građevinske parcele
Regulacione linije su definisane na Referalnoj karti 4. List 3. „Plan regulacije i nivelacije sa saobraćajnim rešenjem” Prostornog plana, u razmeri 1:1000.
Građevinska linija jeste linija na, iznad i ispod površine zemlje i vode do koje je dozvoljeno građenje osnovnog gabarita objekta.
Građevinska linija se utvrđuje ovim prostornim planom u odnosu na regulacionu liniju i predstavlja krajnju liniju do koje se može vršiti izgradnja objekata. Za ostale građevinske elemente primenjuju se odredbe člana 28. Pravilnika o opštim pravilima za parcelaciju, regulaciju i izgradnju („Službeni glasnik RS”, broj 22/15).
Građevinska linija je relevantna samo za nadzemni deo objekata. Podzemne etaže mogu prelaziti građevinsku liniju do granice parcele, ali tako da temelji objekta ne prelaze granicu parcele. U podzemnom delu se ostavlja mogućnost za smeštanje dodatnih podzemnih sadržaja: garaža i pomoćnih prostorija u slučaju potrebe, čime se dobija veći standard ukupnog prostora i u smislu uklanjanja automobila sa površine terena. Podzemne etaže mogu imati površinu do 90% površine parcele za parcele površine do 3 a, odnosno 80% za parcele površine veće od 3 a. Građevinske linije su definisane na Referalnoj karti 4. List 3. „Plan regulacije i nivelacije sa saobraćajnim rešenjem” Prostornog plana, u razmeri 1:1000.
Neizgrađene slobodne i zelene površine treba da zauzimaju najmanje 30% površine parcele, odnosno 40% za planirane objekte smeštaja. U ove površine računaju se i uređene slobodne i zelene površine na ravnim krovovima podzemnih etaža, parterno uređene pešačke komunikacije, kao i pešački i kolski pristupi objektima u okviru parcele.
Rastojanja od bočnih i zadnjih granica građevinskih parcela, pravila za projektovanje otvora stambenih prostorija prema susednim parcelama i pravila za ispade na objektu (erkere, terase i slično) prema susednim parcelama, primenjuju se prema Pravilniku o opštim pravilima za parcelaciju, regulaciju i izgradnju.
Najmanje rastojanje objekta od susednog objekta je:
– u odnosu na fasadu sa stambenim prostorijama minimalno 1 ha višeg objekta;
– u odnosu na fasadu na pomoćnim prostorijama i bez prozora minimalno 1/2 ha višeg objekta.
Na istoj građevinskoj parceli mogu se graditi i drugi objekti u skladu sa datim pravilima kompatibilnosti.
5.6. Urbanistički pokazatelji
Utvrđeni urbanistički pokazatelji za planiranu detaljnu namenu prikazani su u TabeliIV-5.
Tabela IV-5. Urbanistički pokazatelji za planiranu detaljnu namenu prostora
Namena P (ha) Iz Spratnost Poslovno-stambeni kompleks 2,84 30% P+2+Pk Helidrom, hangar i kompatibilni sadržaji 0,75 40% P Zelenilo 0,12 – – Saobraćajne površine 0,8 – –
Indeks zauzetosti parcele („Iz”) je odnos gabarita horizontalne projekcije objekta i ukupne površine građevinske parcele, izražen u procentima (ne računaju se prilazna stepeništa i nadstrešnice iznad ulaza). U slučaju kada nadstrešnica formira objekat, prostor ispod nadstrešnice se računa kao zauzeta površina, u skladu sa SRPS U.C2.100 2002.
Najveći dozvoljeni indeks zauzetosti parcele je 30% za celinu A, odnosno 40% za celinu B1.
Spratnost i visina objekta (od zaštitnog trotoara na mestu ulaza u objekat do venca, na sredini ulične fasade objekta) mogu biti: P + 2 + Pk.
U celini A sa namenom poslovno-stambeni kompleks preporučuje se izgradnja kaskadnih objekata koji na najracionalniji način koriste nagib i konfiguraciju terana. Objekti koji prema uzbrdnoj strani imaju propisanu spratnost P+2+Pk mogu sa suprotne, nizbrdne, strane imati veću spratnost, ali ne više od dve polu-ukopane etaže. Dozvoljeno je projektovanje suterena (etaža čiji se pod nalazi u proseku do 1 m ispod nivoa terena) i podzemnih etaža. Visina venca u potkrovlju može biti do 2,2 m.
U celini B1 sa namenom helidrom sa hangarima konfiguracija terena diktira projektovanje inženjerske konstrukcije za ravnu površinu namenjenu za sletilište helikoptera. Najveća dozvoljena visina ploče u odnosu na teren iznosi 20 m (najveća dozvoljena visina objekta ispod ploče koji je jednim delom ukopan, a čiji krov predstavlja konstrukcija helidroma). Visina objekta hangara kome se pristupa sa nivoa sletilišta odnosno projektovane konstrukcije zavisi od tehničko-tehnoloških zahteva za ovu vrstu objekta.
