PREDLOG ZAKONA
O ZAŠTITI I SPASAVANjU
I. OSNOVNE ODREDBE
Član 1.
Ovim zakonom uređuje se zaštita i spasavanje materijalnih i drugih dobara u vanrednim situacijama; način organizovanja, upravljanja, rukovođenja i koordinacije u zaštiti i spasavanju; prava, obaveze, osposobljavanje i usavršavanje učesnika u zaštiti i spasavanju i nadzor nad sprovođenjem ovog zakona.
Ovaj zakon primenjuje se na sva pitanja koja nisu drukčije uređena posebnim zakonom kojim se uređuje zaštita i spasavanje pojedinih dobara ili zaštita i spasavanje u pojedinim vanrednim situacijama.
Pojam vanredne situacije
Član 2.
Vanredna situacija u smislu ovog zakona, jeste: elementarna nepogoda (zemljotres, poplava, bujica; oluja, jaka kiša, električna pražnjenja i grad, atmosferska nepogoda, suša, snežni nanos i lavina, nagomilavanje leda na vodotoku, odronjavanje i klizanje zemljišta), tehnička i tehnološka nesreća (požar, eksplozija, havarija, saobraćajni udes, udes u rudnicima i tunelima, havarija na elektroenergetskim postrojenjima, naftnim i gasnim postrojenjima, telekomunikacionim i informacionim sistemima), ugrožavanje zdravlja građana i životne sredine usled dejstava opasnih materija i drugih stanja opasnosti, epidemija zaraznih bolesti, epidemija zaraznih stočnih bolesti, pojava štetočina i biljnih bolesti, kao i slične pojave većih razmera koje mogu da ugroze zdravlje i živote ljudi i životnu sredinu ili da prouzrokuju štetu većeg obima.
Načela zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama
Član 3.
Zaštita i spasavanje građana, materijalnih dobara i drugih dobara u vanrednim situacijama (u daljem tekstu: zaštita i spasavanje) zasniva se na saradnji, solidarnosti i pravovremenom i usklađenom delovanju građana, državnih organa, organa autonomnih pokrajina, opština, gradova i grada Beograda, preduzeća, ustanova i drugih organa i organizacija.
Prvenstveno se štite život i zdravlje ljudi, a potom materijalna dobra.
U zaštiti i spasavanju prvenstveno učestvuju subjekti sa teritorije koja je zahvaćena vanrednom situacijom.
Proglašenje vanredne situacije
Član 4.
Vanredna situacija proglašava se odmah posle saznanja za neposrednu opasnost od njenog nastupanja.
Vanredna situacija može biti proglašena i pošto je nastupila, ako se neposredna opasnost od nastupanja nije mogla predvideti ili ako zbog drugih okolnosti nije mogla biti proglašena odmah posle saznanja za neposrednu opasnost od njenog nastupanja.
Teritorija za koju se vanredna situacija proglašava
Član 5.
Vanredna situacija može da se proglasi za jedinicu lokalne samouprave: opštinu, grad ili grad Beograd (u daljem tekstu: opština), i za Republiku Srbiju.
Vanredna situacija za opštinu proglašava se ako postoji neposredna opasnost da će zahvatiti ili ako je već zahvatila deo ili celu opštinu.
Vanredna situacija za grad ili grad Beograd proglašava se ako postoji neposredna opasnost da će zahvatiti ili ako je već zahvatila najmanje dve opštine sa teritorije grada ili grada Beograda ili ako ne postoje dovoljne mogućnosti opštine za zaštitu i spasavanje.
Vanredna situacija za Republiku Srbiju proglašava se ako postoji neposredna opasnost da će zahvatiti ili ako je već zahvatila najmanje dve opštine ili ako ne postoje dovoljne mogućnosti opštine za zaštitu i spasavanje.
Ko je nadležan za proglašenje vanredne situacije
Član 6.
Vanrednu situaciju za opštinu proglašava predsednik opštine, odnosno gradonačelnik (u daljem tekstu: predsednik opštine), na predlog opštinskog kriznog centra ili Sektora za zaštitu i spasavanje.
Vanrednu situaciju za Republiku Srbiju proglašava Vlada, na predlog republičkog kriznog centra ili ministra unutrašnjih poslova.
Predlog da se proglasi vanredna situacija za Republiku Srbiju, republički krizni centar upućuje Vladi na sopstvenu inicijativu ili na zahtev opštinskog kriznog centra.
Upravljanje zaštitom i spasavanjem
Član 7.
Upravljanjem zaštitom i spasavanjem, u smislu ovog zakona, smatra se određivanje osnovnog cilja sistema zaštite i spasavanja, plansko povezivanje delova sistema i njihovih zadataka u jedinstvenu celinu radi izvršenja osnovnog zadatka i postavljanje strategije za postizanje tog cilja.
Ako je vanredna situacija proglašena za opštinu, zaštitom i spasavanjem upravlja opština, preko nadležnih opštinskih, odnosno gradskih organa i opštinskog, odnosno gradskog kriznog centra za zaštitu i spasavanje u vanrednim situacijama (u daljem tekstu: opštinski krizni centar).
Ako je vanredna situacija proglašena za Republiku Srbiju, zaštitom i spasavanjem upravlja Republika Srbija, preko Vlade i republičkog kriznog centra za zaštitu i spasavanje u vanrednim situacijama (u daljem tekstu: republički krizni centar).
Autonomna pokrajina ne upravlja zaštitom i spasavanjem, ali učestvuje u zaštiti i spasavanju tako što, preko izvršnog veća autonomne pokrajine, pokrajinskih organa i organizacija i pokrajinskog kriznog centra za zaštitu i spasavanje u vanrednim situacijama (u daljem tekstu: pokrajinski krizni centar), preduzima mere zaštite i spasavanja određene ovim zakonom.
Rukovođenje zaštitom i spasavanjem
Član 8.
Rukovođenjem zaštitom i spasavanjem, u smislu ovog zakona, smatra se usmeravanje pojedinaca, delova sistema i sistema zaštite i spasavanja u celini, prema ostvarivanju postavljenih ciljeva.
Zaštitom i spasavanjem rukovodi Ministarstvo unutrašnjih poslova – Sektor za zaštitu i spasavanje (u daljem tekstu: Sektor).
Sektor se obrazuje u Ministarstvu unutrašnjih poslova, kao posebna organizaciona jedinica.
Sektor rukovodi preduzimanjem mera i radnji u pripremama za zaštitu i spasavanje, naređuje ih i nadzire i rukovodi primenom mera zaštite i spasavanja na ugroženoj teritoriji.
Za pravilno rukovođenje zaštitom i spasavanjem Sektor je, preko rukovodioca Sektora i starešina organizacionih jedinica Sektora obrazovanih za teritoriju opština, odgovoran ministru unutrašnjih poslova.
Neposredno rukovođenje zaštitom i spasavanjem
Član 9.
Zaštitom i spasavanjem na teritoriji opštine neposredno rukovodi starešina organizacione jedinice Sektora koja je obrazovana za teritoriju opštine.
Kad republički krizni centar, prema ovom zakonu, preuzme upravljanje zaštitom i spasavanjem na teritoriji opštine, neposredno rukovođenje zaštitom i spasavanjem preuzima rukovodilac Sektora.
Zaštitom i spasavanjem na teritoriji Republike Srbije neposredno rukovodi ministar unutrašnjih poslova ili rukovodilac Sektora, na osnovu ovlašćenja ministra.
Učesnici u zaštiti i spasavanju
Član 10.
U zaštiti i spasavanju učestvuju subjekti organizovane zaštite i spasavanja (javna preduzeća, komunalna i druga preduzeća, ustanove i pravna lica čija je delatnost vezana za zaštitu i spasavanje ljudi i imovine), radne jedinice za zaštitu i spasavanje i organi, preduzeća, ustanove, druge organizacije i fizička lica (u daljem tekstu: učesnici u zaštiti i spasavanju).
Učešće Vojske Srbije u zaštiti i spasavanju u vanrednim situacijama zasniva se na propisima kojima se uređuju oblast odbrane.
Opšti interes
Član 11.
Zaštita i spasavanje je od opšteg interesa za Republiku Srbiju.
II. PLANIRANjE ZAŠTITE I SPASAVANjA
Član 12.
Zaštita i spasavanje odvija se po planovima zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama (u daljem tekstu: plan zaštite i spasavanja), koje donose Republika Srbija, autonomne pokrajine i opštine.
Svi planovi zaštite i spasavanja moraju biti saglasni planu zaštite i spasavanja Republike Srbije (u daljem tekstu: republički plan zaštite i spasavanja), a planovi zaštite i spasavanja opština na teritoriji autonomne pokrajine – planu zaštite i spasavanja autonomne pokrajine (u daljem tekstu: pokrajinski plan zaštite i spasavanja).
Član 13.
Opštinski plan zaštite i spasavanja donosi skupština opštine.
