Na osnovu člana 35. stav 2. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RSˮ, br. 72/09, 81/09 – ispravka, 64/10 – US, 24/11, 121/12, 42/13 – US, 50/13 – US, 98/13 – US, 132/14 i 145/14) i člana 42. stav 1. Zakona o Vladi („Službeni glasnik RS”, br. 55/05, 71/05 – ispravka, 101/07, 65/08, 16/11, 68/12 – US, 72/12, 7/14 – US i 44/14),
Vlada donosi
O UTVRĐIVANJU PROSTORNOG PLANA PODRUČJA POSEBNE NAMENE SLIVA AKUMULACIJE „ĆELIJE”
Član 1.
Utvrđuje se Prostorni plan područja posebne namene sliva akumulacije „Ćelije” (u daljem tekstu: Prostorni plan), koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.
Član 2.
Prostornim planom utvrđuju se osnove organizacije, korišćenja, uređenja i zaštite područja sliva akumulacije „Ćelije” na delovima teritorije grada Kruševca i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja.
Član 3.
Prostorni plan se sastoji iz tekstualnog dela i grafičkih prikaza.
Tekstualni deo Prostornog plana objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
Grafički prikazi (referalne karte) izrađeni su u razmeri 1:50.000, i to: referalna karta broj 1 – Posebna namena prostora; referalna karta broj 2 – Mreža naselja i infrastrukturni sistemi; referalna karta broj 3 – Turizam i zaštita prostora i referalna karta broj 4 – Sprovođenje Prostornog plana.
Grafičke prikaze iz stava 3. ovog člana, izrađene u 13 primeraka, overava svojim potpisom ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.
Član 4.
Prostorni plan sprovodi se na dva načina, i to:
indirektno (posredno):
primenom planskih rešenja u drugim prostornim planovima područja posebne namene čiji se obuhvat delom preklapa sa područjem ovog prostornog plana,
primenom i razradom planskih rešenja ovog prostornog plana u prostornim planovima jedinica lokalne samouprave za teritorije grada Kruševca i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja,
razradom planskih rešenja urbanističkim planovima i sektorskim planovima;
direktno (neposredno): izdavanjem informacije o lokaciji i lokacijskih uslova na osnovu planskih rešenja i propozicija ovog prostornog plana u zoni njegove direktne primene, za postojeće objekte u funkciji vodoprivrede koji se nalaze u delu zone I akumulacije „Ćelijeˮ.
Član 5.
Grafički prikazi iz člana 3. stav 3. ove uredbe, čuvaju se trajno u Vladi (jedan komplet), Ministarstvu građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture (tri kompleta), Ministarstvu poljoprivrede i zaštite životne sredine (jedan komplet), Ministarstvu zdravlja (jedan komplet), Republičkoj direkciji za vode (jedan komplet), Javnom vodoprivrednom preduzeću „Srbijavode” (jedan komplet), gradu Kruševcu (jedan komplet), opštini Aleksandrovac (jedan komplet), opštini Brus (jedan komplet), opštini Blace (jedan komplet) i opštini Vrnjačka Banja (jedan komplet).
Dokumentaciona osnova na kojoj se zasniva Prostorni plan čuva se u ministarstvu nadležnom za poslove prostornog planiranja.
Član 6.
Pravo na neposredan uvid u grafičke prikaze iz člana 3. stav 3. ove uredbe imaju pravna i fizička lica, pod uslovima i na način koji bliže propisuje ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.
Član 7.
Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i projekti uskladiće se sa odredbama ove uredbe na način utvrđen Prostornim planom.
Planovi i programi razvoja koji se donose po posebnim propisima, propisi i drugi opšti akti uskladiće se sa odredbama ove uredbe u roku od godinu dana od dana njenog stupanja na snagu.
Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i urbanistički projekti, kao i planovi i programi razvoja doneti do dana stupanja na snagu ove uredbe, primenjuju se u delovima koji nisu u suprotnosti sa ovom uredbom.
Član 8.
Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
05 Broj:
U Beogradu, 2015. godine
PREDSEDNIK
PROSTORNI PLAN
PODRUČJA POSEBNE NAMENE SLIVA AKUMULACIJE „ĆELIJEˮ
UVOD
Prostorni plan područja posebne namene sliva akumulacije „Ćelijeˮ (u daljem tekstu: Prostorni plan) izrađuje se na osnovu Odluke o izradi Prostornog plana područja posebne namene sliva akumulacije „Ćelijeˮ („Službeni glasnik RSˮ, broj 44/11), koju je donela Vlada. Posle sprovedenog postupka javne nabavke zaključen je ugovor o izradi Prostornog plana između Republičke agencije za prostorno planiranje i Ministarstva poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede – Republičke direkcije za vode (broj 404-341-8/2011-01 od 21. septembra 2011. godine) kao naručilaca i Instituta za arhitekturu i urbanizam Srbije (broj 1567 od 22. septembra 2011. godine) kao izvršioca.
Izrada Prostornog plana je usklađena sa Zakonom o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09-ispravka, 64/10-US, 24/11, 121/12, 42/13-US, 50/13-US, 98/13-US, 132/14 i 145/14), Pravilnikom o sadržini, načinu i postupku izrade dokumenata prostornog i urbanističkog planiranja („Službeni glasnik RSˮ, broj 64/15), Zakonom o vodama („Službeni glasnik RS”, br. 30/10 i 93/12), Pravilnikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja („Službeni glasnik RSˮ, broj 92/08), Zakonom o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine („Službeni glasnik RS”, broj 88/10), Uredbom o utvrđivanju Vodoprivredne osnove Republike Srbije („Službeni glasnik RSˮ, broj 11/02), Zakonom o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br. 135/04, 36/09, 36/09 – dr. zakon, 72/09 – dr. zakon i 43/11-US), Zakonom o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, br. 135/04 i 88/10), Zakonom o regionalnom razvoju („Službeni glasnik RSˮ, br. 51/09 i 30/10), Zakonom o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10 i 91/10 – ispravka), Zakonom o nacionalnim parkovima („Službeni glasnik RSˮ, broj 84/15), Zakonom o kulturnim dobrima („Službeni glasnik RS”, br. 71/94, 52/11 – dr. zakon i 99/11 – dr. zakon), Zakonom o turizmu („Službeni glasnik RSˮ, br. 36/09, 88/10, 99/11 – dr. zakon, 93/12 i 84/15), Uredbom o ekološkoj mreži („Službeni glasnik RS”, broj 102/10), važećim odlukama i strategijama Vlade i drugim aktima i dokumentima koja uređuju pitanja u vezi sa predmetom Prostornog plana.
Prostorni plan je pripremljen na osnovu: verifikovanog i prihvaćenog Koncepta Prostornog plana (Izveštaj br. 350-01-00147/2012-07 od 9. marta 2012. godine Komisije za stručnu kontrolu regionalnog prostornog plana, programa implementacije regionalnog prostornog plana i prostornog plana područja posebne namene Ministarstva životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja), postupanja po primedbama iz Izveštaja o izvršenoj stručnoj kontroli Nacrta prostornog plana (Izveštaj br. 350-02-00015/2/2013-01 od 21. marta 2013. godine Komisije za stručnu kontrolu Nacrta prostornog plana područja posebne namene sliva akumulacije „Ćelijeˮ Ministarstva prirodnih resursa, rudarstva i prostornog planiranja), postupanja po primedbama iz Izveštaja o obavljenom javnom uvidu u Nacrt prostornog plana i Izveštaj o strateškoj proceni uticaja Prostornog plana na životnu sredinu (Komisija za sprovođenje javnog uvida, Broj: 350-01-535/2015-13 od 15. maja 2015. godine) i Dokumentacione osnove Prostornog plana (koja je zasnovana na pribavljenim uslovima nadležnih organa i organizacija, analizi postojeće dokumentacije, studijama i sektorskim ekspertizama urađenim za sve oblasti od značaja za plansko područje i definisanje planskih rešenja) i dr. U pripremi i izradi Prostornog plana uspostavljena je saradnja sa stručnim i drugim institucijama i organizacijama, u prvom redu sa Javno komunalnim preduzećem (u daljem tekstu: JKP) „Vodovod Kruševac”, kao i sa predstavnicima opštinskih/gradskih uprava čija će uloga biti značajna za proces implementacije planskih rešenja.
Prostorni plan predstavlja planski osnov za obezbeđenje prostornih uslova za ostvarenje posebne namene područja, tj. za zaštitu sliva akumulacije „Ćelijeˮ u uslovima održivog, multifunkcionalnog razvoja planskog područja. Donošenjem Prostornog plana obezbediće se: plansko korišćenje akumulacije „Ćelije”, zaštita i uređenje slivnog područja; unapređenje infrastrukturne i komunalne opremljenosti; uređenje građevinskog zemljišta u naseljima i zonama planiranim za razvoj; unapređenje kvaliteta življenja lokalnog stanovništva stimulacijom postojećih i razvojem novih delatnosti, u prvom redu turizma i alternativne seoske ekonomije, uz odgovarajuće kompenzacije, kako za njihovu realizaciju, tako i za sprovođenje mera zaštite prostora i izvorišta voda; i zadovoljenje rekreativnih, sportskih i kulturoloških potreba stanovništva iz okruženja.
Prostorni plan se donosi za period do 2025. godine, sa elementima za prvu, prioritetnu etapu implementacije do 2017. godine. Prostorni plan sadrži:
– polazne osnove (sa položajem, prostornim obuhvatom i opisom granica područja Prostornog plana, granica celina i potcelina posebne namene; obavezama, uslovima i smernicama iz Prostornog plana Republike Srbije (u daljem tekstu: PPRS) i drugih razvojnih dokumenata; skraćenim prikazom postojećeg stanja, potencijala, ograničenja i dr);
– principe, ciljeve i opštu koncepciju prostornog razvoja područja sliva akumulacije „Ćelijeˮ (principe prostornog razvoja; opšte i operativne ciljeve prostornog razvoja; regionalni aspekt razvoja područja posebne namene i funkcionalne veze i međuodnose sa okruženjem; opštu koncepciju razvoja područja sliva akumulacije „Ćelije” i dr);
– planska rešenja prostornog razvoja područja posebne namene i drugih oblasti od značaja za definisanje planskih rešenja (sistem vodosnabdevanja „Ćelijeˮ, režime zaštite, uređenja i korišćenja prostora, sa analizom uticaja sliva akumulacije „Ćelije” na prirodne sisteme, na ekonomiju i privredne sisteme, turizam i rekreaciju, demografske i socijalne procese i sisteme; prostorni razvoj saobraćaja i infrastrukturnih sistema; zaštitu životne sredine, prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara i zaštitu od elementarnih nepogoda i obezbeđenje interesa za odbranu zemlje; osnovnu namenu prostora s bilansom površina posebne namene i dr);
– pravila upotrebe zemljišta, pravila uređenja i pravila građenja;
– implementaciju Prostornog plana (institucionalni okvir i učesnike u implementaciji; smernice za izradu planske dokumentacije i sprovođenje Prostornog plana; prioritetna planska rešenja i projekte; mere i instrumente za implementaciju Prostornog plana i dr); i
– referalne karte i grafičke prikaze:
referalna karta broj 1 – Posebna namena prostora, u razmeri 1 : 50 000;
referalna karta broj 2 – Mreža naselja i infrastrukturni sistemi, u razmeri 1 : 50 000;
referalna karta broj 3 – Turizam i zaštita prostora, u razmeri 1 : 50 000;
referalna karta broj 4 – Sprovođenje Prostornog plana, u razmeri 1 : 50 000; i
Grafički prikaz 1. Pregledna karta područja Plana.
Prostorni plan je urađen u GIS okruženju zasnovanom na ESRI tehnologiji (ArcGIS 10h), što omogućava jednostavniju razmenu podataka, formiranje GIS za obuhvaćeno područje i efikasniju kontrolu sprovođenja Prostornog plana.
U skladu sa odredbama člana 22. Zakona o planiranju i izgradnji, uporedo sa izradom Prostornog plana, pripremljen je Izveštaj o strateškoj proceni uticaja Prostornog plana na životnu sredinu. Tokom procedure izrade Nacrta prostornog plana Ministarstvo zdravlja donelo je Rešenje o određivanju zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja akumulacije „Ćelijeˮ, a na zahtev organa lokalnih samouprava grada Kruševca i opština Brus, Aleksandrovac, Blace i Vrnjačka Banja. Izvršilac je uradio Elaborat o zonama sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja akumulacije „Ćelije”, čime je obezbeđena puna kompatibilnost planskih rešenja i režima korišćenja i uređenja prostora u uspostavljenim zonama sanitarne zaštite.
I. POLAZNE OSNOVE
1. POLOŽAJ, PROSTORNI OBUHVAT I GRANICE PROSTORNOG PLANA, GRANICE CELINA I POTCELINA POSEBNE NAMENE
Granice Prostornog plana, odnosno zona sanitarne zaštite izvorišta „Ćelijeˮ i područja posebne namene, određene su na referalnim kartama Prostornog plana i opisno, prema situaciji na Topografskim kartama (TK) razmere 1:25000 (Listovi TK25: Kraljevo 530-3-4, 530-4-3 i 530-4-4, Kruševac 531-3-3, 531-3-4 i 531-4-3, Novi Pazar 580-1-2, 580-1-4, 580-2-1, 580-2-2, 580-2-3, 580-2-4, 580-3-2, 580-4-1 i 580-4-2, Kuršumlija 581-1-1, 581-1-2, 581-1-3, 581-1-4, 581-2-1, 581-2-3, 581-3-1, 581-3-2 i 581-4-1). U slučaju neslaganja sa tekstom, merodavna je situacija u prikazima referalnih karata.
1.1. POLOŽAJ I OSNOVNE ODLIKE PLANSKOG PODRUČJA
Područje Prostornog plana prostire se na delovima teritorije grada Kruševca i opština Aleksandrovac, Brus (Rasinski upravni okrug), opštine Blace (Toplički upravni okrug) i opštine Vrnjačka Banja (Raški upravni okrug). Obuhvata 81 celu katastarsku opštinu (u daljem tekstu: KO) i 82 statistička naselja u kojima živi 34.383 stanovnika (2002. god.), odnosno oko 29.700 stanovnika (2011. godine). Područje Prostornog plana se prostire pravcem zapad-istok, a u fizičko-geografskom smislu obuhvata brdsko-planinsko područje Kopaonika i Goča na zapadu i severozapadu, dolinu Rasine koja čini centralni deo sa akumulacijom „Ćelije” na severoistoku i naseljem Blace na jugoistoku, na nadmorskim visinama od oko 200 m severoistočno od brane akumulacije do oko 2017 m na Pančićevom vrhu – Kopaoniku na jugozapadu.
1.2. TERITORIJALNI OBUHVAT PODRUČJA PROSTORNOG PLANA
Područje Prostornog plana obuhvata prostor površine od oko 935 km2 na delovima teritorije (Tabela I-1):
opštine Aleksandrovac (15 KO): cele katastarske opštine Bzenice, Vranštica, Grčak, Dobroljubci, Koznica, Pleš, Rogavčina, Boturići, Velika Vrbnica Gornja, Vražogrnci, Gornja Zleginja, Ploča, Subotica, Strmenica i Trnavci;
opštine Blace (19 KO): cele katastarske opštine Gornji Kaševar, Popova, Prebreza, Džepnica, Đurevac, Sibnica, Čučale, Alabana, Blace, Vrbovac, Donja Rašica, Kačapor, Međuhana, Muzaće, Pridvorica, Rašica, Stubal, Suvaja i Trbunje;
opštine Brus (42 KO): cele katastarske opštine Bogiše, Brus, Brđani, Budilovina, Vlajkovci, Grad, Gornje Leviće, Gočmanci, Graševci, Gornji Lipovac, Dupci, Drenova, Donji Lipovac, Žilinci, Žiljci, Žunje, Zlatari, Kočane, Lepenac, Livađe, Mala Grabovnica, Drtevci, Milentija, Ravni, Razbojna, Radmanovo, Ribari, Strojinci, Batote, Brzeće, Velika Grabovnica, Žarevo, Igroš, Kriva Reka, Kneževa, Kobilje, Mačkovac, Mala Vrbnica, Osredci, Paljevištica, Tršanovci i Šošiće;
opštine Vrnjačka Banja (dve KO): cele katastarske opštine Goč i Stanišinci; i
grada Kruševca (tri KO): cele katastarske opštine Grkljane, Majdevo i Ćelije.
1.3. GRANICA PODRUČJA PROSTORNOG PLANA
Područje Prostornog plana (935 km2) obuhvata: područje sliva akumulacije „Ćelijeˮ do profila brane površine od oko 611 km2 i vanslivne površine obuhvaćenih KO od oko 324 km2.
Granica područja Prostornog plana definisana je granicama celih KO, a prikazana je grafički i opisno (Grafički prikaz 1 i Tabela I-1).
Granica Prostornog plana je:
severna granica – od preseka severnih spoljnih granica KO Goč i Stanišinci i pruža se spoljnom granicom KO Stanišinci (opština Vrnjačka Banja), nastavlja ka istoku spoljnim granicama KO Velika Vrbnica Gornja, Boturići (opština Aleksandrovac), zatim Budilovina, Milentija, Ribari, Kobilje, Mala Vrbnica, Tršanovci i Igroš (opština Brus) i spoljnom granicom KO Dobroljubci, Trnavci, Vražogrnci, Subotica i Gornja Zleginja (opština Aleksandrovac) i dalje spoljnom granicom KO Ćelije i Majdevo (grad Kruševac);
istočna granica – od preseka spoljnih granica KO Majdevo i Grkljane i pruža se spoljnom granicom KO Grkljane (grad Kruševac), zatim ide spoljnim granicama KO Pridvorica, Međuhana, Suvaja i Alabana (opština Blace);
južna granica – od preseka spoljnih granica KO Alabana i Stubal i nastavlja ka zapadu spoljnim granicama KO Gornji Kaševar i Muzaće (opština Blace), ulazi u područje opštine Brus gde prati spoljne granice KO Žunje, Batote, Žarevo, Šošiće, Gornje Leviće i Kneževo;
zapadna granica – od preseka spoljnih granica KO Kneževo i Brzeće (opština Brus) i dalje spoljnom granicom KO Kriva Reka, Mačkovac i Osredci (opština Brus), u pravcu severa prati spoljnu granicu KO Ploča i Rogavčina (opština Aleksandrovac), gde prelazi na teritoriju opštine Vrnjačka Banja i prati spoljnu granicu KO Goč do presecanja sa KO Stanišinci, odnosno do početne tačke.
Bilans površina prema prostornom obuhvatu područja Prostornog plana dat je u Tabeli I-1.
Tabela I-1: Prostorni obuhvat područja Prostornog plana
Teritorija Površina u km2 ukupno opština/grad Prostorni plan %opštine/grada područje sliva van sliva ukupno Opština Aleksandrovac 386,56 97,61 63,99 161,60 17,29 Opština Blace 306,20 100,40 68,39 168,79 18,06 Opština Brus 605,64 359,67 127,86 487,53 52,15 Opština Vrnjačka Banja 239,09 38,88 31,57 70,45 7,54 Grad Kruševac 853,88 14,26 32,16 46,42 4,96 Ukupno 2391,37 610,82 323,97 934,79 100,00
1.4. GRANICE CELINA I POTCELINA POSEBNE NAMENE
Obuhvat i granice zona sanitarne zaštite akumulacije „Ćelije”
U delu Prostornog plana koji obuhvata sliv akumulacije „Ćelijeˮ i deo vanslivnih površina u podbranskom delu, uspostavljaju se sledeće zone sanitarne zaštite izvorišta:
zona neposredne sanitarne zaštite (u daljem tekstu: zona I akumulacije) utvrđuje se u odnosu na kotu maksimalnog uspora (u daljem tekstu: KMU) akumulacije od 284 m n.v. i obuhvata jezero iz koga se zahvata voda za vodosnabdevanje uključujući vrh pregradnog objekta (sa prostorom u širini od 100 m nizvodno od krune brane) i priobalno područje akumulacije čija širina iznosi 10 m u horizontalnoj projekciji od nivoa vode pri KMU vode u jezeru, ukupne površine oko 4,6 km2 (4,58 km2);
uža zona sanitarne zaštite (u daljem tekstu: zona II akumulacije) utvrđuje se uzvodno od profila brane u pojasu širine 500 m oko akumulacije mereno u horizontalnoj projekciji od spoljne granice zone I, na području sliva akumulacije, ukupne površine oko 12,5 km2 (12,47 km2);
šira zona sanitarne zaštite (u daljem tekstu: zona III akumulacije) utvrđuje se na području sliva uzvodno od brane „Ćelije”, u delu koji nije obuhvaćen zonama I i II akumulacije, ukupne površine oko 594 km2 (593,75 km2) i to: od profila brane „Ćelijeˮ u ataru istoimenog sela (grad Kruševac) granica zone III akumulacije ide u pravcu juga prateći morfološku vododelnicu do granice grada Kruševac i opštine Brus tj. do tromeđe KO Ćelije, KO Majdevo i KO Zlatari. Potom skreće ka istoku prelazeći preko lokaliteta Stara suvaja, uzvišenja Biba (kota 585 m n.v) i lokaliteta Visoko dublje do kote 635 m n.v, zatim granica skreće ka jugu prateći morfološko razvođe preko kota 579 m n.v. i 656 m n.v. i presecajući lokalitet Kriva Lipa (kota 631 m n.v), zaobilazi lokalitet Stošinac i izlazi na granicu grada Kruševac i opštine Blace kod kote 687 m n.v. Potom, menjajući smer ka istoku od kote 687 m n.v. prati granicu grada Kruševac (KO Grkljane) i opštine Blace (KO Popova) preko kote 635 m n.v, lokaliteta Senokos (634 m n.v), kote 712 m n.v, lokaliteta Debelo brdo i kote 849 m n.v, a zatim skreće ka jugoistoku prateći severoistočnu granicu KO Popova do kote 791 m n.v. Zatim ide u pravcu jugozapada prateći istočnu granicu KO Popova preko lokaliteta Karaula, kote 788 m n.v, lokaliteta Dunićki laz, kote 791 m n.v, lokaliteta Avramov laz i kote 787 m n.v, te nastavlja preko grebena Rasečeni kamen (kota 814 m n.v), pa u pravcu jugoistoka prati granicu KO Vrbovac preko kote 731 m n.v, lokaliteta Strani laz (kota 658 m n.v), kote 606 m n.v, kote 585 m n.v. i lokaliteta Markovića brdo (kota 549 m n.v) sve do Cvetkovića brega (kota 526 m n.v), kada skreće ka jugu preko lokaliteta Dragomirovac (kota 473 m n.v), ulazi u KO Blace obuhvatajući naselje Blace, preseca DP IB reda br. 38 (R-102) (kota 398 m n.v), a potom menja pravac ka zapadu (preko kote 390 m n.v), obuhvata Blačko jezero i nastavlja istim pravcem preko kote 403 m n.v) sve do Trbunjskog brda (kota 466 m n.v), odakle menja pravac ka jugu, ide preko kote 437 m n.v, prelazi preko lokaliteta Šermički breg (kota 429 m n.v) i izlazi na granicu između KO Trbunje i KO Gornji Kaševar (kota 447 m n.v) kod naselja Gornji Kaševar (KO Gornji Kaševar). Dalje menja pravac ka zapadu i prati južne granice KO Trbunje, KO Donja Rašica, KO Rašica (opština Blace) i južnu granicu KO Žunje (opština Brus) preko lokaliteta Kaševarska kosa (kota 483 m n.v), kote 604 m n.v, Muzaćkog brda (kota 590 m n.v), kote 769 m n.v, vrha Crna čuka (1066 m n.v), lokaliteta Kukulić (kota 1045 m n.v) i lokaliteta Kravor (kota 1017 m n.v), pa nastavlja preko vrha Požar (kota 1164 m n.v) do Lepe Gore (kota 1084 m n.v), gde ulazi u KO Batote, a potom granica menja pravac ka jugu prateći morfološku vododelnicu preko lokaliteta Široka ravan, kote 1016 m n.v, sve do uzvišenja Ravna glava (kota 1113 m n.v). Zatim granica skreće ka zapadu preko lokaliteta Sto, vrha Glavić (kota 1039 m n.v), V. Brdo (kota 1003 m n.v) i Đurina lipa (1011 m n.v), odakle menja pravac ka severozapadu preko lokaliteta Garvanić, kote 913 m n.v, zaseoka Markovići (KO Batote), sve do vrha Mali Trupac (kota 953 m n.v). Potom skreće ka jugozapadu do uzvišenja V. Trupac (kota 1014 m n.v) na granici Prostornog plana pa prati jugozapadnu granicu KO Batote, preko lokaliteta Humka (kota 993 m n.v), do lokaliteta Široka voda. Zatim granica nastavlja ka zapadu i ulazi u KO Žarevo preko kote 921 m n.v. i lokaliteta Okruglica, te nastavlja preko lokaliteta Lokvenik (kota 1007 m n.v), kote 1041 m n.v, kote 1051 m n.v, do vrha Čukar (1065 m n.v). Dalje u istom pravcu prati severnu granicu KO Žarevo preko kote 944 m n.v, lokaliteta Vrata (kota 1072 m n.v) i lokaliteta Magurina (kota 1046 m n.v) do Kadine čuke (kota 1111 m n.v), kada ulazi u KO Šošiće i nastavlja severozapadno preko kote 1097 m n.v. ka lokalitetu Velika grobnica (kota 1115 m n.v), pa nastavlja u istom pravcu i prelazi preko vrha Pločnik (1205 m n.v), kote 1181 m n.v. i kote 1349 m n.v. do vrha Ogledna (kota 1359 m n.v). Granica nastavlja dalje ka jugozapadu ulazeći u KO Radmanovo, ide u istom pravcu do kote 1168 m n.v. i preko grebena Brložnjak (kota 1224 m n.v) izlazi na južnu granicu KO Radmanovo. Potom u pravcu jugozapada prati granicu KO Radmanovo i KO Gočmanci, preko lokaliteta Košare i kote 1162 m n.v, i skreće ka severozapadu duž granice između KO Gočmanci i KO Brzeće do kote 1236 m n.v. Odavde granica menja pravac ka jugu prolazeći kroz KO Brzeće do kote 1215 m n.v. kada, prateći granicu KO Brzeće i KO Kneževo, menja pravac ka zapadu-jugozapadu, prelazeći preko Marine čuke (1267 m n.v), lokaliteta Rudine (kota 1246 m n.v), kote 1221 m n.v, i kod lokaliteta Mramor (kota 1127 m n.v) ulazi u Nacionalni park „Kopaonik”. Odavde granica skreće ka severozapadu prelazeći preko lokaliteta Garine (kota 1535 m n.v), vrha Struga (1608 m n.v) i lokaliteta Ledenice (kota 1870 m n.v) i istim pravcem izlazi na Karaman greben (kota 1917 m n.v) dolazeći do granice Prostornog plana i zapadne granice opštine Brus (KO Brzeće). Dalje prati granicu Prostornog plana ka severu preko vrha Vučak (kota 1936 m n.v), prevoja Jaram (kota 1788 m n.v) do vrha Velika Gobelja (1934 m n.v), odakle menja pravac ka istoku, prolazeći preko područja Nacionalnog parka (u daljem tekstu: NP) „Kopaonikˮ, gde prelazi preko grebena Jelica (kota 1788 m n.v, kota 1777 m n.v. i kota 1670 m n.v), nastavlja preko vrha Mala Šiljača (kota 1617 m n.v) i vrha Velika Šiljača (kota 1625 m n.v). Potom, prateći morfološku vododelnicu u pravcu istoka ide preko kote 1457 m n.v, vrha Mramor (kota 1296 m n.v) i napušta područje NP „Kopaonik”. Dalje prati granicu između KO Kriva reka i KO Paljevštica, preko lokaliteta Crepuljača i Palež (kota 1416 m n.v. i kota 1478 m n.v), pa skreće ka severu i ulazi u KO Mačkovac, dalje u pravcu severoistoka prelazi preko lokaliteta Mokro (kota 1356 m n.v) i dolazi do Obradove čuke (kota 1431 m n.v), preko grebena Debelište do kote 1383 m n.v. i vrha Borje (kota 1379 m n.v), a potom prateći istočnu granicu KO Mačkovac, preko kote 1246 m n.v, dolazi do grebena Vrhovi (kota 1307 m n.v). Odavde granica menja pravac ka zapadu u pravcu zaseoka Milojevići (KO Mačkovac) i obilazeći lokalitet Dičevac, skreće ka severu do vrha Čukara (1109 m n.v), a potom istim pravcem ulazi u KO Osredci i preko grebena Vrljak (kota 1155 m n.v) obuhvatajući zaselak Milinčići (KO Osredci) dolazi do grebena Kamile (kota 1256 m n.v), a zatim skreće ka severozapadu do vrha Garušana (kota 1251 m n.v). Dalje nastavlja u pravcu severa do lokaliteta Nerađe (kota 1350 m n.v) na granici opština Brus i Aleksandrovac, zatim u pravcu zapada, prateći ovu granicu, preseca lokalitet Kostolom (kota 1212 m n.v) i izlazi na lokalitet Jazvine (kota 1202 m n.v). Potom granica skreće ka severu preko lokaliteta Krst (1204 m n.v), Karaula (1113 m n.v), Plekovište (1176 m n.v) i Orlovac, pa menja pravac ka zapadu preko kote 1219 m n.v, lokaliteta Raskrsje, Metalica (kota 1274 m n.v), Stražište (kota 1272 m n.v), kote 1229 m n.v, lokaliteta Marevac, kote 1386 m n.v, vrha Pločka čuka (kota 1779 m n.v) do vrha Željin (kota 1785 m n.v). Zatim u pravcu severa prati granicu Prostornog plana, odnosno granicu između opštine Aleksandrovac (KO Rogavčina) i grada Kraljevo (KO Gokčanica i KO Predole), preko lokaliteta Bukovik, Prebilovac (kota 1418 m n.v), kote 1286 m n.v, lokaliteta Metalica, kote 1272 m n.v, lokaliteta Crni vrh (kota 1542 m n.v) sve do kote 1484 m n.v. Dalje skreće ka severoistoku prateći granicu opština Aleksandrovac i Vrnjačka Banja, preko kote 1386 m n.v, lokaliteta Šiljata koliba, Savin Laz, do kote 1387 m n.v. Dalje, u pravcu severa preseca KO Goč, preko kote 1184 m n.v. i prateći morfološko razvođe izlazi na granicu između opštine Vrnjačka Banja i grada Kraljevo. Potom granica, menjajući pravac ka severoistoku, prati granicu Prostornog plana preko lokaliteta Šiljata koliba i ide do kote 1072 m n.v, a potom nastavlja u istočnom pravcu grebenom Goča do kote 1040 m n.v, preko vrha Krst (kota 1123 m n.v), kote 1025 m n.v, do lokaliteta Vodičko brdo (kota 1121 m n.v), pa ulazi u KO Stanišinci u blizini lokaliteta Lisača. Potom nastavlja u jugoistočnom pravcu preko lokaliteta Katunište (kota 981 m n.v), Miodragovačka čuka (kota 1001 m n.v), Arnautovac (kota 951 m n.v), obilazeći zaselak Iričani (KO Stanišinci) i obuhvatajući zaselak Gornja Mala (KO Stanišinci), ide u istom pravcu i izlazi na uzvišenje Viljac (kota 1077 m n.v) na granici opština Vrnjačka Banja (KO Stanišinci) i Aleksandrovac (KO Strmenica). Dalje istim pravcem granica preseca KO Strmenica, prelazi preko lokaliteta Preseka i kote 941 m n.v. do Strmeničkog brda, obuhvatajući zaselak Ristići (KO Strmenica), pa preko grebena Vitlić (kota 920 m n.v) nastavlja ka jugu i izlazi na granicu KO Strmenica i KO Velika Vrbnica Gornja, preko lokaliteta Požari (kota 874 m n.v. i kota 815 m n.v), a zatim na granicu KO Pleš i KO Velika Vrbnica Gornja i KO Grčak i KO Velika Vrbnica Gornja. Potom granica ulazi u KO Boturići kod vrha Bregovi (kota 762 m n.v) i u pravcu juga ide preko lokaliteta Oglavak (kota 766 m n.v. i 733 m n.v), pa menja pravac ka jugoistoku, prelazi preko kote 645 m n.v, obuhvatajući zaselak Marići (KO Boturići) i izlazi na granicu opština Aleksandrovac i Brus. Zatim istim pravcem ulazi na područje KO Budilovina (opština Brus) obuhvatajući zaselak Toskići (KO Budilovina), pa prelazi preko lokaliteta Veliki Banovac (kota 678 m n.v), preseca DP IIA reda br. 207 (R-119), pa preko lokaliteta Mali Banovac (kota 656 m n.v) izlazi na granicu Prostornog plana, odnosno na granicu opštine Brus (KO Milentija) i opštine Aleksandrovac (KO Donji Vratari) preko lokaliteta Šanac (kota 691 m n.v) i dalje u istom pravcu ka jugu ulazi u KO Ribari, prelazi preko Ribarskog brda (kota 709 m n.v), zaobilazi zaselak Dačkovići (KO Ribari) i izbija na vrh Gledalište (kota 754 m n.v). Potom u pravcu juga preseca teritoriju KO Kobilje, preko lokaliteta Božanović, Kobilje (kota 729 m n.v) do lokaliteta Donje brdo (kota 643 m n.v), pa ide preko kote 633 m n.v, lokaliteta Slava, gde preseca DP IIA reda br. 211 (R-218), i skreće ka jugoistoku prelazeći preko područja KO Mala Grabovnica, izlazi na Stevovićko brdo (kota 701 m n.v) i dolazi do granice KO Mala Grabovnica i KO Tršanovci, a zatim nastavlja u istom pravcu preko područja KO Tršanovci, idući preko vrhova Karaula (kota 391 m n.v) i Kitar (kota 664 m n.v) i obuhvatajući zaselak Jelići, pa izlazi na granicu KO Tršanovci i KO Igroš, prelazi preko vrha Koštinac (kota 627 m n.v), zatim preko lokaliteta Trline prati severoistočnu granicu KO Lepenac do kote 534 m n.v.potom u pravcu jugoistoka preseca teritoriju KO Lepenac, preko kote 527 m n.v, do granice KO Lepenac i KO Strojinci, zatim menja pravac ka severoistoku presecajući zaselak Brđanci, prolazi kotu 444 m n.v, pa preseca zaselak Miljkovići (KO Igroš) i ide preko kote 445 m n.v. pa preseca zaselak Stefanovići (KO Igroš), te preko lokaliteta Vlaina (kota 433 m n.v) nastavlja do Živkovog groba (kota 462 m n.v), gde izlazi na granicu opština Brus (KO Žilinci) i Aleksandrovac (KO Dobroljubci) preko lokaliteta Vlaina (kota 437 m n.v) i Karaula (kota 496 m n.v), zatim preko kote 492 m n.v. nastavlja do lokaliteta Bela stena (kota 508 m n.v), pa ide preko uzvišenja Dugin breg (kota 554 m n.v), odakle skreće ka istoku precesajući teritoriju KO Vražogrnci do lokaliteta Klik, a potom menja pravac ka severu prateći morfološko razvođe, prelazi preko lokaliteta Jankovica, uzvišenja Čuka (kota 430 m n.v), a potom u pravcu istoka obilazi lokalitet Crepuljnjača i izlazi na granicu opštine Aleksandrovac (KO Gornja Zeleginja) i grada Kruševca (KO Ćelije). Zatim u pravcu severoistoka prati granicu između ovih KO, preko kote 393 m n.v. i obuhvatajući zaselak Nabrđe (KO Ćelije), pa kod uzvišenja Nikolja (kota 371 m n.v) izlazi na granicu područja Prostornog plana i prati je u pravcu istoka, preko lokacije Ristino guvno i kote 377 m n.v, a zatim skreće u pravcu jugoistoka preko lokaliteta Despinac (kota 362 m n.v), Suvajsko brdo (kota 351 m n.v) i Smiljkovica (kota 276 m n.v), odakle skreće u pravcu profila brane do koje dolazi iz pravca severozapada.
U okviru šire zone sanitarne zaštite akumulacije „Ćelije” formirana je brana i akumulacija „Selište” na Gočkoj reci za koju se uspostavljaju zone sanitarne zaštite izvorišta, i to:
zona I akumulacije „Selište” koja obuhvata jezero iz koga se zahvata voda za javno vodosnabdevanje, uključujući vrh pregradnog objekta i priobalno područje akumulacije čija širina iznosi 10 m u horizontalnoj projekciji od nivoa vode pri KMU vode u jezeru, ukupne površine 0,08 km2;
zona II akumulacije „Selište” utvrđuje se uzvodno od profila brane u pojasu širine 500 m oko akumulacije mereno u horizontalnoj projekciji od spoljne granice zone I, ukupne površine 1,19 km2;
zona III akumulacije „Selište” obuhvata područje izvan granice zone II akumulacije do granice koja zaokružuje površinu sliva akumulacije i koji je sastavni deo sliva akumulacije „Ćelijeˮ.
Bilans površina područja Prostornog plana prema teritorijalnom obuhvatu i zonama sanitarne zaštite akumulacije prikazan je u Tabeli I-2:
Tabela I-2: Bilans teritorijalnog obuhvata područja Prostornog plana i zona sanitarne zaštite u slivu akumulacije „Ćelije” (u km2)
Grad/ Opština KO zona neposredne sanitarne zaštite sa akumulacijom (zona I) uža zona sanitarne zaštite (zona II) šira zona sanitarne zaštite(zona III) van sliva akumulacije „Ćelije” ukupno 1. 2. 3. 4. 1+2+3+4 Vrnjačka Banja Goč 0,08 1,19 18,55 14,18 34,01 Stanišinci 0,00 0,00 19,06 17,38 36,44 Aleksandrovac Bzenice 0,00 0,00 21,19 0,00 21,19 Boturići 0,00 0,00 2,53 2,65 5,18 Velika Vrbnica Gornja 0,00 0,00 0,01 15,32 15,33 Vražogrnci 0,00 0,00 0,13 3,08 3,21 Vranštica 0,00 0,00 8,19 0,14 8,33 Gornja Zleginja 0,00 0,04 0,07 4,11 4,22 Grčak 0,00 0,00 4,25 0,03 4,28 Dobroljubci 0,00 0,00 0,54 8,41 8,95 Koznica 0,00 0,00 9,52 0,21 9,73 Pleš 0,00 0,00 8,99 0,01 9,00 Ploča 0,00 0,00 1,06 16,37 17,43 Rogavčina 0,00 0,00 32,49 0,06 32,55 Strmenica 0,00 0,00 6,01 1,50 7,51 Subotica 0,00 0,02 1,01 5,12 6,15 Trnavci 0,00 0,12 1,44 6,97 8,53 Blace Alabana 0,00 0,00 0,00 4,66 4,66 Blace 0,00 0,00 7,37 3,91 11,28 Vrbovac 0,00 0,00 7,19 0,46 7,65 Gornji Kaševar 0,00 0,00 0,06 4,05 4,11 Donja Rašica 0,00 0,00 2,78 0,06 2,84 Đurevac 0,00 0,00 4,40 0,00 4,40 Kačapor 0,00 0,00 0,10 7,94 8,04 Međuhana 0,00 0,00 0,01 4,38 4,39 Muzaće 0,00 0,00 0,14 12,70 12,84 Popova 0,00 0,00 18,71 0,09 18,80 Prebreza 0,00 0,00 13,69 0,00 13,69 Pridvorica 0,00 0,00 0,02 20,31 20,33 Rašica 0,00 0,00 6,35 0,01 6,36 Sibnica 0,00 0,00 16,50 0,00 16,50 Stubal 0,00 0,00 0,00 6,35 6,35 Suvaja 0,00 0,00 0,00 1,50 1,50 Trbunje 0,00 0,00 8,27 1,98 10,25 Čučale 0,00 0,00 6,88 0,00 6,88 Džepnica 0,00 0,00 7,93 0,00 7,93 Brus Batote 0,00 0,00 36,56 9,39 45,95 Bogiše 0,22 0,77 5,93 0,00 6,92 Brđani 0,00 0,00 7,03 0,00 7,03 Brzeće 0,00 0,00 15,91 10,07 25,98 Brus 0,00 0,00 2,26 0,00 2,26 Budilovina 0,00 0,00 4,52 0,78 5,30 Velika Grabovnica 0,00 0,00 21,99 0,03 22,02 Vlajkovci 0,00 0,00 17,78 0,00 17,78 Gornje Leviće 0,00 0,00 0,05 14,60 14,65 Gornji Lipovac 0,00 0,00 6,32 0,04 6,36 Gočmanci 0,00 0,00 3,44 0,03 3,47 Grad 0,00 0,00 3,93 0,00 3,93 Graševci 0,00 0,00 16,62 0,00 16,62 Donji Lipovac 0,00 0,00 15,02 0,01 15,03 Drenova 0,00 0,00 7,47 0,00 7,47 Drtevci 0,00 0,00 1,47 0,00 1,47 Dupci 0,00 0,14 16,47 0,00 16,61 Žarevo 0,00 0,00 2,99 11,80 14,79 Žilinci 0,00 0,24 3,87 0,01 4,12 Žiljci 0,00 0,00 7,14 0,00 7,14 Žunje 0,00 0,00 25,66 0,02 25,68 Zlatari 2,02 4,39 10,07 0,01 16,49 Igroš 0,00 0,00 0,17 8,52 8,69 Kneževo 0,00 0,00 0,05 3,40 3,45 Kobilje 0,00 0,00 4,16 4,02 8,18 Kočine 0,00 0,00 7,09 0,00 7,09 Kriva Reka 0,00 0,00 4,66 28,14 32,80 Lepenac 0,00 0,00 12,04 0,18 12,22 Livađe 0,00 0,00 6,46 0,00 6,46 Mala Vrbnica 0,00 0,00 0,00 5,95 5,95 Mala Grabovnica 0,00 0,00 1,98 0,72 2,70 Mačkovac 0,00 0,00 1,54 10,18 11,72 Milentija 0,00 0,00 3,58 0,06 3,64 Osredci 0,00 0,00 23,48 4,02 27,50 Paljevištica 0,00 0,00 7,84 0,11 7,95 Ravni 0,00 0,43 6,50 0,00 6,93 Radmanovo 0,00 0,00 6,39 0,86 7,26 Razbojna 0,07 0,56 10,50 0,00 11,13 Ribari 0,00 0,00 8,45 1,24 9,69 Strojinci 0,00 0,00 7,57 0,12 7,69 Tršanovci 0,00 0,00 3,42 1,82 5,24 Šošiće 0,00 0,00 2,48 11,69 14,17 Kruševac Grkljane 0,00 0,00 2,71 20,43 23,14 Majdevo 0,00 0,10 1,92 11,34 13,36 Ćelije 2,27 5,66 1,55 0,44 9,92 Ukupno 4,66 13,66 592,48 323,99 934,79
1.5. POSEBNE NAMENE PODRUČJA PROSTORNOG PLANA
Posebna namena područja Prostornog plana koja je ključna za utvrđivanje planskih rešenja jeste sliv akumulacije „Ćelijeˮ koja predstavlja važan objekat u sastavu Rasinsko-moravskog regionalnog sistema za snabdevanje naselja vodom i Zapadnomoravskog rečnog sistema za integralno korišćenje, uređenje i zaštitu voda.