5.7. Smernice za sprovođenje pravila građenja zaposlovno-stambeni kompleks i helidrom sa hangarom u naselju Čajetina
Plansko rešenje iz dela III. 2. i pravila građenja za poslovno-stambeni kompleks i helidrom sa hangarom u naselju Čajetina iz dela IV. 5. Prostornog plana predstavljaju osnov za neposredno sprovođenje ovog planskog dokumenta kroz :
izdavanje informacije o lokaciji;
izdavanje lokacijskih uslova.
Plansko rešenje iz dela III. 2. i pravila uređenja i građenja za poslovno-stambeni kompleks i helidrom sa hangarom u naselju Čajetina iz dela IV. 5. Prostornog plana predstavljaju planski osnov za:
izradu projekata parcelacije i preparcelacije;
izradu urbanističkih projekata.
Za sve planirane intervencije, pre izrade tehničke dokumentacije, neophodno je pribaviti uslove i saglasnosti nadležnih organa, organizacija i javnih preduzeća u skladu sa zakonom.
Na osnovu člana 116. Zakona o vazdušnom saobraćaju („Službeni glasnik RS”, br. 73/10, 57/11, 93/12, 45/15 i 66/15), pre izgradnje helidroma, investitor helidroma je dužan da pribavi odobrenje Direktorata civilnog vazduhoplovstva Republike Srbije. Za pribavljanje tog odobrenja, potrebno je dostaviti tehničku i bezbednosnu dokumentaciju, kojom se dokazuje održavanje prihvatljivog nivoa bezbednosti vazdušnog saobraćaja i obezbeđivanja u vazduhoplovstvu. U skladu sa uslovima Direktorata civilnog vazduhoplovstva Republike Srbije izdatim za potrebe izrade ovog plana (broj 5/3-09-0075/9015-0002, od 7. maja 2015. godine), projektna dokumentacija se dostavlja zajedno sa prilozima (situacioni planovi šireg i užeg područja helidroma, grafički prilozi helidroma, preseka površi za ograničenje prepreka i dr) i sadrži elemente potrebne za izbor pravca prilazno-odletnih ravni, analizu prepreka, uticaj na okolinu i dr.
V. IMPLEMENTACIJA PROSTORNOG PLANA
1. UČESNICI U IMPLEMENTACIJI
Ključni učesnici u ostvarivanju Prostornog plana su, u skladu sa svojim nadležnostima i delokrugom rada odgovarajući organi i institucije na lokalnom, regionalnom, nacionalnom i međunarodnom nivou.
Ključni učesnici na republičkom nivou su ministarstva sa odgovarajućim direkcijama i upravama za poslove zaštite životne sredine, kulture, turizma, urbanizma i prostornog planiranja, infrastrukture, energetike, ekonomije i regionalnog razvoja, finansija, poljoprivrede, šumarstva, vodoprivrede; javna preduzeća i privredna društva koja obavljaju poslove zaštite prirode i spomenika kulture, drumskog saobraćaja, vodoprivrede, šumarstva, elektroprivrede i telekomunikacija; kao i zavodi koji obavljaju poslove za zaštitu prirode i spomenika kulture. U ostvarivanju Prostornog plana odgovarajuće učešće uzeće i ministarstva nadležna za poslove privrede, zdravlja, socijalne politike, prosvete, omladine i sporta i dr.
Ključni učesnici na regionalnom nivou upravljanja su: regionalne privredne komore (u Kraljevu i Kruševcu) i regionalne razvojne agencije (za Raški i za Rasinski upravni okrug), a na lokalnom nivou upravljanja opštine Raška, Brus i Leposavić. U ostvarivanju Prostornog plana odgovarajuće učešće uzeće i mesne zajednice, opštinska javna komunalna preduzeća, opštinske direkcije za urbanizam i građevinsko zemljište i druge direkcije, agencije, ustanove i turističke organizacije i poljoprivredno-turističke zadruge sela s područja Prostornog plana. Pored navedenih učesnika neophodno je animirati i organizovati učešće drugih aktera, u prvom redu žitelje planskog područja, vlasnike nepokretnosti, domaćinstva koja imaju poljoprivredno gazdinstvo, lokalne i druge zainteresovane poslovne subjekte, asocijacije proizvođača, udruženja građana, nevladine organizacije i druge aktere, čime će se obezbediti adekvatne mere podrške ekonomskom i socijalnom razvoju, zaštiti i upravljanju prirodnim vrednostima i resursima i očuvanju lokalne tradicije i kulture.
