Na osnovu člana 35. stav 2. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09 i 81/09 – ispravka) i člana 42. stav 1. Zakona o Vladi („Službeni glasnik RS”, br. 55/05, 71/05 – ispravka, 101/07 i 65/08),
Vlada donosi
O UTVRĐIVANjU PROSTORNOG PLANA PODRUČJA POSEBNE NAMENE
NACIONALNOG PARKA „TARA”
Član 1.
Utvrđuje se Prostorni plan područja posebne namene Nacionalnog parka „Tara” (u daljem tekstu: Prostorni plan), koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.
Član 2.
Prostornim planom utvrđuju se osnove organizacije, korišćenja, uređenja i zaštite područja Nacionalnog parka „Tara” na delovima teritorija opština Bajina Bašta i Čajetina i grada Užica.
Član 3.
Prostorni plan sastoji se iz tekstualnog dela i grafičkih prikaza.
Tekstualni deo Prostornog plana objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
Grafički prikazi (referalne karte) izrađeni su u razmeri 1: 50.000, i to: referalna karta 1 – Namena prostora; referalna karta 2a – Saobraćajna infrastruktura sa mrežom naselja, javnim službama i funkcijama; referalna karta 2b – Vodoprivredna infrastruktura; referalna karta 2v – Elektroenergetska i telekomunikaciona infrastruktura i referalna karta 3 i 4 – Prirodni resursi, zaštita životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara, turizam i sprovođenje plana.
Grafičke prikaze iz stava 3. ovog člana, izrađene u 12 primeraka, overava svojim potpisom ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.
Član 4.
Prostorni plan sprovodi se izradom i donošenjem prostornih planova jedinica lokalne samouprave i urbanističkih planova, kao i razvojnim planovima i programima, programima uređenja građevinskog zamljišta i programima zaštite životne sredine i prirode.
Član 5.
Grafički prikazi iz člana 3. stav 3. ove uredbe, čuvaju se trajno u Vladi (jedan komplet), Ministarstvu životne sredine i prostornog planiranja (tri kompleta), Ministarstvu za infrastrukturu (jedan komplet), Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede (jedan komplet), opštini Bajina Bašta (jedan komplet), opštini Čajetina (jedan komplet), gradu Užicu (jedan komplet) i Republičkoj agenciji za prostorno planiranje (tri kompleta).
Dokumentaciona osnova na kojoj se zasniva Prostorni plan čuva se u Republičkoj agenciji za prostorno planiranje.
Član 6.
Pravo na neposredan uvid u grafičke prikaze iz člana 3. stav 3. ove uredbe imaju pravna i fizička lica, pod uslovima i na način koji bliže propisuje ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.
Član 7.
Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i projekti uskladiće se sa odredbama ove uredbe na način utvrđen Prostornim planom.
Planovi i programi razvoja koji se donose po posebnim propisima, propisi i drugi opšti akti uskladiće se sa odredbama ove uredbe u roku od godinu dana od dana njenog stupanja na snagu.
Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i projekti, planovi i programi razvoja doneti do dana stupanja na snagu ove uredbe, primenjuju se u delovima koji nisu u suprotnosti sa ovom uredbom.
Član 8.
Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
05 broj 350- /2010
U Beogradu, ___________2010. godine
VLADA
PRVI POTPREDSEDNIK VLADE – ZAMENIK PREDSEDNIKA VLADEIvica Dačić
PROSTORNI PLAN PODRUČJA POSEBNE NAMENE NACIONALNOG PARKA „TARA”
I POLAZne osnove ZA izradu plana
I. OBUHVAT I OSNOVNE KARAKTERISTIKE PLANSKOG PODRUČJA
Područje Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka „Tara” (u daljem tekstu: PPPPN NP „Tara”) se nalazi na krajnjem zapadu Srbije i zahvata područje ograničeno laktastim delom toka reke Drine između Višegrada i Bajine Bašte. Obuhvata planinske delove Tare i njene padine prema Drini, Kremansku kotlinu i deo zlatiborskog područja, kao i dve veće akumulacije: Zaovine i Vrutci, dok jezero hidroakumulacije „Perućac” predstavlja graničnu zonu ka Bosni i Hercegovini. Plansko područje se nalazi između 43°44′ i 44°02′ severne geografske širine i 19°15′ i 19°44′ istočne geografske dužine. Prostire se između 230 m n.v. (periferni deo ka Bajinoj Bašti u blizini Rače u Drinu) i 1544 m n.v. (vrh Tare Zborište).
Plansko područje obuhvata delove opština Bajina Bašta, Užice i Čajetina, odnosno teritorije 15 katastarskih i opština (u daljem tekstu: K.O.), i to:
u opštini Bajina Bašta: K.O. Baserovina, K.O. Zaovine, K.O. Zaugline, K.O. Jagoštica, K.O. Konjska K.O. Reka, K.O. Mala Reka, K.O. Perućac, K.O. Rastište, K.O. Rača, K.O. Solotuša;
u opštini Užice: K.O. Bioska, K.O. Vrutci, K.O. Kremna, K.O. Mokra Gora;
u opštini Čajetina: K.O. Semegnjevo.
Tabela 1. Površinski udeo jedinica lokalne samouprave na teritoriji PPPPN NP „Tara”
Opština Ukupna površina jedinice lokalne samouprave(u km2) Deo jedinice lokalne samouprave u području PPPPN NP „Tara” Broj KO (km2) u % Bajina Bašta 673,00 299,38 47,19 10 Užice 667,00 275,81 43,47 4 Čajetina 647,00 59,27 9,34 1 Područje PPPPN NP „Tara” – 634,46 100,00 15
Tabela 2. Administrativna podela i distribucija stanovništva po Popisu 2002. godine za plansko područje
Područje PPPPN NP „TARA”Opština / Naselje Brojstanovnika Površina km2 Gustina naseljenosti (st/ km2) Područje PPPPN 7220 634,46 11,37 Bajina Bašta (područje PPPPN) 4812 299,38 16,1 Baserovina 213 19,53 10,9 Zaovine 442 64,01 6,9 Zaugline 348 12,67 27,5 Jagoštica 152 43,15 3,5 Konjska Reka 112 17,8 6,3 Mala Reka 489 22,41 21,8 Perućac 845 12,73 66,4 Rastište 473 61,86 7,6 Rača 672 16,62 40,5 Solotuša 1066 28,61 37,3 Užice (područje PPPPN) 2108 275,81 7,64 Bioska 554 43,44 12,75 Vrutci 222 8 2,78 Kremna 727 117,24 6,2 Mokra Gora 605 107,13 5,67 Čajetina (područje PPPPN) 300 59,27 5,06 Semegnjevo 300 59,27 5,06
Područje PPPPN NP „Tara” predstavlja prostor na kojem se nalaze vrednosti od republičkog, regionalnog i drugog značaja. Od republičkog značaja su:
Posebne prirodne vrednosti:
Nacionalni park Tara (granice utvrđene Zakonom o nacionalnim parkovima („Službeni glasnik RS”, br. 39/93, 44/93, 53/93, 67/93 i 48/94) sa zaštitnom zonom, čije granice su definisane Prostornim planom područja posebne namene Nacionalnog parka „Tara” („Službeni glasnik SRS”, broj 3/89);
Park prirode „Šargan-Mokra Gora” (granice utvrđene Uredbom o zaštiti predela izuzetnih odlika „Šargan-Mokra Gora”, („Službeni glasnik RS”, br. 52/05 i 105/05, a u „Službenom glasniku RS”, broj 81/08 područje je proglašeno za Park prirode);
Predeo izuzetnih odlika „Zaovine” (granice utvrđene Rešenjem o prethodnoj zaštiti predela izuzetnih odlika „Zaovine” „Službeni glasnik RS”, broj 76/08);
Deo parka prirode „Zlatibor” (KO Semegnjevo je deo ovog područja, opština Čajetina; procedura usvajanja Akta o zaštiti je u toku).
Plansko područje pripada Zapadnoj turističkoj zoni sa turističkom regijom Tara i delom turističke regije Zlatibor, utvrđene Prostornim planom Republike Srbije;
Slivno područje akumulacije Vrutci pripada Zapadnomoravsko – rzavskom regionalnom sistemu za snabdevanje vodom, a slivno područje Drine pripada Drinsko-limskom rečnom sistemu za korišćenje i zaštitu voda i hidroenergetsko korišćenje, utvrđenom Prostornim planom Republike Srbije i Vodoprivrednom osnovom Republike Srbije;
Plansko područje je i prigranično područje, mada, izuzev drumske veze Užice – Višegrad, preko Kremana i Mokre Gore, bez značajnih direktnih veza sa područjem Bosne i Hercegovine, zbog položaja doline Drine koja predstavlja morfološku i hidrološku prepreku za značajnije privredne veze u ovoj zoni. Prirodne vrednosti područja sa obe strane Drine, međutim, ukazuju na značajnu uslovljenost razvoja u celom prigraničnom području, kako bi se prirodne vrednosti u potpunosti očuvale i stvorili uslovi za proglašavanje čitave zone za transgranično prirodno dobro rezervat biosfere Drina.
Osnovni karakter području daju prostrani delovi vredne i zaštićene prirode. Veliki deo PPPPN NP „Tara” čini teritorija Nacionalnog parka „Tara” (u daljem tekstu NP „Tara”) čija se granica najvećim delom poklapa sa granicom Republike BiH i granicom opštine Užice, dok je skoro čitav preostali deo obuhvaćen Predelom izuzetnih odlika „Zaovine”, Parkom prirode „Šargan – Mokra Gora” i područjem predloženim za zaštitu kao Park prirode „Zlatibor”.
Polazne osnove zaštite i razvoja planskog područja predstavljene su kroz sledeće ciljeve:
Zaštita prirodnih dobara i kulturne baštine;
Stvaranje uslova da se normativna zaštita planski sprovodi, što podrazumeva utvrđivanje zona posebne namene (zaštićena dobra, zaštita akumulacija i izvorišta snabdevanja vodom, vojnih zona i objekata, i dr.);
Stvaranje uslova za održivi razvoj resursa, prirodnih dobara i kulturne baštine, što podrazumeva da budu u funkciji razvoja (turizma, poljoprivrede, usluga i drugih kompatibilnih aktivnosti) i revitalizacije stanovništva;
Utvrđivanje uslova i režima izgradnje, uređenja i korišćenja područja u zaštićenim područjima za komplementarne aktivnosti, u skladu sa zakonom i drugim propisima, a koje nisu u sukobu sa funkcijama Nacionalnog parka i drugih zaštićenih područja;
Oživljavanje, unapređivanje i dalji razvoj seoskih naselja i njihovo uključivanje u aktivnosti vezane za osnovne namene zaštićenih područja, što zahteva unapređenje saobraćajne i komunalne infrastrukture;
Stvaranje uslova za kontrolisano korišćenje prirodnih dobara, što zahteva proveru graničnih kapaciteta za pojedine namene i funkcije; i
Međusobno usklađivanje koncepcije planskog rešenja korišćenja, organizacije i zaštite prostora u zaštićenim područjima i koncepcije planskog rešenja održavanja i unapređenja korišćenja voda, zaštite kvaliteta voda i zaštite od štetnog dejstva voda.
U okviru pojedinih oblasti i grana posebno su definisani opšti, specifični i pojedinačni ciljevi, koji predstavljaju osnovu na kojoj se koncipiraju predlozi rešenja i pravila, a u skladu sa njima formiraju se kriterijumi korišćenja prostora i smernice za izbor prioriteta, mehanizmi i instrumenti za implementaciju prostornog plana.
Vremenski horizont PPPPN NP „Tara”, u skladu sa Odlukom o izradi Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka „Tara”, je od 2007. do 2021.godine. Pojedine planske postavke, u širem vremenskom kontekstu, s obzirom na godinu donošenja plana, mogu se realizovati i do 2025.godine.
II. PLANSKI I STRATEŠKI DOKUMENTI, PLANOVI I PROGRAMI
1. Prostorni plan Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 13/96)
Prostor NP „Tara”obiluje prirodnim potencijalima, koji mu obezbeđuju specifičnu ulogu u vidu bitnog elementa regionalnog progresa i razvoja. Naime, sama činjenica da je područje Tare, proglašeno za nacionalni park, predstavlja područje posebne namene i uslova, ali i područje od regionalnog značaja i potencijalnog međunarodnog značaja, što mu daje jednu od vodećih uloga u razvoju Republike Srbije. Samim tim, prostorno-funkcionalna implikacija geografsko-saobraćajnog položaja Tare dodeljuje joj i saobraćajni značaj u povezivanju sa susednim državama, pograničnim položajem, kao i postojanjem puta E-761 (Višegrad-Užice-Kraljevo-Pojate, veza sa E-75).
Korišćenje i zaštita prirodnih resursa:
Poljoprivredno zemljište
Akcenat je na porastu stočnog fonda i stočne proizvodnje, razvoju pašnjačkog stočarstva, kao i uzgoju retkog lekovitog bilja i specijalizovanih biljnih kultura i vrsta, kojima ovaj kraj obiluje. S tim u vezi je i uključivanje u eventualne razvojne, izvozne programe ponude lekovitog i aromatičnog bilja, šumskih plodova, specijalizovanih biljnih kultura, proizvodnja ekološki čiste hrane – uz programe zaštite područja vanrednih prirodnih pogodnosti.
Šume, šumsko zemljište i lovna područja
Predviđeno je unapređenje postojećih šuma, saniranje devastiranih, uvećanje šumovitosti, kao i zaštita funkcija šuma, racionalno korišćenje proizvodnih potencijala zemljišta i zaštita prirodne sredine.
Propisan je poseban režim zaštite za bogatu floru i faunu koji zahteva očuvanje retkih i ugroženih vrsta, kao i uvećanje brojnosti postojeće populacije sitne i krupne divljači. U tom smislu, šume Tare predstavljaju jedan od prioriteta kao područja prostorno-funkcionalnog razmeštaja budućih i sadašnjih lovno-uzgojnih centara i parkova divljači.
Korišćenje i zaštita voda i vodoprivredna infrastruktura
Bogatstvo rečnih tokova, i akumulacija, kao i dva jezera i HE Bajina Bašta, uvrstilo je prostor Tare u red striktnog režima zaštite kvaliteta (akumulacije do nivoa obezbeđenosti od 97%) i propisanog korišćenja vodnog potencijala (zaštita i racionalno korišćenje voda; kao zadatu kategoriju pripadanja I i II klasi kvaliteta; celovito korišćenje hidropotencijala). Vodosnabdevanje je orijentisano na lokalna izvorišta površinskih i podzemnih voda do maksimalnih mogućnosti. Izgrađena je akumulacija Vrutci koja ulazi u sastav regionalnog Zapadnomoravsko-rzavskog sistema (podsistem Đetina). Postoji i niz veštačkih akumulacija: Perućac, Zaovina, Stajića i dr., koje predstavljaju budući privredni potencijal. Prostorni plan Republike Srbije predviđa i zaštitu niza izvora površinskih voda (naročito na teritoriji KO Kremana i KO Mokre Gore).
Deo Drine, od Perućca prema Bajinoj Bašti, predstavlja rezervisanu zonu za odluku o novim vodoprivrednim sistemima.
Što se tiče zaštite voda od zagađivača, propisan je splet integralnih mera i kontinuiranih odluka od predviđene izrade posebnog plana zaštite voda, redovnih kontrola ambijentalnih i otpadnih voda, upotrebe svih zakonskih uredaba koje se tiču zaštite voda, do ažuriranja katastra zagađivača i emisije štetnih materija. Posebno je predviđeno postojanje regionalnih sistema za korišćenje, uređenje i zaštitu rečnih voda. Njih čine funkcionalno povezani objekti (akumulacije, postrojenja za prečišćenje otpadnih voda itd.), koji koordiniraju korišćenje i zaštitu kvaliteta voda.
Mineralne sirovine
Prostor Tare i okoline je istražna zona na kojoj postoji određena koncentracija metala i nemetala. U rejonu Perućca manje ležište metala (ruda nikla i dr.), a oko Bajine Bašte nemetala i građevinskog materijala. Prostori Segmenjeva i Mokre Gore su granična oblast Zlatiborske zone, u kojoj se eksploatišu bogata ležišta magnezita. Eksploatacija potencijalnih ležišta mora da bude u skladu sa zahtevima očuvanja ekoloških i ambijentalnih vrednosti.
Energetski izvori i infrastruktura
Područje Tare se obavezuje na povećanje proizvodnje energije i oslanjanje na sopstvene izvore, uz njihovo racionalno korišćenje. Računa se prvenstveno na snagu reka tj. na postojeće drinske hidroelektrane. Što se tiče prenosne mreže dalekovoda, planira se razvoj mreže sa ciljem smanjenja gubitaka u prenosu i racionalizaciji potrošnje.
Stanovništvo, naselja, delatnosti i regionalna podela:
Stanovništvo
Cilj je ravnomerniji teritorijalni razmeštaj stanovništva i povećanje broja mlađeg stanovništva u emigracionim područjima i područjima sa visokim indeksom starenja. Područje PPPPN NP „Tara” svrstava se u veoma retko naseljena područja ispod 50 stanovnika na km2, rejone izuzetne depopulacije i demografskog starenja. Trebalo bi delovati usklađenim merama demografskog razvoja i regionalne politike i obezbediti prioritetno sprečavanje prisutnih negativnih procesa.
Sistem gradskih centara i funkcionalna područja
NP „Tara” sa zaštitnom zonom pripada funkcionalnoj zoni sa centrom u Užicu, makroregionalnom centru. Predviđen je porast broja stanovnika do 2011. godine.
Razvoj i uređenje seoskih područja
Kako je opstanak i prosperitet seoskih naselja, jedan od dugoročnih državnih interesa, područje Tare i zaštitne zone, spada po svojoj strukturi, u zone kojima se planom propisuju specijalni programi i razvojne politike. Prostorni plan Republike Srbije predviđa strategiju višefunkcionalnog i integralnog razvoja sela (što znači da će, osim poljoprivredne, selo razvijati i privredne, uslužne, finansijske, turističke i ostale delatnosti), ali ne na štetu poljoprivrednog potencijala sela, koja će se ostvarivati putem politika i mera stimulacije sa državnog i regionalnog nivoa. To će povratno uticati na zapošljavanje radne snage, prosperitet sela, njihov opstanak u mreži naselja, sprečavanje depopulacije, veću afirmaciju ruralnih područja. Uz to, planira se povećanje infrastrukturne povezanosti – interne i sa gradskim centrima, i eliminisanje izolovanosti i inferiornosti seoskih od gradskih područja.
U okviru tipologije seoskih područja (10 tipova), sela tarskog područja pripadaju 2,4,5. i 9. vrsti, tj. planinskim, razbijenim selima, sa procesom depopulacije i nižeg životnog standarda. Zbog visokog udela starog stanovništva u ukupnom, činjenice da je poljoprivreda aktivnost kojom se bavi veliki deo aktivnog stanovništva, propisano je niz pravaca i strategija da se lokalno stanovništvo i njegova delatnost sačuva i usaglasi sa ostalim aktivnostima.
Javne službe u sistemu naselja
Na području Tare će se voditi akcije na poboljšanju obrazovne mreže i opremljenosti (osim u opštini Užice), i razvoja kapaciteta usluga lokalnih centara (centra zajednice naselja i centara sela).
Razvoj i razmeštaj industrije
Prostornim planom predviđen je potencijalni pojas industrijskog razvoja trećeg ranga, od Kremana prema Višegradu. Uz postojeće glavne industrijske centre srednje veličine (u obližnjem Užicu i Bajinoj Bašti), gde su koncentrisane industrije, radi se na afirmisanju i organizovanju malih industrijskih i prerađivačkih centara i pogona u lokalnim mestima, koji su prilagođeni bogatstvu i razvojnim potencijalima datog područja (razvijanje oblika prerađivačke industrije, uz prisutan stočni fond i potencijal proizvodnje zdrave hrane i produkcije lekovitog bilja, eventualnu drvnoprerađivačku industriju itd.). Sve privredne aktivnosti moraju biti usaglašene sa propisanim režimima zaštite.
Saobraćaj i veze
Drumski saobraćaj
Za važan cilj razvoja saobraćaja i veza usvojeno je integrisanje u jedinstveni saobraćajni sistem. U tome smeru, izdvaja se magistralni put M-5 (Užice-Kremna-Koroman), koji predstavlja segment puta E-761, koji dalje nastavlja na E-75 (glavni pravac TEM-a /mreža evropskih magistrala/, deo Koridora 10). Taj put je ključna saobraćajnica međunarodnog povezivanja i uključivanja u evropsku putnu mrežu. Drugi zadaci predviđeni planom, su razvoj i poboljšanje lokalnih saobraćajnica u cilju što boljeg povezivanja, funkcionisanja i korišćenja lokalnog područja i njegovih vrednosti. Isti principi važe i za poboljšanje regionalnih puteva.
Vazdušni saobraćaj
Postojeći aerodrom „Ponikve”, koji se nalazi u blizini planskog područja, pruža mogućnost da se koristi u civilne svrhe, posebno za turističke usluge.
Železnički saobraćaj
Najznačajnija veza u regionu je pruga Beograd-Bar. Planom se predviđa jednokolosečna pruga, krak Zlatibor-Jablanica-državna granica-Višegrad-Sarajevo.
Telekomunikacioni i poštanski sistem
Poboljšati kvalitet i kapacitet telekomunikacionog sistema i omogućiti ravnomernu pokrivenost mreže mobilne telefonije na teritoriji celog Zlatiborskog okruga, obezbediti funkcionisanje i modernizaciju postojeće mreže, kao i unapređenje i pružanje savremenih usluga. Razrađena je strategija razvoja sistema veza preko komutacione, transportne i pristupne mreže, kao i telekomunikacionog sistema radiodifuzije.
Plovni saobraćaj
Poseban vid saobraćaja koji je od lokalnog, turističkog i rekreativnog značaja (uglavnom na jezeru Perućac i delu Drine). U tom smislu raditi na poboljšanju usluga i korišćenja ovog potencijala.
Integralni transport
Prolazak važne magistrale kroz područje plana i činjenica da se u Užicu planira postavljanje potencijalnog robno-transportnog centra, koji će omogućiti racionalizaciju makro- i mikro- distribucije.
Turizam i zaštita prirodne sredine:
Razvoj turizma i organizacija prostora. Ciljevi obuhvataju:
valorizaciju najznačajnijih prirodnih i stvorenih potencijala turističke ponude za domaći i strani turizam, u skladu sa svetskim i domaćim trendovima i tražnjama, interesima sredine i politikom;
povećanje korišćenja kapaciteta i kvaliteta usluge (do svetskog standarda);
do vremenskog horizonta 2010. godine. kompletirati turističku ponudu u svakom smislu;
promovisati i socijalnu funkciju turizma (sportsku i rekreativnu), omogućiti uslove za dnevnu, vikend i prazničnu rekreaciju, korišćenje kao izletišta i razvoj svih vidova korišćenja.
Područje PPPPN NP „Tara” spada u prioritetne zone I grupe za iniciranje razvoja i uređenja do 2010. godine. Ovo područje pripada Zapadnoj turističkoj zoni i predstavlja deo Tara-Zlatibor-Zlatar regije. Sa razvijenim planinskim, eko, ambijentalnim vrednostima i tipovima planinskog, vodnog, lovnog turizma, prirodne i kulturne baštine i ostalom ponudom spada u područja vrhunske atraktivnosti i turističke vrednosti.
Zaštita životne sredine
Osnovni ciljevi su obezbeđenje čistog vazduha, vode, zemljišta, hrane, racionalno korišćenje prirodnih resursa, zaustavljanje erozije, zaustavljanje degradacije, sanacija. Za zaštitu ekosistema i predela preduzimaće se: biosanacija degradiranih područja, biotehničke mere zaštite, ekološka zaštita, regulacija, pošumljavanje, sanacija, postavljanje biofiltera. U domenu korišćenju resursa / prostora Prostornog plana Republike Srbije je usvojio opšti koncept održivog razvoja, a podržane su i parcijalne koncepcije u pogledu rešavanja komunalnih i ekoloških problema i pitanja (npr.: rukovođenje otpadom). U okviru mera zaštite životne sredine, ovo područje spada u kategorije sa najvišim tretmanima zaštite (kat. 8,7 i 6 – što je zaštita: strogih prirodnih rezervata, spomenika prirode, teritorija ograničene privredne aktivnosti, šuma i livadsko-pašnjačkih područja, delova nacionalnih parkova van rezervata, parkova prirode, park-šume, mesta veštačkih akumulacija i oko istorijskih spomenika i dr.).
Zaštita prirodnih dobara
Područje NP „Tara” je planirano za svrstavanje u prirodne vrednosti pod zaštitom UNESKO-a, tj. za sticanje međunarodnog statusa zaštite uz saradnju sa susednim državama. Detaljni spisak zaštićenih prirodnih i kulturnih dobara (po opštinama) dat je u Prostornom planu Republike Srbije.
Zaštita nepokretnih kulturnih dobara
Definisani su brojni spomenici kulture: manastir Rača (13. vek), arheološka nalazišta kao nekropola u Perućcu, u Kremnima stari Han, selo „Sirogojno” i dr. Ova mesta imaju posebnu zaštitu.
Bilansi korišćenja prostora:
Na osnovu bilansa osnovne namene površina za središnju Srbiju, do 2010.godine, beležio bi se porast površine šumskog zemljišta (32,8% na 37,2%), a donekle smanjenje poljoprivredne i ostalih površina.
Planom je određeno da će se raditi na povećanju pošumljavanja, zaštiti postojećih područja izuzetnih prirodnih vrednosti od nacionalnog značaja, kao i područja prirodnih ekosistema.
2. Ostali relevantni planovi, razvojni programi, strategije, projekti i konvencije
Za Plansko područje su relevantne i brojne strategije, planovi, razvojni programi i projekti i druga dokumentacija:
Nacionalna strategija održivog razvoja („Službeni glasnik RS”, broj 44/05);
Strategija regionalnog razvoja Republike Srbije za period od 2007. do 2012. godine („Službeni glasnik RS”, br. 55/05 i 71/05);
Strategija poljoprivrede Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 78/05);
Strategija razvoja šumarstva Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 59/06);
Strategija razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 44/05);
Strategija razvoja telekomunikacija u Republici Srbiji u periodu od 2006. do 2010.godine („Službeni glasnik RS”, br. 99/06 i 4/09);
Strategija razvoja turizma Republike Srbije („Službeni glasnik RS” broj 91/06);
Master plan razvoja turizma sa poslovnim planom za planinu Taru njeno okruženje (Horwath Consulting Zagreb, 2007.);
Poslovni (master plan) turističke destinacije Zlatibor – Zlatar (2007.);
Program rada i koncept strategije razvoja Mokre Gore za period 2007-2012.godine;
Prostorni plan opštine Užice, („Službeni glasnik grada Užica”, broj 9/10);
Prostorni plan opštine Čajetina (donet 2010. godine);
Prostorni plan Republike Srpske do 2015. godine („Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 86/07);
Prostorni plan područja Nacionalnog parka „Tara” („Službeni glasnik RS”, broj 3/89);
Vodoprivrednom osnovom Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 11/02);
Šumsko – privredna osnova za Tarsko – zlatiborsko šumsko – privredno područje;
usvojeni Planovi generalne regulacije za pojedine zone na Tari (Kaluđerske Bare, Račanska Šljivovica, Osluša i Sokolina) i Generalni plan revitalizacije pruge uzanog koloseka „Šargan Vitasi-Mokra Gora”, sa pratećim objektima u zoni područja Šarganska osmica, sa elementima regulacionog plana (01 br. 350-25/02 od 26. decembra 2002. godine) i dr.
Sva validna rešenja su iskorišćena i adekvatno uključena u koncept razvoja Planskog područja.
Pored navedenih za plansko područje su relevantne i brojne međunarodne konvencije koje je prihvatila i čiji je potpisnik Republika Srbija:
Konvencija o biološkoj raznovrsnosti;
Zakon o potvrđivanju Konvencije o biološkoj raznovrsnosti („Službeni glasnik SRJ – Međunarodni ugovori”, broj 11/01);
Konvencija o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa – Bernska Konvencija;
Zakon o potvrđivanju Konvencije o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, broj 102/07);
Konvencija o očuvanju migratornih vrsta divljih životinja – Bonska Konvencija (Bon, 1979);
Zakon o potvrđivanju Konvencije o očuvanju migratornih vrsta divljih životinja („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, broj 102/07);
Konvencije o proceni uticaja na životnu sredinu u prekograničnom kontekstu (Espo, 1991);
Konvencija o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama divlje flore i faune / Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora – CITES (Vašington, 1973);
Konvencija o močvarnim područjima koja su od međunarodnog značaja naročito kao staništa ptica močvarica – Ramsarska konvencija (Ramsar, 1971);
Konvencija o zaštiti svetske kulturne i prirodne baštine (Pariz, 1972);
Međunarodna konvencija za zaštitu ptica („Službeni list SFRJ”, broj 6/73);
Međunarodna konvencija za zaštitu bilja („Službeni list SFRJ”, broj 12/57).
II OCENA POSTOJEĆEG STANjA (SWOT ANALIZA)
Osnovni potencijali za razvoj planskog područja su:
očuvana prirodna sredina i specifičan sklop prirodnih uslova (reljef, klima, vode, zaštićena prirodna dobra, raznovrsni živi svet, i dr.) koji ovo područje svrstavaju u kategoriju bogatih prirodnim vrednostima i lepotama izuzetno pogodnim za razvoj turizma, i to: (a) nedirnuta priroda, lepota planine, šume, reke i jezera, čije slike stvaraju prepoznatljivi imidz jedinstvenog i kontrastima bogatog pejzaža; (b) postojeće turističke destinacije i zone (Mokra Gora, Zlatibor, Perućac itd.) sa kojima se Tara može integrisano razvijati;
jedan od najšumovitijih prostora Srbije što opredeljuje specifičan karakter i zaštitu ovog područja;
površinske i podzemne vode – turistički i hidroenergetski potencijal, potencijal za snabdevanje vodom za piće, navodnjavanje;
poljoprivredno zemljište i pašnjaci sa ograničenim prostiranjem, pogodni za proizvodnju zdrave hrane, što pruža dobar osnov za komplementarnost poljoprivrede i turizma;
postojeći turistički centri i kapaciteti.
Uočena ograničenja za razvoj ovog područja odnose se na:
neracionalnu upotrebu poljoprivrednog zemljišnog potencijala zbog neusklađenosti sa prirodnim uslovima i neselektivne proizvodne orijentacije;
nedovoljnu zaštitu od erozije i bujica;
smanjivanje šumskog fonda, izuzev na prostoru NP „Tara”;
depopulaciju, staro stanovništvo i lošu obrazovnu strukturu;
nedovoljno kvalitetnu lokalnu putnu mrežu i komunalnu infrastrukturu;
bespravnu gradnju;
usitnjenost, razbijenost i neizdiferenciranost naselja i centara, kao i nedovoljnu opremljenost naselja za podmirenje potreba stanovništva i turista;
nedovoljna ulaganja u podsticanje razvoja i opremanje područja.
Kao ključni problemi ističu se: nerazvijenost, nedostatak sredstava za ulaganje, izrazita depopulacija, problemi nedovoljnog uvažavanja režima zaštite, ali i nerešenog pitanja „kompenzacija” proizvođačima zbog ograničenja koja proizilaze iz režima zaštite.
Postojeći potencijali i ograničenja daju se u nastavku kroz SWOT analizu:
JAKE STRANE (snage) SLABOSTI Područje sa dobro očuvanom životnom sredinom;Mali emisioni potencijal prisutnih izvora zagađivanja; Smanjeni antropogeni uticaji na kvalitet životne sredine, koji se ogleda u: relativno malom zagađenju zemljišta, nizak stepen zagađenosti vazduha, ograničeno zagađivanje vode, problemi vezani za buku nisu zastupljeni u većoj meri; Specifične klimatske odlike planine Tara;Područje bogatsvto vodama, koje se ogleda u mnogobrojnim površinskim tokovima i podzemnim vodama; reka Drina, veštačke akumulacije;Šumsko bogatstvo – Nacionalni park Tara predstavlja jedno od najšumovitijih područja u Srbiji i to kako po površini tako i po kvalitetu;Prisustvo vrednih predeonih (pejzažnih) karakteristika; Divlja priroda; Planinski pejzaži i vizure;Geomorfološki oblici reljefa;Zaštićena prirodna dobra na planskom području, i to: Nacionalni park Tara sa izuzetno očuvanim i visokovrednim ekosistemima, brojnim retkim i ugroženim biljnim i životinjskim vrstama, ogromnim i kvalitetnim šumskim kompleksima, brojnim izvorima čiste vode, atraktivnim i jedinstvenim klisurama i kanjonima, sa: strogim prirodnim rezervatima „Crvene stene”, „Ljuti breg” (Rastište) i „Račanska šljivovica”, spomenikom prirode Pančićeva omorika „Pasjača” i „Borovo brdo” memorijalni prirodni spomenik (Rača) i dr., Park prirode „Šargan-Mokra Gora”;Prirodna dobra u statusu prethodne zaštite ili u postupku proglašenja: Predeo izuzetnih odlika „Zaovine”, deo Parka prirode „Zlatibor”;Izgrađena saobraćajna infrastruktura – drumska: (državni putevi I i II reda); železnička: (pruga Beograd – Bar), vodni saobraćaj je lokalnog i turističkog značaja;Blizina važnijih magistralnih koridora u Republici;Tradicija kod stanovnika da se bave poljoprivredom;Postojanje tradicionalnih sela sa etno nasleđem. Očuvanost lokalnih običaja, gastronomije i arhitekture;Postojanje različitih oblika turizma; Manifestacioni turizam; Blizina inostranog tržišta (Republika srpska). Nekontrolisano i ekstenzivno širenje naselja, prvenstveno zbog izgradnje vikend objekata (koji se često nalaze na najboljim lokacijama), bez neophodne infrastrukture; Naselja su ruralnog karaktera i razbijenog tipa, što umnogome otežava njihovo infrastrukturno opremanje;demografsko pražnjenje i pogoršana starosna struktura stanovništva; seoska naselja na području plana su poslednjih decenija izgubila skoro polovinu stanovništva (u odnosu na 1948. godinu);Nedovoljna izgrađenost i nepostojanje sistema odvođenja otpadnih voda kao i tretman otpadnih voda (PPOV); nezaštićenost vodnih resursa od zagađivanja;Neplanska seča šuma, nekontrolisano branje divljih plodova, lekovitog i aromatičnog biljaPostojanje eksploatacije kreča i drugih mineralnih sirovina i pored izraženih negativnih posledica po kvalitet životne sredine;Zagađivanje zemljišta i podzemnih voda usled neadekvatne upotrebe agrohemijskih sredstava, kao i od procednih voda sa deponija i smetlišta;Problemi ugrožavanja životne sredine zbog niskog nivoa razvijenosti komunalnih usluga i nefunkcionisanja deponija u skladu sa savremenim principima odlaganja komunalnog otpada; Zagađivanja Perućačkog jezera komunalnim otpadom; Pojava erozije i bujica koje uzrokuju štete odnošenjem tla;Postojanje divljih smetlišta na planskom području;Nedovoljna i neadekvatna informisanost stanovništva u cilju formiranja modela adekvatnog ekološkog ponašanja;nepostojanje organizovanog sakupljanja poljoprivrednih proizvoda, kao i njihovog otkupa i plasmana;nepostojanje smeštajnih kapaciteta visokog ranga – internacionalnog kvaliteta;nedovoljno održavanje putne mreže; periferni položaj u odnosu na važne državne putne pravce;neprilagođenost postojećih kapaciteta elektroenergetske infrastrukture zahtevima stalno rastuće potrošnje. Javna rasveta u naseljima, kao i na turističkim lokalitetima nije potrebnog nivoa;loše stanje postojeće putne infrastrukture, tehnički elementi nisu u skladu sa rangom saobraćajnica u mreži;nepostojanje aktivnih civilnih aerodroma u blizini;visok stepen zavisnosti poljoprivrede od eko uslova u vegetacionom periodu;nepostojanje baze podataka o poljoprivrednim gazdinstvima, zemljištu, proizvodnji i plasmanu;broj stoke daleko je ispod potencijala krmne baze;većina poljoprivrednih domaćinstava nema naslednika u poljoprivredi;usitnjenost poseda; otežan plasman robe (domaće / strano tržište) ;nepovezanost poljoprivrednih proizvođača i prerađivačkih kapaciteta;nedostatak uvođenja savremenih tehnologija;nedostatak skladišnog prostora (silosi, podna skladišta, sušare, hladnjače i sl.);Nedovoljna zaštita pojedinih delova Nacionalnog parka i drugih zaštićenih prostora; Zastarelost smeštajnih kapaciteta; Kvalitet zaposlenog osoblja. MOGUĆNOSTI OPASNOSTI (pretnje) Razvoj ekološki utemeljenih oblika turizma zasnovanih na principima održivosti: sportsko-rekreativnog, seoskog, izletničkog, zdravstvenog, etno i eko-turizma;Izgradnja i rad novih privrednih objekata u skladu sa odgovarajućim ekološkim standardima i propisanim normama;Revitalizacija poljoprivredne proizvodnje na principima održive poljoprivrede savremenih ekoloških zahteva;Prirodne pogodnosti tj. ekološki potencijal područja sa svim uslovima za proizvodnju ekološki „zdrave hrane”; Šumski potencijal i proizvodnja drvne mase uz razvoj manjih proizvodnih i pratećih uslužnih delatnosti u obodnim naseljima, uz ispunjavanje ekoloških kriterijuma u skladu sa propisima iz oblasti zaštite životne sredine;Saniranje stanja degradiranih prostora na planskom području; Racionalno korišćenje potencijala vodeći računa o prostorno-razvojnim ograničenjima i ekološkim uslovima;Stroga zaštita i kontrola zaštićenih prirodnih dobara i izvorišta vodosnabdevanja u cilju njihovog očuvanja i unapređenja;Mogućnost prekogranične saradnje kroz uspostavljanje regionalnog Rezervata biosfere „Drina”;Realizacija autoputskih koridora E-761 i E-763;Osposobljavanje aerodroma Ponikve za civilni saobraćaj;Definisanje lokacija za heliodrome u cilju razvoja ekskluzivnog turizma;Razvoj malih i srednjih proizvodnih kapaciteta koji su usklađeni sa zahtevima turističkog tržišta;Razvoj seoskog, eko, etno i agro-turizma;Stvaranje brenda lokalnih proizvoda;Povećan razvoj specifičnih oblika turizma na svetskom turističkom tržištu;Porast interesovanja za prostorima zaštićene prirode;Porast interesovanja za aktivnim odmorima;Porast interesovanja za boravak u ruralnim područjima; Mogućnost povezivanja na regionalnom i međunarodnom nivou. Neracionalno korišćenje prirodnih resursa usled nepoštovanja zaštitnih zona i propisanih režima korišćenja prostora; Nemogućnost usklađivanja poljoprivredne proizvodnje u okviru Nacionalnog parka Tara sa režimom zaštite ekološke celine u čijem okruženju se odvija;Opasnost od ne eliminisanja svih oblika eksploatacije mineralnih sirovina koje treba da se eliminišu sa područja Nacionalnog parka;Dalja devastacija prostora prouzrokovana neplanskom i neodrživom gradnjom i razvojem, kao i od ekstenzivnog i neplanskog korišćenja prirodnih resursa (pre svega, šuma);Nemogućnost uspostavljanja sistema monitoringa kvaliteta elemenata životne sredine;Nemogućnost obezbeđivanja materijalnih sredstava za investiciona ulaganja;Slaba efikasnost rada ekološke inspekcijske službe; nastavljanje demografskog pražnjenja i procesa starenja stanovništva; zaostajanje u razvoju i slabljenje konkurentske pozicije, pre svega turističke privrede;nedovoljno povezivanje i usklađivanje razvoja turizma, poljoprivrede i različitih usluga;izostajanje aktivnosti na međuopštinskom, regionalnom i transgraničnom povezivanju;dalja devastacija prostora usled neplanske i neodržive gradnje i razvoja, kao i od ekstenzivnog i neplanskog korišćenja prirodnih resursa;ne uspostavljanja sistema: organizacije upravljanja, finansiranja i monitoringa;Mogućnost uništavanja zaštićenih prostora u slučaju neplanske izgradnje;Zaostajanje u razvoju i gubljenje konkurentske pozicije;Nedostatak intenzivne promocije zaštićenih predela kako na domaćem tako i na inostranom tržištu;Zaostajanje u infrastrukturnom opremanju; Nedovoljna edukacija lokalnog stanovništva.
III CILjEVI, PRINCIPI I OPERATIVNI CILjEVI PROSTORNOG RAZVOJA PODRUČJA POSEBNE NAMENE
Opšti cilj razvoja i organizacije planskog područja je zaštita prirodnih dobara i kulturno istorijske baštine radi stvaranja uslova za održivi razvoj.
Ciljevi razvoja u oblasti demografskih kretanja:
zadržavanje i privlačenje populacije kroz aktivnosti i sadržaje koji pružaju kvalitetne životne perspektive za egzistenciju;
edukacija kroz različite programe i aranžmane, prvenstveno u oblasti razvoja turizma i komplementarnih aktivnosti;
podsticanje povećavanja veličine domaćinstava u cilju zaustavljanja gašenja seoskih ekonomija;
obezbeđivanje kvalitetnijih uslova života stanovništva, kroz formiranje uslužnih centara za zadovoljavanje potreba za različitim uslugama.
stvoriti uslove za brže zapošljavanje mladih i žena, čime bi se stvorili preduslovi za ostvarenje cilja povećanja prirodnog priraštaja.
Ciljevi održivog razvoja naselja i ruralnih područja:
Opšti ciljevi:
unapređenje i modernizacija stambeno-komunalnog kompleksa;
saobraćajna povezanost u kontekstu integrisanja prostora;
jačanje turističke funkcije i povezivanje sa okolnim područjima;
transformacija autonomnih naselja u zajednice, prema prirodnim i stvorenim potencijalima;
obezbeđenje kvalitetnog vodosnabdevanja naselja;
modernizacija odlaganja i eliminacije otpada.
Posebni ciljevi:
selektivan i planski razvoj sekundarnog stambenog fonda u funkciji razvoja turizma;
napuštene stanove privesti funkciji (stambenoj, poslovnoj, komercijalnoj…);
saobraćajna povezanost u kontekstu integrisanja prostora;
razvoj i unapređenje javnih usluga;
razvoj i unapređenja zajednice naselja u funkciji razvoja turističke destinacije;
razvoj sistema naselja i centralnih sadržaja; i
revitalizacija ruralnih područja.
Ciljevi u oblasti poljoprivrede:
Dugoročni cilj u oblasti korišćenja i zaštite poljoprivrednog zemljišta na planskom području je harmonično povezivanje proizvodnih, ekonomskih, ekoloških, pejzažnih i socio-kulturnih funkcija poljoprivrednog zemljišta i ruralnog prostora u celini, uporedo sa postepenim ostvarivanjem stalnog i primetnog poboljšanja materijalnog položaja poljoprivrednog stanovništva i kvaliteta življenja na selu. Na osnovu tako usklađenih interesa, treba težiti:
optimalnoj upotrebi raspoloživih resursa radi postizanja maksimalne ekonomske efikasnosti, vodeći računa da je isti po definiciji neobnovljiva kategorija;
očuvanju kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta, kao osnovnog resursa za razvoj poljoprivrede uvažavajući vrednosti i aspiracije ruralnog stanovništva i poljoprivrednika;
intenziviranju stočarske proizvodnje u skladu sa prirodnim resursima;
stvaranju uslova za pokretanje i razvoj proizvodnje zdrave organske hrane u funkciji razvoja turizma i tržišno orijentisana;
intenziviranju voćarske proizvodnje i povećanju površina pod voćnjacima u skladu sa prirodnim potencijalima;
podsticanju prenosa vlasništva nad zemljom i drugim poljoprivrednim resursima (stokom, mehanizacijom i sl.) sa porodičnih gazdinstva koji gube ili nemaju interes, volju i snagu za bavljenje poljoprivredom na vitalna porodična gazdinstva;
stvaranju zadovoljavajućeg kvaliteta življenja porodičnih poljoprivrednih gazdinstava kao nosioca razvoja ruralnog prostora i svih njegovih vrednosti;
negovanju i očuvanju genetske raznolikosti;
očuvanju prirodnih, kulturnih i tradicionalnih vrednosti ruralnih prostora;
razradi prepoznatljive slike kao dela regionalne specijalizacije poljoprivrede (Kremanski, Tarski, Mokrogorski, Šarganski, Drinski i sl.);
stvaranju preduslova za revitalizaciju i razvoj ruralnih prostora u celini.
Među specifičnim ciljevima ističu se:
usklađivanje namena i načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta sa režimima zaštite sa jedne, i prirodnim pogodnostima i ograničenjima, sa druge strane, uz poštovanje pragova agroekološkog kapaciteta različitih kategorija poljoprivrednih površina;
preduzimanje preventivnih mera zaštite od bujičnih tokova i poboljšanje prirodne plodnosti zemljišta;
unapređenje krmne baze na livadama i pašnjacima kao preduslova za unapređenje vodećeg sektora poljoprivrede – stočarstva;
zaštita zemljišta od stihijske vikend i druge izgradnje;
podsticanje diverzifikacije ruralne ekonomije uvođenjem dopunskih delatnosti (seoskog turizma, kućne radinosti, trgovine, malih i srednjih pogona i sl.) sa osloncem prvenstveno na direktan plasman u turističkoj ponudi (na turističkoj trpezi) i na korišćenje zaštitnog znaka NP u plasmanu proizvoda unutar turističke ponude i na drugim tržištima;
podsticanje razvoja poljoprivredne infrastrukture – skladišta, rashladnih prostora, doradnih pogona, pijaca i sl.;
uvođenje monitoringa kvaliteta poljoprivrednih proizvoda;
stvaranje uslova za formiranje efikasnog tržišta poljoprivednih inputa i autputa;
pokretanje procesa integracije na kompatibilnim ekonomskim mogućnostima i potencijalima opština na kojima se plansko područje nalazi, sa susednim opštinama u okviru Regiona i transgranične saradnje.
Ciljevi razvoja turizma:
Kao opšti cilj nameće se ostvarivanje razvoja održivog turizma prema standardima EU uz povećanje konkurentnosti turističke ponude kroz razvoj više vidova turizma: planinski, izletnički-vikend, tranzitni (drumski i rečni), sportsko-rekreativni, klimatski, manifestacioni, seoski, kulturni, lovni, uz istovremeni porast standarda života lokalnog stanovništva, posebno onih koji su na posredan ili neposredan način povezani sa razvojem turizma. Posebno se naglašava značaj očuvanja životne sredine, koncepcija razvoja sa polazištem u raspoloživim prirodnim resursima, svesti lokalnog stanovništva koje želi da sačuva autohtone vrednosti. kao i valorizacija kulturno-istorijskih spomenika i njihova zaštita za buduće generacije.
Opšti cilj jeste formiranje efikasnog sistema u cilju organizovanog aktiviranja privrednih potencijala i povećanje dostupnosti prirodnih dobara, ruralnih rejona, centara u mreži naselja, privrednih lokaliteta i turističke ponude u prostoru, zasnovano na principima održivog razvoja.
Posebni ciljevi razvoja saobraćajnog sistema su:
saobraćajno otvaranje područja izgradnjom zapadno-moravskog autoputa zajedno sa njegovim krakom od Užica ka Višegradu, kvalitetnije povezivanja sa mrežom državnih puteva Republike Srbije i aktiviranje i rekonstrukcija aerodroma „Ponikve” za civilne namene;
poboljšanje kvaliteta putne mreže dogradnjom, rekonstrukcijom i rehabilitacijom državnih puteva, pre svih državnog puta I reda br. 5 i mreže državnih puteva II reda;
povećanje saobraćajne dostupnosti i povezanosti centara u mreži naselja, privrednih lokaliteta i turističke ponude rekonstrukcijom, dogradnjom i izgradnjom pojedinih deonica opštinskih puteva;
poboljšanje kvaliteta i mreže linija javnog autobuskog saobraćaja;
održavanje putne infrastrukture i njene prohodnosti tokom cele godine;
intenzivnije korišćenje železničkog, kao i razvoj alternativnih, nemotornih vidova saobraćaja (biciklistički, pešački i dr);
rekonstrukcija železničke pruge uzanog koloseka Šargan Vitasi – Kremna – Branešci u cilju spajanja sa železničkom prugom normalnog koloseka Beograd – Vrbnica;
izgradnja objekata nautičkog turizma na jezerima Perućac i Zaovine;
razvoj mreže biciklističkih staza na osnovu razvojnog projekta „Tarocikl” na području Kaluđerskih Bara, Mitrovca i Predovog krsta, kao i razvoj komplementarnih pešačkih staza;
smanjenje štetnih uticaja saobraćaja na životnu sredinu i zaštita koridora svih postojećih i planiranih objekata saobraćajne infrastrukture.
Ciljevi razvoja hidrotehničke infrastrukture:
Opšti cilj je kvalitetno rešenje vodosnabdevanja, evakuacije otpadnih voda i zaštite površinskih i podzemnih voda od zagađivanja i regulacije bujičnih tokova. S tim u vezi, pojedinačni ciljevi se odnose na:
obezbeđenje potrebnih količina i kvaliteta vode za vodosnabdevanje izgradnjom lokalnih vodovoda i rekonstrukcijom postojećih;
zaštita izvorišta voda kroz utvrđivanje zona sanitarne zaštite;
evakuacija otpadnih voda realizacijom sistema sa potrebnim postrojenjima za prečišćavanje.
Ciljevi razvoja elektroenergetske infrastrukture:
Opšti cilj je kvalitetna električna energija na „pragu” potrošača. U vezi sa ovim definisani su i posebni ciljevi:
sigurnost napajanja potrošača električnom energijom;
prekidi u snabdevanju energijom svedeni na najmanju meru;
podrška korišćenju drugih vidova energije;
razdvajanje distributivnih elektroenergetskih objekata od gradskih (trafostanice i vodovi);
ugradnja uređaja za registrovanje vršne snage po pojedinim izvodima u razvodna postrojenja;
smanjenje gubitaka u isporuci električne energije.
Ciljevi razvoja telekomunikacione infrastrukture i poštanska mreža:
Opšti cilj je uspostavljanje takve komunikacione mreže, koja će biti sposobna da opsluži specifične zahteve i omogući pokrivenost teritorije. Kao posebni ciljevi se ističu:
razvoj prenosnih sistema u magistralnoj ravni, mrežnoj i pretplatničkoj ravni;
primena optike u prenosu u svim ravnima;
uvođenje digitalnog sistema prenosa;
izgradnja telefonskih centrala u digitalnoj izvedbi u svim ravnima dovoljnog kapaciteta;
razvoj mobilnih sistema veza;
razvoj mreže za prenos podatka JUPAK;
razvoj mreže ISDN i ISPN.
Ciljevi gazdovanja šumama i lovnim područjima:
Opšti cilj je održavanje i unapređenje svih funkcija šuma, očuvanje prirodnih vrednosti i retkosti, jačanje hidroloških, antierozionih, klimatskih, zdravstvenih, turističko-rekreacionih, naučno-nastavnih, lovno-privrednih i drugih funkcija šuma uz maksimalno moguću proizvodnju drveta najboljeg kvaliteta. To podrazumeva:
zaštitu i stabilnost šumskih ekosistema;
sanaciju opšteg stanja degradiranih šumskih ekosistema;
obezbeđenje optimalne obraslosti;
obezbeđenje funkcionalne trajnosti; i
očuvanje trajnosti i povećanje prinosa, ukupne vrednosti šuma i opštekorisnih funkcija šuma.
Posebni ciljevi:
zaštita i očuvanje strogih rezervata;
stalna zaštita zemljišta od erozionih procesa, sastojine bez gazdinskih intervencija;
protiveroziona zaštita zemljišta kroz povećanje sklopa i obraslost;
ekološki prihvatljiva optimalna proizvodnja tehničkog drveta najboljeg kvaliteta na prostorima na područjima na kojima režimi zaštite i korišćenja prostora to dozvoljavaju, a u skladu sa tim i povećanje stepena iskorišćenosti biomase, s obzirom na izuzetnu šumovitost područja, kao i na tendenciju boljeg korišćenja tzv. obnovljivih izvora energije;
proizvodnja šumskog semena na prostorima na područjima na kojima režimi zaštite i korišćenja prostora to dozvoljavaju.
Ciljevi gazdovanja lovnim i ribolovnim područjima odnose se na:
trajno i racionalno gazdovanje lovištem i ribolovnim područjem;
očuvanje postojeće raznovrsnosti faune i postizanje optimalne brojnosti i strukture gajenih vrsta divljači i ribljeg fonda;
utvrđivanje i popuna ekološke niše lovišta;
poboljšanje životne zajednice i uslova za razmnožavanje osnovnih vrsta divljači i ribe;
primenjivanje naučnih saznanja i dostignuća u lovstvu i ribolovstvu;
razvijanje saradnje sa zainteresovanim organima, organizacijama i naučnim institucijama;
saradnja sa graničnim lovačkim i ribolovačkim organizacijema;
razvijanje sportskog, privrednog i lova sa posebnom namenom, kao i sportskog ribolova na za to utvrđenim delovima lovišta;
razvoj domaćeg i inostranog lovnog i ribolovnog turizma;
organizovanje stručnog obučavanja lovačkog i ribolovačkog kadra i podizanje lovačke i ribolovačke svesti i kulture;
preduzimanje mera na popularizaciji lovstva i ribolovstva.
Ciljevi razvoja privrednih delatnosti:
Opšti cilj je stvaranje uslova za održivi razvoj prirodnih dobara i kulturno-istorijske baštine – što podrazumeva da budu u funkciji ekonomskog razvoja (otvaranja novih radnih mesta kroz aktivnosti u turizmu, u poljoprivredi, uslugama i drugim kompatibilnim aktivnostima) i revitalizacije stanovništva.
U posebne ciljeve razvoja spadaju:
oživljavanje, unapređivanje i dalji razvoj seoskih naselja i njihovo uključivanje u aktivnosti vezane za osnovne namene Nacionalnog parka;
stvaranje uslova za ekonomsku valorizaciju osnovnih turističkih motiva – brojnih prirodnih i kulturnih dobara;
razvoj partnerstva javnog i privatnog sektora;
edukacija lokalnog stanovništva u funkciji proizvodnje (zdrave hrane, specifičnih proizvoda i sl.), pružanja turističkih usluga (boravak, ishrana, vodiči i dr.) i očuvanja životne sredine (odnos prema prirodi i korišćenju resursa).
Ciljevi zaštite prirodnih resursa i vrednosti:
Kao osnovni ciljevi zaštite prirodnih vrednosti nameću se:
zaštita – proglašenje novih prirodnih dobara: Predela izuzetnih odlika „Zaovine” i Parka prirode „Zlatibor” u skladu sa zakonom;
očuvanje glavnih činilaca životne sredine i stvaranje pretpostavki za održivo korišćenje zaštićenih predela;
očuvanje prirodnih i estetskih obeležja pejzaža, vrednosti živog sveta i biološke raznovrsnosti, a posebno šuma;
zaštita biodiverziteta rezervata prirode;
zaštita zemljišta u cilju zadržavanja prirodnih karakteristika i sprečavanja erozije;
zaštita geoloških, geomorfoloških, hidrografskih, pedoloških, arheoloških i dendroloških mesta i fenomena;
trajnost i unapređenje prirodnih, fizičkih, zdravstvenih i estetskih vrednosti područja;
štedljivo i pažljivo korišćenje prirodnih resursa (potencijali pijaće vode i šumskih resursa);
rekultivacija prostora oštećenih izgradnjom objekata, odnosno drugim građevinskim radovima ili eksploatacijom mineralnih sirovina, kao i sanacija žarišta ekscesivne i jake erozije;
uklanjanje objekata bez odgovarajuće planske dokumentacije.
Ciljevi zaštite nepokretnih kulturnih dobara:
Opšti cilj je očuvanje integriteta putem revitalizacije i prezentacije, uz maksimalnu afirmaciju i unapređenje potencijala. Posebni ciljevi se odnose na:
stručnu brigu o kulturnom nasleđu i od strane nadležnih institucija;
sprovođenje mera zaštite i stalnu kontrola stanja;
kontinuirani rad na evidenciji, istraživanju i valorizaciji pojedinih objekata, spomeničkih i ambijentalnih celina, znamenitih mesta i drugih vrednosti kulturne baštine;
promociju kulturne baštine uz povećanje pristupačnosti zainteresovanoj javnosti;
saradnju službi zaštite prirode i službi zaštite kulturnih dobara u cilju prezentacije zaštitu kulturnog pejzaža, kao jedinstvene prirodne i kulturne celine.
Ciljevi zaštite životne sredine:
Opšti ciljevi u oblasti zaštite i unapređenja kvaliteta svih elemenata životne sredine, po najvišim standardima su:
obezbeđivanje kvalitetne životne sredine što podrazumeva čist vazduh, dovoljne količine kvalitetne i higijenski ispravne vode za piće, očuvanost poljoprivrednog zemljišta, ekosistema i biološke raznovrsnosti, kvalitetne površine za rekreaciju i turizam, zdravstveno bezbedna hrana, uređenost naselja i sl.;
postizanje racionalne organizacije, uređenja i zaštite prostora usklađivanjem njegovog korišćenja sa mogućnostima i ograničenjima u raspolaganju prirodnim resursima i stvorenim vrednostima;
preduzimanje adekvatnih preventivnih mera uz uspostavljanje sistema kontrole svih oblika zagađivanja.
Posebni ciljevi:
zaštita voda (površinskih i podzemnih) uz primenu integralnog pristupa u upravljanju i korišćenju vodnih resursa (korišćenje, zaštita voda i zaštita od voda); očuvanje kvaliteta površinskih voda u skladu sa zahtevanom klasom kvaliteta;
striktna zaštita svih zona koje su rezervisane kao izvorišta vodosnabdevanja;
zaštita zemljišta, uz integralni odnos u planiranju i upravljanju zemljišnim resursima;
zaustavljanje erozije u najugroženijim područjima;
zaštita i očuvanje kvaliteta vazduha;
zaštita prirodnih predela, ambijenata i pejzaža oko kulturno–istorijskih spomenika;
uravnoteženo korišćenje prostora sa stanovišta zaštite životne sredine i obezbeđenje uslova za očuvanje i adekvatno gazdovanje prirodnim bogatstvima;
upravljanje svim vrstama otpada na ekološkim osnovama;
razvoj naučno-istraživačkih aktivnosti u funkciji zaštite životne sredine.
IV KONCEPCIJA PROSTORNOG RAZVOJA PODRUČJA POSEBNE NAMENE
I. POLAZIŠTA ZA KONCEPCIJU PROSTORNOG RAZVOJA
PODRUČJA POSEBNE NAMENE
Koncepcija održivog, ekološki usmerenog i kontrolisanog razvoja mora biti u funkciji očuvanja i zaštite prirodnih vrednosti koje treba učiniti dostupnim za razvoj turizma i komplementarnih delatnosti.
Realizacija koncepcije zaštite, razvoja i uređenja podrazumeva da se pri planiranju i realizaciji aktivnosti na planskom području vodi računa o sledećem:
U oblasti zaštite neophodno je:
Kao stalni zadatak zaštite ističe se prostorno definisanje posebnih prirodnih i drugih vrednosti, staništa retkih biljnih i životinjskih vrsta, očuvanih biotičkih zajednica i značajnih, karakterističnih lokaliteta. Obezbeđivanje ekološke stabilnosti, diverziteta i genetskih resursa. Utvrđivanje prirodnih spomenika (geomorfološkog, geološkog, hidrološkog, botaničkog i dr. karaktera), zaštićenih okolina nepokretnih kulturnih dobara, te prostora sa posebnim ambijentalnim, pejzažnim i etnološkim vrednostima (sve u režimu I i II stepena ili sa posebno propisanim merama zaštite).
Obezbeđenje zaštite po najvišim standardima svih elemenata životne sredine (voda, vazduh, zemljište, vegetacija, flora, fauna, spomeničko nasleđe i dr.).
Korišćenje prostora i prirodnih resursa bazirano je na poštovanju ekoloških, odnosno principa održivog razvoja. Prostor zaštićenih prirodnih dobara treba okarakterisati kao ekskluzivan i prednost dati javnim, turističko – rekreativnim i uslužnim sadržajima.
U oblasti uređenja neophodno je:
Izrada neophodne planske dokumentacije za celo područje, pojedine delove i zone sa definisanjem urbanističko-tehničkih uslova po najvišim standardima zaštite prirode i životne sredine i organizacije i uređenja prostora.
Obezbeđenje maksimalnog nivoa infrastrukturne opremljenosti:
evakuaciju otpadnih voda preko kanalizacije i nepropusnih septičkih jama;
obavezno prečišćavanje otpadnih voda pre ispuštanja u recipijent;
korišćenje isključivo ekoloških energenata (struja, TNG i dr.), a za manje potrošače prihvatljivo je i drvo kao energent;
kabliranje osnovne elektro-mreže;
obezbeđenje potrebnog kapaciteta vode za piće za sve korisnike;
evakuacija komunalnog otpada;
regulacija i uređenje vodotoka za potrebe zaštite od voda;
zabrana izgradnje kapitalne infrastrukture u režimima I i II stepena zaštite.
Rekonstrukcija, sanacija, konzervacija i sl. objekata graditeljskog nasleđa, bez obzira na pojedinačni značaj, kao i njihova odgovarajuća prezentacija.
Reintrodukcija iščezlih biljnih i životinjskih vrsta, prema strogo kontrolisanim programima.
Sanacija i revitalizacija zagađenih i degradiranih lokaliteta i zona (deponija, pozajmišta, kamenoloma, degradiranih pašnjaka, i erozionih područja (zone intenzivne erozije).
Sanacija i uređenje „urbanizovanih” zona.
U oblasti korišćenja neophodno je:
Definisanje razvoja onih delatnosti koje su zasnovane na raspoloživim i obnovljivim resursima, koje su međusobno komplementarne i ekološki opravdane, spojive u jedinstven koncept zaštite i razvoja prirodnih i drugih vrednosti područja.
Izgradnja:
zakonske uredbe upućuju na to da se planovi razvoja i izgradnje mogu realizovati uglavnom u III režimu zaštite;
prioritet se daje javnim i turističkim objektima. Otvaranje novih građevinskih područja i vikend izgradnje se u načelu destimuliše;
svi planovi izgradnje moraju biti bazirani na kvalitetno razrešenoj infrastrukturi, posebno onoj kojom se obezbeđuju zaštita vodotoka i zemljišta, odnosno visoki standardi zaštite prirode i životne sredine;
rekonstrukcija objekata bez povećanja gabarita i spratnosti;
nova izgradnja (i rekonstrukcija) uz poštovanje lokalnih tradicionalnih arhitektonskih obeležja;
redovno investiciono održavanje objekata i infrastrukture;
nove zahteve za izgradnjom usmeravati ka seoskim naseljima radi sprečavanja disperzivne gradnje.
Poljoprivreda:
u planovima razvoja poljoprivrede definisati upotrebu hemijskih sredstava i veštačkih đubriva, odnosno planirati ekološki prihvatljiva sredstva;
obnavljanje stočarstva uz moguće aktiviranje postojećih kapaciteta, uz procenu kompatibilnosti sa osnovnim funkcijama prirodnih dobara;
primena savremenih organizacionih i drugih rešenja u razvoju stočarstva;
kontrolisano sakupljanje šumskih plodova, lekovitog bilja itd. u II i III stepenu zaštite.
Šumarstvo:
planiranje gazdovanja šumama zasnivati na poznavanju bioloških osobina pojedinih vrsta drveća koje izgrađuju šumu, kao i poznavanju stanišnih uslova koji su preduslov za uspevanje pojedinih vrsta. Neophodno je stoga doći do odgovarajućih stručnih mera koje će u budućnosti šumskim ekosistemima omogućiti značajno i brže unapređenje postojećeg stanja, a da se pri tom iz postojećeg šumskog fonda ne iznese manje od polovine moguće drvne zalihe;
održavati višestruke uloge i funkcije svih definisanih i proučenih tipova šuma, šumskih staništa i šumskih predela, uz adekvatne i na vreme sprovedene mere nege šuma;
razvoj vitalnih šuma i šumskih površina valorizovanih kroz II i III stepen zaštite usmeravati negom i obnovom ka nastanku biološki stabilnih šumskih ekosistema visoke produktivnosti;
veštačko podizanje šuma koristiti kao dopunu, a ne kao zamenu prirodnom podmlađivanju šuma;
intenzitet korišćenja prirodnih resursa šumskih ekosistema smanjiti na svim površinama u II i III stepenu zaštite;
sprovoditi mere za oporavljanje i rehabilitaciju ugroženih vrsta, sa odgovarajućih staništa uz primenu mera reintrodukcije;
pošumljavanje goleti, erodiranih površina i sl. autohtonim vrstama;
konverzijom izdanačkih i devastiranih visokih šuma, neobraslih šumskih površina, požarišta i dr. i povećavati ukupnu površinu visokih šuma;
trajno poboljšavati uslove za jačanje antierozivnih, hidroloških, turističko-rekreativnih, ekoloških i drugih korisnih funkcija šuma;
lovstvo;
uzgoj lovne divljači i razvoj lovstva samo na autohtonim vrstama na lokacijama predviđenim lovnim osnovama;
zabrana lova osim sanitarnog, a u I stepenu zaštite ni sanitarni lov. Težište aktivnosti bazirati na edukativnim i sličnim aktivnostima (foto-safari i dr.);
težnja da na zaštićenim područjima nema ograđenih lovišta, a ograđivanje lovišta vršiti samo u najneophodnijim slučajevima i u skladu sa uslovima nadležnog zavoda za zaštitu prirode;
povećanje brojnosti proređenih vrsta;
postizanje brojnosti populacija gajenih vrsta divljači koji omogućava uspešno lovno gazdovanje i njihovu efikasnu zaštitu.
Ribilov:
dozvoljen sportski ribolov u strogo kontrolisanim zonama (pojedine deonice vodotoka, akumulacije);
unapređenje ribljeg fonda u vodotocima i akumulacijama isključivo sa autohtonim vrstama.
Vodoprivreda:
formiranje jedinstvenog sistema upravljanja vodnim resursima i racionalno korišćenje voda;
stroga zaštita kvaliteta podzemnih i nadzemnih voda od svih oblika zagađenja;
mogućnost planiranja miniakumulacija za vodosnabdevanje sa naglaskom na lokacije izvan lokaliteta u režimu zaštite I i II stepena;
ograničeno korišćenje hidroenergije.
Ostale delatnosti:
razvoj delatnosti koje su u funkciji prezentacije i korišćenja prirodnih dobara (sport, rekreacija, turizam, zanatstvo), a nisu u suprotnosti sa režimama zaštite i ne izazivaju degradaciju prostora i zagađenje životne sredine;
sanacija svih lokacija degradiranih eksploatacijom mineralnih sirovina, izgradnjom i drugim aktivnostima;
obezbediti kvalitetne saobraćajne veze iz pravca Bajine Bašte, Užica, Višegrada i Zlatibora (Turistički centar „Vode”);
za potrebe sanacije lokalnih saobraćajnica na teritoriji koju obuhvata NP „Tara” dozvoliće se korišćenje manjih količina tehničkog kamena, ali isključivo na strogo kontrolisanim lokacijama, pod prethodno propisanim uslovima Zavoda i isključivo za potrebe J.P. „Nacionalni park Tara”
U skladu sa navedenim propisuju se sledeći uslovi korićenja, uređenja prostora, sa ciljem zaštite i unapređenja prirodnih vrednosti:
1) Opšteg značaja:
očuvanje, unapređenje i stroga zaštita prirodnih i kulturno-istorijskih vrednosti, naročito Pančićeve omorike i ekosistema u kojima živi, kao osnovnih fenomena i ukupnog ambijenta prirodne sredine zaštićenih područja;
naučna istraživanja, edukacija i prezentacija zaštićenih područja javnosti;
obezbeđivanje povoljnih uslova za odbranu zaštitu od elementarnih i drugih većih nepogoda.
2) Republičkog i regionalnog značaja:
očuvanje, jačanje i proširenje šumskog fonda, povećanje prinosnih mogućnosti šume uz unapređenje svih njenih funkcija uključujući i proizvodne, kako u državnom, tako i u privatnom sektoru;
proizvodnja hrane, a naročito stočarskih proizvoda na osnovama postojećih prirodnih uslova, posebno prirodne hrane;
stvaranje uslova za unapređenje kvaliteta života i rada stanovništva područja kroz smanjenje razlika u uslovima privređivanja i življenja u razvijenim i manje razvijenim područjima, kroz razvoj svih funkcija zaštićenih područja, razmeštaj proizvodnih snaga i naseljske opreme, radi zaustavljanja migracije stanovništva sa područja planine Tara;
rekreacija, sport i turizam na motivima položaja, prirodnih i stvorenih vrednosti, pod uslovom da se ne remete aktivnosti od opšteg značaja koje su u rangu prvog prioriteta.
3) Regionalnog i opšteg značaja:
razvoj šumarstva prilagođen funkcijama zaštićenih područja uz zaštitu, održavanje i unapređivanje svih funkcija šuma, a time i kompletnih šumskih ekosistema, što znači da će se šumama gazdovati sa ciljem apsolutnog očuvanja prirodnih vrednosti i retkosti, jačanja hidroloških, antierozionih, klimatskih, zdravstvenih i drugih funkcija šuma uz maksimalno moguću proizvodnju drveta najboljeg kvaliteta;
razvoj stočarstva (goveda i ovce) zavisno od kapaciteta prostora u predviđenim uslovima zaštićenih područja;
razvoj male privrede, odnosno izvornih oblika proizvodnje zasnovanih na tradiciji područja;
vodoprivreda u funkciji vodosnabdevanja, odvođenje otpadnih voda, zaštite prirode (od degradacije i požara) i rekreacije (uključujući sportski ribolov) kao i ograničene energetike;
saobraćaj u funkciji pristupa i tranzita za potrebe zaštićenih područja, turizma, šumarstva, stočarstva i poljoprivrede, odbrane i zaštite od elementarnih nepogoda.
Navedene aktivnosti u rangu drugog i trećeg prioriteta odvijaće se u svemu prema režimima aktivnosti prvog prioriteta, a aktivnosti trećeg prioriteta će se jednim delom usklađivati i sa režimom aktivnosti drugog prioriteta.
II. KONCEPCIJA PROSTORNOG RAZVOJA PODRUČJA POSEBNE NAMENE
Koncept organizacije prostora planskog područja utvrđen je u skladu sa ciljevima za zaštitu i razvoj područja, namenom površina, a polazi:
u oblasti zaštite i korišćenja prirode, prirodnog i kulturnog nasleđa od obezbeđivanja adekvatne saobraćajne pristupačnosti vrednostima za zaštitu, istraživanje i istraživačku edukaciju, omogućavanja kontrolisanih itinerera kretanja posetilaca i turista; obezbeđivanje prostornih uslova za integrisano upravljanje Nacionalnim parkom i drugim zaštićenim područjima i kontrolu njihove zaštite;
u oblasti šumarstva od obezbeđivanja saobraćajnih pristupa i potrebne mreže objekata za gazdovanje svim delovima šume uz istovremeno korišćenje šumskih puteva za ostale aktivnosti;
u oblasti poljoprivrede od lociranja manjih poljoprivrednih kapaciteta u okviru poljoprivrednih domaćinstava sa njihovim optimalnim saobraćajnim povezivanjem sa otkupom robe i potrošačima, kao i povezivanje livada u seoskim atarima po obodu Nacionalog parka;
u oblasti turizma, rekreacije i sporta od pogodne lokacije turističkih centara prema prirodnim uslovima i njihove saobraćajne pristupačnosti; obimu i položaju terena za letnju i zimsku rekreaciju, uključujući pristupačnost objektima prirodne i kulturne baštine, hidroakumualcijama i bačištima – prvenstveno na osnovu postojećih trasa puteva i staza;
u oblasti saobraćaja od obezbeđivanja saobraćajnih pristupa svim sadržajima Nacionalnog parka i drugih zaštićenih područja za sve vrste kretanja;
u oblasti vodoprivrede od racionalnog vodosnabdevanja i kanalisanja otpadnih voda, zaštite voda i zaštite od štetnog dejstva voda, kao i razvoja hidroenergetike;
u oblasti mreže i funkcije naselja i turističkih centara od dobre povezanosti i opremljenosti istih mrežom i objektima infra i suprastrukture;
u oblasti od obezbeđivanja uslova za optimalno smanjenje povredivosti prostora u ratnim situacijama kroz disperziju sadržaja, pre svega po pitanju proizvodnje hrane i lokalnog snabdevanja vodom i energijom i njihovo višestruko saobraćajno povezivanje;
u oblasti zaštite od elementarnih nepogoda od obezbeđivanja uslova za zaštitu od požara, zemljotresa i planinskih nepogoda odgovarajućim rasporedom većeg vodozahvata, šumskih prostora, disperzije sadržaja, skloništa i sl.
Na planskom području razlikuje se više prostorno – funkcionalnih celina:
Nacionalni park „Tara”
U granicama Nacionalnog parka karakteristične su dve prostorno-funkcionalne celine: Visoka Tara sa 11.562 ha i Ravna Tara sa 7.613 ha. Granica između dve celine ide od brane Kruščica, šumarskim putem do Mitrovca, zatim putem ka Kozjim stenama do iznad Perućca, odakle se spušta putem Mitrovac – Perućac do obale Perućačkog jezera.
Visoka Tara je definisana kao prostorno-funkcionalna celina zbog toga što obuhvata skup najvrednijih delova prirode i prirodnih vrednosti sa najmanjim stepenom izmenjenosti i to u I stepenu prirodni rezervati sa oko 2.948,75 ha i u II stepenu zaštite zaštitne šume, semenski objekti, park – šume, ogledna polja i predeone i kulturno-istorijske celine sa oko 7.732,39 ha. Ovo je deo Nacionalnog parka gde prioritet ima zaštita prirode i prirodnih resursa, a od delatnosti šumarstvo, lovstvo i planinska poljoprivreda tradicionalnog tipa. Važan turistički punkt je na Predovom krstu odakle su dostupne sve najvažnije i najvrednije atrakcije i vrednosti Visoke Tare.
Ravna Tara pored toga što sadrži prirodne vrednosti i kulturna dobra od značaja za Nacionalni park predstavlja i aktivan privredni prostor u kome, osim u posebno izdvojenim prostorima sa režimima zaštite I (274 ha) i II stepena (1.310 ha), prioritet imaju šumarstvo i turizam i u ovom prostoru predviđa se izgradnja turističkih i pratećih objekata u postojećim turističkim centrima Kaluđerske Bare, Šljivovica, Mitrovac i u novoplaniranim Osluši i Sokoloni, kao i u zoni Krnje jele uz put od Zaovina ka Mitrovcu.
Područje Nacionalnog parka ostaje i u planskom periodu sa malom gustinom naseljenosti, kako zbog prirodnih ograničenja, tako i zbog zaštite prirode i prirodnih vrednosti. Na ovom području ne predviđa se proširenje građevinskih površina, pogotovo ne u granicama I i II stepena zaštite, niti povećanje koncentracije stalnog stanovništva, što znači da se zadržavaju postojeća seoska naselja grupisana u zaseocima koja imaju uslov za dalji opstanak i razvoj. To su centar zajednice naselja Rastište i Jagoštica, sa grupama zaseoka, kao i zaseoci naselja Solotuša, u blizini turističkog centra Kaluđerske Bare, prostorno-definisani grupacijama stambenih objekata sa okućnicama.
Sela Rastište i Jagoštica, pored svoje osnovne funkcije, zbog svog položaja, očuvanih ambijentalnih i etnografskih vrednosti predstavljaju u turističkoj ponudi područja posebnu vrednost. Građevinska područja nisu posebno izdvojena jer su ovo sela razbijenog tipa. Prostornim planom predviđena je izgradnja u okviru okućnica seoskih domaćinstava. Ostale površine odnose se na izgrađene površine saobraćajnica, saobraćajnih objekata i drugih infrastrukturnih objekata, a van granica građevinskih područja turističkih centara i seoskih naselja.
Područja „Predela izuzetnih odlika „Zaovine”, Parka pridode „Šargan – Mokra Gora” (oba u zaštitnoj zoni NP „Tara”) i Parka prirode „Zlatibor”
Radi zaštite zaštićenih područja Nacionalnog parka u njegovom neposrednom okruženju određena je zaštitna zona. U njoj se nalazi više zaštićenih područja: Područja „Predela izuzetnih odlika „Zaovine”, Parka pridode „Šargan – Mokra Gora” (oba u zaštitnoj zoni NP „Tara”), a van nje je deo Parka prirode „Zlatibor” i područja koja pripadaju slivnom području akumulacije „Vrutci” u slivu Đetine. Uloga zaštitne zone svodi se na adekvatnu zaštitu od direktnog fizičkog ugrožavanja kroz moguću neplansku izgradnju u okruženju na glavnim saobraćajnim prilazima Nacionalnom parku i dr. Zaštitna zona obuhvata sledeće prostorno-funkcionalne potceline:
A – (Zaovine) – Predeo izuzetnih odlika „Zaovine” čini integralni deo sa Nacionalnim parkom u prirodnom i privrednom, odnosno razvojnom smislu. Opšti uslovi za obavljanje delatnosti i zaštitu prirodnih vrednosti predloženi za prostorno-funkcionalnu celinu Ravna Tara, važili bi i za područje Zaovina. Specifičnosti ove zone su u razvoju naselja i turizma, naročito u domaćoj radinosti i vikend turizmu, sa aktiviranjem svih delova sela, posebno onih zaselaka na granici ka Republici Bosni i Hercegovini. Uključivanje rekreativnih motiva ove zone rasteretilo bi Nacionalni park od prekomernog korišćenja, a saobraćajno otvaranje ka Mokroj gori, omogućiće novi pristup području. Razvoj šumarstva, poljoprivrede i male privrede, trebalo bi da doprinese razvoju naselja i da utiče na zadržavanje stanovništva. U ovom prostoru moguć je i smeštaj dela zaposlenih na području Nacionalnog parka s obzirom da na postojanje začetog centra naselja (zaseoci Nova Vežanja, Jezdići i dr.).
B – (dolina Drine), V – (Solotuša – Mala reka) i G – (Kremanska i Mokrogorska kosa i kotline) imaju zajedničke karakteristike od kojih su najznačajnije:
šumsko zemljište većim delom je u privatnom vlasništvu sa relativno degradiranim šumama i prisutnom erozijom, što zahteva veće radove na privođenju optimalnom stanju i gde su planirani radovi na pošumljavanju neophodni sa stanovišta interesa Nacionalnog parka i razvoja šumarstva, intenzivniji razvoj poljoprivrede – stočarstva nije kontraindikovan, ukoliko se bude vodilo računa i o drugim ograničavajućim faktorima – kapacitetu raspoloživog zemljišta, zaštiti izvorišta vodosnabdevanja, razvoju lovstva i dr.;
u Mokrogorskoj kotlini (sa Drvengradom, Šarganskom osmicom i Mokrom Gorom) i njenom obodu nastavlja se razvoj turizma, prvenstveno etno i sličnog, a u severnom planinskom obodu ove kotline u zoni skijališta „Iver” razvija se zimski skijališni turizam, kao i razni vidovi atrakcija i manjih smeštajnih kapaciteta na potezu Vukićevac – Kršanjska glava – Iver i dalje ka Zborištu;
poljoprivreda, kao tradicionalna delatnost u ovoj zoni je od prioritetnog značaja: u nižim delovima ratarstvo i voćarstvo, a u višim stočarstvo, pogotovo u zonama bližim Nacionalnom parku (Ljuto i Dobro Polje kao specifične turističke zone etno-turizma i stočarstva);
područje centra Kremana, kao centra zajednice naselja za plansko područje, namenjeno je razvoju naseljskih i centralnih funkcija, formiranju turističke ponude, naročito u domaćoj radinosti, formiranju radne zone, a sve to, uz obavezu obezbeđenja uslova za zaštitu zemljišta i voda od zagađivanja, s obzirom da se delovi Kremana nalaze u široj zoni sanitarne zaštite hidroakumulacije „Vrutci”;
dolina Drine, odnosno njen uzani deo uz sam vodotok u zoni Perućca ka Bajinoj Bašti namenjen je naseljskim sadržajima, saobraćaju, a u zoni hidroakumulacije i turizmu, sportu, rekreaciji, ribolovu i sl.;
Solotuša i Mala reka na padinama prema Bajinoj Bašti su šumsko – poljoprivredne zone, sa ulogom zaštite od erozije i obezbeđenja pristupa Nacionalnom parku.
D – (Semegnjevo u okviru Parka prirode „Zlatibor”) – izuzev zona u I i II režimu zaštite za koje će važiti posebni uslovi u skladu sa Zakonom i u kojima je glavna orijentacija korišćenja prostora i aktivnosti – šumarstvo, ostali delovi ove K.O. u III režimu zaštite namenjeni su poljoprivredi (stočarstvu, prvenstveno) i šumarstvu, ali i turizmu. S obzirom da preko Semegnjeva vodi najkraći put od Tare, preko Mokre Gore ka Zlatiboru, Semegnjevo se javlja kao tranzitna turistička tačka na budućem „turističkom” putu.
Područja van zaštićenih zona (Kremna , Bioska, Vrutci)
Prioritetna namena ovih zona je zaštita hidroakumulacije „Vrutci” i poljoprivredna proizvodnja na livadskim i pašnjačkim površinama (stočarstvo, u prvom redu i obezbeđenje hrane za ishranu stoke). Turistička valorizacija ovog prostora je, takođe, perspektivna.
Korišćenje, organizacija i uređenje planskog područja povezano je sa konceptom zaštite koja uvažava prirodne i stvorene potencijale i vrednosti, ali i postojeća ograničenja i konflikte.
Planski prostor će se razvijati u skladu sa potrebama i zahtevima zaštite prostora i socio-ekonomskog razvoja. Očuvanje prirodnih i kulturnih vrednosti prostora predstavlja najvažniji kriterijum pri koncipiranju namene prostora. U skladu sa tim zaštićena područja će se štititi i razvijati isključivo u skladu sa propisanim režimima korišćenja prostora. To se naročito odnosi na celo područje budućeg rezervata biosfere „Drina”, a posebno na područje :
Nacionalnog parka „Tara”;
predela izuzetnih odlika „Zaovine”;
Parka prirode „Šargan – Mokra Gora”;
Parka prirode „Zlatibor”.
Pored navedenih, utvrđeni su posebni režimi korišćenja prostora i za: zone zaštite oko nepokretnih kulturnih dobara, zone zaštite izvorišta vodosnabdevanja, zaštitne pojaseve u infrastruktrnim koridorima, kao i zone i pojaseve zaštite oko izvora zagađivanja životne sredine i dr.
Plan obezbeđuje uslove za razvoj koji prvenstveno omogućavaju zaustavljanje depopulacije i degradacije zemljišta (prostora) uz poštovanje uslova okruženja, ispoljenih interesa i razvojnih potencijala. Osnovni koncept korišćenja, organizacije i zaštite prostora uvažava težnju za integralnim razvojem, čime se čuvaju sve vrednosti NP „Tara” i drugih zaštićenih i vrednih prostora planskog područja i, istovremeno, izborom aktivnosti koje ne ugrožavaju primarnu zaštitnu funkciju. Ovakav koncept podrazumeva:
povećanje šumskog zemljišta i šumovitosti, na račun manje vrednog poljoprivrednog zemljišta i erozijom ugroženih terena;
razvoj poljoprivrede u skladu sa prirodnim pogodnostima terena i proizvodnom orijentacijom, zahtevima razvoja turizma, kompatibilnog sa potrebama zaštite;
zabranu gradnje svih objekata u skladu sa zonama zaštite;
formiranje razvojnih zona, prvenstveno orijentisanih na turizam i komplementarne aktivnosti (Perućac, Predov krst, Kaluđerske Bare, Mitrovac, Mokra Gora – Kremna – Šargan);
zaokruživanje građevinskih rejona naselja i njihovo buduće „popunjavanje” s obzirom na izrazito nisku gustinu naseljenosti koja omogućuje da se, pored stambenih zona, mogu formirati i manje radne zone, u skladu sa režimima zaštite;
rezervisanje prostora za koridore i zone novih infrastrukturnih sadržaja (saobraćajne, hidrotehničke, elektroenergetske, telekomunikacijske infrastrukture i komunalne objekte);
poštovanje zahteva koji proizilaze iz funkcija posebnih namena.
Elementi koncepta korišćenja, organizacije i zaštite prostora su razrađeni u pogledu:
korišćenja i uređenja prostora za zone i pojaseve s posebnim režimima zaštite voda, prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, pojaseva infrastrukturnih koridora i od izvora zagađenja;
pravila izgradnje i uređenja prostora za osnovne kategorije zemljišta i različite vrste objekata (poljoprivredno zemljište, vodno zemljište, šumsko zemljište i građevinsko zemljište.
Sa aspekta aktivnosti prvog prioriteta u pogledu zaštite i održivog korišćenja zaštićenih područja ustanovljeni su sledeći osnovni režimi u zaštićenim područjima:
I najviši stepen podrazumeva strogu zaštitu najznačajnijih prirodnih i kulturno-istorijskih vrednosti, kao i elemenata prirodne sredine za strogu zaštitu, sa aktivnostima naučnih istraživanja, edukacije i ograničene prezentacije za javnost;
II niži stepen podrazumeva neposrednu, prelaznu zaštitu oko površina u I stepenu, zaštitu posebno vrednih celina prirodne sredine, sa aktivnostima naučnih istraživanja, edukacije, prezentacije zaštićenih područja javnosti;
III najniži stepen podrazumeva selektivno, ograničeno korišćenje prirodnih bogatstava i kontrolisane intervencije i aktivnosti u prostoru ukoliko su usklađene sa funkcijama zaštićenog prirodnog dobra ili su vezane za tradicionalne oblike obavljanja privrednih delatnosti (poljoprivrede i šumarstva) i stanovanja, uključujući i turističku izgradnju funkcije rekreacije i sporta, vodoprivredu, energetiku čiste, obnovljive energije i saobraćaj;
regulisano šumarstvo i stočarstvo, u punoj meri funkcije turizma, rekreacije i sporta, vodoprivredu, energetiku čiste, obnovljive energije i saobraćaj.
