PREDLOG ZAKONA O POLITIČKIM STRANKAMA
I. OSNOVNE ODREDBE
Predmet zakona
Član
Ovim zakonom uređuje se osnivanje i pravni položaj političkih stranaka, upis i brisanje iz registra, prestanak političkih stranaka i druga pitanja značajna za rad političkih stranaka.
Pojam političke stranke
Član
Politička stranka u smislu ovog zakona je organizacija građana slobodno i dobrovoljno udruženih osnovana radi ostvarivanja političkih ciljeva demokratskim oblikovanjem političke volje građana i učešća na izborima.
Pojam političke stranke nacionalne manjine
Član
Politička stranka nacionalne manjine u smislu ovog zakona je politička stranka čije je osnovno delovanje usmereno na predstavljanje i zastupanje interesa jedne nacionalne manjine i zaštitu i unapređenje prava pripadnika te nacionalne manjine u skladu sa međunarodnim standardima, uređeno osnivačkim aktom, programom i statutom političke stranke.
Način organizovanja i delovanje političke stranke
Član
Politička stranka se organizuje i deluje isključivo na teritorijalnom principu.
Delovanje političke stranke ne može biti usmereno na nasilno rušenje ustavnog poretka i narušavanje teritorijalne celokupnosti Republike Srbije, kršenje zajemčenih ljudskih ili manjinskih prava ili izazivanje i podsticanje rasne, nacionalne ili verske mržnje.
Politička stranka ne može neposredno vršiti vlast, niti je potčiniti sebi.
Pravni status i početak rada političke stranke
Član
Politička stranka stiče status pravnog lica danom upisa u Registar političkih stranaka (u daljem tekstu: Registar).
Politička stranka počinje sa radom danom upisa u Registar.
Javnost rada
Član
Rad političke stranke je javan.
Zakonitost rada političke stranke
Član
Politička stranka deluje u skladu sa ustavom, zakonom, programom, statutom i drugim opštim aktima.
II. OSNIVANjE POLITIČKE STRANKE
Osnivači političke stranke
Član
Političku stranku mogu osnovati najmanje 5.000 punoletnih i poslovno sposobnih državljana Republike Srbije.
Osnivači političke stranke nacionalne manjine
Član
Političku stranku nacionalne manjine mogu osnovati najmanje 500 punoletnih i poslovno sposobnih državljana Republike Srbije.
Osnivanje političke stranke
Član
Politička stranka se osniva na osnivačkoj skupštini donošenjem osnivačkog akta, programa, statuta i izborom lica ovlašćenog za zastupanje političke stranke.
Osnivački akt
Član
Osnivački akt političke stranke sadrži: naziv, sedište i adresu političke stranke; programske ciljeve; lično ime, prebivalište i adresu i jedinstveni matični broj građana lica ovlašćenog za podnošenje prijave za upis političke stranke u Registar i datum donošenja osnivačkog akta.
Sastavni deo osnivačkog akta čine izjave osnivača o osnivanju političke stranke.
Sadržina izjave osnivača o osnivanju političke stranke
Član
Izjava osnivača o osnivanju političke stranke sadrži: lično ime, prebivalište i adresu i jedinstveni matični broj građana osnivača političke stranke; naziv političke stranke; prihvatanje programa i statuta političke stranke; datum potpisivanja izjave i potpis osnivača političke stranke.
Izjava iz stava 1. ovog člana mora da sadrži potvrdu o overi potpisa u skladu sa zakonom (u daljem tekstu: overa potpisa).
Izgled izjave iz stava 1. ovog člana bliže uređuje ministar nadležan za poslove uprave (u daljem tekstu: Ministar).
Program političke stranke
Član
Program političke stranke sadrži opis političkih načela, ciljeva i vrednosti za koje se politička stranka zalaže.
Statut političke stranke
Član
Statut je osnovni opšti akt političke stranke.
Drugi opšti akti, ako ih politička stranka donosi, moraju biti u saglasnosti sa statutom.
Statutom se obavezno uređuje: naziv i sedište političke stranke; simboli vizuelnog identiteta; izgled i sadržina pečata političke stranke i organizacionih jedinica po teritorijalnom principu; programski ciljevi; uslovi i način učlanjivanja i prestanka članstva; prava, obaveze i odgovornosti članova; organizacija po teritorijalnom principu i unutrašnja organizacija, organi, njihova ovlašćenja, sastav, način izbora i opoziva, trajanje mandata i način odlučivanja; zastupanje političke stranke; postupak za izmene i dopune programa i statuta i postupak donošenja i izmena drugih opštih akata političke stranke, ako ih donosi; ostvarivanje javnosti rada; način odlučivanja o udruživanju političke stranke u šire političke saveze u zemlji i inostranstvu i spajanju političke stranke; način finansiranja političke stranke; način obavljanja unutrašnje kontrole finansijskog poslovanja; lice odgovorno za finansijsko poslovanje, podnošenje izveštaja i vođenje knjiga političke stranke i lice ovlašćeno da kontaktira sa nadležnim organom; način donošenja odluke o prestanku rada; način raspolaganja imovinom političke stranke u slučaju prestanka, kao i druga pitanja od značaja za rad i delovanje političke stranke.
Zastupnik političke stranke
Član
Političku stranku zastupa lice ovlašćeno za zastupanje političke stranke (u daljem tekstu: zastupnik političke stranke), izabrano odnosno imenovano na način utvrđen statutom.
Akt o izboru, odnosno imenovanju zastupnika političke stranke obavezno sadrži: lično ime, prebivalište i adresu i jedinstveni matični broj građana zastupnika političke stranke.
Zastupnik političke stranke je dužan da se pridržava ovlašćenja utvrđenih statutom i odlukama nadležnih organa političke stranke.
Dostupnost podataka, programa, statuta i drugih
opštih akata političke stranke
Član
Politička stranka je dužna da učini javno dostupnim putem interneta osnivački akt, lična imena osnivača, lično ime zastupnika političke stranke, program, statut i druge opšte akte političke stranke, ako ih donosi.
Organizacione jedinice po teritorijalnom principu
Član
Politička stranka može osnivati organizacione jedinice po teritorijalnom principu u skladu sa zakonom, statutom ili drugim opštim aktima.
Organizacione jedinice po teritorijalnom principu nemaju status pravnog lica.
Politička stranka, u skladu sa statutom, donosi odluku o osnivanju i prestanku rada organizacionih jedinica po teritorijalnom principu.
Odluku iz stava 3. ovog člana politička stranka je dužna da u roku od 15 dana od dana donošenja odluke dostavi ministarstvu nadležnom za poslove uprave (u daljem tekst: Ministarstvo), radi evidencije.
Evidenciju o organizacionim jedinicama po teritorijalnom principu političkih stranaka vodi Ministarstvo, na način koji bliže uređuje Ministar.
Naziv i skraćeni naziv političke stranke
Član
Naziv političke stranke mora biti na srpskom jeziku i ćiriličkom pismu.
Naziv političke stranke nacionalne manjine, ako je to predviđeno statutom, može biti i na jeziku i pismu nacionalne manjine. Naziv na jeziku i pismu nacionalne manjine upisuje se u Registar posle naziva na srpskom jeziku i ćiriličkom pismu.