2. SMERNICE ZA IZRADU PLANSKE I DRUGE DOKUMENTACIJE IZA SPROVOĐENjE PROSTORNOG PLANA
Prostorni plan će se sprovoditi dvojako:
neposredno – izdavanjem informacije o lokaciji i lokacijskih uslova na osnovu detaljne razrade planskih rešenja koja su sastavni deo ovog planskog dokumenta;
posredno:
primenom planskih rešenja u razradi drugih prostornih planova područja posebne namene čiji se obuhvat preklapa sa područjem ovog prostornog plana:(a) Prostornog plana područja posebne namene sliva akumulacije „Selovaˮ; i(b) Prostornog plana područja posebne namene sliva akumulacije „Ćelijeˮ;
primenom i razradom planskih rešenja ovog prostornog plana za obuhvaćeni deo područja van Nacionalnog parka Kopaonik u prostornim planovima jedinica lokalne samouprave za teritorije opština Raška, Brus i Leposavić;
razradom planskih rešenja ovog prostornog plana za obuhvaćeni deo područja van Nacionalnog parka Kopaonik urbanističkim planovima;
razradom planskih rešenja ovog prostornog plana u sektorskim planovima i programima.
2.1. Smernice za sprovođenje i detaljnu razradu Prostornog plana u planskim dokumentima (Referalna karta 3)
Prostorni plan se sprovodi neposredno izdavanjem informacije o lokaciji i lokacijskih uslova na osnovu elemenata regulacione razrade planskih rešenja za poslovno-stambeni kompleks i helidrom sa hangarom u naselju Čajetina (KO Kopaonik) koja su sastavni deo planskog dokumenta.
Na području u granicama Nacionalnog parka Kopaonik Prostorni plan će se sprovoditi neposredno na osnovu elemenata regulacione razrade koja će se utvrđivati kao njegov sastavni deo u sklopu izmena i dopuna, odnosno izrade novog Prostornog plana.
Prostorni plan je planski osnov za dalju razradu i sprovođenje na području Nacionalnog parka Kopaonik. Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave nisu planski osnov za dalju razradu i sprovođenje na području Nacionalnog parka Kopaonik.
U sklopu izmena i dopuna, odnosno izrade novog Prostornog plana preispitaće se, izmeniti i dopuniti planska rešenja svih donetih urbanističkih planova i urbanističkih projekata čiji se obuhvat, u celosti ili jednim delom, nalazi u granicama Nacionalnog parka Kopaonik i utvrditi kroz elemente regulacione razrade koji će biti sastavni deo Prostornog plana.
Prioritet do kraja 2017. godine ima izrada i donošenje elemenata regulacione razrade u sklopu izmena i dopuna, odnosno izrade novog Prostornog plana za:
Turistički kompleks Suvo rudište na teritoriji opštine Raška, umesto donetog Plana detaljne regulacije Suvo rudište i Plana detaljne regulacije Sunčana dolina-Bačište;
Turistički kompleks Srebrnac na teritoriji opština Brus i Raška, umesto donetog Plana detaljne regulacije za lokalitet „Srebrnac” na Kopaoniku u opštini Brus;
Turistički kompleks Jaram na teritoriji opština Brus i Raška, umesto donetog Plana detaljne regulacije za lokalitet „Jaram” na Kopaoniku u opštini Brus;
Turistički kompleks Rendara na teritoriji opština Brus i Raška, umesto donetog Plana detaljne regulacije za lokalitet „Rendara” na Kopaoniku u opštini Brus;
skijašku i drugu infrastrukturu čija je realizacija planirana da započne do 2019. godine.
Do donošenja elemenata regulacione razrade iz tačke 5. prethodnog stava, ovaj prostorni plan biće planski osnov za izradu urbanističkog projekta za sledeće objekte skijaške infrastrukture i prateće tehničke infrastrukture na zemljištu u državnoj svojini:
rekonstrukciju i modernizaciju postojećih ski-liftova i žičara;
realizaciju planiranih ski-liftova i žičara;
proširenje postojećih i realizaciju planiranih ski-staza;
realizaciju planiranih objekata za odmor skijaša na stanicama žičara;
realizaciju tehničke infrastrukture za potrebe objekata navedenih u prethodnim alinejama ovog stava;
realizaciju planirane infrastrukture za veštačko osnežavanje ski-staza;
realizaciju planiranih malih akumulacija i mikro vodozahvata za veštačko osnežavanje.
Izuzetak od prethodnog stava su kabinske žičare koje se protežu na teritoriji dve opštine ili se protežu delom i van Nacionalnog parka. Elementi regulacione razrade za ove kabinske žičare se donose u okviru izmena i dopuna Prostornog plana.
Za varijantna rešenja trasa kabinske žičare uradiće se odgovarajuća tehnička dokumentacija na osnovu koje će se, u saradnji sa ministarstvima nadležnim za prostorno planiranje, zaštitu životne sredine i turizam i Zavodom za zaštitu prirode Srbije izabrati najpogodnija trasa.