Ostale posebne namene na području Prostornog plana, utvrđene planskim i strateškim dokumentima na nacionalnom nivou, jesu zaštićeno područje NP „Kopaonik” i područje primarne turističke destinacije Kopaonik.
2. OBAVEZE, USLOVI I SMERNICE IZ PROSTORNOG PLANAREPUBLIKE SRBIJE I DRUGIH RAZVOJNIH DOKUMENATA
2.1. PROSTORNI PLAN REPUBLIKE SRBIJE
Za područje ovog prostornog plana posebno su relevantne sledeće odredbe PPRS-a:
područje delom pripada visokoplaninskim područjima Republike Srbije, odnosno zoni Kopaonik – Željin – Stolovi – Goč, sa strateškim prioritetom: razvoj turističkog centra Kopaonik, turističke, saobraćajne i tehničke infrastrukture, integrisanje ponude sa potplaninskim selima; unapređenje poljoprivrede i drugih komplementarnih aktivnosti i dr;
područje pripada većim delom funkcionalno urbanom području (u daljem tekstu: FUP) centra nacionalnog značaja Kruševca, dok manji deo (opština Blace) pripada FUP-u centra međunarodnog značaja Niša;
razvoj turizma usmeren je razvojem klastera Središnja i zapadna Srbija i primarne turističke destinacije Kopaonik (kroz celogodišnju ponudu), odnosno kroz razvoj sekundarnih turističkih prostora;
područje pripada Rasinsko-pomoravskom regionalnom sistemu za snabdevanje vodom i Zapadnomoravskom regionalnom sistemu korišćenja, uređenja i zaštite rečnih voda. Prioritetno je vodosnabdevanje iz izvorišta površinskih voda, uz obavezu primene odgovarajućih mera zaštite. Dugoročni cilj je vraćanje kvaliteta površinskih voda u zahtevane klase kvaliteta (I, IIa i IIb klasa). U prioritetima razvoja vodoprivredne infrastrukture do 2014. godine, predviđeno je širenje Rasinskog sistema ka Paraćinu;
potencijalno, gasifikacija će uslediti nakon realizacije magistralnog gasovoda Pojate – Kruševac – Vrnjačka Banja. Posebnu pažnju treba posvetiti razvoju i mogućnostima primene alternativnih izvora energije primerenih posmatranom području (biomasa, biogas, male hidroelektrane (u daljem tekstu: MHE), geotermalna i energija sunca i vetra).
životna sredina je kvalitetna, pretežno pod voćnjacima, vinogradima, livadama, pašnjacima i šumama. Strateški prioritet je poboljšanje kvaliteta površinskih i podzemnih voda, realizacija postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (u daljem tekstu: PPOV) u naseljima sa najvećim uticajima na izvorišta – Brus i Blace, obezbeđenje racionalnog korišćenja vode u industriji i energetici uvođenjem novih tehnologija i recirkulacije;
u oblasti zaštite prirodnih dobara, poseban značaj dat je zaštiti planinskih područja (NP „Kopaonik”), zajedno sa zaštitom izvorišta i vodotokova prve kategorije i zaštiti vlažnih i zabarenih površina. Na osnovu prethodnih istraživanja i valorizacije, biće definisani status, prostorni obuhvat i režimi zaštite za područje planina Jastrebac, Goč – Željin – Stolovi i hidroakumulacije „Ćelije”.
2.2. UREDBA O UTVRĐIVANJU VODOPRIVREDNE OSNOVE REPUBLIKE SRBIJE
Vodoprivredna osnova Republike Srbije (u daljem tekstu: VOS) je osnovni dokument kojim se utvrđuje strategija korišćenja voda, zaštite voda i zaštite od voda na teritoriji Republike Srbije, kao jedinstvenog vodoprivrednog prostora. Osnovni strateški cilj VOS je: „održavanje i razvoj vodnog režima kojim se obezbeđuju najpovoljnija i najcelishodnija tehnička, ekonomska i ekološka rešenja za jedinstveno upravljanje vodama, zaštitu od štetnog dejstva voda, zaštitu voda i korišćenje voda”. VOS ima zadatak da obezbedi ostvarivanje navedenog osnovnog strateškog cilja, vodeći računa o često oprečnim interesima pojedinih vodoprivrednih oblasti i grana i u velikoj meri suprotstavljenim zahtevima ostalih korisnika prostora.
Postojeća akumulacija „Ćelijeˮ na Rasini je deo Rasinsko-pomoravskog regionalnog sistema koji obuhvata najnizvodniji deo toka Zapadne Morave i uzvodni deo toka Velike Morave. Pored eksploatacije lokalnih izvorišta podzemnih i površinskih voda, te akumulacije „Ćelije”, potrebne količine vode će se dobijati i iz planiranih akumulacija na rekama Resavi, Crnici i Dulenki koje će formirati jedinstven sistem. Visokokvalitetnom vodom višenamenske akumulacije „Ćelijeˮ snabdevaju se naselja u gradu Kruševcu i opštini Aleksandrovac, dok je u realizaciji priključivanje naselja u opštinama Ćićevac i Varvarin i dela naselja opštine Ražanj. Vode sa ovog izvorišta mogu se uputiti dalje prema severu, čime bi se obezbedio deo potrebnih voda za Jagodinu. Prema VOS, potrebno je zaštititi akumulaciju „Ćelije” od otpadnih voda naselja Brus i Blace, tj. iste treba prečistiti i ispustiti nizvodno od brane, odnosno izvršiti njihovo visoko biološko prečišćavanje uz odstranjivanje hranljivih materija.
Prema VOS, prognozirane su ukupne potrebe za vodom (visoko kvalitetne vode za domaćinstva i industriju) do 2021. godine. One za grad i opštine čiji su delovi teritorije obuhvaćeni Prostornim planom iznose: Kruševac (81,0 h 106 m3/god), Brus (4,0), Vrnjačka Banja (13,2), Blace (3,4) i Aleksandrovac (14,4).
Definisan je obim potrebnih antierozivnih radova u slivu akumulacije „Ćelije” koji obuhvataju oko 65.500 m3 građevinskih i oko 7.500 ha bioloških radova.
2.3. UREDBA O UTVRĐIVANJU REGIONALNOG PROSTORNOG PLANA ZA PODRUČJE ŠUMADIJSKOG, POMORAVSKOG, RAŠKOG I RASINSKOG UPRAVNOG OKRUGA
(„Službeni glasnik RS”, broj 39/14)
Uredba o utvrđivanju Regionalnog prostornog plana za područje Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga (u daljem tekstu: RPP) obuhvaćeno je oko 82% teritorije ovog prostornog plana, ili 766 km2 (na delovima teritorija opština Vrnjačka Banja, Aleksandrovac, Brus i grada Kruševca). Za područje ovog prostornog plana, relevantne su sledeće odredbe RPP-a: zapadni deo područja pripada visokoplaninskim područjima Republike Srbije, odnosno zoni Kopaonik – Željin – Stolovi – Goč; područje će se većim delom razvijati u okviru FUP-a nacionalnog značaja Kruševca; gasifikacija područja će uslediti nakon realizacije magistralnog gasovoda Pojate – Kruševac – Vrnjačka Banja i dalje ka Zapadnoj Srbiji; preporučuje se primena alternativnih izvora energije; planiran je razvoj Rasinsko-pomoravskog regionalnog sistema za snabdevanje vodom i Zapadnomoravskog regionalnog sistema korišćenja, uređenja i zaštite rečnih voda što opredeljuje korišćenje, zaštitu voda i zaštitu od voda i širenje vodoprivredne infrastrukture Rasinskog sistema ka Paraćinu; razvoj turizma predviđen je u sklopu klastera središnja i zapadna Srbija, primarne turističke destinacije Kopaonik (kroz celogodišnju ponudu), odnosno kroz razvoj sekundarnih turističkih prostora; strateški prioritet je poboljšanje kvaliteta površinskih i podzemnih voda, realizacija PPOV u naseljima sa najvećim uticajima na izvorišta – Brus i Blace, obezbeđenje racionalnog korišćenja vode u industriji i energetici uvođenjem novih tehnologija i recirkulacije; i poseban značaj je, u oblasti zaštite prirodnih dobara, dat NP „Kopaonik” i drugim prostorima (Jastrebac, Goč – Željin – Stolovi i akumulacija „Ćelijeˮ) za koje je predviđeno definisanje statusa, prostornog obuhvata i režima zaštite.
2.4. UREDBA O UTVRĐIVANJU REGIONALNOG PROSTORNOG PLANA ZA PODRUČJE NIŠAVSKOG, TOPLIČKOG I PIROTSKOG UPRAVNOG OKRUGA
(„Službeni glasnik RS”, broj 1/13)
Uredba o utvrđivanju Regionalnog prostornog plana za područje Nišavskog, Topličkog i Pirotskog upravnog okruga (u daljem tekstu: RPPNTP) obuhvaćeno je oko 18% teritorije ovog prostornog plana, ili 169 km2 (na delu teritorije opštine Blace). Za područje ovog prostornog plana, relevantne su sledeće odredbe RPPNTP-a: potencijali vodnih resursa su lokalna izvorišta za snabdevanje naselja vodom, u koja se svrstavaju i manja jezera (Blačko); na teritoriji opštine Blace nalazi se akumulacija „Pridvorica” na Pridvoričkoj reci; dugoročna orijentacija u snabdevanju stanovništva vodom je izgradnja regionalnih vodovodnih sistema u koje bi bili integrisani postojeći vodovodni sistemi; planirano vodosnabdevanje Blaca je iz buduće višenamenske akumulacije „Selova” (133 L/s pitke vode); na ugroženost stanja životne sredine utiče nefunkcionisanje PPOV u Blacu; u pogledu prirodnih resursa, istraživanje ležišta krečnjaka su na lokalitetu „Pašin kamen” u opštini Blace; zaštićena prirodna dobra su SP „Prebreza” i SP „Cerovi kod Đušinog groba”; u severozapadnom delu opštine Blace su površine koje su predviđene za zaštitu od erozije i to u slivu Pridvoričke reke – akumulacija „Pridvorica” i reke Blatašnice; Blace je nerazvijena i depopulaciona opština sa visokom stopom nezaposlenosti (preko 50%); mreža naselja je neravnomerno razvijena zbog gravitacione snage Niša u odnosu na ostale centre; predviđa se višestepena hijerarhija centara u mreži naselja, gde se u prvoj hijerarhijskoj ravni nalazi grad Niš kao centar međunarodnog značaja, dok je Blace u petoj hijerarhijskoj ravni kao opštinski centar II reda, a centri zajednice naselja su Prebreza i Međuhana; organizacija javnih službi za opštinu Blace je u okviru FUP-a nacionalnog značaja čiji je centar grad Kruševac; u infrastrukturnom pogledu, predviđen razvoj gasovodne mreže u pravcu juga obuhvatiće i krak magistralnog gasovoda MG-11 – 02 ka Blacu, na kome je glavno razvodno čvorište (u daljem tekstu: GRČ) „Blaceˮ, od koga će se odvojiti krak gasovoda do glavne merno-regulacione stanice (u daljem tekstu: GMRS) „Blace”, za snabdevanje gasom potrošača na teritoriji ove opštine.
2.5. UREDBA O UTVRĐIVANJU PROSTORNOG PLANA PODRUČJA POSEBNE NAMENE NACIONALNOG PARKA KOPAONIK
(„Službeni glasnik RS”, broj 95/09)
Za područje ovog prostornog plana posebno su relevantne sledeće odredbe Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik:
kao prostor posebnih prirodnih i turističkih vrednosti od nacionalnog značaja obuhvaćeno je oko 11% teritorije ovog prostornog plana, ili oko 102 km2 (na delovima teritorije opštine Brus, KO: Kneževo, Brzeće, Gočmanci, Livađe, Paljevštica i Kriva Reka);
utvrđene su zone sa režimima zaštite I, II i III stepena NP, kao i zone od interesa za razvoj turističko-rekreativnih aktivnosti. U okviru dela opštine Brus obuhvaćenog Prostornim planom područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik, u režimu zaštite I stepena nalazi se oko 469 ha, u režimu zaštite II stepena oko 724 ha i u režimu zaštite III stepena oko 3.028 ha. U opštini Brus, područje neposredne zaštite NP zahvata površinu od oko 3.900 ha, a područje posredne zaštite oko 2.045 ha;
utvrđena su pravila: korišćenja, uređenja i zaštite prirode, poljoprivrednog, šumskog zemljišta i dr i uređenja i održivog prostornog razvoja (mreže naselja i stanovništva, ruralnih područja, privrednih delatnosti, javnih službi, infrastrukturnih sistema i dr);
kao dominantna privredna aktivnost, kompatibilna sa zaštitom NP, predviđen je razvoj turizma u turističkim podcentrima Turističkog centra Kopaonik: Jaram (delom na teritoriji opštine Raška), Srebrnac, Rendara i Brzeće, turističkim selima – Kriva Reka i Kneževo, zatim alpska i nordijska skijališta, i dr, uz integraciju sa brojnim turističkim resursima i prirodnim i kulturnim vrednostima u neposrednom okruženju. Kao dominantan vid turizma, predviđen je stacionarni i izletnički planinski turizam, sa celogodišnjim korišćenjem kapaciteta ponude (u zimskom periodu alpsko skijanje i aktivnosti ostalih zimskih sportova, i u letnjem periodu brojni vidovi sportsko-rekreativnog turizma).
2.6. UREDBA O UTVRĐIVANJU PROSTORNOG PLANA PODRUČJA POSEBNE NAMENE SLIVA AKUMULACIJE „SELOVA”
(„Službeni glasnik RS”, broj 11/15)
Za područje ovog prostornog plana posebno su relevantne sledeće odredbe Prostornog plana područja posebne namene sliva akumulacije „Selova”:
obuhvaćeno je oko 12% teritorije ovog prostornog plana ili 57 km2 (na delovima teritorije opštine Brus, KO: Batote, Žarevo, Šošiće, Radmanovo i Gornje Leviće);
u pogledu hidrogeološke rejonizacije izvorišta podzemnih voda, Područje Prostornog plana pripada rejonu „Šumadijsko-kopaoničke oblasti” koju karakterišu geološke formacije vodonepropusnih i slabo propusnih kompleksa siromašnih podzemnom vodom;
na osnovu karakteristika terena (nadmorska visina, nagib terena, način korišćenja zemljišta – posebno obradivog), obuhvaćeni deo planskog područja je uglavnom planinskog karaktera (preko 800 m nadmorske visine);
mineralne sirovine su nastale delovanjem tercijarnog magmatizma u širokoj zoni koja je deo rudne zone Kopaonika (ležišta i rudne pojave gvožđa, molibdena, volframa, bakra, azbesta, volastonita, antimona, žive, olova i cinka. Veći kamenolom se nalazi na području KO Radmanovo. Istraživanja mineralnih voda su izvršena na lokalitetu u Žarevu, a nedovoljno su istražene mineralne vode u Magovu;
na delovima koji su obuhvaćeni nacionalnim turističkim centrom u okviru NP „Kopaonik”, dominira planinski, pretežno zimski turizam, uglavnom stacionaran, zasnovan na motivima rekreacije i sporta, dok je izletnički turizam manje zastupljen. Prema planiranom razvoju turizma, po obodu sliva akumulacije, duž državnih i opštinskih puteva, predviđeno je formiranje biciklističkih i pešačkih staza: biciklistička ruta na pravcu akumulacije „Ćelije” – Brus – Brzeće, sa vezom sa postojećim i novoplaniranim stazama;
u mreži naselja, na obuhvaćenom delu Prostornog plana, kao naselja sa ograničenim funkcijama centraliteta su: Batote, Žarevo i Gornje Leviće. Naselja će se usmeravati ka gradu Kruševcu kao centru FUP-a nacionalnog značaja. Sa gradom Kruševcom, veze se ostvaruju i zbog izlaska na koridor E-75, kruševačke industrije, kao i vodoakumilacije „Ćelijeˮ na Rasini. Veze sa drugim delovima Republike Srbije ostvaruju se prvenstveno putnim pravcima: državni put IIA reda broj 211 (Stopanja – Vitkovo – Brus – Brzeće – Kopaonik) sa Donjim Ibrom, Gornjim Labom, Malim Kosovom i turističkom destinacijom Kopaonik i na severu sa Velikim i Malim Jastrepcem, iza kojih se pružaju oblasti Župe, Rasine i Aleksinačkog Pomoravlja.
2.7. OSTALI RELEVANTNI DOKUMENTI
Nacionalne i lokalne strategije, planovi i ostali dokumenti
Prostorni plan je usaglašen sa nacionalnim strateškim dokumentima: Strategija regionalnog razvoja Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, br. 55/05 i 71/05); Nacionalna strategija održivog razvoja („Službeni glasnik RSˮ, broj 44/05); Nacionalna strategija Srbije za pristupanje Srbije i Crne Gore Evropskoj uniji (2005); Strategija razvoja turizma Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 91/06); Strategija razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine („Službeni glasnik RSˮ, broj 44/05) sa Uredbom o utvrđivanju programa ostvarivanja strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine za period od 2007. do 2012. godine („Službeni glasnik RSˮ, br. 17/07, 73/07, 99/09 i 27/10); Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine („Službeni glasnik RSˮ, broj 85/14); Strategija upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine („Službeni glasnik RSˮ, broj 29/10); Strategija razvoja šumarstva Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 59/06) i dr.
Konsultovani su i drugi razvojni i planski dokumenti: Prostorni plan grada Kruševca („Službeni list grada Kruševca”, broj 4/11); Prostorni plan opštine Brus („Službeni list opštine Brus”, broj 3/13); Plan generalne regulacije Brusa (2012); Prostorni plan opštine Blace („Službeni list opštine Blace”, broj 4/11); Generalni urbanistički plan Blace („Međuopštinski službeni list Niš”, br. 19/87 i 1/97); Prostorni plan opštine Aleksandrovac („Službeni list opštine Aleksandrovac”, broj 4/11); Prostorni plan opštine Vrnjačka Banja („Službeni list opštine Vrnjačka Banja”, broj 6/11); Predeo izuzetnih odlika „Ćelije”- studija zaštite, Zavod za zaštitu prirode Srbije, Beograd, 2007; Prostorni plan područja posebne namene sliva vodoakumulacije „Ćelijeˮ Nacrt plana, IAUS, 1988; Izvedbeno-tehnička dokumentacija ugradnje uređaja za pročišćavanje sanitarno-potrošnih otpadnih voda bio disk 200 es (b) i pješčanog filtra (naselje Vasići), Radna organizacija za projektiranje, Projekt-Rijeka, 1987; Glavni projekat sanitarne zaštite akumulacije „Ćelije” na reci Rasini, vodoprivredna radna organizacija „Velika Morava”, Beograd, 1984; Glavni projekat dopune i izmene kanalizacije i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda sela Vasići kao mera sanitarne zaštite akumulacije „Ćelijeˮ, knjiga 3, prva faza-druga etapa, Vodoprivredna radna organizacija „Velika Moravaˮ, Beograd, 1986; Rasina district, Ćelije Reservoir – Environmental Protection Plan, EU funded project, 2011; Elaborat o izvršenom obeležavanju linije poplavnog talasa iz akumulacije „Ćelije” na reci Rasini, Vodoprivredna radna organizacija „Velika Moravaˮ, Beograd, 1982.
3. SKRAĆENI PRIKAZ POSTOJEĆEG STANJA (POTENCIJALI, OGRANIČENJA, SWOT ANALIZA)
3.1. OCENA POSTOJEĆEG STANJA
3.1.1. Posebna namena područja – Vodoprivreda
Hidrografske, hidrološke i vodoprivredne osobenosti šireg područja akumulacije
Centralni deo Srbije u zoni sastavnica Zapadne i Južne Morave i na potezu Velike Morave od sastavnice do „trograđa” – Paraćina, Ćuprije i Jagodine – u kome se razvija Rasinsko-pomoravski regionalni sistem za snabdevanje vodom naselja, u pogledu vodnosti je heterogeno područje. Južni deo ovog dela Srbije sa slivom Rasine, koji predstavlja glavno izvorište regionalnog sistema, sa gledišta padavina i oticaja je vodom bogatije područje Srbije, dok je severna, dolinska zona, sa manjim padavinama i oskudnijim vlastitim površinskim vodama. Sliv Rasine drenira padine planina Jastrepca, Požara, Kopaonika, Željina i Goča, a padavine u ovim planinskim zonama dostižu preko 1.200 mm (prosek za Srbiju 734 mm), tako da je po padavinama ovo jedna od vodnijih zona Srbije. Specifični protoci su u gornjim delovima sliva Rasine 10-12 L/s∙km2, mestimično čak i preko 15 L/s∙km2 (prosek za Srbiju je 5,7 L/s∙km2), dok u profilu brane „Ćelije” iznose oko 8,6 L/s∙km2.
Rasina (L=90 km i F=1.054 km2) je poslednja veća desna pritoka Zapadne Morave. Rečni sistem Rasine uzvodno do akumulacije „Ćelijeˮ je razgranat, ali neravnomerno razvijen u pojedinim delovima sliva. Ove razlike u gustini rečne mreže ukazuju na izdiferencirane uslove veličine i brzine oticanja padavina prema stalnim vodotocima na jednoj, i nivoa evapotranspiracije na drugoj strani. Sve pritoke su bujičnog pluviometrijskog režima, a tokom letnjeg dela godine i sa alogenim obeležjem. Velike su oscilacije protoka: od vrlo brzih nailazaka povodanja, sa veoma brzim koncentracijama velikih voda kada protekne u nekim slučajevima i oko 50% ukupnog godišnjeg vodnog bilansa, nakon kojih nastupe dugi periodi malovođa kada te reke u urbanim sredinama nemaju dovoljno vode ni za očuvanje svojih vlastitih ekosistema. Rasinu odlikuje niz morfoloških i hidroloških specifičnosti: dve piraterije, veći broj epigenija, asimetrija rečnog sliva i rečne mreže i dr. Asimetrija rečne mreže posledica je paralelizma tokova Rasine i Pepeljuše i njihova laktasta skretanja (Dobroljubački basen) od jugoistočnog (dinarskog) ka severoistočnom pravcu. U severno, konkavno razvođe sliva Rasine uklopljen je sliv Pepeljuše (L=45 km i F=336 km2), tako da Rasina na značajnim delovima svog toka nema značajnijih levih, a Pepeljuša desnih pritoka, što je obeležje hidrološkog „hendikepa“ (izuzetak je Jablanički potok L=6,78 km i F=5,88 km2). Nasuprot tome, desna strana sliva Rasine je prostrana, a broj većih pritoka značajan: Bondžićka reka (L=6,13 km i F=12,79 km2), Koznička reka (L=6,9 km i F=9,24 km2), Graševačka reka (F=91 km2), Žunjačka, Batotska i Blatašnica. Poslednja veća desna pritoka Rasine uzvodno od akumulacije „Ćelije” je Blatašnica koja je piraterisala (prosecanjem probojnice u Jankovoj klisuri) deo voda Topličke kotline formirajući dva adaptaciona lakta u zoni samog Blaca.
Prirodne i urbane okolnosti daju sužene prostorne mogućnosti za realizaciju akumulacija sa većim stepenima regulisanja. Takođe, prosečna specifična raspoloživost voda koje imaju karakter „vode prisutne na slivu” (ne i one koja ima atribut „vodnog resursaˮ) na području sliva Rasine je veoma različita.
Vodoprivredna infrastruktura
Brana i akumulacija „Ćelijeˮ
Brana „Ćelijeˮ je izgrađena 1979. godine u blizini sela Ćelije, i njome je formirana višenamenska akumulacija, sa više značajnih vodoprivrednih funkcija: snabdevanje naselja i industrije vodom, zaštita od poplava – ublažavanje poplavnih talasa, poboljšanje režima malih voda, navodnjavanje i hidroenergetika i odvijanje sportsko-rekreativnih aktivnosti. Akumulacija je sa godišnjim regulisanjem (koeficijent regulisanja β≈0,37), što joj pruža poseban značaj u vodoprivrednom sistemu Republike Srbije, u kome nedostaju objekti upravo takvog stepena regulisanja, koji mogu da utiču na poboljšanje vodnih režima – smanjenje velikih i povećanje malih voda, uz druge namene u oblasti korišćenja voda. Osnovne karakteristike brane i parametri brane i akumulacije su: brana od kamenog nabačaja sa glinenim jezgrom i filterskim slojevima; visina konstrukcije brane 51,5 m; dužina u kruni 220 m; širina u kruni (preko koje prelazi regionalni put) 8,0 m; nagibi kosina: 1:1,7 – uzvodna i 1:1,8 – nizvodna; sliv akumulacije 611 km2; prosečni protok na profilu brane 5,21 m3/s; kruna brane na koti 285,0 mnm; kota krune preliva 282 mnm; kota maksimalnog uspora 284 mnm; visina prelivnog mlaza 2 m; kota normalnog radnog nivoa (do prostora rezervisanog za odbranu od poplava) 277 mnm; kota minimalnog radnog nivoa 256,5 mnm; zapremina akumulacije do kote preliva 60×106 m3; zapremina do kote normalnog radnog nivoa 41×106 m3, zapremina za prijem poplavnih talasa između kote normalnog radnog nivoa 277 mnm i kote preliva 282 mnm iznosi 19×106 m3; slobodni čeoni preliv sa brzotokom i slapištem; kapacitet preliva 900 m3/s; optočni tunel Φ 4,5 m pretvoren u evakuator/ispust maksimalnog kapaciteta 65 m3/s (sa posebnim slapištem), kojim se evakuišu talasi velikih voda (potpuna transformacija talasa tzv. pedesetogodišnje velike vode); računska voda Q0,1%(hiljadugodišnja velika voda) = 820 m3/s, stogodišnja velika voda Q1% = 490 m3/s; pedesetogodišnja velika voda Q2% = 400 m3/s; MOP – minimalni održivi protok 0,56 m3/s koji se ispušta kontinuirano nizvodno od brane; registrovana dinamika zasipanja akumulacije oko 140.000 m3/godišnje, od čega se oko 44% taložilo u prostoru za nanos, a 56% u korisnom prostoru akumulacije. Jezero ima tri morfološki različita dela: 1) najdublji vodozahvatni basen, 2) Vasićki (u kanjonu) i 3) Zlatarski najuzvodniji basen, koji je najplići i najširi. Takva struktura prosečno plitke akumulacije (prosek oko 12,2 m) ne omogućava da se jezero održi u stanju oligotrofije. Merama zaštite moguće je održavati ga u prihvatljivom mezotrofnom stanju (u kome se sada nalazi), sa parametrima kvaliteta koji su prihvatljivi za izvorište vodosnabdevanja (s obzirom da indeks trofije postepeno raste, mere zaštite su urgentne).
Vodosnabdevanje
Godine 1984. realizovan je sistem koji se temeljio na akumulaciji „Ćelijeˮ kao izvorištu za vodovod Kruševca. Sistem se sastoji od kule selektivnog vodozahvata u zoni brane, sa šest zahvatnih nivoa, na kotama 280, 277, 274, 271, 268 i 255 m n.m, od kojih se prvih pet može koristiti za zahvatanje vode najpogodnijeg kvaliteta za upućivanje prema postrojenju za prečišćavanje voda (u daljem tekstu: PPV) u Majdevu. Postrojenje je rešeno kao kompaktna celina i dimenzionisano je za prečišćavanje 700 L/s, neto 650 L/s. U tehnološkom procesu su: prethlorisanje, proces bistrenja (sa koagulacijom i flokulacijom), ozonizacija, peščani filtri i dezinfekcija vode. Imajući u vidu dalji razvoj Rasinskog podsistema u okviru Rasinsko-moravskog regionalnog sistema za snabdevanje vodom naselja, postrojenju predstoji povećanje kapaciteta na 1.000 L/s, odnosno, na neto 950 L/s. Iz tog PPV, voda se upućuje prema vodovodnim sistemima Kruševca i usputnih naselja, Aleksandrovcu i naseljima u tom delu Župe, a sistem je nastavio da se širi i prema severu, prema Stalaću i Ćićevcu, i dalje prema Varvarinu. Na taj način je kruševački vodovod sa akumulacijom „Ćelijeˮ kao izvorištem već prerastao u kruševački vodovodni supsistem, najvažniji supsistem u budućem Rasinsko-moravskom regionalnom sistemu.
Moravski podsistem ovog, u budućnosti povezanog, regionalnog sistema, činiće vodovodi naselja u dolini Velike Morave. Ta naselja, mada leže neposredno na moravskom aluvionu, imaju teškoće u snabdevanju vodom. Zbog toga je neophodno povezivanje Rasinskog podsistema sa Moravskim podsistemom. Na taj način bi se u objedinjenom Rasinsko-moravskom regionalnom sistemu, koji se oslanja i na podzemne i na površinske vode iz akumulacije „Ćelijeˮ pouzdano pokrilo čitavo dolinsko područje od Kruševca do Jagodine. To Rasinskom podsistemu, sa akumulacijom „Ćelije” kao izvorištem, pruža znatno veći rang značaja u vodoprivrednom prostoru Srbije.
U slivnoj zoni akumulacije „Ćelijeˮ štite se i izvorišta opštinskog ranga na:
Vranjuši, na izvorišnom kraku Rasine, gde je 1981. godine formiran vodozahvat za deo vodovodnog sistema „Željin” za snabdevanje vodom Aleksandrovca i drugih naselja u Donjoj Župi, opštine Aleksandrovac i Brus. Sa ovog vodozahvata na prečišćavanje se preusmerava oko 20 l/s vode. U sistemu tog vodoizvorišta su i dve kaptaže vrelskih izvora u ataru sela Rogavčina – „Vrelo” (Qmin=20 l/s) i „Gočani” (Qmin=15 l/s);
Zagrži, levoj pritoci Rasine, odnosno njenom najuzvodnijem delu zvanom Gočka reka, na kojoj je formirana akumulacija „Selište” (zapremine 380.000 m3) koja u periodu jul/oktobar obezbeđuje maksimalno do 70 l/s vode za sistem vodosnabdevanja Vrnjačke Banje;
Graševačkoj reci i Rasini (izvorište Gavranovac), gde je 1971. godine formiran sistem za vodosnabdevanje Paljevštice (sa vrela na Vignjištu u obodnom delu Ravnog Kopaonika), Brusa i drugih naselja;
Popovačkoj reci (izvorište „Popova”) za sistem vodosnabdevanja opštine Blace.
U slivu Rasine, uzvodno od akumulacije „Ćelije” ima više bušotina, od kojih se tri valorizuju za potrebe flaširanja voda, i to u pogonima: „La Fantanaˮ u Mitrovom polju; „Evaˮ u Brzeću; i „Popeks” u Brusu (na levoj obali Graševačke reke iz bušotine duboke 700 m kapaciteta 4,5 l/s vode temperature 27 oC, pri čemu se veći izliva i predstavlja atrakciju tzv. Bruske banje).
Na području Prostornog plana, van sliva akumulacije „Ćelije” nalazi se izvorište (akumulacija) „Pridvoricaˮ koja obezbeđuje oko 40 l/s vode za sistem vodosnabdevanja Blaca.
Zaštita sliva akumulacije
Sastavni deo projekta akumulacije „Ćelije” predstavljao je i projekat sanitarne zaštite koji nije realizovan u pogledu PPOV Brusa, Brzeća i Blaca, čije se otpadne vode procenjuju na oko 70% od ukupne količine ulaznih efluenata (oko 45.000 ES – ekvivalentnih stanovnika). Loša je i sanitacija seoskih naselja čije se otpadne vode ispuštaju u okruženje, dospevajući u jezero i unoseći u njega velike količine nutrijenata kojima se aktivira razvoj procesa eutrofikacije. Takođe, nisu sanirana eroziona žarišta, posebno u slivu Blatašnice, tako da u jezero dospevaju i makronutrijenti koji nastaju u procesu erozije. Ovu situaciju otežala je stihijska i neplanska realizacija kuća za odmor i drugih objekata u priobalju akumulacije (registrovano je oko 200 nelegalnih objekata u zonama I i II akumulacije, a najviše ih ima u tri pojasa i to duž: desne obale Vasićkog basena, leve obale Zlatarskog basena, kao i leve obale uzvodno od brane na oko 200 m od vodozahvata). U zoni I akumulacije je registrovano 107 objekata, što je posebno pojačalo antropogeni pritisak na akumulaciju (odnosno količinu unošenja nutrijenata i zagađujućih, pa čak i opasnih eflueneta). S obzirom da je u postojećim naseljima na području sliva uglavnom izostala sanitacija, a da je u njih dovedena voda iz lokalnih izvorišta, stanje je pogoršano u pogledu: povećanja količine otpadnih voda, iz domaćinstava i ekonomskih objekata, bilo iz sengrupa građenih kao vodoupojne jame, ili direktno ispuštanjem u okruženje (jaruge, depresije) odakle dospevaju površinskim ili podzemnim tokovima do jezera; komunalne uređenosti naselja; negativnog uticaja na izvorište (procese eutrofikacije) i zdravlje ljudi.
3.1.2. Zaštita prirode, prirodnih vrednosti i predela
Područje Prostornog plana odlikuje se visokim stepenom specijske i ekosistemske raznovrsnosti, istaknutim fenomenima geonasleđa i karakterističnim visokovrednim predelima. Glavni reprezenti tih prirodnih vrednosti su: Kopaonik, Željin, Goč, Jastrebac (u planinskom delu sliva Rasine) i akumulacija „Ćelijeˮ.
Divlji biljni i životinjski svet čini oko 950 taksona (vrsta i podvrsta) viših (vaskularnih) biljaka, svrstanih u 300 rodova i 90 familija, od čega su preko 90 vrsta endemične i preko 80 vrsta subendemične biljke, 70 biljnih zajednica (asocijacija) predstavljenih šumskom i žbunastom vegetacijom lišćara i četinara, zeljastom vegetacijom prirodnih livada, pašnjaka i kamenjara i vegetacijom vodenih i vlažnih staništa akumulacija i rečnih tokova, 190 vrsta ptica, od kojih je preko 130 vrsta gnezdarica, 45 vrsta sisara, uključujući i faunu slepih miševa, među kojima je najviše glodara (13 vrsta), zatim bubojeda (11 vrsta) i mesoždera (10 vrsta), 18 predstavnika herpetofaune (osam vrsta gmizavaca i 10 vrsta vodozemaca) i 19 vrsta riba, od čega je 12 vrsta u akumulaciji „Ćelije”, kao i velikim brojem vrsta u okviru drugih nedovoljno istraženih taksonomskih kategorija (insekti, gljive, lišajevi, mahovine i dr). Najznačajnija staništa živog sveta su raznovrsna šumska, travna i kamenjarska staništa Kopaonika, Željina, Goča i Jastrepca, kao i vodena i vlažna pribrežna staništa akumulacije „Ćelijeˮ, pre svega po sastavu i bogatstvu faune ptica i riba.
Objekti geonasleđa na području Prostornog plana su: 1. Objekti istorijsko-geološkog i stratigrafskog nasleđa (neogene starosti: profil gornje krede – Jankova klisura); 2. Objekti geomorfološkog nasleđa (fluvijalni reljef – Piraterija Blatašnice u Jankovoj klisuri; i tresave – Ornice, između Vranje stene i Orničkog krša, Željin/Kopaonika i tresava na Blačkom jezeru; 3. Arheološki objekti geonasleđa (administrativni trg i rudarski kompleks sa sakralnim spomenicima – Zaplanina, kod Brusa); 4. Objekti geonasleđa sa klimatskim specifičnostima (Stepen kontinentalnosti jednak ili iznad 15% – Kopaonik; prosečan godišnji vazdušni pritisak, redukovan na 0°, jednak ili manji od 800 mb na terenima iznad 2000 mnv; prosečna brzina vetra jednaka ili veća od 4 m/s – Kopaonik).
Najistaknutiji objekti geonasleđa su: skarnovi i korniti, odnosno izdanci metamorfnih stena u zoni kontaktnog metamorfnog orela istočne strane Kopaonika, raznoliki ostenjaci i odseci granodioritnih stena i karstni izvori i vrela na Kopaoniku (vrelo Urlan, Crno vrelo, vrelo Gvozdac, Minini izvori, vrelo Duboke i dr) i kupasto uzvišenje Koznik na kome se nalaze ostaci srednjevekovnog grada-utvrđenja.
Raznovrsnost, raznolikost, atraktivnost i lepota predeonih/pejzažnih elemenata predstavljaju veoma značajnu vrednost prirode područja Prostornog plana. Po karakterističnim prirodnim i stvorenim/antropogenim obeležjima predela posebno se vrednuju i izdvajaju: impresivni vrhovi (Pančićev vrh, Gobelja, Vučak), grebeni, klisuraste šumovite doline (dolina Gobeljske, Brzećke, Bele reke i Duboke) i prostrane padine Kopaonika pod pašnjacima i livadama, pašnjaci vrha Željina i gočkih površi, kompleksi bujnih šuma Goča, Ravne planine i Jastrepca, mozaik livada, njiva i voćnjaka u Stanišincima na Goču, i izvijugana akumulacija „Ćelije” sa proširenjima, suženjima i duboko uvučenim uskim zalivima.
Na području Prostornog plana ustanovljena su sledeća zaštićena područja (delom ili u celosti):
– NP „Kopaonik” (proglašen Zakonom o nacionalnim parkovima 1993. godine), sa delom površine od 4.220 ha na teritoriji opštine Brus;
– Specijalni rezervat prirode (u daljem tekstu: SRP) „Goč – Gvozdacˮ (proglašen uredbom Vlade 2014. godine), sa delom površine od 1.317 ha na teritoriji opštine Vrnjačka Banja;
– Spomenik prirode „Prebreza” (proglašen uredbom Vlade 2009. godine) površine 1 ha, na teritoriji opštine Blace, predstavlja izuzetno značajno paleontološko mesto i bogato nalazište fosilnih ostataka miocenske sisarske faune;
– Strogi rezervat prirode „Vrh Željina – Pločka čuka” (proglašen odlukom Skupština opštine Aleksandrovac 1985. godine) površine 20 ha na teritorija istoimene opštine, predstavlja površinu sa subalpskom šumom bukve i sekundarnim planinskim livadama u kojima se nalaze male tresave na vrhu planine Željin;
– Spomenik prirode „Cerovi kod Đušinog grobaˮ, (proglašen odlukom Skupština opštine Blace) površine 0,11 ha na teritoriji istoimene opštine, predstavlja tri stabla cera (Quercus cerris L.) kao značajno prirodno dobro III kategorije.
3.1.3. Prirodni resursi
Poljoprivredno zemljište
Na području Prostornog plana nalazi se oko 237 km2 (23.704,61 ha) poljoprivrednog zemljišta, što čini oko 25% ukupne teritorije (znatno manje od prosečne vrednosti na republičkom nivou, koja iznosi 63,7%).
Potencijali poljoprivrede nisu iskorišćeni, posebno potencijali stočarstva, planinskog voćarstva i domaće radinosti zasnovane na proizvodnji zdravstveno bezbedne hrane, na šta delimično utiču objektivna prirodna ograničenja.
Područje Prostornog plana je na osnovu karakteristika terena (nadmorska visina, nagib terena, način korišćenja zemljišta – posebno obradivog zemljišta) podeljeno na sledeća poljoprivredna područja:
200-350 m n.v – brežuljkasto, sa nižim brdima, dolinama i kotlinama, koje obuhvata pet KO (Vražogrnci, Subotica i Gornje Zleginja u opštini Aleksandrovac; Ćelije i Majdevo u gradu Kruševac) i zahvata oko 3,9% teritorije obuhvaćene Prostornim planom;
350-600 m n.v – brdsko, sa višim dolinama i kotlinama, koje obuhvata 36 KO (Bogiše, Brus, Budilovina, Dupci, Žilinci, Zlatari, Lepenac, Mala Grabovnica, Milentija, Drtevci, Ravni, Razbojna, Strojinci, Igroš, Kobilje, Mala Vrbnica i Tršanovci u opštini Brus; Trnavci i Dobroljubci u opštini Aleksandrovac; Grkljane u gradu Kruševac; Popova, Prebreza, Džepnica, Đurevac, Sibnica, Čučale, Alabana, Blace, Gornji Kaševar, Vrbovac, Donja Rašica, Kačapor, Međuhana, Stubal, Suvaja i Trbunje u opštini Blace), što je oko 31,6% područja Prostornog plana;
600-800 m n.v. – pretplaninsko, koje obuhvata 16 KO (Grčak, Pleš, Boturići i Velika Vrbnica Gornja u opštini Aleksandrovac; Grad, Ribari, V. Grabovnica, Žiljci, Drenova, Brđani, Batote, Žunje, Donji Lipovac i Graševci u opštini Brus; Pridvorica i Rašica u oštini Blace), odnosno zauzima 23,6% područja Prostornog plana;
preko 800 m n.v. – planinsko, koje obuhvata 24 KO (Goč i Stanišinci u opštini Vrnjačka Banja; Bzenice, Vranštica, Koznica, Ploča, Rogavčina i Strmenica u opštini Aleksandrovac; Muzaće u opštini Blace, Vlajkovci, Gočmanci, Gornji Lipovac, Kočine, Livađe, Radmanovo, Brzeće, Gornje Leviće, Žarevo, Kriva Reka, Kneževo, Mačkovac, Osredci, Paljevštica i Šošiće u opštini Brus), sa najvećim udelom od oko 40,9% ukupne površine planskog područja.
