Na osnovu člana 45. stav 1. Zakona o Vladi („Službeni glasnik RS”, br. 55/05 i 71/05 – ispravka),
Vlada donosi
STRATEGIJU
DUGOROČNOG EKONOMSKOG RAZVOJA JUGA SRBIJE
OPŠTINE PREŠEVO, BUJANOVAC I MEDVEĐA –
UVODNI DEO
Ekonomski tim za Kosovo i Metohiju i jug Srbije je izradio Strategiju dugoročnog ekonomskog razvoja juga Srbije – opštine Preševo, Bujanovac i Medveđa (u daljem tekstu: Strategija) koja će predstavljati programsku podršku realizaciji prioritetnih ciljeva iz svih oblasti privrede i vanprivrede, sa utvrđenim Akcionim planom. S obzirom da su u pitanju sredine koje su u veoma nepovoljnim socio-ekonomskim uslovima, značaj izrade Strategije je da se obezbedi podrška za aktiviranje svih razvojnih potencijala i prevazilaženje obeležja nerazvijenosti i pomogne privrednim subjektima da se osposobe za poslovanje u savremenim tržišnim uslovima.
Strategija je usaglašena sa strategijama privrednog razvoja, Strategijom pristupanja Republike Srbije EU i drugim strategijama.
Skraćenice:
BDP – bruto društveni proizvod
EU – Evropska unija
JLS – jedinica lokalne samouprave
MSPP – mala i srednja preduzeća i preduzetništvo
ND – narodni dohodak
NIP – Nacionalni investicioni plan
PDV – porez na dodatu vrednost
RS – Republika Srbija
SDI – strane direktne investicije
Cilj i značaj strategije
Strategija dugoročnog ekonomskog razvoja juga Srbije – opštine Preševo, Bujanovac i Medveđa pripremljena je sa ciljem ubrzanog ekonomskog razvoja opština koje se nalaze u sastavu Pčinjskog i Jablaničkog okruga koji spadaju u najnerazvijenije okruge u Republici Srbiji. Nakon detaljnog i svestranog sagledavanja dosadašnjeg ekonomskog nivoa razvijenosti i razvojnih mogućnosti ovih opština identifikovani su osnovni privredni potencijali i strateški pravci njihove valorizacije.
Primenom Strategije će se obezbediti ekonomska stabilnost i prosperitet ovih opština i poboljšanje životnog standarda građana što su osnovni preduslovi za unapređenje stabilnosti na jugu Srbije.
Osnovni ciljevi Strategije su:
Stvaranje podsticajnog privrednog ambijenta, kao preduslov za privlačenje domaćih i stranih direktnih investicija, s obzirom da ne postoji finansijski potencijal lokalnih preduzeća da pokrenu značajan investicioni ciklus.
Jačanje kapaciteta lokalnih samouprava za pružanje usluga postojećim preduzećima i preduzećima koja započinju poslovanje u ovim opštinama. Posebna pažnja je usmerena na njihovo povezivanje sa nadležnim institucijama Republike Srbije i republičkim Agencijama zaduženim za privredni razvoj.
Valorizacija upotrebe lokalnih resursa, s obzirom da se u ovim opštinama nalaze značajni prirodni potencijali (šume, nalazišta minerala, poljoprivredno zemljište, termalni izvor). Poseban doprinos ostvarivanju ovog cilja će pružiti završetak dela auto-puta panevropskog koridora 10, čija trasa preseca teritorije ovih opština.
Realizacija i ostvarivanje ovih ciljeva je zasnovano na unapređenjima u okviru 6 razvojnih prioriteta:
infrastruktura;
poljoprivreda i ruralni razvoj;
industrija, usluge i razvoj MSPP;
turizam;
razvoj ljudskog potencijala i socijalna pitanja;
privlačenje stranih direktnih investicija.
Strategija sadrži i Akcioni plan u okviru koga su dati projekti za definisane prioritetne oblasti, po opštinama. U Akcionom planu su definisani i nosioci i rokovi implementacije nabrojanih projekata.
EX-POST ANALIZA JUGA SRBIJE
Karta 1: Područje juga Srbije
Strategija dugoročnog ekonomskog razvoja opština Preševo, Bujanovac i Medveđa i perspektiva integracije Srbije u EU
Strategija dugoročnog ekonomskog razvoja opština Preševo, Bujanovac i Medveđa je koordinisana naporima Republike Srbije da uđe u članstvo EU. Koncept i metodologija Strategije, njeni osnovni principi, implementacija alata i pravila za njeno sprovođenje su zato kreirani u velikoj saglasnosti sa regionalnom i kohezionom politikom EU, participirajući reforme koje su u toku, posebno imajući u vidu poslednje proširenje EU koje naglašava kritičku ulogu regionalne politike, s obzirom na proporciju stanovništva koje živi u područjima gde se BNP po glavi stanovnika, standard života, infrastruktura, struktura ekonomije, značajno razlikuju od članica EU-15.
Obrazloženje i cilj nove Evropske regionalne i kohezione politike su predstavljali platformu prilikom koncipiranja Strategije dugoročnog ekonomskog razvoja opština Preševo, Bujanovac i Medveđa i identifikacije njegovih ciljeva i prioriteta. Skup planiranih intervencija se bazira na dva cilja nove Evropske regionalne i kohezione politike:
primarno stvaranje podsticajnog ambijenta za razvoj biznisa (pojačavanje pozitivne spoljašnosti i unapređenje administrativnih kapaciteta lokalnih samouprava);
efikasnija valorizacija lokalnih resursa u cilju privlačenja spoljnih resursa u područje (kapitala, pre svega) koji su deficitarni na lokalnom nivou.
Pravni i finansijski okvir
Ubrzanjem privrednih reformi povećana je pravna sigurnost privrednih subjekata i poboljšani su uslovi poslovanja (doneti su zakoni koji omogućuju bolje poslovno okruženje, odnosno štite svojinu, ugovore, poverioce i investitore: o privrednim subjektima, stečaju, registraciji privrednih subjekata, izvršnom i parničnom postupku, hipoteci, spoljno trgovinskom poslovanju, zaštiti konkurencije i dr.).
Pored brojnih zakona, kojima je definisan pravni okvir za ekonomski razvoj na nacionalnom nivou, za regionalni razvoj i razvoj opština, posebno su relevantni: Ustav Republike Srbije, Zakon o lokalnoj samoupravi i Zakon o finansiranju lokalne samouprave.
Ustav Republike Srbije u Sedmom delu precizno uređuje teritorijalnu organizaciju Srbije, u kome posebno je naglašeno da su opštine odgovorne za svoj razvoj i da moraju doneti svoje programe razvoja (član 190.).
Prema Ustavu Republike Srbije, opština u skladu sa zakonom:
uređuje i obezbeđuje obavljanje i razvoj komunalnih delatnosti;
uređuje i obezbeđuje korišćenje građevinskog zemljišta i poslovnog prostora;
stara se o izgradnji i održavanju lokalnih puteva;
stara se o zadovoljavanju potreba građana u oblasti prosvete, kulture, zdravstvene i socijalne zaštite, dečije zaštite, sporta i fizičke kulture;
stara se o razvoju turizma, zanatstva, ugostiteljstva i trgovine;
stara se o zaštiti životne sredine;
stara se o zaštiti, unapređenju i korišćenju poljoprivrednog zemljišta.
Shodno odredbama članova 115. i 116. Zakona, jedinice lokalne samouprave mogu sarađivati na rešavanju pitanja od zajedničkog interesa ili organizovati asocijacije. One mogu i sarađivati sa asocijacijama lokalnih samouprava iz inostranstva.
Zakon o finansiranju lokalne samouprave donosi brojne pozitivne promene u cilju ravnomernijeg regionalnog razvoja i jačanja autonomije lokalne samouprave:
u odnosu na baznu 2000. godinu, dosadašnji sistem finansiranja obezbedio je realan rast prihoda JLS za preko 2 puta, a učešće lokalne samouprave u BDP povećano je sa 3,8% u 2000. godini na 6,6% u 2004. godini;
prisutne su bile značajne razlike u visini raspoloživih sredstava između pojedinih JLS, razlika između fiskalno najjače JLS (Novi Sad) i fiskalno najslabije JLS (Bojnik) je oko 16 puta (dodelom transfera, razlika je svedena na 9,5 puta u 2005. godini); transfer dobijaju samo one JLS, čiji je prosečan iznos ustupljenih poreza po stanovniku do nivoa od 90% proseka svih opština (bez gradova);
porez na imovinu kao izvorni porez JLS značajno će omogućiti jačanje autonomije lokalne samouprave;
zakonom se utvrđuje jedinstvena stopa učešća JLS u porezu na zarade u visini od 40% koji se plaća prema prebivalištu zaposlenog;
JLS se ustupa 80% prihoda od turističke naknade uvedene Zakonom o turizmu.
Imajući u vidu najnovija rešenja Strategija je dizajnirana ka jedinicama lokalne samouprave, na horizontalnoj kooperaciji i koordinaciji između opština i vertikalnoj kooperaciji i koordinaciji između opštinskog nivoa sa jedne strane i i državnog nivoa sa druge strane, uvažavajući principe subsidijarnosti. Koordinacija i saradnja u dizajniranju i upravljanju Strategije nisu zasnovane jedino na institucionalnoj osnovi, već se proširuju i na ostale relevantne socijalne i ekonomske partnere koji predstavljaju interese privatnog sektora i „trećeg” sektora (nevladine organizacije).
Intezivan interaktivni rad između Ekonomskog tima, Koordinacionog tela Vlade Republike Srbije za jug Srbije, lokalnih samouprava, nadležnih ministarstava i drugih relevantnih institucija na republičkom i lokalnom nivou trajao je kontiniurano u periodu maj-oktobar 2006. godine.
Osnovni principi Strategije
Partnerstvo – stvaranje jakog partnerstva uključujući javni, privatni sektor i lokalna udruženja. Partnerstva će se graditi na lokalnom, sub-regionalnom i na višim novoima, sa vladinim agencijama i republičkim organima.
Promovisanje jednakih mogućnosti – nijedna grupa neće biti isključena iz procesa regionalnog razvoja i svi aspekti zajednice bi se trebali podsticati na učešće u regionalnom razvoju.
Održivost – Strategija će učiniti sve napore kako bi uspostavila programe i projekte koji imaju dugoročne ekonomske i socijalne efekte.
Kvalitet – potreba za ostvarivanjem najviših standarda kvaliteta će biti naglašena u svim aktivnostima Strategije.
Integracija i koordinacija – aktivnosti Strategije će biti integrisane, te će dopunjavati ciljeve Nacionalne strategije privrednog razvoja Srbije 2006-2012. godine, ostalih nacionalnih sektorskih strategija, kao i politika i programa EU.
Inovacija – razvoj i promovisanje novih načina upravljanja potrebama regije će biti podstaknuto u svim aktivnostima Strategije.
Saradnja – Strategije će promovisati volju ljudi iz regiona da podstaknu dobru saradnju i partnerstvo sa drugim regionima u Srbiji, zemljama jugoistočne Evrope i Evropske unije, a u cilju napretka, putem bržeg transfera znanja i najboljih primena.
OSNOVNI SOCIO-EKONOMSKI INDIKATORI JUGA SRBIJE
Jug Srbije obuhvata 13 opština Jablaničkog i Pčinjskog okruga, što je bila polazna osnova za statističko-analitički obuhvat i davanje osnovnih ocena o stanju i mogućnostima razvoja ovog područja, na kome živi 468.613 stanovnika i čija je površina 6.289 km2.
Osnovni pokazatelji juga Srbije
Okruzi/Opštine Površina (km2) Broj stanovnika2002. ND po stanovniku 2004. (evra) Zaposleni 2005. Nezaposleni2005. REPUBLIKA SRBIJA 88.361 7.498.001 1.553 2.068.964 990.669 JUG SRBIJE 6.289 468.613 767 99.337 75.244 % u RS 7,12 6,25 – 4,80 7,59 Jablanički okrug 2.769 240.923 711 49.671 39.886 Bojnik 264 13.118 600 2.029 2.784 Vlasotince 308 33.312 463 6.407 5019 Lebane 337 24.918 447 3.875 5.045 Leskovac 1.024 156.252 842 34.333 25.440 Medveđa 524 10.760 329 1.521 1.265 Crna Trava 312 2.563 699 1.506 333 Pčinjski okrug 3.520 227.690 823 49.666 35.358 Bosilegrad 571 9.931 265 1.799 1.182 Bujanovac 461 43.302 546 7.395 5.449 Vladičin Han 366 23.703 521 5.312 4.163 Vranje 860 87.288 1.305 24.450 14.045 Preševo 264 34.904 307 3.620 5.418 Surdulica 628 22.190 995 5.933 4.113 Trgovište 370 6.372 335 1.157 988
Prosečna veličina opština se kreće oko 484 km2. U najmanje opštine spadaju Preševo i Bojnik (sa 264 km2), dok opština Leskovac sa 1.024 km2 spada u grupu najvećih opština u Srbiji.
Opšta odrednica ekonomsko-socijalnog nivoa razvijenosti je da, osim opština Vranje i Leskovac, većina opština već više od tri decenije ima status nerazvijenih opština, dok čak 7 od 11 opština pripadaju grupi najnerazvijenijih opština (Preševo, Bujanovac, Medveđa, Crna Trava, Bosilegrad, Trgovište i Bojnik).
Reljef, prostorna organizacija, demografski tokovi i infrastrukturna opremljenost područja doprineli su da se preko 11% naselja Republike skoncentriše na ovom prostoru (669 naselja). Međutim, sa 74,5 stanovnika na km2 (prosek Republike Srbije je 86) područje juga Srbije ima ispod prosečnu naseljenost.
STANOVNIšTVO I DEMOGRAFSKE KARAKTERISTIKE
Narušena dugogodišnja opšta stabilnost osnovna je karakteristika aktuelnih demografskih kretanja na području juga Srbije. U čitavom posleratnom periodu stanovništvo u celini beleži umeren, konstantan porast koji je ostvaren zahvaljujući pozitivnom migracionom saldu do kraja 90-tih godina (pre svega u sedištima opština), proisteklom iz privlačnog razvojnog ambijenta u periodu industrijalizacije i visokom prirodnom priraštaju.
Međutim, destimulativna kretanja početkom 90-tih, uslovila su proces iseljavanja radno-sposobnog (i fertilnog) kontingenta i opadanje stope nataliteta, što je rezultiralo u smanjenju broja stanovnika za 24.687, odnosno za 5,1% u odnosu na 1991. godinu. Na pozitivnu stopu prirodnog priraštaja (1,3 promila, 2004. godine), presudno utiču ekstremno visoke stope priraštaja u opštinama Bujanovac (9,3) i Preševo (22,4), što je doprinelo da negativna kretanja ukupnog stanovništva budu ublažena.
Kao ilustracija negativnih demografskih tokova na ovom području poslužiće primer opština Trgovište i Medveđa koje su izgubile skoro 50% svog stanovništva u periodu između 1971-2002. godine. Ukupan broj stanovnika iz 2002. godine uključuje i oko 8.000 izbeglih i interno raseljenih lica, uglavnom srpske nacionalnosti.
Proces starenja zahvatio je i ovo područje, a najizraženiji je u seoskim sredinama. Relativni odnos ova dva kontingenta – indeks starenja 80% – značajno prelazi granicu koja ukazuje na početak starenja stanovništva (40%), što uslovljava i povećanje stope mortaliteta.
Broj stanovnika na jugu Srbije 1948-2002.godine
[pic]
Obrazovna struktura i broj nepismenih, 2002. godina
Jablanički okrug % Pčinjski okrug % JUG SRBIJE % Nepismeni 18.082 11,3 15.332 10,2 33.414 10,8 Osnovno 44.174 27,5 56.293 37,5 100.467 32,3 Srednje 67.794 42,2 50.195 33,5 117.989 37,9 Više 6.679 4,2 5.211 3,5 11.890 3,8 Fakultetski 7.185 4,5 6.794 4,5 13.979 4,5 Neregistrovano 11.702 7,3 11.627 7,8 23.329 7,5 Ukupno 16.0648 100,0 149.981 100,0 310.629 100,0
INFRASTRUKTURA JUGA SRBIJE
Na jugu Srbije prisutni su ozbiljni infrastrukturni problemi koji usporavaju razvoj regiona: nezadovoljavajuće stanje putne i železničke mreže, slaba putna povezanost urbanih i ruralnih područja, zastarelost kanalizacione i vodovodne mreže, znatni problemi sa otpadnim vodama, čvrstim otpadom i vodo-snabdevanjem stanovništva i privrede, nezadovoljavajuća opremljenost telekomunikacionim i poštanskim kapacitetima. Za rešenje krupnih infrastrukturnih problema neophodna su velika investiciona ulaganja.
Putna mreža je u veoma lošem stanju i zahteva hitnu rekonstrukciju i modernizaciju. Opštinski putevi, kojih je najviše (71%) uglavnom su u nezadovoljavajućem stanju. Samo 22,4% su sa savremenim kolovozom, a ostali su zemljani ili makadamski. Zbog njihovog lošeg stanja, nije omogućeno normalno odvijanje saobraćaja i međusobna povezanost sela, posebno u brdsko-planinskim delovima područja.
Dužina putne mreže prema funkcionalnim kategorijama i vrsti kolovoza, 2004.
Putevi ukupno Državni putevi prvog reda Državni putevi drugog reda Opštinski putevi Ukupn Savremeni kolovoz o Savremeni kolovoz Ukupno REPUBLIKA SRBIJA 1.553 4.806 2.485.232 33,3 Jug Srbije 71 6.579 90.972 19,5 Udeo, u % 4,6 – 0,039 58,6 Jablanički okrug 32 7.430 48.547 20,4 Pčinjski okrug 39 5.881 42.425 18,5
Izvor: RZS, Opštine u Srbiji 2005.; obrada RZR
Elektroenergetski kapaciteti uglavnom zadovoljavaju potražnju za električnom energijom. Problem u elektroenergetskom sistemu predstavljaju loša prenosna i distributivna infrastruktura.
PRIVREDA – EX-POST ANALIZA
Osnovne karakteristike privrede juga Srbije:
značajan pad u visini narodnog dohotka u periodu 1990-2004. godine;
značajan udeo prerađivačke industrije i zavisnost od poljoprivrede u strukturi privredne aktivnosti;
privatni sektor generiše veći deo narodnog dohotka u Jablaničkom okrugu, dok u Pčinjskom okrugu dominira mešoviti sektor;
Struktura ND po sektorima, 2004. godina
Polj., šumarstvo i vodopr. Prerađiv. industrija Građev. ukupno % ukupno % 2000. 3.492 5 31 928 2006. 3.699 13 63 1.198 Indeks 105,9 260,0 203,2 129,1
Broj registrovanih preduzeća po poreklu kapitala – Pčinjski okrug
Domaći Strani Mešoviti Bez oznake 2000. 2.887 8 21 694 2006. 3.604 31 35 1.017 Indeks 124,8 375,0 166,7 146,5
Struktura privrede prema broju preduzeća, 2005. godina
UKUPNO Polj., šumarstvoi vodopr. Prerađiv. industrija Građev. BUJANOVAC 52 3.944.000 3 200.000 BUJANOVAC 5 18.624.026 3 Ukupno Tender 1. Nedostatak sredstava 36,0 2. Propisi ( zakonska regulativa ) 21,0 3. Nedostatak informacija o tržištima 11,0 4. Neusklađenost sa standardima 9,3 5. Nedostatak kvalifikovane radne snage 8,3 6. Nedostatak informacija o tehnologijama 5,2 7. Razvoj ljudskih resursa 3,3 8. Drugo 5,9 Ukupan broj odgovora 100,0
Pregled rangiranih zakonskih i administrativnih prepreka
Redosled najčešćih zakonskih prepreka Rang 1. Poreska opterećenja 3,66 2. Dozvole za gradnju i renoviranje nekretnine 4,05 3. Podnošenje obaveznih finansijskih i poreskih izveštaja 4,16 4. Rad inspekcijskih organa 4,25 5. Dozvole za rad 4,57 6. Uvoz i tranzit robe 4,86 7. Izvoz robe 5,05 8. Registrovanje poslovanja 5,26
Stimulativni poreski sistem
Podsticaji koji postoje u okviru naplate poreza na dobit za velika preduzeća su predstavljeni u poreskih oslobađanja:
na rok od 10 godina za poreskog obveznika koji izvrši ulaganje veće od 600 mil.din. i zaposli na neodređeno vreme najmanje 100 lica. Poresko oslobađanje teče po ispunjenju uslova od prve godine u kojoj se ostvari oporeziva dobit;
poreski obveznik koji obavlja delatnost na području od posebnog interesa za RS, oslobađa se plaćanja poreza za period od 5 godina ako ispuni uslove:
– ako uloži u osnovna sredstva više od 6 mil. din;
– koristi 80% vrednosti osnovnih sredstava na području od posebnog interesa za RS;
– u periodu ulaganja dodatno zaposli najmanje 5 lica na neodređeno vreme;
– ako najmanje 80% novozaposlenih ima prebivalište i boravište na području od posebnog interesa za RS.
Stope poreza na dobit preduzeća od 10% i PDV od 18% među najnižima su u Evropi, ali se efekti devalviraju drugim poreskim opterećenjima, raznim taksama, procedurama i administriranjem.
Na MSPP se primenjuju isti podsticaji koji postoje u okviru naplate poreza na dobit kao i za velika preduzeća (osim za investiciona ulaganja u iznosu od 600 miliona dinara i zapošljavanje 100 novih radnika).
Pored poreskih olaksica koje postoje i za velika preduzeća, postoje i poreske olakšice koje se odnose na MSPP, kao što su poreski krediti iz člana 48 (za ulaganje u sopstvena sredstva u soptvenoj registrovanoj delatnosti), 48a (za ulaganje u osnovna sredstva za obavljenje određenih proizvodnih delatnosti) i 49 Zakona o porezu na dobit preduzeća, 84/04 (za zapošljavanje novih radnika na neodređeno vreme.
Najveći teret za MSPP predstavlja fiskalno opterećenje zarada. Tokom 2006. godine usvojene su izmene Zakona o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje i Zakona o porezu na dohodak građana, kako bi se doprinelo fiskalnom rasterećenju u poslovanju preduzeća i preduzetnika, a koje se odnosi na zarade zaposlenih. Izvršena je korekcija kojom je prosečno fiskalno opterećenje neto zarada smanjeno sa 73,1% na 62,7%, s tim što je obezbeđeno veće rasterećenje za radnointenzivne grane i nerazvijena područja. Uvedeno je selektivno stimulisanje zapošljavanja i zaštite najosetljivijih starosnih i socijalnih grupa stanovništva. Ove izmene nisu predvidele povoljniji tretman za MSPP, ali će se povoljno odraziti i na njihovo poslovanje. Suština poreskih izmena sastoji se u sledećem:
stopa poreza na zarade smanjena je sa 14% na 12% i utvrđen je neoporezivi deo zarade do iznosa od 5.000 dinara;
oslobođene su od obaveze plaćanja zarada i doprinosa, na teret poslodavaca, firme koje zapošljavaju mlade i to: u trajanju od tri godine za pripravnike mlađe od 30 godina i u trajanju od dve godine za nezaposlene (koji su prijavljeni kod NZS najmanje tri meseca) mlađe od 30 godina;
firme koje zaposle lica starija od od 45 godina (koja su na evidenciji NZS najmanje šest meseci) neće plaćati porez na zaposlene i biće oslobođeni plađanja 80% doprinosa na teret poslodavca. Primenjuje se od 1. septembra 2006. godine;
za zapošljavanje lica starijih od 50 godina firme će se oslobađati obaveze plaćanja poreza na zarade i doprinosa u potpunosti;
uvedena su oslobađanja za invalide;
katastarski prihodi od poljoprivrede i šumarstva neće se oporezivati u 2006. i 2007. godini.
TRGOVINA
Analiza oblasti
Kvantitativni indikatori
U tekućoj deceniji u većim urbanim sredinama zapaža se izvesno približavanje svetskim trendovima: koncentraciji trgovine, pre svega obima prometa, na manji broj velikih učesnika, pojačano povezivanje sa proizvodnjom, jačanje promocije, diverzifikovanje kanala prodaje, skromno uvođenje novijih oblika trgovine (elektronsko) i dr.
Vrlo malo od toga je zabeleženo u tri opštine juga Srbije. Aktivnost prethodnih društvenih trgovinskih preduzeća, uglavnom lokalnih monopola, preuzeo je izuzetno veliki broj malih trgovinskih preduzeća i radnji.
Jug Srbije: Broj trgovinskih preduzeća i radnji
Opština Pravna lica Radnje Ukupno Bujanovac 135 244 379 Preševo 80 214 294 Medveđa 3 60 63 UKUPNO 218 518 736
Prema navedenim podacima, na području tri opštine registrovano je preko 700 trgovinskih aktera. Na veličinu područja od oko 89 hiljada stanovnika, ovo daje visoku „pokrivenost”, odnosno postoji jedno registrovano trgovinsko preduzeće/radnja na oko 120 stanovnika.
Trgovinska delatnost učestvuje sa oko 60% u broju samostalnih preduzetnika (radnji), i uglavnom je koncentrisana na maloprodaju. Statistika u tri opštine zbirno evidentira oko 2.200 zaposlenih u sektoru privatnog preduzetništva, te bi se procena zaposlenosti u trgovinskim radnjama mogla kretati oko 1.200-1.500 zvanično zaposlenih.
U sve tri opštine juga Srbije udeli trgovine su ispod odgovarajućih republičkih proseka, koji iznose 24,7 % za udeo u nacionalnom dohotku i 13,2% u zaposlenosti.
Konkurencija i kretanje cena
Postoji određena konkurencija unutar lokalne trgovine, pre svega u onim oblastima u kojima je predimenzioniranost naglašenija. S obzirom na strukturu trgovine, osnovni oblici konkurentskog nadmetanja su lokacija i kvalitet usluge.
Konkurencija preko cena uglavnom je manje zastupljena. Prodajne cene su nešto niže nego u okruženju. Niska kupovna moć potrošača je jedan od glavnih faktora.
Spoljnotrgovinske performanse
Spoljnotrgovinski bilans juga Srbije je negativan, ali manje nego što je slučaj sa nacionalnim bilansom. Izvoz se uglavnom sastoji od sredstava za potrošnju. Izvoz investicione robe je veoma mali. Regionalnim uvozom dominira uvoz sredstava za reprodukciju. Sredstva za potrošnju uglavnom dolaze iz drugih regiona.
Struktura izvoza i uvoza (u mil. dolara)
IZVOZ Sredstva za reprodukciju Sredstva za investicije Sredstva za potrošnju 2000. 16,5 0,9 55,2 2001. 17,0 1,5 55,0 2002. 20,5 1,3 68,6 UVOZ Sredstva za reprodukciju Sredstva za investicije Sredstva za potrošnju 2000. 82,5 9,3 7,5 2001. 74,9 11,2 12,9 2002. 67,6 14,9 18,1
Južna Srbija ima negativan trgovinski bilans sa većinom zemalja. Bilans je pozitivan samo sa dve bivše jugoslovenske republike. Nekoliko grana industrije je održalo dobre odnose sa ovim državama tokom sankcija i ekonomskog slabljenja. Saldo sa Italijom pokazuje nove karakteristike juga Srbije: proizvodnja potrošačke robe koju dizajnira i distribuira neka strana država. Ovakav „džobing” predstavlja osnovu tehnološkog i tržišnog razvoja kao i potencijalni povratak na tržište jugoistočne Evrope od strane nezavisnih srpskih preduzeća.
Glavni uvozni i izvozni partneri u 2003. godini (u mil. dolara)
Zemlje Ukupno Izvoz Uvoz Bilans Italija 56.9 24.9 32.0 -7.1 Makedonija 27.1 16.2 10.9 5.3 Nemačka 17.2 5.6 11.6 -6.0 BiH 16.5 13.3 3.2 10.1 Grčka 10.5 3.3 7.2 -3.9 Bugarska 6.6 2.5 4.1 -1.6
TURIZAM I OSTALE USLUGE
Kvantitativni indikatori
Turizam, kao klasična tercijarna delatnost, je i u opštinama juga Srbije u prethodnom periodu bio pod dejstvom nepovoljnih faktora razvoja, pre svega ekonomske stagnacije i recesije. Kretanja najreprezentativnijih parametara, broja turista i njihovog prosečnog boravka, je različito po opštinama:
Broj noćenja turista po opštinama na jugu Srbije
[pic]
Zbirno posmatrano, broj noćenja je sada oko nivoa od pre petnaestak godina, na osnovu kompenzacija dva kretanja suprotnih smerova: smanjen je broj turista, ali je povećan prosečan boravak. Prosečan boravak (8,6 dana po turisti) je znatno iznad republičkog proseka (3,6). Ovo je rezultat strukture ove delatnosti na jugu Srbije, sa dominatnim udelom banjskog, tj zdravstveno-rekreativnog turizma, koji pretpostavlja duži boravak. Udeo stranih turista je u opštinama sa razvijenijim turizmom (Medveđa i Bujanovac) praktično marginalan, sa oko 2-3% u totalima. Za poređenje, republički prosek udela stranih turista je posmatrane godine (2004.) iznosio 20% i 13%, za broj turista i noćenje, respektivno.
Posmatrano zbirno za područje, udeli turizma nisu znatnije različiti od republičkih proseka, koji iznose 1,9% za narodni dohodak i 2,6% za zaposlenost.
Razvijenost i ocena kapaciteta
Najznačajniji postojeći turistički kapaciteti su iz oblasti banjskog, tj zdravstveno-rekrativnog turizma. U opštini Medveđa, gde je turizam jedna od okosnica celokupnog ekonomskog razvoja, nosilac turističke aktivnosti je Zavod za specijalizovanu rehabilitaciju iz Sijerinske banje koji raspolaže sa oko 300 ležajeva (Stacionar zavoda 150, hotel „Gejzer”, B kategorije, 100 postelja i kamp „Sijerinska Banja” sa 50 ležajeva). Banja raspolaže sa oko 1500 ležajeva u privatnom sektoru. Nosilac turističkog razvoja u opštini Bujanovac je Holding kompanija DP „Vrelo” koja u svom sastavu ima Zavod „Vrelo” – objekat B kategorije sa 200 ležajeva u Bujanovačkoj Banji i konak manastira Sv.Prohor Pčinjski sa 100 ležajeva. Kompanija zapošljava oko 200 radnika. U Bujanovcu se ugostiteljskom delatnošću bavi i DP Proleće koje u svom sastavu ima Motel kamping Bujanovac sa 80 ležajeva i pogon za proizvodnju ugostiteljske opreme. Zapošljava 52 radnika. U okviru DP Duvanska industrija Bujanovac posluje motel na jezeru sa 25 ležajeva. U opštini Preševo nema preduzeća (pravnih lica) iz oblasti turizma i ugostiteljstva. Registrovani turistički promet u ovoj opštini odnosi se na privatne ugostiteljske radnje.
Turizam nije razvijen srazmerno potencijalima područja koje karakteriše prirodne lepote, biodiverzitet, kulturno istorijski spomenici i već izgrađeni, postojeći kapaciteti. Aktiviranjem ovih potencijala uz pomoć dodatnih finansisjkih sredstava, rešavanje infrastrukturnih problema i upošljavanjem stručnog kadra, kao i osmišljavanje organizovanije ponude, ova grana privrede bi mogla da značajnije doprinese povećanju društvenog proizvoda područja.
Ostale usluge
Za sektor usluga u našim uslovima procenjuje se da je udeo sive ekonomije znatno iznad proseka za ostale delatnosti.
U ukupnom broju aktera ponude na tržištu usluga daleko je najzastupljenija trgovina (60%), potom slede usluge iz delatnosti transporta (11%), turizam i ugostiteljstvo (10%) i usluge održavanja i opravki (3,5%), koje se najvećim delom odnose na motorna vozila. U broju registrovanih aktera za ostale usluge (145, ili 16,5% ukupnog) relativno su značajno zastupljene usluge višeg stručnog nivoa, uglavnom advokatske (24), i tek početno usluge vezane za konsalting i kompjutere (6). Ostale radnje su iz klasičnih oblasti ličnih usluga i zanatstva. Usluge se po pravilu organizuju preko formalnog oblika samostalnih radnji, te uvid o redu veličine sektora ostalih usluga može pružiti naredna tabela.
Broj registrovanih uslužnih radnji
Bujanovac Preševo Medveđa Jug Srbije Registrovane samostalne radnje, ukupno 452 308 120 880 – trgovina 244 220 60 524 – hoteli i restorani 39 28 19 86 – održavanje i opravke 13 14 4 31 – druge radnje 156 46 37 239 – taksi i prevoz roba 68 6 20 94 – ostale usluge 88 40 17 145
Šanse za ostvarenje strateških ciljeva razvoja ostalih usluga najpre se vezuju za:
povećanje tražnje za uslugama na osnovu ukupnog ekonomskog rasta;
eksterne finansijske i ostale podrške aktivnostima samozapošljavanja;
razvoj tranzitnog turizma i izgradnju multifunkcionalnih objekata na glavnim saobraćajnicama i graničnim prelazima;
izdvajanje i podrške za nekoliko strarijih zanata, koji bi se ugradili u prepoznatljivu sliku regionalnih specifičnosti;
relativno mlado stanovništvo, spremno za obuke i prekvalifikacije.
STRANE DIREKTNE INVESTICIJE
Strane direktne investicije (SDI) su neophodan uslov za brži ekonomsko-socijalni razvoj privreda u tranziciji i to ne samo zbog nedostatka domaćeg kapitala, već i zbog unapređenja metoda korporativnog upravljanja, transfera nove tehnologije, povećanja konkurentnosti preko proširenja i standardizacije proizvodnih programa i usluga, jačih trgovinskih veza sa poslovnim partnerima na propulzivnim tržištima i s tim u vezi, povećane izvozne aktivnosti. Osnovna podela SDI uočava sledeće 4 kategorije:
„Grinfild” investicije;
Merdžing/akvizicije;
Vertikalno povezivanje SDI;
Horizontalno povezivanje SDI.
Za naše okruženje značajna je i kategorija „braunfild” investicija koje su karakteristične za zemlje u tranziciji ili post-recesioni period. Po ovom pristupu u saradnji sa lokalnim vlastima ulaže se u napuštene proizvodne pogone koji su najčešće ekološki zagađeni.
Primenom koncepata koji su usvojeni na sastanku Pakta za stabilnost Republika Srbija tokom poslednjih nekoliko godina poboljšava investicionu klimu i kreditni rejting, i zahvaljujući stabilizaciji, pogodnostima za investitore, jeftinoj i obrazovanoj radnoj snazi značajno povećava iznos stranih direktnih investicija. Republika Srbija je 2004. godine od strane Svetske banke proglašena za zemlju sa najboljim procesom reformi.
Posebne pogodnosti za strane investitore su mogućnosti pristupa na strana tržišta:
Srbija je jedini član van Zajednice nezavisnih država koji sa Rusijom ima sporazum o slobodnoj trgovini, što otvara tržište od 150.000.000 ljudi za robu proizvedenu u Srbiji;
Srbija ima status preferencijalne trgovine sa EU i SAD;
Evropski koridori 7 i 10 prolaze kroz Republiku Srbiju, što je posebno interesantno za jug Srbije.
Takođe, osnov za privlačenje stranih direktnih investicija su i pogodnosti koje Republika Srbija nudi u smislu:
brzog otvaranja preduzeća;
veliki broj poreskih olakšica, podsticaja i kredita koji se nude investitorima, a čiji se iznosi kreću i do nekoliko desetina miliona evra za direktne investicije u automobilsku industriju,
najniže stope poreza na dodatu vrednost u Centralnoj i Istočnoj Evropi (0%, 8% i 18%), u odnosu na 19%-25% u ostalim zemljama;
najniže stope poreza dobit u Centralnoj i Istočnoj Evropi (10%) u odnosu na 15%-26% u zemljama okruženja;
najniža stopa poreza na lična primanja, koja se kreće od 14% za zaradu, do 20% za druge lične prihode (porez se kreće od 16%-45% u zemljama okruženja) Od 1 januara 2007. godine stopa poreza na zaradu će iznositi 12%. Sadašnja stopa poreza na prihode od samostalne delatnosti 10%;
sporazuma na osnovu kojih se izbegava dvostruko oporezivanje;
jeftina i stručna radna snaga – u Republici Srbiji godišnje diplomira 15.000 studenata, magistrira 1000, a doktorira 350. Naši univerziteti su priznati u svetu, posebno Univerzitet u Beogradu. Prosečni troškovi za radnu snagu su 334 evra mesečno, što je mnogo niže u odnosu na zemlje sa sličnim kvalifikacijama radne snage.
Strane direktne investicije u Srbiju 2001-2006.
[pic]
Od 2001. godine nastavlja se trend povećanja SDI, a veći deo investicija se odnosi na kupovinu dela domaćih državnih i društvenih preduzeća i banaka u procesu tenderske i aukcijske privatizacije. Uočava se blago eksponencijalni trend sa prekidom posle 2003. godine. Ukoliko se ovaj trend eksatrapolira dobijaju se očekivane vrednosti SDI za budući period.
Kada se posmatra jug Srbije, od 2002. godine samo je 7 preduzeća našlo strateške partnere. Prodajom ovih firmi ostvarena je ukupna cena od 56,6 mil. evra, što iznosi 75,6% ukupnih prihoda od privatizacije u dva okruga juga Srbije, odnosno 74,5% vrednosti ukupno planiranih investicija.
FINANSIJE, BANKARSTVO I INVESTICIONI FONDOVI
Generalni zaključak je da je na jugu Srbije došlo do porasta broja finansijskih institucija. Nekoliko domaćih i međunarodnih banaka su odlučile da otvori filijale u regionu.
Odluke o odobrenju kreditnih aranžmana se uglavnom donose od strane Kreditnih odbora na centralnom nivou. Rad banaka je pod konstantnim kritikama. Najviše žalbi je vezano za preveliku zahtevnost banaka po pitanju obezbeđenja kredita i komplikovanih procedura. Takođe, postoje komentari usmereni na spremnost banaka da investiraju u regionalno preduzetništvo. Međutim, nove banke koje su se pojavile u regionu opslužuju tržište agresivnije, neke obezbeđuju zajmove za izvoz ili mikro kredite, dok ostale nude pun spektar standardnih kredita. Ovo će za nekoliko godina u velikoj meri uticati na dostupnost kredita. UNDP je podržao prerastanje Garancijskog fonda opštine Leskovac u Regionalni garancijski fond.
Što se tiče međunarodne finansijske pomoći razvoju ovih regiona, na teritoriji juga Srbije je najznačajnije delovanje sledećih humanitarnih organizacija:
CHF;
UNDP;
Fond Kraljevine Norveške;
Fond Belgijskog Crvenog Krsta;
Evropska agencija za rekonstrukciju;
INC i UNICEF.
IMOVINSKO-PRAVNI ODNOSI
Nadležne institucije
Institucije nadležne za zaštitu imovinsko-pravnih odnosa su opštinski sudovi navedenih opština, opštinska javna tužilaštva, sekretarijati unutrašnjih poslova i organi lokalne samouprave (direkcije za imovinsko-pravne poslove, služba katastra…) koje u svim opštinama funkcionišu.
Ne sme se zanemariti činjenica da je neophodno postojanje ostalih institucija RS u vidu ispostava, kancelarija i službi koje bi svojim aktivnostima doprinele realizaciji strategije, a bile bi formirane tj. otvorene u zavisnosti od broja i prirode prihvaćenih projekata.
Ljudska i manjinska prava i slobode
Poslednjih nekoliko godina, bezbednosne prilike su poboljšane, smanjene su nesuglasice i netrpeljivosti između srpskog i albanskog stanovništva i realno je očekivati da će odgovarajuća strategija još više pospešiti sistem imovinsko-pravnih odnosa i ljudskih prava.
Izbori za lokalnu samoupravu doveli su do učešća Albanaca u radu lokalne vlasti i prisustvo u institucijama srazmerno nacionalnoj strukturi stanovništva, tako da su uz većinski broj odbornika u Preševu i Bujanovcu i predsednici opština Albanci što teren političkih prava i sloboda čini najrazvijenijim.
Četiri osnovne oblasti društvenog života u kojima se mora obezbediti potpuno poštovanje prava manjina su:
obrazovanje;
kultura;
zastupljenost manjina u pravosuđu i upravi i službena upotreba jezika;
informisanje na maternjem jeziku.
Obrazovanje
Obrazovanje na albanskom jeziku omogućeno je na nivou osnovne i srednje škole. Postoji potreba za novim udžbenicima koji bi bili prilagođeni albanskim đacima, jer se prevođenje udžbenika sa srpskog jezika nije pokazalo kao adekvatno rešenje. Do izdavanja udžbenika na albanskom jeziku, kao prelazno rešenje, postoji predlog da se koriste udžbenici sa Kosova, iz Albanije ili Makedonije.
Što se tiče višeg i visokog obrazovanja, studenti odlaze na univerzitete na Kosovu ili u Makedoniju, a nakon diplomiranja podnose zahtev za priznavanje diploma tih fakulteta.
Albanci, kao i pripadnici drugih nacionalnih manjina u Srbiji, imaju pravo na izražavanje, čuvanje, negovanje, razvijanje i javno ispoljavanje nacionalne i etničke, kulturne i verske posebnosti. Imaju pravo na osnivanje prosvetnih i kulturnih organizacija i udruženja, čije je finansiranje dobrovoljno.
Zastupljenost manjina u pravosuđu i upravi i službena upotreba albanskog jezika
Postoji inicijativa za povećanjem broja Albanaca u administraciji, kao i ogranima državne uprave. Inače, Albanci su jedina značajna manjina u Republici Srbiji koja još nije formirala svoje Nacionalno veće.
Što se tiče organa pravosuđa, za sada ne postoji dovoljan broj sudija i tužilaca Albanaca koji bi odgovarao procentualnoj zastupljenosti Albanaca u ukupnom broju stanovnika ove tri opštine. Kao jedan od razloga navodi se nedostatak kvalifikovanih kadrova.
Sudski i administrativni postupci sprovode se uglavnom na srpskom jeziku, a na albanskom jeziku uz angažovanje sudskog tumača. Međutim, uz napore da se poveća broj sudija Albanaca, kao i sudija koji govore oba jezika, ovaj problem bi trebalo da bude prevaziđen.
Informisanje na maternjem jeziku
Na teritoriji opština Preševo, Bujanovac i Medveđa postoji više televizijskih i radio stanica koje emituju program na albanskom jeziku.
Uočeni problemi
Uočeni problemi u radu sudova kao najznačajnijih institucija za zaštitu imovonsko-pravnih odnosa :
nedovoljan broj sudskog i drugog stručnog osoblja;
nedostatak kadrova sa znanjem albanskog jezika;
nedostatak finansijskih sredstava;
problem smeštajnih i tehničkih uslova za rad;
nezainteresovanost lica albanske nacionalnosti za rad u sudovima.
NOSIOCI ULAGANJA U RAZVOJ JUGA SRBIJE
Državna pomoć
Fond za razvoj Republike Srbije je u periodu 2001-2006. godine u tri opštine juga Srbije – Bujanovac, Medveđa i Preševo odobrio kredite u iznosu od 843,9 miliona dinara, odnosno trećinu ukupno odobrenih kredita juga Srbije (13 opština). Najviše kredita odobravano je za ulaganja u agrokompleks (40,5%), drvnu industriju (22,1%), tekstilnu industriju (10,5%), metalski kompleks (5,5%), hemijsku industriju (5,2%) i građevinarstvo (4,4%).
Odobrena sredstva po opštinama na jugu Srbije u periodu 2000-2006. godine
U periodu od 2000. do 2006. godine, Koordinaciono telo u saradnji sa stranim donatorima učestvovalo je u finansiranju programa u opštinama na jugu Srbije, u ukupnoj vrednosti od 50,2 miliona evra. Strani donatori među kojima su CHF, UNDP, EAR, INC, UNICEF, Kraljevina Norveška i Belgijski Crveni krst, učestvovali su u ovom periodu sa 22,0% (11,0 miliona evra ) od ukupnih sredstava.
Materijalna podrška stranih donatora, osim što se po ukupnom obimu sredstava povećavala, bila je najizrazitija kod ulaganja u opštinu Preševo (44,4%) i Bujanovac (37,2%), dok su Medveđa (5,9%) i ostale opštine sa juga Srbije učestvovale sa 18,4%.
Pregled utrošenih sredstava Koordinacionog tela i stranih donatora (u din.)
2001. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006. UKUPNO Bujanovac 18.162.144 72.934.308 41.144.871 32.094.172 59.074.568 76.415.092 299.825.154 Medveđa – 13.500.000 7.274.930 849.492 18.133.460 7.814.847 47.572.729 SVEGA 26.162.144 144.541.005 147.906.181 91.565.063 170.513.422 123.608.939 706.011.564 UKUPNO 26.162.144 149.041.005 156.120.321 91.565.063 246.301.060 135.972.495 806.876.898
Sredstva Nacionalnog investicionog plana za razvoj opština
U cilju što efektivnijeg korišćenja investicija od privatizacionih prihoda kao i kredita međunarodnih finansijskih institucija (Svetska banka, EBRD, EIB) i predpristupnih fondova Evropske unije, Vlada Srbije je usvojila izradu Nacionalni investicioni plan za period 2006-2011. godine. Do kraja 2006. i 2007. godine biće uloženo oko 1,2 milijarde evra u kapitalne investicije u raznim sektorima. U prvoj polovini 2007. godine pripremiće se plan za period 2007. do 2011. godine. Nacionalni investicioni plan daje prednost onim projektima koji su prepoznatljivi kao prioriteti i na osnovu preporuke Nacionalne strategije za pristupanje EU, kojima će se na duži vremenski rok, obezbediti rast zaposlenosti, održivi i dinamičan privredni razvoj kao i ravnomerni razvoj svih regiona u Srbiji. Značajna sredstva biće investirana u regione kojima redovna budžetska sredstva nisu dovoljna za ubrzani napredak.