Prostorni plan predstavlja planski osnov za izradu planova detaljne regulacije za sve objekte skijaške infrastrukture, koji se jednim delom ili u celosti nalaze na zemljištu u privatnoj svojini, a do donošenja izmena i dopuna ovog prostornog plana područja koje će sadržati detaljnu razradu iz stava 5. tačka 5. ovog pododeljka.
Doneti planovi detaljne regulacije, kao i doneti urbanistički projekti i oni urbanistički projekti čija se izrada predviđa Prostornim planom, predstavljaju planski osnov za izdavanje informacije o lokaciji i lokacijskih uslova za objekte skijaške infrastrukture i prateću tehničku infrastrukturu na području Nacionalnog parka Kopaonik.
Svi doneti urbanistički planovi, kao i urbanistički planovi za koje je dobijena saglasnost u skladu sa zakonom, a nisu usklađeni sa Prostornim planom, uskladiće se u roku od 18 meseci od dana stupanja na snagu uredbe o utvrđivanju ovog prostornog plana. Urbanistički planovi će se primenjivati u delovima u kojima nisu u suprotnosti sa Prostornim planom, do njihovog potpunog usklađivanja.
Preporuka je da se turistički centri koji se prostiru na teritoriji dve ili više opština, kao i turistički centri za koje ne postoji detaljna razrada kroz urbanističke planove, detaljno razrađuju kroz izmene i dopune ovog prostornog plana.
Urbanistički planovi čija je izrada započela pre donošenja Prostornog plana, uskladiće se sa ovim prostornim planom.
Stupanjem na snagu uredbe o utvrđivanju ovog prostornog plana, izmena i dopuna Generalnog urbanističkog plana Suvo rudište – Jaram iz 1991. godine ne predstavlja planski osnov za izradu urbanističkog plana u obuhvatu tog planskog dokumenta.
Na preostalom području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka Kopaonik Prostorni plan će se sprovoditi neposredno na osnovu detaljne razrade za skijašku i drugu infrastrukturu ako se prostire delom u granicama Nacionalnog parka Kopaonik i delom na preostalom području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka Kopaonik, koja će se utvrđivati kao njegov sastavni deo u sklopu izmena i dopuna, odnosno izrade novog Prostornog plana.
Na preostalom području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka Kopaonik Prostorni plan može da se sprovodi neposredno za one komplekse i objekte za koje se odlukom Vlade utvrdi detaljna razrada kao sastavni deo u sklopu izmena i dopuna, odnosno izrade novog Prostornog plana.
Na preostalom području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka Kopaonik Prostorni plan se sprovodi u prostornim planovima, urbanističkim planovima i urbanističko-tehničkoj dokumentaciji koji su usklađeni sa ovim prostornim planom. Preporučuje se u periodu do 2019. godine izrada i donošenje plana detaljne regulacije za sekundarni turistički centar Belo Brdo (sa skijalištem) na teritoriji opštine Leposavić.
Granice donetih urbanističkih planova na području Prostornog plana i granice urbanističkih planova (čiji se obuhvat, u celosti ili jednim delom, nalazi u granicama Nacionalnog parka Kopaonik) čija je izrada započela pre donošenja ovog prostornog plana date su na Referalnoj karti 3. „Karta sprovođenja” i ne mogu se menjati u postupku njihovog usklađivanja sa Prostornim planom.
2.2. Smernice za sprovođenje Prostornog plana usektorskim planovima i programima
Sprovođenje i razradu planskih rešenja i propozicija utvrđenih Prostornim planom u sektorskim planovima i programima u skladu sa zakonom obezbeđuju:
Javno preduzeće „Nacionalni park Kopaonik” detaljnim određivanjem granica zaštite na terenu i katastarskom planu i izradom odgovarajućeg zapisnika, odnosno operata, shodno obavezi utvrđenoj Zakonom o nacionalnim parkovima, a u saradnji sa Republičkim geodetskim zavodom, Zavodom za zaštitu prirode Srbije i Institutom za arhitekturu i urbanizam Srbije;
Javno preduzeće „Nacionalni park Kopaonik” donošenjem plana upravljanja i godišnjih programa upravljanja Nacionalnim parkom, shodno obavezi utvrđenoj Zakonom o nacionalnim parkovima;
Javno preduzeće „Nacionalni park Kopaonik” izradom i realizacijom programa razvoja naučnih i obrazovnih funkcija Nacionalnog parka, shodno obavezi utvrđenoj Zakonom o nacionalnim parkovima;