Odnos poljoprivrednih, šumskih i neplodnih površina na ovom području je 25%:71%:4%, što govori o značaju šuma i šumskih površina.
Tabela 1-3: Prostorne strukture korišćenja poljoprivrednih površina
Poljoprivredne površine Vrste poljoprivrednih površina ( P ha % Oranične površine (njive i vrtovi) Oranice 1337,40 5,64 Livade i pašnjaci Livade i pašnjaci 1132,70 4,78 Površine pod mešovitim kulturama Kombinovani sistemi kultura i parcela 8104,80 34,19 Pretežno poljoprivredni tereni 13129,70 55,39 Ukupno 23704,60 100,00
Izvor: CORINE Land Cover 2006.
U strukturi poljoprivrednih terena oranične površine (njive i vrtovi) čine oko 6% terena, livade i pašnjaci oko 5%, dok su najviše zastupljene površine pod mešovitim kulturama oko 89%. Površine pod mešovitim kulturama većim delom čine tereni sa visokim učešćem prirodne vegetacije od oko 55% i kombinovani sistemi kultura sa oko 34%, što ukazuje na ekstenzivno iskorišćavanje postojećih poljoprivrednih površina.
Poljoprivredno zemljište se koristi u skladu sa uslovima terena: oranice i bašte u nizijskom delu i rečnim dolinama; voćnjaci i vinogradi na padinama do 500 m n.v; livade i pašnjaci na strmijim višim terenima sa zemljištem lošijeg kvaliteta i uslova za obradu. Poljoprivredne površine se u dužem vremenskom periodu konstantno smanjuju, a naročito kategorija zemljišta pod oranicama i baštama. Područje Prostornog plana je rejon ratarskih kultura, povrtarstva i vinogradarstva u ravničarskom i brdsko-planinskom području i pašnjaka u planinskom delu. Ovakva rejonizacija lokalne poljoprivrede oslanja se na dobru praksu mikroregija, stečenu dugogodišnjim iskustvom i tradicijom.
Poljoprivredne površine se spuštaju skoro do same obale akumulacije. Te površine nisu velike, ali su izvor zagađenja zbog primene hemijskih preparata kao i organskih đubriva, što se mora rešiti primenom mera i režima sanitarne zaštite akumulacije, edukacijom stanovništva i kontrolom.
U visinskom pojasu od 600 do 1.000 m n.v. tradicionalno je zastupljena polivalentna – stočarska i ratarska proizvodnja, uz očuvanje dela šuma i izgradnju naselja, kao i uz spontano očuvanje biodiverziteta i autohtonosti predela. Tereni iznad 1700 m n.v. predstavljaju pojas visokih planinskih pašnjaka iznad gornje granice šume, plitkog pedološkog sloja, zapuštenih i sve više obuzetih tvrdačom male hranljive vrednosti, zbog zapostavljene pregonske ispaše i odsustva neophodnih meliorativnih mera. U ovom pojasu, za poljoprivredu su interesantni planinski pašnjaci i livade u okviru šumskog pojasa, čiji su uzroci degradiranosti gotovo isti kao kod visokih planinskih pašnjaka.
Poljoprivredna gazdinstva, kao osnovni nosioci poljoprivrede, sve manje su u stanju da vrše tu funkciju zbog sve nepovoljnijih demografskih obeležja. Među domaćinstvima sa posedom, preovlađuju ona sa prosečnim zemljišnim posedima od 3-8 ha, sa dominantnim udelom pašnjaka i skromnim proizvodnim potencijalom zemljišta, mehanizacije i drugo. Aktuelna struktura domaćinstava prema izvorima prihoda na području Prostornog plana ukazuje na odumiranje poljoprivrednih domaćinstava/gazdinstava, stagnaciju mešovitih domaćinstava i porast nepoljoprivrednih domaćinstava (ovih poslednjih sa nerealno visokom stopom, s obzirom na ranije nisko učešće kategorije nepoljoprivrednih), ali i na uočljiv uticaj razvoja turizma na formalnu i neformalnu zaposlenost lokalnog stanovništva.
Šume i šumsko zemljište
Oko 71% ukupnog područja Prostornog plana nalazi se pod šumama (oko 62.730 ha). Od ukupnih površina pod šumama, oko 43% je u državnoj svojini, a oko 57% su šume sopstvenika. Državnim šumama gazduje Javno preduzeće (u daljem tekstu: JP) „Srbijašumeˮ na površini od 25.742,00 ha, i to u opštini Vrnjačka Banja ( Gazdinska jedinica (u daljem tekstu: GJ) „Trsteničke šume” (238,71 ha); u opštini Aleksandrovac ( GJ „Željin” (2086,01 ha) i GJ „Župske šume” (3976,84 ha), u opštini Brus ( GJ „Kopaonikˮ (1648,31 ha), GJ „Bruske šume” (4904,73 ha), GJ „Žunjačko ( Batotske planineˮ (6623,97 ha) i GJ „Blaževske šume” (1595,87 ha); u opštini Blace ( GJ „Veliki Jastrebac-Blacki” (2434,11 ha) i GJ „Javorac” (1162,01 ha); u gradu Kruševac ( GJ „Jablanička rekaˮ (1071,44 ha).
Tabela 1-4: Korišćenje prostora pod šumama i šumskim zemljištem
Šumsko zemljište vrste šuma ( P ha % Šume Listopadne šume 48415,71 73,39 Četinarske šume 1424,82 2,16 Mešovite šume 2844,05 4,31 Zajednice nedrvenaste i žbunovite vegetacije Prirodni travnjaci i pašnjaci 2878,63 4,36 Prelazni šumsko-žbunoviti ekosistemi 7575,45 11,48 Tereni bez vegetacije ili sa proređenim biljnim pokrivačem Proređena / retka vegetacija 2837,13 4,30 Ukupno 65975,79 100,00
Izvor: CORINE Land Cover 2006.
Najveći udeo u ukupnim površinama pod šumama imaju prostori listopadnih šuma, koje čine oko 73%, dok četinarske i mešovite šume zajedno čine oko 6% svih šumskih sastojina. Zajednice nedrvenaste i žbunovite vegetacije sa oko 16% učešća zauzimaju prostore na višim nadmorskim visinama i eroziji podložnim terenima, dok su tereni bez vegetacije zastupljeni sa oko 4%.
Šumska vegetacija predstavlja primarnu, autohtonu vegetaciju slivnog područja akumulacije „Ćelije”, koja je vremenom znatno narušena u pogledu kvaliteta i rasprostranjenosti. Šume u funkciji zaštite sliva akumulacije „Ćelijeˮ su zastupljene na površini oko 104 km2 (od čega u zoni II akumulacije se nalazi 0,8 km2, i u zoni III oko 103 km2 – ili oko 17% površine sliva). Razlike u nadmorskoj visini uslovile su pojavu visinskog zoniranja i formiranja različitih tipova šuma i šumskih pojaseva, i to:
zona poplavnih, močvarnih i higrofilnih šuma vrbe, jove, topole i lužnjaka, lociranih uz jezero i rečne tokove, koje su slabo zastupljene usled velikog antropogenog uticaja i slabe razvijenosti rečnih tokova;
termofilno brdsko područje hrastovih šuma koja se prostire do nadmorske visine od 800 m, sa dominantnim šumama sladuna i cera i mestimičnim prisustvom šuma crnog bora;
pojas hrasta kitnjaka, zastupljen do 1000 m n.v;
pojas bukovih šuma, koji se prostire do 1600 m n.v, pri čemu je u gornjem delu ovog pojasa zastupljena kombinacija sa jelom;
pojas visokoplaninske šumske vegetacije, sa dominacijom smreče, zastupljen do 1750 m n.v;
pojas žbunaste polegle kleke, borovnice i niske subalpske forme smreče, do približno 1950 m n.v.
U državnim šumama su zastupljene visoke, izdanačke i veštački podignute sastojine, čija je osnovna namena proizvodnja tehničkog drveta i zaštita izvorišta vodosnabdevanja akumulacije „Ćelije”.
Šume sopstvenika su uglavnom izdanačkog porekla, a određeni broj šuma je degradiran i devastiran.
Lovna i ribolovna područja
Područje Prostornog plana obuhvata delove lovišta:
„Gočˮ (ukupne površine oko 29.298,56 ha) na delu područja opština Aleksandrovac i Vrnjačka Banja; pripada brdsko-planinskom tipu lovišta koje leži na nadmorskoj visini od 205 do 1785 m, gde se primarno lovi srna i divlja svinja i to sa otvorenih ili zatvorenih čeka i piršom (Tabela I-5);
„Veliki Jastrebac” (ukupne površine oko 29.731 ha) na delu područja grada Kruševca i opštine Blace; najzastupljenije vrste su srna, divlja svinja, vuk, zec, lisica, kuna, divlja mačka, jazavac, lasica, puh, veverica, golub-grivaš, jastreb kokošar, orao, soko i dr, dok se primarno love zec, divlja svinja, srna i jelen (Tabela I-6); u okviru lovišta, na površini od 376 ha, nalazi se lovno-uzgojni centar za zasnivanje populacije autohtonih vrsta krupne divljači (evropski jelen i divlja svinja) (Tabela I-7).
Tabela I-5: Ekonomski kapacitet glavnih vrsta divljači u lovištu „Goč”
Red. br. Vrsta divljači Lovno prod. područje( u daljem tekstu l.p.p.) Osnovni fond Realni prirast Ekonomski kapac. fonda pred lov na 100 ha l.p.p. Ukupno po ženki Ukupno 1. Divlja svinja 18.000 1.0 180 1,5 80 260 2. Srna 6.000 4.0 240 0,7 64 304 3. Zec 3.600 8.0 288 2,0 280 576
Tabela I-6: Ekonomski kapacitet glavnih vrsta divljači u lovištu „Veliki Jastrebac”
Red.br. Vrsta divljači Lovno prod. područje Osnovni fond Realni prirast Ekonomski kapac. fonda pred lov na 100 ha l.p.p. Ukupno po ženki Ukupno 1. Jelen 25.000 1,2 300 0,7 90 390 2. Divlja svinja 25.000 1,0 250 2,0 156 406 3. Srna 12.500 2,0 250 0,7 66 316 4. Zec 12.000 3,0 360 2,0 180 540
Tabela I-7: Kapaciteti lovno-uzgojnog centra „Veliki Jastrebac”
Red.br. Vrsta divljači Osnovni fond Realni prirast Ekonomski kapacitet fonda pred lov Ukupno Po ženki Ukupno 1. Jelen 50 0,7 18 68 2. Divlja svinja 100 3,0 105 205
Na području Prostornog plana aktivno funkcionišu lovačka udruženja koja raspolažu lovištima (ili delovima lovišta): Borjak i Goč – Gvozdac, Goč, Jošanica, Župa, NP Kopaonik, Kopaonik – Požar, Veliki Jastrebac i Dragomirovac na teritorijama opština Vrnjačka Banja, Brus, Blace, Aleksandrovac i grada Kruševca.
Akumulacija „Ćelijeˮ pripada ribarskom području „Srbija – Jugozapad”, za koji je urađen srednjoročni program za unapređenje ribarstva. Predstavlja akvatoriju sa pretežno ciprinidnim ribljim vrstama. Relativno čista voda, blag nagib priobalja, relativno velike dubine i razuđena obalska linija čine jezero Ćelije atraktivnim ribolovačkim revirom za sportske ribolovce. Prema hidrauličkim karakteristikama i karakteristikama kvaliteta voda, jezero Ćelije ima potencijala da postane povoljna zona za razvoj deverike (Abramis brama), šarana, štuke, linjaka (Tinca tinca), karaša (Carassius carassius), itd.
Mineralne sirovine
Mineralne sirovine na području Prostornog plana nastale su delovanjem tercijarnog magmatizma u širokoj zoni koja je deo rudne zone Kopaonika. Evidentirana su ležišta i rudne pojave gvožđa, molibdena, volframa, bakra, volastonita, olova i cinka, antimona, žive, magnezita, azbesta, zeolita i tufova, krečnjaka, mineralnih voda i dr. Veća orudnjenja gvožđa, molibdena, volframa i bakra nalaze se na Suvom rudištu i Suvoj rudi (Kopaonik). Sadržaj gvožđa u ovim rudama je oko 38%, a često sadrže halkopirit. Manje pojave molibdenita, šelita i halkopirita nalaze se u skarnovima. Rudišta olova i cinka su eksploatisana još u srednjem veku.
Pojave volastonita su otkrivene u potoku Duboka i na padinama Gobelje na putu Jaram – Brzeće. Veće količine zeolita otkrivene su na području sela Igroš. Ležište zeolitisanog tufa na području opštine Brus nalaze se na lokalitetu „Igroš-Vidojevići” smeštenom u severnom delu opštine prema Aleksandrovacu. Manji kamenolomi su evidentirani na više lokacija, a njihov materijal se koristi za lokalne potrebe. Šljunkovi i peskovi se eksploatišu u dolini Rasine i Blatašnice. Veći kamenolom se nalazi u KO Radmanovo uz DP IIA reda br. 211 (R-218).
Prema dostupnim podacima, na području Prostornog plana i njegovom bližem okruženju značajne su aktivnosti na eksploataciji mineralnih sirovina. Potvrđene su rezerve: krečnjaka (Radmanovo), krečnjačke breče (Čuka-Radoševica kod Brusa), zeolitskih tufova (Igroš-Vidojevići-Rudno telo 1, Igroš-Vidojevići-Rudno telo 2), zeolitskih tufova i tufova (Igroš – Đorđevići) i mermera (Pašin Kamen). Istraživanje voda vrši se na lokacijama Mitrovo polje, Selište i Vlajkovci. Postoje istražne rezerve malomineralizovanih izdanskih voda (izvor Vrhovi – dolina reke Lanišnice, u Brzeću i Žarevu u opštini Brus, i La Fantana u opštini Aleksandrovac), termomineralne vode (Graševačka reka i Magovo u opštini Brus i Specijalna bolnica Merkur u opštini Aleksandrovac) i podzemnih voda („Stanojčići-5” u selu Ploče, opština Aleksandrovac). Istražna polja mineralnih sirovina su: dijabaz (Lepenac-Razbojna), zeolitski tuf (Igroš), mermerisani krečnjak (Vrletija), krečnjak (Bela Stena i Oglavak), zlato i prateći metali (širi reon sela Stanišinci) i metalične sirovine – Pb, Zn, Ag, Au, Cu na širem istočnom obodu Kopaonika. Eksploataciona polja su: mermerisani krečnjak (Vrhovi kod Brusa) i zeolitski tuf (Šovići – Đorđevići i Igroš – Vidojevići.
Na području Prostornog plana, izvođenje geoloških istraživanja mineralnih resursa odobreno je od strane Ministarstva rudarstva i energetike za istraživanja nafte i gasa na istražnom prostoru koji se u registru istražnih prostora vodi pod brojem 1915; na lokalitetu Željin-Gokčanica i na lokalitetu Goč – Bzenica – Rocki.
3.1.4. Privredni razvoj
Značajno slabljenje privredne osnove i tranzicijska recesija koja je zahvatila područje Prostornog plana i sve privredne delatnosti u manjoj ili većoj meri, ogleda se u rapidnom padu ukupne i industrijske zaposlenosti, obima proizvodnje i usluga, niskoj iskorišćenosti kapaciteta, niskoj konkurentnosti privrede, gubicima, tehnološkom zaostajanju znatnog dela privrednih preduzeća, nezaposlenosti, padu izvoza, itd. Ovi procesi su doprineli intenziviranju demografskog egzodusa na ruralnom području, porastu socijalnog siromaštva i odliva mladog kadra. Postojeće strukturne karakteristike privrede dela planskog područja odlikuju se relativno niskom konkurentnošću i dezinvestiranjem u znatnom delu privrednih aktivnosti. Restrukturiranje i privatizaciju industrijskog sektora pratilo je jačanje sektora privatnog preduzetništva, veća uloga uslužnih delatnosti u privrednom rastu i znatan udeo poljoprivrede. Opština Brus pripada nerazvijenim opštinama sa nivoom razvijenosti 60-80% republičkog proseka i sa potprosečnim ličnim zaradama (74,8% juna 2011), dok su neto lične zarade, iako potprosečne, nešto veće u gradu Kruševcu (87,2%) i niže u opštinama: Aleksandrovac (67,8%), Blace (68,1%) i Vrnjačka Banja (67%).
Postojeću privrednu strukturu karakteriše izrazita dominacija poljoprivredne delatnosti, uz relativno razvijenu prerađivačku industriju, relativno razvijeni turizam i slabo razvijene delatnosti tercijarnog sektora (trgovina, saobraćaj, ugostiteljstvo, zanatske usluge, komercijalne, finansijske i ostale usluge). I pored procesa slabljenja industrijske delatnosti tokom poslednje dve decenije, ovaj sektor je vodeći u strukturi formiranja narodnog dohotka u svim obuhvaćenim opštinama/gradu.
Poljoprivreda je i teritorijalno dominantni oblik privređivanja na području Prostornog plana. U strukturi poljoprivrede najzastupljeniji su stočarstvo, ratarstvo i voćarstvo. U ratarstvu je najzastupljenija proizvodnja kukuruza, ječma i pšenice, dok se u voćarstvu u okviru seoskih imanja najviše gaje maline, kupine, šljive, jabuke i grožđe. Župsko područje raspolaže tradicionalnim uzgojem vinove loze i proizvodnjom vina.
Najveći uticaj na dinamičan privredni razvoj opštine Brus imao je kompleks mašinske industrije IMK „14. oktobar” iz Kruševca i „Prve petoletke” iz Trstenika sa pogonima u Brusu, koji danas imaju brojne probleme u poslovanju. Pored ovih, značajni su i: „VIS” mašinska industrija, Fabrika plastike „Polyplate”, Fabrika za flaširanje vode „Popeks” i „Brzmin”, Fabrika čarapa i donjeg veša „Modital”(vlasnik italijanska firma „Pompea”) i pedesetak MSP koji se uglavnom bave preradom voća i povrća i locirani su u okolnim selima („Plaža kompani”, „Trgokomerc Obradović” „Panići grup”, „Svit hom”, „Voćeprodukt”, „Profesional”, „Panikop”, „Budimgrad” „Kopifud”, „Fudlend”, „Voćar Kopaonik” „AS grup”, „Promaja”) ili drvopreradom, građevinskim materijalima i drugim proizvodima (PP „Omorika-kop”, PP „Beometal”, PP „Javorac”, DOO „AS-grup”, Turističko-ugostiteljsko preduzeće „Konak-Dobrodolac”, PP „Janeks”, PP „Braća – Predolac” i dr). Proizvodi ovih MSP se plasiraju na domaćem i inostranom tržištu. Na obuhvaćenom delu opštine Brus razvijen je turizam, posebno zimski, sportsko-rekreativni, seoski i lovni turizam, naročito u turističkom centru Brzeće.
Na području Prostornog plana koje pripada opštini Blace najznačajniji privredni kapaciteti su: „Blačanka” (proizvodnja pletenih i kukičanih pulovera), „MINAV” Beograd ogranak Blace (uspešno privatizovani deo Fabrike „5. decembar”, proizvodi poljoprivrednu i građevinsku mehanizaciju, bravariju i druge proizvode), Turističko-ugostiteljsko-trgovinsko preduzeće a.d. „Kopaonik”, „Ivković” d.o.o. (proizvodnja trikotažnih odevnih predmeta vrhunskog kvaliteta), „Metalplast” Đurevac (metalna i plastična galanterija), „Stef gum” (prerada gume i kaučuka), „TIB” Blace (proizvodnja prediva od češljanih vlakana), d.o.o. „Jagum”, (prerada gume), „Hardy” prerada gume, „Terzić” (proizvodnja stolica), „Župljanka-Župa”(proizvodnja boja, lakova i premaza), „Gapos” (proizvodnja metalnih vrata i prozora), „SB-Sigma” (proizvodnja obuće i ostalih proizvoda od gume), DGP „Pobeda” iz Blaca, „Jedinstvo” (trgovina) Blace i dr.
Privreda Blaca poznata je po proizvodnji i preradi voća (preko 5.000 vagona godišnje), mlinsko-pekarskoj industriji i po velikim skladišnim kapacitetima (preko 20.000 vagona istovremeno). Najznačajnija u agroindustrijskom kompleksu su privredna društva (d.o.o): Mlekara „Lazar” Blace (sa ISO i HACCP sertifikatima), Mlin „Timotijević”, „Mia”(pekara i mlin), „Aki komerc” (mlinsko-pekarska industrija), Mlekara „Master milk”(od „Mlekare Blacini” nastale od privatizacije ranije blačke mlekare), ZZ „Agro Blace” Veterinarska stanica Blace, „Mi-Mi” (primarna prerada i proizvodnja voćnih destilata, posedovanje HACCP sertifikata), „Midi organic” (proizvodnja i prerada proizvoda organske poljoprivrede).
Na području opštine Aleksandrovac u obuhvatu Prostornog plana nalazi se Fabrika za flaširanje vode u Bzenici. Na ruralnom području se ostvaruje primarna poljoprivredna proizvodnja – voća (grožđa, jagodičastog i drugog kontinentalnog voća), ratarskih kultura i stočarstva.
U protekloj deceniji na planskom području evidentan je pad ukupne zaposlenosti. Na području opštine Brus marta 2011. godine bilo je 2.522 lica od kojih je 681 preduzetnika i zaposlenih kod njih (Tabela I-8). U opštini Blace zaposleno je 1.812 radnika od kojih je 424 preduzetnika i zaposlenih kod njih. Usled snažne deindustrijalizacije, u poslednje dve decenije broj industrijskih radnika je znatno smanjen, posebno u Kruševcu, nekadašnjem vrlo snažnom industrijskom centru.
Tabela I-8: Kretanje i struktura ukupne zaposlenosti u opštinama/gradu na području Prostornog plana, 31. mart 2011.
Područje opštine/grada Ukupno zaposleni Zaposleni u prerađivačkoj industriji Privatni preduzetnici, lica zaposlena kod njih i lica koja samostalno obavljaju delatnost Privatni preduzetnici, lica zaposlena kod njih i lica koja samostalno obavljaju delatnost (%) 1. Brus 2.522 808 681 27,0 2. Blace 1.812 502 424 23,4 3. Aleksandrovac 4.497 1.527 1.358 30,2 4. Kruševac 24.960 5.974 4.530 18,1 5. Vrnjačka Banja 6.820 993 2.295 33,7 Područje PPPPN 40.611 9.804 9.288 26,48 Srbija 1.754.691 296.398 405.476 23,1
Izvor: SAOPŠTENJE ZP21, ISSN 0353-9555, SRB018 ZP21 300710, Statistika zaposlenosti, broj 213 – god. LXI, 29.07.2011. Republički zavod za statistiku
U strukturi zaposlenosti na području opštine Brus, prerađivačka industrija učestvuje sa oko 32%, sektor usluga sa 65,8%, dok poljoprivreda, ribarstvo, šumarstvo, vodoprivreda angažuju svega 2,1% zaposlenih. Slična situacija je i u opštini Aleksandrovac. U opštini Blace, u prerađivačkoj industriji je zaposleno 27,7% radnika, u sektoru usluga 70,7%, u poljoprivredi i šumarstvu 1,7% (Tabela I-9). U periodu 2005-2011. godine, uprkos delovanju svetske ekonomske i finansijske krize, zaposlenost u prerađivačkoj industriji stagnantna je u opštinama Brus i Vrnjačka Banja, dok je znatno smanjena u Kruševcu, Blacu i u Aleksandrovcu.
Tabela I-9: Zaposlenost u prerađivačkoj industriji, uslužnim delatnostima i u poljoprivredi, šumarstvu i ribarstvu
Područje opštine/grada Ukupno zaposleni Prerađivačka industrija (u%) Uslužni sektor (u%) Poljoprivreda, ribarstvo, šumarstvo (u%) 1. Brus 2.522 32,03 65,83 2,14 2. Blace 1.812 27,70 70,65 1,65 3. Aleksandrovac 4.497 33,95 63,9 2,15 4. Kruševac 24.960 23,93 76,0 0,08 5. Vrnjačka Banja 6.820 14,56 82,72 2,72 Područje PPPPN 40.611 26,43 71,85 1,74 Srbija 1.754.691 16,89 81,09 2,02
Na području opštine Brus 31.12.2009. godine je bilo 1.769 nezaposlenih lica ili 105 na 1.000 stanovnika, dok je najviša nezaposlenost na području opštine Blace sa 2.016 nezaposlenih ili 163 na 1000 stanovnika, što je preko 50% više u odnosu na republički prosek (100 nezaposlenih/1.000 stanovnika). Znatno povoljnija situacija je u opštini Aleksandrovac gde ima 2.343 nezaposlenih ili 86 na 1.000 stanovnika. Kvalifikaciona struktura nezaposlenih je vrlo nepovoljna zbog visokog udela lica bez kvalifikacija (42,9% u Brusu; 29,1% u Blacu; 34,3% u Aleksandrovcu; 37% u Vrnjačkoj Banji i 31,8% u Kruševcu).
Na području Prostornog plana, postoji relativno disperzna prostorna struktura privrednih delatnosti, posebno u sektoru prerađivačke industrije. Proizvodni kapaciteti smešteni su na nekoliko manjih zona i pojedinačnih lokaliteta.
Industrijski kapaciteti su locirani uglavnom u opštinskim centrima Brus i Blace, dok su mali proizvodni kapaciteti locirani u više sela – Zlatari, Batote, Brzeće, Razbojna, Bogiše, Lepenac, Igroš, Budilovina, Milentija, Mala Grabovnica (opština Brus), Alabana, Đurđevac (opština Blace) i Bzenice (opština Aleksandrovac). Na području grada Kruševca postoji samo Fabrika za preradu vode u Majdevu, nizvodno od akumulacije.
U blizini akumulacije „Ćelije”, u naselju Zlatari nalazi se Zanatska zadruga „Mramor” (kamenorezačka delatnost) i nekadašnji pogon lučanskog „Milana Blagojevića”, sada uspešno privatizovana firma sa novom fabrikom za proizvodnju plastičnih elemenata. Znatnu opasnost za kvalitet vode u akumulaciji „Ćelije” predstavlja mogući ekološki uticaj proizvodnih pogona u zoni II sanitarne zaštite ili u kontaktnom pojasu te zone – proizvodnja parketa „Javorac” u Bogišama, Zanatska zadruga „Mramorˮ (kamenorezačka delatnost) i nekadašnji pogon lučanskog „Milana Blagojevića”, u naselju Zlatari, kao i potencijalni uticaj jednog dela proizvodnih pogona na bruskom i blačkom području.
3.1.5. Turizam
Na području Prostornog plana akumulacije „Ćelijeˮ ostvaren je sledeći prostorni razvoj turizma:
opština Brus – Težište ostvarenog razvoja turizma područja Prostornog plana je na Kopaoniku, gde dominira planinski, pretežno zimski turizam, uglavnom stacionaran, na motivima rekreacije i sporta, uz manje učešće izletničkog turizma. Na teritoriji NP u okviru Turističkog centra (u daljem tekstu: TC) Kopaonik izgrađeno je 250 ležaja (hotel na Srebrncu), a gradi se oko 200 ležaja u turističkim pansionima na Jarmu. Glavnina izgrađene turističke infrastrukture alpskog skijališta TC Kopaonik je na istočnim padinama Karamana i Gobelje na teritoriji NP u okviru opštine Brus (13 žičara i oko 25 km ski-staza sa kapacitetom od oko 7.000 jednovremenih skijaša). Glavnina smeštajnih kapaciteta sa oko 2.500 ležaja u hotelima, turističkim apartmanima i vikend kućama izgrađena je u Brzeću u zaštitnoj zoni NP, uz skromne zatvorene i otvorene sadržaje rekreacije i sporta (uz omladinski centar „Juniorˮ i nekoliko većih smeštajnih objekata), sa ulazom u alpsko skijalište Karamana preko žičare Bela reka, kao i uz nekompletne sadržaje javnih službi i servisa. U okviru zaštitne zone NP, manji kapaciteti u vikend kućama i privatnom smeštaju ostvareni su i u Krivoj Reci, Gočmancima i Radmanovu. Na ostalom području opštine Brus, turistički razvoj je započet na glavnom postojećem pristupnom pravcu Kopaoniku, počev od akumulacije „Ćelije” preko doline Rasine i Brusa do Graševačke reke, u vidu spontane, neplanske gradnje vikend kuća, adaptacije stambenih zgrada za privatni smeštaj, otvaranja ugostiteljskih objekata, postavljanje punktova domaće radinosti i dr, posebno na akumulaciji i u blizini Brzeća. Turistički i ugostiteljski (kao i drugi) objekti na akumulaciji (KO Zlatari), pre svega zbog neregulisane kanalizacije, ugrožavaju ne samo vodoprivredne, već i turističke potencijale. U opštinskom centru Brus, od turističkih sadržaja postoje: hotel-konačište „Zvezdaˮ sa 30 ležaja i tri odmarališta sa ukupno 244 ležaja, olimpijski bazen, sportska hala, sportski centar i kupalište na Rasini. Ukupni postojeći kapaciteti turističkog smeštaja (osnovni i komplementarni) u opštini Brus se procenjuju na oko 3.500 ležaja, od čega oko 2.900 ležaja na području Kopaonika (NP i zaštitna zona NP) i 600 ležaja na potezu jezero Ćelije – Rasina – Brus – Graševačka reka;
opština Aleksandrovac – Na Željinu u okviru opštine Aleksandrovac započet je razvoj planinskog turizma na lokalitetu Mitrovo Polje, gde su izgrađeni hotel Putnik sa 100 ležaja i vojni centar zatvorenog tipa sa 400 supstandardnih ležaja;
opština Vrnjačka Banja – Na Goču u opštini Vrnjačka Banja započet je razvoj planinskog turizma kao dopunskog motiva za banjski turizam. Na Goču su izgrađeni turistički apartmani, hotel Beli Izvor i motel Dobre Vode, ukupnog kapaciteta od oko 500 ležaja i malo alpsko skijalište sa jednim ski-liftom, kao i uređene izletničke staze, a u Stanišincima dečje odmaralište kapaciteta od oko 100 ležaja;
opština Blace – U obuhvaćenom delu opštine Blace, turistički sadržaji su zastupljeni samo u opštinskom centru, gde postoje hotel Jezero sa 100 ležaja, sala, sportski tereni i zabareno jezero. Od turističkih aktivnosti su zastupljeniji lov (na Jastrepcu i u kotlini) i tranzitni turizam.
grad Kruševac – U obuhvaćenom delu grada Kruševca, turistički sadržaji su zastupljeni na akumulaciji „Ćelije” (KO Ćelije) u vidu neplanskih vikend kuća i improvizovanih punktova na vodi unutar zona I i II akumulacije. Otpadne vode ovih objekata ozbiljno ugrožavaju akumulaciju.
3.1.6. Stanovništvo, naselja i socijalni razvoj
Stanovništvo
Na osnovu prvih podataka Popisa 2011. godine, teritoriju koju obuhvata Prostorni plan nastanjuje 29.722 stanovnika. Od ukupnog broja stanovnika, većina živi u naseljima opština Brus (51%), Blace (29%), Aleksandrovac (14%), grada Kruševca (5%) i opštine Vrnjačka Banja (1%).
Populacione promene na području Prostornog plana su takve da se u posleratnom periodu broj stanovnika povećavao samo do 1953. godine, a od tada je prisutan trend neprekidnog opadanja stanovništva. Kao i u prethodnim međupopisnim periodima i u periodu 2002-2011. godine, brojnost populacije je opala, i to sa 34.383 na 29.722 lica. Stope rasta stanovništva su negativne u većini naselja, tj. od ukupno 82 naselja, samo tri su zabeležila porast broja stanovnika u poslednjem međupopisnom periodu. To su: Donja Rašica (u opštini Blace), Drtevci i Tršanovci (u opštini Brus). Poređenja radi, u međupopisnom periodu 1991-2002. godine (po novoj metodologiji popisa), populaciono je raslo deset naselja, među kojima i jedina dva gradska naselja i opštinska centra na području Prostornog plana (Brus i Blace). Međutim, i ova dva populaciono najjača naselja su poprimila depopulacioni karakter u poslednjem međupopisnom periodu. Pored intenzivnih migracionih kretanja, na ovakvo stanje brojnosti stanovništva prevashodno je uticao negativan prirodni priraštaj, koji u apsolutnom iznosu na godišnjem nivou rezultuje sa 273 stanovnika manje (podaci za 2010. godinu). Negativan prirodni priraštaj je u sprezi sa nepovoljnom starosnom strukturom, tj. sa opadanjem udela mladih, i posledično srazmernom rastu udela starih u ukupnom stanovništvu, o čemu svedoči indeks starenja stanovništva koji je 2002. godine bio veći od jedan (odnos udela stanovništva starog preko 60 godina od 27% i omladine do 19 godina starosti od 22%). Prosečna starost stanovnika je 46,1 godinu, pa se prema ovom pokazatelju populacija nalazi u fazi najdublje demografske starosti.
Prosečna gustina naseljenosti na području sliva akumulacije „Ćelijeˮ je u 2002. godini iznosila oko 37 st./km2, što je daleko ispod proseka za Centralnu Srbiju (96 st./km2). Gustina naseljenosti na planskom području je nastavila da opada sa nastavkom depopulacionog trenda, tako da prema prvim podacima Popisa 2011. godine iznosi oko 33 st./km2.
Na osnovnu koeficijenta ekonomske zavisnosti, koji je nepovoljan i ukazuje na veće učešće lica sa ličnim prihodom i izdržavanih u odnosu na aktivna lica, može se zaključiti da je nezaposlenost jedan od osnovnih problema planskog područja. Obrazovna struktura stanovništva je heterogena u okvirima različitih administrativnih celina koje pripadaju planskom području, ali je u proseku nepovoljna pošto preko 50% odraslog stanovništva ima završenu samo osnovnu školu ili ima nepotpuno osnovno obrazovanje. Relativna povoljnost je što oko 38% stanovništva starijeg od 15 godina ima završenu srednju školu, a oko 9% ima završenu višu školu ili fakultet. Učešće odraslog nepismenog stanovništva se kreće oko 5,5%, s tim da na području opštine Blace iznosi čak 11%.
Kretanje broja domaćinstava je zabeležilo preokret u poslednjem međupopisnom periodu. Nakon kontinuiranog rasta koji je karakterističan do 2002. godine, na osnovu prvih podataka Popisa 2011. godine, broj domaćinstava na planskom području je opao sa 10.769 na 9.939. Ovo je posledica intenziviranja procesa depopulacije.
Mreža naselja
U postojećoj mreži naselja koju čini 82 statistička naselja, većina se nalazi u kategoriji ostalih (prema pravnom kriterijumu), a samo dva su gradska (Brus i Blace). Prema morfološkoj tipologiji, naselja uglavnom pripadaju razbijenom tipu (u brdsko-planinskom delu sliva Rasine), a manji deo čine polu zbijena naselja koja karakterišu ravničarski deo sliva Rasine, tj. opštinu Blace i deo Brusa u okviru većih dolinskih proširenja Rasine.
Opšta karakteristika naselja je njihova usitnjenost. Najviše su zastupljena populaciono najmanja naselja (do 200 stanovnika) kojih ima 39; zatim naselja sa 200-400 stanovnika (kojih ima 26); naselja sa 400-1.000 stanovnika (kojih ima 15) i naselja sa preko 1.000 stanovnika (kojih ima dva).
U odnosu na prosečnu gustinu naseljenosti na području Prostornog plana (33 st./km2, Popis 2011. godine), po većoj gustini naseljenosti se izdvaja pripadajući deo opštine Blace (oko 62 st./km2) kao i populaciono najveća naselja.
Na osnovu analize strukture postojeće mreže naselja opština/grada u granicama područja Prostornog plana, na osnovu njihovih međusobnih funkcionalnih veza, može se reći da je ovakav način organizovanja slobodan ili stihijski, odnosno da su planskim područjem obuhvaćeni fragmenti formiranih mreža naselja. Mreža naselja se zasniva na favorizovanju opštinskih centara Brus i Blace. Potvrda ove tvrdnje je u činjenici da se stanovništvo koncentriše uglavnom u opštinskom centru i njegovom širem području.
Na osnovu dosadašnjih razvojnih procesa, naselja koja su iskazala određeni centralitet na području Prostornog plana su:
Pleš i Subotica (opština Aleksandrovac);
Milentija, Lepenac, Vlajkovci, Razbojna i Brzeće (opština Brus);
Prebreza i Trbunje (opština Blace).
Od navedenih naselja, koja u izvesnoj meri iskazuju karakter centara zajednice naselja, Brzeće ima i specifične funkcije vezane za razvoj turizma na širem području Kopaonika.
Sva ova naselja se nalaze neposredno u slivu reke Rasine, Graševačke reke i Blatašnice. U budućem periodu treba očekivati da naselja sa izraženim centralitetom dobiju nove sadržaje i na taj način postignu podizanje ukupnog životnog standarda u samim centrima i okolnim gravitirajućim područjima.
S aspekta zaštite kvaliteta vode, odnosno režima i mera zaštite koji se odnose na akumulaciju „Ćelije”, ključni problem predstavlja nekontrolisano i intenzivirano širenje nove bespravne izgradnje stambenih i drugih objekata u okviru zone II, pa čak i zone I zaštite akumulacije „Ćelijeˮ. U tom pogledu, problem je naročito izražen kod naselja Zlatari, Bogiše i Ćelije, čije se građevinsko područje nalazi unutar zone II akumulacije „Ćelije”.
Socijalni razvoj
Problem starenja populacije je sve izraženiji na području Prostornog plana, a zapostavljene su forme vaninstitucionalne zaštite i organizovanja usluga u prirodnom i socijalnom okruženju korisnika (starih lica, pojedinih grupa dece i drugih građana), koji zbog određenih funkcionalnih smetnji imaju potrebu za dnevnim boravcima i drugim vidovima socijalne zaštite.
Na području Prostornog plana su razvijene sledeće javne ustanove i službe:
Dečje ustanove – mreža ustanova predškolskog vaspitanja je bazirana na dva matična vrtića koji se nalaze u opštinskim centrima na području Prostornog plana. To su: matični vrtić „Pahuljicaˮ u Brusu i matični vrtić „Naša radostˮ u Blacu. Objekat vrtića u Brusu smešta 160 predškolske dece uzrasta 1-5,5 godina i 119 dece uzrasta 5,5-6,6 godina starosti. Zahteva proširenje postojećih kapaciteta, naročito u pogledu slobodnih i uređenih prostora za boravak dece na otvorenom. Vrtić iz Brusa ima organizovanih devet seoskih odeljenja na području Prostornog plana, i to u sledećim naseljima: Brzeće (10 dece); Velika Grabovnica (13 dece); Žunje (15 dece); Zlatari (16 dece); Igroš (13 dece); Kriva Reka (12 dece); Lepenac (12 dece); Milentija (11 dece) i Razbojna (13 dece). Matični vrtić iz Blaca je kapaciteta 180 dece. Njegova seoska odeljenja u okviru planskog područja su organizovana pri osnovnim školama u selima Međuhana i Prebreza. S obzirom na trenutno stanje, za većinu objekata dečjih ustanova na području Prostornog plana je neophodno renoviranje i modernizacija. Pored toga, u sklopu mreže ustanova dečje zaštite razvijeno je „Dečje odmaralište Goč” kao ustanova za dnevni boravak dece, čije su osnovne delatnosti nastava u prirodi (rekreativna nastava) i zimovanje i letovanje predškolske i školske dece.
Osnovno obrazovanje – odvija se u četiri matične škole u: Brusu (OŠ „Jovan Jovanović Zmajˮ), Vlajkovcima (OŠ „Prvi majˮ), Razbojni (OŠ „Branko Radičević” Razbojna) i Blacu (OŠ „Stojan Novaković”), kao i u većem broju područnih osnovnih škola. U okviru planskog područja, matična škola u Brusu ima područne osmorazredne osnovne škole u: Milentiji, Osredcima, Krivoj Reci i Batotama, a četvororazredne područne osnovne škole u: Lepencu, Igrošu, Velikoj Grabovici, Maloj Vrbnici, Brđanima i Donjem Lipovcu. Matična škola u Vlajkovcima ima četvororazredne područne osnovne škole u naseljima: Brezeće, Graševci i Šošiće. Matična škola u Razbojni ima četvororazredne područne osnovne škole u naseljima: Strojinci, Žilinci, Zlatari, Bogiše, Ravni, Žunje, Dupci i Kovioci. Matična škola u Blacu ima četvorogodišnje područne osnovne škole u selima Prebreza i Međuhana. Na području Prostornog plana se nalaze područne osnovne škole u naseljima Suvaja i Ćelije (grad Kruševac) i u naseljima Trnavci, Subotica, Velika Vrbnica, Pleš, Grčak, Bzenice i Strmenica (opština Aleksandrovac). Školski objekti su u različitom stanju. Pretežno su to stariji objekti koje je potrebno renovirati i bolje opremiti fiskulturnim salama i otvorenim terenima.
Srednjoškolsko obrazovanje – u opštinskim centrima Brus i Blace nalaze se ustanove namenjene ovom vidu obrazovanja. U Brusu je to srednjoškolski centar koji se sastoji iz dva odeljenja gimnazije, jednog odeljenja ekonomske škole, jednog odeljenja kuvara, jednog odeljenja poslastičara, jednog odeljenja konobara i jednog odeljenja turističkog tehničara. Gravitaciono područje ove škole obuhvata teritorije opština Brus i Aleksandrovac i grada Kruševac. Srednja škola Blace pokriva četiri područja rada (gimnazija, mašinstvo i obrada metala, turizam i ugostiteljstvo i poljoprivreda).