Pokrajinski plan zaštite i spasavanja donosi izvršno veće skupštine autonomne pokrajine.
Republički plan zaštite i spasavanja donosi Vlada.
Sadržina planova zaštite i spasavanja
Član 14.
Plan zaštite i spasavanja, u zavisnosti od teritorije za koju se donosi, sadrži:
1) procenu koje vrste izazova, rizika i pretnji, odnosno vanrednih situacija ugrožavaju teritoriju i u kojem stepenu preti opasnost od svakog od njih;
2) postupke i mere za sprečavanje nastanka vanrednih situacija i ublažavanje posledica;
3) potrebno ljudstvo i materijalno-tehnička sredstva za zaštitu i spasavanje;
4) procenu mogućnosti aktiviranja i delovanja subjekata organizovane zaštite i spasavanja;
5) način međusobnog obaveštavanja i saradnje opštinskog, pokrajinskog odnosno republičkog kriznog centra sa Sektorom;
6) način otklanjanja posledica vanrednih situacija;
7) način obezbeđivanja finansijskih sredstava za sprovođenje zaštite i spasavanja.
Opštinski plan zaštite i spasavanja sadrži i procenu ljudstva potrebnog za stvaranje radnih jedinica za zaštitu i spasavanje, kao i ljudstva i sredstava koje mogu angažovati subjekti organizovane zaštite i spasavanja.
Subjekti organizovane zaštite i spasavanja dužni su da, radi pripreme opštinskog plana zaštite i spasavanja, dostave podatke o raspoloživom ljudstvu i sredstvima koja se mogu upotrebiti u zaštiti i spasavanju.
Pripreme za zaštitu i spasavanje
Član 15.
Pripreme za zaštitu i spasavanje sastoje se od obuke učesnika u zaštiti i spasavanju, obaveze učesnika u zaštiti i spasavanju da izvedu neophodne radove na nepokretnostima, obaveze subjekata organizovane zaštite i spasavanja da nabave opremu i sredstva potrebna za zaštitu i spasavanje i drugih radnji određenih planom zaštite i spasavanja.
Sprovođenje priprema za zaštitu i spasavanje naređuje i nadzire Sektor, koja pri nadzoru sarađuje sa nadležnim ministarstvima i posebnim organizacijama.
O preduzetim merama i radnjama u pripremama za zaštitu i spasavanje Sektor obaveštava nadležni krizni centar i ministra unutrašnjih poslova.
Određivanje mera zaštite i spasavanja
Član 16.
Mere zaštite i spasavanja određuju se posebno za svaku vanrednu situaciju koja može da zahvati teritoriju za koju se plan zaštite i spasavanja donosi.
Mere zaštite i spasavanja određuju se i po redosledu kojim se preduzimaju i dele se na: mere koje se preduzimaju ako postoji neposredna opasnost od nastupanja vanredne situacije, mere koje je preduzimaju ako je nastupila vanredna situacija i mere koje se preduzimaju radi ublažavanja i otklanjanja neposrednih posledica vanredne situacije.
Sadržina mera zaštite i spasavanja po redosledu preduzimanja
Član 17.
Mere koje se preduzimaju ako postoji neposredna opasnost od nastupanja vanredne situacije obuhvataju: prikupljanje podataka o nastajanju opasnosti; obaveštavanje Sektora i građana i drugih subjekata o nastupajućoj odnosno nastaloj opasnosti; organizovanje i međusobno obaveštavanje učesnika u zaštiti i spasavanju; aktiviranje subjekata organizovane zaštite i spasavanja, radnih jedinica za zaštitu i spasavanje i ostalih učesnika u zaštiti i spasavanju i njihovo stavljanje na raspolaganje Sektoru; održavanje reda i bezbednosti na ugroženoj teritoriji i druge radnje određene planovima zaštite i spasavanja.
Mere koje se preduzimaju ako je nastupila vanredna situacija obuhvataju: delovanje Sektora, subjekata organizovane zaštite i spasavanja, radnih jedinica za zaštitu i spasavanje i ostalih učesnika u zaštiti i spasavanju; usklađivanje delovanja svih učesnika u zaštiti i spasavanju; evakuaciju, sklanjanje i zbrinjavanje ugroženog stanovništva i materijalnih dobara, nepokretnih kulturnih dobara, umetničko-istorijskih dela, arhivske građe, filmske građe i starih i retkih knjiga; dostavljanje ugroženom stanovništvu neophodne medicinske opreme, lekova, odeće i obuće i drugih raspoloživih materijalnih dobara i druge radnje određene planovima zaštite i spasavanja.
Mere koje se preduzimaju radi ublažavanja i otklanjanja neposrednih posledica vanredne situacije obuhvataju: prikupljanje i raspodelu pomoći ugroženom stanovništvu; preduzimanje zdravstvenih, higijensko-epidemioloških i veterinarsko-sanitarnih mera; asanaciju terena i otklanjanje drugih posledica vanredne situacije; omogućavanje nesmetanog pružanja komunalnih usluga; procenu štete, sanaciju i druge radnje određene planovima zaštite i spasavanja.
Utvrđivanje usklađenosti planova zaštite i spasavanja
Član 18.
Usklađenost planova zaštite i spasavanja s republičkim planom zaštite i spasavanja utvrđuje republički krizni centar, preko Sektora, koji pri tome sarađuje sa nadležnim ministarstvima i posebnim organizacijama.
Ako planovi nisu usklađeni, republički krizni centar o tome obaveštava Vladu, koja nalaže izvršnom veću skupštine autonomne pokrajine, odnosno skupštini opštine da u roku koji ona odredi usklade svoj plan zaštite i spasavanja s republičkim planom zaštite i spasavanja.
Akti kriznih centara
Član 19.
Republički, pokrajinski i opštinski krizni centri donose naredbe i zaključke.
Naredbom se subjektima organizovane zaštite i spasavanja, radnim jedinicama i ostalim učesnicima u zaštiti i spasavanju naređuje aktiviranje i stavljanje na raspolaganje Sektoru.
Zaključkom se utvrđuju stavovi o pitanjima značajnim za uređenje i rad kriznog centra i usklađuje delovanje kriznih centara sa Sektorom i drugim organima i organizacijama.
III. NADLEŽNOST OPŠTINA, AUTONOMNIH POKRAJINA
I REPUBLIKE SRBIJE U ZAŠTITI I SPASAVANjU
1. Opština
Sastav opštinskog kriznog centra
Član 20.
Opštinski krizni centar obrazuje skupština opštine.
Za članove opštinskog kriznog centra imenuju se, po pravilu, direktori opštinskih javnih komunalnih preduzeća i ustanova čija je delatnost vezana za zaštitu i spasavanje ljudi i imovine i jedan broj rukovodilaca opštinske uprave.
Opštinskim kriznim centrom rukovodi predsednik opštine.
Starešina organizacione jedinice Sektora koja je obrazovana za teritoriju opštine je član opštinskog kriznog centra po položaju.
Obavljanje administrativno-tehničkih poslova za opštinski krizni centar obezbeđuje skupština opštine.
Nadležnost opštinskog kriznog centra
Član 21.
Sektor odmah po nastanku okolnosti koje mogu dovesti do proglašenja vanredne situacije o tome obaveštava opštinski krizni centar koji naređuje da se subjekti organizovane zaštite i spasavanja u opštini, radne jedinice i ostali učesnici u zaštiti i spasavanju aktiviraju i stave na raspolaganje Sektoru.
Opštinski krizni centar od proglašenja vanredne situacije redovno obaveštava republički krizni centar o ukupnom stanju na teritoriji opštine, kao i o ostvarivanju saradnje sa Sektorom.
Opštinski krizni centar sarađuje sa Sektorom i predlaže skupštini opštine i predsedniku opštine preduzimanje mera iz njihove nadležnosti, uključujući i utvrđivanje odgovornosti lica koja su u subjektima organizovane zaštite i spasavanja ovlašćena za sprovođenje mera zaštite i spasavanja.
Opštinski krizni centar sarađuje s pokrajinskim kriznim centrom i, po potrebi, sa organima nadležnim za poslove odbrane, obaveštava javnost o posledicama vanredne situacije i o preduzetim merama zaštite i spasavanja i vrši druge poslove određene ovim ili drugim zakonom, drugim propisom ili planovima zaštite i spasavanja.
U kojim slučajevima republički krizni centar preuzima nadležnosti opštinskog kriznog centra
Član 22.
Republički krizni centar može da preuzme nadležnosti opštinskog kriznog centra ako predsednik opštine nije proglasio vanrednu situaciju iako je ona zahvatila opštinu.
Republički krizni centar može da preuzme nadležnosti opštinskog kriznog centra i ako opštinski krizni centar, i pored toga što je proglašena vanredna situacija, ne naredi da se subjekti organizovane zaštite i spasavanja u opštini, radne jedinice i ostali učesnici u zaštiti i spasavanju aktiviraju i stave na raspolaganje Sektoru, ili uopšte ne preduzima ili ne preduzima blagovremeno druge mere zaštite i spasavanja određene zakonom, drugim propisom ili planovima zaštite i spasavanja.