Finansiranje razvoja nerazvijenih opština (čiji je korigovani narodni dohodak do 55% nivoa RS) i pravo na korišćenje posebnih sredstava, sadržana su u sledeća tri programa koje sprovode Ministarstvo finansija, Ministarstvo privrede, Fond za razvoj Republike Srbije i organi lokalne samouprave:
Program kreditiranja u cilju podsticanja investicija i povećanja zaposlenosti u nerazvijenim opštinama;
Program kreditne podrške za početnik;
Program kreditiranja nezaposlenih fizičkih lica, lica proglašenih tehnološkim viškom, kao i inovatora kroz odobravanje mikrokredita za zapošljavanje.
Program kreditne podrške za početnike
Ovim programom su posebno prilagođeni uslovi za odobravanje kredita za preduzetnike i pravna lica – početnike iz oblasti raznih zanatskih, proizvodnih i uslužnih delatnosti kao i za inovatore koji su verifikovani kroz takmičenje za izbor najbolje tehnološke inovacije. Krediti su namenski i služe za nabavku osnovnih sredstava, poslovnog prostora i delom za obezbeđenje trajnih obrtnih sredstava. Prednost u korišćenju kredita imaju lica do 35 godina starosti kao i preduzetnici i lica koja obezbeđuju i sopstvena sredstva.
Ukupan iznos raspoloživih sredstava za finansiranje ovih programa za Republiku Srbiju iznosi 595 miliona dinara, od kojih je za kreditiranje preduzetnika namenjeno 150 miliona dinara. Jug Srbije je identifikovan kao jedan od najnerazvijenijih područja pa stoga se može ostvariti značajno učešće u fondu namenjenih sredstava.
14.3.2. Program kreditiranja nezaposlenih fizičkih lica, lica proglašenih tehnološkim viškom, kao i inovatora kroz odobravanje mikrokredita za zapošljavanje
Korišćenje sredstava iz ovog programa imaju preduzeća i preduzetnici, fizička lica registrovana kod Nacionalne službe za zapošljavanje, zaposleni koji su utvrđeni kao višak pod uslovom da sredstva isplaćena na ime otpremnine ulože u sopstveni biznis i inovatori. Mikrokrediti se ne mogu koristiti za programe primarne poljoprivredne proizvodnje, kreditiranje infrastrukture, trgovine i taksi usluga, kao i za programe čija predračunska vrednost ulaganja prelazi 30 hiljada evra.
Uslovi za odobravanje mikrokredita su:
kredit u vrednosti od 8,0 do 30,0 hiljada evra;
kamatna stopa od 1% godišnje uz primenu valutne klauzule;
rok otplate do 3 godine uz period počeka do 1 godinu;
tromesečna otplata kredita.
Instrumenti obezbeđenja mikrokredita su hipoteka na nepokretnosti u privatnom vlasništvu u odnosu 1:1 vrednosti odobrenog mikrokredita ili ugovorno jemstvo pravnog lica za korisnika kredita.
Raspoloživa sredstva za finansiranje ovog programa za Republiku Srbiju iznose 850 miliona dinara.
OSNOVNI OKVIR INSTITUCIONALNIH REšENJA
Ukupan razvoj opština Bujanovac, Medveđa i Preševo biće u čitavom narednom periodu pod snažnim uticajem spoljnih činilaca. Poseban značaj za optimalno kombinovanje faktora razvoja imaće mehanizmi i mere politike regionalnog razvoja, a naročito rešenja kojima je:
utvrđeno da opština ima status prioriteta prvog ranga u okviru politike podsticanja razvoja nedovoljno razvijenih područja;
utvrđeno formiranje Ekonomskog saveta Vlade Republike Srbije za jug Srbije i Kosova i Metohije;
utvrđeno konstituisanje Koordinacionog tela za jug Srbije pri Vladi Republike Srbije, koje bi u kontinuitetu razmatralo probleme razvoja opština Bujanovac, Preševo i Medveđa i predlagalo mere i rešenja za njihovo prevazilaženje;
utvrđeno formiranje republičkg Saveta za regionalni razvoj i regionalne kapitalne investicije;
utvrđeno formiranje Kancelarije za razvoj MSP u Bujanovcu;
utvrđeno donošenje Nacionalne strategije privrednog razvoja Srbije za period 2006-2012 godine;
utvrđen predlog novog Zakona o podsticanju ravnomernog regionalnog razvoja Republike srbije za period 2007-2012. godine;
utvrđeno da se u realizaciju programa opštine, pored Fonda za razvoj Republike Srbije, u istoj meri uključuju i drugi republički budžetski fondovi;
naglašena orijentacija ka kompleksnom razvoju sela, razvoju poljoprivredne proizvodnje i prerade na bazi raspoloživih sirovina, sa agrarnim budžetom kao materijalnim okvirom za razvoj ove oblasti;
utvrđeno prioritetno rešavanje infrastrukturnih problema u nedovoljno razvijenim područjima;
naglašen Prostornim planom Republike Srbije značaj zaštite prirodnih dobara: vlažna staništa kod Preševa, srednjevekovni spomenici kulture, objekti narodnog graditeljstva;
utvrđeno uvođenje značajnih poreskih olakšica na dobit korporacija, koje realizuju investicije u nedovoljno razvijenim područjima, kao i na dohodak građana.
SWOT ANALIZA JUGA SRBIJE
PREDNOSTI NEDOSTACI Dobra geografska pozicija i klimaKoridor 10Ugradnja optičkih kablova ka LeskovcuJeftina radna snagaPlodno zemljište za određene kultureResursi za proizvodnju zdrave hraneJužna Srbija je poznata po nekim poljoprivrednim proizvodima (paprika, višnja, itd.)Visok medicinski kvalitet vodePotencijali za razvoj turizmaZnačajan broj infrastrukturnih projekata sa kompletnom projektnom dokumentacijomNepostojanje preduzeća – lokalnih privrednih lidera Niska produktivnostNeizgrađeni infrastrukturni objekti (loše stanje regionalnog puta Leskovac-Priština, neodržavanje lokalnih puteva, slabo funkcionisanje putničkog železničkog sistema, nedostatak fiksnih PTT priključaka, postojeća oprema za mobilnu konekciju ne pokriva sve oblasti, visoki distributivni gubici zbog niske voltaže, spora gasifikacija, zastarelost lokalnih mreža, neefikasna politika naplate računa od industrije i domaćinstava, nedostatak kapaciteta za preradu otpadnih voda, nedostatak fabrike za reciklažu čvrstog otpada, nedostatak filtera za prečišćavanje, brojni ilegalni otpadi, prekomerna upotreba hemijskih sredstava, nepoštovanje Zakona o planiranju i izgradnji, problem divlje gradnje, neefikasno funkcionisanje Katastra nepokretnosti)Slabosti ljudskog faktora (neadekvatna kvalifikaciona struktura, inertnost radne snage – motivacija i mobilizacija, nefleksibilnost starijih nezaposlenih koje dolaze iz državnih i društvenih preduzeća, nedostatak tradicije dodatnog obučavanja i specijalizacije-mentalitet)Apatija kod nezaposlenih ljudiSlaba podrška agro instituta u pogledu transfera znanja i iskustvaNerazvijen agrarni sektor (usitnjeni posedi, zastarela mehanizacija, pad stočnog fonda, neorganizovan tržišni nastup)Nestajanje postojećih brendova, nedostatak novih brendova Slab menadžment i marketing Nedostatak adekvatne razvojne strategijeNezavršena privatizacija ŠANSE OPASNOSTI Povratak seoskim imanjima velikog broja radnika iz propalih fabrikaBrana Prvonek i sistem za vodosnabdevanje BarjeIzgradnja regionalnih otpada Razvoj turizma i formiranje eko kampova Inter regionalni reciklažni kapacitetiMeđuregionalna saradnjaKorišćenje banjskih potencijalaPovećanje broja tranzitnih turistaBlizina Kosova (potencijalno tržište)Akumuliran privatni kapital (neinvestiran u ekonomske aktivnosti ili van legalnih tokova)Aktivnosti različitih fondova i donatora (međunarodnih organizacija)Dijaspora – tržište i kapital Demografski faktor (demografsko pražnjenje, starenje stanovništva, migracije, nizak natalitet)Manja zainteresovanost mladih ljudi za život u tradicionalnim uslovimaPonašanje po mentalitetu „čekaj i vidi”Nedostatak poverenja između etničkih grupaSiva ekonomijaJaka konkurencija u oblasti agrara iz drugih regiona i inostranstva (Makedonija, Grčka, Bugarska, Turska)Ekološki problemi uzrokovani NATO bombardovanjemLoša bezbednosna situacija, zbog Kosmeta
EX-POST ANALIZA OPŠTINA BUJANOVAC, MEDVEĐA I PRŠEVO
OPŠTINA BUJANOVAC
1. EKONOMIJA
1.1. Osnovni faktori razvoja
1.1.1. Geografski položaj
Karta 2 Položaj opštine Bujanovac
[pic]
Područje opštine Bujanovac najvećim delom pripada brdsko-planinskoj oblasti, 2/3 površine (odnosno 313 km2) je u intervalu iznad 500 m nadmorske visine, dok je 1/3 (148 km2) ravničarskog karaktera. Povoljna geomorfološka konfiguracija terena (50% površine u intervalu 800-1000 m nadmorske visine, neznatna diseciranost reljefa prema planini Rujan, mali deo terena sa velikim nagibom) uticali su na zadovoljavajuću infrastrukturnu povezanost opštine sa ostalim područjima Republike.
1.1.2. Prirodni uslovi
Vegetacioni pokrivač u velikoj meri je prilagođen pedološkim i klimatskim uslovima. Šume su veoma slabog kvaliteta. Umereno-kontinentalna klima je pod velikim uticajem Egejskog mora sa karakterističnim dugim vegetacioniom periodom (9 meseci iznad 50 S).
Poljoprivredno zemljište je najobimniji resurs, obuhvata 58% teritorije opštine i prostire se na 26.740 ha. U strukturi najzastupljenije su oranice i bašte (55,1%), pašnjaci 33,3%, dok voćnjaci zauzimaju 2,2%, vinogradi 1,3% i livade 7%. Obimnost različita strukutra poljoprivrednog zemljišta omogućava raznovrsnu proizvodnju koju, pre svega, treba usmeriti na stočarstvo i ratarstvo.
Od hidroloških karakteristika, pored toka Južne Morave i Pčinje, najveće bogatstvo opštine i izuzetnu razvojnu podlogu predstavljaju termalne (+430 S) i mineralne vode. Prema hemijskom sastavu ove vode pripadaju bikarbonatnom natrijumskom tipu i veoma su kvalitetne kao lekovita banjska voda.
Mineralne sirovine, zbog svoje zastupljenosti i raznovrsnosti predstavljaju veoma značajan prirodni potencijal. Od energetskih sirovina zastupljene su ruda urana (neznatnih rezervi) i ležišta termomineralnih voda, od kojih poseban značaj ima termomineralni izvor Rakovačke banje sa izdašnošću od 10 l/sec i temperaturom oko 43°S. Od metaličnih mineralnih sirovina najveći značaj ima antimon. Nekadašnja eksploatacija ležišta u predelu Trnavca i Breznice ukazuju na moguće rezerve. Na teritoriji opštine registrovano je i istraženo više ležišta nemetaličnih sirovina. Indicirano je više pojava bentonitske gline, a najinteresantnije ležište je Donja Breznica. Rezerve se procenjuju na oko 300.000 tona. Rezerve kaolinske gline procenjuju se na oko 450.000 tona (ležište Muslina Kruška). Kvalitet sirovine zadovoljava zahteve proizvodnje keramičkih i staklarskih proizvoda. Rezerve opekarske gline, koja se koristi u industriji građevinskog materijala, procenjuju se na milion tona (ležište Karadnik). Ležišta feldspata poznata su u okolini sela Trnovca, Lučana, Levosoja, Borovca i Samoljice. Ova sirovina je visokog kvaliteta, koristi se u staklarskoj industriji. Utvrđene rezerve ležišta Borovec iznose oko 156.000 tona. Ležište belog granita u Samoljici (sa procenjenim rezervama od 5 miliona tona) eksploatiše se od 1986. godine, prerađuje i proizvodi feldspat, liskun i kvarcni pesak. Pored toga, ekonomski su značajne i rezerve kvarca (lokalitet Gornji Starac) za proizvodnju ferosilicijuma. Indikovano je, ali neistraženo i ležište granata – poludragog kamena (lokalitet Svinjište).
Pod šumama se nalazi oko 31,8% ukupne površine opštine. U strukturi šuma preovlađuju izdaničke šume (62%). Posečena drvna masa iznosi oko 15.339 m3 prosečno godišnje. Dominiraju lišćari (96%), a u okviru njih bukva (55%) i hrast (39%). Pored veoma slabog kvaliteta šumskog kompleksa, ograničavajući faktor razvoju šumarstva u opštini predstavljaju i mala gustina putne mreže i visoko učešće mekih u ukupnoj mreži puteva.
1.2. Osnovni makroekonomski okvir
1.2.1. Društveni proizvod, narodni dohodak
Osnovni parametri privredne razvijenosti ukazuju da opština Bujanovac od 2000. godine beleži konstantan pad nivoa dohotka po stanovniku – sa 61,4% sveo se na svega 35% proseka Republike. S druge strane, nivo zaposlenosti je u blagom porastu (sa 59,5% na 61,9% proseka Republike), i pored postepenog opadanja i dalje je izuzetno visok nivo nezaposlenosti (sa 150,1% na 131%), dok su parametri životnog standarda svi ispod nacionalnog proseka – broj PTT pretplatnika na 100 stanovnika 29,7%, 81,7% puteva sa savremenim kolovozom, promet u trgovini 42%.
1.2.2. Investicije
Ni opština Bujanovac nije u ovom periodu izbegla sudbinu niske investicione aktivnosti. Naime, opština je u proces tranzicije ušla sa nivoom investicija koji je 2004. godine iznosio 22,7% nivoa investicija po stanovniku, odnosno 16,8% nivoa investicija po zaposlenom u odnosu na 1990. godinu.
Poredeći investicionu aktivnost prema tipu investiranja, 1990. godine proizvodne investicije imale su dominatno učešće (87,9%) u opštini Bujanovac, a u 2004. godini oko 47,1% investicionog fonda lokalna privreda uložila je u nove kapacitete, oko 50% usmerila je u rekonstrukciju, modernizaciju, dogradnju i proširenje kapaciteta, dok je u održavanje postojećih kapaciteta uložila oko 3% sredstava.
Pregled strukture ulaganja po sektorima u opštini Bujanovac ukazuje da je najuposleniji bio sektor prerađivačke industrije (51,2%), građevinarstva (3,8% ukupnih inivesticija), a sektor usluga je inkasirao 45% investicija. Pojedinačno posmatrano, najviše investicija u okviru tercijarnog sektora uloženo je u državnu upravu i socijalno osiguranje (34,4%), finansijsko posredovanje (4,9%), obrazovanje (2,5%), zdravstvenu i socijalnu zaštitu (1,8%).
1.2.3. Zaposlenost, nezaposlenost
Nesproveden proces restrukturiranja opredeljujuće utiče na ovaj socio-ekonomski indikator. Naime, tek svojinskom transformacijom preduzeća značajno će se promeniti slika na tržitu radne snage, koja ni sada nije povoljna. Tako na primer, od 1990. do 2004. godine broj nezaposlenih u opštini Bujanovac se povećao sa 2.591 na 5.449, a stopa nazaposlenosti sa 30,5% na 42,4%, što je za 5,5% iznad nacionalnog proseka.
[pic]
Takođe, nastavljen je negativan trend u strukturi nezaposlenih. U posmatranom periodu nezaposlena lica bez kvalifikacija su povećala svoje učešće (sa 59,3% na 61,5%) u ukupnom broju nezaposelnih, kao i učešće ženske populacija (sa 47,6% na 50,1%).
Stopa iskorišćenosti radno-sposobnog stanovništva iznosi 65% što je blizu proseka Republike (67,5%). S obzirom da se radi o industrijskom centru, visoko je učešće zaposlenih u prerađivačkoj industriji (38%), zatim u građevinarstvu (2,6%), 2,4% u ostalim sektorima privrede, dok čak 32,5% zaposlenih radi u tercijarnom sektoru. Lica koja samostalno obavljaju delatnost čini 25% ukupno zaposlenih.
1.3. Struktura privrede i kvalitativni pokazatelji poslovanja
Privredna aktivnost opštine Bujanovac odvija se u 10 sektora, a najveći uticaj na privredu opštine imaju prerađivačka industrija, trgovina i građevinarstvo koji zapošljavaju 86,6% ukupno zaposlenih u opštini (prema završnim računima 2005. godine). Značaj prerađivačke industrije vidi se i na osnovu doprinosa ovog sektora stvaranju ND opštine.
Učešće sektora u poslovnim rezultatima lokalne ekonomije
[pic]
1.4. Produktivnost i jedinični troškovi poslovanja
Preduzeća opštine Bujanovac dominiraju u Pčinjskom okrugu i ističu se po nivou produktivnosti rada iznad nivoa produktivnosti rada i Pčinjskog okruga i juga Srbije, i ostvaruju 50,7% nivoa produktivnosti privrede Srbije. Međutim, ostvareni nivoi produktivnosti rada su nedovoljni da bi se dostigao zadovoljavajući nivo konkurentnosti proizvoda ili preduzeća. Poređenjem produktivnosti sa ostalim ekonomskim parametrima dolazimo do zaključka da bi se većina problema rešila kada bi se produktivnost u opštini podigla na prosek Srbije.
1.5. Osnovni privredni sektori
1.5.1. Industrija – podsektori i granska analiza
Opština Bujanovac pripada grupi nerazvijenih opština. Zahvaljujući podsticajnim sredstvima Republičkih fondova u periodu do 90-tih u opštini su izgrađeni brojni privredni kapaciteti što je uslovilo relativno dinamičan privredni razvoj. Time su stvoreni osnovni preduslovi za prevazilaženje obeležja nerazvijenosti. Međutim, u poslednjoj deceniji u opštini je sa propadanjem društvenog sektora zamirala privredna aktivnost što je retrogradno delovalo na ukupan razvoj i čime je opština ostala u krugu najnerazvijenijih opština u Srbiji.
U strukturi privrede dominantno mesto zauzima prerađivačka industrija koja konstantno učestvuje u narodnom dohotku privrede opštine sa preko 40% (1995. godine industrija je participirala sa 57%. Prema završnim računima za 2005. godinu ovaj sektor zapošljavao je ukupno 1.699 radnika, ili 73,7% zaposlenih u privredi, odnosno 22,9% ukupno zaposlenih u opštini. Od ukupno 210 preduzeća, 22% preduzeća posluje u ovom sektoru stvarajući 57,4% dobiti, 70,5% gubitka i 85,5% kumuliranog gubitka privrede. Ova preduzeća participiraju sa 86,3% u vrednosti stalne imovine, sa 61,8% u vrednosti ukupnog prihoda i sa 83,4% u kapitalu lokalne ekonomije.
Stepen iskorišćenja kapaciteta u industriji opštine Bujanovac, kao i Pčinjskog okruga, je veoma nizak i smanjen je sa 69% u 1990. godini na svega 30%, što je na nivou republičkog proseka. Tako na primer, korišćenje kapaciteta u tekstilnoj industriji opalo je sa 71% na 13%, a u metaloprerađivačkoj sa 70% na 20%.
Izgrađeni proizvodni kapaciteti nisu limitirajući faktor daljeg razvoja i povećanja proizvodnje, ali će na kvalitet i produktivnost opredeljujući uticaj imati tehnološki nivo instalisanih kapaciteta, struktura i organizaciona usklađenost. Visok je stepen otpisanosti osnovnih sredstava u industriji (preko 60%), a opreme oko 85%. Ovo inicira potrebu za velikim investicijama koje su u periodu posle 2000. godine izostale, posebno ukoliko se preduzeća i privreda opštine strateški opredele na inostrano tržište.
1.5.2. Poljoprivredni i ruralni razvoj
Poljoprivreda ima posebnu ulogu u ekonomiji Bujanovca. Poslednjih godina skoro 30% dohotka opštine Bujanovac ostvari poljoprivreda. Relativna pozicija ovog sektora nije se menjala tokom protekle decenije, a i dalje je veliki procenat stanovništva zaposlen u poljoprivredi.
Sa tačke gledišta vlasništva nad zemljištem, tranzicija ka modelu baziranom na dominantnom privatnom vlasništvu, još nije završena. Zapravo do sada u ukupnoj organizovanoj proizvodnji društvene farme i kooperativa igraju glavnu ulogu, dok su privatne farme ograničene veličine za samostalne potrebe ili za prodaju viškova proizvoda.
Struktura zasada
[pic]
Razvijenost poljoprivrede Bujanovca. Specifičnost regiona omogućava veliki broj travnih zajednica različitog sastava i produktivnosti. Pašnjaci i livade zajedno čine 42 % zemljišta dok najmanju površinu imaju vinogradi, samo 1%. Od krmnih kultura dominira lucerka koja sa površine od 900 hektara ostvaruje proizvodnju od 3.600 tona sa prosečnim prinosom od 4 tona po hektaru.
Proizvodnja kukuruza u 2005. godini beleži značajan pad na 11.25 tona u odnosu na prethodnu godinu. Prinosi dosta variraju što u najvećoj meri zavisi od klimatskih uslova i primene agrotehničkih mera. Poboljšanje zemljišta kvalitetnim đubrivom uz uvođenje hibridnih sorti, daje dobru osnovu za povećanje proizvodnje.
Od proizvođača prehrambene industrije zapaženu ulogu imaju preduzeća
„HEBA” – proizvodnja pića
„AGRO-ADRIJA” – proizvodnja mesa
„JUGOKOP” – proizvodnja mesa
„RAZVITAK” – proizvodnja mleka
„NATURAL FOOD” – proizvodnja pečuraka
„KONDIVA” – proizvodnja konditorskih proizvoda
U bujanovačkoj opštini postoje dobri klimatski uslovi za razvoj povrtarstva. Kvalitet zemljišta je vrlo različit i zavisi od rejona. Postoji dobar broj kanala za navodnjavanje, sortiment je prilagođen domaćim uslovima, ali je seme lošijeg kvaliteta. Proizvodnja je uglavnom vezana za male proizvođače koji imaju velikih poteškoća u plasmanu robe. Plastenička proizvodnja je slabo razvijena i ukupna površina pod plastenicima je 7.98 hektara. Proizvodnja krompira je u 2005. godini iznosila 14.000 tona sa prosečnim prinosom od 20 tona po hektaru što je skoro tri puta više u odnosu na 2004. godinu.
Prinosi pasulja i krompira na teritoriji Bujanovca (u tonama)
[pic]
Stručnost proizvođača povrća je na niskom nivou, a starosna struktura je nepovoljna. Zastarela mehanizacija, slabo udruživanje i nedovoljna edukacija imaju za posledicu lošu tehnologiju proizvodnje povrtnog bilja. Čuvanje povrća, pakovanje i klasiranje predstavlja veliki problem usled neodgovarajućih kapaciteta, pa dolazi do znatnih gubitaka.
Prisutni su mnogobrojni termomineralni izvori koji pružaju idealne uslove za proizvodnju u plastenicima i staklenicima. Stoga su potrebna značajna ulaganja u veće objekte kroz dugoročne mere kreditiranja. Sredstva bi bila vraćena kroz mali vremenski period ponudom bio-proizvoda visokog kvaliteta (npr. raznog povrća i jagodičastog voća), koji dostižu i do 50% veću cenu na tržištu.
Stanje skladišnih kapaciteta je jako loše, a sa postojanjem slabe putne mreže i dotrajalim transportnim sredstvima problem postaje veći. Iako je strateški značaj ove grane veoma veliki, trenutno najveću pretnju stabilnosti i konkurentnosti predstavlja nekontrolisan uvoz.
Veoma povoljni klimatski uslovi pogoduju razvoju voća, a kvalitet zemljišta je prilično dobar. Proizvodni program se uglavnom odnosi na zastarele sorte koji imaju slab potencijal za kvalitetan razvoj ove grane poljoprivrede. Najveći značaj u proizvodnji imaju jabuke i šljive. Proizvodnja jabuka u 2005. godini sa površine od 55 hektara iznosila je 550 tona. To je značajan pad za 50% u odnosu na period iz 2004. godine. Evidentna je slaba vertikalna i horizontalna povezanost, a proizvođači su slabo informisani. Sortiment je neprilagođen tržištu, a zastupljenost sorte jabuka ajdared koja nema perspektivu u izvozu je čak 70%. Proizvodnja se može popraviti adekvatnom upotrebom agrotehničkih mera i uvođenjem hibridnih sorti ispitanih u našim uslovima, kao što su NS 25-183 i NS 25-140. Područje opštine Bujanovac poseduje dobre uslove za uzgajanje voćnih sadnica. Sa površine od 10 hektara moguće je ponuditi preko 120.000 mladih sadnica voća, a time bi se stvorili uslovi i za nova radna mesta.
Proizvodnja voća na teritoriji Bujanovca
[pic]
Proizvodnja šljiva u 2005. godini iznosila je 1940 tona. Prinosi značajno variraju u zavisnosti od klimatskih faktora i sortimenta. Proizvodnja je nestabilna čestom pojavom virusa šarke. Ipak, ovo područje ima perspektivu za proizvodnju šljive i njenih prerađevina. Najveći deo sveže šljive preradi se u rakiju, a mogući plasman rakije šljivovice na tržišta drugih zemalja uslovljen je kvalitetom i standardima koji moraju biti ispunjeni.
Proizvodnja šljiva u Bujanovcu 1991-2004. god.
[pic]
Od drugih voćarskih kultura značajniju ulogu imaju višnje, koje se gaje na području od 31 hektara i lubenice i dinje na 25 hektara površine. Njihova proizvodnja je u 2005. godini iznosila 310 tona za višnje i 1.250 tona za lubenice i dinje. Maline se gaje na samo 0.7 hektara površine sa proizvodnjom od 5.6 tona i nemaju veliki značaj. Površina pod vinogradom iznosi 368 hektara sa proizvodnjom grožđa od 1840 tona i prosečnim prinosom od 5 tona po hektaru. Površine pod vinovom lozom su se smanjile u zadnjih par godina, a samim tim i proizvodnja vina.
Uprkos čestoj pojavi letnjih suša i ranih mrazeva klimatski uslovi su gotovo idealni za razvoj stočarstva. Postoji posredno loš uticaj temperaturnih razlika na proizvodnju stočne hrane kao i na razvoj pašnjačke i livadske vegetacije.
Indikatori razvijenosti stočarstva, 2005. godina
Opštine Broj goveda na 100 ha obradive površine Broj svinja na 100 ha oranične površine Broj ovaca na 100 ha poljoprivredne površine Republika Srbija 1.176.906 3.587.172 1.447.675 Jug Srbije 93.205 95.172 53.071 Bujanovac 9.071 2.893 4.133
Većina domaćinstava ovog regiona bavi se stočarskom proizvodnjom.Stočarstvo stvara 40% društvenog proizvoda što je dosta manje u odnosu na zemnje u regionu. Područje opštine Bujanovac najvećim delom pripada brdsko-planinskoj oblasti, a povoljna geomorfološka konfiguracija terena (50% površine u intervalu 800-1000 m nadmorske visine) daje optimalne uslove za razvoj ove grane poljoprivrede.
Proizvodnja mleka na farmama organizuje se gajenjem specijalizovanih mlečnih rasa goveda i to najzastupljenija na ovim prostorima holštajn-frizijska. Lokalno stanovništvo se ipak opredeljuje za goveda dvojnog pravca proizvodnje, simentalska i domaće šareno goveče koja obezbeđuju dobar kvalitet mesa uz vrlo dobru proizvodnju mleka. Poboljšanjem uslova držanja životinja uz poštovanje viših prinicipa higijeneje doprineće većem kvalitetu mesa i mleka.
Priozvodnja svinja direktno zavisi od oscilacije cena na tržištu zrnastih i koncetrovanih hraniva.Optimalni uslovi uz adekvatnu negu i zdravstvenu zaštitu omogućavaju visoke rezultate. Ako bi se proizvodnjom postiglo 10 odgojenih prasadi po krmači u jednom leglu, dobilo bi se 20 tovljenika godišnje, a to je čak 2000 kg mesa. U tom cilju neophodno je unapređenje proizvodnje osvežavanjem krvi zapata ubacivanjem novih gena priplodnih grla.
Živinsko meso učestvuje bribližno sa 14% u ukupnoj proizvodnji i potrošnji mesa što je u odnosu na druge zemlje jako skromno.Na živinarskim farmama došlo je do zaostatka u tehničko-tehnološkom smislu, nedostaje planiranje proizvodnje, evidentna je slaba organizovanost. Proizvodnja se odvija uglavnom kod velikog broja malih proizvođača koji su neorganizovani i nekonkurentni.
Stočni fond u Bujanovcu
[pic]
Šume predstavljaju bitan faktor u razvoju države i pružaju višestruke koristi i čine stub održivog razvoja svakog društva. Skromne ekonomske mogućnosti vlasnika šuma primoravaju ih da iz svoje šume uzimaju znatno iznad njenih mogućnosti. Trenutno stanje šuma na području opštine Bujanovac karakteriše nedovoljan proizvodni fond, nepovoljna starosna struktura, nezadovoljavajuća obraslost i šumovitost, veliko učešće zakorovljenih površina kao i nezadovoljavajuće zdrastveno stanje. Prema podacima iz 2004. godine broj pošumljenih četinara u opštini Bujanovac bio je 6,4 hektara.
Obrasla šumska površina
[pic]
Kad je u pitanju drvna industrija tehnologija je u znatnoj meri osterela, a proizvodi nekonkurentni. Dodatni problem uzrokuje nedovoljan broj stručnih ljudi pa je potrebno uspostaviti savremen sistem obrazovanja i edukacije. Trebalo bi poboljšati i naučnoistraživački rad kao i međunarodnu saradnju radi uključivanje u aktivnosti vezane za šume.
1.6. Turizam
Osnovna obeležja turističkog prometa opštine Bujanovac su:
pad posete stranih turista i pozitivna kretanja posete domaćih turista;
turistički tokovi zavise od posete domaćih turista;
iznad prosečno zadržavanje turista;
neinvesticioni trend;
nezadovoljena kadrovska struktura;
nedovoljno korišćenje kapaciteta;
uzak segment korisnika;
cenovna konkurentnost.
Dinamika turističkog prometa opštine Bujanovac
Vremenska serija indikatora broja turista i njihovo prosečno zadržavanje ukazuje na izuzetno fluktuirajući turistički promet tokom 90-tih godina, ali se taj trend nastavio i posle 2000. godine, tako da je u 2004. godini turistički promet u opštini bio za 70% manji nego u 1990. godini.
Nosilac turističkog razvoja je Holding kompanija DP „Vrelo”, koja u svom sastavu ima Zavod „Vrelo” – objekat „B” kategorije sa 200 ležajeva u Bujanovačkoj banji, Konak manastira „Sv. Prohor Pčinjski” sa 100 ležajeva. Kompanija „Vrelo” zapošljava oko 200 radnika.
Ugostiteljskom delatnošću bavi se i DP „Proleće” koje u svom sastavu ima Motel kamping Bujanovac sa 80 ležajeva i pogon za proizvodnju ugostiteljske opreme. Zapošljava 52 radnika. U okviru DP „Duvanska industrija Bujanovac” posluje motel na jezeru sa 25 ležajeva. Pored ovih objekata na teritoriji opštine registrovani su brojni privatni ugostiteljski objekti.
Valorizacija raspoloživih turističkoh potencijala zahteva plansku i organizovanu aktivnost vezanu, pre svega, za razvoj Bujanovačke banje – zdravstveno-turističkog centra, kompleksa manastira „Sv. Prohor Pčinjski” i višenamenskog centra „Prohorovo”. Širenje postojećih kapaciteta sa dopunskim sadržajem i izgradnja novih kapaciteta, uz razvoj seoskog turizma u cilju upotpunjavanja turističke ponude, ali i bolja organizacija i povećanje obima i kvaliteta ponude, osnov su za značajniji razvoj turizma i ugostiteljstva.
Kadrovska opremljenost je nezadovoljavajuća. Izražen je nedostatak visokostručnih kadrova turističko-ugostiteljske struke, specijalista za marketing, menadžment i slično.
1.7. Razvoj MSP i preduzetništva
U sektoru MSPP u 2005. godini radilo je 209 preduzeća sa ukupno 1.776 zaposlenih što je na nivou broja preduzeća 2000. godine, ali se broj zaposlenih smanjio za blizu 10%. Struktura preduzeća prema veličini i svojini ima sve karakteristike kratanja na nivou Republike, tačnije, dominatno je učešće malih preduzeća u privatnoj svojini.
Ovaj sektor učestvuje sa 70% u ukupnom broju zaposlenih u privredi opštine, sa 75% u vrednosti stalne imovine, 74,4% kapitala, u ukupnom prihodu sa 77,4%, u dobiti sa 74,8% i celokupni gubitak i kumulirani gubitak privrede ostvaruje ovaj sektor. Prosečan broj zaposlenih po preduzeću je 8 radnika. U svim sektorima lokalne privrede najzastupljenija su mala, privatna preduzeća, osim u sektoru poljoprivrede gde je zastupljeniji zadružni oblik svojine. Stvaranjem uslova i daljim ulaganjem, pre svega u proizvodne delatnosti, mala privreda može imati značaniji uticaj na ukupan razvoj.
Razvoj MSP i preduzetništva u proteklom periodu zahtevao je izgradnju institucionalne osnove i uklanjanje administrativnih barijera u cilju uspešnog poslovanja malih i srednjih preduzeća i stvaranja konkurentne tržišne privrede.
U periodu 2000-2004. godine, broj registrovanih i aktivnih MSP i radnji u Republici Srbiji beleži dinamiku rasta. U opštini Bujanovac ovaj sektor u dužem vremenskom periodu ne beleži značajniji rast, iako institutcionalnih preduslova za to postoji (otvorena je kancelarija Republičke agencije za razvoj MSPP).
Struktura preduzeća po veličini i vlasničkoj strukturi
[pic]
1.8. Privatizacija i restrukturiranje
U periodu od januara 2002. godine do septembra 2006. godine na području opštine Bujanovac privatizovano je samo jedno preduzeće, a u postupku privatizacije je 6 preduzeća, što govori o izuzetno sporom procesu privatizacije. Akcijskom privatizacijom prodato je preduzeće INTEGRAL- Bujanovac (građevinska delatnost). Prihod od privatizacije iznosi 491.000 evra, a vrednost ugovorenih investicija iznosi 406.000 evra. Nekonkurentnost proizvoda i usluga, nerešena svojinska pitanja, neprecizni podaci o imovini i obavezama, zastarelost opreme, višak zaposlenih i niz drugih problema, onemogućavaju brži tok privatizacije u ovoj opštini.
1.9. Državna pomoć (Fond za razvoj RS)
Fond za razvoj Republike Srbije je aktivan i na nivou ovog regiona, tako da je u periodu 2002-2006. godina ukupan iznos odobrenih kredita iznosio 515 mil. dinara. Struktura ukazuje da se najviše kredita odobravalo za ulaganje u agroindustriju (49,5%) i drvnu industriju (35,2%), a ostali sektori participirali su znatno manje – 3,7% kredita odobreno je preduzećima iz hemijske industrije, u metaloprerađivačku 4,6%, tekstilnu industriju 3,7, turizam 1,2%, industriju građevinskih materijala 1,8%. Iz ovih podataka vidi se da postoji mogućnost ostvarivanja sinergetskih koristi od ulaganja u miks drvne industrije i industrije građevinskih materijala.
2. INFRASTRUKTURA
Aktuelno stanje u oblasti infrastrukture manifestuje se kao krupno razvojno ograničenje i jedan je od osnovnih uzroka višegodišnjeg demografskog pražnjenja i zaostajanja ovog prostora.
2.1. Energetika
Pokrivenost opštine objektima krupne energetske infrastrukture visokog i srednjeg naponskog nivoa je zadovoljavajuće. Osnovni problem kod pouzdanosti napajanja potrošača je slaba propusna moć 10 kv i 0,4 kv mreže i trafo stanica, naročito na seoskom području. Osnovni uzrok pada napona i prekida dovoda električne energije je zastarelost mreže, starost i dotrajalost drvenih stubova, slab presek i velika dužina provodnika.
Snabdevanje toplotnom energijom uslovljen je organizacijom i mrežom naselja u opštini. Toplifikacijom je obuhvćeno postojeće gradsko jezgro grada Bujanovca sa industrijskim objektima i deo Bujanovačke Banje.
2.2. Saobraćaj
2.2.1. Drumski saobraćaj
Postojeća putna mreža opštine omogućava njenu dobru saobraćajnu povezanost sa okruženjem. Međutim, tehničko-eksploatacione karakteristike ne odgovaraju kategoriji i saobraćajnom opterećenju ovih puteva. Gustina putne mreže najveća je u zoni grada Bujanovca, nešto je slabija uzonama Klenike i Biljača, a najmanja u zoni Veliki Trnovac.
Putna mreža opštine Bujanovac sastoji se od 365 km kategorisanih puteva. U pogledu privrednog značaja ima 32 km (8,8%) magistralnih, 67 km (18,4%) regionalnih i 266 km (72,9%) lokalnih puteva. Stanje putne mreže je nezadovoljavajuće jer je samo 51,8% puteva sa savremenim kolovozom, odnosno 189 km, od čega su: 32 km magistralni, 42 km regionalni i 115 km lokalni putni pravci.
Preko teritorije opštine prolaze dva magistralna: M-1 autoput Beograd – Skoplje i M-25-3 Bujanovac – Gnjilane i četiri regionalna putna pravca: R-214 Beograd – Skoplje (paralelan sa M-1); R-125 Davidovac – Trgovište; R-125-a Sveta Petka – Prohor Pčinjski – makedonska granica i R-125-b Bujanovac – Zarbince. Stanje magistralnih i regionalnih puteva je veoma loše, posebno M-25.3 (udarne rupe, bez ivičnjaka), R-214 (6 km je makadam) i R-214-b Bujanovac – Zarbince (od 27 km samo je 5 km asfaltirano, a 22 km je zemljani zastor).
Prosečan godišnji dnevni saobraćaj (PGDS) na magistralnom putu M-1 u 2004. godini, na deonici Ristovac-Bujanovac (6 km) iznosio je 5.673 vozila, na deonici Bujanovac-za Preševo (20,4 km) 5.840 vozila i za Preševo-granica BJR Makedonije (6,1 km) 6.246 vozila. PGDS na magistralnom putu M-25-3, na deonici Končulj-Bujanovac za Kosovo (14,7 km) je 2.026 vozila.
Na teritoriji opštine Bujanovac na regionalnom putu R-125-a, u neposrednoj blizini manastira Prohor Pčinjski nalazi se granični prelaz Srbije sa BJR Makedonijom. Ovaj granični prelaz potpuno je neizgrađen, komunalno neopremljen i bez osnovnih pratećih sadržaja. U montažnom objektu smešteni su carinska služba i policija. Preko ovog prelaza uglavnom se obavlja putnički saobraćaj, a vrlo retko teretni saobraćaj.
2.2.2. Železnički saobraćaj
Opština ima povoljan položaj u okviru železničke mreže Srbije, jer teritorijom Bujanovca prolazi panevropski Koridor 10, na pravcu Beograd-Niš-Skoplje. Preko železničke stanice u Božinjevcu obavlja se promet robe i putnika. Iako železnica ima veliki razvojni potencijal, ona nije dovoljno iskorišćena. Daljim razvojem i modernizacijom železnice doći će do povećanja kvaliteta i pouzdanosti usluga na viši nivo, što će dovesti do potražnje za železničkim uslugama i postepene preraspodele robnih i putničkih tokova na ovaj vid saobraćaja.
2.3. Telekomunikacije
Stepen izgrađenosti i stanje PTT kapaciteta na teritoriji opštine Bujanovac nije zadovoljavajuće. Situriranost objektima PTT saobraćaja svrstava opštinu Bujanovac među najnerazvijenijie u Republici iz ove oblasti. U opštini ima 9,9 telefonskih pretplatnika na 100 stanovnika čini svega 29,7% proseka Republike (33,3 telefonskih pretplatnika na 100 stanovnika). U opštini ima pet pošta, što je 8.901 stanovnika na jednu poštu. U Republici Srbiji jedna pošta prosečno opslužuje 4.805,6 stanovnika. Ovaj broj stanovnika po jednoj pošti generiše značajne probleme kroz usporavanje poslovnih procesa, a moguće je i povezivati nepostojanje infrastrukture sa problemima naplate računa.
2.4. Vodoprivredna i komunalna infrastruktura
Preko teritorije opštine Bujanovac protiče Južna Morava sa najznačajnijim pritokama Binačka Morava, Moravica, Ljiljanska reka, Krševička reka, Trnovačka reka i deo vodotoka Pčinje iz sliva Vardara. Postojeći vodni potencijal nije u dovoljnoj meri iskorišćen o čemu govori nizak stepen izgrađenosti vodoprivrednih objekata u oblasti vodosnabdevanja privrede i stanovništva i navodnjavanja poljoprivrednih površina. Voda iz vodotoka koristi se za navodnjavanje samo priobalnog dela jer na teritoriji opštine nema izgrađenog melioracionog sistema.
Od ostalih vodoprivrednih objekata izgrađene su dve mini akumulacije: “Kisela voda” (za rekreaciju i turizam) i “Prohor Pčinjski” (za rekreaciju, turizam i proizvodnju električne energije – 1 MV).
Rešenje problema vodosnabdevanja opštine je u okviru regionalnog podsistema gornjeg toka Južne Morave (akumulacija “Prvonek” na Banjskoj reci). Pored toga, od posebne važnosti je i izgradnja Končuljske brane na Binačkoj Moravi. Izgradnjom ove brane, pored rešenja problema vodosnabdevanja od Kosovskog pomoravlja do Vladičinog Hana, rešio bi se i sistem navodnjavanja plodnog zemljišta u slivu Južne Morave.
Postojeća kanalizaciona mreža pokriva samo grad Bujanovac i Bujanovačku Banju. Na teritoriji opštine postoji jedna privremena i dve divlje lokacije za deponovanje otpada koje ugrožavaju grad Bujanovac i Bujanovačku Banju.
2.5. Urbanizam i prostorno planiranje
Urbanistički i prostorni planovi su ključni dokument strateškog planiranja u cilju usmeravanja i upravljanja urbanističkim rastom i promenom demografske, privredne, stambene strukture opštine. Neažurirani i nerazvijeni urbanistički i prostorni planovi su glavna prepreka sistemskom razvoju regije.
U opštini radi Odeljenje za urbanizam, imovinsko-pravne, komunalno-stambene, građevinske poslove i zaštitu životne sredine. Ukupno je zaposleno 10 radnika, a uslovi rada nezadovoljavaju standarde rada ovako važnog opštinskog odeljenja, što se ogleda pre svega u nepostojanju osnovnih informatičkih sredstava. Od 2000. godine ovo odeljenje izdalo je nekoliko akata o urbanističkim uslovima za izgradnju privrednih objekata.
Planovi koji se primenjuju na prostoru opštine Bujanovac su: Generalni plan Bujanovca (2005. godina), Regulacioni plan sistema za prečišćavanje i evakuaciju otpadnih voda u Bujanovcu (2003. godina), Regulacioni plan naselja „Gnjilanski put”, Regulacioni plan blokova 5,6,7, 12 i 12, kao i detaljni urbanistički planovi donešeni pre 20-25 godina. Neophodno je pripremiti neophodne nedostajuće planove i po mogućnosti prebacite postojeće u elektronski oblik.
2.6. Zaštita životne sredine
Sa stanovišta uticaja na zdravlje ljudi, postojeća infrastruktura (vodovod, kanalizacija, upravljanje čvrstim otpadom) je u veoma lošem stanju. Zbog niskih cena, malih opštinskih budžeta i nedovoljnog nivoa naplate računa, nije bilo dovoljno sredstava za investicije usmerene na poboljšanje i održavanje ovih sistema.
Nedostatak kontrolisanih i ekoloških deponija, takođe predstavlja veliki problem. Ovo uzrokuje nelegalno odlaganje čvrstog otpada skoro svuda, a posebno pored puteva. Sa ovakvim stanjem ove infrastrukture, ceo prostor južne Srbije, a time i opštine Bujanovac, sigurno ne može aktivirati svoje potencijale za razvoj eko-turizma i proizvodnje zdrave hrane.
Zaštita i unapređivanje životne sredine predstavljaće jedan od opredeljujućih kriterijuma za odluke o lokaciji, tehnološkim rešenjima i režimu rada, odnosno korišćenja privrednih, infrastrukturnih i drugih objekata. Osnovni cilj je da se u opštini Bujanovac, sačuva zdrava životna sredina, odnosno, spreče svi oblici ugrožavanja i zagađivanja voda, tla, vazduha, flore i faune, pre svega duž reke Pčinje na području lovišta-rezervata na planinama Rujan i Kozjak i obezbede uslovi za proizvodnju zdrave hrane i korišćenje drugih prirodnih vrednosti kojima opština raspolaže.
3. LJUDSKI RESURSI
3.1. Zapošljavanje
Najvažniji strateški cilj opštine Bujanovac je stvaranje takve privredne strukture koja će omogućiti ubrzan proces zapošljavanja. Dinamika razvoja MSP sektora i s tim u vezi završetak procesa privatizacije, u velikoj meri će zavisiti od mogućnosti prilagođavanja tržišnim uslovima privređivanja, razvoja preduzetničke inicijative i inventivnosti kao i od nivoa podsticajne politike koju opština treba da pruži kroz obezbeđenje lokacije za izgradnju objekata, obezbeđivanje osnovnih infrastrukturnih preduslova, olakšice kod plaćanja taksi i dažbina i sl.
Nacionalna služba za zapošljavanje na jugu Srbije nije dovoljno povezana ni sa privrednim, ni sa obrazovnim sistemom. NSZ bi trebala da ima ključnu ulogu i njene filijale bi trebale da postanu centri koji povezuju ponudu i tražnju na odgovarajući način. Na strani tražnje, ovi centri bi trebali prepoznati realne potrebe za ljudskim resursima, što je osnovna pretpostavka za osnivanje efektivnog i efikasnog tržišta radne snage. S druge strane, na osnovu stvarnih potreba za ljudskim resursima, NSZ bi trebala da inicira veći broj projekata u cilju razvoja ljudskih resursa, a u skladu sa zahtevima tražnje.