Napominje se da će nova kategorizacija na Ia, Ib, II i III stepen zaštite biti urađena od strane nadležnog Zavoda za zaštitu prirode Srbije u skladu sa Zakonom.
Posmatrano po ustanovljenim režimima, navedene aktivnosti će se u zaštićenim područjima odvijati pod sledećim opštim uslovima:
očuvanje, unapređenje i zaštita prirodnih i kulturno-istorijskih vrednosti u I stepenu zaštite kao osnovna funkcija zaštićenih područja definiše režim I stepena zaštite po kome ovi objekti, shodno Zakonu o zaštiti prirode i Zakona o zaštiti kulturnih dobara, predstavljaju strogo zaštićene zone namenjene organizovanom naučnom istraživanju, edukaciji i javnoj prezentaciji u skladu sa uslovima zaštite, bez ikakvih aktivnosti koje bi na bilo koji način remetile izvornu prirodnu sredinu ili kulturno dobro, izuzev odbrane u ratnim uslovima i zaštite od velikih elementarnih nepogoda i to samo u slučaju preke potrebe i izuzev strogo definisanih mera nege i održavanja u I stepenu zaštite i stroge zaštite ugroženih elemenata prirode (jako strme, erodirane i nestabilne površine);
naučna istraživanja biće koncentrisana na površinama I stepena zaštite, zatim na određenim površinama II stepena i po potrebi u okviru III stepena, a obuhvatiće naučne oblasti biologije, pedologije, fizičke geografije, poljoprivrede, medicine, veterine, šumarstva, po jedinstvenom programu;
edukacija mlađeg istraživačkog kadra i studenata odvijaće se pod istim uslovima kao naučna istraživanja, a opšta edukacija svih kategorija školske dece i omladine biće kombinovana sa rekreacijom i sportom, pretežno na površinama III stepena i pod određenim uslovima na površinama II stepena zaštite;
prezentacija zaštićenih područja biće kombinovana sa turizmom, rekreacijom i sportom i odvijaće se po posebnom programu: u I stepenu zaštite samo delom, uz stroga ograničenja, u II stepenu zaštite po određenim itinererima i u III stepenu bez posebnih ograničenja;
zaštita posebno vrednih celina prirodne sredine podrazumeva odgovarajući tretman staništa retkih i ugroženih autohtonih biljnih i životinjskih vrsta, kao i posebne pejzažno-ambijentalne celine – sve pretežno u II stepenu zaštite i samo manjim delom u III stepenu zaštite;
šumarstvo će biti prilagođeno režimu zaštićenih područja po stepenima zaštite uz uslov očuvanja, unapređenja i zaštite šumskih ekosistema. Šumama će se gazdovati tako da se obezbedi prioritet opšte-korisnih nad ekonomskim funkcijama šuma. Na šumskim površinama se neće dozvoljavati ispaša niti drugi oblici poljoprivrednog korišćenja, ali će se dozvoljavati radovi na zaštiti od erozije;
turizam, rekreacija i sport sa svojim glavnim sadržajima predviđaju se u III stepenu zaštite područja koje tangiraju magistralni putevi prema Jadranu i Bosni, kao i regionalni duž Drine. Položaj zaštićenih područja, saobraćajna pristupačnost, fenomen zaštićenih područja i već izgrađeni turistički sadržaji opredelili su ovo područje kao jedno od vodećih centara planinskog turizma Republike sa konceptom celogodišnjeg korišćenja (domaća komercijalna ponuda, specijalna dečija i omladinska odmarališta, tranzit). Ove aktivnosti su jedne od glavnih nosilaca funkcije zaštićenih područja i agensa razvoja lokalnog stanovništva, poljoprivrede, male privrede i društvenog standarda u neposrednom okruženju;
stočarstvo sa proizvodnjom sena predstavljaće poljoprivredu u zaštićenim područjima i biće najvećim delom locirano u III stepenu zaštite sa bačijama i pregonskom ispašom, dok se u II stepenu predviđa samo ograničena i strogo kontrolisana pregonska ispaša ovaca. Težište u stočarstvu biće i delom na proizvodnji mesa, mleka i osnovnih mlečnih proizvoda za turističke centre u III stepenu zaštite, kao i manjim delom kontrolisano u II stepenu zaštite. Predviđa se i sakupljanje lekovitog i aromatičnog bilja i divljih plodova za preradu u okruženju zaštićenih područja;
izuzev u slučaju naučnog istraživanja i edukacije mlađeg istrživačkog kadra i studenata, sve od navedenih aktivnosti u zaštićenim područjima (opšta edukacija, prezentacija zaštićenih područja putem posete, rekreacija, sport i turizam, kao i stočarstvo i dr.) biće dimenzionisane zavisno od kapaciteta prostora (geogrfskog, ekološkog, agroekološkog i dr.);
rudarstvo u zaštićenim područjima neće biti zastupljeno ni u kom obliku, izuzev ako je od strateškog značaja za zemlju;
vodoprivreda će obuhvatiti vodosnabdevanje turističkih centara, ostalih punktova zaštićenim područjima i naselja po obodu zaštićenim područjima iz posebno zaštićenih zona izvorišta i pojedinačnih izvora lociranih u sva tri stepena zaštite, zatim kanalisanje otpadnih voda u zaštićenim područjima sa obaveznim prečišćavanjem i ispuštanjem van zaštićenih područja (uključujući i zone sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja i akumulacije „Vrutci”), radi zaštite svih rezervata čiste vode;
osnovno elektro-snabdevanje u zaštićenim područjima predviđeno je iz sistema elektroprivrede. Dodatna proizvodnja čiste, obnovljive energije iz lokalnih izvora može da obuhvati korišćenje hidro i termalne energije u II i III stepenu zaštite, odnosno korišćenje energije sunca, vetra i biogasa u III stepenu zaštite. Korišćenje energije u II stepenu zabranjeno je režimom zaštite ekosistema, prirodnih i ambijentalnih celina;
saobraćaj u svim vidovima (drumski, šumski, sportsko-rekreativni) odvijaće se najvećim delom u III stepenu zaštite. U II stepenu zaštite intenzitet kolskog saobraćaja reduciran je na neophodan tranzit, potrebe zaštićenih područja, šumarstvo, odbrane i zaštite od elementarnih nepogoda, a rekreativno-sportska kretanja regulisana su određenim koridorima i intinererima. U I stepenu zaštite saobraćaj se ograničava na minimalno pešačko kretanje;
aktivnost Vojske u zaštićenim područjima biće vezana za postojeće turističke objekte na Kaluđerskim Barama u III stepenu zaštite izdvojenim površinama specijalne namene kod Kremana i Ponikava;
zadovoljenje potrebe odbrane u ratnim uslovima i zaštite od elementarnih nepogoda obezbediće se u sva tri stepena zaštite zaštićenih područja kao integralni deo aktivnosti, a posebno u domenu zaštite prirode, šumarstva, turizma, rekreacije i sporta, stočarstva, vodoprivrede, lokalne energetike, saobraćaja u zaštićenim područjima, uz mogućnosti za lokalnu proizvodnju hrane i drugih proizvoda, stvaranje uslova za evakuaciju stanovništva, za organizovanje zdravstvenih sadržaja, obezbeđenje uslova za zaštitu od požara i zemljotresa i sl.;
od ostalih aktivnosti, telekomunikacija će se realizovati zavisno od zaštite posebnih prirodnih vrednosti, a potom od potrebe zaštićenih područja, turizma i telekomunikacija u II i III stepenu zaštite, a komunalne aktivnosti odvijaće se u III stepenu zaštite, zavisno od potrebe zaštićenih područja i turizma.
V KONCEPCIJA I PROPOZICIJE ZAŠTITE, UREĐENjA I RAZVOJA PRIRODE I PRIRODNIH SISTEMA
I. PRIRODNA DOBRA I VREDNOSTI
Kriterijumi za valorizaciju i utvrđivanje režima zaštite
Ocenu ispunjenosti uslova za zaštitu predmetnog planskog područja obavio je Zavod za zaštitu prirode Srbije uz uvažavanje sledećih kriterijuma:
autentičnost (stepen izvornosti) – stepen izmenjenosti prirodnog stanja, glavnih činilaca, elemenata i odlika nekog prostora ili pojava pod direktnim ili posrednim uticajem čoveka;
reprezentativnost – pokazatelj jedinstvenosti, tipičnosti i specifičnosti prirodnog dobra u okviru grupe istorodnih pojava;
retkost – izraz kvantitativnog stanja i pokazatelj ugroženosti određene pojave ili procesa, vezano za određeni prostorni ili vremenski okvir;
raznolikost – izražena bogatstvom raznovrsnih, međusobno kombinovanih, prirodnih pojava i procesa;
celovitost – izražava stepen jedinstva i zaokruženosti određenog prostora ili pojave i njihovih sadržaja;
pejzažna atraktivnost – po kojoj se cene ambijentalno-pejsažne vrednosti, i lepota prirodnog dobra;
prisustvo i značaj spomeničkog nasleđa i njegova uklopljenost u prirodne karakteristike područja;
očuvanost pojedinih elemenata životne sredine (voda, vazduh, zemljište) i njihov značaj za funkcionisanje prirodnog dobra; bogatstvo područja prirodnim i stvorenim resursima koji se mogu koristiti u okvirima principa održivog razvoja pod uslovom da se ne narušava ekološka ravnoteža i da se resursi mogu obnavljati.
Na osnovu izvornih prirodnih vrednosti i značaja sa aspekta očuvanja predeonog lika i ukupnog spomeničkog nasleđa, zaštićena prirodna dobra obuhvaćena PPPPN NP „Tara”, predstavljaju reprezentativane i specifične prostorne celine Srbije i ispunjavaju sve zakonom propisane uslove za zaštitu:
Autentičnost (stepen izvornosti) – predmetni prostor je relativno dobro očuvan, sa gotovo neizmenjenim, autohtonim ekosistemima i predeonim karakteristikama, bez bitnih i vidljivih negativnih intervencija čoveka.
Reprezentativnost – ovaj prostor čine posebnim i jedinstvenim veliki šumski kompleksi, staništa retke i ugrožene flore, faune i vegetacije, kao i izuzetne pejzažne karakteristike.
Retkost – veliki je broj retkih biljnih i životinjskih vrsta, zaštićenih po osnovu međunarodnih ili domaćih propisa, odnosno standarda.
Raznolikost – prostor zaštićenih prirodnih dobara pokazuje znatan stepen raznolikosti i kompleksnosti u jedinstvu prirodnih (mnogobrojnost vrsta flore i faune, izraženu raznovrsnost oblika reljefa) i kulturno-istorijskih vrednosti.
Celovitost – utvrđivanjem granica zaštićenih prirodnih dobara vodilo se računa da se zaštićenim prostorom obuhvate suštinske vrednosti koje su međusobno uzročno-posledično povezane, a mogu da obezbede uslove zaštite i razvoja.
Predeone karakteristike – prostor zaštićenih prirodnih dobara odlikuje se dinamičnom morfologijom reljefnih oblika – planinski vrhovi, strme, gotovo vertikalne i šumovite klisure i kanjoni u kombinaciji sa livadskim, pašnjačkim i vodenim površinama čitavom prostoru daju posebnu lepotu i atraktivnost. Ruralni ambijent i specifična, očuvana arhitektura seoskih naselja uvećavaju estetsku vrednost prostora.
Prisustvo i značaj spomeničkog nasleđa – na ovom prostoru se nalaze vredni objekti spomeničkog nasleđa i veliki broj etno objekata u okviru nasleđenih, tradicionalnih naseljskih struktura.
U pogledu očuvanosti pojedinih elemenata životne sredine (voda, vazduh zemljište) konstatovano je da na ovom prostoru nema većih zagađivača, te se kvalitet životne sredine može oceniti najvišom ocenom.
Na osnovu vrednovanja prirodnih i stvorenih vrednosti, a u konteksu održivog razvoja, na ovom području može biti posebno važan razvoj turizma. Osim njega, moguć je razvoj delatnosti čije će funkcije biti kompatibilne sa propisanim merama zaštite i unapređenja: šumarstvo, sakupljanje šumskih plodova i lekovitog bilja, proizvodnja zdrave hrane, pčelarstvo, lovstvo i sl.
Na Planskom području nalaze se:
Nacionalni park Tara (granice utvrđene Zakonom o nacionalnim parkovima, („Službeni glasnik RS” br. 39/93, 44/93, 53/93, 67/93 i 48/94) sa zaštitnom zonom, čije granice su definisane Prostornim planom područja posebne namene NP „Tara” („Službeni glasnik SRS”, broj 3/89);
Park prirode „Šargan-Mokra Gora” (granice utvrđene Uredbom o zaštiti predela izuzetnih odlika „Šargan-Mokra Gora”, „Službeni glasnik RS”, br. 52/05, a u „Službenom glasniku RS”, broj 81/08 područe je proglašeno za Park prirode);
Predeo izuzetnih odlika „Zaovine” (granice utvrđene Rešenjem o prethodnoj zaštiti predela izuzetnih odlika „Zaovine” („Službeni glasnik RS”, broj 76/08); i
Deo parka prirode „Zlatibor” (KO Semegnjevo je deo ovog područja, opština Čajetina; u postupku zaštite).
Zaštićena prirodna dobra imaju status trajne, obavezne namene koja bez odgovarajućeg postupka u skladu sa zakonom, ne može da se menja.
Evidentirana prirodna dobra predstavljaju lokalitete koji poseduju značajne prirodne vrednosti, ali zbog nedovoljne istraženosti za sada ne uživaju status zaštićenog prirodnog dobra. Evidentirani lokaliteti će se tretirati kao rezervisan prostor, odnosno prostor sa trajnom namenom.
U okviru prirodnih dobra uspostavljaju se tri režima zaštite:
zona I stepena – obuhvata zaštitu objekata prirode, zaštićene vodotoke i izvore, kulturno-istorijsko nasleđe, odnosno vrednosti koje će biti predmet naučnih i stručnih istraživanja i drugih aktivnosti kojima se neće narušavati ove osnovne vrednosti; u I stepenu zaštite utvrđuje se zabrana korišćenja prirodnih bogatstava i isključuju svi drugi oblici korišćenja prostora i aktivnosti osim naučnih istraživanja i kontrolisane edukacije.
zona II stepena – podrazumeva neposrednu zaštitu oko zona I stepena, opštu zaštitu staništa retkih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta, zaštitu pejzažno-amibijentalnih vrednosti i kulturnih dobara, zaštitu degradiranih površina, kao i površina na kojima se obavlja deo istraživačkih, edukativnih i drugih aktivnosti; u II stepenu zaštite utvrđuje se ograničeno i strogo kontrolisano korišćenje prirodnih resursa dok se aktivnosti u prostoru mogu vršiti u meri koja omogućava unapređenje stanja i prezentaciju prirodnog dobra bez posledica po njegove primarne vrednosti.
zona III stepena – obuhvata površine planirane za šumarstvo, poljoprivredu, aktivni razvoj planinskog turizma, rekreacije i sporta, supra – i infra – strukturnu izgradnju objekata, kao i druge delatnosti i aktivnosti; u III stepenu zaštite utvrđuje se selektivno i ograničeno korišćenje prirodnih bogatstava i kontrolisane intervencije i aktivnosti u prostoru ukoliko su usklađene sa funkcijama zaštićenog prirodnog dobra ili su vezane za nasleđene tradicionalne oblike obavljanja privrednih delatnosti i stanovanja uključujući i turističku izgradnju.
Istim članom Zakona o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, broj 66/91) zabranjeno je da se zaštićeno prirodno dobro uništi ili oštete njegova svojstva.
Takođe, u zaštićenim prirodnim dobrima nisu dozvoljene delatnosti kojima se ugrožava izvornost biljnog i životinjskog sveta, hidrografske, geomorfološke, geološke, kulturne i pejsažne vrednosti osim radnji kojima se održava ili uspostavlja prirodna ravnoteža i ostvaruju funkcije prirodnog dobra, saglasno utvrđenom režimu zaštite i njegovim značajem.
Posebna napomena:
Prema novom Zakonu o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS”, broj 36/09) ustanovljeno da se na zaštićenom području mogu se izdvojiti zone u kojima se sprovode sledeći režimi zaštite:
Ia stepena ( stroga zaštita
Režim zaštite Ia stepena – stroga zaštita se sprovodi na delu zaštićenog područja sa izvornim, neizmenjenim ili malo izmenjenim ekosistemima izuzetnog naučnog i praktičnog značaja kojom se omogućava isključivo prirodna sukcesija. U Ia stepenu zaštite isključuju se svi oblici korišćenja prostora i aktivnosti osim naučnih istraživanja i kontrolisane edukacije. Izuzetak mogu biti interventne aktivnosti u akcidentnim situacijama, uz saglasnost Ministarstva.
Ib stepena ( stroga zaštita uz mogućnost upravljanja populacijama
Režim zaštite Ib stepena – stroga zaštita se sprovodi na delu zaštićenog područja sa izvornim, neizmenjenim ili malo izmenjenim ekosistemima velikog naučnog i praktičnog značaja. U Ib stepenu zaštite moguća su isključivo naučna istraživanja, kontrolisana edukacija i aktivnosti usmerene ka očuvanju i unapređenju postojećeg stanja ekosistema (kontrolisano pašarenje, košenje, izmuljivanje, regulisanje vodnog režima i drugo).
II stepena ( aktivna zaštita
Režim zaštite II stepena – zaštita se sprovodi na delu zaštićenog područja sa delimično izmenjenim ekosistemima velikog naučnog i praktičnog značaja. U II stepenu zaštite moguće su upravljačke intervencije u cilju restauracije, revitalizacije i ukupnog unapređenja prirodnog dobra bez posledica po primarne vrednosti njegovih prirodnih staništa, populacija i ekosistema, kao i kontrolisane tradicionalne delatnosti koje tokom svog odvijanja nisu ugrozile primarne vrednosti prostora.
III stepena ( aktivna zaštita i mogućnost održivog korišćenja
Režim zaštite III stepena – zaštita se sprovodi na delu zaštićenog područja sa delimično izmenjenim i/ili izmenjenim ekosistemima od naučnog i praktičnog značaja. U III stepenu zaštite moguće je selektivno i ograničeno korišćenje prirodnih resursa, upravljačke intervencije u cilju restauracije, revitalizacije i ukupnog unapređenja prirodnog dobra, održivo korišćenje, razvoj i unapređenje seoskih domaćinstava, uređenje objekata kulturno-istorijskog nasleđa i tradicionalnog graditeljstva, očuvanje tradicionalnih delatnosti lokalnog stanovništva, razvoj infrastrukture usklađene sa vrednostima, potencijalima i kapacitetima zaštićenog prostora namenjene razvoju ekološkog, ruralnog, zdravstvenog, sportsko-rekreativnog i ostalih vidova turizma u skladu sa principima održivog razvoja.
Režime zaštite predlaže zavod u studiji o zaštiti zaštićenog područja. Napominje se da je u vreme izrade Studije zaštite prirode za PPPPN NP „Tara” važio Zakon o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br. 66/91 i 83/92), kao i odredbe Zakona o nacionalnim parkovima koje se odnose na zaštitu prirode, izuzev odredbi članova 6. i 7. i opisa područja nacionalnih parkova, do donošenja posebnih zakona. Stoga su režimi zaštite u ovom Nacrtu PPPPN NP „Tara” određeni prema starom Zakonu u skladu sa Studijom, za njih se propisuju mere zaštite, korišćenja i uređivanja prostora, sve dok se ne izvrši kategorizacija režima prema postupku utvrđenom Zakonom iz 2009. godine.
1) Nacionalni park „Tara”
Osnovna vrednost – Područje Tare sa kanjonom Drine karakteriše kompleks raznovrsnih, često kontrasnih predela od onih koji po svojoj strukturi podsećaju na borealne tajge sa tresetištima, preko tipičnih srednjeevropskih listopadnih šuma do submediteranskih krečnjačkih ili serpentintskih kamenjara i stena. Njihova očuvanost i veliki predeoni, ekosistemski, specijski a sa tim u vezi i genetički diverzitet svrstavaju ovaj deo Srbije kao region izuzetnog značaja za zaštitu biodiverziteta.
Na Tari se boreoevropske vrste kao što su Picea abies, Pinus silvestris, Vaccinium myrthilus, Eriophorum latifolium, Listera cordata, Goodyera repens, itd. javljaju na malim nadmorskim visinama, a ovaj se fenomen dovodi u vezu sa specifičnim fenomenom klime planinske površi. Sve šumske zajednice planinske površi koje sačinjavaju lišćarske mešovite i lišćarsko-četinarske šume mozaično su raspoređene u zavisnosti od ekspozicije i nagiba terena odslikavajući, zapravo kompleks mirkoklimatsko/ekoloških prilika koje vladaju na Tari. Ovaj mozaik zajednica kao odraz raznovrsnih mikroklimatskih prilika u okviru specifične regionalne planinske površi Tare, zapravo predstavlja klimatsku i ekološku (i biogeografsku) osobenost ove planine.
Nepregledna šumska prostranstva ovog pitomog i po svemu blagorodnog područja s pravom ga ubrajaju u jedno od najšumovitijih u Evropi, pri čemu pojedini šumski kompleksi spadaju među najočuvanije, najkvalitetnije i najproduktivnije. Različiti šumski ekosistemi pokrivaju više od 75% ukupne teritorije planine Tare. Zaštićena od razornih naleta ledenog doba sa severa Evrope, na Tari se, kao u prostranom pribežištu mogla održavati drevna flora i vegetacije iz toplog i vlažnog tercijernog perioda. Pored brojnih klisura i kanjona koji predstavljaju klasičan primer refugijalnih staništa čitava planinska površ je odigrala važnu ulogu pribežišta za mnoge biljne vrste i zajednice iz doba tercijera.
Kao tercijerni endemo-relikt koji je pre 20 miliona godina bio rasprostranjen širom Evrope, a danas je sveden samo na područje oko srednjeg toka reke Drine, Pančićeva omorika (Picea omorika.) je drvo izuzetne lepote i gracioznosti. Poznata kao „carica svih endemita Evrope” ili kao „srpska smrča”, Pančićeva omorika danas raste i opstaje na ekološki različitim, ne suviše brojnim staništima Tare. To su najčešće manje pristupačni i zaklonjeni krečnjački ili serpentinski kamenjari okrenuti ka severu gde se omorika meša i živi sa različitim vrstama lišćara i četinara. Sve šume u kojima se javlja omorika na području planine Tare zaštićene su kao jedinstvena staništa i predstavljanju stroge naučne rezervate prirode.
Pored retkih i značajnih reliktnih šuma, naročito onih sa Pančićevom omorikom, savremeni period vegetacije, u uslovima subatlantske prirode koja traje i danas na području Tare karakteriše se postojanjem jedinstvenih oligodominantnih šuma bukve, jele i smrče (Piceo – Abieti – Fategum).
Dosadašnjim istraživanjima na Tari je utvrđeno preko 1000 vrsta vaskularne flore, od čega je 66 endemita.
Pored izuzetnog biodiverziteta flore na području Tare su i brojna su staništa značajne faune.
Utvrđen broj vrsta ptica na Tari do danas je 135 vrsta. Do kraja 1970. godine bila je poznata 121 vrsta, od kojih se 100 gnezdilo. Procenjuje se da je stvarni diverzitet faune ptica na Tari, veći od utvrđenog i da iznosi više od 170 vrsta.
Posebno značajna vrsta na Tari i Zvijezdi je veliki tetreb (Tetrao urogalus). Krajem 19 i početkom 20 veka, na području je bilo dosta tetreba čija je brojnost naglo opala. Zadnjih deset godina povremeno se može videti manji broj ptica ove populacije.
Na Tari je do sada registrovano nešto preko 40 vrsta sisara. Među sisarima je posebno značajno i brojno prisustvo krupnih sisara, kao što su: medved (Ursus arctos L.), vuk (Canis lupus L.), divokoza (Rupicarpa rupicarpa L.), srna (Capreolus capreolus L.), divlja svinja (Sus scrofa), vidra (Lutra lutra), divlja mačka (Felix silvestris), jazavac (Meles meles), kuna zlatica (Martes marters) i belica (Martes fiona).
Dosadašnja istraživanja herpetofaune nisu bila posebno obimna i uglavnom su obavljena u drugoj polovini 20 veka. Istraživanjem iz 1973. godine konstatovano je prisustvo 10 vrsta vodozemaca i devet vrsta gmizavaca, sa zastupljenošću pre svega mediteranskih i srednje evropskih oblika, uz mali broj borealnih. Dve decenije kasnije u širem regionu Tare, konstatuje se oko 25 predstavnika herpetofaune, kao što su: šareni daždevnjaci (Salamandra salamandra), mrmoljci (Triturus sp.), gatalinke (Hyla arborea), grčke žabe (Rana graeca), šumske kornjače (Testudo hermanii), stepski smuk (Coluber caspius), običan smuk (Elaphone longissima), poskok (Vipera ammodytes) itd.
Vode Nacionalnog parka Tara karakteriše prisustvo 19 vrsta ihtiofaune. Posebnu vrednost predstavljaju salmonidne vrste karakteristične za visokoplaninske vodene ekosisteme: potočna pastrmka (Salmo trutta L.) i mladica (Hucho hucho L.).
Na području Tare konstatovano je 115 vrsta dnevnih leptira, a 23 vrste se nalaze U Crvenoj knjizi dnevnih leptira Srbije.
Planina Tara ima i bogato kulturno-istorijsko nasleđe. U doba rimske i vizantijske prevlasti na Balkanskom poluostrvu, područje Tare i kanjon Drine, kao deo rimske provincije Ilirikum predstavljali su njenu najseverniju, prirodnu, obrambenu granicu. Međutim, ova područja su bila izvan njihovog snažnijeg kulturnog uticaja, tako da iz ovog perioda nemamo značajnijih ostataka. Sloveni su dolaskom na ovo područje doneli nove običaje i organizaciju života. Stvaranjem srpske države u Raškoj, ovo područje postaje odbrambena zona njene severne granice. Ostaci srednjevekovnih utvrđenja mogu se naći u Zaovinama, Višesavi i Solotuši, a nekropole sa stećcima u Perućcu i Rastištu. U drugoj polovini XIII veka, kralj Dragutin, u kanjonu reke Rače, podiže manastir Raču. Značaj i kulturna uloga ovog manastira dolazi do izražaja padom ovog dela Srbije pod Tursku vlast. U najtežim godinama II svetskog rata u ovom manastiru čuvan je najstariji pisani spomenik našeg naroda – Miroslavljevo jevanđelje.
Obuhvat i opis granica – NP „Tara” pokriva najveći deo planine Tare, koja se nalazi na krajnjem zapadu Srbije i zahvata područje ograničeno laktastim tokom reke Drine između Višegrada i Bajine Bašte.
Planina Tara je basenom i klisurom Dervente odvojena od planine Zvezde, koja takođe ulazi u granice NP „Tara”.
Prema utvrđenim granicama, područje Nacionalnog parka nalazi se na teritoriji opštine Bajina Bašta u okviru 10 katastarskih opština: Jagoštica, Rastište, Zaovine, Konjska Reka, Perućac, Beserovina Zaugline, Rača, Mala Reka, Solotuša.
Granica Nacionalnog parka počinje od ušća Brusničkog potoka u reku Drinu i ide u pravcu njenog toka, istom dolazeći do katastarske parcele (u daljem tekstu: kat.par.) broj 1251/2 KO Rastište, a potom skreće u pracu jugoistoka i to južnom stranom kat. par. 1251/2; 1252/2; 1253; 1254; 1255; 1258/3; 1258/1; 1263; 1266; 1267; i 1275/1, gde izlazi na postojeći put Perućac-Mitrovac i istim ide u pravcu Perućca dolazeći do kat. par. 1484/1 KO Rastište. Od ovog mesta, granica ide u pravcu jugoistoka južnom stranom kat. par. 1490 i 1491 i dolazeći do KO Perućac, odakle skreće u pravcu severa i to granicom između KO Rastište dolazeći do kat. par. 1656 i nastavlja u istom pravcu granicom između kat. par. 31 i 873, gde skreće u pravcu juga granicom između kat. par. 34 i 873, a potom skreće u pravcu istoka granicom između kat. par. 34; 24; 23; 35; 60; 61; 63; 65; 67; i 873. Granica zatim ide prema jugu granicom kat. par. 88, 97 i 873 dolazeći do poligone tačke 369 KO Perućac gde skreće ka istoku granicom kat. par. 797 i 873 preko poligone tačke 370 i 371 KO Perućac, a potom skreće ka severoistoku granicom kat. par. 97 i 93 dolazeći do četvoromeđe između kat. par. 93; 92; 98; i 873, odakle skreće prema istoku granicom kat. par. 98 dolazeći do poligone tačke 362 KO Perućac, odakle skreće ka jugu, a zatim istoku granicom kat. par. 104 i 873 dolazeći do seoskog puta koji se vodi pod brojem 1047, odakle skreće ka jugu istim putem do krivine, odnosno do puta br. 110, odatle pravcem jugozapad-severoistok do kat. par. 774, onda ide granicom između kat. par. 774; 772; 770; 760; 759; 752/3; 752/2; 751/1; 742 i 743 sa južne strane i kat. par. 653 sa druge strane dolazeći na seoski put koji nosi broj 741, ide prema istoku u dužini od 30 m, a onda skreće na jug međom između kat. par. 698 i 653, zatim skreće na sever i ide međom kat. par. 659 i 652/1. Zatim produžava međom između kat. par. 652/1 i 4049, onda pravi lom u pravcu severozapad-jugoistok i ide međom između kat. par. 693; 659; 694; 650; 651 sa jedne strane i kat. par. 652/1 sa druge strane. Produžava prema istoku i ide međom između kat. par. 651; 654; 625; 627; 628; sa jedne strane i kat. par. 650 sa druge strane. Tu skreće pravcem jugozapad-severoistok međom između kat. par. 621 i 650. Skreće na istok međom između kat. par. 634/1 i 634/2 sa jedne strane i 650 sa druge strane. Tu skreće na jug međom između kat. par. 643 i 650. Ide prema istoku međom između istih parcela, tu skreće na jug zatim istok pa na sever između kat. par. 644, 646, i 647 sa jedne strane i kat. par. 650 sa druge strane. Tu izlazi na seoski put broj 604 i produžava na istok seoskim putem sve do kraja KO Perućac. Nastavlja istim pravcem, putem koji se nastavlja na dosadašnji put, a ide kroz KO Beserovinu i ima kat. par. 1588. Tim putem ide sve do drugog seoskog puta koji skreće na jug pa onda severozapad-jugoistok, a nosi broj 1589. On dolazi na drugi seoski put broj 1584, a sve u pravcu istoka. Tim putem ide sve do ulaska u KO Zaugline. Odvaja se od puta, ide međom između KO Beserovine i kat. par. 935 KO Zaugline. Tu se lomi i skreće na istok međom između kat. par. 935; 934; 933; 932; 931; 930; i 929/2 sa severne strane i kat. par 936; 927/1 i 927/2 sa južne strane. Zatim se lomi ide pravcem severoistok, izlazi međom između kat. par. 929/2 i 928 i izlazi na seoski put koji nosi katastarski broj 945. Dalje nastavlja seoskim putem koji se lomi pravcem severozapad-jugoistok, potom se lomi prema zapadu, zatim južno do kraja puta broj 945. Zatim u istom pravcu preseca seoski put 1209 i produžava međom između kat. par. 984; 983; 988; 982; 980; 979 i 1097/2 sa jedne strane i kat. par. 974/9; 974/8; 974/7; 974/6; 974/2; 974/3; 976; 978; 1128; 1121; i 1116 sa druge strane, a sve u KO Zaugline. Dalje se lomi i ide pravcem jugozapad-severoistok međom između KO Zaugline i KO Rača. Odatle skreće na istok i ide međom između KO Zaugline, odnosno kat. par. 1982/2 i KO Rača sve do poligone tačke 136 KO Rača. Dalje skreće u pravcu juga i ide međom između kat. par. 1496 i 1495 sa jedne strane i kat. par. 1497 sa druge strane, a sve KO Rača, do izlaska na seoski put broj 1991. Zatim ide navedenim seoskim putem prema istoku sve do drugog seoskog puta koji nosi katastarski broj 1986 i ide dalje prema istoku do drugog puta katastarski broj 1592. Ide navedenim putem do tromeđe između kat. par. 1591; 1593 i 1594, skreće u pravcu istoka međom između kat. par. 1591 i 1593, preseca put broj 1986 i dalje ide pravcem juga, zatim se lomi na istok pa opet se lomi na jug sve do izlaska na seoski put broj 1993 – a sve međom između kat. par. 1661; 1662; 1698/1; 1698/2; 1698/3; 1699/1 i 1699/2 sa jedne strane i kat. par. 1544/1 sa druge strane. Zatim ide dalje seoskim putem prema jugu, a broj 1993 i ide do kat. par. 1713. Dalje ide u istom pravcu prema jugu međom između kat. par. 1544/1 i 1713 i silazi do reke Rače. Granica dalje ide rekom Račom nizvodno sve do kat. par. 1094 KO Rača. Potom se odvaja od reke i obilazi sela Donju Koprivnu i Gornju Koprivnu i ide na severo-zapad međom kat. par. 1094 i 1624. Tu okreće jugo-zapadno i izlazi na seoski put broj 1993, a ide međom između kat. par. 1624; 1617/2; 1627/1 i 1627/3 sa jedne strane, a sa druge strane kat. par. 1623/2; 1623/3 i 1623/4. Severno nastavlja putem 1993 desetak metara, nastavlja severo-zapadnim pravcem između kat. par. 1622/1 i 1622/2 sa jedne strane, a sa druge strane kat. par. 1621/2 izlazi na seoski put broj 1966, a potom skreće na zapad u dužini od 60 m, a zatim skreće severozapadno i ide međom kat. par. 1426/20 i 1416/19 sa jedne strane, a sa druge strane kat. par. 1619/1; 1618; 1617 i 1575. Tu pravi lom u pravcu severa i ide međom između kat. par. 1426/16 sa jedne strane i 1459 sa druge strane. Zatim skreće severozapadno i ide međom između kat. par. 1426/16 sa jedne strane i kat. par. 1457; 1458; 1459 sa druge strane. Dolazi u blizinu puta broj 1991 i tu skreće severoistočno, ide međom između kat. par. 1426/14 i 1426/16 sa jedne strane i 1433 i 1426/13 sa druge strane. Zatim se lomi u pravcu severa i ide međom između kat. par. 1426/12 i 1431 sa jedne strane, a sa druge 1426/13 i 1452 i izlazi na seoski put 1991 i ide seoskim putem u pravcu severo-istok sve do seoskog puta broj 1989. Nastavlja putem prema jugu sve do kat. par. 1427, skreće i ide međom kat. par. 1426/5 i 1426/6 sa jedne strane i 1427 sa druge strane. Tu se lomi jugo-istočno i ide međom između kat. par. 1426/7 i 1427. Seče seoski put broj 1990 i u istom pravcu međom između kat. par. 1421 i 1423/21. Ide u pravcu severa međom između kat. par. 1420 i 1421 sa jedne strane, a sa druge strane kat. par. 1422/2 i 1423/3, zatim jugo-istočno međom između kat. par. 1419 i 1401 sa jedne strane, a sa druge strane kat. par. 1422/3; 1422/4; 1422/1 i 1423/24. Odatle ide pravcem severoistok međom između kat. par. 1401; 1402; 1395 i 1396 sa jedne i 1097/1 sa druge strane. Skreće u pravcu istoka međom između kat. par 1097/1; sa jedne strane i 1098 i 1099 sa druge strane. Tu izlazi na seoski put broj 1985. Nastavlja putem prema zapadu do tromeđe kat. par. 1098; 1090 i 1091, zatim produžava istočno međom između kat. par. 1090 i 1091 i dolazi do kat. par. 987/2, šume manastira Rača odakle produžava prema severu međom između kat. par. 987/2; 1090; 1067; 1065 i 1042, izlazi na put broj 1984, nastavlja tim putem u pravcu severa sve do kat par. 988, zatim međom između nje i kat. par. 987/2 i 989. Granica se dalje nastavlja u pravcu severa i to sa jedne strane je kat. par. 987/3, a sa druge strane 989; 990; 980; 979; 981; 982; 972, zatim ide međom između kat. par. 972 i kat. par. 983 i kat. par. 983 i 971 gde dolazi do reke Rače i KO Mala Reka. Granica se dalje nastavlja niz reku Raču sve do kraja jaza, zatim jazom do puta katastarski broj 380 izlazi na put 1976 i produžava pravcem juga do kat. par. 379 i kat. par. 420 ide međom između pomenutih parcela pravcem jugo-istok gde izlazi na seoski put broj 1980. Granica dalje ide pravcem juga putem broj 1980 i dolazi do između kat. par. gde nastavlja pravcem zapad i to sa jedne strane je kat par. 420, a sa druge kat. par. 628, 627; 425; 424 gde menja pravac zapada prema jugu i to granicom kat. par. 422; 424; 422; 423; 423 i 420. Dalje nastavlja granicom kat. par. 420 i kat. par. 1227; 1228 i 1262 gde izlazi na seoski put broj 1983. Prelazi preko puta i dalje nastavlja granicom između kat. par. 418 i kat. par. 1266 i 1269 gde ponovo dolazi do seoskog puta broj 1983. Nastavlja putem pravac istoka sve do međe između kat. par. 418 i kat. par. 1270 čijom međom izlazi na seoski put broj 1982 gde menja pravac kretanja prema jugu putem broj 1982 sve do raskrsnice groblja, odakle nastavlja putem broj 2006 i dalje u pravcu juga sve do kraja pomenutog puta koji se završava na granici između kat. par. 418, kuda se nastavlja granica i kat. par. 1272; 1273 i 1274. Dalje ide prema jugu granicom kat. par. 1274 i 1451 gde izlazi na put broj 1980 kod trigonometra 255 KO Mala Reka. Nastavlja prema jugu putem broj 1993 i dalje pravcem jugo-istok međom između kat. par. 1542 sa desne strane, a sa leve kat. par. 1569; 1571; 1574; 1575 i 1576 gde izlazi na seoski put broj 1980 i nastavlja putem u pravcu juga, do puta 2010 prelazi preko njega i nastavlja dalje prema istoku putem 1607 sve do puta 1605, a zatim njim južno do ulaska u KO Solotušu. Ide na sever putem broj 4918/1 do puta Bajina Bašta – Kremna, tu skreće pravcem severo-istok državnim putem sve do serpentine u kat. par. 3957/1 koju seče granica Nacionalnog parka sa sredine serpentine prema kat. par. 1519/4 u dužini oko 30 m. Granica tu menja pravac i nastavlja dalje međom između kat. par. 1519/4 i 1519/1 i kat. par. 3957/1. Ponovo menja pravac krećući se dalje prema jugo-istoku granicom kat. par. i to sa leve strane kat. par 1519/2; 3935; 3936; 3939; 3948; 3947; 3944; 3904; 3903; 3902; 3901; 4005; 4009; 4010; 4021; 3836; 3837; 3835; 3834; 3820; 3819; 3783; 3779; 3778; 3767 i 3761, a sa desne strane kat. par. 3950/4; 3950/3; 3950/2; 3950/1; 3949; 3971; 3972; 3973; 3976; 3977; 3979; 3984/3; 3984/4; 3985/2; 3988; 4002; 4004; 4042; 4041; 4039; 4038; 4037; 4023; 4024; 3782; 3781; 2780; 4373/1; 4373/3; 4373/4; 4373/5; 4376/2; 4387 i 4492 gde granica dolazi do seoskog puta broj 3760, prelazi put i zatim dodiruje početak izvorišta reke Solotuše. Nastavlja pravcem istoka međom između kat. par. 4430 i kat. par. 4448/1; 4448/2; 4449; 4446; 4445; 4445/1 i 4444 sa druge strane gde izlazi na seoski put broj 4443. Istim putem ide do raskrsnice sa putem broj 4442, a zatim njime do međe između kat. par. 4430 sa jedne strane i kat. par. 4437; 4431 i 4573 sa druge strane i to pravcem zapad gde dolazi do „Kule” na gradu. Tu menja pravac prema jugu, takođe međom između kat. par. 4430 i kat. par. 4473 gde ponovo menja pravac krećući se prema zapadu međom kat. par. 4430 sa jedne strane, a sa druge kat. par. 4576. Zatim ponovo menja pravac krećući se prema jugu i to sa desne strane kat. par. 4140, a sa leve kat. par. 4576; 4582; 4583 i 4140/29, a u istom pravcu između kat. par. 4140/47; 4140/29; 4140 i 4630, zatim sa desne strane kat. par. 4631, a sa leve strane kat. par. 4643 i 4640. Dalje ide međom između, sa desne strane, kat. par. 4140, a sa leve strane kat. par. 4640; 4639 i 4637 gde granica Nacionalnog parka dolazi do KO Bioska opštine Titovo Užice. Dalje granica nastavlja granicom između opštine Bajina Bašta i opštine Titovo Užice, odnosno putem Ponikve – Kaluđerske Bare na zapad do raskrsnice sa putem Bajina Bašta – Kremna, zatim istim putem na jugozapad do raskrsnice puta Bajina Bašta – Kremna – Mitrovac. Ide putem na zapad do raskrsnice puta za hotel „Taru” i puta za Dobro Polje. Odavde se granica poklapa sa opštinskom granicom Bajina Bašta i Titovo Užice do puta broj 1144, a njime na zapad ovim seoskim putem ide preko poteza Sekulići do međe između, sa leve strane, kat. par. 748/1, a sa desne strane kat. par. 783; 782; 759 i 761, sa granicom kat. par. 760 sa jedne i kat. par. 762 i 763 sa druge strane. Ponovo izlazi na seoski put Metaljka – Sekulić 1144 i pomenutim putem pravcem severa dolazi do međe između kat. par. 472, a sa desne strane kat. par. 469/3 i 469/1. Dalje nastavlja istim pravcem prema jugu i to međom između kat. par. 470; 471 i 479, gde granica izlazi na put broj 1139/1 i istim u pravcu severa dolazi do mesta Metaljka gde preseca kat. par. 465 kao i put Mitrovac – brana – Lazići, nastavlja dalje međom između kat. par. 423/2 i 423/5 izlazi na seoski put 1140 i istim putem pravcem jugo-zapad dolazi do poligone tačke 370 KO Konjska Reka gde menja pravac prema severo-zapadu i ide međom sa leve strane kat. par. 92/4, a sa desne kat. par. 94; 90/5 i 92/3 gde ponovo ulazi na put broj 95 pa istim pravcem putem, pa zatim međom između kat. par. 92/3 gde ponovo ulazi na put broj 95 pa istim pravcem putem, pa zatim međom između kat. par. 92/3 i kat. par. 93 i 96, kat par. 99 i kat. par. 96 i 97. Granica dodiruje samo jednim delom put kat. broj 98 koji se tu završava pa dalje nastavlja isto pravcem severo-zapad međom između kat. par. sa desne strane 99; 104/4; 104/6; 105; 107; 108/2; 109; 110; 207 i 108, a sa leve strane kat. par 112/1; 112/2; 200; 202; 201 i 211. Tu granica dolazi do KO Rastište, ide na zapad granicom KO Rastište sve do međe između kat. par. 211 i 212, ide njihovom međom, a pravcem jugo-zapad do puta kat. broj 1141 koji preseca i nastavlja istim pravcem, međom između kat. par. 222/1 i kat. par. 223 i 226/2, gde granica menja pravac prema jugu, a međom kat. par. 226/2 i kat. par. 227/2, kat. par. 226/1 i 227/1, pa kat. par 242 i kat. par. 243, kat. par. 223 i kat. par. 232, kat. par. 234 i kat. par. 235, kat. par. 239 i kat. par. 238 gde granica dolazi ponovo do puta kat. broj 1141. Dalje nastavlja u pravcu juga sve do asfaltnog puta za Vežanju, seče put i izlazi na seoski put kat. broj 1142/3. Zatim pravcem sever istim putem do međe kat. par. 280 i kat. par. 289/1 i 288/1. Kat. par. 276/4 i 276/3 i kat. par 276/2, kat. par. 289 i kat. par. 280/1, kat. par. 279/3 i 279/1 i kat. par. 279/2. Zatim granica nastavlja levom ivicom puta za branu Kruščica i dalje za Vežanju i to do kat. par. 286/1, menja pravac prema zapadu, ali tako da brana za pijaću vodu ostaje u Nacionalnom parku, a kod koje granica ulazi u KO Zaovine.
Granica Nacionalnog parka od postojeće brane ide preko KO Zaovine u pravcu zapada i to međom između kat. par. 109/10; 100/11; 109/17; i 109/18, dolazeći do puta i istim ide u pravcu nove Vežanje dolazeći do kat. par 176/2 KO Zaovine. Tu skreće u pravcu severo-zapada granicom kat. par. 176 /2; 109/1; 175 i 117 izlazeći na put kat. broj 6548/4 i istim skreće ka jugo-zapadu dolazeći do seoskog puta broj 172, skreće ka severu i izlazi na seoski put broj 171, istim skreće ka zapadu izlazeći na seoski put broj 6550 i produžava u pravcu zapada. Dolazi do tromeđe kat. par. 86/1 i 440/1 i seoskog puta kat. broj 6550, odakle skreće ka jugu i ide granicom kat. par. 86/1; 440/1; 442 i 1457/2. Dolazeći do asfaltnog puta dalje nastavlja istim u pracu nove Vežanje i zatim do reke Vežanje kat. broj 6580/1 i nastavlja u pravcu severo-zapada istim i to uzvodno, sve do kat. par. 483. Odatle granica dalje nastavlja u istom pravcu granicom kat. par. 483; 484; 499 i 96/1, dolazeći do belege broj 1. gde skreće ka zapadu i ide granicom kat. par. 86/1, 499; 86/3; 503; 502; 506; 505; 507 i 86/2. Tu izlazi na put (seoski) kat. broj 508 gde skreće ka jugu i izlazi na put kat. broj 6551. Odatle ide u istom pravcu dolazi do seoskog puta broj 6552, skreće u pravcu zapada istim putem dolazeći dok kat. par. 644 i 629 KO Zaovine. Granica Nacionalnog parka od ovog mesta nastavlja u pravcu zapada i to granicom kat. par. 644; 643; 629; 652; 653 i 65. T izlazi na seoski put kat. broj 6552 i ide u pravcu severo-zapada istim putem do kat. par. 675 i 676, gde skreće u pravcu zapada i ide granicom kat. par. 675; 676; 674; 678; 677 i 670, a potom u pravcu severo-zapada, granicom kat. par. 669; 670; 665; 668; 663; 660; 1; 654 i 14, dolazeći do granične belege broj 44. Od granične belege broj 44 granica Nacionalnog parka ide u pravcu severa i to granicom KO Zaovine i KO Vlaović (opština Višegrad), dolazeći do tromeđe KO Zaovine, KO Rastište i KO Vlaović. Od ove tromeđe granica ide dalje u pravcu severo-zapada, granicom KO Rastište i KO Žljeb (opština Višegrad), dolazi do tromeđe KO Rastište, KO Jagoštica i KO Višegrad. Od napred navedene tromeđe granica Nacionalnog parka produžava u istom pravcu i to granicom KO Jagoštica i KO Žljeb, dolazeći do tromeđe KO Jagoštice, KO Žljeb i Brusničkog potoka. Od ovog mesta granica nastavlja u istom pravcu Brusničkim potokom sve do ušća Brusničkog potoka, odakle je i počeo opis granica Nacionalnog parka.
Zaštitna zona (prema Prostornom planu Nacionalnog parka „Tara” iz 1989. godine), čiji prostor, stanovništvo i aktivnosti utiču u određenoj meri na položaj, karakteristike i razvoj područja, obuhvata još 37.584 ha i to: padine prema Drini, Bajinoj Bašti i Solotuši, deo grebena ka Ponikvama, padine prema Kremnima i područje sela Zaovine.
NP „Tara” (prirodno dobro I kategorije od nacionalnog značaja) ima površinu od 19.175 ha i prostire se na delu teritorije Bajina Bašta.
Područje NP Tara, zajedno sa Zaovinama i Parkom prirode Šargan-Mokra Gora čini okosnicu budućeg rezervata biosfere „Drina”.
Prema klasifikaciji IUCN pripada II kategoriji, „Nacionalni parkovi su relativno veliki prostori, koji sadrže reprezentativne primerke glavnih prirodnih regiona, pojava i krajolika gde biljne i životinjske vrste, geomorfološke znamenitosti i staništa imaju poseban naučni, obrazovni i rekreacioni značaj. Oni sadrže jedan ili više celovitih ekosistema koji nisu materijalno izmenjeni ljudskom eksploatacijom i prisutnošću”.
Počeci zaštite prirode na području koje danas pokriva NP „Tara” datiraju iz 19-og veka. Prvi pisani dokumenat nalazi se u prvoj šumskoj osnovi za gazdinsku jedinicu Zvezdu. Ovom osnovom se šume na kanjonskim stranama, planine Zvezde, prema reci Drini i Brusničkom potoku određuju za zaštitne šume u kojima se zabranjuje i ne planira iskorišćavanje. U 20.veku donose se rešenja o zaštiti pojedinih lokaliteta, a Prostor Tare proglašen je Nacionalnim parkom 1981. godine Zakonom o Nacionalnom parku Tara („Službeni glasnik RS” br. 41/81.), od tada do danas izvršeno je niz dopuna i izmena postojećeg Zakona i to: 1983, i 1988. godine, da bi 1993. godine bio donet Zakon o nacionalnim parkovima („Službeni glasnik Republike Srbije” br. 39/93.). Izdvaja se kao posebna prostorna celina sa očuvanim i vrednim šumama, prirodnog sastava i izuzetnog izgleda, objektima izvorne flore, posebno Pančićeve omorike i izvorne faune, posebnim prirodnim vrednostima, prirodnim znamenitostima i posebnim kulturno-istorijskim vrednostima.
Šira zaštitna zona površine 37.584 ha, i to: padine prema Drini, Bajinoj Bašti i Solotuši, deo grebena ka Ponikvama, padine prema Kremnima i područje sela Zaovine. Istim planskim dokumentom utvrđene su 3 zone zaštite.
Zona prvog stepena zaštite obuhvata 2.948,75 ha (15,37% od ukupne površine NP), sa prirodnim rezervatima („Kanjon Brusnice”, „Zvezda”, „Klisura Dervente”, „Bilo”, „Ljuti Breg”, „Crvene stene”, „Pod Gorušicom”, „Crveni potok”, „Račanska Šljivovica”, „Klisura Rače”), u okviru koje se nalaze i nepokretna kulturna dobra („Manastir Rača”, „Solotuški Grad”).
Zonom drugog stepena zaštite obuhvaćeno je 7.732,39 ha (40,33%), sa predeonim celinama (područje Jagošitce, Crni Vrh, Klisura Dervente i Drine, Rača, Pod Gorušicom, Crveni Potok, Račanska Šljivovica) i kulturno istorijskim celinama (Centar Sedeljka u Rastištu, širi prostor oko Manastira Rače).
Zona trećeg stepena zaštite obuhvata 8.493,86 ha (44,30%), delove šumskih kompleksa „Zvezda”, „Crni Vrh”, „Kaluđerske bare” i „Rača”, poljoprivredne površine (oko 1.300 ha) i građevinska područja turističkih centara („Kaluđerske bare”, „Šljivovice”, „Mitrovca”, „Osluše”, vikend zona Krnje Jele – Metaljke i zaseoke sela Solotuša (Jasikovice, Pašića, Iglića i Omara).
Tabela 3. Zaštita prirodnih vrednosti u NP „Tara”
I stepen zaštite površine 2.948,75 ha (15,37% od ukupne površine NP) Najznačajnije prirodne vrednosti Nacionalnog parka Tara stavljene su pod zaštitu u 10 rezervata prirode. Svaki rezervat obuhvata neki prirodni fenomen i u načelu je izuzetan. Osnovni ciljevi izdvajanja rezervata su čuvanje zatečenog stanja, obezbeđenje uslova za stalni razvoj (bez uticaja čoveka) i izučavanje razvojnih faza i pojava. Prirodni rezervati – „Kanjon Brusnice”, „Zvezda” i „Klisura Dervente”, koji su istovremeno i lovno-uzgojni rezervati za medveda i divokozu, štite se integralnom zaštitom prirodnog rezervata jer se na ovim površinama nalazi veći broj geomorfoloških, botaničkih i drugih spomenika prirode. Ukupna površina rezervata iznosi 2.900 ha, odnosno 15% ukupne površine NP „Tara”.Specijalni prirodni rezervati su: (1) „Kanjon Brusnice” (408,96 ha)Obuhvata slivno područje Brusničkog potoka zajedno sa njegovim izvorišnim delom i ušćem Srednjeg potoka i Omarske reke čime se štite klisure Brusnice, staništa omorike, lovna fauna i vodeni svet. Predstavlja stanište Pančićeve omorike i velikog broja životinjskih vrsta pre svega medveda i divokoze. Ima izraziti kanjonski karakter sa strmim, gotovo vertikalnim stranama. (2) „Zvezda” (2.099,59 ha) Područje kanjona Drine i planinskog venca od Brusničkog potoka do klisure Dervente je jedinstvena prirodna celina čije su geološke, geomorfološke, florističke i faunističke osobenosti veoma karakteristične i razlikuju se od drugih delova Tare. Tu je stanište reliktne vrste četinara – Pančićeve omorike, različitih vrsta paprati i lincure, jedino stanište medveda i divokoze u Srbiji i ima optimalne uslove za zaštitu i razvoj i drugih vrsta faune (sivi soko, suri orao i dr.). 3) „Klisura Dervente” (223,76 ha)Klisura Dervente je poznata po svom florističkom bogastvu o kome svedoći 15 vrsta endemičnog i subendemičnog karaktera. Na strmim siparima kanjona Dervente Pančić je otkrio jednu novu vrstu za nauku tj. Derventanski različak (centaurea derventana). Životinjski svet je takođe bogat pa se na liticama Dervente mogu videti i divokoze. (4) „Bilo” (13,60 ha) Nalazi se na padinama Crnog vrha. Površina ovog prirodnog rezervata aštićena je zbog vrednosti mešovite zajednice Pančićeve omorike i crnog bora na krečnjačkoj podlozi. (5) „Ljuti breg” (4,74 ha) nalazi se na strmim krečnjačkim padinama Crnog vrha. Osnovno bogatstvo ovog malog rezervata jeste jedinstvena lokalno rasprostranjena zajednica omorike sa smrčom i stanište 33 vrste zeljastih biljaka.(6) „Crvene stene” (46,19 ha) spadaju u jedno od najbogatijih nalazišta Pančićeve omorike. Rezervat se odlikuje velikom raznovrsnošću i bogastvom biljnog sveta i ima 192 vrste biljaka. (7) „Pod Gorušicom” (9,35 ha), na zemljištu koje se javlja samo između pukotina stena, obuhvata prostor nekada bogate šume jele, bukve, smrče i gorskog javora i samo jednog stabla Pančićeve omorike, levo od puta Mitrovac-Kozja stena. (8) „Crveni potok” (23,23 ha) je unikatan i izuzetan prirodni fenomen, prašumski tip šumo tresave sa stenoendemičnom Pančićevom omorikom i hidrofilnim vrstama, dok je zemljište duboko, masno, glinovito sa velikom količinom nerastvorenog humusa..Na ovom lokalitetu žive i interesantne životinje: alpska rovčica, misteriozna šumska šljuka i mnoge druge vrste.(9) „Račanska Šljivovica” (19,27 ha) U jednom delu rezervata nalazi se čista šuma smrče što je redak slučaj na planini Tare. Ovo je jedno od ređih zaštićenih staništa na kome nije prisutna omorika. Bogati biljni pokrivač, izuzetno produktivne sastojine prašumskog tipa, poseduje 83 biljne vrste.(10) „Klisura Rače” (303,15 ha) je rezervat sa posebnim prirodnim vrednostima: Lađevska vrela – izvori tople vode i prava prašuma brdske bukve, sa stablima prečnika od 50 do 200 cm, a visine preko 35 m. Na ovom prostoru se nalazi i više vidikovaca i vrlo atraktivnih geomorfoloških oblika. „Klisura Rače” je i lovno-uzgojni rezervat za medveda. Rezervatima Nacionalnog parka Tara čuvaju se najznačajniji objekti prirode, tako da je za njih propisan najstrožiji režim zaštite. Dozvoljena aktivnost u njima je naučno istraživačka i to samo ona koja ne može da naruši prirodne procese zaštićene površine. prirodne retkosti od posebnog značaja za I zonu , ali i za ceo Nacionalni park: flora: Pančićeva omorika (Picea omorika) zelenika ili božikovina (Ilex aquifolium L.) mečja leska (Corylus colurna L.), jeremičak (Daphne blagayana Frey.), božur (Paeonia corralina Retz.), tisa (Taxus baccata L.), velika plava lincura (Gentiana acaulis var. dinarica Beck.), žuta lincura (Gentiana lutea L.), crna čemerika (Veratrum nigrum), paprat rebrača (blaechnum spicant With.) i dr.fauna: sivi soko (Falco peregrinus Sharp.), osičar (Pernis apivorus L.), orao zmijar (Circaetus gallicus G.m.), suri orao (Aquila shrysaetos L.), buljina (Bubo bubo L.), šumska sova (Strix aluco L.). II stepen zaštite površine 7.732,39 ha (40,33% od ukupne površine NP) Ovim stepenom zaštite obuhvaćene su najvrednije površine oko prirodnih rezervata i ostalih prirodnih vrednosti, kao i graditeljskih vrednosti u rangu I stepena zaštite, koje imaju izražene karakteristike prirodnih, pejzažnih, ambijentalnih i kulturno-istorijskih celina, od značaja za: naučno istraživanje; edukaciju; rekreaciju; sport (uključujući sportski ribolov); uzgoj divljači; zaštitu staništa prirodnih retkosti, flore i faune van prirodnih rezervata; šumske i travne površine od značaja za zaštitu tla od degradacije (erozija, klizišta i sl.) i za zaštitu voda, odnosno u okviru svih tih površina zone neposredne sanitarne zaštite izvorišta i šire zaštite od značaja za lokalno i regionalno vodosnabdevanje. Neposredna zaštita prirodnih i stvorenih vrednosti u I stepenu zaštite i ostale navedene karakteristike i uloge ovih površina predstavljaju osnovne faktore za razgraničenje zona II stepena zaštite Nacionalnog parka. U ovu zonu svrstane su: zaštitne šume, park, šume, ogledna, naučno-istraživačka polja, semene sastojine, lovno-uzgojni i lovno-naučne rezervate (za medvede, srne i divokoze). Sve ove površine nalaze se u sedam predeonih i dve kulturno-istorijske celine: Predeone celine: Jagoštica;Crni Vrh; Klisura Dervente i Drine; Rača; Pod Gorušicom; Crveni Potok;Račanska Šljivovica. kulturno-istorijske celine : – centar Sedeljka u Rastištu, koja obuhvata nalazišta stećaka u Rastištu iznad crkve, desno pored puta ka Jagoštici i iznad Sedeljke ka Alugama, zajedno sa crkvom, centrom sela Rastište – Sedeljka, grupacijama očuvanih kućišta sa vrednim objektima narodne arhitekture, malom hidroelektranom i potokom i predstavlja atraktivni turistički i ruralni centar područja Nacionalnog parka;– Širi prostor oko Manastira Rače (217 ha) obuhvata šumovite obronke koji se strmo spuštaju ka uskoj dolini reke Rače. III stepen zaštite površine 8.493,86 ha (44,30% od ukupne površine NP), U ovu zonu su svrstani: – državne šume van I i II stepena u GJ „Zvezda”, „Crni vrh”, „Kaluđerske Bare” i GJ „Rača” i manji deo privatnih šuma;– poljoprivredne površine (oko 1300 ha);– građevinska područja turističkih centara: Kaluđerske Bare (430 ha), Šljivovice (210 ha), Mitrovac (160 ha), Osluše (240 ha), Sokolina, vikend zona Krnje Jele – Metaljke i zaseoka (Jasikovice, Pašića, Iglića i Omara) sela Solotuša.U prostorno-funkcionalnim celinama van I i II stepena zaštite:A. Rastište – Visoka Tara (2.950,57 ha), koja obuhvata deo seoskog atara pretežno u privatnom vlasništvu. Granice su utvrđene granicama predeonih celina Jagoštica, Klisure Dervente i Drine u II stepenu zaštite. B. Ravna Tara (5.543,29 ha), šumsko-turističko područje sa turističkim centrima Mitrovac, Šljivovica, Kaluđerske Bare i Osluša, čije granice su utvrđene prethodno opisanim granicama predeonih celina Klisure Dervente, Rače i Račanska Šljivovica u II stepenu zaštite. Na ovom području su zastupljene pretežno šume u državnom vlasništvu GJ „Tara”, „Kaluđerske bare” i GJ „Rača”, livade i pašnjaci i građevinska područja. III stepen zaštite površine 8.493,86 ha (44,30% od ukupne površine NP) U III stepen zaštite svrstavaju se prirodni spomenici i vidikovci. U prirodne spomenike ubrajaju se: – Prirodni memorijalni spomenik „Borovo brdo” štiti se kao mesto formiranja Prve račanske partizanske čete;– Grupa stabala na lokalitetima „Pod golim drvetom”, „Jabučica-Sklopovi”, „Aluška planina” i pojedinačna stabla omorike koja se nalaze na lokalitetima pod Omarom, kod Velikih livada, na Crnom vrhu, na Tari, na Rastišu, na Smiljevom brdu;– Pećina „Topla peć” u rezervatu „Zvezda” u kanjonu Drine (dužine 90 m). Generalno se zaštićuju i sve postojeće pećine i jame (jama u Čukovini, ponor na Mitorvcu zvekare na Mekotama i Velikoj livadi). U zaštitnoj zoni su Perućačka i Slovačka pećina.– vodotoci koji se posebno štite: Brusnica, Karaklijski i Baturski Rzav i Rača. Vrednost ovih vodotoka i potreba njihove zaštite zasnivaju se na fizičkim i hemijskim svojstvima voda, karakteristikama rečnih tokova kao posebnih biotopa, značaju za napajanje divljači i njihovoj izuzetnoj pejzažnoj atraktivnosti i dinamici;– Termalni izvori „Lađevska vrela” (u rezervatu „Klisura Rače”);– Vodopad Skakavac na Karaklijskom Rzavu.Svi izraziti planinski vrhovi, prirodni vidikovci, izrazite formacije stena u kanjonskom delu, smatraju se vidikovcima (u smislu prirodnih spomenika), s tim što se posebno štite: Veliki kraj u rezervatu „Zvezda” sa vidikovcem kod lovačke kolibe i na vrhu „Kićak”, Smiljevac sa vidikovcima kod lovačke kolibe na kraju puta i Bilješke stene; Kozje stene; Sumbilića vrh; Vitmirovac; Kozji rid.
Tabela 4. Bilansi površina prirodnih vrednosti i kulturnih dobara po stepenima zaštite
Prirodne vrednosti i kulturna dobra I stepen II stepen III stepen Prirodni rezervati 1. Kanjon Brusnice 408,96 2. Zvezda 2.099,59 3. Klisura Dervente 223,76 4. Klisura Rače 303,15 5. Račanska Šljivovica 19,27 6. Crveni potok 23,23 7. Pod Gorušicom 9,35 8. Crvene stene 46,19 9. Bilo 13,60 10. Ljuti breg 4,74 Zaštitne šume 1.503,27 Semenski objekti (14 semenskih sastojina) 201,69 Park šume (građevinske površine u okviru građevinskih područja, kao i šume jele, smrče i bukve sa visokim stepenom očuvanosti – Tara, Crni Vrh, i mešovite šume belog i crnog bora na Kaluđerskim Barama) 141,09 Ogledna polja Predeone celine: preko 80% površina u II režimu čine područje Jagoštice, Crnog vrha i klisure Dervente i Drine, a ostatak površina u II režimu čine područja koja okružuju prostore (definisane I režimom zaštite) u zonama: Rače, Pod Gorušicom, Crvenog potoka, Račanske Šljivovice u granicama površina II režima nalaze se i kulturno – istorijske celine: Centar Sedaljka (oko 50 ha) u Rastištu i Manastir Rača, odnosno njegova zaštićena okolina (oko 217 ha) A – Rastište – Visoka Tara 2.950,57 B – Ravna Tara 5.543,29 Napomena: svi prirodni spomenici, vidikovci i nepokretna kulturna dobra treba da budu zaštićeni u režimu zaštite III stepena UKUPNO ha 2.948,75 7.732,39 8.493,86 [pic] Procenat od ukupne površine Nacionalnog parka 15,37 40,33 44,30
Tabela 5. Bilansi zaštićenih prirodnih i kulturnih vrednosti, lovne faune i šuma:
Zaštitne šume II stepen (ha) Zaštitne šume oko rezervata a) šume u Jagoštinci 790,00 GJ „Zvezda” 73, 21, 22, 23, 24, 45, 47b, 43, 42, 40, 39, 38, 37, 36, 3-b , a, 2-b, v, 1a, b b) šume oko rezervata „Bilo”, „Ljuti breg” i „Crvene stene” 80,00 GJ „Crni vrh”: 99, 100, 101, 103, 104, 105 v) šume oko rezervata „Pod Gorušicom” 100,37 GJ „Tara”: 31, 36, 37, 30, 27 g) šume oko rezervata „Crveni potok” 156,00 GJ „Tara”: 62, 63, 65, 66, 65 d) šume oko rezervata „Račanska Šljivovica” 90,00 GJ „Tara”: 155, 157, 158, 162, 161 đ) šume oko rezervata „Klisura Rače” 175,00 MZ „Rača” : 16, 17, 11 e) šume oko znamenitog mesta „Borovo brdo “ 108,57 GJ „Kaluđerske bare”: 15, 16, 17, 18 ž) Arboretum 4,00 GJ „Tara”: 176,67 Šumski rezervati 20,00 Ogledna i naučno-istraživačka polja, semene sastojine 50,00 Park šume a) Predov krst 102,98 GJ „Crni vrh”: 87, 88, 89, 90, 91 b) sve šume u okviru građev. područja (Kaluđerske Bare, Šljivovica, Mitrovac, Osluša, Rastište) 300,00 UKUPNA površina: 1.977,75 Zaštita lovne faune I stepena (ha) II stepena (ha) Lovno-uzgojni rezervati a) divokoze 1. Zvezda 225,00 – b) srne 1. Jagoštica – 1.987,00 v) medvedi 1. Kanjon Drine 2.628,12 1.500,00 Lovno-naučni rezervati a) srne 1. „Iznad Bature” – 20,00 2. „Ponor” – 33,00 b) srne i divokoze 1. „Đanići” 63,40 – v) divokoze 1. „Perido” – 60,0 UKUPNA površina: 2,853,12 3.654,40
2) Park prirode „Šargan-Mokra Gora”
Osnovna vrednost – Park prirode obuhvata planinu Šargan, mokrogorsku kotlinu, dolinu Belog Rzava i južne delove planine Tare sa Dobrim i Ljutim poljem i dolinom potoka Bratešina. Odlikuje se vrlo dinamičnom morfologijom sa kombinacijom fragmenata visokih površi na razvođima, pašnjacima i gorostasnim borovima, strmih dolinskih strana i duboko usečenih rečnih dolina obraslih gustim stoletnim šumama, što celom području daje izrazitu posebnost i čini specifičnu predeonu celinu visoke atraktivnosti.
U okviru šumskih kompleksa posebno su značajne i atraktivne čiste i mešovite šume crnog i belog bora, kojima je ovo područje prirodno stanište. Ove šume, kao i mozaično raspoređene planinske livade i pašnjaci, zahvaljujući specifičnoj geološkoj podlozi i klimi naseljava veoma bogat biljni i životinjski svet. O izuzetnom florističkom bogatstvu govori prisustvo više od 700 vrsta vaskularne flore, što znači da ovaj relativno mali prostor nastanjuje oko 22% ukupne flore Srbije. Od toga 6,2% čine endemični i subendemični taksoni. U fauni Mokre Gore posebno je vredna ornitofauna. Od 60 registrovanih vrsta 29 su prirodne retkosti, a još toliko je zaštićeno po drugom osnovu. Od sisara posebno su atraktivni vuk, mrki medved, vidra i divlja mačka.
Prostor Šargana i Mokre Gore sa očuvanim prirodnim pejzažima predstavlja prepoznatljiv ambijent kroz koji prolazi pruga uskog koloseka „Šarganska osmica” nadaleko poznata po svom izuzetnom tehničkom rešenju savladavanja velikog uspona na malom odstojanju. Duž pruge se nalazi i veći broj eksponata – starih lokomotiva i vagona koji su zaštićeni kao spomenici tehničke kulture, što ovaj prostor čini jedinstvenim muzejom pod otvorenim nebom i izuzetnom turističkom atrakcijom. Nastalo u novije vreme, prema ideji našeg čuvenog filmskog režisera Emira Kusturice, bajkovito etno-naselje Drvengrad na Mećavniku, zasigurno je još jedna izuzetna kulturološka vrednost ovog područja.
Specifično spomeničko nasleđe i tradicionalan način života u ambijentu očuvanih borovih šuma sa lokalitetima nastanjenim retkim i atraktivnim vrstama flore i faune, determinišu ovaj prostor kao poseban i određuju pravce njegovog razvoja.
Obuhvat i opis granica:
Prostire se na području opštine Užice, na delovima teritorije katastarskih opština Mokra gora i Kremna, na području opštine Čajetina, na delu teritorije katastarske opštine Semegnjevo i na području opštine Bajina Bašta, na delu teritorije katastarske opštine Zaugline. Ukupna površina Parka prirode je 10.813,73 ha.
Krajnja zapadna tačka granice Parka prirode „Šargan-Mokra gora” počinje na koti 1.174 m na mestu zvanom Bijela lipa, na državnoj granici između Republike Srbije i BiH-Republika Srpska, odnosno na granici između KO Mokra gora (opština Užice) i KO Zaovine (opština Bajina Bašta). Od navedene kote granica ide u pravcu sever-severoistok duž granice između KO Mokra gora i KO Zaovine koja ujedno predstavlja i granicu Predela izuzetnih odlika „Zaovine”. U ovom delu granica prelazi preko kote 989 m na lokalitetu Božurica, seče korito reke Beli Rzav, u nastavku prati tok njegove pritoke Trešnjice i prelazi preko uzvišenja Mramorak. U produžetku, prateći administrativnu granicu navedenih katastarskih opština i istočnu granicu Predela izuzetnih odlika „Zaovine”, granica ovog parka prirode seče Radeljevski potok i po izohipsi nastavlja u pravcu severa prolazeći neposredno ispod kote 1.304 m na lokalitetu Ovsjek. Od Ovsjeka granica ide preko Nikšića preseda, prelazi preko kote 1.304 m, zatim nastavlja preko Zmajevca, skreće prema severozapadu zapadnim obroncima Miloševca gde prelazi preko kote 1.368 m, nastavlja ispod podnožja brda Gavran, dolazi do kote 1.337 m na lokalitetu Bijela voda i ide u pravcu severozapada sve do lokaliteta neposredno ispod kote 1.150 m. Od ove tačke granica skreće prema severoistoku preko mesta zvano Guvnište prateći i dalje granicu između opština Užice (KO Mokra Gora) i Bajina Bašta (KO Konjska Reka). U produžetku granica ovog prirodnog dobra prati granicu KO Konjska Reka i KO Kremna (opština Užice) zapadnim obodom Ljutog polja preko kote 1.235 m, a zatim i zapadnim obodom Karajića bare, koje su u granicama ovog parka prirode, dolazi do kote 1.282 m na Janjića brdu. Od navedene kote skreće prema istoku duž granice NP „Tara”, odnosno spoljašnjim obodima odeljenja 110/a, 111/a i 132/a gazdinske jedinice (u daljem tekstu: GJ) Tara, na administrativnoj granici između KO Kremna (opština Užice) i KO Beserovina (opština Bajina Bašta). U produžetku, u pravcu severoistoka, granica ide duž granice NP „Tara” obodom odeljenja 134/b u KO Kremna, a zatim nastavlja spoljašnjim obodom odeljenja 134/a i 135/a GJ „Tara” prolazeći preko kote 1.293 m na lokalitetu Paljevine, odnosno prateći granicu između KO Kremna i KO Zaugline (opština Bajina Bašta). Dalje granica malim delom ulazi u KO Zaugline prateći spoljašnji obod odeljenja 136/a i 149/a GJ „Tara”, a zatim nastavlja granicom KO Kremna i KO Zaugline u pravcu severoistoka do kote 1.226 m na lokalitetu Greben gde počinje granica između KO Kremna i KO Rača (opština Bajina Bašta). I ova administrativna granica prati granicu NP „Tara”, odnosno obode odeljenja 152/1, 167/a, 168/a, 169/a i 170/a GJ „Tara”, sve do kote 1.153 m na Tarabića brdu. Od navedene kote, granica Parka prirode „Šargan-Mokra gora” odvaja se od granice Nacionalnog parka „Tara” i spušta pravolinijski u pravcu juga do lokalnog zemljanog puta Rasovo-Dobro polje, odnosno do njegove raskrsnice sa lokalnim zemljanim putem koji vodi u Košutovo, ulazeći u KO Kremna. Od navedene raskrsnice, granica se vijugavo spušta u pravcu juga prolazeći preko kote 1.228 m na brdu Karaula, preko Barica, zatim preko kote 1.136 m i kote 1.137 m na brdu Kik, a zatim vododerinom u Kurjačkom dolu do kote 1.234 m na Ostreljcu i zemljanim putem preko lokaliteta Ivica do kote 1.257 m na brdu Ivički oglavak. Od navedene kote granica skreće prema jugoistoku prateći zemljani put preko Kuliša prolazeći pored kote 1148 m, a zatim dolazi do kote 1.082 m na Mrgačevom brdu. Od ove kote nastavlja prema istoku zemljanim putem do kote 830 m iznad trase magistralnog puta Užice-Višegrad i železničke stanice Šargan-Vitasi, spušta se na ovaj magistralni put, seče ga kod lokaliteta Bratešina, obuhvata železničku stanicu Šargan-Vitasi, savija prema jugoistoku i nastavlja vododelnicom i koritom potoka prateći granice odeljenja 18 i 36 GJ „Šargan” na teritoriji KO Mokra Gora (opština Užice). Od odeljenja 36, granica se kreće u pravcu jugoistoka koritom potoka i dolazi do tačke razgraničenja odeljenja 65 i 64 GJ „Šargan”. Zatim granica lučno savija duž spoljašnjih granica odeljenja 64, 63 i 62 GJ „Šargan” ulazeći u teritoriju KO Semegnjevo (opština Čajetina). U nastavku prelazi preko kote 723 m, prati vododelnicu na temenu brda Đogo, dolazi do vododelnice na lokalitetu Špijunski lovci gde ponovo ulazi na teritoriju KO Mokra gora i prati spoljašnje granice odeljenja 59, 55 i 51 GJ „Mokra gora-Panjak”. U nastavku, od mesta Kojadinovići do lokaliteta Božurica, granica pravolinijski preseca zemljište u privatnoj svojini u pravcu zapada i dolazi do granice odeljenja 36 GJ „Mokra gora-Panjak”, nastavlja vododelnicom i temenom Božurice i spušta se na regionalni put Užice-Višegrad. U nastavku prati ovaj regionalni put sve do državne granice između Republike Srbije i BiH-Republika Srpska. Granica prirodnog dobra dalje ide državnom granicom u pravcu severozapada i dolazi do početne tačke na koti 1174 m na mestu zvanom Bijela lipa.
Ustanovljen je uredbom Vlade Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, br. 52/05, 105/05 i 81/08), za zaštićeno prirodno dobro od izuzetnog značaja I kategorije, sa površinom od 10.813,73 hektara i trostepenim režimom zaštite, koji – osim prostorno iznijansiranih preventivnih mera izraženih kroz zabranu određenih radova i aktivnosti, dopušta i preporučuje održivi razvoj turizma, poljoprivrede i drugih delatnosti, plansko i skladno uređenje prostora i izgradnju objekata i, posebno, aktivnosti u službi praćenja i unapređenja stanja prirode, životne sredine, kulturno-istorijskih vrednosti i razvoja naučnog i obrazovnog rada.
Prema klasifikaciji IUCN pripada V kategoriji u kojoj je cilj upravljanja zaštita predela i rekreacija na području, gde je međusobno dejstvo ljudi i prirode tokom vremena oblikovalo prepoznatljive osobine područja sa značajnim estetskim, ekološkim i/ili kulturnim vrednostima, često praćeno visokom biološkom raznovrsnošću. Očuvanje jedinstva tradicionalnih međudejstava prirode i čoveka od značaja je za zaštitu, održavanje i razvoj ovakvih područja.
Park prirode je deo šireg područja za koje je planiran status Rezervata biosfere „Drina”.
Područje se štiti radi očuvanja i unapređenja raznovrsnosti i lepote predela, raznovrsnosti i bogatstva divljeg biljnog i životinjskog sveta, a posebno očuvanja ugroženih, retkih i endemičnih vrsta biljaka, životinja, njihovih zajednica i visokih starih šuma crnog i belog bora, očuvanja i održavanja kvaliteta glavnih činilaca životne sredine (voda, vazduha i zemljišta), objekata narodnog graditeljstva, „Šarganske osmice” i etno-kompleksa „Drvengrad” i primera i oblika tradicionalnog načina života, planskog uređenja prostora i održivog razvoja turizma, poljoprivrede i šumarstva, a u interesu nauke, obrazovanja, kulture i rekreacije.
Tabela 6. Zaštita prirodnih vrednosti u Parku prirode „Šargan – Mokra Gora”:
I stepen zaštitepovršine 351,98 ha(3,26% od ukupne površine NP) 1) Jelovac, površine 56,55 ha, KO Mokra Gora i KO Kremna, GJ „Šargan”, odeljenje 20. u celosti. Prostor predstavlja dobro odnegovanu veštački podignutu sastojinu crnog bora na serpentinskoj podlozi na planini Šargan. 2) Klisura Dubošca, površine 106,01 ha, KO Kremna, GJ „Šargan”, odeljenja 62, 63. i 64. u celosti. Ova atraktivna, u serpentinske masive duboko usečena klisura strmih strana, sa brojnim stenovitim odsecima i ostenjacima, nalazi se ispod Viogora, Đopge i Skakavca. Posebno se ističe vodopad Skakavac u koritu Kamišne reke visine oko 12 m. Na odsecima ulaznog dela ove klisure nalaze se impozantni, usamljeni i veoma stari primerci crnog bora. Oni zajedno sa crnim grabom (Ostrya carpinifolia) grade asocijaciju Ostryo-Pinetum nigrae na nagibima i liticama.3) Međedova ljeska, površine 116,30 ha, KO Mokra Gora, GJ „Mokra Gora-Kršanje”, deo odeljenja 46. i odeljenja 48. i 49. u celosti. Nalazi se u neposrednoj blizini platoa Ograđenice, od koga se razlikuje u orografskom smislu, a samim tim i vegetacijskom. Predstavlja tipičan primer kombinacije termofilnih hrastovih i mezofilnih bukovih staništa na relativno malom prostoru. Iako niskog porekla (uglavnom šibljačke formacije) zajednice se ističu izuzetno velikim brojem vrsta dendroflore. Glavni edifikator termofilnih staništa je cer, i mezofilnih bukva.4) Ograđenica, površine 73,12 ha, KO Mokra Gora, GJ „Mokra Gora-Kršanje”, delovi odeljenja 38. i 47; predstavlja krečnjački greben okružen serpentinitima i na izvestan način ima ostrvski karakter u distribuciji mnogih vrsta flore i faune koje su ekološki vezane za termofilne šume na krečnjacima, karbonatne kamenjare i sipare. Strme padine Ograđenice sa Tustim brdom obrasle su šikarastim formacijama jasena i crnog graba sa prisustvom medunca i brojnih retkih vrsta. II stepen zaštitepovršine 1.18,46 ha(10,98% od ukupne površine NP) 1) Brdo Vao, površine 157,01 ha, KO Mokra Gora, GJ „Mokra Gora-Kršanje”, deo odeljenja 53. i zemljište u privatnoj svojini između granice Predela izuzetnih odlika „Šargan-Mokra Gora” na zapadu i severozapadu, odeljenja 52. i 56. GJ „Mokra Gora-Kršanje” i Podstenjskog potoka i podnožja brda Vao na istoku i severu. Krečnjačko brdo Vao okruženo selima Timotijevići, Podstenje, Turudići i Milekići obuhvaćeno je drugim stepenom zaštite kao prostor sa posebnim geomorfološkim i vegetacijskim vrednostima. Naime, brdo Vao je zasebna oaza divljine sa duboko usečenim i teško prohodnim dolinama potoka Grubiševac i Suvodol. Podnožje ovog lokaliteta prekriveno je zajednicama livada košanica (Festuco-Brometea) koje se odlikuju prisustvom različitih vrsta detelina i leptirnjača zbog čega imaju privredni značaj. Na većim nadmorskim visinama livadske enklave zamenjuju bukove šume Fagetum moesiacae montanum, dobrog kvaliteta sa stablima semenog porekla izraženih dendrometrijskih karakteristika.2) Tusto brdo-Božurica, površine 439,80 ha, KO Mokra Gora, GJ „Mokra Gora-Kršanje”, odeljenja 39. i 40. u celosti i delovi odeljenja 38, 46. i 47. GJ „Mokra Gora-Kršanje”, odeljenje 36. GJ „Mokra Gora-Panjak” u celosti i zemljište u privatnoj svojini u okviru navedenih odeljenja GJ „Mokra Gora-Kršanje” i između te gazdinske jedinice i odeljenja 36. GJ „Mokra Gora-Panjak”. Lokalitet čini obodni prostor oko markantnog krečnjačkog masiva pod nazivom Ograđenica. Sa južne strane od 550-700 m n.v. obuhvata kotlinske delove Mokre Gore, odnosno delove od donjih tokova Kamišne reke do grebena Božurica. U vegetacijskom smislu ovaj deo prekriven je odnegovanim veštački podignutim mešovitim sastojinama crnog i belog bora koje u svojoj starosti od oko 60 godina po strukturi, cenotičkom sastavu i stabilnosti u mnogome podsećaju na prirodne šume belog i crnog bora. Unutar ovih šuma na mestima većih nagiba i danas se uočavaju primerci moćnih, pojedinačnih, stabala crnog i belog bora, kao ostaci nekadašnjih prirodnih crno-beloborovih šuma. 3) Šišatovac, površine 115,94 ha, KO Mokra Gora, GJ „Šargan”, odeljenja 34, 35. i 36. u celosti. Lokalitet je u geološkom i biogeografskom smislu identičan lokalitetu „Jelovac”. Radi se o površini sa visokom šumom crnog bora koja je mlada, pregustog sklopa i sa dosta zaostalog prorednog etata. Na ovom lokalitetu u naredno periodu treba sprovoditi uzgojno-proredne seče, kako bi se odgajila šuma sa svim kvalitetima koje omogućavaju prirodni potencijali staništa. Šume Šišatovca stare oko 40 godina, zahvaljujući održivom načinu gazdovanja u fitocenološkom i strukturnom obliku podsećaju na prirodne nekadašnje šume Šargana.4) Đoga-Kozja stena, površine 474,71 ha, KO Mokra Gora, KO Kremna i KO Semegnjevo, GJ „Mokra Gora-Panjak”, odeljenja 51, 52, 53, 54, 55, 59. i 60. u celosti, GJ „Šargan”, odeljenje 65. u celosti i deo zemljišta u privatnoj svojini između vododelnice na brdu Đoga, odeljenja 59. i 60. GJ „Mokra Gora-Panjak” i odeljenja 62. GJ „Šargan”. Ovaj prostor u geografskom, orografskom, geološkom i vegetacijskom smislu korespondira sa prostorom pod prvim stepenom označenom kao „Klisura Dubošca”. Strmim stranama i masivnim ostenjacima grebena Đogo dominiraju u poretku nepravilnih zelenih „špalira“, gorostasna stabla crnog bora kišobranastih krošnji. Predstavljaju prirodnu, očuvanu i vitalnu četinarsku oazu. Ispod nadstojnog crnoborovog sprata, pored retkih uprskanih pratilica kao što su beli bor, jela i poneka smrča, trajni oroklimatogeni vegetacijski pojas čine guste zajednice submediteranskog karaktera gde su glavni edifikatori hrastovi – medunac i kitnjak sa žbunastim termofilnim vrstama koje ih redovno prate. III stepen zaštite površine 9.274,29 ha (85,76% od ukupne površine NP), U ovu zonu su svrstani: delovi KO Mokra Gora, KO Kremna, KO Semegnjevo i KO Zaugline, na ostalom delu Parka prirode „Šargan-Mokra gora”.
3) Predeo izuzetnih odlika „Zaovine” (u daljem tekstu PIO „Zaovine”)
Osnovna vrednost – Područje obuhvaćeno PIO „Zaovine” nalazi se na samom jugu opštine Bajina Bašta, na južnim obroncima planine Tare i graniči se sa NP „Tara”.
Zaovine odlikuje pre svega očuvanost predela, elemenata životne sredine i specifična fizionomija reljefa. Kombinacija fragmenata visokih površi na razvođima sa pašnjacima i visokim borovima, strmih dolinskih strana i duboko usečenih rečnih dolina obraslih stoletnim šumama sa retkim zaseocima daju ovom prostoru specifičnu lepotu sa visokim stepenom atraktivnosti.
Posebna vrednost je endemoreliktna vrsta četinara, čuvena Pančićeva omorika, koju je Josif Pančić otkrio upravo u Zaovinama 1875. godine. Danas postoji nekoliko značajnih lokaliteta Pančićeve omorike u Zaovinama koji su definisani kao posebna staništa. Vrednost Zaovina predstavljaju i mešovite šume crnog i belog bora na serpentinitima, kao i čiste šume crnog ili belog bora, koje su specifične reliktne fitocenoze.
O značaju flore Zaovina govori prisustvo velikog broja endemičnih i reliktnih biljnih vrsta koje naglašavaju njenu posebnost sa aspekta biološke raznovrsnosti. Preko 15% flore Srbije i Crne Gore evidentirano je na ovom području. Na floristički značaj najbolje ukazuje 55 biljnih vrsta sa preliminarne Crvene liste flore Srbije i Crne Gore, 25 vrsta od međunarodnog značaja, 14 vrsta zaštićenih CITES konvencijom i 15 vrsta prirodnih retkosti.