Više i visoko obrazovanje – jedina škola namenjena visokom obrazovanju koja se nalazi na području Prostornog plana je Visoka poslovna škola strukovnih studija – Blace. Ona je premeštena iz Kosovog Polja u Blace nakon 1999. godine. Zgrada Visoke škole raspolaže kvalitetnim radnim prostorom koji se osavremenjuje (devet učionica, dva amfiteatra, četiri računarska kabineta). Škola je dobila akreditaciju, čime je Viša škola prerasla u Visoku poslovnu školu strukovnih studija. U obližnjem Kruševcu (van planskog područja) nalaze se sledeće visoke škole: Visoka hemijsko-tehnološka škola strukovnih studija i Visoka škola strukovnih studija za vaspitače, kao i Fakultet za industrijski menadžment – Kruševac (Univerzitet Union iz Beograda).
Zdravstvena zaštita – obavlja se na nivou primarne zdravstvene zaštite, preko Doma zdravlja u Brusu i Doma zdravlja u Blacu i mreže zdravstvenih stanica i ambulanti smeštenih u seoskim naseljima. Po teritorijalnom principu posluju sledeće organizacione jedinice zdravstvenih stanica (Razbojna – u opštini Brus i Pleš – u opštini Aleksandrovac) i ambulante (Batote, Vlajkovci, Zlatari, Igroš, Kriva Reka, Milentija, Osredci i Strojinci – u opštini Brus; Gornja Velika Vrbnica, Donja Velika Vrbnica, Trnavci i Subotica – u opštini Aleksandrovac; i Međuhana i Trbunje – u opštini Blace). Za viši nivo zdravstvenih usluga (sekundarna zdravstvena zaštita), stanovnici sa područja Prostornog plana su upućeni na Zdravstveni centar u Kruševcu, odnosno u Zdravstveni centar Kraljevo ili Zdravstveni centar „Toplica” u Prokuplju.
Socijalna zaštita – aktivnosti iz delokruga socijalne zaštite na području Prostornog plana se ostvaruju preko: Centra za socijalni rad sa domskim odeljenjem Brus, pri čemu Dom za smeštaj starih lica ne radi u adekvatnim uslovima; Centra za socijalni rad Blace i Doma za smeštaj odraslih i ometenih u mentalnom razvoju „Trbunje” Blace. Pad životnog standarda, visok stepen nezaposlenosti, povećanje udela starih lica, uslovili su porast broja korisnika različitih vidova socijalne zaštite na planskom području.
Kultura – glavni nosioci kulturne delatnosti su: Kulturni centar Brusa, u čijem sklopu funkcioniše Narodna biblioteka Brus i Etno muzej, kao i Kulturni centar „Drainac” u Blacu i Narodna biblioteka „Raka Drainac”. Po opremljenosti se izdvaja Kulturni centar u Blacu. Ostali objekti vezani za odvijanje kulturne delatnosti su uglavnom locirani u opštinskim/gradskim centrima van područja Prostornog plana, a u okvirima pripadajućih administrativnih celina.
3.1.7. Infrastrukturni sistemi
Saobraćaj
Mrežu drumskog saobraćaja na području Prostornog plana čine državni putevi IB reda oko 30 km i II reda oko 139 km u skladu sa Uredbom o kategorizaciji državnih puteva („Službeni glasnik RSˮ, br. 105/13 i 119/13)). Kategorisanih opštinskih puteva na području Prostornog plana ima oko 290 km. Zastupljene su sledeće deonice:
1) DP IB reda:
– DP IB-38 (R-102), deonice broj 0362, 0363 i 0364 od čvora broj 1307 (Kruševac /Jastrebac, km 72+766) do čvora broj 0317 (Beloljin, km 129+683) ukupne dužine 56,917 km od čega na području plana oko 29,70 km na teritoriji grada Kruševca i opština Brus i Blace;
2) kao i deonice DP IIA i IIB reda:
– DP IIA-207 (R-119), deonice broj 1066, 0491 (preklop sa DP II-162) i 0492 od čvora broj 1009 (Vitkovo, Stopanja, km 26+375) do čvora broj 0488 (Jošanička banja, km 71+995) ukupne dužine 45,620 km od čega na području plana oko 14,80 km (bez preklopa) na teritoriji opština Aleksandrovac i Brus,
– DP IIA-211 (R-218 i R-218a), deonice broj 0741, 1082 (preklop sa DP II-162), 0742 i 0747 od čvora broj 0485 (Aleksandrovac, Župa km 75+224) do čvora broj 0489 (Kopaonik, km 17+693) ukupne dužine 48,697 km od čega na području plana oko 35,00 km (bez preklopa) na teritoriji opština Aleksandrovac i Brus,
– DP IIA-208 (R-222), deonice broj 0765, 0766, 0491 (preklop sa DP II-160), 0768, 1082 (preklop sa DP II-161), 0769 od čvora broj 0175 (Vrnjci, km 0+000) do čvora broj 0422 (Razbojna, km 61+717) ukupne dužine 61,717 km od čega na području plana oko 49,80 km (sa preklapanjima) na teritoriji opština Vrnjačka Banja, Aleksandrovac, Brus i Blace,
– DP IIA-212 (R-218), deonica 0743 od čvora broj 0600 (Brzeće, 106+228) do čvora broj 0601 (Gradac, 118+459) ukupne dužine 12,231 km od čega na području plana oko 4,70 km na teritoriji opštine Brus,
– DP IIA-214 (R-222), deonica 0771 od čvora broj 0423 (Blace, 74+795) do čvora broj 0318 (Krušumlija, 98+419) ukupne dužine 23,624 km od čega na području plana oko 4,10 km na teritoriji opštine Blace,
– DP IIA-209 (R-225) deonica broj 0790 od čvora broj 0614 (Goč, km 35+400) do čvora broj 0611 (Stanišinci, km 42+904) ukupne dužine 7,504 km od čega na području plana oko 7,50 km na teritoriji opština Vrnjačka Banja, Aleksandrovac, Brus i Blace,
– DP IIB-411 (R-224) neizgrađena deonica broj 1350 od čvora broj 0614 (Goč, km 23+244) do čvora broj 1314 (Gokčanica, km 68+859) ukupne dužine 45,615 km od čega na području plana oko 22,80 km, a na teritoriji opština Vrnjačka Banja i Aleksandrovac.
Promene u prosečnom godišnjem dnevnom saobraćaju (PGDS) po deonicama DP IB reda br. 38 (R-102) prikazane su u Tabeli I-10, između 2005. i 2011. godine. Pad opterećenja prisutan je na svim deonicama puta, a posebno je naglašen na deonici Kruševac – Razbojna, sa indeksom od 82, nešto blaži na deonici Razbojna – Blace (indeks 92), dok je najmanji pad na deonici Blace – Beloljin (indeks 98). Opterećenje od teških teretnih vozila je takođe u padu na svim deonicama (sa 104 na 63, sa 94 na 62 i sa 86 na 63, respektivno).
Tabela I-10: Promene u PGDS na DP I reda između 2005. i 2011*. godine
Brojputa Brojdeonice Deonica Dužina,km PGDS2005. PGDS2011. Promena Indeks rasta IB-38 0362 Kruševac-Razbojna 31,8 3197 2623 -574 82,0 0363 Razbojna-Blace 13,1 2290 2098 -192 91,6 0364 Blace-Beloljin 12,0 2080 2050 -30 98,5
* Podaci za 2011. godinu su preliminarni pre zvanične publikacije.
Izvor: http://www.putevi-srbije.rs/sr/prosecan-godisnji-dnevni-saobracaj
Na području Prostornog plana nisu razvijeni drugi vidovi saobraćaja, osim drumskog (kao i sistema vertikalnog transporta žičarama na Kopaoniku).
Manji broj deonica državnih puteva je rekonstruisan, dok je stanje kategorisanih opštinskih puteva generalno loše, kolovozni zastor je često zemljani/makadamski, a tehnički elementi (radijusi horizontalnih krivina, podužni i poprečni nagibi kolovoza, odvodnjavanje) nisu zadovoljavajući. Dodatni problem su nemogućnosti lokalnih samouprava da održavaju opštinske puteve, usled nedostatka finansijskih sredstava. Javni drumski saobraćaj i alternativni vidovi transporta nisu adekvatno razvijeni.
Državni put IB reda br. 38 (R-102) prolazi kroz zone I i II akumulacije u dužini od oko 10,2 km. Ova saobraćajnica iz pravca Kruševca ulazi na područje Prostornog plana, odnosno na km 94+914 ulazi na područje sliva akumulacije „Ćelijeˮ, prolazi kroz istoimeno naselje (grad Kruševac) u dužini od oko 5 km, i na km 99+982 ulazi na teritoriju opštine Brus (naselje Zlatari). Trasa puta se pruža mestimično uz samu ogradu na granici zone I akumulacije „Ćelije” sa mostom preko akumulacije, u dužini od oko 780 m. Državni put IIA reda br. 208 (R-222) prolazi manjim delom kroz zonu II akumulacije, u dužini od oko 420 m.
Kategorisani opštinski putevi prolaze kroz zonu II akumulacije u dužini od oko 8 km. Na području grada Kruševca opštinski put ide iz pravca naselja Subotica i G. Zleginje do DP IB reda br.38 (R-102) u dužini od oko 800 m. Na području opštine Brus to su putevi iz pravca naselja Žilinci, Turjak, Kovioci, Albanije i Bogiše čije se trase završavaju u naselju Zlatari gde se povezuju na DP IB reda br. 38 (R-102), ukupne dužine od oko 6 km, kao i oni koji se kod Razbojne spajaju sa DP IIA reda br. 208 (R-222), i ukupnoj dužini od oko 1 km.
Energetika i energetska infrastruktura
Područje Prostornog plana opremljeno je elektroenergetskom mrežom i trafostanicama nominalnog napona 220 i 110 kV, distributivnom mrežom i trafostanicama napona 35 i 10 kV. Najzastupljenija je distributivna mreža 0.4 kV, koja je uglavnom vazdušna.
Na području Prostornog plana nadležnost nad elektrodistributivnom mrežom imaju JP „Elektroprivreda Srbije”, Operator distributivnog sistema „EPS Distribucijaˮ – Regionalni centar Elektrosrbija, i to u okviru elektrodistributivnih preduzeća: ED „Kruševac” Kruševac, poslovnice „Aleksandrovac” i „Brusˮ, ED „Vrnjačka Banja”, Privredno društvo za distribuciju električne energije „Jugoistok” d.o.o. Niš i to u okviru elektrodistributivnog preduzeća: ED „Prokupljeˮ, poslovnica „Blaceˮ.
Mreža 110 kV napaja se iz dve trafostanice (u daljem tekstu: TS): TS 220/110/35 kV„Kruševac 1” i TS 110/35kV „Aleksandrovac” (van granica Prostornog plana).
Na području Prostornog plana mrežu trafostanica čine: četiri TS 35/10 kV „Brus”, „Brzeće”, „Blace 1” i „Blace 2”.
Mrežu dalekovoda (u daljem tekstu: DV) čine:
220 kV (1 deonica): DV br. 205/2 „Kruševac 1”- „Podujevo”;
110 kV (1 deonica): DV br. 1222 „Aleksandrovac”- „Kuršumlija”;
35 kV (2 deonice): DV br. 1161/2 „Aleksandrovac”- „Brus” i DV br. 1189 „Brus”- „Brzeće” (napojni dalekovodi su izgrađeni za 110 kV napon).
Elektrodistributivni sistem na području Prostornog plana odlikuje smanjena sigurnost i pouzdanost snabdevanja potrošača električnom energijom. Ovakvo stanje posledica je starosti postojeće opreme. Mreža i objekti nisu odgovarajućeg kvaliteta i kvantiteta. Padovi napona u elektroenergetskoj mreži veći su od dozvoljenih.
Na području Prostornog plana nije izgrađena gasovodna mreža.
Elektronske komunikacije i poštanski saobraćaj
Područje Prostornog plana pripada mrežnim grupama 037 Kruševac (teritorije opština Kruševac, Brus i Aleksandrovac), 036 Kraljevo (teritorija opštine Vrnjačka Banja) i 027 Prokuplje (teritorija opštine Blace).
Telekomunikaciona infrastruktura na planskom području je neravnomerno razvijena. Pretežno se pružaju telefonske usluge i to u znatnom broju naselja, uglavnom uz postojeće saobraćajnice. Međutim, većina centrala je starije generacije koje ne mogu da pružaju drugu vrstu usluga i još uvek imaju instalirane dvojnike. U malom broju naselja su u radu multiservisni pristupni čvorovi (MSAN), koji pružaju sve savremene telekomunikacione usluge. Periferni delovi, brdsko-planinski i retko naseljeni, do skora nisu imali telefonske usluge. U poslednje dve godine stanje se popravlja. izgradnjom optičkih kablova i puštanjem u rad bežičnih radio uređaja u CDMA tehnologiji omogućeno je da se u svim delovima područja, pored fiksne telefonije, uvode i usluge interneta, prenosa podataka IPTV i drugo. Ovo zahteva značajna sredstva, pa se izgradnja ne odvija po potrebnoj dinamici.
Od bitnog uticaja na razvoj i kvalitet elektronske komunikacione mreže i usluga na ovom području je postojeća mreža telekomunikacionih optičkih kablova.
Na području Prostornog plana i neposrednog okruženja postoje magistralni optički kablovi Beograd – Kruševac – Blace – Beloljin i Kruševac – Kraljevo, sa privodima do većine telefonskih centrala. Ovi optički kablovi omogućili su da se svi centri opština povežu na telekomunikacionu mrežu Srbije, što obezbeđuje dalji razvoj.
Pored toga, na području Prostornog plana izgrađena je značajna mreža optičkih kablova, od kojih se izdvajaju relacije:
Brus – Ravni (veza na o.k. Kruševac – Blace);
Brus – Brzeće;
Brus – Kriva reka – Kopaonik;
Aleksandrovac – Milentija;
Blace – Trbunje i Blace – Međuhana.
Ovi optički kablovi omogućavaju da se telekomunikaciona infrastruktura u svim usputnim mestima osavremeni i omogući pružanje svih vrsta usluga većem broju korisnika.
Područje Prostornog plana pokrivaju tri operatora mobilne telefonije Telenor Group (062 i 063), „Telekom Srbija” a.d. (064 i 065) i Vip mobile (060 i 061) sa 35 baznih stanica, i to: „Telenor Group” 12, „Telekom Srbijaˮ a.d. 13 i „Vip mobile” 10. Pokrivenost signalima nije ujednačena, ali kako je mobilna telefonija u stalnoj ekspanziji, stanje se vrlo brzo popravlja.
Na teritoriji obuhvaćenoj planom i u neposrednoj blizini područja su postojeće emisione stanice za TV i FM radio prenos na lokacijama Vrnjačka Banja – Goč, Brus, Kopaonik – Pančićev vrh i Kopaonik – Gobelja, što obezbeđuje dobre uslove za prijem radiodifuzije svih vrsta.
Trenutno su u radu poštanske jedinice na osam lokacija (Blace, Brus, Lepenac, Brzeće, Razbojna, Zlatari, Pleš i Trnavci). Ostvarena opsluženost područja od 4120 stanovnika na poštansku jedinicu ne zadovoljava, a po prostornoj dostupnosti stanje je još lošije.
Komunalna infrastruktura
U seoskim naseljima u slivu akumulacije „Ćelijeˮ nalaze se 33 nesanitarne divlje deponije (smetlišta) i dve delimično uređene opštinske deponije, za opštinske centre Blace i Brus. Nesanitarna divlja smetlišta se povremeno čiste u zonama I i II sanitarne zaštite akumulacije. Zbog većeg broja postojećih stambenih i turističkih objekata u zonama I i II sanitarne zaštite akumulacije, kao i aktivnosti u ribolovu, sportu i rekreaciji, veća količina ambalažnog otpada odlaže se u zonu I akumulacije, odnosno direktno u akumulaciju.
Najveći broj sela u zoni III akumulacije je izostavljen iz sistema organizovanog prikupljanja otpada, što za posledicu ima postojanje lokalnih smetlišta, odnosno divljih deponija u blizini puteva, dolinama reka i potoka.
Prikupljanje komunalnog otpada sa teritorija opština u obuhvatu Prostornog plana je jednim delom u nadležnosti opštinskih komunalnih preduzeća (Brus i Blace). Komunalni otpad se uglavnom, bez bilo kakvog prethodnog tretmana odlaže na opštinske deponije, dok se deo deponuje na seoska smetlišta. Pored toga, otpad iz poljoprivredne proizvodnje i leševi uginulih životinja iz seoskih naselja se odlažu u zajaruženim koritima reka i potoka i posredno dospevaju u vode akumulacije „Ćelije”.
Polazeći od podataka Popisa stanovništva iz 2002. godine i aproksimacija datih Strategijom upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine, prema kojoj je prosek dnevne stvorene količine otpada 0,6 kg/stan/dnevno, procenjeno je da ukupna godišnja količina otpada koji se produkuje na području sliva iznosi 196 tona dnevno. Na području sliva akumulacije ne vrši se selektivno uklanjanje otpadaka, niti se ono dalje koristi u poljoprivredi i industriji. Klanični i životinjski otpad, kao i druge specifične vrste otpada ne skladište se u skladu sa osnovnim merama bezbednosti.
Na području sliva se ne produkuje opasni otpad, osim u manjoj meri (akumulatori, baterije, elektronski otpad), ali se problem javlja u samoj akvatoriji akumulacije zbog izlivanja opasnog otpada poreklom iz buradi (iz hemijske industrije) koje se koriste za barže na akumulaciji.
Opštine u obuhvatu Prostornog plana imaju izraženi problem sahranjivanja zbog popunjenosti i malog kapaciteta grobalja. Poseban problem predstavlja činjenica da se na granici zone II sanitarne zaštite akumulacije nalaze stara seoska groblja u blizini sela Zlatari i Ćelije. Značajan problem predstavlja upravljanje grobljima, jer su planski građena jedino opštinska groblja u nadležnosti javnih komunalnih preduzeća, dok su neadekvatno komunalno opremljena i uređena seoska groblja retko u nadležnosti lokalnih komunalnih preduzeća.
3.1.8. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara
Sliv akumulacije „Ćelijeˮ odlikuje se većim brojem utvrđenih i nepokretnih kulturnih dobara koja uživaju prethodnu zaštitu. Nepokretna kulturna dobra (u daljem tekstu: NKD) od velikog značaja na području Prostornog plana su:
spomenik kulture Srednjevekovni grad Koznik (KO Grčak i Koznica opština Aleksandrovac i KO Grad opština Brus);
spomenik kulture Crkva Sv. Stefana u Osredcima (KO Milentija, opština Brus);
spomenik kulture Crkva Sv.Petra i Pavla (KO Kriva Reka, opština Brus).
Ostala utvrđena nepokretna kulturna dobra su: spomenici kulture Crkva Sv. Nikole (KO Velika Vrbnica, opština Aleksandrovac) i ruševine manastira Sv. Stevana (KO Lepenac, opština Brus).
U zonama I i II akumulacije „Ćelije” nema NKD, niti zaštićenih kulturnih dobara.
Nedovoljan stepen istraženosti svrstava arheološka nalazišta planskog područja u ugroženu i u nedovoljnoj meri zaštićenu kategoriju kulturnog nasleđa.
Pored utvrđenih NKD, na području Prostornog plana se nalazi veliki broj dobara pod prethodnom zaštitom (kompleks vodenica potočara u Brzeću, ostaci antičkog i srednjovekovnog rudarenja na istočnim padinama Kopaonika i objekti narodnog graditeljstva). Zastupljenost objekata narodnog graditeljstva je raznovrsna, ali su oni uglavnom van funkcije i ugušeni novogradnjom.
3.1.9. Zaštita životne sredine
Stanje kvaliteta životne sredine na području sliva akumulacije „Ćelijeˮ procenjeno je u odnosu na potencijalne zagađivače u prostoru, a kroz analizu kvaliteta vode akumulacije, kvaliteta podzemnih i površinskih voda sliva i kvalitet zemljišta i vazduha.
Postojeći način korišćenja zemljišta u slivu akumulacije, kao i samog jezera direktno je uticao na povećanje ekološkog opterećenja pojedinih delova područja. Opterećenje je nastalo kao posledica konflikata zaštite sliva akumulacije i aktivnosti realizovanih na ovom prostoru. Analizom stanja životne sredine utvrđeno je da se plansko područje može svrstati u delimično ugroženu životnu sredinu.
Glavne zagađivače na planskom području predstavljaju: neplanska i nedozvoljena izgradnja većeg broja objekata u zonama I i II akumulacije; neadekvatan sistem odvođenja i tretmana otpadnih voda u seoskim naseljima (Ćelije, Majdevo, Grkljane, Bogiše, Razbojna, Zlatari, Žilinci, Dupci, Ravni) i zaseocima u zoni I akumulacije (Vasići i Sudimci); vikend naselja Strelci i Pista; gradska naselja (Brus i Blace) i dva turistička centra (Brzeće i Mitrovo Polje); aktivnosti u industriji (metaloprerađivačka industrija, tekstilna, prehrambena i gumarska industrija u Brusu i Blacu); deponovanje otpada u zonama I i II akumulacije, smetlišta i opštinske deponije (u Brusu i Blacu) u zoni III akumulacije; nekontrolisano turističko i rekreativno korišćenje jezera; DP IB reda br. 38 (R-102): Kruševac-Ćelije-Razbojna koji mostom prelazi preko akvatorije) i opštinski putevi u zonama I i II akumulacije, kao i državni putevi u zoni III akumulacije (Razbojna-Blace, Razbojna-Brus-Brzeće-TC Kopaonik, Brus-Pleš-Vrnjačka Banja, kao i Aleksandrovac-Stanišinci-Ploče-Jošanička Banja). Ni na jednom državnom i opštinskom putu u zonama I i II akumulacije nije regulisano prikupljanje i prečišćavanje atmosferskih voda, koje dospevaju u akumulaciju.
Navedeni zagađivači direktno utiču na smanjenje kvaliteta vodotoka i vode u akumulaciji, vazduha i zemljišta na celom slivu. Najznačajnija zagađenja manifestuju se kroz upuštanje suspendovanih organskih materija i deterdženata u akumulaciju i vodotoke u slivu, u koncentracijama koje su više od maksimalno dozvoljenih u vodi za piće.
Jezerski ekosistem se sve više eutrofikuje (obogaćuje azotom i fosforom), a dolazi do pojave cvetanja vode uzrokovanog autotrofnim organizmima. Kvalitet voda jezera nalazi se u III klasi. Od opasnih i štetnih materija, povećana je vrednost rastvorenog mangana, nitritnog azota i KMnO4.
Kvalitet zemljišta na području Prostornog plana direktno je ugrožen neprečišćavanjem otpadnih voda opštinskih i turističkih centara i nedostatkom vodonepropusnih septičkih jama na ruralnom području u slivu akumulacije. Pored toga, zemljište se direktno zagađuje hemijskim sredstvima iz poljoprivrede (pesticidima i đubrivom). Naftni derivati sa državnih puteva, naročito sa DP IB reda br. 38 (R-102), predstavljaju direktnu pretnju kroz zagađenje zemljišta. Sva zagađenja zemljišta su pretnja za kvalitet voda u slivu, ako se infiltriraju u tekuće vode i samu akumulaciju. Na području Prostornog plana nije povećan nivo aerozagađenja ni buke, osim u koridorima državnih puteva.
Na području Prostornog plana ne nalaze se postrojenja koja podležu obavezama SEVESO II direktive.
3.1.10. Korišćenje i uređenje prostora od interesa za odbranu zemlje i u vanrednim situacijama
Na području Prostornog plana nema objekata posebne namene od značaja za odbranu zemlje.
Ključni infrastrukturni objekat na području Prostornog plana je akumulaciono jezero „Ćelije” sa branom, čije je ugrožavanje moguće ratnim razaranjima, prirodnim katastrofama i elementarnim nepogodama sa značajnim posledicama po stanovništvo, naselja, infrastrukturu i stanje životne sredine. Plavni talas u slučaju probijanja brane je propisno obeležen na terenu, a potencijalnim plavljenjem ugroženi su: delovi građevinskih područja, poljoprivrednih i šumskih površina naselja Majdevo (sa zeseocima Suvaja i Grabak), Grkljane (sa zaseokom Malo Grkljane); deonica DP IB reda br. 38, Kruševac-Blace-Beloljin (R-102), magistralni vodovod, magistralni optički kabl. Široka dolina Rasine u velikoj meri usporava kretanje i umanjuje štetno dejstvo mogućeg poplavnog talasa.
Najveću opasnost predstavlja potencijalno zagađivanje izvorišta vodosnabdevanja toksičnim i drugim opasnim materijama usled saobraćajnih nezgoda, ratnog dejstva ili terorističkog napada i drugih spoljnih uticaja. Područje je takođe izloženo potencijalnom hazardu od elementarnih nepogoda, u prvom redu, opasnostima od poplava u gornjem delu sliva, atmosferskih nepogoda, odronjavanja i klizanja zemljišta, požara, zemljotresa i dr. Potencijalna ugroženost od seizmičkog hazarda je visoka s obzirom da intenzitet na području Prostornog plana, za povratni period od 100 godina ima vrednost od 7,5°MCS, sa tendencijom smanjenja od jugozapada ka severoistoku područja.
3.2. POTENCIJALI I OGRANIČENJA
3.2.1. Posebna namena područja – Vodoprivreda
Potencijali reke Rasine i akumulacije „Ćelijeˮ moraju se razmatrati i u kontekstu šireg okruženja sliva te reke (u okviru planiranog Rasinsko-moravskog sistema za snabdevanje vodom naselja) koga čine čine i aluvijalna izvorišta u dolini Velike Morave na potezu od Stalaća do Jagodine, karstni izvori na obodu Kučajskih planina, koji se već sada koriste za snabdevanje vodom Paraćina i Ćuprije, kao i izvorište reke Crnice, na kojoj postoje dobre mogućnosti za realizaciju akumulacije „Zabrege”, koja bi bila na drugom kraju Rasinsko-moravskog sistema. U kombinaciji svih pomenutih izvorišta, koja su kompatibilna, ovaj regionalni sistem biće funkcionalno veoma pouzdan. U takvom okruženju, akumulacija „Ćelije” ima još veći značaj, jer je omogućila da vodovod Kruševca preraste u pouzdan supsistem koji je stabilizovao snabdevanje vodom naselja i privrede u Kruševcu, Župi i severno do Varvarina.
Osnovni potencijali za korišćenje i zaštitu voda i razvoj vodne infrastrukture na području Prostornog plana su:
reka Rasina, kao najveća i najočuvanija pritoka nizvodnog toka Zapadne Morave, koja drenira ekološki dobro očuvane padine Jastrepca, Požara, Kopaonika, Željina i Goča i koja predstavlja jedan od najznačajnijih vodnih potencijala Srbije. Reka Rasina i akumulacija „Ćelijeˮ sada su jedno od najvažnijih angažovanih izvorišta Srbije, koje je okosnica za postupnu realizaciju planiranog Rasinsko-moravskog regionalnog sistema za snabdevanje vodom naselja u ovom delu Centralne Srbije;
akumulacija „Ćelije” sa godišnjim regulisanjem (koeficijent regulisanja β≈0,36), predstavlja veliki razvojni potencijal, jer je u dugom periodu sa visokom pouzdanošću obezbedila vodom Kruševac i vodom deficitarni deo Župe, kao i kvalitetnom vodom oskudni deo doline Zapadne Morave, omogućivši joj socijalni i industrijski razvoj;
realizovan vodovodni sistem Kruševca, koji je izgradnjom akumulacije i PPV u Majdevu, i sa magistralnim vezama prema Župi i prema naseljima na severnom pravcu, duž dolina Zapadne i Velike Morave prerastao u kruševački vodovodni supsistem;
i nakon naredne faze realizacije PPV u Majdevu, bruto kapaciteta 1.000 L/s, još uvek postoji potencijal za povećanje kapaciteta izvorišta za potrebe snabdevanja vodom, okvirno do oko 2.500-3.000 L/s, što bi ga činilo jednim od najznačajnijih izvorišta Srbije;
akumulacija „Ćelijeˮ ima posebno rezervisan prostor za prihvatanje i ublažavanje poplavnih talasa. To omogućava, uz izradu odgovarajućih upravljačkih modela za optimizaciju upravljanja u uslovima povodanja, da se dolina Rasine nizvodno od brane brani i aktivnim merama zaštite. Umešnim upravljanjem tom akumulacijom može se ostvariti potpuna transformacija povodnja verovatnoće 2%, a i tzv. stogodišnja velika voda (1%) biće znatno ublažena. Po mogućnosti aktivne zaštite od poplava, „Ćelijeˮ su najefikasnija akumulacija u vodoprivrednom prostoru Srbije;
Rasina nizvodno od brane „Ćelije” postaje vodeni ekosistem na kom se može upravljati protocima u ekološki kriznim periodima u toplom delu godine, kada zbog sinergetskog delovanja malih protoka, visoke temperature i smanjenog sadržaja kiseonika dolazi do velikih ekoloških kriza. Namenskim ispuštanjem čiste vode niže temperature, takve krize se mogu sanirati. Pošto brana raspolaže snažnim i mobilnim temeljnim ispustima, u slučajevima akcidentnih zagađenja, omogućena je vrlo brza intervencija namenskim ispuštanjem vode dobrog kvaliteta iz akumulacije. To omogućava da se u slučaju potrebe interveniše i na čitavom delu toka Zapadne Morave nizvodno od ušća Rasine, ali i na Velikoj Moravi. Ovakve akumulacije se u svetu tretiraju i valorizuju i kao operativna ekološka rezerva velikih rečnih slivova:
pošto postoji već izgrađen odvajak za MHE, brana i akumulacija „Ćelijeˮ su jedan od najpovoljnijih profila za realizaciju vrlo ekonomične MHE;
izradom upravljačkog modela stvorila bi se mogućnost da se poveća zapremina akumulacije za funkcije korišćenja (snabdevanje vodom naselja i industrije, oplemenjavanje malih voda, hidroenergetika, turizam), na račun fleksibilnijeg korišćenja prostora rezervisanog za prijem i ublažavanje poplavnih talasa. Time se ne bi umanjila efektivnost zaštite od poplava, ali bi se poboljšale druge višenamenske funkcije;
postoje povoljne mogućnosti da se na delu toka Rasine nizvodno od brane „Ćelije” primenom racionalnih vrećastih brana visina 2÷3 m, stvore akvatorije stabilizovanih nivoa u osnovnom koritu, što bi omogućilo korišćenje reka za rekreaciju na vodi, ali i navodnjavanje okolnih površina primenom metoda navodnjavanja „kap po kap” ekonomski atraktivnih kultura (povrtarske kulture uz primenu plastenika i staklenika, plantažni voćnjaci i vinogradi).
Razvoj vodne infrastrukture na području Prostornog plana podvrgnut je brojnim ograničenjima, među kojima su najvažnija sledeća:
velika vremenska naravnomernost voda koje se formiraju na slivu Rasine što veoma otežava uslove za uređenje, korišćenje i zaštitu voda, a u nekim okolnostima čak i onemogućava njihovo korišćenje bez akumulacija. Posebno su nepovoljni odnosi između velikih voda verovatnoće 1% (sa kojima se planiraju sistemi zaštite od poplava) i mesečnih malih voda verovatnoće 95% (merodavnih za planiranje mera zaštite kvaliteta voda), koji se penju na preko 1:2.000, kao i vrlo duga trajanja malih voda. Sve to čini složenijim i skupljim vodoprivredne sisteme i mere za korišćenje i zaštitu voda i uređenje vodnih režima:
zbog položaja naselja, saobraćajnica i drugih ograničenja, sužene su mogućnosti za realizaciju drugih čak i manjih akumulacija u slivu, bez kojih se ne mogu koristiti vode i urediti njihovi bujični vodni režimi;
najveće ograničenje je nerealizovan sistem sanitarne zaštite akumulacije. Najveći koncentrisani zagađivači su kanalizacije Brusa, Brzeća i Blaca, kao i brojna sanitarno neuređena seoska naselja, sa delovima koji ulaze u zonu II, kao i pojave neplanske gradnje u zoni I akumulacije;
ne održava se u zakonski propisanim uslovima tzv. vodno zemljište, u kome se, prema Zakonu o vodama, ali i prema svim drugim planskim dokumentima (uključiv i PPRS) ne smeju graditi nikakvi objekti osim onih koji služe za vodoprivredne potrebe. Posebno su ozbiljna ograničenja koja su nastala u zonama I i II akumulacije „Ćelijeˮ, gde su zbog nebrige države sagrađeni veliki objekti (kuće za odmor), čak i u zoni I akumulacije;
zbog neravnomernih vodnih režima, nedostatka vode upravo u vegetacionom delu godine, kao i jako suženih mogućnosti za izgradnju akumulacija sa sezonskim regulisanjem – ne postoje uslovi za realizaciju većih sistema za navodnjavanje na kvalitetnim poljoprivrednim zemljištima u dolini Rasine;
globalne klimatske promene, koje su sve izraženije i na ovim prostorima, posebno će se odraziti na dalje pogoršanje ekstremnih hidroloških fenomena: velike vode postajaće sve veće i naglije, a male sve manje i sa sve dužim trajanjem. Usled nepostojanja uslova za realizaciju akumulacija sa godišnjim regulisanjem protoka, velike su smetnje za korišćenje, uređenje i zaštitu voda;
na razmatranom području sliva, zbog zaštite akumulacije, ne mogu se locirati novi kapaciteti industrija koje su veći potrošači vode i koje imaju otpadne vode. Tu se mogu razvijati samo kapaciteti viših nivoa finalizacije, uz korišćenje recirkulacije vode u tehnološkim procesima;
zbog nesprovedene planirane zaštite akumulacije „Ćelije”, već su se javile indikacije procesa eutrofikacije i pogoršanja kvaliteta vode u njoj, što će povećavati troškove prečišćavanja u PPV;
loša sanitacija naselja, neogranizovano prikupljanje otpada i odsustvo navike žitelja da se okruženje čuva od zagađivanja (pojave divljih deponija na obalama i koritima, i navika ispuštanja otpadnih voda u vodotoke) predstavljaju ozbiljne smetnje za poželjno hidrotehničko uređenje teritorije i zaštitu voda.
3.2.2. Zaštita prirode, prirodnih vrednosti i predela
Potencijali zaštite i održivog korišćenja prirodnih dobara su: izuzetna ekosistemska i specijska raznovrsnost, veliki broj biljnih zajednica, novonastale zajednice priobalne i vodene vegetacije akumulacije „Ćelijeˮ, znatan broj vrsta u glavnim taksonomskim kategorijama životinjskog sveta, sa veoma izraženom pojavom endemizma vaskularnih biljaka, respektivan fond gljiva, očuvani kompleksi šumskih sastojina četinarskog i bukovog pojasa, geomorfološki, geološki i hidrološki fenomeni geonasleđa, živopisni i privlačni predeli izvanredne raznolikosti njihovih prirodnih i antropogenih sadržaja, ustanovljen NP „Kopaonik”, opredeljenje iskazano u PPRS-u da se planinski kompleks Goč – Željin – Stolovi i planina Jastrebac, čiji se delovi nalaze na području Prostornog plana, ustanove za zaštićena područja, kao i započet postupak zaštite akumulacije „Ćelije” kao predela izuzetnih odlika, uspešne lokalne inicijative, na nivou vlasti i udruženja građana, višegodišnje stručno i poslovno iskustvo JP „Nacionalni park Kopaonik” u upravljanju tim područjem, turistička valorizacija objekata geonasleđa i dr.
Ograničenja zaštite i održivog korišćenja prirodnih dobara su: nedovoljna opremljenost područja putevima, uređenim stazama, vidikovcima, centrima za posetioce i dr; prekomerni pritisak turizma, pre svega smeštajnih objekata, turističke infrastrukture i posetilaca na prirodne vrednosti i akumulaciju na pojedinim delovima zaštićenih i područja predviđenih za zaštitu ili u njihovom kontaktnom pojasu (na području NP i u kontaktnom pojasu); nedostatak kapaciteta i materijalno-finansijskih resursa organa lokalne samouprave za učešće u uspostavljanju i sprovođenju zaštite prirodnih dobara; skroman obim budžetskih sredstava za finansiranje zaštićenih područja i teškoće u naplati naknada za korišćenje tih područja.
3.2.3. Prirodni resursi
Poljoprivredno zemljište
Osnovni potencijali za zaštitu i održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta su: značajan poljoprivredni potencijal u vidu oranica, uz učešće plodnog zemljišta povoljne bonitetne klase; relativno povoljna klima; orografija terena; prostranstvo pašnjaka i livada od značaja za razvoj stočarstva i proizvodnju zdrave hrane; i predispozicije za proizvodnju lekovitog i šumskog bilja, kako u šumskim tako i u ravničarskim područjima.
Osnovna ograničenja vezana za očuvanje, zaštitu i adekvatno korišćenje poljoprivrednog zemljišta proističu iz: usitnjenosti poseda; prekomerne primene veštačkog đubriva; nepostojanja monitoringa zagađujućih materija u zemljištu; nedovoljne iskorišćenosti plodnog zemljišta; neplanske gradnje; odsustva kategorizacije boniteta zemljišta za proizvodnju ekološki bezbedne hrane; zastarele mehanizacije i načina obrade zemlje; relativno niskog prinosa proizvoda; pojave neuređenih rečnih tokova gde su najkvalitetnije oranice; kao i nedovoljne zaštite od erozije koja utiče na smanjenje prinosa poljoprivrednih kultura.
Šume i šumsko zemljište, lovna i ribolovna područja
Osnovni potencijal za zaštitu i uređenje šuma, šumskog zemljišta, lovnih i ribolovnih područja jesu povoljni uslovi za razvoj autohtonih vrsta šuma sa prioritetno zaštitnom funkcijom i zadovoljavajuće zdravstveno stanje sastojina na većem delu šumskog područja, kao i prisustvo različitih vrsta faune. Posebno je važno očuvanje i aktiviranje potencijala kroz: održivu eksploataciju šumskih proizvoda; korišćenje šuma za naučno-istraživačke i obrazovno-vaspitne svrhe; organizovano korišćenje ostalih šumskih proizvoda (jestivih gljiva, lekovitog bilja, sakupljanje i otkup šumskih plodova, puževa i dr); povoljne uslove za razvoj gajenih divljači; zadovoljavajuće uslove prehrane u toku vegetacionog perioda uz neophodnu dopunsku prehranu zimi; uslove povoljne za obuku pasa ptičara i goniča, kao i za obuku i lov sokolovima; postojanje tradicionalne manifestacije i mogućnosti za razvoj lovnog turizma; bogatstvo ribljeg fonda i atraktivnost lokaliteta za sportski ribolov koji može biti deo turističke ponude i dr.
Ograničenja koja se nameću razvoju šumarstva odnose se na: nedovoljno regulisan pravni status površina pod šumom; nepoznavanje potpunog stanja šuma sopstvenika; neravnomeran raspored šume različitog kvaliteta na teritoriji; slabo obnavljanje i veštačko pošumljavanje; nedovoljna institucionalna i kadrovska pokrivenost; nedovoljna aktivnost u pristupu odgovarajućim fondovima razvoja šumarstva na međunarodnom nivou; ugrožen mir u lovištu postojanjem infrastrukture; nedovoljan prehrambeni potencijal van perioda vegetacije i dr.
Mineralne sirovine
Osnovni potencijali zaštite i eksploatacije geoloških resursa su evidentirana ležišta i rudne pojave metaličnih i nemetaličnih sirovina, lokalnog građevinskog kamena i mineralnih voda; tradicija potkopaoničkog kraja u rudarstvu, turistička valorizacija ostataka srednjevekovnog rudarenja i dr.
Ograničenje eksploatacije mineralnih sirovina neophodno je usled poštovanja režima sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja i poštovanja postojećih režima zaštite prirode na području NP „Kopaonikˮ, odnosno na području planiranom za zaštitu: Jastrebac, Goč, Željin i akumulacija „Ćelije”.
3.2.4. Privredni razvoj
Osnovni potencijali za razvoj privrede su: poljoprivredno i šumsko zemljište; vodni resursi; mineralne sirovine; međunarodni sertifikat ekološki zdrave sredine za razvoj organske poljoprivrede (11 potkopaoničkih sela u opštini Blace); atraktivna prirodna i kulturna dobra za razvoj turizma; relativno kvalitetan stručni kadar i ostali ljudski resursi; izgrađeni privredni, a naročito prerađivački kapaciteti za dalji plasman poljoprivrednih proizvoda, uslužni kapaciteti, krupna regionalna infrastruktura (saobraćajnice i informaciono komunikacione-tehnologije – IKT), urbana i komunalna infrastruktura, javne službe, itd.; započeta regionalna i susedska saradnja i inicirane institucionalne promene u upravljanju lokalnim razvojem.
U najvažnija ograničenja za privredni razvoj mogu se svrstati: depresirana privredna situacija sa visokom stopom nezaposlenosti, malom konkurentnošću, niskim nivoom investiranja i opremljenosti; nedostupnost finansijskih sredstava i nepovoljni uslovi finansiranja, slaba preduzetnička kultura; starenje stanovništva i relativno nepovoljna demografska i obrazovna struktura, nedovoljna znanja koje je neophodno primeniti u savremenoj poljoprivrednoj praksi, odliv kadra; nedovoljno izgrađena i razvijena infrastruktura, brojna preduzeća u stečaju ili likvidaciji. Među ograničenjima su i slaba ponuda komunalno opremljenih i uređenih privrednih lokacija; restriktivnost mera zaštite životne sredine, kao i sanacija i prevencija ekoloških uticaja na području zona zaštite akumulacije „Ćelije”.