Postoji potreba za pretvaranjem sive ekonomije u legalne tokove. Proširenje poreske osnovice, uvođenje PDV i smanjenje nelojalne konkurencije su jedni od najvažnijih razloga za pokretanje tog procesa. Na taj način će proces pretvaranja sive ekonomije u legalne tokove povećati broj aktivnih preduzeća na tržištu radne snage i samim tim povećati ponudu poslova.
3.2. Obrazovanje
Opština Bujanovac je relativno dobro pokrivena objektima društvenih delatnosti. Problemi koji otežavaju i umanjuju normalan rad zaposlenih u ovim ustanovama su, pre svega, problemi smeštajnih kapaciteta, opremljenosti objekata savremenim sredstvima (modernizacija nastave) i aparatima (primena nove tehnike i tehnologije u radu zdravstvenih, kulturnih i obrazovnih ustanova) i generalno, prisutni problemi održavanja ustanova suprastrukture (adaptacije, rekonstrukcije i sanacije).
U opštini Bujanovac postoji i radi 11 osnovnih škola, sa još 4 osmogodišnjih i 35 četvororazrednih škola, 2 srednje škole. Najveći investicioni poduhvat u ovoj oblasti je izgradnja Srednje škole „Seziu Suroi” u Bujanovcu koju treba da pohađa 1000 đaka koji nastavu obavljaju u barakama. Ovo bi bio školski centar sa kabinetima, laboratorijama, fiskulturnom salom i savremenim učionicama.
3.3. Zdravstvo
Zdravstvena zaštita u opštini Bujanovac obavlja se u Domu zdravlja koji je u sklopu Zdravstvenog centra iz Vranja. Dom zdravlja ima 4 zdravstvene stanice u naseljima Klenike, Veliki Trnovac, Biljača i Muhovac, kao i 4 ambulante u mestima Žbevce, Spančevac, Nesalce i Zarbince. Na teritoriji opštine postoji i radi jedna državna i 5 privatnih apoteka. U oblasti zdravstva je u 2004. godini radilo 48 lekara.
Brojnost i struktura medicinskog osoblja još uvek ne zadovoljava potrebe stanovništva, s obzirom da na jednog medicinskog radnika dolazi 927 stanovnika, dok je republički prosek 369. Veliki problem predstavlja, zbog već pomenutog odliva kadrova, nedostatak kadrovskih stanova.
3.4. Socijalna zaštita
Socijalna karta opštine Bujanovac ima nekoliko ključnih odrednica:
veće učešće mlađe u ukupnoj populaciji;
intenzivan proces emigracije;
dominatno učešće radno-sposobnog stanovništva;
nepovoljna obrazovna struktura stanovništva;
trend porasta maloletnih i punoletnih korisnika socijalne zaštite;
porast siromaštva.
Institucija koja se bavi problemima socijalne zaštite u Bujanovcu je Centar za socijalni rad. U skorije vreme primećena je tendencija da se kao korisnici javljaju i lica iz seoskih sredina koja imaju status staračkih domaćinstava. Socijalnom zaštitom u 2004. godini bilo je obuhvaćeno ukupno 2.301 lice, čiji se broj od 2000. godine stalno povećava (dva puta veći broj korisnika). Strukturu korisnika usluga socijalne zaštite čine 63,4% punoletna i 36,6% su maloletna lica. Inače, na teritoriji opštine Bujanovac ne postoji nijedan objekat socijalne zaštite, niti dom za smeštaj starih lica i penzionera. U oštinskom centru postoji Klub penzionera, ali ne postoji niti je u planu izgradnja Doma penzionera.
3.5. Kultura
Glavni nosilac kulturnih aktivnosti u opštini Bujanovac je Dom kulture, sagrađen 1982. godine, koji u svom sastavu ima salu (462 sedišta) za prikazivanje priredbi, koncerata i predstava. Raznovrsnost aktivnosti organizovanih pri Domu kulture je takav da zadovoljava potrebe mladih ove opštine, ali nedostatak finansijskih sredstava za uređenje prostorija i nabavku opreme otežava njihov rad. Najveći problem na objektu Doma kulture je redovno održavanje i modernizacija rada ustanove.
U Klenikama postoji Dom kulture sa bioskopskom salom, kao i istureno odeljenje Centralne biblioteke. U okviru ove institucije postoji i Gradska biblioteka sa čitaonicom sa oko 32.000 knjiga. Knjižni fond se dugo nije obnavljao. U naselju postoji najstarija kuća koja pripada manastiru „Prohor Pčinjski” i zbog istorijske vrednosti neophodno je objekat staviti pod zaštitu države.
4. SWOT ANALIZA OPŠTINE BUJANOVAC
PREDNOSTI SLABOSTI Međunarodni koridor3 granična prelazaObnovljivi izvori energije (termomineralni)Privredni kapacitetiVisok procenat zaposlenih u industrijiNizak indeks starenja20% stanovnika na radu u inostranstvuRazvijen banjski turizam Sintetički indikator razvijenosti – 52,8% nivoa Republike Nizak stepen zaposlenosti ukupnog i radno-sposobnog stanovništvaVisoka stopa nezaposlenosti, posebno ženskog dela populacijeSpora privatizacija Nedovoljno izgrađena privredna i socijalna infrastrukturaSlaba ekonomska snaga stanovnikaMonolitna privredna strukturaSpor proces privatizacijeNeadekvatno korporativno upravljanjeNizak preduzetnički kapacitet ŠANSE OPASNOSTI Zemljište pogodno za razvoj poljoprivredeAmbijentalne karakteristike za razvoj turizmaZavršetak procesa privatizacijeVeliki broj projekata u oblasti razvoja lokalnih institucija i infrastrukturePoslovni inkubatoriStvaranje infrastrukture za obuku preduzetnika i poljoprivrednikaEfikasnost rada lokalne samouprave Politička nestabilnostZanemarivanje koncepta održivog razvojaDivergentna demografska kretanjaEkološka ugroženost – nastavak degradacije zemlje, vode, vazduhaNedovoljna investiciona aktivnostNeadekvatno rešavanje problema lokalne infrastruktureUgrožavanje zdravlja stanovnikaNedostatak stručnih kadrova za realizaciju strategije
OPŠTINA MEDVEĐA
EKONOMIJA
Osnovni faktori razvoja
1.1.1. Geografski položaj
U sklopu planinsko-kotlinske oblasti Južne Srbije, u gornjem toku reke Jablanice prostire se brdsko-planinska, infrastrukturno periferna, retko-naseljena, emigraciona opština Medveđa. Na prostoru od 524 km2 u 44 naselja živi 10.760 stanovnika. Nalazi se između opština Kuršumlije, Bojnika, Lebana, Podujeva, Kosovske Kamenice i gradskog područja Prištine. Područje opštine Medveđa pripada brdsko-planinskoj oblasti (95% površine je u intervalu 400-1000 m nadmorske visine), sa izraženim dubokim, klisurastim, rečnim dolinama. Najniže kote terena su ispod 400 m (316 m) u dolini reke Jablanice, a najviše na planinama Radan i Majdan (1.376 m), dok su najrasprostranjeniji visinski pojasevi u intervalu 600-800 m (44% ukupne površine).
Geografski položaj Medveđe karakteriše veliki stepen izolovanosti u odnosu na glavne infrastrukturne koridire. Jedina značajnija saobraćajna komunikacija predstavlja putni pravac Leskovac-Priština koji povezuje Južnu Srbiju, preko Prištine, sa Jadranom. Pored dominirajućih nižih i srednjih planinskih predela (Goljak, Radan, Majdan), prostor opštine karakteriše gusta mreža rečnih dolina (Jablanice, Banjske i Tularske reke).
Karta 3 Položaj opštine Medveđa
Nepovoljna geomorfološka konfiguracija terena – znatne površine na velikim nadmorskim visinama, izražena diseciranost reljefa dominacija terena sa velikim nagibom i intezivni proces erozije zemljišta – uticali su na saobraćajnu nepovezanost opštine sa ostalim područjima Republike.
1.1.2. Prirodni uslovi
Brdsko-planinsko područje opštine Medveđa raspolaže raznovrsnim prirodnim resursima, koji su nedovoljno valorizovani. Pored registrovanog čitavog spektra mineralizacija rudnih pojava i ležišta metaličnih i nemetaličnih mineralnih sirovina, u perspektivnije prirodne resurse ubrajaju se poljoprivredno zemljište, šumski, vodni i raznovrsni turistički potencijali. Njihova potpunija valorizacija u direktnoj je zavisnosti od stvaranja „podsticajnog ambijenta”, odnosno stimulativnih preduslova koji bi postali dovoljno privlačan motiv za proizvodno angažovanje stanovništva.
Mineralne sirovine usled svoje zastupljenosti i raznovrsnosti predstavljaju najperspektivniji prirodni potencijal i oslonac budućeg razvoja. Na području opštine Medveđa poznate su pojave i ležišta energetskih, metaličnih, nemetaličnih sirovina i sirovina za industriju građevinskog materijala.
Od energetskih sirovina utvrđene su samo pojave geotermalne energije u neposrednoj okolini Sijarinske Banje. Postoji nekoliko prirodnih izvora i plitkih bušotina sa isticanjem vode od ukupno 8 l/sec, temperature od 32-710S i termomineralne vode u količini od 30 l/sec, sa temperaturom od 760S.
Metalične mineralne sirovine lokalizovana su na 3 ležišta: Lece sa zlatonosnom rudom olova i cinka, Tulare i Sijarinska Banja sa bakrovom i olovo-cinkovom rudom. Najveći nivo istraženosti ima rudno polje Lece. U ataru opštine Medveđa vrše se regionalna istraživanja epitermalnog zlata u Leckom andezitskom masivu. U rudnom polju Tulare potrebno je izraditi geološko-ekonomsku ocenu za ležište bakra Kiseljak, kao i ocenu bilansne količine rudnih rezervi.
O nemetaličnih mineralnih sirovina i sirovina za industriju građevinskog materijala, poznate su pojave sitnoljuspastog liskuna i ležišta mermernog oniksa i poludragog kamena. Pojave liskunskih škriljaca u okolini Tulara samo su preliminarno ispitane (lokalitet Priparska kosa). Ležište mermernog oniksa nalazi se u Sijarinskoj banji, detaljno je istraženo i nalazi se u fazi eksploatacije.
Pod šumama je 45,1% ukupne teritorije opštine. U državnom vlasništvu je 3/4 šumskog bogatstva sa preovlađujućim učešćem visokih šuma (86,6%). U drvnoj masi dominiraju lišćari sa učešćem od preko 99% (u tome bukva 61,9%, hrast 15,9%). Posečena drvna masa prosečno godišnje iznosi oko 23.000 m3. Mala gustina putne mreže (9,5 m puta na 1 ha šumske površine – daleko ispod donje granice otvorenosti šuma) i visoko učešće mekih puteva (59%) u ukupnoj mreži, predstavljaju ograničavajući faktor dinamičnijeg razvoja šumarstva u opštini.
Poljoprivredno zemljište obuhvata 42,9% teritorije opštine i prostire se na oko 22.500 ha, od čega oranice i bašte obuhvataju 23,7%, voćnjaci 7,7%, livade 40,2% i pašnjaci 28,3% poljoprivrednog zemljišta. Raznovrsnost i obimnost poljoprivrednog zemljišta omogućavaju i raznovrsnu proizvodnju koju treba usmeriti, pre svega na stočarstvo i voćarstvo.
Opština raspolaže značajnim vodnim potencijalom. Površinske vode zastupljene su gustom hidrografskom mrežom – Jablanica i njene brojne pritoke (Banjska i Tularska reka, Lepaštica i Gajtanska reka). Jablanica je bujičnog karaktera, često presušuje i često se izliva, plavi obradive površine i ugrožava naselja. Mnogo veći razvojni značaj za opštinu imaju ogromni potencijali podzemnih voda. Na teritoriji opštine nalaze se mnogobrojni termomineralni izvori od kojih su najznačajniji i ekonomski najperspektivniji u Sijarinskoj i Tularskoj Banji. Sijarinska Banja ima 26 izvora od kojih 18 izvora ima terapijsku vrednost. Voda pojedinih izvora po svom hemijskom sastavu je različita: alkalna, kisela, gvožđevita, sa temperaturom od 680 do 760S. Tri izvora hladne mineralne vode (16-210S) su gvožđeviti i sumporoviti kiseljaci. Na području Tularske Banje registrovano je 5 izvora kisele i 2 izvora slane vode. Za potrebe vodosnabdevanja koriste se bunari iz kojih se crpi podzemna voda koja trenutno zadovoljava potrebe stanovništva.
1.1.3. Stanovništvo
Prema popisu iz 2002. godine na prostoru opštine Medveđa (514 km2) živi 10.760 stanovnika ili 21 stanovnik na km2, što opštinu Medveđa svrstava među 10 najređe naseljenih područja u Republici (manje od 25 stanovnika na km2). U periodu 1948-2002. godine smanjen je broj stanovnika za 47,9%. Kretanje stanovništva na području opštine Medveđa, pored apsolutnog smanjenja stanovništva, karakterišu dve osnovne determinante: (a) migracioni procesi i (b) negativni prirodni priraštaj.
Naselja su usitnjena, rasuta i razbijenog tipa. Čitavo seosko područje je zahvaćeno jakim migracionim procesima. Od 43 seoska naselja 11 imaju manje od 100 stanovnika, 17 između 100 i 300, od 300-500 stanovnika ima 4 naselja, od 500-1000 stanovnika 4 naselja, dok 6 naselja beleže ispod 50 stanovnika, sa sve izraženijom tendencijom gašenja čitavih domaćinstava. Najveća seoska naselja su Tulare (725), Gazdare (571) i Sijarinska Banja (568), u kojima je, takođe, u međupopisnom periodu zabeležen pad stanovnika.
Relativni odnos ova dva kontingenta – indeks starenja iznosi 97,5 – i drastično prelazi granicu početka starenja stanovništva (40%), što ukazuje da je stanovništvo opštine zahvatio proces starenja i da je ovaj indeks približan proseku Republike (100,7).
Pored toga, u Medveđi je veoma nepovoljna obrazovna i kvalifikaciona struktura stanovništva. Naime, 38,8% stanovništva je bez školske spreme ili sa napotpunim osnovnim obrazovanjem, dok visoko obrazovni kadar (viša i visoka škola) čini svega 4% populacije stare 15 i više godina. Visoko je učešće ženskog stanovništva bez osnovnog obrazovanja, proporcionalno veliki broj stanovnika ima samo osnovno obrazovanje, iznadprosečan je broj nepismenih (9,7%, tri puta veća od republičkog proseka). Nacionalnu strukturu stanovništva čine Srbi (66,6%), Albanci (26,2%) i Crnogorci (3,5%).
Svi pokazatelji ekonomske strukture stanovništva, osim stepena iskorišćenja radno kontingenta, kreću se ispod 50% proseka Republike. Kritična masa aktivnog stanovništva je veoma skromna (41,4% ukupnog stanovništva). Poljoprivredno stanovništvo učestvuje u ukupnom sa 27,8%, dok njegov aktivni deo 59,2%. Dominantan broj stanovnika spada u kategoriju radno-sposobnog stanovništva (57,6%), što se može uzeti u obzir kao značajan razvojni potencijal koji će opredeljujuće uticati na tržište rada i zaposlenost.
Osnovni makroekonomski okvir
1.2.1. Društveni proizvod, narodni dohodak
Prema sintetičkom pokazatelju nivoa razvijenosti za 2004. godinu opština Medveđa rangirana je na 158 mestu (od 160 opština) sa 40% nivoa razvijenosti Republike. Osim drastičnog pada vrednosti društvenog proizvoda i narodnog dohotka, ukupnog i po stanovniku, a poređeni sa prethodnim periodom kao i u odnosu na republički prosek, stalni porast nezaposlenosti je socio-ekonomski najrelevatniji problem lokalne privrede.
Osnovni parametri privredne razvijenosti ukazuju da je opština Medveđa u 2004. godini imala manji ND po stanovniku za 75,9% i za 95,9% manji dohodak iz industrije u odnosu na 1990. godinu. Takođe, od 2000. godine nivo dohotka po stanovniku je stalno u opadanju – sa 31,2% pao je na svega 21,2% nivoa Republike.
1.2.2. Investicije
Razdoblje od 1990-2000. godine se u društveno-ekonomskom pogledu može okarakterisati kao period permanentne derogacije privrede Srbije. Proces dezinvestiranja je u ovom periodu ne samo nastavljen, već je i intenziviran. Zbog toga je privreda Srbije postala u tehničkom i tehnološkom smislu zaostala, a u ekonomskom smislu nekonkurentna. Korišćenje kapaciteta je u ovom periodu redukovano na ispod 30% onog iz 1989. godine, a u nekim granama industrije i na ispod 10%.
Poredeći investicionu aktivnost prema tipu investiranja, 1990. godine proizvodne investicije učestvovale su sa 63,4% u odnosu na neproizvodne. U 2004. godini, od ukupnog investicionog fonda, lokalna privreda uložila je u održavanje postojećih kapaciteta 99% sredstava, u nove kapacitete 1%, dok za rekonstrukciju, modernizaciju, dogradnju i proširenje kapaciteta nije investirala ni jedan dinar.
1.2.3. Zaposlenost, nezaposlenost
Tranzicioni period „iznedrio” je četiri osnovne kategorije na tržištu rada Srbije, a time i na svim lokalnim tržištima. To su formalno zaposleni, višak zaposlenih, aktivni u sivoj ekonomiji i (formalno) nezaposleni. I pored striktno definisanih kategorija, između njih postoji međusobno preklapanje, odnosno „zamagljivanje” prave slike tačnog broja zaposlenih ili nezaposlenih.
Nesproveden proces restrukturiranja privrede opredeljujuće utiče na ovaj socio-ekonomski indikator. Naime, tek svojinskom transformacijom preduzeća značajno će se promeniti slika na tržitu radne snage, koja ni sada nije povoljna. Tako na primer, od 1990. do 2004. godine broj nezaposlenih u opštini Medveđa se povećao sa 1.038 na 1.265, a stopa nazaposlenosti sa 32,4% na 45,4%, što je za 8,5% iznad nacionalnog proseka.
Zaposlenost u opštini Medveđa
Broj stanovnika (popis 2002.) Radno sposobno stanovništvo (popis 2002.) Ukupan broj zaposlenih(mart 2006.) Osigurani poljoprivrednici(30. 06. 2006.) Ukupno Samostalno obavljaju delatnost 10.760 6.193 1.493 208 874
S druge strane, učešće nezaposlenih lica koja prvi put traže zaposlenje u ukupnom broju nezaposlenih je ostao na približno istom nivou u 2004. godini (64,2%), kao i pre jednu deceniju (61,3%), što dodatno upućuje na zaključak da je nezaposlenost glavni problem opštine, odnosno neprilagođene privredne strukture. Takođe, nastavljen je negativan trend u strukturi nezaposlenih. Naime, u posmatranom periodu nezaposlena lica bez kvalifikacija su smanjila svoje učešće (sa 56,8% na 49,1%) u ukupnom broju nezaposelnih, dok je učešće ženske populacije ostao na istom nivou (sa 50,5% na 51,3%).
Stopa iskorišćenosti radno-sposobnog stanovništva iznosi 71,9% nešto iznad proseka Republike (67,5%), ali ovo nije odraz većeg angažovanja ovog kontingenta stanovništva, već smanjenog obuhvata ukupnog broja stanovnika. Posmatrano po sektorima, najveći broj zaposlenih radi u prerađivačkoj industriji (20,3%), u sektoru vađenje rude i kamena (12,9%), u sektoru proizvodnje i snabdevanja električnom energijom, gasom i vodom (3,4%), poljoprivredi (1,6%), građevinarstvu (0,9%), dok u sektoru usluga radi polovina ukupno zaposlenih. Lica koja samostalno obavljaju delatnost čini 12% ukupno zaposlenih.
Struktura privrede i kvalitativni pokazatelji poslovanja
Privredna kretanja u opštini Medveđa u tranzicionom periodu karakteriše porast broja preduzeća i pad zaposlenih posle 2000. godine.
Broj preduzeća i broj zaposlenih u opštini Medveđa
[pic]
Struktura ND po sektorima proizvodnje u opštini Medveđa
[pic]
Privredna aktivnost opštine Medveđa odvija se u 6 sektora, a najveći uticaj na stavaranje dohotka opštine imaju poljoprivreda, trgovina i prozvodnja i snabdevanje električnom energijom, gasom i vodom. Sva preduzeća lokalne privrede pripadaju MSP sektoru, od kojih je 3 u društvenoj jedno u zadružnoj, a ostala su privatne svojine.
Produktivnost rada i jedinični troškovi
Nizak nivo produktivnosti rada ostvaren je u preduzećima opštine Medveđa koja dostižu svega 11,8% nivoa produktivnosti privrede Srbije, što ukazuje na odsustvo bilo kakvog napretka tog dela srpske privrede. Pritom, ostvareni nivoi produktivnosti rada su nedovoljni da bi se preduzeća održala bar na tržištu juga Srbije, ako ne na tržištu Srbije.
Najveći troškovi rada na jugu Srbije u 2005. godini zabeleženi su u preduzećima opštine Medveđa (286,7% iznad troškova rada privrede). U odnosu na jug Srbije preduzeća opštine Medveđa imaju veće troškove rada za 152%, a u odnosu na Jablanički okrug za 182,7%, što pokazuje da su preduzeća u opštini nekonkurentna. Tako visok udeo troškova rada ukazuje na nisku efektivnost poslovanja preduzeća ove opštine i veliki problem gubitka tržišta i sustizanja konkurentnih preduzeća.
Osnovni privredni sektori
1.5.1. Industrija – podsektori i granska analiza
U strukturi privrede posmatrano prema broju preduzeća i zaposlenih dominantno mesto zauzima prerađivačka industrija. Prema završnim računima za 2005. godinu ovaj sektor zapošljavao je ukupno 99 radnika (48,8% zaposlenih u privredi). Od ukupno 26 preduzeća, 34,6% preduzeća posluje u ovom sektoru koja stvaraju 31,6% dobiti, učestvuju sa 13% u vrednosti ukupnog prihoda, u gubitku sa 95%, odnosno 88% u kumuliranom gubitku opštinske privrede. Ova preduzeća participiraju sa 62% u vrednosti stalne imovine privrede i sa 39% u kapitalu lokalne ekonomije. Od ukupno 9 preduzeća ovog sektora, 8 su mala privatna preduzeća, a jedno je srednje preduzeće u društvenoj svojini.
Preduzeće „Trmovent” iz Medveđe daje pečat lokalnoj privredi kao i poslovnim rezultatima sektora jer ovo preduzeće zapošljava 46,7% ukupno zaposlenih u privredi (203), ali je dugogodišnji gubitaš. Celokupna privreda u opštini Medveđa nalazi se u veoma teškom stanju jer je većina preduzeća u kolapsu.
U Registar samostalnih radnji na teritoriji opštine Medveđa upisano je 141 radnja, od toga 60 trgovinskih, 18 uslužnih, 40 zanatskih, 21 autoprevoznik i taksi usluge i 2 radnje koje pružaju knjigovostvene usluge. Opština Medveđa ima opšte udruženje preduzetnika “LBM” – Lebane, Bojnik i Medveđa. Udruženje je međuopštinskog karaktera i okuplja sve preduzetnike iz ovih opština.
Nosilac građevinske aktivnosti je Energoprojekt – Oprema DD kao deo sistema Energoprojekt-a iz Beograda. Kao nosilac razvoja Sijarinske Banje, pored izvođenja građevinskih radova, Energoprojekt se bavi eksploatacijom i prodajom mermernog oniksa. Preduslov povećanja građevinske aktivnosti je, pre svega, povećanje investicija i realizacija programa razvoja Sijarinske Banje.
Mala privreda nema veći uticaj na formivanje dohotka opštine. Najviše je zastupljena delatnost ugostiteljstva, trgovine i zanatstva. Na niskom nivou razvoja su lične usluge i usluge za potrebe domaćinstva.
1.5.2. Poljoprivreda i ruralni razvoj
Područje opštine Medveđa pripada stočarsko-planinskom makrorejonu sa dominirajućim srednje planinskim predelima u kojima livade, pašnjaci i šumsko-travne površine čine pretežan deo poljoprivrednog zemljišta. Manji deo prostora opštine, duž reka Jablanice, Banjske i Tularske reke, poseduje karakteristike ratarsko-stočarskog rejona (1/4 poljoprivrednog zemljišta su oranice i bašte).
Poljoprivredna poveršina opštine Medveđa
Okrug/Opština Površina(km²) Poljoprivrednih površina, % Jablanički okrug 2.769 55.9 Medveđa 524 42.7
Imajući u vidu karakteristike pedološkog pokrivača (smeđa i podzolasta zemljišta na silikatnoj podlozi) i dominantnost umereno-kontinentalne klimatske zone, u vegetacionom pokrivaču skoro isključivo su zastupljene njive, pašnjačke i livadske površine (92,5%). Više od 90% poljoprivrednog zemljišta se nalazi u privatnom sektoru. Postojeće korišćenje poljoprivrednog zemljišta karakteriše izuzetno velika rasparčanost i usitnjenost zemljišnih parcela (0,2-0,8 ha kod obradivog zemljišta).
Proizvodnja pšenice i kukuruza na teritoriji opštine Medveđa
[pic]
Stočarstvo i voćarstvo predstavljaju dominirajuće grane, dok sve ostale proizvodnje imaju dopunjujući karakter. Zasnivanjem veštačkih livada, melioracijom prirodnih livada i pašnjaka, može se, delimičnom nabavkom krmnih koncentrata, obezbediti dovoljna količina stočne hrane za povećanje broja i produktivnosti stočnog fonda. Uvođenjem savremenih agrotehničkih mera može se na ovom području postići rentabilna proizvodnja povrtarskih kultura i sitnog jagodičastog voća. Prioritetni program svakako predstavlja izgradnja staklenika (toplih leja) u Sijarinskoj Banji na bazi geotermalne energije. Pored toga postoje izvanredne pogodnosti za proizvodnju meda, lekovitog i aromatičnog bilja i sl.
Prinos po površini
Prirodni potencijali ovog područja pružaju idealne uslove za gajenje povrtarskog bilja. To se posebno odnosi na prostor oko Sijarinske Banje gde postoji veliki broj termalnih izvora. Međutim, ovaj izuzetni prirodni potencijal nije iskorišćen u pravoj meri, a izgradnjom toplih leja, staklenika i plastenika, ovo područje bi moglo da ponudi povrće izuzetnog kvaliteta tokom cele godine. Migracijom stanovnika opštine Medveđa došlo je do nepovoljne strukture poljoprivrednog stanovništva i primećena je osetna starost istog. Nedovoljna edukacija kao i smanjena stručnost uzrokovale su smanjenu proizvodnju povrtarskog bilja koja se uglavnom odvija za podmirenje sopstveih potreba. Područje Sijarinske Banje treba da postane „temelj” buduće organske proizvodnje kao vid specijalne tehnike gajenja koji podrazumeva uzgoj određenih kultura koristeći plodnost zemljišta i raspoložive vode, prirodna svojstva biljaka, propisanu upotrebu đubriva, sredstva za zaštitu bilja i životinja u skladu sa međunarodno usvojenim normama i načelima. To sve podrazumeva da proizvođač sertifikatom garantuje kupcu određeni kvalitet.
Broj rodnih stabala voća, 2005.
[pic]
Kontinentalna klima izuzetno pogoduje razvoju voća na ovim prostorima, a kvalitet zemljišta je na zadovoljavajućem nivou. Najznačajnije voćarske kulture su šljiva, jabuka i višnja koja je u 2005. godini ostvarila odlične prinose sa 80.000 rodnih stabala. Naročiti problem opštine Medveđa predstavljaju mali posedi i nedovoljna upotreba kvalitetnog đubriva. Proizvođački kapaciteti u sektoru voćarstva imaju veliki strateški značaj za celu državu. Ipak, nedostaju objekati ove namene, a hladnjače je potrebno revitalizovati i osavremeniti tako da isprate zahteve tržišta. Potrebno je uvesti HACCP sistem kontrole bez kojeg neće biti moguć izlazak na inostrano tržište. Trebalo bi u što kraćem periodu da usledi organizovanje i institucionalizacija različitih službi koje pružaju savete poljoprivrednicima ili vrše nadzor i kontrolu.
Pored pašnjačkog stočarstva, značajne dodatne izvore prihoda stanovništva može da predstavlja sakupljanje i dorada šumskih plodova i lekovitog bilja, proizvodnja pečuraka i druge prateće delatnosti.
Prinosi jabuka i šljiva u Medveđi
[pic] [pic]
Obzirom da teritorija opštine Medveđa pripada stočarsko-planinskom makrorejonu sa površinama koje pripadaju srednje planinskim predelima, velikim brojem livada, pašnjaka i nadmorskom visinom od 400-1200m koja čini 91% teritorije, uslovi za stočarsku proizvodnju su idealni.
Stočni fond
[pic]
Govedarstvo je sigurno najvažnija grana stočarstva, ali zbog lošeg upravljanja, zapuštenosti ili prevelike eksplotacije pašnjačkih površina nije u stanju da drži korak sa zemljama u regionu. Zemljišni resursi su nedovoljno iskorišćeni, zemlja je podeljenja na male površine tako da je ograničena proizvodnja krmiva koja su u osnovi ekonomske održivosti farme. Mnoga naselja u ovim opštinama nemaju adekvatno vodosnabdevanje, a uslovi držanja su jako loši. Posledica toga je ugroženo zdravlje stoke ali i zdravstvena sigurnost proizvodnog lanca mesa i mleka. Govedarstvo ima dugu tradiciju u proizvodnji a kao najčešće rasprostranjena rasa je simentalsko goveče, jer svojim kombinovanim proizvodnim osobinama odgovara postojećim resursima. Međutim, oprema koja se koristi i nedovoljna stručnost ljudi koja se bavi ovom granom stočarstva predstavlja veliki problem naročito u proizvodnji mleka. U opštini Medveđa evidentirano je jako malo aparata za mužu što znatno otežava sakupljanje mleka. Postoji slaba povezanost proizvođača i prerađivača, a postojeći kapaciteti u mlekarstvu i proizvodnji mesa su neiskorišćeni. Potrebno je uspostaviti organizovani institucionalni sistem kontrole i zdrasvstvene zaštite životinja i ljudi izgradnjom jednog broja veterinarskih stanica na manje pristupačnim terenima.
Svinjarstvo i sama priozvodnja svinja direktno zavisi od oscilacije cena na tržištu zrnastih i koncetrovanih hraniva. Iskorišćenost kapaciteta, stanje objekata i opreme je jako loše a klanje se obavlja u nehigijenskim uslovima. Postojeće klanice ne vode računa o kvalitetu i stimulisanju odgajivača. Postojeće resurse ugrožavaju otpaci klanične i mesne industrije koje ima za posledicu ugrožavanje lokalnog stanovništva. Velika zavisnost postoji u prerađivačkoj industriji u nabavci osnovnih komponenata za premikse. Ovaj region ima prirodne uslove za dobar genetski potencijal koji će omogućiti proizvodnju i izvoz zdravog mesa.
Ovčarstvo ima strateški značaj u razvoju planinskih područja.Direktno zavisi od biodiverzitetne vrednosti prirodnih travnjaka i oslanja se na pašnjačku i livadsku vegetaciju. Travnjačka proizvodnja je manje razvijena u ovom delu zemlje u odnosu na ratarsku proizvodnju. Kvalitet domaćih rasa je dobar ali je genetski materijal generalno na niskom nivou. Prisutna je slabo obrazovana radna snaga i odsustvo savetodavne i stručne službe.
Živinarstvo predstavlja značajan privredni potencijal, bezbeđuje jeftinu i kvalitetnu hranu. Na gazdinstvima postoje loši tehnološki uslovi kao i nedovoljan broj osposobljenih stručnjaka. Mikrobiološka kontrola hrane za živinu je na niskom nivou. Iskorišćenost genetskog potencijala je slaba, ali i zdrastvena ispravnost loša. Finalni proizvodi jaja i meso čine 9% nacionalnog dohotka.
Šumarstvo
Preko 80% površine ove opštine je pod šumom tako da ova zdrava životna sredina ima sve preduslove za dalji razvoj seoskog turizma i proizvodnju zdrave hrane.
Struktura šumovitosti ovog područja je zadovoljavajuća iako se procenat visokih šuma smanjuje.
Državne šume
MEDVEĐA POVRŠINA ZAPREMINA PRIRAST PRINOS ha Blizina magistralnom putu M9Bogatstvo lekovitim termomineralnim vodamaPrirodna bogatstva i industrijske sirovineEkološki čista sredinaZadovoljavajući broj poštaPostojanje institucija za puteve Iskustvo u privredi i poljoprivrediRazvijen banjski i seoski turizamDobra saradnja sa donatorskim organizacijama Nepovoljan geografski položaj (izolovanost opštine)Migracija stanovništvaVeliki broj starog stanovništvaVisoka stopa nezaposlenosti posebno ženskog dela populacijeNeiskorišćenost prirodnih potencijalaPutna mreža ne omogućava dobru povezanost sa okruženjemNezavršena eletrifikacija opšitneNezadovoljavajuće stanje lokalnih i regionalnih putevaNezadovoljavajuća izgrađenost i stanje PTT kapacitetaNedovoljna pokrivenost signalom mobilne telefonijeNepostojanje sistema za prečišćavanje otpadnih vodaNeadekvatna vodovodna i kanalizaciona mrežaNeuređeno deponovanje otpadaNiska privredna aktivnostSpora privatizacijaVisok stepen sive ekonomijeSlaba ekonomska snaga stanovnikaNezavršena privatizacijaNedostatak stručnih kadrova u svim oblastimaNeadekvatno korporativno upravljanjeNizak preduzetnički kapacitet ŠANSE OPASNOSTI Zemljište pogodno za razvoj poljoprivredeAmbijentalne karakteristike za razvoj turizmaModernizacija putne mreže,Izgradnja elektroenergetskih kapacitetaModernizacija telekomunikacione infrastruktureIzgradnja i opremanje komunalne mreže (vodovod, kanalizacija, deponije)Valorizacija vodnog potencijalaZavršetak procesa privatizacijeVeliki broj projekata u oblasti razvoja lokalnih institucija i infrastrukturePoslovni inkubatoriStvaranje infrastrukture za obuku preduzetnika i poljoprvednikaEfikasnost rada lokalne samouprave Nastavak demografsko pražnjenja, Ekološka ugroženostNedostatak finansijskih sredstava za modernizaciju i održavanje infrastruktureNedostatak planske i projektne dokumentacijeNedovoljna investiciona aktivnostNeadekvatno rešavanje problema lokalne infrastruktureUgrožavanje zdravlja stanovnikaZanemarivanje koncepta održivog razvojaPolitička nestabilnost OPŠTINA PREŠEVO
1. EKONOMIJA
Osnovni faktori razvoja
1.1.1. Geografski položaj
Na krajnjem jugu Srbije, na razvođu crnomorskog i egejskog sliva, u dolini reke Moravice prostire se nerazvijena, gusto naseljena opština Preševo, zahvatajući prostor Preševske kotline i njenog planinskog oboda. Na prostoru od 264 km2 u 35 naselja živi 34.904 stanovnika. Nalazi se između zapadnih padina Skopske Crne Gore i istočnih obronaka planine Rujan i opština Bujanovac i Gnjilane, dok se na jugu graniči sa Republikom Makedonijom, odnosno otvorena je prema Kumanovskoj kotlini. Preko njene teritorije prolaze najvažniji infrastrukturni koridori: železnička pruga i putni pravac Beograd-Niš-Skoplje.
Karta 4 Položaj opštine Preševo
Usled složene geološke građe specifični su i klimatski uslovi, koje karakterišu sušno podneblje i kratko trajanje snežnog pokrivača.
Opština Preševo pripada krugu 24 najnerazvijenijih opština u Republici i ima status prvog ranga prioriteta u razvojnoj politici Republike. Tokom čitavog 40-godišnjeg perioda opština Preševo suočena je sa visokom stopom prirodnog priraštaja. U periodu 1948-2002.. godine ukupno stanovništvo beleži rast od 49,3% (sa 23.379 na 34.904), a u periodu od 1961. godine ukupan broj stanovnika se povećao za 30,5%.
1.1.2. Prirodni uslovi
Poljoprivredno zemljište predstavlja najobimniji prirodni resurs. Obuhvata 60,3% teritorije opštine i prostire se na oko 15.972 ha, sa dominacijom oranica i bašta (54,3%). U strukturi poljoprivrednog zemljišta zastupljene su livade sa 9,7%, pašnjaci sa 33,7%, vinogradi 1,2%, dok voćnjaci obuhvataju samo 1%. Oko 80% poljoprivrednih površina je u posedu individualnog sektora. Raznovrsnost i obimnost poljoprivrednog zemljišta omogućavaju i raznovrsnu proizvodnu aktivnost, kako u oblasti stočarstva i voćarstva, tako i ratarstva.
Pod šumama je oko 34% teritorije opštine. U državnom vlasništvu je oko 57% šuma, dok u strukturi šuma dominiraju lišćari (bukva sa oko 50% i hrast sa oko 30% učešća).
Opština raspolaže relativno značajnim vodnim resursima. Pored Moravice, najznačajnijeg vodotoka, određeni vodoprivredni značaj imaju i Miratovački, Trnavski, Norčanski, Preševski, Oraovački, Crnotinski i Rajinski vodotok. Indikovane su, ali i nedovoljno istražene i termomineralne vode.Vodni resursi su od prvorazrednog značaja za vodosnabdevanje, ali imaju i veliki vodoprivredni značaj, s obzirom na obimnost poljoprivrednog zemljišta.
Na području opštine indikovana su ležišta metaličnih i nemetaličnih sirovina. Značajnija su nalazišta nemetaličnih mineralnih sirovina i sirovina za industriju građevinskog materijala i to ležišta kvarca (lokaliteti: Ljiljak, Slavujevac, Reljan, Crni Dol i Svinjište) i tehničkog kamena – bazalta (Slavujevac), granita (Trnavce) i mermerisanog krečnjaka (Sopot). S obzirom na rezerve i kvalitet sirovina najveći razvojni značaj ima eksploatacija ležišta mermerisanog krečnjaka.
Geografski položaj pruža izuzetne mogućnosti za razvoj tranzitnog turizma najvišeg stepena, imajući u vidu kako autoput Beograd-Niš-Skoplje i granični prelaz sa Makedonijom, tako i regionalni put Preševo-Gnjilane koji opštinu povezuje sa Kosovom i Metohijom. Pored tranzitnog, prirodni uslovi omogućavaju razvoj izletničkog, lovnog, ribolovnog i zdravstveno-rekreativnog turizma, pod uslovom da se realizuje prostorno uređenje lokaliteta, izgradi odgovarajuća saobraćajna i turističko-ugostiteljska infrastruktura i obezbedi racionalno gazdovanje ovim resursima.
1.1.3. Stanovništvo
Na prostoru od 264 km2 u 35 naselja živi 34.904 stanovnika ili 132 stanovnika na km2, što opštinu Preševo svrstava među najgušće naseljenim područjima Srbije. Karakteriše je eksplozivan prirodni priraštaj stanovništva i heterogena mreža naselja formirana pod uticajem nacionalne strukture stanovništva.
Naselja sa albanskim življem imaju znatno veći broj stanovnika, po pravilu više od 1000. Takvih naselja ima 11, među kojima su posle Preševa (13.426) najveća Oraovica (3.774), Miratovac (2.774) i Rajince (1.954). Na drugoj strani su nacionalno mešovita naselja ili sa pretežnim učešćem Srba, koja su po pravilu usitnjena i suočena sa opadanjem broja stanovnika.
Ekonomska i starosna struktura imaju sva obeležja većeg dela kosovsko-metohijskih opština, sa visokim učešćem poljoprivrednog (17,8%), aktivnog poljoprivrednog (8,3%) i mladom starosnom strukturom (34,3% stanovništva je ispod 15 godina), u kojoj dominira izdržavano stanovništvo (53% ukupnog stanovništva) i visok procenat nepismenog (7,7%, u Republici 3,5%), posebno ženskog (11,8%, 5,7% u Republici) stanovništva.
Aktivno stanovništvo opštine Preševo
Osnovni makroekonomski okvir
1.2.1. Društveni proizvod, narodni dohodak
Prema sintetičkom pokazatelju nivoa razvijenosti za 2004. godinu opština Preševo rangirana je na 159 mestu (od 160 opština), sa 31,4% nivoa razvijenosti Republike.
Osim drastičnog pada vrednosti društvenog proizvoda i narodnog dohotka, ukupno i po stanovniku, a poređeni sa prethodnim periodom kao i u odnosu na republički prosek, stalni porast nezaposlenosti je socio-ekonomski najrelevatniji problem lokalne privrede. Ukupan narodni dohodak opštine je u 2004. godini u odnosu na 1990. godinu realno pao za 54%.
Osnovni parametri privredne razvijenosti ukazuju da opština Preševo od 2000. godine beleži pad nivoa dohotka po stanovniku – sa 22,6% sveo se na svega 19,8% prosek Republike. S druge strane, nivo zaposlenosti je u blagom porastu (sa 59,5% na 61,9% proseka Republike), i pored postepenog opadanja i dalje je izuzetno visok nivo nezaposlenosti (sa 294,6% na 162,5%), dok su parametri životnog standarda svi ispod nacionalnog proseka – broj PTT pretplatnika na 100 stanovnika 26,5%, 47,5% puteva sa savremeneim kolovozom, promet u trgovini 27,1%.
1.2.2. Investicije
Ni opština Preševo nije u ovom periodu izbegla sudbinu niske investicione aktivnosti. Naime, opština je u proces tranzicije ušla sa nivoom investicija koji je 2004. godine iznosio 7,4% nivoa investicija po stanovniku, odnosno 7,8% nivoa investicija po zaposlenom u odnosu na 1990. godinu, što nije moglo da obezbedi materijalne i druge napore za razvojne aktivnosti, odnosno, da se povećaju kapaciteti i produktivnost, izvrši modernizacija i porast prizvodnje, a time i dohotka za zadovoljavanje ličnih i zajedničkih potreba na višoj osnovi. U periodu 2001-2004. godina investiciona aktivost se neznatno povećava, tako da je 2004. godine ostvaren za 17% viši nivo investicija u odnosu na 2000. godinu.
Poredeći investicionu aktivnost prema tipu investiranja, 1990. godine proizvodne investicije imale su dominatno učešće (78,2%) u opštini Preševo, a u 2004. godini oko 85,8% investicionog fonda lokalna privreda uložila je u nove kapacitete, svega 0,7% usmerila je u rekonstrukciju, modernizaciju, dogradnju i proširenje kapaciteta, dok je u održavanje postojećih kapaciteta uložila oko 13,4% sredstava.
Pregled strukture ulaganja po sektorima u opštini Preševo ukazuje da je najviše uloženo u sektor prerađivačke industrije (6,5%), dok je sektor usluga inkasirao čak 94% investicija. Pojedinačno posmatrano, najviše investicija u okviru tercijarnog sektora uloženo je u obrazovanje (81,3%), državnu upravu i socijalno osiguranje (7,1%), zdravstvenu i socijalnu zaštitu (4,7%) i saobraćaj (0,3%).
1.2.3. Zaposlenost, nezaposlenost
Produbljivanje ekonomske krize tokom protekle decenije kao svoju logičnu posledicu imalo je kontinuirano uvećanje broja nezaposlenih. U vreme tranzicije uobičajeno je da zaposlenost predstavlja jednu od prvih „žrtava” strukturnih promena tokom prvih godina. Pad zaposlenosti, odnosno porast nezaposlenosti, je stoga prirodan proces, jer je proces gašenja (ukidanja) starih, neracionalnih radnih mesta znatno brže nego stvaranje novih, zdravih radnih mesta.
Nesproveden proces restrukturiranja opredeljujuće utiče na ovaj socio-ekonomski indikator. Naime, tek svojinskom transformacijom preduzeća značajno će se promeniti slika na tržitu radne snage, koja ni sada nije povoljna. Tako na primer, od 1990. do 2005. godine broj nezaposlenih u opštini Preševo se povećao sa 3.871 na 5.418, a stopa nazaposlenosti sa 10,7% na 59,9%, što skoro dvostruko prevazilazi nacionalni prosek.
Broj zaposlenih i nezaposlenih u opštini Preševo
[pic]
S druge strane, učešće nezaposlenih lica koja prvi put traže zaposlenje u ukupnom broju nezaposlenih je neznatno smanjeno u 2004. godini (87,2%) u odnosu na 1991. (95,8%), što dodatno upućuje na zaključak da je nezaposlenost glavni problem lokalne administracije, a time i neprilagođene privredne strukture. Dublja analiza strukture zaposlenosti ukazuje da je stopa zaposlenosti aktivnog dela popualcije u 2005. godini ostala na istom nivou kao i 1991. godine (oko 31%), dok je stopa nezaposlenosti aktivnog stanovništva (46,7%) povećana za 21,8%. Stopa iskorišćenosti radno-sposobnog stanovništva iznosi 58,3% što je relativno blizu proseka Republike (67,5%). Najveće je učešće zaposlenih u prerađivačkoj industriji (35%), dok čak 52,4% zaposelnih radi u tercijarnom sektoru. Lica koja samostalno obavljaju delatnost čini 24% ukupno zaposlenih.
Struktura privrede i kvalitativni pokazatelji poslovanja
Struktura ND po sektorima
[pic]
Učešće sektora u rezultatima lokalne ekonomije
[pic]
Analiza aktuelnog stanja lokalnog ekonomskog razvoja opštine Preševo ukazuje na povoljniju privrednu i svojinsku strukturu ali i konstantan pad ukupnog, kao i DP i ND per capita, uz još visoku stopu nezaposlenosti. Privredna aktivnost opštine odvija se u 11 sektora, a najveći uticaj na privredu opštine imaju prerađivačka industrija, trgovina i saobraćaj koji zapošljavaju 84% ukupno zaposlenih u opštini (prema završnim računima 2005.). Međutim, značaj poljoprivrede vidi se na osnovu doprinosa ovog sektora stvaranju ND opštine.