Republički krizni centar može da preuzme sve nadležnosti opštinskog kriznog centra.
Čim se proglasi vanredna situacija za Republiku Srbiju, opština prestaje da upravlja zaštitom i spasavanjem i to upravljanje preuzima Republika Srbija.
Radne jedinice za zaštitu i spasavanje
Član 23.
Svaka opština ima radne jedinice za zaštitu i spasavanje, koje obrazuje opštinski krizni centar.
Radne jedinice za zaštitu i spasavanje osposobljavaju se i opremaju za izvršavanje jednostavnijih zadataka u zaštiti i spasavanju za koja nisu potrebna posebna stručna znanja niti složenija tehnička sredstva i oprema.
Radne jedinice za zaštitu i spasavanje sastoje se od obveznika radne obaveze, od neraspoređenih i raspoređenih vojnih obveznika koji nisu pozvani u službu i od neraspoređenih i raspoređenih obveznika civilne zaštite koji nisu pozvani na izvršavanje zadataka.
Način obrazovanja radnih jedinica za zaštitu i spasavanje i način njihove obuke uređuje se uputstvom koje donosi ministar unutrašnjih poslova.
Privremeni smeštaj
Član 24.
Sektor, u saradnji sa opštinskim kriznim centrom, ugroženo stanovništvo i imovinu privremeno smešta u objekte određene opštinskim planom zaštite i spasavanja.
Pravna i fizička lica određena planom zaštite i spasavanja dužna su da prime na privremeni smeštaj ugroženo stanovništvo i imovinu.
Trajanje privremenog smeštaja određuje opštinski krizni centar, odnosno republički krizni centar ako je vanredna situacija proglašena za Republiku Srbiju, s tim što ono ne može trajati duže od šest meseci.
Izveštavanje
Član 25.
Predsednik opštine dužan je da redovno izveštava skupštinu opštine o delovanju opštinskog kriznog centra i preduzetim merama zaštite i spasavanja.
Obaveštavanje javnosti
Član 26.
Sva javna glasila, posebno lokalne radiodifuzne organizacije, dužna su da obaveštavaju javnost da je proglašena vanredna situacija i da prenose sva saopštenja za javnost i druge neophodne informacije za sprovođenje zaštite i spasavanja.
2. Autonomna pokrajina
Uslovi za učešće autonomne pokrajine u zaštiti i spasavanju
Član 27.
Autonomna pokrajina učestvuje u zaštiti i spasavanju ako postoji neposredna opasnost da će zahvatiti ili ako je već zahvatila najmanje dve opštine sa njene teritorije ili ako ne postoje dovoljne mogućnosti opštine sa njene teritorije za zaštitu i spasavanje.
Sastav pokrajinskog kriznog centra
Član 28.
Pokrajinski krizni centar obrazuje izvršno veće skupštine autonomne pokrajine.
Za članove pokrajinskog kriznog centra imenuju se, po pravilu, direktori pokrajinskih javnih preduzeća i ustanova čija je delatnost vezana za zaštitu i spasavanje ljudi i imovine i jedan broj rukovodilaca pokrajinskih organa uprave.
Pokrajinskim kriznim centrom rukovodi predsednik izvršnog veća skupštine autonomne pokrajine.
Član pokrajinskog kriznog centra je i starešina Sektora koga odredi ministar unutrašnjih poslova.
Obavljanje administrativno-tehničkih poslova za pokrajinski krizni centar obezbeđuje izvršno veće skupštine autonomne pokrajine.
Nadležnosti pokrajinskog kriznog centra
Član 29.
Pokrajinski krizni centar naređuje da se pokrajinski organi i organizacije, javna preduzeća i ustanove, kao subjekti organizovane zaštite i spasavanja, aktiviraju i stave na raspolaganje Sektoru.
Pokrajinski krizni centar redovno sarađuje sa Sektorom i, po potrebi, sa Vojskom Srbije.
Pokrajinski krizni centar redovno obaveštava republički krizni centar o ostvarivanju saradnje sa Sektorom.
Pokrajinski krizni centar predlaže skupštini autonomne pokrajine i izvršnom veću skupštine autonomne pokrajine preduzimanje mera iz njihove nadležnosti, uključujući i utvrđivanje odgovornosti lica koja su u pokrajinskim organima i organizacijama, javnim preduzećima i ustanovama ovlašćena za sprovođenje mera zaštite i spasavanja i vrši druge poslove određene ovim ili drugim zakonom, drugim propisom ili republičkim i pokrajinskim planom zaštite i spasavanja.
Izveštavanje
Član 30.
Predsednik izvršnog veća skupštine autonomne pokrajine dužan je da redovno izveštava izvršno veće skupštine autonomne pokrajine o delovanju pokrajinskog kriznog centra i preduzetim merama zaštite i spasavanja.
3. Republika Srbija
Sastav republičkog kriznog centra
Član 31.
Republički krizni centar obrazuje Vlada.
Za članove republičkog kriznog centra imenuje se jedan broj članova Vlade i direktora posebnih organizacija, direktori republičkih javnih preduzeća iz oblasti saobraćaja, šumarstva i vodoprivrede i jedan broj rukovodilaca drugih organa i organizacija čiji su poslovi vezani za zaštitu i spasavanje ljudi i imovine.
Republičkim kriznim centrom rukovodi član Vlade koga Vlada imenuje.
Ministar unutrašnjih poslova i rukovodilac Sektora su članovi republičkog kriznog centra po položaju.
Obavljanje administrativno-tehničkih poslova za republički krizni centar obezbeđuje Vlada.
Nadležnosti republičkog kriznog centra
Član 32.
Republički krizni centar naređuje da se republički organi i organizacije, javna preduzeća i ustanove, kao subjekti organizovane zaštite i spasavanja, aktiviraju i stave na raspolaganje Sektoru.
Republički krizni centar redovno i neposredno sarađuje sa Sektorom i Vojskom Srbije.
Republički krizni centar predlaže Vladi preduzimanje mera iz njene nadležnosti, uključujući i utvrđivanje odgovornosti lica koja su u republičkim organima i organizacijama, javnim preduzećima i ustanovama ovlašćena za sprovođenje mera zaštite i spasavanja.
Ako je vanredna situacija proglašena za Republiku Srbiju, republički krizni centar obaveštava javnost o posledicama vanredne situacije i preduzetim merama zaštite i spasavanja i vrši druge poslove određene ovim ili drugim zakonom, drugim propisom ili republičkim planom zaštite i spasavanja.
Jedinstveni operativni centar
Član 33.
Jedinstveni operativni centar, kao deo Sektora, prima sve pozive vezane za vanredne situacije, o čemu odmah obaveštava sve nadležne organe.
Ministar unutrašnjih poslova, uz saglasnost nadležnih ministarstava, bliže uređuje standardne operativne postupke rada jedinstvenog operativnog centra.
Obaveštavanje javnosti
Član 34.
Sva javna glasila u Republici Srbiji, posebno radiodifuzne organizacije, dužna su da odmah obaveste javnost o tome da je proglašena vanredna situacija za Republiku Srbiju i da, po potrebi, prenose sva saopštenja za javnost i druge neophodne informacije za sprovođenje zaštite i spasavanja.
Izveštavanje
Član 35.
Republički krizni centar i ministar unutrašnjih poslova izveštavaju Vladu o svim planiranim i sprovedenim merama iz svoje nadležnosti.
Obaveze ministarstava i posebnih organizacija
Član 36.
Ministarstva i posebne organizacije, u okviru svog delokruga, učestvuju u izradi republičkog plana zaštite i spasavanja, prate pripreme za zaštitu i spasavanje i preduzimanje mera zaštite i spasavanja, preduzimaju mere zaštite i spasavanja i vrše druge poslove određene ovim ili drugim zakonom, propisom i republičkim planom zaštite i spasavanja.
Izvršavanje obaveza ministarstava i posebnih organizacija usklađuje Ministarstvo unutrašnjih poslova, preko Sektora.
IV. NADLEŽNOSTI SEKTORA
Zajedničko delovanje Sektora i nadležnih kriznih centara
Član 37.
Sektor naređuje preduzimanje mera zaštite i spasavanja i neposredno rukovodi zaštitom i spasavanjem čim nadležni krizni centar naredi da se subjekti organizovane zaštite i spasavanja, radne jedinice i drugi učesnici u zaštiti i spasavanju aktiviraju i stave na raspolaganje Sektoru.
Starešina organizacione jedinice Sektora, rukovodilac Sektora odnosno ministar unutrašnjih poslova redovno obaveštava nadležni krizni centar o delovanju učesnika u zaštiti i spasavanju čije je aktiviranje naredio nadležni krizni centar i o izvršavanju mera zaštite i spasavanja koje je Sektor naredio učesnicima u zaštiti i spasavanju. On može nadležnom kriznom centru predložiti preduzimanje mera iz nadležnosti kriznog centra i opštinskih, pokrajinskih odnosno republičkih organa, uključujući i utvrđivanje odgovornosti lica koja su u subjektima organizovane zaštite i spasavanja ovlašćena za sprovođenje mera zaštite i spasavanja.