U pogledu životinjskog sveta područje Zaovina se takođe izdvaja kao značajno. Registrovano je ukupno 36 vrsta sisara. Na preliminarnom spisku vrsta za Crvenu listu kičmenjaka Srbije nalaze se 23 vrste sisara sa područja Zaovina, što čini 63,9% vrsta sa ovog spiska.
Ribolovne vode pripadaju pastrmskim vodama.
Na prostoru je registrovano pet vrsta vodozemaca i šest vrsta gmizavaca. Na osnovu brojnosti vrsta može se konstatovati da Zaovine spadaju u područja sa visokim diverzitetom herpetofaune.
Utvrđena fauna ptica Zaovina obuhvata 108 vrsta, što čini oko 30% ukupnog broja vrsta ptica zabeleženih u Srbiji. Od toga se na ovom području nalazi 46 vrsta ptica koje su zaštićene kao prirodne retkosti.
Područje Zaovina sa interesantnim etno nasleđem, tradicionalnim načinom života, raznovrsnim pejzažima, visokom vrednošću diverziteta živog sveta, kao i značajnim prisustvom endemičnih, reliktnih i međunarodno značajnih predstavnika flore i faune determiniše ovaj prostor kao posebno vredan za zaštitu i određuje pravce njegovog razvoja.
Obuhvat i opis granica – PIO „Zaovine” se nalazi u zapadnoj Srbiji, na južnim obroncima planine Tare, u južnom delu opštine Bajina Bašta. Obuhvata delove katastarskih opština Zaovine, Konjska Reka i Rastište na ukupnoj površini od 6.264,59 ha.
Početna tačka granice PIO „Zaovine” nalazi se na severu lokaliteta Dikava, na državnoj granici između Republike Srbije i Federacije Bosne i Hercegovine, tačnije, na tački sa koje polazi i granica između NP „Tara” i KO Zaovine. Od početne tačke, granica se prostire ka jugoistoku prateći državnu granicu Republike Srbije preko vrhova Dikave, zatim preko vrha Janjač (1473 m), preko kote 912 m, južno od Pečenice, preko kote 1214 m (Bojište), preko kote 1170 m (Veliki viš), preko vrhova Crvene stijene i Tetrebice, sve do lokaliteta Bijela lipa. Od lokaliteta Bijela lipa koji se nalazi na tromeđi između Federecije BiH, KO Mokra Gora (opština Užice) i KO Zaovine (opština Bajina Bašta), granica ide na sever-severoistok prateći granicu administrativnih opština Užice i Bajina Bašta sve do kote 989 m (Božurica) i nastavlja granicom opština presecajući Beli Rzav i prateći njegovu pritoku Trešnjicu u pravcu severoistoka preko Mramorka, Nikšića preseda i zapadnih obronaka Miloševca do kote 1337 m (Bijele vode). U nastavku granica PIO „Zaovine” i dalje prati granicu opština Užice i Bajina Bašta, s tim da sa leve strane granice počinje KO Konjska Reka, a sa desne i dalje ostaje KO Mokra Gora. Granica dalje ide preko Guvništa severno kod kote 1310 m, nastavljajući preko kote 1235 m i zapadno od Krajića bare do kote 1282 m (Janjića brdo). Od ove tačke granica se pruža prema zapadu i prati granicu NP „Tara” preko Sekulića voda (kota 1261 m), Metaljke, kote 1155 m i kote 1214 m do Čemerišta odakle ide delom toka Konjske reke prema jugu do kote 1123 m. Dalje nastavlja ka Kliku (kota 1060 m) i selu Milekići. Od Milekića granica oštro menja pravac ka severozapadu preko Radakovine i izlazi na put koji prolazi preko brane Kruščica tako da jezero pijaće vode ostaje u granicama NP „Tara”, a jezero Zaovine u granicama PIO „Zaovine”. Granica dalje nastavlja putem ka Novoj Vežanji preko kote 1022 m, zatim skreće ka jugu preko Krive Strane i kote 862 m, a nakon toga ka zapadu do rečice Vežanje gde nastavlja uzvodno do kote 938 m u smeru zapada do vrha Borovnjak (kota 1219 m). Od Borovnjaka nastavlja južno, putem ka Donjim Karaklijama, a zatim putem ka Gornjim Karaklijama u pravcu zapada i dalje nastavlja na zapad, pa severozapad, prateći i dalje granicu NP „Tara” severno od vrha Kamalj (kota 1353 m) do početne tačke opisa granica.
Zaovine predstavljaju šumovito područje brdsko-planinskog karaktera koje obuhvata naselje Zaovine sa 28 zaseoka, jezero Zaovine i kanjon Belog Rzava „Sklopovi”. Zaovine su čuvene kao mesto na kojem je otkriven živi fosil biljnog sveta, Pančićeva omorika. Na Zaovinama je zabeleženo oko 50 odsto flore cele planine Tare, odnosno oko 15 % flore Srbije. Na ovom području do sada je utvrđeno prisustvo oko 600 biljnih vrsta. Od ukupnog broja zabeleženih vrsta, 55 biljnih vrsta se nalazi na preliminarnoj Crvenoj listi flore Srbije. Među 330 međunarodno značajnih biljaka koje žive u Srbiji, 25 vrsta se mogu naći na području Zaovina.
Prema klasifikaciji IUCN pripada V kategoriji u kojoj je cilj upravljanja zaštita predela i rekreacija na području, gde je međusobno dejstvo ljudi i prirode tokom vremena oblikovalo prepoznatljive osobine područja sa značajnim estetskim, ekološkim i/ili kulturnim vrednostima, često praćeno visokom biološkom raznovrsnošću. Očuvanje jedinstva tradicionalnih međudejstava prirode i čoveka od značaja je za zaštitu, održavanje i razvoj ovakvih područja.
Prostor „Zaovina” je kategorisan kao prirodno dobro od velikog značaja (II kategorija), deo je deo šireg područja za koje je planiran status Rezervata biosfere „Drina”.
Rešenjem o prethodnoj zaštiti predela izuzetnih odlika „Zaovine” („Službeni glasnik RS”, broj 76/08 od 15.08.2008.) definisana su tri stepena zaštite i propisane aktivnosti koje su zabranjene.
Tabela 7. Zaštita prirodnih vrednosti u Predelu izuzetnih odlika „Zaovine”:
I stepen zaštitepovršine 58,26 ha(0,93% od ukupne površine NP) „Zmajevački potok” obuhvata površinu od 3,91 ha. Nalazi se iznad samog ušća Jajačkog potoka u Zmajevački, iznad seoskih vodenica zaseoka Lazići, na katastarskim parcelama 2067/1, 2067/2 i 5167. Ovaj lokalitet predstavlja jedino stanište omorike na serpentinitima na čitavom području Tare.„Vranjak” obuhvata površinu od 3,98 ha, na katastarskoj parceli 2429/1. To je brdo koje se uzdiže sa desne strane Belog Rzava između rečice Bare i Vranjačkog potoka, čiji se deo spušta u klisuru Rzava kod Sklopova. Ekspozicija je sever-severozapad, nadmorska visina iznosi 850 m. Ova specifična reliktna zajednica predstavlja mešovitu sastojinu omorike, smrče i crnog bora sa primesom belog bora i drugih lišćarskih vrsta. Sastojina sa omorikom je nehomogenog sastava zbog same konfiguracije terena. U donjem delu bliže potoku pored omorike zastupljena je smrča, dok u bliže liticama stena brda, omorika se javlja u kombinaciji sa crnim borom. „Kanjon Sklopovi” reke Beli Rzav obuhvata površinu od 50,37 ha. Kao značajan objekat geonasleđa, počinje kod kote 691 m, nizvodno od škole u Đurićima. Ulaz u kanjon je neposredno ispod zaseoka Trifkovići koji leži na 820-860 m n.v. Promenom geološkog sastava podloge od laporovitih krečnjaka u masivne, slojevite i bankovite krečnjake, menja se i morfologija doline, tako da pitoma reka ravnog dna i strmih kontinuelnih padina ulazi u usko korito vertikalnih strana i uz potpuno odsustvo dolinskog dna. Rečna dolina je svedena na samo rečno korito. U koritu se smenjuju ravni delovi, napunjeni rečnim šljunkom i krupnijim blokovima i manji odseci sa slapovima i vodopadima. Vertikalne strane nad rečnim koritom su visoke 50-150 m, a iznad se šire u strme stenovite strane okolnih vrhova (Košarište 1.009 m, Solila 1.011 m, Božurice 989 m, Bjela lipa 1174 m na zapadu i Građenica 1081 m, Kik 1086 m na istoku), tako da je dubina doline Belog Rzava u Sklopovima 400-570 m. Širina kanjona ne prelazi 10 m, a najčešće je 5-7 m, dok su pojedina suženja samo 2-3 m. Kanjon se završava kod mesta Luke, proširenjem koje je zasuto brojnim bujicama bočnih pritoka. Luke su na 620 m n.v., tako da Beli Rzav u Sklopovima, na 2,5 km dužine ima pad od 70 m. Flora i fauna Sklopova je raznovrsna, sa velikim brojem retkih i ugroženih vrsta. Naseljavaju ga endemične vrste kao što su Pančićeva mlečika (Euphorbia Pančićii), runolist (Leontopodium alpinum), dvocvetne ljubičice (Viola biflora) i pegavi kaćun (Dactylorhiza maculata). Kanjon Belog Rzava je karakterističan po zastupljenosti vegetacija stena, sipara i točila. Vegetacija stena je najzastupljenija na vertikalnim stenama i liticama. U šupljinama i pukotinama stena i litica razvija se hazmofitska vegetacija, koja je floristički veoma raznovrsna. Granica ovog lokaliteta počinje od kote 780 m u dolini potoka Vrelo (Kustin Do), ide na istok preko ušća ovog potoka u Beli Rzav. Pravom linijom izbija na kotu 840 m, odakle povija na jug prateći ovu izohipsu i izbija na granicu prirodnog dobra. Odavde povija na zapad, jugozapad, oko 100 m južno od Marića vodenice, a zatim iz doline Belog Rzava prati granicu prirodnog dobra do preseka sa izohipsom 800 m, odakle povija prema istoku prateći ovu izohipsu i skreće prema severu odsekom Sklopova do početne tačke. II stepen zaštite površine 1.160,13 ha (20,47% od ukupne površine NP) „Ostenjak Ravna stena – Tetrebica” obuhvata površinu od 601,58 ha, i prostire se od Grada na severu do Tetrebice na jugu, uključujući i deo kanjona Belog Rzava, koji se ne nalazi u režimu I stepena zaštite. Ostenjak Ravna stena (872 m), na čijem se temenu nalaze ostaci srednjevekovnog utvrđenja, nalazi se u Gornjim Lukama, u dolini Belog Rzava, neposredno nad školom u Đurićima. Grad ima samo dva prilaza, jedan kroz pećinu sa jugozapadne strane i drugi, klesani, sa severa. Interesantan i atraktivan izgled, ekstremno težak uspon do njegovog vrha i izuzetan pogled koji se pruža sa vrha svrstavaju ovaj vidikovac u vrlo korisne lokalitete za svaku buduću valorizaciju prirodnih vrednosti u konceptu razvoja turizma ovog zaštićenog područja. Na Tetrebici (1.208 m) se nalaze značajna šumska staništa, kao i staništa zaštićenih ptičijih vrsta. Granica ovog lokaliteta počinje od najviše tačke akumulacije na Baranskom potoku i ide prema istoku makadamskim putem, preseca lokalni put u dolini Belog Rzava i od vodenice povija prema jugu prateći lokalni put prema Polomu. Dalje ide do tačke presecanja ovog puta sa izohipsom od 900 m, a zatim prema jugu nastavlja lokalnim putem prema Đurićima i koti 1081 m. Odatle se u pravcu juga spušta prema Sklopovima, a dalje povija ka severu prateći odsek u kanjonu Belog Rzava presecajući kanjon kod ušća Bezimenog potoka koji izvire ispod kote 1.208 m. Zatim prati korito ovog Bezimenog potoka do izohipse 780 m i prateći izohipsu povija prema jugu do presecanja lokalnog puta Božurice – Barakovac. Odatle nastavlja na zapad, preseca lokalni put prema Šijakovici i dalje prati državnu granicu ka Crvenim stenama. Odatle skreće pravo na sever prateći izohipsu 1090 m skreće na istok presecajući lokalni put i stazu prema Rujevicama. Nastavlja prema istoku presecajući izohipsu od 900 m spušta se na izohipsu od 860 m i njom nastavlja kolskim putem na sever do groblja u Trifkovićima i dalje do škole u dolini Belog Rzava. Odatle povija prema zapadu i prati južni obod akumulacije na Baranskom potoku do početne tačke.„Janjač” (1.473 m) obuhvata površinu od 258,90 ha, i nalazi se na krajnjem severozapadu KO Zaovine, između lokaliteta „Studenac”, režima I stepena zaštite, i granice opštine. U severnim delovima ovog lokaliteta javljaju se manje čiste zajednice Pančićeve omorike, mešovite zajednice omorike i ostalih četinara i lišćara tarskog podneblja. Granica ovog lokaliteta počinje od izohipse 1.360 m u zaseoku Jeftići, i nastavlja ka jugoistoku preko Dikave presecajući izohipsu 1.300 m skreće na jugozapad prateći državnu granicu. Grebenom Janjača prema jugoistoku se spušta do izohipse od 1.090 m, zatim prateći tu izohipsu povija na sever i zatim na severozapad do lokalnog puta Pečenice – Gornje Karaklije. Prati taj put i nastavlja putem Gornje Karaklije – Donje Karaklije do odvajanja i prati dalje put ka M. Baturi do granice sa Nacionalnim parkom Tara. Od te tačke prati granicu Nacionalnog parka ka zapadu sve do državne granice i početne tačke opisa. „Trenice” obuhvata površinu od 18 ha i nalazi se na levoj obali a u gornjem toku Popovića potoka, koji se uliva u Spaića jezero, i južno od kote 1.142 m. Predstavlja stanište 50-ak stabala tercijarnog relikta Pančićeve omorike. Na lokalitetu Trenice značajna su staništa obične krastave žabe i belouške. Granica ovog lokaliteta počinje od preseka izohipse 1000 m i lokalnog puta prema Metaljki, a zatim prati ovaj put prema istoku, a zatim od tačke koja je 150 m istočno od pešačke staze, koja vodi Ovsjeku, granica pravom linijom skreće na sever u dolinu Popovića potoka i zatim prati dolinu ovog potoka prema zapadu do preseka sa izohipsom 980 m, a potom prateći ovu izohipsu izlazi na početnu tačku.„Popovića potok” površine 10,49 ha, nalazi se u donjem toku Popovića potoka u neposrednoj blizini zaseoka Popovići. Značaj ovog lokaliteta se ogleda u prisustvu 15-ak stabala Pančićeve omorike. Popovića potok nastanjuju obične krastave žabe (Bufo bufo) i belouške (Natrix tessellata). Granica ovog lokaliteta počinje na sastavu pešačke staze i lokalnog puta Đurići – Popovići, a zatim ide prema istoku- jugoistoku prateći pešačku stazu do preseka sa izohipsom 940 m, a zatim prateći ovu izohipsu izlazi na lokalni put od Metaljke prema Popovićima i u dolinu Popovića potoka. Prateći dolinu ovog potoka i lokalni put prema Popovićima do preseka sa izohipsom 820 m, a zatim pravom linijom prema jugu izlazi na lokalni put Đurići – Popovići i prateći ovaj put izlazi na početnu tačku.„Glog” obuhvata površinu od 271,16 ha. Nalazi se na krajnjem istoku Zaovina, gde preko Miloševca i Zborišta gravitira ka Mokroj Gori. Šuma belog bora i crnjuše javlja se na humusno silikatnom zemljištu. U spratu drveća gde dominira beli bor, sreću se smrča i crni bor, ali vrlo retko. Ovo područje je floristički bogato, a u vodama na ovom lokalitetu nailazimo na potočnu pastrmku i potočnu mrenu. Granica ovog lokaliteta počinje u Lazićima od kote 794 m, odnosno od ušća Jajačkog u Zmajevački potok. Kreće prema severu prateći uzvodno Jajački potok do tačke presecanja lokalnog puta prema Čukari i potoka nastalog od izvora Bijela Voda. Odatle povija prema istoku prateći dolinu krajnjeg levog izvorišnog kraka Jajačkog potoka do samog izvorišta. Odatle povija na istok – jugoistok izohipsom 1.200 m i izlazi na izvorišni deo potoka Duboki do. Uzvodno potokom izlazi na granicu prirodnog dobra, odnosno granicu opština Bajina Bašta i Užice, i prati je do povremenog toka istočno od Nikšića Preseda. Dalje prati ovaj povremeni tok do kote 981 m, gde povija na jugozapad ka Pasjoj kosi i prati izohipsu 1.140 m do kote 1.142 m, i grebenom Pasje kose ka zapadu spušta se na izohipsu 980 m. Odatle se pravom linijom pravcem jugozapad – severoistok spušta na Zmajevački potok i njegovim tokom dolazi do početne tačke. III stepen zaštite površine 5.046,20 ha (80,55% od ukupne površine NP), U režimu ΙΙΙ stepena zaštite nalazi se preostala površina PIO „Zaovine” sa raštrkanim seoskim naseljima, jezerom „Zaovine”, akumulacijom „Kruščica” i drugim šumskim i livadsko – pašnjačkim površinama.
4) Park prirode „Zlatibor” (deo obuhvaćen Planskim područjem PPPPN NP „Tara”)
Osnovna vrednost – Park prirode „Zlatibor” predstavlja izuzetno značajnu i prostranu prirodnu morfološku celinu lociranu na krajnjem jugozapadu Srbije između planina Tare i Zlatara, u zoni Starog Vlaha na istočnim Dinaridima.
Površina Zlatibora iznosi oko 300 km2, pruža se u dužinu 30 km a u širinu do 15 km. Planskom području pripada njegov severozapadni deo, tj. cela K.O. Semegnjevo i mali deo K.O. Mokra Gora. Za razliku od južnih i centralnih delova koji su na visinama oko 1.500 m, ovaj deo zlatiborskog kompleksa obuhvata prostranu i skoro obešumljenu visoravan (šumovite predele obuhvataju dolina i visoravn iznad Crnog Rzava sa stablima belog bora, i u manjoj meri područja Semegnjevske gore – 1.281 m i Osojnice).
Prostor je uglavnom pod pašnjacima, seoskim naseljima, a kroz jugoistočni deo prolazi železnička pruga Beograd – Bar sa stanicom „Zlatibor”. U krečnjačkim zonama sreću se kraški oblici reljefa, najčešće vrtače. Osim Crnog Rzava na samoj graniciplanskog područja, vodotoci su mali i često presušuju.
Stanje visokih šuma, kao što su čiste crnoborove, mešovite crno – beloborove i čiste beloborove, po stanju, drvenoj zapremini i proizvodnom potencijalu je zadovoljavajuće, osim u visokim šumama kitnjaka i visokim šumama bukve koje su prilično zapuštene i sa malom drvnom zapreminom.
Florističko i faunističko bogatstvo Zlatibora i raznovrsnost biljnog sveta ogleda se kroz prisustvo brojnih zaštićenih vrsta Srbije. Iz podataka Studije zaštite prirode za PPPPN NP „Tara” (Zavod za zaštitu prirode Srbije, mart 2009.) nije moguće izvršiti tačan opis vrsta na delu Parka prirode koji se nalazi u planskom području, te se stoga ovde ne navode osnovne vrednosti u smislu flore i faune.
Zlatibor je poznat po svome izvornom graditeljstvu, kulturnoj tradiciji stanovništva i njihovim običajima. Etno nasleđe Zlatibora je izuzetno značajno i relativno dobro očuvano, ne samo u vidu pojedinačnih objekata koji su ponegde ostali očuvani do današnjih dana, već i po manjim grupacijama stambenih seoskih i drugih pratećih objekata. Zlatibor se sa pravom može nazvati velikim etno-kompleksom pod otvorenim nebom.
Opis granica u obuhvatu Parka prirode „Zlatibor” (samo je prezentiran deo obuhvaćen planskim područjem PPPPN NP „Tara”, koji obuhvata K.O. Semegnjevo i deo K.O. Mokra Gora)
Granica dela prirodnog dobra počinje od Topličkog vrha, Divizme i kod Rudine skreće na sever prateći put do izvora Rajevac, odakle nastavlja koritom Jođovića potoka, koritom Vrela i izbija na Krmeću ravan i lokalnog puta gde skreće na istok prateći lokalni put i preko Đakinog brda (kota 1101) i kote 1057 gde skreće ka severoistoku pravolinijski do kote 1140 i nastavlja na istok lokalnim putem sve do kote 1089 gde skreće na severoistok vodoslivnicom i koritom potoka Raklje sve do ušća bezimenog potoka ispod Bukve gde skreće na sever koritom ovog potoka i lokalnog puta odakle nastavlja u pravcu severa do raskršća lokalnih puteva zapadno od Leskovog visa (kota 1114) gde skreće na istok lokalnim putem preko Velikog venca, Suvog vrha.
Park prirode „Zlatibor”, kao prirodno dobro od izuzetnog značaja – I (prva) kategorija, je na Planskom području obuhvaćen samo na delu K.O. Semegnjevo (opština Čajetina) i dela K.O. Mokra Gora (opština Užice), sve do granice Parka prirode „Šargan – Mokra Gora”.
Prema klasifikaciji IUCN pripada V kategoriji u kojoj je cilj upravljanja zaštita predela i rekreacija na području, gde je međusobno dejstvo ljudi i prirode tokom vremena oblikovalo prepoznatljive osobine područja sa značajnim estetskim, ekološkim i/ili kulturnim vrednostima, često praćeno visokom biološkom raznovrsnošću. Očuvanje jedinstva tradicionalnih međudejstava prirode i čoveka od značaja je za zaštitu, održavanje i razvoj ovakvih područja.
Park prirode „Zlatibor” za sada nema međunarodni status.
Procedura usvajanja Akta o proglašenju Parka prirode „Zlatibor” je u toku.
Tabela 8. Zaštita prirodnih vrednosti u delu Parka prirode „Zlatibor” :
I stepen zaštite površine 97,53 ha (1,37% od ukupne površine NP) „Viogor” – u jugozapadnom delu Semegnjevske gore, ukupne površine 94,53 ha u opštini Čajetina. Obuhvata površinu od 94,53 ha i šumska odeljenja 3 i 4 G.J. „Semegnjevska gora”. Nalazi se na jugozapadnom delu Semegnjevske gore (Metaljka). Nagibi terena u okviru jedinice uglavnom su umereno strmi i blagi Najveća nadmorska visina je ispod kote Viogor na oko 1250 m, a spušta se do oko 1000 m n.v. Ne oskudeva u vodotocima. Svoj izvorišni deo ovde formira potok Skakavac, Brezovac, Sandučki potok i drugi. Svi vodotoci imaju vode tokom cele godine i nijedan nema bujični karakter. Za sva zemljišta koja se javljaju u GJ „Semegnjevska gora” može se reći da su slabe produkcione moći i da odgovaraju za gajenje borovih šuma. Obrastao je većim delom šumom uglavnom crnog bora, retka stabla drugih vrsta četinara i lišćara, a ima ih više na zapadnim padinama ka Kamišini. Područje je relativno očuvano, sa nešto šumskih puteva u donjem delu masiva. II stepen zaštite površine 549,90 ha (18,52% od ukupne površine NP) 1. „Osojnica” – na jugoistočnim obroncima Osojnice i zapadnim delovima Semegnjeva prema Crnom Rzavu, ukupne površine 475,00 ha u opštini Čajetina. Obuhvata površinu od 475,00,00 ha, a nalazi se u zapadnom delu prirodnog dobra. Lokalitet se nalazi se na jugoistočnim obroncima Osojnice i zapadnim delovima Semegnjeva prema Crnom Rzavu. Lokalitet predstavlja mahom termofilno erodirano stanište sa puno sipara i goleti sa jako nagnutim terenom. Planinski vrhovi koji se izdvajaju su Tičija glava (1958 m) i Odrine (964 m). Teren se spušta ka Crnom Rzavu u koji se ulivaju vodotoci Dubrava, Brezovac i Morača. Obraslo delom sa šumom crnog bora po negde sa drugim drvenastim vrstama (hrast, leska, grab, ). Područje bez izrazitijeg ljudskog uticaja. U prošlosti u donjem delu provođene akcije pošumljavanja goleti. 2. „Viogor – Gušterica” – severozapadni grben Semegnjevske gore i delovi Gušterice, ukupne površine 74,90 ha u opštini Čajetina. Lokalitet obuhvata sam severozapadni kraj (greben) Semegnjevske gore i zahvata delove Gušterice. Nagibi terena uglavnom su umereno strmi i blagi. Nadmorske visine se kreću od oko 1100 do 1200 m. Na najvišem terenu nalaze se izvorišni delovi Crnog potoka i potoka Skakavac. Ne oskudeva u vodotocima. Svi vodotoci imaju vode tokom cele godine i nijedan nema bujični karakter. Za sva zemljišta koja se ovde javljaju može se reći da su slabe produkcione moći i da odgovaraju za gajenje borovih šuma. Prirodnu visoku sastojinu čini visoka šuma crnog bora. Područje je relativno očuvano, sa manjim brojem šumskih puteva. III stepen zaštite površine 6.269,83 ha (90,68% od ukupne površine NP), U režimu ΙΙΙ stepena zaštite nalazi se preostala površina katastarske opštine Semegnjevo, izuzev njenog krajnjeg severozapadnog dela ka Parku prirode „Šargan – Mokra Gora”.
Rezervat biosfere. Rezervati biosfere su područja kopnenih i obalskih/morskih ekosistema koja su međunarodno poznata kao UNESCO-v program Čovek i biosfera – „Man and Biosphere” (MAB).
Harmonija čoveka i prirode osnova je programa MAB, koji postoji od 1971. godine u okviru Organizacije Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (UNESCO). Na osnovu programa MAB stvorena je svetska mreže zaštićenih područja nazvanih rezervati biosfere.
Rezervat biosfere je područje koje:
predstavlja veći biogeografski region, uključujući i gradacije ljudske intervencije u njemu;
obuhvata predele, ekosisteme i vrste koje se štite;
omogući odgovarajuću primenu koncepta održivog razvoja;
ima odgovarajuću veličinu koja omogućuje sprovođenje tri navedene funkcije;
ima odgovarajući sistem zoniranja.
Radi ostvarivanje održive ravnoteže između ponekad sukobljenih ciljeva očuvanja biološke raznovrsnosti, promovisanja ekonomskog razvoja i očuvanja kulturnih vrednosti seviljskom strategijom utvrđeni su osnovni ciljevi razvoja rezervata biosfere:
zaštita biodiverziteta i staništa, očuvanje prirodne i kulturne raznovrsnosti;
ekonomski i društveni razvoj zajednice;
aktivno učešće lokalnog stanovništva u upravljanju rezervatom usklađeno s regionalnim planiranjem;
implementacija koncepta rezervata biosfere – tri funkcije i stvaranje međunarodne mreže za potrebe istraživanja, praćenja stanja i obuke.
Tri su osnovne funkcije rezervata biosfere:
funkcija zaštite – predela, ekosistema, vrsta i genetske raznovrsnosti;
funkcija razvoja – ekonomski i društveni razvoj zasnovan na principima održivosti;
funkcija podrške – naučno-istraživački rad, praćenje stanja (monitoring), obrazovanje i razmena informacija u oblasti zaštite i razvoja na lokalnom, nacionalnom i globalnom nivou.
Osnovni ciljevi rezervata biosfere su:
očuvanje biološkog diverziteta;
očuvanje zdravih ekosistema;
sticanje znanja o prirodnim sistemima i njihovim promenama;
sticanje saznanja o tradicionalnim načinima korišćenja zemljišta;
sticanje saznanja o korišćenju prirodnih resursa na usaglašen način;
saradnja u rešavanju problema vezanih za prirodne resurse.
Rezervati biosfere su prostorno organizovani u tri zone, sa različitim funkcijama i režimima zaštite:
centralna zona (core area) – najviši stepen zaštite, jedina dozvoljena aktivnost u ovoj zoni je praćenje stanja i naučno istraživanje;
tampon zona (buffer area) – dozvoljava određene aktivnosti (poljoprivreda, rekreacija, turizam) i nalazi se uz ili okružuje centralnu zonu, povoljna lokacija za istraživačke aktivnosti;
prelazna zona (transition area) – ima naglašenu razvojnu ulogu u skladu sa principima održivosti.
Međunarodno značajna područja. Kao jedan od najvažnijih ciljeva Politike očuvanja biodiverziteta predviđeno je i stavljanje pod zaštitu oko 10% od ukupne nacionalne teritorije prema utvrđenim prioritetima i značaju prisutnog biodiverziteta. Ovaj strateški dokument je osnov za odabir zaštićenih prirodnih dobara u okviru nacionalne pravne regulative i u okviru međunarodnih programa (MAB, Ramsar, Emerald itd.).
Područja Tare, Šargana, Mokre Gore i Zaovina prepoznata kao međunarodno značajna su:
Šire područja Tare identifikovano je kao područje značajno za biljke (Important Plant Areas-IPA);
IBA TARA, IBA CODE: IBA026SRB prepoznato kao značajno područje za ptice (Important Bird Areas-IBA). IBA obuhvata širu okolinu Tare;
Područje NP-a Tare predstavlja odabrano područje za dnevne leptire u Srbiji (Prime Butterflz Areas in Serbia-PBA).
Pan-evropska ekološka mreža (PEEN). Koncept ekoloških mreža postaje danas sve značajniji i za politiku i za praksu u oblasti zaštite prirode. Evropski ministri za životnu sredinu podržali su 1995. godine Pan-evropsku strategiju biološkog i predeonog diverziteta (Pan-European Biological and Landscape Diversity Strategy – PEBLDS) kojom se uspostavlja Pan-evropska ekološka mreža (Pan-European Ecological Network – PEEN). Cilj postojanja ove mreže je dugoročno očuvanje ekosistema, staništa i vrsta od značaja za zaštitu na evropskom nivou. Osnovu za osnivanje ovakvih mreža čini relevantna baza podataka o statusu ugroženosti i distribuciji biljnih i životinjskih vrsta širom Evrope. Prioriteti zaštite moraju se odrediti na način kojim će određeni resursi biti usmereni na vrste kojima je zaštita neophodna. Ovaj cilj je potvrđen na Ministarskoj konferenciji u Kijevu 2003. godine, kada je usvojen akcioni plan za PEEN.
PEEN mreža predviđa postojanje centralne zone, koju bi činili Natura 2000 i Emerald područja, potom koridora koji povezuju centralne zone i omogućavaju migraciju i disperziju vrsta, kao i prelazne zone i područja obnove, sa manjim stepenom zaštite od centralne zone.
Uspostavljanjem Pan-evropske ekološke mreže biće postignuto (Bennett, 1994. i Savet Evrope 2000):
očuvanje karakteristika prirodnih i poluprirodnih ekosistema;
očuvanje različitih populacija vrsta od evropskog značaja;
održavanje političkih procesa od kojih zavise ovi ekosistemi i vrste;
obnova ekosistema i procesa.
EMERALD mreža. EMERALD predstavlja ekološku mrežu sastavljenu od Područja od posebne važnosti za zaštitu prirode (ASCI), odnosno prostornih celina i staništa koje su od posebnog nacionalnog i međunarodnog značaja sa aspekta očuvanja biološke raznovrsnosti. Projekat je pokrenuo Savet Evrope kao deo aktivnosti koje proizilaze iz primene Konvencije o očuvanju divljeg biljnog i životinjskog sveta i prirodnih staništa Evrope, tzv. Bernske konvencije. Ovom konvencijom, koja je usvojena 1979. godine (Repubilka Srbija je potpisala i ratifikovala konvenciju), reguliše se zaštita ugroženih divljih biljnih i životinjskih vrsta i određenih tipova staništa.
U Republici Srbiji je identifikovano 61 područje od posebne važnosti za zaštitu prirode (ASCI) u okviru EMERALD mreže, među kojima su i područje YUSRB0009 Tara i YUSRB0018 Šargan – Mokra Gora.
Evropske integracije. U okviru evropskih integracija Republika Srbija usklađuje svoju legislativu sa legislativom EU. Za države članice Evropske unije program Natura 2000 je najvažnjiji mehanizam za očuvanje ugroženih vrsta i staništa, odnosno međunarodna ekološka mreža zasnovana na Direktivi o zaštiti divljih ptica i Direktivi o zaštiti prirodnih staništa i divlje faune i flore. NP „Tara”, Park prirode „Šargan-Mokra Gora” i Predeo izuzetnih odlika „Zaovine” će činiti deo mreže Natura 2000.
U formiranju ekološke mreže Natura 2000, odnosno ekoloških oblasti u kojima se žele sačuvati i dostići povoljni uslovi za život ugroženih vrsta ptica, ali i drugih životinjskih i biljnih vrsta, njihovih staništa i stanišnih tipova, a čije je očuvanje u interesu evropske zajednice, kao polazna osnova su utvrđivanje Posebno zaštićenih područja (Special Protection Areas – SPA) koja se određuju u skladu sa Direktivom o zaštiti divljih ptica i Posebnih područja za zaštitu (Special Areas of Conservation – SAC) usklađena sa Direktivom o zaštiti staništa divlje faune i flore. Izdvojena SPA i SAC područja na nacionalnom nivou zajedno čine ekološku mrežu Natura 2000. Pored već definisanih vrsta i tipova staništa, svaka zemlja koja se pridružuje EU može da unese i svoje nacionalne specifičnosti, čime se povećava i broj vrsta i stanišnih tipova na međunarodnom nivou, odnosno u samoj mreži Natura 2000.
Kremna, Bioska i Vrutci. Najveći deo planskog područja na kome nisu proglašena ili predložena za zaštitu prirodna dobra (ukoliko se ne uzme u obzir da se nalazi u okviru zaštitne zone Nacionalnog parka Tara) nalazi se na najistočnijem delu, a obuhvata katastarske opštine Kremna, Bioska i Vrutci. Rekognosciranjem terena, na ovom području nisu registrovane posebne prirodne vrednosti koje bi trebalo staviti pod zaštitu po osnovu odredbi Zakona o zaštiti životne sredine.
Najveću vrednost predstavlja akumulacija Vrutci, kao izuzetno značajan prirodni resurs. Bez obzira što se radi o veštačkoj akumulaciji. Uslovi nadležnog zavoda nalažu da se Prostornim planom predvidi najviši nivo zaštite, kako površinskih, tako i podzemnih voda i to pre svega u slivnom području akumulacije. U tom smislu će se primeniti relevantne odredbe Zakona o vodama koje se odnose na zaštitu izvorišta vodosnabdevanja, kao i Pravilnika o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja („Službeni glasnik RS”, broj 92/08). Istovremeno, to znači da u definisanju namene površina slivnog područja akumulacije treba predvideti samo one aktivnosti koje su kompatibilne sa zaštitom voda.
Značajan resurs na ovom delu planskog područja predstavljaju ne male površine pod pašnjacima, livadama i poljoprivrednim kulturama koje u podneblju ovog kraja imaju dobre uslove za uspešnu proizvodnju.
2. Zaštita i razvoj zaštićenih područja i bilans površina prirodnih vrednosti
Zaštita, korišćenje i uređenje prostora u delovima planskog područja koji su stavljeni pod zaštitu putem zakonske procedure, obavljaće se na osnovu zakonskih normi. Radi očuvanja zaštićenog prirodnog dobra, aktom o zaštiti, zavisno od specifičnosti dobra, primenjuju se režimi očuvanja i korišćenja propisani aktom o stavljanju pod zaštitu, a shodno odredbama Zakona o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS” br. 135/04 i 36/09) i Zakona o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS” broj 36/09) i Zakonom o nacionalnim parkovima („Službeni glasnik RS” broj 39/93 (samo odredbe čl. 6. i 7. i opis područja nacionalnog parka)).
Ostale aktivnosti na zaštiti obuhvataju sprovođenje, primenu i poštovanje zakonskih i podzakonskih akata o zaštiti prirodnih retkosti, kontrolisanog sakupljanja i prometa divljih biljnih i životinjskih vrsta, o lovu i ribolovu i aktivnosti na afirmaciji vrednosti područja Tare, Zlatibora, Šargana, Mokre Gore i Zaovina, kao i reke Drine.
Na osnovu izvršenog bilansiranja, sumarno posmatrano na planskom području se izdvajaju:
1) Nacionalni park „Tara” zauzima 19.175,00 ha odnosno 30,22% celog područja PP.
Prirodne vrednosti i kulturna dobra I stepen II stepen III stepen UKUPNO ha 2.948,75 7.732,39 8.493,86 Procenat od ukupne površine Nacionalnog parka 15,37 40,33 44,30
2) Park prirode „Šargan-Mokra Gora” zauzima 10.813,73 ha odnosno 17,04% celog područja PP.
Prirodne vrednosti I stepen II stepen III stepen UKUPNO ha 351,98 1.187,46 9.274,29 Procenat od ukupne površine Parka prirode 3,26 10,98 85,76
3) Predeo izuzetnih odlika „Zaovine” (prethodna zaštita) zauzima 6.264,59 ha (odnosno 9,87% celog područja Prostornog plana)
Prirodne vrednosti I stepen II stepen III stepen UKUPNO ha 58,26 1.160,13 5.046,20 Procenat od ukupne površine PIO 0,93 18,52 80,55
4) Park prirode „Zlatibor”
(procedura proglašenja u toku) zauzima samo deo K:O. Semegnjevo i mali deo K.O: Mokra Gora, ali površina nije poznata (u toku izrade predloga plana ovi podaci će biti usaglašeni na osnovu uslova nadležnog Zavoda). Od ukupne površine PP „Zlatibor” (32.174,86 ha) u obuhvatu PPPPN NP „Tara” nalazi se 6.914,26 ha, odnosno 10,90% celog područja PP.
Prirodne vrednosti I stepen II stepen III stepen UKUPNO ha 94,53 549,90 6269,83 Procenat od ukupne površine Parka prirode u granicama PPPPN NP „Tara” 1,37 7,95 90,68
Ukupno se pod zaštitom nalazi 362,53 km², odnosno 57% područja. Ako se uzme u obzir i deo Parka prirode „Zlatibor” i druga zaštićena područja u zonama kulturnih dobara površina je znatno veća i procenjuje se da iznosi oko 425 km², odnosno oko 68% planskog područja.
To je faktor koji zajedno sa kulturnom baštinom predstavlja osnovu razvoja. Nacionalni značaj prirodnih dobara obezbeđuje stvarenje javnog interesa koji treba da bude podržan zajedničkim nastupom države i lokalne zajednice.
Rezervat biosfere. Kao potpisnica Konvencije o Biodiverzitetu (CBD), vlada Republike Srbije je prepoznala značaj i efikasnost CBD Programa rada za zaštićena područja (CBD Programme of Work on Protected Areas) i Ministarstvo životne sredine Republike Srbije je na 9. Konferenciji Konvencije o Biodiverzitetu (CBD COP 9) u Bonu, maja. 2008.godine potpisalo zajedničku izjavu sa relevantnim ministarstvima iz država u dinarskom luku. U okviru izjave, Republika Srbija je navela listu nacionalnih prioriteta i obavezala se na aktivnosti koje će omogućiti realizaciju navedenih prioriteta, među kojima su:
uspostavljanje prekograničnog zaštićenog područja (rezervata biosfere) koji će obuhvatati Nacionalni park Tara sa okolinom na strani Srbije i nekoliko opština u Bosni i Hercegovini uz reku Drinu.
Razvoj plana upravljanja za budući rezervat biosfere Tara uz aktivno učešće lokalnog stanovništva.
MAB komitet nominuje potencijalna područja. NP „Tara” sa Zaovinama, Mokrom Gorom je jedno od područja koje je prepoznato kao potencijalni rezervat biosfere. MAB komiteti postoje u okviru Nacionalnih komisija za UNESCO (ta komisija je u Srbiji savetodavno delo u okviru Ministarstva inostranih poslova).
II. koncepcija i propozicije zaštite
nepokretnih kulturnih dobara
1. Pregled nepokretnih kulturnih dobara
Na području plana su utvrđeni prostori proglašenih i evidentiranih kulturnih dobara „in situ” bez obzira na njihovu kategorizaciju i status. Posmatrano po pojedinim prostornim celinama, na području Prostornog plana a u delovima pripadajućih opština proglašena su i evidentirana sledeća kulturna dobra:
Kulturna dobra na delu područja opštine Bajina Bašta:
Na području Nacionalnog parka za zaštitu kulturnih dobara izdvojeno je oko 50,0 ha, čime se obuhvataju svi arheološki lokaliteti i drugi spomenici.
Manastir Rača iz XIII veka, obnovljen u XVI veku, nepokretno kulturno dobro od velikog značaja (8,53 ha), obuhvata manastirsku crkvu, najveći deo manastirskih poljoprivrednih površina i manastirske objekte;
Solotuški grad iz srednjeg veka;
Nekropole u Rastištu – lokaliteti „Gajevi”, „Uroševina” i „Pristoje” u zaseoku Aluge;
Škola u Rastištu – na Sedaljki;
nekropole u Zaovinama (lokalitet „Biljeg”);
Objekti narodnog graditeljstva izmešteni iz Zaovina na Kaluđerskih Bara i u naseljima Jagoštica i Rastište.
U delu zaštitne zone Nacionalnog parka koja pripada opštini Bajina Bašta, status zaštićenog objekta ima nekropola stećaka u Perućcu, lokalitet „Mramorje”, iz srednjeg veka, proglašena za nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja. Pored nje, evidentirani su lokaliteti i objekti:
nekropole u Geočićima (lokalitet „Ridovi-mramorje”), Beserovini (lokalitet „Selišnica”);
narodna arhitektura, stambena i ekonomske zgrade u Zaovinama i Perućcu;
spomenici i spomen obelejžja iz NOB-e i ratova za oslobođenje na području naselja Rača, Solotuša, Zaovine: Rača – spomen česme ispred zadruženog doma i na mestu zvanom „Kučane”, grobnica na putu između Kaluđerskih bara i Bajine Bašte na Tari i spomen ploča palim borcima NOB-e i žrtvama fašističkog terora na zgradi zadružnog doma; Solotuša – spomen čemmu ispred školske zgrade i zadružnog doma; Zaovine – spomen kosturnica (kapela) posvećena izginulim u Prvom i Drugom svetskom ratu, u zaseoku Jezdići;
škole u Rači, Perućcu i Solotuši građene početkom XIX veka;
objekti narodnog graditeljstva na Kaluđerskim Barama izmešteni prilikom gradnje reverzibilne hidroelektrane u Zaovinama, i
Skromnije crkve brvnare, građene krajem XVIII i početkom XIX veka treba štititi, jer predstavljaju odraz vremena u kome su nastale.
Srednjovekovni gradovi i nekropole govore o nastanjivanju Tare u teškim političkim prilikama. Srednjovekovni gradovi nisu očuvani, sem delimično Solotuški grad. O njima nema dovoljno podataka i neistraženi su. Grobne nekropole iz srednjeg veka, koncentrisane su u severozapadnom, najnedostupnijem delu Nacionalnog parka. U pogledu arheoloških lokaliteta prostor Nacionalnog parka ne obiluje nalazima iz najranijeg perioda ljudskog života.
Zaštita kulturno-istorijskog nasleđa Nacionalnog parka neodvojiva je od zaštite kulturnih dobara u zaštitnoj zoni pa su Prostornim planom evidentirani i kulturno-istorijski spomenici ovog područja, gde je fond kulturnog nasleđa bogatiji i raznovrsniji. Uticaj tog fonda na području Nacionalnog parka je direktan i upotpunjava njegove kulturno-istorijske vrednosti.
Kulturna dobra na delu teritorije opština Užice.
Arheološki lokaliteti na delu teritorije opštine Užice:
Mokra Gora:
Lok. „Crkvina”, Kojadinovići;
Lok. „Crkvina”’, Ilići;
Lok. „Crkvina”, Panjak;
Lok. „’Grčko groblje”, Karasalija.
Kremna:
Lok. „Misailovića polje”, evidentiran arheološki lokalitet;
Lok. „Crkvine 1 i 2” , evidentiran arheološki lokalitet;
Lok. „Erića groblje”;
Lok. „Grobljansko brdo”;
Lok. „Moljkovića han”, spomenik kulture od izuzetnog značaja („Službeni glasnik SRS” broj 28/83);
Lok. „Četiri šanca iz prvog srpskog ustanka”.
Bioska:
Lok. „Groblje u Jankovićima”.
Vrutci:
Lok. „Seosko groblje”.
Utvrđena nepokretna kulturna dobra na delu užičke opštine:
Kremna, Kuća Gvozdena Moljkovića, spomenik kulture od izuzetnog značaja (Rešenje o utvrđivanju za spomenik kulture Zavoda za zaštitu spomenika kulture Kraljevo broj 468/74; Odluka o kategorizaciji za NKD od izuzetnog značaja „Službeni glasnik SRS” broj 14/79);
Kremna, Moljkovića česma, spomenik kulture (Rešenje o utvrđivanju za spomenik kulture Vlade Republike Srbije broj 32/01);
Kremna, Osnovna škola u Moljkovini, spomenik kulture (Odluka o proglašavanju za kulturno dobro – spomenik kulture Skupštine Opštine Titovo Užice broj 633-3/90);
Kremna, Okućnica porodice Panić, spomenik kulture Evidentirana nepokretna kulturna dobra na delu užičke opštine;
Kremna, Erića kuća;
Kremna, Tarabića kuća;
Kremna, Kuća Kurlagić Slavomira;
Šančevi iz prvog srpskog ustanka.
Sakralni objekti na delu užičke opštine:
Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Bioski;
Crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Mokroj Gori.
Od navedenih nepokretnih kulturnih dobara u zaštitnoj zoni NP „Tara” registrovani su i evidentirani:
Moljkovića han u Kremnima iz 18. veka, kulturno dobro od izuzetnog značaja;
evidentirani arheološki lokaliteti u Kremnima – lokaliteti „Misajlovća polje”, „Crkvine 1”, „Crkvine 2”;
sakralne građevine u Mokroj Gori (zaseok Kršanje) i Bioskoj iz 19. veka;
nekropole u Mokroj Gori (lokalitet „Markovo polje, Rimski grobovi”), Kremnima (lokalitet „Stamenića groblje”);
narodna arhitektura, stambena i ekonomske zgrade u Zaovinama i Perućcu;
spomenici i spomen obelejžja iz NOB-e i ratova za oslobođenje na području naselja Kremna i Mokra Gora: Kremna – šančevi i utvrđenja iz Prvog srpskog ustanka na privatnim imanjima, dobrim delom sačuvana i spomen-ploča palim borcima NOR-a; Mokra Gora – spomen ploča palim borcima NOR-a.
Kulturna dobra na delu područja opštine Čajetina
Proglašena nepokretna kulturna dobra na teritoriji opštine Čajetina:
Samegnjevo – centar sela sa crkvom brvnarom i starom školom
Evidentirani spomenici kulture na teritoriji opštine Čajetina: Semegnjevo:
Kuća Milana Kostića;
Kuća Milojka Kostića;
Kuća Zorana Milinkovića;
Kuća Radojice Popovića;
Vajat Zorana Milinkovića.
Sva navedena kulturna dobra u Semegnjevu nalaze se u okviru područja koje je predloženo za zaštitu kao Park prirode „Zlatibor”, van područja prvog i drugog stepena zaštite prirode.
2. Koncepcija, propozicije i prioriteti zaštite nepokretnih kulturnih dobara
Kulturno nasleđe je izvor lokalnog identiteta i inspiracije i kao takvo je primer i uzor održivog kulturnog i ekonomskog razvoja. Ono mora biti dostupno svima koji žele da u njemu uživaju. To podrazumeva kako fizičku pristupačnost, ali i pristup informacijama, kroz edukaciju i informisanje. U skladu s tim planska rešenja su:
nastavak dalje evidencije, valorizacije i kategorizacije kulturnih dobara na području plana;
zaštita kulturnih dobara i njihove zaštićene okoline kroz izradu tehničke dokumentacije, prezentaciju i interpretaciju;
sprovođenje mera tehničke zaštite nad svim nepokretnim kulturnim dobrima u saradnji sa nadležnim Zavodima za zaštitu spomenika kulture;
unapređenje kvaliteta fizičke strukture, prirodnog okruženja i prateće infrastrukture.
Pri tome je potrebno:
kroz planove nižeg reda posebnu pažnju posvetiti programima koji bi obezbedili vraćanje u funkciju kulturnih dobara koja su napuštena;
formulisati projekte zaštite i konzervacije pojedinačnih nepokretnih kulturnih dobara;
vratiti kulturnim dobrima prvobitni izgled;
revitalizovati prostorno kulturno-istorijske celine pri čemu posebnu pažnju obratiti na probleme koji utiču na narušavanje njihovog kulturnog identiteta;
kroz planove nižeg reda formulisati pravila građenja za prostorno kulturno-istorijske celine uz obavezno uzimanje u obzir posebnih uslova i mere njihove zaštite i korišćenja;
povećati dostupnost i bolju marketinšku prezentaciju kulturnih dobara;
inicirati upis novih spomenika kulture u registar radi ostvarivanja njihove adekvatne pravne zaštite;
sprovesti sistematsko i kontinuirano istraživanje kulturnog nasleđa na planskom području;
obezbediti izvore finansiranja namenjenih zaštiti, planiranju i razvoju kulturnih dobara.
Kao posebne celine koje zahtevaju hitnu izradu planova nižeg reda treba izdvojiti područje „Šarganske osmice” (Mokru Goru, stanicu Šargan-Vitasi) i centar sela Kremna.
Mokra Gora, kao celina sa svojevrsnom saobraćajno-turističkom atrakcijom, sa stanovišta službe zaštite nepokretnih kulturnih dobara, kao i zaštite prirode, prilično je devastirana, usled čega bi trebalo, novim planovima detaljne regulacije, sprečiti dalje devastiranje područja i pravilno usmeriti nove akcije.
Kremna, nekada velika i važna karavanska stanice na putu prema Bosni i Crnoj Gori, danas su relativno slabo naseljena i samim tim prepuštena stihijskom propadanju. Iz perioda razvijenog kiradzijskog transporta robe sačuvan je jedan objekat (Moljkovića han), koji je služio za predah i noćenje kiridzija. Pored podataka iz XIX veka, o naseljenosti sela Kremna u znatno ranijem periodu govore brojni arheološki lokaliteti, čije istraživanje bi moglo da pruži dragocene podatke za istoriju šireg područja.
III. KONCEPCIJA I PRIORITETI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE
Koncepcija organizacije, uređenja i zaštite u Prostornom planu bazira se na integralnom vrednovanju svih komponenti životne sredine i na strogom poštovanju svih zakonskih normi i obaveza u vezi sa zaštitom i unapređivanjem kvaliteta životne sredine. Prethodno znači da se budući razvoj lokalne ekonomije i izgradnja saobraćajne i komunalne infrastrukture zasniva na poštovanju sledećih opštih načela:
u okviru privrednih delatnosti (prerađivačka industrija, kamenolomi, krečane, pilane, skladišta poljoprivrednih proizvoda, hladnjače, sušare i sl) potrebno je, pored sprovođenja lociranja ovih delatnosti u skladu sa zakonom, posebnu pažnju posvetiti zaštiti okoline od mogućeg zagađenja. Svi planirani novi privredni objekti, kao potencijalni zagađivači, moraju zadovoljiti nivo kvaliteta životne sredine prema odgovarajućim standardima i propisanim normativima. Potrebno je u sva nova proizvodna postrojenja ugraditi savremenu tehnologiju kojom će se smanjiti štetno dejstvo, odnosno koja sadrže tehničko-tehnološka rešenja za minimiziranje emisije zagađujućih i otpadnih materija u životnu sredinu. Pri izdavanju uslova moraju se obezbediti sve potrebne saglasnosti i uraditi procena uticaja objekata na životnu sredinu;
zaštita i uređenje poljoprivrednog zemljišta prema savremenim principima održive poljoprivrede i usklađenog obima i načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta sa prirodnim uslovima i ograničenjima lokalne sredine, predstavlja osnovni cilj zaštite životne sredine kada je u pitanju poljoprivreda. Da bi se ovaj cilj ostvario, potrebno je inicirati revitalizaciju poljoprivredne proizvodnje na savremenim organizacionim i tehnološkim principima, strogo ekološki kontrolisanim;
pašnjaci i livade predstavljaju najznačajnije poljoprivredne potencijale. Osnovni pravci razvoja poljoprivredne proizvodnje bili bi povećanje i unapređenje stočarstva, krmnog bilja i određenih vrsta voća, povrća i lekovitog bilja. Time bi se najracionalnije iskoristili postojeći potencijali za obezbeđenje potrebnih količina poljoprivrednih proizvoda za lokalno tržište i potrebe turizma;
prostor područja posebne namene usmerava namenu poljoprivrednih površina u svrhu proizvodnje zdravstveno bezbedne hrane, dakle hrane koja se proizvodi bez hemikalija i ugrožavanja životne sredine. Koristeći najveću prednost prostora, koja se odražava u očuvanom stanju životne sredine treba ulagati napore u razvitak ekološke poljoprivrede (organske/biološke), koja pod strogim nadzorom proizvodnje, bez primene mineralnih đubriva, pesticida, hormona i drugih agrohemikalija ne može postići zadovoljavajuće prinose, ali uz dobru organizaciju tržišta može postići dobre ekonomske rezultate. Potencijali za taj vid proizvodnje postoje u atarima svih sela, jer na mnogim zemljištima poslednjih desetak godina nije bilo nikakve poljoprivredne proizvodnje (rezultat napuštanja sela i poljoprivrede), pa ni zagađenja zemljišta;
razvoj turizma treba da bude zasnovan na prirodnim predispozicijama planskog područja, ali nikako ne sme da ugrozi ekološki uravnotežene celine niti kvalitete prirodnog predela. Ovo se posebno odnosi na nacionalni park, predele izuzetnih odlika i stroge rezervate prirode, kao dobra od najšireg značaja. Na ovim područjima se mogu organizovati i popularisati samo ekološki utemeljeni oblici turizma, odnosno turzma čiji se razvoj temelji na principima održivosti, pa je to u dugoročnom razvoju značajna potencijalna prednost ovog područja. Neophodno je poštovanje prirodnog i kulturološkog nasleđa, što zahteva ograničavanje negativnih uticaja turizma (i privrede) na prirodna i kulturna dobra, kao i na kvalitet životne sredine;
turizam čiji se razvoj prvenstveno temelji na principima održivog razvoja, a u budućnosti i eko turizam, može da se razvija na čitavom Planskom području s obzirom na potencijale. Naročito se mora voditi računa o razvoju rekreativno-edukativnih programa kojima se afirmišu prirodne i stvorene vrednosti područja, prezentacija objekata i celina od kulturnog i istorijskog značaja uz preduzimanje neophodnih mera za uređivanje njihove okoline, određivanje mogućih lokacija i sadržaja informativnih punktova prema specifičnostima, razvoja specifičnih oblika privremenih i stacionarnih kapaciteta (etno, seoski turizam, eko kampovi…), razvoj specifičnih ekoloških programa ugostiteljstva i usluga, a sve u cilju popularizacije eko turizma;
razvijena i moderna saobraćajna infrastruktura koja će obezbediti nesmetan lokalni ekonomski razvoj, pružiti kvalitetan život stanovništva i poštovanje osnovnih ekoloških standarda kada je u pitanju projektovanje, izgradnja i eksploatacija saobraćajne infrastrukture;
zaštita prostora i slivnih područja površinskih voda, zaštita podzemnih voda kao i jezera na nivou najvišeg ekološkog kvaliteta, osnovni je cilj korišćenja i zaštite voda radi razvoja vodoprivrede. Princip koji treba poštovati je da se do racionalnih, ekološki prihvatljivih granica, iskoriste lokalna izvorišta voda. Ekološke pretenzije područja zahtevaju visok stepen prikupljanja i odvođenja otpadnih voda, što znači izgradnju sistema koji će obezbediti visok kvalitet životne sredine posebno u delovima intenzivnijeg korišćenja (turistički lokaliteti), uz obavezan tretman otpadnih voda pre njihovog upuštanja u recipijente;
razvoj pojedinih segmenata komunalne infrastrukture na lokalnom nivou, a sa ciljem očuvanja i zaštite životne sredine, je da se obezbedi odgovarajući sistem: sakupljanja i deponovanja otpada, sakupljanja i reciklaže sirovina, sistem sakupljanja i tretmana otpadnih voda;
razvoj i unapređenje šumarstva na planskom području treba da potvrdi visok ekološko-ekonomski identitet šuma s obzirom na relativno velike površine pod šumama. Zaštita, uređenje i korišćenje šuma područja izvešće se preko poboljšanja postojećeg stanja šuma, adekvatnije zaštite i nege kao i povećanjem površina pod šumama sadnjom vrsta autohtonih karakteristika.
Realizacija sistema zaštite i unapređenja životne sredine uslovljava potrebu preduzimanja sledećih prioritetnih aktivnosti zaštite životne sredine u periodu implementacije:
obezbeđenje kontrole sprovođenja režima i mera zaštite definisanih u cilju očuvanja, unapređenja i zaštite biološke, geološke i predeone raznovrsnosti, i zaštite posebnih prirodnih i kulturnih vrednosti;
izrada katastra zagađivača na planskom području, koji bi predstavljao prvi korak u formiranju informacionog sistema o životnoj sredini – jedan od osnovnih preduslova za planiranje, upravljanje i odlučivanje je raspolaganje dobrim i pravovremenim informacijama o izvorima zagađivanja životne sredine;
saniranje stanja najugroženijih prostora na planskom području sa aspekta zaštite životne sredine – sanacija i rekultivacija prostora kamenoloma „Žljebac”, „Banja” i „Lazići”, sanacija i rekultivacija divljih smetlišta;
poboljšanje nivoa komunalne opremljenosti naselja – nastojati da se dosegnu što veći standardi uz preduslov većeg angažovanja nadležnih službi u rešavanju postojećih komunalnih problema. Prioritet je izgradnja kanalizacionih sistema u naseljima sa uređajima za prečišćavanje otpadnih voda. Izuzetno, u manjim naseljima, moguće je odvođenje otpadnih voda u propisno izgrađene grupne i pojedinačne sanitarne vodonepropusne septičke jame;
regulisanje statusa svih bespravno podignutih objekata za proizvodnju kreča (krečana) i objekata za preradu drveta (pilana), kao i propisivanje uslova i načina za obavljanje ovih delatnosti;
stroga zaštita i kontrola zaštićenih prirodnih dobara u skladu sa zakonskim odredbama i definisanim režimima zaštite sadržanih u Aktima o stavljanju pod zaštitu, a u cilju njihovog očuvanja i unapređenja;
obezbeđenje održivog/racionalnog gazdovanja prirodnim resursima (vodnim, mineralnim, šumskim, zemljišnim i dr.) uz definisanje programa iz oblasti obnovljivih izvora energije;
definisanje zona izvorišta i određivanje mera sanitarne zaštite svih izvorišta vodosnabdevanja. Zemljište i vodene površine u području zaštite izvorišta vodosnabdevanja moraju biti zaštićeni od namernog ili slučajnog zagađivanja i drugih uticaja koji mogu nepovoljno delovati na izdašnost izvora i zdravstvenu ispravnost vode. U skladu sa tim, sve aktivnosti u prostoru koje utiču na promenu kvaliteta vode u vodonosnim slojevima ili površinskim tokovima, moraju biti zabranjene;
uklanjanje bespravno izgrađevnih objekata u skladu sa zakonom;
nastavak aktivnosti čišćenja jezera Perućac u okviru projekta „Prekogranična saradnja opština na polju životne sredine – sliv reke Drine”;
sanacija i revitalizacija registrovanih pozajmišta mineralnih sirovina u skladu sa „Programom sanacije degradiranih površina u Nacionalnom parku Tara”;
ostvarivanje bolje saradnje između Staraoca nad prirodnim dobrima i lokalnog stanovništva koja će biti na obostranu korist, i u korist zaštite prirode i životne sredine;
uspostavljanje sistema monitoringa svih parametara kvaliteta životne sredine na području Plana (zemljišta, vode i vazduha). Ovo bi obuhvatilo i uspostavljanje kontrole postupanja sa otpadom u skladu sa zakonima i propisima. Uvođenjem monitoringa i kontrole stvaraju se povoljni uslovi za upravljanje životnom sredinom.
VI kONCEPCIJA I PROPOZICIJE U ODNOSU NA
DEMOGRAFSKO-SOCIJALNE PROBLEME
I. STANOVNIŠTVO
Razvojna varijanta polazi od direktnih efekata planiranih aktivnosti (turističkih, uslužnih, građevinskih, infrastrukturnih, preduzetničkih) na postepen rast stanovništva. Računa se na demografski potencijal lokalnog stanovništva s jedne strane i na privlačenje stanovništva iz okruženja s druge. Otvaranje novih radnih mesta, mogućnosti preduzetničkih aktivnosti i formiranje porodičnih firmi u turističkim, agro i uslužnim aktivnostima predstavlja najveći motiv za življenje na ovom prostoru.
Tabela 9. Projekcija demografskih kretanja
Teritorija Brojstanovnika 2002.godine Projekcija brojastanovnika 2021.godine Ukupno plansko područje 7220 8610 Opština B.Bašta 4812 5560 K.O. Beserovina 213 280 K.O. Zaovine 442 550 K.O. Zaugline 348 350 K.O. Jagoštica 152 250 K.O. Konjska Reka 112 180 K.O. Mala Reka 489 600 K.O. Perućac 845 900 K.O. Rastište 473 650 K.O. Rača 672 700 K.O. Solotuša 1066 1100 Opština Užice 2108 2650 K.O. Bioska 554 650 K.O. Vrutci 222 400 K.O. Kremna 727 750 K.O. Mokra Gora 605 850 Opština Čajetina 300 400 K.O. Semegnjevo 300 400
Sa stanovišta ciljeva koji se žele postići i planiranim aktivnostima realna je pretpostavka ostvarenja projekcije odnosno dostizanje na kraju planskog perioda populacije od oko 8600 stanovnika uz sledeća strateška opredeljenja:
vođenje demografske politike koja će obezbediti povećanje nataliteta, zaustavljanja raseljavanja i emigracije, kao i demografskog starenja;
određenim politikama, uvećati atraktivnost ovoga područja, kako bi se privuklo stanovništvo van prostora plana da naseljava ova mesta, i time se sprečilo gašenje seoskih ekonomija i raseljavanje;
formiranje sistema centara sa određenim funkcijama;
unapređenje obrazovanja i obuke radi zapošljavanja u službama koje će pospešiti razvoj turizma i za rad u turizmu (svih vrsta) kao i rad u sekundarnom i tercijarnom sektoru, gde god su utvrđeni turistički, privredni i drugi razvojni potencijali;
razvoj osnovne infrastrukture i unapređenje javnih usluga, takođe povećavanje atraktivnosti i sadržaja u svim depopulacijskim naseljima.
II. NASELjA I RURALNA PODRUČJA
Održivi razvoja naselja na planskom području, po usvojenom pristupu integralnog demografskog i socio-ekonomskog razvoja, definiše se u četiri osnovna nivoa i to:
Integralni demografski i socio-ekonomski razvoj naselja;
Uređenje i opremanje naselja;
Životna sredina;
Mreža naselja i organizacija prostora.
Revitalizacija ruralnih područja. Revitalizacija ruralnog područja Tare, sa naseljima koja su po karakteru, organizaciji i opremljenosti bliža ruralnim, podrazumeva transformaciju u poluurbana područja, u pogledu karaktera, delatnosti, opremljenosti i organizovanosti, sposobna za samoreprodukciju.
Zadržavanje populacije u poljoprivrednom sektoru, uz razvoj mogućnosti zapošljavanja u turističkom sektoru opravdana je razvojna strategija, zato što je agrosektor bio i ostaje sektor koji će, uz trustistički, zapošljavati najveći deo aktivne populacije. Podrška razvoju odnosi se posebno na privatni sektor kako bi se podstaklo:
razvijanje ekoloških privrednih i neprivrednih delatnosti, uvođenjem čistih tehnologija, savremenih organizacija i upravljanja biznisom u kućnim i malim ekonomijama u agro-sektoru, agro-industrijskom prerađivačkom sektoru, uslužno-servisnom sektoru;
formiranje zajednica naselja (ekoloških komuna, tj. eko-komuna) i razvijanje specijalizovanih „samoreprodukcionih centara”, uz postojeće, ili nove, organizovane po svim postulatima integralnog održivog razvoja, u prostoru i sredinama koji pružaju najpovoljnije uslove za efikasnost i uspešni razvoj;
razvijanje turističke delatnosti kao komplementarne agro-proizvodnim prerađivačkim i ostalim uslugama i servisima, kao jedan od posebnih stimulansa za transformaciju ruralnih područja i sistemski razvoj naselja.
Mreža naselja. S obzirom na morfologiju i spontani razvoj naselja i turističkih centara, uvodi se višestepena hijerarhizacija naselja, sa odgovarajućim nivoima naseljskih sadržaja:
naselja, od nekoliko do više desetina zaseoka, primarnih javnih usluga;
centar zajednice naselja (eko-komune), za tri i više naselja;
centar za Plansko područje za 15 naselja;
turistički centri su posebna kategorija izgrađenih i uređenih zona koji obuhvataju grupisane i usamljene turističke objekte u granicama naselja.
Sistem zaseoka, naselja i zajednica naselja će se zasnivati na integralnom socio-ekonomskom razvoju, ekološki maksimalno usaglašenom, tehnološki oportunom i energetski efikasnom.
Saobraćajnice obezbeđuju efikasno povezivanje centara nižeg i višeg reda i integraciju prostora na svim nivoima hijerarhizacije.
među zaseocima;
na nivou naselja;
na nivou eko zajednice naselja (eko-komune);
na nivou planskog područja;
na nivou opština.
Unapređenje i modernizacija stambeno-komunalnog kompleksa ima dvostruku funkciju: (a) preporod ruralnih područja i transformacija u savremena moderna naselja i (b) unapređenje uslova za nacionalni i internacionalni turizam. Obuhvata sledeća planska rešenja:
poboljšanje strukture stanova, odnosno uvećanje udela srednje-velikih i velikih stanova na najmanje 50% fonda;
ujednačavanje i podizanje standarda stanovanja, na bazi kvadrature (koncentracija na nivo 20-25m2/st) i na bazi opremljenosti instalacijama i sanitarijama (100% stanova);
selektivan razvoj sekundarnog stambenog fonda (vikendice) u funkciji razvoja turizma, što podrazumeva povećanje stambenog standarda i opremljenosti instalacijama.
Razvoj javnih usluga i centralnih sadržaja će biti usklađen sa hijerarhijskim i funkcionalnim značajem naselja. U tom kontekstu razlikujemo tri nivoa sadržaja, usluga i servisa, koje treba upotpuniti i kompletirati:
primarni sadržaji: crkva, škola, zdravstvo, trgovina/samousluga, groblja i dr.. Odgovaraju nivou naselja, većih zaseoka;
sekundarni sadržaji: hoteli, moteli, turistički centri, odmarališta. Odgovaraju nivoima posebnih specijalizovanih centara;
tercijarni sadržaji: pošta, banka, objekat kulture, autobuska stanica, otkupna stanica, veterinarska stanica, zdravstvena stanica. Odgovaraju nivou centra zajednice naselja.
Saobraćajna povezanost naselja (interna) i okruženja (eksterna) predisponirana je prirodnim uslovima (geomorfologija, prirodna dobra), morfologijom samih naselja (disperzija, linearnost, nepravilni oblici, usitnjenost i raspršenost i dr.) i stvorenim uslovima (saobraćajnice i organizacija transporta). Osnovu povećanja pristupačnosti na planskom području čini saobraćajno povezivanje:
zaseoka naselja koje se poboljšava korekcijom tehničkih elemenata trasa opštinskih i nekategorisanih puteva;
naselja u zajednicama naselja (eko-komunama) koje se unapređuje korekcijom i dopunom postojeće mreže saobraćajnica;
naselja unutar Planskog područja koje se unapređuje i poboljšava korekcijom tehničkih elemenata opštinskih puteva koji povezuju primarna seoska naselja i centre zajednice naselja.
Transformacija naselja i zaseoka zasnivaće se na:
korigovanju i poboljšanju indikatora korišćenja zemljišta u naseljima i efikasniju zaštitu prirodnih resursa;
zadržavanju brdsko-planinskog karaktera naselja i očuvanju karaktera privlačnosti koji imaju;
poboljšanju uslova za koncentraciju i organizaciju centralnih sadržaja u naseljima i većim zaoseocima;
kompletiranju naselja javnim uslugama i servisima i podizanju na poluurbani nivo;
formiranju centara zajednice naselja.
Morfologija naselja. U budućem razvoju će se izvršiti određene morfološke korekcije koje obezbeđuju veću konzistenciju, grupisanje i harmonizaciju naselja, zavisno od klasifikacije (tipologije) naselja.
visoko-planinska naselja (Jagoštica, Rastište i Semegnjevo) na manjim zaravnima mogu povećati gustinu i konzistenciju naselja, novogradnjom i rekonstrukcijom postojećeg stambeno-komunalnog fonda, isključivo u skladu sa režimima korišćenja prostora u određenim zonama i stepenima zaštite;
nisko-planinska naselja (Bioska, Vrutci, Kremna), na prostranim zaravnima i dolinama, dosta rastresita i dispergovana, mogu povećati gustinu i konzistenciju, novogradnjom i rekonstrukcijom postojećih naselja i zaseoka;
brdsko-planinska naselja (Beserovina, Zauglina, Mala Reka, Perućac, Rača) koja su izgrađena na neravnim, diseciranim, strmim, uvalastim terenima, vrlo razuđena, mogu povećati gustinu i konzistenciju, novogradnjom i rekonstrukcijom postojećih fondova;
tipična planinska naselja (Zaovina), široko raspršena i rastresita, mogu povećati gustinu stanovanja i naseljenosti, novogradnjom i rekonstrukcijom postojećih naselja;
kanjonska naselja (Konjska Reka), formirana u izduženim, uzanim, strmim kanjonima, ne mogu se bitno morfološki menjati sem u proširenim i ravnijim terenima na izlasku iz kanjona, povećanjem koncentracije i gustine;
mešovita naselja (Mokra Gora i Solotuša), formirana u dolinskim i planinskim terenima, mogu povećati svoju konszistenciju između delova naselja, novogradnjom i rekonstrukcijom postojećih fondova.
Hijerarhija naselja i njihova opremljenost zasniva se na uspostavljanju sledećih nivoa centara.
Naselja sa planskog područja pripadaju trima opštinama i kao takva već se nalaze u zonama uticaja opštinskih i subopštinskih centara.
u najpovoljnijoj situaciji su naselja sa područja opštine Bajina Bašta koja su na relativno maloj distanci od opštinskog centra – 6 do 12 km (Mala Reka, Solotuša, Rača, Zaovine, Beserovina i Perućac). Pored toga, naselje Perućac jedino ostvaruje demografski rast, ima razvijeniju matricu delatnosti i opremljenije je od okolnih naselja;
naselja sa dela planskog područja u užičkoj opštini bolje su povezana sa Užicem (savremenim državnim putem I reda), što im omogućuje bolju pristačnost uslugama opštinskog centra. Među njima se ističe naselje Kremna, koje je već formirani centar zajednice naselja na ovom području, kao i naselje Mokra Gora koje se intenzivno turistički afirmiše;
jedino naselje sa područja opštine Čajetina Semegnjevo, udaljeno 10 km od opštinskog centra, upućeno je na korišćenje usluga u Čajetini;
sva ostala naselja se nalaze u nepovoljnijem položaju u pogledu udaljenosti od opštinskih centara. Posebno su udaljena i izolovana naselja Jagoštica i Rastište u opštini Bajina Bašta.
Sa stanovišta razvoja naselja sa ovog područja ostvarivaće funkcije: primarnih seoskih naselja sa lokalnim centrima, centara zajednice naselja (eko-komuna) i turističkih centara, a planira se i formiranje centra za celo plansko područje:
primarna seoska naselja, s obzirom na položaj zaseoka u njima, morfološku strukturu, sabraćajnu pristupačnost, imaju svoje lokalne centre. Ovi centri se formiraju na mestima gde su začeti, ili na pogodnim lokacijama gde postoje povoljni prirodni i stvoreni uslovi, kao i slobodni tereni na kojima je moguće njihovo proširenje i uobličavanje, uz obezbeđenje pristupačnosti stanovništvu koje živi u zaseocima. Lokalni centri treba da obezbeđuju osnovne usluge stanovništvu: obrazovanje i vaspitanje (predškolsko i osnovnoškolsko u većim naseljima, alternativno u centrima zajednica naselja), zdravstvo (ambulantno, kućno lečenje, apoteka), trgovina (prodavnice mešovitom robom, novine), ugostiteljstvo (kafane, bifei, mali restorani), sport (mali sportovi, rekreacija), saobraćaj (taksi, prevoz robe, bicikl, ekološki transport), komunalije (prikupljanje kućnog otpada, održavanje zelenila i ulica), zanati (pomoć domaćinstvima i pojedincima), religiozne (crkveno bogosluženje živih i sahranjivanje mrtvih), socijalna zaštita (pomoć starima, bolesnim hendikepiranim). Napominje se da se pojedine od ovih usluga mogu organizovati objedinjeno za više susednih naselja;
populaciono i privredno razvijenije naselje je Perućac, postojeći privredni centar oslonjen na Hidroelektranu, koji ima mnoge razvijene funkcije i službe, a i populaciono je drugo po veličini naselje u čitavom Planskom području. Zbog slabije saobraćajne povezanosti sa ostalim delovima Planskog područja, (osim sa područjem zajednice naselja Rastište), zbog činjenice da se on samostalno razvija kao privredni centar u okviru opštine Bajina Bašta, kao i zbog planskog cilja razvoja planinskih zona na Tari i jačanja usluga i funkcija u planinskim turističkim naseljima, Perućac je svrstan u samostalna razvijena naselja.
centri zajednica naselja (eko-komuna) (zajednice 4–6 naselja), se formiraju prema prirodnim i stvorenim predispozicijama, u severnoj, istočnoj i zapadnoj zoni, na pogodnim lokacijama, za izgradnju centralnih sadržaja i povezivanje lokalnih naselja. Centri zajednica naselja (eko – komuna) su: u zapadnoj zoni Rastište, u severnoj zoni Rača, a u južnoj zoni Kremana. Ovi centri, pored pružanja usluga javnih sadržaja, imaju uslova i za obavljanje proizvodnih i uslužanih aktivnosti: selektivna agro proizvodnja i prilagođena agroindustrijska prerada, tehnički servisi, obrazovanje (dopunsko odraslih, mladih i dece), konsalting i savetovališta (biznis, upravljanje, zastupanje, poslovi nekretnina), sport i rekreacija sa odgovarajućim sadržajima, saobraćaj (robni i putnički prevoz), zdravstvo (zdravstvena ustanova sa malim stacionarom), pošta, banka, osiguranje;
centar za celo plansko područje se formira na lokaciji Kaluđerske Bare koja prostorno, organizaciono, saobraćajno ima najpovoljnije uslove (težište geometrijskog oblika prostora. Ovaj centar treba da obezbedi raznovrsne usluge višeg nivoa, prvenstveno u funkciji povećanja atraktivnosti i privlačnosti ovog prostora (kulturne, zdravstvene funkcije, etno – graditeljstvo, narodna radinost, umetničke galerije i muzejske postavke i dr.);
centri turizma, postojeći i novi, razvijaće se tamo gde su već začeti, kao i na novim lokacijama koje su pogodne za razvoj turizma: Mitrovac, Kaluđerske Bare, Predov Krst, Mokra Gora – Drvengrad, Perućac i dr. Pored turističko – rekreativnih i ugostiteljskih objekata i sadržaja u ovim centrima treba obezbediti i komplementarne usluge (trgovinske, prometne, servisne, banke, pošte, internet i dr.).
VII PROSTORNI RAZVOJ FUNKCIJE POSEBNE NAMENE, DISTRIBUCIJA AKTIVNOSTI I UPOTREBA ZEMLjIŠTA
I. funkcije posebne namene
Funkcije posebne namene u planskom području odnose se na zaštićene prirodne i kulturne vrednosti. S obzirom na usvojene zoniranje zaštićenih područja na 3 stepena zaštite, na planskom području se, u skladu sa Zakonom, štite sledeće vrednosti i zone:
1. Nacionalni park „Tara”
1) Zone I stepena zaštite
Zone I stepena zaštite obuhvataju 2.948,75 ha, 15,37% od ukupne površine Nacionalnog parka, i to sve površine zaštićene prirode, prirodnih vrednosti i kulturnih dobara:
Prirodni rezervati:
rezervat prirode „Kanjon Brusnice” (408,96 ha) obuhvata odeljenje: 26, 27, 28 GJ „Zvezda” kao i odeljenja 74/d GJ „Crni vrh” i granica rezervata ide državnom granicom i spoljnom granicom navedenih odeljenja;
specijalni rezervat „Zvezda” (2099,59 ha) obuhvata, po šumskoj podeli, sledeća odeljenja GJ „Zvezda”: 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 25 i granica ide obalom jezera i spoljnom granicom navedenih odeljenja; Po katastarskoj podeli specijalni rezervat Zvezda nalazi se u K.O. Jagoštica, kat. parcele 1/deo i kat. parcela br. 1031 i u K.O. Rastište kat. parcela broj 1/1;
rezervat „Kanjon Dervente” (223,76 ha) obuhvata obe strane klisure reke Dervente, na prostoru K.O. Rastište, katastarske parcele br. 1/1 i 961/1-deo. Po šumskoj podeli rezervat se nalazi na prostoru dve i to GJ Zvezda odeljenje 1. i u 40/a i 40/c odelenju GJ M.Z. „Rača”. Kroz rezervat duž reke Dervente prolazi lokalni put Perućac – Rastište za koji će se propisati posebne mere uređenja;
rezervat „Bilo” (13,60 ha) obuhvata: po šumskoj podeli ovaj rezervat nalazi se u GJ „Crni Vrh” a obuhvaćen je odelenjem 100/b; Opšti rezervat „Bilo” nalazi se na KO Rastište, katastarskoj parceli broj 2812/deo;
rezervat „Ljuti Breg” (4,74 ha) obuhvata: po šumskoj podeli Rezervat se nalazi u GJ „Crni vrh” zauzimajući 99/s odeljenje; Rezervat pripada K.O. Rastište, kat. parcela br. 281/deo;
rezervat „Crvene stene” (46,19 ha) obuhvata: po šumskoj podeli rezervat Crvene Stene nalazi se u GJ „Crni vrh”, pokrivajući 104/a i 105/a odeljenje iste gazdinske jedinice; po katastarskoj podeli rezervat se nalazi u K.O. Rastište na katatarskoj parceli broj 3881/deo;
rezervat „Pod Gorušicom” (9,35 ha) obuhvata: po šumskoj podeli, ovo zaštićeno dobro, nalazi se na području GJ „Tara”, a obuhvaćen je granicama 30/b odelenja iste gazdinske jedinice; prema katastarskoj podeli rezervat „Pod Gorušicom” nalazi se na K.O. Rastište, kat. parcela br. 1535/1-deo;
rezervat „Crveni potok” (23,23 ha) obuhvata: po katastarskoj podeli rezervat Crveni Potok nalazi se u K.O. Konjska reka, kat. parcela br. 4/1-deo i K.O. Perućac, kat. parcela br. 875/1-deo; po šumskoj podeli rezervat se nalazi u GJ „Tara”, odelenje 67a, 67/b i 67/s.;
rezervat „Račanska Šljivovica” (15,43 ha) obuhvata: po katastarskoj podeli rezervat „Račanska Šljivovica” nalazi se na K.O. Rača, katastarska parcela broj 1830/1-deo; prema šumskoj podeli rezervat se nalazi na prostoru GJ Tara i pokriva 156-to odelenje, odseka a.;
rezervat „Kanjon Rače” (303,15 ha) obuhvata površinu: po katastarskoj podeli specijalni Rezervat prirode (specijalni) Kanjon Rača nalazi se na prostoru K.O. Mala Reka, kat. parcela broj 1543/1-deo i u K.O. Rača, na katastarskoj parceli broj 1544/1-deo; po šumskoj podeli rezervat se nalazi na području GJ Rača i pokriva sledeća odelenja: 17/a, 17/b, 17/c, 18/a, 18/v, 19/a, 19/b, 19/c, 20/a, 20/v, 28/a, 29/c, 30/c i 31/c.
Prirodne retkosti. Od biljnih vrsta, karakter prirodnih retkosti od posebnog značaja za Nacionalni park imaju: Pančićeva omorika (Picea omorika Panč.) zelenika ili božikovina (Ilex aquifolium L.) mečja leska (Corylus colurna L.), jeremičak (Daphne blagayana Frey.), božur (Paeonia corralina Retz.), tisa (Taxus baccata L.), velika plava lincura (Gentiana acaulis var. dinarica Beck.), žuta lincura (Gentiana lutea L.), crna čemerika (Veratrum nigrum), paprat rebrača (blaechnum spicant With.), i dr.
Prostornim planom i merama zaštite štitiće se sva staništa Pančićeve omorike zajedno sa parcelom na kojoj se nalaze, ako su van strogo zaštićenih površina i to u statusu rezervata, odnosno spomenika prirode.
Karakter prirodnih retkosti, zaštićenih zakonom imaju između ostalih: sivi soko (Falco peregrinus Sharp.), Osičar (Pernis apivorus L.), orao zmijar (Circaetus gallicus G.m.), suri orao (Aquila shrysaetos L.), buljina (Bubo bubo L.), šumska sova (Strix aluco L.).
Značajno je i prisustvo čitavog niza retkih (u delovima Evrope već iščezlih), proređenih ili u naučnom pogledu značajnih vrsta (divokoza, medved, alpska rovčica, živorodni gušter, i dr.) za koje se ovim planom predviđa status prirodnih retkosti i obezbeđuje poseban tretman u smislu zaštite za lovnu i ribolovnu faunu ustanovljavanjem uzgojnih i naučnih rezervata.
2) Zone II stepena zaštite
Drugi stepen zaštite obuhvata 7.732,29 ha, odnosno 40,33% od ukupne površine Nacionalnog parka i predstavlja površine oko prirodnih rezervata, spomenika prirode koje čine pejzažno ambijentalnu sredinu sa vrednostima iz prvog režima zaštite. Tu spadaju zaštitne šume, semenski objekti, park šume, ogledna polja, izvori i vodotoci kao i izvorišta vodosnabdevanja, lovno – uzgojni i lovno – naučni rezervati (za medvede, srne i divokoze) i kulturno – istorijske celine Sedaljka i Rastište i širi prostor oko manastira Rača. U njoj se nalaze turistička naselja, ambijentalna sela i pojedinačno zaštićeni delovi prirode. Ova zona podrazumeva neposrednu zaštitu oko zone zaštite prvog stepena, opštu zaštitu staništa retkih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta, zaštitu pejzažno-ambijentalni vrednosti, tako da ima posebnu funkciju vezanu za osnovne aktivnosti nacionalnog parka (zaštita prirode). Takođe se odlikuje velikim prirodnim potencijalom, odnosno mogućnošću revitalizacije i povratka optimalno funkcionalnom stanju. U drugom stepenu zaštite nalazi se 4.254,58 ha državnih šuma NP „Tara”.
a) Zaštitne šume obuhvataju ukupnu površinu od 1.503,27 ha i čine ih polidominantne visoke i izdanačke šume lišćara u kanjonu Drine, Brusnice i Rače i predstavljaju šume zaštitnog karaktera (zaštita od erozije), kao i visoke šume četinara, pretežno crnog bora u nepristupačnom delu Aluških planina. Pored značaja koji šume Tare, kao šume sa posebnom namenom, imaju za privredu područja, njihova uloga ogleda se i u drugim funkcijama koje su od prioritetnog značaja u Nacionalnom parku, a naročito: zaštita zemljišta od spiranja, regulisanje oticanje voda, prečišćavanje voda, zaštita saobraćajnica i poljoprivrednih površina, uticaj na povećanje plodnosti poljoprivrednog zemljišta, regulisanje povoljnosti klimata, dekorativno-estetski efekti, objekti naučno-obrazovnog značaja i dr. Za sve nabrojane i druge namene, planom zaštite utvrđuju se površine tih šuma. Ciljevi gazdovanja na ovim površinama podređuju se odgovarajućoj nameni.
Zaštitnom šumom smatraće se sve šumske zajednice koje pokrivaju zemljišta sa većim nagibima od 25%. Pri tome računa se sa kontinuitetom takvih površina od najmae 10 ha. Pod zaštitnim šumama smatraće se i sve površine šuma ako se nalaze u zoni zaštite vodosnabdevanja. Za njih se obavezno sačinjavaju posebni projekti zaštite i uređenja, a opštom i posebnom šumsko-privrednom osnovom utvrđuju se posebni uslovi i način gazdovanja tim šumama i šumskim zemljištem u skladu sa namenom tih zona i propisanim merama zaštite.
Najveće površine zaštitnih šuma u Nacionalnom parku, nalaze se GJ „Zvezda” u rezervatima i meliorativno – zaštitnoj GJ „Rača”. To su pretežno vrlo strmi odseci prema Drini, gde nije moguće pošumljavanje zbog kamenitog tla i velikih nagiba, ali gde se formirala specifična pionirska vegetacija kamenjara i sipara. Ovu vegetaciju neophodno je očuvati kako zbog zaštitne funkcije, tako i zbog uloge ovih šumskih zajednica u održavanju i razvoju fonda divljači. U ovim šumama se planira korišćenje samo slučajnih prinosa ukoliko dozvoljava nagib terena i položaj šume. Dozvoljavaju se svi meliorativni radovi koji doprinose poboljšanju šumskog fonda ili prevođenje šume nameni. Planiraju se i pošumljavanja ogovarajućih goleti.
Zaštitnim šumama smatraće se i, ovim planom utvrđen, širi pojas oko zaštićenih objekata prirode kojima se obezbeđuju uslovi za zaštitu rezervata, ali dozvoljava i privredno gazdovanje šumama koje će se utvrditi šumsko privrednim osnovama u skladu sa navedenom namenom.