Produktivnost rada i jedinični troškovi
Produktivnost rada preduzeća u opštini Preševo je na niskom nivou, svega 30% produktivnosti rada privrede Srbije i 63% produktivnosti rada juga Srbije. Istovremeno u Pčinjskom okrugu preduzeća opštine Preševo imaju nizak nivo produktivnosti (svega 64% produktivnosti rada okruga), kao i u odnosu na preduzeća opštine Bujanovac, Vranje i Surdulicu. Nizak nivo produktivnosti rada preduzeća u opštini Preševo negativno se odražava na konkurentnost tih preduzeća i pozicije opštine u celini. Produktivnost rada može biti loša zbog raznih faktora koji ne moraju da potiču od šire društvene zajednice, na primer energije, integracije tehnoloških procesa, automatizacije i mehanizacije, malog obima proizvodnje, nedovoljnih inovacija proizvodnog proces, gubitaka u organizaciji, loše organizacije, loše motivacije radnika, nedostatka znanja u organizaciji i slično. Neophodno je u pojedinačnim preduzećima raditi na poboljšavanju faktora produktivnosti jer bi se rešavanjem problema produktivnosti i ostali ekonomski pokazatelji sveli na prihvatljiv nivo.
Osnovni privredni sektori
Industrija – podsektori i granska analiza
Opština Preševo pripada grupi najnerazvijenijih opština. U strukturi privrede opštine dominira poljoprivreda (43%), trgovina učestvuje sa 21%, prerađivačka industrija 13% i građevinarstvo 11%.
Razlog nedovoljnog učešća prerađivačke industrije je teško stanje preduzeća društvene svojine ovog sektora koja su nekad bila nosioci privrednog razvoja, godinama ostvaruju gubitke i još uvek nisu privatizovana.
Prema podacima iz godišnjih izveštaja za 2005. godinu u Preševu posluju 132 preduzeća sa 799 zaposlenih. U prerađivačkoj industriji posluje 10 preduzeća sa 356 zaposlenih (44,6%), koja ostvaruju samo 26% prihoda svih preduzeća i 73% gubitka. Među ovim preduzećima su nekadašnji nosioci razvoja, što govori o teškoj privrednoj situaciji opštine. U trgovini posluje 80 preduzeća (60,6% ukupnog broja) sa 293 zaposlena (36,7%) koga generišu 50% ukupnog prihoda i ukupne dobiti.
Među nekadašnjim nosiocima razvoja su četiri društvena i dva mešovita preduzeća od kojih je samo jedno privatizovano (jedino preduzeće srednje veličine), ostala su mala preduzeća. Samo 11 preduzeća (među kojima su nekadašnji nosioci razvoja), zapošljava oko 75% zaposlenih u svim preduzećima, ostvaruje svega 18% prihoda i 93% gubitka. To znači da se privredna aktivnost najvećim delom odvija u mikro preduzećima i radnjama i to, pre svega u trgovini.
Poljoprivreda i ruralni razvoj
Područje opštine Preševo pripada stočarsko-planinskom-voćarskom makrorejonu na kome se, pored brdsko-planinskih predela, zastupljene i značajne ravničarske površine (30% ukupne površine poseduje karakteristike ratarsko-stočarskog makrorejona). U strukturi poljoprivrednog zemljišta oranice i bašte zauzimaju 53,5%, a livade i pašnjaci 43,7%.
Opština Preševo živi od poljoprivrede, 44% dohotka opštine Preševo ostvari poljoprivreda. Pozicija ovog sektora nije se menjala tokom protekle decenije, najveći deo radno-sposobnog stanovništva radi u poljoprivredi.
Struktura zasada
[pic]
Sektor zahteva široku reorganizaciju i značajne strukturalne investicije. Prioriteti su poboljšanje uslova držanja životinja, poštovanje viših prinicipa higijene, integracija sa mlekarskim i mesno-prerađevinskim procesnim aktivnostima, razvoj tehničkih servisa na kooperativnoj bazi.
Razvijenost poljoprivrede Preševa. 17,8 % stanovništva opštine Preševo bavi se poljoprivrednom proizvodnjom. Klimatski uslovi ovog područja i postojanje kvalitetnog zemljišta pružaju povoljne uslove za razvoj poljoprivrednog sektora i omogućavaju gajenje različitih biljnih kultura. Klima u regionu Preševa je kontinentalna sa srednjom mesečnom temperaturom u periodu vegetacije od 1.04. do 15.09.od 10,4 do 22,8 stepeni Celzijusa. Ovi podaci pružaju mogućnost za gajenje inenzivnih kultura kao što su duvan, povrtarske kulture, kukuruz, žitarice. Zimski meseci su dosta topli sa minimalnom temperaturom za mesec januar od -0,3 što znači da temperatura i u zimskim mesecima je relativno visoka.
Struktura poljoprivrednih gazdinstava je mala i primećeno je znatno smanjenje zemljišnih parcela. Produktivnost prirodnih travnjaka i proizvodnja kabastog krmnog bilja je relativno dobra. Lucerka kao glavna krmna kultura zahvata površinu od 750 hektara sa proizvodnjom od 2850 t i prosečnim prinosom od 3.8 t po hektaru. Potencijali ove vrste proizvodnje su veliki ali nedovoljno iskorišćeni. Ratarsko-stočarski region obuhvata nizijske i uravnjene abrazione oblasti bez većih ograničenja za navodnjavanjem. Međutim, veza između razvoja biljne i stočarske proizvodnje je izuzetno slaba.
Veći prostori ovog područja se odlikuju nezagađenošću hemijskim sredstvima što pruža povoljne uslove za proizvodnju povrtarskih i voćarskih kultura velike biološke vrednosti. Stanje mehanizacije kao neophodne logističke potpore proizvodnji je nezadovoljavajuće. Starost i dotrajalost poljoprivrednih mašina u znatnoj meri otežavaju proizvodnju i daleko su od optimalne. Kapaciteti prerađivačke industrije opštine.
Preševo su neznatni a od preduzeća treba pomenuti:
„DODA” -proizvodnja mleka
„FONTANA” -proizvodnja mleka
„AJKA” -proizvodnja mleka
„FLUIDI” -proizvodnja pića
Na teritoriji opštine zastupljenost povrtarstva je značajna. Zemljište je vrlo povoljno za gajenje ovih kultura, a navodnjavane površine su zadovoljavajuće. Uglavnom se gaje domaće, tradicionalne vrste povrća gde dominiraju paprika, paradajz i krompir. Proizvodnja krompira beleži porast u 2005 godini na 9800 tona sa prosešnim prinosom od 14 tona po hektaru. Plastenička proizvodnja je slabo razvijena, a ukupna površina zauzima teritoriju od 8,25 ha. Razvijanje ove vrste proizvodnje ima veliki značaj jer omogućava planiranu berbu u vreme manje ponude na tržištu. Primećena je upotreba starih tipova folija koji se danas retko koriste.
Kao i u celoj regiji veoma povoljni klimatski uslovi pogoduju razvoju voća. Osnovna zemljišta je što su bogata u kloidnoj frakciji čak 35 % i potpuno su bezkarbonatna a imaju i povoljnu neutralnu do slabo kiselu reakciju koja je pogodna za voćarsku proizvodnju.
Voćarstvo u Preševu
[pic]
Proizvodnja se obavlja uglavnom na površinama od 3-5 hektara a zemljišteje podeljeno na veći broj odvojenih parcela. Sortiment je uglavnom prosečnog kvaliteta, a interesovanje je slabo za uvođenje kvalitetnijih sorti koji pokazuju veći potencijal. Sladišno-rashladni objekti su nedovoljni i zastareli pa se kvalitet često dovodi u pitanje. Najznačajnije voćke koje se gaje na teritoriji opštine Preševo su šljive, jabuke, lubenice i dinje. Proizvodnja šljiva u 2005. godini iznosila je 260 tona, dok je proizvodnja jabuka i kruški zajedno bila 292 tone. Lubenice i dinje se gaje na površini od 30 hektara sa proizvodnjom od 1500 tona godišnje. Povoljna klima pogoduje razvoju vinogradarstva. Preko 217 hektara površine je pod vinogradima, a proizvodnja je nešto veća od 1.100 tona godišnje.
Stočarstvo u opštini Preševo je u blagom usponu. Padinskim delom slivnog područja stanovništvo se bavi uglavnom stočarstvom i to ovčarstvom. Uvidom na teren i pregledom terena sa karte može se zaključiti da ceo ovaj deo slivnog područja je pogodan za još intenzivno gajenje stoke pogotovo ovce. Sami pašnjaci rasprostranjeni su u padinskom delu slivnog područja i imaju ukupno oko 8 km2 koje je dobro zatravljeno i omogućava još veću ispašu od prisutnih ovaca što je intencija lokalnog stanovništva i šire društvene zajednice. Prema uobičajenim normama za savremeno intenzivno stočarstvo – ovčarstvo na jednom hektaru moguće je gajiti od 500-700 ovaca što na površini od 8 km2 ukupno iznosi oko 4 800- 5 000 ovaca..Stočni fond je poprilično ugrožen. Tržišna potražnja živinskog mesa uslovila je porast proizvodnje živine što se vidi po broju iste koja se gaji po turnusima. Kada je u pitanju proizvodnja mleka uočava se veće učešće privatnog sektora što stvara uslove za bolju konkurenciju, a samim tim i na bolji kvalitet proizvoda. Velika konkurencija vlada i na polju otkupa mleka i mlečnih prerađevina. Preduzeća „DODA”, „FONTANA” i „AJKA” na području opštine Preševo bave se proizvodnjom mleka.
Nekontrolisano korišćenje šuma na ovom području izazvalo je značajne poremećaje u životnoj sredini. Preko 75 % teritorije opštine Preševa zahvaćeno je erozijom, režim voda je značajno poremećen , a biljni i životinjski svet poprilično ugrožen. Stepen šumovitosti je neznatno povećan u zadnjih par godina, oko 5%. Većina privatnih kuća koristi drvo kao izvor energije. Esploatacija drveta je veća od nivoa prirodnog obnavljanja šumskih površina, što ukazuje na to da će, ukoliko se ovaj trend nastavi, doći do iscrpljivanja kapaciteta.
Stočni fond u opštini Preševo
[pic]
Turizam
Izuzetni preduslovi (geografski položaj, autoput, blizina turističkog kompleksa manastira Prohor Pčinjski, zaštićen prostor Vlažnih staništa, lokalitet „Šehovske livade”, prirodne ekološke predispozicije) za razvoj lovstva u velikom su raskoraku sa njihovom valorizacijom, organizovanim uključivanjem i kompletiranjem kroz turističku ponudu.
Preševo nema nijedan kapacitet za prijem turista. Trebalo bi uraditi mnogo toga na afirmaciji turizma kako bi preduzetnici, a i opština, počeli da ivestiraju u izgradnju savremenih turističkih objekata. Najveća šansa za razvoj turizma i usluga pružiće se opštini Preševo izgradnjom Koridora 10 i magistralnog puta M25, što će omogućiti zapošljavanje oko 100.000 ljudi u narednom periodu. Ovo je mogućnost koju u potpunosti treba iskoristiti kako bi se rešio jedan od gorućih problema ove opštine a to je problem velike nezaposlenosti.
Razvoj MSP i preduzetništva
Poslednjih 15 godina privredom Preševa je dominirao manji broj preduzeća. Međutim, većina ovih preduzeća pogođena erozijom kapitala i imovine i lošim menadžmentom doživela je kolaps. Posledica toga je smanjenje broja radne snage, redukcija posla i ekonomske aktivnosti. Nakon propasti većine ovih preduzeća, opština Preševo je ostala bez potrebnog ekonomskog razvoja a to je dovelo do velike nezaposlenosti i sive ekonomije koja ozbiljno ugrožava dalji razvoj opštine iako utiče na očuvanje socijalnog mira.
Mala i srednja preduzeća u Preševu danas mnogo obećavaju ali se i suočavaju sa pronalaženjem novih tržišta. Trebalo bi povećati investicije u tehnologiju kako bi proizvodi MSPP-a bili konkurentni na tržištu. Finansije su ozbiljna blokada brzom razvoju MSPP sektora u Preševu. Posebno veliki problem je velika needukovanost menadžmenta u pisanju biznis planova, nemogućnost obezbeđivanja garancija, a sve to onemogućava pristup sredstvima banaka. Zemljišne knjige takođe predstavljaju dodatni problem pri uknjižavanju imovine i s tim u vezi obezbeđenje kredita. Sektor usluga za mala i srednja preduzeća je relativno nerazvijen.
U sektoru MSPP u 2005. godini radilo je 132 preduzeća (100%) sa ukupno 799 zaposlenih.
Glavni elementi strategije razvoja malih i srednjih preduzeća u opštini Preševo su:
uklanjanje pravnih prepreka za poslovanje i osnivanje i poslovanje MSPP (opština u saradnji sa državnim institucijama);
predlaganje mera od strane opštine za olakšavanje pristupa malih i srednjih preduzeća izvorima finansiranja;
smanjenje obima sive ekonomije istovremenim poboljšanjem ambijenta u kome će poslovati novoregistrovana preduzeća;
promocija aktivnosti u lokalnim medijima vezanim za razvoj sektora MSPP;
obezbeđivanje finansijske i tehničke pomoći od strane stranih donatora radi pružanja podrške ostvarivanju prioritetnih zadataka u razvoju sektora MSPP u opštini Preševo;
stvaranje stimulativnog pravnog i administrativnog poslovnog okruženja za sektor MSPP;
informisanje postojećih i potencijalnih preduzetnika o otvaranju novih kreditnih linija za razvoj MSPP;
formiranje opštinske agencije za razvoj MSPP koja će pružati stručnu pomoć za osnivanje i razvoj malih i srednjih preduzeća;
stvaranje klastera i biznis inkubatora.
Privatizacija i restrukturiranje
U periodu januar 2002. do septembra 2006. godine na području opštine Preševo privatizovana su samo dva preduzeća, a u postupku privatizacije je pet preduzeća što govori o izuzetno sporom procesu privatizacije. Aukcijskom privatizacijom prodati su: PGM „Budućnost” – Preševo (proizvodnja kreča) i „7 juli” – Preševo (proizvodnja ambalaže od plastičnih masa). Prihod od privatizacije iznosi 590.000 evra, a vrednost ugovorenih investicija iznosi 7.509.000 evra.
Nekonkurentnost proizvoda i usluga, nerešena svojinska pitanja, neprecizni podaci o imovini i obavezama, zastarelost opreme, višak zaposlenih i niz drugih problema, onemogućavaju brži tok privatizacije u ovoj opštini.
Državna pomoć (Fond za razvoj RS)
Fond za razvoj Republike Srbije je aktivan i na nivou ovog regiona, tako da je u periodu 2002-2006. godina ukupan iznos odobrenih kredita iznosio 120,9 miliona dinara. Struktura ukazuje da se najviše kredita odobravalo za ulaganje u građevinarstvo (31,4%) i agrokompleks (25,3%), dok su ostali sektori participirali sa znatno manje – 19,0% kredita odobreno je preduzećima iz metalne industrije, u elektroindustriju 16,5%, drvnu 4,4%.
Poseban problem u privlačenju investicija i dobijanju kredita prema uslovima Nacionalne službe za zapošljavanje i Fonda za razvoj predstavljaju bankarske garancije i programska spremnost privrednika i lica koja žele da samostalno započnu posao, a koja su sa područja nerazvijenih opština.
2. INFRASTRUKTURA
Nepovoljno stanje u oblasti privredne i komunalne infrastrukture predstavlja jedno od najvećih razvojnih ograničenja i jedan je od osnovnih uzroka zaostajanja ovog prostora i prevazilazi mogućnosti opštine i stanovništva u pogledu njegovog rešavanja.
Energetika
Razvojkrupne distributivne mreže i napajanje električnom energijom opštine Preševo obavlja se preko Elektrodistribucije „Vranje”. Distribucija električne energie obavlja se preko kapaciteta srednjeg i niskog naponskog nivoa 35 kv i 10 kv. Usled zaostajanja u izgradnji elektro-energetskih kapaciteta, instalisana snaga postojećih kapaciteta je nedovoljna. Zbog toga su prisutne stalne oscilacije u naponu i smanjena sigurnost snabdevanja električnom energijom potrošača u većem delu teritorije opštine Preševo, pri čemu su najugroženija seoska područja.
Saobraćaj
Drumski saobraćaj
Putna mreža opštine Preševo sastoji se od 217 km kategorisanih puteva. U pogledu privrednog značaja ima 34 km (15,7%) magistralnih, 12 km (5,5%) regionalnih i 171 km (78,8%) lokalnih puteva. Stanje putne mreže je nezadovoljavajuće jer je samo 47,5% puteva sa savremenim kolovozom, odnosno 103 km, od čega su: 34 km magistralni, 12 km regionalni i 57 km lokalni putni pravci.
Preko teritorije opštine Preševo prolaze dva državna puta I reda (magistralni), M-1: Beograd-Skoplje i M-25.2: Preševo – Gnjilane i državni put II reda (regionalni put) R-214 Beograd – Skoplje, koji je paralelan sa M-1. Stanje ovih putnih pravaca na pojedinim deonicama je loše, zbog čega je neophodno izvršiti njihovu rekonstrukciju i modernizaciju. Na teritoriji opštine nalazi se granični prelaz sa Makedonijom (Preševo), koji nema izgrađene sve potrebne sadržaje.
Gustina kategorisane putne mreže u Preševu i Srbiji
[pic]
Prosečan godišnji dnevni saobraćaj (PGDS) na magistralnom putu M-1 u 2004. godini, na deonici Bujanovac-za Preševo (20,4 km) iznosi 5.840 vozila i za Preševo-granica BJR Makedonije (6,1 km) 6.246 vozila. PGDS na magistralnom putu M-25.2, na deonici granica KiM-za Preševo (19,7 km) je 3.654 vozila.
Železnički saobraćaj
Opština ima povoljan položaj u okviru železničke mreže Srbije, jer teritorijom Preševa prolazi panevropski Koridor X, na pravcu Beograd-Niš-Skoplje. Iako železnica ima veliki razvojni potencijal, ona nije dovoljno iskorišćena. Daljim razvojem i modernizacijom železnice doći će povećanja kvaliteta i pouzdanosti usluga na viši nivo, što će dovesti do potražnje za železničkim uslugama i postepene preraspodele robnih i putničkih tokova na ovaj vid saobraćaja.
Telekomunikacije
Stepen izgrađenosti i stanje PTT kapaciteta na teritoriji opštine Preševo nije zadovoljavajuće. Situiranost objektima PTT saobraćaja svrstava opštinu Preševo među najnerazvijenije u Republici iz ove oblasti.
U opštini ima 8,8 telefonskih pretplatnika na 100 stanovnika, što je svega 26,5% proseka Republike (33,3 telefonskih pretplatnika na 100 stanovnika). U opštini ima ukupno 4.408 telefonska pretplatnika. Opštinu pokriva jedna čvorna (ČATC Preševo) i jedna krajnja centrala (KATC Reljan). ČATC Preševo je vezana sa GATC Vranje sa 57 prenosnika i sa 18 odlaznih prenosnika poprečnom vezom sa TATC Niš. Nepovoljno je što centrale nisu digitalne. Prijem u obe mobilne mreže je slab, a pokrivenost teritorije nedovoljna.
U opštini ima samo dve pošte, odnosno 18.577 stanovnika dolazi na jednu poštu (prosek za Republiku iznosi 4.806 stanovnika na jednu poštu).
Vodoprivredna i komunalna infrastruktura
Vodni resursi opštine Preševo gravitiraju većim delom Južno-moravskom i manjim delom Vardarskom slivu sa izvorištem reke Moravice i najznačajnijim rekama: Kurbalijska, Bajka, Preševska, Oraovačka, Rajinska i Crnotinska. Postojeća vodni potencijal nije u dovoljnoj meri iskorišćen ni za vodosnabdevanje stanovništva ni za navodnjavanje poljoprivrednih površina.
Od vodoprivrednih objekata postoje dve nezavršene mini akumulacije:
u selu Oraovica (sistem nije završen, a u prvoj fazi bi se navodnjavalo oko 205 ha, investitor je „Delišes” iz Vladičinog Hana) i
hidromelioracioni sistem „Buštranje” (sistem nije u ekspoloataciji zbog nekavalitetno izvršenih radova, neizgrađene mreže kanala i drugih infrastrukturnih elemenata).
Stepen izgrađenosti i opremljenosti opštine objektima komunalne infrastrukture je veoma nizak.
3. LJUDSKI RESURSI
Globalno posmatrano, postojeća mreža društvene infrastrukture u opštini Preševo zadovoljava potrebe stanovništva koji žive na teritoriji ove opštine, ali su problemi vezani za infrastrukturu i komunalnu opremljenost objekata društvenog standarda takvi da zahtevaju brojne adaptacije, sanacije i rekonstrukcije. Uz nabavku neophodne opreme i modernizacijom ustanova javnih službi obezbedio bi se adekvatniji nivo usluga njihovim korisnicima. Cilj je da se standardi rada i stepen zadovoljavanja potreba stanovništva približe republičkom proseku.
3.1. Obrazovanje
Broj i zastupljenost stručnog nastavnog kadra je na zadovoljavajućem nivou, samo nedostaju nastavnici iz srpskog jezika. Materijalni položaj i standard škola i zaposlenih u njima je izuzetno težak. Srednje tehnička škola nema nužni radionički prostor i nedostaju kadrovi iz nastave fizike i matematike. Biblioteke u školama imaju skroman fond knjiga, a najviše nedostaje stručna pedagoška literatura.
Fizička kultura. Problem fizičke kulture opštine Preševo direktno je povezan sa nedostajućim objektima za odvijanje nastave iz fizičkog vaspitanja pri osnovnim i srednjim školama. Osnovne škole u Preševu, Crnotincima, Caravajki i Reljanu imaju fiskulturne sale. U osnovnim školama u Železničkoj Stanici, Miratovcu, Oraovici i Rajincima ne postoje izgrađene prostorije za fizičko vaspitanje. Gimnazija i Srednje tehnička škola iz Preševa obavljaju nastavu u zajedničkoj fiskulturnoj sali koja je donekle opremljena potrebnim rekvizitima, ali svojim kapacitetom ne može da zadovolji potrebe ovih škola s obzirom na broj učenika koji pohađa ove škole (zajedno preko 1.200 đaka). Niti jedna škola nema izgrađen sportski teren ispred škole gde bi se tokom letnjih meseci odvijala nastava (mali tereni za odbojku, fudbal, košarku i rukomet). Takođe, ni jedna od četvororazrednih osnovnih škola nema fiskulturnu salu niti bilo kakve sportske terene.
U opštini postoji samo jedan gradski stadion bez drugih pratećih terena, ali je i ovaj teren ruiniran. Ne postoji ni jedan organizovan sportski klub u ovoj opštini.
Dečja zaštita. Na teritoriji opštine Preševo dečiju zaštitu obavlja jedna predškolska ustanova – vrtić „8. mart”, u koju je smeštena 1/3 od ukupnog broja dece ove opštine. Ova ustanova ima jedan objekat sa jednom jaslenom grupom i 3 vaspitne grupe koje pohađaju deca uzrasta od 3 do 7 godina, kao i 3 vaspitne grupe po skraćenom tročasovnom programu. U 7 osnovnih škola van opštinskog centra (Miratovac, Oraovica, Rajince, i dr.) organizovan je rad 9 vaspitnih grupa, odnosno pripremnih odeljenja za polazak dece u školu, u okviru skraćenog programa (ukupno 12 grupa).
3.2. Zdravstvo
Zdravstvenu zaštitu u opštini Preševo pruža Dom zdravlja sa svojim punktovima u vidu zdravstvenih stanica u naseljima Železnička Stanica, Reljan, Rainci i Miratovac i ambulantama u naseljima Oraovica (trenutno ne radi), Strezovci i Crnotince (postojala je ambulanta i u naselju Cerevajka koja je u međuvremenu ukinuta), čime je obezbeđena pokrivenost teritorije objektima za pružanje osnovne zdravstvene zaštite. Prioritetan zadatak predstavlja adaptacija stare zgrade Doma zdravlja u Preševu i redefinisanje statusa Doma zdravlja. Neadekvatna zdravstvena zaštita stanovništva ove opštine proizlazi iz činjenice da Dom zdravlja svojim kapacitetom pripada tipu ustanova koje pružaju redovnu zdravstvenu zaštitu do 15.000 stanovnika. Takođe, u lošem stanju su i svi objekti zdravstvenih stanica i ambulanti.
Kadrovska struktura koja pruža preventivnu zdravstvenu zaštitu kao i broj lekara specijalista ne zadovoljava potrebe stanovništva. Nedostaju ginekolozi, epidemiolog, nema specijalizanata, dok većinu zaposlenih čine lekari opšte prakse. Problem nedostajućih kadrova vidi se najbolje iz činjenice da zdravstvenu zaštitu u ambulantama u Strezovcima i Crnotincima obavlja povremeno tehničar ili medicinska sestra.
3.3. Socijalna zaštita
Glavni nosilac i realizator aktivnosti iz delokruga socijalne zaštite u opštini Preševo je Centar za socijalni rad (u funkciji od 1978. god., zapošljava 10 radnika). Kao stručna organizacija Centar je kadrovski osposobljen, ali nema zadovoljavajuće prostorne uslove. U 2005. godini u opštini je bilo registrovano ukupno 1.597 korisnika socijalne pomoći, od kojih je 746 maloletnih i 851 punoletnih korisnika.
3.4. Kultura
Kulturna aktivnost u opštini Preševo odvija se u Domu kulture, pozorištu, muzeju, bibliotekci i bioskopu. U mesnoj zajednici Železnička Stanica postoji Dom mladih. Postoji još 4 kulturno-umetničkih društava čiji je rad povremen.
U okviru Doma kulture „Abdula Krašnica” smeštena je jedna Gradska biblioteka (fond 35.000 primeraka), što je daleko ispod proseka Republike. Takođe, u zgradi Doma kulture radi Kulturno-umetničko društvo. Po pojedinim selima postoje mesne biblioteke sa nešto više od stotinak knjiga. Dom kulture izdaje i jedan časopis koji izlazi jednom mesečno. Pored toga, od 1992. godine, u mesecu junu, organizuje se festival albanskog kulturnog stvaralaštva (folklor, drama, poezija i proza) u Preševu.
Prioritetni zadatak u narednom periodu predstavljaće uspostavljanje bolje organizacije, kako u pogledu teritorijalne distribucije, tako i u pogledu zastupljenosti pojedinih vidova kulturnog stvaralaštva.
3.5. Informisanje
Čujnost i vidljivost radio i TV programa RTS na teritoriji opštine je neujednačena. Čujnost radio Beograda uglavnom je dobra, dok je vidljivost TV RTS slaba. Najvažniji mediji u opštini su Radio Preševo i TV Preševo koje je osnivala opština, a program se odvija na albanskom jeziku.
Prioritetni zadatak u oblasti informisanja je poboljšanje prijema radio i TV programa RTS na celoj teritoriji opštine. Potrebno je u perspektivi da se broj elektronskih medija poveća i da se pokrenu i štampani mediji koji trenutno ne postoje.
4. SWOT ANALIZA OPŠTINE PREŠEVO
PREDNOSTI SLABOSTI Geostrateški položajPostojanje hidro elektrana i energetskih akumulacija (jezera)Privredni kapacitetiNizak indeks starenjaPlodno zemljišteTranzitni turizamAmbijentalne karakteristike za razvoj turizma Sintetički indikator razvijenosti – 31% nivoa Republike Nizak stepen zaposlenosti ukupnog i radno-sposobnog stanovništvaVisoka stopa nezaposlenosti posebno ženskog dela populacijeSpora privatizacija Monolitna privredna strukturaNedovoljno izgrađena privredna i socijalna infrastrukturaSlaba ekonomska snaga stanovnikaNezadovoljavavajuće stanje putne mrežeLoše stanje opštinskog sistema vodosnabdevanjaNeadekvatno korporativno upravljanjeNizak preduzetnički kapacitet ŠANSE OPASNOSTI Razvoj poljoprivrede na adekvatnim zemljištimaZavršetak procesa privatizacijeVeliki broj projekata u oblasti razvoja lokalnih institucija i infrastruktureRekonstrukcija i modernizacija putne mrežePoslovni inkubatoriStvaranje infrastrukture za obuku preduzetnika i poljoprvednikaPovećanje efikasnosti rada lokalne samouprave Politička nestabilnostZanemarivanje koncepta održivog razvojaEkološka ugroženost – nastavak degradacije zemlje, vode, vazduhaSpor nastavak procesa privatizacijeNedovoljna investiciona aktivnostNeadekvatno rešavanje problema lokalne infrastruktureNastavak zagađivanja voda, vazduha i zemljištaUgrožavanje zdravlja stanovnikaNedostatak stručnih kadrova za potrebne projekte III. STRATEŠKI PLAN, CILJEVI, PRINCIPI I PRIORITETI
CILJEVI I PRINCIPI STRATEGIJE
Opšti i posebni ciljevi Strategije
Matrica osnovnih elemenata Strategije dugoročnog ekonomskog razvoja opština Preševo, Bujanovac i Medveđa:
Dugoročni cilj: unapređenje kvaliteta života stanovništva;
Opšti cilj Strategije: povećanje konkurentnosti područja;
Posebni ciljevi Strategije:
– stvaranje podsticajnog privrednog ambijenta;
– jačanje kapaciteta lokalnih samouprava;
– valorizacija upotrebe lokalnih resursa;
Instrumenti implementacije:
– odabrana tematska područja, prioriteti, pod-prioriteti i mere;
– Akcioni plan;
Usaglašenost sa Nacionalnom strategijom privrednog razvoja Srbije 2006-2012. godine, Nacionalnom strategijom pridruživanja EU, strategijama i politikama i principima EU.
Razvojni prioriteti, pod-prioriteti, mere
Izvršena statistička analiza korelacija faktora na osnovu koje su izvedeni ekonometrijski modeli predviđanja razvoja opština Bujanovac, Preševo i Medveća je ukazala na razvojne prioritete pojedinih opština i njihov doprinos unapređenju ekonomske situacije u svakoj od njih. Jasno su predstavljeni rangovi prioriteta i potreba obim ulaganja u vremenu, kako bi se dostigli postavljeno cinjevi ekonomskog razvoja u periodu 2007-2017. godina. U nastavku će biti detaljnije predstavljen svaki od prioriteta, mere usmerene na njihovo dostizanje koje će biti preduzete, kao i programi i projekti čijom realizacijom će se ostvariti postavljeni razvojni prioriteti.
Strategija ekonomskog razvoja tri opštine juga Srbije je višesektorska i pokriva šest razvojnih prioriteta:
Infrastruktura;
poljoprivreda i ruralni razvoj;
industrija, usluge i razvoj MSPP;
turizam;
razvoj ljudskog potencijala i socijalna pitanja;
privlačenje stranih direktnih investicija.
Svaki prioritet je podeljen na različiti broj pod-prioriteta. U Akcionom planu su dati detaljni prikazi aktivnosti i mera, konkretni nosioci i rokovi. Rang prioriteta je različit za svaku od opština, što je razjašnjeno i argumentovano u prethodnom poglavlju. Shodno tome su rangirani i prioriteti ulaganja, ali se time ni jedan od prioriteta na odbacuje, jer je svaki od njih oslonac privrednog i ekonomskog ambijenta koji će obezbediti ubrzani i održivi ekonomski razvoj.
Infrastruktura
Vizija razvoja infrastrukture opština neophodne za ubrzani ekonomski razvoj je usmerena na kreiranje funkcionalnog investicionoog modela podsticaja razvoju opštinskih privreda, koji uzima u obzir raspoložive potencijale, specifičnosti i potrebe lokalnih, domaćih i stranih investitora.
Uspešna realizacija vizije razvoja infrastrukture će biti prepoznatljiva po povećanoj tražnji za nekretninama smeštenim u uređenim industrijskim ili poslovnim zonama, tehničkom opremljenošću lokacija namenjenih industrijskoj gradnji, obogaćenom ponudom zemljišta i objekata pogodnim za obavljanje proizvodne ili druge delatnosti i jasnim i jednostavnim procedurama za promet nekretninama, kao i procedurama za realizaciju gradnje na tim lokacijama. Međutim, osnovna pretpostavka za privlačenje značajnijih ili većeg broja investitora srednje veličine je saobraćajna infrastruktura.
Nepristupačnost je glavni infrastrukturni problem. Razvoj infrastrukturne pristupačnosti je prioritet u Strategiji. Pod-prioriteti su skoncentrisani na sledeće pojedinačne ciljeve:
Unapređenje putne mreže i unapređenje bezbednosti u saobraćaju. Činjenica da posmatrane opštine tangira ili preseca panevropski, drumski i železnički, Koridor 10 daje primat i osnovni podsticaj ulaganjima i aktivnostima na njegovom završetku do granice sa Makedonijom. Time bi se ostvarilo značajno ubrzanje i intenziviranje saobraćaja na ovom području, ali i podigla strateška vrednost svih lokaliteta na ovom području i motivacija domaćih i stranih investitora za ulaganje u industrijske, trgovinske i turističke kapacitete. Radi se o strateškim koridorima tako da su finansijska ulaganja većeg obima.
Izgradnja objekata vodosnabdevanja. Vodosnabdevanje ima tri problema koja treba rešiti: neredovno snabdevanje, kvalitet i gubici. Sistemi za vodosnabdevanje u većini opština su veoma stari i održavanje istih je zapostavljeno. Kao posledica toga se javljaju veliki gubici (oko 40%).
Unapređenje telekomunikacija. Nedostatak telefonskih linija blokira razvoj regiona. Najveći problem predstavlja fiksna telefonija. U tom smislu se očekuju konkretne investicije u cilju proširivanja mreže fiksne telefonije, posebno u ruralnim područjima i malim, nerazvijenim opštinama. Pokrivenost područja mrežom repetitora mobilne telefonije je, takođe, jedan od prioriteta i u izvesnoj meri supstitut za postojanje fiksne mreže. Brzina i veličina potrebnih investicija u unapređenje pokrivenosti područja signalom povećavaju implmentacioni prioritet ovog pravca ulaganja, kao i činjenica da postoje institucionalni investitori na nivou Republike.
Unapređenje energetskog snabdevanja. Razvoj energetskog sektora na području juga Srbije generalno je orijentisan i zavisiće od:
razvoja prenosne mreže najviših napona;
razvoja i pojačanja distributivne mreže;
redovnog održavanja elektroenergetskih objekata u funkciji sigurnosti napajanja;
smanjenja tehničkih i komercijalnih gubitaka i
razvoja gasne infrastrukture na regionalnom i lokalnom području.
Unapređeno prostorno planiranje i urbanistički razvoj. Urbanistički razvoj i planiranje je i preduslov za formiranje i opremanje strateških lokacija ili objekata namenjenih razvoju industrije ili preduzetništva, kao i stvaranju uslova za razvoj i primenu savremenih dostignuća u poljoprivrednoj delatnosti. U tom smislu, neophodno je u skoro svim naseljima predvideti, shodno mogućnostima i integrisanim planovima opština, lokacije za industrijske zone, preduzetničke, logističke i uslužne parkove, kao i zemljišta za posebne namene ili zemljišta pod zaštitom. Njihovo prostorno smeštanje treba da uzme u obzir povezanost sa Koridorom 10, sa prilaznim regionalnim i lokalnim putevima, kao i železnicom. Pored toga treba uzeti u obzir razvijenost postojeće tehničke infrastrukture (struja, voda, otpadne vode, deponije) da ne bi došlo do nepotrebnog povećanja vrednosti investicija u tehničko opremanje lokacija, što bi moglo, a verovatno i sad jeste, jedan od faktora slabog privlačenja domaćih i stranih investicija preduzeća koja do sada posluju na području izvan ovih opština.
Kao najznačajnije uslove za odgovarajuću pripremljenost infrastrukturnih uslova za investiranje preduzeća u pokretanje novih preduzeća ili pogona na ovim prostorima možemo da navedemo:
konkurentne ulazne troškove (cene lokacija);
niske troškove poslovanja (lokalne komunalne takse, cene zakupa, cene komunalnih usluga);
dostupnost kvalifikovane radne snage;
usklađenost sa ulovima zaštite životne sredine;
mogućnost proširenja lokacije i topografija zemljišta;
mogućnost obrazovanja specijalizovane radne snage;
kvalitetni prilazni putevi svih vrsta;
dobra tehnička opremljenost lokacije;
jednostavni, transparentni i brzi procesi dobijanja dozvola za gradnju;
raspoloživost i niska cena radne snage;
udaljenost tržišta kupaca i dobavljača;
opremljenost telekomunikacionim sistemima i mrežama;
mogućnost korišćenja podsticajnih programa ili subvencija za veća ulaganja;
raspoloživost radne snage koja vlada stranim jezicima;
bezbednost lokacije u najširem smislu;
mogućnost stanovanja ili smeštaja radne snage ili poslovnih partnera na čiju saradnju se računa.
Unapređenje tretmana otpadnih voda (kanalizacije), upravljanje čvrstim otpadom. Procenat neprerađene otpadne vode je i dalje isuviše velik. Samo u većim opštinama regiona, u užim gradskim zonama, postoji organizovana kanalizacijsko-odvodna mreža. Odlaganje čvrstog otpada je ozbiljan problem, pre svega u smislu nedostatka adekvatnih deponija.
Održavanje i naplata računa. Održavanje je generalno zapostavljeno, a infrastruktura se nalazi u lošem stanju. Budžeti su stalno opterećeni i ne mogu obezbediti dovoljna sredstva za održavanje ili unapređenje.
Unapređenje socijalne infrastrukture. Zdravstveno, obrazovno i socijalno zbrinjavanje potreba lokalnog stanovništva i privrede je ispod nivoa proseka Srbije. Mreža nstitucija postoji, ali razvoj njihovih uslužnih kapaciteta i kompetencija je usporen.
Unapređenje imovinsko-pravnih odnosa. Pravno uređena oblast imovinsko-pravnih odnosa i organizovan i efikasan pravosudni sistem u regionu, uz potpuno poštovanje ljudskih i manjinskih prava predstavljaju osnov za investiciona ulaganja u ovo područje i razvoj preduzetništva i privrede u celini.
Infrastruktura – prioriteti i mere
INFRASTRUKTURA – PRIORITETI I MERE Prioritet 1: Izgradnja ekonomske infrastrukture Mere:Izgradnja Koridora 10Modernizacija i rekonstrukcija regionalnih i lokalnih putevaProširenje kapaciteta fiksnih telefonskih linijaProširenje kapaciteta internet priključakaZavršetak brane „Prvonek”Izgradnja gasovodaFinalizacija sistema za vodosnabdevanje „Barje”Otvaranje logističkih centara na koridoru 10 i putu M9Unapređenje postojećih i stvaranje novih slobodnih carinskih zonaStvaranje modernih industrijskih zonaUnapređenje naplate računa javnih usluga Rekonstrukcija vodovodnog sistemaIzrada studije vodosnabdevanja juga Srbije Prioritet 2: Unapređenje socijalne infrastrukture Mere: Modernizacija postojeće socijalne infrastrukture (bolnice, škole)Izrada mape napuštenih javnih objekata (opštinskih i nacionalnih)Izgradnja vrtića, narodnih kuhinja, igrališta itd.Izgradnja novih elemenata socijalne infrastruktureOčuvanje i zaštita istorijskih, kulturnih i arheoloških dobaraUsklađivanje postojeće infrastrukture ljudima sa posebnim potrebamaKontrola eksploatacije prirodnih resursa (seča šuma)Izgradnja reciklažnih kapaciteta Prioritet 3: Unapređenje zaštite životne sredine Mere:Efikasniji rad sanitarnih inspekcijaPočetak jake promotivne kampanje o zaštiti sredine u školama i medijima Uvođenje EQM (Environment Quality Management) i ostalih EU standardaIzrada studije o rešavanju problema otpada u cilju formiranja sistema upravljanja otpadom Izgradnja kapaciteta za preradu otpadnih voda Prioritet 4: Unapređeno prostorno planiranje i urbanistički razvoj Mere:Inoviranje postojećih urbanih planova i izrada novih Rešavanje problema zemljišnjih knjigaFormiranje i opremanje strateških lokacija ili objekata namenjenih razvoju industrije ili preduzetništvaEfikasna kontrola divlje izgradnje i legalizacija postojećih objekataStvaranje osnovnih infrastukturnih elemenata u ruralnim oblastima Prioritet 5: Unapređenje imovinsko-pravnih odnosa Mere:Efikasna sudska zaštita kao rezultat bržeg rešavanja sporova i stručnog usavršavanja kadrovaMedijacija kao način sporazumnog rešavanja sporovaUključivanje albanskog stanovništva u rad institucijaOmogućavanje vođenja postupka na albanskom jeziku
Unapređenje istorijskog i kulturnog nasleđa. Region je jako bogat autentičnim istorijskim nasleđem i prirodnim atrakcijama (kao što su planine, izvori termalne vode, itd.). Neophodno ih je sačuvati kako bi se zaštitio regionalni identitet i povećala regionalna spoznaja vlastitih vrednosti.
Unapređenje zaštite životne sredine. Svi ekološki standardi EU moraju biti potpuno prihvaćeni u celoj regiji, kako industrijski razvoj ne bi ugrozio stabilnost i ravnotežu elemenata prirodnih uslova života, koji su sada na zavidnom nivou kvaliteta, usled nepostojanja i nerazvijenosti zagađivača.
Poljoprivreda i ruralni razvoj
Od poljoprivrede se očekuje maksimalna tržišna valorizacija prirodnih i ljudskih resursa kojim region raspolaže, profitabilni proizvodni programi, veća pokrivenost domaćeg tržiša i očuvanje životne sredine. Osim toga poljoprivredna i prehrambena industrija trebaju snažno da doprinesu ruralnom razvoju regiona i razvoju turizma, što nije zanemarljivo u kontekstu ukupnog razvoja.
Razvijenu poljoprivredu i prehrambenu industriju moguće je ostvariti ulaganjem u:
konkurentnu poljoprivrednu proizvodnju;
tržišni nastup (marketing);
razvoj ljudskih resursa;
razvoj infrastrukture i uslova života u ruralnim obastima.
Konkurentna poljoprivredna proizvodnja obuhvata nekoliko pod-prioriteta:
Unapređena i profitabilna poljoprivredna proizvodnja. Poljoprivredna proizvodnja je zastupljena na velikom broju farmi i primarno se koristi za ličnu upotrebu proizvoda, a sekundarno za prodaju proizvoda na tržištu. Ulaganja u proizvodnju i gajenje visoko profitabilnih kultura i rasa i u prerađivačke kapacitete koje bi obezbedile veću tržišnu valorizaciju proizvoda, su osnova za unapređenje profitabilnosti i privlačnosti bavljenja poljopprivrednom proizvodnjom.
Povećanje prosečne veličine. Reorganizacija poljoprivrednog zemljišta kroz komasaciju i podsticaje za uvećanje poseda kroz kupovinu zemljišta je jedna od ovih mera. Takođe, promocija udruživanja kroz moderne zemljoradničke zadruge jeste bitan korak u ovom smislu.
Ulaganja u profitabilnije kulture. Prelazak na nove kulture nije lak, a nedostatak prodajnih kanala blokira njihovo uvođenje. U tom smislu, neophodno je obezbediti adekvatnu povezanost između regionalnih proizvođača i izvora tražnje. Stručna podrška Zavoda za poljoprivredu, takođe je veoma važna.
Smanjena hemijska zagađenost. Efikasna i sveobuhvatna kampanja, usmerena na promociju novih metoda zaštite, predstavlja jedno od sredstava.
Unapređen tržišni nastup predstavlja samoodrživ, moderan marketing sistem, zasnovan na pravovremenoj informisanosti, efikasnoj distribuciji i promociji, obuhvata:
Unapređene standarde kvaliteta. Glavna stavka u modernoj proizvodnji hrane jeste garancija kvaliteta. Ova garancija je zasnovana na standardima kvaliteta.
Stvaranje brendova. Treba iskoristiti činjenicu da je region prepoznatljiv po pojedinim poljoprivrednim proizvodima i proizvodima prehrambene industrije (paprika, roštilj meso, med itd.). Na ovim proizvodima treba da se zasniva jak regionalni brending.
Unapređeni sistem podrške i informisanja. Kreiranje adekvatnog informacionog sistema, koji obezbeđuje tržišnu informisanost, je u ovom trenutku, najznačajniji korak u razvoju poljoprivredne proizvodnje. U tom smislu, formiranje oglednih gazdinstava, kao puteva za promociju novih metoda proizvodnje, takođe može biti jedna od mera.
Poljoprivreda i ruralni razvoj – prioriteti i mere
POLjOPRIVREDA I RURALNI RAZVOJ- PRIORITETI I MERE Prioritet 1: Povećanje konkurentnosti poljoprivrede Mere:Podrška I&R Centrima za poljoprivreduKreditna politikaPreusmerenje proizvodnje na profitabilnije kulture Podsticanje razvijanja «alternativnih», malih i ekoloških proizvodnjaPodsticanje MSPP u sektoru dubokog zamrzavanjaPodsticanje investicija u pakovanju poljoprivrednih proizvoda i u pakovanju hraneZaštita protiv zagađenja lokalnih oblasti za proizvodnju hrane Hemijska analiza zemljišta i bolja kontrola semenskog kvalitetaKomasacija i arondacija zemljištaOrganizovanje proizvodnje po sistemu klasteraPodrška stvaranju konzorcijuma za sertifikaciju geografskog porekla proizvoda Prioritet 2: Unapređen tržišni nastup Mere: Oživljavanje postojećih i stvaranje novih brendovaAfirmacija kooperativa s ciljem stvaranja većih poseda i organizovanja tržišnog pristupaFormiranje Regionalne agencije za sertifikacijuFinansijska pomoć za uvođenje EU standarda i ekoloških sistemaOrganizovanje regionalnog poljoprivrednog sajma i profesionalan nastup na ostalim sajmovimaPrivlačenje investicija promocijom komparativnih prednosti regionaPrepoznatljivost vlastitih proizvoda na domaćem i stranom tržištu Prioritet 3: Unapređena kvalifikaciona struktura i transfer specijalnih veština Mere:Efikasniji rad sanitarnih inspekcijaObezbeđivanje efikasnijeg prenosa znanja sa specijalizovanih institucija na poljoprivredne proizvođačePermanentna edukacija poljoprivrednih proizvođača i menadžeraStvaranje efikasne saradnje između specijalizovanih institucijaFormiranje eksperimentalnih domaćinstava s ciljem unapređenja specijalizovane proizvodnjeOrganizovanje profesionalnih poseta i seminaraJačanje stručnih institucija za podršku poljoprivrednoj proizvodnji Prioritet 4: Razvoj poljoprivredne infrastrukture Juga Srbije Mere:Preuređenje postojećih urbanih planovaKorišćenje termalnih izvora za zagrevanje staklenikaIzgradnja novih i rekonstrukcija postojećih sistema za navodnjavanjePrilagođavanje pristupa oblastima za poljoprivrednu proizvodnjuFormiranje specijalizovanih servisa za održavanje poljoprivredne mašinerijeObnavljanje lokalnih puteva Prioritet 5: Unapređeni životni uslovi u ruralnim oblastima Mere:Izgradnja osnovne infrastrukture u ruralnim oblastimaPodsticaj malih inicijativa za ohrabrenje preduzetništva ili učešće žena koje žive u ruralnim oblastima u ukupnom radnom potencijaluPodsticaj razvoja preduzetništva ili učešće mladih ljudi iz ruralnih oblasti u ukupnom radnom potencijaluRazvoj seoskog turizmaOčuvanje ekološke sredine
Unapređena kvalifikaciona struktura i transfer specijalnih veština:
Transfer znanja. Postojeći poljoprivredni instituti su u procesu promene orijentacije sa usluga obezbeđivanja proizvoda, na aktivnosti usmerene na obezbeđivanje obrazovnih i informacionih usluga farmerima.