Ministar unutrašnjih poslova može, po potrebi, narediti i upotrebu drugih organizacionih jedinica Ministarstva unutrašnjih poslova u zaštiti i spasavanju, pri čemu pripadnici tog ministarstva mogu primenjivati sva zakonska ovlašćenja.
Izveštavanje
Član 38.
Starešina organizacione jedinice Sektora i rukovodilac Sektora dužni su da redovno izveštavaju ministra unutrašnjih poslova o preduzetim merama zaštite i spasavanja.
V. POLOŽAJ UČESNIKA U ZAŠTITI I SPASAVANjU
Član 39.
Prava i obaveze učesnika u zaštiti i spasavanju određuju se planovima zaštite i spasavanja, prema ovom zakonu.
Učesnici u zaštiti i spasavanju dužni su da:
1) se odazovu pozivu za obuku koji uputi Sektor ili da samostalno, po naredbi Sektora, organizuju obuku i učestvuju u ostalim pripremama za zaštitu i spasavanje;
2) izveste nadležni krizni centar ili Sektor čim primete opasnost od nastupanja vanredne situacije;
3) postupe po naređenju nadležnog kriznog centra kojim se nalaže njihovo aktiviranje i stavljanje na raspolaganje Sektoru;
4) učestvuju u spasavanju stanovništva i materijalnih dobara;
5) izvršavaju mere zaštite i spasavanja koje naredi Sektor;
6) učestvuju u otklanjanju posledica vanredne situacije.
Ako vanredna situacija nastupi iznenada, učesnici u zaštiti i spasavanju dužni su da bez ičijeg naređenja preduzmu mere zaštite i spasavanja i da o tome odmah izveste nadležne krizne centre, Sektor i druge nadležne organe i organizacije.
Prava i obaveze po osnovu prava korišćenja nepokretnosti
Član 40.
Korisnici nepokretnosti obavezni su da, na osnovu rešenja Sektora, preduzmu radove ili dopuste preduzimanje radova na nepokretnostima koji su potrebni radi pripreme za zaštitu i spasavanje.
Sektor može doneti rešenje o preduzimanju radova na nepokretnosti samo ako se njime izvršavaju obaveze koje su učesnicima u zaštiti i spasavanju određene planom zaštite i spasavanja.
Korisnicima nepokretnosti pripada odgovarajuća naknada koju isplaćuje opština. Vlada može opštini preneti deo sredstava za isplatu naknade.
Prava i obaveze po osnovu prava korišćenja ostalih stvari
Član 41.
Na osnovu rešenja Sektora, korisnici su dužni da Sektoru stave na raspolaganje zalihe hrane, medicinsku opremu, lekove, mašine, građevinski i drugi materijal, zgrade, stanove, prevozna sredstva i druga materijalna dobra koja mogu da se upotrebe ili iskoriste za pružanje zaštite i spasavanja.
Korisnicima se isplaćuje odgovarajuća naknada za upotrebljena ili potrošena dobra.
Naknadu isplaćuje opština ako je vanredna situacija proglašena za teritoriju opštine, odnosno Republika Srbija ako je vanredna situacija proglašena za teritoriju Republike Srbije.
Prava fizičkih lica na osnovu učešća u zaštiti i spasavanju
Član 42.
Troškove smeštaja, ishrane i prevoza fizičkih lica koja učestvuju u zaštiti i spasavanju izvan svog mesta boravišta snosi opština na kojoj je fizičko lice učestvovalo u zaštiti i spasavanju, odnosno autonomna pokrajina, odnosno Republika Srbija ako je učešće u zaštiti i spasavanju naredio pokrajinski, odnosno republički krizni centar.
Fizička lica koja za vreme učešća u zaštiti i spasavanju budu povređena ili obole od posledica učešća u zaštiti i spasavanju imaju sva prava iz zdravstvenog, penzijskog i invalidskog osiguranja, u skladu sa zakonom.
Prava porodice umrlog učesnika u zaštiti i spasavanju
Član 43.
Porodici lica koje pogine učestvujući u zaštiti i spasavanju ili umre od povrede ili bolesti izazvane učešćem u zaštiti i spasavanju, opština na kojoj je lice učestvovalo u zaštiti i spasavanju isplaćuje jednokratnu novčanu pomoć u visini koju odredi Vlada, kao i troškove sahrane po mesnim običajima.
Ako je učešće u zaštiti i spasavanju naredio pokrajinski, odnosno republički krizni centar, opština ima pravo na naknadu isplaćene jednokratne pomoći i troškova sahrane iz budžeta autonomne pokrajine, odnosno Republike Srbije.
Neplaćanje taksi
Član 44.
Za podneske, rešenja i žalbe koji su vezani za ostvarivanje prava po osnovu učešća u zaštiti i spasavanju ne plaćaju se takse.
Nadležnost za rešavanje o pravima i obavezama učesnika u zaštiti i spasavanju
Član 45.
O pravima i obavezama učesnika u zaštiti i spasavanju utvrđenih ovim zakonom, ako zakonom nije drukčije određeno, odlučuje nadležna organizaciona jedinica Sektora obrazovana za teritoriju opštine.
O žalbi na rešenje kojim se rešava o pravima i obavezama učesnika u zaštiti i spasavanju odlučuje ministar unutrašnjih poslova.
Žalba ne odlaže izvršenje rešenja.
Protiv rešenje donesenog po žalbi ne može se voditi upravni spor.
VI. OSPOSOBLjAVANjE I USAVRŠAVANjE UČESNIKA U ZAŠTITI I SPASAVANjU
Član 46.
Građani se za učestvovanje u zaštiti i spasavanju osposobljavaju i usavršavaju u okviru:
1) sistema obrazovanja,
2) programa informativno-promotivnog i obrazovnog delovanja,
3) programa osposobljavanja koje sprovode humanitarne organizacije i udruženja građana koje se bave određenim oblicima zaštite i spasavanja,
4) odgovarajućih vežbi zaštite i spasavanja.
Član 47.
Osposobljavanje i usavršavanje za zaštitu i spasavanje sprovodi Sektor, kao i druge institucije i preduzeća koje ispunjavanju propisane uslove.
Ministar unutrašnjih poslova propisuje programe i načine osposobljavanja i usavršavanja, načine i uslove provere znanja, kao i uslove koje treba da ispunjavaju institucije i preduzeća iz stava 1. ovog člana.
VII. MEĐUNARODNA SARADNjA U ZAŠTITI I SPASAVANjU
Član 48.
Međunarodnom saradnjom, u smislu ovog zakona, smatra se naročito:
1) priprema i primena međunarodnih ugovora iz oblasti zaštite i spasavanja,
2) razmena informacija sa nadležnim organima drugih država i međunarodnim organizacijama o zaštiti i spasavanju,
3) neposredna komunikacija sa nadležnim organima drugih država i međunarodnim organizacijama u vezi sa primanjem ili pružanjem hitne pomoći,
4) koordinacija prelazaka državnih granica tokom primanja ili pružanja međunarodne pomoći,
5) usklađivanje delovanja međunarodnih snaga u zaštiti i spasavanju na teritoriji Republike Srbije,
6) priprema i organizovanje međunarodnih konferencija, seminara, kurseva, radionica i vežbi za zaštitu i spasavanje.
Vlada, na predlog ministra unutrašnjih poslova, donosi odluku o pružanju međunarodne pomoći.
Vlada bliže propisuje postupak i način primanja i pružanja međunarodne pomoći.
VIII. NADZOR
Inspekcijski nadzor
Član 49.
Inspekcijski nadzor nad sprovođenjem odredaba ovog zakona i propisa donetih na osnovu ovog zakona vrši Ministarstvo unutrašnjih poslova odnosno Sektor, preko inspektora zaštite i spasavanja.
U sprovođenju inspekcijskog nadzora inspektori zaštite i spasavanja ovlašćeni su da nalože:
1) donošenje planova zaštite i spasavanja,
2) obrazovanje radnih jedinica u skladu sa planom zaštite i spasavanja,
3) popunu radnih jedinica u skladu sa planom zaštite i spasavanja,
4) uklanjanje uočenih neispravnosti i nedostaka u objektima namenjenim zaštiti i spasavanju,
5) izvršavanje drugih obaveza u skladu sa ovim zakonom.
Član 50.
U sprovođenju inspekcijskog nadzora inspektor zaštite i spasavanja vodi postupak, donosi rešenja i preduzima mere u okviru svojih ovlašćenja.
Protiv rešenja iz stava 1. ovog člana može se izjaviti žalba u roku od 15 dana.
Žalba iz stava 2. ovog člana odlaže izvršenje rešenja.
Član 51.