Naziv političke stranke može da sadrži reč „Srbija” u odgovarajućem padežu, na način kojim se ističe ugled i dostojanstvo Republike Srbije.
Naziv političke stranke ne može da sadrži lično ime, naziv strane države i stranog pravnog lica, kao i elemente predviđene članom 4. stav 2. ovog zakona.
Politička stranka može imati skraćeni naziv koji se određuje statutom.
Razlikovanje i upotreba naziva političke stranke
Član
Naziv političke stranke ne može biti identičan nazivu druge političke stranke koja je upisana ili uredno prijavljena za upis u Registar, odnosno koja je brisana iz Registra pod uslovom da od dana brisanja iz Registra nije proteklo više od četiri godine, odnosno takav da izaziva zabunu u javnosti ili povređuje moralna osećanja građana.
Naziv političke stranke upotrebljava se u pravnom saobraćaju u obliku u kome je upisan u Registar.
Organizacione jedinice po teritorijalnom principu političke stranke mogu, u skladu sa statutom, uz naziv političke stranke da upotrebljavaju i dodatak iz koga se vidi da je u pitanju organizaciona jedinica po teritorijalnom principu političke stranke.
Simboli vizuelnog identiteta
Član
Politička stranka može imati simbole vizuelnog identiteta (svoj znak, logotip i druge simbole), u skladu sa statutom.
Simboli vizuelnog identiteta ne mogu biti identični simbolima druge političke stranke koja je upisana ili uredno prijavljena za upis u Registar, odnosno koja je brisana iz Registra pod uslovom da od dana brisanja nije proteklo više od četiri godine.
Članstvo u političkoj stranci
Član
Članstvo u političkoj stranci je slobodno i dobrovoljno.
Članom političke stranke može, pod jednakim uslovima utvrđenim statutom, postati svaki punoletan i poslovno sposoban državljanin Republike Srbije.
Sudije Ustavnog suda, sudije, javni tužioci, Zaštitnik građana, pripadnici policije i pripadnici vojske, kao i druga lica čija je funkcija u skladu sa zakonom nespojiva sa članstvom u političkoj stranci, ne mogu biti članovi političkih stranaka.
Politička stranka vodi evidenciju o svojim članovima koja obavezno sadrži: lično ime i ime jednog od roditelja, prebivalište i adresu i jedinstveni matični broj građana člana političke stranke; datum učlanjivanja u političku stranku i prestanka članstva u političkoj stranci.
Evidencija iz stava 4. ovog člana vodi se u pisanom obliku i kao jedinstvena centralna elektronska baza podataka.
III. UPIS U REGISTAR
Vođenje Registra
Član
Registar vodi Ministarstvo.
Način upisa i vođenja Registra iz stava 1. ovog člana bliže uređuje Ministar.
Sadržina Registra
Član
U Registar se upisuju: naziv, skraćeni naziv, sedište i adresa političke stranke; datum osnivanja političke stranke; datum donošenja programa i statuta, odnosno njihovih izmena; datum podnošenja prijave za upis u Registar; lično ime, prebivalište i adresa i jedinstveni matični broj građana zastupnika političke stranke; položaj političke stranke nacionalne manjine u smislu ovog zakona; članstvo u širim političkim savezima u zemlji i inostranstvu; broj i datum donošenja rešenja o upisu, promeni podataka i brisanju političke stranke iz Registra; zabeleška o obnovi upisa u Registar; zabeleška o pokretanju postupka za zabranu rada političke stranke; prestanak i zabrana rada političke stranke.
Prijava za upis
Član
Upis u Registar vrši se na osnovu prijave.
Sadržinu i izgled prijave iz stava 1. ovog člana bliže uređuje Ministar.
Prijavu za upis podnosi lice ovlašćeno za podnošenje prijave za upis u Registar (u daljem tekstu: podnosilac prijave), u roku od 30 dana od dana osnivanja političke stranke.
Uz prijavu se obavezno podnose: zapisnik sa osnivačke skupštine; osnivački akt; izjave osnivača o osnivanju političke stranke, na propisanom obrascu, koje sadrže overu potpisa; potvrde o upisu osnivača političke stranke u birački spisak; po dva primerka programa i statuta; akt o izboru zastupnika političke stranke i overenu fotokopiju lične karte zastupnika političke stranke, a ako ona ne sadrži podatak o prebivalištu i adresi i potvrdu o prebivalištu.
Odbacivanje prijave za upis
Član
Ministarstvo poziva podnosioca prijave da u roku koji ne može biti duži od 30 niti kraći od 15 dana otkloni nedostatke ako:
1) je naziv političke stranke identičan nazivu političke stranke koja je upisana ili uredno prijavljena za upis u Registar, odnosno koja je brisana iz Registra pod uslovom da od dana brisanja iz Registra nije proteklo više od četiri godine, odnosno takav da izaziva zabunu u javnosti ili povređuje moralna osećanja građana;
2) je prijava podneta od neovlašćenog lica, odnosno uz prijavu nisu podnete propisane isprave;
3) prijava, osnivački akt, program i statut političke stranke ne sadrže sve podatke propisane ovim zakonom, odnosno ako prijava nije podneta na propisanom obrascu, odnosno ako izjave osnivača nisu date na propisanom obrascu ili ne sadrže overu potpisa.
Ako podnosilac prijave u ostavljenom roku ne otkloni nedostatke, Ministarstvo rešenjem odbacuje prijavu.
Rešenje iz stava 2. ovog člana je konačno i protiv njega se može pokrenuti upravni spor.
Rešenje o upisu u Registar
Član
Ministarstvo je dužno da donese rešenje o upisu političke stranke u Registar u roku od 30 dana od dana predaje uredne prijave za upis.
Rešenje iz stava 1. ovog člana je konačno i protiv njega se može pokrenuti upravni spor.
Rešenje o upisu političke stranke u Registar objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
Ako Ministarstvo u roku iz stava 1. ovog člana ne donese rešenje o upisu političke stranke u Registar, odnosno ne odbaci prijavu za upis političke stranke u Registar smatra se da je politička stranka upisana u Registar narednog dana od dana isteka roka.
Uz rešenje o upisu političke stranke u Registar političkoj stranci dostavlja se po jedan primerak programa i statuta koje Ministarstvo overava svojim pečatom i potpisom određenog službenog lica, čime se potvrđuje njihova istovetnost sa primerkom programa i statuta koji se čuvaju u Ministarstvu.
Promena podataka u Registru
Član
Politička stranka je dužna da Ministarstvo obavesti o svakoj promeni podataka koji se upisuju u Registar u roku od 15 dana od dana nastale promene, podnošenjem prijave za promenu podataka u Registru.
Uz prijavu iz stava 1. ovog člana podnosi se zapisnik sa sednice nadležnog organa za donošenje odluke o promeni podataka, u izvorniku odnosno overenom prepisu i odluka o promeni podataka.
Prijavu za promenu podataka u Registru podnosi zastupnik političke stranke.