Javno preduzeće „Nacionalni park Kopaonik” izradom i realizacijom programa razvoja geoinformacionog sistema i monitoringa prirodnih i kulturnih vrednosti, zaštite i razvoja Nacionalnog parka, shodno obavezama utvrđenim Zakonom o nacionalnim parkovima;
Javno preduzeće „Nacionalni park Kopaonik” izradom i realizacijom programa prezentacije i popularizacije prirodnih vrednosti i kulturnih vrednosti, shodno obavezi utvrđenoj Zakonom o nacionalnim parkovima, a u saradnji sa nadležnim institucijama i subjektima razvoja turizma;
Republički geodetski zavod, u saradnji sa Javnim preduzećem „Nacionalni park Kopaonik”, ažuriranjem katastra nepokretnosti za područje Nacionalnog parka;
Javno preduzeće „Skijališta Srbije” izradom projekta razvoja ski-centra i skijališta „Kopaonik” i donošenjem srednjoročnog programa razvoja skijališta u Nacionalnom parku Kopaonik;
ministarstva nadležna za šumarstvo i zaštitu prirode i Javno preduzeće „Nacionalni park Kopaonik”, izmenama i dopunama osnova i programa razvoja šuma za GJ u čijem je obuhvatu Nacionalni park; a u saradnji sa vlasnicima zemljišta izradom programa gazdovanja šumama i pošumljavanja zemljišta u privatnom vlasništvu; kao i izradom planova zaštite šuma od požara u Nacionalnom parku i ostalom delu područja Prostornog plana;
Ministarstvo nadležno za turizam u saradnji sa ministarstvima nadležnim za životnu sredinu i prostorno planiranje, turističkim organizacijama i relevantnim akterima u turizmu i privatnim sektorom izradom Strategijskog master plana za održivi razvoj primarne turističke destinacije Kopaonik;
regionalno nadležan zavod za zaštitu spomenika kulture, u saradnji s nadležnim opštinskim upravama i privatnim sektorom, utvrđivanjem srednjoročnih i godišnjih programa istraživanja i zaštite nepokretnih kulturnih dobara;
korisnici lovnih područja, odnosno lovišta donošenjem programa razvoja lovnog područja, lovne osnove i godišnjih planova gazdovanja lovištem u obuhvatu Prostornog plana;
korisnici ribolovnih područja (voda), donošenjem programa razvoja ribolova i godišnjih planova gazdovanja ribolovnim područjima (stazama) u obuhvatu Prostornog plana;
Javno preduzeće „Putevi Srbije” usklađivanjem srednjoročnih i godišnjih programa izgradnje, rehabilitacije i održavanja državnih puteva;
skupštine opština Raška, Brus i Leposavić u saradnji sa ministarstvom koje obavljaju poslove vezane za poljoprivredu i Javno preduzeće „Nacionalni park Kopaonik”, asocijacijama poljoprivrednih proizvođača i vlasnicima zemljišta, donošenjem privredno-ekoloških planova korišćenja i zaštite livada i pašnjaka u granicama Nacionalnog parka i programa integralnog ruralnog razvoja za teritorije svojih opština;
skupštine opština Raška, Brus i Leposavić u saradnji sa ministarstvom nadležnim za turizam i Javno preduzeće „Nacionalni park Kopaonik” donošenjem opštinskih programa razvoja turizma;
opštinske uprave Raška, Brus i Leposavić odnosno javna preduzeća/direkcije koje obavljaju poslove vezane za opštinske puteve, usklađivanjem srednjoročnih i godišnjih programa razvoja mreže opštinskih puteva;
skupštine opština Raška, Brus i Leposavić donošenjem srednjoročnih planova zaštite zemljišta od vodne erozije, zagađivanja i drugih degradacionih procesa, zaštite voda od zagađivanja i nepovoljnih promena hidroloških režima, zaštite vazduha od zagađivanja, zaštite od prekomerne buke, kao i programa i planova monitoringa životne sredine (vazduha, buke, zemljišta i dr) i programa praćenja dokumentacije o strateškim procenama uticaja planova i procenama uticaja projekata na životnu sredinu;
skupštine opština Raška, Brus i Leposavić donošenjem srednjoročnih i godišnjih programa razvoja vodovodne i kanalizacione infrastrukture; plana za proglašenje erozionih područja i operativnog plana zaštite od poplava za teritorije svojih opština;
skupštine opština Raška i Brus i susednih opština donošenjem i realizacijom regionalnih planova upravljanja komunalnim otpadom za Raški i Rasinski upravni okrug i opštinskih planova upravljanja otpadom.
3. PRIORITETNA PLANSKA REŠENjA I PROJEKTI
Prioritetne aktivnosti na implementaciji Prostornog plana utvrđuju se za period do 2019. godine. Prioritetne aktivnosti prikazane su po oblastima, a utvrđene su za posebne namene prostora na području u granicama Nacionalnog parka Kopaonik, a gde je neophodno i na preostalom području Prostornog plana van granica Nacionalnog parka Kopaonik.