U Nacionalnom parku zastupljene su i šume drugih namena: arboretumi, ogledna polja, lovno-uzgojni i naučno-israživački lovni rezervati. Ove površine utvrđuju se šumsko-privrednim osnovama, a uređenje i korišćenje posebnim projektima.
b) Semenski objekti. Područje Tare smatra se najkvalitetnijom semenskom bazom Srbije, pre svega četinarskih vrsta, jer raspolaže sa 5 autohtonih četinara (jela, smrča, Pančićeva omorika, beli bor i crni bor). Na području Nacionalnog parka izdvojeno je 14 semenskih sastojina sa ukupnom površinom od 201,69 ha. U većini semenskih sastojina sprovodi se zaštita genofonda kao izuzetnog republikog semenskog potencijala. Semenske sastojine izdvajaju se sa ciljem da se u što kraćem vremenu ostvari maksimalna i ekonomična proizvodnja semena visokog genetskog i fiziološkog kvaliteta. Ovim planom utvrđuju se sastojine izdvojene još 1960/1961. godine. Radovi na uređenju semenskih objekata vršiće se u skladu sa zakonom prema uputstvima genetičara i uzgajivača, a na osnovu rezultata naučno-istraživačkog rada koji se u ovim šumama obavlja u kontinuitetu od 1981. godine.
v) Park šume u Nacionalnom parku obuhvataju šumske površine u okviru građevinskih područja u ukupnoj površini od 141,09 ha. To su šume jele, smrče i bukve sa visokim stepenom očuvanosti (Tara, Crni vrh) i mešovite šume belog i crnog bora na Kaluđerskim barama. Zavisno od namene, park šume će imati različite površine, karakter, odnose vrsta, saobraćajnu opremljenost, unutrašnju mrežu puteva i staza, opremljenost odgovarajućom signalizacijom i objektima itd. Sve ovo, za svaku park šumu, planiraće se posebnim projektom uređenja i korišćenja. U skladu sa namenom i ciljevima gazdovanja ovim ekosistemima, izvode se i mere na zaštiti, očuvanju i unapređenju njihovog stanja.
g) Ogledna polja. U cilju izučavanja i istraživanja sastojina, njihovih optimalnih stanja i prirasnih mogućnosti, u okviru Nacionalnog parka, izdvojeno je više stalnih oglednih površina, čije je obeležavanje, premeri i naučna obrada podataka, u nadležnosti Šumarskog fakulteta u Beogradu.
Zaštita voda i izvorišta vodosnabdevanja. Svi vodotoci u Nacionalnom parku tretiraće se kao voda I klase. Svi izvori na Tari koji su posebno zaštićeni i koji se nalaze u II stepenu zaštite smatraće se zaštićenim.
Na podoručju Nacionalnog parka nalaze se tri velike zaštitne zone izvorišta vodosnabdevanja od kojih su dve najvećim delom u II stepenu zaštite:
zaštitna zona hidroakumulacije Kruščica, čije je najveći deo pod šumama u državnom vlasništvu. U ovoj zoni ne postoje stalna naselja, sem pojedinačnih letnjih stanova i lokaliteta na kome se nalazi šumarska kuća sa pratećim objektima i nalazi se u celini u II stepenu zaštite;
zaštitna zona hidroakumulacije Rača, manja akumulacija na reci Rači, obuhvata sliv reke Rače u Nacionalnom parku. Najveći deo ove površine je pod šumom u državnom vlasništvu i na njoj se nalaze rezervati „klisura Rače”, prirodni memorijalni spomenik „Borovo Brdo”, planirani arboretum i dr. Prema opštim režimima zaštite ova zona se nalazi u rangu II i III stepena zaštite.
Zaštita lovne faune. Granica lovno-privrednog područja poklapa se sa granicama Nacionalnog parka, a lovno-privredna osnova će utvrditi granice zaštitne zone. Lovište obuhvata površine postojećih lovišta.
Radi poboljšanja uslova opstanka i omogućavanja naučnog istraživanja biologije vrsta, merama zaštite i uzgoja obuhvataju se sve lovne vrste, a naročito vrste koje su karakteristični predstavnici zaštićene lovne faune: medved, divokoza i srna.
Prostornim planom se predviđa formiranje dva tipa lovnih rezervata: lovno-uzgojni i naučno-istraživački.
Lovno uzgojni rezervati formiraju se radi obezbeđenja neophodnih uslova za opstanak pojedinih vrsta divljači, kao i skloništa u određenim fazama životnih ciklusa u kojima se zabranjuje lov, uznemiravanje divljači, građevinskih radova, i drugo, a dozvoljava izgradnju hranilišta, solišta, staza, čeka za osmatranje i sl. i radovi na melioraciji stanišnih uslova za svaku vrstu divljači. To su:
rezervat za medvede koji obuhvata strme padine Zvezde, od Brusnice do Dervente i poklapa se sa prirodnim rezervatima „Kanjon Brusnice”, „Zvezda” i „Klisura Dervente”, a zatim se prostire odsekom prema Alugama i ide strmim stranama prema Drini, preko klisure reke Rača, do odseka prema Solotuši;
rezervat za divokoze, koji se poklapa sa delom rezervata za medvede, prirodnim rezervatom „Zvezda” i nalazi se na delu Veliki kraj. Karakteriše se veoma povoljnim prehrambenim mogućnostima cele godine i nisu potrebni neki obimniji radovi na poboljšanju uslova staništa;
rezervat za srne, u predelu između strmih strana oko Brusničkog potoka sa zapadne strane i severoistočnih delova koji padaju ka Drini, na području sela Jagoštica.
U zaštitnoj zoni predviđa se rezervat za srne, u predelu Dobrog i Ljutog polja.
Naučno-istraživački rezervati su predviđeni kao jedna od uzgojno-zaštitnih mera u cilju boljeg upoznavanja sa određenom vrstom divljači (posmatranje i proučavanje biologije divljači). Ovi rezervati su formirani i na područjima koja nisu sasvim karakterstična za pojedine vrste kako bi se ustanovilo u kojoj meri su prilagodljive na nove uslove staništa:
rezervat za divokoze obuhvata manju površinu ispod Kozjih stena, odnosno deo odeljenja GJ „Rača”;
rezervat za srne obuhvata staništa iznad Male Bature, deo odeljenja 25, 26, GJ „Crni vrh” i „Ponor” kod Mitrovca, deo odeljenja 51, 52, 53 GJ „Tara”;
rezervat srna i divokoza obuhvata lokalitet Đanići na obali Perućačkog jezera, odnosno deo odeljenja 33, GJ „Zvezda” i državno zemljište u zaštitnom pojasu hidroakumulacije.
U okviru predloženog rezervata „klisura Rzava” u zaštitnoj zoni u selu Zaovine preporuka je da se formira naučno-istraživački rezervat za medvede.
Zaštita lovne faune sprovodiće se kroz lovno-privrednu osnovu Nacionalnog parka u skladu sa Prostornim planom.
Sve ove površine nalaze se u sedam predeonih i dve kulturno-istorijske celine: područje Jagoštice, Crni Vrh, Klisura Dervente i Drine, Rača, Pod Gorušicom, Crveni Potok, Račanska Šljivovica, kulturno-istorijska celina centra Sedaljka u Rastištu i kulturno-istorijska celina manastira Rače.
Predeone celine (na osnovu materijala PP Nacionalnog parka „Tara”, „Službeni glasnik SRS” broj 3/89) :
I – Područje Jagoštice (2.153,13 ha) čija je granica utvrđena sa unutrašnje strane, granicom rezervata „Klisura Dervente”, „Zvezda” i „Kanjon Brusnice”, a sa spoljne, prema selu Rastište ide od republičke granice severozapadnom granicom odeljenja 72, 75, 76, 87, 92, prelazi na istočnu granicu odeljenja 91, GJ „Crni vrh”, zatim putem Predov krst – Jagoštica dolazi do granice odeljenja 31, GJ „Zvezda” odakle istočnom granicom ove GJ odeljenjima 31, 32, 34, 37 i odeljkom „g” odeljenja 3 stiže do granice rezervata „Zvezda”;
II – Crni vrh (2.959,50 ha), koja obuhvata celu GJ „Crni vrh” sa svim privatnim enklavama osim odeljenja koja su obuhvaćena predeonom celinom Jagoštica (odeljenje 73, 74, 88, 89, 90, 91);
III – Klisura Dervente i Drine (1.331,25 ha), čija granica prelazi od Čemerišta granicom KO Konjska reka i KO Rastište do spoljne granice odeljenja 19, GJ „Tara”, kojom ide do granice sa odeljenjem I, od ove tačke ide gornjom ivicom odeljenja 1, 2, 4, 5, 8, zatim seoskim putem preko privatnog zemljišta na Ražnju do granice odeljenja 9, odakle ide gornjom granicom odeljenja 24, 23, 22, 21, 20 GJ „Rača” do privatnog poseda na Osluši odakle ide gornjom granicom klisure, preko privatnog poseda do odeljenja 16, čijom granicom se spušta do granice Nacionalnog parka kojom se vraća na zapad do granice rezervata „Klisura Dervente” granicom rezervata i odeljenja 25, dolazi do seoskih puteva iznad zaseoka Aluge kojima, obilazeći naselje stiže od granice odeljenja 3 GJ „Tara” čijom granicom, seoskim putem, granicom GJ „Crni vrh” se spaja sa početnom tačkom;
IV – Rača (705,20 ha), koja obuhvata odeljenja; 6, 7, 9, 10, 11, 16, 17, GJ „Rača”, odeljenja 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22 i GJ „Kaluđerske bare”, privatno zemljište, na odseku, ispod Jasikovice u slivu Solotuše između granice Nacionalnog parka i granice zone specijalne namene (osim površine planiranog rezervata „Klisura Rače”);
V – Pod Gorušicom (146,80 ha), koja obuhvata odeljenja 27, 30, 31, 36, 37, 50, 51, 52 GJ „Tara”, osim rezervata „Pod Gorušicom”;
VI – Crveni potok (84,85 ha), koja obuhvata odeljenja 62, 63, 65, 66, 67, 69, GJ „Tara”, osim rezervata „Crveni potok”;
VII – Račanska Šljivovica (82,59 ha), koja obuhvata odeljenja 155, 156, 157, 158, 161, 162 GJ „Tara” osim rezervata „Račanska Šljivovica”.
Kulturno-istorijske celine:
VIII – centar Sedeljka u Rastištu (50,00 ha), koja obuhvata nalazišta stećaka u Rastištu iznad crkve, desno pored puta ka Jagoštici i iznad Sedeljke ka Alugama, zajedno sa crkvom, centrom sela Rastište – Sedeljka, grupacijama očuvanih kućišta sa vrednim objektima narodne arhitekture, malom hidroelektranom i potokom i predstavlja atraktivni turistički i ruralni centar područja Nacionalnog parka;
IX – Širi prostor oko Manastira Rače (oko 217 ha) obuhvata šumovite obronke koji se strmo spuštaju ka uskoj dolini reke Rače, odnosno odeljenja 1, 12, 13 i 14 GJ „Rača”. Manastir Rača iz XIII veka obnovljen u XVI veku, kulturno dobro od velikog značaja (8,53 ha), obuhvata manastirsku crkvu, najveći deo manastirskih poljoprivrednih površina i manastirske objekte; zaštićena okolina manastira Rača. Za ovaj spomenik kulture je definisan prostor površine od oko 217 ha (karta sa granicom zaštićene okoline je u prilogu Studije). Zaštita je proglašena odlukom Skupštine opštine Bajina Bašta, čiji su sastavni deo posebno propisane mere zaštite ovog prostora.
3) Zone III stepena zaštite
Zone III stepena zaštite obuhvataju 8.493,86 ha, 44,30% od ukupne površine Nacionalnog parka, i to:
državne šume van I i II stepena u GJ „Zvezda”, „Crni vrh”, „Kaluđerske Bare” i GJ „Rača” i manji deo privatnih šuma;
poljoprivredne površine (oko 1300 ha);
građevinska područja turističkih centara: Kaluđerske Bare (430 ha), Šljivovice (210 ha), Mitrovac (160 ha), Osluše (240 ha), vikend zona Krnje Jele – Metaljke i zaseoka (Jasikovice, Pašića, Iglića i Omara) sela Solotuša.
U skladu sa odredbama navedenog Zakona, a za potrebe izrade Prostornog plana područja posebne namene NP „Tara”, svi prirodni spomenici, vidikovci i nepokretna kulturna dobra treba da budu zaštićeni u režimu zaštite III stepena.
Prirodni spomenici:
Prirodni memorijalni spomenik „Borovo brdo” štiti se kao mesto formiranja Prve račanske partizanske čete;
Grupa stabala na lokalitetima „Pod golim drvetom”, „Jabučica-Sklopovi”, „Aluška planina” i pojedinačna stabla omorike koja se nalaze na lokalitetima pod Omarom, kod Velikih livada, na Crnom vrhu, na Tari, na Rastišu, na Smiljevom brdu;
pećina „Topla peć” u rezervatu „Zvezda” u kanjonu Drine (dužine 90 m). Generalno se zaštićuju i sve postojeće pećine i jame (jama u Čukovini, ponor na Mitorvcu zvekare na Mekotama i Velikoj livadi). U zaštitnoj zoni su Perućačka i Slovačka pećina;
Od vodotoka posebno se štite: Brusnica, Karaklijski i Baturski Rzav i Rača. Vrednost ovih vodotoka i potreba njihove zaštite zasnivaju se na fizičkim i hemijskim svojstvima voda, karakteristikama rečnih tokova kao posebnih biotopa, značaju za napajanje divljači i njihovoj izuzetnoj pejzažnoj atraktivnosti i dinamici;
termalni izvori „Lađevska vrela” (u rezervatu „Klisura Rače”);
vodopadi Skakavac na Karaklijskom Rzavu.
Izvori registrovani Prostornim planom za potrebe pojilišta, protivpožarne zaštite i vodosnabdevanja smatraće se zaštićenim i mogu se koristiti samo u skladu sa planiranom namenom uz obezbeđenje opštih mera zaštite prirode. Izvori i vrela u zonama sa prvim stepenom zaštite čija namena nije posebno utvrđena Prostornim planom smatraju se u celini zaštićenim.
Vidikovci. Svi izraziti planinski vrhovi, prirodni vidikovci, izrazite formacije stena u kanjonskom delu smatraće se vidikovcima (u smislu prirodnih spomenika) s tim što se posebno štite: Veliki kraj u rezervatu „Zvezda” sa vidikovcem kod lovačke kolibe i na vrhu „Kićak”, Smiljevac sa vidikovcima kod lovačke kolibe na kraju puta i Biljske stene; Kozje stene; Sumbilića vrh; Vitmirovac; Kozji rid.
Vidikovcima će se u planskom smislu smatrati i sve osmatračnice utvrđene elaboratom o protiv-požarnnoj zaštiti Nacionalnog parka.
U prostorno-funkcionalnim celinama van I i II stepena zaštite:
A. Rastište – Visoka Tara (2.950,57 ha), koja obuhvata deo seoskog atara pretežno u privatnom vlasništvu. Granice su utvrđene granicama predeonih celina Jagoštica, Klisure Dervente i Drine u II stepenu zaštite. Na istoku granica ide seoskim putem Aluga-Kamenjar, do lokalnog puta L4, Tarske transferzale do odeljenja 106 GJ „Crni vrh”, zatim na jugu i zapadu ide granicama odeljenja 105, 104, 107, 109, 112, 111, 98, 97, 96, 95, 94, 93, 92 i 91 GJ „Crni vrh” od Predovog Krsta, zatim deonicom Tarske magistrale do odeljenja 31, pa granicama odeljenja 31, 32, 34, 35, 36 GJ „Zvezda”, na severu ide granicom 3, 21 GJ „Zvezda” do puta Perućac – Rastište i odeljenja 24b do Aluga. Na ovom prostoru su zaseoci sela Rastište-Kamenjari, Luke, Kremići, Tošići,Andrići, Križevac, Požar, Jokići i Aluge sa šumskim poljoprivrednim površinama (livade i pašnjaci, manje oranice);
B. Ravna Tara (5.543,29 ha), šumsko-turističko područje sa turističkim centrima Mitrovac, Šljivovica, Kaluđerske Bare i Osluša, čije granice su utvrđene prethodno opisanim granicama predeonih celina Klisure Dervente, Rače i Račanska Šljivovica u II stepenu zaštite. Na ovom području su zastupljene pretežno šume u državnom vlasništvu GJ „Tara”, „Kaluđerske bare” i GJ „Rača”, livade i pašnjaci i građevinska područja.
2. Park prirode „Šargan – Mokra Gora”
U režimu zaštite I stepena (351,98 ha, tj. 3,25% ukupnog zaštićenog područja) nalaze se sledeći lokaliteti (rezervati):
„Jelovac” obuhvata površinu od 56,55 ha. Lokalitet „Jelovac” obuhvata 20. odeljenje GJ „Šargan”;
Lokalitet „Klisura Dubošca” površine 106,01 ha. Granica ovog lokaliteta počinje u tački Klisure reke Dubošac u kojoj se dodiruju odeljenja 63, 64 i 65 GJ „Šargan” odakle ide zapadnom i južnom granicom odeljenja 63 i južnom granicom odeljenja 62 do kote 723 i nastavlja lokalnim putem ka severoistoku do granice odeljenja 63, nastavlja na sever i severozapad severnom granicom odeljenja 63 i 64, skreće na jug zapadnom granicom odeljenja 64 i stiže do početne tačke;
„Ograđenica”, površine 73,12 ha. Ovaj lokalitet obuhvata odeljenje 38/deo i 47. GJ „Mokra Gora – Kršanje”;
„Međedova ljeska”, površine 123,98 ha obuhvata odeljenje 46/deo, 48 i 49 GJ „Mokra Gora – Kršanje”.
U režimu zaštite II stepena (1.187,46 ha, tj. 10,98% ukupnog zaštićenog područja) nalaze se sledeći lokaliteti:
„Šišatovac” površine 115,94 ha obuhvata šumska odeljenja 34, 35 i 36 GJ Šargan.
„Đoga – Kozja stena” obuhvata površinu od 474,71 ha. Granica ovog lokaliteta počinje u tački u kojoj se spajaju odeljenja 51 i 55 GJ „Mokra Gora – Panjak” i nastavlja dalje na istok obuhvatajući odeljenja 55 i 59 i stiže do najistočnije tačke odeljenja 59 gde skreće na severoistok vododelnicom na potezu Đoga do južne granice odeljenja 62, skreće na zapad južnom granicom ovog odeljenja i severnom granicom odeljenja 60, nastavlja na zapad, obuhvata odeljenje 65 i nastavlja severnom granicom odeljenja 60, 54, 53, skreće na jug zapadnom granicom odeljenja 52 i 51, skreće na istok južnom granicom odeljenja 51 i stiže do početne tačke.
„Krečnjačko brdo Vao” površine 157,01 ha. Granica ovog lokaliteta počinje u tački gde se spajaju odeljenja 39 i 40 GJ „Mokra Gora – Kršanje” i granica prirodnog dobra i ide na jug do lokaliteta Ograđenica u prvom stepenu zaštite i nastavlja severnom, istočnom i južnom granicom ovog lokaliteta, stiže do granice prirodnog dobra i nastavlja njom ka istoku do odeljenja 36, GJ „Mokra Gora – Panjak”, obuhvata ga i ide do ušća bezimenog potoka u Kamišnu reku i nastavlja šumskom granicom do odeljenja 49 GJ „Mokra Gora – Kršanje”, skreće na zapad i jug spoljnom granicom ovog odeljenja i lokaliteta Međedova ljeska u prvom stepenu zaštite, obilazi 49 i 48 odeljenje i navedeni lokalitet do granice prirodnog dobra, nastavlja na zapad i jug i stiže do početne tačke.
„Tusto brdo – Božurica” površine 432,12 ha. Granica ovog lokaliteta počinje u najsevernijoj tački u kojoj se spajaju odeljenja 52 i 56 GJ „Mokra Gora” – Kršanje”, ide na zapad severnom granicom odeljenja 52, stiže do granice prirodnog dobra i nastavlja njom do najjužnije tačke odeljenja 55 i nastavlja ka jugoistoku lokalnim putem do potoka Suvodol, nastavlja ka jugu prateći ovaj tok do ušća u Postnjski potok, nastavlja lokalnim putem ka jugoistoku, stiže do severne granice odeljenja 56, skreće ka zapad i stiže do početne tačke.
U režimu zaštite III stepena (9.274,29 ha, tj. 85,76% ukupnog zaštićenog područja) su svrstani delovi KO Mokra Gora, KO Kremna, KO Semegnjevo i KO Zaugline, na ostalom delu Parka prirode „Šargan-Mokra gora”.
Posebno se napominje da je Studijom zaštite prirode za PPPPN NP „Tara” (Zavod za zaštitu prirode Srbije, mart, 2009. godine) pored navedenih zaštićenih površina, koje su i Uredbom o zaštiti prirodnog dobra utvrđene, napomenuto da postojećom (poslednjom) Uredbom nije valorizovan u smislu biodiverziteta prostor od oko 6.000,00 ha za koliko je područje pod zaštitom prošireno. Valorizacijom ovog područja za prostorni plan, navodi se u Studiji, utvrđeno je da za deo površine od 290,19 ha da na lokalitetima Karajića – Bara – Ljuto Polje, Bratešina potok – Miloševac i Klisura Belog Rzava, treba uspostaviti režim drugog stepena zaštite, sa namenom zaštite biodiverziteta i održivog korišćenja prostora u šumarstvu i lovstvu. Tako bi ukupna površina predložena za planski akt pod režimom zaštite drugog stepena iznosila bila 1.487,65 ha.
S obzirom da u Studiji nisu jasno navedeni kriterijum i predstavljene vrednosti na osnovu kojih se predlaže svrstavanje navedenih područja u drugi režim zaštite, PPPPN utvrđuje obavezu detaljne valorizacije područja Parka prirode Šargan – Mokra Gora, u celini, u skladu sa zakonskom procedurom, na osnovu koje bi se mogla izvršiti nova kategorizacija režima zaštite na području Parka prirode.
3. Predeo izuzetnih odlika „Zaovine”
U režimu zaštite I stepena (58,26 ha, tj. 0,93% ukupno zaštićene površine) nalaze se sledeći lokaliteti (rezervati):
„Zmajevački potok” obuhvata površinu od 3,91 ha. Nalazi se iznad samog ušća Jajačkog potoka u Zmajevački, iznad seoskih vodenica zaseoka Lazići, na katastarskim parcelama 2067/1, 2067/2 i 5167;
„Vranjak” obuhvata površinu od 3,98 ha, na katastarskoj parceli 2429/1;
„Kanjon Sklopovi” reke Beli Rzav obuhvata površinu od 50,37 ha. Kao značajan objekat geonasleđa, počinje kod kote 691 m, nizvodno od škole u Đurićima. Ulaz u kanjon je neposredno ispod zaseoka Trifkovići koji leži na 820-860 m n.v. Granica ovog lokaliteta počinje od kote 780 m u dolini potoka Vrelo (Kustin Do), ide na istok preko ušća ovog potoka u Beli Rzav. Pravom linijom izbija na kotu 840 m, odakle povija na jug prateći ovu izohipsu i izbija na granicu prirodnog dobra. Odavde povija na zapad, jugozapad, oko 100 m južno od Marića vodenice, a zatim iz doline Belog Rzava prati granicu prirodnog dobra do preseka sa izohipsom 800 m, odakle povija prema istoku prateći ovu izohipsu i skreće prema severu odsekom Sklopova do početne tačke.
U režimu zaštite II stepena (1.160,13 ha, tj. 20,74% ukupno zaštićene površine) nalaze se sledeći lokaliteti:
„Ostenjak Ravna stena – Tetrebica” obuhvata površinu od 601,58 ha, i prostire se od Grada na severu do Tetrebice na jugu, uključujući i deo kanjona Belog Rzava, koji se ne nalazi u režimu I stepena zaštite. Granica ovog lokaliteta počinje od najviše tačke akumulacije na Baranskom potoku i ide prema istoku makadamskim putem, preseca lokalni put u dolini Belog Rzava i od vodenice povija prema jugu prateći lokalni put prema Polomu. Dalje ide do tačke presecanja ovog puta sa izohipsom od 900 m, a zatim prema jugu nastavlja lokalnim putem prema Đurićima i koti 1081 m. Odatle se u pravcu juga spušta prema Sklopovima, a dalje povija ka severu prateći odsek u kanjonu Belog Rzava presecajući kanjon kod ušća Bezimenog potoka koji izvire ispod kote 1208 m. Zatim prati korito ovog Bezimenog potoka do izohipse 780 m i prateći izohipsu povija prema jugu do presecanja lokalnog puta Božurice – Barakovac. Odatle nastavlja na zapad, preseca lokalni put prema Šijakovici i dalje prati državnu granicu ka Crvenim stenama. Odatle skreće pravo na sever prateći izohipsu 1090 m skreće na istok presecajući lokalni put i stazu prema Rujevicama. Nastavlja prema istoku presecajući izohipsu od 900 m spušta se na izohipsu od 860 m i njom nastavlja kolskim putem na sever do groblja u Trifkovićima i dalje do škole u dolini Belog Rzava. Odatle povija prema zapadu i prati južni obod akumulacije na Baranskom potoku do početne tačke.
„Janjač” (1473 m) obuhvata površinu od 258,90 ha, i nalazi se na krajnjem severozapadu KO Zaovine, između lokaliteta „Studenac”, režima I stepena zaštite, i granice opštine. Granica ovog lokaliteta počinje od izohipse 1360 m u zaseoku Jeftići, i nastavlja ka jugoistoku preko Dikave presecajući izohipsu 1300 m skreće na jugozapad prateći državnu granicu. Grebenom Janjača prema jugoistoku se spušta do izohipse od 1090 m, zatim prateći tu izohipsu povija na sever i zatim na severozapad do lokalnog puta Pečenice – Gornje Karaklije. Prati taj put i nastavlja putem Gornje Karaklije – Donje Karaklije do odvajanja i prati dalje put ka M. Baturi do granice sa Nacionalnim parkom Tara. Od te tačke prati granicu Nacionalnog parka ka zapadu sve do državne granice i početne tačke opisa.
„Trenice” obuhvata površinu od 18 ha i nalazi se na levoj obali a u gornjem toku Popovića potoka, koji se uliva u Spaića jezero, i južno od kote 1142 m. Granica ovog lokaliteta počinje od preseka izohipse 1000 m i lokalnog puta prema Metaljki, a zatim prati ovaj put prema istoku, a zatim od tačke koja je 150 m istočno od pešačke staze, koja vodi Ovsjeku, granica pravom linijom skreće na sever u dolinu Popovića potoka i zatim prati dolinu ovog potoka prema zapadu do preseka sa izohipsom 980 m, a potom prateći ovu izohipsu izlazi na početnu tačku.
„Popovića potok”, površine 10,49 ha, nalazi se u donjem toku Popovića potoka u neposrednoj blizini zaseoka Popovići. Granica ovog lokaliteta počinje na sastavu pešačke staze i lokalnog puta Đurići – Popovići, a zatim ide prema istoku- jugoistoku prateći pešačku stazu do preseka sa izohipsom 940 m, a zatim prateći ovu izohipsu izlazi na lokalni put od Metaljke prema Popovićima i u dolinu Popovića potoka. Prateći dolinu ovog potoka i lokalni put prema Popovićima do preseka sa izohipsom 820 m, a zatim pravom linijom prema jugu izlazi na lokalni put Đurići – Popovići i prateći ovaj put izlazi na početnu tačku.
„Glog” obuhvata površinu od 271,16 ha. Nalazi se na krajnjem istoku Zaovina, gde preko Miloševca i Zborišta gravitira ka Mokroj Gori. Granica ovog lokaliteta počinje u Lazićima od kote 794 m, odnosno od ušća Jajačkog u Zmajevački potok. Kreće prema severu prateći uzvodno Jajački potok do tačke presecanja lokalnog puta prema Čukari i potoka nastalog od izvora Bijela Voda. Odatle povija prema istoku prateći dolinu krajnjeg levog izvorišnog kraka Jajačkog potoka do samog izvorišta. Odatle povija na istok – jugoistok izohipsom 1200 m i izlazi na izvorišni deo potoka Duboki do. Uzvodno potokom izlazi na granicu prirodnog dobra, odnosno granicu opština Bajina Bašta i Užice, i prati je do povremenog toka istočno od Nikšića Preseda. Dalje prati ovaj povremeni tok do kote 981 m, gde povija na jugozapad ka Pasjoj kosi i prati izohipsu 1140 m do kote 1142 m, i grebenom Pasje kose ka zapadu spušta se na izohipsu 980 m. Odatle se pravom linijom pravcem jugozapad – severoistok spušta na Zmajevački potok i njegovim tokom dolazi do početne tačke.
U režimu zaštite III stepena (5.046,20 ha, tj. 80,55% ukupnog zaštićenog područja) nalaze se ostale površine pod šumama, livadama i pašnjacima u predelu izuzetnih odlika „Zaovine”.
4. Park prirode „Zlatibor” (deo u granicama PPPPN NP „Tara”)
Lokaliteti u režimu zaštite I i II stepena:
„Viogor” (režim zaštite I stepena). Obuhvata površinu od 94,53 ha i šumska odeljenja 3 i 4 G.J. „Semegnjevska gora”.
„Osojnica” (režim zaštite II stepena). Obuhvata površinu od 475,00,00 ha, a nalazi se u zapadnom delu prirodnog dobra. Početna tačka granice ovog lokaliteta se nalazi na ušću Morače u Crni Rzav. Odatle ide uzvodno Moračom do ušća bezimenog potoka (severno od Čukare) i nastavlja koritom ovog potoka do presedline između Orlujskih gnezda i Visova, odakle se spušta vodoslivnicom na sever do potoka Bare, seče ga i nastavlja vododelnicom na sever do Ptičije glave gde skreće na zapad vododelnicom do ušća dva bezimena potoka i nastavlja koritom ovog vodotoka do ušća u Suljevac, gde nastavlja vododelnicom na zapad do kote 890 (Guvništa) gde skreće na sever prateći greben do Paljke odakle skreće pravolinijski do Panjačke njive (963), a odatle vodoslivnicom na zapadu do Dubrave, nastavlja njegovim koritom i koritom Jođovića potoka do njegovog ušća u Crni Rzav i nastavlja dalje uzvodno prateći desnu obalu Crnog Rzava do početne tačke.
„Viogor – Gušterica” (režim zaštite II stepena). Lokalitet je površine 74,90 ha, a obuhvata šumska odeljenja 7 i 45 G.J. „Semegnjevska gora”.
U režimu ΙΙΙ stepena zaštite nalazi se preostala površina katastarske opštine Semegnjevo, izuzev njenog krajnjeg severozapadnog dela ka Parku prirode „Šargan – Mokra Gora”.
5. Kulturna dobra
Kulturna dobra na delu područja opštine Bajina Bašta
Na području Nacionalnog parka za zaštitu kulturnih dobara izdvojeno je oko 50,0 ha, čime se obuhvataju svi arheološki lokaliteti i drugi spomenici.
Manastir Rača iz XIII veka, nepokretno kulturno dobro od velikog značaja (8,53 ha), obuhvata manastirsku crkvu, najveći deo manastirskih poljoprivrednih površina i manastirske objekte;
Solotuški grad iz srednjeg veka;
Nekropole u Rastištu – lokaliteti „Gajevi”, „Uroševina” i „Pristoje” u zaseoku Aluge;
škola u Rastištu – na Sedaljki;
nekropole u Zaovinama (lokalitet „Biljeg”);
objekti narodnog graditeljstva izmešteni iz Zaovina na Kaluđerskih Bara i u naseljima Jagoštica i Rastište.
U delu zaštitne zone Nacionalnog parka koja pripada opštini Bajina Bašta, status zaštićenog objekta ima nekropola stećaka u Perućcu, lokalitet „Mramorje”, iz srednjeg veka, proglašena za nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja. Pored nje, evidentirani su lokaliteti i objekti:
nekropole u Geočićima (lokalitet „Ridovi-mramorje”), Beserovini (lokalitet „Selišnica”);
narodna arhitektura, stambena i ekonomske zgrade u Zaovinama i Perućcu;
spomenici i spomen obelejžja iz NOB-e i ratova za oslobođenje na području naselja Rača, Solotuša, Zaovine: Rača – spomen česme ispred zadruženog doma i na mestu zvanom „Kučane”, grobnica na putu između Kaluđerskih bara i Bajine Bašte na Tari i spomen ploča palim borcima NOB-e i žrtvama fašističkog terora na zgradi zadružnog doma; Solotuša – spomen čemmu ispred školske zgrade i zadružnog doma; Zaovine – spomen kosturnica (kapela) posvećena izginulim u Prvom i Drugom svetskom ratu, u zaseoku Jezdići;
škole u Rači, Perućcu i Solotuši građene početkom XIX veka;
objekti narodnog graditeljstva na Kaluđerskim Barama izmešteni prilikom gradnje reverzibilne hidroelektrane u Zaovinama;
skromnije crkve brvnare, građene krajem XVIII i početkom XIX veka treba štititi, jer predstavljaju odraz vremena u kome su nastale.
Kulturna dobra na delu teritorije opština Užice
Arheološki lokaliteti na delu teritorije opštine Užice:
Mokra Gora: Lok. „Crkvina”, Kojadinovići; Lok. „Crkvina”, Ilići; Lok. „Crkvina”, Panjak; Lok. „Grčko groblje”, Karasalija;
Kremna: Lok. „Misailovića polje“, evidentiran arheološki lokalitet; Lok. „Crkvine 1 i 2” , evidentiran arheološki lokalitet; Lok. „Erića groblje“; Lok. „Grobljansko brdo”; Lok. „Moljkovića han“, spomenik kulture od izuzetnog značaja („Službeni glasnik SRS” broj 28/83); Lok. „Četiri šanca iz prvog srpskog ustanka“;
Bioska: Lok. „Groblje u Jankovićima”;
Vrutci: Lok. „Seosko groblje”.
Utvrđena nepokretna kulturna dobra na delu užičke opštine:
Kremna, Kuća Gvozdena Moljkovića, spomenik kulture od izuzetnog značaja; Moljkovića česma, spomenik kulture; Osnovna škola u Moljkovini, spomenik kulture; Okućnica porodice Panić, spomenik kulture.
Evidentirana nepokretna kulturna dobra na delu užičke opštine:
Kremna, Erića kuća; Tarabića kuća; Kuća Kurlagić Slavomira; šančevi iz prvog srpskog ustanka
Sakralni objekti na delu užičke opštine:
Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Bioski;
Crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Mokroj Gori.
Od navedenih nepokretnih kulturnih dobara u zaštitnoj zoni NP „Tara” registrovani su i evidentirani:
Moljkovića han u Kremnima iz 18. veka, kulturno dobro od izuzetnog značaja;
evidentirani arheološki lokaliteti u Kremnima – lokaliteti „Misajlovća polje”, „Crkvine 1”, „Crkvine 2”;
sakralne građevine u Mokroj Gori (zaseok Kršanje) i Bioskoj iz 19. veka;
nekropole u Mokroj Gori (lokalitet „Markovo polje, Rimski grobovi”), Kremnima (lokalitet „Stamenića groblje”);
narodna arhitektura, stambena i ekonomske zgrade u Zaovinama i Perućcu;
spomenici i spomen obelejžja iz NOB-e i ratova za oslobođenje na području naselja Kremna i Mokra Gora: Kremna – šančevi i utvrđenja iz Prvog srpskog ustanka na privatnim imanjima, dobrim delom sačuvana i spomen-ploča palim borcima NOR-a; Mokra Gora – spomen ploča palim borcima NOR-a.
Kulturna dobra na delu područja opštine Čajetina
Proglašena nepokretna kulturna dobra na teritoriji opštine Čajetina:
Samegnjevo – centar sela sa crkvom brvnarom i starom školom.
Evidentirani spomenici kulture na teritoriji opštine Čajetina:
Semegnjevo; Kuća Milana Kostića; Kuća Milojka Kostića; Kuća Zorana Milinkovića; Kuća Radojice Popovića; Vajat Zorana Milinkovića. Sva navedena kulturna dobra u Semegnjevu nalaze se u okviru područja koje je predloženo za zaštitu kao Park prirode „Zlatibor”, van područja prvog i drugog stepena zaštite prirode.
Sva proglašena i evidentirana kulturna dobra na prostoru Nacionalnog parka, izuzev zaštićene okoline Manastira Rača (ranijim Prostornim planom svrstana u I i II stepen zaštite), prema stavu iz Studije zaštite prirode, sada pripadaju područjima III stepena zaštite:
II. POLjOPRIVREDA
Osnovni pravci razvoja poljoprivredne proizvodnje su povećanje i unapređenje stočarstva, krmnog bilja i određenih vrsta voća, povrća i lekovitog bilja. Time se najracionalnije koriste postojeći potencijali za obezbeđenje potrebnih količina poljoprivrednih proizvoda za lokalno tržište, potrebe turizma, kao i plasman tržnog viška. Osnovu stočarske proizvodnje čine: govedarstvo, ovčarstvo i donekle živinarstvo. Orijentacija na razvoj stočarstva zahteva i ulaganje u melioracije livada i pašnjaka, povećanje proizvodnje lucerke i deteline, kao i koncentrovane stočne hrane.
Plansko područje kao izraziti stočarski rejon sa dominantnim površinama pod livadama i pašnjacima zahteva organizovani i usmereni razvoj stočarstva, za koje na celom području postoje izvanredni uslovi. S obzirom da je prostor planine Tara – Nacionalnog parka „Tara”, Predela izuzetnih odlika „Zaovine”, dela Parka prirode „Zlatibor” i viših delova Parka prirode „Šargan – Mokra Gora” (iznad Kremanske i Mokrogorske kotline) vrlo nepovoljan za uzgajanje ratarskih i voćarskih, kultura:
u delovima nižim od 1000 m n. v. moguće je uzgajanje više vrsta voćaka, žitarica i krompira;
na visinama od 900 m n. v. i više, mogućnosti znatno sužavaju na pojedine žitarice i krompir, i to na mikro lokacijama;
za stočarstvo su povoljne livadske i pašnjačke površie u manjim enklavama u Jagoštici, Rastištu, na području Ravne Tare, Kremanskoj i Mokrogorskoj kotlini, Ljutom i Dobrom Polju, Bogdanovcu, Šljivovici, Barama, Semegnjevu, padinskim zonama uz Drinu, i sl., uz obavezu zaštite tla od erozije i zaštite šuma;
padinski delovi Tare prema Drini, Kremnima i Mokroj Gori moraju imati zaštitnu funkciju, te su u tom smislu pogodni za površine pod pašnjacima, šumama i u nekim slučajevima voćnjacima.
Imajući u vidu postojeća ograničenja, nedovoljno iskorišćene prirodne resurse kao i opredeljenje za razvoj intenzivnog stočarstva, prioritetne aktivnosti se usmeravaju ka ostvarivanju efikasnije proizvodnje, povećanju tržišne konkurentnosti i maksimalnom iskorišćavanju postojećih potencijala. Pri realizaciji strateških opredeljenja koja se odnose na zaštitu poljoprivrednog zemljišta, intenzivan razvoj stočarstva (vodeća privredna grana) i implementaciju nove tehnologije u razvoju proizvodnje ekološki zdrave hrane, izdvojena su sledeća planska rešenja:
konverziju poljoprivrednog u drugo zemljište dozvoliti izuzetno, fazno i selektivo, u zavisnosti od atraktivnosti, a preostale poljoprivredne površine sačuvati;
intenziviranje korišćenja potencijala livada i pašnjaka za razvoj stočarstva i povećanje kapaciteta stajskog govedarstva, uz stabilizaciju ekonomskih uslova donošenje programa za subvencionisanje gazdinstava i pronalaženje strateških partnera za nastup na stranom tržištu;
stimulisanje procesa koncentracije zemljišta, stoke i tehničkih sredstava u ekonomski i biološki vitalnim seoskim domaćinstvima, bez obzira na njihov sadašnji socioekonomski i profesionalni status;
obezbeđenje hrane koja zadovoljava potrebe potrošača u pogledu kvaliteta i bezbednosti;
usklađivanje razvoja poljoprivrede i ruralnog područja sa interesima Nacionalnog parka Tara i drugih zaštićenih područja, pri čemu se posebno naglašava potreba obezbeđenja „kompenzacija” poljoprivrednim proizvođačima zbog ograničenja koja proizilaze iz režima zaštite;
kreiranje „zelene oznake” – „green range” za poljoprivredne proizvode;
formiranje partnerskih odnosa na relaciji – poljoprivredni proizvođač – restorani sa ciljem formiranja „autentične ponude područja Tare, Šargana, Mokre Gore, Zlatibora”;
stimulisanje stvaranja proizvoda sa definisanim geografskim poreklom otvaranjem proizvodnih pogona u seoskim sredinama;
brendiranje gastronomskih lokalnih proizvoda;
ruralni prostori sa poljoprivredom i turizmom, kao integralnim delom, uvažavajući tradiciju i specifikum prostora, kulturno nasleđe i tradiciju, mogu ponuditi nove vidove manifestacionog turizma – gastro fest, heljdijada, dani kleke i sl.;
usklađivanje razvoja poljoprivredne proizvodnje prema specifičnostima pravaca razvoja i turizma (novi hoteli, etno hoteli, eko selo, dečje odmaralište na Mitrovcu, pastirske kolibe, golf tereni i sl.);
usmeravanje na korišćenje međunarodnih programa i fondova za ruralni razvoj i harmonizaciju tehničke regulative EU zemalja Centralne i Jugoistočne Evrope i sl., te stvaranje uslova za prilagođavanje poljoprivredne politike standardima EU-a;
jačanje veza poljoprivrede i komparativnih delatnosti (turizam, ugosteljstvo i sl.);
izrada projekta „gastronomske ture”;
organizovani otkup i promocija sakupljanja lekovitog bilja, bobičastog divljeg voća i hranljivih plodova, razvoj otkupne mreže i pogona za sušenje i pakovanje u seoskim sredinama; posebno se napominje neophodnost stalnog praćenja stanja flore na planskom području, pa se, zbog očuvanja biodiverziteta, sakupljanje lekovitog bilja, šumskih plodova i bobičastog divljeg voća može dozvoliti isključivo u skladu sa uslovima nadležnog Zavoda za zaštitu prirode Srbije, u pogledu vrsta i količina;
izrada pilot projekta integralnog ruralnog i agrarnog razvoja područja Plana prema modelu pejzažne poljoprivrede (uz racionalnije i namensko korišćenje poljiprivrednog zemljišta i diverzifikaciju ekonomskih aktivnosti na selu);
pokretanje procesa integracije na funkcionalnoj i interesnoj osnovi i kompatibilnim ekonomskim mogućnostima i potencijalima opština na kojima se plansko područje nalazi, sa susednim opštinama u okviru Regiona i transgranične saradnje i potrebu da se sa obe strane granice implementira jedinstvena politika.
Razvoj poljoprivrede u funkciji razvoja turizma se na planskom području javlja kao imperativ, jer je ona deo ukupnog turističkog potencijala ruralnih prostora. U tom pravcu će se razvijati raznolika poljoprivredna proizvodnja, kako za potrebe snabdevanja hranom, sirovinama i dodatnom radnom snagom. Moguće je podržavanje identiteta pojedinih zona u pravcu proizvodnje ili prikupljanja određenih vrsta poljoprivrednih i šumskih proizvoda: mleko, mlečni proizvodi, meso i mesne prerađevine, proizvodnja voća i povrća i sl. Izuzetno atraktivnu aktivnost predstavlja sakupljanje šumskog voća, lekovitog bilja i gljiva, koje je i deo turističke ponude, ali i programa i sadržaja različitih škola u prirodi, radionica i sl.
S obzirom na osnovnu orijentaciju poljoprivredne proizvodnje na proizvodnju „zdrave hrane”, postićiće se i sklad između ekoloških zahteva i ekonomskih principa i efekata, a jedan od rezultata je i proizvodnja i ponuda hrane definisanog geografskog porekla sa područja Tare, Šargana, Mokre Gore i Zlatibora.
Navedena planska rešenja ukazuju na neophodnost rešavanja, do danas, nedovoljno realizovanih radova sa ciljem usklađivanja razvoja poljoprivrede sa prostornim i ekološkim uslovima razvoja:
inoviranje katastarskog premera i ažuriranje podataka o korišćenim površinama po katastarskim kulturama i vlasnicima zemljišta;
očuvanje prirodne plodnosti pedološkog pokrivača kao i preduzimanje efikasnih mera popravke nisko produktivnih i degradiranih zemljišta; pošumljavanje plitkih i erodobilnih oranica i niskoproduktivnih pašnjaka;
povećanje stočnog fonda;
efikasnija upotreba poljoprivrednog zemljišta kroz uspostavljanje funkcionisanja poljoprivrednog zemljišnog tržišta (prodaja, kupovina, zakup); podsticanje tržišta zemljištom a manje zakup, jer su zakupi najčešće kratkorični i ne ohrabruju srednjeročno i dugoročno ulaganje, niti razvoj zemljišne infrastrukture;
podsticanje procesa ukrupnjavanja, specijalizacije i intenzifikacije radno sposobnih porodičnih poljoprivrednih gazdinstava;
intenziviranje proizvodnje i proširenje asortimana tržišne ponude povrća, lekovitog bilja i drugih specijalizovanih poljoprivrednih kultura.
Kako je poljoprivreda jedna od značajnijih komparativnih prednosti planskog područja, njenom razvoju treba dati važniju ulogu, pre svega kroz razvoj malih i srednjih preduzeća i to u sledećim pravcima:
prehrambena industrija s višim stepenom finalizacije (npr. proizvodnja smrznute hrane i sl.);
prerada proizvoda kroz mala porodična gazdinstva (proizvodnja i prerada mesa, mleka, voća, povrća, brašna). U skladu s osnovnim pravcima razvoja treba pokrenuti inicijative za gradnju kapaciteta za preradu, sušenje ili/i zamrzavanje povrća.
1. Planska rešenja za prioritete prostornog razvoja
Projekat Program diverzifikovanog razvoja ruralnih područja Osnovna polazišta i ciljevi U cilju uravnoteženog multifunkcionalnog seoskog razvoja važno je podsticati nove izvore prihoda izvan tradicionalne poljoprivrede. Ciljevi programa su povećanje broja porodičnih poljoprivrednih gazdinstva koja imaju dodatni, održivi, izvor prihoda izvan konvencionalne poljoprivrede, otvaranje novih radnih mesta za stanovnike seoskih područja i povećanje privlačnosti seoskih područja. Cilj programa i osposobljavanje poljoprivrednika i ostalih žitelja sela za poslovno i strukovno povezivanje (zadružno povezivanje porodičnih gazdinstava i osnivanje seljačkih strukovnih udruženja), uspešno vođenje poslovanja manjeg opsega i uspostavljanje partnerstva s drugim privrednim faktorima i upravnim službama. Program bi ublažio negativne demografske trendova na selu, stimulisanjem mlade generacije za rad u poljoprivredi i za bavljenje drugim ekonomski isplativim i statusno privlačnim zanimanjima i unapređivanja opštih uslova življenja na selu. Projekat Program Osnivanje Saveta za ruralni razvoj Osnovna polazišta i ciljevi Formiranje Saveta za ruralni razvoj omogućilo bi kvalitetniju komunikaciju među svim učesnicima procesa ruralnog razvoja i to kroz: osmišljeno usmeravanje ruralnog razvoja; iniciranje otvaranja novih radnih mesta (nepoljoprivrednih delatnosti) u ruralnim prostorima; stimulisanje privatne inicijative u sektoru raznih služni, posebno usluga ( veterinarske stanice, poljoporivrdne apoteke, servisa za opravku poljoprivredne mehanizacije i sl); formiranje savremene Savetodavne službe; iniciranje izrade programa razvoja seoskog turizma; revitalizacije etno zanata; uspostavljanje nivoa kvaliteta proizvoda (pre svega, uvođenjem evropskih i svetskih standarda), iniciranja formiranja zadruga/alijansi po interesnim principima, uspostavljanja agro-monitoring sistema; i sl. Savet za ruralni razvoj imao bi zadatak objedinjavanja relevantnih podatka za potrebe razvoja stočarstva – od broja i stanja stočnog fonda, do raspoloživih stajskih kapaciteta i površina za ispašu. Pružaće informacije o potražnji, mogućnostima plasmana na tržištu, cenama, novim iskustvima, primenjenim novim metodama proizvodnje krmnog bilja, kao i pružanje logističke podrške u pokretanju proizvodnje. Pored ovoga Savet bi se bavio i zaštitom poljoprivrednog zemljišta u prvom redu od prekomerne ispaše, predlaganjem optimalnog broja grla na konkretnoj površini za ispašu, u zavisnosti od stanja biljnog pokrivača. Projekat Program identifikacije, realizacije i zaštite «autentičnih poljoprivrednih proizvoda» i proizvoda definisanog geografskog porekla Osnovna polazišta i ciljevi U cilju održivog seoskog razvoja važno je podsticati autentične proizvode, kao deo specifične turistočke ponude. Planina Tara raposlaže velikim potencijalima za takvu vrstu ponude.. Ciljevi programa su povećanje broja porodičnih poljoprivrednih gazdinstva koja imaju dodatni, održivi, izvor prihoda, otvaranje novih radnih mesta za stanovnike seoskih područja i povećanje privlačnosti seoskih područja. Naime, ompleksno sagledavanje prostora turističke regije planine Tare ukazuje da bi se konceptom održive poljoprivrede uz stimulisanje specijalizovane poljoprivredne proizvodnje (proizvodnjne hrane definisanog geografskog porekla, „zdrave hrane”) uticalo na mobilizaciju neiskorišćenih i/ili nedovoljno iskorišćenih razvojnih potencijala, resursa i tradicije uopšte. U tom smislu neophodno je pristupiti osmišljenoj indentifikaciji i promociji bezbedonosne hrane i hrane definisanog geografskog porekla te time omogućiti adekvatan razvoj ovih proizvodnji, kao važnih elemenata i segmenta razvoja agrobiznisa i turizma na prostorima planinske regije Tare. Na taj način poljoprivreda i turizam se mogu eksponirati kao značajne poluge razvoja i oživljenja ukupnih privrednih tokova. Projekat Program kreiranja ribarskog sela Perućac u funkciji razvoja turizma i ribarstva Osnovna polazišta i ciljevi U cilju održivog razvoja važno je podsticati autentične proizvode, kao deo specifične turističke ponude. U tom smislu je i program kreiranja ribarskog sela Perućac, koje treba da bude centralno mesto ribolova na Tari. Po svojoj formi predviđa se da bude u tradicionalnom stilu gradnje sa nekoliko smeštajnih objekata (ribarske kućice) sa ugostitenjski sadržajima, trgovinama i ribljom tržnicom. Ciljevi programa su povećanje broja porodičnih poljoprivrednih gazdinstva koja imaju dodatni, održivi, izvor prihoda, otvaranje novih radnih mesta za stanovnike seoskih područja i povećanje privlačnosti područja, što bu uticalo na mobilizaciju neiskorišćenih i/ili nedovoljno iskorišćenih razvojnih potencijala. Na ovaj način poljoprivreda i turizam se eksponiraju kao značajne poluge razvoja i oživljenja prostora. Projekat Program za podsticanje primarne proizvodnje mesa i mleka i Programa za podsticanje proizvodnje proizvoda od mesa i mleka Osnovna polazišta i ciljevi U cilju održivog razvoja ruralnih prostora veoma je vazno razvijati stočarstvo na prostorima PP NP Tara. U tom smislu Program za podsticanje primarne proizvodnje mesa i mleka i program za podsticanje proizvodnje proizvoda od mesa i mleka omogućio bi dodatni, održivi, izvor prihoda, otvaranje novih radnih mesta za stanovnike seoskih područja i povećanje privlačnosti područja, što bu uticalo na mobilizaciju neiskorišćenih i/ili nedovoljno iskorišćenih prirodnih potencijala područja. Na ovaj način poljoprivreda se eksponira kao značajna poluge razvoja i oživljenja ruralnih prostora, posebno prirodnih livada i pašnjaka za razvoj govedarstva, ovčarstva i kozarstva. Projekat Program uspostavljanja i razvijanja proizvodnje sadnica lincure Osnovna polazišta i ciljevi Značaj započete višegodišnje saradnje između Instituta za proučavanje lekovitog bilja »Dr J. Pančić« i Nacionalnog parka Tara na programu uspostavljanja i razvijanja proizvodnje sadnica lincure kao i eksperimentalne proizvodnje ove biljne vrste za potrebe širenja njenog gajenja u planinskom regionu Srbije a koja se odvija u autentičnim ekološkim uslovima prirodnog staništa, na lokalitetu rasadnik »Kaluđerske bare«, u sklopu Nacionalnog parka »Tara«, pokazao je potrebu nastavka saradnje. Ova saradnja se odvijala kroz više faza i aktivnosti vezanih za sledeće naučno-istraživačke projekte koje su finansirala resorna Ministarstva: Ministarstva nauke i zaštite životne sredine „Farmakognozijske karte područja Nacionalnog Parka „Tara” i Valjevskog okruga, gajenje i prerada lekovitog i aromatičnog bilja” (2002-2004.), Nacionalni projekat Ministarstva nauke i zaštite životne sredine »Standardizovani tečni ekstrakt korena gajene lincure (Extractum Gentianae) i cveta gejene arnike (Extractum Arnicae) za primenu u farmaceutskoj i prehrambenoj i kozmetičkoj industriji« (2005-2008), kao i projekat Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede R. Srbije »Formiranje kolekcije planinskih retkih i ugroženih lekovitih biljnih vrsta i umnožavanje lincure«, (2006). Korisnik rezultata pomenutih naučnih istraživanja sprovedenih od strane istraživača Instituta Nacionalni Park „Tara” iz Bajine Bašte. Projekat Uspostavljanje poljoprivrednog informacijskog sistema (PIS) Osnovna polazišta i ciljevi Ustanovljenje stabilnog sistema praćenja i nadzora važan je preduslov racionalnog korišćenja poljoprivrednih resursa (zemljšta, proizvođača, proizvoda i sl). U tom smislu zadatak poljoprivrednog informacijskog sistema je da uspostavi adekvatnu bazu podataka i razvije jedinstvenu informacijsku podršku poljoprivredi.
2. Osnovna pravila korišćenja poljoprivrednog zemljišta
U vremenskom horizontu plana može se očekivati da će pritisak za prenamenu pretežno poljoprivrednog zemljišta rasti. Konverzija poljoprivrednog u druga zemljišta može da se ograniči na postojeće zone i lokacije duž saobraćajnica, a potrebne građevinske i investiocione lokacije treba iznalaziti u racionalnim pomeranjima unutar već postojećih građevinskih reona. Prostornim planom se ističe potreba racionalnog korišćenja poljoprivrednog zemljišta, što uključuje i njegovu zaštitu od nepotrebne i nekontrolisane prenamene. U cilju sistemske zaštite vrednog poljoprivrednog zemljišta potrebno je uspostaviti sistem trajnog monitoringa, kako bi se prikupila saznanja o stanju zemljišta i procesima zagađenja.
Napred navedene strateške smernice mogu se ostvariti poštovanjem pravila korišćenja poljoprivrednog zemljišta i sledećih prioriteta:
usklađivanje poljoprivredne proizvodnje sa osnovnim principima Nacionalnog parka Tara;
uspostavljanje pravne sigurnosti vlasništva nad nekretninama osiguranjem tačne, pouzdane i ažurne katastarske evidencije zasnovane na stvarnom stanju i usklađene sa zemljišnim knjigama;
uspostavljanje poljoprivrednog informacionog sistema radi efikasnijeg upravljanja zemljištem;
pri utvrđivanju građevinskih rejona i pratećih struktura čuvati kvalitetnije poljoprivredno zemljište;
zapuštene poljoprivredne površine potrebno je privesti poljoprivrednoj nameni;
u slučaju predvidivih opasnosti za važne funkcije tla prednost treba dati zaštiti istih ispred korisničkih interesa;
prioritet predstavlja završavanje procesa transformacije zemljišta koje je u državnom vlasništvu i njegov prelazak u državno i privatno vlasništvo radi racionalnijeg korišćenja;
povećanje površine poljoprivrednog zemljišta po aktivnom poljoprivredniku i stimulisanje racionalnijeg korišćenja poljoprivrednog zemljišta ukrupnjivanjem prosečnih parcela;
zaštititi i čuvati zemljište od uticaja negativnih efekata poljoprivredne proizvodnje.
U tom smislu poštovati princip da se privredne zgrade u funkciji poljoprivrede smeštaju:
u građevinska područja naselja;
u građevinska područja izdvojenih privrednih zona;
u građevinska područja pojedinačnih privrednih kompleksa;
izvan granica građevinskih područja na poljoprivrednom zemljištu isključivo osnovne namene u skladu s posebnim propisima.
III. šumarstvo, lovstvo i ribolovstvo
1. Šumarstvo
Osnovna planska rešenja i pravci razvoja šumarstva Nacionalnog parka i zaštićenih područja u celini su očuvanje, jačanje i proširenje šumskog fonda i povećanje prinosnih mogućnosti šuma.
Jačanje i proširenje šumskog fonda vršiće se pošumljavanjem golih površina šumskog zemljišta, radovima na melioracijama degradiranih šuma i šikara i ostalim šumskouzgojnim intervencijama.
Stalno povećanje prinosnih mogućnosti šuma ostvarivaće se, posebno za takozvane ekonomske šume Nacionalnog parka i drugih zaštićenih područja, primenom savremenog prebirnog gazdovanja pri čemu se, preko uzgojno i ekonomski odmerenog inventara, postiže maksimalna i trajna proizvodnja drveta visokog kvaliteta i ostalih proizvoda šuma uz istovremeno jačanje hidroloških, antierozionih, klimatskih, zdravstvenih, turističko-rekreativnih i drugih funkcija šuma.
Nacionalnog parka sa ovim planom; i izrada programa pošumljavanja neobraslih i rekonstrukcije degradiranih površina na neobraslim površinama (pogodnim za pošumljavanje) i izdanačkih šuma pogodnih za melioracije sadnjom, koje su u državnom vlasništvu, a takođe i na površinama u privatnom vlasništvu, posebno na području KO Jagoštice i Rastišta.
U okviru ukupnog gazdovanja šumama na planskom području, osnovna planska rešenja su:
očuvanje postojećih i izdvajanje novih površina za park-šume, prvenstveno u zaštićenim područjima;
stalna zaštita postojećih rezervata i zaštitnih šuma i stvaranje uslova za podizanje novih zaštinih šuma, u skladu sa analizama i opredeljenjima nadležnih službi za zaštitu i korišćenje šuma;
obezbeđenje uslova za sprovođenje pošumljavanja goleti i melioraciju degradiranih šuma i šikara, posebno u pogledu obezbeđenja kvalitetnog semenskog i rasadničkog materijala autohtonih vrsta;
obezbeđenje otvorenosti šuma, kroz održavanje i izgradnju šumskih puteva;
ustanovljavanje / formiranje i održavanje lovišta i ribolovnih područja, u skladu sa uslovima zaštite biljnog i životinjskog sveta, ali i prostornim uslovima ostalih komplemetarnih aktivnosti u prostoru (turizma, u prvom redu);
komplementarni razvoj turizma, šumarstva i zaštite prostora, koji podrazumeva obezbeđenje uslova za pružanje ugostiteljskih usluga u manjim smeštajnim objektima u šumi, uz mogućnost komplementarnih turističkih i rekreativnih aktivnosti, kao i pružanja vanpansionskih usluga u formiranim turističkim centrima.
Realizacija ovih planskih rešenja odnosi se na:
pored postojećih park-šuma na Mitrovcu i Kaluđerskim Barama, u narednom periodu izdvajanje novih površina za iste ili slične namene. To su pre svega površine na Predovom Krstu, gde okolne delove postojeće šume treba izdvojiti i primeniti mere gazdovanja kao sa park-šumom, a samo površinu „sedla” Predov Krst hortikulturno urediti prema postojećem projektu i urediti delove područja oko memorijalnog spomenika „Borovo Brdo”, prilaze rezervatima, izletničke i turističke punktove;
u sklopu ažuriranja Programa upravljanja Nacionalnim parkom analiza stanja postojećih rezervata kao i priprema dokumentacije za preciziranje režima zaštite za nove objekte u zonama I i II stepena zaštite;
registracija i stavljanje pod zaštitu svakog stabla Pančićeve omorike i drugih vrsta koje su prirodne retkosti kao i predela izrazitih geomorfoloških oblika (klisure, skakavci, pećine, vrela, vidikovci);
obnavljanje postojećih oglednih polja i formiranje novih radi potpunijeg obuhvatanja svih raznolikosti staničnih i sastojinskih prilika;
za predstojeće obimne radove na pošumljavanju goleti i melioraciji degradiranih šuma i šikara, blagovremeno obezbeđenje kvalitetnih selekcionisanih semenskih materijala autohtonih vrsta četinara i lišćara za radove u Nacionalnom parku kao i za potrebe radova u zaštitnoj zoni gde se planiraju najveći šumsko-uzgojni zahvati. Potrebno je obezbediti sve uslove za proglašenje novih semenskih objekata i neophodnih meliorativnih zahvata na postojećim na području Nacionalnog parka;
unapređenje rasadničke proizvodnje u Nacionalnom parku i u bližoj okolini gde postoje dovoljne rasadničke površine sa raznovrsnim proizvodnim asortimanom kako po brojnosti vrsta tako i po uzrastu (starosti) sadnog materijala, redovno vrlo dobrog kvaliteta;
iskorišćavanje sporednih šumskih proizvoda pod uslovom da se organizuje planski i racionalan način rada, u skladu sa merama zaštite vrsta flore i faune i obezbeđenjem očuvanja optimalne brojnosti vrsta čije je sakupljanje i branje dozvoljeno. Iskorišćavanje sporednih šumskih proizvoda dozvoljeno je na za to planiranim površinama, u planiranim količinama, sa obučenim skupljačkim kadrom i pod nadzorom stručnjaka i čuvarske službe, s tim što bi organizacija koja se bude bavila iskorišćavanjem sporednih šumskih proizvoda obezbedila i organizovala istraživanja mogućnosti prevođenja proizvodnje sporednih proizvoda sa skupljanjem;
radi obezbeđenja otvorenosti šuma održavanje dosadašnjeg tempa izgradnje šumskih puteva, sa što većim učešćem tvrdih kamionskih puteva i puteva sa savremenim kolovozom;
zbog postojanja karakteristične autohtone faune, za koju su delovi Nacionalnog parka refugijalno stanište, formiranje posebnog lovnouzgojnog područja Nacionalnog parka, za koje treba da se ustanovi jedinstveno lovište;
organizovanje ribarsko-čuvarske službe i zabrana izlovljavanja do donošenja ribolovne osnove u vodama ribolovnog područja Nacionalnog parka u akumulaciji Kruščica i vodotocima Rače, Dervente i Rzava;
radi unapređenja turizma u Nacionalnom parku i ostalim zaštićenim područjima, u sklopu šumarstva-razvijanje ugostiteljstva, planinarskog i naučnog turizma sa manjim smeštajnim kapacitetima i mogućnostima pružanja pansionskih usluga, prenoćišta, ishrane i sl. na Mitrovcu, Predovom Krstu, potezu Vukićevac – Kršanjska gora – Iver, Mokroj Gori, Semegnjevu i dr.
U gazdovanju šumama na planskom području će se preduzimati sledeće mere i akcije:
proizvodnu snagu zemljišta održati na visokom nivou i koristiti potencijale svih staništa, pri čemu se stalno mora imati u vidu delimično zaštitni karakter ovih šuma na plitkom karstnom zemljištu, na kome samo postojeći povoljni mikroklimatski uslovi omogućuju opstanak, obnavljanje i visoku prirasnu snagu ovih mešovitih sastojina;
gazdovanje oprezno sprovoditi ne narušavajući suviše koheziju šumskog masiva, odnosno sklop sastojina, dajući prednost svemu onome što doprinosi poboljšanju stanja u šumama, povećanju njihove stabilnosti i prinosne snage;
u svakoj sastojini težiti stvaranju optimalnog stanja u pogledu mešovitosti, strukture i obraslosti, kako bi se obezbedilo trajno optimalno ostvarivanje svih funkcija šuma, a time i ukupnih funkcija Nacionalnog parka;
proizvodnja u šumi (iskorišćavanje šuma) treba da je u zavisnosti od potrebe trajnog održavanja optimalnog funkcionalnog stanja šume, istovremeno, u skladu sa tim, u svakoj sastojini postupak sa šumom i njeno stanje treba da omogući u potpunosti korišćenje potencijalne proizvodne snage staništa;
posebnu pažnju treba pokloniti održavanju i zaštiti prirodnih retkosti, među kojima se ističu omorika i tisa u flori, a medved i divokoza u fauni ovog područja;
naučno pratiti razvitak sastojina i usavršavati sadašnja znanja o optimalnom stanju, te nova saznanja unositi u dalju razradu postupka sa šumom;
obezbediti zaštitu od biljnih bolesti i štetočina, organizovanjem prognozne službe, primenu mera preventivne zaštite i odgovarajućim učešćem u naučno-istraživačkom projektu „Istraživanje pojave sušenja šuma i iznalaženje mera za očuvanje najvažnijih vrsta šumskog drveća u SR Srbiji”;
preduzimati mere radi zaštite šuma od požara i drugih elementarnih nepogoda bez obzira na vlasništvo, pridržavajući se zakonskih propisa, a posebno plana zaštite šuma Nacionalnog parka od požara, što podrazumeva tehničku opremljenost za preventivu, radio-stanice, osmatračnice i sve stepene interventne zaštite šuma od požara;
organizovati stručnu, potpunu i efikasnu čuvarsku i lovačku službu radi očuvanja i jačanja postojećeg šumskog fonda (flore i faune) bez obzira na vlasništvo, radi sprečavanja svih vidova funkcionalnog obezbeđivanja Nacionalnog parka (bespravne seče, krčenje šuma, bespravni lov i ribolov, bespravne gradnje, napasanje stoke u zabranjenim delovima, pristup, napasanje i brst koza u šumama, svi vidovi zagađenja sredine i sl.);
pošumljavanjem golih površina apsolutno šumskih zemljišta povećati površine pod šumom, a radovima na melioracijama i rekonstrukcijama degradiranih šuma i šikara podići kvalitetnije sastojine sa povećanom proizvodnjom drvene zapremine uz jačanje ostalih funkcija šuma.
2. Lovstvo
Postojeća lovišta predstavljaju:
lovište „Tara” u NP „Tara”;
lovište „Soko – revir “jug” u Predelu izuzetnih odlika „Zaovine”, lovišta „Šargan” i deo lovišta „Đetina” u Parku prirode „Šargan – Mokra Gora”;
lovište „Tornik – Čavlovac” u Parku prirode „Zlatibor”.
U njima će se nastaviti aktivnosti na razvoju lovnog fonda i uređenja lovišta u okviru sledećeg:
Definisanje mesta i uloge lovne privrede u strategiji razvoja organizacija – Upravljača i Korisnika, a zatim i razvoja šireg područja. U tom smislu je potrebno uraditi detaljnije, dugoročne, analize i procene postojećih kapaciteta, neophodnih dodatnih ulaganja, rizika i dobiti. U osmišljavanje i planiranje koncepcija, metoda i ciljeva neophodno je uključiti i širi socijalni stratus – lokalne zajednice i organizacije, kao i druge privredne organizacije sa komplementarnim sferama interesa i aktivnostima.
Povećanje brojnosti populacija gajenih vrsta divljači. Aktivnosti za postizanje ovog cilja se prvenstveno odnose na poboljšanje opštih uslova za život divljači i smanjenje krivolova. Preporučuje se takođe unapređenje mreže lovno-uzgojnih i lovno-tehničkih objekata (hranilišta, osmatračnica i sl.), a po potrebi i formiranje remiza i iznošenje dodatne hrane u lovište.
Očuvanje sastava, strukture i funkcionalnosti prirodnih staništa divljači. Fundamentalni kapital za razvoj ozbiljne lovno-privredne delatnosti na Planskom području čine upravo predeli očuvane prirode i prirodnih staništa, pa se njihovoj zaštiti i unapređenju mora posvetiti posebna pažnja. Opšte preporučene mere za očuvanje prirodnih staništa važe i za staništa divljači. S obzirom na izražena disperzivna kretanja mnogih vrsta (mrki medved, divlja svinja, divokoza, vuk), vrlo je važno očuvanje teritorijalne i funkcionalne celovitosti ekoloških koridora radi nesmetane komunikacije. Geografske zone od posebnog interesa za zaštitu su iste one definisane za zaštitu celokupnog biodiverziteta.
Poboljšanje trofejne vrednosti. Ovo je naročito važno ostvariti u populacijama „glavnih” gajenih vrsta – divokoze, srne i divlje svinje. Osnovne gazdinske aktivnosti moraju biti usmerene na kvalitativno unapređenje, odnosno jačanje trofejne vrednosti. Za unapređenje trofejne vrednosti divljači, pored obezbeđenja maksimalno povoljnih sredinskih uslova, ne manji značaj ima i pravilna selekcija, optimalan prostorni raspored i normalna, stabilna uzrasna struktura populacije.
Pojačan monitoring populacija divljači. Za ostvarivanje ciljeva iz prethodnih stavki, kontinuirano praćenje ukupnog stanja i trendova u populacijama gajenih i drugih vrsta divljači je od presudnog značaja. Stoga je neophodno ojačati postojeću čuvarsku službu i u pogledu brojnosti i materijalne opremljenosti kadra, ali i unaprediti njenu stručnu osposobljenost kroz kontinuiranu edukaciju, tematske kurseve i primenu znanja na terenu, u realnim okolnostima.
Diverzifikacija asortimana lovnih vrsta. Pored postojećih vrsta koje čine bazu lovne ponude, za budući razvoj treba razmišljati i o uvođenju novih, lovno atraktivnih, koje takođe čine autohtonu lovnu faunu šireg prostora. Jelen obični (Cervus elaphus) je primarna vrsta za ovu namenu. Jelen bi bio prvenstveno zanimljiv za intenzivan uzgoj u ograđenim lovištima, u kombinaciji sa divljom svinjom. Pored toga, turistička atraktivnost čitavog područja pruža mogućnosti da se jelen, ili neka druga vrsta divljači, valorizuje kroz formiranje „parkova divljači”, čija bi osnovna funkcija bila prikazivanje životinja u njihovoj prirodnoj sredini i praćenje njihovog ponašanja. Pored reintrodukovanih vrsta, izvestan potencijal leži i u, čini se za sada nedovoljno lovno valorizovanim vrstama kao što je npr. vuk (Canis lupus). S obzirom da se u našoj lovnoj praksi on tretira skoro isključivo kao nepoželjni predator van svakog režima zaštite, čini se da nije dovoljno rađeno na lovno-turističkoj promociji i ekonomskom vrednovanju ove izuzetno atraktivne divljači.
Formiranje ograđenih lovišta van područja Nacionalnog parka i (izuzetno i uz saglasnost nadležnog zavoda za zaštitu prirode). Prednosti ovakvog načina uzgoja prvenstveno se odnose na mogućnost gajenja većeg broja jedinki na manjem prostoru i bolje kontrole populacije, prvenstveno u smislu trofejne selekcije, zdravstvene zaštite i efikasnijeg korišćenja reproduktivnog potencijala gajene(ih) vrste(a). Na ovaj način se za srazmerno kraće vreme obezbeđuje dovoljno brojan fond divljači za organizaciju grupnih lovova (na divlje svinje prvenstveno), a ujedno omogućava i uzgoj jedinki vrhunske trofejne vrednosti za pojedinačni lov. Ekonomska dobit iz eksploatacije ograđenih lovišta može biti izuzetna. Osim direktne dobiti od odstrela životinja, značajan prihod se ostvaruje i kroz tercijerne delatnosti, uslužne i logističke primarno.
Komplementarne aktivnosti („supstitucija primarnog cilja”). Eksploatacija lovnih resursa Planskog područja može se delom realizovati i kroz „nelovne” aktivnosti. One čine dopunu ukupne lovno-turističke i turističke ponude čitavog kraja i tesno se naslanjaju na koncepcije održivog razvoja ruralnih krajeva kroz razvoj eko-, etno- i drugih specifičnih vidova turizma. Aktivnosti poput „foto-safari” tura, posmatranje divljači u njenoj prirodnoj sredini, učestvovanje u akcijama zaštite i očuvanja divljih životinjskih vrsta kroz razne edukativne programe, kao i lični doživljaj divljine i živog sveta u njoj, snažni su motivi boravka sve većeg broja turista u područjima neizmenjene ili malo izmenjene prirode. Pored gajenih lovnih vrsta, za realizaciju takvih mogućnosti posebno su važne atraktivne vrste krupnih zveri, kao što su vuk i mrki medved (Ursus arctos). Formiranjem, pažljivim pozicioniranjem i održavanjem svojevrsnih „hranilišta – mrciništa” duž utvrđenih koridora disperzije, namenjenih prvenstveno ovim krupnim predatorima, postiglo bi se više ciljeva i potencijalno ostvarila značajna ekonomska korist: stalno dostupna hrana bi smanjila pritisak predatora na domaću stoku i obim pričinjenih šteta; olakšala bi se kontrola predatorskih populacija i njihovo stalno praćenje; kroz mogućnost za fotografisanje i posmatranje ovih retkih životinjskih vrsta od strane turista, ostvario bi se prihod koji se ne može realizovati na drugi način. Ovo posebno važi za mrkog medveda, koji je zbog malobrojnosti ukupne populacije u Srbiji stavljen pod strogi režim zaštite i lovostaj tokom cele godine. Postojanje hranilišta bi imalo i direktne pozitivne efekte na populacije drugih vrsta predatora, kao i na populacije ptica grabljivica i nekrofagnih vrsta ptica.
Saradnja sa stanovništvom u smislu razvoja smeštajne ponude, zapošljavanja u lovnoj privredi, turizmu i ugostiteljstvu, obezbeđenja hrane za divljač i drugo.
Finansijska sredstva. Diverzifikacijom lovno-privredne ponude i pratećih sadržaja, ujedno se i širi baza izvora iz kojih je moguće pribavljanje potrebnih sredstava. Tako se javlja mogućnost konkurisanja kod više državnih fondova, ali i inostranih fondova, organizacija i partnera koji finansiraju razvoj aktivnosti vezanih uz lovnu privredu.
Što se zaštićenih prostora za uzgoj divljači tiče, pored postojećih: lovno – uzgojnih (za divokoze na Zvezdi, za srne u Jagoštici, za medvede u kanjonu Drine) i lovno – naučnih rezervata (za srne „znad Bature” i „Ponor”, za srne i divokoze „Đanići” i za divokoze „Perilo”), van prvog sepena zaštite planira se i:
prihvatilište za medvede u klisurastom delu doline Belog Rzava, jugozapadno od Tustog brda;
prihvatilište za jelene, na padinama Semegnjevske gore i Šargana.
3. Ribolovstvo
Kao ribolovne zone zadržavaju se:
deo Hidroakumulacije „Bajina Bašta” od brane na Perućcu do Brusničkog potoka;
jezero Kruščica u Zaovinama, preko i iz koje se celo turističko područje snabdeva vodom za piće;
u ribolovne vode se svrstavaju i ekosistemi Rače, Dervente i Rzava.
Imajući u vidu da se na planskom području nalaze salmonidne (pastrmske) i salmonidno-ciprinidne vode (pastrmsko-šaranske), koje su predstavljene kako planinskim i brdsko-planinskim vodotocima, tako i stajaćim veštačkim hidro-akumulacijama, sam razvoj sportskog ribolova treba pojedinačno usmeriti po akvatičnim ekosistemima i u odnosu na određene vrste riba. Na taj način, sportski ribolov, odnosno ribolovno korišćenje, koje po usklađivanju sa procenjenim ribolovnim kvotama, predstavljaće određeni potencijal razvoja Planskog područja.
Međutim, ovaj razvoj je moguć samo u skladu sa:
poštovanjem svih zakonskih odredbi koje se odnose na zaštitu prirode i životne sredine, posebno vode i riba kao resursa i prirodnog bogatstva;
doslednom primenom verifikovanih Programa unapređenja ribarstva;
preduzimanjem mera i aktivnosti zaštite akvatičnih ekosistema od svih vidova zagađenja i degradacije;
preduzimanjem mera i aktivnosti zaštite faune riba (zaštita prirodnih plodišta, matičnih primeraka, poštovanje lovostaja u periodu mresta, strogo pridržavanje okvira ribolova, poštovanje propisanih metoda ribolova i ribolovnih alata, unapređenje ribolova po principu „uhvati i pusti”, planska poribljavanja u pogledu količina, vrsta i uzrasnih kategorija, zabrana svakog unošenja alohtonih, stranih vrsta riba; jačanje ribočuvarske službe itd.);
utvrđivanjem obaveza, radnji i aktivnosti svih relevantnih subjekata, posebno rad na edukaciji stanovništva, promociji zaštite i održivog korišćenja faune riba;
obezbeđivanjem novčanih sredstava za potrebe poribljavanja, funkcionisanja ribolovnih službi i unapređenja ribolovnih voda.
Određeni vid razvoja se ogleda i kroz mogućnost uzgoja riba u ribnjacima i koji bi, pored komercijalne svrhe, imali ulogu i reprocentara, u kojima bi se proizvodila mlađ autohtonih vrsta riba, sa ciljem poribljavanja, odnosno voda u prirodu. Ovakav uzgoj moguć je na tekućim i jezerskim vodama u skladu sa režimima korišćenja prostora u zonama zaštitćene prirode i zonama sanitarne zaštite izvorišta prema uslovima nadležnih institucija.
IV. TURIZAM
Plansko područje će da se profiliše kao turistička regija čije će različitosti i posebnosti predstavljati njenu komparativnu prednost, na način da se objedine u jedinstveno tržišno i prostorno povezanu celinu.
Imajući u vidu prirodne resurse, mogućnosti diferenciranja turističke ponude za različite ciljne segmente, osnova vizije je da u turističkoj ponudi bude prepoznatljiva kao “ekološka oaza Balkana“ sa osnovom u kvalitetu očuvane prirode, zaštićenim prostorima i aktuelnim zahtevima turističke tražnje na globalnom nivou.
Plansko područje raspolaže mogućnostima za razvoj različitih vidova turizma i konkurentnih turističkih proizvoda ostvarivanjem postojećih komparativnih prednosti na turističkom tržištu:
Boravišni turizam. Izgradnja novih i rekonstrukcija postojećih smeštajnih kapaciteta. Osim toga razvijati i prateće sadržaje, (usluge, komunikacije, rekreacija) i omogućiti njihovo funkcionisanje u toku cele godine, čime se omogućava bogatija ponuda različitih turističko-rekreativnih programa i sadržaja (kulturni, edukativni, zabavni, sportsko-rekreativni…) što podstiče i razvoj ekskurzione turističke ponude (uređenjem izletišta i mreža rekreativnih staza). Neophodna je nova izgradnja i rekonstrukcija ugostiteljskih objekata prema kategorijama opremljenosti i specifičnosti turističke ponude.
Banjski, zdravstveno-lečilišni turizam uz adekvatnu opremljenost i uređenost centara i kapaciteta (zdravstveni, smeštajni i ugostiteljski kapaciteti, prateći rekreativni, zabavni, etno-programi), uređenje rekreativnih staza i izletišta.
Kongresni turizam uz adekvatnu opremljenost i uređenost turističkog centra sa akcentom na: kongresne prostore, tehničke uređaje i opremu, saobraćajne uslove.
Tranzitni turizam uz izgradnju novih, poboljšanje i diverzifikaciju postojećih smeštajnih kapaciteta, formiranje mreže ugostiteljskih objekata prema kategorijama opremljenosti i specifičnosti turističke ponude, uređenje destinacija i unapređenje vodičke službe, opremanje različitim servisima (opravke i održavanje motornih vozila, snabdevanje rezervnim delovima, snabdevanje kamp i turističkom opremom, suveniri i dr.).
Kulturno-manifestacioni turizam uz poboljšanje i diverzifikaciju postojećih smeštajnih kapaciteta, izgradnj novih i adekvatnom opemljenošću i uređenošću turističkog centra (sale, ugostiteljski kapaciteti, prateći rekreativni, zabavni i etno programi i sadržaji). Neophodno je izvršiti kategorizaciju objekata.
Sportsko-rekreativni turizam uz uređenje i izgradnju kupališta i skijališta, sportskih, rekreacionih i drugih sadržaja, kao i uređenje prostora za lov i ribolov, sportskih i eko-kampova.
Dečji i omladinski turizam uz izgradnju novih, uvećanje i diverzifikaciju postojećih smeštajnih kapaciteta, uređenje centara slobodnog vremena kao polifunkcionalnih celina sa koncentracijom različitih rekreativnih sadržaja, uređenje sportskih i eko kampova, prostora za škole u prirodi, radionice i likovne kolonije, uvođenje i razvoj rekreativno-edukativnih programa kojima se afirmišu prirodne i stvorene atraktivnosti.
Izletnički turizam kroz uređivanje i opremanje izletišta i rekreativnih staza, izgradnju ugostiteljskih sadržaja, informativnih punktova za pojedine delove prema specifičnostima.
Eko turizam uz razvoj rekreativno-edukativnih programa kojima se afirmišu prirodne i stvorene vrednosti područja, prezentacija objekata i celina od kulturnog i istorijskog značaja i preduzimanje neophodnih mera za uređivanje okoline, određivanje mogućih lokacija i sadržaja informativnih punktova prema specifičnostima, razvoj specifičnih oblika privremenih i stacionarnih kapaciteta (etnoturizam vezan za katune, seoski turizam, eko kampovi…), razvoj specifičnih ekoloških programa ugostiteljstva i usluga.
Seoski turizam kroz turističko i komunalno opremanje sela kao i aktivnostima razvoja specifičnih (ekoloških, etno…) programa ugostiteljstva, usluga i proizvodnje, razvoj ekološke poljoprivrede, razvoj specifičnih oblika privremenih i stacionarnih smeštajnih kapaciteta (etno, seoski turizam, eko kampovi…), razvoj pratećih kulturno-zabavnih sadržaja i programa, razvoj specifičnih manifestacija vezanih za selo (kampovi, vašari, folklorno oživljavanje sela), razvoj saobraćajne infrastrukture, edukacija domaćina. Seoski turizam ima skoro neograničene mogućnosti u pogledu obogaćivanja ponude, jer sadržaji mogu biti i događaji iz svakodnevnih radova: kosidba, setva, žetva, posela, svadbe, slave, običaji i dr..
Lovni turizam uz izgradnju i uređivanje lovačkih domova i lovačkih čeka i ostalih objekata kompatibilnih osnovnoj funkciji, uređivanje i opremanje lovišta.
Ribolovni turizam uz izgradnju, uređivanje i opremanje prostora za ribolov, uređivanje i opremanje izletišta, utvrđivanje posebnih ribolovnih režima u pastrmskim vodama, kako bi se napravio idealan odnos prirode i turizma.
Biciklizam i pešačenje kao izuzetno razvijen deo turističke tražnje.
Razvojnom politikom će se omogućiti ravnomernija prostorna distribucija turista unutar planskog područja, pri čemu će se turistička kretanja usmeriti ka perifernim delovima. Na ovaj način će se ostvariti:
smanjenje pritiska na kritična područja u kojima su locirani ključni turistički motivi;
podsticanje turističke potrošnje u novim zonama i lokalitetima, čime se otvaraju nove poslovne mogućnosti, doprinosi privrednom razvoju perifernih delova destinacije i povećava zaposlenost domicilnog stanovništva;
promovisanje nove, neotkrivene ili nedovoljno valorizovane vrednosti.
Na osnovu prostornih elemenata planirani su posebni vidovi turizma u pojedinim delovima planskog područja, i to:
Zelena linija turizma podrazumeva: eko, lovni i istraživački koji će se razvijati u staništima zaštićenih biljnih zajednica i životinjskih vrsti. Ovi vidovi turizma će se razvijati u prostorima: Zvijezda, Crveni potok (Tepih livada), Karaula štula, Crvena stena, Ljuti breg, Bilo, Podgorušicom, Račanska Šljivovica, Brusnica, Zmajevski potok;
Braon linija reljefa podrazumeva turističku valorizaciju geomorfoloških resursa i razvoj: planinarenja, pešačenja, speleološkog turizma, alpinizma, skijanja na lokalitetima: Kanjon Rače, Kanjon Belog Rzava, Kanjon Dervente, Kanjon Brusnice, Todosina pećina, Duga pećina, Vidova pećina, Jabučka pećina, Hajdučke pećine;
Plava linija vode podrazumeva turističku valorizaciju hidroloških resursa i razvoj: nautičkog turizma, kajaka, splavarenja, ribolova, odmora i rekreacije: Jezero Perućac, Jezero Zaovina, Reka Drina, Donje jezero, Reka Rača, Beli Rzav, Reka i vodopad Vrelo, Zaliv ušće Dervente;
Šarena staza biljnih i životinjskih vrsta podrazumeva turističku valorizaciju flore i faune i razvoja: šetnje, pešačenja, sakupljanja lekovitih biljaka, lov i ribolov: Rezervati Nacionalnog parka i drugih zaštićenih prostora, Staništa Pančićeve omorike;
Žuta staza biciklista uz razvoj cikloturizma: 24 biciklističke staze u dužini od oko 400 km;
Ljubičaste pešačke staze koje povezuju turističke lokalitete sa prekrasnim vidikovcima;
Tirkizna linija neba koja spaja vidikovce odakle je najlepši pogled na prostranstva nacionalnog parka i ostalih delova planskog područja. Vidikovci: Kozja stena, Bilješke stene, Golubac, Gradina, Bjeluša, Mandići, Banjska stena, Veliki Stolac, Veliki kraj, Zborište i dr.;
Žuta staza lokaliteta koja spaja arheološke lokalitete, sakralne građevine, muzeje i galerije…: Manastir Rača, Solotnik srednjevekovni grad, železničke stanice Šarganska osmica, Šargan-Vitasi;
Narandzasta linija običaja podrazumeva valorizaciju kulture i običaja kroz razvoj: folklora, muzike, običaja, gastronomije, sajmova, manifestacija i sl: Kremna, Bačije, Jagoštica, Rastište;
Crvena linija radosti koja povezuje turistička mesta za odmor i rekreaciju dece za razvoj đačkog i omladinskog turizma, škola u prirodi, sporta i rekreacije: Mitrovac, Mokra Gora – Drvengrad.
1. Prioriteti razvoja turističkih zona na prostoru Tare
Na planini Tari definiše se pet razvojnih turističkih zona za celogodišnji turizam: Predov krst, Bajina Bašta, Perućac, Kaluđerske Bare i Mitrovac.