Ministarstvo unutrašnjih poslova inspektoru zaštite i spasavanja izdaje legitimaciju kojom se utvrđuje njegov identitet.
Izgled i sadržaj legitimacije iz stava 1. ovog člana i način njenog izdavanja propisuje ministar unutrašnjih poslova.
IX. KAZNENE ODREDBE
Prekršaji
Prekršaji pravnih lica
Član 52.
Novčanom kaznom od 100.000 do 1.000.000 dinara kazniće se za prekršaj pravno lice ako:
1) ne dostavi podatke o raspoloživom ljudstvu i sredstvima koja se mogu upotrebiti u zaštiti i spasavanju radi pripreme opštinskog plana zaštite i spasavanja (član 14. stav 3. ovog zakona);
2) ne primi na privremeni smeštaj ugroženo stanovništvo i imovinu (član 24. stav 2. ovog zakona);
3) se ne odazove pozivu za obuku koji uputi Sektor ili ako samostalno, po naredbi Sektora, ne organizuje obuku ili ne učestvuje u ostalim pripremama za zaštitu i spasavanje (član 39. stav 1. tačka 1) ovog zakona);
4) ne izvesti nadležni krizni centar ili Sektor čim primeti opasnost od nastupanja vanredne situacije (član 39. stav 1. tačka 2) ovog zakona);
5) se ne odazove naredbi nadležnog kriznog centra da ljudstvo i sredstava aktivira i stavi na raspolaganje Sektoru ili ne učestvuje u spasavanju stanovništva i materijalnih dobara (član 39. stav 1. tač. 3) i 4) ovog zakona);
6) ne izvršava mere zaštite i spasavanja koje naredi Sektor ili ne učestvuje u otklanjanju posledica vanredne situacije (član 39. stav 1. tač. 5) i 6) ovog zakona);
7) ne stavi na raspolaganje Sektoru materijalna sredstva – zalihe hrane, medicinsku opremu, lekove, mašine, građevinski i drugi materijal, zgrade, stanove, prevozna sredstva i druga materijalna dobara koja mogu da se upotrebe za pružanje zaštite i spasavanja (član 41. stav 1. ovog zakona).
Za prekršaj iz stava 1. ovog člana kazniće se novčanom kaznom od 10.000 do 50.000 dinara odgovorno lice u pravnom licu.
Prekršaji fizičkih lica
Član 53.
Novčanom kaznom od 10.000 do 30.000 dinara kazniće se za prekršaj fizičko lice ako:
1) ne primi na privremeni smeštaj ugroženo stanovništvo i imovinu (član 24. stav 2. ovog zakona);
2) se ne odazove pozivu za obuku koji uputi Sektor ili ne učestvuje u ostalim pripremama za zaštitu i spasavanje (član 39. stav 1. tačka 1) ovog zakona);
3) ne izvesti nadležni krizni centar ili Sektor čim primeti opasnost od nastupanja vanredne situacije (član 39. stav 1. tačka 2) ovog zakona);
4) se ne odazove naredbi nadležnog kriznog centra da se aktivira i stavi stavi na raspolaganje Sektoru ili ne učestvuje u spasavanju stanovništva i materijalnih dobara (član 39. stav 1. tač. 3) i 4) ovog zakona);
5) ne izvršava mere zaštite i spasavanja koje naredi Sektor ili ne učestvuje u otklanjanju posledica vanredne situacije (član 39. stav 1. tač. 5) i 6) ovog zakona);
6) ne stavi na raspolaganje Sektoru materijalna sredstva – zalihe hrane, medicinsku opremu, lekove, mašine, građevinski i drugi materijal, zgrade, stanove, prevozna sredstva i druga materijalna dobra koja mogu da se upotrebe za pružanje zaštite i spasavanja (član 41. stav 1. ovog zakona).
X. PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
Obrazovanje kriznih centara
Član 54.
Vlada, Izvršno veće skupštine Autonomne pokrajine Vojvodine i skupštine opština, gradova i grada Beograda imenovaće članove kriznih centara u roku od 30 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Donošenje planova zaštite i spasavanja
Član 55.
Vlada će doneti republički plan zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama u roku od 90 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Izvršno veće skupštine Autonomne pokrajine Vojvodine i skupštine opština, gradova i grada Beograda doneće svoje planove zaštite i spasavanja u roku od 90 dana od dana donošenja republičkog plana zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama.
Ministar unutrašnjih poslova doneće uputstvo o načinu obrazovanja radnih jedinica za zaštitu i spasavanje i načinu njihove obuke u roku od 90 dana od dana donošenja republičkog plana zaštite i spasavanja.
Akt o unutrašnjem uređenju Sektora za zaštitu i spasavanje
Član 56.
Ministar unutrašnjih poslova doneće akt o unutrašnjem uređenju i sistematizaciji radnih mesta u Sektoru u roku od 90 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Donošenje drugih podzakonskih akata
Član 57.
Vlada i ministar unutrašnjih poslova doneće druge akte za koje su ovlašćeni ovim zakonom u roku od šest meseci od dana njegovog stupanja na snagu.
Preuzimanje
Član 58.
Ministarstvo unutrašnjih poslova može preuzeti u Sektor potreban broj zaposlenih koji su srodne poslove obavljali u Ministarstvu odbrane.
Prestanak važenja ranijeg propisa
Član 59.
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaje da važi Zakon o zaštiti od elementarnih i drugih većih nepogoda (“Službeni glasnik SRS”, br. 20/77, 24/85, 27/85, 6/89 i 52/89 i “Službeni glasnik RS”, br. 53/93, 67/93 i 48/94).
Stupanje na snagu
Član 60.
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u “Službenom glasniku Republike Srbije”.
OBRAZLOŽENjE
I. PRAVNI OSNOV ZA DONOŠENjE ZAKONA
Ustavni osnov za donošenje ovog zakona sadržan je u odredbi člana 72. tačka 3. Ustava Republike Srbije, kojom je utvrđeno da Republika Srbija uređuje i obezbeđuje bezbednost njenih građana i tački 12, kojom je utvrđeno da Republika Srbija uređuje i druge odnose od interesa za Republiku Srbiju u skladu sa Ustavom.
II. RAZLOZI ZA DONOŠENjE ZAKONA
Osnovni tekst važećeg Zakona o zaštiti od elementarnih i drugih većih nepogoda usvojen je 1977. godine a sve njegove izmene i dopune, uključujući i one koje su donesene posle usvajanja važećeg Ustava Republike Srbije, nisu suštinski izmenile koncept zakona. Tako su osnovni nosioci zaštite od elementarnih nepogoda danas nepostojeće društveno-političke zajednice (što je rešenje primereno bivšem Ustavu Socijalističke Republike Srbije).
Stoga je važeći zakon neprimenjiv u praksi, što se jasno videlo posle nastupanja elementarne nepogode koja je tokom aprila i maja 2005. godine zahvatila više opština u Autonomnoj pokrajini Vojvodina. Tada se postavilo pitanje nadležnosti za proglašenje elementarne nepogode, za rukovođenje vanrednom situacijom i razgraničenja nadležnosti republičkih, pokrajinskih i lokalnih organa. Posredi su pitanja koja važećim zakonom nisu uređena. Nije predviđeno ni postojanje instituta proglašenja elementarne nepogode niti posledica koje ona izaziva.
Ovaj zakon stvara pravni okvir za efikasnu zaštitu, kojom rukovode opština ili Republika Srbija.
III. OBJAŠNjENjE POJEDINAČNIH REŠENjA
Zakonom se najpre propisuju sadržina zakona i domašaj njegove primene (član 1). Zakon bi se primenjivao u onim slučajevima kad posebnim zakonom, kojim se uređuje zaštita i spasavanje pojedinih dobara ili u pojedinim vanrednim situacijama, sistem zaštite i spasavanja nije drugačije uređen (član 1. stav 2). Prvenstveno se imao u vidu Zakon o vodama, koji delimično uređuje određena pitanja zaštite od poplava i način zaštite, ali stvara nedoumice oko utvrđivanja nadležnosti u slučaju kada nastupi vanredno stanje odbrane od poplava. Sve nedoumice sadržane u posebnim zakonima mogu se otkloniti dopunskom primenom ovog zakona (posebno u delu oko nadležnosti Republičkog kriznog centra).
Zakon uređuje pojam vanredne situacije tako što pod vanrednom situacijom obuhvata sve elementarne nepogode, tehničke i tehnološke nesreće, dejstva opasnih materija i druga stanja opasnosti, epidemije i slične pojave, pri čemu je merilo koje se uvek uzima u obzir to da je nesreća takvih razmera da može da ugrozi život ljudi i prouzrokuje materijalnu štetu većeg obima (član 2). Definicija je postavljena široko da bi ostavila prostor nadležnim organima da u svakoj vanrednoj situaciji, čija priroda i oblik mogu u dobrom delu biti nepredvidivi, proglase vanrednu situaciju.