Saradnja između poljoprivrednih instituta. Da bi se povećao učinak postojećih poljoprivrednih instituta neophodna je njihova saradnja sa institutima u razvijenijim regionima i centrima naučno-istraživačkog rada.
Razmena iskustva. Veća razmena iskustava, na definisan i institucionalno strukturisan način jeste jedan od uslova za uvođenje novih ideja i iskustava.
Poljoprivredna infrastruktura juga Srbije. Opštine poseduju dobre prirodne resurse u pogledu vode, tople vode, drveta i kamena. Na tri mesta se voda flašira i prodaje u širokoj oblasti po mnogo višoj ceni od obične vode. Postoji još nekoliko izvora koji se mogu koristiti na isti način. Topla voda se koristi za potrebe banja, ali te iste banje ne funkcionišu punim kapacitetima. Postoji nekoliko sistema za navodnjavanje, od kojih većina ne funkcioniše najbolje, zahteva popravku ili intenzivniju upotrebu.
Industrija, usluge, razvoj MSP
Razvijenu privredu čine veliki broj malih i mali broj velikih preduzeća, pri čemu velika preduzeća čine kičmu, pokrivaju najvažnije delatnosti stvaraju profit i investiraju, a mala preduzeća zapošljavaju veliki broj ljudi i posluju na principu zadovoljavajuće dobiti umesto njene maksimizacije. Ako kičme nema, privreda nije osposobljena za opstanak. Nju mogu formirati i mala preduzeća, kad izrastu dovoljno da mogu preuzeti ulogu nosioca razvoja, ali taj proces je, po pravilu, spor.
Mikro i mali biznis dominira u trgovini i uslugama, ali je jako slabo razvijen u proizvodnji i biće potrebno vreme da izraste u stabilne subjekte i nosioce razvoja. Ovde nije izgrađen sistem tehničke, finansijske i informacione podrške koji bi olakšao njihovu stabilizaciju na tržištu. U tehničkoj podršci potrebna je, pored biznis inkubatora, mreža tehničkih (tehnoloških) parkova, koji bi pružali sve elemente tehničke podrške preduzećima. Finansijske institucije veoma retko nude prihvatljive kredite, a informatički sistem koji bi ih bolje povezao s tržištem nije razvijen.
Strategija razvoja malih i srednjih preduzeća na jugu Srbije se oslanja na strateške dokumente Republike Srbije u ovoj oblasti i definisane planove lokalnih zajednica Preševa, Medveđe i Bujanovca. Realizacija ovog segmenta će se sprovoditi u okviru programa ekonomskog razvoja koji podrazumeva:
izgradnju institucionalne MSPP infrastrukture, razvoj malih i srednjih preduzeća i preduzetništva kroz razvoj industrijskih zona, inkubator centara i klastera;
pokretanje preduzetništva kroz fondove početnog kapitala;
povećanje konkurentnosti i produktivnosti privrednih subjekata;
podsticanje razvoja preduzetništva kroz najpovoljnije uslove Fonda za razvoj Republike Srbije, Garancijskog fonda Republike Srbije, Nacionalnog investicionog plana, Nacionalne službe za zapošljavanje, Agrarnog budžeta i nadležnih ministarstava.
Ciljne delatnosti treba da budu usmerene na iskorišćavanje geostrateškog položaja oblasti, prirodnih resursa i selektivnog industrijskog nasleđa (agrar, vodni resursi, drvoprerada) uz značajan razvoj usluga u saobraćaju, trgovini i turističkoj ponudi.
Prioritetni ciljevi razvoja MSP i preduzetništva na jugu Srbije:
Razvijanje partnerstva lokalne vlasti i preduzetnika. Preduzetnička klima se ne može razvijati bez jakog partnerstva lokalne vlasti i preduzetnika. Pozitivan odnos prema preduzetnicima i njihovim potrebama vodi vrlo brzo do otklanjanja različitih administrativnih barijera, do zajedničkih razvojnih projekata, a samim tim i do rešavanja širih problema zajednice i otvaranja novih radnih mesta. Naime, odnos opštinskih administrativnih jedinica prema preduzetnicima i njihovim razvojnim potrebama ima značajan uticaj na brzinu stvaranja novih preduzeća i na brzinu realizacije njihovih investicija. Poboljšanje nivoa zadovoljstva preduzetnika radom opštinske uprave odražava se u većoj dinamici razvoja MSPP. Neophodno je graditi pozitivan odnos prema preduzetnicima na svim nivoima. Stvaranje pozitivne preduzetničke klime može se postići jedino razvojem međusobnih odnosa administracije i preduzetnika koji se baziraju na uzajamnom poverenju i poštovanju.
U skladu sa namerom Vlade Srbije da osnuje Forum MSPP za saradnju državne administracije i privrednika na nivou države, sasvim je dobra zamisao osnivati slične organizacije na nivou regiona ili lokalnih zajednica. Najznačajnije aktivnosti koje vode stvaranju partnerstva lokalne vlasti i preduzetnika trebalo bi da budu:
osnivanje Foruma MSPP na regionalnom (lokalnom) nivou;
obuka osoblja u institucijama lokalne samouprave kako bi se u najvećoj mogućoj meri pomoglo osnivanje i razvoj MSPP;
razvijanje nefinansijskih oblika podrške lokalne vlasti razvoju preduzetništva;
pokretanje inicijative za formiranje kancelarija za obavljanje svih administrativnih poslova na jednom mestu („one stop shop”);
promocija preduzetništva, preduzetničkih dostignuća i zajedničkih projekata i saradnje;
učestvovanje lokalne zajednice u sufinansiranju poslovnih susreta, poslovnog povezivanja i izradi promocionog materijala.
2) Izgradnja MSPP infrastrukture. Razvoj MSPP nije moguć bez izgradnje osnovne MSPP infrastrukture. Razvijena poslovna infrastruktura povećava atraktivnost okoline i privlači MSPP i ostale investitore da dolaze i otvaraju nova radna mesta. Poslovna infrastruktura se sastoji iz niza institucija i preduzeća koja mogu da servisiraju razvojne koalicije na lokalnom nivou, zatim da predstavljaju lokalnu zajednicu kod drugih nacionalnih ili inostranih partnera i da kvalitetno servisiraju domaće i strane partnere, donatore, investitore i MSPP prilikom realizacije razvojnih projekata. Razvojni prioriteti izgradnje MSPP infrastrukture na području opština Preševo, Medveđa i Bujanovac su sledeći:
razvijanje lokalnih preduzetničkih centara;
razvijanje biznis inkubator centara;
stvaranje komunalno uređenih industrijskih zona;
stvaranje Centra za razvoj seoskih područja;
osnivanje finansijskog fonda za razvoj MSPP, kako bi se odobravanjem mikrokredita, subvencija i garancijskih šema podstakao privredni rast regiona.
3) Podsticanje razvoja sektora MSPP. Broj MSPP u opštinama Preševo, Bujanovac i Medveđa je ispod standarda razvijenih zemalja, a naročito zaostaje dinamika stvaranja novih preduzeća koja uvode nove proizvode, usluge i tehnologije. Za brži razvoj nužno je osposobiti postojeća preduzeća da ulažu u rast i razvijaju instrumente podrške za stvaranje novih preduzeća, čime će se promeniti u struktura delatnosti.
Novim i postojećim MSPP potrebni su različiti instrumenti podrške, da bi se ostvario brži razvoj, investiranje i otvaranje novih radnih mesta. Otvaranje MSPP prema spoljnom tržištu, odnosno tržištu cele Srbije i susednih zemalja, zahteva učenje, saradnju, uvođenje standarda i novih načina rada, novih kanala distribucije, uvođenje nove tehnologije (naročit akcenat treba da bude na korišćenju informacionih tehnologija i umrežavanju preduzeća), pa je zato realizacija tog cilja bitna za opstanak MSPP.
Najvažnije aktivnosti koje će se sprovoditi radi jačanja sektora MSPP i njihovih kapaciteta biće usmerene na:
pojednostavljenje postupaka registracije novih firmi;
davanje podrške projektima razvoja kvaliteta i uvođenja ISO i CE standarda u MSPP;
podrška projektima povezivanja preduzeća u mreže i klastere;
organizaciona i finansijska podrška za učešće MSPP na sajmovima, izložbama i konferencijama u susednim zemljama;
izrada programa uključivanja sive ekonomije u legalnu privredu;
pružanje podrške novim preduzetnicima i preduzećima u rastu.
Stvaranje produktivnih radnih mesta. Podsticanje stvaranja radnih mesta za različite ciljne grupe i u raznovrsnim privrednim granama na dugi rok rešava mnoge probleme vezane za zapošljavanje ljudi koji duži vremenski period čekaju na posao ili za zapošljavanje u privrednim granama gde inače postoji manjak kvalifikovanih radnika. Preko programa usmerenih na otklanjanje tih prepreka može se postići kreiranje radnih mesta neophodnih za razvoj privrede. Podsticanjem osposobljavanja i prekvalifikacije nezaposlenih otvara se mogućnost da nova i postojeća MSPP nađu radnu snagu primereno obučenu za realizaciju sopstvenog proizvodnog programa. Načini za stvaranje novih radnih mesta su:
promovisanje aktivne politike zapošljavanja;
promovisanje razvoja preduzetništva u seoskim sredinama;
podržavanje preduzetničkih inicijativa i obuka za žene;
podržavanje razvoja preduzetništva među mladima;
vršenje analize ljudskih resursa i potreba MSPP po broju i vrsti kvalifikovane radne snage;
vršenje analize postojećih i razvoj novih programa školovanja i obuke u skladu sa potrebama privrede;
podržavanje zapošljavanja mladih visokoobrazovanih kadrova;
podržavanje zapošljavanja invalida i ljudi sa ograničenom sposobnošću rada;
razvoj dopunskih delatnosti na selu.
Razvoj ljudskih resursa potrebnih za privredni rast i restrukturiranje. Izlazak iz kruga nerazvijenosti nije moguć bez prioritetnog ulaganja u ljudske resurse. Nužan preduslov bržeg razvoja sektora MSPP u opštinama Preševo, Bujanovac i Medveđa, odnosno prevazilaženje siromaštva koje je pojačano tranzicionim zaostajanjem, migracionim procesima i političkim nasleđem, moguće je samo dodatnim obrazovanjem i obukom preduzetnika, radnika, učenika i nezaposlenih lica.
Sa druge strane, verifikacija na tržištu prvenstveno zavisi od konkurentnosti rada, od tehnologije i znanja radnika. Upotreba informacionih tehnologija u svim granama traži od ljudi nove sposobnosti i veštine, pa i drugačiji pristup radu i organizaciji rada. Obrazovanje radnika postaje uslov za jačanje i podsticanje konkurentnosti. Razvoj MSPP zavisi i od načina na koji se učenici, studenti, nezaposleni i ostala lica motivišu da se uključe u različite programe obrazovanja sa ciljem podizanja vlastitog nivoa znanja, čime se stvaraju mogućnosti da ta lica ostvare svoju preduzetničku ideju ili da se zaposle u malom ili srednjem preduzeću kome je takvo znanje neophodno. Razvoj ljudskih resursa trebalo bi da obuhvati sledeće aktivnosti:
prekvalifikacija i dokvalifikacija kadrova kroz program obrazovanja za konkurentnost;
podsticanje javnih programa obrazovanja lica koja žele da steknu dodatna znanja;
razvoj opšteg programa obrazovanja preduzetnika početnika;
pazvoj specijalnih programa za edukaciju preduzetnika i radnika iz različitih sektora;
razvoj finansijske šeme za sufinansiranje obrazovanja pojedinih ciljnih grupa.
Podsticanje razvoja i instrumenti za podsticanje razvoja MSPP
Osnovna uloga države u savremenim tržišnim privredama je da, uz minimalne intervencije, stvori stabilan i siguran pravni okvir poslovanja u skladu sa potrebama privrede. Sem odgovarajućih zakona koji treba da urede najvažnija pitanja za poslovanje privrednih subjekata, veliku važnost imaju i podzakonski akti i administrativne procedure kroz koje se primenjuju, jer one određuju krajnji efekat koji preduzetnici osećaju.
Razvoj MSP i preduzetništva se ne ostvaruje samo kroz preduzetničku praksu i mere ekonomske politike, već i kroz sistemski napor da se ostvare direktne, strukturne promene u sferi obrazovanja. Stoga obrazovanje mora da zadovolji zahteve za novim znanjima i sposobnostima neophodnim za uspešan rad u ovom sektoru, što podrazumeva uvođenje novih zanimanja i profila koji će omogućiti postizanje veće fleksibilnosti i veće mobilnosti radne snage.
Nefinansijska podrška sektoru MSPP odnosi se na pomoć preduzetnicima za započinjanje i razvoj sopstvenog biznisa kroz pružanje različitih usluga u oblastima od značaja za vođenje poslovanja. Usluge nefinansijske podrške najčešće se vezuju za pomoć pri izradi biznis plana u cilju konkurisanja za dobijanje kredita ili orijentacione treninge za potencijalne preduzetnike. Međutim, njihov spektar je mnogo širi i obuhvata različite vrste pomoći iz oblasti menadžmenta, marketinga, izvoza, inovacija i transfera tehnologija, upravljanja ljudskim resursima, strateškim planiranjem razvoja poslovanja, poslovnog povezivanja, pravnih saveta i dr. Osnovni cilj pružanja usluga za razvoj poslovanja je podizanje konkurentnosti malih i srednjih preduzeća kroz razvoj ljudskih resursa, pre svega podizanje kapaciteta njihovih vlasnika i menadžmenta. Većina preduzetnika koji započinju samostalno poslovanje nije imala ranije iskustva u upravljanju i vođenju preduzeća i ne poseduje formalno obrazovanje u ovoj oblasti. Pomoć i podrška u početnom periodu mogu značajno da povećaju njihove šanse za uspeh.
Prema tradicionalnom pristupu, realizacija programa državne pomoći u oblasti nefinansijske podrške razvoju sektora MSPP odvija se kroz namenski osnovane regionalne i lokalne agencije. Korišćenje ovih usluga za preduzetnike je po pravilu besplatno ili po subvencionisanim cenama.
Uloga lokalnih razvojnih agencija postepeno se pomera sa pružanja konkretnih usluga na pomoć u povezivanju preduzetnika sa privatnim ponuđačima ovih usluga, kao i unapređenje ponude, asortimana i kvaliteta usluga za razvoj poslovanja na određenoj teritoriji i jačanje svesti preduzetnika o sopstvenim potrebama i značaju ovih usluga.
Pomoć razvoju sektora MSPP pružile su i mnoge, uglavnom zapadnoevropske zemlje, putem realizacije raznih donatorskih programa. Međutim, primenom različitih iskustava zemalja – donatora i uz nedovoljno koordinirane aktivnosti javnog sektora, stvorene su brojne institucije sa različitim finansijskim sredstvima na raspolaganju i različitim fokusom aktivnosti (razvoj MSPP, samozapošljavanje, lokalni ili regionalni razvoj). Nastojeći formalno da poveže ove agencije, kancelarije i centre, Republička agencija za razvoj MSPP formirala je mrežu institucija za nefinansijsku podršku, kojoj su na osnovu ugovora pristupile ove organizacije (izuzev centara za razvoj preduzetništva Nacionalne službe zapošljavanja).
Paralelno sa nacionalnim programom podrške, uz Ministarstvo privrede i Republičku agenciju za razvoj MSPP, trebalo bi da se značajnije angažuju i drugi osnivači, pre svega lokalne samouprave, kako bi se ojačalo partnerstvo privatnog i javnog sektora, zatim NVO i drugih zainteresovanih strana u ovoj oblasti. Lokalne samouprave svoj doprinos trebalo bi da zasnivaju na obezbeđenju poslovnog prostora i poveravanja realizacije pojedinih projekata od lokalnog značaja regionalnim centrima (poput vođenja izrade strategije lokalnog ekonomskog razvoja, osnivanja industrijskih zona, pokretanja i vođenja inkubator centara i dr.). Regionalne agencije bi trebalo da u lokalnoj sredini obezbede stručnu pomoć različitih lokalnih razvojnih aktivnosti i inicijativa, uključujući i lokalne donatorske projekte.
Institucionalna infrastruktura obuhvata, pored Republičke agencije za razvoj MSPP, lokalne ekonomske razvojne agencije, koje bi se jednim delom bavile i podrškom razvoju MSPP, s tim što je neophodno izbeći rasipanje sredstava dupliranjem institucija na jednoj teritoriji.
Finansiranje razvoja sektora MSPP prvenstveno treba da se sprovodi kroz tržišno orijentisan koncept unapređivanja pristupa ovih privrednih subjekata finansijskom kapitalu. Osnovna ideja je usmeravanje na smanjivanje rizika i troškova transakcija i izgradnju kapaciteta finansijskih institucija kako bi opsluživali i manje klijente, kao i na povećanje konkurencije na finansijskim tržištima. Cilj ovakvog pristupa je da se uveća broj održivih finansijskih institucija koje se opredeljuju za kreditiranje malih i novih preduzeća.
Dužničko finansiranje, putem kredita, još uvek je jedini način finansiranja razvoja MSPP sektora, jer u našoj zemlji još nisu prisutni investicioni fondovi koji bi ulagali kapital u pojedina preduzeća u MSP sektoru. Pored ostalog, problem je i nedovršena zakonska regulativa u ovoj oblasti.
Optimalni model finansijske pomoći u srednjem roku treba bazirati na kombinaciji klasičnih direktnih instrumenata države sa tržišno orijentisanim merama. Finansijska podrška rastu i razvoju MSPP treba da se zasniva na tržišno orijentisanim merama kroz razvoj finansijskih tržišta. Potrebno je ubrzati rad na stvaranju uslova i uklanjanju barijera za brži razvoj finansijskih tržišta, uključujući i uvođenje novih finansijskih instrumenata, jačanja konkurencije na bankarskom tržištu i osnivanje specifičnih institucija namenjenih finansiranju MSPP, kao što su privatni investicioni fondovi.
Intervencija države u oblasti finansiranja i finansijskog podsticanja razvoja MSPP bi trebalo da se u narednom periodu u što većoj meri zasniva na tržišnim principima. Međutim, opredeljenost države za politiku podsticanja razvoja MSPP sektora, kao jedne od osnovnih poluga ekonomskog razvoja Srbije, treba da se potvrdi kroz posebno identifikovana i izdvojena sredstva za ovu namenu u Budžetu Republike Srbije. To se posebno odnosi na sredstva koja je neophodno prioritetno obezbediti za:
finansiranje mreže regionalnih agencija i centara;
osnivanje i finansiranje rada Foruma za MSPP i Međuresornog saveta za MSPP;
finansiranje specifičnih projekata razvoja MSPP.
Mobilizacija ljudskih resursa
U cilju formiranja efikasnog sistema kreiranja i sprovođenja politike razvoja MSPP potrebno je obezbediti značajne ljudske resurse. Upravljanje i sprovođenje ovog programa zahteva obezbeđivanje dodatnih ljudskih resursa i specijalizovanih znanja.
Donatorska podrška i koordinacija
Uvažavajući potrebe MSPP sektora, neophodno je da resursi iz samog sektora budu prioritetno usmereni u njegov razvoj. Za ostvarivanje efikasne politike razvoja MSPP sektora veoma je značajna i donatorska podrška. Zbog toga je veoma važno nastaviti sa izgradnjom partnerskih odnosa sa donatorima i nastojati da se projekti po osnovu ove pomoći koncipiraju tako da podrže sistemske reforme približavanja EU. Takođe, neophodno je obezbediti znatno efikasniju kordinaciju različitih donatorskih projekata, kako bi se obezbedila puna efikasnost i postigli očekivani rezultati. Saradnja sa stranim donatorima na razvojnim aktivnostima veoma je značajna za zemlje u tranziciji zbog transfera znanja, ali i finansijske pomoći za realizaciju konkretnih programa i projekata.
U sektoru MSPP jedan od najvažnijih segmenata čini razvoj trgovine. Sposobnost ovog sektora da opstaje i da se revitalizuje u bilo kojim okolnostima je ključna preporuka da se insistira na podršci daljem razvoju ovog sektora male privrede. Vizija razvoja trgovine na području juga Srbije je moderna trgovina u kontekstu savremene otvorene tržišne privrede i njen doprinos ekonomskom i društvenom prosperitetu svih građana.
Iz bazičnog aktuelnog dokumenta o dugoročnom razvoju sektora u Srbiji (Strategija i politika trgovine Republike Srbije, 2003. godina) mogu se rezimirati nekoliko bitnih elemenata budućeg razvoja trgovine:
jačanje procesa integracije, kooperacije i koncentracije trgovine;
inteziviranje konkurentske borbe na maloprodajnom tržištu;
u skladu sa globalnim trendovima, maloprodaje će biti više okrenuta potrošaču;
supermarketi će biti glavni razvojni format, sa hipermarketima u blizini većih urbanih centara;
u konkurenciji sa velikim trgovinskim lancima smanjiće se broj i značaj nezavisnih prodavnica male i srednje veličine, kao i zelene pijace;
ovi potonji oblici, i pored smanjenja postojećih tržišnih udela, ostaće sa većim relativnim značajem nego u razvijenim zemljama.
Budući razvoj trgovine u Srbiji sagledava se kao postupno približavanje nivoima i strukturi trgovine u razvijenom delu sveta. Opštine juga Srbije su značajno manje razvijene od srpskog proseka, te bi i očekivane tendencije razvoja trgovine, kao uostalom i većine drugih delova privrede, trebalo da se nalaze u smanjivanju zaostataka za nacionalnim prosekom.
Na osnovu analize stanja, sagledavanja potreba i mogućnosti, mogu se izdvojiti sledeći strateški ciljevi razvoja trgovine na području juga Srbije:
modernizacija trgovinske delatnosti;
koordinisani razvoj trgovine, u kontekstu opšte ekonomske aktivnosti i razvoja povezanih delatnosti;
poboljšanje teritorijalnog razmeštaja.
Industrija, servis, MSPP – prioriteti i mere
INDUSTRIJA, SERVISI, MSPP – PRIORITETI I MERE Prioritet 1: Razvijanje partnerstva lokalne vlasti i preduzetnika Mere:Osnivanje Foruma MSPP na regionalnom (lokalnom) nivou Obuka osoblja u institucijama lokalne samouprave kako bi se u najvećoj mogućoj meri pomoglo osnivanje i razvoj MSPPRazvijanje nefinansijskih oblika podrške lokalne vlasti razvoju preduzetništva Pokretanje inicijative za formiranje kancelarija za obavljanje svih administrativnih poslova na jednom mestu (“one stop shop”)Promocija preduzetništva, preduzetničkih dostignuća i zajedničkih projekata i saradnjeUčestvovanje lokalne zajednice u sufinansiranju poslovnih susreta, poslovnog povezivanja i izradi promocionog materijala Prioritet 2: Izgradnja MSP infrastrukture Mere: Razvijanje lokalnih preduzetničkih centara Razvijanje biznis inkubator centaraStvaranje komunalno uređenih industrijskih zonaStvaranje Centra za razvoj seoskih područjaOsnivanje finansijskog fonda za razvoj MSPP, kako bi se odobravanjem mikrokredita, subvencija i garancijskih šema podstakao privredni rast regiona Prioritet 3: Podsticanje razvoja sektora MSPP Mere:Pojednostavljenje postupaka registracije novih firmi Davanje podrške projektima razvoja kvaliteta i uvođenja ISO i CE standarda u MSPPodrška projektima povezivanja preduzeća u mreže i klastereOrganizaciona i finansijska podrška za učešće MSP na sajmovima, izložbama i konferencijama u susednim zemljamaIzrada programa uključivanja sive ekonomije u legalnu privreduPružanje podrške novim preduzetnicima i preduzećima u rastu Prioritet 4: Stvaranje produktivnih radnih mesta Mere:Promovisanje aktivne politike zapošljavanjaPromovisanje razvoja preduzetništva u seoskim sredinamaPodržavanje preduzetničkih inicijativa i obuka za žene Podržavanje razvoja preduzetništva među mladimaVršenje analize ljudskih resursa i potreba MSP po broju i vrsti kvalifikovane radne snageVršenje analize postojećih i razvoj novih programa školovanja i obuke u skladu sa potrebama privredePodržavanje zapošljavanja mladih visokoobrazovanih kadrovaPodržavanje zapošljavanja invalida i ljudi sa ograničenom sposobnošću radaRazvoj dopunskih delatnosti na selu Prioritet 5: Razvoj ljudskih resursa potrebnih za privredni rast i restrukturiranje Mere:Prekvalifikacija i dokvalifikacija kadrova kroz program obrazovanja za konkurentnostPodsticanje javnih programa obrazovanja lica koja žele da steknu dodatna znanjaRazvoj opšteg programa obrazovanja preduzetnika početnikaRazvoj specijalnih programa za edukaciju preduzetnika i radnika iz različitih sektoraRazvoj finansijske šeme za sufinansiranje obrazovanja pojedinih ciljnih grupa
Modernizacija trgovine je višestruk i kontinuelan proces. Na kratak rok kao najrealnija opcija začetka osavremenjivanja trgovine bio bi dolazak nekog od velikih trgovinskih lanaca na jug Srbije, koji bi izgradio i otvorio pojedine modernije trgovinske objekta, npr. supermarkete. Opštine bi mogle podsticajno delovati davanjem nekih ustupaka investitorima (zemljište, lokalni porezi i dr). Proces modernizacije obuhvata i objedinjavanje malih privatnih preduzeća i radnji na principima franšizinga i povezivanja sa velikim trgovinskim lancima regionalnog i nacionalnog značaja. Ovim bi se obezbedila standardizacija ponude robe, povećao i održavao kvalitet usluga, obezbedili niži troškovi snabdevanja usled objedinjene kupovine, i dr. Dalji korak u pravcu formiranje moderne trgovinske infrastrukture su trgovinski (šoping) centri, kao grupe trgovinskih i ostalih komercijalnih objekata. Izgradnja ovakvog centra, u blizini granice sa Makedonijom, predmet je aktuelnih razmatranja. Sa orijentacionim veličinama bitnih repera ( investicije reda veličine 10-15 miliona evra i oko 500 zaposlenih) izgradnja trgovinskog centra je najznačajniji pojedinačni projekt dugoročnog razvoja trgovine na području.
Koordinacija sa ostalim delatnostima uključuje razvoj trgovine u sklopu tranzitnog turizma. Strateški i taktički ciljevi obuhvataju korišćenje potencijala koje pružaju magistralne saobraćajnice i granični i administrativni prelazi za otvoranje objekata za tranzitni turizam: trgovinske radnje, dutu free shop, benzinske pumpe, prateći ugostiteljki objekte i dr. Potrebno je koristiti sve mere institucionalne, finansijske i druge podrške razvoju male privrede za modernizaciju i osavremenjivanje postojećih trgovinskih preduzeća i radnji, kao i otvaranje novih u skladu sa zahtevima modernih oblika prodaje.
Poboljšanje teritorijalnog razmeštaja neophodno je u cilju obezbeđivanja kvalitetnog i urednog snabdevanja stanovništva na ukupnoj teritoriji. S obzirom na manju čisto komercijalnu atraktivnost trgovinskih prodavnica van opštinskih centara, za otvaranje trgovinskih objekata u manjim i siromašnijim naseljima neophodna je eksterna finansijska i druga podrška.
Ostvarivanje ciljeva koji su pobrojani u oblasti trgovine je moguće uz realizaciju većeg broja programa, kao što su:
ulasci pojedinih većih trgovinskih lanaca, sa odgovarajućim investiranjem u moderne objekte;
objedinjavanje malih privatnih preduzeća i radnji na principima franšizinga i povezivanja sa velikim trgovinskim lancima regionalnog i nacionalnog značaja;
izgradnja šoping centra u pograničnoj zoni;
izgradnja objekata za tranzitni turizam: trgovinske radnje, duti free shopovi, benzinske pumpe, prateći ugostiteljki objekte i drugo;
korišćenje mera institucionalne, finansijske i druge podrške za modernizaciju i osavremenjivanje postojećih trgovinskih preduzeća i radnji;
eksterna finansijska i druga podrška.
Turizam
Razvoj turizma ima različite pozitivne uticaje na razvoj „regionalne” ekonomije: na proizvodnju, dodatu vrednost, zaposlenost, generalno, na sve makroekonomske činioce. Oni nisu ograničeni samo na ovaj sektor, ali putem umnožavanja međusobnog uticaja sa drugim sektorima on će se proširiti na razne sektore i time podstaći turističku proizvodnju, od poljoprivrede i proizvodnje hrane do građevinske industrije, proizvodnje nameštaja, usluga, trgovine. Forsiranje razvoja turizma je ključna tačka dugoročnog „regionalnog” razvoja s namerom da se bolje iskoriste lokalni resursi, u prvom redu angažovanjem radne snage (da bi se uvećala zaposlenost i smanjila nezaposlenost), jer je radni učinak u turizmu po svojoj prirodi intenzivnog karaktera. Turistički razvoj je, takođe ključna tačka na duži rok, pošto ulaganja u ovom sektoru mogu brže ostvariti pozitivne efekte i uticaje.
Jug Srbije predstavlja interesantnu turističku destinaciju po svojim turističkim potencijalima, sa izuzetnim prirodnim lepotama, kulturno istorijskim vrednostima, pogodnim klimatskim uslovima, bogatim rekama, jezerima i termalnim vodama. Očuvanost prirode i bogatstvo reka, jezera i divljači predstavljaju izuzetnu turističku atrakciju i potencijal za razvoj lovnog i ribolovnog turizma. Rečni i banjski potencijali su najznačajniji turistički resurs kojim ovaj region raspolaže. Njihovo prirodno očuvanje, razvoj i upravljanje od presudnog su značaja za strateško iskorišćavanje ovih resursa.
Ukrštanje raznih kultura i civilizacija na ovim prostorima ostavilo je u nasleđe veliki broj kulturno-istorijskih spomenika. Stavljanje tog bogatog nasleđa u funkciju koordiniranog i integralnog razvoja turizma imalo bi za cilj obogaćivanje njegove ponude, privlačenje jednog novog miljea turističkih konzumenata, te postizanje značajnijih finansijskih efekata i rezultata iz ove oblasti.
Prioritetna ulaganja treba usmeriti ka:
Unapređenju imidža regiona kao turističke destinacije
Jug Srbije poseduje geografske, istorijske i kulturne karakteristike, ali je nedovoljno promovisan u smislu stvaranja posebnog imidža po kojem se region može prepoznati, kako od strane domaćih, tako i od strane stranih turista. U tom smislu se mora uspostaviti jaka regionalna saradnja između Turističkih organizacija (TO), opština i turističke industrije sa ciljem stvaranja zajedničkog paketa turističkih usluga (servisa) i efikasnog sistema promocije namenjenog ciljnim kategorijama turista.
Integralna turistička ponuda podrazumeva sigurne putne pravce, a u ruralnim područjima sigurne prolaze, izgrađenu informacionu i kablovsku infrastrukturu, zdravu pijaću vodu, zaštićene vrednosti i imovinu, primenu modernih sredstava komuniciranja i izgrađen sistem internet-centara za karte, smeštaj i rezervacije.
Promocija regionalnog turizma je jedna od najslabijih tačaka, čak i unutar regiona. Veoma je teško promovisati proizvod bez integrisanog, tržišno usmerenog paketa ponude. U tom smislu, povezivanje najvažnijih manifestacija, zajedno sa organizovanim posetama najvažnijim atrakcijama, praćeni tradicionalnom hranom južne Srbije i zajedničkim tržišnim nastupom u smislu zajedničkih regionalnih Info–Centara, brošura, internet prezentacija, zajedničkog nastupa na medijima i sajmovima, mora biti uspostavljeno kao rezultat dobre integracije i saradnje svih ključnih regionalnih činilaca.
Isto tako, u narednih nekoliko godina je potrebno uložiti više napora na izradi kvalitetnog promotivnog materijala, osmišljavanju bolje turističke ponude, te postizanju turističke valorizacije. To se može postići razvojem informacionog sistema o turističkoj ponudi regiona, organizovanjem centra kućnih radinosti te stalnih i mobilnih prodajnih izložbi, izradom promotivnog turističkog materijala, obeležavanjem turističkih atrakcija u regionu i izrada mape; izradom web-site o turističkoj regionalnoj ponudi, izradom promotivnog materijala za seoski turizam, kao i organizovanjem sajma radi promocije domaćih jela.
Brending je sledeći korak. Jug Srbije treba da iskoristi svoju raznolikost i specifičnost i transformiše ih u jak i prepoznatljiv regionalni brend. Ali se isti mora podržati visokim nivoom kvaliteta sa ciljem zadovoljavanja prefinjenih zahteva turista. Potencijalna turistička kategorija koja daje jaku osnovu za brendiranje je ruralni ili etno turizam, koji se uklapaju i u nacionalnu strategiju turističkog brendinga.
Unapređenju obrazovnog nivoa turističkog osoblja
U skladu sa činjenicom da je turizam jedan od aktivnosti sa velikim uticajem ljudskog faktora, poseban akcenat treba staviti na poboljšanje kvaliteta usluga pruženih od strane turističkog osoblja, naročito vezanih za poslovni bonton, poznavanje stranih jezika, poboljšanje specijalnih veština poznavanja rada na računaru itd.
Unapređenju funkcionisanja turističkih destinacija
Turističke organizacije (TO) treba da budu lideri u promociji regionalnog turizma. Međutim, one su opterećene brojnim problemima. Lokacija i vidljivost većine TO je neadekvatna. Tehnička oprema i prostorije su na veoma niskom nivou. Potrebna je kompletna obnova kancelarija sa ciljem unapređenja funkcionalnosti. Pojedine TO imaju višak osoblja i nedostatak adekvatne stručnosti. Dodatna obuka za zaposlene, naročito vezano za poznavanje stranih jezika i rada na kompjuterima je takođe potrebno, a angažovanje novog osoblja mora biti vezano za odgovarajući stepen stručnog obrazovanja. Mere usmerene ka poboljšanju saradnje između TO su takođe potrebne. Određeni koraci su već načinjeni, pogotovo u vidu napora da se povežu najvažnije manifestacije. Formiranje Regionalne turističke organizacije može jedno od potencijalnih rešenja za prevazilaženje problema u funksionisanju i obavljanju osnovne delatnosti TO.
Bolju pristupačnost turističkih atrakcija
Jug Srbije ima veliki potencijal za razvoj pojedinih aspekata turizma (banjski, tranzitni, manifestacioni, zimski turizam, seoski turizam i istorijski spomenici) na osnovu bogatog i netaknutog okruženja sa određenim jedinstvenim karakteristikama (hrana, arhitektura, navike, itd), sportskim objektima, istorijskim nasleđem. S obzirom da je u svetu prisutan rastući trend potražnje za takvim oblicima turizma, ove mogućnosti be se trebale iskoristiti kako bi se privukli turisti.
U tom smislu, neophodno je preduzeti hitne mere u pogledu signalizacije turističkih lokaliteta, kao i obnovu i izgradnju osnovnih elemenata infrastrukture koji su neophodni za unapređenje vidljivosti i pristupačnosti turističkih atrakcija.
U pogledu privatizacije, očekuju se konkretne akcije vezane za nekoliko turističkih atrakcija. Ovo će obezbediti neophodan podstrek za investiranje. Atrakcije koje spadaju pod nadležnost opštinskih ili državnih vlasti se ozbiljnije trebaju uzeti u obzir, pogotovu one sa potencijalom da postanu konkurentna prednost regiona.
Razvoj novih turističkih proizvoda
Jug Srbije ima velike potencijale za raznovrsnu turističku ponudu. Etno turizam, religiozni turizam, banjski turizam, su samo neke od potencijalnih kategorija koje mogu biti interesantne kako domaćim tako i stranim turistima. Ove aktivnosti zahtevaju veliku podršku od strane donatora i jaku saradnju između svih činilaca iz oblasti turizma. U tom smislu, rešenja se mogu postići promocijom preduzetništva, podsticanjem svih aktivnosti vezanih za izradu jedinstvenih i širom sveta poznatih turističkih proizvoda u širem smislu (suveniri, turistički paketi, nacionalni restorani, itd.), izgradnjom mreža i klastera u sektoru, uspostavljanjem posebnih struktura koje bi mogle podržati razvoj sektora.
Turizam nije razvijen srazmerno potencijalima područja koje karakteriše prirodne lepote, biodiverzitet, kulturno istorijski spomenici i već izgrađeni, postojeći kapaciteti. Aktiviranjem ovih potencijala uz pomoć dodatnih finansisjkih sredstava, rešavanje infrastrukturnih problema i upošljavanjem stručnog kadra, kao i osmišljavanje organizovanije ponude, ova grana privrede bi mogla da značajnije doprinese povećanju društvenog proizvoda područja.
Turizam – prioriteti i mere
TURIZAM – PRIORITETI I MERE Prioritet 1: Unapređen imidž južne Srbije kao turističke destinacije Mere: Izrada zajedničke turističke ponude, oznake (logoa), brošura i mapaStvaranje zajedničkog, regionalnog nastupa na sajmovima i u medijimaStvaranje zajedničkog Regionalnog informativnog centraUnapređenje kontakta sa medijima Unapređenje saradnje između TOUnapređenje saradnje između TO i preduzetnika Prioritet 2: Unapređeno obrazovanje i obuka turističkog osoblja Mere: Kratkoročno obrazovanje (kursevi jezika, lokalna kuhinja) Dugoročno obrazovanje (Viša ekonomska škola)Praktičnija iskustva u turističkim/uslužnim školamaUnapređenje znanja i uključenosti opštinskog osoblja odgovornog za turizam Prioritet 3: Unapređena vidljivost i funkcionalnost Turističkih organizacija Mere:Unapređenje lokacije, označenosti i vidljivosti Turističkih organizacijaPrilagođavanje broja zaposlenih stvarnim potrebama Unapređenje sistema turističkih taksiInvestiranje u nove tehnologijeUnapređenje saradnje i razmene znanja između TO Unapređenje obrazovanja zaposlenih u TO Unapređenje saradnje između TO i preduzetnika Prioritet 4: Bolja dostupnost turističkih atrakcija Mere:Unapređenje označavanja turističkih atrakcija Unapređenje saradnje između TO Unapređenje regionalne saradnje između TO i preduzetnikaPovećanje opštinskog investiranja u regionalni razvoj turizma Prioritet 5: Razvoj proizvoda (za nove turističke kategorije) Mere:Razvoj tranzitnog turizmaRazvoj seoskog turizmaRazvoj aktivnog turizma (izleti, šetnje, biciklizam)Modernizacija Bujanovačke i Sijarinske BanjePodsticaj projektovanju i implementaciji «Žutih puteva» (integrisano kruženje istorijskim nasleđem)Podsticaj projektovanju i implementaciji «Žutih puteva» Podrška investicijama na readaptaciji tradicionalnih zgrada u turistička odmaralištaPodrška organizovanim inicijativama za povećanje svesti o doprinosu svake nacije multikulturnom regionalnom nasleđuUvođenje sistema kvaliteta (funkcionisanje turističkih inspekcija) Privlačenje direktnih stranih investicijaUnapređenje regionalne saradnje između TO i preduzetnika
Preduslovi za realizaciju koncepta su brojni, te je potrebno:
veći stepen organizovanosti i sinhronizovanosti relevantnih aktera: hotelskih preduzeća, nadležnih opštinskih i republičkih institucija, zaneresovanih preduzetnika, domaćinstava i drugo;
unapređenje materijalne osnove razvoja turizma: adaptacija smeštajnih kapaciteta, specijalizovanih prodavnica, servisa i slično;
kadrovsko prilagođavanje potrebama razvoja savremenog turizma, obezbeđenjem visokostručnih kadrova, edukacijom i prekvalifikacijom zaposlenih;
obezbeđenje finansijskih sredstava za finasiranje neophodnih investicija: animiranje potencijalnih poslovnih partnera, dokapitalizacijom, podsticajnim sredstvima države i dr.;
sprovođenje kontinuirane intenzivne informativno – propagandne aktivnosti usmerene ka ciljnim segmentima tržišta;
uključivanje lokalnih specifičnossti koje proističu iz etnografskih karakteristika ovog područja (narodni običaji, folklor, tradicionalna proizvodnja hrane, domaća radinost).
Razvoj ljudskih resursa i socijalna pitanja
Prosečni nivo obrazovanja populacije u Srbiji je među najvišim u Evropi, ali jug Srbije je ispod proseka Republike. Imajući u vidu da je za stvaranje konkurentne privrede uloga industrije predominanatna, prioritet svih prioriteta predstavlja razvoj ljudskih resursa. Nova ekonomija bazirana na znanju, čije komparativne prednosti su u razvoju aktivnosti visoko dodate vrednosti, a ne na niskim veštinama i niskim platama, zahteva inovativne talente i sposobnosti. Zaključak: automatizam tržišta je nedovoljan da se premosti jaz u sposobnostima ljudskog potencijala, javne investicije u ovoj oblasti su neophodne.
Politika razvoja ljudskih resursa u Evropskoj uniji se zasniva na principu da je pristup obrazovanju prirodno pravo svih građana. Zemlje članice su prepoznale potrebu za razvojem edukativnih sistema, zasnovanih na generalnom znanju privrednog društva, pojačanim praktičnim pristupom i fleksibilnošću, koja se odnosi na radnu snagu/tržišne potrebe. U poslednje dve decenije, nova ostvarenja su rezultirala komplementarnim edukativnim sistemom, koji prioritet daje procesu učenja tokom čitavog života. Ovo pruža mogućnost za prekvalifikaciju radne snage i integraciju na tržiste rada socijalno-ugroženih grupa (duži vremenski period nezaposlene žene, ljudi preko 45 godina, invalidne osobe, Romi itd). Isti pristup bi se trebao primeniti i u sistemima edukacije i obuke u regionu južne Srbije.
Karakteristika regiona je visoka stopa nezaposlenosti, koja nesumnjivo rezultira nerazvijenoj ekonomiji. Međutim, drugi aspekt je takođe veoma ozbiljan – struktura ljudskih resursa nije odgovarajuća i nije u skladu sa potrebama tržišta rada. Drugim rečima, evidentan je nedostatak menadžmenta ljudskim resursima, i na opštinskom i na regionalnom nivou.
Relevantni pod-prioriteti i mere su kreirani u saglasnosti sa Evropskom strategijom doživotnog učenja, ključnim elementom Lisabonske strategije. Politika razvoja novih veština je bazirana na aktivnom dejstvu fokusirajući se na Povećanje kvaliteta radne snage, usmerena je na različite komponente stanovništva, radne snage i neaktivnih.
Svi identifikovani problemi se mogu rešiti ulaganjem u:
1) Podizanje nivoa znanja i specijalnih veština.
Iz EX-POST analize jasno proizlazi zaključak o nepodudarnosti između potreba tržišta rada (izraženih od strane poslodavaca i samozaposlenih ljudi) i nivoa obrazovanja i obučenosti radne snage. Kako bi se premostio jaz između ponude i tražnje potrebno je da se pored redovnog obrazovnog sistema uspostavi i sistem permanentnog obrazovanja, zasnovan na konceptu edukacije tokom čitavog života (edukacija odraslih). Filijale Nacionalne službe za zapošljavanje (NSZ) mogu biti vodeće organizacije u ovom procesu. Ostale organizacije na nacionalnom, regionalnom i opštinskom nivou takođe igraju važnu ulogu.
Modernizacija obrazovnog sistema. Očigledna je potreba modernizacije i preorijentacije obrazovnog sistema na nacionalnom nivou ka novim naukama, istraživanjima, tehnologijama i inovacijama, kao i programa praktične obuke koja bi se približila potrebama privrede posebno uvođenjem preduzetničkog školskog programa u srednje škole i komplementarnih obrazovnih sistema, što je u nadležnosti Ministarstva prosvete.
Obuka orijentisana ka potrebama tržišta radne snage. Veliki broj obuka nije direktno povezan sa potrebama tržišta radne snage. Intenzivno istraživanje obrazovnih potreba regionalne privrede među preduzetnicima, organizovana u obe filijale NSZ i razmena rezultata između svih regionalnih i nacionalnih učesnika je više nego potrebna. Ipak, očigledna je potreba fokusiranja na ponudu različitih kurseva iz menadžmenta i preduzetništva, podržavajući MSP i preduzetnike. Ovi kursevi bi trebali pružati odgovarajuće znanje preduzetnicima, podstičući ih da osnivaju nove biznise, kao i da poboljšaju znanje menadžera MSP i drugih poslovnih stručnjaka. Većina opština bi trebala da osnuju ovakve vrste institucionalnih centara, stvarajući mrežu institucija. Edukacija o biznisu bi se trebala koordinirati na regionalnom nivou. Modernizacija programa obuke je u velikoj meri podržana od strane međunarodnih organizacija.