PREDOV KRST
Razvojna zona „Predov Krst” – nalazi se u kontaktnoj zoni II-og stepena zaštite. Zbog položaja ima ograničene mogućnosti turističke eksploatacije. Smatra se da ovaj prostor predstavlja ključni element stvaranja novog identiteta i imidza celovitog prostora Tare. Danas se na ovom području nalaze dva smeštajna kapaciteta – Lovački i Planinarski dom, sa ukupno 60 ležaja, što ne odgovara ni po broju ni kvalitetu, pa je iste potrebno modernizovati i osavremeniti. Razvojna zona „Predov Krst” najviše odgovara za razvoj ruralnog turizma, zadovoljenja specijalnih interesa, kratke odmore i različite turinge. Demografski potencijal naselja Jagoštice je tokom vremena značajno umanjen. Stanovništvo Jagoštice je pretežno upućeno na poljoprivredu i šumarstvo. Kao aktivno naselje je pogodna za konverziju u etno-eko selo odnosno za izgradnju prilagođenog hotelskog koncepta – eko sela sa planinskim kućama i određenim uslugama.
Planira se:
izgradnja hotela „Eko selo” na lokaciji i kapaciteta u skladu sa uslovima nadležnog zavoda za zaštitu prirode;
rehabilitacija i konverzija sela Jagoštica u skladu sa uslvima nadležnog zavoda za zaštitu prirode;
rehabilitacija i konverzija Lovačkog i Planinarskog doma u male planinske hotele, kapaciteta 15 soba;
Centar za posetioce na 2.500 m2 u formi razdvojenih objekata, sa informacionim centrom, Eko muzejom, centrom za aktivnosti, prostorom za radionice, restoranom i centralnim piknik područjem, u skladu sa uslovima Zavoda za zaštitu prirode;
sistem pešačkih i planinarskih ruta u dužini od oko 50 km;
sistem od 10 vidikovaca (Orlov vis, Bilješke stene, itd);
sistem od 20 odmorišta uz pešačke i planinarske rute (nadstrešnice, klupe, stolovi, toalet);
sistem od 10 ključnih tačaka interesa:
„svet omorike” npr. kod Crnog vrha, Crvene stene;
„život tarskog medveda” i „svet divokoze” na Zvijezdi i Velikom Kraju;
tradicionalni način života u selu Jagoštica;
„izvori Tare” – Omarska, Galnik, Milijina kuća.
PERUĆAC
Razvojna zona „Perućac” – već danas zbog položaja odnosno blizine jezera Perućac i reke Drine predstavlja poznatu turističku destinaciju. Perućac je jedino naselje na području PPPN „Tara” koje je tokom proteklih godina imalo demografski rast. Drina, jezero „Perućac” i Mrestilište pastrmki u Perućcu su već danas bitna obeležja Perućca. Smeštajnu ponudu danas čine hotel „Jezero” sa bungalovima (120 ležaja) i delom u privatnim stambenim objektima. Hotel je potrebno modernizovati a smeštajnu i ostalu turističku ponudu obogatiti. Razvojna zona „Perućac” ima sve uslove da se specijalizuje da postane vodeća ribolovna destinacija Srbije i destinacija koja nudi različite aktivnosti i doživljaje na vodi, razvoj letnjeg i zimskog odmora ali i za kraća zadržavanja, kao i korišćenje ruralnih pogodnosti. „Ribarsko selo” pored reke Vrelo, baza za sportove na Drini, centar za aktivnosti na jezeru Perućac treba da budu deo proširene ponude ove razvojne zone. Takođe, povoljne mogućnosti za razvoj etno sela pruža naselje Rastište.
Planira se:
preuređenje hotela Jezero, kapaciteta 120 jedinica (soba i apartmana);
izgradnja pet manjih pansiona lociranih uz Drinu kapaciteta po 20 soba;
konverzija Vile Drina u manji ugostiteljsko – smeštajni objekat kapaciteta 10 soba;
Interpretacioni centar „Energija Drine” – centar za turiste gde im se objašnjava istorija i funkcija brane – blizu same brane;
Ribarsko selo Vrelo na 4,5 hektara sa ukupnim kapacitetom od 96 ležaja, tj. najmanje četiri ribarske kućice, sa kapacitetom od šest apartmana (50 m2);
turistička žičara Perućac – Mitrovac – s obzirom da prolazi kroz 2. zonu zaštite, eventualnu izgradnju sprovesti prema uslovima Zavoda za zaštitu prirode;
Etno selo u Sedaljci na Rastištu sa 10-ak kuća sa po tri smeštajne jedinice (60 kreveta), prihvatnim centrom, restoranom, u skladu sa propisanim režimima zaštite;
kontrolisani ulazni punkt i informativni centar NP „Tara” sa prostorom za parkiranje u Perućcu na 3,5 ha;
baza za sportove na vodi „Drina water sports start up point”;
sistem punktova / platformi za ribolov – ukupno 9 – Na punktovima u Perućcu, Bajinoj Bašti i Bačevcima je planirana izgradnja platforme veličine 20 h 50 m, rampe, parkinga, privezišta, servisnog centra, prostora za sedenje, restorana i sanitarnih prostorija. Punktovima u Beserovini, Bušinskom polju, Rači, Krivom Viru, Rogačici i Oklecu opremljeni su osnovim sadržajima (platforme, mesta za sedenje) u skladu sa propisanim režimima zaštite;
Centar za aktivnosti na jezeru Perućac: marina sa 100 vezova, uređena plaža, centar za aktivnosti na vodi (organizovani prevoz jezerom Perućac, kajak, veslanje, vožnja kanuom, pedaline), konverzija i organizacija postojećih ribarskih kućica na obali jezera do Džanića u skladu sa zakonom, propisima i uslovima nadležnog zavoda za zaštitu prirode.
KALUĐERSKE BARE
Razvojnu zonu „Kaluđerske Bare – pored već započete komercijalizacije (Kaluđerske Bare, Sokolina), pre svega, u funkciji planinskog turizma, karakteriše i intenzivna vikend izgradnja u drugim naseljima (Šljivovica, Osluša). Na ovom prostoru se u okviru nekoliko smeštajnih kapaciteta (hoteli „Omorika” i „Beli Bor”, motel „Đogazi” i etno apartmani) nalazi oko 800 ležaja. Predstoji modernizacija i podizanje kvaliteta postojeće smeštajne ponude. Položaj na visini od oko 1200m n.v. čini da je ovo područje prevashodno pogodno za razvoj planinskog turizma zimi (alpsko, nordijsko skijanje) a pešačenje i biciklizam leti, potom zdravstveni (planinski velnes) i poslovni (konferencije, radionice i sl.). Međutim, za budući dugoročno održivi rast, s obzirom da ne postoji dominantni tržišni pokretač u Kaluđerskim Barama, neophodno je povećati atraktivnost ovog prostora novim sadržajima i atrakcijama (hotelima, planinskim kućama, apartmanima i kućama za odmor, komercijalno-uslužno-zabavnim centrom, stazama – šetno-biciklističkim stazama, za skijaško trčanje, i dr.. Razvojna zona obuhvata samo naselje Kaluđerske bare, Šljivovicu, Oslušu i Sokolinu.
Planira se:
rekonstrukcija hotela Omorika, Tara i Beli Bor;
izgradnja sportskog centra na 4.000 m2 uz hotel Beli Bor;
izgradnja planinskog hotela u formi malog sela s planinskim kućama po uzoru na Dorfhotele na Osluši;
izgradnja Planinskog sela Kaluđerske bare na površini i kapacitetu u skladu sa uslovima nadležnog zavoda za zaštitu prirode;
prepisivačka škola u Rači / Lađevcima (škola kaligrafije);
staza za skijaško trčanje (15 – 25 km) – Kaluđerske bare – Osluša
staza zdravlja – uređena staza dužine oko 2 km, sa oko 10 –ak punktova za rekreacione aktivnosti;
sistem šetno-biciklističkih staza u okolini Kaluđerskih Bara;
golf teren, ukupne površine oko 60 hektara;
škola jahanja površine oko 20 hektara, sa konjušnicom od 10 – 15 grla, sistemom staza za jahanje, terenom za učenje jahanja;.
„iznad” hotela Omorika je planirana zona „rehabilitacije” sa amfiteatrom, informativnim punktom, servisom (eventualno benzinskom stanicom), a u skladu sa propisanim režimima zaštite i zakonom.
MITROVAC
Razvojna zona Mitrovac – prostire se od jezera Zaovine preko Mitrovca i prema jezeru Perućac. Danas se na lokaciji Mitrovac nalazi dečje odmaralište, sa oko 700 ležaja, i sa sportsko-rekreativnim sadržajima (fudbal, mali sportovi, zatvoreni bazen i dr.. Pored toga, u zimskom periodu područje je atraktivno (posebno za mladu populaciju) za sankanje i skijanje, a blizina različitih atraktivnih centara (HE, manastir Rača, i dr.) pogodno je za izlete i turing obilaske. Ciljni karakter područja se ne menja, što znači da se radi o destinaciji koju karakteriše mladost, aktivnost i sportska orijentacija, uz stalne inovacije ponude proizvoda i usluga („Pastirske kolibe/pastirsko selo Mitrovac sa 500-600 ležaja, Sportski kamp Mitrovac, sa oko 600 ležaja, Avanturistički adrenalin park, Centar za sportove na vodi Jezero Zaovine, rekreativna žičara Tisovo brdo – Mitrovac, brdski biciklizam, pešačko/biciklističke staze, škola jahanja i dr.).
Planira se:
konverzija Dečijeg odmarališta Mitrovac u Sport Hostel, sa bazenima, konferencijskom salom od 500 m2, kapaciteta 500 kreveta;
izgradnja „Pastirskog sela” na Miloševcu u skladu sa uslovima nadležnog zavoda za zaštitu prirode;
Sportski kamp uz Avanturistički park sa kapacitetom od 200 jedinica s maksimalnim prihvatom do 600 osoba;
Avanturistički adrenalin park – moguća lokacija je Ljuto polje – konopci, vožnja kvada, peintbol;
Park brdskog biciklizma Tara na Mitrovcu, sa servisnim centrom, garažom, uređenim putevima sa signalizacijom i organizovanim rutama;
škola jahanja na Krnjoj Jeli;
pešačko – biciklističke staza kao deo celokupnog koncepta pešačkih i planinarskih ruta Tare;
Centar za sportove na vodi u Zaovinama sa punktom za ribolov;
Rekreativne žičare Tisovo brdo – Mitrovac i Repušnjak – Mitrovac – s obzirom da prolazi kroz 2. zonu zaštite, eventualnu izgradnju sprovesti prema uslovima Zavoda za zaštitu prirode;
zimski centar na Zborištu.
Pored toga, potez od jezera Zaovine ka Mitrovcu je posebno interesantan u zoni Krnje jele kao zona za razvoj različitih sportsko – rekreativnih sadržaja i manjih smeštajnih kapaciteta u njihovoj funkciji.
BAJINA BAŠTA
Razvojna zona „Bajina Bašta” iako se nalazi izvan planskog područja predstavlja zonu od velikog uticaja na realizaciju celokupnog koncepta turizma vezanog za potencijale Tare. Naime, položaj Bajine Bašte u odnosu na različite aktivnosti koje se odvijaju (Drinska regata, reli na Tari, brdska auto trka), u okviru Nacionalnog parka Tara, potom u odnosu na kulturne vrednosti (manastir Rača i dr.), uz formiranje osnovnih organizacionih uslova (200 ležaja, u okviru 2 hotela i motela, turistički savez i dr.) uticao je da je danas Bajina Bašta aktivan razvojni centar ovog područja, koji ima naglašenu sportsko – turističku funkciju. Realno je da Bajina Bašta koristeći svoj položaj – centar Tare i Drine, ulaz u Taru i Drinu – postane generator programa razvoja Tare i Drine. Za realizaciju takve uloge, neophodno je dalje povećanje konkurentnosti ovog centra kroz razvoj komplementarnih proizvoda, usluga, programa i aktivnosti. Planirano je da Bajina Bašta bude generator programa razvoja Tare i Drine, ali se ne nalazi u okviru granica NP „Tara”.
Planira se:
rehabilitacija hotela Drina i motela Belvi;
proširenje i modernizacija objekta „Odmor na Drini”, kapaciteta 30 soba u ugostiteljskim objektom;
pronalaženje lokacija za dodatni hotelsko – pansionski smeštaj od 5 objekata po 30 soba;
interpretacioni centar Tara – Drina sa komercijalnim sadržajima, ugostiteljskim objektom, prostorom za parking, informacionim centrom. Moguća lokacija je lokacija šireg područja današnje benzinske stanice pri ulasku Bajine Bašte;
rekreativni park uz reku Drinu van granica Nacionalnog parka sa objektima za aktivnosti na reci Drini (kajaking, rafting, kanu, plaža, ribolovni punkt – 50 h 20 m, sa restoranom, servisnim centrom, mestima za sedenje, rampom i parkingom) i za aktivnosti uz reku Drinu (bazen, teniski tereni, mini golf, igralište za decu, manji sportski tereni za odbojku i fudbal na pesku, ugostiteljski sadržaji, kompercijalni sadržaji, parking);
promenada uz reke Pilicu, Raču i Drinu u dužini od 8-9 km;
šetno – biciklističke staze od Bajine Bašte do Jezera Perućac (10 km) i od Bajine Bašte do Manastira Rača (5 km).
Tabela 10. Orijentacioni kapacitet ravojnih turističkih zona:
Tip destinacije/aktivnosti Predloženi kapaciteti Planinska oblast Skijaški centar 100 skijaša na dan po hektaru skijaške staze Zaštićeno prirodno dobro Šumski park Do 15 posetilaca na dan po hektaru Park u prigradskoj oblasti 15-70 posetilaca na dan po hektaru Pešačenje 40 posetilaca na dan po kilometru staze Jahanje 25-80 osoba na dan po kilometru staze Veći piknik 300-600 učesnika na dan po hektaru Manji piknik 60-200 učesnika na dan po hektaru
Pored navedenih turističkih zona na prostoru Tare će se razvijati i manji turistički lokaliteti – etno-orijentacije: Ljuto Polje i Dobro Polje, kao i specifične etno – turističke celine u zoni zaseoka Zaovina (Nova Vežanja, kao centar sela sa nizom objekata i infrastrukturom, i zaseoci: Sekulići, Karaklije, Rajaci, Pečenice, Jeličići, Marići, Nikolići, Bare, Jezdići, Bjeluša, Milekići, Đurići, Rakići, Lazići, Popovići, Filipovići, Trifkovići, Stanišići, Mandići, Vasilići i dr.), kao i grupacijama pojedinačnih objekata na potezu od Dobrog Polja ka Rustu i po obodu Ljutog Polja) koje čine specifičan ambijent stočarskih planinskih naselja. Izgradnja ovih zona obavlja se u skladu sa pravilima i uslovima iz ovog Plana.
U ovim zonama potencirati rekonstrukciju i adaptaciju postojećih objekata ili izgradnju novih objekata u etno – stilu od prirodnih materijala, prvenstveno na postojećim izgrađenim parcelama ili pogušćavanjem postojećih zaseoka ili minimalnom izgradnjom po njihovom obodu.
Pored etno – turizma u ovim zonama orijentacija stanovništva je na kompatibilnim delatnostima: prvenstveno proizvodnji zdrave hrane, pčelarstvu i sl. Sadržaji u okviru ovih lokaliteta i zaseoka treba da upotpune ponudu u okviru etno – turizma, a preduslov je i komunalno opremanje prostora, koje treba da obezbedi sigurno napajanje, u prvom redu električnom energijom i vodom, kao i bezbednu evakuaciju otpadnih voda i smeća.
2. Prioriteti razvoja turističkih zona na području Šargana i Mokre Gore
Na planskom području, a u okviru Parka prirode „Šargan – Mokra Gora”, formirana je specifična turistička zona sa već afirmisanim centrima (Kremna, Mokra Gora) i lokalitetima (Drvengrad, Šarganska osmica) sa prepoznatljivom turističkom ponudom i organizacionim karakteristikama (službe čuvara, naplate i dr.). U navedenim centrima, pored smeštajnih, izgrađeni su i drugi atraktivni sadržaji koji daju specifičnost ovoj zoni (ugostiteljstvo, galerije, bioskop…). Na ovom prostoru povoljni su uslovi za blisku saradnju i povezanost turističkog i poljoprivrednog razvoja, odnosno povezivanja i formiranja specifične turističke i agro-ponude.
Planira se:
izgradnja, postavljanje i opremanje informativno-turističkih punktova – Zbog poboljšanja informativno-propagandne delatnosti potrebno je postaviti informativno-turističke punktove na Tari i u Mokroj Gori;
olimpijsko selo (Šišatovac), košarkaški kamp (Nadkraji), farma (Vukićevac), vizitorski centar (Šišatovac) i hotel (Ladovac). Svi objekti će biti izgrađeni na potezu Kršanska glava – Iver;
izgradnja Sportsko-rekreativnog centra u Kremnima, pored postojećeg stadiona sa svim pratećim sadržajima;
prihvatilište za medvede u klisurastom delu doline Belog Rzava, jugozapadno od Tustog brda van režima prvog stepena zaštite;
prihvatilište za jelene, na padinama Semegnjevske gore i Šargana;
ribnjak i manje jezero (deo doline Belog Rzava, ispod brda Kik i jugozapadno od zaseoka Oštrelj – selo Kršanje), u skladu sa zakonom i uslovima nadležnog zavoda za zaštitu prirode;
nešto nizvodnije, jugoistočno od Oštrelja, na Belom Rzavu je moguća izgradnja mini hidroelektrana;
vizitorski centar sa kampom na izlazu iz tunela kroz planinu Šargan;
vizitorski centar, u centru naselja Mokra Gora;
manastir kod crkve u Kršanju;
zapadna kapija u selu Kotroman, kod skretanje lokalnog puta u pravcu sela Kršanje;
pešački most kod česme Slavkove;
olimpijski bazen u centru sela Mokre Gore;
izgradnja bezbednog parkinga za autobuse i pristupne staze železničkoj stanici Mokra Gora, kao i pešačke staze pored magistralnog puta na potezu prelaz-centar;
uređenje i valorizacija Trga u Mokroj Gori sa višenamenskim pratećim sadržajima;
postavka eksponata Dobra tehničke kulture u otvorenom prostoru sa naglaskom na prostor Bele vode dolina reke Kamešine, prostor Jatarica (kroz realizaciju šumske turističke pruge), na osnovu programa i dokumentacije meritornih ustanova, a u okviru muzejsko-turističkih sadržaja;
ugostiteljsko-turistički objekat 9-ti km, sa košarkaškim igralištem i sadržajima za decu i omladinu. Realizacija u formi inspirisanoj staničnim objektom žičane železnice iz 1921-1925. godine i lociran na postojećoj konstrukciji;
finalizacija programa brana (po uslovima JP Srbijavode i nadležnih zavoda za zaštitu prirode i spomenika kulture i dr. u skladu sa Zakonom), kupališta i pratećih sadržaja duž Reke Kamešine, Beli Rzav, Drugančice i Krsmanskog potoka;
uređenje vidikovaca i odmorišta na magistralnom putu na potezu Šargan – Cvijovići;
ulazne kapije za muzejsko-turistički kompleks „Šarganska osmica”’i drugi prateći sadržaji;
uređenje izletišta i povezivanje planinskim stazama i signalizacijom, na području Kremana: Konjska reka, Savini lončići, Ravnice, Veletovo, Trgovište, Kremanska Kadinjača;
uređenje staze užička plaža – brana Vrutci. Potrebno je urediti stazu koja bi služila kao staza za pešake, bicikliste i aktiviranje turističkog voza;
postavljanje turističke signalizacije na području užičke i čajetinske jedinice lokalne samouprave;
popravka puta na Tari (Kaluđerske bare);
podrška adaptaciji seoskih domaćinstava u cilju stvaranja uslova za kategorizaciju;
izgradnja planinarskih domova na Jelovoj Gori, Mokroj Gori, Kremnima i Tari.
U ostalim delovima Parka prirode moguć je razvoj manjih turističkih i ugostiteljskih kapaciteta, prvenstveno u zoni Mokre Gore, Kršanja, na potezu od Vukićevca ka Kršanjskoj gori i Iveru, Zborištu, a u zavisnosti od zona zaštite i razvoj eko–etno–turizma u zoni Dobrog i Ljutog polja i dr., u skladu sa definisanim režimima zaštite prostora, van područja tresave.
Svi smeštajni objekti imaju manje kapacitete i po svojoj nameni i lokaciji će se skladno uklopiti u budući razvoj zaštićenog prirodnog dobra. Formiranje prihvatilišta za medvede i jelene je u fazi operativne realizacije, a na osnovu uslova koje je Zavod izdao. Za ostale objekte i sadržaje, kao i izbor lokacija za njihovu izgradnju, staraoc je obezbedio načelnu saglasnost Zavoda.
3. Prioriteti razvoja na ostalim područjima
Na ostalim područjima, uglavnom u zaštitnoj zoni Nacionalnog parka, zaštitnoj zoni hidroakumulacije „Vrutci” i Semegnjevu, kao delu područja Parka prirode „Zlatibor”, osnovna orijentacija je na razvoj sela u funkciji turizma (Kremna, Vrutci, Bioska, Solotuša, Rača i dr.), kao i na izgradnju manjih turističkih centara (Semegnjevo) i punktova (sela oslonjena na „Šargansku osmicu” i produžene delove ove pruge ka Pruzi Beograd – Bar, ka Vrutcima, kao i sela i zone duž „turističkog puta” koji vodi od Zlatibora preko Semegnjeva i katunske zone Debelog brda ka Panjku i Krsmanskom potoku, Mokre Gore i Kremnima ka Kaluđerskim Barama i Tari, odnosno Zaovinama).
U ovim zonama retke gradnje i katunskim naseljima preduslov razvoja je komunalno opremanje a moguće je obnavljanje građevinskog fonda ili nova izgradnja u smislu pogušćavanja postojećih zaseoka.
V. OSTALE PRIVREDNE DELATNOSTI
Ostale privredne delatnosti će se razvijati intenzitetom kojim se turistička regija bude razvijala.
Razvoj građevinarstva će zavisiti od razvoja, u prvom redu turizma i dinamike unapređenja postojećih i izgradnje novih turističkih i ugostiteljskih kapaciteta, odnosno od mogućnosti obezbeđenja investicionih sredstava domaćih i stranih investitora. Realno je očekivati da će se ova oblast razvijati invenzivnije u odnosu na dosadašnju dinamiku.
Razvoj trgovine karakterisaće stimulisanje policentričnog razvoja trgovačke mreže i privlačenje trgovinskog kapitala. Na ruralnom području, van formiranih turističkih naselja i glavnih putnih pravaca, sa dispreznom mrežom naselja i niskom gustinom naseljenosti nema posebnog stimulansa za razvoj ove delatnosti. U skladu sa razvojem turizma, za zone koncentracije određene su Kaluđerske Bare, Perućac i Kremna, kao i Rastište i Rača, mada i u ostalim turističkim zonama treba podržavati individualnu inicijativu u ovom pravcu.
Uslužno zanatstvo, iako znatno razvijenije od proizvodnog, ne zadovoljava zastupljenom strukturom, brojem zanatlija, kao i razmeštajem zanatskih usluga. Posebno je prisutna nerazvijenost servisnih usluga, koje su neophodne u cilju poboljšanja turističke ponude, posebno motorizovanih turista. Navedeni sadržaji pratiće razvoj turističkih centara.
Razvoj malih i srednjih preduzeća iz oblasti proizvodnje i usluga usmerava se u pravcu intenzivnijeg razvoja proizvodnih kapaciteta, kao i upotpunjavanja matrice uslužnog i proizvodnog zanatstva. Razvoj, pre svega, malih porodičnih preduzeća podrazumeva tesnu saradnju i kooperaciju sa poljoprivrednim proizvođačima i nosiocima turističkog razvoja. Postoje široke mogućnosti za umetničko oblikovanje i preradu drveta kroz izradu suvenira, različitih elemenata za eneterijere i drugih finalnih proizvoda. U okviru poljoprivrede postoje prirodni potencijali a i potreba za boljim snabdevanjem stanovništva i turista kvalitetnim prehrambenim proizvodima od mesa, mleka, voća, gljiva i dr., ali i afirmacije proizvoda specifičnih za ovaj prostor.
Domaća radinost, kao samostalna delatnost sa organizovanim tržištem ili kooperacijom sa drugim privrednim granama (drvna, tekstilna, prehrambena itd.), ali i kao komplement turizmu i ekopoljoprivredi, razvijaće se u domenu proizvodnje prehrambenih, drvnih i vunenih proizvoda, kao i u delu kooperacije sa većim proizvodnim sistemima. Pored zapošljavanja dela radne snage (naročito ženske), povećala bi se i ekonomska sigurnost domaćinstava na selu i obezbedio još jedan dodatan turistički motiv ovog kraja.
Na području Prostornog plana zabeleženo je interesovanje za istraživanje i eventualnu eksploataciju mineralnih sirovina, posebno metaličnih sirovina, ali je procenjeno da bi takve aktivnosti narušile prirodni ambijent (magnezit se eksploatiše na jednoj lokaciji u K.O. Kremnima, dok su ostale lokacije na kojima se on eksploatiše ili su rezerve potvrđene, na delu područja opština Užice van granica PPPPN NP „Tara”; slično važi i za opštinu Čajetina gde su van granica PPPPN NP „Tara” istraživana i potvrđena brojna ležišta magnezita, a ovaj metal se i eksploatiše na četiri lokacije koje se sve nalaze van područja PPPPN NP „Tara”). U slučaju da se za ovakvim aktivnostima ukaže ekonomski interes, primarni kriterijum u pogledu odlučivanja o njihovom aktiviranju, biće ekološka procena uticaja na okolinu i usklađenost sa propisanim režimima zaštite i korišćenja prostora u zaštićenim područjima prirode, nepokretnih kulturnih dobara i slivnim područjima akumulacija.
Posebno se napominje da će se lokacije za mala i srednja preduzeća iz oblasti proizvodnih delatnosti birati i odobravati isključivo prema uslovima i uz saglasnost nadležnih Zavoda za zaštitu prode i spomenika kulture, kao i drugih nadležnih institucija, prvenstveno iz oblasti vodoprivrede, puteva i sl. Planom je određeno da lokacije radnih zona i objekata moraju biti u skladu sa propisanim režimima korišćenja prostora, a Kremna su naselje u kojem je plan predvideo formiranje radne zone veličine do 5 ha, uz obavezu sporovođenja mera zaštite vode, s obzirom da se Kremna nalaze u slivnom području hidroakumulacije „Vrutci”.
VIII PROSTORNI RAZVOJ SAOBRAĆAJA I
INFRASTRUKTURNIH SISTEMA
I. SAOBRAĆAJNA INFRASTRUKTURA
1. Drumski saobraćaj
Drumski saobraćaj ostaje glavni nosilac povezivanja područja sa širom okolinom, a posebno unutar granica Prostornog plana. Svi ostali vidovi saobraćaja ostaju alternativni, posredni nosioci komuniciranja ili zadržavaju lokalno-turistički karakter.
Obnavljanje i reorganizacija javnog saobraćaja u cilju povećanja kvaliteta turističke usluge područja, kao i prevoza lokalnog stanovništva.
Rekonstrukcija postojećih puteva i trasiranje novih pravaca uz poštovanje zona zaštite i uslova gradnje koji u njima važe, kao i njihovo redovno održavanje.
Razvoj pešačkih, biciklističkih i staza za jahanje, kao i žičara za prevoz turista.
Lociranje manjih helidroma u blizini atraktivnih turističkih lokacija u cilju pospešivanja tzv. „ekskluzivnog turizma”. U ove svrhe je neophodno aktiviranje vojnog aerodroma „Ponikve”, koji se nalazi na 8 km od Kaluđerskih Bara, za civilnu upotrebu.
Povezivanje područja planine Tare sa republičkom magistralnom železničkom infrastrukturom preko postojeće turističke železničke pruge Šargan – Mokra Gora.
Planska rešenja:
Drumski saobraćaj. Plan razvoja drumskog saobraćaja, kao osnovnog vida saobraćaja na području Plana, ima najveći značaj i mora biti u skladu sa razvojem saobraćajno-transportnog sistema opština sa područja Plana i Republike Srbije. Predloženom mrežom saobraćajne infrastrukture ostvaren je kontinuitet u protoku roba i ljudi unutar područja, kao i kontinuitet u tranzitnim vezama sa susednim opštinama i regionima.
Putna mreža. Osnovno koncepcijsko opredeljenje jeste saobraćajno otvaranje i povećanje dostupnosti područja, u prvom redu rekonstrukcijom postojećih državnih puteva, izgradnjom planiranog autoputa i kvalitetnim povezivanjem sa mrežom državnih puteva Republike Srbije.
Područje Plana se realizacijom autoputskog koridora E-761 saobraćajno otvara i ostvaruju se kvalitetne veze sa Republikom BiH, koridorom autoputa Beograd – Južni Jadran i Beogradom. Realizacijom zapadnomoravskog koridora, koji se sa autoputem Beograd – Južni Jadran ukršta kod Požege, ostvaruju se veze sa deonicama koridora 10, a preko njih i sa južnim delovima Republike (Pojate – Niš – Leskovac – granica Republike Makedonije), a preko koridora Hs sa Republikom Bugarskom (Niš – Dimitrovgrad – granica Bugarske).
Mrežu državnih puteva čineće dva puta I reda i pet četiri puta II reda, preko kojih će se ostvarivati veze među opštinskim centrima unutar planskog područja, kao i veze sa regionalnim centrima u Zlatiborskom okrugu, centralnoj Srbiji i Republici Srpskoj. Mrežu državnih puteva je potrebno upotpuniti mrežom opštinskih puteva, za koju je predviđena rekonstrukcija, modernizacija i dogradnja pojedinih veznih deonica. Mreža nekategorisanih puteva u i van naselja razvijati će se u skladu sa razvojem naselja i mogućnostima lokalne zajednice, što će se definisati planovima nižeg reda.
Veći stepen pristupačnosti, povećanje kapaciteta, poboljšanje kvaliteta usluge putne mreže, a sa tim i povećanje bezbednosti odvijanja saobraćaja, ostvariće se:
rekonstrukcijom, modernizacijom i dogradnjom mreže državnih puteva;
realizacijom zapadno-moravskog autoputskog koridora (E-761);
rekonstrukcijom, dogradnjom i izgradnjom deonica opštinskih puteva;
poboljšanim i pojačanim održavanjem putne mreže.
Javni državni putevi:
Državni putevi I reda. Izgradnja autoputa E-761 na deonici Požega – Višegrad, u skladu sa rešenjem utvrđenim PPR Srbije, realizovaće se na osnovu varijanti razrađenih tehničkom dokumentacijom na nivou Generalnog projekta (Saobraćajni institut CIP, 2009. godina), kojim se na deonici od Bele Zemlje do Kremana definišu dve varijante koridora: varijanta 1 (severna trasa autoputa) i varijanta 2 (južna trasa autoputa). Odabir koridora izvršiće se kroz stručnu kontrolu i reviziju Generalnog projekta. Varijante autoputa se sjedinjuju van granice Plana, tako da se na predmetnom području trasa vodi jedinstveno.
Imajući u vidu da jednim svojim delom prolazi kroz II režim zaštite „Đoga – Kozja stena”, u ovom delu se trasa ocenjuje kao nepovoljna sa stanovišta zaštite prirode. Izmeštanje trase sa ovog područja definisaće se kroz dalju razradu projektne dokumentacije predmetnog autoputa.
Do konačnog odabira položaja koridora i trase autoputa, rezerviše se prostor za osnovni koridor autoputa dužine oko 13,2 km. Rezervisani prostor je, istovremeno, i infrastrukturni koridor sa širinom od 500 m.
Putna mreža nižeg ranga ostvaruje veze sa autoputem preko denivelisane petlje „Kremna” locirane u km: 188+500 osnovnog koridora autoputa – varijanta 2, koja se nalazi veoma blisko predmetnom području. U Generalnom projektu autoputa, naknadno je definisana i petlja „Kotroman” u km: 205+195 po varijanti 2 (osnovnoj varijanti), dok se na granici sa Republikom BiH predviđa granični prelaz I kategorije.
Konačno definisanje položaja koridora i trase autoputa, sa stacionažama raskrsnica i denivelisanih ukrštaja i pratećih sadržaja, utvrdiće se kroz izradu Studije opravdanosti sa Idejnim projektom i Prostornog plana područja posebne namene za predmetni autoput.
Pored planiranog autoputa, mrežu državnih puteva činiće i sledeći putevi:
državni put I reda br. 5, koji se zadržava na postojećoj trasi od granice sa Republikom BiH do Kremana (od čvora 0038 do čvora 0166), gde se predlaže njegovo izmeštanje sa deonice od Kremana do Užica preko Volujice (od čvora 0166 do 0040) na postojeću trasu državnog puta II reda br. 112 od Kremana do Kneževića (od čvora 0166 do čvora 0235). Trasa puta dalje nastavlja postojećom trasom državnog puta I reda br. 21 do Užica (od čvora 0235 do 0040);
državni put I reda br 19.1 koji se zadržava na postojećoj trasi na deonici koja tangira područje Plana. Na deonici br. 0176: Bajina Bašta – Dub, PGDS za 2008. godinu iznosi 3.720 vozila, dok je na deonici br. 0177: Dub – Dubci (Užice) 3.860 vozila na dan.
Na osnovu brojanja saobraćaja JP „Putevi Srbije” iz 2008. godine, PGDS na državnom putu I reda br. 5, na deonici br. 0100: Kremna – Dupci iznosi 2.820 vozila, dok za državni putu II reda br. 112, na deonici br. 0466: Kremna – Kneževići, PGDS iznosi 1.680 vozila na dan. Iako je trenutno PGDS veći na deonici državnog puta I reda, mora se imati na umu da se preko deonice Kremna – Kneževići ostvaruje kraća i kvalitetnija veza sa Užicem, koja je lakša za održavanje, pogotovo u zimskim mesecima. Takođe, trasa puta preko Užica i Kneževića do Kremana predstavlja glavni ulazni pravac Tari iz centralne Srbije, koji će se sve više koristiti, imajući u vidu razvoj područja Tare kao turističkog centra regionalnog karaktera.
Na osnovu Zakona o javnim putevima („Službeni glasnik RS”, broj 101/05) prekategorizaciju putne mreže vrši upravljač uz saglasnost nadležnog Ministarstva na osnovu određenih tehničkih kriterijuma. Kako do sada nije izvršena prekategorizacije putne mreže na području Plana, planska rešenja i smernice predstavljaju predloge za prekategorizaciju pojedinih putnih pravaca, o čemu je obavešten upravljač.
Za koridore državnih puteva I reda, osim autoputa, rezervisan je prostor ukupne dužine oko 33,3 km i širine oko 105 m, od toga oko 25 m za putni pojas i po 40 m ukupno za obostrane pojaseve neposredne zaštite i kontrolisane izgradnje.
Državni putevi II reda. Mrežu državnih puteva II reda činiće sledeći putevi:
državni put II reda br. 112 (43,7 km): Perućac – Bajina Bašta – Kremna, koji se zadržava na postojećoj trasi od Perućca do Kremana (čvor 0166), gde se predlaže izmeštanje dela puta od Kremana do Kneževića (od čvora 0166 do čvora 0235) na staru trasu državnog puta I reda br. 5 od Kremana do Bioske i Volujice (od čvora 0166 do čvora 0039);
državni put II reda br. 112a (21,14 km): Kaluđerske bare – Mitrovac – Zaovine – granica Republike BiH, koji se zadržava na postojećoj trasi uz rekonstrukciju;
državni put II reda br. 112b (4,32 km): Bajina Bašta – Manastir Rača, koji se zadržava na postojećoj trasi uz rehabilitaciju kolovoznog zastora; i
državni put II reda br. 252 (3,98 km): Čajetina – Semegnjevo, koji se zadržava na postojećoj trasi, uz potrebnu rekonstrukciju;
novoplanirana trasa sa elementima državnog puta II reda na relaciji Ponikve – Kaluđerske bare – Dobro polje – Mitrovac – Krnja Jela – Nikšića Presedo – Mećavnik – Mokra Gora – Panjak – Semegnjevo – Ljubiš – Sirogojno, u ukupnoj dužini od 75,28 km na teritoriji Plana.
Tabela 11. Brojanje saobraćaja je izvršeno samo na DP II reda br. 112:
[pic]
Predlog za izmeštanje trase državnog puta II reda br. 112 uslovljen je činjenicom da je deonica ovog puta od Kremana do Kneževića primarni ulazni pravac Tari sa istočne strane, dok se deonica DP I reda br. 5 Kremna – Volijac koristi uglavnom za lokalna kretanja.
Kao i u slučaju kod DP I reda, prekategorizaciju putne mreže vrši upravljač uz saglasnost nadležnog Ministarstva na osnovu određenih tehničkih kriterijuma.
Potrebna je rekonstrukcija i modernizacija svih elemenata puta, u cilju dostizanja kriterijuma koji su propisani za svaku kategoriju puta, koja će se vršiti na osnovu urbanističkih projekata i odgovarajuće tehničke dokumentacije.
Planom se takođe predviđa realizacija saobraćajnice koja će biti u funkciji povezivanja većine turističkih zona. Put bi se pružao trasom: Jelova Gora – Đakov kamen – Kadinjača – Ponikve – Kaluđerske bare – Dobro polje – Mitrovac – Krnja Jela – Nikšića Presedo – Mećavnik – Mokra Gora – Panjak – Semegnjevo – Ljubiš – Sirogojno – Užice (sa mogućnošću ostvarivanja poprečne veze na potezu Ljuto Polje – Dobro Polje). Planirana saobraćajnica se predmetnim područjem pruža dužinom od oko 75,28 km, i na pojedinim deonicama, u dužini od oko 36,0 km, koristi postojeću putnu mrežu. Tehnički elementi planirane saobraćajnice moraju da zadovolje kriterijume predviđene za državne puteve II reda.
Rezerviše se prostor za koridore navedenih deonica državnih puteva II reda dužine oko 120,0 km i širine 60 m, od toga oko 20 m za putni pojas, po 10 m za obostrane neposredne pojaseve zaštite i po 10 m za obostrane pojaseve kontrolisane izgradnje (koji obuhvataju i pojaseve zaštite životne sredine), s orijentaciono datim položajem koridora na Referalnoj karti 2.
Definitivan položaj koridora planirane saobraćajnice sa elementima državnog puta II reda utvrdiće se urbanističkim planom na osnovu tehničke dokumentacije na nivou studije opravdanosti sa idejnim projektom i procene uticaja na životnu sredinu.
Javni opštinski putevi. Povećanje saobraćajne dostupnosti i povezanosti centara u mreži naselja, privrednih potencijala, turističke ponude u prostoru i ruralnih rejona ostvarivaće se rekonstrukcijom, dogradnjom i izgradnjom pojedinih deonica opštinskih puteva na osnovu glavnih projekata rekonstrukcije. Planirana je rekonstrukcija svih javnih opštinskih puteva na teritoriji Prostornog plana, uz izgradnju pojedinih novih trasa i veznih deonica. Ukupna dužina opštinske putne mreže iznosi oko 118,0 km.
Od značajnijih opštinskih putnih pravaca, koji doprinose poboljšanju dostupnosti prepoznatim turističkim lokalitetima, izdvajaju se putevi:
OP-1: Perućac – Rastište – Predov Krst, trasiran obalom jezera Perućac i uskom dolinom reke Dervente do Predovog Krsta, dužine 14,6 km;
OP-2: Predov Krst – Jagoštica, trasiran padinom Kamenog i Tisovog brda do Borovca i Jagoštice, dužine 7,2 km;
OP-3: Predov Krst – Mitrovac, centralna saobraćajnica između Mitrovca i područja Visoke Tare dužine 14,0 km;
OP-4: Beserovina – Zaugline – Rača, padinska trasa puta koja povezuje naselja iznad reke Drine, od Vučje stene do Rače i državnog puta II reda br. 112b, dužine 10 km;
OP-5: Manastir Rača – Koprivna – državni put II reda br. 112a, kao veza između državnih puteva II reda br. 112b i 112a, preko Koprivne, dužine 7 km;
OP-6: Kružni put oko jezera Zaovine sa njegove severne strane dužine 8 km;
OP-7: Lazići – Ljuto Polje – Đurovina, što predstavlja najkraću vezu između Kaluđerskih Bara i jezera Zaovina dužine 4,5 km;
OP-8: Kremna – Mitrovac, preko Dobrog Polja i Barskog Dola, kao veoma značajna veza opštine Užice sa Nacionalnim parkom, dužine 10 km.
Prostornim planom se takođe predviđa rekonstrukcija, dogradnja i modernizacija nekategorisanih puteva koji su od značaja za poboljšanje turističke ponude, međusobno povezivanje naselja u zajednicama naselja i delova naselja u istoj katastarskoj opštini.
Prioritet u rekonstrukciji, dogradnji i izgradnji deonica opštinskih puteva imaće putni pravci ukupne dužine 77,6 km, koji će obezbediti povećanje saobraćajne dostupnosti i povezanosti centara u mreži naselja, privrednih potencijala, turističke ponude u prostoru i ruralnih rejona sledećih područja i centara:
Nacionalni park „Tara” – rekonstrukcijom opštinskog puta od Perućca do Predovog Krsta, dolinom reke Dervente u dužini od 14,6 km, rekonstrukcijom i dogradnjom opštinskog puta od Predovog Krsta do Jagoštice u dužini od 7,2 km i rekonstrukcijom opštinskog puta Predov Krst – Mitrovac u dužini od 14,0 km;
Park prirode „Šargan – Mokra Gora” – rekonstrukcijom opštinskog puta Kremna – Mitrovac, preko Dobrog Polja, u dužini od 10 km, kojim se ostvaruje najznačajnija veza opštine Užice sa Nacionalnim parkom;
Predeo izuzetnih odlika „Zaovine” – rekonstrukcijom i dogradnjom kružnog opštinskog puta sa severne strane jezera Zaovine, u dužini od oko 8,0 km, rekonstrukcijom opštinskog puta Lazići – Oštrelj – Kotroman, dužine 7,4 km kojim se ostvaruje veza centralnog područja Nacionalnog parka sa Mokrom Gorom i rekonstrukcijom opštinskog puta Lazići – Ljuto Polje – Ćurovina u dužini od 4,5 km, što predstavlja najkraću vezu ovog predela sa Kaluđerskim Barama;
Park prirode „Zlatibor” – rekonstrukcijom i dogradnjom nedostajućih deonica puta Mokra Gora – Panjak – Semegnjevo – Ljubiš – Sirogojno, u dužini od 11,9 km, koji je sastavni deo puta predviđenog da integriše sve značajnije turističke lokalitete na području Plana. Zbog značaja i pružanja preko teritorija triju opština, predlaže se rekonstrukcija i izgradnja puta na osnovu kriterijuma koji važe za državne puteve II reda.
Zbog posebne namene područja ustanovljava se restriktivan režim saobraćaja unutar pojedinih prostornih celina i zona zaštite. Na KO Rastište i Jagoštica ulazak vozila podrazumeva kontrolu vozila i dobijanje posebnih dozvola kojima se reguliše pravac kretanja, vreme zadržavanja i svrha boravka, osim za stalne stanovnike.
Najstrožiji režim kontrole će se vršiti kod ulazne kapije na Predovom Krstu, gde se omogućava pristup motornim vozilima koja ulaze u područje „Zvezde” organizovano preko turističko-informacionih centara sa specijalnim propusnicama za ulazak do prostora sa prirodnim rezervatima I stepena zaštite.
Drugi režim kontrole će se vršiti kod ulaznih kapija postavljenih na putevima Perućac – Rastište, Mitrovac – Predov Krst, Zaovine – Predov Krst (kod Batura i Karaklaja) i Gladna česma (Predov Krst).
U ostalim delovima područja kontrola kretanja će se vršiti preko patrolne službe Nacionalnog parka. Režimi kretanja i parkiranja vozila na području Nacionalnog parka utvrđivaće se posebnim uputstvima.
Rezerviše se prostor za koridore planirane rekonstrukcije i rehabilitacije javnih opštinskih puteva, ukupne dužine od oko 118 km i širine oko 30 m, od toga oko 10 m za putni pojas, po 5 m za obostrane neposredne pojaseve zaštite i po 5 m za obostrane pojaseve kontrolisane izgradnje (sa pojasom zaštite životne sredine), s orijentaciono datim položajem koridora na Referalnoj karti 2 koji će se definitivno utvrditi na osnovu glavnih projekata za rekonstrukciju tih puteva.
Realizacija planiranih radova na mreži javnih opštinskih puteva omogućiće prilagođavanje pravaca, frekvencije i voznog parka (povećanje udela manjih autobusa – minibusa i kombija) javnog prigradskog autobuskog saobraćaja potrebama korisnika sa ruralnog područja, u prvom redu korisnika iz centara u mreži naselja.
Ulazne kapije (stanice) u područja Nacionalnog parka i područja zaštićenih prirodnih vrednosti: Obavezno je postavljanje „ulaznih kapija” (stanica) na svim javnim putevima u područja koja su pod zaštitom. U okviru tih kompleksa predvideti i objekte za pomoć posetiocima, obaveštavanje, predah, odmor i sl.
Javni prevoz putnika: Drumski saobraćaj ostaje nosilac javnog prevoza putnika i u planskom periodu. Dalji razvoj sistema javnog prevoza biće u skladu sa razvojem naselja, turističke ponude i razmeštajem aktivnosti.
U cilju efikasnijeg funkcionisanja javnog prevoza putnika potrebno je povećati broj linija i unaprediti sve tehnološko – tehničke karakteristike. Razvoj je potrebno usmeriti ka:
davanju prioriteta ovom vidu saobraćaja u odnosu na individualni, pogotovo u kontaktnim zonama zaštićenih predela;
formiranju autobuskih stajališta na otvorenim putnim pravcima u obliku niša, kako bi se povećala bezbednost putnika pri ulasku i izlasku iz vozila;
korišćenju modernih i specijalizovanih voznih sredstava sa smanjenom emisijom štetnih izduvnih gasova (kombi, minibus, dzipovi), koja su prilagođena uslovima odvijanja saobraćaja i tehničkim elementima putne mreže.
Za potrebe stanovništva značajne su linije koje povezuju sva naselja na području Plana sa turističkim centrima i centrima opština i obezbeđuju stanovništvu povoljne veze prema potrebama dnevnih, radnih i školskih migracija. Predlaže se uspostavljanje sledećih osnovnih linija javnog prevoza:
Bajina Bašta – Kaluđerske Bare – Šljivovica – Mitrovac – Perućac – Bajina Bašta;
Bajina Bašta – Rača – Kaluđerske Bare – Bajina Bašta;
Bajina Bašta – Rača – Beserovina – Perućac – Bajina Bašta;
Bajina Bašta – Perućac;
Perućac – Rastište – Predov krst – Jagoštica – Mitrovac – Perućac;
Mitrovac – Zaovine – Lazići – Mitrovac;
Kremna – Kaluđerske Bare – Mitrovac – Mokra Gora – Kremna;
Zaovine – Mitrovac – Kaluđerske Bare – Kremna – Zaovine;
Kaluđerske Bare – Kremna – Semegnjevo (železnička stanica „Zlatibor”).
Pored osnovnih linija, za potrebe turista potrebno je organizovati odgovarajući prevoz za obilazak područja Nacionalnog parka koji bi bio sezonskog karaktera. Stanice ovih linija bi bile u Kaluđerskim Barama, Šljivovici, Mitrovcu i Perućcu, a stajališta na ostalom području Nacionalnog parka u okviru naselja i u blizini atraktivnih turističkih lokaliteta. Stanice i stajališta đe se urediti sa informativnom kartom Nacionalnog parka, klupama, odmorištima, uređenim stazama, korpama za smeće i sl. Stajališta javnog putničkog prevoza se mogu organizovati na svim državnim i opštinskim putevima, u skladu sa saobraćajnim zahtevima i potrebama. Stajališta na državnim putevima moraju biti odvojena razdelnim ostrvom od protočne saobraćajne trake.
U cilju aktiviranja železničkog transporta potrebno je ostvariti kvalitetne posredne veze sa železničkom stanicom „Zlatibor” u Semegnjevu, organizovanjem linija lokalnog javnog saobraćaja.
Površine za stacionarni saobraćaj i autokampovi: Imajući u vidu porast stepena motorizacije u proteklom periodu, kao i dalji trend rasta, potrebno je revidirati kapacitete za stacionarni saobraćaj u blizini postojećih objekata za hotelski smeštaj kroz izradu odgovarajućih saobraćajnih studija. Potrebne kapacitete za organizovano parkiranje putničkih vozila i autobusa obavezno je obezbediti, kako u procesu izrade urbanističke i tehničke dokumentacije, tako i u procesu njihovog sprovođenja, u svim naseljskim i turističkim, odnosno, razvojnim centrima.
Od izuzetnog značaja su turistički lokaliteti u naseljima koja su u graničnom području zaštićenih zona, gde će se formirati „kapije” za ulazak. Kod svake „kapije” neophodno je predvideti „park and ride” parkirališta. Navedena parkirališta podrazumevaju da su to lokacije na kojima se ostavlja vozilo, a dalji prevoz kroz rezervat prirode se organizuje kao organizovani javni prevoz u skladu sa zakonom. Kapaciteti ovih prostora usaglasiće se sa turističkom ponudom, organizacijom i načinom prevoza. Prioritetna aktivnost je izgradnja bezbednog parkinga za autobuse i pristupne staze u železničkoj stanici Mokra Gora.
Parkiranje putničkih vozila i autobusa je obavezno rešavati uz objekte na pripadajućim parcelama, prema zahtevima koji proističu iz namene objekata, a u skladu sa važećim standardima i normativima. Za turističke kapacitete u privatnim objektima (tip seoskog turizma, vikendice) zahteve za parkiranjem je obavezno rešavati na pripadajućoj parceli.
Parkinzi za teretna vozila, sa svim pripadajućim objektima, mogu se predvideti uz koridore državnih puteva I reda van zona zaštite.
Potrebno je omogućiti uslove za realizaciju autokampova trajnog ili sezonskog karaktera u svim turističkim, odnosno, razvojnim centrima koji su planirani ovim Planom, a pre svih u zoni jezera Zaovine, u skladu sa režimima zaštite. Lokacije za autokampove je potrebno infrastrukturno opremiti (pristupne saobraćajnice, električna energija, vodovod, kanalizacija i sl). Na svakoj lokaciji odabranoj za izgradnju autokampova neophodno je planirati objekte sa zajedničkim prostorijama, sanitarnim čvorom i manjim trgovinskim objektom.
Prateći sadržaji javnog puta: Planira se razvoj i izgradnja saobraćajnih objekata (autobuske stanice) i pratećih putnih objekata (putne baze, stanice za snabdevanje gorivom, servisi) u funkciji unapređenja i turističkog razvoja područja. Manje autobuske stanice se predviđaju na Kaluđerskim Barama, Mitrovcu i Perućcu.
Radi zadovoljavanja potreba sve većeg broja korisnika Nacionalnog parka proširiće se i modernizovati postojeća stanica za snabdevanje gorivom i formiraće se poseban servis za motorna vozila sa službom pomoći na drumu na Mitrovcu kao najpovoljnijoj lokaciji. Postojeća stanica za snabdevanje gorivom u Kremnima se zadržava na istoj lokaciji. Pored pomenutih postojećih stanica za snabdevanje gorivom, nove stanice za snabdevanje gorivom će se locirati i u Perućcu i Kremnima. Planom se omogućava izgradnja pumpnih stanice i na ostalim lokacijama van zona zaštite, ukoliko se ukaže potreba, uz izradu potrebnih procena uticaja na životnu sredinu.
Planom se zadržava postojeća putna baza za redovno i zimsko održavanje puteva u Kremnima. Servisi za putnička vozila i autobuse mogu se realizovati u većim razvojnim i naseljskim centrima gde se za to ukaže potreba (Mitrovac, Kremna), što će se razrađivati urbanističkim planovima nižeg reda. Servisi većeg kapaciteta i mogućnosti za složenije intervencije na motornim vozilima biće u opštinskom centru Bajina Bašta. Izgradnja ovih vrsta objekata je uslovljena pouzdanom zaštitom zemljišta, površinskih i podzemnih voda. Mere zaštite je potrebno bliže utvrditi analizom tj. procenom uticaja na životnu sredinu, a prema važećoj zakonskoj regulativi.
Saobraćajna i turistička signalizacija. U planskom periodu, kao jedna od prioritetnih aktivnosti ističe se postavljanje i rekonstrukcija horizontalne i vertikalne putne signalizacije. Postojeće stanje elemenata horizontalne signalizacije je veoma loše. Vertikalna signalizacija, pogotovo signalne table sa putokazima, je od izuzetnog značaja za područje Plana, te njihovo održavanje mora biti kontinuirano.
Pored propisane saobraćajne signalizacije neophodno je postaviti potpuni sistem obaveštavanja i informisanja vozača o položaju turističkih lokaliteta, parking prostora, načinu njihovog prilaza i režimima saobraćaja u Nacionalnom parku.
Informativni punktovi se postavljaju na značajnijim turističkim lokalitetima (Kaluđerske Bare, Mitrovac, Predov Krst, Perućac, Kremna, Mokra Gora), kao i kod „kapija” prilikom ulaska u pojedine zone zaštite.
Biciklističke i izletničke staze. Planira se realizacija razgranate mreže izletničkih, pešačkih, jahačkih i biciklističkih staza u funkciji prezentacije ambijentalnih, prirodnih i kulturnih vrednosti i rekreacije, ali i sa ciljem razdvajanja nemotornog od motornog saobraćaja. Zbog svojih odlika ali i zbog veličine prostora koji obuhvata, teritorija Plana je pogodna za razvoj cikloturizma, održivom vidu ekoturizma i idealnom kompromisu između mogućnosti za savladavanje većih rastojanja, uz istovremeno očuvanje dubine doživljaja okoline kakvu pruža pešačenje.
Za područje Nacionalnog parka urađen je projekat „Tarocikl” na osnovu kojeg bi Nacionalni park Tara postao prvi nacionalni park sa definisanim i obeleženim biciklističkim stazama.
Projektom su predviđene sledeće biciklističke staze:
Kaluđerske Bare:
Bajina Bašta – Kaluđerske Bare (K-1), dužine 15 km;
Kaluđerske Bare – Kremna – Mokra Gora, kroz tunel (K-4a), dužine 21 km;
Kaluđerske Bare – Kremna – Mokra Gora, preko Šargana (K-4b), dužine 24 km;
Kaluđerske Bare – Kremna – Šljivovica – Zlatibor (K-5), dužine 36 km;
Kaluđerske Bare – Tešica česma – motel „Džogazi” – Kaluđerske Bare (K-6), dužine 4 km;
Kaluđerske Bare – etno selo – hotel „Beli Bor – Kaluđerske Bare (K-7), dužine 5 km;
Kaluđerske Bare – Jelica brdo – manastir Srpskih Svetitelja – Borovo brdo – Kaluđerske Bare (K-8), dužine 10 km;
Kaluđerske Bare – Račanska Šljivovica – Mitrovac (K-9), dužine 18,5 km.
Mitrovac:
Mitrovac – Sekulići – Zborište – Kaluđerske Bare (M-1), dužine 22 km;
Mitrovac – Sekulići – Zborište – Mokra Gora (M-2), dužine 27 km;
Mitrovac – Perućac – Bajina Bašta (M-3), dužine 26 km;
Mitrovac – Osluša – Sokolina – manastir Rača – Bajina Bašta (M-4), dužine 25 km;
manastir Rača – Lađevac – manastir Rača (M-4b), dužine 6 km;
Mitrovac – Čemerista – Kremići – Rastište – Aluga – Banjska Stena – Mitrovac (M-5), dužine 30 km;
Mitrovac – Lazića brana (jezero Zaovine) – Vežanja – Jelisavčići – Mitrovac (M-6), dužine 31,5 km;
Mitrovac – Jelisavčići – Kruščica – Batura – Mrka Kosa – Predov Krst (M-7), dužine 28 km;
Mitrovac – Lazića brana (jezero Zaovine) – Karaklija – Batura – Predov Krst (M-8), dužine 30 km.
Predov Krst:
Predov Krst – Stolac – Predov Krst (P-1), dužine 19,5 km;
Predov Krst – Vitmitovac – Sjenić – Mrka kosa – Predov Krst (P-2), dužine 12,5 km;
Predov Krst – Jokića vrelo – Predov Krst (P-3), dužine 6 km;
Predov Krst – Omanska vrela – Galinska reka – Predov Krst (P-4), dužine 5,5 km;
Predov Krst – Čehova kuća – Jagoštica – Galinska reka – Predov Krst (P-5), dužine 14 km;
Predov Krst – Bilješke stene – Dirlija – Predov Krst (P-7), dužine 18 km;
Bajina Bašta – Perućac – Predov Krst (P-8), dužine 30 km.
Ukupna dužina biciklističkih staza iznosi oko 464,5 km. Sve planirane biciklističke staze je potrebno integrisati u jedinstvenu mrežu koja bi se pružala celom teritorijom Plana. Na pojedinim mestima je potrebno predvideti info terminale koji bi služili kao odmorišta i omogućavali osnovnu medicinsku pomoć. Biciklističke staze moraju imati tvrde podloge, otporne na atmosferske uslove, kao što su asfalt, makadam, kamen i u retkim slučajevima zemlja.
Pored staza namenjenih biciklističkom saobraćaju područje će se opremiti i trasirati pešačkim i izletničkim stazama koje vezuju turističke centre sa atraktivnim turističkim punktovima i planinskim stazama koje su definisane od strane Planinarskog društva Srbije, čime se postiže direktno povezivanje celog područja Nacionalnog parka.
Mrežu pešačko – izletničkih staza činiće sledeće staze:
Kadinjača – Planinarski dom – Borovo Brdo, dužine 17,68 km;
Planinarski dom – Bulibanovac – Zborište, dužine 11,85 km;
Planinarski dom – Kaluđerski stanovi – Vidikovac – manastir Rača, dužine 7,29 km;
manastir Rača – kanjon Rača – Planinarski dom, dužine 8,44 km;
Planinarski dom – Lisičji potok – Kremna, dužine 5,73 km;
Zborište – Sekulića voda – Mitrovac, dužine 9,54 km;
Mitrovac – Peri Do – Perućac, dužine 5,14 km;
Mitrovac – Krnja Jela – Čemerište – Predov Krst, dužine 13,70 km;
Mitrovac – Kozje Stene, dužine 4,94 km;
Mitrovac – reverzibilno jezero (Vežanja) , dužine 3,17 km;
Predov Krst – kanjon Brusnice, dužine 2,49 km;
Predov Krst – Kapetanova voda – Veliki Stolac, dužine 6,347 km;
Čehova kuća – Veliki kraj, dužine 5,77 km;;
Predov Krst – Belješke stene (Vidikovac) – Galnik , dužine 7,42 km;
Planinarski dom – hotel „Tara” , dužine 3,82 km;
Džanići – Orlov vis (Vidikovac) , dužine 1,78 km;
Čehova kuća – Dolovi, dužine 4,04 km;
Lokvice – Zobe – Grlac, dužine 2,38 km.
Izletničke staze će se graditi kao grebenske, panoramske, dolinske, duž rečnih tokova i vezne, gde god je to moguće na trasama postojećih poljskih i šumskih puteva i staza, kroz celo područje Prostornog plana.
Šumske i lovačke staze će se trasirati prema šumsko-privrednim i lovno-privrednim osnovama za potrebe privrednih delatnosti.
Uz sve izletničke staze potrebno je izgraditi odmorišta i vidikovce za predah posetilaca i izletnika, prihvatna skloništa za predah i sklanjanje u slučaju prirodnih nepogoda sa nadstrešnicama i zaklonima za ljude i konje, lokacije sa uređenim prostorom za piknike, po mogućstvu u blizini seoskih domaćinstava.
2. Železnički saobraćaj
Za veće korišćenje železničkog saobraćaja u putničkom saobraćaju značajno je povećanje dostupnosti železničke stanice u Semegnjevu, modernizacijom i dogradnjom javnih puteva i organizovanjem linija lokalnog javnog saobraćaja.
Trasa postojeće pruge uzanog koloseka, Šargan Vitasi – Mokra Gora – Kotroman – (Višegrad), se zadržava. Predviđa se rekonstrukcija i produženje pruge uzanog koloseka do Kremana i dalje do železničke stanice „Branešci”, u cilju spajanja sa železničkom prugom Beograd – Bar. U Generalnom projektu se za ovu svrhu razmatraju tri varijante koridora. Ni jedna od predloženih varijanti ne prolazi kroz područja prirodnih dobara koja su predviđena za zaštitu, ali se kao povoljnija predlaže varijanta koja koristi koridor državnog puta II reda na delu od Kremana do Braneškog Polja.
Takođe se predviđa produženje pruge uzanog koloseka od Kremana do Bioske, sa mogućnošću kasnijeg produžetka do Užica, čime bi se Užice i Višegrad povezali prugom uzanog koloseka. Ovu deonicu pruge je potrebno dalje istraživati kroz izradu tehničke i studijske dokumentacije.
Predviđa se izgradnja kompleksa zajedničkog drumsko – železničkog graničnog prelaza Kotroman, na pruzi uzanog koloseka između Republike Srbije i Republike BiH.
Na turističkom kompleksu „Šarganska Osmica” planira se izgradnja objekta za stalnu izložbu muzejskih eksponata voznih sredstava uzanog koloseka na lokalitetima Šargan Vitasi, Jatare, Deveti kilometar i Mokra Gora.
Na osnovu razvojnih planova Železnica Srbije razmatra se mogućnost izgradnje kraka pruge uzanog koloseka od Kremana do planine Tare, čime bi se povezali turistički kompleksi Zlatibor, Tara i Višegrad (Drina). Orijentacioni položaj trase bi se definisao nakon izrade studijske dokumentacije, čija bi razrada usledila kroz izradu Generalnog projekta.
Prostornim planom Republike Srbije železnica zadržava železničko zemljište i koridore svih ranije ukinutih pruga.
U cilju brze evakuacije ljudi i zaštite životinja, objekata i šume neophodno je obezbediti mogućnost brzog i efikasnog pristupa službe za hitne intervencije. U tu svrhu oformiće se manji helidromi koji će se iskoristiti i u svrhu razvoja „ekskluzivnog turizma”, imajući u vidu geografski položaj Tare i njenu udaljenost vazdušnom linijom od regionalnih centara u Srbiji u okolnim državama.
Imajući u vidu karakter zaštićenog područja i zone predviđene za zaštitu ptica i leptira, predlažu se lokacije na Kaluđerskim Barama (u zoni hotela Omorika) i na Mokroj Gori, van zona zaštite. Definitivne lokacije će biti određene kroz izradu potrebne studijske i planske dokumentacije na nivou generalnog projekta sa prethodnom studijom opravdanosti uz obaveznu procenu uticaja na životnu sredinu.
Za organizovanje avio saobraćaja na teritoriji Plana ne postoje uslovi usled nepovoljne konfiguracije terena. U te svrhe se može koristiti vojni aerodrom „Ponikve” na teritoriji opštine Užice koji trenutno nije u funkciji i čija je sanacija u toku, a koji se nalazi na samo 8 km udaljenosti od Kaluđerskih Bara.
Vodni saobraćaj ostaje lokalnog i turističkog značaja na delu jezera Perućac. Akumulaciono jezero daje mogućnosti povezivanja teritorija dve susedne republike vodenim putem u navedenim razmerama.
U svrhu povećanja stepena dostupnosti i atraktivnosti jezera Perućac i Zaovine planira se formiranje lokalnih putničkih pristaništa sa relativno jeftinim plovnim pristanima i marinama, pre svega u zonama odmora i rekreacije, ali i u drugim zonama gde bi se omogućio lak prelazak na druge vidove saobraćaja.
5. Intermodalni saobraćaj – robno transportni centri
Obim poljoprivredne proizvodnje i privredne aktivnosti na području Plana ne opravdava izgradnju objekta integralnog transporta. Potrebe za racionalizacijom transportnog procesa i distribucijom za pojavne oblike individualnog stočarstva i malog broja drvno – prerađivačkih pogona malog obima rada mogu se realizovati preko RTC-a koji se planira na teritoriji opštine Užice, u Sevojnu na 25 km od Kaluđerskih Bara.
Prioritetne aktivnosti se definišu za period do 2014. godine. U tom periodu se očekuje početak realizacije i završetak pojedinih radova ukoliko njihov obim to dozvoljava. Na osnovu opštih i posebnih ciljeva, postavki i rešenja Prostornog plana, prioritetne aktivnosti u oblasti saobraćajne infrastrukture su:
Plansko rešenje 1: Povećanje kapaciteta i poboljšanje nivoa saobraćajnih usluga na putnoj mreži.
Prioritetne aktivnosti:
predloženo izmeštanje državnog puta I reda br. 5 na deonici od Kneževića do Kremana;
otklanjanje nedostataka u pogledu geometrije kolovoza, poprečnih profila, stanja kolovozne konstrukcije, saobraćajne signalizacije i bezbednosti odvijanja saobraćaja. Prioritetne deonice Volujac – Bioska (na izmeštenoj deonici DP br. 112, po predlogu iz Prostornog plana) i Crveni Vir – Kremna na DP II reda br. 112a;
izrada projekata za izgradnju planiranih saobraćajnica, pre svih puta: Jelova Gora – Kadinjača – Ponikve – Kaluđerske Bare – Dobro Polje – Mitrovac – Zaovine – Mokra Gora – Semegnjevo – Zlatibor – Sirogojno – Užice;
izrada planske i tehničke dokumentacije za deonicu autoputa E-761 od Požege do granice Republike BiH;
izrada projekata i rekonstrukcija opštinskih puteva od značaja za područje NP „Tara”, parka prirode „Šargan – Mokra Gora”, predela izuzetnih odlika „Zaovine” i parka prirode „Zlatibor”, u dužini od 77,6 km;
rekonstrukcija ostalih opštinskih puteva prema prioritetima koji se utvrđuju srednjoročnim programima razvoja mreže opštinskih puteva, uz održavanje prohodnosti putnih pravaca tokom cele godine.
Plansko rešenje 2: Razvoj železničkog saobraćaja.
Prioritetne aktivnosti:
rekonstrukcija pruge uzanog koloseka Šargan Vitasi – Kremna – Branešci i povezivanje sa magistralnom prugom Beograd – Vrbnica – Bar; i
izgradnja objekata za stalnu izložbu muzejskih eksponata voznih sredstava uzanog koloseka na lokalitetima Šargan Vitasi, Jatare, Deveti kilometar i Mokra Gora;
Plansko rešenje 3: Razvoj koridora za alternativne vidove saobraćaja.
Prioritetne aktivnosti:
izgradnja mreže biciklističkih staza na Kaluđerskim Barama, Mitrovcu i Predovom Krstu, na osnovu projekta „Taricikl” prema prioritetima koji će se utvrditi srednjoročnim programom razvoja i kroz izradu studijske dokumentacije;
uređenje i mapiranje postojećih pešačko – planinarskih staza na području Kaluđersih Bara i Predovog Krsta.
II. VODOPRIVREDNA INFRASTRUKTURA
1. Koncept razvoja vodoprivredne infrastrukture
Osnovna planska rešenja su:
Potpuna i stroga zaštita i kontrola zaštićenih prirodnih dobara i izvorišta vodosnabdevanja u cilju njihovog očuvanja i unapređenja kvaliteta podzemnih voda i striktna zaštita svih zona koje su zakonom rezervisane kao izvorišta vodosnabdevanja.
Zaštita voda (površinskih i podzemnih) uz primenu integralnog pristupa u upravljanju i korišćenju vodnih resursa (korišćenje, zaštita voda i zaštita od voda); očuvanje kvaliteta površinskih voda u skladu sa zahtevanom klasom kvaliteta.
Princip koji treba poštovati je da se do racionalnih, ekološki prihvatljivih granica, iskoriste lokalna izvorišta voda. Ekološke pretenzije područja zahtevaju visok stepen prikupljanja i odvođenja otpadnih voda, što znači izgradnju sistema koji će obezbediti visok kvalitet životne sredine posebno u delovima intenzivnijeg korišćenja (turistički lokaliteti), uz obavezan tretman otpadnih voda pre njihovog upuštanja u recipijente. Zaštita voda i njihovo korišćenje ostvaruje se u okviru integralnog upravljanja vodama sprovođenjem mera za očuvanje površinskih i podzemnih voda i njihovih rezervi, kvaliteta i količina. Vode se mogu koristiti, a otpadne vode ispuštati uz primenu odgovarajućeg tretmana, na način i do nivoa koji ne predstavlja opasnost od zagađivanja. Mere zaštite voda obezbeđuju sprečavanje ili ograničavanje unošenja u vode opasnih, otpadnih i drugih štetnih materija, praćenje i ispitivanje kvaliteta površinskih i podzemnih voda, kao i kvaliteta otpadnih voda i njihovo prečišćavanje.
Izrada Osnove zaštite, korišćenja i uređenja poljoprivrednog zemljišta, kojom će se utvrditi namena i način korišćenja zemljišta.
Definisanje zona izvorišta i određivanje mera sanitarne zaštite svih izvorišta vodosnabdevanja. Zemljište i vodene površine u području zaštite izvorišta vodosnabdevanja moraju biti zaštićeni od namernog ili slučajnog zagađivanja i drugih uticaja koji mogu nepovoljno delovati na izdašnost izvora i zdravstvenu ispravnost vode. U skladu sa tim, sve aktivnosti u prostoru koje utiču na promenu kvaliteta vode u vodonosnim slojevima ili površinskim tokovima, moraju biti zabranjene.
Za sva područja na kojima se nalaze izvorišta koja se koriste ili su planirana za snabdevanje vodom za piće, potrebno je ustanoviti tri zone sanitarne zaštite: šira zona zaštite, uža zona zaštite i zona neposredne zaštite, a u skladu sa odgovarajućom zakonskom regulativom.
Izrada katastra svih prirodnih i kaptiranih izvora u Planskom području, uz donošenje pravnih akata o njihovoj zaštiti odnosno korišćenju.
Nastavak aktivnosti čišćenja jezera Perućac u okviru projekta „Prekogranična saradnja opština na polju životne sredine – sliv reke Drine”.
Obavezno očuvanje kvaliteta površinskih i podzemnih voda u skladu sa zahtevanom klasom kvaliteta, u skladu sa Uredbom.
Izgradnja nove komunalne infrastrukture i održavanje postojeće, koja podrazumeva, pre svega, izgradnju kanalizacionih sistema u naseljima na području Plana sa uređajima za prečišćavanje otpadnih voda. Izuzetno, u manjim naseljima, moguće je odvođenje otpadnih voda u propisno izgrađene grupne i pojedinačne sanitarne vodonepropusne septičke jame.
Zabranjeno je upuštanje otpadnih voda iz privrednih objekata u prirodne recipijente bez prethodnog tretmana na postrojenjima za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV), a kvalitet prečišćenih voda mora da zadovolji propisanu kategoriju kvaliteta recipijenta.
Maksimalno iskoristiti lokalne HE potencijale za formiranje akvatorija i zadovoljavanje potreba za energijom, navodnjavanjem i ribarstvom, tamo gde objektivno i realno postoje.
Postojeće akumulacije iskoristiti pored osnovnih namena (energija, vodosnabdevanje, irigacija) u okvirima ekoloških kapaciteta za razvoj ribarstva, kao i poboljšanje biodiverziteta.
Planirana potrošnja vode najvišeg kvaliteta na području Plana određena je prema specifičnim potrošnjama koje su definisane Vodoprivrednom osnovom Republike Srbije. Usvojena je norma od 230 l/korisniku na dan za naselja, 170 l/korisniku na dan za lokalnu industrijsku i komunalnu privredu koja je priključena na vodovode naselja. U ruralnim naseljima norme su nešto niže, 215 l/korisniku na dan, s tim da se planira i 100 l/korisniku na dan za potrebe stoke.
Osnovna planska rešenja su:
rekonstrukcija stare, dotrajale mreže i smanjenje gubitaka na nivo ispod 20%;
zemljište u priobalju reka, kao i vodene površine, moraju biti zaštićeni od namernog ili slučajnog zagađivanja i drugih uticaja koji mogu nepovoljno delovati na kvalitet voda;
površinske vode čuvati od zagađenja predtretmanom industrijskih otpadnih voda, proširenjem kanalizacione mreže komunalnih otpadnih voda i tretmanom u postrojenju za prečišćavanje voda;
obezbediti regularni monitoring kvaliteta površinskih i podzemnih voda;
pod sanitarnu zaštitu stavljaju se sva površinska i podzemna izvorišta u slivnom području reka, kao i objekti koji čine funkcionalnu celinu;
uspostavlja se režim zabrane izgradnje objekata koji nisu u funkciji vodoprivrednih objekata i objekata vodosnabdevanja, odvijanja i razvoja aktivnosti koje mogu da zagade zemljište, neplansko sađenje drveća i podizanje voćnjaka, bacanje i deponovanje smeća i svih vrsta otpadaka i ispuštanje bilo kakvih otpadnih voda i svaka aktivnost koja može ugroziti kvalitet vode, zagađivanje na bilo koji način zemljišta i vodotoka;
uspostavlja se pojas zaštite oko magistralnog cevovoda sirove vode, širine 5 m sa obe strane cevovoda, od brane „Vrutci” do postrojenja „Cerovića brdo”, sa režimom zabrane izgradnje objekata osim vodoprivrednih objekata, odnosno objekata vodosnabdevanja, odvijanja i razvoja aktivnosti koje mogu da zagade zemljište i ugroze stabilnost i funkciju cevovoda; pojas sanitarne zaštite iste širine uspostavlja se duž celoh magistralnog cevovoda Tarskog vodovoda;
Naselja u Nacionalnom parku na području opštine Bajina Bašta: turistički centri Mitrovac, Šljivovica, Kaluđerske Bare i zaseoci naselja Zaovine (Jezdićići), Konjska reka (Milekići), Plemići (Banjska stena) i Rača, će se i dalje snabdevati vodom iz „Tarskog vodovoda” iz akumulacije „Kruščica” na reci Beli Rzav. Magistralni cevovod Tarskog vodovoda postavljen je na pravcu: Postrojenje (kod izvorišta) – Konjska reka – Mitrovac – južni obod Osluše – Šljivovica – Kaluđerske Bare. Snabdeva vodom i neke zaseoke Zaovina, Konjske reke, Plemića i Rače. Prečnik glavnog cevovoda je 250 do 300 mm, S obzirom da je ovaj vodovod (projektovani kapacitet vodovoda 80 l/s) svojevremeno projektovan za ukupan broj od 21000 korisnika (stanovnika i turista), što daleko prevazilazi procenjeni broj stanovnika i broj mogućih turista i ostalih korisnika, to će se iz njega moći podmirivati potrebe u vodi još dugo vremena, uz uslov da se sistem kompletira, po potrebi rekonstruiše i da se dobro održava;
mala naselja, kao što su Jagoštica i Rastište, i individualna domaćinstva snabdevati vodom iz postojećih izvorišta, uz poštovanje sanitarnih i hidrotehničkih zahteva;
zaseoci u ataru Zaovina i Kremana (Dobro i Ljuto Polje) će se snabdevati vodom iz lokalnih izvorišta, a u planskom periodu će se ispitati mogućnost njihovog trajnog povezivanja na Tarski vodovod;
Mokra Gora i Kremna snabdevaće se vodom iz lokalnih izvorišta, a trajno rešenje će se realizovati sa akumulacije Zaovine preko vodozahvata Kruščica;
izgradnja rezervoara „Vršak” zapremine 100 m3 i „Ristanovića vis” zapremine 100 m3, kao i distributivnog cevovoda do ovih rezervoara čime će se unaprediti lokalno snabdevanje vodom iz izvorišta ,,Klenovac”;
izgradnja novog vodosistema „Rakovi”. Sistem se sastoji iz kaptaže „Rakovi” procenjenog kapaciteta 4-8 l/sek, gravitacionog odvoda dužine 882 m do buduće crpne stanice sa rezervoarom V=36 m2 na koti 728 mnv. Iz nje će se voda pumpati potisnim cevovodom 150 u postojeći rezervoar „Šanac”. Deo mesne zajednice Kremna Vitasi koji je lociran na višim padinama rešiće se posebnim sistemom za povišenje pritiska;
Bioska i Vrutci će dobiti vodu iz akumulacije Vrutci, za šta je potrebno izgraditi odgovarajuće hidrotehničke objekte, na osnovu predhodno odobrene investiciono – tehničke dokumentacije;
naselje Semegnjevo će se snabdevati vodom iz lokalnih izvorišta uz izgradnju odgovarajućih hidrotehničkih objekata, po potrebi, a na osnovu prethodno odobrene investiciono – tehničke dokumentacije;
u planskom periodu će se, zavisno od potreba ispitati mogućnost proširenja kapaciteta Tarskog vodovoda i korišćenja voda akumulacije Zaovine za ove potrebe.
U zonama i pojasevima sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja akumulacije „Vrutci” utvrđuju se sledeće zone (režimi) zaštite i pravila izgradnje i uređenja prostora:
Zona neposredne zaštite za katastarsku opštinu Vrutci i obuhvata zemljišta iznad, pored i ispod brane „Vrutci”, sa zabranom građenja objekata koji nisu u funkciji vodoprivrednih objekata i objekata vodosnabdevanja; zabranom korišćenja prostora i odvijanja aktivnosti koje mogu da zagade zemljište i akumulaciju, kao i transportovanje otrova i drugih štetnih materija; neplansko sađenje drveća; bacanje i deponovanje uginulih životinja, smeća i svih vrsta otpadaka i ispuštanje bilo kakvih otpadnih voda; vožnja čamca, kupanje, ribolov, kao i svaka aktivnost koja može ugroziti kvalitet vode. Zemljište u ovoj zoni može se koristiti samo kao senokos i za plansko ozelenjavanje i sađenje drveća.
Uža zona zaštite sa zabranom: građenja objekata osim vodoprivrednih objekata, odnosno objekata vodosnabdevanja, i uz predhodno pribavljanje saglasnosti nadležnih službi, za izuzetne slučajeve građana čiji su se objekti zatekli u ovoj zoni pre i posle gradnje akumulacije; izgradnja puteva, kopanje kanala i izvođenje zemljišnih radova; transportovanje otrova i štetnih materija; korišćenje zemljišta na način koji može ugroziti ispravnost imkoličinu vode; bacanje i deponovanje smeća i svih vrsta otpadaka; sahranjivanje uginulih domaćih životinja, kao i njihovo ostavljanje na površini zemlje; pranje vozila i kupanje domaćih životinja; kupanje van prostora predviđenog za kupalište; vožnja čamca na motorni pogon; neplansko sečenje i sađenje drveća; zagađivanje na bilo koji način podzemnih i površinskih vodotokova; kao i kontrolisano korišćenje prostora i odvijanje aktivnosti što podrazumeva:
privredno iskorišćavanje zemljišta ograničava se u pogledu primene agrotehničkih mera i vrste kultura;
obavezna je izgradnja higijenskih nužnika, septičkih i osočnih jama, uređenje staja i drugih pratećih objekata, kao i dvorišta;
u zoni uže zaštite dozvoljena je izgradnja kupališta, parking prostora i pristupnog puta, kao i sportski ribolov.
Šira zona zaštite obuhvata celokupan sliv na kome se formiraju vode koje pritiču u akumulaciju „Vrutci”, sa opisom granica kao u Odluci – sa kontrolisanom izgradnjom i korišćenjam prostora, kojim se dozvoljava izgradnja objekata (turističkih, stambenih, objekata tercijarnih delatnosti itd) u široj zoni zaštite izvorišta, pod uslovom sanitarnog bezbednog prikupljanja i prečišćavanja ili odvođenja otpadnih voda van sliva akumulacije. U široj zoni zaštite zabranjeno je:
izgradnja investicionih objekata u granama industrijske proizvodnje čije optadne vode sadrže opasne i štetne materije;
izgradnja objekata građana bez predhodno pribavljene vodoprivredne saglasnosti i sanitarne dozvole;
skladištenje i upotreba otrovnih i štetnih materija, manipulisanje njima, kao i lagerovanje njihove ambalaže;
transportovanje otrovnih i štetnih materija na delu puta Volujac – Kremna a na prelazu puteva preko vodotoka ograničava se brzina kretanja vozila;
ispuštanje kanalskih voda u slivu reke Đetinje;
ispuštanje upotrebljenih voda iz naselja Bioska, Kremna i hotelskog kompleksa Kaluđerske Bare bez prethodnog mehaničkog i biološkog prečišćavanja;
gradnja septičkih jama i sahranjivanje uginulih životinja u blizini vodotoka do 5 m;
bacanje i deponovanje smeća van prostora određenog za deponiju;
zagađivanje na bilo koji način podzemnih i površinskih vodotokova;
obavezna je izgradnja higijenskih nužnika, septičkih i osočnih jama, uređenja staja i drugih pratećih objekata, kao i dvorišta.
Uspostavlja se pojas zaštite oko glavnih vodotokova reke Đetinje, od ulaska u užu zonu, Konjske reke i Bratešina reke do tunela Šargan, širine 50 m s obe strane vodotoka. Uspostavlja se pojas zaštite i oko glavnih pritoka reke Đetinje:
Selačke reke do betonske pregrade broj 4;
Užičkog potoka do betonske pregrade broj 2;
Matijaševac potoka do betonske pregrade broj 5.
Van ovog pojasa zaštite oko vodotoka je šira zona zaštite.
Za akumulacije „Kruščica” i „Rača” i magistralne cevovode, kao i za druge manje akumulacije i izvorišta koja se koriste za vodosnabdevanje, će se odgovarajućom dokumentacijom utvrditi zone i pojasevi sanitarne zaštite u skladu sa zakonskom i podzakonskom regulativom. Po potrebi će se i zone sanitarne zaštite akumulacije „Vrutci” istim postupkom preispitati i uskladiti sa navedenom regulativom.
Nepovoljne geomorfološke karakteristike terena otežavaju i izgradnju kanalizacionih sistema za odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda. Sva naselja na planskom području će rešavati kanalisanje otpadnih voda sopstvenim postrojenjima za prečišćavanje vode. Obavezno je rešavanje pitanja evakuacije otpadnih voda i onemogućavanje ispuštanja fekalnih voda preko nehigijenskih septičkih jama u stenski masiv čime dolazi do zagađivanja ne samo podzemnih i površinskih voda već i samog zemljišta. Do trajnog rešenja kanalizacije, obavezna je, kod individualnih objekata, izgradnja nepropusnih septičkih jama i jama za osoku, ukoliko ima seoskih domaćinstava.
Za javne objekte i objekte sa turističkim smeštajem obavezna je izrada odgovarajućih uređaja sa nepropusnim sistemima koji će se prazniti (ili sa kompletnim prečišćavanjem) do izgradnje naseljenog sistema prečišćavanja otpadnih voda.
Osnovna planska rešenja su:
za naselja u Nacionalnom parku (Jagoštica, Rastište, Konjska reka, Mitrovac, područje Zaovina, Osluša, Sokolina, Kaluđerske Bare i područje oko akumulacija „Zaovine” i „Kruščica”) – izgradnja, rekonstrukcija ili modernizacija glavnih kanalizacionih vodova za podsisteme Zaovinsko jezero, Šljivovica – Kaluđerske bare i Rastište;
za ostala naselja van Nacionalnog parka na potezu od Perućca ka Bajinoj Bašti nije planiran sistem kanalisanja otpadnih voda;
za Mokru Goru – izgradnja glavnog kanalizacionog voda od izvora Bele vode do Kotromana sa lociranjem postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. U instalaciju se uključuju i otpadne vode iz fabrike „Kotroman”;
za naselja u slivnom području akumulacije „Vrutci”: Kremna, Bioska, obezbeđenje prikupljanja svih otpadnih voda i njihovo prečišćavanje na uređajima za prečišćavanje sa nivoom tercijarnog prečišćavanja;
sve lokalne kanalizacione mreže uključiti u glavni kanalizacioni vod;
za mala naselja i turističke centre problem kanalizacije rešavati lokalno i predvideti postrojenje sa visokim stepenom prečišćavanja, prikupljajući otpadne vode iz više domaćinstava u skladu sa ekonomskom tačkom isplativosti (minimum 50 stanovnika);
vršiti stalni nadzor i obezbediti maksimalnu pogonsku sigurnost;
za naselja koja nisu u slivnim područjima izvorišta vodosnabdevanja (Semegnjevo i druga) za upotrebljene fekalne vode predvideti dvostepeno prečišćavanje: primarno, mehaničko prečišćavanje sa običnim taložnicima (stepen redukcija bakterija je 25% do 75%) i sekundarno, biološko prečišćavanje, koje u kombinaciji sa primarnim prečišćavanjem postiže stepen prečišćavanja 90% do 95%. Eventualno predvideti i hlorisanje prečišćene vode pre upuštanja u efluent;
privredni objekti uz prethodni predtretman mogu se odvesti na zajednički PPOV;
za atmosferske vode predviđa se:
za građevinsko područje, zacevljeno ili otvorenim kanalima odvođenje voda do lokalnog recipijenta;
bioloških mere na regulaciji i zaštiti vodotoka na ovom području.
4. Hidroenergetika
Pored postojeće HE „B.Bašta” sa njenim objektima, postojećim planovima predviđeno je da će se vodotocima na teritoriji Plana izgraditi više malih hidroelektrana. Prema podacima koji su dobijeni od JP „Elektroprivrede – direkcija za strategiju i investicije” (kao što se vidi iz naredne tabele) predviđeno je 14 mini elektrana. Ukupni instalisani kapacitet na svim ovim elektranama iznosio bi 6.293 KW.
Ukupna godišnja proizvodnja energije, prema proceni, iznosila bi oko 25.500.000 KWh godišnje.
Tabela 12. Spisak lokacija budućih MHE sa osnovnim podacima
Opšti podaci Pregrada Hidrološki i energetski podaci NazivMHE(opština) PilicaBB Beli kamenČJ Bornata kosaBB
(Izvor: Katastar malih hidroelketrana na teritoriji SR Srbije van SAP iz 1987.godine i JP Elektroprivreda Srbije – Direkcija za strategiju i nvesticije)
Napominje se da je Uredbom o utvrđivanju Programa o ostvarivanju strategije razvoja Energetike Republike Srbije do 2015 godine (pododeljak Malehidroelektrane, stav 2) određeno da je izuzetno moguće graditi male hidroelektrane i na drugim lokacijama uz Saglasnost Ministarstva Energetike i rudarstva i saglasnosti svi drugiih nadležnih institucija.