Odbacivanje prijave za upis promene podataka u Registar
Član
Ako promena podataka koji se upisuju u Registar nije u skladu sa odredbama ovog zakona, programa i statuta političke stranke, Ministarstvo poziva zastupnika političke stranke da u roku od 15 dana od dana podnošenja prijave za upis promene podataka u Registar otkloni nedostatke.
Ako zastupnik političke stranke u ostavljenom roku ne otkloni nedostatke, Ministarstvo rešenjem odbacuje prijavu za upis promene podataka u Registar.
Rešenje iz stava 2. ovog člana je konačno i protiv njega se može pokrenuti upravni spor.
Rešenje o upisu promene podataka u Registar
Član
O upisu promene podataka u Registar, Ministarstvo donosi rešenje o upisu promene podataka u Registar u roku od 30 dana od dana predaje uredne prijave.
Rešenje iz stava 1. ovog člana je konačno i protiv njega se može pokrenuti upravni spor.
Obnova upisa u Registar
Član
Politička stranka je dužna da istekom svake osme godine od dana upisa u Registar podnese prijavu za obnovu upisa u Registar.
Uz prijavu iz stava 1. ovog člana podnose se izjave članova političke stranke o članstvu u političkoj stranci, na propisanom obrascu, koje sadrže overu potpisa najmanje u broju koji je potreban za osnivanje političke stranke upisane u Registar.
Sadržinu i izgled izjave iz stava 2. ovog člana bliže uređuje Ministar.
Prijavu iz stava 1. ovog člana podnosi zastupnik političke stranke.
Izuzetno, politička stranka ne podnosi prijavu za obnovu upisa u Registar ako su, u roku iz stava 1. ovog člana, kandidati koje je ona predložila samostalno ili u koaliciji političkih stranaka učešćem na izborima za narodne poslanike u Narodnoj skupštini, odnosno poslanike u skupštini autonomne pokrajine dobili najmanje jedan mandat.
Ministarstvo utvrđuje činjenice i podatke iz stava 5. ovog člana po službenoj dužnosti.
Rešenje o obnovi upisa u Registar
Član
O obnovi upisa u Registar Ministarstvo donosi rešenje u roku od 30 dana od dana predaje uredne prijave za obnovu upisa u Registar, odnosno dana pokretanja postupka za utvrđivanje činjenica i podataka po službenoj dužnosti iz člana 30. stav 5. ovog zakona.
Rešenje iz stava 1. ovog člana je konačno i protiv njega se može pokrenuti upravni spor.
Javnost Registra
Član
Podaci upisani u Registar su javni, u skladu sa zakonom.
Svako se može pouzdati u tačnost podataka upisanih u Registar.
IV. UDRUŽIVANjE I SPAJANjE POLITIČKIH STRANAKA
Udruživanje političke stranke
Član
Politička stranka se može udruživati u šire političke saveze u zemlji ili inostranstvu, pri čemu zadržava svoj pravni subjektivitet.
Spajanje političkih stranaka
Član
Politička stranka se može spojiti sa drugom ili drugim političkim strankama koje su upisane u Registar, radi stvaranja nove političke stranke i u tom slučaju gubi svoj pravni subjektivitet, a novi pravni subjekat postaje politička stranka koja je nastala spajanjem dve ili više političkih stranaka.
Politička stranka koja je nastala spajanjem dve ili više političkih stranaka upisuje se u Registar tako što uz prijavu za upis podnosi: odluku o spajanju političkih stranaka; izjave članova političke stranke o članstvu u političkoj stranci koja je nastala spajanjem dve ili više političkih stranaka, na propisanom obrascu, koje sadrže overu potpisa najmanje u broju koji je potreban za osnivanje političke stranke u smislu ovog zakona; izveštaj o objedinjenoj imovini (bilans stanja); po dva primerka programa i statuta; akt o izboru zastupnika političke stranke i overenu fotokopiju lične karte zastupnika političke stranke, a ako ona ne sadrži podatak o prebivalištu i adresi i potvrdu o prebivalištu.
V. PRESTANAK POLITIČKE STRANKE
Opšti uslovi za prestanak političke stranke
Član
Politička stranka prestaje da postoji brisanjem iz Registra.
Brisanjem iz Registra politička stranka gubi status pravnog lica.
Politička stranka briše se iz Registra:
1) ako organ utvrđen statutom donese odluku o prestanku rada;
2) ako se politička stranka spoji sa drugom ili drugim političkim strankama;
3) kad joj Ustavni sud zabrani rad.
U slučajevima iz stava 3. tač. 1) i 2) ovog člana zastupnik političke stranke je dužan da u roku od 30 dana od dana nastanka uslova za prestanak političke stranke podnese prijavu za brisanje političke stranke iz Registra i dokaze na osnovu kojih se utvrđuju te činjenice.
Ako zastupnik političke stranke u roku iz stava 4. ovog člana ne podnese prijavu za brisanje političke stranke iz Registra, a Ministarstvo utvrdi ili sazna da su nastali uslovi iz stava 3. tač. 1) i 2) ovog člana, pokreće postupak za brisanje političke stranke iz Registra po službenoj dužnosti.
Poseban uslov za prestanak političke stranke
Član
Politička stranka prestaje da postoji i briše se iz Registra ako u roku i pod uslovima iz člana 30. st. 1. i 2. ovog zakona ne podnese prijavu za obnovu upisa u Registar, osim u slučaju kada Ministarstvo utvrdi činjenice i podatke iz člana 30. stav 5. ovog zakona.
Ministarstvo pokreće postupak iz stava 1. ovog člana za brisanje političke stranke iz Registra po službenoj dužnosti.
Zabrana rada političke stranke
Član
O zabrani rada političke stranke odlučuje Ustavni sud.
Zabraniće se rad političkoj stranci čije je delovanje suprotno članu 4. stav 2. ovog zakona ili koja se udruži u šire političke saveze u zemlji ili inostranstvu, odnosno spoji sa političkom strankom koja deluje suprotno članu 4. stav 2. ovog zakona.
Postupak za zabranu rada političke stranke
Član
Postupak za zabranu rada političke stranke pokreće se na predlog Vlade, Republičkog javnog tužioca i Ministarstva.
Kad Ustavni sud zabrani rad političke stranke, ta politička stranka briše se iz Registra danom dostavljanja odluke Ustavnog suda Ministarstvu.
Rešenje o brisanju iz Registra
Član
Ministarstvo je dužno da u slučajevima iz člana 35. stav 3. tač. 1) i 2) i člana 36. stav 1. ovog zakona donese rešenje o brisanju političke stranke iz Registra u roku od 30 dana od dana predaje uredne prijave za brisanje političke stranke iz Registra, odnosno dana pokretanja postupka po službenoj dužnosti, a u slučaju iz člana 38. stav 2. ovog zakona danom dostavljanja odluke Ustavnog suda o zabrani rada političke stranke.
Rešenje iz stava 1. ovog člana je konačno i protiv njega se može pokrenuti upravni spor.
Rešenje o brisanju političke stranke iz Registra objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
VI. NADZOR
Nadležnost za vršenje nadzora
Član
Nadzor nad sprovođenjem ovog zakona vrši ministarstvo nadležno za poslove uprave.