Edukacija zaposlenih (obuke, seminari, prekvalifikacija). Veoma je važno stvoriti adekvatnu kratkoročnu edukaciju namenjenu zaposlenim ljudima sa tradicionalnim obrazovanjem i nedostatkom modernih znanja. Očigledno je da ova obuka mora biti povezana sa potrebama tržišta radne snage. Treba usmeriti pažnju na podizanju nivoa svesti poslodavaca da šalju svoje zaposlene na obuke u cilju sticanja specijalnih veština i višeg nivoa znanja. Svake godine jedan ili dva privredna sektora trebaju dobiti posebnu pažnju. Takođe je potrebna dodatna edukacija sindikalnih lidera. Oni su u stalnoj konfrontaciji sa novom ekonomskom realnošću, a poznavanje karakteristika tržišne ekonomije je esencijalna ovim liderima u savetovanju njihovih članova.
2) Unapređenje pristupa tržištu radne snage
Pristup tržištu radne snage je otežan određenoj grupi ljudi. Veoma je važno unapređenje funkcionisanja tržišnog mehanizma kroz obezbeđivanje informacija i kroz pružanje pomoći u izboru poslova.
Funkcionisanje Nacionalne službe za zapošljavanje. Usluge i kapaciteti Službe za zapošljavanje u velikoj meri zavise od republičkog budžeta. Zajednička analiza poslodavaca i ljudi koji traže posao o funkcionisanju NSZ, kao i diskusije o rezultatima njihovog rada bi bile od velike koristi u procesu promene procedura i određivanju prioriteta u korišćenju ograničenih sredstava. Nacionalna služba za zapošljavanje nije povezana ni sa privrednim, ni sa obrazovnim sistemom. Ovi centri nisu dovoljno proaktivni. Bez sumnje, NSZ bi trebale imati ključnu ulogu, trebale biti centri koji povezuju ponudu i tražnju na odgovarajući način. Na strani tražnje, ovi centri bi trebali prepoznati realne potrebe za ljudskim resursima, što je osnovna pretpostavka za osnivanje efektivnog i efikasnog tržišta radne snage. S druge strane, na osnovu stvarnih potreba za ljudskim resursima, NSZ bi trebale inicirati veći broj projekata, u cilju razvoja ljudskih resursa, a u skladu sa zahtevima tražnje. Drugim rečima, efikasno tržište rada podrazumeva dobro vođene NSZ, koje su intenzivno uključene u sve aspekte društva, vezano za ljudske resurse. Umnogome bi pomoglo kada bi NSZ imala uvid u efekte posredovanja po sektorima i kvalifikacionim nivoima, i iskoristili rezultate za sistematski pristup poslodavcima. Potrebna je promocija modernih posredničkih tehnika bilo da su individualne ili grupne prirode. Preporučljivo je formiranje mešovitih klubova za traženje posla ili klubova namenjenih ciljnim grupama. Takođe je potrebno da ovi klubovi imaju jasne rezultate s ciljem ispitivanja koji su vidovi pristupa najefektivniji.
Usmeravanje pažnje na posredovanje kod mladih ljudi bez radnog iskustva. Omladina je najosetljivija socijalna grupa. Ova socijalna grupa se ne tretira na odgovarajući način u regionu. Droga, kriminal, nedostatak volje i destruktivno ponašanje, su veoma česti među mladima. Ova socijalna grupa se treba tretirati pažljivo. Ulaganje u mlade je najbolja investicija za svako društvo. U posebno ugroženom položaju su mladi ljudi bez radnog iskustva i u tom smislu, potreban je poseban pristup ovoj ugroženoj grupi. Posredovanje kod ovih mladih ljudi treba biti usmereno u pravcu sticanja radnog iskustva. Kombinovanje dobrih posredničkih veština i postojećih kontakata NSZ sa poslodavcima može imati pozitivne efekte kako za preduzeća, tako i za mlade. Davanje posebnih subvencija se treba uzeti u obzir. Posebni napori se trebaju uložiti u prepoznavanje veoma talentovanih i ambicioznih osoba, uz stvaranje mogućnosti za dodatno investiranje u njihovu edukaciju, po najvišim svetskim standardima. Ljudski kapital i talentovani ljudi, sa potpuno razvijenim potencijalom, su najpouzdaniji izvor konkurentne prednosti za biznise. Samo ljudski kapital može biti inovativan, tako da briga o talentovanim osobama, na način koji ih ohrabruje na razvijanje svog potencijala, mora biti jedan od najprioritetnijih ciljeva.
Obrazovani ljudi bez poslovne perspektive. Mladi ljudi sa obrazovanjem, ali bez poslovne perspektive se mogu uvesti u program preorijentisanja i ponovne edukacije. Nekoliko projekata je u drugim zemljama imalo uspeh, što je značajno iskustvo. Ova vrsta projekata može se raditi samo sa visoko motivisanim ljudima, koji su spremni da investiraju svoje vreme u obrazovanje, obučavanje i traženje poslova.
Stvaranje „klubova za traženje posla”. Klubovi za traženje posla postoje u mnogim državama i dokazali su svoju efikasnost u kratkom periodu. Oni obezbeđuju energiju ljudima koji su ostali bez posla ili podršku ljudima koji ponovo žele da pristupe tržištu radne snage. Veoma je važno da klubovi za traženje posla na vreme postave svoje ciljeve i odrede ciljne grupe. Povezanost sa realnim mogućnostima na tržištu radne snage je veoma važna. Može postojati potreba za društveno zasnovanim klubovima koji ne bi bili u nadležnosti Nacionalne službe za zapošljavanje.
Pretvaranje sive ekonomije u legalne tokove (smanjenje poreza, pomoć pri registraciji, registracija pijačnih tezgi). Postoji potreba za pretvaranjem sive ekonomije u legalne tokove. Proširenje poreske osnovice, primena PDV-a i smanjenje nelojalne konkurencije su jedni od najvažnijih razloga za pokretanje tog procesa. Na taj način će proces pretvaranja sive ekonomije u legalne tokove povećati broj aktivnih preduzeća na tržištu radne snage i samim tim povećati ponudu poslova.
3) Reintegraciju i fleksibilnost radne snage
Tržište radne snage je promenjivo i odražava uspeh ekonomskih politika nacionalne i lokalne vlasti, kao i dinamike preduzetnika. Promena postaje paradigma, što znači da se ljudi moraju pomiriti sa činjenicom da se moraju prekvalifikovati u cilju obezbeđivanja poslova tokom svog životnog veka. To je glavni razlog zašto je velika pažnja usmerena na povezivanje ljudi koji traže posao, nivoa njihovog obrazovanja i preduzeća. Očekuje se da će se ova uloga ostvariti u budućnosti. Ključna poruka mladim i starim ljudima treba biti: „Spremite se za nekoliko većih promena u vašem radnom veku”.
Funkcionisanje Nacionalne službe za zapošljavanje. Nacionalna služba za zapošljavanje dobro funkcioniše u svojoj primarnoj ulozi: registraciji nezaposlenih ljudi. Važno je izvršiti registraciju koja odražava stvarno stanje, a zatim sa ovim informacijama sačiniti strategije razvoja, čiji se efekti mogu izmeriti i biti vidljivi u relativno kratkom vremenskom periodu. Funkcionisanje službi za zapošljavanje u pogledu posredovanja se ozbiljno smanjilo pod uticajem ograničenog budžeta. Nema sumnje da bi ove službe trebale biti centri koji spajaju ponudu i tražnju na tržištu rada, tako da prepoznaju stvarne potrebe za ljudskim resursima. Upravo zbog toga, ove službe za zapošljavanje bi se trebali repozicionirati, kao ključni faktor na tržištu rada, te da povezuju sve ostale aktere, kao što su obrazovne institucije i firme.
Sprečavanje emigracije radno sposobnog stanovnistva. Evidentna je emigracija radno sposobnog stanovnista iz regiona, što je znak nemogućnosti privrede da apsorbuje veliki broj radno sposobnog stanovništva koji se godinama nalazi na tržištu radne snage ili su u procesu privatizacije preduzeća ostali bez posla. Potrebno je preduzeti sve neophodne mere kako bi se ovaj negativni trend zaustavio, povratilo izgubljeno stanovništvo i obezbedio privredni razvoj koji će otvoriti veliki broj radnih mesta. Samo na ovaj način stanovništvo će ostati u regionu i dati doprinos njegovom razvoju.
Društvena svest o realnosti tržišne ekonomije. U trenutku kada se jug Srbije nalazi u procesu tranzicije i promene privredne strukture u pravcu uspostavljanja tržišne ekonomije, treba naglasiti da je neophodna jača društvena svest o privrednoj realnosti. Veoma je važno podržati promenu mentaliteta u pravcu „prihvatanja svih vrsta poslova“ i prekvalifikacije. Trenutni mentalitet nije u tom pravcu.
4) Poboljšanja uslova za ugrožene grupe
U svakoj zajednici ima mnogo socijalnih grupa, sa različitim interesima i potrebama. Zrelost bilo koje društvene zajednice se meri razumevanjem potreba i očekivanja ugroženih društvenih grupa, kao što su osobe sa invaliditetom, slepe osobe, žene, omladina, pripadnici romske populacije itd. Na jugu Srbije ugrožene grupe imaju problem u pronalaženju svog mesta na tržištu radne snage. U tom smislu, Vlada, građansko društvo i šira društvena zajednica imaju odgovornost da podrže inicijative ovih grupa i da stvore mehanizam za njihov ponovni pristup na tržištu radne snage. Uzimanje u obzir ovih socijalnih grupa, i napori ka njihovoj potpunoj integraciji, je postao jedan od glavnih prioriteta. Pre svega, prilagođavanje infrastrukture ljudima sa posebnim potrebama, što je zakonska obaveza lokalnih samouprava, je neophodan preduslov za ekonomsko i društveno uključenje ugroženih grupa. Takođe, pokretanje medijske i kampanje, kojom bi se stavio naglasak na probleme sa kojima se ove grupe suočavaju, u velikoj meri bi podiglo svest građana i usmerilo veću pažnju na rešavanje tih problema. Međunarodne organizacije, svojim programima pomoći olakšavaju ovaj proces, ali je neophodno približiti te programe širem krugu potencijalnih korisnika.
Centri za socijalni rad. Centri za socijalni rad igraju veliku ulogu u očuvanju minimuma egzistencije za ugrožene grupe. Dalja promocija ovih ustanova, a posebno promocija međuinstitucionalne saradnje, može biti od velike koristi.
5) Sistem samozapošljavanja i osnivanja poslova manjeg razmera
Jedan od načina aktiviranja nezaposlenih je samozapošljavanje (puno radno vreme) ili poslovi manjih razmera (povremeni poslovi), kojima će ovi ljudi obezbediti dodatni prihod. Trebalo bi sprovesti aktivnosti u ovom pravcu.
Razvoj ljudskih resursa i socijalna pitanja – prioriteti i mere
RAZVOJ LjUDSKIH RESURSA I SOCIJALNA PITANjA – PRIORITETI I MERE Prioritet 1: Podizanje nivoa znanja i specijalnih veština Mere: Harmonizacija obrazovnih profila sa realnim potrebama privredePraktični časovi u školama Istraživanje obrazovnih potreba regionalne privredeFormiranje specijalnih obrazovnih fondova i centaraObrazovanje sindikalnih lidera Stvaranje klubova za traženje posla Prioritet 2: Unapređen pristup tržištu radne snage Mere: Unapređenje rada odeljenja za posredovanje Nacionalne službe za zapošljavanje (NSZ) Bolji protok informacija između preduzetnika, NSZ i radne snagePromocija angažovanja mladih obrazovanih ljudiStvaranje klubova za traženje posla Pretvaranje sive ekonomije u legalne tokove (smanjenje poreza, pomoć pri registraciji, registracija pijačnih tezgi) Prioritet 3: Reintegracija i fleksibilnost radne snage Mere:Promena kvalifikacije radne snage sa suficitarnih na deficitarne aktivnostiStvaranje klubova za traženje poslaInformacije o poslovnim mogućnostima u ostatku Srbije i van granica Edukacija radnika iz propalih fabrika o realnostima tržišne ekonomije Prioritet 4: Poboljšanja uslova za ugrožene grupe Mere:Inicijative socijalnog preduzetništvaPrilagođavanje lokalne infrastrukture potrebama invalida Definisanje prioriteta socijalnih grupa u procesu zapošljavanjaPodrška projektima za modernizaciju servisa socijalnog osiguranja (tehnologije, znanja, procedure)Podrška unapređenjima i integraciji informacionih sistema u socijalnim institucijamaOtvaranje zaštitnih radionicaVeća uloga korisnika u aktivnostima centara Stvaranje partnerstva sa društvenom zajednicomUnapređena saradnja sa sindikatima, nacionalnim službama za zapošljavanje i NVO-maUnapređenje informacione osnove Centara za socijalni radVeća uloga korisnika u realizaciji aktivnosti Centra za socijalni rad Bolja promocija Fonda za socijalne inovacije Prioritet 5: Sistem samozapošljavanja i osnivanja poslova manjeg razmera Mere:Stvaranje mogućnosti za zapošljavanje u ruralnim oblastimaPodrška stvaranju radionica za ručne radoveStimulacija radne snage (školarine, beneficije) da se sami zaposleViše investicija, fondova i podrške kroz povoljne kredite Stvaranje biznis inkubatora Promocija preduzetničkog duha kroz primenjenu ekonomijuKorišćenje lokalnih medija za promociju funkcije privrednog razvojaStvaranje klubova za traženje posla
Samozapošljavanje tehnoloških viškova. Promocija samozapošljavanja u realnim okvirima može reintegrisati veliki broj ljudi koji su proglašeni tehnološkim viškovima na tržište radne snage. Jedan od načina da se dođe do neophodnih sredstava za pokretanje biznisa su otpremnine koje dobijaju tehnološki viškovi. Potreban je intenzivniji pristup za postizanje pozitivnih rezultata. Elementi u toj podršci mogu biti: pomoć u stvaranju poslovnog plana, procena plana od strane obučenog osoblja i obuka tokom startnog perioda.
Pomoć tehnološkim viškovima u vidu školarine ili beneficija, kako bi se sami zaposlili po specijalnim uslovima u legalnim tokovima ekonomije je pokazalo efekte u ostalim državama. Pozitivni rezultati mogu se očekivati putem pružanja povoljnih kredita, sa niskim kamatnim stopama i dužim periodom počeka.
Stvaranje dobro opremljenog radnog prostora (biznis inkubatori), sa „lako ulaznom”, „lako izlaznom” osnovom sa određenim brojem usluga (stručnih, itd.) i podrškom menadžera inkubatora (iskusnog preduzetnika) je takođe usmereno ka povećanju zaposlenosti.
Podrška stvaranju pozitivne klime za zapošljavanje u ruralnim oblastima. Određene međunarodne organizacije promovišu stvaranje malih radionica i novih kooperativa u cilju povećanja mogućnosti za sticanje prihoda u ruralnim oblastima. Takođe, postoji veliko interesovanje za ruralni turizam kao jedan od načina razvoja sela. Specijalizacija i korišćenje savremene tehnologije imaju iste efekte.
Strategija podsticanja stranih direktnih investicija (SDI)
U nastojanju da se podstakne ekonomski razvoj posmatranih opština, sasvim je prepoznatljivo da na sve indikatore uspešnosti pozitivno utiču strane direktne investicije. Sa stanovišta lokalne privrede, strane direktne investicije (SDI) predstavljaju jedan od najvažnijih instrumenata posredstvom kojih bi se podstakla proizvodnja, transfer know how-a, rast zaposlenosti, razvoj infrastrukture, smanjenje siromaštva, itd. Imajući u vidu koristi koje su strane direktne investicije stvorile za neke regione ili čak čitave zemlje, u međunarodnim, ali i domaćim okvirima stvoreni su konkurentski uslovi za privlačenje slobodnog kapitala, a sve u cilju privlačenja što obimnijih i raznovrsnijih SDI.
Zemlje u tranziciji, i sve one koje su ubrzani ekonomski razvoj postavile kao prioritetni zadatak, kreiranje institucija i mehanizama za podsticanje stranih ulaganja, direktne pregovore sa potencijalnim investitorima, kao i stvaranja pravnog osnova za zaštitu prava i položaja stranih ulaganja su definisali kao ključne mere ekonomske politike.
Privlačenje stranih investicija definisano je kao jedan od ključnih razvojnih prioriteta, imajući na umu pozitivan efekat na pokretanje proizvodnje, stvaranje novih radnih mesta, a vrlo često i na povećanje izvoza. Verovatnoća da će SDI uticati na povećanje izvoza je tim veća što je niži nivo razvijenosti zemlje ili regiona u kome se one realizuju, jer je u obrnutoj srazmeri sa razvijenošću i apsorpcionom moći domicilnog tržišta.
Za područje jugoistočne Evrope, strani investitori su prepoznali ograničenja za potencijalne investiranje i pozicionirali ih po prioritetu, kako sledi:
loša infrastruktura ( pre svega loša putna infrastruktra);
korupcija – nedostatak transparentnosti institucija i procedura, nedovoljno zaštićena svojinska prava investitora;
postepeno povećanje troškova radne snage;
nedovoljna makroekonomska stabilnost;
nedovoljno tržište proizvodnih imputa, kao i neefikasno tržište pratećih uslužnih delatnosti;
nefleksibilno tržište radne snage i nekonkurentna struktura zaposlenih;
nedovoljan zakonski okvir za konkurentno tržište privatnog sektora;
politička nestabilnost;
nedovoljna domaća potražnja (kupovna moć);
nedovoljna iskorišćenost slobodnih zona;
završetak privatizacionog procesa.
Tabela 32: Strane direktne investicije – prioriteti i mere
SDI – PRIORITETI I MERE Prioritet 1: Stvaranje političkih uslova za investiranje Mere:Transparentna ekonomska politika, zakoni i podzakonska akta i administrativne procedure koje ne postavljaju nepotrebne teškoćePromocija sektora usluga, pre svega finansijskih i profesionalnihGarantovana repatrijacija kapitala nakon završetka investicijeEfikasne mere registacije i zaštite vlasništva, intelektualne svojine, visoki standardi eksproprijacije i kompenzacijeMobilnost zaposlenihObezbeđivanje efektivnih načina za rešavanje eventualnih sporova, uz instrumente arbitražeTransparentnost procesa motivacije i izbora investitoraRatifikacija internacionalnih sporazuma o promociji i zaštiti investicija Prioritet 2: Promocija i podrška stranih investicija Mere: Formiranje vizije za SDIDefinsanje promotivnog plana i budžeta za promociu uslova za SDIOhrabrivanje veće integracije stranih biznisa u domaću ekonomiju i njihovo povezivanje sa malim i srednjim preduzećimaIzgradnja infrastrukture i priprema lokacija za SDI Prioritet 3: Politika oporezivanja Mere:Razvoj poreske politike koja se bazira na merenju ukupnog poreskog opterećenja i efektivnim poreskim stopama za razvoj privatnog sektoraTransparentnost, jasnost i predvidivost poreskih zakona, eksplicitna zakonska osnova za sve poreze, doprinose i ostale obavezeRegularno konsultovanje svih stejkholdera i kontinualno poboljšavanje poreske politike Prioritet 4: Antikorupcijsko delovanje i poslovni integritet Mere:Razvoj efektivnih strategija, legalizacija i primena procedura za sprečavanje i kažnjavanje mita i korupcije u skladu sa preporukama 10 mera protiv korupcije u jugoistočnoj Evropi, kao što su:primena regulatornih i institicionalnih reformi da bi se sprečila korupcija,obrazovanje i prevencija u svim oblastima javne administracije, razvoj dijaloga sa privatnim sektorom o merama prevencije korupcije u komercijalnim transakcijama, predstavljanje usmerenih mera koje poboljšavaju transparentnost i integritet javne administracije, a posebno carine, prikupljanja poreza na okružnom i lokalnom nivou, povećanje napora da se inapredi kompetencija, efikasnost i integritet sudstva, sistemska evaluacija primene antikorupcijskih mera i izveštavanje skupštine i javnosti, Prioritet 5: Trgovina Mere:Puna implementacija mreže bilateralnih, regionalnih i multilateralnih ugovora o slobodnoj trgovini, uključujući SEEFTA i razvijanje pojedinačnih ugovora o slobodnoj trgovini regionaSmanjenje tehničkih barijera za trgovinu i usklađivanje tehničkih standarda i sanitarnih i fitosanitarnih standarda sa evropskim standardimaPovećanje broja akreditovanih institucija za inspekciju koja izdaju međunarodno priznate sertifikate kvalitetaImplementacija mehanizama za brz i efikasan povratak PDV-a izvoznicimaPrimena brzih i transparentih administrativnih carinskih proceduraRazvoj agencija za promociju izvoza i implementacija programa promocije izvozaPrihvatanje sistematskog i regularnog praćenja i evaluacije implementacije međunarodnih trgovinskih sporazuma i izračunavanje njihovog uticaja na nacionalnu ekonomijuPraksa stalnog konsultovanja privatnog i javnog sektora o trgovinskoj politici Prioritet 6: Javna uprava i regulatorne agencije Mere:Značajno smanjenje administrativnih opterećenja poslovanja, posebno kroz pojednostavljenje izdavanja licenci i ovlašćenja, smanjenje administrativnih zastoja i redizajn sistema radi bolje kontroleSistematsko uključivanje privatnog sektora u nevladine organizacije i regulatorni procesDostupnost efikasnih i brzih procedura za žalbeKreiranje nadzornog tela za regulatorne procedure koje će razmatrati buduće efekte mera čije se donošenje planiraKonstantna analiza uticaja regulatornih principa na sistem
Na sastanku pakta za stabilnost ministri zemalja jugoistočne Evrope su usvojili deklaraciju koja predstavlja osnovu daljeg ulaganja na našem području. Osnovne ideje ove deklaracije koje se vezuju za SDI su:
Naglašavanje ključnog uticaja koji međunarodne, regionalne i domaće investicije imaju na ekonomski razvoj i društveni napredak u regionu;
Uočavanje potrebe za regionalnim „frejmvorkom” kao osnovom za investiranje na osnovu kojeg su zemlje učesnice razradile, implementirale i ocenile svoj napredak u poboljšanju investicione klime u regionu jugoistočne Evrope;
Promovisanje konstantnog dijaloga između institucija javnog i privatnog sektora kroz saradnju i promociju reformi i transparentnosti i ostale dobre prakse, radi povećanja doprinosa privatnog sektora i nevladinih organizacija;
Uočavanje važnosti procesa pridruživanja EU;
Povećanje saradnje prisutnih međunarodnih organizacija na terenu da bi se poboljšala organizaciona klima;
Potvrđivanje da će saradnja biti bazirana na nacionalnom i regionalnom usmeravanju sveukupnog procesa reformi.
Osnovne smernice ove deklaracije primenjene su u Srbiji kroz sledeće prioritete i mere čije ispunjenje treba konkretizovati i na području posmatrane tri opštine:
Stvaranje političkih uslova za investiranje
Kao najefikasniji način za kreiranje opšteg pozitivnog ambijenta za privlačenje SDI, eksperti OECD-a su definisali:
Jačanje transparentnosti javnog sektora, kako kroz stvaranje zakonskog okvira, tako i kroz stvaranje odgovarajućih institucija za implementaciju i kontrolu, sa naročitim naglaskom na sudstvo, carinske službe i službe za dobijanje licenci za poslovanje (ove institucije su prepoznate sa najvišim stepenom netransparentosti kod zemalja JIE, a prema FIAS-ovoj studiji označene su kao jedan od najvećih barijera za privalčenje SDI),
Obezbjeđenje institucionalnog zakonskog okvira za poslovanje stranih investitora pod istim uslovima kao za domaća preduzeća,
Stvaranje kvalitetnog zakonskog i implementacionog okvira, u cilju zaštite svojinskih prava stranog investitora, kao obezbjeđenje slobodnog kretanja kapitala (transfer i repatrijacija profita),
Obezbeđenje uslova za «zdravu» konkurenciju u privatnom sektoru,
Smanjenjen barijera za podsticanje međunarodne trgovine i slobodni pristup novim tržištima,
Smanjenje fiskalnih barijera koje predstavljaju prepreku za priliv SDI.
Ciljne grupe za promociju i podršku implementaciji strategije privlačenja stranih direktnih investicija predstavljaju:
potencijalni investitori ( „Preinvestment Phase – Go Fish”);
investitori u procesu donošenja odluke ( „Decision making phase ”);
investitori u post investicionoj fazi ( „Reinvestment not realocation ”) – sa ciljem stvaranja povoljnog poslovnog ambijenta za reinvestiranje profita, kao i obezbeđenja dodatnih kapitalnih investicija postojećih investitora.
Investitori pri odlučivanju uzimaju u obzir četiri vrste tražnje:
tražnja za proizvodnim resursima (input resource seekers);
tražnja za tržištem ( market seekers);
tražnja za smanjenjem troškova ( reducing cost seekers);
tražnja za klijentima ( client folowers).
S obzirom da je Srbija relativno malo tržište, ona nije u „prvoj” interesnoj sferi horizontalnih ili lokalnih investitora, već pre svega izvozno orjentisanih investitora. Karaketeristika ovih investitora je da su manje osetljivi na politički rizik i makroekonomsku stabilnost, iz razloga mobilnosti u poslovanju. S druge strane, ovaj tip investitora je motivisan niskim troškovima radne snage (naročito obrazovane radne snage), odgovarajućom infrastrukturom, nepostojanjem trgovinskih barijera, stabilnom valutom i dodatnim investicionim podsticajnim merama. Imajući u vidu plan Vlade da u direktnim pregovorima stranim direktnim investitorima ponude bespovratna sredstva za njihova ulaganja, a naročito u najnerazvijenijim optinama, kao što su ove tri, i da ova strategija planira ulaganja u industrijsku infrastrukturu, može se očekivati da će se vrlo brzo stvoriti pogodni uslovi za dolazak prvih stranih investitora. Tome na ruku ide i činjenica da je ovo područje relativno blizu Kosova i Metohije, Makedonije i Bugarske i da je koridorom 10 približeno i tržištima Grčke i Turske.
Promocija podrške i privlačenja SDI u opštine i region
Koncept promocija SDI bazira se na tri osnovne aktivnosti:
Predstavljanje opština kao lokacija za strane direktne investicije (Image Building). U procesu izgradnje imidža neophodno je prvo identifikovati percepcije potencijalnih investitora i na osnovu toga postaviti ciljeve promocije. Glavne promotivne poruke, koje služe za ostvarenje ciljeva, moraju uzimati u obzir specifične/sektorske konkurentske prednosti. Izbor primerenog načina promocije zavisi od ciljne javnosti. Aktivnosti oglašavanja je potrebno uskladiti sa drugim aktivnostima, koje su povezane sa pridobijanjem stranih investitora. Zbog ograničenosti finansijskih sredstava i relativno posrednih učinaka, aktivnosti na promociji moraju u velikoj meri biti vezane za ciljne grupe/sektore, koje će definisati budući program promocije.
Direktni marketing (Investment Generation). I ako je glavni generator novih investicija usklađenost karakteristika lokacije sa potrebama i željama investitora, ipak na konačnu odluku može u odredjenoj mjeri uticati i aktivna uloga Agencije za promociju izvoza i stranih investicija o kojoj smo pisali. Pridobijanje stranih investicija neposrednom promocijom je najbolji način za uspostavljanje veza sa novim potencijalnim investitorima, jer se radi o direktnom pristupu prilagodjenom samom investitoru i deltnosti kojom se bavi.
Usluge za strane investitore (Service for Investors). Usluge stranim investitorima možemo podeliti u tri grupe: Usluge u predinvesticionom periodu – pružanje informacija, podrška posetama investitora i uspostavljanje veza sa drugim institucijama, Usluge u procesu investiranja (pružanje pomoći prilikom dobijanja razvih dozvola i saglasnosti nadležnih organa, obezbedjivanje odgovarajućih lokacija infrastrukture i pomoć kod početnih problema, koji se javljaju kod svake nove investicije), i usluge u postinvesticionom periodu (koje uključuju održavanje poslovnih veza sa postojećim investitorima, animiranje i pomoć kod novih investicija, te pomoć kod formiranja dobavljačke mreže izmedju domaćih preduzeća i stranih investitora).
Potencijal poljoprivrede: industrija hrane i pića i duvanska industrija u privlačenju SDI
Kada se sagledaju trendovi kretanja investicija u poljoprivredu za zemlje centralne i istočne Evrope, prema predviđanjima 100 najvećih, primarni sektor (poljoprivreda i rudarstvo) će biti najmanje interesantni za investiranje. Samo 38% se izjasnilo pozitivno o daljem rastu SDI u ovom sektoru, pri čemu se veći broj investitora izjasnilo o povećanju SDI u oblasti poljoprivrede ( 50% njih izjasnilo se da u periodu 2005-2007 očekuje povećanje SDI u ovom sektoru). S druge strane, gotovo 70% ispitanih, odnosno 90%, za region istočne Evrope očekuje da će doći do povećanja SDI u oblasti prehrambene industrije, industrije pića i duvanske industrije. Obzirom da su I&R investicije uglavnom za navedeni period usmjerene ka razvijenim zemljama, previđa se da će zemlje JIE biti atraktivne uglavnom kao proizvodne zone, zone logistike i trzišta nabavke. U tom kontekstu, prioriteti izgradnje industrijske infrastrukture, u potpunosti podržavaju planove za privlačenje stranih diektnih investicija.
Potvrdu možemo naći u statistici regiona o ostvarenim SDI u oblastima poljoprivrede i prehrambene industrije u regionu.
Ukoliko posmatramo strukturu invrstiranja u regionu možemo zapaziti da je nivo SDI u poljoprivredu mali, dok su mnogo značajnije investicije ostvarene u oblasti prerade hrane, industrije pića i duvanske industrije. Tako, u Hrvatskoj je 13.9 mil. evra investirano u poljoprivredu, dok je 243 mil. evra investirano u prehrambenu industriju, u odnosu na 6.1 milijardu ukupnih investicija ostvrenih 2003.g. U Bugarskoj su SDI u poljoprivredu iznosile svega 12,4 mil. evra u odnosu na 6.4 milijarde ukupnih investicija u 2003. godine. Takođe, u Makedoniji od 979 mil. evra koliko su iznosile SDI za 2004.g. svega 4.39 miliona evra je investirano u poljoprivredu, dok je u industriiju hrane i pića investirano 79.7 miliona evra. Jedino su značajnije investicije u sektor poljoprivrede realizovane kod nas i čine oko 9% ukupnih SDI u 2003. godini.
Slika 7: Prognoze za SDI u primarnim i sekundarnim oblastima
[pic]
Izvor: UNCTAD WIR 05
Posebnu pažnju treba usmjeriti na poboljšanje i povećanje osnovne proizvodne aktivnosti, koja će se u velikoj meri realizovati kroz domaće investicije i kreditne aranžmane. Ciljne grupe investitora u ovom sektoru treba tražiti u prerađivaćkoj industriji, pre svega industriji sokova, mlečnoj industriji, prerađivačkoj indistriji, insistirajući na know how i prenosu tehnologija kao osnovnim tipovima investiranja, s posebnim akcentom na punu realizaciju i iskorišćenost projekta slobodnih zona (kao centara za preradu proizvoda, pod posebnim uslovima poslovanja), kao i mogućnost kanala distribucije prerađivačke industrije (Suplay chane) za potrebe turističkih objekata.
IV. INSTRUMENTI IMPLEMENTACIJE STRATEGIJE
Uvod
Imajući u vidu činjenicu da su mnoge strategije ekonomskog razvoja ostale samo litererna građa kabineta ministara i njihovih najbližih saradnika, uvereni smo da je jedan od značajnih segmenata svake strategije plan implementacije i instrumenti za realizaciju postavljenih strateških ciljeva. Instrumenti koji se mogu koristiti prilikom implementacije strategije, na koje će se naslanjati implementacija opštinskih strategija, su: klasteri , finansijski fondovi, industrijska infrastruktura i konkretni projekti.
U nastavku će biti predstavljen osnovni koncept ovih instrumenata i način na koji se planira njihova primena u procesu implementacije ove strategije.
DOPRINOS KLASTERA RAZVOJU PRIVREDNIH KRETANJA
Klasteri su grupe međusobno povezanih preduzeća, dobavljača, pratećih industrija i institucija koje su smeštene u određenom geografskom području. Klasterske grupe funkcionišu kao mrežni sistem. Članovi klastera izgrađuju partnerske odnose kupac-dobavljač i pomažu jedni drugima kako bi udovoljili tržišnim zahtevima u pogledu dizajna, proizvodnje i isporuke.
U okviru modela klastera, mala i srednja preduzeća predstavljaju „motor” regionalnog razvoja. Razvoj klastera predstavlja ključan model tehnološke i industrijske organizacije u prvom redu malih i srednjih preduzeća, čime ova preduzeća ostvaruju visok nivo produktivnosti i inovativnosti i doprinose podizanju nivoa konkurentnosti regije u kojoj se nalaze. Postoji jasna zavisnost između koncentracije i razvijenosti malih i srednjih preduzeća, razvijenosti preduzetništva i klasterizacije.
Program povećanja konkurentnosti putem klastera je skup procesa pomoću kojih industrijski stejkholderi (preduzeća, industrijske asocijacije, agencije za ekonomski razvoj, obrazovne i trening institucije itd.) identifikuju izazove i šanse koje kooperativnim akcijama mogu biti ostvarene dosta efikasnije nego pojedinačnim naporima.
Inicijativa klastera omogućava stejkholderima da zajedno:
konstruišu zajedničku, zasnovanu na činjenicama, viziju sadašnje i buduće konkurentske pozicije industrije;
identifikuju smetnje(ograničenja) za postizanje konkurentnosti i prilike za privredni rast;
razvijaju i implementiraju akcije na nivou klastera usmerene na ove smetnje i šanse (prilike).
Naime, kako pojedinačno veći broj preduzeća ne bi mogao da ostvari efekte ekonomije obima, ni na polju plasmana a ni nabavke, klasteri povećavaju specijalizaciju i podelu rada između preduzeća omugućavajući pozitivne efekte ekonomije obima pojedinačnim preduzećima.
Kupci i prodavci gravitiraju prema klasteru dok blizina preduzeća stvara priliku saradnje sa povećanom efikasnošću. Poslovanje unutar klastera omogućava kooperaciju po mnogim pitanjima kao što su obuka, finansije, tehnološki razvoj, dizajn proizvoda, marketing, izvoz i distribucija. Članovi klastera mogu lakše da izvrše podugovaranje sa konkurentima za one porudžbine koje prevazilaze njihove kapacitete što omogućava da se zadrže veliki i značajni klijenti. Smanjuju se transakcioni troškovi jer su zbog blizine i velike frekvencije saradnje stvoreni visok nivo poverenja i poslovnih normi koji smanjuju troškove ugovaranja, pregovaranja i sl.
Klaster članovima obezbeđuje informacije sa tržišta (zahtevi kupaca, trendovi, nove tehnologije i materijali…) čime se smanjuje vreme uvođenja inovacija i zadovoljenja tržišnih potreba. Ideje i informacije koje su ključne za inovacije obično lakše teku unutar klastera. Takođe smanjuje se rizik kod uvođenja novih proizvoda.
U klasteru se povezuju preduzeća različitih veličina srodne delatnosti kako bi zaokruži sistem u lancu vrednosti. Postoje članovi lideri (veća preduzeća) i članovi kooperanti (manja preduzeća) čime se stvara efekat kolektivne efikasnosti i stvaranje kritične mase neophodne za sticanje konkurentskih prednosti i to:
kroz kooperaciju velika preduzeća mogu stvarati širi proizvodni asortiman i obezbeđivati veće količine proizvoda neophodnih za izvozne aranžmane;
kroz iskorišćenje dostupnih lokalnih resursa (materijala, radne snage, energije…);
kroz organizovanije širenje inovacija;
kroz zajednički nastup prema dobavljačima, trgovinski udruženjima, sajmovima, uslugama.
Ključni doprinosi za preduzeća unutar klastera su povećanje produktivnosti, stope uvođenja inovacija i konkurentnosti. Istraživanja su pokazala da MSP u klasteru imaju znatno veću stopu povraćaja investicije nego pojedinačna MSP.
Najveća korist stvaranja klastera i uključivanja lokalnih malih preduzeća sa stanovišta privrede je
podizanje konkurentnosti, efikasnosti i uposlenosti preduzeća;
povećanje zaposlenosti u regionu;
veća stopa stvaranja novih preduzeća unutar klastera;
iskorišćenje lokalnih prirodnih resursa i dr.
Učesnici u klasteru su:
preduzeća proizvođači (članovi klastera). Preduzeća koja su povezana vertikalno u lancu proizvodnje proizvoda od drveta i horizontalno povezana preduzeća na istim nivoima obrade drveta;
dobavljači materijala, sirovina, opreme i dr.;
kupci tj. ciljne grupacije koje imaju potrebu za proizvodima od drveta;
institucije za podršku (univerziteti, asocijacije, instituti…).
Osnovna svrha klastera je povezivanje navedenih učesnika i interesnih grupa u sistem partnerstva kupac-dobavljač zasnovan na međusobnoj saradnji. Saradnja se ostvaruje izgrađenim vezama koje povećavaju individualnu i kolektivnu efikasnosti i konkurentnost. Klaster povezuje:
članove klastera između sebe radi saradnje u nabavci, proizvodnji i plasmanu, razmene informacija, iskustava i sl.;
članove klastera (preduzeća) sa dobavljačima opreme ili materijala;
članove klastera sa institucijama za podršku i to trening centrima, razvojnim centrima, institutima i sl.;
članove klastera sa potrošačima, direktno ili posredno preko trgovinskih preduzeća.
Pored toga klaster kao institucija ima čvrste veza sa članovima, proizvođačima, pružajući im spektar usluga. Neke od aktivnosti klastera su :
organizovanje poslovnih skupova, konferencija, seminara i dr.;
organizovanje radnih obilazaka inovacionih i istraživačkih centara;
pomoć (finansijska i profesionalna) pri nastupu na sajmovima i izložbama;
pružanje informacija putem internet stranice, biltena i sl.;
Izdavanje publikacije sa katalogom proizvoda, opisom novih članova klastera. i dr.
U praksi se sreću dva pristupa formiranja klastera i to odozdo na gore i odozgo na dole. Prvi pristup karakteriše inicijativa stvaranja klastera od strane samih preduzeća kao težnja kooperaciji, saradnji i većoj konkurentnosti na tržištu. Nasuprot tome, u privredi koja nema visok nivo razvoja preduzetništva i preduzetničke inicijative stvaranje klastera potiče „odozgo” kada se institucionalnom podrškom stimuliše razvoj klastera gde bitnu ulogu ima telo koje kreira model klastera i pruža podršku preduzećima u procesu priključivanja i funkcionisanja unutar klastera.
1.1. Klaster drvne industrije
Kako u slučaju formiranja klastera na teritoriji opštine Bujanovac-Medveđa inicijativa potiče „odozgo” potrebno je iskazati opravdanost formiranja klastera drvne industrije. Opravdanost je dobijena na osnovu tri grupe kriterijuma, široko korišćenih u svetskoj praksi razvoja klastera. Ti kriterijumi su:
Potencijal rasta – Klaster treba da nudi mogućnost budućeg rasta kako bi investicije u taj sektor dale određene efekte. Potencijal rasta je jedan od najvažnijih kriterijuma za formiranje klastera. Potencijal rasta klastera je osnova za sledeća tri pod kriterijuma:
konkurentska pozicija – da li klaster poseduje kritične faktore neophodne za postizanje konkurentske pozicije na tržištu;
dosadašnje performanse industrijskog sektora;
kretanje svetskog tržišta – da li se na svetskom tržištu ta industrija ima trend rasta ili pada.
Spremnost klastera – Da bi se postigli efekti mora postojati neophodan nivo interesovanja, organizacione sposobnosti i dinamizma kako bi znalo da li je klaster sposoban da apsorbuje sve koristi inicijative. Dva aspekta ovog kriterijuma su bitna:
obaveza – Da li potencijalni lideri i organizacije, povezani sa klasterom, pokazuju interesovanja za konkurentski pristup i obavezu da podržavaju ovakvu inicijativu;
kritična masa – Da li postoji kritična masa preduzeća i strukture za podršku.
Specifični faktori regiona
visoka stopa nezaposlenosti, nizak stepen stručne spreme što povlači niske troškove radne snage;
raspoloživost prirodnih resursa;
raspoloživost lokacija za industrijsku gradnju i niski troškovi zakupa ili kupovine;
veliki potencijali geografskog položaja zasnovan na doprinosima koje će imati završetak Koridora 10;
mogućnost pristupa razvojnim fondovima Srbije pod povlašćenim uslovima (0% kamate, duži rok otplate, posebna podrška stranim direktnim investicijama);
niska cena preduzeća koja se nalaze u procesu privatizacije.
Na području opštine Bujanovac posluje 7 preduzeća koje se direktno bave proizvodnjom nameštaja sa 292 zaposlena. Najveći proizvođač je preduzeće Lagado sa 205 zaposlenih. Pored toga bitna komponenta ovog klastera je kompanija za proizvodnju dušeka Simpo koja upošljava 592 radnika i koji svojim proizvodima dopunjuje sektor proizvodnje nameštaja. Kod postojećih preduzeća postoji inicijativa za saradnju i uključivanje novih preduzeća kooperanata. Kako formiranje klastera nema uticaja samo na preduzeća iz te delatnosti već se uključuju dobavljači iz drugih delatnosti pozitivni efekti bi se odnosili i na mnoga preduzeća iz okruženja koja se bave proizvodnjom tekstila, metalnih delova i sklopova, komponenti od plastike, stakla i dr. Opštine u okruženju poseduju značajnu bazu drvnog materijala za preradu, naročito na teritoriji opštine Medveđa gde šume pokrivaju veći deo teritorije i čija je struktura šumovitosti na zadovoljavajućem nivou. U medveđi postoji i nekoliko privatnih preduzeća koji se bave preradom i prometom drvne mase kojima je za dalji razvoj neophodna institucionalna podrška. Navedeno predstavlja osnovu za formiranje klastera koju treba nadgrađivati i unapređivati kako bi klaster efikasno funkcionisao. Treba stvoriti efikasan ali održivi sistem naročito u oblasti obnavljanja sirovinske baze ovih opština kako se ne bi narušio ekosistem i postojeći potencijal.
Klastera drvne industrije opština Bujanovac-Medveđa prikazan je na narednoj šemi.
U klasteru posluju preduzeća različitih veličina i svaka sa svojom ulogom. Većina preduzeća pripada grupi malih preduzeća i oni imaju ulogu tzv. „savršenog kooperanta” dok je manji broj većih preduzeća, lidera. Svi zajedno čine jedinstvenu, konkurentnu celinu, koristeći prednosti i veliki i malih preduzeća. Velika preduzeća koriste svoju stečenu poziciju pristupa tržištu, iskustvo, posedovanja tehnologije, kapitala… dok kooperacijom sa malim preduzećima obezbeđuju tržišnu fleksibilnost. Manja preduzeća se specijalizuju za proizvodnju određenih proizvoda koji mogu biti ili gotovi proizvodi ili delovi proizvoda koji se dalje u okviru drugog preduzeća, člana klastera, sklapaju u gotove proizvode. Sva preduzeća posluju na bazi zajedničke strategije formirane na nivou klastera koja proizvodnju usmerava u pravcu tržišnih zahteva. Tako na primer klaster drvne i industrije nameštaja u Venetu (Italija) ima čak 13.000 preduzeća i 74.000 zaposlenih (prosečno 5.7 zaposlenih po preduzeću) gde postoji samo 650 preduzeća koja zapošljavaju više od 20 zaposlenih. U periodu 1991 do 1996 godine ova regionalna industrija nameštaja povećala je stopu zaposlenosti za 4% što je suprotno sa nacionalnim padom od 4.3 %. Veća preduzeća, preko 100 zaposlenih, povećala su zaposlenost za 16% dok je na nacionalnom nivou to povećanje iznosilo samo 5.3%. U Italiji postoji oko 50.000 preduzeća iz proizvodnje nameštaja od čega samo 4% njih ima preko 20 zaposlenih.
Kako bi ceo sistem efikasno funkcionisao uticaj klastera zahvata celokupan lanac vrednosti drvne industrije od inputa, preko proizvodnje pa sve do realizovanja plasmana. U delu nabavke osnovnih inputa klaster omogućava pristup kvalitetnim resursima i stvaranje jače pregovaračke pozicije u pogledu uslova nabavke koju preduzeća samostalno ne bi mogla da steknu. Saradnjom sa razvojnim institucijama, obrazovnim ustanovama iz oblasti drvne industrije, kontaktima sa proizvođačima opreme i ekspertima iz oblasti drvne industrije klaster omogućava transfer novih dostignuća u preduzeća članove čime se povećava kvalitet i produktivnost proizvodnje i prate tržišni trendovi. Pored tehnologije veoma je važan i transfer znanja kako proizvodnim radnicima tako i menadžerima preduzeća koji se postiže organizovanom obukom, seminarima, kreativnim radionicama, posetama kompanijama u razvijenim zemljama i sl. Klaster šalje povratne informacije sa tržišta i informacije o novim trendovima putem internih medija ili organizovanih skupova. Disperzija svega navedenog se vrši prema potrebama i nivou razvijenosti tako da se tim, organizovanim načinom, postiže ravnomeran razvoj i podizanje konkurentnosti svih preduzeća pa i klastera kao posebnog entiteta. To je posebno važno jer klaster često pred tržište izlazi sa jedinstvenom ponudom proizvoda različitih proizvođača koji moraju imati standardni nivo kvaliteta proizvoda.
Kako bi to postigli klaster inicira i pruža podršku sertifikaciji proizvodnje uspostavljanjem veze između proizvođača i odgovarajućih tela i subvencionisanjem troškova sertifikacije. Pored toga klaster obezbeđuje saradnju sa finansijskim institucijama i tržištem radne snage.