U skladu sa Uredbom o Izmenama i dopuna Programa o ostvarivanju strategije razvoja Energetike Republike Srbije do 2015. godine od 1.12.2009. godine došlo je do dopune Programa o ostvarivanju strategije Republike Srbije (pododeljak 13.2.2.), prema kojoj (stav 3.) važi i sledeće:
Ukoliko na nekoj od lokacija predviđenim Katastrom iz stava 2, ovog pododeljka, usled promenjenih hidro-geološkoh uslova, postojanja izgrađenih građevinskih objekata ili drugih značajnijih promena koje su nastupile u uređenju i korišćenju prostora, nije moguća izgradnja male hidroelektrane ili bi očekivana snaga bila osetno manja od snage navedenom u Katastarskom listu, izgradnja male hidroelektrane, uz Saglasnost Ministarstva energetike i rudarstva, može se odobriti na drugoj ili više drugih lokacija istog vodotoka kojima se obezbeđuje potpuno iskorišćavanje energetskog potencijala.
Zbog gore navedenih zakonskih izmena regulative za izgrdnju malih hidroelektrana Prostorni plan (kako za lokacije iz Katastra MHE iz 1987. godine tako i za sve druge lokacije za koje se iskaže interes tokom perioda važenja ovoga Plana) definiše obavezu detaljnih istraživanja konkretnih mikrolokacija malih hidroelektrana, njihovih tehničkim karakteristikama i uslova izgradnje u skladu sa odgovarjućom tehničkom dokumentacijom, predviđenom Zakonom.
U skladu sa tim, izgradnja malih hidroelektrana vršiće se isključivo na osnovu uslova nadležnih institucija i organizacija i prihvaćene tehničke dokumentacije u skladu sa Zakonom.
Prostornim planom se samo rezerviše prostor za izgradnju malih hidroelektrana, a po potrebi i hidroakumulacija koje će služiti u njihovom funkcionisanju.
5. Vodoprivreda, korišćenje i zaštita voda i priobalja
Na području užičkog dela plana najznačajniji vodoprivredni objekat je brana „Vrutci”. Ona je izgrađena za potrebe snabdevanja Užica pijaćom vodom. Sa akumuliranom količinom vode od 40 miliona m3 u radnom režimu i 60 miliona m3 maksimalne zapremine, ova akumulacija ima mogućnosti za izgradnju podbranske MHE i proizvodnju električne energije, kao i otvaranje turističko rekreativnih sadržaja i ribolovnog turizma.
Brana se uglavnom održava jer je njeno pravilno funkcionisanje uslovljeno korišćenjem resursa za čije potrebe je i izgrađena. Ostali vodoprivredni objekti, kao što su ustave za sprečavanje donošenja nanosa u okviru zaštite akumulacije „Vrutci” ne održavaju se redovno zbog čega su ovi objekti često zasuti i nisu u funkciji.
U cilju budućeg pravilnog korišćenja, planska rešenja su:
izrada posebne studije održivog korišćenja vodnog zemljišta akumulacije u funkciji razvoja turističko – rekreativnih sadržaja i ribolovnog turizma uz uvažavanje sanitarne zaštite akumulacije;
izrada urbanističke i projektne dokumentacije za uređenje priobalja rečnih tokova koji prolaze kroz naseljena mesta Mokra Gora, Kremna, Bioska, Ravni i naselja Lužničke doline u cilju očuvanja i održanja postojećeg prirodnog ambijenta i regulacija vodotoka na ruralnom području;
realizacija programa izgradnje brana, kupališta i pratećih sadržaja duž reka Kamešine, Beli Rzav, Drugančice i Krsmanskog potoka (po uslovima JP „Srbijavode”);
proglašenje erozionih područja i odbrana od bujičnih poplava na vodotokovima van sistema redovne odbrane od poplava (preduslov je izrada planova za proglašenje erozionih područja i odbranu od bujičnih poplava, sinhronizobao za sve tri opštine);
veće korišćenje vodnih resursa za navodnjavanje.
Na području Predela izuzetnih odlika „Zaovine” akumulacije „Kruščica” i „Zaovine” su najznačajniji vodoprivredni objekti. Kao i u slučaju akumulacije „Vrutci”, neophodna je izrada posebne studije održivog korišćenja vodnog zemljišta akumulacije u funkciji razvoja turističko – rekreativnih sadržaja i ribolovnog turizma uz uvažavanje sanitarne zaštite akumulacije, a naročito propisanih režima zaštite prirode.
Kvalitet i zaštita voda. Zaštita površinskih i podzemnih voda od zagađivanja sprovodiće se:
u skladu sa važećom zakonskom regulativom, utvrđivanjem zona sanitarne zaštite oko izvorišta (kako onih za vodosnabdevanje tako i mineralnih);
očuvanjem i zaštitom vodenih tokova planinske zone i njihovih priobalnih pojaseva, primenom tehničkih i tehnoloških mera zaštite;
obezbeđivanjem utvrđenih zona zaštite u propisanim granicama;
sprečavanjem ulaza u zonu neposredne zaštite izvorišta, asfaltiranjem pristupnih puteva, postavljanjem odgovarajućih ograda (održavanjem postojećih), dovođenjem električne energije;
poštovanjem tehničkih i projektantskih standarda pri ukrštanju infrastrukturnih objekata sa vodotocima:
kod podzemnih ukrštanja;
u zonama neregulisanih vodotokova;
kod trase neregulisanih delova vodotoka, u zonama građevinskih rejona;
kod planiranih mostova, propusta i prelaza preko vodotoka;
realizacijom mera zaštite i očuvanja od degradacije i zagađivanja toka i priobalja svih vodotoka;
primenom mera i načina zabrane upuštanja sanitarnih i kišnih voda u vodotoke, bez prethodnog prečišćavanja do zahtevanog kvaliteta definisanog klasom vodotoka;
izgradnjom kanalizacione mreže po separacionom sistemu, PPOV-a za sanitarne otpadne vode i adekvatnih tretmana za prikupljene kišne vode (separatori masti i ulja) pre upuštanja u vodotok;
izgradnjom nepropusnih septičkih jama za izolovane objekte, kao prelazno rešenje do realizacije kanalizacione mreže;
izgradnjom vodonepropusnih bazena (osoka) za prikupljanje upotrebljenih voda sa farmi;
pri eventualnoj izgradnji kompleksa sa rezervoarima za skladištenje nafte i njenih derivata, moraju se ispoštovati svi zakonski normativi vezani za sladištenje i distribuciju istih, u cilju sprečavanja zagađenja površinskih i podzemnih voda;
uključivanjem u monitorsku mrežu kontrole voda reka.
Zaštita od poplava. Zaštita od poplava ostvaruje se optimalnom kombinacijom hidrotehničkih i organizacionih mera. Hidrotehničke mere se sastoje od pasivnih mera zaštite (zaštita linijskim odbrambenim sistemima – nasipima i regulacioni radovima) i aktivnih mera (ublažavanje poplavnih talasa u akumulacionim basenima).
Zaštita od vodne erozije ostvaruje se kroz obradu zemljišta, usklađenu sa topografskim i pedološkim uslovima i preduzimanjem odgovarajućih tehničkih i bioloških mera antierozione zaštite.
Potrebno je primeniti efikasnu i blagovremenu antierozionu zaštitu, da bi se vodoprivredni sistemi zaštitili od štetnog dejstva svih vidova erozije i unošenja nanosa. Posebno je važno izvršiti antierozionu zaštitu slivova na kojima su akumulacije.
III. ELEKTROENERGETSKA INFRASTRUKTURA
U skladu sa planiranim razvojem kapaciteta, na osnovu procene planirane potrošnje, planira se dalji razvoj i dopuna mreže trafostanica i vodova na planskom području.
Rekonstrukcija i zamena elektroenergetskih objekata starijih od 30 godina;
U razvojnim postrojenjima 35/10 KV u slučaju povećanja opterećenja ugraditi transformator veće snage;
U urbanizovanom području koristiti standardne trafostanice 10/0.4 KV snage 400 i 630 (1000) KVA, a na seoskom 100,160 (250) KVA;
Na urbanizovanom području mrežu 10 KV rešavati na principu „otvorenih prstenova”, a na seoskom području trafostanice 10/0.4 KV napajati u tzv. „T” spoju;
Na urbanizovanim područjima mrežu 1KV rešavati kablovski a na seoskom području vazdušno;
Obezbediti ugradnju uređaja za komandovanje tarifama i opterećenjem;
Izgraditi:
DV 400 KV B. Bašta – Valjevo 3 – Obrenovac, B. Bašta – Kraljevo 3 i B. Bašta – Vardište;
DV 220 KV B. Bašta – Požega;
TS 400 KV B. Bašta, kao proširenje postojeće TS B. Bašta
Trase dalekovoda i lokacije trafostanica određivaće se u skladu sa propisanim režimima i merama zaštite prostora, na osnovu uslova i saglasnosti nadležnih Zavoda za zaštitu prirode i spomenika kulture.
Planom se, shodno potrebama na terenu, pored vodova i trafostanica predviđenim planskim rešenjem, ostavlja mogućnost širenja mreže 10kV, tj. građenja i drugih vodova i trafostanica 10kV.
Planom se ostavlja mogućnost da se trase budućih dalekovoda i kablova 35kV mogu korigovati u odnosu na plansko rešenje, usled potreba usklađivanja sa stanjem na terenu i imovinskim odnosima.
IV. TELEKOMUNIKACIONA INFRASTRUKTURA I POŠTANSKA MREŽA
Prenosni sistem dograditi u najvišoj ravni (glavna centrala – čvorna centrala) tako da obezbeđuje sigurnost u napajanju.
Distributivni sistem (čvorna centrala – krajnja centrala – pretplatnik) dograditi i rekonstruisati tako da se pored sigurnosti dobija kvalitetan signal.
Izgraditi dovoljan broj baznih stanica za mobilnu telefoniju.
Izgraditi dovoljan broj emisionih stanica za RA i TV prenos.
Izgraditi dovoljan broj poštanskih jedinica.
Posebno se naglašava da se lokacije novih stubova i konstrukcija za antene mobilne telefonije, RA i TV prenosa u zonama za koje je propisan određeni stepen zaštite prirode ili spomenika kulture, mogu odabirati i ovi objekti se mogu graditi isključivo na osnovu uslova i uz saglasnost nadležnih Zavoda za zaštitu prirode i spomenika kulture.
Da bi ceo sistem komunikacija bio stabilan i imao sigurnost u napajanju potrebno je:
Proširiti postojeće ATC;
Krajnje centrale povezati optičkim kablovima ukoliko se konfiguracija terena dozvoljava;
Ako ne postoji mogućnost kablovskog povezivanja krajnjih centrala koristiti radio-relejne veze;
Telefonske pretplatnike od krajnih centrala povezivati kablovski sa pratećom opremom;
Analogne centrale (krajnje) zameniti digitalnim dovoljnog kapaciteta;
Postaviti nedostajuće bazne stanice za mobilnu telefoniju kako bi cela teritorija bila pokrivena kvalitetnim signalom;
Rekonstruisati i modernizovati emisione RA i TV stanice;
Poštansku mrežu graditi u zavisnosti od potreba korisnika u skladu sa „Opštim planom poštanske mreže”, donetim od sttrane JP PTT saobraćaja „Srbija”.
V. OSTALA KOMUNALNA INFRASTRUKTURA
Komunalni otpad:
U cilju zaustavljanja negativnih trendova i efikasnog upravljanja komunalnim otpadom potrebno je:
sanirati postojeća smetlišta;
odrediti lokacije i urediti punktove za sakupljanje komunalnog čvrstog otpada po selima;
sanairati spontano nastale deponije.
Sanitarna regionalna deponija i reciklažni centar planirana je u opštini Užice. Biće smeštena na lokaciji „Duboko” sa postrojenjem za izdvajanje i separaciju sekundarnih sirovina iz komunalnog otpada.
Groblja:
u većim naseljima (Mokra Gora, Kremna) izgraditi centralna organizovana i uređena groblja;
postojeće lokacije svih seoskih grobalja urediti po mogućstvu proširiti;
uvesti jedinstven sistem upravljanja i održavanja grobalja.
Stočna groblja:
Na teritoriji Plana nije planirana lokacija za stočno groblje.
Zelene pijace:
Prioritet u izgradnji, opremanju i uređenju zelenih pijaca odnosi se na naselja Kremna i Mokra Gora u opštini Užice, dok se u opštini Bajina Bašta mini pijace mogu organizovati na uređenim lokacijama u mestima koncentracije turista (Kaluđerske Bare, Mitrovac), u skladu sa režimima korišćenja prostora.
Stočne pijace:
Pored postojeće pijace u Vrutcima, planira se uređenje stočne pijace opštinskog karaktera u Kremnima na optimalnoj lokaciji.
IX MERE ZAŠTITE, UREĐENjA I UNAPREĐENjA
PRIRODNIH I KULTURNIH DOBARA
Intenzitet korišćenja planskog područja u skladu sa utvrđenim ciljevima, zadacima i kriterijumima zaštite, očuvanja i unapređenja prirode, prirodnih vrednosti i kulturnih dobara uslovljen je režimima u zonama sa tri stepena zaštite. Svaki stepen zaštite sadrži skup mera različitih karaktera i nivoa strogosti.
Prostornim planom utvrđeni su opšti uslovi zaštite za celo plansko područje i naročito njegove delove koji pripadaju određenim režimima zaštite, kao i posebni u skladu sa stepenom zaštite i karakterom prirodnih i kulturnih vrednosti. Na delu površina pojavljuje se višenamensko korišćenje. Mere zaštite prirode, prirodnih vrednosti i kulturnih dobara imaju apsolutni prioritet.
Ukoliko se u toku izvođenja građevinskih i drugih radova naiđe na prirodno dobro koje je geološko-paleontološkog i mineraloško-petrografskog porekla za koje se pretpostavlja da ima svojstva prirodnog spomenika, izvođač radova je dužan da o tome obavesti nadležni zavod za zaštitu prirode i da preduzme mere da se do dolaska ovlašćenog lica, prirodno dobro ne ošteti i da se čuva na mestu i položaju u kome je nađeno.
Ukoliko se u toku izvođenja građevinskih i drugih radova naiđe na ostatke iz prošlosti za koje se pretpostavlja da mogu imati svojstva kulturnog dobra, izvođač radova je dužan da o tome obavesti nadležni zavod za zaštitu spomenika i da preduzme mere da se do dolaska ovlašćenog lica, pronađeni ostaci ne oštete i da se čuvaju na mestu i položaju u kome su nađeni.
Zaštita prirodnog dobra podrazumeva zabranu preduzimanja radnji i aktivnosti koje bi izmenile njegov izgled ili dovele u pitanje njegove osnovne karakteristike. Na ovom prostoru dozvoljena je rekonstrukcija i obnavljanje prirodnih vrednosti i odlika kao i uređenje kulturnog dobra, a koja se odnosi pretežno na stanje u vreme izgradnje zaštićenog spomenika koji su sa njim činili celinu. Na zaštićenom prirodnom dobru primenjivaće se režimi očuvanja i korišćenja propisani aktom o stavljanju pod zaštitu.
I. Mere zaštite za Nacionalni park „Tara”
1. Opšte mere zaštite
Nacionalni park je područje sa većim brojem raznovrsnih prirodnih ekosistema od nacionalnog značaja, istaknutih predeonih odlika i kulturnog nasleđa u kome čovek živi usklađeno sa prirodom, namenjeno očuvanju postojećih prirodnih vrednosti i resursa, ukupne predeone, geološke i biološke raznovrsnosti, kao i zadovoljenju naučnih, obrazovnih, duhovnih, estetskih, kulturnih, turističkih, zdravstveno-rekreativnih potreba i ostalih aktivnosti u skladu sa načelima zaštite prirode i održivog razvoja.
U nacionalnom parku dozvoljene su radnje i delatnosti kojima se ne ugrožava izvornost prirode, kao i obavljanje delatnosti koje su u funkciji obrazovanja, zdravstveno-rekreativnih i turističkih potreba, nastavka tradicionalnog načina života lokalnih zajednica, a na način kojim se ne ugrožava opstanak vrsta, prirodnih ekosistema i predela, u skladu sa ovim zakonom i planom upravljanja koji donosi upravljač.
Zakonom o nacionalnim parkovima, član 6. („Službeni glasnik RS”, broj 39/93), je zabranjeno:
„seći ili uništavati drveće, žbunje i ostalu vegetaciju, kad se time ugrožava gornja granica šume i narušava zaštita zemljišta od erozije kao i na obalama i priobalju jezera, reka i njihovih pritoka gde su mrestilišta riba, osim sanitarne seče;
unositi neautohtone divlje biljne vrste izuzev za potrebe sprečavanja erozije i klizišta u zoni režima zaštite III stepena, unositi neautohtone divlje životinjske vrste koje slobodno žive, kao i lov divljači izuzev sanitarnog i uzgojnog odstrela u zoni režima zaštite II i III stepena;
graditi objekte ili izvoditi druge radove kojima se zagađuje vazduh i zemljište, pogoršava kvalitet voda, menja njihova količina, prostorni i vremenski raspored, osim objekata i radova za zaštitu od erozije, bujica i poplava i objekata za potrebe vodosnabdevanja i hidroenergije u zoni režima zaštite III stepena;
graditi nadzemne energetske i druge vodove u zoni režima zaštite I i II stepena i podzemne vodove u zoni zaštite I stepena sa statusom rezervata prirode;
graditi nuklearne objekte, deponovati komunalne i industrijske otpatke, radioaktivne i druge opasne otpadne materije;
eksploatisati mineralne sirovine, osim za privremena pozajmišta u zoni režima zaštite III stepena, ako je to određeno prostornim planom područja nacionalnog parka;
graditi magistralne i regionalne puteve u zoni režima zaštite I i II stepena osim kada je to predviđeno prostornim planom područja nacionalnog parka;
koristiti šumske puteve za javni saobraćaj;
obavljati delatnosti i preduzimati druge radnje kojima se uništava priroda, odnosno ugrožavaju obeležja nacionalnog parka i aktivnosti određene u članu 3. ovog zakona.
Izgradnja objekata za deponovanje radioaktivnog i drugog opasnog otpada i drugih objekata kojima bi se mogao zagaditi vazduh, voda i zemljište, ugroziti flora i fauna na području nacionalnog parka, kao i obavljanje delatnosti i radnji iz stava 1. tačka 9. ovog člana zabranjene su i u zaštitnoj zoni nacionalnog parka”.
U I stepenu zaštite obuhvaćene su sve zaštićene površine izuzetnih prirodnih vrednosti i kulturnih dobara po osnovu zakona. U I stepenu zaštite utvrđuje se zabrana korišćenja prirodnih bogatstava i isključuju svi drugi oblici korišćenja prostora i aktivnosti osim naučnih istraživanja i kontrolisane edukacije.
Strogi rezervat prirode je područje neizmenjenih prirodnih odlika sa reprezentativnim prirodnim ekosistemima, namenjeno isključivo za očuvanje izvorne prirode, genskog fonda, ekološke ravnoteže, praćenje prirodnih pojava i procesa, naučna istraživanja kojima se ne narušavaju prirodna obeležja, vrednosti, pojave i procesi.
Specijalni rezervat prirode je područje sa neizmenjenom ili neznatno izmenjenom prirodom, od naročitog značaja zbog jedinstvenosti, retkosti ili reprezentativnosti, a koje obuhvata stanište ugrožene divlje vrste biljaka, životinja i gljiva, bez naselja ili sa retkim naseljima u kojima čovek živi usklađeno sa prirodom, namenjeno očuvanju postojećih prirodnih odlika, genskog fonda, ekološke ravnoteže, praćenju prirodnih pojava i procesa, naučnim istraživanjima i obrazovanju, kontrolisanim posetama i očuvanju tradicionalnog načina života.
Specijalni rezervat prirode može biti floristički, mikološki, šumske i druge vegetacije, zoološki (ornitološki, ihtiološki i drugi), geološki, paleontološki, hidrogeološki, hidrološki i drugi.
Mere zaštite, uređenja i korišćenja, prema vrsti zaštićenih objekata prirode, utvrđene zakonom su:
u strogom i specijalnom rezervatu prirode zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati delatnosti koje mogu narušiti svojstva zbog kojih su proglašeni zaštićenim prirodnim dobrom (branje i uništavanje biljaka, uznemiravanje, hvatanje i ubijanje životinja, uvođenje novih bioloških vrsta, melioracijski radovi, razni oblici privrednog i drugog korišćenja i slično).
u prirodnom rezervatu zabranjeno je vršiti bilo kakve delatnosti ili radnje koje bi mogle da ometaju spontani prirodni razvoj i autohtonost područja;
u specijalnom prirodnom rezervatu su dozvoljene samo one radnje koje su vezane za naučna istraživanja i praćenje spontanog prirodnog razvoja;
posećivanje strogog i specijalnog rezervata prirode u cilju obrazovanja može se vršiti na osnovu dozvole koju izdaje upravljač zaštićenog područja (u daljem tekstu: upravljač).
Spomenik prirode je manja neizmenjena ili delimično izmenjena prirodna prostorna celina, objekat ili pojava, fizički jasno izražen, prepoznatljiv i/ili jedinstven, reprezentativnih geomorfoloških, geoloških, hidrografskih, botaničkih i/ili drugih obeležja, kao i ljudskim radom formirana botanička vrednost od naučnog, estetskog, kulturnog ili obrazovnog značaja.
Spomenik prirode može biti geološki (istorijskogeološko – stratigrafski, paleontološki, petrološki, sedimentološki, mineraloški, strukturnogeološki, hidrogeološki i drugi), geomorfološki, speleološki (pećina, jama i drugo), hidrološki (ceo ili deo vodotoka, slap, jezero, tresava i drugo), botanički (retki ili značajni primerci biljnog sveta, pojedinačno stablo ili skupina stabala, drvoredi, parkovi, arboretumi, botaničke bašte i drugo):
na spomeniku prirode zabranjene su sve radnje i aktivnosti koje ugrožavaju njegova obeležja i vrednosti.
na prirodnim spomenicima i u njihovoj neposrednoj okolini zabranjeno je izvođenje radova i unošenje promena koje bi mogle da ugroze spomenik u celini ili da dovedu u pitanje njegova bitna svojstva;
na memorijalnom prirodnom spomeniku dozvoljene su samo one radnje koje doprinose njegovom održavanju i uređenju, a koje ne menjaju bitno njegova prirodna obeležja.
Zaštićeno stanište je područje koje obuhvata jedan ili više tipova prirodnih staništa značajnih za očuvanje jedne ili više populacija divljih vrsta i njihovih zajednica:
na zaštićenom staništu zabranjene su radnje i aktivnosti kojima se ugrožava ili oštećuje jedan ili više tipova staništa;
retke, proređene ili ugrožene biljne i životinjske vrste, njihovi delovi, razvojni oblici i staništa zaštićuju se potpunom zabranom korišćenja (branja, čupanja, vađenja, lovljenja, ubijanja, razaranja gnezda i drugih oblika staništa), delimičnom zabranom korišćenja, stavljanjem pod kontrolu korišćenja i promet. Zaštita retkih, proređenih ili ugroženih biljnih i životinjskih vrsta sprovodi se na određenom području, zavisno od značaja i stepena retkosti, proređenosti ili ugroženosti.
Pored toga:
u park-šumi su, u skladu sa njenom namenom, dozvoljene radnje koje su usmerene na njeno održavanje i uređenje (hortikulturno-pejzažni radovi);
na značajnom vidikovcu mogu se vršiti samo one radnje koje neće narušavati njegovu lepotu i druge vrednosti zbog koje je stavljen pod zaštitu;
u prirodnom prostoru oko nepokretnih kulturnih dobara dozvoljene su radnje na rekonstrukciji, obnavljanju izvornih prirodnih vrednosti i oblika i na uređenju prostora u skladu sa potrebama zaštite i uređenja kulturnog dobra.
Prezentacija objekata prirode vršiće se u skladu sa ovim planom i projektom, odnosno programom zaštite i uređenja.
U II stepenu zaštite ne dozvoljava se izgradnja, odnosno izvođenje građevinskih i drugih radova, osim:
izgradnja objekata vodosnabdevanja postojećih sela i zaseoka;
izgradnja stambenih i pomoćnih objekata sela Jagoštica na postojećim okućnicama seoskih domaćinstava;
izvođenje radova na uređenju prostora i izgradnje objekata potrebnih za prezentaciju posebnih prirodnih vrednosti, naučno istraživanje i korišćenje prostora vezano za specifične funkcije;
izvođenja radova na istraživanju, rekonstrukciji i prezentaciji kulturnih dobara i objekata narodnog graditeljstva i uređenja prostora na kome se navedeni objekti nalaze;
izgradnja objekata za potrebe zaštite od požara i kontrole područja;
izvođenja radova i postavljanja objekata za potrebe zaštite i povećanja brojnosti životinjskih vrsta, odnosno za uzgoj divljači;
izvođenja radova na izgradnji i adaptaciji saobraćajnica (šumskih i drugih službenih puteva), trasiranja i uređenja planinarskih i drugih pešačkih staza;
postavljanja oznaka zabrana parkiranja i zadržavanja, zabrana saobraćaja, informativnih tabli i objekata rampi i dr. u cilju regulisanja kretanja;
izvođenja radova za pojedinačne objekte nepropusnih septičkih jama, a na mestima predviđenim za privremeno zadržavanje posetilaca, izgradnja poljskih WC-a, na uređenju vidikovaca i privremenih stajališta kraj puteva;
izvođenje radova i izgradnja objekata u koritima potoka i jaruga u cilju zaustavljanja nanosa, osim u koritima rečnih tokova posebno zaštićenih;
postavljanja kablirane elektrorazvodne i PTT mreže, a dalekovodi koji se iz tehničkih i ekonomskih razloga ne mogu kablirati, moraju se trasirati izvan zona I stepena zaštite;
radova na pejzažnom uređenju, ukoliko su u skladu sa opštim merama zaštite.
U III stepenu zaštite utvrđuju se sledeće mere i uslovi uređenja i korišćenja prostora:
šumama će se gazdovati na istim opštim principima kao i u II stepenu zaštite;
šumske površine u okviru građevinskih površina i posebnih rekreativnih površina mogu se uređivati kao park-šume, a na osnovu šumsko-privrednih osnova i posebnih projekata uređenja;
površine s primercima ili većim populacijama retkih biljnih vrsta će se posebno tretirati, uz primenu odgovarajućih mera fizičke i biološke zaštite, bez obzira što planom nisu posebno naznačene;
na pašnjacima i livadama dozvoljava se ispaša i melioracija, ali bez razoravanja i primene veštačkih đubriva;
ne dozvoljava se izgradnja novih objekata za industrijski uzgoj i tov stoke, a stočarska proizvodnja će se razvijati u okviru postojećih seoskih domaćinstava;
turistička i stambena izgradnja vršiće se na utvrđenim građevinskim područjima na osnovu odgovarajućih urbanističkih planova, a izuzetno izvan građevinskog područja može se vršiti izgradnja stambenih i pomoćnih objekata u okviru postojećih domaćinstava stalno nastanjenih stanovnika;
izgradnja rekreativne i komunalne infrastrukture, dalekovoda i puteva može se vršiti uz minimalno narušavanje biljnog pokrivača, uz odgovarajuće mere sanacije nastalih oštećenja na zemljištu i potrebne meliorativne radove;
princip uređenja slobodnih i zelenih površina koji važe za građevinska područja ista su i za neposrednu okolinu svih pojedinih lokacija na području, s tim što će se urbanističkim planovima za svaki lokalitet pojedinačno utvrditi i zaštitna zona, odnosno neposredna okolina objekta na koju se primenjuju dodatne mere uređenja proistekle iz nove namene.
Zoniranjem područja Nacionalnog parka i namenom površina utvrđeni su delovi teritorije i lokaliteti koji uživaju I stepen zaštite. Prema vrsti objekata prirode i kulturnih dobara utvrđene su mere i uslovi koji imaju prioritet u odnosu na sve druge odredbe Prostornog plana.
1) Prirodni rezervati
U prirodnim rezervatima na teritoriji Nacionalnog parka zabranjeno je:
eksploatacija i drugi oblici korišćenja prirodnih resursa, a posebno: seča šuma, osim sanitarne i drugih radova kojima se obezbeđuje zaštita Pančićeve omorike; ispaša, kaptiranje izvora, pregrađivanje i tehnička regulacija rečnih tokova, odvođenje voda; eksploatacija mineralnih i drugih sirovina; vađenje treseta, raskrivanje pedološkog pokrivača i odnošenje busenova i zemljišnog supstrata;
izvođenje građevinskih i drugih radova, a naročito: izgradnja i postavljanje objekata, izgradnja puteva, zasecanje i prokopavanje terena za postavljanje bilo kakvih objekata infrastrukture, prevođenje mreža za prenos električne energije i drugih sistema (PTT i dr.), prosecanje smučarskih i šetnih staza osim onih utvrđenih Prostornim planom i posebnim odlukama o zaštiti;
uništavanje i oštećivanje biljnog pokrivača, a prvenstveno: seča, lomljenje i iskopavanje drveća i žbunja i njihovog podmlatka, čupanje i gaženje prizemne flore;
korišćenje biljnih delova i proizvoda, narušavanje postojećeg reda u rezervatu kao što je: sakupljanje i odnošenje stelje, humusa, grana i palih stabala, branje i sakupljanje plodova, cvetova i semena;
slobodna, nekontrolisana poseta i obilazak rezervata, kretanje van postojećih puteva i specijalno utvrđenih staza, loženje vatre, urezivanje zapisa i postavljanje drugih oznaka, bacanje i odlaganje otpadaka i smeća i dr.;
hvatanje, ubijanje i rasterivanje životinjskih vrsta i njihovih mladunaca, oštećivanje i rasturanje gnezda i drugih legala i boravišta životinja;
nošenje novih biljnih vrsta u floristički sastav rezervata, kao i životinjskih vrsta koje nisu autohtone za područje Tare.
U cilju ostvarivanja glavnih namena rezervata, adekvatnog uklapanja u prostornu organizaciju i uređenje područja Nacionalnog parka, obezbeđenje efikasne zaštite i isticanje prostornog identiteta ovih objekata, u prirodnim rezervatima će se:
obezbediti kontrolisani pristup do rezervata, prema potrebi i pristup za službena vozila, međusobno povezivanje rezervata i njihovo uklapanje u mrežu šetnih i planinarskih komunikacija;
postaviti table i oznake u cilju informisanja i upozorenja sa nazivom rezervata, osnovnim karakteristikama i značajem, režimom ponašanja, posebnim zabranama i ograničenjima;
obeležiti granice rezervata;
adekvatno urediti i obeležiti posebne staze – prolaze za obilazak i razgledanje rezervata i za kontrolu i posmatranje divljači;
označiti reprezentativne površine u rezervatu sa karakterističnim biljnim zajednicama ili primerke i grupe značajnih vrsta flore;
parterno urediti stajališta, vidikovce, odnosno mesta odakle se posmatra rezervat;
obezbediti tehnički i organizacioni uslov za kontrolisani, grupni obilazak rezervata i za nadzor nad poštovanjem propisanog režima ponašanja;
postaviti lovočuvarske objekte i protivpožarne osmatračnice;
urediti i obezbediti pristup do posebno uređenih spomenika prirode (vrela, pećina, vidikovaca i dr.) koji se nalaze u okviru rezervata pod uslovom da se ne ometa opšti režim zaštite rezervata.
Radi očuvanja i poboljšanja stanja osnovnih prirodnih vrednosti rezervata u njima se mogu sprovoditi, pod posebnim uslovima, mere tehničke i biološke zaštite, kao što su:
ograđivanje pojedinih delova i druge mere neposredne fizičke zaštite;
mere kojima se podstiče razvoj i povećava brojnost retkih i ugroženih vrsta, posebno lovne faune (hranilišta, solišta i dr.);
mere rekonstrukcije biljnih zajednica u cilju njihovog postepenog dovođenja, odnosno vraćanja u izvorni oblik, optimalan sa stanovišta ekoloških uslova;
mere zaštite protiv bolesti i štetočina ukoliko su ugrožene osnovne vrednosti rezervata;
obezbeđenje tehničkih i drugih uslova za efikasnu zaštitu od požara.
U cilju sprovođenja naučnih istraživanja u prirodnim rezervatima će se:
izdvojiti manje površine na kojima se mogu vršiti merenja, postavljati uređaji za klimatska osmatranja, numerisati stabla, uzimati uzorci zemljišta, voda, celih biljaka ili njihovih delova (listova, četina, semena, plodova), sakupljati i ispitivati insekti i druge životinjske vrste značajne za stanje biljnog pokrivača i zemljišta, primenjivati drugi postupci i metodi za praćenje spontanog prirodnog razvoja životnih zajednica u rezervatu i njihovog odnosa prema uslovima staništa;
izdvajati eksperimentalni poligon za usmeravanje prirodnih procesa i simulaciju promena u ekosistemima, što podrazumeva određene intervencije na vegetaciji i zemljištu (zasađivanje, zasejavanje ili proređivanje pojedinih vrsta, uklanjanje stelje i mahovina, povećanje ili smanjenje vlage u zemljištu, prosvetljavanje ili stvaranje jače senke i dr.), i zaklona koji su u funkciji zaštite instrumenata i istraživača; i
drugi radovi utvrđeni programima naučnoistraživačkog rada.
Za svaki rezervat uradiće se posebni projekti zaštite i uređenja. Režimi i mere zaštite ugradiće se i precizirati u šumsko-privrednim, lovno-privrednim i ribolovnim osnovama.
2) Spomenici prirode
Na prirodnim spomenicima i njihovom neposrednom prostornom okviru zabranjuje se:
podizanje trajnih ili privremenih građevinskih objekta namenjenih potrebama turizma, vodoprivrede, energetike, šumarstva, poljoprivrede i druge delatnosti;
zasecanje, otkopavanje i prokopavanje terena, preoravanje zemljišta i drugi oblici narušavanja morfologije terena i pedološkog pokrivača;
seča i lomljenje drveća i žbunja, kao i kidanje, čupanje i drugi oblici degradacije biljnog pokrivača;
razoravanje, obrušavanje i uklanjanje pojedinih delova geomorfoloških spomenika;
urezivanje, bojenje i na drugi način postavljanje natpisa i oznaka na njima, osim u slučaju da je to neophodno za njihovu prezentaciju;
izgradnja bilo kakvih objekata i radovi koji mogu dovesti do maskiranja i preinačavanja morfoloških obeležja i oblika reljefa.
Kod izvora i vrela zaštićenih kao hidrološki spomenici ne dopuštaju se:
intervencije i radovi koji mogu izazvati promenu režima i smanjenje izdašnosti;
kaptiranje radi odvođenja vode;
intervencije koje menjaju način isticanja vode i izgled neposrednog izvorišta.
U cilju ostvarivanja funkcija prirodnih spomenika, njihovog uređenja i prezentacije dozvoljavaće se:
obeležavanje odgovarajućom tablom koja će sadržati naziv spomenika, osnovna obeležja (vrsta, način nastanka morfografske ili hidrološke karakteristike i dr.), vrednosti i značaj objekta, veličinu prostora obuhvaćenog zaštitom, kao i mere zaštite i uslove ponašanja na objektu. Pored toga, prema potrebi, grafički će se prezentirati prostorna i druga obeležja elemenata, pojava i procesa značajnih za pojedine prirodne spomenike;
uređivanje dela površine sa koje će se omogućiti sagledavanje spomenika i njegovo fotografisanje, koje podrazumeva eventualne intervencije na rastinju, manje proseke, izgradnju montažnih platformi, nadstrešnica i drugo;
uklanjanje drveća i žbunja na prirodnom spomeniku i njegovoj neposrednoj okolini ukoliko ova vegetacija maskira osnovna obeležja ili konture spomenika, kao i u slučaju da se oceni da drveće, preko korena i na drugi način, predstavlja potencijalni faktor degradacije i promena osnovnih svojstava spomenika;
tehničke mere zaštite, eventualno učvršćivanje nestabilnih delova, sprečavanje odrona na geološkim profilima, čišćenje i sprečavanje donošenja bujičnog nanosa u zaštićene vodotoke, uređenja ulaza u pećine i jame.
Granice zaštićenog prostora oko prirodnih spomenika obeležiće se na terenu, sa izuzetkom onih spomenika gde ovakav način obeležavanja nema značaja sa stanovišta obezbeđenja režima zaštite (spomenici u okviru prirodnih rezervata i drugih utvrđenih područja).
Posebnim projektima zaštite i uređenja utvrdiće se stepen i način zaštite i uređenja svakog pojedinačnog objekta na području Nacionalnog parka uz katastarsko utvrđivanje površina, kao i granice zaštitne zone pojedinačnog objekta ukoliko se spomenik ne nalazi u rezervatu, koji se štiti u I stepenu zaštite.
3) Prirodne retkosti
Osnovne mere zaštite prirodnih retkosti koje se primenjuju na celoj teritoriji Nacionalnog parka su:
zaštićene drvenaste biljne vrste ne smeju se seći i lomiti, njihov podmladak čupati i na drugi način uništavati, stabla se ne smeju zasecati, niti ljuštiti;
ostale (zeljaste) zaštićene vrste flore ne smeju se čupati, kidati, gaziti i na drugi način uništavati, ne smeju se brati cvetovi ovih biljaka, niti vaditi njihovo korenje;
posebno se zabranjuju sve intervencije na staništima Pančićeve omorike ukoliko programom naučnoistraživačkog rada nije drukčije određeno;
zaštićene vrste faune se ne smeju loviti, hvatati, niti na drugi način uništavati i rasterivati; jaja i mladunci ovih vrsta ne smeju se dirati, uzimati i ubijati; gnezda, legla i hranilišta životinjskih vrsta ne smeju se rasturati, uklanjati i na drugi način degradirati;
na površinama koje predstavljaju nalazišta retkih biljnih vrsta mogu se sprovoditi radovi i intervencije u cilju poboljšanja ekoloških uslova, tehničke zaštite i prezentacije ovih vrsta kao što su prosvetljavanje sastojine, suzbijanje konkurentskih vrsta, sprečavanje erozivnih procesa, mere protiv bolesti i sanacija, ograđivanje nalazišta, zasađivanje, zasoljavanje, eventualno prepokrivanje, postavljanje informativnih i upozoravajućih oznaka;
uzgojni rezervati za medveda i divokozu, koji su predviđeni na Zvezdi, Kozjim stenama, Brusničkom potoku i Rači, biće isključeni iz bilo kakvih poseta, izuzev za potrebe naučnog i stručnog rada;
u naučnoistraživačkim lovnim rezervatima omogućiće se poseta pod uslovima koje će utvrditi lovno-privredna osnova.
Radovi na zaštiti flore izvodiće se na osnovu programa zaštite flore, a ukoliko su nalazišta retkih (zaštićenih) biljnih vrsta obuhvaćena prirodnim rezervatima, njihova zaštita će se sprovoditi na osnovu programa zaštite i funkcionalnog osposobljavanja rezervata (zona I stepena zaštite).
Kroz programe zaštite faune na području Nacionalnog parka, koji će se bazirati na identifikaciji vrsta, utvrđivanju brojnosti populacija, identifikaciji i istraživanju neposrednih staništa retkih životinjskih vrsta i dr. planiraće se odgovarajuća intervencija koja treba da omogući opstanak i povećanje brojnosti zaštićenih vrsta, obeležavanju gnezda, legla, jazbina i drugih boravišta životinja i njihovih mladunaca, eventualno sprečavanje pristupa ovim mestima ograđivanjem i drugim merama, unošenjem primeraka životinjskih vrsta čija je brojnost na području Nacionalnog parka izuzetno smanjena uzimanjem jaja ili mladunaca, njihovo odgajanje u „veštačkim” uslovima i ponovo vraćanje na područje i dr.
Lovno-privrednom osnovom utvrdiće se konkretne mere i uslovi zaštite, unapređenja i korišćenja lovne faune u skladu sa opštim i posebnim merama zaštite utvrđenih ovim planom.
4) Park-šume
U park-šumama, šumama u okviru građevinskih područja, obavezno je:
planirati i sprovoditi mere šumsko-uzgojnih radova koji bi doprineli očuvanju autohtonih biljnih zajednica, odnosno najmanje izmenjenih šumskih zajednica;
sprovesti interventne radove u cilju sprečavanja erozije i degradacije;
predvideti radove uređivanja šuma, gajenja i korišćenja u saglasnosti sa osnovnom namenom i karakterom Nacionalnog parka;
na površinama gde je šuma posečena i gde su se formirali proplanci ne predviđati pošumljavanje ukoliko se prostorno uklapaju u koncepciju pratećih sadržaja (vidikovci, paviljoni, mesta za odmor i slično);
strane vrste (neautohtone vrste i egzote) ne predviđati u programima pošumljavanja i nastojati da se već primenjene vrste zamene autohtonim vrstama;
delove park-šume koji su predviđeni za aktivnu rekreaciju prilagoditi tako da se planirani sadržaji mogu izvesti ne ugrožavajući šumski fond i ne izazivajući sekundarne negativne posledice;
sprečiti izgradnju ili neku sličnu intervenciju svih sadržaja koji bi ugrozili stanje u park-šumi ili zagadili vode, zemljište, biljni i životinjski svet;
od interventnih radova unutar šume predvideti sanitarne seče koje bi se odnosile na sve kategorije zelenila, zatim proredne seče strogo kontrolisati i prihvatiti samo u neophodnom obimu i cilju uzgojnih mera, u cilju obezbeđenja poboljšanja uslova korišćenja i u cilju izgradnje nekih objekata strogo namenjenih posetiocima park-šume (skijaške staze, trim staze, šetne staze itd.);
na degradiranim površinama i u zoni devastacije šume predvideti mere sanacije terena (pošumljavanje, sprečavanje daljeg širenja erozije i svih drugih štetnih uticaja na postojeću i planiranu vegetaciju);
opremiti prostor park-šume informatikom (putokazi, javne karte, signalizacija).
Prostornim planom utvrđuju se sledeće opšte mere zaštite kulturnih dobara i kulturno-istorijskih celina obuhvaćenih I i II stepenom zaštite:
tehnička zaštita i drugi radovi na kulturnim dobrima, odnosno njihovoj zaštićenoj okolini, mogu da se izvode pod uslovima, u postupku i na način utvrđen relevantnim zakonima;
razrada mera i smernica za svako pojedinačno dobro vršiće se kroz izradu odgovarajuće stručne, planske i investiciono-tehničke dokumentacije;
pre izrade projekta zaštite, uređenja i prezentacije kulturnog dobra i njegove zaštićene okoline, kao i izvođenje drugih dopunskih radova na ovom prostoru, neophodno je obezbediti potpunu istraženost kulturnog dobra;
na lokalitetima sa kultruno-istorijskim vrednostima, utvrđenim Prostornim planom, kao i na prostoru koji predstavlja jedinstvenu ambijentalnu celinu sa kulturnim dobrom, ne može se vršiti izgradnja industrijskih, rudarskih, energetskih objekata, stočarskih i životinjskih farmi, infrastrukturnih i drugih objekata koji svojim gabaritom, oblikom i namenom mogu ugroziti kulturno dobro po bilo kom osnovu, odnosno degradirati i narušiti estetiku i ostale prirodne elemente njegove zaštićene okoline.
Opšte mere zaštite važe za celo područje Nacionalnog parka, a nadležne službe opštine Bajina Bašta i Titovo Užice primenjivaće ih i na teritoriji zaštitne zone.
Posebno se zabranjuje:
raskopavanje, rušenje, prepravljanje, preziđivanje, prerađivanje i vršenje bilo kakvih radova koji mogu narušiti svojstva nepokretnih kulturnih dobara;
dislokacija objekata, osim ako su neposredno ugroženi postojećim stanjem;
korišćenje ili upotreba nepokretnih kulturnih dobara u svrhe koje nisu u skladu sa njihovom prirodom, namenom i značajem ili na način koji može dovesti do njihovog oštećenja;
rasparčavanje postojećih zbirki, kolekcija, arhiva i fondova, posebno manastira Rača, ukoliko se nalaze na području Nacionalnog parka, odnosno ukoliko su tematski vezani za područje;
izgradnja individualnih vikend objekata na svim zaštićenim prostorima kulturno-istorijskih celina i u prostoru neposredno uz zaštićena kulturna dobra;
korišćenje naziva, imena i lika kulturnog dobra u komercijalne svrhe, osim po odobrenju organizacije koja štiti kulturna dobra i Nacionalnog parka.
Na površinama I stepena zaštite kulturnog dobra, odnosno na samom kulturnom dobru i njegovoj neposrednoj okolini, dozvoljava se:
otkopavanje terena, uklanjanje drveća i žbunja i drugi radovi na otkrivanju i istraživanju materijalnih ostataka;
uklanjanje stabala i drugog zelenila ukoliko ugrožava kulturno dobro;
izvođenje tehničke zaštite i prezentacije kulturnog dobra (sanacija, rekonstrukcija, odgovarajuće obeležavanje i dr.) prema uslovima utvrđenim opštim merama;
revitalizacija prostora i hortikulturno uređenje;
korišćenje, održavanje i adaptacija postojećih objekata do privođenja prostora trajnoj nameni, ali isključivo u okviru već postojećih gabarita;
otklanjanje u međuvremenu unetih promena koje su doprinele izmeni prirodnih uslova i karaktera sredine;
bilo kakva nova izgradnja i izgradnja infrastrukture do završetka istražnih radova, osim objekata neophodnih za zaštitu, opremu i prezentaciju kulturnih dobara na lokacijama na kojima su prethodno izvršeni istražni radovi.
Na površinama II stepena zaštite kulturnih dobara, odnosno u ambijentalnim celinama – prirodnim prostorima oko nepokretnih kulturnih dobara, dozvoljavaju se sledeći radovi:
rekonstrukcija, održavanje postojećih i izgradnja novih stambenih i pomoćnih objekata u okviru postojećih domaćinstava stalno nastanjenih stanovnika;
izgradnja novih stambenih i drugih objekata, infrastrukturno uređenje i opremanje prostora na lokacijama i na način koji će se definisati detaljnim urbanističkim planom i projektom zaštite i uređenja kulturnog dobra i njegove okoline u skladu sa Prostornim planom.
Imajući u vidu postojeće stanje kulturnih dobara i nedovoljnu istraženost područja Nacionalnog parka u ovoj oblasti, za potrebe sprovođenja mera zaštite, prezentaciju i tretiranje u planskim dokumentima, neophodna su detaljna istraživanja kulturnih dobara Nacionalnog parka i zaštitne zone.
Predeo izuzetnih odlika je područje prepoznatljivog izgleda sa značajnim prirodnim, biološko-ekološkim, estetskim i kulturno-istorijskim vrednostima, koje se tokom vremena razvijalo kao rezultat interakcije prirode, prirodnih potencijala područja i tradicionalnog načina života lokalnog stanovništva.
Predeo izuzetnih odlika može biti prirodni predeo izuzetnih odlika i kulturni predeo izuzetnih odlika:
u predelu izuzetnih odlika zabranjene su radnje i aktivnosti kojima se narušavaju primarne prirodne i stvorene vrednosti i karakter predela.
Na području Predela izuzetnih odlika „Zaovine” zabranjuje se:
U režimu zaštite I stepena:
korišćenje i degradacija svih prirodnih bogatstava i pojava, kao i sve druge aktivnosti u prostoru, osim naučnih istraživanja i kontrolisane edukacije.
U režimu zaštite II stepena:
promena namene površina;
izgradnja svih vrsta objekata, uključujući i privremene objekte za boravak u prirodi, planinarenje, šumarske i objekte koji služe u sportsko-rekreativne svrhe, osim u cilju zaštite i prezentacije prirodnog dobra i funkcionisanja postojećih domaćinstava;
kampovanje;
loženje vatre;
izgradnja infrastrukture i provođenje elektro ili drugih nadzemnih i podzemnih instalacija;
upotreba hemijskih preparata osim u slučajevima kada se ne mogu zameniti odgovarajućim biološkim preparatima;
sakupljanje gljiva, lekovitog bilja, šumskih plodova, puževa, žaba i drugih vrsta koje su pod kontrolom korišćenja i prometa;
izvođenje radova na seči šumskog kompleksa koji mogu izazvati degradiranje i pustošenje šume i ugrožavanje biološke raznovrsnosti;
lov, osim sanitarnog odstrela i planskih aktivnosti na regulisanju brojnosti divljači;
napasanje stoke, osim na postojećim pašnjacima;
sve aktivnosti i radovi koji bi direktno ili indirektno mogli da ugroze prirodne retkosti i njihova staništa.
U režimu zaštite III stepena:
izvođenje radova koji bi mogli da izmene ili naruše geomorfološke, hidrogeološke i hidrološke karakteristike područja (eksploatacija mineralnih i nemineralnih sirovina, otvaranje pozajmišta zemlje i kamena, odlaganje i deponovanje komunalnog i drugog otpada, odlaganje opasnih i štetnih materija i drugo);
izgradnja objekata do donošenja planskog akta, osim adaptacije, sanacije i rekonstrukcije već postojećih i izgradnja novih objekata za potrebe seoskog domaćinstva, a u okviru seoskog gazdinstva, kao i onih koji su predviđeni usvojenim programima, planovima i osnovama;
izgradnja dodatnih infrastrukturnih objekata, osim ako nisu u funkciji efikasnijeg korišćenja postojećih sistema, sa tehnologijom u funkciji zaštite životne sredine i prostora i uz obavezne uslove i mišljenja Zavoda za zaštitu prirode Srbije;
promena namene šumskih površina, kao i korišćenje šuma bez odgovarajuće doznake;
izgradnja septičkih jama propusnog tipa;
deponovanje i skladištenje komunalnog, industrijskog, opasnog i drugog otpada i otpadnih materija;
ispuštanje otpadnih voda u zemljište i vodotoke;
kaptiranje izvora i zahvatanje voda mimo procene i uslova Zavoda za zaštitu prirode Srbije;
otvaranje industrijskih objekata i kapaciteta, stovarišta, magacina, skladišta i sličnih objekata, osim manjih proizvodnih kapaciteta za preradu i skladištenje poljoprivrednih i šumskih proizvoda;
obavljanje šumarskih, poljoprivrednih, tehničkih i zemljanih radova koji mogu narušiti estetske i druge vrednosti zaštićenog prirodnog dobra ili izazvati eroziju.
Na celom zaštićenom prostoru strogo je zabranjeno:
uništavanje i sakupljanje biljnih i životinjskih vrsta koje su zaštićene kao prirodne retkosti, vrsta koje se navode u crvenim knjigama i crvenim listama flore i faune;
uznemiravanje, zlostavljanje, ozleđivanje i iz obesti ubijanje divljih životinja;
sakupljanje ptičijih jaja;
unošenje stranih biljnih i životinjskih vrsta;
nekontrolisano poribljavanje vodotoka i izgradnja ribnjaka;
razoravanje planinskih pašnjaka i livada;
svi oblici intervencija na objektima spomeničkog i etno nasleđa kojima se menja ili narušava njihov spoljni izgled ili umanjuje njihova vrednost;
loženje vatre, osim na mestima određenim za tu namenu.
III. Mere zaštite za Park prirode „Šargan – Mokra Gora”
Park prirode je područje dobro očuvanih prirodnih vrednosti sa pretežno očuvanim prirodnim ekosistemima i živopisnim pejsažima, namenjeno očuvanju ukupne geološke, biološke i predeone raznovrsnosti, kao i zadovoljenju naučnih, obrazovnih, duhovnih, estetskih, kulturnih, turističkih, zdravstveno-rekreativnih potreba i ostalih delatnosti usklađenih sa tradicionalnim načinom života i načelima održivog razvoja:
u parku prirode nisu dozvoljene privredne i druge delatnosti i radnje kojima se ugrožavaju njegova bitna obeležja i vrednosti.
U skladu sa zakonskim odredbama za celo prirodno dobro se propisuju sledeće mere zaštite, odnosno, zabranjuje se:
izgradnja objekata i infrastrukturno opremanje do donošenja planskog akta, osim adaptacije, sanacije i rekonstrukcije već postojećih seoskih, stambenih i turističko-rekreativnih objekata kao i onih koji su predviđeni usvojenim programima, planovima i osnovama;
izgradnja vikend objekata;
promena namene površina, ukoliko nije u skladu sa konceptom korišćenja prostora iz ovog plana i planskim aktima na osnovu njega;
eksploatacija mineralnih i nemineralnih sirovina (osim podzemnih voda) i otvaranje pozajmišta zemlje i kamena;
deponovanje komunalnog, industrijskog, opasnog i drugog otpada i otpadnih materija;
ispuštanje otpadnih voda u zemljište i vodotoke;
izgradnja septičkih jama propusnog tipa;
kaptiranje izvora i zahvatanje voda mimo procene i uslova službe zaštite;
regulacija vodotoka, osim na već oformljenim turističko-rekreativnim punktovima, i antibujičnih radova;
uništavanje flore i uznemiravanje faune na celom prostoru, kao i branje i uništavanje, Uredbom Vlade Republike Srbije posebno zaštićenih vrsta flore i faune;
unošenje stranih vrsta flore i faune;
nekontrolisano poribljavanje vodotoka;
svi radovi i intervencije kojima se menja hidrološki režim voda;
izgradnja ribnjaka;
razoravanje planinskih pašnjaka i livada;
čista seča šumskih površina;
seča pojedinačnih starih stabala, impozantnih dendrometrijskih karakteristika;
oštećenje spomenika tehničke kulture i njihovo korišćenje suprotno aktu o njihovoj zaštiti;
svi oblici intervencija na objektima spomeničkog i etno nasleđa kojima se menja ili narušava njihov spoljni izgled ili umanjuje njihova vrednost;
loženje vatre, osim na mestima određenim za tu namenu.
Pored mera propisanih za celo prirodnog dobro, za lokalitete pod režimom zaštite II stepena se propisuju i dodatne mere zaštite kojima se zabranjuje:
izvođenje radova na seči šumskog kompleksa, osim uzgojno-sanitarnih radova;
lov, osim sanitarnog odstrela i planskih aktivnosti na regulisanju brojnosti divljači;
kampovanje;
uklanjanje autohtone vegetacije priobalja;
loženje vatre;
izgradnja bilo kakvih objekata, osim u cilju zaštite i prezentacije prirodnog dobra, kao i rekonstrukcije i sanacije postojećih;
napasanje stoke, osim na postojećim pašnjacima;
upotreba hemijskih preparata osim u slučajevima kada se ne mogu zameniti odgovarajućim biološkim preparatima;
zahvatanje površinskih i podzemnih voda;
nekontrolisano branje i sakupljanje flore i faune;
sve aktivnosti koje mogu dovesti do oštećenja ili degradacije objekata geonasleđa;
ribolov u periodu od narednih pet godina.
Na površinama u režimu zaštite III stepena primenjuju se mere koje su propisane za celo zaštićeno prirodno dobro.
U skladu sa zakonskim odredbama za celo prirodno dobro su predložene sledeće mere zaštite, odnosno, u okviru Parka prirode „Zlatibor” se zabranjuje:
izgradnja objekata i infrastrukturno opremanje do donošenja planskog akta, osim adaptacije, sanacije i rekonstrukcije već postojećih seoskih, stambenih i turističko-rekreativnih objekata kao i onih koji su predviđeni usvojenim programima, planovima i osnovama i izgradnja seoskih domaćinstava u seoskim atarima;
izgradnja nadzemnih energetskih i drugih vodova, (osim rekonstrukcije);
izgradnja vikend objekata, osim u seoskim atarima i u skladu sa planskom dokumentacijom;
promena namene površina, osim ukoliko to nije u skladu sa režimima zaštite i korišćenja prostora i planskim aktima;
eksploatacija mineralnih i nemineralnih sirovina i otvaranje pozajmišta zemlje i kamena (osim ranije započetih radova na eksploataciji);
otvaranje površinskih kopova;
trajno deponovanje jalovine;
deponovanje komunalnog, industrijskog, opasnog i drugog otpada i otpadnih materija;
ispuštanje otpadnih voda u zemljište i vodotoke;
izgradnja septičkih jama propusnog tipa;
kaptiranje izvora i zahvatanje voda mimo procene i uslova službe zaštite;
regulacija vodotoka, osim na već oformljenim turističko-rekreativnim punktovima, i antibujičnih radova;
uništavanje i uznemiravanje flore i faune na celom prostoru,
sakupljanje vrsta koje su prirodne retkosti kao i uništavanje njihovih staništa;
unošenje stranih (alohtonih) vrsta flore i faune;
nekontrolisano poribljavanje vodotoka;
svi radovi i intervencije kojima se menja hidrološki režim voda;
izgradnja ribnjaka;
razoravanje planinskih pašnjaka i livada;
čista seča šumskih površina;
seča pojedinačnih starih stabala, impozantnih dendrometrijskih karakteristika;
oštećenje spomenika kulture i njihovo korišćenje suprotno aktu o zaštiti;
svi oblici intervencija na objektima spomeničkog i etno nasleđa kojima se menja ili narušava njihov spoljni izgled ili umanjuje njihova vrednost;
loženje vatre, osim na mestima određenim za tu namenu.
Pored mera propisanih za celo prirodnog dobro, za lokalitete pod režimom zaštite II stepena predložene su i dodatne mere zaštite kojima se zabranjuje:
izvođenje radova na seči šumskog kompleksa, osim uzgojno-sanitarnih radova;
lov, osim sanitarnog odstrela i planskih aktivnosti na regulisanju brojnosti divljači;
kampovanje;
uklanjanje autohtone vegetacije;
loženje vatre;
izgradnja bilo kakvih objekata, osim u cilju zaštite i prezentacije prirodnog dobra, kao i rekonstrukcije i sanacije postojećih;
napasanje stoke, osim na postojećim pašnjacima;
upotreba hemijskih preparata osim u slučajevima kada se ne mogu zameniti odgovarajućim biološkim preparatima;
zahvatanje površinskih i podzemnih voda;
nekontrolisano branje i sakupljanje flore i faune;
sve aktivnosti koje mogu dovesti do oštećenja ili degradacije objekata geonasleđa;
ribolov u periodu od 10 godina.
Kao opšta mera zaštite biološke raznovrsnosti Planskog područja preporučuje se dosledna primena postojećih mera obuhvaćenih nacionalnom zakonskom regulativom; Zakona o zaštiti životne sredine i Zakona o zaštiti prirode (u pripremi), Uredbe o zaštiti prirodnih retkosti, Uredbe o stavljanju pod kontrolu korišćenja i prometa divljih biljnih i životinjskih vrsta, Zakona o lovstvu, Zakona o ribarstvu, kao i primena mera iz okvira međunarodnih ugovora i konvencija prihvaćenih ili ratifikovanih od strane države.
U okviru planskog područja, područja NP „Tara”i PP „Šargan – Mokra Gora” predstavljaju naročito značajna područja za zaštitu i očuvanje divljih biljnih i životinjskih vrsta i njihovih staništa, koja su uvrštena u međunarodnu ekološku Emerald mrežu. Kao jedan od kriterijuma za odabir područja u ovu mrežu je i njihov značaj na međunarodnom nivou (NP „Tara” je važno područje za biljke – Important Plant Area, ptice – Important Bird Area i leptire – Prime Butterfly Areas, dok je PP „Šargan – Mokra Gora” važno područje za ptice). Za očuvanje dnevnih leptira je značajno i područje Zlatibora, koje je uvršteno u međunarodno značajna PBA područja.
U biogeografskom pogledu, Plansko područje pripada istočno-dinarskoj provinciji ilirskog podregiona, srednjeevropskog regiona. Područje Tare, Zaovina i Mokre gore sa okolnim kanjonima predstavlja sistem raznovrsnih i često kontrastnih predela, od onih koji po svojoj strukturi podsećaju na borealne tajge sa tresetištima, preko tipičnih srednjeevropskih listopadnih šuma do submediteranskih krečnjačkih ili serpentinskih kamenjara i stena. Upravo ove osobine ekosistema čitavog područja, na prvom mestu njihova očuvanost i veliki predeoni, ekosistemski, specijski a s tim u vezi i genetički diverzitet svrstavaju ovaj deo Srbije u region od međunarodnog značaja za zaštitu biljaka (IPA – Important Plant Area područje).
Za čitavo Plansko područje kao opšta konstatacija važi da je jedinstveni refugijum tercijerne flore kod nas.
Područje predstavlja jedan od centara visokog diverziteta sisara u Srbiji, i prostor od izuzetnog značaja za očuvanje i zaštitu retkih i ugroženih vrsta.
Bogatstvo faune ptica opredeljuje ovaj prostor kao IBA područje (Important Bird Area), što mu daje poseban značaj u sferi očuvanja i zaštite vrsta ptica i njihovih staništa.
Stoga je od izuzetnog značaja očuvanje postojećeg diverziteta i mozaičnosti staništa, kao baze izuzetno raznovrsne faune. U tom smislu je važno sačuvati postojeće prostrane komplekse autohtonih šuma. Stanovnici šumskih staništa su u većoj meri specijalizovani, te se teže prilagođavaju promeni stanišnih režima, za razliku od vrsta poluotvorenih i otvorenih terena koje po pravilu odlikuje veća ekološka plastičnost. Potrebno je imati u vidu i funkcionalni značaj pojedinačnih šumskih kompleksa u smislu sezonske dinamike pojedinih faunističkih grupa (mešovite borove šume za faunu ptica npr.) ili ekoloških koridora i pribežišta za sisare, ptice ili vodozemce.
Poželjno je zadržati postojeću metodologiju tzv. „prebirne seče” u eksploataciji šumskih drvnih resursa, kao primer pozitivne prakse koja doprinosi očuvanju biodiverziteta i kompaktnih šumskih površina.
Takođe je potrebno očuvati i postojeće komplekse pod pašnjacima i livadama, da bi se sačuvali karakteristični stepski elementi faune, naročito kao staništa određenih vrsta sisara, ptica i gmizavaca. U tom smislu, a u skladu sa strateškim opredeljenjem ka stimulisanju tradicionalnih oblika stočarstva na Planskom području, potrebno je favorizovati ispašu na takvim terenima, kao vid sprečavanja prirodnih sukcesija i obrastanja livadskih ekosistema. Takođe, pošumljavanja bi bilo uputno vršiti prevashodno u cilju zaštite zemljišta od erozije, i na već postojećem šumskom zemljištu.
Eventualnu izgradnju nove i proširenje postojeće turističke infrastrukture i objekata treba pažljivo planirati, pogotovo u pogledu njihove lokacije i predviđenih kapaciteta. Poželjno bi bilo locirati namenske objekte u sklop već postojećih naselja. Treba izbegavati izgradnju smeštajnih kapaciteta na potpuno novim lokacijama, što bi zahtevalo izgradnju kompletno nove saobraćajne i logističke infrastrukture, i rašćišćavanje i uređivanje građevinskog zemljišta.
Slično važi i za eventualnu izgradnju nekih industrijskih kapaciteta i unapređenje i dogradnju postojeće saobraćajne infrastrukture. U tom slučaju je neophodno predvideti moguće uticaje na celokupnu faunu, moguće zagađenje zemljišta i voda i adekvatne mere zaštite. Posebno treba obratiti pažnju na povećanu fragmentaciju staništa, izmene vodnog režima i presecanje tradicionalnih migratornih puteva. Negativni efekti u ovom smislu naročito pogađaju slabije vagilne organizme, kakvi su vodozemci i gmizavci. Pri projektovanju novih saobraćajnica bi trebalo primeniti nova tehnička rešenja za umanjenje ovih i drugih negativnih efekata.
Neophodno je izričito zabraniti izgradnju kamenoloma na teritoriji zaštićenih prirodnih dobara, a pogotovo u kanjonima i klisurama. Ovakva mesta po pravilu predstavljaju krajnje specifična staništa sa isto tako specifičnom i jedinstvenom florom, vegetacijom i faunom, zatim svojevrsne refugijume i ekološke (komunikacione) koridore, te se njihovoj zaštiti mora posvetiti naročita pažnja.
Izgradnju većih hidroenergetskih objekata i formiranje većih hidroakumulacija treba zabraniti, naročito na manjim vodotocima, u klisurama i kanjonima. Eventualnu izgradnju mini-hidroelektrana i delimičnih vodouspora dozvoliti tek nakon detaljnih analiza.
VI. MERE ZAŠTITE KULTURNIH DOBARA na planskom području
Za proglašena i evidentirana nepokretna kulturna dobra (arheološka nalazišta, spomenike kulture, prostorne celine) u okviru Prostornog plana, utvrđuju se sledeće osnovne mere zaštite:
očuvanje izvornog izgleda arhitekture, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala i stilskih karakteristika;
zabrana radova koji mogu ugroziti statičku bezbednost nepokretnog kulturnog dobra;
zabrana popravke, dogradnje i nadgradnje;
očuvanje funkcija i namene;
zabrana skladištenja materijala i stvaranje deponija;
zabrana izgradnje objekata koji svojom arhitekturom, gabaritom i visinom ugrožavaju kulturno dobro;
zabrana gradnje objekata trajnog ili privremenog karaktera koji nisu u funkciji kulturnog dobra;
izgradnja objekata infrastrukture dozvoljena je samo pod uslovima i nadzorom nadležne ustanove zaštite;
izvođenje građevinskih radova i promena oblika terena dozvoljavaju se samo uz očuvanje izvorne matrice, vegetacije i prethodno obezbeđenih arheoloških istraživanja;
zabranjuje se neovlašćeno kopanje na arheološkom lokalitetu, odnošenje kamena i zemlje sa nalazišta;
zabranjuje se promena konfiguracije terena na arheološkom lokalitetu;
zabranjuje se izgradnja objekata na arheološkom lokalitetu;
zabranjuje se gradnja infrastrukture, industrijskih objekata i postrojenja na arheološkom lokalitetu;
zabranjuje se neovlašćeno prikupljanje pokretnog arheološkog materijala;
zabranjuje se prosipanje i odlaganje otpadnih i štetnih materija na arheološkom lokalitetu;
zabranjuje se odnošenje nadgrobnika i prekopavanje grobova.
Opšte mere i uslovi zaštite i korišćenja nepokretnih
kulturnih dobara i njihove zaštićene okoline
Osnovna mera zaštite je obavljanje kontinuiranih istraživanja, evidentiranja, dokumentovanja i utvrđivanje statusa spomenika kulture.
Opšte mere i uslovi zaštite i korišđenja spomenika kulture i njihove zaštićene okoline podrazumevaju da:
zabranjuje se rušenje, prepravljanje, raskopavanje, preziživanje ili vršenje drugih radova koji direktno narušavaju ili mogu ugroziti svojstva nepokretnog kulturnog dobra;
zabranjuje se korišćenje ili upotreba nepokretnog kulturnog dobra u svrhe koje nisu u skladu sa njegovom prirodom, namenom i značajem ili na način koji može da dovede do njihovog oštećenja;
nepokretna kulturna dobra, evidentirana dobra pod prethodnom zaštitom i njihovoj zaštićenoj okolini, kao i prostorno kulturno-istorijske celine moraju biti premet posebne pažnje i kroz izradu planova nižeg reda u skladu sa posebnim uslovima i merama zaštite koje propisuje nadležni zavod za zaštitu.
Posebne mere i uslovi zaštite i korišćenja kulturnog nasleđa
a) Posebne mere i uslovi zaštite i korišćenja nepokretnih kulturnih dobara
Na samom nepokretnom kulturnom dobru i njegovoj neposrednoj okoloni ne dozvoljava se:
menjanje horizontalne i vertikalne regulacije nepokretnog kulturnog dobra;
izvođenje radova koji bi ugrozili njegov integritet, odnosno spomenička svojstva i vrednosti, ali ni formu, stilske odlike, konstruktivni sistem, materijalizaciju;
prema Zakonu o kulturnim dobrima, član 7 : „Kulturno dobro i dobro koje uživa prethodnu zaštitu ne sme se oštetiti, uništiti, niti se bez saglasnosti, u skladu sa odredbama ovog zakona, može menjati njegov izgled, svojstvo ili namena.”
Ali, dozvoljavaju se:
radovi na nepokretnom kulturnom dobru koji će dovesti do poboljšanja sanitarnohigijenskih uslova korišćenja, s tim da oni ne naruše integritet kulturnog dobra i ne izazovu vidljive promene na objektu;
kada su u pitanju nepokretna kulturna dobra i evidentirana dobra pod prethodnom zaštitom, mere i uslovi tehničke zaštite i druge intervencije raditi u skladu sa preporukama nadležnog zavoda za zaštitu.
Posebnim merama i uslovima zaštite i korišćenja nepokretnih kulturnih dobara definiše se i sledeća preporuka:
promena namene spomenika kulture mora biti u skladu sa vrednostima koje objekat poseduje, prvobitnom namenom i kapacitetom objekta.
„Zaštita spomenika kulture koji poseduje kulturne vrednosti je obično propraćena pronalaženjem društveno, kulturno ili ekonomski opravdane funkcije. U nekim slučajevima dogradnja i nadogradnja mogu biti prihvatljive ako je to potrebno da bi se obezbedila kontinuirana upotreba, ili ako je to kulturno poželjno, ili kada zaštita spomenika kulture ne može drugačije biti sprovedena u delo.
Svaka intervencija mora biti minimalna i ne sme umanjiti vrednost spomenika kulture. Svaka dogradnja ili nadogradnja mora se dovoljno razlikovati da bi se tumačila kao novosagrađeni deo” (Povelja o konzervaciji dobara od kulturnih vrednosti , član 20).
Nove funkcije i aktivnosti moraju biti kompatibilne sa karakterom istorijskog grada ili urbanog područja da ne bi ugrozile njegove vrednosti. „Adaptacija je prihvatljiva jedino kada minimalno utiče na kulturno značenje objekta. Adaptcija treba da obuhvati minimalne promene na postojećoj strukturi i materijalima i to nakon što se uzmu u obzir i alternativna rešenja.” (Bura povelja, član 21).
Posebne mere i uslovi zaštite arheoloških lokaliteta
Posebne mere i uslovi zaštite arheoloških lokaliteta se prvenstveno odnose na arheološke lokalitete koji su do sada evidentirani na području plana, kao i one koji mogu biti vremenom otkriveni i one podrazumevaju da:
arheološki lokaliteti se ne smeju uništavati i na njima se ne mogu vršiti neovlašćena prekopavanja dubine preko 30 cm;
u slučaju trajnog uništavanja ili narušavanja arheološkog lokaliteta zbog investicionih radova, sprovodi se zaštitno iskopavanje o trošku investitora;
u neposrednoj blizini arheoloških lokaliteta ivesticioni radovi se sprovode uz povećane mere opreza, prisustvo i kontrolu nadležnih službi;
ukoliko se tokom radova naiđe na arheološke predmete ili građevinske strukture izvođač radova je dužan da odmah, bez odlaganja, prekine radove i obavesti nadležni zavod za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu i da preduzme mere da se nalaz ne uništ i i ne ošteti, te da se sačuva na mestu i položaju na kome je otkriven;
dozvoljava se infrastrukturno opremanje prostora arheoloških lokaliteta i njihovo ureženje prema posebnim uslovima i stručnom mišljenju koje donosi nadležna služba zaštite.
Kao posebne celine koje zahtevaju hitnu izradu planova nižeg reda treba izdvojiti područje „Šarganske osmice” (Mokru Goru, stanicu Šargan-Vitasi) i centar sela Kremna.
Mokra Gora, kao celina sa svojevrsnom saobraćajno-turističkom atrakcijom, sa stanovišta službe zaštite nepokretnih kulturnih dobara, kao i zaštite prirode, prilično je devastirana, usled čega bi trebalo, novim planovima detaljne regulacije, sprečiti dalje devastiranje područja i pravilno usmeriti nove akcije.
Kremna, nekada velika i važna karavanska stanice na putu prema Bosni i Crnoj Gori, danas su relativno slabo naseljena i samim tim prepuštena stihijskom propadanju. Iz perioda razvijenog kiridzijskog transporta robe sačuvan je jedan objekat (Moljkovića han), koji je služio za predah i noćenje kiridzija. Pored podataka iz XIX veka, o naseljenosti sela Kremna u znatno ranijem periodu govore brojni arheološki lokaliteti, čije istraživanje bi moglo da pruži dragocene podatke za istoriju šireg područja.
X MERE ZAŠTITE životne sredine
Zaštita životne sredine na području Prostornog plana zasniva se na konceptu održivog razvoja, usklađivanju korišćenja prostora sa mogućnostima i ograničenjima prirodnih i stvorenih vrednosti (ustanovljeni režimi i mere zaštite) i sa potrebama socijalnog i ekonomskog razvoja, polazeći od načela prevencije i sprečavanja zagađivanja životne sredine i načela integralnosti, što znači obavezno uključivanje uslova zaštite životne sredine u sve planove/programe odnosno aktivnosti/sadržaje (elementi zaštite i unapređenja kvaliteta životne integralno su ugrađeni u sve planirane aktivnosti i sadržaje na prostoru Plana).
Ovaj cilj će se realizovati primenom posebnih mera koje su u vezi sa zaštitom životne sredine, datih po elementima, ali i mera koje se mogu iskazati u odnosu na kategorizaciju životne sredine koja je urađena za potrebe Plana. Mere zaštite, prema izvršenoj kategorizaciji, bi bile:
Za objekte i delatnosti u III kategoriji životne sredine treba obezbediti takva rešenja i opredeljenja kojima se sprečava dalja degradacija i umanjuju efekti ograničavanja razvoja. Sanirati i revitalizovati degradirane i ugrožene ekosisteme i sanirati posledice zagađenja, u cilju stvaranja kvalitetnije životne sredine.
U područjima IV kategorije treba sprečiti dalju degradaciju i obezbediti poboljšanje postojećeg stanja, kako bi se umanjila degradiranost životne sredine kao ograničavajućeg faktora razvoja. Odrediti najadekvatniji način korišćenja prirodnih resursa i prostora sa ciljem očuvanja prirodnih vrednosti i unapređenja životne sredine.
Za lokacije koje se nalaze u V kategoriji potrebno je obezbediti rešenja kojima se eliminišu ili umanjuju postojeći izvori negativnih uticaja odnosno uvećavaju pozitivni kao komparativna prednost u planiranju razvoja. Rezervisati i čuvati područja od zagađivanja.
Područja VI, VII i VIII kategorije su značajna sa ekološkog aspekta i u njima treba obezbediti takva rešenja kojima se zadržava postojeće stanje kvaliteta životne sredine i štite prirodno vredni i očuvani ekosistemi.
Zaštita vazduha ostvaruje se preduzimanjem mera sistematskog praćenja kvaliteta vazduha, smanjenjem zagađivanja vazduha zagađujućim materijama ispod propisanih graničnih vrednosti imisije, preduzimanjem potrebnih mera za smanjenje emisije, kao i praćenjem uticaja zagađenog vazduha na zdravlje ljudi, prirodna dobra i životnu sredinu. Potrebno je preduzeti sledeće mere zaštite vazduha:
smanjenje emisije štetnih gasova pri istraživanjima i eksploataciji prirodnih resursa (kamenolomi, krečane, strugare i dr);
zabranjeno je otvaranje industrijskih objekata i kapaciteta, stovarišta, magacina, skladišta i sličnih objekata u kojima se vrši emisija zagađujućih materija iznad zakonom propisanih vrednosti.
Zaštita voda i njihovo korišćenje ostvaruje se u okviru integralnog upravljanja vodama sprovođenjem mera za očuvanje površinskih i podzemnih voda i njihovih rezervi, kvaliteta i količina. Vode se mogu koristiti, a otpadne vode ispuštati uz primenu odgovarajućeg tretmana, na način i do nivoa koji ne predstavlja opasnost od zagađivanja. Mere zaštite voda obezbeđuju sprečavanje ili ograničavanje unošenja u vode opasnih, otpadnih i drugih štetnih materija, praćenje i ispitivanje kvaliteta površinskih i podzemnih voda, kao i kvaliteta otpadnih voda i njihovo prečišćavanje. Kao mere zaštite voda moraju se preduzeti sledeće aktivnosti:
obavezno je očuvanje kvaliteta površinskih i podzemnih voda u skladu sa zahtevanom klasom kvaliteta, u skladu sa Uredbom;
upuštanje otpadnih voda iz privrednih objekata u prirodne recipijente i zemljište nije dozvoljeno bez prethodnog tretmana na postrojenjima za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV). Kvalitet prečišćenih voda mora da zadovolji propisanu kategoriju kvaliteta recipijenta;
sprovesti sanitaciju naselja, odnosno sanaciju i revitalizaciju objekata i opreme vodovodne infrastrukture, napraviti prioritete po naseljima, odnosno zaseocima, i izgradnja novih objekata u skladu sa sanitarno-tehničkim uslovima izgradnje i uređenja;
zabranjena je izgradnja septičkih jama propusnog tipa;
zabranjuje se kaptiranje izvora i zahvatanje voda mimo procene i uslova službe zaštite;
za područja na kojima se nalaze izvorišta koja se koriste ili su planirana za snabdevanje vodom za piće, potrebno je ustanoviti zone sanitarne zaštite, a u skladu sa odgovarajućom zakonskom regulativom;
potrebno je zabraniti sve radove i intervencije kojima se menja hidrološki režim voda, u meri koja prevazilazi uslove koji se zadaju od strane nadležne vodoprivredne organizacije i nadležnog zavoda za zaštitu prirode;
sve aktivnosti u prostoru koje utiču na promenu kvaliteta vode u vodonosnim slojevima ili površinskim tokovima, moraju biti zabranjene; Zemljište i vodene površine u području zaštite izvorišta vodosnabdevanja moraju biti zaštićeni od namernog ili slučajnog zagađivanja i drugih uticaja koji mogu nepovoljno delovati na izdašnost izvora i zdravstvenu ispravnost vode;
problem odvođenja otpadnih voda turističkih lokaliteta i centara rešavati preko uređaja za biološko prečišćavanje ili betonskim vodonepropusnim septičkim jamama koje će se periodično prazniti cisternama, angažovanjem nadležne komunalne organizacije;
sprovoditi kontrolu sistema organizacije i rada stočnih farmi s ciljem zaštite podzemnih i površinskih voda od neadekvatnog načina odlaganja čvrstih i tečnih otpadaka;
poboljašanje sistematskog merenja i osmatranja kvaliteta površinskih voda, kao vid kontrole, uvođenjem novih tzv. sistema zasebnih mernih stanica (mernih mesta) sa ili bez kontinualne registracije podataka i sa rezervnim (dopunskim) mestima za povremena ili ad hoc merenja radi potpunijeg uvida u kvalitet voda. Na taj način će se povećati kvalitet i pouzdanost informacija i obuhvatiti veći prostor;
sprovođenje postupka procene uticaja na životnu sredinu i izrada studije u kojoj će biti definisane mere i u vezi sa zaštitom voda (način odvođenja otpadnih voda, tretman, i dr.) za planirane turističke kapacitete, kao i za postojeće koji su sagrađeni bez dozvole na celoj teritoriji Plana, a kojih se investitor mora strogo pridržavati.
Zaštita, korišćenje i uređenje zemljišta i dobara od opšteg interesa obuhvata očuvanje produktivnosti, strukture i slojeva tla, kao i prirodnih i prelaznih oblika i procesa. Na površini zemljišta mogu se obavljati aktivnosti i odlagati materije koje ne zagađuju ili oštećuju zemljište (prekomerne upotrebe agrohemijskih sredstava, neplanske izgradnje i sl). Mere zaštite obuhvataju:
potrebno je vršiti strogo kontrolisanu upotrebu hemijskih sredstava u poljoprivredi u cilju zaštite zemljišta i voda od zagađivanja;
sprovođenje rekultivacije i revitalizacije svih privremenih pozajmišta i majdana koji su prestali sa radom, u skladu sa Zakonom u rudarstvu, koji posebno naglašava obavezu rekultivacije degradiranog zemljišta. Dozvoljeno korišćenje mineralnih sirovina se mora odvijati paralelno sa remedijacijom degradiranih površina u funkciji zaštite životne sredine;
sprečavanje neplanskog pretvaranja poljoprivrednog u građevinsko zemljište, čime je inicirana neželjena promena namene prostora i čime su zauzeti veoma atraktivni lokaliteti.
Upravljanje otpadom sprovodi se po propisanim uslovima i merama postupanja sa otpadom u okviru sistema sakupljanja, transporta, tretmana i odlaganja otpada, uključujući i nadzor nad tim aktivnostima i brigu o postrojenjima za upravljanje otpadom. Organizovati sistem selektivnog prikupljanja otpada, njegovog razvrstavanja i uvođenja u sistem reciklaže. Mere zaštite podrazumevaju sledeće aktivnosti:
zabranjeno je trajno deponovanje otpada na celom području Plana;
ukloniti postojeća smetlišta otpada na celom području Plana i izvršiti sanaciju i rekultivaciju zemljišta u skladu sa standardima – izrada projekta sanacije i rekultivacije neuređenih odlagališta otpada;
sakupljanje otpadnih materijala u zoni turističkih centara vršiti u kontejnere koji će se postaviti na adekvatne lokacije i periodično, po odgovarajućem sistemu, prazniti od strane komunalnih službi. Na svakom izletištu i značajnijem mestu potrebno je obezbediti kante (kontejnere) za otpatke;
uspostavljanje saradnje u oblasti upravljanja otpadom na regionalnom nivou uz postojanje pojedinačne odgovornosti (saradnja opština na organizovanju sakupljačkih stanica za prihvatanje kabastog i reciklirajućeg kućnog otpada).
Zaštita prostora primarnog ekološkog i estetskog značaja se sprovodi kroz prioritetnu zaštitu postojećih otvorenih prostora i predela. Uslove uređivanja i građenja prilagoditi očuvanju, unapređenju i afirmaciji njihove ekološke vrednosti i lokalne tradicije.
XI MERE ZAŠTITE OD ELEMENTARNIH NEPOGODA, TEHNIČKO – TEHNOLOŠKIH NESREĆA I ODBRANA ZEMLjE
I. Elementarne nepogode i tehničko – tehnološke nesreće
Stepen ugroženosti od elementarnih nepogoda je znatan, a u prvom redu se odnosi na opasnost od: šumskih požara, grmljavina, električnog pražnjenja, vetroloma, snežnih nanosa i lavina, opasnosti od saobraćajnih katastrofa, zemljotresa, rušenja brana akumulacije HE Bajina Bašta, erozija i bujica, odrona i dr.
Izrazito velika šumovitost terena, oko 80% većinom četinara, uslovljava veliku opasnost kako od antropogenih slučajnih ili namernih požara, tako i od prirodnih šumskih požara. Grmljavine sa električnim pražnjenjem javljaju se 15 dana godišnje u proseku, u proleće i leto, sa 45 prosečnih udara groma u stabla.
Da bi se obezbedila zaštita šumskog fonda, materijalnih dobara i ljudskih života od požara, potrebno je sprovesti adekvatne mere zaštite službe obaveštenja i uzbunjivanja. Mere protivpožarne zaštite sprovoditi u skladu sa usvojenim elaboratom protivpožarne zaštite za područje Nacionalnog parka i ostala zaštićena područja.
Preventivna mera zaštite od požara je primena protivpožarnih mera u fazi izbora konkretnih sadržaja, namene površina i saobraćajnih rešenja u skladu sa odredbama Zakona o zaštiti od požara. Za predmetni prostor najveću opasnost za izbijanje i širenje požara predstavljaju šume, koje zahvataju najveći deo područja.
Za preventivnu zaštitu od požara, kao i njegovo uspešno eliminisanje, primenjivaće se Zakonom utvrđene mere i kriterijumi protivpožarne zaštite uz sledeće mere:
obezbeđivanje saobraćajne pristupačnosti svih delova šuma, obezbeđivanje tehničke vode crpljenjem iz potoka i izvorišta koja se ne koriste za vodosnabdevanje pijaćom vodom;
plansko ostavljanje protivpožarnih barijera (pruga i progala) pri seči i novom pošumljavanju;
organizovanje službe za osmatranje i javljanje;
pokrivanje svih suprastruktura propisanom protivpožarnom zaštitom.
Ostale moguće tehničke katastrofe koje za posledicu imaju pojavu požara, kao i zaštitu od eksplozija, trovanja, kontaminacije i dr. sprečiti i sprovoditi primenom zakonske regulative za
svaku od tih oblasti.
Planinski klimat Tare sa prosečno 106 dana godišnje sa snežnim pokrivačem, nekada i 150 dana od novembra do maja i prosečnom visinom snega od 1 m, u pojedinim zonama i preko 3 m, često uslovljava izolaciju planinskih naselja i otežava saobraćajne veze. U vreme topljenja snega javljaju se usovi, lavine, na strmijim padinama preko 30% i čistim odsecima. U zonama odseka javljaju se točila, sipari i manja klizišta koja ugrožavaju saobraćajnice, u kanjon Dervente i Drine, što uz snežne nanose i u danima sa maglom može da dovede do težih saobraćajnih nesreća sa većim ljudskim i materijalnim žrtvama. Područje Mokre Gore (Kršanje i Panjak) su, takođe, klizištima ugrožene zone.
Radi zaštite od ovih vidova elementarnih nepogoda, uklanjanje posledica i uzroka, predviđene su mere zaštite kao što su: služba održavanja glavnih putnih pravaca između naselja i turističkih punktova; saniranje odrona, klizišta, postavljanje zaštitnih mreža, podzida, pošumljavanje i dr.
Klizišta su posmatrana kao ograničavajući faktor za planiranje i korišćenje zemljišta, planiranje urbanih sadržaja, odnosno projektovanje i izgradnju objekata, u zavisnosti da li su aktivna umerena ili sanirana.
Prostori koji su zahvaćeni radom klizišta, naročito aktivnih, predstavljaju apsolutno nepovoljne terene za bilo kakvu gradnju, te istu treba u potpunosti isključiti i zabraniti. Drugu grupu nepovoljnih terena obuhvataju tereni ranijih, umerenih klizišta. Korišćenje ovih terena za građenje, zahteva prethodnu temeljnu pripremu terena nizom sanacionih i meliorativnih mera, a sve u cilju poboljšanja stabilnosti padina i obezbeđenja objekata na njima.