3.2.5. Turizam
Potencijali za razvoj turizma su: postojeća i planirana celogodišnja turistička ponuda Kopaonika u okviru NP i zaštitne zone NP; jezero Ćelije kao motiv tražnje i potencijal ponude posebno dragocen za turizam u letnjem periodu, uz mogućnost letnjeg izletničkog korišćenja; organizovanje letnjih sportova i rekreacije na vodi i na obalama akumulacije, a u podbranskom prostoru – sadržaji akva-sitija; potencijal je i bogatstvo ribljeg fonda koji omogućava kvalitetan sportski ribolov i ribolovna takmičenja, uz uređenje ribolovnih revira i staza; poseban značaj ima opštinski centar Brus sa sadržajima javnih službi i servisa, na pristupnom pravcu sportsko-rekreativnim objektima, sa termalnom vodom, kapacitetima privatnog smeštaja i dr, što je od značaja za stacionarni, izletnički i tranzitni turizam. Pored toga, potencijal predstavlja i mogućnost povezivanja ponude Kopaonika sa ponudom Vrnjačke Banje što će aktivirati i turističke pogodnosti Goča, Ravne planine, Željina i naselja gornje Rasine, Krive Reke i dr. u funkciji planinskog turizma, seoskog turizma, turing/tranzitnog turizma, lova i drugih specijalnih interesa. Za razvoj ruralnog turizma postoje pogodnosti posebno u zaštitnoj zoni NP „Kopaonik” i u selima na navedenim postojećim i potencijalnim glavnim turističkim pravcima područja – jezero Ćelije – Kopaonik (Paljevštica, Livađe, Radmanovo, Gočmanci i Brzeće u zaštitnoj zoni NP; Graševci i Vlajkovci u Graševačkoj reci, sve u opštini Brus) i Vrnjačka Banja – Kopaonik (Goč i Stanišinci u opštini Vrnjačka Banja; Rogavčina, Bzenice/Mitrovo Polje i Grčak u opštini Aleksandrovac; Kriva Reka u zaštitnoj zoni NP, Budilovina, Milentija i Osredci, sve u opštini Brus). Na motivima jezera, za ruralni turizam su pogodna sela u njegovoj blizini koja ga ne ugrožavaju – Majdevo i Suvaja u gradu Kruševac; Ravni i Razbojna u opštini Brus. Potencijal za razvoj turizma predstavljaju zaštićena prirodna dobra, kao i nepokretna kulturna dobra (srednjovekovni grad Koznik i crkve u opštini Brus) i druga kulturna dobra.
Ograničenje za razvoj turizma predstavlja činjenica da osim Kopaonika koji ima nacionalni i nadnacionalni rang, ostali turistički potencijali na području su regionalnog i lokalnog ranga. Pored toga, ograničenja su i: nepovoljnost saobraćajnog položaja destinacija koje su udaljene od glavnih emitivnih centara, međunarodnih drumskih i železničkih saobraćajnica, sa nedovoljno razvijenom regionalnom i lokalnom putnom mrežom; odsustvo značajnijih gradskih centara koji bi bili nosioci razvoja turizma i njegovi korisnici; nedovoljna opremljenost tehničkom infrastrukturom; neizgrađenost značajnijih sadržaja ponude u prostoru (izuzev zimske turističke infrastrukture na Kopaoniku i same akumulacije „Ćelijeˮ); nedovoljna opremljenost sadržajima javnih službi i servisa u svim naseljima, posebno u seoskim, uz nedostatak sportsko-rekreativnih sadržaja (izuzev donekle na Kopaoniku i opštinskom centru Brus); pražnjenje, starenje i osiromašenje sela, nesposobnih za učešće u turističkom razvoju i nepostojanje svesti vitalnijeg lokalnog stanovništva o značaju i razvojnim mogućnostima turizma u sklopu integralne ruralne ekonomije.
3.2.6. Stanovništvo, naselja i socijalni razvoj
Stanovništvo
Osnovni demografski potencijali su: mogućnost povećanja iskorišćenosti kontingenta aktivnog stanovništva; relativno povoljna obrazovna struktura stanovništva i mogućnost dodatne obuke za rad u poljoprivredi, turizmu i ugostiteljstvu; realizacija inicijativa za dokvalifikaciju postojećih i zapošljavanje novih kadrova.
Osnovno ograničenje je intenziviranje i proširenje depopulacije na gotovo sva naselja planskog područja uključujući i jedina dva gradska naselja; nepovoljna starosna struktura; negativan prirodni priraštaj na celom području i jačanje mehaničkog odliva stanovništva sa obuhvaćenih delova teritorija opština Brus i Blace.
Mreža naselja
Potencijali prostorno-funkcionalnog razvoja planskog područja su: regionalne funkcije značajnijih urbanih centara u okruženju (Kruševac, Niš i Kraljevo) i u tom smislu korišćenje specifičnih funkcija u ovim centrima (obrazovanje, zdravstvo, kultura i dr); funkcionalna transformacija naselja, posebno duž državnih puteva, na tzv. „razvojnim pravcimaˮ i mogućnost da se deo ovih naselja postepeno razvija u lokalne centre, pored već formiranih opštinskih centara u Brusu u Blacu; i naselja sa određenim centralitetom na ruralnom području, u prvom redu subopštinski centar Brzeće.
Ograničenja razvoja mreže naselja na području Prostornog plana vezana su za: širenje i intenziviranje nove bespravne izgradnje stambenih i drugih objekata u zonama I i II akumulacije „Ćelije” čime se ugrožava zdravstvena ispravnost vode na izvorištu; otežano rešavanje komunalne infrastrukture; i visoko učešće demografski malih naselja.
Socijalni razvoj
Potencijali za socijalni razvoj, odnosno za razvoj mreže javnih službi i socijalnu koheziju su: relativna ravnomernost razvoja i dostupnost mreže objekata osnovnog obrazovanja; prilagođenost školovanja obrazovnih profila u srednjim školama u skladu sa realnim potrebama lokalne privrede; relativna usklađenost mreže objekata primarne zdravstvene zaštite sa razmeštajem stanovništva; mogućnost organizovanja mobilnih zdravstvenih ekipa i zajedničkih mobilnih timova zdravstvene i socijalne zaštite; uključivanje privatnog i nevladinog sektora u aktivnosti socijalnog razvoja.
Ograničenja u funkcionisanju i pružanju usluga mreže objekata javnih službi su: slaba opremljenost većine objekata javnih službi na ruralnom području; neadekvatna pokrivenost ruralnog područja pripremnim predškolskim odeljenjima; nezadovoljavajući uslovi, kvalitet, dostupnost i efikasnost pružanja usluga korisnicima socijalne zaštite, posebno kad je reč o vulnerabilnim grupama korisnika; visok stepen nezaposlenosti i povećanje udela starih lica; centralizovanost objekata namenjenih kulturi u opštinskim centrima/gradskim naseljima.
3.2.7. Infrastrukturni sistemi
Saobraćaj
Osnovni potencijali saobraćajnog razvoja područja Prostornog plana su: relativno dobro razvijena mreža državnih puteva; blizina autoputa E-75 Beograd – Niš, te planiranog autoputaE-761 Pojate – Preljina; blizina aerodroma Niš, civilno-vojnog u Kraljevu, sportskih aerodroma Kruševac i Trstenik; turistički potencijali područja (pre svega NP i TC „Kopaonik”) koji mogu afirmisati razvoj drumskog i drugih vidova saobraćaja; mogućnost razvoja alternativnih grebenskih pravaca preko Kopaonika, Željina, Goča i Jastrepca, zatim po obodu sliva akumulacije „Ćelije” u cilju boljeg saobraćajnog povezivanja, turističke prezentacije i reagovanja u vanrednim situacijama; razvoj biciklističkih, pešačkih i ribolovačkih staza.
Osnovna ograničenja su: relativno nepovoljan saobraćajni položaj u odnosu na glavne razvojne pravce Republike i veće republičke centre; nedovoljna razvijenost mreže opštinskih kategorisanih puteva; neophodnost promene režima saobraćaja na DP IB reda br. 38 (R-102) i ograničenje zbog konfiguracije terena za izmeštanje trase ovog puta van zona I i II akumulacije; na delu mreže opštinskih puteva ograničenja koja se javljaju usled poštovanja propisa o sanitarnoj zaštiti izvorišta vodosnabdevanja; prolazak državnih puteva kroz naselja, čime se smanjuje bezbednost saobraćaja i povećava ekološko opterećenje u naseljima; nedovoljan kvalitet mreže državnih puteva, a posebno kvaliteta mreže opštinskih puteva; veliki broj izgrađenih objekata duž saobraćajnica državnih puteva; nedovoljna razvijenost javnog i biciklističkog saobraćaja; nedovoljna razvijenost turističke infrastrukture i dr.
Energetika i energetska infrastruktura
Potencijal za razvoj elektroenergetske infrastrukture predstavljaju mogućnosti za racionalizaciju potrošnje, povećanje energetske efikasnosti i smanjenje gubitaka u prenosu i distribuciji elektroenergije, kao i za korišćenje obnovljivih izvora energije (u daljem tekstu: OIE), naročito hidroenergije, vetroenergije, geotermalne, solarne i energije biomase.
Osnovni problemi i ograničenja energetske infrastrukture se ogledaju u: starosti energetskih objekata, opreme i mreže; tehničkim gubicima u transportu i distribuciji električne energije; veoma niskom stepenu korišćenja OIE, nepotpunim finansijskim instrumentima za korišćenje OIE; neizgrađenoj gasovodnoj mreži i dr.
Elektronske komunikacije i poštanski saobraćaj
Osnovni potencijal za razvoj elektronske komunikacione mreže na području Prostornog plana predstavlja: postojeća mreža optičkih kablova, intenzivan razvoj mobilne telefonije i izgradnja prvih ruralnih radiotelefonskih sistema. Planiranim razvojem mobilne telefonije obezbediće se kvalitetno pokrivanje područja osnovnim telefonskim signalom i obezbediti mogućnost korišćenja svih savremenih usluga preko mobilne mreže. Postojeća mreža emisionih stanica obezbeđuje dobro pokrivanje radiodifuznim signalom svih delova područja. Ono što predstoji u ovoj oblasti je digitalizacija postojeće mreže, što će da omogući znatno kvalitetniji prijem svih vrsta radiodifuzije.
Osnovno ograničenje za razvoj elektronske komunikacione mreže predstavlja tehničko-tehnološko stanje mreže: prisustvo znatnog broja starijih digitalnih komutacionih sistema koji još imaju dvojnike i ne podržavaju usluge interneta i prenosa podataka. Ograničenje za razvoj predstavlja zastarelost i slaba izgrađenost pristupne mreže, naročito u brdsko-planinskim i perifernim delovima područja, relativno nizak nivo ekonomske razvijenosti lokalnih zajednica i sl. Ograničenje za razvoj poštanskog saobraćaja predstavlja neadekvatan prostorni razmeštaj poštanskih jedinica, odnosno njihova udaljenost od ruralnih naselja.
Komunalna infrastruktura
Potencijali za razvoj objekata zajedničke komunalne potrošnje i komunalne infrastrukture su povremeno organizovano čišćenje privremenih deponijskih prostora u zonama I i II akumulacije „Ćelijeˮ (posebno u području neposredno uz branu i na improvizovanim plažama koje se koriste za sport i rekreaciju građana) i mogućnost za evakuaciju otpada iz seoskih domaćinstava u slivu akumulacije putem mobilnih transfer stanica.
Ograničenja za razvoj objekata zajedničke komunalne potrošnje su: odlaganje otpada u akumulaciju i spiranje divljih deponija sa padina u zonama I i II akumulacije; deponovanje komunalnog otpada iz stambene i vikend gradnje u zonama I i II akumulacije kao i na neuređenim i nesanitarnim deponijama u slivu akumulacije; neregulisano pitanje prikupljanja i deponovanja otpada sa jednog dela ruralnog područja; lokacija groblja u zoni II akumulacije, nezadovoljavajući način održavanja grobalja, neregulisane nadležnosti javnog sektora za upravljanje seoskim grobljima, mali i nezadovoljavajući kapacitet groblja; neadekvatno odlaganje životinjskih leševa i dr.
3.2.8. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara
Potencijal nepokretnih kulturnih dobara, posebno za razvoj turističke ponude u području sliva akumulacije „Ćelije” predstavljaju: tri spomenika kulture od velikog značaja; postojeća registrovana i evidentirana kulturna dobra; a naročito objekti narodnog graditeljstva.
Ograničenja zaštite nepokretnih kulturnih dobara su: permanentna promena izgleda i funkcije objekata narodnog graditeljstva; usporeno utvrđivanje statusa i kategorizacije nepokretnih kulturnih dobara i zastoj u stručnom rekognosciranju nedovoljno istraženih delova područja Prostornog plana; nedovoljna zaštita, neadekvatna prezentacija i interpretacija nepokretnih kulturnih dobara; nepokretna kulturna dobra još uvek nemaju tretman razvojnog resursa i ekonomskog dobra; nerazvijenost stimulacija za privatne vlasnike kulturnih dobara kao jedna od glavnih prepreka za njihovo adekvatno održavanje i prezentaciju; identifikacija i vrednovanje etnološkog nasleđa je u početnoj fazi (izrada Atlasa narodnog graditeljstva); nepostojanje planova upravljanja nepokretnim kulturnim dobrima kojima bi se precizirali uslovi i podrške za njihovo korišćenje i prezentaciju.
3.2.9. Zaštita životne sredine
Potencijali zaštite i očuvanja kvaliteta životne sredine i održivog razvoja na području sliva akumulacije „Ćelijeˮ, ogledaju se u sledećem: kvalitet životne sredine može se smatrati relativno povoljnim (kategorija manje zagađene životne sredine) na većem delu područja; očuvan kvalitet vazduha na području Prostornog plana; nizak nivo komunalne buke; velike površine pod šumama, kao potencijal za razvoj zdrave životne sredine i očuvanje biodiverziteta; predeli i ekosistemi koje je neophodno valorizovati kako bi se procenio njihov ekološki potencijal; delimična spremnost opštinskih struktura za rešavanje osnovnih ekoloških problema.
Osnovna ograničenja u pogledu kvaliteta životne sredine su: neplanska izgradnja u zoni I i II sanitarne zaštite akumulacije; nepostojanje sistema za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda u slivu; nedozvoljeno deponovanje komunalnog, kabastog i opasnog otpada u akumulaciju i u zonama njene zaštite; nekontrolisano korišćenje vode akumulacije u sportsko rekreativne svrhe; korišćenje motornih čamaca za prevoz preko akvatorije jezera; prelazak postojećeg DP IB reda br. 38 (R-102) (mostom) preko akvatorije jezera i neregulisano prikupljanje i prečišćavanje atmosferskih voda sa ovog i drugih puteva u slivu; izražena erozija zemljišta na oko 70% sliva akumulacije (Gornji i Donji Lipovac, Batote, Brđani, Igroš, Strojinci, Žilnici, Kobilje, Ravni, Bogiše, Grad i dr).
3.3. SWOT ANALIZA
Na osnovu analize potencijala i ograničenja područja Prostornog plana i planiranog razvoja posebne namene, izdvojene su osnovne snage, slabosti, mogućnosti i pretnje razvoju akumulacije „Ćelije” (Tabela I-11).
Tabela I-11: SWOT analiza
SNAGE (postojeće) SLABOSTI (unutrašnje) – izvorište regionalnog sistema vodosnabdevanja u okviru Rasinsko-Moravskog regionalnog sistema koji snabdeva Kruševac, Aleksandrovac, Stalać, Ćićevac, Varvarin, Paraćin, Ćupriju i Jagodinu;- realizovani vodovodni sistem Kruševca sa magistralnim vezama prema Župi i ka severu, duž dolina Zapadne i Velike Morave koji je prerastao u kruševački vodovodni supsistem; – uticaj akumulacije „Ćelije” na prihvatanje i ublažavanje poplavnih talasa;- relativno povoljan geostrateški položaj koji obuhvata brdsko-planinsko područje Kopaonika i Goča na zapadu i severozapadu, dolinu Rasine koja čini centralni deo sa akumulacijom „Ćelije” na severoistoku i naseljem Blace na jugoistoku;- raspoloživi prirodni resursi sa šumama na 71% površine obuhvaćenog područja, pašnjacima i livadama koje predstavljaju veoma značajan potencijal za razvoj stočarstva i proizvodnju zdrave hrane; mineralnim izvorima (zeolit, antimon, olovo i cink, bazalt, volastonit), obnovljivim energetskim izvorima, biodiverzitetom, lovištima; – industrijska tradicija i izgrađeni privredni kapaciteti (metalski, za preradu mleka, voća, žita, i dr) u Brusu, Blacu i u nekoliko sela;- pogodnosti za poljoprivrednu proizvodnju – mogućnosti proizvodnje hrane, tradicija u proizvodnji stočarskih proizvoda, vina, voća i uslovi za razvoj organske proizvodnje;- inicijative saradnje preduzetničkog sektora i lokalne samouprave – ljudski resursi i obučena radna snaga, razvijena udruženja stočara, voćara i pčelara;- značajan turistički potencijal – veliko bogatstvo turističkih resursa, ekološki očuvano područje, atraktivnosti kulturnih i prirodnih vrednosti;- relativno dobra saobraćajna povezanost područja sliva akumulacije „Ćelijeˮ;- izgrađene regionalne i lokalne institucije za podršku razvoju i strategije lokalnog razvoja u Brusu, Blacu, Aleksandrovcu, Kruševcu, V.Banji – otvorene Kancelarije za ruralni razvoj u Brusu i Savet i Kancelarije za lokalni ekonomski razvoj;- preovlađujuće kvalitetna životna sredina. – nerealizovan sistem sanitarne zaštite akumulacije, koncentrisani zagađivači su kanalizacije Brusa i Blaca i sanitarno neuređena seoska naselja;- velika vremenska neravnomernost voda koje se formiraju na slivu Rasine; nepovoljni odnosi između mesečnih velikih i malih voda; – neodržavanje vodnog zemljišta u zakonski propisanim uslovima; nelegalna gradnja u zonama I i II akumulacije „Ćelijeˮ;- smanjene mogućnosti za realizaciju manjih akumulacija u slivu, zbog položaja naselja, saobraćajnica i drugih ograničenja;- nepostojanje uslova za realizaciju većih sistema za navodnjavanje na poljoprivrednim zemljištima;- izraženi procesi eutrofikacije i pogoršanje kvaliteta vode u akumulaciji;- slaba konkurentnost privrede, nizak standard stanovništva i relativno visoka nezaposlenost;- neplanski razvoj turističko-rekreativnih aktivnosti (kupališnog turizma i sportskog ribolova);- zaostajanje razvoja u ruralnom području, usitnjenost poseda, zastarelost mehanizacije, slaba organizovanost plasmana poljoprivrednih proizvoda;- starenje stanovništva i loša starosna struktura poljoprivrednog stanovništva, loša edukacija meštana;- nedovoljna infrastrukturna opremljenost naselja i slabo održavanje infrastrukture;- nedovoljno razvijeni kapaciteti lokalne samouprave za podršku preduzetništvu;- problemi životne sredine zbog zagađivanja voda akumulacije „Ćelijeˮ otpadnim vodama iz industrije i stambenih objekata;- nerešen problem komunalnih deponija i upravljanja otpadom (u zonama I i II akumulacije). MOGUĆNOSTI (razvojni potencijali) PRETNJE (razvoju) – mogućnosti očuvanja poljoprivrednog i šumskog zemljišta restriktivnim korišćenjem agrohemijskih sredstava i realizacijom antierozionih radova na celom području sliva;- sprečavanje zasipanja akumulacije putem protiverozionih radova na slivnom području;- mogućnost da se na delu toka Rasine nizvodno od brane „Ćelijeˮ stvore akvatorije za korišćenje reke za rekreaciju na vodi i navodnjavanje;- razvoj turističkih aktivnosti baziranih na zaštićenim područjima prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, bez ugrožavanja režima zona sanitarne zaštite akumulacije;- mogućnosti za unapređenje infrastrukturne i komunalne opremljenosti (posebno sanitacija naselja i realizacija PPOV), uređenje građevinskog zemljišta u naseljima i zonama planiranim za razvoj;- adaptacija upravljačkog mehanizma akumulacijom kao instrumenta za prevazilaženje suprotnosti između upravljača izvorišta i interesa lokalne zajednice; – mogućnost razvoja malih i srednjih preduzeća – proizvodnih i pratećih uslužnih delatnosti u skladu sa režimima sanitarne zaštite akumulacije i zaštićenih područja, uz ispunjavanje propisanih ekoloških kriterijuma;- razvoj ekološki prikladne multifunkcionalne poljoprivrede, u skladu sa režimima sanitarne zaštite akumulacije koja doprinosi očuvanju prirodne sredine, ruralnog nasleđa, pejzažnih vrednosti i drugih lokalno specifičnih agroekoloških dobara, mogućnost razvoja ratarstva, vinogradarstva i voćarstva;- potencijali za regionalno povezivanje i saradnju, privlačenje SDI i regionalne i susedske saradnje;- mogućnost poboljšanja kvaliteta životne sredine uspostavljanjem režima sanitarne zaštite akumulacije na području sliva i definisanjem sistema monitoringa vode, vazduha i zemljišta na celom području sliva. – dalja nekontrolisana izgradnja novih objekata i legalizacija bespravno podignutih objekata u zonama sanitarne zaštite akumulacije;- dalje nesanitarno deponovanje otpada i neadekvatna evakuacija otpadnih voda iz postojećih objekata u akumulaciju ili u zone I i II akumulacije;- stihijsko korišćenje akumulacije za sportsko-rekreativne aktivnosti i nekontrolisano izlovljavanje ribe;- dalja eutrofikacija jezera koja nastaje kao rezultat erozionih procesa i nasipanja, kao i odlaganja organskih materija u jezero;- alternative privrednog razvoja koje nisu zasnovane na principima održivog razvoja i stroge zaštite akumulacije „Ćelijeˮ;- dalje ugrožavanje životne sredine u slivu Rasine;- nepovoljni demografski procesi u ruralnim sredinama i porast siromaštva;- nerazvijena preduzetnička kultura i slab nivo razvijenosti implementacijskih, upravljačkih i kontrolnih instrumenata u realizaciji regionalne i lokalnih strategija.
II. PRINCIPI, CILJEVI I OPŠTA KONCEPCIJA PROSTORNOG RAZVOJA PODRUČJA SLIVA AKUMULACIJE „ĆELIJEˮ
1. PRINCIPI PROSTORNOG RAZVOJA
Osnovni principi zaštite, uređenja i održivog razvoja područja Prostornog plana koje raspolaže značajnim, ali nedovoljno zaštićenim i aktiviranim prirodnim potencijalima i teritorijalnim kapitalom su:
– zaštita i unapređenje životne sredine posebno kvaliteta izvorišta voda akumulacije „Ćelijeˮ;
– zaštita i održivo korišćenje vodnog, poljoprivrednog i šumskog zemljišta, posebno od neplanske izgradnje u zonama I i II akumulacije i infrastrukturnom koridoru;
– povećanje uređenosti, konkurentnosti i efikasnosti teritorijalnog razvoja; prostorno-funkcionalna integrisanost i usklađen integrisan razvoj i zaštita izvorišta sa pripadajućim, susednim i ostalim jedinicama lokalne samouprave u okruženju;
– unapređenje teritorijalne kohezije, kapaciteta područja i policentričan teritorijalni razvoj (posebno jačanje veze urbanih i seoskih naselja), unapređenje saobraćajne pristupačnosti i uređenje površina za potrebe razvoja stimulativnog poslovnog okruženja;
– razvoj kulturnog i regionalnog identiteta; permanentna edukacija građana i administracije i učešće javnosti u odlučivanju;
– princip supsidijarnosti i javno-privatnog partnerstva; princip veće transparentnosti u donošenju odluka;
– zaštita javnog interesa, javnih dobara i dobara u opštoj upotrebi (prioritetno izvorišta akumulacije „Ćelijeˮ); relativizacija konflikata u korišćenju izvorišta i održivom razvoju lokalnih zajednica;
– ublažavanje i sprečavanje depopulacije i poboljšanje starosne strukture stanovništva merama ekonomske, socijalne i drugih politika kojima se utiče na brži ekonomski prosperitet i razvoj sela, jačanje ekonomske pozicije poljoprivrede i poljoprivrednih proizvođača, razvoj infrastrukturnog i podizanje komunalnog i javnog standarda u malim naseljima.
2. OPŠTI I OPERATIVNI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA
2.1. OPŠTI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA
Polazeći od odredbi PPRS, VOS i posebnih namena područja Prostornog plana (izvorište voda, deo NP i primarne turističke destinacije Kopaonik, poljoprivredno – stočarsko i šumsko područje i dr), a imajući u vidu preporuke i standarde Evropske unije o održivom razvoju u oblasti politike voda i zaštićenim područjima utvrđuju se sledeći opšti ciljevi zaštite, uređenja i održivog razvoja područja:
održivo korišćenje vodnih resursa, obezbeđenje trajne i integrisane zaštite i unapređenja kvaliteta vode regionalnog izvorišta akumulacije „Ćelije”- kao važnog objekta u sastavu dva vodoprivredna sistema na slivu Zapadne Morave, i to: Rasinsko-moravskog regionalnog sistema za snabdevanje naselja vodom (u okviru kog se već formirao Kruševački vodovodni supsistem, koji postepeno, sa širenjem magistralnih dovoda duž toka Zapadne, a delom i Velike Morave prerasta u Rasinski podsistem navedenog regionalnog sistema); i Zapadnomoravskog rečnog sistema za integralno korišćenje, uređenje i zaštitu voda (zaštita od poplava, zaštita kvaliteta voda, višenamensko korišćenje voda), u kome akumulacija „Ćelijeˮ ima najvažniju ulogu za aktivnu zaštitu od poplava i zaštitu kvaliteta voda u donjim tokovima Rasine i Zapadne Morave);
očuvanje i obezbeđenje prostora za funkcionisanje i izgradnju vodoprivredne infrastrukture i objekata; uspostavljanje zona sanitarne zaštite akumulacije i utvrđivanje režima zaštite, korišćenja i uređenja tih prostora; uspostavljanje efikasnije kontrole zaštite, korišćenja i izgradnje prostora u zonama zaštite izvorišta akumulacije;
zaštita, očuvanje, unapređenje i održivo korišćenje prirodnih i kulturnih dobara, odnosno integriteta, lepote i raznolikosti predela;
usklađivanje razmeštaja aktivnosti i fizičkih struktura sa režimima zaštite akumulacije, prirodnih i kulturnih dobara, odnosno obezbeđivanje uslova za dalje funkcionisanje postojećih i planiranih privrednih aktivnosti, naselja i infrastrukturnih sistema, kao i obezbeđenje uslova za njihovo izmeštanje ukoliko se njihova funkcija ne može uskladiti sa funkcijom akumulacije i režimima zaštite voda, prirodnih i kulturnih dobara;
usmeravanje demografskih procesa u pravcu ublažavanja depopulacionih trendova i povećanja udela mlađih kontingenata stanovništva diverzifikacijom ekonomskih aktivnosti, stvaranjem uslova za zapošljavanje i radno angažovanje, revitalizacijom seoskih naselja, povećanjem saobraćajne dostupnosti i kvaliteta življenja;
stvaranje uslova za realizaciju kompenzacija lokalnom stanovništvu, u skladu sa ograničenjima režima zaštite voda, kroz razvoj infrastrukture i objekata, aktivnosti i funkcija javnog značaja i razvoj lokalne ekonomije i zaposlenosti; ostvarivanje održivog privrednog razvoja kroz stimulaciju postojećih i novih privrednih delatnosti kompatibilnih sa funkcijama izvorišta i prostorno distribuiranih u skladu sa režimima zona sanitarne zaštite akumulacije „Ćelijeˮ (alternativna seoska ekonomija, razvoj turizma, malih i srednjih preduzeća i dr);
stvaranje uslova za odmor, rekreaciju i edukaciju posetilaca o prirodnim i kulturnim vrednostima područja, organizovanjem sadržajno zaokružene turističko-rekreativne ponude usklađene sa režimima zaštite akumulacije, prirodnih i kulturnih dobara i integrisane u turističku ponudu okruženja turističke destinacije Kopaonik;
odgovorno upravljanje prostornim razvojem, uređenjem i zaštitom izvorišta akumulacije „Ćelije” u skladu sa realnim potencijalima i ograničenjima prirodnih i stvorenih vrednosti; i utvrđivanje elemenata za integralno (višenamensko) korišćenje i zaštitu vodnih resursa na osnovu pravedne i izbalansirane politike usklađivanja nacionalnih/regionalnih interesa za korišćenje voda s dugoročnim interesima i potrebama ekonomskog i socijalnog razvoja lokalnih zajednica, posebno opštine Brus i grada Kruševac.
2.2. OPERATIVNI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA
Operativni ciljevi zaštite i korišćenja voda i razvoja vodoprivredne infrastrukture su:
– zaštita sliva izvorišta vode regionalnog značaja akumulacije „Ćelije” poštovanjem režima zaštite i primenom mera uređenja prostora; poboljšanje parametara kvaliteta vode u akumulaciji trajnim obezbeđenjem I i I/II klase kvaliteta svih vodotoka u slivu (prema VOS);
– snabdevanje vodom Kruševca i ostalih naselja u obuhvatu kruševačkog supsistema sa obezbeđenošću većom od 97% (do 99%), uz obaveznost isporuke vode od bar 70% u odnosu na tražene količine i u periodima neophodnih redukcija; planirane bruto norme potrošnje su 300 L/korisnik na dan, koliko se sada planira i u najrazvijenijim vodovodima (što podrazumeva obavezu da gubici u mreži ne prelaze 15÷18%);
– povećanje pouzdanosti lokalnih vodovoda za snabdevanje sela van domašaja regionalnog sistema i zaštita lokalnih izvorišta;
– uređenje vodnih režima i zaštita od poplava naselja u dolini Rasine sa stepenom od Qvv2%, tj. od pedesetogodišnjih velikih voda (prema PPRS); ublažavanje poplavnih talasa i na Zapadnoj Moravi nizvodno od ušća Rasine; poboljšanje režima malih voda i ostvarivanje pune ekološke zaštite vodotoka Rasine ispuštanjem minimalnog održivog protoka iz akumulacije;
– izgradnja PPOV, po kriterijumu da mogu ispuštati prečišćene vode u Rasinu (Brus) i Blatašnicu (Blace) kao reke u zoni izvorišta (BPK5 < 5 mg O2/L) i sanitacija ostalih naselja u slivu akumulacije;
– antieroziona zaštita sliva primenom bioloških mera zaštite (pošumljavanje, melioracija pašnjaka) i tehničkih mera; realizacija planiranih radova na zaštiti akumulacije od eutrofikacije;
– izgradnja malih akumulacija u gornjim delovima sliva u skladu sa režimima zaštite prirodnih i kulturnih vrednosti, vodnim režimima i drugim vodoprivrednim sistemima.
Operativni ciljevi zaštite prirode, prirodnih vrednosti i predela su:
– održanje specijske raznovrsnosti divlje flore i faune;
– identifikacija staništa koja čine osnovu za funkcionalno zasnivanje nacionalne ekološke mreže i upravljanje tom mrežom; očuvanje staništa, jačanje, brojčano snaženje i prostorno širenje populacija zaštićenih, odnosno retkih, ugroženih i kritično ugroženih biljnih i životinjskih vrsta;
– identifikacija međunarodno značajnih ekoloških područja odnosno staništa od značaja za zaštitu evropske divlje flore i faune po programu NATURA 2000;
– održanje ekosistemske raznovrsnosti i zaštita prirodnih i agroekosistema od invazivnih vrsta biljaka i životinja, kao i od drugih vrsta, sorti i rasa koje unose nepoželjne promene u prirodni i agrobiodiverzitet;
– upravljanje razvojem i uređenjem predela integrisano sa zaštitom prirodnih i kulturnih vrednosti i održivim razvojem područja sliva;
– konzervacija delova područja u zatečenom, približno izvornom stanju radi zaštite integriteta i spontanog funkcionisanja njihovog ukupnog prirodnog kompleksa (kao strogih rezervata za naučne, obrazovne i kulturne potrebe, naročito rezervate šumske vegetacije, staništa značajnih biljnih zajednica i populacija biljaka i životinja na planinskim delovima područja) za naučne, obrazovne i kulturne potrebe;
– očuvanje starih, po dimenzijama i vrsti reprezentativnih i u drugom pogledu značajnih stabala drveća i njihovih grupacija;
– proglašavanje većih zaštićenih područja prirodnih vrednosti, uspostavljanje režima i sprovođenje mera zaštite i organizovanje upravljanja tim područjima;
– istraživanje, očuvanje, prezentacija i održivo korišćenje lokaliteta, prirodnih objekata i pojava koji svojim geološkim, geomorfološkim, hidrografskim ili drugim obeležjima predstavljaju istaknute, retke i privlačne vrednosti geonasleđa.
Operativni ciljevi razvoja privrede su:
– zaštita egzistencijalnih interesa lokalnog stanovništva obezbeđenjem dopunskih i alternativnih izvora prihoda stanovništva u turizmu, uslugama i drugim ekonomskim aktivnostima i povećanje dostupnosti i uređenosti prostora; disperzija malih i srednjih preduzeća (u daljem tekstu: MSP) i mikrobiznisa u centrima zajednice naselja i turističkim naseljima kao i obezbeđenje povoljnih lokacija različitog stepena opremljenosti i drugih poslovno-investicionih uslova u skladu sa raspoloživim resursima, ograničenjima i uslovima zaštite izvorišta; revitalizacija dela postojećih braunfild lokacija;
– podrška razvoju preduzetništva i MSP u proizvodnji i uslugama; ekonomsko-ekološka rehabilitacija prerađivačkih kapaciteta, primenom ekološki efikasnih tehnologija, štednjom sirovina, energenata i vode, smanjenjem industrijskog otpada i transporta;
– podrška razvoju multifunkcionalne poljoprivrede zasnovane na tradicionalnoj proizvodnji visokovrednih lokalnih proizvoda i pružanju agroekoloških usluga; povećanje fizičkog obima ukupne i tržišne proizvodnje jagnjećeg, junećeg i konjskog mesa, kravljeg i ovčijeg mleka i njihovih prerađevina, autohtonih vrsta koštičavog i bobičavog voća, lekovitog i aromatičnog bilja, šumskih plodova, ribe i dr;
– jačanje politike zapošljavanja, edukacije, prekvalifikacije i kreiranje promena na tržištu rada.
Operativni ciljevi korišćenja i zaštite prirodnih resursa su:
– uređenje i gazdovanje poljoprivrednim i šumskim zemljištem prema režimima i uslovima zaštite izvorišta i prirodnih vrednosti;
– sprečavanje neplanskog zauzimanja poljoprivrednog zemljišta u nepoljoprivredne namene i preduzimanje mera za: očuvanje ili sukcesivno povećanje njegove prirodne plodnosti; plansko uređenje i efikasniju kontrolu izgradnje, naročito u zoni II akumulacije i u rubnim zonama urbanih naselja; obezbeđenje regionalne agrarne politike za ukrupnjavanje poljoprivrednih gazdinstava i formiranje manjeg broja savremeno opremljenih farmi uz ekonomsku valorizaciju agroekoloških pogodnosti za proizvodnju i preradu poljoprivrednih proizvoda;
– zaustavljanje procesa degradacije pedološkog sloja preduzimanjem kompleksnih mera zaštite od erozije;
– poboljšanje opštih uslova življenja na selu: unapređivanjem proizvodnje (organske, tj. biološke ili ekološke) hrane, prerade i plasmana tradicionalnih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda, prepoznatljivog geografskog porekla i kvaliteta (regionalno brendiranje), u sadejstvu sa razvojem turizma, domaće radinosti, zanatstva i trgovine, obnovom i uređenjem sela;
– zaštita, očuvanje i unapređenje stanja šuma i šumske infrastrukture na području sliva;
– povećanje stepena šumovitosti pošumljavanjem autohtonim vrstama drveća slivnog područja u okviru bioloških antierozivnih radova i vanslivnog područja na šumskom zemljištu VI, VII i VIII bonitetne klase;
– višenamensko rekreativno korišćenje ukupnih potencijala šumskog područja; usaglašavanje interesa šumarstva i lovstva sa razvojem turizma; preventivna zaštita šuma od različitih ugrožavajućih faktora, a naročito od požara;
– zaštita, gajenje i racionalno korišćenje divljači, postizanje optimalne brojnosti i gustine populacije; poboljšanje prirodnih uslova staništa za sve vrste divljači i zaštita retkih i proređenih vrsta (trajno zaštićene vrste);
– sanacija i rekultivacija delova područja gde se odvija, odnosno gde je završena eksploatacija mineralnih sirovina; istraživanje i utvrđivanje mogućnosti eksploatacije ekonomski interesantnih rezervi mineralnih sirovina u skladu sa režimima zaštite izvorišta, prirodnih i kulturnih vrednosti.
Operativni ciljevi razvoja turizma su:
– razvoj integrisane turističke ponude područja usklađene s režimima i merama zaštite kvaliteta vode, prirodnih i kulturnih vrednosti;
– stvaranje uslova za zadovoljavanje celogodišnje, prvenstveno izletničke tražnje urbanog stanovništva bližih većih gradova za specijalizovanim sportsko-rekreativnim, zdravstveno-rekreativnim i kulturološkim i zabavnim aktivnostima i sadržajima ponude u prostoru;
– razvoj turizma i rekreacije na vodi, obalama akumulacije i njenih većih pritoka (u skladu sa režimima zaštite izvorišta); planinskog turizma na Kopaoniku; razvoj seoskog, ekološkog, lovnog i tranzitnog turizma;
– modernizacija, komunalno opremanje i komercijalizacija postojećih i potencijalnih smeštajnih kapaciteta, posebno u seoskim domaćinstvima, kao i vikend kućama;
– poboljšanje efikasnosti upravljanja razvojem turizma, prioritetno koordinacijom aktivnosti i usklađivanjem interesa zaštite akumulacije i prirode i razvoja turizma;
– razvoj geoturizma kako bi turisti stekli osnovna geološka znanja o geoobjektima (objektima geonasleđa) i tumačenje geologije i geomorfologije područja koje posećuju i dr.
Operativni ciljevi razvoja stanovništva, mreže naselja i socijalnog razvoja su:
– smanjenje emigracionih kretanja mlađih kontingenata stanovništva, poboljšanje ekonomske strukture stanovništva i povećanje prostorne mobilnosti stanovništva;
– zadržavanje i naseljavanje kontingenata mlađeg, posebno ženskog stanovništva stimulisanjem lokalnog zapošljavanja i samozapošljavanja i uvođenjem programa formalnog i neformalnog obrazovanja kojima bi se omogućila prekvalifikacija, dokvalifikacija i drugi oblici usavršavanja radne snage, tj. razvoj sistema stalne obuke na radu i obrazovanja za rad;
– unapređenje saobraćajne dostupnosti, infrastrukturne i komunalne opremljenosti centara zajednice sela, naselja u zoni II akumulacije, naselja sa turističkim i drugim specifičnim funkcijama, razvojem i revitalizacijom vodoprivredne infrastrukture i komunalne opreme do nivoa kvaliteta koji obezbeđuje zaštitu izvorišta, životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara i vrednosti i omogućava poboljšanje uslova življenja;
– povećanje dostupnosti i kvaliteta usluga javnih službi, fleksibilnijom organizacijom, razvojem mobilnih službi i specijalizovanih programa dečje, zdravstvene i socijalne zaštite i kulture.
Operativni ciljevi razvoja saobraćajne, energetske infrastrukture, elektronskih komunikacija i komunalne infrastrukture su:
– poboljšanje kvaliteta i razvoj mreže državnih i opštinskih puteva kao i drugih tehničkih sistema u skladu sa uspostavljenim režimima zaštite izvorišta, prirodnih i kulturnih dobara, i sa ciljem racionalnije organizacije prostora, integralnog razvoja i uređenja područja;
– razvoj saobraćajne i rekreativne infrastrukture u funkciji turizma (biciklističkih, pešačkih, ribolovnih staza i dr);
– obezbeđenje dovoljnog, sigurnog, kvalitetnog i ekonomičnog snabdevanja električnom energijom svih potrošača;
– realizacija elektronskih komunikacija i informacionog sistema u funkciji akumulacije;
– tehničko osavremenjavanje postojeće i izgradnja kvalitetne i pouzdane elektronske komunikacione mreže i ujednačavanje dostupnosti poštanskog saobraćaja, naročito za slabo naseljeni deo područja;
– zatvaranje i sanacija postojećih deponija i rekultivacija zemljišta uz usmeravanje otpada ka transfer stanicama (van slivnog područja) odnosno ka regionalnoj sanitarnoj deponiji;
– ustanovljavanje decentralizovanog sistema upravljanja otpadom u seoskim naseljima sistemom mobilnih centara;
– sakupljanje opasnog otpada iz domaćinstava i njegovo usmeravanje ka regionalnom skladištu/centru za opasan otpad.
Operativni ciljevi zaštite NKD su:
– zaštita, uređenje i prezentacija NKD koja su ustanovljena i predviđena za zaštitu;
– očuvanje autentičnosti i uređenje zaštićene okoline NKD i njihovog prirodnog okruženja;
– turistička interpretacija nepokretnog i nematerijalnog kulturnog nasleđa;
– uključivanje kulturnog nasleđa u puteve kulture.
Operativni ciljevi zaštite životne sredine su:
– sanacija i rekultivacija zone II akumulacije i drugih površina u slivu degradiranih ljudskim aktivnostima;
– utvrđivanje sistema mera za ograničavanje uticaja aktivnosti koje su u konfliktu sa zaštitom sliva akumulacije, prirode i životne sredine (aktivnosti eksploatacije mineralnih sirovina, razvoj pojedinih vidova turizma i industrijskih pogona, deponije i dr);
– razvoj integralnog katastra zagađivača na području sliva;
– povećanje obima investicija za zaštitu životne sredine;
– integralna zaštita voda, vazduha i zemljišta sprečavanjem incidentnih nekontrolisanih ispuštanja zagađujućih materija; kontrolisano i sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda i prikupljanje i evakuacija čvrstog otpada, kao i razvoj sistema monitoringa kvaliteta životne sredine;
– kontrolisano korišćenje agrotehničkih mera uz sprečavanje upotrebe hemijskih sredstava koja negativno utiču na kvalitet izvorišta i životnu sredinu;
– unapređenje čistoće priobalja akumulacije i okruženja naselja, saobraćajnih koridora i zona rekreacije;
– poboljšanje informisanja i primarna edukacija stanovništva i posetilaca o zaštiti akumulacije i životne sredine;
– povećanje učešća javnosti u donošenju odluka koje mogu imati uticaja na kvalitet akumulacije i životne sredine.
3. REGIONALNI ASPEKT RAZVOJA PODRUČJA POSEBNE NAMENE I FUNKCIONALNE VEZE I MEĐUODNOSI SA OKRUŽENJEM
Područje Prostornog plana nalazi se u Centralnom delu Srbije. U obuhvatu je tri administrativno-upravna okruga: Rasinskog (delovi grada Kruševac i opština Brus i Aleksandrovac), Raškog (delovi opštine Vrnjačka Banja) i Topličkog (delovi opštine Blace).