Načela zaštite i spasavanja postavljena su tako da u svojoj suštini predstavljaju pravila i meru za postupanje u svakoj pojedinačnoj, konkretnoj situaciji koja može da nastupi. Zaštita i spasavanje se odvijaju tako da se najpre štite najviše vrednosti, znači – život i zdravlje građana, a tek potom materijalna dobra. Zatim, zaštita i spasavanje se i u celini i u pojedinačnim slučajevima zasnivaju na solidarnosti, saradnji i pravovremenom i usklađenom delovanju svih učesnika u zaštiti (član 3). Ustavom je utvrđeno da je dužnost svakoga da drugome pruži pomoć u nevolji i da učestvuje u otklanjanju opšte opasnosti (član 54. Ustava).
Za razliku od važećeg zakona (koji ne predviđa da se vanredna situacija proglašava), ovaj zakon sadrži uslove pod kojima se proglašava vanredna situacija. Vanredna situacija proglašava se odmah posle saznanja da postoji neposredna opasnost od njenog nastupanja (član 4. stav 1), dakle, čim organ nadležan za proglašavanje vanredne situacije dobije podatke koji izvesno ukazuju da će vanredna situacija nastupiti. Samo u izuzetnim slučajevima, kad je priroda nepogode takva da je nije moguće predvideti (to najčešće nisu prirodne nepogode, već prvenstveno tehnički ili tehnološki udesi, kao što su saobraćajni udesi ili određene vrste eksplozija), vanredna situacija može da se proglasi i posle njenog nastupanja (član 4. stav 2). Teritorija za koju se proglašava vanredna situacija, načelno, zavisi od teritorije koju je ta situacijom zahvatila. Vanredna situacija proglašava se za teritoriju opštine, grada ili grada Beograda (u daljem teksu: opština) ili za teritoriju Republike Srbije (član 5. stav 1). Osnovna teritorijalna jedinica za koju se vanredna situacija proglašava, dakle, jeste opština. Opština proglašava vanrednu situaciju uvek kad ona preti da zahvati ili je zahvatila samo jednu opštinu (član 5. stav 2), za proglašenje vanredne situacije nadležan je predsednik opštine, odnosno gradonačelnik (član 6. stav 1), dok zaštitom i spasavanjem rukovodi Ministarstvo unutrašnjih poslova odnosno Sektor za zaštitu i spasavanje, kao posebna organizaciona jedinica Ministarstva (u daljem tekstu: Sektor – član 8. st. 2. i 4). Ali, ako opština, kad je samo njena teritorija zahvaćena vanrednom situacijom ili je samo za njenu teritoriju proglašena vanredna situacija, objektivno nije u mogućnosti da pruži efikasnu i pravovremenu zaštitu – vanredna situacija proglašava se za teritoriju Republike Srbije (član 5. stav 3), što je način na koji Republika Srbija preuzima rukovođenje zaštitom i spasavanjem i odgovornost za savladavanje vanredne situacije koja je zadesila samo opštinu. Posredi je slučaj u kome nema odgovornosti opštine za nemogućnost zaštite i koji zato valja razlikovati od nekih sličnih situacija. Naime, Republika Srbija (preko republičkog kriznog centra) može preuzeti nadležnosti opštinskog kriznog centra ako predsednik opštine ne proglasi vanrednu situaciju ili ako opštinski krizni centar ili nadležni opštinski organi ne naređuju ili ne preduzimaju, posle proglašenja vanredne situacije, mere zaštite određene propisima ili planovima zaštite (član 22). Ovde opština ne sprovodi zaštitu i spasavanje u vanrednoj situaciji, ali zbog krivice svojih organa. U oba slučaja Republika Srbija preuzima rukovođenje zaštitom i spasavanjem (s tim što će, kad ona nije proglašena, najpre proglasiti vanrednu situaciju, ali za teritoriju opštine a ne Republike Srbije). Praktično to znači: stupaju u dejstvo republički subjekti zaštite, kojima naredbe izdaje republički krizni centar, koji je, pored toga, ovlašćen da izdaje naredbe i opštinskom krizni centaru (bez direktne naredbodavne komunikacije sa opštinskim subjektima zaštite). Potom: kad preuzme rukovođenje zaštitom, republički krizni centar može da preuzme sve nadležnosti opštinskog kriznog centra (član 22. stav 3), što znači da povrh svega, on može da suspenduje delovanje opštinskog kriznog centra i direktno izdaje naredbe opštinskim subjektima zaštite. Koncept zaštite, dakle, uređen je tako da je zaštita primarno u nadležnosti opštine, sve dok vanredna situacija ne dobije takve razmere da je neophodno da rukovođenje zaštitom i spasavanjem preuzme Republika Srbija. Tada se proglašava vanredna situacija za teritoriju Republike Srbije.
Navedena ovlašćenja Republike Srbije trebalo bi da spreče da se, zbog nepravovremenog ili pogrešnog reagovanja opštinskih organa, oteža pravovremenost i pravilnost pružanja zaštite i spasavanja u ugroženoj opštini, ali i spreči nepotrebno širenje vanredne situacije na teritoriju veću od jedne opštine. Inače, Republika Srbija nadležna je i za proglašenje vanredne situacije uvek kad postoji neposredna opasnost da vanrednom situacijom bude zahvaćeno područje šire od teritorije jedne opštine ili je vanrednom situacijom istovremeno zahvaćena teritorija najmanje dve opštine (član 5. stav 3). Autonomna pokrajina nije nadležna za proglašenje vanredne situacije.
Budući da proglašenje vanredne situacije nalaže hitro i pravovremeno delovanje, nadležnost za njeno proglašenje za teritoriju opštine jeste u delokrugu inokosnog izvršnog organa opštine (slično, vanrednu situaciju za teritoriju Republike Srbije proglašava Vlada – član 6. stav 2, a najveća ovlašćenja u autonomnoj pokrajini ima izvršno veće skupštine autonomne pokrrajine – čl. 28. i 29). Vanrednu situaciju za teritoriju opštine proglašava predsednik opštine odnosno gradonačelnik (član 6. stav 1), koji je, istovremeno i rukovodilac opštinskog kriznog centra (član 20. stav 3). Članove opštinskog kriznog centra imenuje skupština opštine, po pravilu, među rukovodiocima javnih preduzeća i ustanova sa teritorije opštine koje raspolažu potrebnim ljudstvom i materijalnim sredstvima potrebnim za zaštitu (član 20. st 1. i 2). Javna preduzeća, komunalna i druga preduzeća, ustanove i pravna lica čija je delatnost vezana za zaštitu ljudi i imovine jesu, prema ovom zakonu, subjekti organizovane zaštite (član 10. stav 1), kako na republičkom, tako i na pokrajinskom i opštinskom nivou. Uopšte, jedan od osnovnih postulata zaštite i spasavanja jeste oslanjanje na subjekte organizovane zaštite: na angažovanje javnih preduzeća i ustanova čija je delatnost povezana sa zaštitom bezbednosti ljudi i imovine (javna preduzeća u oblasti saobraćaja, vodoprivrede, šumarstva, javna komunalna preduzeća koja osnivaju jedinice lokalne samouprave, zdravstvene ustanove i dr). Otuda sastav opštinskog kriznog centra – kao i pokrajinskih kriznih centara i republičkog kriznog centra – proizlazi iz same organizacije zaštite. Tako, u opštinske i pokrajinske krizne centre, pored političkih i upravnih delatnika, po pravilu ulaze i direktori opštinskih javnih komunalnih preduzeća i ustanova čija je delatnost vezana za zaštitu ljudi i imovine i jedan broj rukovodilaca opštinske uprave (kod opštinskog kriznog centra – član 20. stav 2), direktori pokrajinskih javnih preduzeća i ustanova čija je delatnost vezana za zaštitu ljudi i imovine (kod pokrajinskog kriznog centra – član 28. stav 2).
Vanrednu situaciju za teritoriju Republike Srbije proglašava Vlada, na predlog republičkog kriznog centra ili ministra unutrašnjih poslova (član 6. stav 2). Sastav republičkog kriznog centra takođe je uslovljen osnovnom koncepcijom zakona i čine ga, pored članova Vlade (po pravilu, to treba da budu ministri koji rukovode resorima u oblasti saobraćaja, vodoprivrede, komunalnih delatnosti i zdravlja) i rukovodioci jednog broja posebnih organizacija (to bi, primera radi, mogli biti direktori Republičkog seizmološkog zavoda, Republičkog hidrometeorološkog zavoda itd), zatim direktori republičkih javnih preduzeća u oblasti saobraćaja, šumarstva i vodoprivrede i jedan broj rukovodilaca drugih organa i organizacija čiji su poslovi vezani za zaštitu ljudi i imovine (kod republičkog kriznog centra – član 31. stav 2). Članove republičkog kriznog centra imenuje Vlada, koja predsednika tog centra imenuje iz reda članova Vlade (član 31. st. 1. i 3).