U cilju povećanja ukupne bezbednosti i stabilnosti terena, kako zbog postojećih, tako i zbog planiranih objekata, jedno od planskih rešenja podrazumeva izradu „Katastra klizišta i nestabilnih padina” kao bazne i stručne dokumentacije za racionalno korišćenje prostora. Osim što ukazuje gde su ove pojave zastupljene, katastar bi uz odgovarajuće inženjersko-geološke podloge i stručnu analizu prikupljenih podataka služio za propisivanje uslova za planiranje, projektovanje i građenje, ali i za saniranje područja zahvaćenih ovim procesima čime bi se trajno mogle propisati mere zaštite. Radi sprovođenja svih ovih mera na teritoriji opštine, potrebno je učešće celokupne lokalne samouprave uz određene planske aktivnosti, koje bi Prostorni plan opštine učinile primenjivim.
Vetrolomi. Radi prevencije delovati kroz službu obaveštenja i otklanjati nastale posledice (uklanjanje srušenih stabala, kamenja i dr.).
Opasnost od erozije i bujica je znatna ne toliko po ljudska staništa, koliko po šteti od odnošenja tla. Erozija je najveća u zaštitnoj zoni i nastala je antropogenim uticajem. Planinske bujice odnose znatan materijal slivu reke Drine i Đetinje. Samo Derventa odnese 29600 m 3 materijala godišnje ili 925 m 3/km 2.
Radi zaštite od erozije i bujica predviđene su mere zaštite u vidu sprečavanja širenja erozionih i bujičnih žarišta i sanacije postojećih kriza antierozione mere i radove, kao što su pošumljavanje žarišnih zona, sprečavanje neadekvatne obrade zemljišta (atari naselja), postavljanje pletera, gradona i dr.
Izvršiti uređenje slivova najvećih bujičnihi tokova Dervente, Belog Rzava i Rače kroz realizaciju kompleksnih mera u cilju efikasne zaštite od erozije i bujičnih poplava (realizacijom bioloških, tehničkih, biotehničkih i administrativnih mera.
Nivo ugroženosti od zemljotresa je u zoni 6–7 stepeni MKS pa se moraju poštovati mere zaštite pri gradnji objekta u trusnim područjima za najniži stepen zaštite 7 stepeni, što podrazumeva odgovarajuću gradnju, izbor materijala i dr. Mada je stepen seizmičnosti mali, u cilju najekonomičnije i najadekvatnije zaštite, prvenstveno se treba opredeliti za objekte građene od prirodnih materijala (drvo, kamen i dr.). Ova mera je u skladu sa drugim elementima planiranja i korišćenja područja Nacionalnog parka.
Osnovna mera za sprečavanje opasnosti od rušenja brana je izbegavanje lociranja objekta u zoni udarnog talasa. Zaštita od akcidenata će se ostvariti definisanjem mera i postupaka za moguće akcidente, a smanjenje rizika od neželjenih posledica će se obavljati:
redovnim i vanrednim oskultacionim osmatranjem i sistematskom kontrolom vodozahvatnih objekata i brane;
obezbeđenjem infrastrukture i opreme za edukaciju, obaveštavanje, uzbunjivanje i evakuaciju stanovništva u slučaju zarušavanja brane ili najava mogućeg narušavanja statičke stabilnosti brane;
markiranjem na terenu kota nivoa mogućeg poplavnog talasa;
određivanjem zona različitih nivoa rizika sa posebnim uslovima i zahtevima za planiranje i izgradnju.
Zaštita od biljnih i životinjskih štetočina sprovodiće se u okviru mera gazdovanja šumskim, lovnim i ribolovnim osnovama, saglasno propisima od zaštite od kalamita, i na način da ne ostavi negatovne posledice na biljni i životinjski svet. Nadležni organi obezbediće, u saradnji i u dogovoru sa korisnicima područja, a u skladu sa propisima, svaku u okviru svojih ovlašćenja:
praćenje stanja i organizovanu zaštitu od biljnih i životinjskih štetočina šuma, pašnjaka, livada i drugih poljoprivrednih površina i dr. Uz primenu kontrolisanih mehaničkih, bioloških i drugih mera, koje nisu u suprotnosti sa merama zaštite prirode i životne sredine i neće ostaviti negativne posledice na stanovništvo;
organizovanje lokalne službe civilne zaštite za praćenje stanja, ostvarivanje preventivnih mera i preuzimanje aktivnosti zaštite od elementarnih nepogoda i ratnih razaranja na području Plana, povezane sa vatrogasnom i zdravstvenom službom, policijom i drugim službama na nivou Grada Užica i susednih opština i šumskih gazdinstava koje bi joj davale materijalnu, kadrovsku i tehničku podršku.
II. odbranA zEMLjE
U okviru mogućih mera sa stanovišta odbrane zemlje izdvajaju se dve grupe mera, i to:
mirnodopske mere koje su u funkciji lociranja aktivnosti i objekata i tiču se prostornog i urbanističkog planiranja;
mere koje se preduzimaju u vreme ratne opasnosti i ratnih dejstava i u vezi sa planovima aktivnosti oružanih snaga i postupanja u vanrednom i ratnom stanju.
Osnovne mere vezane su za teritoriju (zemljište, vazduh, vodu), mrežu naselja, funkcionisanje privrede, infrastrukturu, režim izgradnje naselja u urbanističkom smislu i zaštitu prirodnih i kulturnih vrednosti prostor:
Mere vezane za teritoriju su:
u cilju zaštite teritorije od plavljenja, potrebno je provesti regulacione zahvate na bujičnim vodotocima, uređenje slivova vodotoka, pošumljavanje, dok pri izboru lokacije objekata voditi računa o koti maksimalnih voda;
u skladu sa stepenom mogućeg seizmičkog udara, sprovoditi odgovarajući režim izgradnje objekata mreže infrastrukture, vodenih akumulacija itd. u skladu sa principima zemljotresnog inženjerstva;
u cilju zaštite teritorije od požara, potrebno je sprovoditi odgovarajuće uređenje i organizovanje šumskih i poljoprivrednih površina, sa smenom kultura u pogledu razmeštaja, probijanjem šumskih proseka itd.
Mere vezane za mrežu naselja odnose se na racionalnu organizaciju prostora opštine koja je jedan od osnovnih ciljeva i sa aspekta odbrane i u tom cilju potrebno je ostvariti:
ranomeran razvoj i naseljavanje čitave teritorije (privredno aktiviranje, urbano i komunalno opremanje) u cilju zadržavanja stanovništva u seoskom području;
naselja tako funkcionalno organizovati da u slučaju neprijateljskih napada, neka naselja mogu preuzeti vodeću ulogu;
vitalne funkcije mreže naselja kao što su zdravstvo, radio veze, snabdevačke funkcije, moraju imati alternativne lokacije u raznim naseljima i u miru, treba da budu opremljenja najnužnijim uređajima koji će se koristiti u vanrednim ulovima (ratni uslovi, zemljotresi, poplave itd.);
sva naselja treba da budu povezana saobraćajnicama iz više pravaca zbog eventualnih zakrčenja puteva i sl.
Mere vezane za funkcionisanje privrede:
na planskom području postoje pogodni uslovi za razvoj stočarstva, što je od posebnog značaja za potrebe odbrane;
obezbediti radnu snagu za slučaj evakuacije privrede za ratne potrebe;
formirati mrežu skladišta i magacina potrebnih prehrambenih i drugih artikala, što sve treba da bude definisano u mirnodopskim uslovima.
Mere vezane za infrastrukturu:
u cilju zaštite i funkcionisanja infrastrukturnih sistema u vanrednim uslovima, posebno je značajno da, po mogućnosti, svi infrastrukturni sistemi ili njihovi delovi, budu centralno povezani i da se njima upravlja sa jednog mesta;
u cilju obezbeđenja vodosnabdevanja naselja u vanrednim situacijama,poželjno je imati više gravitacionih izvoda vodosnabdevanja, zbog mogućnosti zagađenja voda (otrovima, zemljotresom, poplavom i sl.);
potrebno je i dalje proširivanje mreže lokalnih puteva.
Mere vezane za režim izgradnje u urbanističkom smislu:
u cilju zaštite i funkcionisanja urbanih i ruralnih sistema potrebno je planirati takve režime izgradnje kojima će se obezbediti minimiziranje nepovoljnih efekata ratnih razaranja na objekte i ljudstvo, obezbediti pravci evakuacije i itd.
Mere vezane za zaštitu prirodnih vrednosti i kulturnih dobara:
u cilju zaštite prirodnih vrednosti i kulturnih dobara u krajnje riskantnim situacijama, kakvse su ratni sukobi, posebna pažnja se mora posvetiti zaštiti prirodnih vrednosti i kulturnih dobara, te je u tom smislu potrebno, u saradnji sa nadležnim službama zaštite, planirati odgovarajuće mere zaštite prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara.
Predviđene mere sa aspekta odbrane zemlje ujedno su predviđene konceptom plana. Samim tim i mere koje se definišu za realizaciju i sprovođenje samog plana važe i sa aspekta odbrane.
Naglašava se da je pri izradi planske i projektne dokumentacije potrebno poštovati svu relevantnu zakonsku regulativu iz domena odbrane, zaštite od elementarnih nepogoda, pravilnike o tehničkim normativima za skloništa i pojedine objekte, kao i propise o usklađivanju prostornih i urbanističkih planova sa potrebama narodne odbrane i zaštite od ratnih dejstava.
Posebno se napominje da su osnovni oblici mera zaštite ljudi i materijalnih dobara od ratnih razaranja koji se obezbeđuju kroz organizaciju, uređenje i razvoj naselja, kao preventivne mere trajnog karaktera:
ravnomerni raspored naselja na širem području sa višestrukim vezama sa okolnim i susednim naseljima, uz manju koncentraciju stanovništva po pojedinim naseljima;
smanjenje povredljivosti naselja na rušenje izgradnjom objekata visokogradnje i niskogradnje u skladu sa propisima za izgradnju u trusnim područjima;
obezbeđenje prohodnosti van zone zarušavanja za saobraćaj radi što bržeg i bezbednijeg prevoza ugroženih od ruševina.
U okviru zaštite od ratnih razaranja, sklanjanje ljudi biće obezbeđeno uglavnom, u podrumima objekata. Dvonamenska skloništa će se graditi po posebnim potrebama i uslovima.
Rešenjem saobraćajne mreže obezbeđena je dobra povezanost delova planske teritorije kao i sa okruženjem, odnosno svakog naseljenog mesta sa opštinskim/gradskim centrima u okolnim opštinama, posebno Užicem, kao regionalnim centrom.
Zaštita nadzemnih objekata elektro i telekomunikacione infrastrukture biće obezbeđena posebnim sigurnosnim pojasevima, zaštita podzemnih instalacija od pucanja i kidanja primenom propisanih tehničkih mera.
Zaštita od letnjih (nepogode sa vetrom, provalom oblaka, gromovima, gradom, suša, visoke temperature i dr.) i zimskih vremenskih nepogoda (sa velikim snegom, ledom, niskim temperaturama i dr.) ostvaruje se planiranom izgradnjom suprastrukture, uređenjem teritorije, pošumljavanjem i dr., kao i organizovanjem protivgradne zaštite, gromobranskom zaštitom objekata i sl.
Granicama Plana obuhvaćeni su turistički objekti koji su vlasništvo Vojske Republike Srbije: „Beli Bor”, „Omorika”, kao i vojni kompleksi „Kremna”, „Vrelo Biosko” i deo kompleksa „Ponikve” (napominje se da je aerodrom „Ponikve” 2009.godine predat od strane Vojske na civilnu upotrebu). Granice i položaj navedenih objekata i vojnih kompleksa prikazani su u skladu sa uslovima Ministarstva odbrane. Nazivi i veličine zona prostorne zaštite oko kompleksa su:
Vojni kompleks Zone prostorne zaštite „Beli Bor”„Omorika” nema „Kremna” 300 m zona zabranjene gradnje i 200 m zona ograničene gradnje „Ponikve”„Vrelo Bioske” Zona ograničene gradnje,Veličine r=4000m ako ARF (aerodromske referentne tačke) koordinate: h=395.766,68 Y=862.298,56500m zona sanitarne zaštite
Vojni kompleksi „Beli Bor” i „Omorika” su turistički kompleksi i oko njih nije potrebno definisati zone prostorne zaštite. Svi ostali vojni kompleksi se tretiraju kao kompleksi posebne namene, koji zahtevaju formiranje prostorne zaštite. Zone prostorne zaštite oko vojnih kompleksa, uslovljene su namenom istih i propisuju se radi bezbednosti okoline od vojnih kompleksa i aktivnosti u njima, u cilju zaštite stanovništva i materijalnih dobara. Zone oko vojnih kompleksa se tretiraju kao prostor sa posebnim režimom korišćenja, uređenja i izgradnje (i pravilima uređenja) i to:
zona zabranjene izgradnje, koja podrazumeva potpunu zabranu bilo kakve gradnje;
zona sanitarne zaštite, koje podrazumevaju zaštitu zemljišta od mikrobiološkog, hemijskog, radiološkog i drugog zagađivanja i potpune zabrane izgradnje bilo kakvih objekata;
zonu ograničene gradnje oko vojnog kompleksa „Kremna”, koja podrazumeva zabranu izgradnja objekata visokogradnje;
zona ograničene gradnje oko kompleksa „Ponikve” u kojoj je prilikom planiranja i izgradnje objekata obavezno uvažiti odredbe Zakona o vazdušnom saobraćaju, kao i drugih zakonskih i podzakonskih akata koja se odnose na visinu, planiranje, izgradnju i obeležavanje objekata u zonama civilnih aerodroma. Pre pristupanja izradi planske dokumentacije hijerarhijski nižeg nivoa, kao i za slučajeve neposrednog izdavanja urbanističkih uslova i pre izgradnje bilo kakvih objekata, obavezna saglasnost Ministarstva odbrane i Direktorata civilnog vazduhoplovstva Republike Srbije.
XII principi i pravila građenja i uređivanja prostora za delove teritorije u obuhvatu plana za koje nije predviđena izrada urbanističkog plana
Principi i pravila građenja i uređivanja prostora definisani su kroz tri poglavlja – pravila gradnje, pravila uređivanja i pravila parcelacije i služe za:
regulisanje građenja na poljoprivrednom, vodnom i šumskom zemljištu;
za regulisanje građenja u građevinskom području naselja do donošenja urbanističkog plana;
za regulisanje građenja u građevinskom području naselja za koje donošenje urbanističkog plana nije predviđeno;
za definisanje ulaganja javnog sektora u saobraćajnice, infrastrukturu i ukupno uređenje prostora;
kao orijentacija pri izradi urbanističkih planova za naselja za koja je predviđena izrada urbanističkog plana, ali i ostala područja za koja će se urbanistički planovi po potrebi donositi;
za određivanje uslova i pravila parcelacije i preparcelacije.
Na Referealnoj karti 1. Posebna namena prostora date su orijentacione granice građevinskog područja naseljenim mesta koje obuhvata izgrađeno zemljište kao i zemljište planirano za izgradnju.
Posebna napomena. Pravila rezervisanja, uređenja i izgradnje prostora u zonama i pojasevima zaštite nalaze se u odgovarajućim poglavljima ovog plana, i to:
za zone zaštite voda u delu o vodoprivrednoj infrastrukturi (VIII – II.)
za zone zaštite prirode u poglavlju o merama zaštite, uređenja i unapređenja prirodnih i kulturnih dobara (IX), merama zaštite životne sredine (X) i merama zaštite od elementarnih nepogoda, tehničko – tehnoloških nesreća i merama koje se odnose na aspekt odbrane (XI)
za zaštitne pojaseve u ifrastrukturnim koridorima u delu (XII – II.).
I. PRAVILA GRADNjE
1. Pravila gradnje objekata van građevinskog zemljišta
Ova pravila odnose se na izgradnju u selima raštrkanog tipa koja nemaju definisan građevinski rejon, za izgradnju na ostalim kategorijama zemljišta (poljoprivredno, šumsko, vodno) kao i obnovu ili rekonstrukciju postojećih objekata na zemljištu koje je svrstano u različite kategorije zaštite.
1.1. Poljoprivredno zemljište
Na poljoprivrednom zemljištu, osim u zonama u kojima je režimom zaštite zabranjena gradnja, u skladu sa Zakonom dozvoljena je izgradnja:
objekata u funkciji poljoprivrede – izgradnja pojedinačnih ekonomskih i poslovnih objekata u funkciji poljoprivrede, kao i objekata skladištenja i prerade poljoprivrednih proizvoda, pomoćnih objekata u funkciji poljoprivrede – garaže, koševi, ambari, ostave, nastrešnice za poljoprivrednu mehanizaciju, mašine i vozila i slično;
stambenih objekata poljoprivrednog domaćinstva;
ekonomskih objekata poljoprivrednog domaćinstva;
objekata na kojima se održavaju stočne pijace, sajmovi i izložbe;
objekata infrastrukture i saobraćajnica;
stanica za napajanje tečnim gorivom i gasnih stanica;
zbog proširenja građevinskog rejona.
Za objekte čija se izgradnja dozvoljava važe sledeća pravila:
Za pojedinačne objekte u funkciji poljoprivrede:
Maksimalna bruto površina ovih objekata utvrđuje se prema odnosu 1,0m² bruto površine objekta na 50,0m² parcele;
Udaljenost privrednih objekata od naselja ne može biti manja od 500 m od građevinskog područja naselja i turističkih centara. Odredba o minimalnoj udaljenosti od građevinskog područja ne odnosi se na staklenike i plastenike;
Privredne zgrade za uzgoj stoke ne mogu se planirati u naselju. Minimalna udaljenost građevina za intenzivni uzgoj stoke, peradi i krznaša od građevinskog područja naselja iznosi 500m.
Objekti za intenzivni uzgoj stoke, peradi i krznaša koje imaju preko 50 uslovnih grla se ne mogu graditi na zaštićenim područjima prirode i na području vodozaštitnih zona;
Ostala pravila za izgradnju ovih objekata utvrđuju se urbanističkim projektom a u skladu sa Zakonom i odgovarajućim podzakonskim aktima.
Za stambene zgrade poljoprivrednog domaćinstva:
Na poljoprivrednom zemljištu može se organizovati poljoprivredno domaćinstvo i to sa stambenim i ekonomskim dvorištem na parceli;
[pic]slika 2 Stambeno dvorište sadrži: objekte za stanovanje i pomoćne objekte uz stambeni objekat (letnja kuhinja, garaža, ostava, nadstrešnica, septičke jame, bunari, ograde i slično,). Rastojanje građevinske od regulacione linije za stambeni objekat iznosi za novi slobodnostojeći objekat najmanje 5,0 m s tim da se rastojanje može drugačije odrediti kroz Lokacijsku dozvolu
Za stambene objekte koji imaju indirektnu vezu sa javnim putem, preko privatnog prolaza, rastojanje od regulacione linije određuje se Lokacijskom dozvolom;
Najmanje dozvoljeno rastojanje gabarita stambenog objekta i linije susedne parcele iznosi 4,0 m.
Za ekonomske zgrade poljoprivrednog domaćinstva:
Ekonomski objekti u ekonomskom dvorištu su proizvodni objekti za preradu poljoprivrednih proizvoda i objekti za skladištenje poljoprivrednih proizvoda: pušnice, sušnice, koš, ambar, magacin hrane objekti za smeštaj stoke (stočne staje – živinarnici, svinjci, govedarnici, ovčarnici, kozarnici i objekti namenjeni ishrani stoke i sl.
Pomoćni objekti uz ekonomske objekte su garaže ili nadstrešnice za poljoprivrednu mehanizaciju, mašine i vozila,) ispusti za stoku, đubrišne jame – đubrišta, poljski klozeti i sl.
Lokacijskom dozvolom utvrđuje se pozicija ekonomskih i pomoćnih objekata u odnosu na građevinsku liniju uz primenu najmanjih dozvoljenih rastojanja u ovim pravilima.
Rastojanja za nove pomoćne i ekonomske objekte u odnosu na granicu susedne parcele kada se ekonomski objekti i ekonomsko dvorište susednih parcela, neposredno dodiruju, iznosi najmanje 1,50 m.
Kada se ekonomsko dvorište jedne parcele neposredno naslanja na stambeno dvorište druge parcele (za nove objekte), primenjuju se pravila o međusobnoj udaljenosti objekata.
Međusobna udaljenost objekata iznosi od stambenog objekta do stočne staje, najmanje 15,0 m, od stambenog objekta do đubrišta i poljskog klozeta najmanje 20,0 m
Druga međusobna rastojanja ekonomskih i pomoćnih objekata zavise od oblika organizacije ekonomskog dvorišta, uz uslov da prljavi objekti budu orjentisani tako da dominantni vetrovi duvaju od čistih objekata .
Živi izvor vode na parceli mora biti na višoj koti od đubrišta i poljskog klozeta, a najmanje rastojanje iznosi 20,0-25,0 m,
Za objekte na kojima se održavaju stočne pijace, sajmovi i izložbe moraju se ispuniti sledeći uslovi:
da se nalaze izvan naselja;
da se ne grade na zemljištu koje je podvodno i ugroženo od poplava;
da imaju vezu sa javnim putem;
da nisu za poslednjih 20 godina služili za stočna groblja i javno đubrište;
da ima posebno izdvojen prostor za životinje za koje se prilikom kontrole utvrdilo da su zaražene ili su sumnjive na zarazu.
Preporučena veličina prostora zavisi od obima i vrste prometa životinja vodeći računa da se prosečno određena površina poveća za 15% površine na ime puteva, manipulativnih i sanitarnih obekata:
po grlu krupnih životinja: 2m2 ;
po teletu: 1,20m2;
po ovci, odnosno svinji preko 50kg:1m2;
po jagnjetu i prasetu: 0,50m2.
Za objekte infrastrukture i saobraćajnice u skladu sa prostornim ili urbanističkim planom;
Za izgradnju zbog proširenja građevinskog rejona u skladu sa prostornim ili urbanističkim planom;
Za stanice za napajanje tečnim gorivom i gasne stanice u skladu sa pravilima za stanice za napajanje tečnim gorivom i gasne stanice iz pravila gradnje na građevinskom zemljištu iz ovog plana, isključivo u skladu sa Zakonom.
1.2. Šumsko zemljište
Šumsko zemljište jeste zemljište na kome se gaji šuma, zemljište na kome je zbog njegovih prirodnih osobina racionalnije gajiti šume, kao i zemljište na kome se nalaze objekti namenjeni gazdovanju šumama, divljači i ostvarivanju opštekorisnih funkcija šuma i koje ne može da se koristi u druge svrhe, osim u slučajevima i pod uslovima utvrđenim zakonom.
Promena namene šuma i šumskog zemljišta može da se vrši:
kada je to utvrđeno planom razvoja šumskog područja;
ako to zahteva opšti interes utvrđen posebnim zakonom ili aktom Vlade;
radi izgradnje objekata za zaštitu ljudi i materijalnih dobara od elementarnih nepogoda i odbrane zemlje;
u postupku komasacije i arondacije poljoprivrednog zemljišta i šuma;
radi izgradnje ekonomskih ili stambenih objekata sopstvenika šuma na površini do 10 ari;
radi izgradnje objekata za korišćenje ostalih obnovljivih izvora energije malih kapaciteta (male elektrane i drugi slični objekti, u smislu propisa kojim se uređuje oblast energetike) i eksploatacije mineralnih sirovina, ako je površina šuma i šumskog zemljišta za ove namene manja od 15 ha.
Promena namene šuma iz stava 1. tač. 4) do 6) ovog člana vrši se uz saglasnost Ministarstva.
Na šumskom zemljištu, osim u zonama u kojima je režimom zaštite zabranjena gradnja, dozvoljena je izgradnja:
objekata u funkciji šumske privrede i lovstva i objekata za održavanje i eksploataciju šuma;
objekata u funkciji turizma i rekreacije;
objekata infrastrukture i saobraćajnica;
stanica za napajanje tečnim gorivom i gasnih stanica;
zbog proširenja građevinskog rejona naselja u skladu sa planom i režimima korišćenja prostora, odnosno zonama i stepenima zaštite.
Za objekte čija se izgradnja dozvoljava važe sledeća pravila građenja:
Za objekte u funkciji šumske privrede i lovstva:
Izgradnja mora biti usaglašena sa planovima gazdovanja šumama u skladu sa zakonom;
Veličina pojedinačnih objekata mah. 100m2 u osnovi bruto;
Visina objekata do P+1;.
Materijal za izgradnju prirodan i prilagođen šumskom okruženju;
da imaju vezu sa javnim putem;
Ostala pravila za izgradnju ovih objekata utvrđuju se urbanističkim projektom a u skladu sa Zakonom, i odgovarajućim podzakonskim aktima i odgovarajućim podzakonskim aktima.
Za objekte u funkciji turizma i rekreacije
Mogu se graditi objekti navedeni u poglavlju Pravila gradnje i regulacije za mešovite zone; objekti u funkciji turizma po pravilima iz tog poglavlja.
Objekti bi se gradili na atraktivnim lokalitetima – vrhovima brda, kosa, na akropoljskim pozicijama i u blizini šume. Pored toga, dozvoljena je izgradnja prodavnica (suvenira i dr. sadržaja), kao i dečijih i sportskih demontažnih objekata. Lokaliteti za nove objekte odredili bi se u daljem procesu istraživanja, kroz kompleksnu valorizaciju prirodnih uslova, tehničkih i ekonomskih mogućnosti.
U turističkim zonama moguća je izgradnja omladinskog doma, ugostiteljskih, sportskih, i zabavnih sadržaja, za planinarski dom moguća je izgradnja potkovlja..
Primenjeni materijali treba da su drvo, kamen i sl. prilagođeni šumskom okruženju
Prilikom projektovanja i izgradnje objekata voditi računa da se isti uklope u ambijentalnu celinu.
uslov za izgradnju je da kompleksi imaju vezu sa javnim putem;
U okviru zona predvideti podizanje pojaseva zaštitnog zelenila.
Ostala pravila za izgradnju ovih objekata utvrđuju se urbanističkim projektom a u skladu sa Zakonom i odgovarajućim podzakonskim aktima.
Za izgradnju ovih objekata neophodna je izrada urbanističkog projekta a u skladu sa Zakonom i opštim propisima, a ukoliko je potrebno dokumenti šumsko – privrednih osnova će se prilagođavati planskim rešenjima koja su predviđena PPPPN NP „Tara”.
Za objekte infrastrukture i saobraćajnice u skladu sa prostornim ili urbanističkim planom;
Za stanice za napajanje tečnim gorivom i gasne stanice u skladu sa pravilima za stanice za napajanje tečnim gorivom i gasne stanice iz pravila gradnje na građevinskom zemljištu iz ovog plana, isključivo u skladu sa Zakonom;
Za izgradnju zbog proširenja građevinskog rejona u skladu sa prostornim ili urbanističkim planom.
1.3. Vodno zemljište
Vodno zemljište u zoni obala vodotokova definisano je položajem regulacione linije nasipa ili obaloutvrde za regulisane delove korita, odnosno granicom vodnog zemljišta utvrđenom Zakonom o vodama za neregulisane delove korita.
Uz vodna zemljište dozvoljena je izgradnja radi rekultivacija i uređenje prostora, koji je neuređen i zarastao u žbunje čime je onemogućen prilaz do vodene površine, ili rekultivacija prostora, koji se koristi za deponovanje otpada, a prvenstveno u namenu rekreacije, ribolova, za proširenje postojeće hidrofilne vegetacije, u skladu sa uslovima nadležne vodoprivredne organizacije i drugih nadležnih organa;
Uz sva vodna zemljište, osim u zonama u kojima je režimom zaštite zabranjena gradnja, dozvoljena je:
izgradnja objekata u funkciji vodoprivrede, održavanja vodotoka i plovnih puteva, rečnog saobraćaja;
izgradnja objekata za eksploataciju rečnog materijala, turizma i rekreacije prema rešenjima plana;
izgradnja objekata infrastrukture i saobraćajnica;
formiranje zaštitnog zelenog priobalnog pojasa, u funkciji zaštite priobalnih zona od erozije zemljišta.
Za sve objekte čija se izgradnja dozvoljava važe sledeća pravila građenja:
Izgradnja duž vodotokova podleže uslovima nadležne vodoprivred.
Izgradnja je moguća uz uslov da se objekti grade u zoni izvan dejstva stogodišnje velike vode i van zahvata poplavnih talas.
nije dozvoljena izgradnja nad rezervoarima podzemne vode i druge vode za piće.
Za objekte infrastrukture i saobraćajnice u skladu sa prostornim ili urbanističkim planom.
Posebne napomene, principi i pravila za gradnju malih HE, uređenje i korišćenje sliva:
Postojeći zakonski okvir koji se neposredno odnosi na pripremu i izgradnju MHE čine propisi iz područja energetike, vodoprivrede, uređenja prostora i izgradnje objekata, zaštite životne sredine, zaštite prirode i kulturnih dobara, imovinsko pravnih odnosa i privatnog ulaganja u javni sektor.
Objekti i postrojenja MHE, vodovi tog elektroenergetskog sistema kao i elektroenergetski objekti potrošača iz sistema MHE moraju se graditi, koristiti i održavati u skladu sa zakonom i ne smeju svojim radom ugrožavati ljude i okolinu.
Elektrane moraju zadovoljiti zahteve propisane kodeksima mreže i distribucije, tržišta i drugih propisa, kao i pravnih zahteva.
Za definisanje uslova optimalnog hidroenergetskog korišćenja voda sliva reka – koncesionog područja, dominantni su prostorna, ekološka i ekonomska ograničenja, odnosno hidrološke, hidrografske, morfološke i geološke karakteristike sliva, naselja, privredni kapaciteti i saobraćajna infrastruktura, vlasnička struktura zemljišta i mogućnost rešavanja imovinsko-pravnih odnosa, te ranije stečena prava u pogledu korišćenja voda.
U zavisnosti od konačne veličine malih hidrocentrala i neophodnih struktura za povezivanje ovih lokacija sa distributivnom mrežom i pristupačnosti puteva, sve odgovarajuće reke treba razmotriti kao potencijalne lokacije, izuzev reka koje su zaštićene nacionalnim zakonom ili međunarodnim sporazumima.
Odgovarajuće lokacije za izgradnju malih hidroelektrana (MHE – kapaciteta ≤10 MW), ukoliko za određene slivove nisu urađena hidrološka merenja i proračuni energetskih efekata, definisaće se i u skladu sa smernicama Prostornog plana Srbije, Strategije razvoja energetike RS i Pravilnika za realizaciju ove Strategije.
Objekti i uređaji za korišćenje vodnih snaga moraju se planirati, projektovati i graditi na način koji:
omogućava vraćanje vode istog kvaliteta posle iskorišćene energije u vodotok ili druge površinske vode;
ne umanjuje postojeći obim i ne sprečava korišćenje vode za vodosnabdevanje, navodnjavanje i druge namene, u skladu sa zakonom;
ne umanjuje stepen zaštite i ne otežava sprovođenje mera zaštite od štetnog dejstva voda;
ne pogoršava uslove sanitarne zaštite i ne utiče negativno na ekološki status voda i stanje životne sredine.
Neophodno je da građevinski objekti budu izvedeni na takav način da je u bilo kojem trenutku nemoguće isušivanje korita vodotoka, odnosno da je u svakom momentu osiguran ekološki prihvatljivi proticaj.
Kako bi zaštita bila što potpunija, neophodno je da se osigura minimalni nivo vodostaja (prema uslovima nadležne vodoprivredne organizacije i nadležne službe zaštite posebnih prirodnih vrednosti) koji osigurava normalni život flore i faune; a takođe je važno i minimiziranje uticaja na rečni ekosistem kao i održanje bioraznovrsnosti.
Što se planiranje izgradnje ovih postrojenja tiče, neophodno je da se do njih obezbedi pristupni put odgovarajuće širine, lokacije sa mašinskim zgradama i instalacijama ograde, a celokupni kompleks maksimalno vizuelno uklopi u okruženje i obezbedi zaštita vodnog ili šumskog zemljišta u skladu sa uslovima nadležnih institucija, u prvom redu vodoprivrede i zaštite.
Izgradnja malih hidroelektrana je dozvoljena na poljoprivrednom, šumskom i vodnom zemljištu u skladu sa predhodno dobijenim uslovima svih nadležnih institucija sa maksimalnom iskorišćenosti zemljišta do 60% ako se radi o području za koje nije predviđena izrada Plana detaljne regulacije i spratnosti P+Po maksimalne visine do 8 m.
Odstojanje od linije građevinske parcele najmanje 2 m sa svih strana.
Lokacijska i Građevinska dozvola za izgradnju MHE se izdaje na osnovu ovoga Prostornog plana.
Ukoliko je izgradnja MHE planirana na području za koje nije predviđena izrada Plana Detaljne regulacije, nije potrebna izrada Urbanističkog Projekta za predmetnu MHE.
Planski osnov za izgradnju MHE obezbeđuje se direktnom primenom PPPPN NP „Tara”, na način da se pravilima uređenja i građenja za delove teritorije za koje nije predviđena izrada urbanističkog plana propisuje da se na vodotocima u obuhvatu plana dozvoljava izgradnja MHE i izdavanje urbanističkih akata za izgradnju MHE na osnovu tehničke dokumentacije izrađene od strane ovlašćenog projektanta uz pribavljanje uslova zaštite prirode i kulturnih dobara i vodnih uslova i neugrožavanje ostalih korisnika prostora.
Nužno je definisanje nultog stanja životne sredine na lokaciji pre gradnje potencijalne MHE i uspostavljanje sistema monitoringa za praćenje efekata usled gradnje i rada pogona MHE.
U slučaju gradnje većeg broja malih hidroelektrana na istom vodotoku, treba ispitati njihov kumulativni uticaj na životnu sredinu.
Prilikom planiranja i projektovanja, nastojati za što boljim oblikovanjem objekata i uklapanjem u okolni prostor, uz davanje prednosti tehničkim rešenjima koja manje zadiru u pejzaž.
Oblikovanje hidroenergetskih objekata ne bi smelo biti uniformno, nego treba pri tome svakom objektu dati notu individualnosti. Najkvalitetnija arhitektonska rešenja mogu se dobiti na javnom konkursu.
U najosetljivijem okruženju treba sprovesti kabliranje dalekovoda od objekta MHE do trafostanice.
Ukoliko se predviđa adaptacija starih mlinova i vodenica u male hidroelektrane, ona mora da se realizuje u skladu sa konzervatorskim uslovima nadležnih institucija.
Prilikom svakog zahvata u blizini nekog spomenika kulturne baštine, investitor se uslovljava osiguranjem arheološkog nadzora nad radovima iskopavanja.
Objekti u sklopu MHE moraju biti projektovani u skladu sa idejnim rešenjem, utvrđenim urbanističko-tehničkim i drugim uslovima, propisima o tehničkim normativima i standardima te pravilima struke.
Idejno rešenje podrazumeva osnovno prostorno, funkcionalno, tehničko i energetsko rešenje sa proračunom visine sredstava potrebnih za građenje male hidroelektrane.
Idejno rešenje treba da sadrži sve elemente i pokazatelje koji su neophodni za dalju razradu tehničke dokumentacije i određivanje uslova kojih se treba pridržavati prilikom izrade ove dokumentacije i izgradnje a naročito se prilikom izrade idejnog i glavnog projetka, odnosno u toku realizacije moraju uvažiti mere energetske efikasnosti za projektovanje objekata MHE. Kriterijume energetske efikasnosti treba uvažiti i prilikom izbora opreme postrojenja, a kasnije i prilikom korišćenja i održavanja objekata MHE.
Kroz dinamiku izgradnje moguće je ostvariti povoljne efekte ukoliko se svi segmenti projekta malih hidroelektrana realizuju istovremeno ili sa malim faznim pomakom.
Za deo vodotoka u zahvatu ovog plana postoje raspoložive podloge i ostvareni obim snimanja i merenja koji su dovoljno pouzdani da se sagleda prirodni potencijal, ocene uslovi i efekti njegovog korišćenja, pa u toku daljeg razvoja projekta nisu moguća neka iznenađenja koja bi kompromitovala usvojenu koncepciju i razmatrana rešenja.
Mora se obezbediti da se prema pokazateljima efikasnosti može zaključiti da se radi o projektima čija ekonomičnost izgradnje nije upitna i da sva razmatrana postrojenja zaslužuju da se u nastavku detaljnije izučavaju i razrađuju.
Ceneći značaj što tačnijeg utvrđivanja veličine proticaja na profilima vodozahvata MHE, sa planiranim hidrološkim mernjima u slivu treba nastaviti u skladu sa Programom nadležnog ministarstva.
Za one vodotoke i slivove, tj. područja bez adekvatnih hidroloških merenja i energetskih procena, nadležno ministartvo će u skladu sa svojim programima preduzeti dalje aktivnosti i proceniti način dalje realizacije predmetnih lokacija.
1.4. Ostale namene zemljišta
Zemljište u lovnim područjima
Pravila korišćenja, uređenja i zaštite lovišta podrazumevaju:
sanitarni lov u cilju očuvanja optimalne brojnosti životinja i sprečavanja zaraznih bolesti;
zabranu svih delatnosti koje menjaju uslove staništa;
zaštitu retkih i proređenih vrsta divljači;
gajenje glavnih gajenih vrsta divljači (jelen običan, srna, divlja svinja i fazan) i sporednih vrsta divljači na „prirodan” način za otvorena lovišta, do postizanja ekonomskog kapaciteta;
zaštitu divljači od bolesti, predatora, krivolova i elementranih nepogoda (poplava);
uređivanje lovišta izgradnjom lovno-tehničkih objekata, lovnih objekata, održavanje proseka, lovnih puteva i komunikacija u lovištu.
U lovištima predvideti i:
izgradnju lovno-tehničkih objekata u zavisnosti od brojnog stanja divljači, a graditi ih od prirodnih materijala i uklopiti u prirodni ambijent lovišta;
ograđivanje delova lovišta radi intenzivnog gajenja i zaštite i lova divljači;
izgradnju lovno – proizvodnih objekata;
podizanje remiza na onim mestima u lovištu gde nema prirodnih površina koje mogu da pruže zaštitu divljači.
Za izgradnju objekata važe sledeća pravila:
izgradnja objekata za potrebe lovne privrede – uzgajališta, hranilišta i dr. mora biti zasnovana na planovima uređenja prostora, na vodoprivrednim uslovima, šumsko-privrednim osnovama i dr.
objekti lovne privrede moraju biti prilagođeni pejsažu prikladnih dimenzija, najmanje moguće spratnosti, građenih od prirodnih materijala i dr.
Zemljište u ribolovnim područjima
Uređivanje područja ribolova podrazumeva:
organizovanje čuvarske službe;
uređenje ribolovnih mesta;
uređenje pristupa reci.
Objekti – ribolovne platforme su drvene, maksimalno vizuelno uklopljene u pejzaž.
Zemljište u zonama eksploatacije mineralnih sirovina:
U zonama nalazišta mineralnih sirovina dozvoljava se izgradnja samo objekata u vezi sa eksploatacijom sirovina shodno zakonima koji regulišu materiju rudarske proizvodnje i zaštite prostora.
Korišćenje rudnih zemljišta obavlja se prema studijama i planovima prostornog razvoja i mera zaštite životne sredine, primerenih vrsti i karakteru eksploatacije, a kojima obavezno mora biti i predviđena rekultivacija ovih prostora po završetku perioda eksploatacije.
2. Pravila za izgradnju objekata na građevinskom zemljištu
2.1. Opšta pravila za objekte u naseljima
Pravila građenja i regulacije primenjuju se na sve planom predviđene zone i tipove gradnje i utvrđuju opšte uslove parcelacije, regulacije i izgradnje naselja i objekata:
za prostore za koje nije predviđena izrada urbanističkog plana,
za prostore za koje važeći urbanistički plan ne sadrži dovoljno elemenata na osnovu kojih je moguće izdati Lokacijsku i Građevinsku dozvolu,
kao i za one prostore za koje je izrada plana predviđena ali je u periodu dok se urbanistički plan (sa elementima na osnovu kojih je moguće izdati lokacijsku dozvolu radi dobijanja građevinske dozvole) ne donese, potrebno imati elemente na osnovu kojih se može obavljati uređivanje i građenje zemljišta i objekata za sve objekte za koje građevinske dozvole izdaje opština.
Pravila u ovom planu mogu poslužiti kao orijentacija pri izradi urbanističkih planova, prvenstveno za naselja (ili njihove delove) za koja je predviđena izrada urbanističkog plana.
Pravila urbanističke regulacije. Pravila urbanističke regulacije predstavljaju skup međusobno zavisnih pravila i elemenata za obrazovanje i uređenje građevinskih parcela, utvrđivanje regulacione i građevinske linije, međusobnog položaja, visine i spoljnog izgleda objekata, kao i drugih pravila za formiranje Lokacijske dozvole i Građevinske dozvole.
Regulacija se utvrđuje sistemom elemenata i to:
sistemom urbanističkih pokazatelja (stepen iskorišćenosti, stepen izgrađenosti);
urbanističkom mrežom linija (regulaciona linija, građevinska linija, osovinska linija saobraćajnice, granična linija zone);
sistemom urbanističkih odnosa koji regulišu pravila uređenja prostora i izgradnje (dozvoljena gradnja, postavljanje objekta, udaljenost objekta, visina objekta, postavljanje ograde, parkiranje, garažiranje i dr).
Urbanistički pokazatelji. Stepen ili indeks izgrađenosti – II (odnos između bruto razvijene izgrađene površine svih nadzemnih etaža korisnog prostora i površine parcele) primenjuje se za nove objekte do najvećih dozvoljenih vrednosti po zonama izgradnje:
1. zone kuća za odmor 0,3 2. seoske zone 0,6 3. zone retke naseljenosti i porodične izgradnje 1,0 4. opšte stambene zone u naseljima srednjih gustina 1,6 5. mešovite zone 2,1 6. proizvodne radne zone 2,2 7. zone rekonstrukcije i urbane obnove 3,2
Stepen, procenat ili indeks zauzetosti zemljišta – IZ (odnos između bruto površine pod objektom i površine građevinske parcele pomnožen brojem 100) primenjuju se za nove objekte do najvećih dozvoljenih vrednosti po zonama izgradnje:
1. zone kuća za odmor 20 2. seoske zone 30 3. zone retke naseljenosti i porodične izgradnje 40 4. opšte stambene zone u naseljima srednjih gustina 50 5. mešovite zone 60 6. proizvodne radne zone 70 7. zone rekonstrukcije i urbane obnove 80
Površina pomoćnih objekata se ne obračunava u urbanističke pokazatelje po zonama iz ovih pravila, s tim da pod pomoćnim objektima ne može biti više od 10% površine parcele.
stambene ulice 5,00-8,00 u izgrađenom, a 9,5-12,00 u novom urban.bloku
sabirne ulice 8,00-10,00 u izgrađenom, a 9,5-12,00 u novom urban.bloku
pešačke staze 1,50
kolski prilazi 5,00
prilazi do parcela 2,50
saobraćajnice u seoskom naselju 10,00
Regulaciona linija i osovine novih saobraćajnica utvrđuje se u odnosu na postojeću regulaciju i parcelaciju i postojeće trase saobraćajnica, a prema zahtevanoj funkcionalnosti saobraćajne mreže. Uslovi za izgradnju saobraćajnica definisani su pravilima za izgradnju saobraćajnica i lokalnih puteva.
Mreža infrastrukture (primarna i sekundarna) postavlja se u pojasu regulacije. Pojas regulacije u gradskom prostoru koristi se i za postavljanje javnog zelenila (drvoredi i parkovi).
Građevinska linija se nalazi unutar građevinske parcele na određenom rastojanju od regulacione linije. Građevinska i regulaciona linija se mogu poklapati.
Građevinski objekat se postavlja prednjom fasadom na građevinsku liniju ili se nalazi unutar prostora određenog građevinskim linijama.
Način postavljanja, odnosno način izgradnje građevinskog objekta na građevinskoj parceli može biti:
u neprekinutom nizu, kada objekat na parceli dodiruje obe bočne linije građevinske parcele;
u prekinutom nizu, kada objekat dodiruje samo jednu bočnu liniju građevinske parcele;
kao slobodnostojeći, kada objekat ne dodiruje ni jednu liniju građevinske parcele;
kao poluatrijumski, kada dodiruje tri linije građevinske parcele.
Visina objekta je rastojanje od nulte kote objekta do slemena (za objekte sa kosim krovom) odnosno do venca (za objekte sa ravnim krovom).
Kota prizemlja objekta određuje se u odnosu na kotu nivelete javnog ili pristupnog puta, odnosno prema nultoj koti objekta po principu da kota prizemlja novih objekata ne bude niža od kote nivelete javnog ili pristupnog puta i da kota prizemlja može biti najviše 1,20m viša od nulte kote.
Visina nadzidka stambene potkrovne etaže iznosi najviše 1,80 m, računajući od kote poda potkrovne etaže do tačke preloma krovne kosine.
Spoljni izgled objekta, primenjeni materijal, oblik krova, primenjene boje i drugi elementi objekta rešiti tako da se obezbedi harmoničnost prostorne celine i lokalnih osobina mesta (lokalni materijali, tradicionalni detalji i sl.). Spoljni izgled objekta u urbanističkoj celini koja ima posebnu istorijsku i kulturnu vrednost, usklađuje se prema dobijenim konzervatorskim uslovima od nadležne službe zaštite.
Ograđivanje građevinskih parcela. Građevinske parcele mogu da se ograđuju zidanom ogradom do visine od 0,90 m (računajući od kotetrotoara) ili transparentnom ogradom do visine od 1,40 m.
Ograde između susednih građevinskih parcela ukoliko se ograđuju treba da budu zelene – živa ograda koja se sadi u osovini granice građevinske parcele ili transparentne ograde do 1,40 m i to tako da stubovi ograde bude na zemljištu vlasnika ograde, a izuzetno ograde među susedima mogu biti pune zidane do visine 1.40 m, uz saglasnost suseda.
Vrata i kapije na uličnoj ogradi ne mogu se otvarati izvan regulacione linije,
Odvodnjavanje površinskih voda sa građevinske parcele vršiti slobodnim padom prema ulici, sa najmanjim padom od 1,5%. Površinske i druge otpadne vode iz ekonomskog dvorišta odvode se regulisano do đubrišne jame, obavezno u slučaju kada se ekonomsko dvorište nalazi uz javni put. Površinske vode sa jedne građevinske parcele ne mogu se usmeravati prema drugoj parceli,
Nasipanje terena ne sme ugroziti objekte na susednim parcelama, a odvođenje površinskih voda mora biti kontrolisano a ako postoji potreba za tim na parceli izgraditi i upojni bunar.
Za parkiranje vozila za sopstvene potrebe, vlasnici ostalih objekata svih vrsta po pravilu obezbeđuju manipulativni prostor i parking ili garažna mesta na sopstvenoj građevinskoj parceli, izvan površine javnog puta, a po sledećem normativu.
Odnos potrebnih parking ili garažnih mesta i korisnog prostora
sadržaj parking / garažna mesta po jedinici mere banke 2 100m2 korisnog prostora bolnice/rehabilitacioni centri 3 150m2 korisnog prostora poslovanje 1,4 100m2 korisnog prostora administracija 1 150m2 korisnog prostora pošte 1 150m2 korisnog prostora robna kuća 1,8 100m2 korisnog prostora restoran 1 8 stolica hotel 1 10 kreveta bioskop 1 30 gledalaca sportska hala 1 40 gledalaca
Propisana veličina parking mesta je 2,5m x 5,0m, a u ostalim slučajevima prema JUS U.S4.234. Širina manipulativnog prostora je 5,0m.
Lokacijskom dozvolom se utvrđuju pravila za stanice za napajanje tečnim gorivom i gasne stanice uz postojeće opštinske puteve u svim zonama, a uz propisane zakonske obaveze, kao i izradu procene uticaja objekta na životnu sredinu.
Detaljnije lokacije budućih stanica generalno treba utvrđivati u skladu sa protivpožarnim propisima i uslovima koje utvrđuju nadležni organi u oblasti saobraćaja, ekologije, vodoprivrede i sanitarne zaštite.
Za svaku konkretnu lokaciju potrebno je uraditi elaborat koji sadrži analizu uticaja na bezbednost i funkciju saobraćaja, zagađenje vazduha, vode i zemljišta, pojavu buke i vibracija, kao i mere koje treba preduzeti za sprečavanje i smanjenje štetnih uticaja.
2.2. Posebna pravila gradnje za objekte u građevinskom području naselja
Ova pravila primenjuju se samo u određenim zonama i celinama određenim planom i to za zone kuća za odmor, rubne seoske zone, sela retke naseljenosti i porodične izgradnje, etno-celine i grupacije pojedinačnih objekata, opšte stambene zone u naseljima srednjih gustina, mešovite zone i komplekse i ostala posebna područja.
Naselje srednje gustine su Kremna, sva ostala sela sa definisanim građevinskim rejonom su svrstana u sela retke naseljenosti i porodične gradnje, a pojedini zaseoci zaovina, zone Dobrog i Ljutog Polja, kako je u tekstu navedeno su specifične etno-celine. Vikend naselja su Mitrovac i celine određene planom.
Uređenje i izgradnja gradova i naselja u obuhvatu plana je već uređena postojećim urbanističkim planovima. Po pravilu je se za mešovite zone i druge stambene i opšte zone različitih gustina, zone rekonstrukcije i obnove i centralne zone pojedinih naselja predviđena izrada urbanističkog plana, kojim će se odrediti pravila gradnje i regulacije. Do njihovog donošenja za njih će se primenjivati pravila gradnje i regulacije određena ovim planom.
Pravila gradnje i regulacije za izgradnju kuća za odmor. Kuće za odmor grade se u okviru postojećih i planiranih građevinskih područja (Referalna karta 1. Namena prostora) u skladu sa arhitekturom podneblja – planinski stil, inspirisanom tradicionalnim graditeljstvom područja, sa prirodnim materijalima i u volumenima koji su primereni strukturi ambijenta – morfologiji, biljnom pokrivaču i dr.
Minimalno rastojanje građevinske od regulacione linije puta za nove objekte iznosi 5,0 m.
Za zone izgrađenih objekata rastojanje građevinske od regulacione linije utvrđuje se na osnovu pozicija većine već izgrađenih objekata (preko 50 () s tim da se za nove objekte to rastojanje može drugačije odrediti Lokacijskom dozvolom, samo u slučajevima kada izgrađeni objekti nisu smetnja drugom opštem interesu.
Za objekat koji ima indirektnu vezu sa javnim putem, preko privatnog prolaza, rastojanje građevinske od regulacione linije određuje se Lokacijskom dozvolom .
Najmanje dozvoljeno rastojanje osnovnog gabarita (bez ispada) objekta i linije susedne građevinske parcele (osim objekata u neprekinutom nizu) na delu bočnog dvorišta pretežno severne orjentacije, iznosi 4,0 m.
Najveća dozvoljena spratnost objekata iznosi P do P+Pk Najveća dozvoljena visina objekta ne može preći 7,0 m.
Pravila gradnje i regulacije za rubne seoske zone. U selima se mogu graditi smeštajni kapaciteti, bilo kao jedinstveni objekti, a povoljnije kao objekti paviljonskog tipa ili bungalovi – apartmanska naselja, kategorisani sa 1, 2 ili 3 zvezdice – maksimalne spratnosti P+2 sa podzemnim etažama
U selima je dozvoljena organizacija poljoprivredne proizvodnje na nivou okućnice sa sadržajima povrtarstva i voćarstva.
U okviru rubnih zona građevinskih reona i selima može se organizovati poljoprivredno domaćinstvo i to sa stambenim i ekonomskim dvorištem na parceli. Orijentacioni pokazatelji i pravila gradnje za ovaj tip izgrađenosti se u tom slučaju primenjuju na stambeno dvorište.
[pic]Slika 3 Stambeno dvorište sadrži: objekte za stanovanje i pomoćne objekte uz stambeni objekat (letnja kuhinja, garaža, ostava, nadstrešnica, septičke jame, bunari, ograde i slično). Ekonomsko dvorište sadrži ekonomske i pomoćne objekte uz ekonomske objekte (pušnice, sušnice, koš, ambar, magacin, objekti za skladištenje hrane i poljoprivrednih proizvoda, objekti namenjeni ishrani stoke i sl, garaže ili nadstrešnice za poljoprivrednu mehanizaciju). Međusobna udaljenost objekata treba da iznosi:od stambenog objekta do stočne staje, najmanje 15,0 m,od stambenog objekta do đubrišta i poljskog klozeta (ako postoji), najmanje 20,0-25,0 mživi izvor vode na parceli mora biti na višoj koti od đubrišta i poljskog klozeta, a najmanje rastojanje iznosi 20,0-25,0 m,druga međusobna rastojanja ekonomskih i pomoćnih objekata zavise od oblika organizacije ekonomskog dvorišta, uz uslov da prljavi objekti budu orjentisani tako da dominantni vetrovi duvaju od čistih objekata.
Rastojanje građevinske od regulacione linije za porodični stambeni objekat seoskog tipa iznosi najmanje 5,0 m za novi slobodnostojeći objekat, za novi objekat u prekinutom nizu, kao i za novi stambeni objekat u neprekidnom nizu.
Za zone izgrađenih stambenih objekata rastojanje novog objekta od regulacione linije utvrđuje se na osnovu pozicija većine već izgrađenih objekata (preko 50().
Za stambene objekte koji imaju indirektnu vezu sa javnim putem, preko privatnog prolaza, rastojanje od regulacione linije određuje se Lokacijskom dozvolom.
Najmanje dozvoljeno rastojanje osnovnog gabarita (bez ispada) stambenog objekta i linije susedne građevinske parcele iznosi za stambene nove slobodnostojeće objekte na delu bočnog dvorišta iznosi najmanje 2,50 m, a za dvojne stambene objekte najmanje 4,0 m.
Izgrađeni stambeni objekti čija međusobna udaljenost iznosi manje od 3,0 m, u slučaju dogradnje, nadgradnje i rekonstrukcije ne mogu na toj strani imati otvore stambenih prostorija.
Za stambene objekte koji imaju indirektnu vezu sa javnim putem, preko privatnog prolaza, rastojanje od granice građevinske parcele, utvrđuje se Lokacijskom dozvolom prema tipu izgradnje i uz primenu odgovarajućih najmanjih udaljenja iz ovog pravila.
Postavljanje ekonomskih objekata u odnosu na granicu susedne parcele utvrđuje se pod sledećim uslovima:
kada se ekonomski objekti i ekonomsko dvorište susednih parcela, neposredno dodiruju, rastojanja za nove pomoćne i ekonomske objekte iznosi najmanje 1,50 m; i
kada se ekonomsko dvorište jedne parcele neposredno naslanja na stambeno dvorište druge parcele (za nove objekte), primenjuju se pravila o međusobnoj udaljenosti objekata.
Pravila gradnje i regulacije u naseljima retke naseljenosti i porodične izgradnje. Minimalno rastojanje građevinske od regulacione linije, za nove objekte prema preovlađujućem tipu izgradnje iznosi 3,0 m.
Za zone izgrađenih objekata rastojanje građevinske od regulacione linije utvrđuje se na osnovu pozicija većine već izgrađenih objekata (preko 50 () s tim da se za nove objekte to rastojanje može drugačije odrediti Lokacijskom dozvolom, osim u slučajevima kada izgrađeni objekti nisu smetnja drugom opštem interesu.
Za objekat koji ima indirektnu vezu sa javnim putem, preko privatnog prolaza, rastojanje građevinske od regulacione linije određuje se Lokacijskom dozvolom.
Izgrađeni stambeni objekti čija međusobna udaljenost iznosi manje od 3,0 metara, u slučaju dogradnje, nadgradnje i rekonstrukcije ne mogu na toj strani imati otvore stambenih prostorija,
Najmanje dozvoljeno rastojanje osnovnog gabarita (bez ispada) objekta i linije susedne građevinske parcele (osim objekata u neprekinutom nizu) na delu bočnog dvorišta pretežno severne orjentacije, iznosi 1,50 m, odnosno na delu bočnog dvorišta pretežno južne orjentacije, iznosi 2,50 m.
Za objekat koji ima indirektnu vezu sa javnim putem, preko privatnog prolaza, rastojanje do granice građevinske parcele, utvrđuje se Lokacijskom dozvolom prema tipu izgradnje i uz primenu odgovarajućih najmanjih dozvoljenih rastojanja iz ovog pravila.
Najveća dozvoljena spratnost objekata iznosi P do P+1+Pk odnosno P+2 bez obzira na tip izgradnje. Zgrade ovog tipa mogu imati podrumske prostorije osim u slučaju kada to nije dozvoljeno urbanističkim planom (visok nivo podzemnih voda i drugi razlozi), odnosno ako nema smetnji geotehničke i hidrotehničke prirode. Najveća dozvoljena visina objekta ne može preći 12,0 m.
Odnos stanovanja i delatnosti u stambenom objektu određuje se tako da površina za delatnosti u stambenom porodičnom objektu iznosi do 40( ukupne bruto površine. Dozvoljene delatnosti su one koje su ekološki i funkcionalno primerene zoni stanovanja.
Na jednoj parceli pored osnovnog objekta može biti izgrađen i drugi objekat kao i pomoćni objekti u skladu sa pravilima iz ove odluke.
Pravila za etno celine stambene i turističke orijentacije. Zone etno celina stambene i turističke orijentacije obuhvataju Ljuto Polje, Dobro Polje i zonu od Dobrog Polja ka Rustu, kao i zaseoke sela Zaovine (Nova Vežanja, kao centar sela sa nizom objekata i infrastrukturom, i zaseoci: Sekulići, Karaklije, Rajaci, Pečenice, Jeličići, Marići, Nikolići, Bare, Jezdići, Bjeluša, Milekići, Đurići, Rakići, Lazići, Popovići, Filipovići, Trifkovići, Stanišići, Mandići, Vasilići i dr.) i druge grupacije razbijenih objekata i zaseoke.
Dozvoljena je izgradnja objekata u funkciji vikend stanovanja, etno i eko turizma, sa pratećim sadržajima uz obavezno poštovanje graditeljskog nasleđa ovog kraja.
Pored etno – turizma u ovim zonama orijentacija stanovništva je na kompatibilnim delatnostima: prvenstveno proizvodnji zdrave hrane, pčelarstvu i sl. Sadržaji u okviru ovih lokaliteta i zaseoka treba da upotpune ponudu u okviru etno – turizma, a preduslov je i komunalno opremanje prostora, koje treba da obezbedi sigurno napajanje, u prvom redu električnom energijom i vodom, kao i bezbednu evakuaciju otpadnih voda i smeća.
Za ove celine primenjuju se pravila gradnje i regulacije u naseljima retke naseljenosti i porodične izgradnje, s tim da će se u ovim zonama potencirati rekonstrukcija i adaptacija postojećih objekata ili izgradnju novih objekata u etno – stilu od prirodnih materijala, prvenstveno na postojećim izgrađenim parcelama ili pogušćavanjem postojećih zaseoka ili minimalnom izgradnjom po njihovom obodu.
Po pravilu objekte graditi na padinama i mestima koja nisu pogodna za poljoprivredne radove (kako bi se sačuvale ravne pašnjačke površine za rekreativne aktivnosti, stočarstvo, kao i izgradnju neophodne infrastrukture, pejzažno uređenje, staze za šetnju i sl.).
Arhitektonsko oblikovanje objekata uskladiti sa arhitekturom postojećih objekata karakterističnih za ovaj kraj, a uz saglasnost organa gradske uprave nadležnog za poslove urbanizma.
Za izgradnju koristiti prirodne materijale (po mogućstvu autuhtone materijale).
Krovove raditi kao četvorovodne ili viševodne sa padovima krovnih ravni kao na postojećim objektima.
Posebno se naglašava da za grupacije pojedinačnih objekata na obodu Ljutog Polja i na potezu od Dobrog Polja ka Rustu, urbanistički parametri moraju biti primereni seoskom ambijentu kako bi se očuvale pejzažne i ambijentalne vrednosti. S obzirom da se ovde radi o stočarskim zonama sa starim pojedinačnim objektima katunskog tipa, preporučuju se: minimalna veličina parcele za gradnju je 20 ari, minimalno rastojanje objekta od granice parcele 5m, maksimalni indeks zauzetosti 5 %, maksimalni indeks izgrađenosti 0.05, maksimalna spratnost objekata P + Pk i maksimalna BRGP bez obzira na veličinu parcele 120 m2.
Pravila gradnje i regulacije za opšte stambene zone u naseljima srednjih gustina. Naselja u kojima je moguća izgradnja stambenih zona srednjih gustina su: Perućac, Rača, Kremna.
Objekti se grade bez rastojanja građevinske od regulacione linije kada se regulaciona linija poklapa sa građevinskom linijom.
Rastojanje građevinske od regulacione linije za nove objekte utvrđuje se prema tipu planirane odnosno postojeće izgradnje i iznosi najmanje 3,0 m.
Za zone izgrađenih objekata rastojanje građevinske linije novog objekta od regulacione linije utvrđuje se na osnovu pozicija većine već izgrađenih objekata (preko 50 ( ).
Za objekte koji imaju indirektnu vezu sa javnim putem, preko privatnog prolaza, rastojanje od regulacione linije određuje se Lokacijskom dozvolom.
Minimalno rastojanje osnovnog gabarita (bez ispada) objekta i linije susedne građevinske parcele određuje se za slobodnostojeće objekte, najmanje 2,0 m, a za izgrađene objekte čije je rastojanje do granice građevinske parcele manje od utvrđenih vrednosti predhodnih stavova, ne mogu na toj strani imati otvore stambenih prostorija,
Za objekte koji imaju indirektnu vezu sa javnim putem, preko privatnog prolaza, rastojanje od granice građevinske parcele utvrđuje se lokacijskom dozvolom prema tipu izgradnje.
Najveća dozvoljena spratnost objekata može biti P + 3 + Pk do P + 4 s tim da najveća dozvoljena visina objekta ne može preći 20 m.
Svi objekti mogu imati podrumske i suterenske prostorije osim u slučaju da postoje smetnje geotehničkih i hidrotehničkih karaktera.
Delatnosti u stambenom objektu može biti do 50 ( ukupne neto površine. Dozvoljene delatnosti su one koje su ekološki i funkcionalno primerene zoni višeporodičnog stanovanja i ne mogu ni na koji način ugrožavati osnovnu funkciju objekata namenjenih za stanovanje.
Pravila gradnje i regulacije za mešovite zone na građevinskom zemljištu – Poslovni i stambeni objekti. Po pravilu se razrada većih kompleksa ovog tipa radi kroz Urbanistički projekat. Pojedinačni uslovi koji se odnose na pojedine objekte i celine davaće se u sklopu Lokacijske dozvole.
Objekti se grade bez rastojanja građevinske od regulacione linije kada se regulaciona linija poklapa sa građevinskom linijom,
Rastojanje građevinske od regulacione linije za objekte utvrđuje se prema tipu planirane odnosno postojeće izgradnje i iznosi najmanje 3,0 m:
Za zone izgrađenih objektata rastojanje građevinske linije novog objekta od regulacione linije utvrđuje se na osnovu pozicija većine već izgrađenih objekata (preko 50 ( ).
Međusobna udaljenost objekata na istoj parceli iznosi najmanje 4,0 metara, a za izgrađene objekte čije udaljenje iznosi manje, ne mogu na toj strani imati otvore stambenih prostorija.
Minimalno rastojanje osnovnog gabarita (bez ispada) slobodnostojećeg objekta i linije susedne građevinske parcele je najmanje 2,0 m, a za izgrađene objekte čije je rastojanje do granice građevinske parcele manje, ne mogu na toj strani imati otvore stambenih prostorija.
Preporučena najveća spratnost objekata može biti P+4+Pk a visina objekta 20,0 metara. Uslov je da visina objekata ne sme da prelazi visinu drveća autohtone vegetacije.
Poslovni i komercijalni objekti. Po pravilu se razrada većih kompleksa ovog tipa radi kroz Urbanistički projekat. Pojedinačni uslovi koji se odnose na pojedine objekte i celine davaće se u sklopu Lokacijske dozvole.
Za poslovne objekte, objekte trgovine, zanatstva, ugostiteljstva i drugih delatnosti, osim opštih pravila gradnje, važe pravila da moraju da budu ekološki i funkcionalno prihvatljivi prema svim važećim propisima koji regulišu zaštitu okoline od zagađenja
Za ove objekte nema posebnih ograničenja u pogledu visina i gabarita, osim da visina objekata ne sme da prelazi visinu drveća autohtone vegetacije.
U većim objektima koje se koriste za servisne zone i parking; centralni objekat sa sportskim, komercijalnim, zabavnim i rekreativnim sadržajima – preporučena maksimalna spratnost je prema visini sportske hale, do P+3.
Lokacijskom dozvolom se utvrđuju pravila za objekte i delove objekata nestambene namene po stambenim zonama iz ovih pravila, i to za poslovne, komercijalne, uslužne, zanatske, proizvodne, komunalne objekte, kao i druge objekte ili delove objekata po vrsti i nameni, a koji nisu u suprotnosti sa karakterom pretežne namene i čijom izgradnjom se ne narušavaju uslovi stanovanja, životna sredina, kao ni orijentacioni parametri konkretnog tipa izgrađenosti.
Objekti za smeštajne kapacitete treba da se grade u skladu sa arhitekturom podneblja – planinski stil, inspirisanom tradicionalnim graditeljstvom područja, sa prirodnim materijalima i u volumenima koji su primereni strukturi ambijenta – morfologiji, biljnom pokrivaču i dr. Građevinske parcele sa turističkim objektima moraju da imaju pristup sa javnog puta.
Vrsta objekta preporuka II IZ Napomena Apartmanska naselja P+1+Pk 0,6 30% Hoteli 1, 2 i 3* P+4+Pk 2,0 50% Mini i oml. hoteli P+3 1,6 50% Komercijalni P+1 0,8 50% Ugostiteljski P+1+Pk 0,3 20% Planinarski dom P+2+Pk 0,3 30% Lovačka kuća P+1+Pk 0,2 20% montažni Sportsko-rekreativni P 0,8 80% Etno kompleks P+Pk 0,5 50% Auto kamp P 0,2 20% privremeni
Visine objekata su orijentacione, ali za pojedinačne objekte je uslov da ne smeju da prelazi visinu drveća okolne autohtone vegetacije.
Pravila gradnje i regulacije za privredne komplekse i objekte. Po pravilu se razrada većih kompleksa ovog tipa radi kroz Urbanistički projekat. Pojedinačni uslovi koji se odnose na pojedine objekte i celine davaće se u sklopu Lokacijske dozvole.
Za izgradnju novih privrednih objekata uz saobraćajnice je obavezna građevinska linija na minimalnom rastojanju od 5 m od regulacije saobraćajnice.
Na postojećim objektima, kod kojih su prekoračene građevinske linije, dozvoljene su samo intervencije redovnog održavanja i adaptacija.
Prema saobraćajnicama gde se očekuje veće saobraćajno opterećenje, kao što su magistralni ili regionalni put, nisu dozvoljeni sadržaji prehrambene proizvodnje neposredno orijentisani ka ovim saobraćajnicama.
Skladišni, tehnološki i infrastrukturni prostori i objekti, organizuju se u prostoru koji nije neposredno okrenut potencijalnim korisnicima. Dozvoljena je izgradnja više objekata na parceli.
[pic]Slika 4 Bočna i zadnje odstojanje objekta od ivica parcele su minimalno ½ visine objekta, a ne manje od 5 m, uz obavezu sadnje najmanje jednog drvoreda. Maksimalni indeks zauzetosti parcele je 70%, a indeks izgrađenosti nije ograničen.Minimalna površina pod uređenim zelenim površinama se određuje prema veličini kompleksa: minimalno pod uređenim zelenim površinama za komplekse preko 5 ha – 30%, za komplekse 1-5 ha – 25%, za komplekse 0,2-1 ha – 20%, od čega kompaktna pošumljena površina iznosi minimalno pola od ukupnog zelenila.Međusobno odstojanje objekata u okviru kompleksa ne može biti manje od 4 m u skladu sa potrebama organizovanja protivpožarnog puta.
Za sve objekte visina ne sme biti veća od 12 m za veće proizvodne komplekse i 9 m za male proizvodne pogone. Dozvoljena visina za reklamne stubove u okviru kompleksa je 20 m, a za infrastrukturne objekte se utvrđuje izuzetno i veća visina, prema tehnološkim potrebama.
U okviru građevinskih linija dozvoljava se izgradnja posebnih objekata koji se ne obračunavaju u korisnu BRGP, kao što su infrastrukturni – fabrički dimnjaci, vetrenjače, vodovodni tornjevi ili reklamni stubovi.
U okviru kompleksa predvideti podizanje pojaseva zaštitnog zelenila sastavljenih od kompaktnih zasada listopadne i četinarske vegetacije. Zaštitno zelenilo postaviti između kompleksa i upravno na pravac dominantnih vetrova. Kroz izradu Procene uticaja na životnu sredinu, u odnosu na planiranu delatnost, po potrebi odrediti ozelenjavanje kao meru zaštite.
Nije dozvoljeno planiranje i uređenje površina za otvorene deponije.
Parkiranje treba da bude organizovano u okviru kompleksa uz obaveznu sadnju kontinualnih drvoreda. U zavisnosti od tehnološkog procesa u okviru kompleksa potrebno je planirati pretovarno- manipulativne površine i parking površine za teretna vozila.
Broj parking mesta odrediti kroz izradu projektne dokumentacije, na osnovu datih normativa, prema planiranoj delatnosti, odnosno tehnološkim potrebama, očekivanom broju posetilaca i potrebnom broju zaposlenih, a orijentaciono 1PM/70-100 m2 BRGP.
II. PRAVILA UREĐENjA
Izgradnja na površinama javne namene. Na zemljištu koje je predviđeno za zemljište javne namene, do privođenja ne mogu se graditi novi objekti druge namene, a postojeći objekti se mogu adaptirati, sanirati i sanitarno higijenski unapređivati.
Lokacijskom dozvolom se utvrđuju pravila za objekte sporta, rekreacije i ugostiteljstva na pojedinačnim građevinskim parcelama u zonama zelenila i parkova.
Vrste i širine zaštitnih pojaseva. Širina zaštitnih pojaseva trasa i objekata infrastrukturnih sistema u magistralnom i regionalnom infrastrukturnom koridoru, kao i u koridorima pojedinačnih infrastrukturnih sistema, utvrđena je na osnovu odredbi zakona i propisa donetih na osnovu zakona i primenom sledećih kriterijuma:
1) utvrđivanja bezbedonosnog rastojanja od trase i objekata infrastrukturnog sistema radi zaštite okruženja od negativnih uticaja na životnu sredinu, u prvom redu od buke, aerozagađenja i akcidenata; i
2) obezbeđenje zaštite osnovnih funkcija u eksploataciji trase i objekata infrastrukturnog sistema od negativnih uticaja iz okruženja, u prvom redu od neplanske izgradnje, nekontrolisanog odlaganja otpada i drugih aktivnosti koje mogu da ugroze bezbednost, funkcionisanje i održavanje infrastrukturnog sistema.
Ustanovljavaju se sledeći obostrani zaštitni pojasevi trasa i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema u infrastrukturnom koridoru na području Prostornog plana:
1) neposredni pojas zaštite – prostor zaštitnog pojasa od:
ivice zemljišnog pojasa puta širine 40 m za autoput, 20,0m za državni put prvog reda, 10,0m za državni put drugog reda, 5,0m za opštinski i nekategorisani put;
ose krajnjeg železničkog koloseka širine 25,0 m;
ose dalekovoda od 220kV i dalekovoda 110 kV širine 10,0m i nižeg nazivnog napona širine 5,0m;
ose magistralnog gasovoda širine 30,0m i dovodno-razvodnog gasovoda širine 20,0m;
ose optičkog kabla širine 1,0m;
2) širi pojas zaštite – prostor kontrolisane izgradnje od granice neposrednog pojasa zaštite/zaštitnog pojasa:
širine 40 m za autoput, 20m za državni put prvog reda, 10m za državni put drugog reda i 5,0m za opštinski i nekategorisani put;
širine 175m za železničku prugu;
širine 170 – 180, za gasovod;
Širina zaštitnih pojaseva javnih puteva usklađivaće se sa kategorizacijom u državne i opštinske puteve.
Širina zaštitnih pojaseva infrastrukturnih sistema je obavezna do njihovog redefinisanja izradom odgovarajućeg urbanističkog plana.
Neposredni pojas zaštite, tj. prostor kojim se štiti pravac prostiranja radio talasa, utvrđuje se za svaki radio koridor, prema uslovima koje utvrđuje korisnik tog koridora.
Za državne puteve prvog reda zbog specifičnosti prostora utvrđuju se sledeće zone zaštite:
Zona I – pojas veoma velikog ekološkog opterećenja širine po 20m sa obe strane puta, zbog emisija u vazduh, povećane buke i zagađivanja zemljišta. U zaštitnom pojasu dozvoljeno je formirati zaštitno zelenilo. Nije dozvoljena izgradnja stambenih, poslovnih i pomoćnih objekata. Dozvoljena je izgradnja objekata u funkciji puta (benzinske stanice, servisi, skladišta i sl.).
Zona II – pojas velikog ekološkog opterećenja širine po 50m sa obe strane puta, zbog povećane buke i zagađivanja zemljišta. Ne preporučuje se izgradnja stambenih objekata. Postojeći legalno izgrađeni objekti moraju biti zaštićeni odgovarajućom akustičkom zaštitom.
Zona III – pojas malog ekološkog opterećenja širine po 180m sa obe strane puta, zbog povećane buke. Izgradnja stambenih, poslovnih i privrednih objekata dozvoljena pod uslovom da se obezbede mere zaštite od buke.
Režimi zaštite s pravilima izgradnje i uređenja zaštitnih pojaseva. Utvrđuju se sledeći režimi zaštite s pravilima izgradnje i uređenja prostora za zaštitne pojaseve u infrastrukturnim koridorima na planskom području.
Neposredni pojas zaštite. U neposrednom pojasu zaštite trase i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema – državnih i opštinskih puteva, kao i nekategorisanih puteva koji povezuju izgrađene celine u ataru istog i susednih naselja, ili čine saobraćajnu mrežu naselja, zatim železničkih pruga, dalekovoda, optičkih kablova i gasovoda uspostavlja se režim ograničene i strogo kontrolisane izgradnje i uređenja prostora sa sledećim:
Osnovnim pravilima:
1) zabranjuje se izgradnja objekata koji nisu u funkciji infrastrukturnog sistema koji se štiti, tj. legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih objekata i izgradnja novih privrednih, stambenih i drugih objekata;
2) u zaštitnom pojasu javnog puta van naselja, zabranjena je izgradnja građevinskih ili drugih objekata, osim izgradnje saobraćajnih površina pratećih sadržaja;
3) mogu se postavljati planirane paralelno vođene trase ostalih infrastrukturnih sistema, objekata i postrojenja u infrastrukturnom koridoru na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona, a pod uslovima i na način koji utvrdi nadležno javno preduzeće, odnosno upravljač javnog infrastrukturnog sistema;
4) izvode se potrebni radovi i sprovode mere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na životnu sredinu (drvoredi na deonici puta u naselju, zaštitno zelenilo, zaštitne barijere od buke, kanalisanje i prečišćavanje atmosferskih voda s infrastrukturnog sistema i dr.); kao i potrebne mere zaštite infrastrukturnog sistema (npr. puta – snegobrani, vetrobrani i dr.) na udaljenju koje se utvrđuje prema uslovima bezbednog funkcionisanja i održavanja infrastrukturnog sistema; i
Posebnim pravilima za:
1) javne puteve
legalizacija i rekonstrukcija postojećih objekata u izgrađenom prostoru naselja pored puta može se odobriti samo izuzetno na osnovu odgovarajuće tehničke dokumentacije za dogradnju, rekonstrukciju i/ili rehabilitaciju postojećeg puta, odnosno tehničke dokumentacije za izgradnju nove deonice puta i na osnovu odgovarajućeg urbanističkog plana;
2) energetske i telekomunikacione sisteme
zabranjuje se sađenje biljaka čiji koren ima dubinu veću od 1,0m na udaljenju manjem od 5,0m od ose gasovoda i u pojasu zaštite optičkog kabla; i
u načelu se ne dozvoljava sađenje drveća ispod dalekovoda, dok se postojeća stabla mogu zadržati ukoliko je zadovoljena sigurnosna udaljenost voda od minimum 3,0 m od bilo kog dela stabla.
Širi pojas zaštite. U širem pojasu zaštite trase i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema – magistralnih, regionalnih i lokalnih puteva, železničke pruge, dalekovoda i optičkih kablova i planiranih gasovoda uspostavlja se režim selektivne i kontrolisane izgradnje i uređenje prostora sa sledećim:
Osnovnim pravilima:
1) dozvoljava se izgradnja objekata, tj. legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih i izgradnja novih objekata u zonama predviđenim za izgradnju ovim prostornim planom i odgovarajućim urbanističkim planom, s tim da je za povećanje gustine naseljenosti, stepena izgrađenosti i zauzetosti površina, u prvom redu za izgradnju stambenih i objekata javnih službi, preduslov preduzimanje mera zaštite na osnovu procene uticaja i rizika od infrastrukturnog sistema na životnu sredinu;
2) svi planirani paralelno vođeni infrastrukturni sistemi koji nisu postavljeni u neposrednom pojasu zaštite smeštaju se u infrastrukturnom koridoru na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona;
3) izvode se potrebni radovi i sprovode mere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na životnu sredinu (zaštitno zelenilo, zaštitne barijere od buke, kanalisanje oborinskih voda u depresijama pored infrastrukturnog sistema i dr.), kao i potrebne mere zaštite infrastrukturnog sistema koje nisu realizovane u neposrednom pojasu zaštite; i
Posebnim pravilima za:
1) javne puteve i železničke pruge
otvaranje rudnika i kamenoloma i izgradnja rudarskih, industrijskih, komunalnih i poljoprivrednih objekata i postrojenja koji su izvori zagađivanja životne sredine može se odobriti na udaljenju većem od 50m od ose krajnjeg koloseka pruge, odnosno na osnovu procene uticaja tih objekata i postrojenja na životnu sredinu, pod uslovima i na način koji utvrdi javno preduzeće nadležno za upravljanje javnim putem ili upravljač javne železničke pruge;
u širim zaštitnim pojasevima između puta, železničke pruge i drugog infrastrukturnog sistema u infrastrukturnom koridoru, zabranjuje se izgradnja objekata koji nisu u funkciji tih infrastrukturnih sistema, tj.zabranjuje se legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih i izgradnja novih privrednih, stambenih i ostalih objekata;
u pojasu kontrolisane izgradnje, zabranjeno je otvaranje rudnika, kamenoloma i deponija otpada i smeća.
1. Razvoj i korišćenje elemenata saobraćajno – transportnog sistema (objekti saobraćajne infrastrukture)
Pravilima građenja definisana su pravila koja bi trebalo da se primenjuju prilikom sprovođenja Prostornog plana. Specifična pravila i uslovi definišu se detaljnijom planskom razradom na osnovu konkretnih uslova na terenu, a moraju biti u graničnim vrednostima propisanim pravilima i uslovima ovog PP-a. Pravila i uslovi dati su kao: minimalne vrednosti, maksimalne vrednosti i kao vrednosti date u rasponu. Pravila je moguće menjati i unapređivati po istoj proceduri po kojoj će se vršiti izmene i dopune Prostornog plana.
Saobraćaj će se u svim svojim vidovnim oblicima odvijati najvećim delom van zona zaštite ili u trećem stepenu zaštite. U drugom stepenu zaštite intenzitet kolskog saobraćaja reduciran je na neophodan tranzit, potrebe Nacionalnog parka, šumarstvo i zaštite od elementarnih nepogoda, a rekreativno – sportska kretanja regulisana su određenim koridorima. U prvom stepenu zaštite saobraćaj se ograničava na minimalno pešačko i biciklističko kretanje.
Širina pojasa regulacije. Pojas regulacije jeste prostor definisan granicom građenja javnog puta, unutar koga se izvode građevinski zahvati prilikom izgradnje, rekonstrukcije ili održavanja javnog puta. Prostornim planom utvrđuje se orijentaciona širina pojasa regulacije u punom profilu za:
autoput širine oko 70 m;
državni put I reda širine oko 25 m;
državni put II reda širine oko 20 m;
opštinski put širine oko 15 m.
Svi putevi utvrđeni Prostornim planom su javni putevi i moraju se projektovati po propisima za javne puteve i uz primenu odgovarajućih standarda na osnovu Zakona o javnim putevima. Procedure izrade i usvajanja projekata, kao i samo građenje saobraćajne infrastrukture, mora se sprovoditi u svemu prema važećoj zakonskoj regulativi. Procedure i akcije na projektovanju i građenju saobraćajne infrastrukture, instalacija tehničke infrastrukture i regulacija vodotokova, moraju se objedinjavati.
Izgradnja i rekonstrukcija saobraćajne infrastrukture vršiće se u skladu sa sledećim pravilima:
U izradi tehničke dokumentacije autoputa, kroz projekte putnih objekata (mostovi, nadvožnjaci, podvožnjaci, vijadukti, tuneli, propusti, itd), obavezno je predvideti i ekodukte, zavisno od terenskih uslova, nadzemne ili podzemne prelaze, odnosno prolaze, kako bi se izbeglo stvaranje ekoloških barijera.
Širina kolovoza na postojećim i planiranim državnim putevima I reda van naselja je minimalno 7,70 m (uključujući ivične trake od 2×0,35 m), a na postojećim i planiranim državnim putevima II reda je minimalno 7,10 m (uključujući ivične trake od 2×0,30 m). Širina kolovoza na postojećim i planiranim opštinskim putevima je minimalno 5,90 m (uključujući ivične trake od 2×0,20 m).
Delovi primarne putne mreže, koji prolaze kroz naselje, a istovremenosu i ulice u naselju, mogu se na zahtev nadležnog organa opštine, razradom kroz odgovarajuću urbanističku i tehničku dokumentaciju, izgraditi kao ulica sa elementima koji odgovaraju potrebama naselja (širim kolovozom, trotoarima i sl.) kao i sa putnim objektima na tom putu koji odgovaraju potrebama tog naselja.
Izletniče staze imaće podloge i profile koji odgovaraju njihovoj nameni, što će se utvrditi posebnim projektima i uz poštovanje uslova zaštite prirode i životne sredine. Ove staze treba maksimalno da koriste postojeće trase, sa minimalnim zemljanim radovima i obezbeđenim odvodnjavanjem, kako bi se sačuvalo tlo, ambijent i okruženje.
Biciklističke i druge izletničke staze koje će se graditi uz postojeće javne puteve moraju da imaju širinu najmanje od 2,5 m.
Pored puteva, (izvan urbanizovanog područja) u naseljima ili van naselja ne mogu se graditi objekti, postavljati postrojenja, uređaji i instalacije na određenoj udaljenosti od tih puteva tj. u delu puta koji se zove zaštitni pojas, a prema važećem Zakonu o javnim putevima („Službeni glasnik RS”, br. 101/05, 123/07). U zaštitnom pojasu pored javnog puta van naselja zabranjena je izgradnja građevinskih ili drugih objekata, osim izgradnje saobraćajnih površina pratećih sadržaja javnog puta.
Širina zaštitnog pojasa javnog puta u kome ne mogu da se grade stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade, kopaju bunari, rezervoari, septičke jame i sl. iznosi pored autoputa 40 m, kod ostalih državnih puteva I reda 20 m, kod državnih puteva II reda 10 m, a pored opštinskih puteva 5 m.
Za saobraćajni priključak objekata (benzinske stanice, poslovni kompleksi) na magistralni put, predvideti trake za usporavanje/ubrzanje. Povezivanje pojedinačnih lokacija (stambeni, stambeno-poslovni objekti i dr.) na državni put prvog reda put uslovljava se izgradnjom paralelnog jednosmernog servisnog puta, sa minimum 1,5m širokim razdelnim pojasom od magistralnog puta, koji će povezivati lokacije duž putnog pravca. Ukoliko se servisni put predviđa u zaleđu lokacija, priključenje na državni put predvideti na dovoljno velikom rastojanju da se ne ometa saobraćaj na istom.
Parcele koje izlaze na državni put I reda ne mogu, svaka za sebe pojedinačno, da imaju direktan izlaz na put već se pristup takvih parcela mora ostvariti preko servisne saobraćajnice, a što se u svakom slučaju rešava pribavljenjem saglasnosti upravljača puta.
U zaštitnom pojasu sa direktnim pristupom na javni put dozvoljeno je graditi stanice za snabdevanje motornih vozila gorivom, autoservise, objekte za privremeni smeštaj onesposobljenih vozila, autobaze za pružanje pomoći i informacija učesnicima u saobraćaju, a sve to na osnovu planskog dokumenta za navedene tipove objekata. Prateći objekti moraju da zadovoljavaju higijensko-tehničke zahteve (neometan prilaz, protivpožarna zaštita) i dr.
U slučaju kada se zone sa I i II stepenom zaštite preklapaju sa zaštitnom zonom puta obavezno je usklađivanje uslova nadležnih organizacija.
Priključivanje prilaznog na javni put vrši se prvenstveno njegovim povezivanjem sa drugim prilaznim ili nekategorisanim putem koji je već priključen na javni put, a na područjima na kojima ovo nije moguće priključivanje prilaznog puta vrši se neposredno na javni put i to prvenstveno na put nižeg reda.
Zemljani put koji se ukršta ili priključuju na javni put, mora se izgraditi sa tvrdom podlogom ili sa istim kolovoznim zastorom kao i javni put sa kojim se ukršta, odnosno na koji se priključuje, u širini od najmanje 5 m i u dužini od najmanje 40 m za DP I reda, 20 m za DP II reda i 10 m za opštinski put, računajući od ivice kolovoza javnog puta.
Radi zaštite puteva od spiranja i odronjavanja, potrebno je, ako priroda zemljišta dopušta, da kosine useka, zaseka i nasipa, kao i druge kosine u putnom zemljištu ozeleniti travom, šibljem i drugim autohtonim rastinjem koje ne ugrožava preglednost puta.
Izgradnja i rekonstrukcija železničke infrastrukture vrši se u skladu sa zakonom kojim se uređuje planiranje i izgradnja objekata. Rekonstrukcija postojećih koloseka obavljaće se prema stanju gornjeg stroja na pruzi, odnosno redovnom ciklusu zamene i obnove materijala gornjeg stroja, pri čemu je potrebno voditi računa o poštovanju standarda, tehničkih propisa, materijala i da rezervni delovi poseduju merodavne ateste.