Inspekcijski nadzor vrši Ministarstvo preko upravne inspekcije.
VII. KAZNENE ODREDBE
Prekršaji
Član
Novčanom kaznom od 50.000 do 500.000 dinara kazniće se za prekršaj politička stranka ako:
1) ne učini javno dostupnim putem interneta osnivački akt, lična imena osnivača, lično ime zastupnika političke stranke, program, statut i druge opšte akte političke stranke, ako ih donosi (član 16);
2) u propisanom roku ne dostavi Ministarstvu odluku o osnivanju i prestanku rada organizacionih jedinica po teritorijalnom principu (član 17. stav 4);
3) naziv ne upotrebljava u pravnom saobraćaju u obliku u kome je upisan u Registar (član 19. stav 2);
4) u propisanom roku ne prijavi Ministarstvu promenu podataka koji se upisuju u Registar, odnosno ne podnese prijavu za obnovu upisa u Registar, odnosno ne podnese prijavu za brisanje iz Registra (član 27. stav 1, član 30. stav 1. i član 35. stav 4).
Za prekršaj iz stava 1. ovog člana kazniće se zastupnik političke stranke novčanom kaznom od 5.000 do 50.000 dinara.
Član
Novčanom kaznom od 5.000 do 50.000 dinara kazniće se za prekršaj:
1) lice koje deluje u ime političke stranke koja nije upisana u Registar (član 5);
2) lice ovlašćeno za podnošenje prijave za upis političke stranke u Registar ako u propisanom roku ne podnese prijavu za upis političke stranke u Registar (član 24. stav 3).
VIII. PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
Član
U roku od 60 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona, Ministar donosi propise za izvršavanje ovog zakona.
Član
Postupak upisa u Registar započet do dana stupanja na snagu ovog zakona okončaće se po odredbama ovog zakona.
Član
Političke organizacije upisane u Registar političkih organizacija prema Zakonu o političkim organizacijama („Službeni glasnik SRS”, broj 37/90 i „Službeni glasnik RS”, br. 30/92, 53/93, 67/93, 48/94 i 101/05), kao i one koje su upisane u Registar udruženja, društvenih organizacija i političkih organizacija prema Zakonu o udruživanju građana u udruženja, društvene organizacije i političke organizacije koji se osnivaju za teritoriju Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije („Službeni list SFRJ”, broj 42/90 i „Službeni list SRJ”, br. 16/93, 31/93, 41/93, 50/93, 24/94, 28/96 i 73/00) nastavljaju sa radom ako u roku od šest meseci od dana početka primene ovog zakona usklade svoj statut i druge opšte akte sa odredbama ovog zakona i podnesu prijavu za upis političke stranke u Registar.
Političke organizacije iz stava 1. ovog člana dužne su da uz prijavu za upis političke stranke u Registar podnesu: po dva primerka programa i statuta, akt o izboru, odnosno imenovanju zastupnika političke stranke i druge akte donete u postupku usklađivanja, kao i izjave članova političke stranke o članstvu u političkoj stranci koje sadrže overu potpisa, najmanje u broju koji je potreban za osnivanje političke stranke saglasno čl. 8. i 9. ovog zakona.
Političke organizacije koje ne postupe saglasno st. 1. i 2. ovog člana brišu se iz Registra političkih organizacija i Registra udruženja, društvenih organizacija i političkih organizacija i gube status pravnog lica.
Član
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaju da važe:
1) Zakon o političkim organizacijama („Službeni glasnik SRS”, broj 37/90 i „Službeni glasnik RS”, br. 30/92, 53/93, 67/93, 48/94 i 101/05);
2) Zakon o udruživanju građana u udruženja, društvene organizacije i političke organizacije koji se osnivaju za teritoriju Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije („Službeni list SFRJ”, broj 42/90 i „Službeni list SRJ”, br. 16/93, 31/93, 41/93, 50/93, 24/94, 28/96 i 73/00), u delu koji se odnosi na političke organizacije.
Član
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”, a počeće da se primenjuje danom isteka 60 dana od dana stupanja na snagu.
O B R A Z L O Ž E Nj E
I. USTAVNI OSNOV ZA DONOŠENjE ZAKONA
Ustavni osnov za donošenje Zakona o političkim strankama sadržan je u odredbi člana 97. stav 1. tačka 2) Ustava Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 98/06), kojom se predviđa da Republika Srbija između ostalog, uređuje i obezbeđuje ostvarivanje i zaštitu sloboda i prava građana, kao i odredbi člana 55. stav 1. Ustava kojom se jemči sloboda političkog, sindikalnog i svakog drugog udruživanja i pravo da se ostane izvan svakog udruženja.
II. RAZLOZI ZA DONOŠENjE ZAKONA
Nasuprot savremenim ustavnim normama i odredbama, u 2003. godini ratifikovane Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, način ostvarivanja garantovane slobode političkog udruživanja u Republici Srbiji još uvek uređuju dva u mnogo čemu prevaziđena zakona, doneta u skladu sa ustavnim uređenjem tadašnje Socijalističke Republike Srbije, odnosno Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Zakon o političkim organizacijama donet je 1990. godine, kao republički propis, a Zakon o udruživanju građana u udruženja, društvene organizacije i političke organizacije iz iste godine, donet je na nekadašnjem saveznom nivou.
Imajući u vidu predmet njihovog zakonskog uređenja, kao i to da ovi zakoni potiču iz perioda u kome je našu državu karakterisalo različito političko i društveno ekonomsko uređenje, pravni okvir za osnivanje i delovanje političkih stranaka može se oceniti kao prilično šarolik i nehomogen, posebno imajući u vidu odredbe Ustava Republike Srbije kojima se saglasno najvišim evropskim standardima garantuje sloboda udruživanja, a političkim strankama jemči i priznaje uloga u demokratskom oblikovanju političke volje građana.
Dakle, činjenica da su navedeni zakoni doneti pre više od 15 godina jasno upućuje na njihovu neusklađenost s najvišim pravnim aktom, koja nije samo jezičkog već mnogo značajnijeg suštinskog karaktera.
Pored toga, zakoni ne prate izmenjene prilike u srodnim oblastima, odnosno nisu u skladu s većinom drugih propisa čije su pravne odredbe povezano pitanje sa sadržinom zakona koji uređuje oblast političkog udruživanja, pre svih Zakonom o Ustavnom sudu („Službeni glasnik RS”, broj 109/07) i Zakonom o finansiranju političkih stranaka („Službeni glasnik RS”, br. 72/03, 75/03 i 97/08).
Tako oba zakona kada su u pitanju odredbe o zabrani rada političke organizacije sadrže rešenja koja su suprotna Ustavu i Zakonu o Ustavnom sudu. Naime, Zakonom o političkim organizacijama („Službeni glasnik SRS”, broj 37/90 i „Službeni glasnik RS”, br. 30/92-dr. zakon, 53/93, 67/93, 48/94, 101/05-dr.zakon) propisano je da o zabrani rada političke organizacije odlučuje Vrhovni sud Srbije, dok prema Zakonu o udruživanju građana u udruženja, društvene organizacije i političke organizacije („Službeni list SFRJ”, broj 42/90 i „Službeni list SRJ”, br. 16/93, 31/93, 41/93, 50/93, 24/94, 28/96, 73/00-dr. zakon) o zabrani rada političke organizacije odlučuje nadležni organ uprave. Istovremeno, nakon donošenja Zakona o finansiranju političkih stranaka stvorene su pravne pretpostavke, ali i neophodnost da određena pitanja značajna za transparentno sprovođenje ovog zakona zbog svoje prirode, utvrdi propis koji generalno uređuje oblast političkog udruživanja.