Sledeće bitno pitanje jeste pitanje učešća autonomne pokrajine u zaštiti. Vanredna situacija nikada se ne proglašava za teritoriju autonomne pokrajine, niti autonomna pokrajina rukovodi zaštitom i spasavanjem. Autonomna pokrajina je, prema ovom zakonu, nadležna da učestvuje u zaštiti i spasavanju ako su mogućnosti opštine, koja je na teritoriji autonomne pokrajine, nedovoljne za zaštitu, ako postoji neposredna opasnost da vanredna situacija zahvati teritoriju veću od jedne opštine na teritoriji autonomne pokrajine ili ako je vanredna situacija istovremeno zahvatila teritoriju više od jedne opštine na teritoriji autonomne pokrajine (član 27). Učešće autonomne pokrajine u zaštiti prvenstveno se ogleda u pravu pokrajinskog kriznog centra da naređuje učešće pokrajinskih organa i organizacija, javnih preduzeća i ustanova u zaštiti i spasavanju (član 29. stav 1). Članove pokrajinskog kriznog centra imenuje izvršno veće skupštine autonomne pokrajine (član 28. stav 1). Pokrajinskim kriznim centrom rukovodi predsednik izvršnog veća skupštine autonomne pokrajine (član 28. stav 3).
U novom konceptu zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama značajna osobenost je lanac komandovanja, koji je zasnovan je na sledećim načelima. Zaštitom upravljaju opština odnosno Republika Srbija, preko svojih organa i kriznih centara (član 7. st. 2. i 3), a rukovodi Sektor (član 8. stav 2) odnosno neposredno njeni odgovarajući rukovodioci ili sam ministar unutrašnjih poslova (član 9), koji su i članovi kriznih centara (član 20. stav 4, član 28. stav 4. i član 31. stav 4). To, konkretno, izgleda ovako: krizni centri naređuju da se svi učesnici u zaštiti i spasavanju stave na raspolaganje Sektoru (član 21. stav 1, član 29. stav 1. i član 32. stav 1). Sektor, potom, počinje da rukovodi zaštitom i spasavanjem i naređuje učesnicima preduzimanje mera, ali i neposredno učestvuje u zaštiti i spasavanju (član 37. stav 1). Lica koja neposredno rukovode zaštitom i spasavanjem redovno obaveštavaju nadležni krizni centar o delovanju učesnika i o izvršavanju mera zaštite i spasavanja. Oni mogu nadležnom kriznom centru predložiti preduzimanje mera iz njegove nadležnosti i opštinskih, pokrajinskih odnosno republičkih organa, uključujući i utvrđivanje odgovornosti lica koja su u subjektima organizovane zaštite ovlašćena za sprovođenje mera zaštite (član 37. stav 2). Posebno ovlašćenje ima ministar unutrašnjih poslova koji može, po potrebi, narediti i upotrebu drugih organizacionih jedinica Ministarstva u zaštiti, pri čemu pripadnici Ministarstva mogu koristiti sva zakonska ovlašćenja (član 37. stav 3). Krizni centri sarađuju međusobno, niži izveštavaju više o ukupnom stanju i preduzetim merama, sarađuju, po potrebi, sa Vojskom Srbije i predlažu nadležnim organima preduzimanje mera iz njihove nadležnosti.
Posebna novina je jedinstveni operativni centar u koji će se slivati svi podaci vezani za vanredne situacije i koji će, praktično, objedinjavati sve aktivnosti na zaštiti (član 33).
O subjektima organizovane zaštite, kojima se saobražava i sastav kriznih centara (od opštinskog, preko pokrajinskog do republičkog) već je bilo reči. Posebna vrsta organizovane zaštite, koja postoji samo na opštinskom nivou, jesu radne jedinice za zaštitu. Radne jedinice za zaštitu osniva opštinski krizni centar (član 23. stav 1), a sastavljene su od obveznika radne obaveze, od neraspoređenih i raspoređenih vojnih obveznika i od neraspoređenih i raspoređenih obveznika civilne zaštite (član 23. stav 3). U radnim jedinicama ne bi bili neposredno angažovani jedino oni vojni obveznici i obveznici civilne zaštite koji su u trenutku vanredne situacije u vojnoj sektoru ili na izvršavanju zadataka u jedinicama civilne zaštite. Posebno su definisane obaveze ministarstava i posebnih organizacija. Ti organi, u okviru svog delokruga, učestvuju u izradi republičkog plana zaštite, prate pripreme za zaštitu i preduzimanje mera zaštite, preduzimaju mere zaštite i vrše druge poslove određene ovim ili drugim zakonom, propisom i republičkim planom zaštite, a izvršavanje tih njihovih obaveza usklađuje Ministarstvo unutrašnjih poslova, preko Sektora (član 36).
Pored rukovođenja i određivanja osnovnih organizovanih oblika zaštite i spasavanja, bitan segment jeste planiranje zaštite i spasavanja (Glava II – Planiranje zaštite). To planiranje je u nadležnosti i opština i autonomnih pokrajina i Republike Srbije (član 12. stav 1). Planove zaštite donose, za odgovarajuću teritoriju, skupština opštine, izvršno veće skupštine autonomne pokrajine i Vlada (član 13). Planovi zaštite jesu najvažnija osnova za sprovođenje zaštite, njima se konkretizuju sve mere koje se preduzimaju u zaštiti. Planovi zaštite, u zavisnosti od teritorije za koju se donose, sadrže: procenu koje vrste izazova, rizika i pretnji, odnosno vanrednih situacija ugrožavaju teritoriju i u kojem stepenu preti opasnost od svakog od njih; postupke i mere za sprečavanje nastanka vanrednih situacija i ublažavanje posledica; potrebno ljudstvo i materijalno-tehnička sredstva za zaštitu i spasavanje; procenu mogućnosti aktiviranja i delovanja subjekata organizovane zaštite i spasavanja; način međusobnog obaveštavanja i saradnje opštinskog, pokrajinskog odnosno republičkog kriznog centra sa Sektorom; način otklanjanja posledica vanrednih situacija; način obezbeđivanja finasijskih sredstava za sprovođenje zaštite i spasavanja (član 14. stav 1). Pored navedenih elemenata, opštinski plan zaštite sadrži i ono što je posebnost samo opština – procenu ljudstva potrebnog za stvaranje radnih jedinica za zaštitu (član 14. stav 2).
Postupak pripreme pokrajinskog i republičkog plana zaštite sastoji se od niza procena vezanih za mogućnost nastupanja vanrednih situacija na teritoriji autonomne pokrajine odnosno Republike Srbije: kako po vrstama izazova, rizika i pretnji, tako i po stepenu opasnosti svake od njih. Premda, kao i opštinski planovi zaštite, sadrže procenu mogućnosti aktiviranja i delovanja subjekata organizovane zapštite i mere zaštite određene i podeljene po vrstama vanrednih situacija i po vremenu preduzimanja, planovi Republike Srbije i autonomnih pokrajina uopšteniji su od opštinskih: njima se postavlja osnova za nešto što će docnije biti konkretizovano u opštinskim planovima. Budući da u trouglu Republika Srbija – autonomna pokrajina – opština, važi odnos opšteg prema posebnom (konkretnom) – planovi zaštite moraju biti međusobno usaglašeni. Pokrajinski i opštinski planovi zaštite moraju biti u saglasnosti sa republičkim planom zaštite, a ako je reč o opštini na teritoriji autonomne pokrajine – opštinski plan mora biti u saglasnosti i sa pokrajinskim planom (član 12. stav 2). Usklađenost svih planova zaštite sa republičkim planom zaštite utvrđuje republički krizni centar, preko Sektora, koji pri tome sarađuje sa nadležnim ministarstavima i posebnim organizacijama (član 18. stav 1).
Osnova za donošenje opštinskih planova jeste prvenstveno procena ugroženosti od pojedinih vanrednih situacija. Procena je uslovljena geografskim položajem opštine, postojanjem velikih fabričkih postrojenja (npr za preradu nafte) i značajnijih saobraćajnica. Za izradu plana neophodna je i procena raspoloživih materijalnih sredstava i ljudstva, prvenstveno mogućnosti javnih komunalnih preduzeća i ustanova sa teritorije opštine. Tek posle toga, u zavisnosti od sačinjenih procena, planiraju se mere zaštite koje se – kao i kod republičkog i pokrajinskog plana zaštite – prema merilu vremena u kome se preduzimaju dele na mere za slučaj neposredne opasnosti od nastupanja vanredne situacije, mere za slučaj kada je vanredna situacija već nastupila i mere radi ublažavanja i otklanjanja neposrednih posledica vanredne situacije. Mere zaštite predstavljaju potpuno konkretizovana grupna i pojedinačna postupanja učesnika u zaštiti (njima se određuje npr. koji su objekti planirani za privremeni smeštaj ugroženog stanovništva, koji učesnik u zaštiti ima obavezu prevoza potrebnih lekova i medicinskih sredstava, gde se lekovi dele nastradalom stanovništvu, koje radne jednice dejstvuju i na kom terenu i dr. – član 17).