1.Zaštita prirodnih i kulturnih vrednosti
Plansko rešenje 1.1: Zaštita prirodnih i kulturnih vrednosti na području Nacionalnog parka Prioritetne aktivnosti: detaljno određivanje granica zaštite Nacionalnog parka na terenu i katastarskom planu i izrada odgovarajućeg zapisnika, odnosno operata, shodno obavezi utvrđenoj Zakonom o nacionalnim parkovima; priprema i donošenje plana upravljanja i godišnjih programa upravljanja Nacionalnim parkom, shodno obavezi utvrđenoj Zakonom o nacionalnim parkovima;ažuriranje katastra nepokretnosti za područje Nacionalnog parka;izrada i realizacija programa razvoja naučnih i obrazovnih funkcija Nacionalnog parka;izrada i realizacija programa razvoja geoinformacionog sistema i monitoringa prirodnih vrednosti, zaštite i razvoja Nacionalnog parka; izrada i realizacija programa prezentacije i popularizacije prirodnih i kulturnih vrednosti Nacionalnog parka; aktiviranje glavnih ulaznih stanica u Nacionalni park; postavljanje malih disperzovanih objekata u funkciji zaštite i prezentacije vrednosti Nacionalnog parka.
2. Turizam i rekreacija
Plansko rešenje 2.1: Kompletiranje i intenziviranje postojećih sadržaja turističke ponude Prioritetne aktivnosti: funkcionalno integrisanje ponude Turističkog centra u Nacionalnom parku sa ponudom Brzeća, Lisine i Jošaničke Banje – pripremom i realizacijom Programa objedinjene turističke ponude TC Kopaonik;modernizacija i komercijalizacija postojećih smeštajnih kapaciteta TC Kopaonik na Suvom rudištu, Jarmu i Srebrncu u skladu sa međunarodnim standardima i trendovima u turizmu i hotelijerstvu;unapređenje postojećih objekata javnih službi i servisa na Suvom rudištu i Jarmu;kompletiranje sportsko-rekreativnih sadržaja na Suvom rudištu;zaustavljanje neplanske izgradnje na području Nacionalnog parka; transformacija postojeće vikend izgradnje u komercijalni smeštaj; povećanje površina pod alpskim ski-stazama ; kompletiranje postojeće mreže zimskih nordijskih i letnjih izletničkih i planinarskih staza. Plansko rešenje 2.2. Izgradnja i uređenje novih sadržaja u funkciji razvoja turizma Prioritetne aktivnosti: prva faza izgradnje Vizitor-centra na Suvom rudištu i premeštanje mauzoleja Josifa Pančića na novu lokaciju, komunalno uređenje turističkih kompleksa Jaram, Srebrnac i Rendara;izgradnja novih smeštajnih kapaciteta na Suvom rudištu, Jarmu i Srebrncu; namenska izgradnja višefunkcionalnih objekata u skladu sa potrebama stacionarnih turista i dnevnih izletnika na Suvom rudištu i Jarmu;izgradnja sportsko-rekreativnih sadržaja na Jarmu i Srebrncu;izgradnja prioritetnih žičara, alpskih ski-staza i punktova sa ski-restoranima uz žičare u planiranim sektorima skijališta 2, 4, 5 i 7, prioritetno novih sadržaja na izlaznoj stanici žičare „Suvo rudište – Pančićev vrh” i kabinskih žičara „Brzeće/Bela reka-Mali Karaman – Suvo rudište” i „Lisina – Suvo rudište” sa ski-stazama;izgradnja nove mreže zimskih nordijskih i letnjih izletničkih i planinarskih staza, sa uređenim odmorištima, vidikovcima i skloništima na području Nacionalnog parka i van granica Nacionalnog parka;izgradnja planirane infrastrukture, prioritetno od sekundarnog turističkog centra Lisina ka poslovno-stambenom kompleksu u naselju Čajetina i komunalno opremanje tog kompleksa;pokretanje realizacije programa Centra nacionalne istorije i duhovnosti „Stefan Nemanja” .