Zaštitni pojas sa obe strane pruge iznosi 25 m od ose poslednjeg koloseka. U ovom pojasu je zabranjena bilo kakva gradnja objekata koja nemaju veze sa odvijanjem železničkog saobraćaja, osim u izuzetnim slučajevima uz odobrenje nadležnih organa. U ovom pojasu je dozvoljeno postavljanje kablova, električnih vodova niskog napona za osvetljenje, telegrafskih i telefonskih vazdušnih linija i vodova, kanalizacije i sličnih cevovoda.
Ograde, drveće i zasadi pored puteva podižu se tako da ne ometaju preglednost puta i ne ugrožavaju bezbednost saobraćaja. Ograde, drveće i zasadi pored puteva se moraju ukloniti ukoliko se, prilikom rekonstrukcije ili rehabilitacije puta, dođe do zaključka da negativno utiču na preglednost puta i bezbednost saobraćaja.
Duž svih puteva potrebno je obezbediti infrastrukturu za prikupljanje i kontrolisano odvođenje atmosferskih voda, sa ugrađenim separatorima naftnih derivata na državnim putevima koji zalaze u zaštitne zone vodoizvorišta.
Reklamne table i panoi, oznake kojima se obeležavaju turistički objekti, natpisi kojima se obeležavaju kulturno-istorijski spomenici i spomen obeležja i drugi slični objekti, mogu se postavljati pored državnih puteva, na udaljenosti od 7 m od ivice kolovoza, odnosno pored opštinskog puta na udaljenosti od 5 m od ivice kolovoza.
Izletničke staze potrebno je izgraditi, sa visokim hladovitim zelenilom, nadstrešnicama, sa uređenim vatrištima i sedištima u čijoj izgradnji treba da se koriste prirodni materijali (drvo, kamen i sl.).
Podloge staza i parkirališta mogu biti makadamske, asfaltne, razne vrste popločanja (kamen, behaton ploče, beton-trava ploče, itd.) u skladu sa namenom prostora gde se grade.
2. Objekti komunalne infrastrukture
Primarna i sekundarna mreža infrastrukture (vodovod, kanalizacija, TT mreža, gasna mreža, daljinsko grejanje) postavlja se u pojasu regulacije.
Za nova ili izgrađena naselja, utvrđuju se pojasi regulacije za postavljanje infrastrukturne mreže i javnog zelenila (drvoredi, parkovi) u zonama parcela karakteristične namene (javnog puta) kao i van tih zona (dalekovodi, naftovodi, magistralni gasovodi, toplovodi i sl.). Napominje se da za infrastrukturne objekte koji ovim Planom i uslovima izdatim za njega, nisu bili planirani (npr. naftovod, gasovod, toplovod i sl.), kao i za sve druge infrastruktune objekte, ukoliko se ukaže potreba za njihovom izgradnjom u skladu sa planovima razvoja infrastruktrnih mreža i objekata i PP RS, važe Zakonom utvrđeni pojasevi zaštite, a trase moraju biti određene i izgradnja se obaviti u skladu sa uslovima i uz saglasnost nadležnih Zavoda za zaštitu prirode i spomenika kulture, kao i upravljača Nacionalnim parkom i prirodnim dobrima.
Oprema potrebna za funkcionisanje komunalne infrastrukture, telekomunikacijskih i radiodifuznih sistema može se instalirati i u postojeće ili novoizgrađene objekte druge namene uz pribavljenu saglasnost vlasnika (korisnika) poslovnih ili stambenih objekata.
Nadzemni vodovi postavljaju se na stubove.
Za podzemne i nadzemne objekte i mreže infrastrukture, kao i stubove koji se ne grade u zoni namenjenoj izgradnji objekata od opšteg interesa, odnosno u pojasu regulacije, potrebno je pribaviti prethodnu saglasnost vlasnika (korisnika) parcela, kao i druge uslove koje odredi nadležni organ.
Hidrotehnička infrastruktura. Trase vodovoda i kanalizacije definišu se sinhron planom gde je izvršeno usklađivanje sa ostalim komunalnim instalacijama.
Kod postavljanja trasa treba voditi računa o sledećem:
da budući vodovod i kanalizacija ne ugrožavaju objekte (i prilikom izgradnje i kada budu u pogonu);
da drugi objekti sa njihovim pratećim dešavanjem ne ugrožavaju vodovod i kanalizaciju u pogonu kao i da omoguće njihovo redovno održavanje;
da trase vodovoda i kanalizacije budu postavljene tako da se pod povoljnim uslovima na njih mogu priključiti objekti koje treba da opslužuju;
da se trasa vodovoda i kanalizacije usaglasi sa ostalim namenama terena;
da se vodi računa o geotehničkim i hidrogeološkim karakteristikama terena, imajući u vidu i građenje i pogon sa održavanjem.
Položaj u odnosu na druge instalacije i objekte. Kod određivanja trasa vodovoda i kanalizacije treba ispuniti zahteve u odnosu na druge instalacije i objekte. Ovi uslovi proizilaze iz karakteristika pojedinih instalacija imajući u vidu i izgradnju i pogon. Ovi uslovi su bazirani na propisima koji važe u ovoj oblasti i dati su u narednoj tabeli.
Vrsta komunalne instalacije (objekta) potrebno minimalno odstojanje [m] vodovod kanalizacija do građevinske linije(do temelja objekta) 5 5 energetski kablovi 1,0 1,0 telekomunikacioni, signalni kablovi 1,0 1,0 gasovod niskog i srednjeg pritiska 1,5 1,5 gasovod visokog pritiska 3,5 3,5 stub uličnog osvetljenja 1,5 1,5 od ivice rova do prve tramvajske šine 2,0 2,0 ivičnjak saobraćajnice 1,5 1,5 stablo drveta(značajnijeg) 2,0 2,0 vodovod – 1,5-2,0 kanalizacija 1,5-2,0 –
Po pravilu, polazeći od objekta, bliža građevinskoj liniji postavljaju se pliće instalacije, a dalje one koje se postavljaju na većim dubinama.
Kod ukrštanja instalacija voditi računa o:
da vodovodne cevi budu postavljene iznad kanalizacija, stim što po potrebi može biti predviđena zaštita vodovoda (cev u cev);
kod ukrštanja sa elektrokablovima treba voditi računa o svim aspektima bezbednosti kako kod izgradnje, tako i u fazama koje se pojavljuju u pogonu.
Kod prolaza vodovoda, odnosno kanalizacije ispod vodotoka (kanala) u prvom planu se mora voditi računa o :
uslovima kod izgradnje;
o stabilnosti u pogonu;
o uslovima za održavanje;
o pogonskoj sigurnoosti( dupli cevovodi, dupli kanal, ako treba).
Ako je primenjeno rešenje sa sifonom, o uslovima održavanja, o evakuaciji vazduha, t.j. o funkcionalnosti.
Dubina ukopavanja kod vodovoda proizilazi iz zahteva stabilnosti, t.j. da cevovod ne bude povređen, od saobraćaja. Okvirno, nadsloj iznad temena cevi treba da bude 1,5 m.
Dubina ukopavanja kanalizacije mora biti takva da se na ispravan način može izvršiti priključenje objekta i podovi moraju biti takvi da se obezbede povoljni hidraulični uslovi tečenja u kanalima.
Izbor materijala za vodovod i kanalizaciju vrši se u projektu. Po pravilu treba upotrebljavati materijal renomiranih proizvođača, gde postoje duži iskustveni podaci da se radi kvalitetnim materijalima.Pogrešan je stav ako se vodi računa samo o niskoj nabavnoj ceni. Važno je da se u okviru jednog sistema ne upotrebljavaju više vrsta materijala, jer to otežava održavanje.
Ostala pravila za projektovanje i izvođenje. Vodovodnu mrežu projektovati i graditi tako da se realizuje cirkularni sistem (prstenasti), da budu zadovoljeni zahtevi iz protivpožarne zaštite (minimalni prečnik 100mm) i potreban minimalni pritisak.
Za priključke na vodovod većih potrošača, gde je prečnik priključka 50mm i veći treba rešiti sa regularnim odvojcima sa zatvaračem.
Vodomer može biti smešten u podrumu zgrade ili u posebnom skloništu odgovarajućih dimenzija, prema propisima opštine. Potrebno je:
da vodomer bude pristupačan radnicima komunalnog preduzeća radi očitavanje stanja.
da vodomer bude zaštićen od bilo kakvih povreda.
da bude zaštićen od zamrzavanja kod niskih temperatura.
Za protivpožarnu zaštitu, kada je u pitanju vodovod, odluke o tome kako će se gasiti požar u određenom mestu, donosi se u saglasnosti sa nadležnom vatrogasnom organizacijom. Na vodovodnoj mreži se postavljaju hidranti koji mogu služiti za gašenje požara i pranje ulica. Hidranti mogu biti podzemni ili nadzemni i postavljaju se na rastojanju do 80 m. Minimalan pritisak u vodovodnoj mreži ne može biti manji od 250 kpa.
Ako se gašenje požara vrši vatrogasnim vozilima mora biti omogućen pristup vozilima oko objekata koji se štite. Potrebno je odredititi hidrante gde se vatrogasno vozilo puni vodom.
Nije dozvoljeno spajanje vodovoda, koji mora biti pod sanitarnim nadzorom, sa bilo kojim drugim vodovodom, niti se dozvoljava akumulacija vode u rezervoarima iz kojih se voda može povratiti u vodovod.
Kanalizaciju treba rešavati po separacionom sistemu. U kanalizaciju za otpadne vode, ne dozvoljava se uvođenje atmosferske vode. Minimalni prečnik kanala za otpadne vode mora biti 200mm, pod uslovom da ima potreban kapacitet.
Računsko punjenje kanala treba uzeti 0.6 D, gde je D unutrašnji prečnik kanala.
Kanale projektovati tako da minimalne brzine budu veće od 7 m/s. Time se sprečava taloženje u kanalu.
Ne dozvoljava se disponiranje otpadnih voda preko septičkih jama, t.j. obavezno u gusto naseljenim mestima treba izgraditi kanalizacije. Samo kod usamljenih objekata mogu se uraditi rešenja sa septičkim jamama. Septičke jame treba da budu građene prema sanitarnim propisima, što važi i za njihovo održavanje.
U uslovima gde postoji izgrađena kanalizacija za otpadne vode, vlasnici objekata dužni su da objekte priključe na kanalizaciju.
Kanalizaciona mreža treba da bude opremljena objektima prema propisima. Šahtovi se moraju obavezno predvideti na svakom spoju kanala, na mestima promene pravca trase i na mestima promene nagiba nivelete. U pravcima, šahtove ne treba postavljati na većem rastojanju od 50m. Revizioni silazi treba da budu pokriveni okruglim poklopcima. Kod kanala za otpadne vode na poklopcu treba da bude minimum otvora radi ventilacije, kako bi se sprečilo ulivanje veće količine atmosferske vode koje bi opterećivale kanale i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda.
Voda iz drenaža, sme se uvoditi u kanalizaciju za otpadne vode samo ako je maksimalan dotok vode iz drenaže veoma mali i ako ne postoji drugi način gde bi se vode iz drenaže ispuštale (slučajevi kada ne postoji kanalizacija za atmosferske vode ili kakav potok).
Za odvođenje atmosferskih voda koristi se kanalizacija za te vode. U manjim naseljima, posebno kada su nagibi terena značajni i kada je oticanje vode efikasno može se predvideti rešenje kanalizacije po nepotpunom separacionom sistemu, t.j. bez kanalizacije za atmosferske vode koje se tako evakuišu rigolama najkraćim putem.
Minimalni prečnik kanala za atmosferske vode ne treba da bude ispod 250mm. Računsko punjenje uzeti 100%. Ne treba dozvoliti veće brzine od 5 m/s. Za uobičajene naseljske uslove kanalizaciju za atmosferske vode treba računati za kiše 50% verovatnoće javljanja, a dimenzioniranje izvršiti prema racionalnoj metodi.
Slivnici za uvođenje vode u kanalizaciju postavljaju se na rastojanju do 50 m i na raskrsnicama. U zavisnosti od količine vode treba izabrati tip slivničke rešetke. Slivnik može biti priključen na kanalizaciju bilo preko račve ili na revizioni silaz.
Ako u vodi koja se uvodi u kanalizaciju za atmosferske vode (parkinzi, fabrički krug, i sl.) ima ulja, nafte, benzina i sl., treba predvideti separatore da se oni izdvoje i posebno uklone.
Industrijske otpadne vode raznih vrsta mogu biti uvedene samo u kanalizaciju za otpadne vode. Ako je u pitanju neka veća industrija može postojati i posebna kanalizacija. U zavisnosti od kvaliteta otpadne industrijske vode donosi se odluka da li mora postojati predtetmen pre uvođenja u kanalizaciju. Samo one vode koje nisu zagađene, kao vode od hlađenja, mogu biti uvedene u kanalizaciju za atmosferske vode.
Zabranjeno je građenje stalnih ili postavljanje privremenih objekata po trasi (objektima) vodovoda i kanalizacije koji bi smetali funkcionisanju i održavanju objekata vodovoda i kanalizacije.
Crpne stanice na vodovodu ili kanalizaciji treba da su locirane tako da se mogu ograditi sa minimalnom zonom sanitarne zaštite, kako se predviđa sanitarnim propisima. Ako se mora postupiti drugačije, onda to treba uraditi u saglasnosti sa nadležnim sanitarnim organom.
Zone sanitarne zaštite na izvorištima, oko kaptažnih objekata, oko rezervoara, crpnih stanica, postrojenja za proizvodnju pijaće vode i postrojenja za tretman otpadnih voda predviđaju se prema odgovarajućim sanitarnim propisima. Postrojenja za tretman otpadnih voda moraju biti izvan naseljenih mesta na udaljenosti od najmanje 1000m.
Pojas zaštite oko magistralnih cevovoda mora biti najmanje 3m u slobodnom prostoru gde nije dozvoljeno sađenje drveće.
Za postavljanje vodovoda i kanalizacije na terenu izvan granica urbanističkog plana treba nastojati da se trasa postavi pored puteva radi bolje pristupačnosti kod održavanja. Izvan puteva treba nastojati da se trasa postavi po granicama parcela. Položaj trase pored puteva utvrđuje se u saglasnosti sa preduzećem koje je nadležno za održavanje puteva i u zavisnosti od konkretne situacije.
Projektovanje i izgradnja objekata vodovoda i kanalizacije, kao građevinskih objekata, regulisano je sa više tehničkih propisa koje treba poštovati i kod projektovanja i kod izgradnje.
Objekti elektroenergetske infrastrukture. Osnova pravila za izgradnju elektroenergetske mreže i telekomunikacione mreže, njihovo međusobno usklađivanje položaja i usklađivanje sa drugim infrasistemima proizilaze iz njihovih odnosa u prostoru (lokacija ukrštanje i paralelni položaj) kao i primena važećih zakona, tehničkih propisa i uslova zaštite životne sredine utvrđuju se ovim prostornim planom.
Elektroenergetska mreža:
Dalekovod 400KV: Širina koridora min.40m obostrano od horizontalne projekcije dalekovoda;
Dalekovod 220KV: Širina koridora min.30m obostrano od horizontalne projekcije dalekovoda;
Dalekovod 110KV: Širina koridora min.25m obostrano od horizontalne projekcije dalekovoda;
Dalekovod 35KV: Širina koridora min.10m obostrano od horizontalne projekcije dalekovoda;
Dalekovod 10KV: Širina koridora min.5m obostrano od horizontalne projekcije dalekovoda.
Pravila izgradnje: Zabranjuje se izgradnja stambenih, ugostiteljskih objekata, proizvodnih objekata i ostalih u blizini kao i eventualna izgradnja ispod dalekovoda. Za dobijanje saglasnosti za gradnju objekata ispod i u blizini dalekovoda čiji je vlasnik „Elektrodistribucija”, potrebna je saglasnost pomenutog vlasnika. Prilikom izgradnje objekata držati se tehničkih propisa za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1KV do 400KV („Službeni list SFRJ” broj 65/88).
Razvodno postrojenje / trafostanica Površina za izgradnju 400KV 6 ha 220KV 4 ha 110KV 2-3 ha 35KV 1 ha
Pravila izgradnje razvodnih postrojenja:
U blizini razvodnih postrojenja zabranjuje se izgradnja svih vrsta stambenih, ugostiteljskih i proizvodnih objekata. Prilikom izgradnje trafostanica , kao i eventualne izgradnje drugih objekata u njihovoj blizini držati se tehničkih propisa – Pravilnika o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1KV do 400KV. Za dobijanje saglasnosti za gradnju objekata u blizini TS čiji je vlasnik „Elektromreža Srbije”, potrebna je saglasnost pomenutog vlasnika;
Trafostanice 10/0,4 kV u naseljim;
Trafostanice postaviti što bliže mestu najveće potrošnje, a najmanje 10kV naponom obezbediti iz postojeće mreže;
Trafostanice graditi kao MBTS ili zidane u užem centru sela, na propisnim rastojanjima od postojećih i planiranih objekata;
Trafostanice u naseljima mogu biti smeštene na otvorenom prostoru ili u posebne prostorije unutar objekta. Kapacitet trafostanica treba da bude od 100 kVA do 630 kVA;
Na periferiji sela i zaseocima trafostanice graditi kao aluminijumske stubne TS, na propisnim rastojanjima od postojećih i planiranih objekata. Kapacitet trafostanica treba da bude od 50 kVA do 250 kVA.
Ukrštanje i paralelno vođenje elektroenergetskih vodova sa ostalim komunalnim sistemima
Nadzemna elektroenergetska mreža nazivnog napona od 1 do 400KV izvodi se u vidu nadzemnih elektroenergetskih vodova koji podrazumevaju skup svih delova koji služe za nadzemno vođenje provodnika koji prenose i razvode električnu energiju: provodnici, zaštitna užad, zemljovodi, uzemljivači, izolatori, nosači, konzole, stubovi i temelji. Približavanje i ukrštanje sa ostalim vodovima, približavanje i sigurnosna visina dati su u Pravilniku o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1KV do 400KV.
Telekomunikaciona infrastruktura i poštanska mreža. Pri izgradnji objekta fiksne telefonije, mobilne telekomunikacione mreže, televizijskih i radio prijemnika i predajnika, objekata za smeštaj telekomunikacione i poštanske opreme, treba se pridržavati važećih tehničkih propisa, standarda i uputstva koji tretiraju ovu vrstu opreme, kao i važećih zakona za ovu oblast (Zakon o telekomunikacijama, Zakon o radiodifuziji, Zakon o poštanskim uslugama i Zakon o sistemima veza).
Predmetni objekti i instalacije moraju se izgraditi tako da :
ne ugrožavaju postojeće ili planirane objekte, kao i planirane namene korišćenja zemljišta sem ako se za to ne utvrdi javni interes;
da se prostor i građevinska površina racionalno koriste;
da se poštuju propisi koji se odnose na ostale infrastrukturne objekte;
da se poštuju propisi koji se odnose na zaštitu životne sredine;
da se vodi računa o geološkim osobinama tla i podzemnih voda;
da se ne ugrožavaju ostali objekti.
Telefonska mreža – i ATC. Građevinski objekti za smeštaj telekomunikacione opreme mogu se graditi u okviru objekata, na slobodnom prostoru i ispod javnih površina. Veličina površine za smeštaj opreme zavisi od kapaciteta opreme. Građevinski objekti mogu biti montažni i zidani.
Telekomunikacioni vodovi i objekti. Podzemni telefonski i KDS vodovi postavljaju se ispod javnih površina (trotoari, slobodne površine, zelene površine, pešačke staze, parking prostori, saobraćajnice uz saglasnost nadležnog preduzeća za puteve, granicama katastarskih parcela uz saglasnost korisnika parcela) i ispod građevinskih parcela uz saglasnost vlasnika-korisnika, a na osnovu odobrenja za gradnju.
Objekti za smeštaj telekomunikacione opreme u okviru objekta mogu se graditi na osnovu prijave radova uz saglasnost vlasnika-korisnika stanova, a objekti na krovu i fasadi postojećeg objekta i na slobodnom prostoru u okviru bloka mogu se graditi na osnovu odobrenja za gradnju.
Nadzemni telefonski vodovi postavljaju se na stubove. Stubovi se postavljaju na javnim površinama ili na parcelama uz saglasnost vlasnika parcele.
Podzemni telekomunikacioni vodovi telekomunikacione mreže i TT kanalizacija postavljaju se ispod javnih površina (trotoar, slobodne površine, zelene površine, pešačke staze, parking prostor i saobraćajnice) i ispod građevinskih parcela uz saglasnost vlasnika-korisnika, a na osnovu odobrenja za gradnju.
Objekti za smeštaj telekomunikacione opreme u zonama koje predstavljaju prostorno-kulturno istorijsku celinu mogu se graditi na osnovu odobrenja za gradnju, a uz odobrenje nadležnog Zavoda za zaštitu spomenika kulture.
Prizemni objekat za smeštaj telekomunikacione opreme je površine do 50 m2. Objekat mora biti ograđen ako je montažni a ako je zidani ne mora biti ograđen.
Do objekta za smeštaj telekomunikacione opreme potrebno je obezbediti pristupnu pešačku stazu minimalne širine 1,5m do najbliže javne saobraćajnice.
Za postavljanje objekta za smeštaj telekomunikacione opreme u postojeći objekat potrebno je pribaviti saglasnost vlasnika-korisnika stanova ili poslovnog prostora.
Objekat za smeštaj telekomunikacione opreme mora da ima takav položaj da ne ugrožava preglednost, bezbednost i sigurnost kretanja svih učesnika u saobraćaju.
Prilikom izgradnje telekomunikacione mreže držati se propisa iz oblast TT linija i mreža LN – I do LN – VIII zajednica jugoslovenskih RPTT mreža.
Podzemni pristupni telekomunikacioni vodovi polažu se u rov propisane širine zavisno od broja kablova ili cevi na dubini od minimalno 0,8m do 1,5m, a prema važećim tehničkim propisima za polaganje ove vrste instalacija.
Kod približavanja i ukrštanja telekomunikacionih vodova sa ostalim infrastrukturnim objektima potrebno je ostvariti sledeće minimalne razmake:
sa vodovodnom i kanalizacionom cevi kod ukrštanja 0,5 m a kod paralelnog vođenja 0,6m;
sa elektroenergetskim kablom do 10kV kod ukrštanja 0,5m a kod paralelnog vođenja 1m;
od regulacione linije 0,5m;
od uporišta elektroenergetskih vodova do 1kV 0,8m.
Dozvoljena su i manja rastojanja u slučaju primene određenih mera zaštite (telekomunikacioni vodovi u zaštitnim cevima i sa primenom mehaničke i termičke zaštite između raznih infrastrukturnih vodova), a prema važećim tehničkim propisima i preporukama.
Kod približavanja podzemnog telekomunikacionog voda temelju elektroenergetskog stuba, horizontalna sigurna udaljenost je 0,8m, a ne manje od 0,3m ukoliko je telekomunikacioni vod mehanički zaštićen.
Mobilna telefonija. Objekti mobilne telefonije postavljati prema planovima nadležnih operatera. Objekti za smeštaj baznih centrala, kontrolora baznih stanica, antenskih stubova, antenskih nosača, mogu se graditi u okviru objekata u zelenim površinama i slobodnog prostora. Prilikom izgradnje držati se pravila i preporuka nadležnih operatera i aktuelnih tehničkih propisa.
Ako se objekti za smeštaj mobilne telekomunikacione opreme postavljaju na postojećem objektu (na krovu ili fasadi što izlazi iz gabarita postojećeg objekta) mogu se graditi uz saglasnost vlasnika-korisnika objekta a na osnovu Građevinske dozvole.
Ako se objekti za smeštaj mobilne telekomunikacione opreme postavljaju u zonama koje predstavljaju prostorno-kulturno istorijsku celinu mogu se graditi na osnovu odobrenja za gradnju, a uz odobrenje nadležnog Zavoda za zaštitu spomenika kulture.
Objekat za smeštaj telekomunikacione opreme mora da ima takav položaj da ne ugrožava preglednost, bezbednost i sigurnost kretanja svih učesnika u saobraćaju.
Antene koje se postavljaju na fasade postojećih objekata moraju biti u skladu sa bojom i arhitektonskim izgledom fasade.
Polaganje vodova se vrši u skladu sa tehničkim propisima i standardima, a minimalna rastojanja u odnosu na vodove i objekte drugih infrastruktura su kao navedena za telemunikacione vodove i objekte.
KDS. Predvideti mesto za smeštaj glavne stanice (GS). Ona može biti smeštena u objektima kolektivnog stanovanja i ostalih objekata. Objekti mogu biti montažni i zidani.
Kablovsku mrežu za distribuciju (RA) i televizijskih signala (TV) predvideti na isti način kao i za ostalu infrastrukturu. Kablove polagati u isti rov zajedno sa telefonskim vodovima ili posebno. Prilikom izrade KDS držati se službenog lista SFRJ br. 41/88, službeni glasnik RS broj 44/95 i ostali SFRJ 66/87 JUS H.H6. 170–179, JUS H.H6501 – 504.
Poštanska mreža. Građevinski objekti za smeštaj poštanske opreme mogu se smestiti u okviru objekta. Veličina površine za smeštaj opreme zavisi od kapaciteta opreme. Građevinski objekti mogu biti zidani i montažni.
Gasovodna infrastruktura. Gasovodna infrastruktura se prema uslovima nadležnih preduzeća ne planira, ali ukoliko dođe do njene realizacije, važe sledeća pravila.
Na području magistralnih i razvodnih gasovoda za radni pritisak do 50 bar minimalno potrebno bezbednosno rastojanje objekata gde borave i rade ljudi iznosi po 30 m obostrano od postojećih i planiranih gasovoda.
Na području gradskih gasovoda za radni pritisak do 12 bar minimalno potrebno bezbednosno rastojanje objekata gde borave i rade ljudi iznosi po 3 m obostrano od postojećih i planiranih gasovoda, a za distributivne gasovodne mreže za radni pritisak do 4 bar minimalno potrebno bezbednosno rastojanje objekata gde borave i rade ljudi iznosi po 1 m obostrano od postojećih i planiranih gasovoda.
Lokacije i građevinske površine glavnih i merno regulacionih stanica, kao i gasovoda u planskoj dokumentaciji treba prikazati u planu namena površina kao komunalne površine javnih potreba (gasne stanice) sa tekstualnim uputstvom za sprovođenje i formiranje građevinskih parcela sa pravom korišćenja za potrebe gasifikacije.
Gasovodi svih rangova polažu se podzemno sa minimalnim nadslojem 0,8 m iznad gornje ivice cevovoda.
Kod ukrštanja sa ulicama i putevima gasovod se može polagati postupkom prokopavanja ili u zaštitnoj cevi, pri čemu se kod prokopavanja njegov položaj definiše prema proračunskoj proveri.
Svi tipovi gasovoda se postavljaju podzemno u rovovima potrebnih dimenzija.
Gasovodni objekti, kao što su GMRS i MRS stanice se lociraju na građevinskim parcelama potrebnih dimenzija, tako da se i zaštitne zone nalaze na jednoj parceli.
Za GMRS stanice potrebna površina građevinske parcele iznosi do 1200 m2 (30 h 40 m), a za MRS stanice od 15 h 12 m, ali u gradskom tkivu mora da se obuhvati i zaštitna zona od min. 15m od objekta, pa se ista proširuje na 35 h 40 m (postavljaju se ili na državnom zemljištu ili se otkupljuje od privatnih vlasnika, kada se često mora otkupiti i cela katastarska parcela).
U okviru svih zaštitnih zona i pojaseva zabranjuje se izgradnja stambenih, ugostiteljskih i proizvodnih objekata. Za dobijanje saglasnosti za gradnju objekata u blizini gasovodnih mreža i objekata potrebno je ispoštovati standarde „Srbijagasa”.
Svi gasovodni objekti su prizemni i postavljaju se na 1 m od nulte kote terena i rade bez ljudske posade, potpuno su automatizovani objekti.
Do građevinske parcele je potreban putni pristup min. širine 3 m, sa vezom na javnu saobraćajnu mrežu i napajanje elektro energijom napona do 0,4 kV.
Ostali komunalni objekti
1) Ljudska groblja
Pravila građenja za groblja utvrđuju se :
Za izgradnju objekata na neizgrađenom delu groblja;
Za legalizaciju objekata koji nemaju građevinsku dozvolu;
Za rekonstrukciju postojećih objekata.
Pod objektima na grobljima podrazumevaju se:
grobne parcele;
grobna mesta;
kapele (boksovi ) za umrle;
kolske i pešačke saobraćajnice i prilazni put;
pešački trg;
drugi objekti (verski, sale za parastose, ekonomski, prodavnice cveća i pogrebne opreme i drugi objekti za vršenje pogrebne delatnosti );
zelene površine;
ograda groblja.
Minimalni sadržaj:
Za gradsko groblje na području 1, 2, 3 i 4;
za seoska groblja je: tačka 1,2 i 4;
Ostali sadržaji određuju se prema veličini, mogućnosti i potrebama naselja.
Pravila gradnje za navedene objekte na grobljima su :
oblik i veličina grobnih parcela određuju se na osnovu prostornih uslova i funkcionalnih zahteva.
minimalna širina pešačkih staza koje dele grobne parcele je 1,20 m.
kolske saobraćajnice (prilazni put) dimenzionišu se prema kategoriji puta i rangu naselja stim što je minimalna širina kolovoza 5,0 metara a izuzetno minimalno 2,5 m za seoska groblja kada se prilaz utvrđuje preko poljskog odnosno nekategorisanog puta.
gabarit, oblik i položaj kapele i drugih objekata određuje se prema prostornim mogućnostima, funkcionalnim zahtevima (povezivanje za kolski i pešački saobraćaj) i rangu i potrebama naselja.
predhodni stav odnosi se na legalizaciju, rekonstrukciju, dogradnju i nadgradnju objekta.
za doneti plan primenjuju se i elementi odnosno delovi Plana do donošenja odluke o primeni delova plana
u slučaju kada se groblje graniči sa stambenim objektima, prilikom određivanja položaja grobnih parcela na neizgrađenom delu groblja, ivica parcele mora biti udaljena minimalno 25,0 m. Od najbližeg postojećeg ili planiranog stambenog objekta. Prostor između grobne parcele i granice groblja ima karakter zaštitnog zelenog pojasa i mora se ozeleniti visokom vegetacijom.
ograda kompleksa prema javnom putu i neizgrađenom zemljištu je transparentna sa visinom koja je određena za stambene ili industrijske objekte, s tim da se omogućuje i formiranje “žive“ ograde.
Elementi navedenih pravila gradnje za groblja primenjuju se putem i u postupku izdavanja Lokacijske dozvole.
Ova pravila građenja ne mogu se primenjivati za groblja ili delove groblja:
ukoliko zemljište ne pripada Opštini odnosno pravnom licu na koje je Opština prenela pravo raspolaganja, ili ako zemljište nije u državnoj svojini;
za proširenje postojećeg groblja za koji nije donet Urbanistički plan i groblja van granica donetog Plana, kao i za groblja na novim lokacijama.
Za zemljište iz predhodnog stava obavezna je predhodna izrada odgovarajućeg urabnističkog plana.
Za groblja navedena u prethodnom stavu, kao i za seoska naselja, u slučaju kada ne postoje uslovi za sahranjivanje (popunjenost, prilaz groblju, pravni status) izuzetno se može izraditi odgovarajući Urbanistički plan pre donošenja odgovarajućeg plana naselja.
2) Evakuacija otpada i životinjskih ostataka
S obzirom da je predviđeno da se evakuacija otpada i sahranjivanje životinjskih ostataka sa teritorije obuhvata PPPPN NP „Tara” obavlja kroz evakuaciju istih na regionalnu deponiju predviđenu za odlaganje komunalnog otpada, u ovom Planu se ne daju pravila za ovakvu vrstu objekata.
Za evakuaciju kućnog smeća predvideti kontejnere zapremine oko 1100l, za komercijalne objekte 1 kontejner na 600m2 korisne površine. Lokacije odrediti u okviru regulacije osnovnih saobraćajnica, kao izdvojene niše sa upuštenim ivičnjakom, tako da maksimalno ručno guranje kontejnera ne bude veće od 15m, po ravnoj podlozi sa usponom do 3%. Tačne lokacije i potreban broj kontejnera odrediti kroz izradu odgovarajuće tehničke dokumentacije, u saradnji sa nadležnim JKP.
Sudovi se mogu smestiti i u unutrašnjosti kompleksa, duž internih saobraćajnica (čija minimalna širina ne može biti manja od 3,5m za jednosmerni i 6m za dvosmerni saobraćaj), sa mogućnošću okretanja vozila za odvoz smeća (gabarita 8,6×2,5×3,5m i osovinskim pritiskom od 10 tona).
Moguće je predvideti i drugačije sisteme i metode prikupljanja i evakuisanja kućnog smeća, a u skladu sa uslovima zaštite životne sredine.
Posebno se napominje da se otpad, koji po sastavu ne odgovara kućnom smeću i predstavlja nusprodukt procesa skladištenja ili proizvodnje, deponuje prema posebnim uslovima, obrađuje i odvozi uz prethodnu saglasnost nadležnih institucija na za to određene lokacije
3) Pijace
Građenje zelenih pijaca sprovodi se u skladu sa urbanističkim planom, a za naselja za koja nije predviđena izrada urbanističkog plana, u skladu sa tehničkim propisima za ovu vrstu objekata.
III. PRAVILA PARCELACIJE
Pravila urbanističke parcelacije predstavljaju osnovne urbanističke normative na osnovu kojih se mogu formirati građevinske parcele, kao osnovni element omeđen granicama i određen regulacionom linijom prema prostorima javne, opšte namene, na kome se mogu graditi objekti.
Pravila parcelacije obuhvataju planske elemente za određivanje veličine, oblika i površine građevinske parcele, regulacione, nivelacione elemente za obeležavanje građevinske parcele.
Pojam, veličina i oblik građevinske parcele. Građevinska parcela je najmanja zemljišno – prostorna jedinica na kojoj se može graditi.
Elementi građevinske parcele su:
regulaciona linija prema javnom putu;
granice građevinske parcele prema susednim parcelama;
prelomne tačke parcele utvrđene geodetskim elementima u horizontalnom smislu.
Deoba i ukrupnjavanje građevinske parcele. Građevinska parcela po pravilu ima oblik pravougaonika ili trapeza. Građevinska parcela (planirana i postojeća) ima površinu i oblik koji omogućava izgradnju objekta u skladu sa rešenjima iz Plana, pravilima o građenju i tehničkim propisima.
Građevinska parcela može se deliti parcelacijom do minimuma utvrđenog pravila o parcelaciji.
Deoba iz prethodnog stava može se utvrditi urbanističkim projektom.
Građevinska parcela može se ukrupniti parcelacijom, a prema planiranoj ili postojećoj izgrađenosti, odnosno planiranoj ili postojećoj nameni građevinske parcele.
Ukrupnjavanje iz prethodnog stava može se utvrditi urbanističkim projektom.
slobodnostojeći objekat 400m2 dvojni objekat 600 m 2/ 2h300 m2 poluatrijumski objekat 130 m2 objekat u neprekinutom stam. nizu 150 m2 objekat u prekinutom nizu 200 m2
Na postojećoj građevinskoj parceli čija je površina manja (maks. 25%) od navedenih minimalnih veličina moguća je izgradnja stambenog objekta spratnosti do P + 1+Pk, koeficijenta izgrađenosti do 1,0 i stepena zauzetosti do 0,5.
Najmanja širina građevinske parcele za izgradnju novog porodičnog stambenog objekta, a prema tipu objekta koji će se graditi je:
slobodnostojeći objekat 15,0 m min. dvojni objekat 20m/2h10m objekat u neprekinutom stam. nizu 5,0m objekat u prekinutom nizu 12,0m
Na građevinskoj parceli čija je širina manja od minimalno utvrđenih, sem za dvojne objekte, koja se ne može menjati, mogu se graditi objekti spratnosti do P+1+Pk, koeficijenta izgrađenosti do 1,2 i stepena iskorišćenosti do 60.
Opšta pravila parcelacije za višeporodične stambeneobjekte. Najmanja površina parcele za višeporodične stambene objekte utvrđuje se za:
slobodnostojeći objekat 600m2 min dvojni objekat 20 m/2h10 m objekat u neprekinutom stam. nizu 400m2 min objekat u prekinutom nizu 500m2 min
Najmanja širina parcele za višeporodične stambene objekte utvrđuje se na:
slobodnostojeći objekat 20,0m objekat u neprekinutom nizu 12,0 m objekat u prekinutom nizu 15,0m
Opšta pravila parcelacije za poslovne i komercijalne objekte. Za pojedinačne objekte najmanja širina parcele utvrđuje se na:
slobodnostojeći objekat 20,0m objekat u neprekinutom nizu 12,0 m objekat u prekinutom nizu 15,0m
Za poslovne objekte, objekte trgovine, zanatstva, ugostiteljstva i drugih delatnosti, važe sledeća pravila za minimalnu veličinu građevinske parcele:
Minimalna površina građevinske parcele – 400 m²;
Minimalna širina fronta građevinske parcele –15 m.
Opšta pravila parcelacije za objekte u funkciji turizma. Za pojedinačne objekte najmanja širina parcele utvrđuje se na:
slobodnostojeći objekat 16,0m u prekinutom nizu 12,0m
Za turističke komplekse važe sledeća pravila za minimalnu veličinu građevinske parcele:
Minimalna površina građevinske parcele – 600 m²;
Minimalna širina fronta građevinske parcele –20 m.
Opšta pravila parcelacije za privredne komplekse i objekte. Za privredne komplekse važe sledeća pravila za minimalnu veličinu građevinske parcele:
Minimalna površina građevinske parcele – 600 m²;
Minimalna širina fronta građevinske parcele –20 m.
Grafički prikaz primera pravila regulacije i parcelacije u naseljima
[pic]slika 5 1) kao slobodnostojeći – objekat ne dodiruje ni jednu liniju građevinske parcele:minimalna površina parcele 300m2minimalna širina parcele 10m [pic]slika 6 2) u neprekinutom nizu – objekat na parceli dodiruje obe bočne linije građevinske parcele:minimalna površina parcele 150m2minimalna širina parcele 5m [pic] slika 7 3) kao dvojni objekti – objekat dodiruje samo jednu bočnu liniju građevinske parcele:minimalna površina parcele 400m2 (2h200m2)minimalna širina parcele 16m (2h8m)
IV. Završne odredbe Pravila i principa uređivanja i građenja
Za izgradnju novih i rekonstrukciju postojećih objekata važe pravila iz ovog Prostornog plana.
Ukoliko postojeći objekat prelazi planom zadatu građevinsku liniju i ne ometa funkcionisanje drugih namena u prostoru, može se zadržati u postojećem stanju, uz dozvoljenu sanaciju.
U naseljima (do izrade urbanističkog plana) položaj građevinske linije definisati na osnovu pravila iz PPPPN NP „Tara”, a u skladu sa planiranim rangom saobraćajnice.
Za parcele koje se nalaze između prostornih celina, služba nadležna za izdavanje Lokacijske dozvole, dozvolu izdaje na osnovu mišljenja Komisije za planove nadležne SO o primeni ovih pravila na predmetnu parcelu.
Sve namene ostalog građevinskog zemljišta su dominantne namene u zoni dok se pojedine parcele mogu nameniti kompatibilnim namenama.
Kompatibilne namene su: stanovanje, delatnosti, poslovanje, trgovina, ugostiteljstvo, zanatstvo i usluge, komunalni i saobraćajni objekti u funkciji stanovanja, poslovanja ili snabdevanja gorivom, zdravstvo, dečija zaštita, obrazovanje, kultura i verski objekti.
Objekat ne ispunjava uslove za dobijanje Građevinske dozvole ukoliko je izgrađen na postojećoj javnoj površini, na površinama uže zone sanitarne zaštite vodoizvorišta ili na objektima ili koridorima postojeće infrastrukture.
Objekat može dobiti Građevinsku dozvolu na površinama druge pretežne namene, pod uslovima propisanim zakonom i ovim Planom.
Za pomoćne objekte može se potvrditi prijava gradnje u skladu sa namenom postojećih objekata na građevinskoj parceli, a za pomoćne objekte za poljoprivredu na postojećem poljoprivrednom zemljištu.
Za postupak izdavanja Građevinske dozvole započet po prethodno važećem propisu primenjuje se taj propis ukoliko je povoljniji po stranku.
XIII BILANSI NAMENA PROSTORA
Prostor u okviru planskog područja i u narednom periodu ostaje namenjen najvećim delom plodnom zemljištu – šumama i manjim delom poljoprivrednim, posebno obradivim površinama. Šumska zemljišta će se neznatno povećati usled rada na pošumljavanju terena na kojima je šuma nestala ili degradirana, a poljoprivredna zemljišta, mahom ona niže kategorije (najčešće livade u blizini ili u okviru sadašnjih sela koja danas nemaju kompaktna građevinska područja, ili se ove poljoprivredne površine nalaze u njihovoj rubnoj zoni) će se smanjiti u minimalnoj meri. Pored izgradnje novih objekata, izgradnja infrastrukture, posebno puteva, će prouzrokovati dodatno smanjenje poljoprivrednih površina.
Vodna zemljišta se zadržavaju u okviru postojećih površina uz minimalne korekcije koje će biti posledica stvaranja malih akumulacija.
Neplodna zemljišta, bilo da su prirodna, bilo veštački nastala, nemaju značajnije rasporstranjenje ni danas, ali će se, s druge strane, antropogeno izmenjena zemljišta, u prvom redu namenjena građevinskom zemljištu naselja, turističkih zona, ili infrastrukturi, povećati u meri u kojoj je to neophodno zbog izgradnje novih turističko – ugostiteljskih i sportsko – rekreativnih objekata i zona, zbog pogušćavanja postojećih naselja ili izgradnje neophodne infrastrukture, u prvom redu puteva.
Nova izgradnja se u najmanjoj meri očekuje na prostoru Nacionalnog parka i ostalih zaštićenih područja i ona je planirana u područjima sa trećim stepenom zaštite, kao i na područjima van zaštićenih prirodnih vrednosti (Kremna u prvom redu, kao i naselja u okolini Bajine Bašte koja imaju tendenciju spajanja i pogušćavanja u priobalnom pojasu).
Tabela 13. Bilansi osnovnih namena prostora
Namene UKUPNO 2010. UKUPNO 2021. POLjOPRI-VREDNO 24477,85 oko24.050 % 38,58 oko 37,9 ŠUMSKO 33315,75 oko 33.450 % 52,51 oko 52,7 PLODNO 57793,60 oko 57.500 % 91,09 oko 90,6 VODNO 1247,59 oko 1.280 % 1,97 oko 2,01 OSTALO NEPLODNO 4404,99 oko4.670 % 6,94 oko 7,36 UKUPNO 63446,18 približno63450
Danas se ukupno pod zaštitom nalazi 362,53 km², odnosno 57% područja. Zaštićena područja prirodnih vrednosti zadržavaju današnje rasprostranjenje. Ako se uzme u obzir i deo Parka prirode „Zlatibor”, čije je proglašenje u toku, kao i druga zaštićena područja u zonama kulturnih dobara površina je znatno veća i procenjuje se da iznosi oko 435 km², odnosno preko 68% planskog područja.
Tabela 14. Bilansi zaštićenih površina prirodnih vrednosti
I stepen II stepen III stepen UKUPNO u PP % celog PP Prirodne vrednosti i kulturna dobra I stepen II stepen III stepen UKUPNO u PP % celog PP I stepen II stepen III stepen UKUPNO u PP % celog PP Izgradnja hotela „Eko selo” sa 20 planinskih kućica (svaka sa 4 smeštajne jedinice od 50 m2), ulaznim objektom, kućicom sa velnesom, prostorom za sastanke, ugostiteljskim objektom, trgom, crkvicom. Površina oko 8.000 m2. Lokacija: udaljen od 500 do 1000 m od centralnog platoa Predov krst;rehabilitacija i konverzija sela Jagoštica – minimum 20 kuća (60 smeštajnih jedinica tj. 120 kreveta) i prihvatni objekat; rehabilitacija i konverzija Lovačkog i Planinarskog doma u male planinske hotele, kapaciteta 15 soba; Centar za posetioce na 2.500 m2 u formi razdvojenih objekata, sa informacionim centrom, Eko muzejom, centrom za aktivnosti, prostorom za radionice, restoranom i centralnim piknik područjem, u skladu sa uslovima Zavoda za zaštitu prirode;sistem pešačkih i planinarskih ruta u dužini od oko 50 km;sistem od 10 vidikovaca (Orlov vis, Bilješke stene, itd); sistem od 20 odmorišta uz pešačke i planinarske rute (nadstrešnice, klupe, stolovi, toalet);sistem od 10 ključnih tačaka interesa: „svet omorike” npr. kod Crnog vrha, Crvene stene, „život tarskog medveda” i „svet divokoze” na Zvijezdi i Velikom Kraju, tradicionalni način života u selu Jagoštica, „izvori Tare” – Omarska, Galnik, Milijina kuća. PERUĆAC preuređenje hotela Jezero, kapaciteta 120 jedinica (soba i apartmana);izgradnja 5 manjih pansiona lociranih uz Drinu kapaciteta po 20 soba;konverzija Vile Drina u manji ugostiteljsko – smeštajni objekat kapaciteta 10 soba;interpretacioni centar „Energija Drine” – centar za turiste gde im se objašnjava istorija i funkcija brane – blizu same brane;ribarsko selo Vrelo na 4,5 ha sa ukupnim kapacitetom od 96 ležaja, tj. najmanje 4 ribarske kućice, sa kapacitetom od 6 apartmana (50 m2);turistička žičara Perućac – Mitrovac – s obzirom da prolazi kroz 2. zonu zaštite, eventualnu izgradnju sprovesti prema uslovima Zavoda za zaštitu prirode; etno selo u Sedaljci na Rastištu sa 10-ak kuća sa po tri smeštajne jedinice (60 kreveta), prihvatnim centrom, restoranom, u skladu sa propisanim režimima zaštite; kontrolisani ulazni punkt i informativni centar NP „Tara”sa prostorom za parkiranje u Perućcu na 3,5 ha;baza za sportove na vodi „Drina water sports start up point”; sistem punktova / platformi za ribolov – ukupno 9 – Na punktovima u Perućcu, Bajinoj Bašti i Bačevcima je planirana izgradnja platforme veličine 20 h 50 m, rampe, parkinga, privezišta, servisnog centra, prostora za sedenje, restorana i sanitarnih prostorija. Punktovima u Beserovini, Bušinskom polju, Rači, Krivom Viru, Rogačici i Oklecu opremljeni su osnovim sadržajima (platforme, mesta za sedenje) u skladu sa propisanim režimima zaštite; Centar za aktivnosti na jezeru Perućac: marina sa 100 vezova, uređena plaža, centar za aktivnosti na vodi (organizovani prevoz jezerom Perućac, kajak, veslanje, vožnja kanuom, pedaline), konverzija i organizacija postojećih ribarskih kućica na obali jezera do Džanića u skladu sa zakonom i uslovima nadležnog zavoda za zaštitu prirode. KALUĐERSKE BARE rekonstrukcija hotela Omorika, Tara i Beli Bor;izgradnja sportskog centra na 4.000 m2 uz hotel Beli Bor;izgradnja planinskog hotela u formi malog sela s planinskim kućama po uzoru na Dorfhotele na Osluši;izgradnja Planinskog sela Kaluđerske bare na površini od 30 do 35 ha sa 2 veća hotela, 3-4 manja pansiona – hotela, 300 jedinica apartmana, 70 kuća za odmor, 6-8 restorana, 3 sadržaja noćnog programa, centrom za letnje i zimske aktivnosti (ski park za početnike, „Avantura u prirodi”, letnji i zimski tubing, letnji bob, snowboard park za početnike), terenom za golf, kampovima; prepisivačka škola u Rači / Lađevcima (škola kaligrafije); staza za skijaško trčanje (15 – 25 km) – Kaluđerske bare – Osluša;staza zdravlja – uređena staza dužine oko 2 km, sa oko 10 –ak punktova za rekreacione aktivnosti; sistem šetno-biciklističkih staza u okolini Kaluđerskih Bara;golf teren, ukupne površine oko 60 ha;škola jahanja površine oko 20 ha, sa konjušnicom od 10 – 15 grla, sistemom staza za jahanje, terenom za učenje jahanja;„iznad” hotela Omorika je planirana zona „rehabilitacije” sa amfiteatrom, informativnim punktom, servisom, benzinskom stanicom u skladu sa propisanim režimima zaštite, zakonom i uslovima nadležnog zavoda za zaštitu prirode. MITROVAC Konverzija Dečjeg odmarališta Mitrovac u Sport Hostel, sa bazenima, konferencijskom salom od 500 m2, kapaciteta 500 kreveta; izgradnja „Pastirskog sela” na Miloševcu – 100 koliba sa 500 do 600 ležajeva;Sportski kamp uz Avanturistički park sa kapacitetom od 200 jedinica s maksimalnim prihvatom do 600 osoba;Avanturistički adrenalin park – moguća lokacija je Ljuto polje – konopci, vožnja kvada, peintbol;Park brdskog biciklizma Tara na Mitrovcu, sa servisnim centrom, garažom, uređenim putevima sa signalizacijom i organizovanim rutama;škola jahanja na Krnjoj Jeli;pešačko – biciklističke staza kao deo celokupnog koncepta pešačkih i planinarskih ruta Tare;Centar za sportove na vodi u Zaovinama sa punktom za ribolov;Rekreativne žičare Tisovo brdo – Mitrovac i Repušnjak – Mitrovac – s obzirom da prolazi kroz 2. zonu zaštite, eventualnu izgradnju sprovesti prema uslovima Zavoda za zaštitu prirode; zimski centar na Zborištu; urbanistička razrada poteza od jezera Zaovine ka Mitrovcu. Razvojna zona „Bajina Bašta” rehabilitacija hotela Drina i motela Belvi;proširenje i modernizacija objekta „Odmor na Drini”, kapaciteta 30 soba u ugostiteljskim objektom;pronalaženje lokacija za dodatni hotelsko – pansionski smeštaj od 5 objekata po 30 soba;interpretacioni centar Tara – Drina sa komercijalnim sadržajima, ugostiteljskim objektom, prostorom za parking, informacionim centrom. Moguća lokacija je lokacija šireg područja današnje benzinske stanice pri ulasku Bajine Bašte;rekreativni park uz reku Drinu sa objektima za aktivnosti na reci Drini (kajaking, rafting, kanu, plaža, ribolovni punkt – 50 h 20 m, sa restoranom, servisnim centrom, mestima za sedenje, rampom i parkingom) i za aktivnosti uz reku Drinu (bazen, teniski tereni, mini golf, igralište za decu, manji sportski tereni za odbojku i fudbal na pesku, ugostiteljski sadržaji, kompercijalni sadržaji, parking);promenada uz reke Pilicu, Raču i Drinu u dužini od 8-9 km;šetno – biciklističke staze od Bajine Bašte do Jezera Perućac (10 km) i od Bajine Bašte do Manastira Rača (5 km). Specifična turistička zona Šargana i Mokre Gore izgradnja, postavljanje i opremanje informativno-turističkih punktova – Zbog poboljšanja informativno-propagandne delatnosti potrebno je postaviti informativno-turističke punktove na Tari i u Mokroj Gori;olimpijsko selo (Šišatovac), košarkaški kamp (Nadkraji), farma (Vukićevac), vizitorski centar (Šišatovac) i hotel (Ladovac). Svi objekti će biti izgrađeni na potezu Kršanska glava – Iver; izgradnja Sportsko-rekreativnog centra u Kremnima, pored postojećeg stadiona sa svim pratećim sadržajima;prihvatilište za medvede u klisurastom delu doline Belog Rzava, jugozapadno od Tustog brda;prihvatilište za jelene, na padinama Semegnjevske gore i Šargana;ribnjak i manje jezero (deo doline Belog Rzava, ispod brda Kik i jugozapadno od zaseoka Oštrelj – selo Kršanje) u skladu sa uslovima nadležnog zavoda za zaštitu prirode;nešto nizvodnije, jugoistočno od Oštrelja, na Belom Rzavu je moguća izgradnja mini hidroelektrana;vizitorski centar sa kampom na izlazu iz tunela kroz planinu Šargan;vizitorski centar, u centru naselja Mokra Gora;manastir kod crkve u Kršanju;zapadna kapija u selu Kotroman, kod skretanje lokalnog puta u pravcu sela Kršanje;pešački most kod česme Slavkove;olimpijski bazen u centru sela Mokre Gore; izgradnja bezbednog parkinga za autobuse i pristupne staze železničkoj stanici Mokra Gora, kao i pešačke staze pored magistralnog puta na potezu prelaz-centar;uređenje i valorizacija Trga u Mokroj Gori sa višenamenskim pratećim sadržajima;postavka eksponata Dobra tehničke kulture u otvorenom prostoru sa naglaskom na prostor Bele vode dolina reke Kamešine, prostor Jatarica (kroz realizaciju šumske turističke pruge), na osnovu programa i dokumentacije meritornih ustanova, a u okviru muzejsko-turističkih sadržaja;ugostiteljsko-turistički objekat 9-ti km, sa košarkaškim igralištem i sadržajima za decu i omladinu. Realizacija u formi inspirisanoj staničnim objektom žičane železnice iz 1921-1925. godine i lociran na postojećoj konstrukciji;finalizacija programa brana (po uslovima JP Srbijavode i nadležnih zavoda za zaštitu prirode i spomenika kulture i dr. u skladu sa Zakonom), kupališta i pratećih sadržaja duž Reke Kamešine, Beli Rzav, Drugančice i Krsmanskog potoka;uređenje vidikovaca i odmorišta na magistralnom putu na potezu Šargan – Cvijovići;ulazne kapije za muzejsko-turistički kompleks „Šarganska osmica”’i drugi prateći sadržaji;uređenje izletišta i povezivanje planinskim stazama i signalizacijom, na području Kremana: Konjska reka, Savini lončići, Ravnice, Veletovo, Trgovište, Kremanska Kadinjača;uređenje staze užička plaža – brana Vrutci. Potrebno je urediti stazu koja bi služila kao staza za pešake, bicikliste i aktiviranje turističkog voza;postavljanje turističke signalizacije na području užičke i čajetinske jedinice lokalne samouprave;popravka puta na Tari (Kaluđerske bare);podrška adaptaciji seoskih domaćinstava u cilju stvaranja uslova za kategorizaciju;izgradnja planinarskih domova na Jelovoj Gori, Mokroj Gori, Kremnima i Tari. Ostala područja razvoj sela u funkciji turizma (Kremna, Vrutci, Bioska, Solotuša, Rača i dr.); izgradnja manjih turističkih centara (Semegnjevo); izgradnja manjih turističkih punktova (sela oslonjena na „Šargansku osmicu” i produžene delove ove pruge ka Pruzi Beograd – Bar, ka Vrutcima, kao i sela i zone duž „turističkog puta” koji vodi od Zlatibora preko Semegnjeva, Mokre Gore i Kremana ka Kaluđerskim Barama i Tari, odnosno Zaovinama).
Razvoj saobraćajne infrastrukture:
Povećanje kapaciteta i poboljšanje nivoa saobraćajnih usluga na putnoj mreži. – kroz:
realizaciju predloženog izmeštanja državnog puta I reda br. 5 na deonici od Kneževića do Kremana ;
otklanjanje nedostataka u pogledu geometrije kolovoza, poprečnih profila, stanja kolovozne konstrukcije, saobraćajne signalizacije i bezbednosti odvijanja saobraćaja. Prioritetne deonice Volujac – Bioska (na izmeštenoj deonici DP br. 112, po predlogu iz Prostornog plana) i Crveni Vir – Kremna na DP II reda br. 112a;
izradu projekata za izgradnju planiranih saobraćajnica, pre svih puta: Jelova Gora – Kadinjača – Ponikve – Kaluđerske Bare – Dobro Polje – Mitrovac – Zaovine – Mokra Gora – Semegnjevo – Zlatibor – Sirogojno – Užice;
izrada planske i tehničke dokumentacije za deonicu autoputa E-761 od Požege do granice Republike BiH;
izradu projekata i rekonstrukcija opštinskih puteva od značaja za područje NP „Tara”, parka prirode „Šargan – Mokra Gora”, predela izuzetnih odlika „Zaovine” i parka prirode „Zlatibor”, u dužini od 77,6 km u skladu sa rešenjima PPPPN NP „Tara”;
rekonstrukciju ostalih opštinskih puteva prema prioritetima koji se utvrđuju srednjoročnim programima razvoja mreže opštinskih puteva, uz održavanje prohodnosti putnih pravaca tokom cele godine.
Razvoj železničkog saobraćaja kroz:
rekonstrukciju pruge uzanog koloseka Šargan Vitasi – Kremna – Branešci i povezivanje sa magistralnom prugom Beograd – Vrbnica – Bar; i
izgradnju objekata za stalnu izložbu muzejskih eksponata voznih sredstava uzanog koloseka na lokalitetima Šargan Vitasi, Jatare, Deveti kilometar i Mokra Gora;
Razvoj koridora za alternativne vidove saobraćaja kroz:
izgradnju mreže biciklističkih staza na Kaluđerskim Barama, Mitrovcu i Predovom Krstu, na osnovu projekta „Tarocikl” prema prioritetima koji će se utvrditi srednjoročnim programom razvoja i kroz izradu studijske dokumentacije;
uređenje i mapiranje postojećih pešačko – planinarskih staza na području Kaluđersih Bara i Predovog Krsta.
Razvoj vodoprivredne infrastrtukture:
Unapređenje načina snabdevanja vodom za piće kroz rekonstrukciju dotrajalih mreža vodovoda.
Zaštita individualnih i grupnih privatnih vodovoda – kroz utvrđivanje zona sanitarne zaštite i režima korišćenja prostora u sklopu odgovarajuće dokumentacije.
Unapređenje načina evakuacije otpadnih voda kroz izgradnju sistema za kanalisanje, rezervaciju prostora za potrebe izgradnje sistema za prečišćavanje otpadnih voda i otpočinjanje aktivnosti za njihovu izgradnju.
U zonama razbijenih seoskih naselja prelazak sa nužničkih na propisne septičke jame.
Za zone akumulacija „Vrutci”, „Zaovine” i „Kruščica”: izrada posebne studije održivog korišćenja vodnog zemljišta akumulacije u funkciji razvoja turističko – rekreativnih sadržaja i ribolovnog turizma uz uvažavanje sanitarne zaštite akumulacije, a naročito propisanih režima zaštite prirode
Zaštita od poplava i erozije kroz mere vezane za zaštitu od elementarnih nepogoda i korišćenja prirodnih resursa.
Razvoj energetske infrastrtukture:
Obezbeđenje sigurnog napajanja električnom energijom svih potrošača kroz proširenje mreže napojnih i distributivnih elektroenergetskih objekata, rekonstrukciju, zamenu elektroenergetskih objekata starijih od 30 godina i ugradnju transformatora veće snage u slučaju da se ukaže potreba,
Korišćenje obnovljivih izvora energije – kroz proizvodnju energije iz MHE i drugih alternativnih izvora energije, na osnovu odgovarajuće tehničke dokumentacije i uslova nadležnih preduzeća i zavoda.
Razvoj telekomunikacione infrastrtukture:
Proširenje mreže telekomunikacione infrastrukture i unapređenje kvaliteta veza – kroz dogradnju savremenih sistema prenosa i uvođenje digitalnih umesto analognih telefonskih centrala, zamenu glavnih kablova optičkim ili radio-relejnim vezama u skladu sa uslovima terena, izgradnju dovoljnog broja baznih stanica za mobilnu telefoniju, emisionih stanica za RA i TV prenos.
Razvoj poštanske mreže u skladu sa potrebama, prvenstveno razvojem novih turističkih zona – kroz uvođenje novih poštanskih jedinica i rekonstrukciju postojećih po potrebi.
Razvoj ostalih komunalnih sadržaja:
Komunalno opremanje i komunalna higijena naročito na ruralnom području – kroz uređenje delatnosti prikupljanja i odvoženja otpada na regionalnu deponiju kao i bezbedno sahranjivanje životinjskih ostataka na lokaciju stočnog groblja, obe van treitorije koju obuhvata PPPPN NP „Tara”;
Unapređenje službi koje vrše delatnost komunalne higijene i komunalnog opremanja – kroz obezbeđenje potrebnih prostornih uslova i uređenje i opremanje prostora za organizaciju njihovog rada (upravu, smeštaj mehanizacije i opreme i sl.);
Uređenje i komunalno opremanje grobalja;
Formiranje zelenih pijaca u centru zajednice naselja Kremna, turističkim centrima Mokroj Gori, Kaluđerskim Barama, u skladu sa potrebama stanovništva, ali i turista;
Pozicioniranje i uređenje stočne pijace u rejonu zajednice naselja Kremna.
Bespravno izgrađeni objekti i legalizacija:
Izvršiti popis vespravno izgrađenih objekata i razmotriti mogućnost njihove legalizacije, u skladu sa zakonom propisanim postupkom i u skladu sa pravilima iz ovog plana.
II. RAZRADA I SPROVOĐENjE PROSTORNOG PLANA
1. Osnovni principi sprovođenja prostornog plana
U cilju sprovođenja definisanih planskih rešenja, neophodno je poštovanje osnovnih načela koja se odnose na zaštitu prostornih resursa i vrednosti, uređenje prostora i korišćenje osnovnih kategorija zemljišta.
Naglašava se da je nova kategorizacija zaštićenih prirodnih vrednosti na Ia, Ib, II III stepen zaštite u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode je prioritetna planska mera, a Zavod za zaštitu prirode Srbije se određuje kao nadležna institucija koja će napraviti predlog režima zaštite na osnovu kojeg će se kategorizacija izvršiti aktom nadležnog organa.
Na delovima planskog područja za koje nije obavezna razrada Prostornog plana kroz planove detaljne regulacije, izgradnja objekata se obavlja na osnovu Lokacijske dozvole u skladu sa Pravilima određenim Prostornim planom. Prilikom izdavanja pomenute dozvole neophodna je saglasnost upravljača (staraoca) Nacionalnim parkom i prirodnim dobrima i nadležnih Zavoda za zaštitu prirod i spomenika kulture.
Predmetna pravila određena prostornim planom primenjuju se i u naseljenom mestu za koje je ovim prostornim planom propisana obaveza donošenja urbanističkog plana i drugim za koje se ovakva potreba ukaže, do donošenja urbanističkog plana, a koriste se kao orijentacija prilikom definisanja posebnih pravila u planovima detaljne regulacije.
Donošenjem urbanističkog plana ova pravila prestaju da važe u obuhvatu donesenog urbanističkog plana. Pravila propisana odgovarajućim urbanističkim planovima moraju biti usklađena sa pravilima iz ovog plana.
2. Razrada i sprovođenje prostornog plana
u drugim planovima i programima
PPPPN NP „Tara” će se sprovoditi razradom planskih rešenja u prostornim planovima jedinica lokalnih samouprava, urbanističkim planovima, donošenjem programa uređenja građevinskog zemljišta i granskih/ sektorskih planova i programa u skladu sa zakonom.
Sva rešenja iz Prostornih planova jedinica lokalne samouprave koje ulaze u sastav planskog područja PPPPN NP „Tara”, a koja nisu u sukobu sa režimima zaštite, za izdavanje lokacijske i građevinske dozvole za izgradnju objekata koji nisu iz člana 133. Zakona o planiranju i izgradnji, primenjuju se pravila i uslovi iz tih planova.
Na osnovu PPPPN NP „Tara” u prvoj etapi prostornog plana pristupiće se izradi urbanističkih planova za sledeće delove teritorija i zona obuhvaćenih PPPPN NP „Tara”, i to za:
nove turističke i stambene zone i komplekse;
uređenje priobalja;
naselja: Kaluđerske Bare, Rastište, Raču, Mitrovac, Perućac, Novu Vežanju, Kremnu i Mokru Goru;
područja za koja je obavezno odrediti javnu namenu;
izgradnju svih saobraćajnih, infrastrukturnih i komunalnih obejkata, kao i rekreativnih žičara u skladu sa uslovima zaštite;
radnu zonu u naselju Kremna.
Urbanistički planovi doneti pre usvajanja PPPPN NP „Tara” neće se primenjivati u delovima koji nisu u skladu sa definisanim režimima zaštite, pravilima i uslovima iz PPPPN NP „Tara”. Za te planove će Opštine izvršiti prilagođavanje sa PPPPN NP „Tara” i to kroz parcijalne izmene i dopune sa delova koji su neusaglašeni sa delovima, pravilima i uslovima iz PPPPN NP „Tara”.
Spisak urbanističko-planske dokumentacije donete za prostor opštine Bajina Bašta:
Prostorni plan opštine B.Bašta („Službeni list opštine B. Bašta” broj 5/87)
Prostorni plan područja posebne namene – PP područja NP „Tara” („Službeni glasnik RS” broj 3/89)
Generalni urbanistički plan B.Bašte („Službeni list opštine B. Bašta” broj 3/89)
Regulacioni plan B.Bašte („Službeni list opštine B. Bašta” broj 1/96).
Urbanistički projekat stambenog naselja”Kolonija” B.Bašta („Službeni list opštine B. Bašta” broj 5/92)
Urbanistički projekat „Autocentar” B.Bašta („Službeni list opštine B. Bašta” broj 3/01)
DUP sportski centar „Plaža” B.Bašta („Službeni list opštine B. Bašta” broj 4/92)
GUP doline Drine sa elementima DUP-a Perućca („Službeni list opšte B.Bašta” broj 5/88)
Novo naselje „Jezdići” urbanistički uređajna osnova sa elementima DUP-a. („Službeni list opštine B. Bašta” broj 2/76)
Urbanistički projekat apartmanskog naselja i tržnog centra Kaluđerske bare na Tari („Službeni list opštine B. Bašta” broj 2/02)
Urbanistički projekat „Gorštak” za kat. parcele 4131/24, 4131/27,4131/14 KO Solotuša-apartmani („Službeni list opštine B. Bašta” broj 2/02)
Urbanistički projekat „Gorštak” za kat. parcele 4149/6, 4148/3 i 4149/10 KO Solotuša- Strugara(„Službeni list opštine B. Bašta” broj 2/02)
Plan generalne regulacije područja Kaluđerskih bara na Tari („Službeni list opštine B. Bašta” broj 2/07)
Plan generalne regulacije područja Sokoline na Tari („Službeni list opštine B. Bašta” broj 2/07)
Plan generalne regulacije područja Osluše na Tari („Službeni list opštine B. Bašta” broj 2/07)
Plan generalne regulacije područja Račanske Šljivovice na Tari („Službeni list opštine B. Bašta” broj 2/07)
Plan detaljne regulacije „EKO-ART-SPORT CENTAR”’ Zaovine („Službeni list opštine B. Bašta” broj 2/07)
U procesu usvajanja od strane Skupštine opštine B.Bašta su sladeći planovi:
Plan Generalne regulacije Bajine Bašte;
Plan Generalne regulacije naselja Perućac u opštini Bajina Bašta.
Pored urbanističkih planova, radiće se i urbanistički projekat za formiranu građevinsku parcelu, odnosno projekat parcelacije ili preparcelacije i urbanistički projekat za:
zaštićenu okolinu nepokretnog kulturnog dobra;
izgradnju smeštajnih turističkih kapaciteta;
izgradnju javnih objekata i uređenje javnih površina u centralnoj zoni naselja i delu naselja namenjenom za razvoj turizma;
verski objekat;
manjih kompleksa na kojima će se graditi simbolički ulazi u Nacionalni park i druga zaštićena područja sa pratećim sadržajima oko njih i dr.
Urbanistički planovi i urbanistički projekti se po potrebi mogu raditi i za druga područja u obuhvatu PPPPN NP „Tara”.
Na osnovu Zakona o zaštiti životne sredine (čl. 35. i 36), Zakona o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu i Zakona o proceni uticaja na životnu sredinu, u toku implementacije PPPPN NP „Tara” biće donete odluke o pristupanju ili ne pristupanju izradi strateške procene donosi se u skladu sa odredbama iz članova 5, 6. i 9. Zakona o strateškoj proceni uticaja, ukoliko se konkretnim planom uspostavlja okvir za odobravanje budućih razvojnih projekata za koje je propisano utvrđivanje procene uticaja na životnu sredinu, odnosno da se može tražiti procena uticaja na životnu sredinu kada se nalaze u obuhvatu zaštićenog područja i planiranih za zaštitu prirodnih vrednosti, odnosno ako se na obuhvaćenom području planiraju dva ili više projekata obuhvaćenih Uredbom o projektima za koje se izrađuje studija o proceni uticaja na životnu sredinu.
Nadležni organi jedinica lokalne samouprave će na osnovu PPPPN NP „Tara” i podataka katastra nepokretnosti, doneti akt o granicama građevinskog područja, tj. građevinskog zemljišta za postojeće izgrađeno zemljište za: centre u mreži naselja na ruralnom području i započete i inicirane zone izgradnje pored državnih puteva u prvoj etapi implementacije, a za započete i inicirane zone izgradnje pored opštinskih puteva i za postojeće izgrađeno zemljište u ostalim naseljima sukcesivno, prema iskazanom interesu za izgradnju.
Takođe, jedinice lokalne samouprave doneće, na osnovu PPPPN NP „Tara”, kao i donetog urbanističkog plana, srednjoročne i godišnje programe uređenja građevinskog zemljišta. Pored ovog programa, potrebno je da nadležni organi jedinica lokalne samouprave donesu programe za postavljanje montažnih objekata, uređenju javnih i ostalih zelenih površina u naseljima, kao i komunalnom uređenju.
Sprovođenje i razrada planskih rešenja i pravila utvrđenih PPPPN NP „Tara” u granskim/sektorskim planovima i programima u skladu sa zakonom odvija se kroz sledeće aktivnosti.
J.P. Nacionalni park „Tara”, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za zaštićena prirodna dobra, izradiće godišnje i srednjeročni program uređenja i upravljanja Nacionalnim parkom „Tara”’.
Staralac Parka prirode Mokra Gora, u u saradnji sa ministarstvom nadležnim za zaštićena prirodna dobra, izradiće odgovarajuće programe uređenja i upravljanja Parkom prirode Mokra Gora.
Jedinice lokalne samouprave, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za poljoprivredu i asocijacijama poljoprivrednih proizvođača i vlasnicima zemljišta, pripremiće programe uređenja poljoprivredno-šumskog zemljišta, u zonama zaštite prirodnih vrednosti utvrđenim ovim prostornim planom, programa unapređenja pašnjačkog stočarenja i programa razvoja organske proizvodnje hrane.
J.P. „Srbijašume” će pripremiti opšte i posebne osnove za gazdovanje šumama, a naročito u saradnji sa vlasnicima zemljišta, izradiće se programi gazdovanja šumama i pošumljavanja zemljišta u privatnom vlasništvu.
J.P. „Srbijavode” u saradnji sa nadležnim ministarstvom će sprovesti aktivnosti na definisanju programa upravljanja, održavanju, rekonstrukciji i izgradnji vodoprivrednih objekata.
Jedinice lokalnih samouprava su u obavezi da donesu planove za proglašenje erozionih područja i planove odbrane od bujičnih poplava na vodotokovima van sistema redovne odbrane od poplava.
Staraoci lovnih područja, odnosno lovišta pripremiće lovne osnove za gazdovanje lovnim područjima i lovištima, kao i godišnje planove gazdovanja lovištem.
J.P. „Putevi Srbije”, u saradnji sa jedinicama lokalne samouprave pripremiće srednjeročni i godišnje programe izgradnje, rehabilitacije i održavanja državnih puteva.
Jedinice lokalne samouprave, će pripremiti srednjoročni i godišnje programe razvoja mreže opštinskih puteva.
Jedinice lokalne samouprave će pripremiti srednjoročni i godišnje programe razvoja razvoja komunalne infrastrukture (vodovod i kanalizacija, elektrodistibutivne mreže, telekomunikacione i energetske infrastrukture), kao i programe upravljanja otpadom, komunalnog uređenja i programa racionalnog korišćenja energije.
Jedinice lokalne samouprave će, u saradnji sa nadležnim ministarstvima, fondovima, javnim ustanovama, mesnim zajednicama, privatnim i civilnim sektorom, utvrditi pravce socijalnog razvoja i programe kojima će se javne službe učiniti dostupnije i kvalitetnije.
Jedinice lokalne samouprave, uz pomoć nadležnog ministarstva, upravljača turističkim prostorom, turističkih organizacija i turoperatera, različitih asocijacija, će pripremiti programe razvoja turizma i programa promotivnih aktivnosti.
Jedinice lokalne samouprave u saradnji s ministarstvom i agencijom nadležnim za zaštitu životne sredine, pripremiti akcione planove zaštite životne sredine (LEAP), kao i programe monitoringa životne sredine (vazduha, buke, zemljišta i dr).
Upravljač zaštićenog područja će pripremiti plan srednjeročni plan upravljanja i godišnje programe upravljanja zaštićenog područja.
Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, u saradnji sa jedinicama lokalne samouprave pripremiće srednjoročni i godišnje programe istraživanja i zaštite nepokretnih kulturnih dobara.
III. MERE I INSTRUMENTI ZA SPROVOĐENjE PROSTORNOG PLANA
Efikasnost implementacije PPPPN NP „Tara” zavisi od koordinacije aktivnosti različitih učesnika. Uspešna koordinacija se obezbeđuje multisektorskim pristupom – kombinacijom mera i instrumenata različitih politika, kao i uspostavljanjem institucionalno-organizacionih aranžmana i partnerstava (javni-privatni sektor, javne-nezavisne institucije/organizacije, nivo upravljanja-javnost i dr).
Osnovne mere i instrumenti različitih politika za implementaciju rešenja Prostornog plana za prvu etapu implementacije zasniva se na postojećem sistemu upravljanja u Srbiji. Istovremeno, sugerišu se mere i instrumenti koji će se u zavisnosti od dinamike približavanju EU, definisati i primenjivati.
U sprovođenju plana, polazi se od pretpostavke da će IPA programska podrška biti fazno dostupna. Podrška u tranzicionom procesu izgradnja institucija i regionalna i prekogranična saradnja su dostupni za zemlje potencijalnim kandidatima, dok je podrška regionalnom razvoju, razvoj ljudskih resursa, i ruralnom razvoju dostupne zemljama kandidatima. Da bi se ova potencijalna sredstva koristila, neophodno je razviti sistem programiranja i predlaganja projekata za finansiranje iz sredstava EU.
U cilju sprovođenja PPPPN NP „Tara”, definišu se mere i instrumenti različitih politika.
Mera i instrumenti opšte ekonomske politike, obuhvataju definisanje povoljnih dugoročnih kredita i poreskih podsticaja za:
vlasnike nepokretnosti (poljoprivredno zemljište i šume) u cilju njihovog održivog korišćenja;
mlade poljoprivrednike koji ostaju na selu ili se vraćaju na selo;
izgradnju i modernizaciju sadržaja turističke ponude i opreme;
organizaciju i pružanje usluga javnih službi u privatnom sektoru;
razvoj malih i srednjih preduzeća, u cilju otvaranja novih radnih mesta, a naročito “start ap“ krediti za početnike koji prvi put započinju preduzetničku delatnost.
Osnovne mere i instrumenti politike održivog korišćenja i zaštite poljoprivrednog zemljišta i razvoja poljoprivrede su:
korišćenje sredstava iz Agrarnog budzeta Republike za razvoj i unapređenje poljoprivredne proizvodnje;
obezbeđenje uslova dugoročnog kreditiranja u cilju uređenja poljoprivredno-šumskog zemljišta na području zaštićenih prirodnih vrednosti, zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja, kao i zona posebno vrednih i osetljivih ekosistema;
unapređenje poljoprivredne proizvodnje (pašnjačko stočarenje), stvaranje autentičnih proizvoda sa geografskim poreklom i razvoj programa organskih poljoprivrednih proizvoda;
podizanje konkurentnosti poljoprivredne proizvodnje i očuvanje prirodnih resursa, biodiverziteta, ambijentalnih i kulturoloških vrednosti prostora.
Osnovne mere i instrumenti politike održivog korišćenja i zaštite šuma su:
unapređenja stanja postojećih šuma i povećanje stepena šumovitosti udruživanjem javnih sredstava republičkih organa, organizacija i javnih preduzeća i sredstava jedinica lokalnih samouprava;
pošumljavanje i održavanje šuma zaštitnog karaktera u slivnim područjima izvorišta vodosnabdevanja;
zaštita i očuvanje prirodnih vrednosti i biodiverziteta;
ažuriranje katastra nepokretnosti i inventura šuma u državnom i privatnom vlasništvu.
Osnovne mere i instrumenti održivog korišćenja i zaštite voda su:
smanjenje gubitaka u mreži i uspostavljanje pouzdanog mernog sistema;
obezbeđivanje sredstava javnih prihoda Republike Srbije i jedinica lokalnih samouprava u zaštitu izvorišta voda, razvoj lokalnih vodovoda i kanalizacione mreže, prečišćavanje otpadnih voda i sanitaciju naselja.
Osnovne mere i instrumenti politike privrednog razvoja su:
stvaranje povoljnog ambijenta za razvoj preduzetništva, investiranje i razvoja malih i srednjih preduzeća;
pojednostavljivanje administrativnih procedura za započinjanje privrednih aktivnosti;
podrška preduzetništvu povoljnim kreditnim linijama, a naročito za početnike;
poreske olakšice za otvaranje novih radnih mesta;
jačanje upravljačkih i menadzerskih kadrovskih kapaciteta;
koordinacija i povezivanje aktera i priprema strateških programa i projekata razvoja.
Osnovna mera i instrument politike prostornog razvoja javnih službi je:
povećanje dostupnosti i kvaliteta javnih službi uz koordinaciju aktivnosti i sredstava, uključivanje privatnog sektora uz odgovarajuće stimulacije.
Osnovne mere i instrumenti politike razvoja infrastrukturnih sistema su:
zajedničko obezbeđivanje sredstava za razvoj mreže državnih puteva iz domaćih i inostranih izvora (budzet Republike Srbije preko J.P. „Putevi Srbije” i kreditna inostrana sredstava i dr.);
zajedničko obezbeđivanje sredstava za razvoj mreže lokalnih puteva iz domaćih i inostranih izvora (sredstva jedinica lokalnih samouprava, budzet Republike Srbije preko J.P. „Putevi Srbije”, donacije, kreditna inostrana sredstava i dr.);
zajedničko obezbeđivanje sredstava (budzet Republike Srbije, inostrani krediti, strateški partneri, sredstva jedinica lokalnih samouprava i dr.) za rekonstrukciju postojeće i izgradnju nove prenosne i elektrodistributivne mreže, energetske, telekomunikacione infrastrukture, komunalne infrastrukture, kao i za razvoj sistem upravljanja čvrstim i tečnim otpadom;
obezbeđivanje sredstava (budzet Republike Srbije, strana sredstva i dr.) za programe edukacije u oblasti energetske efikasnosti, upravljanja otpadom, zaštite životne sredine, investiranja u sektor zašite i dr.
Osnovne mere i instrumenti politike razvoja turizma su:
razvoj marketinških aktivnosti na promociji turističke ponude i prezentacije turističkih potencijala, aktivnosti i sadržaja;
zajedničko povezivanje i obezbeđivanje podrške za konkurisanje za korišćenje sredstava iz IPA fonda za razvoj turizma i komplementarnih aktivnosti;
uključivanje civilnog sektora u održivo korišćenje i upravljanje prirodnim i kulturnim nasleđem.
Osnovne mere i instrumenti politike zaštite životne sredine i zaštićenih prirodnog i kulturnog nasleđa su:
osnivanje fondova za zaštitu životne sredine jedinica lokalne samouprava;
obezbeđivanje zajedničkih sredstava (budzet Republike Srbije, donacije i dr.) za realizaciju programa zaštite životne sredine, informisanja i edukacije stanovništva, kao i za sprovođenje programa i projekata zaštite prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara;
rezervisanje prostora za planirane koridore i objekte infrastrukturnih sistema, turističke prostore i druge javne sadržaje, do privođenja planskoj nameni;
pribavljanje zemljišta za planirane objekte primenom različitih modaliteta instrumenata i izgradnja u skladu sa pravilima utvrđenim ovim planom i striktno sankcionisanje eventualne bespravne izgradnje.
Za ostvarivanje planskih rešenja Prostornog plana, na osnovu navedenih mera i instrumenata i pojedinih politika, definišu se konkretne akcione mere i instrumenti:
Plansko-programske:
izrada programa za dugoročni razvoj poljoprivrede i sela;
izrada planskih dokumenata u oblasti šumarstva – godišnji planovi gazdovanja i posebne osnove gazdovanja šumama;
izrada plana razvoja turizma sa predlogom mera za organizovanje turističkih tura;
planska i tehnička dokumentacija za infrastrukturne sisteme;
izrada odgovarajućih urbanističkih planova za centar zajednice naselja;
izrada planova za proglašenje erozionih područja i odbranu od poplava, sinhronizovano za sve tri opštine.
Organizacione:
promocija preduzetništva i „prostora” – lokacija;
udruživanje poljoprivrednih proizvođača;
permanentna edukacija stanovništva i stalna obuka preduzetnika u pogledu mogućnosti razvoja poslovanja;
unapređenje organizacije nadležnih opštinskih službi radi efikasnije kontrole korišćenja poljoprivrednog zemljišta i uspostavljanja agro-monitoring sistema;
osnivanje savremene mreže objekata za otkup poljoprivrednih proizvoda;
formiranje turističko-informativnih centara kao promotivne podrške razvoju turizma;
informisanje javnosti o kvalitetu voda, zemljišta, vazduha, buci i njenom štetnom dejstvu u životnoj sredini;
priprema i sprovođenje obrazovnih programa i informisanje poljoprivrednog stanovništva o principima organske poljoprivrede i uticajima poljoprivrede na životnu sredinu;
formiranje fonda za zaštitu životne sredine.
Ekonomsko-finansijske:
poreske olakšice i mere kreditno-monetarne politike (u funkciji razvoja malih i srednjih preduzeća, razvoja poljoprivrede, izgradnje infrastrukturnih sistema i sl.);
sredstva lokalnih samouprava za realizaciju planskih rešenja u infrastrukturnom opremanju razvojnih zona;
korišćenje sredstava iz predpristupnih i strukturnih fondova EU;
primena principa „zagađivač plaća” po kome su svi sadašnji i budući zagađivači dužni da nadoknade štetu nastalu zagađivanjem, kao i korišćenje sredstava dobijenih na ovaj način za investiranje u zaštitu životne sredine; i
naplata naknada za korišćenje prirodnih vrednosti, odlaganje otpada, za otpadne vode, za emisiju zagađujućih materija u vazduhu i dr.;
naknade za korišćenje zaštićenih područja koje naplaćuje upravljač zaštićenog područja, a koriste se za sprovođenje plana upravljanja zaštićenim područjem.
Normativno-pravne:
odluke o izradi urbanističkih planova i projekata;
odluke o izradi procena uticaja projekata na životnu sredinu;
odluke o uspostavljanju savremenog katastarskog premera i inoviranju podataka po vlasnicima, površinama i kulturama.
Posebno se naglašava da su planovi upravljanja i akta o unutrašnjem redu zaštićenih područja, urađeni i doneseni na osnovu Zakona, osnovni instrumenti primene PPPPN NP „Tara”, te da će se upravljanje prostorom u okviru granica
zštićenih prirodnih dobara vršiti u skladu sa navedenim planovima i aktima.
IV. UČESNICI U OSTVARIVANjU PLANA
U skladu sa svojim nadležnostima i delokrugom rada glavni učesnici u sprovođenju PPPPN NP „Tara” su: Upravljači prirodnim dobrima: Uprave Nacionalnog parka „Tara”, Parkova prirode i dr., uprave jedinica lokalnih samouprava sa nadležnim organima, republički resorni organi i fondovi, republička javna preduzeća („Srbijavode”, „Putevi Srbije”, „Železnice Srbije”, „Srbija šume”; „Elektroprivreda Srbije, „Elektromreža Srbije”, „Srbijagas”, „PTT saobraćaja Srbija”, „Telekom Srbija”); Agencija za strana ulaganja i promociju izvoza (SIEPA), Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća, operatori mobilne telefonije i kablovskih sistema, javna komunalna preduzeća, javne ustanove i posebne organizacije; regionalne i lokalne poslovne asocijacije, domaće i strane banke, zainteresovani poslovni subjekti, civilni sektor (nevladine organizacije), porodična poljoprivredna gazdinstva, i lokalno stanovništvo.
Ključni učesnici na republičkom nivou upravljanja su ministarstva sa odgovarajućim upravama, direkcijama i agencijama za poslove poljoprivrede, šumarstva, vodoprivrede, rudarstva, saobraćaja, energetike, telekomunikacija, privrednog i regionalnog razvoja, turizma, usluga, prosvete, zdravstvene zaštite, socijalne zaštite, kulture, sporta, izgradnje objekata i zaštite životne sredine, zatim javna preduzeća nadležna za poslove vodoprivrede, elektroprivrede, šumarstva, državne puteve, železničke pruge i telekomunikacije, kao i zavodi nadležni za zaštitu prirode i spomenika kulture i drugi republički resorni organi, organizacije, agencije i fondovi.
Ključni učesnici na regionalnom nivou upravljanja su regionalne privredne komore, različite agencije, fondovi i poslovne asocijacije, a na lokalnom nivou upravljanja lokalne samouprave, opštinska javna komunalna preduzeća, direkcije, agencije, fondovi, mesne zajednice.
Pored navedenih učesnika neophodno je organizovati učešće drugih aktera kroz razne oblike partnerstva javnog i privatnog sektora: poslovni (privredni) subjekti poslovne asocijacije, nevladine organizacije, udruženja građana i sl.
Po usvajanju Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka „Tara” u skladu sa Zakonom o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS” br. 72/09 i 81/09-ispravka) doneće se Program implementacije u roku od 12 meseci od dana stupanja na snagu ovog prostornog plana, kao zakonom definisan dokument za sprovođenje Prostornog plana područja posebne namene kojim se utvrđuju mere i aktivnosti za sprovođenje prostornog plana područja posebne namene za razdoblje od pet godina. Organ nadležan za poslove prostornog planiranja godišnje će Vladi podnositi izveštaje o sprovođenju Programa implementacije. Program implementacije donosi Vlada, a izmene i dopune programa implementacije mogu biti izvršene i pre isteka roka od pet godina, na predlog organa nadležnog za poslove prostornog planiranja.