Uz, kako je praksa pokazala, neadekvatna ili nepotpuna rešenja, zakoni sadrže i niz pravnih praznina, odnosno ne uređuju mnoga značajna pitanja kako sa aspekta obavljanja poslova vođenja registra, tako i sa aspekta ostvarivanja prava subjekata na koje se odnosi.
Posledica ovakvog pravnog okvira je i činjenica da isti registracioni organ vodi dve službene evidencije o političkim organizacijama (Registar političkih organizacija i Registar udruženja, društvenih organizacija i političkih organizacija), u koje je, zbog nepostojanja zakonskih mehanizama za utvrđivanje da li sve registrovane političke organizacije zaista i deluju, upisano 628 političkih organizacija. Kako je u međuvremenu na zahtev ovlašćenih lica iz ovih registara brisano 58, još uvek se kao aktivno vodi 570 političkih organizacija.
Tako veliki broj političkih organizacija upisane u registre, u odnosu na broj političkih organizacija koje aktivno učestvuju u političkom životu kroz izbore, svakako doprinosi širenju sumnje u značenje i suštinu političkog pluralizma i slobode udruživanja, za koje s pravom možemo reći da u Srbiji ima dugu tradiciju imajući u vidu da su prve prave, organizovane političke stranke osnovane 1881. godine.
Pored iznetog, možemo navesti i niz drugih ne manje ozbiljnih razloga da konačno, posle gotovo dve decenije od donošenja važećih zakona, Republika Srbija novim zakonom uredi jednu od svojih nadležnosti i time obezbedi ostvarivanje i zaštitu slobode političkog udruživanja na savremenim osnovama u skladu sa usvojenim međunarodnim standardima.
III. OBJAŠNjENjE POJEDINAČNIH ODREDABA
Osnovne odredbe (čl. 1-7)
Osnovnim odredbama se, pre svega, određuje predmet zakonskog uređenja, prema kome se ovim zakonom uređuje osnivanje i pravni položaj političkih stranaka, upis i brisanje iz registra, prestanak političkih stranaka, kao i druga pitanja značajna za rad političkih stranaka.
Predložena odredba kojom se definiše pojam političke stranke ima za cilj da ovu vrstu udruživanja razgraniči od drugih oblika i načina udruživanja građana u meri u kojoj to zahteva specifičnost ovog oblika udruživanja. Tako se, polazeći od člana 5. st. 1. i 2. i člana 55. stav 1. Ustava uređuje da je politička stranka u smislu ovog zakona organizacija građana slobodno i doborovoljno udruženih osnovana radi ostvarivanja političkih ciljeva demokratskim oblikovanjem političke volje građana i učešća na izborima. Dati pojam političke stranke identifikuje tri osnovna elementa koja definišu političku stranku, prvo – slobodno i dobrovoljno udruživanje građana, drugo – oblikovanje političke volje građana i treće – učešće na izborima.
Ujedno, definiše se i pojam političke stranke nacionalne manjine, prema kome je politička stranka nacionalne manjine u smislu ovog zakona politička stranka čiji je osnovno delovanje usmereno na predstavljanje i zastupanje interesa jedne nacionalne manjine i zaštitu i unapređenje prava pripadnika te nacionalne manjine u skladu s međunarodnim standardima, uređeno osnivačkim aktom, programom i statutom političke stranke. Slično rešenje već je sadržano u našem pravnom sistemu i nalazimo ga u Zakonu o izboru narodnih poslanika („Službeni glasnik RS”, br. 35/00, 69/02, 57/03-odluka USRS, 72/03-dr.zakon, 75/03-ispr.dr.zakona, 18/04, 85/05-dr.zakon, 101/05-dr.zakon i 109/06). Pored toga, ono je u kontekstu pozitivnih mera države prema pripadnicima nacionalnih manjina i u skladu sa međunarodnim standardima.
Sloboda udruživanja i samostalnost političkih stranaka u ostvarivanju svojih ciljeva, kao jedno od opšte prihvaćenih načela udruživanja, ugrađeni su i u ovaj zakon. Međutim, kako ostvarivanje ove slobode ne može biti na štetu drugih građana i same države, polazeći od člana 22. stav 2. Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima i člana 11. stav 2. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, a u skladu sa članom 5. stav 3. Ustava predložena su neophodna ograničenja u pogledu delovanja političke stranke, tako da ono ne može biti usmereno na nasilno rušenje ustavnog poretka i narušavanje teritorijalne celokupnosti Republike Srbije, kršenje zajemčenih ljudskih ili manjinskih prava ili izazivanje i podsticanje rasne, nacionalne ili verske mržnje. Shodno navedenom, predloženo rešenje legitimno je pravo države i kreće se u okviru međunarodnih standarda u ovoj oblasti, a slične odredbe sadržane su i u važećim zakonima većine drugih evropskih država (npr. Austrije, Mađarske, SR Nemačke, Rumunije, Rusije, Bugarske, Gruzije, Crne Gore, Republike Slovenije, Republike Makedonije). Pri tome, imali su se u vidu i obavezujući međunarodni akti o ograničenjima u pogledu političkog udruživanja u državama članicama Saveta Evrope (Rezolucija 1308 (2002) Stalnog odbora Parlamentarne skupštine Saveta Evrope od 18.11.2002. godine, Rezolucija 1344 (2003) Parlamentarne skupštine Saveta Evrope od 29. septembra 2003. godine i dr). Takođe, u skladu sa ustavnom odredbom propisuje se da politička stranka ne može neposredno vršiti vlast, niti je potčiniti sebi.
U pogledu načina organizovanja političke stranke, zadržan je opšteprihvaćen koncept i u uporednom pravu da se politička stranka organizuje i deluje isključivo na teritorijalnom principu.
Pravni život politička stranka počinje sticanjem statusa pravnog lica. Status pravnog lica politička stranka stiče danom upisa u Registar političkih stranaka (u daljem tekstu: Registar).
Na osnovu osnovnih odredbi mogu se odrediti i načela na kojima se zasniva rad političke stranke, a to su načelo javnosti rada i načelo zakonitosti rada političke stranke.
Osnivanje političke stranke (čl. 8-21)
Sledeći uporednopravna rešenja, u skladu sa Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, u delu kojim se uređuje osnivanje političke stranke predlažu se značajne novine u odnosu na sada važeća zakonska rešenja.