3. Razvoj infrastrukturnih sistema
Plansko rešenje 3.1. Vodosnabdevanje Prioritetne aktivnosti: povećanje kapaciteta PPSV „Samokovska reka”; unapređenje sistema upravljanja i smanjenje gubitaka u postojećoj vodovodnoj mreži, prioritetno na području Nacionalnog parka. Plansko rešenje 3.2. Odvođenje otpadnih voda Prioritetne aktivnosti: povećanje kapaciteta PPOV na Repuškim bačijama; stavljanje u funkciju PPOV na Srebrncu i u Brzeću. Plansko rešenje 3.3: Izgradnja i modernizacija saobraćajne mreže Prioritetne aktivnosti: razvoj lokalnih saobraćajnica i rešavanje stacionarnog saobraćaja u Turističkom kompleksu Suvo rudište;realizacija deonice opštinskog puta (dužine oko 1 km) od Lisine do poslovno-stambenog kompleksu u naselju Čajetina, od ukrštanja sa DP IIa reda broj 210 (deonici 21002, od čvora 21001 Kopaonik na stacionaži oko km30+000 ka jugoistoku); realizacija planiranih helidroma u poslovno-stambenom kompleksu u naselju Čajetina i na Suvom rudištu. Plansko rešenje 3.4: Razvoj elektroenergetske infrastrukture Prioritetne aktivnosti: izgradnja TS 110/35 kV „Kopaonik” sa dalekovodom 110 kV do TS 110/35 kV „Raška”; razvoj gasovodnog sistema na području Prostornog plana. Plansko rešenje 3.5: Razvoj telekomunikacione infrastrukture Prioritetne aktivnosti: izgradnja MSAN Srebrnac i Brzeće;izgradnja optičkih kablova i MSAN za poslovno-stambeni kompleks u naselju Čajetina i naselja Kneževo, Ravnište, Bozoljin, Blaževo i Lisina. Plansko rešenje 3.6: Razvoj komunalne infrastrukture Prioritetne aktivnosti: izgradnja planirane vatrogasne stanice i organizacija vatrogasne službe u TC Kopaonik i Nacionalnom parku;izgradnja reciklažnih dvorišta i transfer stanice van područja Nacionalnog parka, prema projektnoj dokumentaciji; preusmeravanje tokova otpada na regionalne deponije za opštine Raška, Sjenica, Tutin i grad Novi Pazar i/ili regionalnu deponiju za Rasinski upravni okrug.
4. Zaštita životne sredine
Plansko rešenje 4.1: Unapređenja i zaštite kvaliteta životne sredine Prioritetne aktivnosti: antierozivna zaštita skijališta u Nacionalnom parku; antierozivna zaštita obuhvaćenih delova slivova akumulacija „Ćelije” i „Selova” (regulacije bujičnih vodotoka);kompenzacije za seču šume usled izgradnje turističkih sadržaja i realizacije skijališta pošumljavanjem goleti, pojaseva uz skijaške staze, saobraćajnice i vodotoke, uz formiranje rasadnika;izrada katastra zagađivača prirode i životne sredine i sprovođenje monitoringa vazduha, kvaliteta vode, zemljišta i buke na području Nacionalnog parka; izrada i sprovođenje programa zaštite zemljišta od vodne erozije, zagađivanja i drugih degradacionih procesa, zaštite voda od zagađivanja i nepovoljnih promena hidroloških režima, zaštite vazduha od zagađivanja, zaštite od prekomerne buke na području Prostornog plana; izrada strateških i procena uticaja na prirodu i životnu sredinu svih prioritetnih programa, planskih dokumenata i projekata.
4. MERE I INSTRUMENTI ZA IMPLEMENTACIJU
Za ostvarivanje planskih koncepcija, rešenja i propozicija Prostornog plana najznačajnija je primena sledećih mera i instrumenata različitih politika:
Zaštite prirode i prirodnih vrednosti i NKD:
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za životnu sredinu za izradu operata granica zaštite na katastarskom planu Nacionalnog parka;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za životnu sredinu za izradu i sprovođenje Plana upravljanja Nacionalnog parka;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za životnu sredinu, kulturu i turizam, kao i iz prihoda Javnog preduzeća „Nacionalni park Kopaonik” i sredstava privatnog sektora za izradu i sprovođenje programa prezentacije Nacionalnog parka i NKD;
razvoj informacionog i monitoring sistema o Nacionalnom parku i NKD koje će, u skladu sa zakonom, obezbediti Zavod za zaštitu prirode Srbije i nadležna ustanova zaštite spomenika kulture;
ministarstva nadležna za zaštitu životne sredine i izgradnju prostora, u saradnji sa Zavodom za zaštitu prirode Srbije, pojačanim nadzorom nad zaštitom prirodnih vrednosti i izgradnjom prostora u Nacionalnom parku; kao i urbanističke inspekcije radi kontrole postupka izrade i usklađivanja urbanističkih planova sa zakonom i propozicijama Prostornog plana;
priprema i postepeno uvođenje sistema kompenzacija i naknada vlasnicima zemljišta za nastale štete, uskraćivanje i umanjenje dobiti, kao i kompenzacionih programa (za razvoj poljoprivrede i sela, turizma, lokalnih infrastrukturnih i komunalnih sistema, javnih službi i dr) za ograničenja u razvoju lokalnih zajednica na području Nacionalnog parka, radi sprovođenja režima i mera zaštite prirodnih vrednosti.