Veze sa drugim delovima Republike Srbije ostvaruju se prvenstveno državnim putevima I i II reda: DP IB-38 (R-102, deonica Kruševac – Blace – Prokuplje) kojim se naslanja na DP IB-23 (M-5), DP IIA-208 (R-222, deonica Razbojna – Brus) i DP IIA-211 (R-218 i 218a, Brus – Brzeće – Kopaonik) integrišući područje Prostornog plana sa autoputem E-75 (Koridorom X), turističkom destinacijom Kopaonik, Kruševačkom aglomeracijom, odnosno sa Beogradom, Nišom i pravcem ka AP Kosovo i Metohija. „Zatvaranjem” metohijskih i kosovskih saobraćajnih koridora i komunikacija, saobraćajni pravci na teritoriji sliva akumulacije „Ćelije” dobijaju naglašenu tranzitnu funkciju koja je značajna u širim regionalnim okvirima. Preko ove teritorije se ostvaruje povezivanje Republike Makedonije i Južnog Pomoravlja sa saobraćajnim komunikacijama u Ibru, Starom Vlahu i onim prema južnom Jadranu (pravci Toplica – Jankova Klisura – Brus i Pojate – Kruševac – Brus, a dalje preko Pločanske reke i Drenske klisure ili preko prevoja Jaram i Ravnog Kopaonika u dolinu Ibra i dalje ka Južnom Jadranu, naročito frekventnim tokom leta).
Za prostorno-funkcijsku transformaciju područja Prostornog plana najznačajniji su uticaji sledećih centara u okruženju: Beograda (glavnog grada, nacionalnog centra međunarodnog značaja); i u velikoj meri Niša (centra državnog i makroregionalnog značaja) i Kruševca (centra makroregionalnog značaja), atraktivnih urbanih aglomeracija sa koncentracijom kapitala/investicija i radnih mesta, sektora usluga i usluga visokog obrazovanja, zdravstva i kulture, čime se vrši uticaj na demografsku i socio-ekonomsku transformaciju područja Prostornog plana i Republike Srbije u celini, pre svega selektivnom emigracijom mlađeg, fertilnog i obrazovanog kontingenta stanovništva.
Razvoj i zaštita područja posebne namene je od izuzetnog regionalnog značaja imajući u vidu da je akumulacija „Ćelije” jedan od ključnih objekata u sastavu dva vodoprivredna regionalna sistema na slivu Zapadne Morave i to Rasinsko-moravskog regionalnog sistema za snabdevanje naselja vodom i Zapadnomoravskog rečnog sistema za integralno korišćenje, uređenje i zaštitu voda. Od posebne važnosti je mesto akumulacije „Ćelijeˮ u regionalnom sistemu za snabdevanje naselja vodom, koji obuhvata kruševački vodovodni supsistem i postepeno se širi magistralnim dovodima duž toka Zapadne, a delom i Velike Morave prerastajući u Rasinski podsistem regionalnog sistema. Upravljanje vodnim resursima i zaštita voda u slivu akumulacije obezbediće se koordinacijom aktivnosti ključnih aktera iz domena vodoprivrede na republičkom i lokalnom nivou upravljanja i unapređenjem saradnje obuhvaćenih i drugih zainteresovanih jedinica lokalne samouprave.
Pored toga, regionalna saradnja će se odnositi i na očuvanje prirode, prirodnih resursa i životne sredine, održivi razvoj ruralnih područja, turizma i infrastrukturnih sistema, kao i zajednički nastup kod republičkih fondova, pretpristupnog IPA fonda i drugih relevantnih međunarodnih asocijacija za realizaciju razvojnih programa u zaštićenim područjima, privredne i druge saradnje i jačanje partnerstva na nivou lokalnih samouprava.
Uspostavljanje strukturno kvalitetnijih veza može se ostvariti povezivanjem urbanih centara u šire regionalne urbane asocijacije, pre svega sinhronizovanim razvojem komplementarnih delatnosti iz oblasti rada (komplementarna privreda – usaglašavanje proizvodnih programa i privrednih kapaciteta i integrisanje turističke ponude, racionalno korišćenje prirodnih i socijalnih resursa, slobodno kretanje radne snage, zajednički nastup na tržištu i dr), usluga i javnosocijalne infrastrukture (saobraćaj, zdravstvo, visoko obrazovanje, informacije i dr).
4. OPŠTA KONCEPCIJA RAZVOJA SLIVA AKUMULACIJE „ĆELIJEˮ
Zaštita i racionalno i kontrolisano korišćenje vodnih resursa je jedan od najznačajnijih preduslova privrednog i društvenog razvoja Republike Srbije. Strateško opredeljenje je da se obezbede uslovi za trajnu zaštitu i korišćenje izvorišta republičkog značaja i za održivi razvoj područja sliva akumulacije „Ćelijeˮ.
Osnovne koncepcijske postavke i opredeljenja zaštite, uređenja i održivog razvoja područja Prostornog plana jesu:
– zaštita sliva akumulacije „Ćelijeˮ ostvarivaće se uspostavljanjem i poštovanjem režima zona I, II i III akumulacije, na preko 65% površine područja, kao i očuvanjem i unapređenjem kvaliteta voda pritoka i akumulacije u I i I/II klasi. Prioritet je uspostavljanje efikasnije kontrole zaštite, korišćenja i izgradnje prostora u zonama zaštite akumulacije, realizacija PPOV (Brusa, Blaca, Brzeća) i sanitacija naselja, uz obezbeđenje institucionalno-organizacione podrške i umrežavanje svih relevantnih aktera kojim se obezbeđuje javni interes zaštite voda, omogućava razvoj lokalnih zajednica.
– zaštita prirodnih vrednosti i dobara ostvarivaće se formiranjem i funkcijama mreže zaštićenih i ekološki značajnih područja od nacionalnog i međunarodnog značaja, kojom dominira deo NP „Kopaonikˮ na oko 4,5% površine područja (odnosno na oko 7% površine sliva), očuvanjem zaštićenih i strogo zaštićenih vrsta divlje flore i faune, fenomena geonasleđa i ključnih obeležja predela;
– područje Prostornog plana predstavlja deo primarne turističke destinacije Kopaonik. Turistička ponuda biće tehničko-tehnološki i organizaciono unapređena i funkcionalno zaokružena, posebno u pogledu uređenja, opremanja sela i korišćenja sadržaja ponude u priobalju akumulacije „Ćelije” i integrisana sa ponudom neposrednog okruženja, prvenstveno sa brdsko-planinskim pojasom NP „Kopaonik”. Plansko opredeljenje je da će turizam predstavljati alternativnu delatnost i vid kompenzacije lokalnom stanovništvu za različita ograničenja u razvoju koji nameću režimi sanitarne zaštite izvorišta i režimi zaštite prirodnog nasleđa i resursa. Aktiviraće se razvoj komplementarnih aktivnosti i struktura (posebno u proizvodnji organske hrane, autentičnih etno-proizvoda, tradicionalnih zanata, javnih službi, infrastrukture i dr) i time podržati zaštita i prezentacija prirodnih i kulturnih vrednosti;
– privredni razvoj područja ostvarivaće se podržavanjem dinamičnog privrednog rasta u delatnostima komplementarnim zaštiti izvorišta i prirodnih vrednosti. Prioritet ima razvoj vodoprivrede, a potom njoj komplementarnih delatnosti održivog turizma, organske poljoprivrede, šumarstva i usluga. Ostvarivanje ovih opredeljenja podrazumeva primenu evropskih direktiva o vodama i principa održivog razvoja u zaštićenim područjima koji mogu da aktiviraju teritorijalni kapital područja i efikasno sprovođenje reformskih procesa, te da doprinesu jačanju konkurentnosti privrede. Podsticanje razvoja konkurentne i održive poljoprivrede i ruralnog turizma omogućiće poboljšanje kvaliteta življenja seoskog stanovništva i ostvarivanje zaštite i održivog korišćenja poljoprivrednog zemljišta i predela. Prioritet je razvoj poljoprivrednih proizvoda posebnih odlika kvaliteta do nivoa prepoznatljivog geografskog imena porekla (stočarski proizvodi, voće) i jačanje veza poljoprivrede i komplementarnih delatnosti (turizam, ugostiteljstvo i sl);
– viši kvalitet dostupnosti i integrisanosti područja Prostornog plana sa okruženjem ostvariće se: osavremenjavanjem i rehabilitacijom državnih puteva I i II reda – posebno DP IB-38 (R-102), DP IIA-208 (R-222) i DP IIA-211 (R-218a), razvojem javnog saobraćaja, uređenjem biciklističkih, pešačkih i ribolovnih staza. Podjednakog je značaja razvoj i viši kvalitet lokalne mreže puteva, uključujući panoramske puteve, koja omogućava pristup i povezivanje ruralnih, turističkih i zaštićenih područja sa državnim putevima i centrima u mreži naselja;
– budući razvoj naselja biće u velikoj meri opredeljen prostorno-funkcijskim odnosima i vezama sa okruženjem područja Prostornog plana. Bolja konstitucija i funkcijsko umrežavanje sistema urbanih i mikrorazvojnih centara ostvarivaće se jačanjem i razvojem funkcija opštinskih centara i mikrorazvojnih centara, prioritetno u širem koridoru DP IB-38 (R-102) i DP IIA-208 (R-222) i u brdsko-planinskoj zoni;
– razvoj energetske infrastrukture i elektronskih komunikacija imaće poseban značaj ne samo za podizanje standarda stanovništva, već i za privredni razvoj područja, razvoj mreže naselja i turizma na ruralnom području;
– prioritet u rešavanju komunalnih problema ima uspostavljanje sistema upravljanja otpadom, zatvaranje svih postojećih nesanitarnih deponija i smetlišta, čišćenje rečnih korita i infrastrukturnih koridora (u prvom redu na području sliva) od neadekvatno i nepropisno odloženog komunalnog otpada i preusmeravanje ukupnih tokova otpada ka planiranim regionalnim deponijama za Rasinski i Raški upravni okrug;
– osnovno koncepcijsko opredeljenje jeste očuvanje kvalitetne i pretežno kvalitetne životne sredine na području sliva akumulacije, i viši kvalitet životne sredine na preostalim delovima područja Prostornog plana, uspostavljanjem i funkcionisanjem monitoringa parametara životne sredine, ograničavanjem i eliminisanjem mogućih negativnih uticaja i rizika od zagađivanja i degradacije izvorišta i prostora. Prioritet ima uspostavljanje institucionalno-organizacionih rešenja za koordinaciju aktivnosti i objedinjeno preduzimanje akcija na ostvarivanju Prostornog plana između ovlašćenih preduzeća za upravljanje i korišćenje akumulacije, zaštitu prirode, gazdovanje državnim šumama, upravljanje turističkim prostorima, s jedne strane, i obezbeđenja saradnje i uključivanja lokalnog nivoa upravljanja, regionalnih institucija/organizacija, privatnog i trećeg sektora u implementaciju planskih rešenja, s druge. Značajnim se smatra funkcijsko povezivanje i jačanje kapaciteta i partnerstava gradova i opština i uključivanje lokalnog stanovništva u aktivnosti vezanih za upravljanje korišćenja, zaštite, uređenja i održivog razvoja sliva akumulacije i zaštićenih područja prirodnih i kulturnih vrednosti. Očekuje se da će podsticajnu ulogu imati ostvarivanje dobiti za lokalne zajednice po osnovu ostvarivanja posebnih namena područja.
4.1. POLAZIŠTA I PRINCIPI ZA RELATIVIZACIJU KONFLIKTNIH INTERESA
Eksploatacija akumulacije „Ćelije” izazvala je određene konflikte u prostoru između razvojnih interesa vodoprivrede, s jedne strane, i interesa razvoja privrede i lokalnih zajednica, s druge, zbog ograničenja koja proizvode režimi sanitarne zaštite izvorišta. Promenjeni su uslovi privređivanja, egzistencija i perspektivnost življenja i rada lokalnog stanovništva. Zbog toga je za planiranje i sprovođenje zaštite i razvoja područja Prostornog plana neophodno utvrditi strategiju relativizacije suprotnih interesa korišćenja i zaštite vodnih resursa u odnosu na socioekonomski razvoj.
Konfliktni interesi su:
Konflikt 1 – između izgradnje (vikend objekata, stambenih i ekonomskih objekata domaćinstava) van postojećih građevinskih područja naselja, posebno u delovima zona I i II akumulacije; stihijska gradnja vikend objekata, neuređenost naselja, nepostojanje planske dokumentacije uslovilo je loše stanje sanitacije naselja, nepostojanje kanalizacione mreža i PPOV naselja i industrijskih pogona, nesanitarno deponovanje otpada što je direktno dovelo do zagađenja vodotokova i akumulacije; (glavni recipijenti otpadnih voda su: Graševačka reka, Batotska reka, Žunjačka reka, Blatašnica, desne pritoke Rasine, kao i Rasina); Konflikt 2 – između interesa zaštite izvorišta i korišćenja poljoprivrednog i šumskog zemljišta; značajan doprinos u produkciji zagađenja potiče od poljoprivredne proizvodnje upotrebom veštačkih đubriva i pesticida koji površinskim slivanjem ili podzemnim tokovima dospevaju u akumulaciju izazivajući njenu eutrofikaciju (ovi materijali obično su koncentrisani u mulju na dnu akumulacije i u određenom vremenskom periodu oslobađaju se iz mulja i pri tome menjaju fizičke i hemijske karakteristike vode); zasipanje akumulacije usled erozionih procesa različitog intenziteta; Konflikt 3 – između neplanskog razvoja turističko-rekreativnih aktivnosti i zaštite akumulacije; Konflikt 4 – između funkcionisanja tranzitnog saobraćaja i zaštite akumulacije; Konflikt 5 – između upravljača zaštitom i korišćenjem izvorišta i interesa lokalne zajednice za socioekonomski razvoj.
Polazišta za relativizaciju ispoljenih i potencijalnih konfliktnih interesa između posebnih namena i u odnosu na održivi razvoj područja i lokalnih zajednica su:
– obezbeđenje odgovarajućih kompenzacija lokalnom stanovništvu na ime ograničenja u proizvodnji nastalih uspostavljanjem režima zaštite izvorišta, sprovođenje mera zaštite prostora i izvorišta voda i realizacije novih razvojnih ekološki prihvatljivih aktivnosti, sa neposrednom materijalnom podrškom, u okviru investicionih i eksploatacionih troškova izvorišta;
– neodobravanje legalizacije, uklanjanje postojećih i zabrana izgradnje novih objekata koji nisu u funkciji vodoprivrede u zoni I akumulacije, a u zoni II akumulacije neodobravanje legalizacije postojećih i zabrana izgradnje objekata koji ugrožavaju zdravstvenu ispravnost vode na izvorištu, kao i utvrđivanje i poštovanje uslova i pravila izgradnje i rekonstrukcije objekata u skladu sa režimima zaštite;
– planski razvoj turizma i alternativne seoske ekonomije, usklađenih sa režimima zaštite izvorišta; usaglašavanje prostornog razmeštaja turističkih sadržaja i zona sa režimima zaštite akumulacije i prirode, edukacija i informisanje lokalnog stanovništva i posetilaca o vrednostima i ciljevima zaštite izvorišta i održivog razvoja područja;
– unapređenje infrastrukturne i komunalne opremljenosti (posebno sanitacija naselja i realizacija PPOV) i uređenje građevinskog zemljišta u naseljima i zonama planiranim za razvoj; restriktivan pristup u planiranju proširenja postojećih industrijskih zona i lokaliteta u granicama sliva izvorišta; striktno poštovanje propisa koji se odnose na zaštitu izvorišta i životne sredine u svim industrijskim postrojenjima;
– sprečavanje zasipanja akumulacije na osnovu protiverozionih radova na slivnom području;
– prevazilaženje suprotnosti između upravljača izvorišta i interesa lokalne zajednice: putem adaptacije upravljačkog mehanizma; sprovođenjem odredbi Prostornog plana; podrškom lokalnim akcionim grupama za razvoj turizma, poljoprivrede i drugih aktivnosti usklađenih sa režimima sanitarne zaštite akumulacije.
III. PLANSKA REŠENJA
1. RAZVOJ VODOPRIVREDNE INFRASTRUKTURE
1.1. VODOSNABDEVANJE
Akumulacija „Ćelijeˮ predstavlja veoma važan vodoprivredni objekat Republike Srbije, koji je u sadašnjoj fazi razvoja sistema za snabdevanje vodom grada Kruševca i njegovog okruženja omogućio da nekadašnji gradski vodovodni sistem, koji je bio nezadovoljavajuće pouzdanosti, preraste u kruševački vodovodni supsistem sa visokom obezbeđenošću podmirivanja potreba za vodom. Akumulacija „Ćelije” je važan segment dva velika sistema koja su planirana u PPRS i VOS:
– ključni je objekat budućeg Rasinskog podsistema u okviru Rasinsko-moravskog regionalnog sistema za snabdevanje vodom naselja, koji će to postati kada se realizuju magistralni vezni cevovodi koji će Rasinski i Moravski podsistem povezati u funkcionalnu i upravljačku celinu;
– važan je element Zapadnomoravskog rečnog sistema koji se postupno razvija kao integralni višenamenski sistem za uređenje vodnih režima, zaštitu od poplava, korišćenje i zaštitu voda.
Ova dva sistema su međusobno kompatibilna, tako da predstavljaju veliki integralni razvojni projekat u oblasti voda. Razvijaju se postupno, po podsistemima i supsistemima koji se realizuju po fazama. U tim fazama razvoja, kruševački supsistem je zahvaljujući akumulaciji „Ćelije” već dobio osnovnu konfiguraciju, koja će se dalje proširivati prema severu, duž donjeg toka Zapadne i gornjeg toka Velike Morave, čime će postepeno prerasti u Rasinski podsistem.
U savremenim okolnostima, značajno se povećava značaj i uloga akumulacije „Ćelije”, koja postaje jedno od najvažnijih izvorišta Republike Srbije. Njene realne mogućnosti za vodosnabdevanje su znatno veće nego što je sada angažovano (1.000 L/s u narednoj fazi razvoja nakon rekonstrukcije PPV u Majdevu). Nakon rekonstrukcije, PPV će imati mogućnost da u vršnim periodima potrošnje isporučuje i veće količine vode. Potencijali akumulacije „Ćelije” da obezbedi dodatne količine vode i jako sužene mogućnosti za realizaciju novih akumulacija kao izvorišta, ukazuju da prioritetne aktivnosti treba da budu usmerene ka uspostavljanju režima zaštite ove akumulacije.
Imajući to u vidu, koncepcija prostornog razvoja sliva akumulacije „Ćelije” temelji se na merama koje treba da akumulaciju i čitav sistem „Ćelije” očuvaju sa nenarušenim performansama kvaliteta, kako bi i u znatno dužem periodu nego što se to ranije smatralo, ispunjavala sve svoje funkcije, u skladu sa definisanim ciljevima.
Radne performanse sistema „Ćelije”, koje su u početku izgledale predimenzionisane posmatrajući samo vodovod Kruševca, u sadašnjim okolnostima, kada se realizacija nove akumulacije u Rasinsko-moravskom regionalnom sistemu ne može očekivati u doglednijoj budućnosti, postaju dragocene za Rasinsko-moravski regionalni sistem, koji će još dugo biti upućen na snabdevanje vodom iz sistema postojeće konfiguracije, sa sve naglašenijom ulogom izvorišta akumulacije „Ćelijeˮ.
Planske propozicije zaštite, uređenja i razvoja sistema „Ćelijeˮ su:
– zaštita akumulacije, sprovođenjem svih planiranih i zakonskih mera zaštite akumulacije „Ćelijeˮ (u skladu sa Pravilnikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštiti izvorišta vodosnabdevanja („Službeni glasnik RS”, broj 92/08)), kako bi se zaustavio sadašnji proces eutrofikacije i kvalitet vode u jezeru počeo postepeno da se stabilizuje na nivou umerene mezotrofije, sa sadržajem od oko 10-15 mg/L fosfora (koji je ključni makronutrijent preko koga se može kontrolisati proces trofije). Kvalitet u zoni vodozahvata treba održati, najpre, u sadašnjem stanju, koje je prihvatljivo za tehnološku liniju u PPV nakon njegove rekonstrukcije i proširenja, a kasnije će se, sa delovanjem mera zaštite i kontrole unosa nutrijenata i efluenata parametri kvaliteta u hipolimnionu u zoni brane i vodozahvatne građevine postepeno popravljati;
– realizacija PPOV, sanitacija naselja i uređenje sliva, u funkciji zaštite akumulacije i stvaranja uslova za znatno povoljniji razvoj seoskog turizma i moderne poljoprivrede. Urgentna mera zaštite je realizacija tercijarnog sistema – PPOV Brusa, Brzeća i Blaca uz uključivanje naselja u bližem okruženju, sa ciljem ponovnog dobijanja vode visokog kvaliteta. Realizacija PPOV ima dve varijante: (a) realizacija posebnih PPOV na nizvodnim izlivima iz magistralnih kolektora kanalizacija ovih naselja; (b) Zajedničko PPOV u selu Ravni, naposredno nizvodno od uliva Blatašnice u Rasinu (u tom slučaju bi se kanalizacioni kolektori vodili duž dolina Rasine i Blatašnice, a pri tome bi se sakupljale i otpadne vode svih usputnih naselja). Prioritet u realizaciji mera prikupljanja i bezbednog uklanjanja otpadnih voda iz domaćinstava imaju sela Vasići, Sudimci, Zlatari, Novi Zlatari, koja se nalaze u zoni II akumulacije. Za udaljenija domaćinstva zaštita će se sprovesti individualno, izgradnjom propisanih vododrživih rezervoara ili taložnica za osoku iz štala. Za grupe kuća čiji međusobni položaj to omogućava, realizovaće se grupni sistemi manjih kanalizacija sa odgovarajućim većim dvokomornim rezervoarima za sakupljanje svih otpadnih voda. U realizaciji ove mere, prednost imaju naselja u blizini jezera ili vodotoka koji vode ka njemu: Bogiše, Ravni, Razbojna, Dupci, Lepenac, Brđani, Đurevac, Čučale i dr.
– obnova i investiciono održavanje PPV „Ćelije” sa ciljem povećanja proizvodnje vode. PPV „Ćelije” je projektno dimenzionisano za prečišćavanje 700 L/s (bruto), odnosno 650 L/s (neto) u vršnim periodima potrošnje. Tehnološka linija i performanse postrojenja su dobro odabrane, ali se mogu poboljšavati u predstojećoj obnovi čime bi se proizvodnja povećala na 1.000 L/s bruto. Proširenje kapaciteta se može obaviti u prostornim gabaritima sadašnjeg PPV. Postoje prostorne mogućnosti i za naredne faze proširenja PPV, u skladu sa već istaknutom povećanom ulogom akumulacije „Ćelije” i PPV Majdevo u Rasinsko-moravskom regionalnom sistemu. Na lokaciji PPV u Majdevu treba rezervisati prostor za nov modul postrojenja približno istog kapaciteta;
– smanjenje gubitaka vode u sistemu, merama obnove delova mreže sa najvećim gubicima i sa najvećim rizikom od kvarova cevovoda. Ovim merama se gubici mogu smanjiti na oko 18% (granica definisana u VOS). U cilju smanjenja specifične potrošnje treba ukinuti paušalna plaćanja i uvesti obavezu da svi potrošači moraju imati ugrađene i uredno baždarene i održavane vodomere.
– snabdevanje vodom seoskih naselja iz sistema „Ćelije”, pojačano održavanje i kontrola kvaliteta lokalnih vodovoda koji treba da se poveri stručnim organizacijama. Ukoliko se neki od lokalnih vodovoda priključuje na kruševački supsistem treba da budu zadovoljeni sledeći uslovi: postavljanje vodomera u svim domaćinstvima (bez paušalnih plaćanja koje dovodi do krajnje neracionalne potrošnje vode), uspostavljanje mernog sistema na ulazu u lokalni vodovod kako bi se kontrolisali bilansi dovedene vode i potrošnje, smanjenje gubitaka u lokalnim vodovodima na manje od 20%, uspostavljanje realne cene vode, koja će pokrivati sve troškove sistema;
– dostizanje realne specifične potrošnje (bruto specifična potrošnja od 300 L/korisnik∙dan), koju treba primenjivati za dugoročne bilansne analize potrošnje, za sva naselja priključena na kruševački supsistem, ali i za lokalne vodovode seoskih naselja. Ovo je realna specifična potrošnja u uslovima racionalizacije potrošnje i smanjenje gubitaka na oko 15÷18%. Izuzetak će biti veća gazdinstva sa stočnim farmama koja imaju veći broje grla stoke, koja će se tretirati kao posebni potrošači i za koje će se posebno računati potrošnja na bazi realnih zahteva, tj. na osnovu usvojene proizvodne tehnologije. Okvirno se može računati sa oko 60 L/e.g.stoke na dan (e.g. – ekvivalentno grlo = 1 krava = 4 svinje = 30 komada živine).
– formiranje merno-informacionog sistema, koji je važan preduslov za sve aktivnosti na racionalizaciji potrošnje vode i svođenje specifične potrošnje prihvatljiv nivo (300 L/korisnik/dan) čime sistem postaje upravljački potpuno osmotriv. Ulaganje u merno-informatičko osavremenjavanje vodovoda je investicija koja se najbrže isplati uštedama u ekspoataciji i smanjenjem gubitaka vode u sistemu;
– dalji razvoj supsistema i formiranje Rasinsko-moravskog regionalnog sistema. Iako se u doglednoj budućnosti ne može očekivati realizacija novih izvorišta u okviru Rasinsko-moravskog sistema, biće neophodno njegovo dalje proširivanje prema naseljima u dolini Velike Morave. Preduslov je da se sva lokalna izvorišta u opštinama/gradu u dolini Velike Morave sačuvaju u redovnim funkcijama, uz potpunu zaštitu od bilo kog vida efluentnih uticaja ili destrukcije divljom gradnjom;
– uspostavljanje realne cene vode, kako bi se realizovale navedene planske propozicije, a koja, pored svih troškova proizvodnje, obuhvata i troškove investicionog i tekućeg održavanja, zaštite izvorišta i sliva, troškove kanalizacionog sistema i održavanja budućeg PPOV u Kruševcu, ali i u drugim naseljima od kojih zavisi kvalitet vode u akumulaciji (Brus, Brzeće i Blace), te drugih naselja koja su u obuhvatu Rasinsko-pomoravskog regionalnog sistema.
1.2. ZAŠTITA VODA I ZAŠTITA OD VODA
Višenamenska akumulacija „Ćelije”, sa ukupnom zapreminom od 60×106 m3 i korisnom zapreminom od 41×106 m3, sa posebno rezervisanom zapreminom za prijem i ublažavanje poplavnog talasa od 19×106 m3, kao i sa definisanim „mrtvim” prostorom za prijem nanosa ispod kote 256,5 mnm (oko 6,3×106 m3) – predstavlja objekat sa potpunim godišnjim regulisanjem protoka. Pored uloge glavnog izvorišta kruševačkog vodovodnog supsistema, ona je i vrlo važan objekat za uređenje, korišćenje i zaštitu voda u okviru Zapadnomoravskog rečnog sistema, sa aktivnom zaštitom od poplava (ublažavanje poplavnih talasa) i popravljanjem režima malih voda.
Rezervisana zapremina za prihvatanje poplavnih talasa nalazi se između kota NU=277 mnm i kote krune preliva 282 mnm. Pored ove, u procesu prihvatanja i transformacije poplavnih talasa učestvuju još dve zapremine: (a) zapremina akumulacije koja je ispražnjena zbog uobičajenog ciklusa punjenja i pražnjenja, kao posledica izraženog sezonskog regulisanja i (b) retenziona zapremina iznad kote krune preliva, koja, takođe, značajno doprinosi ublažavanju poplavnog talasa, jer je dispozicija čeonog slobodnog preliva pogodna i za ovaj vid ublažavanja, pošto ne postoji mogućnost da se nekim pogrešnim manevrom ustavama pogorša proces slobodne transformacije poplavnog talasa.
Analiza režima punjenja i pražnjenja akumulacije tokom niza godina pokazuje da su se radne kote u akumulaciji najčešće nalazile ispod kote NU, često i za 2-3 m, što dodatno povećava slobodan prostor za prijem i ublažavanje poplavnog talasa (čak i za dodatnih 10×106 m3, u odnosu na stalno rezervisanih 19×106 m3). Time akumulacija „Ćelijeˮ pozitivno deluje i na ublažavanje poplavnih talasa ne samo na Rasini, već i na toku Zapadne Morave nizvodno od ušća Rasine. Da bi se na najbolji način iskoristila značajna mogućnost akumulacije „Ćelije” da transformiše i talas stogodišnje velike vode, korisnik akumulacije je u obavezi da izradi i u praksi koristi matematički simulaciono-optimizacioni model za upravljanje temeljnim ispustom. Korišćenje temeljnih ispusta za evakuaciju velikih voda i za izvesno pretpražnjenje akumulacije u slučaju da takvo upravljanje nalaže upravljački model, ima korisne efekte i na kvalitet vode u zoni hipolimniona, jer se na taj način u vidu mutne/teške struje ispušta voda lošijeg kvaliteta koja se nalazi u zoni hipolimniona. Ispuštanje se obavlja u periodu povodnja, kada ne može da značajnije pogorša kvalitet vode u reci nizvodno. Ovo je efikasan način poboljšanja uslova kvaliteta jezera u zoni vodozahvata.
Minimalni održivi protok od 0,56 m3/s u skladu sa Vodnom dozvolom poboljšava režime malih voda u odnosu na prirodno stanje u malovodnim periodima. Međutim, pored tog doprinosa poboljšanju režima malih voda, dispozicija evakuatora brane „Ćelijeˮ sa snažnim temeljnim ispustom kapaciteta do oko 65 m3/s omogućava da se fleksibilno i interventno deluje u kriznim ekološkim stanjima, posebno u uslovima akcidentnih zagađenja voda ne samo na Rasini, već i na čitavom toku Zapadne Morave nizvodno od ušća Rasine, pa čak i u nekim veoma ozbiljnim kriznim stanjima i na toku Velike Morave. Takve intervencije mogu biti samo u kraćim intervalima, jer bilansi akumulacije ne omogućavaju da se iz nje obavlja dugoročnije poboljšanje vodnih režima tokom čitavog perioda trajanja malovodnih perioda.
Dispozicija brane omogućava da se realizuje i pribranska MHE, koja bi koristila vode koje se ispuštaju kao minimalni održivi protok. Već realizovan objekat brane je predvideo tu mogućnost, pa je ostavljen poseban odvajak za priključenje MHE. Dobijena energija može da se koristi za potrebe PPV.
Ukoliko bilansi potreba za vodom postanu još izraženiji, postoji mogućnost da se izradom optimizaciono-upravljačkog modela izvrši povećanje korisnog prostora akumulacije, fleksibilnijim korišćenjem prostora koji je rezervisan za retenziranje poplavnih talasa i odbranu od poplava. Odgovarajućom tehničkom dokumentacijom ispitaće se pod kojim uslovima se, u određenim delovima godine, deo rezervisanog prostora akumulacije za prijem talasa može iskoristiti za proizvodne funkcije. Akumulacija „Ćelijeˮ time postaje objekat koji znatno aktivnije obavlja vodoprivredne mere zaštite kvaliteta vode na celom nizvodnom toku Rasine i Zapadne Morave, a u kriznim stanjima i na toku Velike Morave.
Zbog erozivnih procesa u slivu, akumulacija je podvrgnuta procesima zasipanja. Upravljač je u obavezi da procese zasipanja prati sistematskim merenjima, u sklopu redovnog monitoringa stanja akumulacije. Priorite ima izvršenje planiranih antierozivnih radova, posebno na sanaciji svih erozionih žarišta I i II kategorije, na slivovima i vodotocima: Padinski potok, Milićevića potok, Rogaška i Suvajska reka, Bosićanski potok, Nabrđski potok, Dubokinac, Turjački potok, Žilinska i Koviočka reka.
2. REŽIMI ZAŠTITE, UREĐENJA I KORIŠĆENJA PROSTORA
Prostornim planom se utvrđuje prostor za branu i akumulaciju „Ćelijeˮ, površine 4,58 km2, u okviru kruševačkog vodovodnog supsistema, na području: KO Ćelije – 2,27 km2 (grad Kruševac) i KO Bogiše – 0,22 km2, KO Zlatari – 2,02 km2 i KO Razbojna – 0,07 km2 (opština Brus). Prostornim planom uspostavljaju se zone sanitarne zaštite akumulacije „Ćelijeˮ – izvorišta Rasinsko-moravskog regionalnog sistema za snabdevanje vodom, tj. kruševačkog vodovodnog supsistema, i to: zona I, zona II i zona III akumulacije „Ćelijeˮ. Režimi sanitarnog nadzora utvrđeni su u skladu sa Rešenjem o određivanju zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja akumulacije „Ćelijeˮ i Pravilnikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja.
U slučaju preklapanja zona sanitarne zaštite akumulacije „Ćelijeˮ i zona zaštite i rezervisanja prostora, ustanovljenih za posebne namene po različitim osnovama, primenjuje se stroži režim zaštite i korišćenja prostora.
2.1. ZONA I AKUMULACIJE „ĆELIJEˮ
U zoni I akumulacije „Ćelijeˮ (ukupne površine oko 4,6 km2), uspostavlja se režim strogog sanitarnog nadzora. Za površine u zoni I akumulacije „Ćelije” između kota normalnog uspora (u daljem tekstu: KNU) (277 mnm) i granice zone I akumulacije predviđena je izrada Plana detaljne regulacije kojim će se bliže odrediti površine javne namene za potrebe vodoprivrede. U zoni I akumulacije se primenjuju sledeći režimi zaštite uređenja i korišćenja prostora:
– zabranjena je izgradnja objekata i postrojenja koji nisu u funkciji vodoprivrede, čuvanja i održavanja objekata brane i akumulacije;
– svi objekti koji nisu u funkciji vodoprivrede, a nelegalno su sagrađeni u zoni I akumulacije biće uklonjeni o trošku vlasnika, a teren sanitarno saniran i zatravljen. Status ostalih objekata koji nisu u funkciji vodoprivrede, a nalaze se između KNU i granice zone I, utvrdiće se planom detaljne regulacije;
– deponije šljunka, peska i zemlje iz iskopa koje se sada nalaze u ovoj zoni biće uklonjene, a teren saniran i zatravljen. Postojeće divlje deponije otpada će se ukloniti i zemljište sanirati. Zabranjuje se odlaganje svih vrsta otpada u ovoj zoni sanitarne zaštite akumulacije;
– izuzetno, do realizacije potencijalne obilaznice oko jezera na državnom putu IB-38 Kruševac – Blace – Beloljin (prema Uredbi o kategorizaciji državnih puteva, deonice regionalnih puteva R-102 i R-222 prekategorisane su u DP IB reda br. 38), zadržava se postojeći državni put IB-38 kroz zonu I akumulacije sa mostom preko akumulacije. Zbog pretnje od havarije vozila i dospeća štetnih materija sa kolovoza u jezero, na deonici puta preko mosta uspostavlja se strog režim zaštite, uređenja i korišćenja koji pored organizacionih i fizičkih mera protiv iskliznuća vozila podrazumeva da se otpadne vode sa kolovozne trake zahvate i odvedu kanaletom sa unutrašnje strane bankina i sabirnim kolektorima do planiranog kompaktnog PPOV u blizini mosta;
– dozvoljava se uređenje priobalja za planirane pešačke i biciklističke staze, za samo dve plaže koje će se poklapati sa već postojećim u Zlatarima i Vasićima i pristane, odmorišta i vidikovce za potrebe turističko-rekreativnog korišćenja akumulacije, uz prethodno pribavljanje mišljenja nadležnih ministarstava (vodni uslovi) odnosno javnog vodoprivrednog preduzeća i upravljača vodovodnog sistema (JKP „Vodovod Kruševac”), u koordinaciji sa ostalim korisnicima akumulacije (nadležnim organom jedinice lokalne samouprave i dr) za sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda, i uz obezbeđenje organizovanog prikupljanja i odvoženja otpada. Na akumulaciji se mogu koristiti plovila na električni pogon, vesla i jedra i odvijati rekreativni ribolov (uz strogo ograničenu količinu korišćenja hrane za primamljivanje ribe). Zabranjen je kavezni uzgoj ribe i ribolov mrežama, a poribljavanje akumulacije se može obavljati isključivo na osnovu ihtioloških studija i projekata urađenih od strane za to licencirane institucije. Nije dozvoljen prilaz motornim vozilima.
2.2. ZONA II AKUMULACIJE „ĆELIJE”
Na prostoru zone II akumulacije „Ćelije” (ukupne površine oko 12,5 km2), uspostavlja se režim kontrolisanog korišćenja prostora i stalnog sanitarnog nadzora sa zabranom izgradnje objekata koji ugrožavaju zdravstvenu ispravnost vode na izvorištu.
Zadržavaju se postojeći stambeni i ekonomski objekti domaćinstava (sa stalnim prebivalištem), koji su postojali pre izgradnje akumulacije, uz obavezu upravljača vodovodnog sistema da u roku od 12 meseci od dana stupanja na snagu ove uredbe obezbedi sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje svih otpadnih voda (vodonepropusni sengrupi sa dve ili tri komore, koje će prazniti javno komunalno preduzeće po automatizmu, bez uticaja vlasnika, kao i pod uslovom bezbednog prikupljanja osoke iz štala kako ne bi nekontrolisano isticala u okruženje, odnosno njenim korišćenjem van zone II na sanitarno bezbedan način) u kom slučaju se omogućava i rekonstrukcija postojećih stambenih i ekonomskih objekata za sopstvene potrebe domaćinstava ili izgradnja objekata istih gabarita.
Zadržavaju se i ostali postojeći objekti (kuće za odmor, ugostiteljski i drugi objekti) sagrađeni u zoni II nakon formiranja akumulacije: (a) sa urednim dozvolama pod uslovom da imaju obezbeđeno sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje svih otpadnih voda na građevinskoj (katastarskoj) parceli; i (b) pod uslovom da u roku od 12 meseci od dana stupanja na snagu ove uredbe vlasnici/korisnici tih objekata obezbede sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje svih otpadnih voda na građevinskoj (katastarskoj) parceli i uz obezbeđenje organizovanog prikupljanja i odvoženja otpada. Preduzeće za preradu drveta i proizvodnju parketa koje se nalazi na kraju uspora, u blizini sela Bogiše, može da nastavi rad isključivo uz obavezu da sve otpatke (piljevina, otpadne vode itd.) uredno prečišćava, koristi ili odnosi, kako ne bi dospeli u jezero.
Izuzetno, do realizacije potencijalne obilaznice oko jezera na državnom putu IB-38 Kruševac – Blace – Beloljin (prema Uredbi o kategorizaciji državnih puteva, deonice regionalnih puteva br. 102 i 222 prekategorisane su u DP IB reda br. 38) i na državnom putu IIA-208 Razbojna – Brus, zadržavaju se postojeći državni putevi IB-38 i IIA-208 kroz zonu II akumulacije u dužini od oko 9 km. Zbog pretnje od havarije vozila i dospeća štetnih materija sa kolovoza u jezero (zagađene naftnim derivatima, teškim metalima), na ovim deonicama puteva uspostavlja se strog režim zaštite, uređenja i korišćenja: koji dozvoljava motorni saobraćaj i teretni transport (cisterni sa gorivom, hemikalijama i rasutim teretom isključivo pod pratnjom i uz ograničenja brzine); sa odbojnicima i povišenim ivičnjacima puta za zaštitu od mogućih havarijskih iskliznuća vozila, sprečavanje ispiranja kolovoza izvan bankina u pravcu jezera; i odvođenje otpadnih voda do taložnika (separatora).
Potencijalna izgradnja novih saobraćajnica ograničava se na kategoriju opštinskih javnih, poljskih i šumskih puteva, uz pribavljanje vodnih uslova i vodne saglasnosti. Duž svih postojećih i planiranih puteva obavezno je obezbeđivanje infrastrukture za prikupljanje atmosferskih voda sa separatorima naftnih derivata.
Izgradnja distributivne elektroenergetske i elektronske komunikacione mreže, lokalne vodovodne i kanalizacione infrastrukture, kao i drugih infrastrukturnih sistema se usklađuje sa režimom zaštite akumulacije.
Zadržava se postojeća struktura poljoprivrednih površina, uz poštovanje principa obrade i setve prema nagibu i tipu zemljišta i primenu odgovarajućih meliorativnih i agrotehničkih mera (melioracija zeolitom i/ili dolomitom, prema stepenu kiselosti zemljišta). U pogledu vrsta kultura, prednost imaju pašnjaci i livade sa plemenitim travama, lekovitim biljem, mahunarkama i dr. Zabranjena je upotreba agrohemikalija, tečnog i čvrstog stajnjaka. Upotreba sredstava za zaštitu bilja i mineralnih đubriva mora biti usaglašena, po vrsti i količini, sa agropedološkim uslovima i mogućnostima zaštite voda. Korišćenje šuma je u funkciji antierozivne zaštite, te je dozvoljena samo selektivna seča, uz očuvanje osnovne strukture šumske mase kao zaštitnog elementa terena u ovoj zoni zaštite.
Zabranjeno je formiranje deponija komunalnog otpada, proširenje i formiranje novih grobalja. Izuzetak od ovog pravila su dva postojeća groblja u naseljima Zlatari i Ćelije za koja se može dozvoliti nastavak njihovog korišćenja i proširenje na osnovu procene uticaja postojećeg groblja i njegovog predviđenog proširenja na kvalitet životne sredine i kvalitet vode akumulacije. Zabranjena je ispaša stoke i zakopavanje uginule stoke, formiranje stočnih pijaca i vašarišta.
Dozvoljava se uređenje pešačko-izletničkih, biciklističkih i ribolovnih staza i planirano uređenje priobalja akumulacije (za prilaz plažama, revirima za sportski ribolov, otvoreni sportski tereni, odmorišta i vidikovci, ekološki punktovi u funkciji zaštite izvorišta i turističko-rekreativne prezentacije) uz prethodno pribavljanje mišljenja javnog vodoprivrednog preduzeća i vodnih uslova, saglasnosti i dozvole nadležnog organa jedinice lokalne samouprave za sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda, i uz obezbeđenje organizovanog prikupljanja i odvoženja otpada.