Kao prvo, umesto do sada predviđenih „100 punoletnih građana” potrebnih za osnivanje političke organizacije, predlaže se da političku stranku mogu osnovati najmanje 5.000 punoletnih i poslovno sposobnih državljana Republike Srbije. Prilikom predlaganja broja osnivača potrebnih za osnivanje političke stranke imala su se u vidu uporednopravna rešenja, tako da se on kreće u okviru uobičajenog broja u drugim evropskim državama (Austrija, Norveška, Finska, Španija). Pored toga, ocena je da je liberalno rešenje sadržano u važećem Zakonu o političkim organizacijama znatno doprinelo širenju sumnje u značenje i suštinu političkog pluralizma i slobode udruživanja, kao i da je dalo iskrivljenu sliku višestranačja, potencijalno narušavajući ozbiljnost političkog života uopšte.
Kao drugo, uvodi se jedan izuzetak od ovog pravila, a odnosi se na broj osnivača potrebnih za osnivanje političke stranke nacionalne manjine – najmanje 500 punoletnih i poslovno sposobnih državljana Republike Srbije. Predloženo rešenje u skladu je sa jednim od osnovnih ustavnih načela kojim država jemči posebnu zaštitu nacionalnim manjinama radi ostvarivanja potrebne ravnopravnosti i očuvanja njihovog identiteta. Takođe, predloženim se omogućava sprovođenje dobre prakse za učešće nacionalnih manjina u političkom životu koja je usvojena Kodeksom dobre prakse za političke stranke (Rezolucija Parlamentarne skupštine Saveta Evrope br. 1546 (2007) od 17. aprila 2007. godine).
Novina je propisivanje da se politička stranka osniva na osnivačkoj skupštini donošenjem osnivačkog akta, programa, statuta i izborom lica ovlašćenog za zastupanje političke stranke.
Nadalje, uređuje se obavezna sadržina osnivačkog akta, programa i statuta političke stranke, pri čemu ni jedan od obaveznih elemenata ne ugrožava samostalnost političke stranke i njenu slobodu da autonomno uredi unutrašnje odnose i sopstvenu organizaciju.
Osnivački akt je početni inicijalni akt usmeren na nastanak političke stranke, te je nužno Zakonom propisan njegov sadržaj. Važnu novinu u ovom delu predstavlja odredba kojom se propisuje da sastavni deo osnivačkog akta čine na zakonom propisan način overene izjave osnivača o osnivanju političke stranke. Obezbeđenjem autentičnosti datih izjava otklanja se mogućnost različitih zloupotreba, a pre svega kršenje Ustavom garantovanih prava na zaštitu podataka o ličnosti, slobodu mišljenja i izražavanja i slobodu udruživanja. Pored toga, nadležnom organu pružaju se relevantni dokazi na osnovu kojih utvrđuje pravo stanje stvari, odnosno (materijalnu) istinu o ispunjenosti propisanih uslova za upis političke stranke u Registar.
Takođe, uređuje se sadržina programa političke stranke čiji su elementi opis političkih načela, ciljevi i vrednosti za koje se politička stranka zalaže.
Posebno obrazloženje zahteva krug pitanja koja prema predloženim rešenjima predstavljaju obaveznu sadržinu statuta. Ovim odredbama predviđena su sva pitanja bez čijeg uređenja osnovnim aktom, politička stranka ne bi mogla da funkcioniše ili bi bio ostavljen prostor za zloupotrebu, odnosno ograničenje prava članova političke stranke i slično. Naravno, Zakon omogućava političkoj stranci da ovim aktom uredi i druga pitanja ako smatra da su ona značajna za njen rad.
Političku stranku prema ovom zakonu zastupa lice ovlašćeno za zastupanje političke stranke (u daljem tekstu: zastupnik političke stranke), koje je dužno da se pridržava ovlašćenja utvrđena statutom i odlukama nadležnih organa političke stranke.
Pomenuti Kodeks dobre prakse za političke stranke predviđa korake koje je potrebno preduzeti u nacionalnom zakonodavstvu kako bi se unapredila otvorenost prema građanima i transparentnost u radu političkih stranaka i obezbedila javna odgovornost zbog neobezbeđivanja ovih elemenata. Stoga se Zakonom propisuje da je politička stranka dužna da učini javno dostupnim putem interneta osnivački akt, lična imena osnivača, lično ime zastupnika političke stranke, program, statut i druge opšte akte političke akte, ako ih donosi.
Zatim se dalje razrađuje osnovna odredba o načinu organizovanja političke stranke. Propisuje se da politička stranka može osnovati organizacione jedinice po teritorijalnom principu, koje nemaju status pravnog lica. Uz navedeno propisuje se da je politička stranka dužna da ministarstvu nadležnom za poslove uprave (u daljem tekstu: Ministarstvo) dostavi odluke o osnivanju ili prestanku rada svojih organizacionih jedinica po teritorijalnom principu. Ovi podaci ne upisuju se u Registar, ali kako su od posebnog značaja za postupanje po prijavama za upis promene određenih podataka u Registar, utvrđuje se da Ministarstvo vodi evidenciju o organizacionim jedinicama političke stranke po teritorijalno principu.
Što se tiče naziva političke stranke predviđa se široka sloboda u pogledu njihovog određivanja. Novina u tekstu Zakona je mogućnost da se, pored naziva na srpskom jeziku, u Registar može upisati naziv političke stranke nacionalne manjine i na jeziku i pismu nacionalne manjine, ukoliko je to predviđeno statutom. Zakonske odredbe o nazivu političke stranke sadrže i neophodna ograničenja koja se odnose pre svega na to da naziv političke stranke podleže istovrsnoj zabrani koja važi za delovanje političke stranke. Sledeće nužno ograničenje, neophodno u cilju pravne sigurnosti odnosi se na nemogućnost da se u Registar upiše politička stranka čiji je naziv identičan nazivu druge političke stranke koja je upisana ili uredno prijavljena za upis u Registar, odnosno koja je brisana iz Registra pod uslovom da od dana brisanja iz Registra nije proteklo više od četiri godine, odnosno takav da izaziva zabunu u javnosti ili povređuje moralna osećanja građana.
Kako politička stranka može da ima simbole vizuelnog identiteta, logičan pandan prethodnim rešenjima su odredbe prema kojima ni simboli vizuelnog identiteta ne mogu biti identični simbolima druge političke stranke koja je upisana ili uredno prijavljena za upis u Registar, odnosno koja je brisan iz Registra pod uslovom da od dana brisanja nije proteklo više od četiri godine.
Dobrovoljnost je jedan od osnovnih principa na kojima se zasniva postojanje političke stranke. One nastaju i prestaju voljom svojih osnivača, odnosno članova. Međutim, dobrovoljnost se ogleda i u tome da punoletan i poslovno sposoban državljanin Republike Srbije može, pod jednakim uslovom utvrđenim statutom, postati član političke stranke. Ipak, Zakon u skladu sa članom 55. stav 5. Ustava, propisuje jedno ograničenje koje se odnosi na članstvo u političkoj stranci, a prema kome sudije Ustavnog suda, sudije, javni tužioci, Zaštitnik građana, pripadnici policije i pripadnici vojske, kao i druga lica čija je funkcija u skladu sa zakonom nespojiva sa članstvom u političkoj stranci, ne mogu biti članovi političkih stranaka. Po prvi put Zakonom se uređuje da politička stranka vodi evidenciju o svojim članovima, kao i obavezna sadržina evidencije. Ova novina značajna je za određene pravne odnose koji mogu nastati u sprovođenju Zakona (npr. u postupku utvrđivanja uslova za razrešenje sudije Ustavnog suda saglasno članu 15. Zakona o Ustavnom sudu).