Održivi razvoj turizma:
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstva za turizam i regionalni razvoj, IPA programa i drugih evropskih programa za izradu, institucionalno organizovanje i sprovođenje Strategijskog master plana za održivi razvoj primarne turističke destinacije „Kopaonik”;
saradnja, koordinacija i kooperacija Javnog preduzeća „Nacionalni park Kopaonik”, Javnog preduzeća „Skijališta Srbije”, i svih subjekata razvoja turizma radi obezbeđenja efikasnog upravljanja održivim razvojem skijaške i druge turističke infrastrukture i suprastrukture na području Prostornog plana;
poboljšanje koordinacije opštinskih javnih preduzeća za komunalne delatnosti, direkcija/zavoda (za urbanizam, građevinsko zemljište, puteve) i opštinskih uprava (urbanističke, građevinske, katastra nepokretnosti i druge službe) u pogledu objedinjavanja aktivnosti na uređenju građevinskog zemljišta, izgradnji i održavanju objekata komunalne infrastrukture u turističkim kompleksima, turističkim selima i turističkim punktovima;
Zaštita i održivo korišćenje voda i razvoj vodoprivredne infrastrukture:
uspostavljanje monitoringa parametara kvaliteta vode na području Nacionalnog parka „Kopaonik”, s matematičkim modelom za prognozu kvaliteta vode koji obezbeđuje Republička direkcija za vode, u saradnji sa Javnim vodoprivrednim preduzećem „Srbijavode” i drugim opštinskim javnim komunalnim preduzećima;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije, ministarstva nadležnog za vodoprivredu, IPA programa i budzeta obuhvaćenih opština za finansiranje rekonstrukcije i povećanje kapaciteta postrojenja za pripremu vode za piće, rekonstrukciju postojećih i izgradnju novih vodovodnih i kanalizacionih sistema, rekonstrukciju i povećanje kapaciteta postojećih i izgradnju novih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda;
Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta i održivi razvoj poljoprivrede:
korišćenje sredstava iz budzeta Republike Srbije za izradu i sprovođenje privredno-ekoloških planova korišćenja i zaštite livada i pašnjaka u Nacionalnom parku, šema nadoknada za održavanje sistema tradicionalne poljoprivrede na području Prostornog plana, kao i iz agrarnih budzeta opština za izradu i sprovođenje opštinskih programa integralnog ruralnog razvoja;
uspostavljanje poljoprivrednog informacijskog sistema (PIS) i pojačani nadzor nad korišćenjem, zaštitom i uređenjem poljoprivrednog zemljišta, poribljavanjem vodotoka i razvojem ribarstva, primenom sredstava za zaštitu bilja i drugih hemijskih sredstava i pojačanim veterinarsko-sanitarnim nadzorom, koji obezbeđuju opštinske uprave u saradnji sa ministarstvom nadležnim za poljoprivredu;
Zaštita i korišćenje šuma, održivi razvoj šumarstva i lovstva:
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije i Javnog preduzeća „Nacionalnog parka Kopaonik” za zaštitu, obnavljanje i uređenja šuma u Nacionalnom parku, i sredstava Javnog preduzeća „Srbijašume”, budzeta obuhvaćenih opština i privatnog sektora za unapređenje stanja šuma;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za šumarstvo, vodoprivredu i zaštitu životne sredine i sredstava korisnika lovišta i ribolovnih područja za zaštitu, proizvodnju i uzgoj divljači i ribe;
Razvoj infrastrukturnih sistema:
obezbeđenje sredstava za održavanje i rekonstrukciju državnih puteva iz budzeta Republike Srbije, sredstava Javnog preduzeća „Putevi Srbije” i kreditnih sredstava međunarodnih asocijacija i Evropske banke za rekonstrukciju;
obezbeđenje sredstava iz budzeta opština, za rekonstrukciju i dogradnju planiranih opštinskih puteva;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za energetiku i životnu sredinu, i sredstava privatnog sektora za istraživanje i komercijalno korišćenje lokalnih, obnovljivih izvora energije za zadovoljavanje određenih lokalnih energetskih potreba, kao i podsticajnih i kreditnih sredstava za ulaganja u energetski štedljiviju izgradnju i korišćenje objekata i nove energetski efikasnije i ekološki prihvatljivije tehnologije;
Zaštita životne sredine:
formiranje integralnog katastra zagađivača životne sredine koje obezbeđuju opštinske uprave, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine;
pojačani nadzor nad obavljanjem i kontrolom uticaja aktivnosti (turizam, saobraćaj i dr) na kvalitet životne sredine, koji obezbeđuju opštinske uprave i ministarstvo nadležno za zaštitu životne sredine;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za životnu sredinu i iz budzeta opština za izradu i realizaciju predviđenih planova i programa zaštite životne sredine (srednjoročnih planova zaštite od buke, programa i planova monitoringa životne sredine), za informisanje i edukaciju stanovništva o mogućnostima i efektima unapređenja kvaliteta životne sredine;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za životnu sredinu i iz budzeta opština, uz konkurisanje za korišćenje sredstava Evropske banke za obnovu i razvoj – EBRD, Svetske banke za investicione programe i drugih kreditnih i sredstava iz donacija, za izradu i realizaciju regionalnih i opštinskih planova upravljanja komunalnim otpadom. [pic]