[pic]
Pored brige o efikasnom funkcionisanju kako pojedinačnih članova tako i celokupnog sistema klaster ima ulogu kreiranja budućih strategija i njihovog sprovođenja. To znači da od klastera potiče inicijativa o razvoju pojedinih sektora drvne proizvodnje pa će iste i stimulisati određenim merama. To je bitno kako za regionalni tako i za razvoj celokupne privrede jer se na taj način razvijaju komponente koje nedostaju u sistemu a koju su često uvozno zavisne tj. klaster stimuliše otvaranje proizvodnje komponenti koje su se uvozile ili pokretanje proizvodnje proizvoda koji se uvoze ili nisu prisutni na ciljnom tržištu. Na taj način se stvara dugoročno održivi sistem drvne industrije koji stvara nove vrednosti.
1.2. Klasteri u poljoprivredi
Povrtarstvo
Preorijentacijom proizvodnje na proizvodnju povrtarskog bilja moguće je intenzivno korišćenje zemljišta smenom dve do tri vrste u toku godine, na njivi i u zaštićenom prostoru. Proizvodnja povrća predstavlja jednu od najintenzivnijih grana biljne proizvodnje, a područje Sijarinske Banje pruža idealne uslove u pogledu kvaliteta zemljišta i postojanjem optimalnih uslova za dodatno zagrevanje geotermalnim izvorima.Omogući će se visokokvalitetna ponuda povrtarskih kultura, jagoda , cveća i aromatičnih vrsta. Proizvodnja će se obavljati po ekološkim principima koja će doprineti razvoju opštine uz mogućnost zapošljavanja lokalnog stanovništva. Proizvodnja u stakleniku 190-250 puta obezbeđuje veću vrednost proizvodnje u odnosu na pšenicu. Njivska proizvodnja povrća u odnosu na proizvodnju pšenice povećava dohodak za 7-10 puta, masu ličnog dohotka za 30-80 puta, a to znači i veću zaposlenost. Jedan hektar intenzivne njivske proizvodnje povrća ekvivalentan je 80-100 hektara pod pšenicom, a jedan hektar stakleničke proizvodnje 600-900 hektara pod pšenicom.
Proizvođači povrća u plastenicima i na otvorenim poljima nisu mogli da ostvare zadovoljavajuće prihode usled nedostatka infrastrukture (staklenici i sistemi za navodnjavanje) za proizvodnju kvalitetnog povrća i rasada.
Faktori koji dovode do smanjenja dobiti koju ostvaruju proizvođači povrća su:
Mnogi proizvođači kupuju rasade povrća sa raznih strana, sadnju semena i rasada obavljaju ručno, što sve utiče na kvalitet i rezultira u većem stepenu uginuće rasada i smanjen prinos.
Nedostatak standarda kvaliteta za povrće otežava proizvođačima da plasiraju povrće pouzdanim veletrgovcima i prerađivačima.
Proizvođači nemaju pristup hladnjači koja bi sladištila proizvode
Proizvođači nemaju pristup kreditnim sredstvima
Stvorila se potreba za uvođenje klasterizacije u proizvodnji povrća registracijom poljoprivredne zadruge za oko 20 proizvođača na području Sijarinske Banje koja će imati ulogu razvijanja planova proizvodnje i plasmana za prodaju kvalitetnog rasada povrća proizvođačima istog.
Ovim će se stvoriti uslovi prodaje sirovina po veleprodajnim cenama što će smanjiti troškove proizvodnje, povećaće se mogućnost za plasman proizvoda i obezbediće se bolja informisanost o savremenoj tehnologiji gajenja povrća.
Neophodno je obezbediti :
mini hladnjaču 50m³ – umanjiće troškove prevoza za isporuku povrća;
dvorednu sejalicu;
mašinu za prekrivanje folijom – pneumatska sejalica i mašina za stavljanje folije smanjuju stepen uginuća rasada za 20 %;
digitalnu vagu 500 kg.
Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede će preko određenih banaka pomoći u obezbeđivanju kredita radi finansiranja kupovine sirovina, plastenika, mehanizacije i opreme za navodnjavanje.
Zadruga će, kao učešće u projektu, obezbediti dva velika plastenika sa sistemima za navodnjavanje za proizvodnju rasada povrća kao i sirovine (npr. semena, supstrat, đubrivo, fungicide, itd.) za proizvodnju rasada paprike, paradajza i krastavaca za proizvodnju u plastenicima i na otvorenim poljima.
Jedan od bitnih koraka je potpisivanje ugovora o zakupu zemljišta na prostoru Sijarinske Banje na kome će biti postavljeni plastenici..
Proizvodnja rasada povrća u plastenicima od strane zadruge omogućiće prodaju za veliki broj poljoprivrednih organizacija (za pomenutih 20 proizvođača povrća, asocijacija proizvođača cveća i povrća sa preko 150 članova…)
Zadruga će obezbediti usluge marketinga za nekoliko poljoprivrednih organizacija koja se bave prodajom salate, krastavaca i paradajza poznatom prerađivaču koji će ovo povrće prodavati lancu restorana u Srbiji.
Zadruga će takođe sklopiti predugovore o prodaji povrća nekim stranim prodajnim lancima kao i prodavati npr. papriku i paradajz nekom od preduzeća radi izvoza u neke strane lance supermarketa.
Plastenici će omogućiti prelazak sa proizvodnje u jednom ciklusu godišnje (branje povrća sa otvorenih polja u leto) na tri ciklusa godišnje (branje povrća u kasnu jesen, leto i rano povrće)
Poljoprivrednici će ostvariti povećani prihod kroz smanjenje troškova kupovinom rasada od zadruge. Zadruga će kupiti uvozno seme povrća i proizvešće kvalitetan rasad u dva savremena plastenika.Proizvodnja u plastenicima omogućava proizvođačima plasman povrća 15 dana ranije nego proizvođačima koji svoje proizvode gaje na otvorenim poljima.
Ovim klasterom moguće je obezbediti oko 400 radnih mesta (zadruga, stručni saradnici za zaštitu bilja, honorarni radnici, po dva nova radnika u proseku za svako domaćinstvo, sezonski radnici).
Osnovni preduslov poslovnog povezivanja i udruživanja je identifikacija potencijalnih proizvodnih i neproizvodnih subjekata kroz popunjavanje određenih upitnika koji se dostavljaju članovima projektnog tima. Nakon posete i vođenja konkretnih razgovora u cilju uključivanja u klaster od strane kordinatora projekta, moguće je pristupiti jednoj od prvih faza uključivanja koja podrazumeva organizovanje stručnih tribina, štampanje informativnih letaka i edukacija kadrova.
Stočarstvo
Kvalitet mleka koje se proizvodi na području Preševa i Bujanovca je ispod standarda EU. Mililitar sirovog mleka u proseku sadrži 4,8 miliona mikrorganizama u poređenju sa 100 000 u EU.Loši uslovi za proizvodnju mleka i centrima za sakupljanje su glavni uzroci ovakvog stanja.U regionu ne postoje sveobuhvatni programi dezinfekcije.Slab kvalitet mleka dovodi do niskih cena za poljoprivrednike i velikih troškova za prerađivače istog. Neophodno je ostvariti rast proizvodnje mleka kroz povećanu produktivnost boljim rasnim sastavom goveda, dobrim rezultatima u biljnoj proizvodnji i kvalitetnijim snabdevanjem stočne hrane. Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede treba da nastavi programe unapređenja stočarstva kroz premije za mleko, unapređenje rasnog sastava, direktne investicije i program bespovratne pomoći, kreditiranje. Bez zajedničkog nastupa i udruživanja bilo u zadruge ili asocijacije nema ozbiljne poljoprivredne proizvodnje. Cilj ovakvog oblika udruživanja je zajednička nabavka repromaterijala po veleprodajnim cenama, smanjenje troškova proizvodnje i zajednički plasman i proizvodnja mleka i mesa, povećanje konkurentnosti, pronalaženje novih tržišta, prilagođavanje pravilima i standardima EU, lakše uvođenje novih tehnologija i dr.Smisao ovakvog udruživanja je da i mali mogu da proizvode pod istim uslovima kao i veliki.
Prednosti :
registracija, sistemsko praćenje i klasifikacija goveda u okviru klastera;
organizovani nastup prema prerađivačima mesa i mleka, povezivanje i jačanje tržišne pozicije;
transfer savremenih tehnologija kroz obuku farmera, seminare i treninge;
organizovani nastup prema dobavljačima stočne hrane i međusobno povezivanje;
jedinstveni sistem standardizacije u okviru klastera ISO 9001, 14000, HACCP, mogućnost izvoza;
međusobna saradnja sa naučnim institucijama.
Industrijski kolaps i pad prihoda od jagnjećeg i ovčijeg mesa doveo je do propadanja organizovanih programa selekcije i reprodukcije ovaca na području opštine Preševo.Neophodna je savremena tehnologija uz marketinšku pomoć za uspešan plasman proizvoda.
KLASTER- vinogradarstvo/ šema
1.3. Klaster Transport-Distribucija-Logistika
Opština Preševo, iako sada spada u grupu najnerazvijenijih opština, svojim položajem poseduje komparativne prednosti za formiranje tzv. TDL klastera tj. klaster Transport-Distribucija-Logistika. Formiranje ovog klastera podržano je istraživačkim rezultatima koji potvrđuju da bi ulaganje u saobraćaj kao privrednu granu najviše doprinelo privrednom razvoju opštine Preševo. Trenutno od važnijih saobraćajnica kroz opštinu Preševo prolaze dva magistralna puta prvog reda i to Beograd-Skoplje i Preševo-Gnjilane i železnički deo koridora 10 na pravcu Beograd-Niš-Skoplje. Preševo zbog svoje geografske pozicije i blizine koridora 10 čiji završetak je neminovan u narednom periodu poseduje potencijal budućeg distributivnog centra regiona. Koridor 10 je najkraća veza između zapada i krajnjeg juga Evrope pa prema tome je i značajna tranzitna veza ova dva kraja. Pored blizine Koridora Preševo ima niz drugih prednosti. Ovaj predeo je oduvek bio trgovinski usmeren pre svega iz navedenih geografsko-lokacijskih faktora pa se institucionalnim merama i usmeravanjem ovaj region može razviti u logistički centar širih geografskih razmera. Trenutno u opštini posluje 80 trgovinskih preduzeća koja generišu 36.7% zaposlenih i 50% ukupnog prihoda i dobiti.
Distribucija, transport i logistika su zajednički za mnoge industrije pa su kao takve komplementarne u regionu. Klaster distribucije i transporta i logistike obuhvata : trgovine na veliko, transport (različitim oblicima prevoza), službe za isporuku robe, poštanske usluge, skladištenje, pakovanje, etiketiranje i dr. Klaster ovog tipa objedinjuje različite industrije i poslove uključene u kretanje robe između proizvodnje i prodaje tj. entitete transporta plus trgovine na veliko. Takođe je u ovaj klaster uključena i trgovina na malo.
Veza distribucije i ekonomskog razvoja se nalazi u distributivnim kapacitetima, definisanim kao centralizovanim operacijama koji:
opslužuju regionalno tržište;
konsoliduju velike pošiljke od strane različitih proizvođača;
obrađuju i pregrupišu proizvode u pojedine porudžbine;
održavaju celokupne linije proizvoda za klijente;
formirani su pre svega za kretanje dobara, pre nego skladištenje.
Jug Srbije svoje geografske prednosti stiče pre svega blizinom velikog broja graničnih prelaza prema Bugarskoj, Makedoniji, Albaniji, Kosovu i Metohiji i nalazi se takoreći na tromeđi. Ovaj region dalje pruža mogućnost tranzita sa Grčkom, Turskom i mnogim drugim zemljama.
Pored toga ovaj region atraktivan je i zbog niskih cena korišćenja postojeće distributivne infrastrukture i izgradnje nove. Pored toga postoje mnoge subvencije koje stimulišu investiranje u ovaj region, tako da se može investirati pod povoljnijim uslovima. Cena radne snage u ovom regionu je takođe na niskom nivou.
Učesnici ovog klastera sa međusobnim vezama prikazani su na sledećoj šemi. Formiranje klastera ovakvog tipa značajno bi doprinelo razvoju regiona kako zbog direktnog doprinosa razvoja saobraćaja kao industrijske grane tako i posredno razvojem drugih privrednih delatnosti čijem razvoju bi doprinela razvijena infrastruktura i povećan broj kretanja ljudi, robe i kapitala. Klasterom se stvara sistem kojim se zahvataju sve interesne grupa u prometu roba. Taj sistem podrazumeva postojanje svih neophodnih resursa i institucija tj. sa jedne strane kvalitetnu špediciju, informacionu podršku, praćenje i kontrolisanje, skladišta, magacine, hladnjače, službe za pretovar robe i dr. a sa druge strane su podržavajuće institucije koje održavaju veze između interesnih grupa, brinu o održavanju i unapređenju sistema, stvaraju veze sa korisnicima usluga, sa dobavljačima oprema i dr. Pored usluga transporta i distribucije interese za postojanje na ovakvoj lokaciji pronašla bi mnoga preduzeća za pakovanje. etiketiranje roba bar kodovima, cenama i sl., razne dostavne službe, predstavništva proizvođača, pogone za dorade i dodavanje određenih komponenti na proizvode, stanice za kontrolu kvaliteta i dr.
Velika frekvencija ljudi, roba i kapitala povlači za sobom i razvoj mnogih drugih pratećih delatnosti poput ugostiteljskih objekata, benzinskih stanica, marketa i dosta drugih pratećih sadržaja tranzitnog područja.
2. INDUSTRIJSKA I POSLOVNA INFRASTRUKTURA
Trenutni nedostatak uslova za poslovanje i privlačenje većih investitora u posmatranim opštinama je glavna prepreka u pogledu implementacije strategije ubrzanog ekonomskog razvoja. Ako se ima u vidu brojnost i minorna poslovna efikasnost postojećih preduzeća u ovim opštinama, postaje jasno da endogeni pokretači ekonomskog razvoja nisu raspoloživi. Svi napori institucija Srbije, pa i međunarodnih organizacija, koje podržavaju ekonomski razvoj, nisu dali značajnije rezultate. U tom smislu, polazna hipoteza, da je razvoj zasnovan na lokalnim potencijalima i sposobnostima lokalnih preduzetnika ključ uspeha, jednostavno nije realna. Neophodna je pokretačka snaga većih potencijala, snaga koja nije uslovljena ograničenjima i slabostima lokalnog tržišta, već usmerena na iskorištavanje lokalnih prednosti i potencijala. Najznačajnije prednosti i potencijali su, pre svega:
vrlo dobar geo-strateški položaj imajući u vidu udaljenost od tržišta nekoliko zemalja, ( Makedonija, Grčka, Albanija, Crna Gora, Bugarska, pa i Rumunija);
niski troškovi radne snage, ako se uzme u obzir prosečni nivo zarada, i mala mogućnost da one ubrzano rastu, s obzirom na postojeću stopu nezaposlenosti;
mogućnost povezivanja sa lokalnim dobavljačima, koja je vrlo izvesna, s obzirom da postoji izvesna inovativna kratkovidost i usmerenost samo na lokalne potrebe, mnogi su spremni da rade u kooperaciji sa velikim kupcima, koji bi obezbedili stabilnost tražnje;
niski troškovi zakupa ili kupovine zemljišta, kao i mogućnost širenja poseda;
beneficije i pristup izvorima sredstava za investiranje zasnovani na podršci Vlade ubrzanom razvoju najnerazvijenijih opština i okruga.
Iskustva i pozitivni primeri ubrzanog razvoja zaostalih regiona u “tranzicionim” zemljama i zemljama EU koje su imale problema sa nivoom ekonomske razvijenosti pre 10-15 godina, ukazuju da su eksponencijalni rast i korenite promene privredne strukture realnost, zasnovana na strategiji i sistematskom ulaganju u njenu primenu. S druge strane, ni jedan primer ubrzanog razvoja nije poznat bez spoljnjeg pokretača, bez inicijalnog rasta zasnovanog na liderskim preduzećima, čija proizvodna, tržišna i poslovna moć prevazilazi uslove lokalne privrede i uticaja.
Sa stanovišta posmatranih opština, indukciju ubrzanog razvoja je moguće obezbediti i privlačenjem domaćih investitora, ukoliko imaju ozbiljne planove nastupa na pomenutim tržištima i ukoliko su zainteresovani ne samo za pristup jeftinim resursima nego i za transfer dela svojih ključnih aktivnosti na područje ovih opština, kao i na uključivanje lokalnih dobavljača ili kooperanata u mrežu svojih ključnih plasmana izvan lokalnog tržišta, pa i same Srbije.
Da bi se stvorile pretpostavke za dolazak preduzeća koja bi inicirala proces razvoja lokalne privrede neophodno je stvoriti određene preduslove. Na brojna postojeća ograničenja u postojećoj industrijskoj i poslovnoj infrastrukturi je ukazano i u pregledu stanja i kroz prioritete ekonomskog razvoja. Ovde želimo da ukažemo na tipska institucionalna i infrastrukturna rešenja koja se moraju implementirati u okviru opština, i na inicijativu lokalnih vlasti. Pre svega neophodno je stvoriti uslove za osnivanje i rad:
start-up centri i preduzetnički inkubatori;
industrijske zone;
logistički parkovi;
zanatsko-uslužni i turistički parkovi;
zemljišta od posebnog značaja za turizam;
poslovno-administrativni centri.
Trenutni nedostatak preduzetničkih parkova je samo jedan od značajnih nedostataka poslovne infrastrukture opština. Uslovi i usluge koje se nude u ovakvim parkovima su i kod nas i u svetu sve značajniji i gotovo standardizovani. Parkovi treba da predstavljaju izbalansiranu ponudu kadrovskih potencijala, poslovnog ambijenta i opremljenosti, finansijskih stimulansa, tehničko-tehnološke opremljenosti, lokacija i objekata, u uslovima usaglašenim sa zahtevima zaštite čovekove okoline. Ovakvi parkovi mogu da budu smešteni samo u administrativnim centrima opština, imajući u vidu potrebu da obezbedi i blisku povezanost i saradnju sa svim institucijama lokalne vlasti i administracije koja može doprineti efikasnom obavljanju osnovne delatnosti preduzećima koja posluju u okviru parkova. Pored toga, na odabir mikro lokacije parkova će značajno uticati i mogućnost njihovog direktnog povezivanja sa koridorom 10 i najznačajnijim regionalnim saobraćajnicama.
Preduzetničko-industrijski parkovi treba da budu povezani sa preduzetničkim parkovima i da predstavljaju njihov proizvodni segment. Izbor lokacija će zavisiti od lokaliteta postojećih preduzeća čija infrastruktura i objekti mogu biti iskorišćeni kao početno jezgro, što će doprineti zainteresovanosti investitora za njihovu privatizaciju, i smanjenju potrebnih ulaganja u zasnivanje parkova. Drugi važan faktor će biti povezanost sa saobraćajnicama i sa drugim privrednim ili turističkim kapacitetima, kako bi se postiglo snižavanje troškova povezivanja ili izbeglo narušavanje ambijenta poslovanja u drugim delatnostima. Treći uticajni faktor je vlasništvo zemljišta i složenost i cena njegovog prevođenja ovim namenama.
Da bi se izvršile adekvatne pripreme i realizovali projekti zasnivanja preduzetničkih, industrijskih, poslovnih i turističkih parkova neophodno je sprovesti:
kratkoročne mere pripreme nekretnina za planirane namene u okviru industrijskih parkova, na osnovu čega će se predvideti lokacije najvišeg stepena spremnosti za realizaciju;
detaljno vrednovanje lokacija i potencijalnih investitora na osnovu usklađenosti sa strategijama i prioritetnim delatnostima u opštinama;
uvođenje inovativnih podsticajnih mera za privlačenje investitora, na osnovu podsticaja koje obezbeđuju nadležna ministarstva, lokalna samouprava ili razvojni fondovi države. Osim finansijskih, kao pogodne se sagledavaju i materijalne beneficije (besplatno zemljište, ubrzani postupci odobravanja gradnje, infrastrukturno opremanje lokacija na teret sredstava lokalne samouprave i nadležnih ministarstava i javnih preduzeća);
prezentaciju lokalnih infrastrukturnih, resursnih, tržišnih i kadrovskih potencijala opština na domaćem i međunarodnom nivou, posredstvom lokalnih i nacionalnih razvojnih agencija i ministarstava.
Realizacija zasnivanja i pokretanja parkova koji su pomenuti zahteva ulaganje značajnih sredstava. Projektovana povećana izdvajanja države za ubrzani razvoj najnerazvijenijih opština i okruga su značajna, ali još uvek nedovoljna. Međunarodne organizacije i fondovi za sada samo simbolično doprinose realizaciji odabranih projekata, ali se njihova pojačana aktivnost može očekivati sa ostvarivanjem prava naše zemlje da koriste sredstva predpristupnih fondova EU (Instrument of pre accesion). Kao treći izvor finansiranja su samostalna ili udružena ulaganja privatnih kompanija u poslovanje na posmatranom području, koja će biti inicirana ili ponuđenim uslovima poslovanja ili podsticajima koja mogu ostvariti na bazi projekata koje usvoje državne ili međunarodne finansijske institucije, a koji su u skladu sa prioritetima i ciljevima strategije ekonomskog razvoja. Podelom rizika ulaganja između ova tri sektora se može ostvariti značajni investicioni budžet i dinamika, koja će posredno pokrenuti i lokalne investitore, kao i dobavljače roba i usluga.
Formiranje budžeta i pristupa namenjenih privlačenju značajnijih domaćih ili stranih investitora ne treba da umanji aktivnosti i mere koje se od strane države i domaćih razvojnih fondova preduzimaju u pravcu oživljavanja sektora MSP. Naprotiv, može se očekivati da sa dolaskom značajnijih investitora, bude pokrenut lanac zahteva za dodatnim, manjim, ali sada umreženim projektima lokalnih preduzeća sa delatnošću preduzeća koja imaju ulogu spoljnjeg inicijatora promena.
U ranijim godinama, širom Srbije se u nedovoljno razvijenim opštinama, pristupalo izgradnji infrastrukturnih objekata i industrijskih zona, kao i poslovnih centara sa namerom da oni privuku preduzeća sami po sebi. Većina od tako pokrenutih zona i centara su sada zatvoreni ili se koriste sa jako malim kapacitetom. Poučeni time, moramo stvoriti pristup gde potencijalni „članovi” parkova moraju uložiti bar 50% sredstava od vrednosti investicije, kako bi se obezbedila motivacija da maksimiziraju korišćenje kapaciteta i potencijala koji će biti stvoreni na bazi zajedničkog ulaganja. Čak i ta sredstva mogu biti obezbeđena iz razvojnih fondova u vidu kredita, a predmet obezbeđenja vraćanja sredstava može biti zalog samih objekata i zemljišta koja su u funkciji realizacije projekta koji se zajenički ugovori.
2.1. Industrijski parkovi
Lokacije za formiranje industrijskih zona u opštinama sa nedovoljnom razvijenošću mogu biti vrlo značajne za sposobnost privlačenja spoljnih investitora. U njima imaju interes da budu smešteni proizvođači kako bi koristili prednosti blizine dobavljača ili sirovinskih resursa ili blizine ciljnih tržišta. Posebnu pogodnost donose članovi industrijskih parkova koji su orijentisani na dobavljače, jer najčešće njihov dolazak i veće povezivanje sa lokalnim dobavljačima doprinosi i rastu njihove produktivnosti.
Industrijske zone su zone namenjene gradnji proizvođačkih kapaciteta. Opremanje tehničkim uslovima za početak gradnje i proizvodnje pada na teret i izvodi se u organizaciji samih investitora. Međutim, opštine koje žele da budu konkurentne sa ponudom lokacija za industrijsku gradnju preduzimaju korake koji znatno skraćuju vreme početka eksploatacije odabrane lokacije ili konačnog pokretanja pogona, pa na teret svojih budžeta, čak i iz kredita, finansiraju tehničko opremanje lokacija. Najčešće se ovakve investicije isplate već kod privlačenja jednog investitora, jer su oni spremni da pokriju te troškove, svesni ušteda u vremenu i organizaciji obezbeđivanja potrebnih tehničkih uslova. Svi naredni investitori imaju manje troškove tehničkog opremanja lokacija, ali je vrednost opremljenosti ista, tako da se lokalnim samoupravama isplati da nastave sa praksom predinvestiranja u opremanje lokacija. Ovo je ključna odlika industrijskih parkova, dobra prethodna ispunjenost tehničkih uslova za početak gradnje, a vrlo često i postojanje industrijskih objekata (hala, parkinga,…) koji se lako mogu privesti konačnoj nameni.
Industrijski parkovi, naročito kada imaju perspektivu širenja imaju uticaj na gradsku infrastrukturu jer često zahtevaju njeno pojačavanje (saobraćajnice, vodovod, gas, električna energija, telekomunikacije,otpadne vode, deponije čvrstog otpada…). U tom smislu, pre njihovog formiranja je potrebno proceniti njihove zahteve u pogledu svakog tehničkog uslova u kontekstu rasta broja i obima poslovanja članova industrijskih parkova.
3. FINASIJSKI IZVORI I IMPLEMENTACIJA PROJEKATA I MERA
Plan investicija u okviru NIP-a za 2006. i 2007. godinu je većim delom urađen na bazi inicijative lokalnih samouprava. Za period 2008-2011. godine se planira da Vlada angažuje sopstvene resurse kako bi se pomoglo nerazvijenim opštinama, u kojima ne postoje kapaciteti za izradu investicionih projekata, da kreiraju kvalitetne projekte za svoja područja, polazeći od zajednički utvrđenih prioriteta. Ovo bi moglo da ima znatan uticaj na smanjenje regionalnih disproporcija, koje su među najvećim u Evropi.
Moguće rešenje bi bilo da Ekonomski tim za Kosovo i Metohiju i jug Srbije, postane specijalno izvršno telo koje će na regionalnom nivou uticati da se ostvari ciljno orijentisan pristup ekonomskom razvoju nedovoljno razvijenih područja. Koordinaciono telo Srbije za opštine Preševo, Bujanovac i Medveđu će sačinjavati godišnji izveštaj o implementaciji mera predviđenih strategijom i napraviti detaljnu analizu. U prethodnom periodu milioni evra su uloženi u ova područja bez precizno definisane strategije, institucionalne povezanosti, plana finansiranja za budući period, na osnovu čega se izgubio efekat ovih ulaganja.
Sa NIP-om, kao instrumentom finansiranja ekonomskog razvoja, stvoreni su uslovi da se na regionalnom nivou realizuju projekti, koji su od prioritetnog značaja isključivo za određene oblasti, a koji nemaju primarni uticaj na nacionalnom nivou. Iz ovog razloga, neophodno je da bude formirano regionalno izvršno telo sa neposrednim uticajem na implementaciju strategije u određenom regionu i sa neposrednim učešćem u upravljanju sredstvima. Potrebno je da budu uspostavljene međuinstitucije, koje imaju mandat direktnog uticaja i komunikacije sa nadležnim institucijama za upravljanje NIP-om.
Postupak selekcije projekata u NIP-u odvija se tako što nadležna ministarstva vrše analizu predloženih projekata na osnovu čega treba da sačine dinamiku realizacije projekata, da procene troškove vezane za primenu projekata i da sačine sektorske planove. Koordinaciono telo NIP-a, uz pomoć Projektnog centra, vrši konačnu selekciju projekata u okviru Sektorskog plana investicija. Rukovodilac projektnog tima prati realizaciju i podnosi izveštaje Projektnom centru i nadležnom Savetu za upravljanje projektima. Na prethodno opisan način se odvija selekcija i praćenje implementacije projekata, bez prethodnog razdvajanja na projekte od nacionalnog i regionalnog interesa. Na primer, u irskom Nacionalnom razvojnom planu za period 2000-2006. godine, projekti su razvrstani u šest operativnih programa, od kojih su tri nacionalna, dva regionalna i jedan mirovni. Pošto sve projekte u NIP-u vode nadležna ministarstva, neophodno je formirati tela na regionalnom nivou koja će biti nosioci implementacije projekata značajnih za određeni region.
[pic]
3.1. Institucionalni model organizacije NIP-a
Ova strategija predstavlja osnovu za efikasno ulaganje, pri čemu je NIP finansijska osnova, a Ekonomski tim predstavlja institucionalnu osnovu za upravljanje implementacijom strategije.
NIP predstavlja instrument koji će u narednim godinama biti usmeren na ostvarivanje ubrzanog ekonomskog razvoja. Osnovni izvori finansiranja projekata u okviru NIP-a su:
privatizacioni prihodi;
budžetski suficit;
krediti međunarodnih finansijskih organizacija;
pretpristupni fondovi EU (u periodu 2007-2011.).
Neophodno je da se uspostavi institucionalizovan sistem, koji će se odnositi na finansijski menadžment i kontrolu troškova u okviru NIP-a, koji će omogućiti da se, kada se steknu uslovi za pristup EU fondovima, obezbedi finansiranje projekata iz pretpristupnih fondova.
Pored sredstava NIP-a, implementacija strategije razvoja posmatranih opština, zahteva i dodatne izvore sredstava, s obzirom na obim potrebnih ulaganja. U te svrhe može se računati na sredstva institucija od kojih su se i do sada finansirala ulaganja u privredu ili infrastrukturu posmatranih opština. U narednim tabelama je dat pregled ulaganja u poslednje dve godine.
Uložena sredstva u opštine Preševo, Medveđa i Bujanovac
Tabela 33: Uložena sredstva u opštinu Preševo (u evrima)
Opština Preševo 2005. 2006. 2007. Fond za razvoj 87.500 96.750 Koordinaciono telo 1.102.661 1.139.726 NIP 1.403.080 6.250.327 Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede 1.000 268.417 CHF, UNDP 1.166.318 514.513 Ukupno 3.422.486
Tabela 34: Uložena sredstva u opštinu Medveđu (u evrima)
Opština Medveđa 2005. 2006. 2007. Fond za razvoj 256.250 24.375 Koordinaciono telo 1.313.468 1.602.691 NIP 620.293 1.513.939 Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede 3.000 23.040 CHF, UNDP 226.668 103.693 Ukupno 2.374.092
Tabela 35: Uložena sredstva u opštinu Bujanovac (u evrima)
Opština Bujanovac 2005. 2006. 2007. Fond za razvoj 2.248.500 150.750 Koordinaciono telo 656.659 934.044 NIP 674.691 869.540 Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede 18.781 51.600 CHF, UNDP 686.682 979.377 Ukupno 2.790.462
Ovaj pregled je dat i sa ciljem da se sagleda realnost planiranih ulaganja. I pored toga što su već i za 2006. godinu planirana značajna ulaganja, njihov obim u 2007. godini može biti značajno povećan. U svim navedenim institucijama postoje značajne rezerve za povećanje ulaganja, ukoliko se prepozna njihova direktna korelacija sa stopom privrednog rasta u posmatranim opštinama i ako ih približi nivou razvijenosti koji će im obezbediti samostalno finansiranje ekonomskog razvoja u budućnosti.
U budžet za implementaciju strategije treba uvrstiti i sredstva privatnih ulagača, s obzirom na intenciju strategije da potpomaže pre svega razvoj privatnog sektora i da ubrza proces privatizacije u svim lokalnim preduzećima. Privlačanje domaćih ili stranih investitora će biti podržano raznim vidovima sufinansiranja, povoljnim kreditima ili drugim finansijskim ili materijalnim (nekretnine ili infrastruktura) koristima za ulagače.
Problem kreditne sposobnosti ili obezbeđivanja garancija za ulaganje u privredu će biti ublažen formiranjem garancijakog fonda. UNDP je već podržao prerastanje garancijskog fonda opštine Leskovac u regionalni garancijski fond u cilju unapređenja kreditiranja.
Približavanjem Srbije EU će se obezbediti sve povoljniji uslovi za finansiranje projekata ekonomskog razvoja iz razvojnih fondova EU. Kao najznačajnije navešćemo kohezioni i strukturne fondove.
Strukturni fondovi (Structural Funds) su kreirani da pomognu regionima unutar EU koji zaostaju u razvoju. Cilj je da se smanje razlike između regiona i kreira bolji ekonomski i socijalni balans unutar i između država članica. Četiri individualna fonda se podrazumevaju pod EU strukturnim fondovima:
European Regional Development Fund (E.R.D.F.)– kao glavni cilj ima promociju ekonomske i socijalne kohezije unutar EU kroz redukciju disbalansa između regiona i socijalnih grupa.
European Social Fund (E.S.F.) – predstavlja finansijski instrument EU za investiranje u ljude. Misija ovog fonda je da pomogne u prevenciji i borbi protiv nezaposlenosti, da pripremi radnu snagu za suočavanje sa novim izazovima i da drži ljude u kontaktu sa tržištem rada.
European Agriculture Guidance and Guarantee Fund (E.A.G.G.F.) – doprinosi strukturnoj reformi poljoprivrednog sektora i razvoju ruralnih oblasti.
Financial Instument for Fisheries Guidance (F.I.F.G.) – predstavlja specifični fond za strukturnu reformu ribarskog sektora.
Za sredstava iz strukturnih fondova mogu konkurisati regioni čiji je Gross Domestic Product (GDP) manji od 75% proseka Evropske unije. Ukupna vrednost strukturnih fondova za period 1994-1999. je bila 163 milijarde evra, dok za period 2000-2006. to iznosi 195 milijardi evra.
Građanske inicijative (Community Initiatives) – predstavljaju posledicu reforme strukturnih fondova iz 1988. godine. To je rezultiralo obezbeđivanjem budžeta za specijalne programe u cilju pronalaženja opštih rešenja za specifične probleme koji pogađaju celu EU. Pored programa nacionalnih inicijativa, strukturni fondovi se koriste i za finansiranje građanskih inicijativa i inovativnih akcija (studija, pilot projekata, itd.). Na građanske inicijative, koje su u interesu celokupne zajednice, je alocirano oko 9% ukupnog budžeta strukturnih fondova u periodu 1994-1999. Za istu namenu za period 2000-2006. je predviđeno 5,35% ukupnog budžeta strukturnih fondova i 0,65% iz svakog od četiri strukturna fonda je predviđeno za finansiranje inovativnih aktivnosti i za mere tehničke podrške na građanskom nivou. Iako se građanske inicijative kofinansiraju od strane EU strukturnih fondova, one su izvan strukture Community Support Framework. Građanske inicijative se zasnivaju na smernicama koje je postavila Evropska Komisija. Irska će primiti 1,5% ukupnog budžeta EU za građanske inicijative za period 2000-2006., što iznosi 176 miliona evra.
Kohezioni fond (Cohesion Fund) je ustanovljen 1993. god. i bio je dizajniran da pomogne državama članicama sa najmanjim prosperitetom kako bi se pripremile za Monetarnu i Ekonomsku uniju. Ovaj fond je odvojen od strukturnih fondova i ima svoj set kriterijuma. Da bi se kvalifikovala za pomoć iz kohezionog fonda, zemlja mora da ima GNP koji predstavlja najmanje 90% proseka EU. Kohezioni fond se razlikuje od strukturnih fondova zbog toga što se bazira na državama članicama pre nego na regionima. Prvi period finansiranja iz kohezionog fonda je bio 1993-1999., a tekući period je 2000-2006. Ponovno razmatranje pogodnosti zemlje za finansiranje iz ovog fonda je na sredini perioda. Kohezioni fond finansira projekte iz dve glavne oblasti – transport i životna sredina. Davanje pomoći iz fonda je uslovljeno ispunjavanjem konvergirajućeg kriterijuma koji se odnosi na javni deficit, koji ne sme da dostigne 3% od GDP. Prema tome, kohezioni fond može biti opisan kao uslovna forma pomoći, nasuprot strukturnim fondovima koji se baziraju na principu dodatnog izdavanja (koje je dizajnirano tako da obezbedi da EU fondovi ne odu u nacionalnu potrošnju). Države članice koje dobijaju sredstva iz kohezionog fonda moraju da obezbede detaljan prikaz svog deficita, a Komisija će prosuditi o njihovom ispunjavanju ovog uslova. Kohezioni fond je ustanovljen da finansira projekte od najmanje 10 miliona evra (Regulation (EC) No 1164/94). Maksimalna stopa pomoći kohezionog fonda varira između 80% i 85% troškova.
V. AKCIONI PLAN
Jedan od najvažnijih delova Strategije je Akcioni plan, jer predstavlja podlogu za implementaciju ove strategije. U okviru Akcionog plana navedeni su identifikovani problemi, prepreke ubrzanom razvoju ovih opština, ključni ciljevi u vezi sa njihovim rešavanjem, kao i projekti čijom realizacijom se očekuju unapređenja u identifikovanim problemskim oblastima. Da bi se rešili postojeći problemi i dostigli naznačeni ciljevi, neophodno je preduzeti određene mere i aktivnosti. Projekti, mere i instrumenti su predstavljeni po opštinama u kojima će se realizovati. Takođe su određeni i vremenski rokovi i institucije, koje će biti nadležne za realizaciju.
U oblasti infrastrukture se posebno razmatraju problemi pristupačnosti i infrastrukturne opremljenosti ovih opština. Predložena je realizacija projekata u oblasti izgradnje putnog i železničkog Koridora 10, elektroenergetske infrastrukture, vodosnabdevanja i socijalne infrastrukture (škole, domovi zdravlja, domovi kulture i sl.). Drugi bitan segment akcionog plana se odnosi na izgradnju infrastrukture i institucija koje podstiču razvoj MSPP, kao i na zapošljavanje. Kao ključni privredni sektori identifikovani su trgovina i saobraćaj, poljoprivreda, drvna industrija, turizam, kao i prerađivačka industrija.
Od posebnog značaja za implementaciju Strategije je institucionalna i finansijska podrška. Institucionalnu saradnju na implementaciji strategije će obezbediti koordinaciona inicijativa Koordinacionog tela za jug Srbije, opštine Preševo, Bujanovac i Medveđa. Finansijska podrška implementaciji je zasnovana na očekivanjima da se nastavi pojačano ulaganje u razvoj ovih opština kroz deo budžeta Koordinacionog tela namenjen investicijama, kroz Nacionalni investicioni plan, ulaganja javnih preduzeća, kao i donacije pojedinih zemalja, međunarodnih i nevladinih organizacija.
Implementaciji ove strategije posebno će doprineti odgovoran rad lokalnih samouprava, kao i njihova puna saradnja sa institucijama Republike Srbije na realizaciji projekata koji se nalaze u njihovoj nadležnosti.
Akcioni plan je odštampan uz ovu strategiju i čini njen sastavni deo.