Upis u Registar (čl. 22-32)
Zakonom je propisano da Registar vodi Ministarstvo, a utvrđuje se i sadržina Registra.
S obzirom da politička stranka stiče status pravnog lica upisom u Registar, Zakonom se predviđa ne samo ko može u ime političke stranke podneti prijavu za upis, već i postupak, kao i najvažnija dokumenta potrebna za upis.
Predloženim rešenjima političkoj stranci omogućava se da se na brz i efikasan način (ukoliko zastupnik političke stranke uz prijavu uredno, u skladu sa Zakonom, podnese sva potrebna akta, odnosno podatke), rešenjem Ministarstva upiše u Registar. Odbacivanje prijave za upis moguće je samo iz izričito Zakonom predviđenih razloga i to tek ako podnosilac prijave nakon poziva Ministarstva u ostavljenom roku ne otkloni nedostatke koji su smetnja za upis. Ovde je potrebno napomenuti da se Zakonom uređuju samo neophodna odstupanja od odredaba zakona koji uređuje opšti upravni postupak, a posledica su specifične prirode upravne stvari u ovoj oblasti, dok će se odredbe tog zakona primenjivati u svim ostalim slučajevima koji nisu posebno utvrđeni Zakonom. Što se tiče razloga koji se predviđaju kao osnov za moguće odbacivanje prijave, oni se ograničavaju na: nedostatke u nazivu političke stranke; podnošenje prijave od neovlašćenog lica; podnošenje prijave bez istovremenog podnošenja svih propisanih isprava; u slučaju da prijava, osnivački akt, program i statut političke stranke ne sadrže sve podatke propisane ovim zakonom; ako prijava nije podneta na propisanom obrascu i ako izjave osnivača nisu date na propisanom obrascu ili ne sadrže overu potpisa. Prijava se odbacuje rešenjem i protiv ovog upravnog akta predviđena je sudska zaštita, pokretanjem upravnog spora.
Rok za postupanje po podnetoj prijavi za upis političke stranke u Registar određen je u skladu sa rokom za donošenje rešenja u upravnim stvarima u kojima nije potrebno sprovoditi poseban ispitni postupak utvrđenim Zakonom o opštem upravnom postupku („Službeni list SRJ“, br. 33/97 i 31/01). Kao posebna zaštita političke stranke, osim sudske zaštite putem upravnog spora, predlaže se i zaštita od tzv. „ćutanja administracije” i to tako što se politička stranka smatra upisanom u Registar ako Ministarstvo u Zakonom propisanom roku ne donese rešenje o upisu, odnosno o odbacivanju prijave za upis političke stranke u Registar.
Imajući u vidu javnost i pouzdanost u tačnost podataka upisanih u Registar, propisana je obaveza političke stranke da prijavljuje i dostavlja akte o promenama podataka koji se upisuju u Registar. Predloženi rok od 15 dana od dana nastale promene primeren je kako sa stanovišta pravne sigurnosti trećih lica i pouzdanosti Registra, tako i da stanovišta mogućnosti političke stranke da blagovremeno izvrši ovu obavezu.
Činjenica da je broj političkih organizacija upisanih u registre znatno veći u odnosu na broj političkih organizacija koje aktivno učestvuju u političkom životu kroz izbore, kao i činjenica da važeći zakoni ne uređuju mehanizme na osnovu kojih se može utvrditi da li politička organizacija upisana u registar zaista i deluje, dovode u sumnju suštinu ostvarivanja proklamovane slobode udruživanja, ali i transparentnosti rada kao jednog od osnovnih načela na kojima bi trebalo da se zasniva delovanje političkih stranaka. Stoga, najznačajnije novine u ovom delu Zakona svakako su odredbe kojima se uvodi novi institut – obnova upisa u Registar, prema kome je politička stranka dužna da istekom svake osme godine od dana upisa u Registar podnese prijavu za obnovu upisa u Registar, uz koju podnosi izjave članova političke stranke o članstvu u političkoj stranci, koje sadrže overu potpisa, najmanje u broju koji je potreban za osnivanje političke stranke upisane u Registar. Ova novina, pre svega, ima za cilj da se subjekti na koje se Zakon odnosi aktiviraju u pogledu ostvarivanja izvesnih ciljeva društvene politike i da kao ključna veza između građana i demokratske vlasti održe poverenje građana u politički sistem u celini. Istovremeno, obnovom upisa političke stranke u Registar omogućava se tačnost i pouzdanost Registra, a političkoj stranci daje legitimnost koja je saglasno Kodeksu dobre prakse za političke stranke od krajnje važnosti za legitimnost i stvaranje poverenja u politički život uopšte. Uz navedeno stvaraju se i neke druge mogućnosti, npr. da država uredi bolja pravila za finansiranje političkih stranka i njihovih izbornih kampanja i sl. Kao podsticajna mera za aktivno učešće političkih stranaka u javnom životu, Zakon propisuje jedan izuzetak od ove obaveze, tako da politička stranka ne podnosi prijavu za obnovu upisa u Registar ako su u propisanom roku kandidati koje je ona predložila samostalno ili u koaliciji političkih stranaka učešćem na izborima za narodne poslanike u Narodnoj skupštini, odnosno poslanike u skupštini autonomne pokrajine dobili najmanje jedan mandat. Ove činjenice i podatke utvrđuje Ministarstvo po službenoj dužnosti.
O obnovi upisa upisuje se zabeleška u Registar na osnovu rešenja koje Ministarstvo donosi u roku od 30 dana od dana predaje uredne prijave za obnovu upisa u Registar, odnosno dana pokretanja postupka po službenoj dužnosti za utvrđivanje potrebnog broja mandata koje su kandidati koje je politička stranka predložila dobili u navedenim predstavničkim telima.
Udruživanje i spajanje političkih stranaka (čl. 33. i 34)
Omogućujući ostvarivanje slobode udruživanja u najširem smislu, Zakon dozvoljava političkoj stranci udruživanje u šire političke saveze u zemlji i inostranstvu, tako da udruživanje ne utiče na njen pravni status, već politička stranka zadržava svoj pravni subjektivitet.
Kako treba imati u vidu da je politička stranka „živ organizam” moguće je da dođe do njenog spajanja sa drugom ili drugim političkim strankama upisanim u Registar. Ovakva promena na određeni način utiče na status prvobitne političke stranke, pa se Zakonom definiše mogući oblik promene i pravne posledice te promene po pravni status političke stranke. Naime, Zakon propisuje da u slučaju spajanja sa drugom ili drugim političkim strankama radi stvaranja nove političke stranke, politička stranka gubi svoj pravni subjektivitet, a novi pravni subjekat postaje politička stranka koja je nastala spajanjem dve ili više političkih stranaka. Takođe, precizno se propisuju potrebne isprave koje se podnose uz prijavu za upis nove političke stranke u Registar.