Obaveze učenika u zaštiti i spasavanju zasnivaju se na važećim ustavnim rešenjima. Pored opštih obaveza (član 39), njima se nameću i dve posebne obaveze (čl. 40. i 41). Ustavom je određeno da se za vreme elementarnih nepogoda većih razmera zakonom može ograničiti raspolaganje ili utvrditi poseban način korišćenja dela sredstava pravnih i fizičkih lica, dok takvo stanje traje (član 67. Ustava). Navedena odredba ostavlja prostor da se ovim zakonom ograniče prava korisnika nepokretnosti i korisnika drugih materijalnih dobara radi obezbeđenja opšteg interesa, što je, u ovom slučaju, zaštita života i zdravlja ljudi (član 11). Da bi se životi i zdravlje ljudi zaštitili, korisnici nepokretnosti obavezni su da, na osnovu rešenja nadležnog kriznog centra, preduzmu radove na nepokretnostima koji su potrebni radi pripreme za zaštitu i da omoguće da se na njihovim nepokretnostima preduzmu svi radovi koji su potrebni radi pripreme za zaštitu (član 40. stav 1). Sektor može doneti rešenje samo ako se njime izvršavaju obaveze koje su učesnicima u zaštiti određene planom zaštite, čime se štite pravna sigurnost i načelo legaliteta (član 40. stav 2). Korisnici nepokretnosti imaju pravo na odgovarajuću naknadu. Naknadu isplaćuje opština, a Vlada njoj može preneti deo sredstava za to (član 40. stav 3). Potom, korisnici svih potrebnih materijalnih dobara, kao što su zalihe hrane, medicinska oprema i lekovi, mašine, građevinski i drugi materijal potreban za sprovođenje zaštite, zgrade, stanovi, sredstva prevoza i dr, dužni su da ih stave na raspolaganje nadležnim krizni centarovima za zaštitu (član 41. stav 1). Za materijalna dobra koja su upotrebljena ili iskorišćena u zaštiti korisnicima opština odnosno Republika Srbija isplaćuju odgovarajuću naknadu (član 42. st. 2. i 3).
Za pojedine učesnike propisane su i posebne obaveze. Tako, Sektor, u saradnji sa opštinskim kriznim centrom, smešta ugroženo stanovništvo i imovinu u posebne objekte, u trajanju koje odredi krizni centar, ali ne duže od šest meseci (član 24), predsednik opštine dužan je da redovno izveštava skupštinu opštine o delovanju opštinskog kriznog centra i preduzetim merama zaštite (član 25), a sva javna glasila, posebno lokalne radiodifuzne organizacije, dužna su da obaveštavaju javnost da je proglašena vanredna situacija i da prenose sva saopštenja za javnost i druge neophodne informacije za sprovođenje zaštite i spasavanja (član 26).
Ovim zakonom se uređuju i posebna prava fizičkih lica koja učestvuju u zaštiti i spasavanju. Najpre, fizičko lice koje van mesta svog boravišta učestvuje u zaštiti ima pravo na besplatan smeštaj i ishranu i na naknadu putnih troškova, na teret opštine na kojoj je proglašena vanredna situacija ili autonomne pokrajine odnosno Republike Srbije ako je učešće naredio pokrajinski odnosno republički krizni centar (član 42. stav 1). Potom, fizička lica koja za vreme učešća u zaštiti i spasavanju budu povređena ili obole od posledica tog učešća imaju sva prava iz zdravstvenog, penzijskog i invalidskog osiguranja iz zdravstvenog, penzijskog i invalidskog osiguranja, u skladu sa zakonom (član 42. stav 2). Članovima porodice lica koje pogine učestvujući u zaštiti i spasavanju ili umre od povrede ili bolesti izazvanih tim učešćem opština na kojoj je proglašena vanredna situacija isplaćuje, u visini koju odredi Vlada, jednokratnu novčanu pomoć i troškove sahrane koji se računaju po mesnim običajima, tj. običajima mesta u kome je sahrana (član 43. stav 1). Ako je učešće naredio pokrajinski ili republički krizni centar, opština na kojoj je proglašena vanredna situacija ima pravo na naknadu isplaćene jednokratne pomoći i troškova sahrane iz budžeta autonomne pokrajine odnosno Republike Srbije (član 43. stav 2).
Bitno je istaći da se za podneske, rešenja i žalbe koji su vezani za ostvarivanje prava po osnovu učešća u zaštiti i spasavanju ne plaćaju takse (član 44). O pravima i obavezama učesnika u zaštiti utvrđenih ovim zakonom, ako zakonom nije drukčije određeno, odlučuje nadležna organizaciona jedinica Sektora obrazovana za teritoriju opštine, o žalbi na ta rešenja odlučuje ministar unutrašnjih poslova, žalba ne odlaže izvršenje rešenja, a protiv rešenja donetog po žalbi ne može se voditi upravni spor (član 45).
Postavljene su i osnove obučavanja i usavršavanja građana za učestvovanje u zaštiti, tako što su utvrđeni okviri za to (član 46) i lica koja ga sprovode (član 47. stav 1), uz ovlašćenje ministru unutrašnjih poslova da svojim aktom ovu oblast bliže uredi (član 47. stav 2).
Imajući u vidu činjenicu da vanredne situacije ne poznaju granice, potrebno je urediti i međunarodnu saradnju u zaštiti i spasavanju od njih. Navedeno je šta ta saradnja naročito obuhvata a, saglasno svojoj funkciji i ovlašćenjima, Vlada, na predlog ministra unutrašnjih poslova, donosi odluku o pružanju međunarodne pomoći ali i bliže propisuje postupak i način primanja i pružanja međunarodne pomoći (član 48).
Posebno je značajno urediti inspekcijski nadzor. Sledeći sva ovlašćenja Sektora utvrđena ovim zakonom, kao logična posledica nameće se odredba da inspekcijski nadzor nad sprovođenjem odredaba ovog zakona i propisa donetih na osnovu ovog zakona vrši Ministarstvo unutrašnjih poslova odnosno Sektor, preko inspektora zaštite (član 49. stav 1). Utvrđuju se ovlašćenja inspektora (član 49. stav 2) i vrste odluka i dvostepeni postupak (član 50). Inspektorima se izdaje legitimacija radi utvrđivanja identiteta, koju bliže uređuje ministar unutrašnjih poslova (član 51).
Posle prekršajnih odredaba (čl. 52. i 53), propisano je da su skupštine opština odnosno gradova, Izvršno veće skupštine Autonomne pokrajine Vojvodina i Vlada dužni da imenuju članove kriznih centara za zaštitu od elementarnih nepogoda u roku od 30 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona (član 54). Određeni su i rokovi u kome treba da budu doneti opštinski, pokrajinski i republički plan zaštite, kao i uputstvo o načinu obrazovanja jedinica za zaštitu i spasavanje i načinu njihove obuke (član 55), akt o unutrašnjem uređenju Sektora (član 56) i drugi podzakonski akti (član 57).
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaje da važi Zakon o zaštiti od elementarnih i drugih većih nepogoda, čiji osnovni tekst datira iz 1977 (član 59).
Ovaj zakon stupa na snagu u redovnom roku, osmog dana od dana objavljivanja u “Službenom glasniku Republike Srbije” (član 60).
IV. FINANSIJSKA SREDSTVA POTREBNA ZA SPROVOĐENjE ZAKONA
Odredbom člana 58. Predloga zakona predviđeno je da Ministarstvo unutrašnjih poslova može preuzeti u Službu potreban broj zaposlenih koji su srodne poslove obavljali u Ministarstvu odbrane. Savet ministara nekadašnje državne zajednice Srbija i Crna Gora je 17. januara 2006. godine usvojio Informaciju o toku priprema na preuzimanju civilne zaštite iz sistema odbrane od strane država članica. Ti poslovi bi se preuzeli tek po stvaranju pravnih pretpostavki za to, odnosno nakon izmena zakonskih i drugih odgovarajućih propisa na niovu državne zajednice. U nadležnoj organizacionoj jedinici Ministarstva odbrane sistematizovano je 1800 radnih mesta od kojih je popunjeno 713, a planirano je da se u Službu preuzme 250 radnika, isključivo sa visokom stručnom spremom. Pravilnikom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mesta u Ministarstvu unutrašnjih poslova sistematizovano je 4151 radno mesto u okviru poslova zaštite od požara i spašavanja od kojih su 932 popunjena, tako da nije potrebno sistematizovati nova radna mesta. Za plate pomenutih 250 radnika potrebno je obezbediti 11.000.000 dinara. Kako se i rad organa državne zajednice finansirao iz budžeta Republike Srbije, može se zaključiti da će se, u stvari, smanjenjem broja radnih mesta na poslovima civilne odbrane smanjiti i izdaci u budžetu.
Sledstveno tome, za sprovođenje ovog zakona nije potrebno obezbediti dodatna sredstva u budžetu Republike Srbije.