Zabranjena je eksploatacija kamena, šljunka, peska i svi drugi rudarski radovi.
2.3. ZONA III AKUMULACIJE „ĆELIJE”
U zoni III akumulacije „Ćelije” (površine oko 594 km2), uspostavlja se režim kontrolisane izgradnje i korišćenja prostora koji obezbeđuje zaštitu kvaliteta voda i zdravstvenu ispravnost vode izvorišta. Radi se samo o pojačanim merama sanitacije, a ne o restrikciji koja bi ugrožavala razvoj naselja. U ovoj zoni nije dozvoljeno nekontrolisano deponovanje komunalnog i drugog otpada, lociranje i uređenje deponija čvrstog otpada, deponovanje, skladištenje i transport opasnih materija i materija koje se ne smeju direktno ili indirektno unositi u vode.
U ovoj zoni sanitarne zaštite moguće je zadržavanje postojećih i izgradnja novih stanica snabdevanja pogonskim gorivom na osnovu procene uticaja na kvalitet životne sredine i kvalitet voda, i pribavljenih vodnih uslova i vodne saglasnosti.
Nije dozvoljeno građenje proizvodnih pogona, termoenergetskih i drugih objekata, kao ni obavljanje rudarskih i drugih radova čije otpadne vode sadrže zagađujuće materije ili na bilo koji način ugrožavaju kvalitet i režim voda. Dozvoljena je realizacija objekata viših nivoa finalizacije, sa „čistim” tehnologijama koji nisu veći potrošači vode i koje nemaju čvrste ili tečne otpadne i opasne materije. Dozvoljeno je graditi male zanatsko-industrijske pogone (objekti za preradu poljoprivrednih proizvoda, mini-hladnjače, sušare, mlinovi i sl), uz korišćenje recirkulacije vode u tehnološkim procesima, odnosno uz obavezu da se manje količine otpadnih voda prečiste do propisane klase kvaliteta pre ispuštanja u recipijent.
U slučaju postojanja kamenoloma, preduzeće se tehničke mere koje sprečavaju da otpadne materije dospeju u vodotok bilo u rasutom (materijal otkrivke, sitne frakcije iz separacija) ili u tečnom stanju (suspendovan nanos nastao ispiranjem frakcija).
Korišćenje i uređenje poljoprivrednog i šumskog zemljišta zasnivaće se na programu uređenja poljoprivredno-šumskog zemljišta u zonama zaštite izvorišta voda. Nije dozvoljena intenzivna upotreba pesticida, herbicida i veštačkih đubriva na zemljištu koje se koristi u poljoprivredne svrhe.
U naseljima i zonama sa stambenim, turističkim i ekonomskim objektima, kod kojih se na bilo koji način mogu ugroziti izdanske, površinske vode i akumulacija, obezbediće se sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje ili odvođenje otpadnih voda van sliva akumulacije, što uslovljava realizaciju kanalizacionih sistema i odgovarajućih PPOV sa tercijarnim prečišćavanjem. Za naselja, u kojima zbog konfiguracije terena i razuđenosti, realizacija kanalizacionog sistema nije realna – primenjuje se sanitacija na nivou domaćinstava ili grupe kuća, putem propisnih sengrupa i rezervoara/taložnica za sakupljanje otpadnih voda. Sprovešće se kompletna sanitacija naselja uz zabranu deponovanja komunalnog i drugog otpada, te materija koje se ne smeju direktno ili indirektno unositi u vode. Izvršiće se lociranje i uređenje deponija čvrstog otpada, kao i sanacija postojećih mini farmi, tako da ispunjavaju sve sanitarno-tehničke uslove koji obezbeđuju potpunu sigurnost od zagađivanja voda i tla. Transport opasnih materija dozvoljen je isključivo uz kontrolisan prevoz i pod pratnjom. Razvoj i uređenje lokalne saobraćajne i tehničke infrastrukture realizovaće se bez posebnih zahteva u pogledu zaštite akumulacije.
Za potrebe turističko-rekreativnog korišćenja sliva akumulacije „Ćelijeˮ, dozvoljava se realizacija alpskih skijališta „Karamanˮ, „Gobeljaˮ, „Rendara-Gobeljaˮ, „Kriva Reka-Rendaraˮ i nordijskog skijališta na Krivorečkoj ravni na području Kopaonika, kao i alpsko-nordijskih ski-stadiona „Željinˮ i „Ravna planina/Gočˮ, čije uređenje zahteva izgradnju skijaške (žičare, ski-staze) i druge prateće infrastrukture i sanitarno obezbeđenih objekata za potrebe skijaša (ski restorani, zakloni i sl). Dozvoljava se realizacija izletničkih, ribolovnih, pešačkih i biciklističkih staza sa manjim objektima za informisanje i predah turista (informativni punktovi, odmorišta, vidikovci, nadstrešnice za sklanjanje od nevremena) i zona turističke izgradnje, pod uslovom sanitarno bezbednog prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda, a tamo gde je moguće i odvođenja otpadnih voda van sliva akumulacije.
U okviru šire zone sanitarne zaštite akumulacije „Ćelijeˮ formirana je brana i akumulacija „Selišteˮ na Gočkoj reci za koju se uspostavljaju zone sanitarne zaštite izvorišta, koji su prikazani u tački 1.4 poglavlja I ovog prostornog plana.
2.4. PODRUČJE IZVAN ZONA SANITARNE ZAŠTITE AKUMULACIJE „ĆELIJEˮ
Područje Prostornog plana izvan zona sanitarne zaštite akumulacije „Ćelijeˮ (oko 324 km2) obuhvata prostor vanslivnih površina, i to:
obuhvaćenih katastarskih opština nizvodno od brane, na kojima se nalaze: (a) deo zone pod uticajem poplavnog talasa iz akumulacije „Ćelijeˮ u slučaju probijanja brane (sa delovima građevinskih područja, poljoprivrednih i šumskih površina KO Majdevo, sa zeseocima Suvaja i Grabak, i KO Grkljane, sa zaseokom Malo Grkljane; deonice DP IB-38 Kruševac – Blace – Beloljin, R-102, magistralnog cevovoda sirove vode i magistralnog optičkog kabla); (b) delovi katastarskih opština Majdevo i Grkljane (van dela zone pod (a)); deonice DP IB-38, DV 220 kV, magistralnog cevovoda i drugih infrastrukturnih sistema i pristupnih puteva PPV u Majdevu i drugi vodoprivredni objekti; kao i planirani kapaciteti PPV u Majdevu i podbranskog akva-punkta;
delova ostalih katastarskih opština (van sliva akumulacije „Ćelijeˮ), koji su obuhvaćeni: slivom akumulacije „Selovaˮ; slivom akumulacije „Pridvoricaˮ na istoimenoj reci kao lokalnog izvorišta vodosnabdevanja (za koje je urađen Prostorni plan opštine Blace, sa zonama sanitarne zaštite, namenjenog snabdevanju vodom Blaca i naselja u okruženju do formiranja regionalnog vodosistema „Selovaˮ); i prostornim planovima jedinica lokalnih samouprava;
dela NP „Kopaonikˮ sa segmentima turističkog centra, za koji je donet Prostorni plan područja posebne namene sa utvrđenim režimima zaštite prirode I, II i III stepena (u skladu sa kojima je predviđena izgradnja turističkih naselja i pratećih infrastrukturnih sistema i objekata u funkciji turizma i alternativne seoske ekonomije).
3. UTICAJ POSEBNE NAMENE NA RAZVOJ POJEDINIH OBLASTI
3.1. ZAŠTITA, UREĐENJE I KORIŠĆENJE PRIRODNIH SISTEMA
Imajući u vidu kvalitet vode u jezeru, kao i neplansko poribljavanje, sada je to akvatorija sa pretežno ciprinidnim ribljim vrstama. Očekuje se da će se sa potpunom stabilizacijom sukcesija u toj akvatoriji, i nakon realizacije MHE, jezero Ćelije pretvoriti u pogodnu zonu za reprodukciju ribljih vrsta iz tzv. ekološke zone deverike. Prema hidrauličkim karakteristikama i karakteristikama kvaliteta voda, postoje mogućnosti za razvoj deverike (Abramis brama), šarana, štuke, linjaka (Tinca tinca), karaša (Carassius carassius), itd. Poribljavanje se sme obavljati samo na bazi kvalifikovanih ihtioloških studija. Nije dozvoljeno poribljavanje jezera čak ni u organizaciji ribolovačkih društava, jer su na taj način ihtiološki degradirane brojne akvatorije. Zbog zaštite jezera kao izvorišta vodosnabdevanja republičkog značaja, nije dozvoljen kavezni uzgoj ribe u njemu, jer bi se unošenjem hraniva (makroelemenata) u tu akvatoriju inicirao razvoj procesa eutrofikacije.
Na području Prostornog plana, u zavisnosti od geološke podloge, razvijeni su veoma heterogeni tipovi tla različitih bonitetnih vrednosti. Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta zasniva se na integralnom upravljanju slivom akumulacije „Ćelijeˮ, prirodnim resursima, uz poštovanje principa održivosti poljoprivrednog i ruralnog razvoja, a i cilju opšteg poboljšanja stanja životne sredine, rehabilitacije tla, vode, vazduha, kao i očuvanje flore i faune i njihovih staništa.
Svo zemljište (iznad 750 m n.v) koje nije izdvojeno kao pogodno za naseljavanje i poljoprivredu (u nagibu većem od 25%) će se uređivati i koristiti kao šumsko zemljište. U prelaznoj zoni (do 750 m nadmorske visine), ovo zemljište (u nagibu većem od 25%) može se koristiti i u voćarstvu ukoliko već nije pošumljeno. Stimulisaće se i usmeravati proces samoobnove vegetacije na mestima koja nisu previše degradirana, čime se omogućava optimalan razvoj vegetacionih formi, u smislu uklapanja u prirodne specifičnosti datog područja.
Usled erozivnih procesa u slivu, akumulacija „Ćelijeˮ je podvrgnuta procesima zasipanja. Okvirnim merenjima je ustanovljeno da se prosečno taložilo oko 140.000 m3/godišnje nanosa, pri čemu je nepovoljno što se samo oko 44% taložilo u prostoru za nanos, dok se oko 56% taložilo u korisnom prostoru akumulacije, smanjujući na taj način njenu regulacionu ulogu. Upravljač je u obavezi da procese zasipanja prati sistematskim merenjima, te i takva istraživanja – merenja poprečnih profila svakih pet godina, treba uključiti u redovni monitoring stanja akumulacije. Međutim, bitno je da se izvrše planirani antierozivni radovi, posebno na sanaciji svih erozionih žarišta I i II kategorije. Projekat zaštite je urađen i prioritet imaju bujične pregrade i biotehnički radovi na slivovima i vodotocima: Padinski potok, Milićevića potok, Rogaška i Suvajska reka, Bosićanski, Nabrđski, Dubokinac, Turjački potok, Žilinska i Koviočka reka.
3.2. EKONOMIJA I PRIVREDNI SISTEMI
3.2.1. Razvoj i razmeštaj privrednih aktivnosti
Okosnicu prostorne strukture privrede predstavljaće postojeći privredni lokaliteti i planirane zone i lokacije u pojedinim naseljima koji imaju pogodne lokacijske uslove (infrastruktura, zemljište, uslovi za izgradnju objekata), uz poštovanje režima zaštite izvorišta i mera zaštite životne sredine u slivu akumulacije „Ćelije”.
Osnovna opredeljenja održivog razvoja privrede su:
– razvoj prehrambenog kompleksa koji podrazumeva izgradnju prerađivačkih kapaciteta za otkup i preradu voća (hladnjače, sušare, fabrike sokova, koncentrata, džemova, voćnih kaša, voćnih destilata, posebno na području Blaca, Brusa i Aleksandrovca), mesa, mleka, povrća, mini destilerije, prerada žitarica (u Alabani), pakovanje meda i prerada proizvoda od meda i skladištenje proizvoda (silosi, hladnjače i dr), pri čemu razvoj prehrambenog kompleksa zahteva strogo poštovanje savremenih standarda kvaliteta hrane i uvođenje NASSR standarda;
– razvoj prerađivačke industrije jačanjem preduzetništva i formiranjem MSP u sektoru prerade metala, proizvodnje opreme, mašina, prerade gume, plastike, tekstilne industrije i dr. Posebnu ulogu u razvoju prerađivačke industrije ima mogući oporavak i restrukturiranje kompleksa prerade metala i mašinogradnje „14. oktobarˮ iz Kruševca od značaja za mogućnu revitalizaciju proizvodnih pogona na području Prostornog plana; od velikog značaja je i drvoprerađivačka industrija (proizvodnja nameštaja, montažnih kuća, drvene galanterije i sl), izgradnja postrojenja za preradu i flaširanje vode za piće i mineralnih voda (u Brusu i Blacu);
– razvoj i diverzifikacija sektora raznovrsnih usluga (trgovine, saobraćaja i transporta, zanatstva, ugostiteljstva, poslovnih, tehničkih, finansijskih i ostalih usluga) i komunalne privrede;
– perspektivna eksploatacija mineralnih sirovina (eksploatacija zeolita u Igrošu, koja ima prioritet, radi korišćenja ovog minerala za zaštitu poljoprivrednih kultura u slivu akumulacije „Ćelijeˮ).
Osnovni elementi buduće prostorne organizacije privrede su:
– opštinski centri Brus i Blace, kao polifunkcijski privredno-industrijski centri;
– seoska naselja koja imaju male proizvodne pogone ili u kojima se planira alokacija privrednih sadržaja zbog njihovog ekonomskog potencijala za budući smeštaj nekih vrsta proizvodnje i usluga – u opštini Brus: Brzeće, Razbojna, Batote, Lepenac, Igroš, Budilovina, Mala Grabovnica, Milentija; u opštini Blace: Đurevac, Alabana; u opštini Aleksandrovac: Bzenice, Pleš; i druga naselja u skladu sa prostornim planovima jedinica lokalne samouprave;
– turistička naselja/centri sa značajnim turističkim sadržajima i uslugama (kopaoničko područje, Goč, područje akumulacije „Ćelije” i Pridvorica, župsko vinogorje);
– seoska naselja u kojima se planira razvoj poljoprivrede u savremenim gazdinstvima ili planirani sadržaji eko i etno turizma i sl.
Očekuje se razvoj MSP u kompleksu proizvodnje hrane, tj. prerade poljoprivrednih sirovina, u prerađivačkom sektoru industrije, turizmu i sektoru drugih usluga. Realizacija i smeštaj novih proizvodnih i uslužnih kapaciteta MSP će se usmeravati u postojeće privredno-industrijske zone i na nove lokacije, na sledeći način:
– osnivanje i aktiviranje novih prostornih modela smeštaja industrije i MSP u Brusu – industrijske zone, biznis inkubatora, BID zone (zone unapređenog poslovanja – Business Improvement District) i dr; prednost imaju lokaliteti koji pružaju najpovoljnije uslove za stvaranje zona, lokaliteti uz postojeće privredne lokacije, lokaliteti koji se uglavnom nalaze na ukrštanjima važnijih putnih pravaca, uz glavne državne puteve, kao i lokaliteti koji imaju povoljne uslove priključivanja na komunikacijsku i komunalnu infrastrukturu (grinfild lokaliteti);
– korišćenje lokacija u postojećim privrednim i industrijskim zonama u Brusu i Blacu, aktiviranje i poboljšanje infrastrukturne opremljenosti postojećih lokacija i zapuštenih objekata proizvodnih hala, skladišta i drugih objekata (braunfild lokaliteti);
– podržavanje disperzije MSP na ruralnom području obezbeđenjem zasebnih infrastrukturno opremljenih lokacija površine 1-2 ha za smeštaj pogona u naseljima koja imaju interes za njihov razvoj i koja raspolažu realnim ekonomskim potencijalom i prostornim uslovima, a nalaze se na području izvan zona I i II akumulacije „Ćelije”;
– izgradnja mikro pogona u postojećem tkivu naselja, uz poštovanje pravila izgradnje i uređenja prostora i uslova zaštite životne sredine, u prvom redu režima zaštite akumulacije „Ćelije”.
3.2.2. Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta i razvoj poljoprivrede
Korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta na području Prostornog plana zasniva se na integralnom upravljanju slivom akumulacije „Ćelijeˮ, postojećim prirodnim resursima, uz poštovanje principa održivosti poljoprivrednog i ruralnog razvoja, a u cilju opšteg poboljšanja stanja životne sredine, rehabilitacije tla, vode, vazduha i prirodnih predela, kao i očuvanja flore i faune i njihovih staništa. Ovakvo opredeljenje se ostvaruje međusobnim usklađivanjem mera koje se odnose na: povećanje konkurentnosti, podršku restrukturiranju poljoprivrednog sektora, poboljšanje stanja životne sredine i prirodnih predela, podršku upravljanju poljoprivrednim i šumskim zemljištem, diversifikaciju ruralne ekonomije i unapređenje kvaliteta življenja u ruralnim oblastima.
Održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta na slivnom području akumulacije „Ćelijeˮ ostvaruje se u sistemu tradicionalne poljoprivrede, nastalom u zajedničkom dejstvu lokalnog socijalnog i ekološkog sistema. Time se obezbeđuje visok stepen ekološke racionalnosti proizvodnje korišćenjem lokalnih prirodnih resursa i znanja, uključujući upravljanje agrobiodiverzitetom. Ovo se konkretno odnosi na prihvatanje konzervacionih tehnika obrade zemljišta (posebno u zonama sanitarne zaštite akumulacije), uz kontrolisanu upotrebu hemijskih sredstava (u zoni III akumulacije), očuvanje i obnavljanje autohtonih sorti i rasa, uzgoj stoke na tradicionalan način i proizvodnju lokalnih poljoprivrednih proizvoda, tipičnih za ovu oblast. Opredeljenje je da se poljoprivreda zasniva na intenzivnoj i efikasnoj primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji i proizvodnji organske hrane, uz podršku modernizaciji poljoprivredne proizvodnje i specijalizaciji poljoprivrednih domaćinstava. Posebne mere zahtevaju i očuvanje tradicionalnih poljoprivrednih gazdinstava i ruralne arhitekture, upotrebu tradicionalnih stilova gradnje i tradicionalnog znanja lokalnog stanovništva i promociju lokalnih proizvoda. Takođe se predlaže davanje većeg značaja ulozi stočarstva, posebno ovčarstva i kozarstva i uvođenje odgovarajućih promena u ratarskoj proizvodnji, odnosno usmeravanje većeg dela ratarstva na proizvodnju stočne hrane i paralelan razvoj svih preradnih kapaciteta (prikupljanje šumskih plodova i pčelarstvo).
U skladu sa prirodnim uslovima i resursnim i agroekološkim kapacitetom prostora, mogu se izdvojiti sledeće specifičnosti poljoprivrednih rejona: ravničarsko-brežuljkasti atari predodređeni za intenzivnu poljoprivredu, posebno povrtarstvo i ratarstvo i brdsko-planinska područja koja su pogodna za voćarstvo i stočarstvo.
Poljoprivredni rejon ravničarskog dela karakteriše intenzivna ratarska, naročito povrtarska proizvodnja. U dolinskim predelima i na površinama koje se nalaze pored rečnih tokova sa mogućnošću navodnjavanja, postoje uslovi za maksimalno iskorišćavanje vodnog potencijala i dobijanje maksimalnih prinosa po jedinici površine (dve žetve – berbe godišnje); postoje uslovi za razvoj i ratarstva i povrtarstva, ali i za voćarstvo i vinogradarstvo; neophodno je dosledno poštovanje režima sanitarne zaštite akumulacije i vodotoka u slivu;
Mešoviti ratarsko-voćarsko-vinogradarski rejon – Na brdovitim i drugim terenima s potencijalima za voćarsku (jabuke, kruške, maline) i povrtarsku proizvodnju (krompir), postoje pogodnosti za razvoj organske proizvodnje, dok je primena metoda strogo kontrolisanog prihranjivanja i integralne zaštite nužan uslov opstanka i daljeg razvoja voćarstva uopšte; sa aktivnim stočarstvom (farme) i pčelarstvom;
Stočarsko-voćarski rejon – Njegov najveći potencijal čine prostrane livade i pašnjaci, velike ekološke i ekonomske vrednosti, uz veliku podršku razvoju pašnjačkog stočarstva, promovisanje agrošumarstva (posebno, uključivanje kapaciteta šuma i vodotoka u izvozno atraktivne programe proizvodnje, sakupljanja i prerade širokog asortimana visoko vrednih sirovina), ponovnom uvođenju autohtonih rasa stoke, sorti gajenih biljaka, tradicionalnih proizvodnih sistema i sl.
Zaštita i održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta u navedenim ruralnim rejonima zasnivaće se na: izboru i proveri ekološke prihvatljivosti lokacija i opremanju komunalnom infrastrukturom objekata stočnih farmi i preradnih kapaciteta; sanitaciji sela; uređenju poljskih puteva i sl; kao i na pojačanom inspekcijskom nadzoru skladištenja, primene i uništavanja agrohemikalija i njihove ambalaže; obezbeđenju institucionalne i materijalne podrške uvođenju strogih sanitarno-higijenskih standarda i kontrole uslova držanja stoke i skladištenja stajnjaka, ograničenog prihranjivanja biljaka, uvođenja savremenih metoda prerade i čuvanja stočne hrane i dr.
Pored režima zaštite i korišćenja prostora iz tačke 2) ovog poglavlja, daju se sledeće preporuke korišćenja i uređenja poljoprivrednog zemljišta:
– u zoni I oko akumulacije zemljište se može ograničeno koristiti u poljoprivredi, u skladu sa predviđenim antierozivnim merama (za senokos, osnivanje višegodišnjih zasada određenih vrsta voća i lekovitog bilja – leska, divlja trešnja, glog, šipurak i sl). Zabranjuje se primena mineralnih đubriva, pesticida, osoke i stajnjaka. Dozvoljeno je površinsko đubrenje kompostom;
– u zoni II akumulacije zemljište će se koristiti prema uslovima mikrorejonizacije u skladu sa programom uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta;
– u zoni III akumulacije primenjuju se principi racionalnog korišćenja poljoprivrednog zemljišta. Pošumiće se poljoprivredne površine koje su sklone eroziji i koje pokrivaju niskoproduktivni pašnjaci (najčešće rankeri i smeđa kisela zemljišta na nagibima većim od 30%). Poljoprivredne površine na nagibima između 20% i 30% će se meliorisati zeolitom i/ili dolomitom, u zavisnosti od kiselosti reakcije zemljišta (uz prethodno pedološko kartiranje zemljišta). Nakon melioracija, ova zemljišta je potrebno zatraviti smešom trava (čije je seme prethodno inokulirano mikroorganizmima azoto-, fosfo- i drugih fiksatora) ili ih terasiranjem pretvoriti u površine za zasad voća. Poljoprivredne površine van rečnih zaravni, sa nagibom do 20%, mogu se nesmetano obrađivati kao oranice, isključivo po izohipsama. Na ovim površinama, takođe, treba koristiti zeolit, a po potrebi i dolomit, kao i seme pilirano mikroorganizmima. Zaštitu bilja vršiti ekološkim mikrobiološkim preparatima i fizičkim pomagalima. Zemljište rečnih terasa može se koristiti za poljoprivrednu proizvodnju bez ograničenja u obradi tla i zaštiti useva, s tim što ih treba đubriti zeolitom. Sejanje useva vršiti mikrobiološki piliranim semenom, a štititi mikrobiološkim i fizičkim preparatima.
Plansko opredeljenje je uspostavljanje ekološki optimalnih odnosa između poljoprivrednih i šumskih površina; zatravljivanje oranica koje nisu pogodne za ekonomičnu ratarsku proizvodnju i/ili podizanje voćnih zasada; usklađivanje agrotehničkih mera s prirodnim pogodnostima i ograničenjima; melioracije pašnjaka i livada i sprovođenje tehničkih radova na saniranju degradiranih zemljišta; i usklađivanje načina obrade poljoprivrednog zemljišta sa nagibom terena i primena drugih ekološki prikladnih agrotehničkih i zaštitnih mera.
Za ostvarivanje održivog ruralnog razvoja značajno je obezbeđenje podrške budžetskih sredstava resornog ministarstva za: povećanje konkurentnosti (subvencionisanje nabavke poljoprivredne mehanizacije, opreme i uvođenja standarda i podizanje dugogodišnjih zasada), podršku zaštiti životne sredine i ruralnih predela (uzgoj autohtonih rasa stoke, organska proizvodnja), diversifikaciju aktivnosti u ruralnoj ekonomiji (brendiranje poljoprivrednih proizvoda, ruralni turizam, domaća radinost, stari zanati, obnova autentične arhitekture, organizovanje i jačanje kapaciteta mreže za ruralni razvoj) i tržišne mere podrške (genetsko unapređenje stočarstva, premije za otkup mleka, podsticaji pčelarskoj proizvodnji, investicije u modernizaciju proizvodnje i prerade poljoprivrednih proizvoda). Od posebnog je značaja uspostavljanje i razvoj lokalnih partnerstava aktera iz javnog i civilnog sektora za sprovođenje integralnih strategija/programa održivog ruralnog razvoja (obezbeđivanje podrške opstanku porodičnih gazdinstava na područjima suočenim sa ekološkim ograničenjima, promovisanje uloge i značaja multifunkcionalne poljoprivrede u politici integralnog upravljanja prirodnim resursima i dr).
3.2.3. Zaštita i korišćenje šuma i šumskog zemljišta i razvoj lovstva
Planska propozicija razvoja šumskog i lovnog područja podrazumeva:
-antierozivne radove na području sliva akumulacije „Ćelijeˮ, koji ukupno obuhvataju oko 7.500 ha bioloških radova (pošumljavanje i melioracija livada i pašnjaka) i oko 65.500 m3 građevinskih radova u bujičnim vodotocima, pri čemu je prioritetno pošumljavanje površine od 45 km2;
-stimulisanje i usmeravanje procesa samoobnove vegetacije na mestima koja nisu previše degradirana, čime se omogućava optimalan razvoj vegetacionih formi, u smislu uklapanja u prirodne specifičnosti datog područja;
-na terenima kod kojih je prisutna jaka erozija i spiranje materijala, kao i na klizištima i ogoljenim slivovima bujičnih tokova neophodno je uvođenje takvih vegetacionih formi koje su u stanju da ublaže ove procese;
-melioracija izdanačkih krajnje degradiranih šuma, potpunom zamenom sastojine veštačkim unošenjem iste vrste;
-melioracija šikara i šibljaka njihovim uklanjanjem i veštačkim pošumljavanjem staništa odgovarajućom vrstom;
-broj i vrsta drveća limitirani su prirodnim uslovima, kvalitetnim korišćenjem i zaštitom prostora i estetskim izgledom. Pošto je po količini i značaju preovlađujuća vrsta bukva, treba je i veštački unositi;
-svo plansko zemljište (iznad 750 m nadmorske visine) koje nije izdvojeno kao pogodno za naseljavanje i poljoprivredu (u nagibu većem od 25% treba uređivati i koristiti kao šumsko zemljište. U prelaznoj zoni (do 750 m nadmorske visine), ovo zemljište (u nagibu većem od 25%) može se koristiti i u voćarstvu ukoliko već nije pošumljeno;
-postojeće šumsko zemljište na ravnijim terenima planinskih visoravni, pogodnim za poljoprivrednu proizvodnju, ukoliko ne predstavlja posebno vredan šumski fond i nije u zoni turističke namene, može se postepeno pretvarati u poljoprivredno, ako se u tom smislu ostvari odgovarajući dogovor zainteresovanih proizvođača;
-u zoni turističke namene, ravnije šumsko zemljište se mora uređivati kao park šuma;
-povećanje brojnosti populacije sitne i pernate divljači (zec, fazan, poljska jarebica), kao i krupne divljači (srna) u skladu sa bonitetom staništa;
-poboljšanje strukture (polne i starosne) populacije krupne divljači;
-očuvanje retkih i ugroženih vrsta lovne divljači i ostale faune;
-preduzimanje mera u cilju obezbeđivanja uslova za opstanak i razvoj populacije određene vrste divljači, kao i njenu zaštitu od protivzakonitog korišćenja.
Korišćenje i zaštita šuma podrazumeva prethodnu:
izradu osnova gazdovanja šumama po gazdinskim jedinicama sa aspekata vodozaštitne uloge ovih šuma;
izradu programa gazdovanja za šume sopstvenika, kojim bi se pouzdanije utvrdilo stanje ovih šuma, a planovi gazdovanja uradili uvažavajući opšte (vodozaštitne) i posebne posedničke interese za svaki deo šume;
izradu plana detaljne namene površina polazeći od boniteta osnovne namene za svaku katastarsku parcelu pojedinačno.
Uspostavljaju se sledeći režimi korišćenja i uređenja šuma i šumskog zemljišta:
– korišćenje i uređenje šuma i šumskog zemljišta u zoni I akumulacije imaće isključivo funkciju zaštite.
– u zoni II akumulacije predviđena je obnova degradiranih šuma i melioracija pašnjaka. Korišćenje i uređenje šuma i šumskog zemljišta uskladiće se sa merama antierozivne zaštite i očuvanja vodnog režima i takođe će imati prioritetnu funkciju zaštitne šume.
– zemljišta u zoni III akumulacije koristiće se uz poštovanje opštih principa zaštite od erozije i racionalnog gazdovanja.
Šume u funkciji zaštite sliva akumulacije
Na području Prostornog plana su šume u funkciji zaštite zastupljene na površini od oko 121 km2. Na osnovu vrste zaštite, razlikuju se šume u funkciji zaštite voda (I, II i III stepena izvorišta vodosnabdevanja) koje obuhvataju oko 112 km2 i šume u funkciji zaštite zemljišta od erozije, površine od oko 8,5 km2.
Tabela III-1: Šume u funkciji zaštite sliva akumulacije „Ćelijeˮ
Šume u funkciji zaštite zona II akumulacije zona III akumulacije Van sliva km2 1. zaštita voda (vodosnabdevanja)I stepena 1,71 1,71 2. zaštita voda (vodosnabdevanja) II stepena 0,03 7,94 7,97 3. zaštita voda (vodosnabdevanja)III stepena 0,80 101,16 0,70 102,66 4. zaštita zemljišta od erozije 1,61 6,90 8,51 Ukupno 0,80 102,80 17,25 120,85
U zoni II akumulacije (uža zona sanitarne zaštite) identifikovane su šume zaštite voda III stepena na području KO Zlatari i KO Žilinci (opština Brus) površine oko 0,8 km2.
U zoni III akumulacije (šira zona sanitarne zaštite) zastupljene su šume zaštite voda II stepena na površini od svega oko 0,03 km2 na području KO Popova (opština Blace) kao deo zaštite izvorišta Pridvoričke reke, te šume zaštite voda III stepena na površini oko 101 km2. Šume zaštite zemljišta od erozije zastupljene su na oko 1,6 km2, to su izvorišta Prebreške reke i Trbunjske reke, na području KO Džepnica, Prebreza i Rašica (opština Blace).
Na području Prostornog plana, van sliva akumulacije zastupljene su šume zaštite voda I stepena na površini od oko 1,7 km2 u funkciji zaštite Pridvoričke reke, njene Leve i Desne pritoke na teritoriji KO Pridvorica (opština Blace). Šume zaštite voda II stepena su takođe u funkciji zaštite izvorišta Pridvoričke reke, površine oko 8 km2. Šume zaštite voda III stepena zauzimaju 0,7 km2 i rasprostranjene su uglavnom na području opštine Brus. Šume zaštite zemljišta od erozije zastupljene su na oko 7 km2, to su izvorišta Goličke i Grgurske reke na području KO Muzaće (opština Blace), Pavaštički potok (KO Batote), Šošićka reka (KO Šošiće), Kačaruša (KO Gornje Leviće), Lukaška reka (KO Kneževo), Kriva reka (KO Kriva Reka i Mačkovac) (opština Brus), gornji tok Pločanske reke (KO Ploča) i oko izvorišta Klisure i Rajševice (KO Velika Vrbnica Gornja) (opština Aleksandrovac).
3.2.4. Zaštita i korišćenje mineralnih sirovina
Korišćenje i zaštita geoloških resursa sprovodiće se:
– eksploatacijom mineralnih sirovina u skladu sa režimima sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja (krečnjak, zeolitski tuf i mineralna voda);
– intenziviranjem i kompleksnim korišćenjem istraženog i bilansiranog mineralnog bogatstva u postojećim i perspektivnim područjima eksploatacije voda;
– intenziviranjem geoloških istraživanja u perspektivnim područjima eksploatacije van sliva akumulacije;
– saniranjem degradirane, zagađene i devastirane površine i razvoj projekata koji minimalno ugrožavaju životnu sredinu, primenom tzv. „zelenog inženjerstvaˮ i „tehnologije bez ili sa minimumom otpadakaˮ;
– stimulisanjem rudarstva malih kapaciteta i optimalnog korišćenja malih ležišta, što je posebno interesantno kod plemenitih metala i kvalitetnijeg građevinsko-tehničkog kamena.
3.3. TURIZAM I REKREACIJA
Na osnovu glavnih pogodnosti/potencijala kao i započetog i planiranog razvoja turizma na području Prostornog plana, predlaže se disperzni razvoj turizma, uglavnom u delovima destinacija koje se nastavljaju i van područja Prostornog plana. Predviđa se razvoj integralne turističke ponude bazirane na etno-tradiciji, kroz autentični smeštaj i komercijalno klupsko organizovanje pojedinačnih sportsko-rekreativnih sadržaja turističke ponude, proizvodnju i plasman tradicionalne i ekološki kvalitetne hrane, tradicionalne zanate i sl. Osnove programa i organizacije prostora daju se za sledeće destinacije:
Područje Kopaonika u okviru opštine Brus – Program i organizacija prostora u ovoj glavnoj turističkoj destinaciji područja Prostornog plana utvrđeni su Prostornim planom područja Nacionalnog parka Kopaonik iz 2009. godine. Destinacija je podcelina šire destinacije Kopaonika, koja u granicama zaštitne zone NP obuhvata i delove opština Raška i Leposavić. Prema Prostornom planu Nacionalnog parka Kopaonik, na kopaoničkom delu opštine Brus obuhvaćenom područjem Prostornog plana planirano je ukupno 12.300 ležaja, od čega na teritoriji NP 3.900 i u zaštitnoj zoni NP 8.400. Na teritoriji NP/planinske zone u sastavu primarnog TC Kopaonik planirani su sledeći sadržaji: turistički podcentar „Jaram” (KO Brzeće) – ukupno 600 ležaja (200 u pansionima, 200 u etno-selu i 200 u ostalim objektima) i 750 dnevnih izletnika, sa javnim službama i servisima, sportsko-rekreativnim sadržajima i ulazima u alpska skijališta Karamana i Gobelje; turistički podcentar „Srebrnac” (KO Kriva Reka) – ukupno 1.500 ležaja (300 u dograđenom hotelu „Srebrnac”, 300 u kongresno-hotelskom kompleksu, 800 u hotelsko-apartmanskom kompleksu, 50 u pansionima u podnožju skijališta i 50 u odmaralištu putne baze) i 1.000 dnevnih izletnika, sa javnim službama i servisima, sportsko-rekreativnim sadržajima i alpskim skijalištem Gobelja; turistički podcentar „Rendara” (KO Kriva Reka) – ukupno 1.800 ležaja (500 u hotelsko-apartmanskoj celini, 700 u apartmanskom naselju, 300 u centralno-apartmanskom kompleksu i 300 u konjičkom naselju) i 940 izletnika, sa javnim službama i servisima, sportsko-rekreativnim sadržajima i alpskim skijalištem Rendara-Gobelja; bačište Bećirovac (KO Brzeće) sa 100 dnevnih izletnika; i punktovi sa prihvatnim i ugostiteljskim objektima na ulazima u skijališta, međustanicama žičara i čvorištima izlaza žičara. U zaštitnoj/potplaninskoj zoni, planirani su sledeći sadržaji: sekundarni opštinski i sekundarni turistički centar Brzeće/Gočmanci (KO Brzeće i KO Gočmanci) sa 1.500 stanovnika – ukupno 4.500 ležaja (450 u hotelima, 1.200 u turističkim apartmanima, 800 u omladinskom centru „Junior”, 400 u odmaralištima, 1.000 u pansionima/vikend kućama i 650 u privatnom smeštaju) i 3.000 dnevnih izletnika, sa posrednim ulazima u alpska skijališta Karamana i Gobelje, javnim službama i servisima i sportsko-rekreativnim sadržajima; seosko-turističko naselje Kriva Reka (KO Kriva Reka) sa 1.500 stanovnika – ukupno 3.000 ležaja (1.000 u turističkim apartmanima, 1.000 u pansionima i 1.000 u privatnom smeštaju) i 2.000 dnevnih izletnika, sa ulazom u alpsko skijalište Kriva Reka-Rendara, javnim službama, servisima i sportsko-rekreativnim sadržajima; tri seosko-turistička naselja sa ukupno 900 ležaja: Livađe-Radmanovo (KO Livađe i KO Radmanovo) sa 600 stanovnika i 600 ležaja (200 u pansionima i 400 u privatnom smeštaju); Paljevštica (KO Paljevštica) sa 200 stanovnika i 200 ležaja (u privatnom smeštaju); i Kneževo (KO Kneževo) sa 200 stanovnika i 100 ležaja (u privatnom smeštaju), uz neophodne javne sadržaje; kao i punktovi sa prihvatnim i ugostiteljskim objektima na ulazima u skijališta, međustanicama žičara i čvorištima izlaza žičara. Najvećim delom u okviru NP i delimično u zaštitnoj zoni, planirani su brojni sadržaji zimske i letnje ponude u prostoru/turističke infrastrukture. Na alpskom/snoubord skijalištu su predviđene 24 nove žičare (sa postojećim ukupno 34) i oko 64 km ski-staza (sa postojećim ukupno oko 89 km), ukupnog kapaciteta od oko 22.000 jednovremenih skijaša. Na Krivorečkoj ravni u okviru NP i zaštitne zone NP (KO Kriva Reka) predviđeno je nordijsko skijalište, od „Srebrnca” i „Rendare” do Krive Reke i potplaninskih sela u opštini Raška, uz mogućnost produženja prema severu do Željina. Na celom obuhvaćenom području predviđena je mreža planinarskih i izletničkih staza, a u Krivoj Reci sistem malih višenamenskih akumulacija. Od posebnog značaja za turizam su planirani pristupni putevi iz pravca Vrnjačke Banje, Brusa i Kuršumlije, planirana šinska saobraćajnica od Brusa do ulaza u skijalište Krive Reke, kao i planirani kružni put i šinska saobraćajnica oko područja NP (koji povezuju Krivu Reku, Brzeće, Zaplaninu i dr. sa potplaninskim naseljima u opštinama Raška i Leposavić).
Područje akumulacije „Ćelije” u okviru grada Kruševac i opštine Brus. Ovo područje se planira kao izletnička i tranzitna destinacija na glavnom postojećem turističkom pravcu prema Kopaoniku, u funkciji letnjih sportsko-rekreativnih punktova/akva-stadiona. Izletište može da računa na gravitacionu zonu tražnje u kojoj su gradovi Kruševac, Niš, Prokuplje, Trstenik, Aleksandrovac, Brus i Blace, kao i destinacija Kopaonika.
U okviru grada Kruševca, na akumulaciji su predviđeni: jedan sportsko-rekreativni punkt, jedan tranzitni punkt i jedno seosko-turističko naselje i to:
– podbranski akva-punkt kapaciteta do 2.000 jednovremenih posetilaca na granici KO Ćelije i KO Majdevo van sliva akumulacije (sa sadržajima za kupanje, plivanje, vaterpolo, skokove u vodu, rekreativno-zabavnim programom akvagana, kanu spusta, dečjim programom, terenima za male sportove, kampom za auto-prikolice i šatore kapaciteta od 500 korisnika, uz odgovarajuće zabavne, ugostiteljske, sanitarne i servisne objekte, parking i dr);
– tranzitni smeštajni punkt, na severnoj granici sliva, van zone II akumulacije (KO Ćelije) predviđen je sa turističkim apartmanima i pansionima kapaciteta do 300 ležaja, sa neophodnim pratećim sadržajima, uz uslov da se prečišćene otpadne vode iz ovih objekata odvedu van sliva akumulacije;
– seosko-turističko naselje Majdevo/Suvaja (KO Majdevo), motivisano podbranskim akva- punktom, sa pansionima i privatnim sobama okvirnog kapaciteta od ukupno 500 ležaja.
U okviru opštine Brus predviđeni su:
– punkt sportova na vodi i kopnu na zapadno-jugozapadnoj obali akumulacije u okviru zona I i II akumulacije (KO Zlatari) kapaciteta do 2.000 jednovremenih posetilaca (u zoni I – sa plažom za kupanje, poligonima za sportsko plivanje, veslanje, jedrenje na jedrilici i dasci, vožnju čamcima na elektro pogon, skijanje na vodi sa električnim žičarama, ronjenje i dr.; u zoni II – sa kampom za 200 korisnika u šatorima, terenima za male sportove, uz neophodne ugostiteljske, sanitarne i servisne sadržaje, čije se otpadne vode sakupljaju u nepropusnim sengrupama ili cisternama i organizovano evakuišu van sliva); van punkta duž obale predviđene su uređene ribolovne staze i reviri; punktu se pristupa sa državnog puta IB reda br. 38 (R-102) preko odgovarajućih parkinga, a pešačka komunikacija između obale (sa ugostiteljskim i drugim javnim sadržajima naselja Zlatari) i punkta ostvarivaće se posebnim prolazima ispod puta;
– seosko-turistička naselja Gornja Zleginja (KO Gornja Zleginja) i Donja Zleginja (KO Donja Zleginja, van područja Prostornog plana), u gravitaciji punkta sportova i tranzitnog punkta u KO Ćelije, okvirnog kapaciteta 300 ležaja u domaćoj radinosti;
– seosko-turistička naselja Ravni (KO Ravni) i Razbojna (KO Razbojna), u gravitaciji punkta sportova u KO Zlatari, okvirnog kapaciteta od ukupno 300 ležaja u domaćoj radinosti.