Prestanak političke stranke (čl. 35-39)
Uslovi za prestanak političke stranke izričito su i precizno definisani Zakonom i ne ostavlja se prostor Ministarstvu za diskrecionu ocenu u pogledu njihovog nastupanja.
Zakon po prvi put pored opštih, propisuje i poseban uslov za prestanak političke stranke. Nastupanjem bilo opšteg ili posebnog uslova za prestanak političke stranke, politička stranka prestaje da postoji i briše se iz Registra, čime gubi status pravnog lica.
Dakle, prvu grupu osnova za brisanje političke stranke iz Registra čine opšti uslovi za prestanak političke stranke: ako organ utvrđen statutom donese odluku o prestanku rada, ako se politička stranka spoji sa drugom ili drugim političkim strankama i kad joj Ustavni sud zabrani rad. Prva dva opšta uslova za prestanak političke stranke su posledica volje same političke stranke, a treći razlog je pravna posledica odluke državnog organa – odluke Ustavnog suda o zabrani rada političke stranke.
Drugu grupu osnova za prestanak političke stranke čini poseban uslov za prestanak političke stranke i on se može odrediti kao jedan od mehanizama, nedostajućih u važećem Zakonu, na osnovu kojih se može utvrditi da li registrovana politička stranka i deluje, odnosno da li objektivno faktički postoji. Stoga, nepodnošenje prijave za obnovu upisa političke stranke u Registar, uz istovremeno utvrđivanje da kandidati koje je politička stranka predložila samostalno ili u koaliciji političkih stranaka u zakonskom roku nisu dobili nijedan mandat u propisanim predstavničkim telima, razlog su da politička stranka bude brisana iz Registra.
Budući da su razlozi za zabranu rada političke stranke, kao i organ nadležan za odlučivanje o zabrani rada političke stranke utvrđeni Ustavom, Zakonom se pre svega razrađuje ustavna norma u delu koji se odnosi na kršenje zajemčenih ljudskih ili manjinskih prava, zatim se uređuje krug lica ovlašćenih da pokrenu postupak za zabranu rada političke stranke, kao i rok u kome je Ministarstvo dužno da postupi po odluci Ustavnog suda. I u slučajevima kada odlučuje o zabrani rada političke stranke, Ustavni sud primenjuje odredbe zakona koji uređuje postupak pred Ustavnim sudom i pravno dejstvo njegovih odluka.
Što se tiče razloga za zabranu rada političke stranke treba ukazati na nekoliko stvari. Pre svega, rešenje o razlozima za zabranu rada političke stranke sadržano u Zakonu u skladu je sa odgovarajućim aktima Saveta Evrope, kao i stavovima Evropskog suda za ljudska prava. Prema odredbama ratifikovane Evropske konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, ali i odredbama ratifikovanog Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima, ostvarivanje slobode udruživanja može biti predmet ograničenja predviđenih zakonom a koja su potrebna u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbednosti, javne bezbednosti, javnog reda ili radi zaštite javnog zdravlja i morala ili prava i sloboda drugih lica. I prema odredbama Ustava, sloboda udruživanja se može ograničiti iz razloga koji su takvog značaja da je ograničenje ove slobode neophodno upravo da bi se zaštitile slobode i prava ostalih građana. U tom smislu, Ustavom je izričito predviđeno da je nedopušteno delovanje političkih stranaka koje je usmereno na nasilno rušenje ustavnog poretka, kršenje zajemčenih ljudskih ili manjinskih prava ili izazivanje rasne, nacionalne ili verske mržnje, a ova ustavna odredba razrađena je u samom Zakonu za slučaj njenog udruživanja u šire političke saveze u zemlji ili inostranstvu, odnosno spajanje sa političkom strankom koja deluje suprotno obuhvaćenim antidiskriminacionim normama Ustava.
Pored razloga za prestanak političke stranke i njeno brisanje iz Registra, uređuje se i postupak brisanja. O brisanju političke stranke iz Registra Ministarstvo donosi rešenje u roku od 30 dana od dana predaje uredne prijave za brisanje političke stranke iz Registra, odnosno dana pokretanja postupka po službenoj dužnosti. Takođe, saglasno Ustavu državni organi dužni su da u okviru svojih prava i dužnosti izvršavaju odluke i rešenja Ustavnog suda, pa se imajući u vidu odredbe čl. 81. i 104. Zakona o Ustavnom sudu, utvrđuje da Ministarstvo u slučaju zabrane rada političke stranke donosi rešenje o brisanju političke stranke iz Registra, danom dostavljanja odluke Ustavnog suda o zabrani rada političke stranke.
Nadzor (član 40)
Prema rešenju koje Zakon sadrži nadzor nad sprovođenjem ovog zakona vrši ministarstvo nadležno za poslove uprave.
Ministarstvo, takođe vrši inspekcijski nadzor preko upravne inspekcije, a ove odredbe usklađene su sa odredbama Zakona o državnoj upravi („Službeni glasnik RS”, br. 79/05 i 101/07).
Kaznene odredbe (čl. 41. i 42)
Radi ostvarivanja ciljeva Zakona predložene su kaznene odredbe, odnosno prekršaji za povrede koje se tiču obaveza političkih stranaka predviđenih ovim zakonom.
Zaprećeni maksimum prekršajnih kazni primeren je težini prekršaja i shodno tome ispod je opšteg zakonskog maksimuma, a prilikom opredeljivanja za okvire prekršajnih kazni, pored težine prekršaja, imalo se u vidu da visina zaprećene kazne ni na koji način ne stvori mogućnost za indirektno ugrožavanje slobode udruživanja.
Prelazna i završne odredbe (čl. 43-47)
Kao prvo, prelaznim i završnim odredbama uređuju se slučajevi delovanja Zakona pro praeterio, odnosno utvrđuju odredbe kojima se uspostavlja odnos između zakona koji prestaju da važe i ovog zakona u pogledu postupka za upis političke stranke u Registar započet do dana stupanja na snagu Zakona.
Kao drugo, propisuje se postupak tzv. „preregistracije” postojećih političkih organizacija, tako što se propisuje da one nastavljaju sa radom ako u roku od šest meseci od dana početka primene ovog zakona usklade svoj statut i druge opšte akte sa odredbama ovog zakona i podnesu prijavu za upis političke stranke u Registar. Takođe, propisuju se potrebna dokumenta koja se prilažu uz ovu prijavu za upis, uz istovremeno određenje da se političke organizacije koje ne postupe na navedeni način brišu iz registara i gube status pravnog lica.
Kao treće, u skladu sa članom 196. stav 4. Ustava propisuje se da Zakon stupa na snagu osam dana od dana objavljivanja u republičkom službenom glasilu, s tim što će početi da se primenjuje istekom 60 dana od dana stupanja na snagu, u kom roku će se doneti svi propisi neophodni za izvršavanje Zakona.
Uz navedeno, utvrđuje se krug propisa koji prestaju da važe danom početka primene ovog zakona.
IV. FINANSIJSKA SREDSTVA ZA SPROVOĐENjE ZAKONA
Za sprovođenje ovog zakona nije potrebno obezbediti dodatna sredstva u budžetu Republike.