VI ZAVRŠNI DEO
Ovu strategiju objaviti u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
Broj:
U Beogradu,
VLADA PREDSEDNIK
AKCIONI PLAN
1. INFRASTRUKTURA
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija Uređenje pograničnog saobraćaja Otvaranje malograničnog prelaza Mitrovac-Lojane Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007. godina):Prioritet 1: Sprovođenje kompletne procedure i pomoć nadležnim državnim institucijama u uređenju pograničnog saobraćaja i prioritetno otvaranje malograničnog prelaza Mitrovac – Lojane;Prioritet 2: Iniciranje razvoja principa multietničosti u rešavanju problema bezbednosti kroz uključivanje koordinacione grupe u radu DFID-a, na projektima bezbednosti i prava najširem delu građana opštine Bujanovac, Preševo i Medveđa;Prioritet 3: Irada funkcionalne analize finansijskih sredstava i uređenja administrativnog prelaza „Končulj”. 2006. godina, MUP RS, Pogranična policija i Koordinaciona grupa za saradnju sa DFID
1.1. PUTNA INFRASTRUKTURA
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija BUJANOVAC Nezadovoljavajuće stanje regionalnih i lokalnih puteva Izgradnja, modernizacija i rekonstrukcija putne mreže i graničnog prelaza Magistralni i regionalni putevi (državni putevi prvog i drugog reda): Nastavak izgradnje autoputa M-1;Rekonstrukcija puta R-214 u delu od Pavlovca do Davidovca; Rekonstrukcija puta R-125a Ristovac-Klenike-Prohor (granični prelaz sa BJRM);Lolalna putna mreža:Izgradnja:Izgradnja puta do Omladinskog kampa u Prohorovu (2 km);Izgradnja puta Bukurevac-Biljača-Sebrat-Spančevac, kao spone između regionalnih pravaca R-125a i R-214;Asfaltiranje puteva:Asfaltiranje puta kroz Veliki Trnovac (vrednost investicije oko 34.130.494 din.);Asfaltiranje novoprojektovane ulice od Gnjilanskog puta do naselja „Salvatore”; Omladinski kamp u Prohorovu (2 km);Rakovac-Karadnik (2 km);Bujanovačka Banja – selo Srpska Kuća (2 km);Asfaltiranje puta Lučane–Dobrosin (vrednost investicije 76.700.000 din.);Rekonstrukcija puteva:Bujanovac-Rakovac-Bujanovačka banja;Nastavak rekonstrukcije puta Levosoje-Oslare-Letovica;Izgradnja petlje kod stočne pijace;Izgradnja mosta u selu Brisić, (projektantska vrednost investicije oko 30 mil. din);Izgradnja mosta u selu Končulj (projektantska vrednost investicije 15 mil. din.);Izgradnja mosta na Kuštičkoj reci u selu Klenike;Izgradnja mosta na Krševičkoj reci u selu Krševica;Proširenje i asfaltiranje ulica u Bujanovcu i Bujanovačkoj Banji. 2007-2008. godina, JPPS, inostrani krediti2007-2009. godina, LS, NIP, FRRS, strani donatori2007-2009. god.,LS, NIP, FRRS, strani donatori2007-2009. godina,LS, NIP, FRRS, strani donatori MEDVEĐA Nezadovoljavajuće stanje i izgrađenost putne mreže regionalnih i lokalnih puteva. Opština je izolovana i saobraćajno nepovezana sa okruženjem Izgradnja, modernizacija i rekonstrukcija putne mreže sa ciljem bržeg integrisanja i povezivanja sa saobraćajnim i razvojnim tokovima susednih opština i Republike Srbije Magistralni i regionalni putevi (državni putev prvog i drugog reda): Izgradnja, modernizacija i rekonstrukcija puta M-9 na deonici Lebane–Medveđa–Mutivode (45 km). )obračunski troškovi iznose 1.134 mil. din.);Izgradnja, rekonstrukcija i modernizacija puta R-222 Gajtan-Gajtanska Vrata-do granice opštine Medveđa, na deonici Negosavlje–Gajtan (22 km) (obračunski troškovi iznose 382 mil. din.);Izgradnje puta R-258 Sijarinska Banja-Kosovska Kamenica, odnosno povezivanje sa R-216;Izgradnja puta R-277 Tulare-Tabla-Orlane–Lužane, odnosno povezivanje sa R-125, (povezuju se magistralni putevi M-9 i M-25); Lokalna putna mreža:Osposobljavanje puteva za normalan saobraćaj (čvrsta podloga sa pratećim objektima):Sijarinska Banja – Ravna Banja – Marovac (18 km) (obračunski troškovi 489 mil. din.);Medveđa – Retkocer;Medveđa – Stubla (15 km);Medveđa – Crni Vrh – Donja Lapaštica – Rujkovac (5 km);Petrilje – Mrkonje – Vrapce (7 km);Petrilje – Bogunovac (7 km);Negosavlje – Pusto Šilovo – Lece (10 km);Lece – Stubla (7 km);Lece – Drence – Gajtan (Ravnište), (8km);Lece – Bubreg;Rujkovac – Gurgutovac (3 km);Petrilje – Čokotin (8 km);Sijarinska Banja – Sijarina (8 km);Ravna Banja – Stara Banja (10 km);Tulare – Medevce – Mrkonje – Petrilje (12 km);Mutivoda – Gubavce – Tabla – Sponce (17 km);Slišane (Lebane) – G. Bučumet – Gajtan (12 km);Ravna Banja – Grbavce (8 km);Tulare – Mala Brajina (4 km);Šančevi – Čokotin;Medveđa – Dedić;Medveđa – Bogduševac;Bogduševac – Maćedonce;Medveđa – Kapit ( 9 km);Izgradnja više mahalskih puteva na teritoriji opštine;Asfaltiranje putnih pravaca:Završetak putnog pravca Sijarinska Banja – Svirci – Kapija (12 km);Završetak putnog pravca Maćedonce (reka)-Maćedonce (škola)-Retkocersko-Maćedonce (10 km);Završetak putnog pravca Maćedonce – Retkocer (6 km);Završetak putnog pravcaNegoslavlje – Pusto Šilovo (12 km);Medveđa – Stanišići (3 km);Završetak putnog pravca Medveđa – Crni Vrh (12 km);Donja Lapaštica – Rujkovac:Završetak lokalnog puta Medveđa – Tupale – Sijarina – Đulekare (21 km);Borovac – Vrapce – Kapija (14 km);Završetak putnog pravca Medveđa – Kanit (5 km);Medveđa – Retkocer – Sponce – (12 km);Tulare – Sponce;Medveđa – Bogduševac;Medveđa – Stubla (4 km);Stubla – Donji Do (16 km);Završetak putnog pravca Sijarinska Banja – Ravna Banja – Grbavce-Marovac (18 km);Gazdare – G. Bučumet – D. Bučumet – Rujkovac (18 km);Izgradnja lokalnog puta Džamija – Svirce;Izgradnja lokalnog puta Lece – Drence;Izgradnja lokalnog puta Petrilje – Vrapce;Izgradnja lokalnog puta Petrilje – Mrkonje;Izgradnja lokalnog puta D.Gajtan – G.Gajtan (Lukovići–Kepojevići–Žutići–Tmušići);Asfaltiranje pristupnih puteva u Sijarinskoj Banji;Asfaltiranje lokalnog puta u Džamija – Sijarina;Izgradnja lokalnog puta Velika reka – Arsići, u selu Gazdare;Završetak lokalnog puta Medveđa – Šilovo – Lece;Izgradnja i asfaltiranje ulica na teritoriji opštine;Rekonstrukcija i izgradnja više mostova i propusta na teritoriji opštine. 2007-2009. godina, JPPS, LS2007-2012. godina, LS, NIP, FRRS, donacije PREŠEVO Nezadovoljavajuće stanje mreže regionalnih i lokalnih puteva) Izgradnja, modernizacija i rekonstrukcija putne mreže i graničnih prelaza Magistralni i regionalni putevi (državnih puteva prvoh i drugog reda): Rekonstrukcija i modernizacija puta M-1 Davidovac-Bukurevac;Završetak panevropskog Koridora 10 do granice sa Makedonijom;Rekonstrukcija i modernizacija puta M-25.2 na najugroženijim deonicama (ulaz u Preševo i deo prema opštini Gnjilane, 11,5 km, vrednost radova 210 mil. din.);Rekonstrukcija puta R-214;Izgradnja regionalnog puta Trnovac-Breznica-Muhovac-Zarbince;Izgradnja mosta na Reljanskoj reci;Modernizacija graničnog prelaza Preševo (obračunski troškovi 1,5 mil. evra, NIP i 4,5 mil. evra inostrani krediti);Lokalna putna mreža:Izgradnja puta Železnička stanica-Čukarka;Izgradnja puta makedonska granica-Miratovac-Trnava-Norča-Preševo;Rekonstrukcija i asfaltiranje puta Trla-Donja Šušaja-Crnotince-Rajince-Bujanovac;Izgradnja puta Bukarevac – R-214;Izgradnja puta Crnotince – R-214;Uređenje gradskih ulica u Preševu;Asfaltiranje lokalnih puteva:Preševo-Žujince;Čukarka;kroz selo Trnava;Crnotince-Bukarevac;Reljine-Golemi Dol;Bujić-Ilince;Preševo-Kurbalija;Ašane-Mamince;Ašane-Šomizojce;Svinjište-Janik. 2007-2012. godina, JPPS, NIP, LS, NIP, FRRS, inostrani krediti, donatori Redovno i adekvatno održavanje putne mteže Održavanje puta R-214;Održavanje i postavljanje još jednog sloja asfalta na lokalnim putevima: Buštranje, Reljan-Svinjište-Prohor Pčinjski, Aliđerce, Strezovce, Ašanje. 2007-2012. godina, JPPS, Lokalna samouprava, NIP, donatori
1.2. ŽELEZNIčKA INFRASTRUKTURA
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija BUJANOVAC Pruga na K-H zaostaje za evropskim standardima u pogledu tehničko-eksploatacionih karakteristika Završetak modernizacije panevropskog Koridora 10 kroz Srbiju Rekonstrukcija magistralne železničke pruge na K-H Niš-Preševo-granica sa Makedonijom (rekonstrukcija donjeg stroja pruge, električne kontaktne mreže i signalno-sigurnosnih uređaja; obračunski troškovi iznose 6.570 mil. din.);Rekonstrukcija pogranične železničke stanice u Ristovcu i Božinjevcu. 2007-2012. godina, JP ŽS, inostrani krediti2007-2008. godina, JP ŽS, NIP, inostrani krediti PREŠEVO Pruga na K-H zaostaje za evropskim standardima u pogledu tehničko-eksploatacionih karakteristika Završetak modernizacije panevropskog Koridora 10 kroz Srbiju Rekonstrukcija magistralne železničke pruge na K-H Niš-Preševo-granica sa Makedonijom (rekonstrukcija donjeg stroja pruge, električne kontaktne mreže i signalno-sigurnosnih uređaja; obračunski troškovi iznose 6.570 mil. din.);Rekonstrukcija pogranične železničke stanice u Preševu (obračunski troškovi iznose 680 mil. din.); 2007-2012. godina, JP ŽS, inostrani krediti2007-2008. godina, JP ŽS, NIP, inostrani krediti
1.3. POšTANSKA I TELEKOMUNIKACIONA INFRASTRUKTURA
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija BUJANOVAC Nezadovoljavajućistepen izgrađenosti i stanje PTT kapaciteta na teritoriji opštine Modernizacija poštanskih i telekomunikacionih kapaciteta radi obezbeđenja efikasnog i kvalitetnog poštanskog saobraćaja, kao i potpune pokrivenosti opštine signalom fiksne i mobilne telefonije Prioriteni radovi u oblasti PTT saobraćaja:Izgradnja i rekonstrukcija telekomunikacione mreže;Poboljšanje fiksne telefonije proširenjem kapaciteta međumesnih centrala;Poboljšanje mobilne telefonije instaliranjem novih baznih stanica;Nastavak izgradnje optičkog kabla Vranje – makedonska granica;Proširenje telefonske centrale u Bujanovcu sa 3.000 na 6.000 priključaka;Proširenje telefonske centrale u Klenikama;Izgradnja novih centrala u selima Levosoje, Biljača, Lučane i Končulj;Otvaranje pošte u Velikom Trnovcu;Izgradnja nove pošte u Bujanovcu;Rešavanje problema telefonizacije ruralnih područja. 2007-2008. godina, TelekomTelenor, LS, JP PTT MEDVEĐA Nezadovoljavajućistepen izgrađenosti i stanje PTT kapaciteta na teritoriji opštine Modernizacija poštanskih i telekomunikacionih kapaciteta radi obezbeđenja efikasnog i kvalitetnog poštanskog saobraćaja, kao i potpune pokrivenosti opštine signalom fiksne i mobilne telefonije Prioriteni radovi u oblasti PTT saobraćaja:Izgradnja i rekonstrukcija telekomunikacione mreže;Poboljšanje mobilne telefonije instaliranjem novih baznih stanica;Poboljšanje fiksne telefonije proširenjem kapaciteta međumesnih centrala;Rešenje problema telefonizacije ostalih ruralnih područja putem mobilne telefonije;Polaganje optičkog kabla od 5 km, Medveđa – Maćedonce;Završetak izgradnje telefonske centrale u Gazdaru (740 priključaka);Telefonizacija sela: Rujovac, Lece, Tulare, Tupale, Crni Vrh, Ravna Banja, Bučumet, Gajtan;Proširenje telefonske mreže u Medveđi – Babići – Brusići;Izgradnja repetitora u selu Ravna Banja;Adaptacija šalter sale u pošti u Medveđi;Preseljenje pošte Tulare u objekat Doma zdravlja;Završetak izgradnje telefonske centrale Lece;Završetak telefonske centrale Rujkovac. 2007-2010. godina, Telekom, Telenor, JP PTT PREŠEVO Nezadovoljavajućistepen izgrađenosti i stanje PTT kapaciteta na teritoriji opštine Modernizacija poštanskih i telekomunikacionih kapaciteta radi obezbeđenja efikasnog i kvalitetnog poštanskog saobraćaja, kao i potpune pokrivenosti opštine signalom fiksne i mobilne telefonije Prioriteni radovi u oblasti PTT saobraćaja:Izgradnja magistralnog optičkog kabla Bujanovac-Preševo-makedonska granica;Izgradnja i rekonstrukcija telekomunikacione mreže;Poboljšanje mobilne telefonije instaliranjem novih baznih stanica;Poboljšanje fiksne telefonije proširenjem kapaciteta međumesnih centrala;Modernizacija poštanskog saobraćaja otvaranjem novih poštanskih ispostava;Izgradnja pet KATC (Miratovac, granični prelaz, Strezovce, Železnička stanica i Rajince);Proširenje dve KATC (Preševo i Reljan);Proširenje pošte u Preševu;Otvaranje poštanskog šaltera u Železničkoj stanici i Oraovici;Rešenje problema telefonizacije ostalih ruralnih područja putem mobilne telefonije. 2007-2008. godina,Telekom, Telenor, JP PTT
1.4. ELEKTROENERGETSKA INFRASTRUKTURA
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija JUG SRBIJE Nisu u potpunosti izgrađeni elektroenergetski kapaciteti Modernizacija elektroenergetskih kapaciteta, kao preduslov dinamičnog razvoja juga Srbije Najveći prioritet u razvoju prenosne mreže i ključni objekat za razvoj juga Srbije je izgradnja dalekovoda naponskog nivoa 400 kV od trafostanice Niš, preko trafostanice Leskovac i buduće trafostanoce u blizini Vranja, sve do granice sa Republikom Makedonijom. Ukupna vrednost objekta je 30,7 mil. evra. Sredstva za izgradnju dalekovoda kroz Srbiju su obezbeđenja Donacijom Evropske Agencije za Rekonstrukciju (EAR) obezbeđeno je 21,5 mil. evra, a ostatak sredstava se planira iz sredstava EMS-a i donacija.Rekonstrukcija TS 400/220/110 kV Niš 2 (7. mil. evra, 5.6 mil. evra iz kredita EIB) Proširenje TS 220/110 kV Leskovac 2 i uvođenje napona 400 kV u vrenosti 6. mil. evra (iz kredita EIB 3. mil. evra)Trafostanica 400/110 kV Vranje 4Izgradnja DV 110 kV u vrednosti 3 mil. evra a koji se finasiraju u okviru Svetske banke za priključak distributivnih transformatorskih stanica.Razvoj distibutivne mreže podrazumeva izgradnju novih trafostanica 110/x kV, 35/10 kV i 10/0.4 kV i pojačenje snage postojećih trafostanica.Izgradnja trafostanice 100/35 kV Vranje 2 i poveznog dalekovoda 110 kV do postojeće trafostanice Vranje 1.Zamena provodnika većeg preseka u niskonaponskoj mreži 0,4 kV.Redovno održavanje je jedan od preduslov za sigurno mreži. PD Jugoistok je u ovu svrhu planiralo sredtva u iznosu od 167 mil. din. tokom 2006. za svoje Tehničke jedinice Leskovac, Lebane, Surdulica i Vlasotince. Od ove sume 77 mil. dinara je namenjeno održavanju vazdušne niskonaponske mreže 10 kV. 2007-2009. god., EPS, EMS, EAR, donacije2008. god., EPS, EMS, EIB2009. god., EPS, EMS, EIB2010. god., donacije2010. ,Svetsla banka2010. , EPS, EMS, EIB, inostrani krediti2008. god.,EPS, EMS i Svetska Banka .Godišnje,EPS, EMS2006.god., EPS, EMS BUJANOVAC Nezadovoljavajući stepen izgrađenosti i stanje elektroenergetskih kapaciteta na teritoriji opštine Modernizacija elektroenergetskih kapaciteta radi povećanja pouzdanosti, raspoloživosti i efikasnosti postojećih elektroenergetskih objekata i snabdevanja svih potrošača na teritoriji opštine Revitalizacija, sanacija, osavremenjavanje i izgradnja proizvodnih i prenosnih kapaciteta:Poboljšanje elektro-snabdevanja sektora 6 i naselja;„Morava 76” u Bujanovcu. Vrednost investicije oko 25.780.865 din.); Izgradnja rasvete na deonici Gnjilanski put—Vodovodna stanica;Orijentaciona vrednost investicije je tri miliona dinara;Izgradnja trafo-stanica za izmeštanje crpne – fekalne stanice sa automatikom (projektantska vrednost investicije 3,1 mil. din.); investiciona vrednost osvetljenja deonice od nadvožnjaka do Crpne stanice u vrednosti iznosi 300.000 din.;Izgradnja 10 kv podzemnog voda od TS 10/0,4 kv Moravska do TS 10/0,4 kv Soliter (800 m);Povećanje snage transformatora u TS Lole Ribara i Kosovska;Rekonstrukcija DV 10 kv Bujanovac – Biljača – Rajince (20 km);Rekonstrukcija DV 10 kv Bujanovac – V.Trnovac – Breznica (15 km);Rekonstrukcija DV 10 kv Ristovac-Davidovac-Karadnik-D.Vrtogoš (15 km);Izgradnja dve TS 10/0,4 kv u selima Rusce i Sejace;Zamena starog provodnika od 16 mm2 na 35 mm2 (Žbevac, Klinovac, Trejak, Kuštica, Spančevac, Žuželjica i Lopardince);Zamena 100 stubova nisko naponske mreže;Izgradnja TS 10/0,4 kv u Bujanovcu (Branko Radičević i Karakačka);Izgradnja DV od TS 110/35/10 kv Bujanovac do TS 10/0,4 kv Turija;Izgradnja DV 110/10 kv Ristovac – Davidovac – Donji Vrtogoš;Ugradnja DV 35 kv, TS 110/35/10 kv i TS 35/10 kv „Groblje”;Rekonstrukcija DV 35 kv „Vranje 2” – Bujanovac (20 km);Rekonstrukcija DV 10 kv Ristovac – Žbevac – Ljiljance (10 km);Izgradnja novog transformatora 31,5 MVA u TS 110/35/10 kv Bujanovac 1 sa izradom trafo polja – automatske;Izgradnja DV 35 kv „Bujanovac 1” – Trnovac (3 km);Izgradnja TS 35/10 kv Trnovac (vrednost 40 mil.din.);Izgradnja DV 10 kv Granica – Ristovac;Toplifikacija na lokacijama: Bujanovac, Bujanovačka Banja, Biljača, Veliki Trnovac i Klenike;Izgradnja kotlarnica u naseljima Klenike, Sveta Petka, Biljača, V.Trnovac. 2007-2009. god, EPS, NIP, FRRS, LS, inostrani donatori MEDVEĐA Nezadovoljavajući stepen izgrađenosti i stanje elektroenergetskih kapaciteta na teritoriji opštine Modernizacija elektroenergetskih kapaciteta radi povećanja pouzdanosti, raspoloživosti i efikasnosti postojećih elektroenergetskih objekata i snabdevanja svih potrošača na teritoriji opštine Revitalizacija, sanacija, osavremenjavanje i izgradnja proizvodnih i prenosnih kapaciteta:Izgradnja postrojenja TS 35/10 kV „Lece” i dela 10 kv dalekovoda od postrojenja do Gazdara i ulična rasveta „Kolonija” – Lece;Opremanje ćelije 35 kV u TS 110/35 Jablanica, pravac Klaji – Sijarinska Banja;Proširenje DV od TS 35/10 kV „Sijarinska Banja” do TS 35/10 kV „Klaić” Lebane (10 km);Opremanje ćelija 35 i 10 kV u TS 35/10 kV Gazdare;Izgradnja i rekonstrukcija niskonaponske mreže na teritoriji opštine Medveđa (10 km);Rekonstrukcija visokonaponske mreže u MZ Rujkovac u dužini 6 km;Rekonstrukcija visokonaponske mreže u MZ Đulekare;Izgradnja TS 10/04 kV, 250 kW Repetitor i Vrtop;Izgradnja TS 10/04 kV, MBTS 630 kV Veterinarska stanica;Izgradnja TS 10/04 kV, 250 kV iznad obdaništa;Kablovski vod 10 kv za TS Veterinarska stanica;Kablovski vod 10 kv TS 35/10 kV Medveđa – TS 10/04 kV Benzinska pumpa;Formiranje novog magistralnog pravca za Slišane (2,5 km);Izgradnja i rekonstrukcija DV 10 kV:Svirce 2 – Svirce 4 (2 km);Gazdare – Lece (6 km);Gazdare (hangar) – Bučumet – Rebro (12 km);Gazdare – Rujkovac – Đulekare (12,5 km);Sponce – Velika Brajina (3 km);do STS Mrkonjski vis (2 km);Medveđa – Tulare (0,4 km);Vodovod (Medveđa) – Maćedonce – Retkocer (3,5 km);od TS 35/10 kW Sijarinska B. za magistralni pravac Borovac – Svirce (3,4 km);Sijarinska Banja – Maćedonce (3,4 km);Petrovac 1 – Petrovac 2 (1,7 km);Medveđa – Tupale – Kapit (8 km);Vrtop – Gornji Gajtan (5 km);TS 35/10 kW Medveđa – TS 10/04 kW Šančevi (3,5 km);Maćedonce – Borovac (1,5 km);Nabavka i ugradnja 6 transformatora snage 50 kW, 10/04 kV napona u TS sa oštećenim transformatorima;Nabavka i ugradnja 22 rastavljača 10 kV na magistralnim pravcima i njihovim odvojcima;Kablovski vod 10 kV Škola – Retkocerski put – benzinska pumpa;Izmeštanje mešovitog voda u Mlinskoj ulici;Ulična rasveta za naselje „Brusaći”;Završetak ulične rasvete u selu Lece. EPS – EI, FRRS, LS PREŠEVO Nezadovoljavajući stepen izgrađenosti i stanje elektroenergetskih kapaciteta na teritoriji opštine Modernizacija elektroenergetskih kapaciteta radi povećanja pouzdanosti, raspoloživosti i efikasnosti postojećih elektroenergetskih objekata i snabdevanja svih potrošača na teritoriji opštine Revitalizacija, sanacija, osavremenjavanje i izgradnja proizvodnih i prenosnih kapaciteta:Izgradnja TS 10/0,4 kV „Vranjska”;Rekonstrukcija i modernizacija nisko naponske mreže u Preševu i najugroženijim selima ubacivanjem novog preseka 35,50 mm2 na DV i NN mrežama;Izgradnja dalekovoda Bujanovac 1-Preševo za dvostruko napajanje grada i područje Preševo;Napajanje svih DV kroz grad Preševo (7 km);Rekonstrukcija TS 10/0,4 kV u Preševu i izgradnja 10 novih TS;Izgradnja TS 35/10 kV Preševo 2 u severnom delu grada i područje; Izgradnja TS 110/35 kV Preševo 1;Izgradnja tri TS 10/0,4 kV u Preševu;Ugradnja samonosećeg kabla u gradu (15 km);Rekonstrukcija DV 10 kV Karadak;Rekonstrukcija i modernizacija mreže po selima prema Programu opštine. EPS, FRRS, LS
1.5. VODOPRIVREDNA I KOMUNALNA INFRASTRUKTURA
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija BUJANOVAC Nizak stepen izgrađenosti i opremljenosti opštine objektima komunalne infrastrukture Modernizacija sistema za prečišćavanje otpadnih voda, vodosnabdevanje, kanalizacione mreže, higijensko-tehnička zaštita vode i svih izvorišta i rešavanje pitanja deponovanja otpadaka Prioritetni radovi u oblasti vodoprivredne infrastrukture:Izgradnja regionalnog podsistema „Prvonek”;Sanacija i revitalizacija postojećih mini akumulacija „Kisela voda” (revitalizacija brane, čišćenje jezera i drugo) i „Prohor Pčinjski” (čišćenje jezera, prevodnica na brani za mrešćenje riba i dr.);Završetak radova na regulaciji Pčinje (čišćenje od nanosa i izgradnja uzvodnih ustava);Regulacija Trnovačke reke kroz Veliki Trnovac. (vrednost investicije oko 20 mil. din.);Izgradnja višenamenske akumulacije Končulj; povezivala bi kanal Vardar – Morava);Prioritetni radovi u oblasti komunalne infrastrukture:Smanjenje gubitaka u sistemima za snabdevanje vodom naselja na 30%; revitalizacijom postojećih sistema;Rešavanje problema vodosnabdevanja stanovništva:Nastavak radova na izgradnji međuopštinskog vodovoda Bujanovac – Vranje (katodna zaštita magistralnog cevovoda 5 km);Proširenje opštinskog vodovoda za sela Žuželjica i Karadnik i prema izvorištu u Ristovcu;Izgradnja bunara u Ristovcu;Revitalizacija i proširenje vodovodne mreže u Bujanovcu;Zamena dela trase od rezervoara do Konaka u Prohorovu;Vodosnavdevanje sela Drežnica, Krševica i Klinovac;Izgradnja vodovodne mreže u selu Letovica (pojektanska vrednost investicije oko 20 mil. din.);Izgradnja vodovodne mreže u selima Brnjare i Rusce (projektanska vrednost investicije oko 4.990.000 din.);Izgradnja vodovodne mreže u selu Končulj (projektanska vrednost investicije oko 12.030.000 din.);Izgradnja vodovodne mreže u selu Muhovac (projektanska vrednost investicije je 13.363.300 din.;Izgradnja vodovodne mreže u selu Breznica (projektanska vrednost investicije oko 21.915.000 din.);Izgradnja vodovodne mreže u selu Trejak (projektanska vrednost investicije oko 11 mil. din.);Izgradnja vodovodne mreže u selima Borovac, Samoljica i Biljača (projektanska vrednost investicije oko 32 mil. din.);Izgradnja vodovodne mreže u selima Klinovac i Krševica (projektanska vrednost investicije oko 38.259.000 din):Rešavanje problema kanalizacione mreže:Izmeštanje postojeće i izgradnja nove fekalne crpne stanice;Izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda;Evakuacija otpadnih voda naselja Veliki Trnovac, Sabirni kolektor Veliki Trnovac–Bujanovačka Banja (projektantska vrednost investicije oko 24.500.000 din.);Izgradnja kanalizacione mreže u selu Rakovac (predračunska vrednost projekta 20.336.000 din.);Izgradnja kanalizacione mreže Novog Naselja u Bujanovcu (predračunska vrednost projekta 5.000.000,00 din.); realizacija ovog projekta omogućiće da se Novo Naselje u Bujanovcu priključi na glavni Sabirni kolektor Veliki Trnovac – Bujanovačka Banja;Nastavak izgradnje kanalizacione mreže Severni sliv u Velikom Trnovcu (predračunska vrednost projekta 17.626.348 din.); realizacija ovog projekta omogućiće da se Veliki Trnovac priključi na glavni Sabirni kolektor Veliki Trnovac – Bujanovačka Banja;Izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u selu Lučane (projektantska vrednost investicije 6,7 mil. din.);Rekonstrukcija i proširenje kanalizacione mreže u Bujanovcu;Izgradnja kanalizacione mreže u Bujanovačkoj Banji.Izgradnja nove ekološke deponije;Sanacija, zatvaranje i remedijacija gradske deponije u Bujanovcu (investiciona vrednost 1.716.400 din.);Opremanje JP „Komunalac” – nabavka vozila za prikupljanje i odvoženje smeća, cisterne za čišćenje kanalizacije i pogrebnog vozila;Izgradnja stočne pijace u Bujanovcu (projektantska vrednost investicije oko 22.640.000 din.); 2007-2010. god., LS, NIP, FRRS, JKP2007-2010. god., LS, NIP, FRRS, JKP MEDVEĐANizak stepen izgrađenosti i opremljenosti opštine objektima komunalne infrastrukture Modernizacija sistema za prečišćavanje otpadnih voda, vodosnabdevanje, kanalizacione mreže, higijensko-tehnička zaštita vode i svih izvorišta i rešavanje pitanja deponovanja otpadakaPrioritetni zadaci:Smanjenje gubitaka u sistemima za snabdevanje vodom naselja za 30%, revitalizacijom postojećih sistema;Realizacija programa trajnog vodosnabdevanja Sijarinske Banje;Izgradnja kanalizacione mreže u Sijarinskoj Banji;Proširenje i rekonstrukcija vodovodne mreže u Medveđi;Izgradnja kanalizacione mreže u Medveđi;Izmeštanje crpne fekalne stanice (obračunski troškovi 382 mil. din.; 18.900.000 din. Akcioni plan KGIKS za 2006.):Izgradnja fekalnog kolektora Sijarinska Banja – Medveđa;Izgradnja zajedničkog sistema za prečišćavanje otpadnih voda u Medveđi, Sijarinskoj Banji i industrijskoj zoni u Medveđi;Izmeštanje postojeće i uređenje nove deponije smeća u Sijarinskoj Banji;Uređenje i potrebno opremanje postojećih deponija smeća u Medveđi i Lecu;Izgradnja deponija smeća u centrima mesnih zajednica;Potpuno komunalno uređenje grada Medveđe i Sijarinske Banje (plansko uređenje i osvetljenje ulica, zelenih površina, trgova, parking prostora, šetališta, pijačnih površina i drugo);2007-2012. god., LS, FRRS, JKPPREŠEVONizak stepen izgrađenosti i opremljenosti opštine objektima komunalne infrastruktureModernizacija sistema za prečišćavanje otpadnih voda, vodosnabdevanje, kanalizacione mreže, higijensko-tehnička zaštita vode i svih izvorišta i rešavanje pitanja deponovanja otpadakaPrioritetni zadaci:Smanjenje gubitaka u sistemima za vodosnabdevanje naselja za 30%,;Zaštita izvorišta vodosnabdevanja Žujinskog vodovoda;Proširenje vodovodne mreže u Preševu;Završetak izgradnje seoskog vodovoda u selu Ilince;Izgradnja vodovoda – Žujince, Miratovac, Crnotince, Bukarevac i Rajince;Završetak izgradnje kanalizacione mreže u Preševu;Završetak izgradnje kanalizacione mreže u Oraovici;Regulisanje kanalizacione mreže u Velikom Trnavcu;Izgradnja sistema za prečišćavanje otpadnih voda sa kolektorom;Izgradnja fekalne kanalizacije: Slavujevac, Čukarka, Žujince, Bukarevac, Trnava, Miratovac, Crnotince, Rajince, Buštranje, Reljan, Alijevce i Strezovce;Higijensko-tehnička zaštita bunara i izvorišta vodosnabdevanja kod svih seoskih vodovoda;Zatvaranje postojećih divljih deponija;Izgradnja centralne gradske deponije na utvrđenoj lokaciji sa propisanim sanitarno-tehničkim uslovima;Materijalno i tehničko osposobljavanje komunalnog preduzeća „Moravica“.2007-2012. god., LS, FRRS, JKP
1.6. IMOVINSKO-PRAVNI POSLOVI
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija Poštovanje, razvoj i zaštita imovinsko-pravnih odnosa u opštinama Preševo Bujanovac i Medveđa zasnovano na vladavini prava i organizovanom sistemu pravosuđa Efikasnija sudska zaštita Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Brže rešavanje sporova;Stručno usavršavanje kadrova – organizovanje kurseva, seminara i drugih oblika edukacije kadrova u cilju bolje primene zakonskih propisa, efikasnijeg vođenja sudskih i drugih postupaka;Uređenje katastra;Saradnja svih relevantnih institucija Repubike Srbije u cilju davanja stručnih mišljenja, saveta, instrukcija domaćih i inostranih eksperata. 2007. god., Sudovi opšte nadležnosti: opštinski sudovi i javna tužilaštva, Lokalna samouprava, direkcije, kancelarije;Ostale institucije: agencije, ustanove i službe Republike Srbije Uključivanje albanskog stanovništva u rad institucija Vraćanje poverenja albanskog stanovništva u rad institucija;vođenje postupka na albanskom jeziku Opštinski sudovi i javna tužilaštva, Lokalna samouprava, direkcije, kancelarije
1.7. URBANIZAM I PROSTORNO PLANIRANjE
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija Izrada detaljnog prostornog plana u cilju izrade urbanističkih i prostornih planova opština Uvođenje standarda u urbanističko planiranje sa odgovarajućom dokumentacijom Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Inoviranje postojećih urbanih planova i izrada novih;Rešavanje problema zemljišnih knjiga;Efektivna kontrola nelegalne izgradnje i legalizacija postojećih objekata;Promena upotrebe državnih objekata;Implementacija nacionalnog prostronog plana za promociju seoskog turizma. 2007.god.,Lokalna samouprava, direkcije, kancelarije Bujnovac:Izrada planske dokumentacije nižeg reda.Preševo:Donošenje: Prostornog plana opštine, opštinskih urbanističkih i regulacionih planova, planovi detaljne regulacije;Urbanizacija sela Oraovica, Norča i Trnava.
1.8. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija Nedostatak kvalitetnih komunalnih usluga i sanacija divljih deponija i izrada studije izvodljivosti upravljanja otpadom Podizanje nivoa usluga prema međunarodnim i nacionalnim standardima Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Efikasniji rad sanitarnih inspekcija;Promocione aktivnosti u školama i preko medija o zaštiti životne sredine;Uvođenje EQM i ostalih standarda EU;Izrada studije o rešavanju problema otpada u cilju formiranja sistema upravljanja otpadom;Izgradnja kapaciteta za preradu otpadnih voda. Medveđa:Izgradnja prihvatilišta za komunalni otpad;Sortiranje, separacija (primarna i sekundarna) komunalnog otpada;Transfer stanica sa svim pratećim elementima;Tehnološko rešenje postrojenja za sušenje bio-mase toplotnom energijom iz geotermalne bušotine V-4;Tehnološko rešenje distribucione toplotne mreže Medveđa;Tehnološko rešenje postrojenja za proizvodnju toplotne energije iz bio-mase.
1.9. INSTITUCIJE
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija Jačanje kapaciteta jedinica lokalne samouprave Kadrovsko, organizaciono i tehničko jačanje svih nadležnih službi opštinske administracije Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Organizovanje odgovarajućih službi opštinske administracije;Kadrovsko osposobljavanje zaposlenih u opštinskoj administraciji (seminari, obuka, treninzi i sl.);Opremanje opštinskih službi informatičkom opremom. 2006-2008. god., Ministarstvo za državnu upravu i lokalnu samoupravu, opštinski organi Unapređenje rada pravosudnih organa Moderaniazacija u radu pravosudnih organa Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Obezbeđenje adekvatnih uslova rada pravosudnih organa u Preševu;Ažuriranje matičnih knjiga i biračkih spiskova u upravnim organima opštine Bujanovac;Edukacija kadrova u saradnji sa predstavnicima OSCE. 2006. god., Ministarstvo pravde, Pravosudni i upravni organi u opštinama Bujanovac, Preševo i Medveđa i OSCE
2. POLjOPRIVREDA
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija Neprilagođena poljoprivredna proizvodnja prema obimu, asortimanu, tržišnoj usmerenosti i niskom tehnološkom i marketinškom nivou Maksimalna tržišna valorizacija prirodnih i ljudskih resursa u cilju razvoja ruralnih oblasti opština i turizma Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Povećanje konkurentnosti poljoprivrede juga Srbije;Unapređen tržišni nastup;Unapređena kvalifikaciona struktura i transfer specijalnih veština;Razvoj poljoprivredne infrastrukture juga Srbije;Podizanje standarda života u ruralnim područjima. 2006-2008. god, Ministarstvo poljoprivrede, poljoprivredna udruženja i zadruge, opština Medveđa:Intenziviranje poljoprivredne proizvodnje sa akcentom na organskoj i ekološki zdravoj hrani;Zajednički nastup poljoprivrednih proizvođača – osnivanje udruženja i zadruga, edukacija poljoprivrednih proizvođača i promocija poljoprivrendih proizvoda.Preševo:Revitalizacija sistema za navodnjavanje u selima Buštranje i Oraovica;Izgradnja hladnjače za skladištenje poljoprivrednih proizvoda;Izgradnja minifarme za čuvanje sitne i krupne stoke za proizvodnju mesa i mleka. Ruralni razvoj nerazvijenih opština Podrška poljoprivrednoj proizvodnji Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007):Nastavak upisa u Registar poljoprivrednih gazdinstava;Implementacija zakona o poljoprivrednom zemljištu za oblast organske proizvodnje;Pomoć pri kupovini domaće poljoprivredne opreme preko lizing organizacije „Lipaks”. 2007. god., Ministarstvo poljoprivrede, lokalna samouprava
3. INDUSTRIJA, USLUGE I MSP
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija Privatizacija i restrukturiranje Aktivnosti na vlasničkom, finansijskom, organizacionom i statusnom restrukturiranju, uz animiranje strateških partnera Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007):Intenziviranje procesa privatizacije u sve tri opštine;Razvoj MSP i preduzetništva, klastera i inkubator centra;Kreditna podrška Fonda za razvoj Republike Srbije;Osnivanje Kancelarije za ekonomski razvoj u Medveđi. 2007. god., Agencija za privatizaciju, lokalna samouprava, Kancelarija za ekonomski razvoj u Bujanovcu Preševo: Izgradnja slobodne industrijske zone u blizini Koridora 10. 2007-2008. god., republički fondovi, donacije, strane investicije, opština Nedovoljna razvijenost sektora malih i srednjih preduzeća i preduzetništva Razvijanje partnerstva lokalne vlasti i preduzetnika Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007):Osnivanje Foruma MSPP na lokalnom nivou;Obuka osoblja u institucijama lokalne samouprave kako bi se u najvećoj mogućoj meri pomoglo osnivanje i razvoj MSPP;Razvijanje nefinansijskih oblika podrške lokalne vlasti razvoju preduzetništva;Pokretanje inicijative za formiranje kancelarija za obavljanje svih administrativnih poslova na jednom mestu („one-stop-shop”);Promocija preduzetništva, preduzetničkih dostignuća i zajedničkih projekata i saradnje;Učestvovanje lokalne zajednice u sufinansiranju poslovnih susreta, poslovnog povezivanja i izradi promocionog materijala. 2007.god., Ministarstvo privrede, Republička agencije za razvoj MSPP, Lokalna ekonomska razvojna agencija, NVO Izgradnja MSP infrastrukture Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Razvijanje lokalnih preduzetničkih centara;Razvijanje biznis inkubator centara;Stvaranje komunalno uređenih industrijskih zona;Stvaranje Centra za razvoj seoskih područja;Osnivanje finansijskog fonda za razvoj MSP, kako bi se odobravanjem mikrokredita, subvencija i garancijskih šema podstakao privredni rast regiona. 2007. god., Ministarstvo privrede, Republička agencije za razvoj MSPP, Lokalna ekonomska razvojna agencija, NVO Podsticanje razvoja sektora MSPP Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007):Pojednostavljenje postupaka registracije novih firmi;Davanje podrške projektima razvoja kvaliteta i uvođenja ISO i CE standarda u MSP;Podrška projektima povezivanja preduzeća u mreže i klastere;Organizaciona i finansijska podrška za učešće MSP na sajmovima, izložbama i konferencijama u susednim zemljama;Izrada programa uključivanja sive ekonomije u legalnu privredu;Pružanje podrške novim preduzetnicima i preduzećima u rastu. 2007. god., Ministarstvo privrede, Republička agencije za razvoj MSPP, Lokalna ekonomska razvojna agencija, NVO
4. TURIZAM
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija Infrastrukturno i sadržajno obogaćena turistička ponuda Porast zaposlenosti i prihoda iz turizma Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Unapređenje imidža južne Srbije kao turističke destinacije;Unapređenje obrazovanja i obuka turističkog osoblja;Unapređenje vidljivosti i funkcionalnosti turističkih organizacija;Bolja dostupnost turističkih atrakcija;Razvoj proizvoda (za nove turističke kategorije). 2006-2008. god., Ministarstvo turizma, TO, opština, nosioci razvoja turizma, NVO, donacije Bujanovac:Modernizacija Bujanovačka Banje.Medveđa:Porast zaposlenosti u oblasti turizma;Razvoj etnoturizma;Povećanje smeštajnih kapaciteta i drugih sadržaja;Toplifikacija Sijarinske Banje;Povećanje iskorišćenosti termomineralnih voda;Proširenje fekalne i atmosferske kanalizacione mreže (spajanje Sijarinske banje sa Medveđom).Preševo:Izgradnja hotelskog objekta (3 zvezdice) u Preševu;Izgradnja hotelskog kapaciteta na lokalitetu „Pržar”;Izgradnja i renoviranje hotelsko-rekreativnog kapaciteta na objektu OŠ u Cerevojki;Izgradnja hotelsko-rekreativnog kapaciteta na lokalitetima kod Buštranja i Oraovice.
5. RAZVOJ LjUDSKIH RESURSA I SOCIJALNA PITANjA
5.1. ZAPOŠLjAVANjE
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija Smanjenje stope nezaposlenosti Usavršiti postojeći sistem za sticanje dodatnih znanja i veština u cilju poboljšanja mogućnosti za zaposlenje i prilagođavanje strukture ljudskih resursa potrebama tržišta rada. Smanjiti stopu nezaposlenosti kroz razvijanje preduzetničkog duha i podsticaj osnivanju MSP u okviru definisanih razvojnih prioriteta regiona (u delatnostima koje koriste prirodne, geografske, kulturno-istorijske, privredne potencijale) Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Razviti sistem permanentnog obrazovanja zasnovan na konceptu doživotnog učenja (edukacija odraslih) kroz:Organizovanje funkcionalnog osnovnog i stručnog obrazovanja odraslih prema potrebama tržišta rada; Formiranje klubova za sticanje dodatnih informatičkih znanja radi usavršavanja lica sa visokim i višim obrazovanjem;Omogućiti otpočinjanje sopstvenog posla svim zainteresovanim licima sa konkurentnom biznis idejom, kroz:Organizovanje obuke iz preduzetništva i razvijanje posebnih programa za ugrožene društvene grupe;Osnovanje fonda za podsticaj novog zapošljavanja kod postojećih preduzetnika (1-3 nova radnika);Ojačati preduzetnički sektor kroz pomoć održivosti i opstanku novoosnovanih privrednih subjekata, kroz:Osnivanje BI centra u Bujanovcu, Preševu i Medveđi;Osposobiti nezaposlena lica za zauzimanje aktivnog stava prema problemu sopstvene nezaposlenosti kroz:Formiranje kluba za ATP u Preševu sa obukama na srpskom, albanskom i romskom jeziku;Formiranje kluba za ATP u Medveđi sa obukama na srpskom, albanskom i romskom jeziku. 2007. god., Vlada RS, lokalna samouprava, centri za informacionu obuku, donatori, NVO i obrazovne institucije Povećanje zaposlenosti Inteziviranje primene mera za nova zapošljavanja Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007):Četiri grupe mera (mere za aktivno traženje posla, programi pripreme za zapošljavanje, programi zapošljavanja i razvoj novih programa) koje se odnose na formiranje klubova, organizovanje sajmova, odobravanje subvencija poslodavcima, organizovanje javnih radova i dr. 2007. god., NSZ, lokalna samouprava
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija Stvaranje produktivnih radnih mesta Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007):Promovisanje aktivne politike zapošljavanja;Promovisanje razvoja preduzetništva u seoskim sredinama;Podržavanje preduzetničkih inicijativa i obuka za žene;Podržavanje razvoja preduzetništva među mladima;Vršenje analize ljudskih resursa i potreba MSP po broju i vrsti kvalifikovane radne snage;Vršenje analize postojećih i razvoj novih programa školovanja i obuke u skladu sa potrebama privrede;Podržavanje zapošljavanja mladih visokoobrazovanih kadrova;Podržavanje zapošljavanja invalida i ljudi sa ograničenom sposobnošću rada;Razvoj dopunskih delatnosti na selu. 2007. god., Ministarstvo privrede, Republička agencije za razvoj MSPP, Lokalna ekonomska razvojna agencija, NVO Razvoj ljudskih resursa potrebnih za privredni rast i restrukturiranje Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Prekvalifikacija i dokvalifikacija kadrova kroz program obrazovanja za konkurentnost;Podsticanje javnih programa obrazovanja lica koja žele da steknu dodatna znanja;Razvoj opšteg programa obrazovanja preduzetnika početnika; Razvoj specijalnih programa za edukaciju preduzetnika i radnika iz različitih sektora;Razvoj finansijske šeme za sufinansiranje obrazovanja pojedinih ciljnih grupa. 2007. god., Ministarstvo privrede, Republička agencije za razvoj MSPP, Lokalna ekonomska razvojna agencija, NVO
5.2. OBRAZOVANjE
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija Adaptacija školskih i sportskih objekata Opremanje prostora i nabavka nastavnih sredstava Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Izrada investicionih projekta koja se odnose na rekonstrukciju i modernizaciju škola. 2007.god., Ministarstvo prosvete Prosvetne ustanove, NVO Edukacija radnika u prosveti Stručno-pedagoško usavršavanje radnika u prosveti Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Organizovanje seminara, treninga, obuka i ispita za licencu. 2007, .god. Ministarstvo prosvete Prosvetene ustanove, NVO Bujanovac:Nastavak izgradnje Srednje škole „Sezai Suroi”’ u Bujanovcu;Izgradnja OŠ u Velikom Trnovcu;Izgradnja sportskih terena i ograde pri OŠ u Nesalcu;Izgradnja fiskulturne sale u OŠ „Naime Frašeri” u Bujanovcu;Dogradnja sprata u OŠ „Muharem Kadriju” u Velikom Trnovcu.Medveđa:Izgradnja škole u Gornjoj ravnoj banji;Rekonstrukcija škole u selu Crni Vrh;Izgradnja školskog objekta u selu Čokotin;Rekonstrukcija škole u selu Gubavcu;Dovršetak radova na objektu dečjeg vrtića u Medveđi;Izgradnja sportsko rekreativnog terena oko hale u Medveđi;Stvaranje uslova za smeštaj učenika i studenata;Privođenje sportskih objekata nameni.Preševo:Izgradnja osnovne škole u Preševu;Izgradnja Sportske hale;Izgradnja fiskulturnih sala u OŠ u naseljima Orahovac, Miratovac i Rajince;Izgradnja predškolskih ustanova u selima. Ministarstvo prosvete, lokalna samouprava
5.3. ZDRAVSTVENA I SOCIJALNA ZAŠTITA
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija Reorganizovanje primarne zdravstvene zaštite Uspostavljanje sistema koji odgovara potrebama stanovništva i nastavak reforme sistema primarne zdravstvene zaštite Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Jačanje službi (edukacija zdravstvenih radnika, reorganizacija službi);Implementacija Projekta „Praćenje zdravstvenog stanja stanovništva nakon NATO bombardovanja municijom obogaćenom osiromašenim uranijumom” na teritoriji Preševo (Reljan) i Bujanovac (Bratoselce i Borovac);Pojačan inspekcijski nadzor nad radom zdravstvenih ustanova;Informatičko jačanje zdravstvenih institucija u cilju podizanja interne komunikacije između centralnih zdravstvenih ustanova i domova zdravlja. 2007.god., Ministarstvo zdravlja, zdravstvene ustanove, Koordinaciona grupa za zdravstvo, soc. zaštitu i humanitarnu pomoć, NVO Bujanovac:Dogradnja zdravstvene stanice u selu Veliki Trnovac;Dogradnja zdravstvene stanice u selu Klenik; Izgradnja ambulanti u selima Tulare i Rujkovac.Medveđa:Rekonsturkcija garaža Doma zdravlja u Medveđi.Preševo:Izgradnja vanbolničkog porodilišta u Preševu; Izgradnja ambulanti u selima Tulare i Rujkovac;
5.4. KULTURA I MEDIJI
Područje/problem Ciljevi Mere i aktivnosti Rok i nadležna institucija Modernizacija u objekatima kulture Kadrovsko, materijalno i organizaciono jačanje nosilaca kulturno-manifestacionih aktivnosti Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Nastavak modernizacije Doma kulture u Preševu;Osavremenjavanje i unapređivanje programskih sadržaja lokalnih medija;Organizovanje multietničkih i međunarodnih manifestacija. 2007.god., Ministarstvo kulture, Domovi kulture Utvrđivanje stanja spomenika kulture Izrada plana zaštite svih spomenika kulture i projektne dokumentacije Kratkoročne mere i aktivnosti (2006-2007.):Nastavak radova na lokacijama: Biljača, Sijarinska Banja, Slavujevac;Osnivanje Muzeja mira u Preševu. 2007.god., Ministarstvo kulture, Ministarstvo vera, nadležni organi u opštinama
———————–
KOSOVSKA KAMENICA
GNjILANE
PREŠEVO
R MAKEDONIJA
TRGOVIŠTE
Savet za upravljanje projektima nabavke opreme i vozila
Savet za upravljanje visoko-građevinskim objektima
Koordinaciono telo
…………………….
Projektni tim n
…
Projektni tim 2
…
Projektni tim 1
Broj noćenja turista na jugu Srbije 1990-2004. god.
Projektni tim 2
Projektni tim n
BOJNIK
LEBANE
KURŠUMLIJA
LEBANE
PODUJEVO
KOSOVSKA KAMENICA
PRIŠTINA
GNjILANE
BUJANOVAC
R. MAKEDONIJA
VRANjE
Projektni tim 1
Nadležno ministarstvo N
Nadležno ministarstvo 1
Učesnici u procesu realizacije NIP-a
Trezor
Vladina Kancelarija za saradnju sa medijima
Projektni centar Ministarstva finansija
Tim za tenderske procedure
Savet za upravljanje edukacionim projektima
Savet za upravljanje projektima kreditiranja pr. razvoja
Infrastruktura
Usluge
Savet za upravljanje projektima IT i naučnog razvoja
Slika : Klaster Transport-Distribucija-Logistika
Institucionalna podrška
Konsalting
Obuka
Istraživanje
Proizvođači transportnih sredstava
i opreme
Prateći sadržaji
Osnovne usluge
Korisnici
Instituti, univerziteti, asocijacije
Radna snaga
– selekcija
– obuka
Trgovinska udruženja
Informaciona podrška
Energija
Nadležna ministarstva
Ostali prateći sadržaji
Ugostiteljski objekti
Restorani,
Hoteli
Prodavnice opreme
Benzinske stanice
Auto servisi
Maloprodaje
Veleprodaje
Trgovinski lanci
Preduzeća za uvoz i izvoz
Maloprodaja
Preduzeća za pakovanje i etiketiranje robe
Pošta
Utovar – istovar
Ostale usluge
Kurirske službe
Skladišta
Drumski saobraćaj
Tehnička roba …
Roba široke potrošnje
Železnica
Veleprodaja
Prevoznici
Špedicija
Roba iz ostalih zemalja Balkana
Roba iz Srbije
Roba iz Jugoistočne Evrope
TURISTIČKI KLASTER
PREHRAMBENI KLASTER
EDUKACIONE, ISTRAŽIVAČKE I TRGOVAČKE ORGANIZACIJE
VLADINE AGENCIJE
SPECIJALIZOVANE PUBLIKACIJE
PR I REKLAMIRANjE
ETIKETE
ČEPOVI I PAMPURI
FLAŠE
BURAD
OPREMA ZA PRAVLjENjE VINA
VINARIJE – PRERADA GROŽĐA
TEHNOLOGIJA NAVODNjAVANjA
OPREMA ZA BERBU
ĐUBRIVO, PESTICIDI, HERBICIDI
ZALIHE GROŽĐA
VINOGRADARI – VINOGRADI
Slika : Klaster drvne industrije
Korisnici
…
Štamparije
Preduzeća za pakovanje robe
Trgovci
Preduzimači
…
Izvoz
Poslovni prostori
Domaće tržište
Izgradnja kuća
Rekonstrukcija
Sekundarna prerada
Sađenje
Obnavljanje
Seča
Ugovaranje
Prodaja
Podne obloge
Asocijacije
Finansijske institucije
Primarna prerada
Institucije za unapređenje i razvoj
Hemikalije
Dobavljači materijala i komponenti
Recikliranje
Doprinosi za okruženje
Uvozni elementi
Trening centri
Univerziteti, škole …
Instituti, razvojni centri…
Trgovinske organizacije
Konsultanti
Dobavljači opreme
Marketing/
Dizajn
Nacionalna i lokalna vlast
Transport i distribucija
Turističke i netržišne koristi
Korisno zemljište
…
Palete i gajbe
Građevinski delovi
Nameštaj
Daske
Grede
Ogrevno drvo
Strugotina
…
Pluta – Papir
Panel
Struganje – pilane
Vlasnici šuma
Rasadnici drveća
Savet za upravljanje nisko-građevinskim objektima