Brus i naselja u dolini Graševačke reke – Na ovom području predviđeni su:
– za opštinski centar Brus, funkcija stacionarnog i tranzitnog turizma na turističkom pravcu Kruševac – akumulacija „Ćelije” – Kopaonik, sa javnim službama, servisima i sportsko-rekreativnim objektima, posebno uz unapređenje smeštaja i usluga neposredno vezanih za turizam; u tom smislu, u Brusu treba podići hotel sa 200 ležaja, a kapacitete ranijih odmarališta i privatnog smeštaja proširiti i standardizovati u turističke pansione sa ukupnim kapacitetom oko 600 ležaja; od javnih službi treba unaprediti kulturu (posebno etno-manifestacije), a od servisa trgovinu i ugostiteljstvo (posebno domaćih proizvoda); takođe treba ispitati mogućnosti većeg korišćenja termomineralnih voda;
– naselja u dolini Graševačke reke – Graševci (KO Graševci) i Vlajkovci (KO Vlajkovci) na prilazu Kopaoniku mogu na motivu ponude ove planine prihvatiti oko 300 stacionarnih gostiju.
Područje Željina u okviru opštine Aleksandrovac – Područje Željina namenjeno je stacionarnom i izletničkom planinskom turizmu, uz tranzitnu funkciju na turističkom pravcu Vrnjačka Banja – Kopaonik. U tom smislu predviđen je novi planinski centar koji će sadržati:
– alpski/snoubord i nordijski ski-stadion na severoistočnim padinama Željina (vrh 1.784 m n.v) u okviru delova KO Rogavčina i KO Bzenice; alpsko/snoubord skijalište ski-stadiona u visinskom pojasu od 1.000 do 1.700 m n.v. kapaciteta oko 2.000 jednovremenih skijaša obuhvatiće oko 8 km alpskih staza i oko 4 km žičara; nordijsko skijalište ski-stadiona u visinskom pojasu od 1.000 do 1.400 m n.v. kapaciteta 400 jednovremenih skijaša obuhvatiće staze dužine oko 10 km; do podnožja skijališta predviđena je rekonstrukcija i dogradnja lokalnog puta od Bzenica preko Rogavčine, sa neophodnim parkinzima, servisnim i ugostiteljskim sadržajima na ulazima u ski-stadion;
– sekundarni turistički centar Bzenice/Mitrovo Polje (KO Bzenice) i seosko-turističko naselje Rogavčina (KO Rogavčina) ukupnog kapaciteta 2.000 ležaja (turistički apartmani, pansioni i privatni smeštaj), sa pratećim uslužnim i sportsko-rekreativnim sadržajima (koncentrisanim u Bzenicama/Mitrovom polju).
Područje Ravne planine i Goča u okviru opštine Vrnjačka Banja – Područje Ravne planine i planine Goč namenjeno je planinskom turističkom centru sa alpsko-nordijskim ski-stadionom i smeštajem kapaciteta 1.000 ležaja, pretežno za izletnički (iz Vrnjačke Banje) i delom stacionarni planinski turizam, uz tranzitnu funkciju na turističkom pravcu Vrnjačka Banja – Željin – Kopaonik. Centar će sadržati:
– alpsko skijalište na Ravnoj planini (Crni vrh 1542 m n.v, u okviru KO Goč) kapaciteta 2.000 jednovremenih skijaša i nordijsko skijalište na Goču (u okviru KO Goč i KO Stanišinci) za 600 jednovremenih skijaša; alpsko skijalište u visinskom pojasu od 1.000 do 1.500 m n.v. obuhvatiće oko 8 km ski-staza i oko 4 km žičara, a nordijsko skijalište staze dužine oko 15 km; do podnožja skijališta pristupaće se rekonstruisanim postojećim i dograđenim novim lokalnim putevima sa DP IIA reda br. 209 (R-225) Stanišinci-Kraljevo, sa neophodnim parkinzima, servisnim i ugostiteljskim sadržajima na ulazima u ski-stadion; na Goču je planirana mreža planinarskih i izletničkih staza u očuvanoj šumi, u čijem sklopu je trasiran i obeležen deo tzv. „Kopaoničke magistrale“, dužine oko 80 km na potezu koji se pruža od Vrnjačke Banje, preko Goča i Željina do markantnih tačaka na Kopaoniku, kao i mreža obeleženih pešačkih staza ukupne dužine 34 km na području Nastavno-turističkog naselja Goč – Piramida;
– sekundarni turistički centar Stanišinci u KO Stanišinci (uključujući blisko okružujuće lokalitete istočnog Goča) sa 800 ležaja u hotelu, turističkim apartmanima i pansionima i seosko-turističko naselje Stari Goč u KO Goč sa 200 ležaja u pansionima i privatnom smeštaju, sa pratećim uslužnim i sportsko-rekreativnim sadržajima (koncentrisanim u Stanišincima).
Ostala naselja i sadržaji na planiranom turističkom pravcu Vrnjačka Banja – Kopaonik u okviru opština Aleksandrovac i Brus biće valorizovani kad se i na kojoj se konačnoj trasi ovaj pravac bude realizovao.
Područje Velikog Jastrepca u okviru opštine Blace i grada Kruševac. Područjem Prostornog plana sliva akumulacije „Ćelije” u okviru grada Kruševac obuhvaćen je samo manji severni deo zapadnih ogranaka Velikog Jastrepca (značajnog izletišta Kruševca sa Ribarskom Banjom u podnožju) u KO Grkljane. U okviru opštine Blace obuhvaćen je znatan južni deo Velikog Jastrepca (delovi KO Prebreza, KO Popova i KO Pridvorica), valorizovan uglavnom kao lovište, a njegova značajnija turistička valorizacija može se izvršiti samo u okviru ponude Prokuplja, uglavnom za letnji planinski turizam.
Blace, kao opštinski centar i grad sa turističkom funkcijom, može u sklopu zajedničke valorizacije Velikog Jastrepca sa Prokupljem da postane mesto sa izrazitijom turističkom ulogom. U tom smislu treba proširiti postojeći hotel i postepeno formirati privatni turistički smeštaj, uz unapređenje sadržaja javnih službi i servisa (posebno manifestacija, rekreacije i dr).
3.4. DEMOGRAFSKI I SOCIJALNI RAZVOJ I MREŽA NASELJA
3.4.1. Stanovništvo i socijalni razvoj
Projekcija broja stanovnika na području Prostornog plana je urađena na osnovu demografskih potencijala i očekivanih efekata socio-ekonomskih promena u dužem vremenskom periodu. Projekcijom stanovništva do 2025. godine predviđa se postepeno slabljenje procesa depopulacije ali se nepovoljni pravci demografskih tokova ne mogu potpuno zaustaviti. Ukupan broj stanovnika će, uz sporije opadanje, figurirati na nivou od oko 29.000. Nakon prvih podataka Popisa 2011. godine, koji svedoče o smanjenju broja stanovnika i u populaciono najvećim naseljima planskog područja, uz efekte primene planskih mera, do kraja planskog perioda se očekuje blagi porast stanovništva u opštinskim centrima, u pojedinim prigradskim naseljima i lokalnim ruralnim centrima. Važan činilac ovakvih efekata u daljoj budućnosti će biti, pre svega, pozitivan migracioni saldo kao indikator funkcionalne transformacije i oživljavanja naselja. Pri tom, planska pretpostavka je stimulisanje kvalitetnog socio-ekonomskog razvoja sa stvaranjem uslova za razvoj onih privrednih delatnosti čiji se uticaj neće negativno odraziti na održavanje kvaliteta vode u akumulaciji „Ćelije”.
Tabela III-2: Projekcija broja stanovnika do 2025. godine
Naselje/opština(grad)/područje Prostornog plana Popis 2002. Popis 2011. (prvi podaci) Projekcija st. 2025. Indeks promene st. 2025/11 Bzenice 421 283 402 142,1 Boturići 263 235 175 74,5 Velika Vrbnica 470 441 449 101,8 Vražogrnci 297 269 138 51,3 Vranštica 75 41 50 122,0 Gornja Zleginja 457 403 235 58,4 Grčak 145 121 120 99,2 Dobroljubci 374 344 300 87,2 Koznica 148 117 127 108,5 Panjevac 292 225 175 77,8 Pleš 403 338 350 103,6 Ploča 400 63 55 87,3 Rogavčina 214 118 128 108,5 Strmenica 194 122 35 28,8 Subotica 715 636 468 73,6 Trnavci 494 412 312 75,8 opština Aleksandrovac (deo) 5.362 4.168 3.520 84,5 Alabana 146 93 85 91,8 Blace 5.465 5.261 6.216 118,1 Vrbovac 161 151 128 84,8 Donja Rašica 98 101 106 105,3 Đurevac 353 324 267 82,5 Kačapor 72 62 37 59,7 Kaševar 336 280 267 95,4 Međuhana 187 154 154 100,0 Muzaće 152 95 93 97,9 Popova 224 171 130 76,0 Prebreza 329 225 183 81,2 Pridvorica 124 91 63 69,2 Rašica 183 92 78 84,8 Sibnica 470 321 305 95,0 Stubal 396 362 287 79,4 Suvaja 89 56 93 166,4 Trbunje 559 502 266 53,0 Čučale 233 194 154 79,1 Džepnica 231 193 178 92,2 opština Blace (deo) 9.808 8.728 9.090 104,1 Batote 498 345 255 73,9 Bogiše 331 295 281 95,2 Brđani 198 152 110 72,5 Brzeće 258 237 283 119,4 Brus 4.653 4.572 4.929 107,8 Budilovina 293 254 264 103,8 Velika Grabovnica 651 582 718 123,4 Vlajkovci 437 397 502 126,4 Gornje Leviće 138 91 80 87,9 Gornji Lipovac 90 59 63 106,8 Grad 97 77 77 100,0 Graševci 499 413 422 102,1 Donji Lipovac 209 152 111 73,0 Drenova 102 80 57 71,3 Drtevci 38 46 82 178,1 Dupci 456 369 418 113,4 Žarevo 92 63 55 87,3 Žilinci 149 112 114 101,8 Žiljci 427 402 490 121,8 Žunje 370 292 268 91,6 Zlatari 637 593 468 78,9 Igroš 637 571 459 80,4 Kneževo 60 40 33 82,0 Kobilje 496 368 460 125,1 Kovioci 156 127 72 57,0 Kočine 107 94 90 96,0 Kriva Reka 519 390 256 65,6 Lepenac 932 868 873 100,6 Livađe 174 127 151 118,9 Mala Vrbnica 223 185 144 77,6 Mala Grabovnica 182 78 213 273,5 Milentija 184 184 90 48,9 Osredci 474 386 137 35,5 Paljevštica 56 33 72 218,2 Ravni 190 160 141 88,1 Radmanovo 132 125 101 80,5 Razbojna 479 400 358 89,4 Ribari 356 312 241 77,2 Strojinci 493 423 355 83,9 Tršanovci 578 579 593 102,4 Šošiće 109 85 65 76,5 opština Brus (deo) 17.160 15.118 14.950 98,9 Goč 68 52 45 86,5 Stanišinci 391 241 225 93,4 opština Vrnjačka Banja (deo) 459 293 270 92,2 Grkljane 468 411 414 100,6 Majdevo 491 475 472 99,4 Suvaja 367 290 271 93,4 Ćelije 268 239 214 89,4 grad Kruševac (deo) 1.594 1.415 1.370 96,8 Ukupno područje 34.383 29.722 29.200 98,2
Socijalni razvoj
Koncepcija razvoja javnih službi zasniva se na podizanju kvaliteta usluga u skladu sa očekivanim demografskim promenama i razvojem naseljskih funkcija, a sve u uslovima relativno velike prostorne disperzije korisnika. Osnovne usluge (osnovno obrazovanje, primarna zdravstvena zaštita, smeštaj u predškolsku ustanovu za svako zainteresovano dete i dnevni centri) obavezni su u opštinskim centrima i lokalnim centrima, odnosno na razdaljini do 30 minuta organizovanim javnim prevozom.
U oblasti dečje zaštite predviđa se uvođenje odgovarajućih oblika organizacije predškolskog obrazovanja uz korišćenje svih školskih objekata. Mreža osnovnih škola se zadržava. Potrebno je uspostaviti organizovan prevoz učenika koji žive na udaljenosti većoj od 1,5 km (I-IV razreda) odnosno 2,5 km (V-VIII razreda) od škole, kao i za sve učenike sa posebnim potrebama uz neophodnu podršku sredstava republičkih i pretpristupnih fondova i donacija.
Zadržava se postojeća mreža objekata primarne zdravstvene zaštite, a radi povećanja njene dostupnosti korisnicima, naročito na ruralnom području, predviđa se organizovanje mobilnih zdravstvenih timova kao i organizovanje integrisanog pružanja usluga zdravstvene i socijalne zaštite.
Socijalna zaštita će u planskom periodu biti potrebna različitim socijalnim kategorijama stanovništva, a imajući u vidu starosnu strukturu stanovništva, ovaj vid zaštite korisnika je od posebnog značaja za staračka domaćinstva. Pored postojećih ustanova iz delokruga socijalne zaštite u opštinskim centrima, u lokalnim centrima se predviđa obezbeđenje prostora za organizovanje dnevnih centara za pružanje raznovrsnih usluga nestacionarnog tipa kao oblik osnovne usluge socijalne zaštite na seoskom području.
Razvoj ustanova kulture će biti usmeren na veću iskorišćenost postojećih objekata, razvoj novih programa, te povećanje njihove dostupnosti korisnicima, naročito deci i mladima na ruralnom području i organizaciju mobilne kulturne ponude (mobilne biblioteke, predstave, kreativne radionice, ekološke i humanitarne aktivnosti i sl).
3.4.2. Razvoj i uređenje mreže naselja i ruralni razvoj
Najveći funkcijski uticaj na razvoj mreže naselja područja Prostornog plana i u budućnosti će imati grad Kruševac, a u znatno manjoj meri gradovi Niš i Kraljevo, čijim funkcionalnim urbanim područjima pripadaju opštine Blace, odnosno Vrnjačka Banja.
Očekivana struktura mreže naselja uglavnom predstavlja odraz dosadašnjih trendova. Pored već formiranih opštinskih centara urbanog karaktera Brus i Blace, ulogu lokalnih centara će i dalje vršiti naselja na tzv. „razvojnim pravcima” duž doline Rasine i njene pritoke Blatašnice, kao i Brzeće koje se vezuje za Kopaonik.
U okviru definisanih centara, organizuje se sledeća mreža naselja:
– opštinski centri Brus i Blace;
– subopštinski centar Brzeće u opštini Brus;
– lokalni centri: Razbojna, Lepenac, Milentija i Vlajkovci u opštini Brus, Prebreza i Trbunje u opštini Blace, Pleš i Subotica u opštini Aleksandrovac.
Imajući u vidu posebnu namenu prostora i funkciju akumulacije „Ćelije” za snabdevanje velikih područja vodom za piće, ograničava se širenje postojećih građevinskih područja naselja Zlatari, Ćelije, Bogiše, Ravni i Razbojna u zonama I i II zaštite akumulacije „Ćelije”.
3.5. PROSTORNI RAZVOJ SAOBRAĆAJA I INFRASTRUKTURNIH SISTEMA
3.5.1. Saobraćaj
Planske propozicije razvoja saobraćaja na području Prostornog plana podrazumevaju stvaranje uslova za njegovo bezbedno odvijanje i potpunu funkcionalnost, u skladu sa režimima i merama zaštite izvorišta vodosnabdevanja, i to:
– potencijalnu obilaznicu oko akumulacije „Ćelije”, po severnom obodu sliva, u orijentacionoj trasi: odvajanje od DP IB-38 (R-102) kod naselja Malo Grkljane, odnosno na km 90+953 na ulazu u područje Prostornog plana, pa prateći trasu postojećeg puta Malo Grkljane – Donje Zleginje do granice područja Prostornog plana, a potom u dužini od oko 10 km predstavlja novoplaniranu saobraćajnicu koja prati granicu sliva akumulacije koristeći trase postojećih puteva, preko Nabrđa do Panjevca kada ulazi na područje opštine Brus. Na području opštine Brus, trasa se poklapa sa opštinskim putem Igroš – Dobroljubci (granica opštine Brus), u nastavku prati put Stroinci – Brđanci – Lepenac u dužini oko 4 km i izlazi na DP IIA reda br.208 (R-222), deonica Brus – Razbojna. Put Igroš – Dobroljubci (granica opštine Brus) predstavlja novoplaniranu saobraćajnicu dužine oko 2,4 km dok se na deonici postojećeg puta Stroinci – Brđanci – Lepenac planira rekonstrukcija. Postojeće ukrštanje DP IB-38 i DP IIA reda br. 208 u čvoru 0422 Razbojna se ukida u slučaju izmeštanja deonica ova dva državna puta van zona I i II akumulacije, a deonica DP IIA reda br. 208 od čvora 0422 Razbojna do naselja Razbojna se izmešta prateći trasu opštinskog puta Razbojna – M. Razbojna, u dužini oko 1 km. Izvođenje potencijalne obilaznice akumulacije planira se sa tehničkim karakteristikama kao za državni put. Nakon izgradnje obilaznice akumulacije, postojeća deonica DP IB-38 (R-102) od brane na akumulaciji „Ćelije” do naselja Razbojna, kao i deonica DP IIA reda br. 208 (R-222) od čvora 0422 Razbojna do naselja Razbojna, bile bi u funkciji lokalnog saobraćaja. Za potencijalnu obilaznicu je neophodno izraditi posebnu saobraćajnu studiju (analizu) kojom će se ispitati opravdanost ovog rešenja u odnosu na rekonstrukciju deonice puta DP IB-38 i deonice DP IIA reda br. 208 u zonama I i II akumulacije sa predviđenim zatvorenim sistemom odvodnjavanja i drugim merama zaštite;
– rezervisanje prostora za izgradnju obilaznice državnog puta oko naselja Brus, u skladu sa rešenjem iz Plana generalne regulacije Brusa. Planirana obilaznica DP IIA reda br. 208 i DP IIA reda br. 211 (R-222 i R-218) na području naselja Brus i počinje u km 47+159 državnog puta IIA reda br. 208 i završava se u km 87+916 državnog puta IIA reda broj 211. Dužina planirane obilaznice je oko 2 km;
– rezervisanje prostora za previđeno izmeštanje DP IB reda br.38 (R-102) iz građevinskog područja naselja Blace po trasi koja sa južne strane tangira područje grada, u skladu sa rešenjem iz Prostornog plana opštine. Obilaznica se od postojećih državnih puteva odvaja u blizini raskrsnice sa putem za Đurevac, odnosno Trbunje (orijentaciona stacionaža DP IB reda br.38 (R-102) je km 115+948, a državnog puta IIA reda br. 214 je km 73+088), u nastavku se proteže dolinom reke Blatašnice do trase DP IIA reda br. 214 (R-222) (približna stacionaža km 75+250), od stacionaže km 75+250 do km 75+800 koristi se trasa DP IIA reda br. 214 (R-222), a odatle se trasa kreće u blizini južne strane Blačkog jezera do postojećeg DP IB-38 (R-102) (približna stacionaža ovog puta km 119+817). Dužina planirane obilaznice iznosi oko 4 km;
– alternativni pravac, „kružni put”, kojim se regulišu saobraćajni tokovi u području NP „Kopaonik”(opština Brus), čine novoplanirane saobraćajnice Gočmanci – Kriva Reka -granica opštine (Rogci) i pravac Brzeće – Blaževo, kao i deonica Brzeće- Mramor DP IIA reda br. 212 (R-218), i deonica na trasi postojećeg opštinskog puta Mramor – Zaplanina. Deonice „Kružnog puta” na postojećim putevima se planiraju za rekonstrukciju ili revitalizaciju, sa tehničkim karakteristikama kao za DP II reda;
– dalju modernizaciju, pojačano održavanje, rehabilitaciju i rekonstrukciju postojećih državnih puteva;
– modernizaciju, rekonstrukciju i dogradnju postojećih opštinskih puteva;
– dovođenje pruge normalnog koloseka u neposrednu blizinu NP „Kopaonik” iz pravca Brusa. Optimalan železnički prilaz području NP (potencijalni koridor železničke pruge) ostvariće se iz pravca postojeće pruge Kruševac – Kraljevo, izgradnjom nove deonice pruge normalnog koloseka na pravcu od Stopanje (između Kruševca i Trstenika), preko Milentije i Velike Grabovnice (opština Brus) do Biljanovca. Na pruzi kroz područje Plana planiraju se stanice Brus i Kočine sa mogućnošću formiranja usputnih stajališta;
– razvoj turističke infrastrukture izgradnjom sistema vertikalnog transporta i lakog šinskog vozila (specijalna, električna zupčasto-planinska železnica) na području NP i TC Kopaonik;
– formiranje biciklističkih i pešačkih koridora duž državnih puteva, te opštinskih puteva, prema planiranom razvoju turizma, po obodu sliva akumulacije i na planinskim područjima Kopaonika, Željina, Goča, Lepe Gore i Jastrepca, a u skladu sa Pravilnikom o uslovima koje sa aspekta bezbednosti saobraćaja moraju da ispunjavaju putni objekti i drugi elementi javnog puta („Službeni glasnik RSˮ, broj 50/11).
3.5.2. Elektroenergetska infrastruktura i obnovljivi izvori energije
Razvoj energetske infrastrukture zasnivaće se na uspostavljanju efikasnog sistema upravljanja i korišćenja energetskih objekata i mreže, kao i korišćenju alternativnih izvora energije.
Planirane su sledeće aktivnosti razvoja elektroenergetske mreže i objekata:
izgradnja- TS 110/x kV „Brzeće”, TS 110/x kV „Brus”, DV 110 kV „Brzeće” – „Kopaonik”; TS 35/10 kV „Pleš”; TS 35/10 kV „Lepenac”; DV 35 kV „Brzeće” – „Kriva Reka”; DV 35 kV „Brzeće” – „Jošanička banja”; DV 35 kV „Aleksandrovac” – „Boturići” – „Pleš” i novih trafostanica 10/0,4 kV i 20/0,4 kV;
rekonstrukcija- postojeće TS 35/10 (20) kV „Brzeće” i postojeće TS 35/10 (20) kV „Brus” i postojećih trafostanica 10/0,4 kV i 20/0,4 kV.
Na području Prostornog plana predviđena je izgradnja:
– razvodnog gasovoda RG 09-04/1 Aleksandrovac – Brus – Kopaonik – Novi Pazar, maksimalnog radnog pritiska do 50 bara;
– razvodnog gasovoda do opštinskog centra Raška;
– tri GMRS: „Blace”, „Brzeće” i „Kopaonik”;
– gasifikacija opštine Brus i turističkog centra Kopaonik.
Predviđeno je korišćenje OIE, u prvom redu hidroenergije izgradnjom MHE.
Na osnovu Katastra MHE Srbije (1987. god.), predviđene su potencijalne lokacije za 35 MHE ukupne snage od oko 16 MW i ukupne proizvodnje od oko 62.000 MWh. Prostornim planom se ostavlja mogućnost provere potencijala i buduće izgradnje MHE, u skladu sa PPRS, Prostornim planom područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik i važećim propisima. Pored MHE razmatranih u Katastru MHE Srbije (1987), predviđa se i izgradnja MHE na drugim potencijalnim lokacijama na području Prostornog plana, u skladu sa lokalnim planovima. Izgradnja MHE je planirana isključivo za korišćenje hidropotencijala sa malim ulaganjima, prema planskoj dokumentaciji, tako da ne ugrožavaju ekološku ravnotežu, a da budu od koristi za povećanje sigurnosti snabdevanja električnom energijom. Dimenzionisanje MHE će striktno biti u skladu sa prirodnim protocima i padovima vodotoka. Izgradnja MHE prema utvrđenim potencijalima povećaće sigurnost u napajanju električnom energijom naselja, alternativne seoske ekonomije na području Prostornog plana. Povezivanje planiranih MHE na elektroenergetski sistem generalno će se vršiti vazdušnim ili kablovskim DV na postojeću ili planiranu DV 10(20) kV mrežu i objekte. Detaljniji uslovi izgradnje i povezivanja MHE sa elektroenergetskom mrežom (trasa dalekovoda, naponski nivo i mesto povezivanja) utvrdiće se sa nadležnim elektrodistributivnim preduzećem i preduzećem nadležnim za gazdovanje objektima vodoprivrednih sistema, te uslovima nadležnih zavoda za zaštitu prirodnih i kulturnih dobara.
Tabela III-3: Potencijalne MHE na području Prostornog plana prema Katastaru MHE Srbije (1987.)
Opština Naziv Vodotok Instalisana snaga, kW Godišnja proizvodnja, kWh Brus Ćelije Rasina 3500 12.000.000 Ravnište Duboka reka 292 1.177.000 Dupci Rasina 525 2.304.000 Mošute Rasina 665 3.077.000 Lapčevići Rasina 445 1.948.000 Segratobica Rasina 485 2.119.000 Bakaštak Rasina 925 4.053.000 Drtevci Rasina 530 2.322.000 Ribari Rasina 210 1.152.000 Donje polje Blatašnica 415 1.804.000 Rakičević Batotska reka 240 1.053.000 Lipnjak Lipovačka reka 105 451.000 Brus Graševačka reka 145 631.000 Kolenica Graševačka reka 385 1.691.000 Vlajkovci Graševačka / Brzećka reka 555 2.441.000 Đorđevići Graševačka / Brzećka reka 335 1.472.000 Pešter Graševačka / Brzećka reka 330 1.445.000 Kresaja Graševačka / Brzećka reka 450 1.975.000 Sikijan Paljevštica 115 507.000 Stevanov do Paljevštica 130 574.000 Gradište Bela reka 125 565.000 Lašnica Lašnica 145 632.000 Savkovići Kriva reka 1420 3.734.000 Pršići Kriva reka 160 705.000 Đurići Kriva reka / Ciganska 170 755.000 Aleksandrovac Pleš Rasina 550 2.424.000 Bogdanovići Rasina 550 2.420.000 Breznica Rasina 285 1.245.000 Mašinerija Vranjuša 115 500.000 Koznik Koznica / Rasina 110 480.000 Vragolija Bondžička / Rasina 140 612.000 Pogled Zagrža 270 1.176.000 Zagrža Zagrža 145 631.000 Rogavska Rogavska 100 426.000 Dobroljupci Vratarica 230 1.000.000 Tucanj Vratarica 115 502.000 Ukupno 15.412 62.003.000
Podaci prikazani u Tabeli podložni su promenama i biće provereni izradom odgovarajuće investiciono-tehničke dokumentacije
Pored proizvodnje električne energije iz MHE, predviđa se i korišćenje drugih OIE, i to:
– geotermalne energije, putem iskorišćenja niskotemperaturnih termalnih voda, korišćenjem toplotnih pumpi za potrebe grejanja i balneološko-rekreativnih potreba, ali i za toplotne potrebe grada i opštinskih centara, kao i naselja koja su povoljno locirana sa stanovništa mogućnosti uvođenja centralizovanog korišćenja geotermalne energije;
– solarne energije, primenom raznih vrsta pasivnih solarnih sistema (u kojima objekat predstavlja prijemnik koji zahvata i čuva najveći deo energije) i aktivnih solarnih sistema (koji zahvataju energiju instalisanjem posebne opreme), koji bi se koristili samo u okviru građevinskih područja naselja;
– biomase, kao obnovljivog izvora energije koje nema negativan uticaj na prirodnu sredinu ukoliko se pravilno eksploatiše (npr. korišćenje drvnih otpadaka iz šumarstva i prerade drveta), odnosno ako se šumama propisno gazduje i ako se planski postupa sa izvorima biomase;
– energije vetra, potencijalnom izgradnjom vetroelektrana odgovarajuće snage u širem okruženju sliva, u okviru kojih će se detaljnije izvršiti izbor mikrolokacija na planinama Željin i Goč.
Korišćenje OIE se može realizovati ukoliko nije u suprotnosti sa režimima i merama sanitarne zaštite akumulacije „Ćelije”, zaštite prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara.
3.5.3. Elektronske komunikacije i poštanski saobraćaj
Planirani razvoj fiksne telefonske mreže i mobilne telefonije zasniva se na:
– poboljšanju postojećeg stanja elektronske komunikacione mreže osavremenjavanjem pristupnih mreža, kao i zamenom postojećih analognih i zastarelih digitalnih komutacija (centrala) novim multiservisnim pristupnim čvorovima u svim naseljima gde takve centrale postoje. Time će se omogućiti ukidanje dvojnika, poboljšavanje pristupa internetu i mreži za prenos podataka u svim mestima u kojima postoji telefonska mreža;
– izgradnji optičkih kablova na relacijama Milentija – Pleš – Stanišinci – Mitrovo polje – Goč, Ćelije – Subotica, Blace – Popova, Blace – Barbatovac i privodi za Alabanu, Pridvoricu, Sibnicu, Popovu, Gornju Prebrezu, Rašicu, Kaševar, Vrbovac, Đurđevac, Stubal i Veliku Grabovnicu i novih multiservisnih pristupnih čvorova za sva ta mesta.
– proširenju postojećeg ruralnog radiotelefonskog sistema (CDMA) za delove područja male gustine naseljenosti;
– izgradnji planiranih baznih stanica mobilnih operatera „Telekom Srbija” a.d. – MTS, VIP mobile d.o.o i Telenor Group.
Mreža za potrebe radiodifuzije razvijaće se polazeći od sledećih prioriteta:
– nabavka i montaža novih emisionih postrojenja u digitalnoj tehnici, objedinjenih za sve emitere na nacionalnom nivou;
– mreže kablovskih distributivnih sistema (KDS) gradiće se isključivo prema tehničkim standardima izdatim od strane RATEL-a, uz maksimalnu primenu optičkih kablova.
U cilju poboljšanja postojećeg stanja poštanskog saobraćaja, potrebno je:
– otvaranje novih poštanskih jedinica u nekoliko naselja ili, uvođenje mobilnih poštanskih šaltera koji bi po određenom rasporedu obilazili udaljena sela;
– uvođenje svih novih poštanskih usluga u poštanskom saobraćaju.
3.5.4. Upravljanje čvrstim otpadom i komunalna infrastruktura
U zonama I i II akumulacije „Ćelije”, plansko opredeljenje u pogledu upravljanja komunalnim otpadom je: zatvaranje, čišćenje, remedijacija i rekultivacija svih opštinskih deponija (Brus, Blace), kao i nesanitarnih smetlišta (posebno u zonama koje su korišćene u sportsko-rekreativne i turističke svrhe, ali i u zonama stambene i vikend izgradnje) i zabrana otvaranja novih deponijskih prostora, te kontrola i sankcionisanje spontanog nagomilavanja komunalnog otpada (u priobalju, rečnim koritima, koridorima putne infrastrukture) u ovim zonama, uz sistematsko prikupljanje otpada koji se taloži u akvatoriji i njegovu bezbednu evakuaciju van zona I i II akumulacije. Prioritet ima i detaljno geološko i hidrotehničko istraživanje i analiza kvaliteta podzemnih voda u neposrednoj blizini svih smetlišta, zbog procene ekološke ugroženosti voda akumulacije.
Potrebno je rešenja iz planova upravljanja otpadom uskladiti sa propisanim režimima sanitarne zaštite sliva akumulacije „Ćelije”.
Na području sliva akumulacije „Ćelije” preporučuje se izgradnja manjeg broja reciklažnih dvorišta u slivu akumulacije, van zona I i II akumulacije, u kojima će deponovanje otpada biti strogo kontrolisano i vršeno po pravilima propisanim ovim prostornim planom. U reciklažnim dvorištima će se obavljati sakupljanje i separacija otpada na organske i neorganske komponente (sa kratkim vremenom skladištenja). Iz reciklažnih dvorišta, organske komponente će dalje biti odvožene na kompostiranje dok će se neorganske komponente balirati i voziti do mesta konačne prerade ili odlaganja van područja sliva akumulacije. Time bi se ostvarilo preusmeravanje ukupnih tokova otpada na regionalni sistem prikupljanja i prerade otpada na regionalne deponije Prokuplje, Kruševac i Kraljevo, po njihovoj izgradnji.
Lokacije reciklažnih dvorišta u zoni III akumulacije moraju da zadovoljavaju sledeće osnovne uslove: nalaze se na obodima naselja, sa pristupom na javnu saobraćajnicu; nalaze se na postojećim lokacijama divljih smetlišta, ukoliko one zadovoljavaju kriterijume propisane ovim pravilima; udaljena su najmanje 500 m od zona zaštite kulturno-istorijskih spomenika ili zona zaštite prirode; nalaze se van tokova površinskih ili podzemnih voda, na suvom i oceditom terenu van depresija, zaštitnih i poplavnih područja, kao i šumskih područja u eksploataciji; kapacitet je dimenzionisan u odnosu na broj stanovnika seoskog naselja, količini otpada po stanovniku i frekvenciju odnošenja komunalnog otpada, uz uslov da za 1.000 stanovnika ukupna površina platoa nije manja od 5 a (devet kontejnera od 1,1 m3); u slučaju linijski dispergovanog seoskog naselja, ili ako je udaljenost reciklažnog dvorišta od krajnjih korisnika veća od 1.000 m moguće je predvideti i dve ili više lokacija.
U slučajevima kada zbog nepristupačnosti seoskog naselja ili neekonomičnosti izgradnje u nekim selima nije moguće izraditi reciklažno dvorište, otpad je moguće evakuisati putem mobilnih transfer stanica (kamioneti manje zapremine sa mogućnošću selektovanja komunalnog otpada u okviru samog vozila) koji bi obilazili udaljena seoska naselja. Mobilne transfer stanice iznimno mogu obilaziti i postojeća naselja ili grupacije kuća u zoni II akumulacije.
U zoni III akumulacije moguće je prerađivati organski otpad na parceli domaćinstva njegovim odlaganjem u zasebne rupe u zemlji, ograđivanjem i prekrivanjem radi dobijanja komposta. Otpad poreklom iz stočarske proizvodnje, ukoliko ima karakteristike organskog otpada neophodno je zasebno transportovati van granica sliva na sabirne stanice za opasni otpad (Niški upravni okrug). Otpad koji je poreklom iz poljoprivredne proizvodnje i sadrži tragove hemijskih preparata (herbicidi, pesticidi i sl.) mora biti evakuisan van granica slivnog područja.
Proširenje postojećih (i eventualno formiranje novih grobalja) moguće je samo u zoni III akumulacije i van sliva, i to u skladu sa propisima zaštite akumulacije, uz poštovanje sanitarnih standarda definisanih Zakonom o sahranjivanju i grobljima („Službeni glasnik SRS”, br. 20/77, 24/85, 6/89 i „Službeni glasnik RS”, br. 53/93, 67/93, 48/94, 101/05 – dr. zakon, 120/12 – US i 84/13 – US) za šta je predviđena izrada odgovarajućih urbanističkih planova (u sklopu seoskih naselja ili van njih), odnosno odgovarajućim planskim dokumentima jedinica lokalnih samouprava u skladu sa potrebama. Izuzetak od ovog pravila su postojeća seoska groblja u naseljima Zlatari i Ćelije u zoni II akumulacije, za koja se može dozvoliti nastavak njihovog korišćenja i proširenje na osnovu procene uticaja postojećeg groblja i njegovog predviđenog proširenja na kvalitet životne sredine i kvalitet vode akumulacije.
Bezbedno uklanjanje životinjskog otpada obavljaće se van sliva akumulacije, u regionalnom centru za preradu i spaljivanje u Nišu.
3.6. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE, PRIRODNIH I NEPOKRETNIH KULTURNIH DOBARA I ZAŠTITA OD ELEMENTARNIH NEPOGODA I OBEZBEĐENJE INTERESA ZA ODBRANU
3.6.1. Zaštita životne sredine
Plansko opredeljenje zasniva se na komplementarnosti zaštite životne sredine i posebne namene područja (zaštite sliva akumulacije i sprovođenje režima njene sanitarne zaštite) i integrisanju aspekta životne sredine u planska rešenja u vezi sa zaštitom i korišćenjem prirodnih resursa, namenom, uređenjem i izgradnjom prostora, privrednim i turističkim razvojem i razmeštajem infrastrukturnih sistema i naselja i upravljanjem otpadom.
Kategorizacija kvaliteta životne sredine
Prostornim planom utvrđuje se kategorizacija životne sredine na osnovu stanja kvaliteta životne sredine na području sliva akumulacije „Ćelije”, a prema ranije definisanoj kategorizaciji u PPRS i to:
1) potencijalno nezagađena područja (područja potencijalno kvalitetne životne sredine) su područja i lokaliteti sa potencijalno neizmenjenom životnom sredinom i prirodnim resursima, sa rizikom pojave elementarnih nepogoda, i to zona I akumulacije (zona neposredne sanitarne zaštite);
2) nezagađena područja (područja kvalitetne životne sredine) su područja i lokaliteti sa skoro neizmenjenom ili neizmenjenom prirodnom sredinom, uz izvesni rizik od pojave elementarnih nepogoda – zone zaštite prirode sa režimom zaštite I i II stepena (NP „Kopaonik”, Spomenik prirode (u daljem tekstu: SP) „Prebreza”, Strogi rezervat prirode „Vrh Željina – Pločka čuka” i SP „Cerovi kod Đušinog groba”), kompleksi šuma u ruralnom području sliva i dr;
3) mali stepen zagađenosti (područje pretežno kvalitetne životne sredine) imaju delovi područja i lokaliteti u zoni II akumulacije (uža zona sanitarne zaštite), sa relativno neizmenjenom prirodnom sredinom, postojeća ruralna naselja (Ćelije, Zlatari) u zoni II akumulacije sa neadekvatnim sistemom prikupljanja i kanalisanja otpadnih voda; ruralne sredine u zoni III akumulacije i van sliva akumulacije sa pojavama neadekvatne upotrebe agrohemijskih sredstava koja prouzrokuje zagađivanje zemljišta u zoni I akumulacije; i područje nizvodno od brane koje je u zoni mogućeg poplavnog talasa iz akumulacije „Ćelije” usled eventualne havarije brane;
4) srednji stepen zagađenosti (područje ugrožene životne sredine) sa srednjim uticajem na zagađenje životne sredine, postojeća naselja, zaseoci i pojedinačni objekti sa nerešenim pitanjem odvođenja otpadnih voda, postojeći deponijski prostori i lokalni (javni i nekategorisani) putevi u zonama I i II akumulacije; lokacije postojećih grobalja u zoni II akumulacije; u ovoj kategoriji se nalaze i opštinski centri Brus i Blace, kao i turistički centar Brzeće;
5) viši stepen zagađenosti (područje zagađene i degradirane životne sredine) – lokacije sa epizodnim zagađenjima životne sredine (vazduha, zemljišta i reka, sa mogućnošću ugrožavanja bukom, neprijatnim mirisima); u ovoj kategoriji zagađenosti se nalazi koridor DP IB reda br. 38 (R-102), koji mostom prelazi preko akvatorije jezera (sa mogućnošću incidentnog izlivanja štetnih materija direktno u akumulaciju, kao i neadekvatnim odvođenjem voda sa kolovoza koje se izlivaju direktno u akumulaciju); u ovoj kategoriji nalaze se i postojeći privredni kapaciteti u zoni III akumulacije (metaloprerađivačka, tekstilna, prehrambena i gumarska industrija u Brusu i Blacu) i postojeći kamenolom u KO Radmanovo.
Uspostavljanjem zona sa režimima zaštite akumulacije, tj. primenom i efikasnom kontrolom sprovođenja uspostavljenih ograničenja za razvoj specifičnih aktivnosti na ovom području, kao i objekata i radova koji mogu imati uticaja na zagađivanje vode akumulacije, obezbediće se i viši kvalitet životne sredine i direktno smanjiti rizik od zagađivanja i degradacije akumulacije „Ćelije” kao i njenog sliva.
Za područja sa neznatnim stepenom zagađenosti, predviđa se održavanje postojećeg stanja kvaliteta životne sredine, dok je za ostale kategorije neophodna primena planskih mera zaštite životne sredine usmerenih ka smanjenju ili potpunoj neutralizaciji efekata ljudskih aktivnosti u zonama I i II akumulacije.
Integralna zaštita prirodnih resursa i životne sredine biće zasnovana na sprovođenju sledećih mera i smernica:
1) mere zaštite podzemnih i površinskih voda
Mere zaštite kvaliteta vode akumulacije obuhvataju zaustavljanje sadašnjeg procesa eutrofikacije i dovođenje kvaliteta vode u akumulaciji u propisanu I klasu kvaliteta sprovođenjem utvrđenih režima zaštite po zonama sanitarne zaštite akumulacije. Na celom slivu preduzimaće se sledeće mere:
– utvrđivanje i koordinacija mera za površinske i podzemne vode koje pripadaju istom ekološkom, hidrološkom i hidrogeološkom slivu Rasine; sprečavanje ili smanjenje uticaja nezgoda pri kojima dolazi do iznenadnog zagađivanja voda;
– izveštavanje o planiranim merama zaštite životne sredine i napredovanju njihovog sprovođenja, radi uključivanja javnosti u proces donošenja odluka i ostvarivanja upravljanja rečnim slivovima;
– sistematsko praćenje kvaliteta voda: redovno praćenje vrednosti pokazatelja kvaliteta voda i redovno praćenje sastava otpadnih voda pre ispuštanja u akumulaciju;
– stroga kontrola postojećih izvora zagađenja iz privrednih kapaciteta u Brusu i Blacu; prepoznavanje i uklanjanje izvora zagađivanja reka koje prihranjuju akumulaciju (Rasina, Blatašnica): ispitivanjem kvaliteta otpadnih voda i praćenjem havarijskih zagađenja (član 106. Zakona o vodama); prečišćavanjem otpadnih voda do nivoa koji odgovara graničnim vrednostima imisija (GVI), odnosno do nivoa kojim se ne narušavaju standardi kvaliteta životne sredine recipijenta (član 99. Zakona o vodama);
– utvrđivanje uzroka, vrste i opsega zagađivanja, ocena stepena ugroženosti ekološke funkcije voda, zdravlja i života ljudi, kao i mogućnosti širenja zagađenja; izrada katastra zagađivača.
2) Mere zaštite kvaliteta vazduha
Mere zaštite kvaliteta vazduha obuhvataju:
– smanjenje emisija zagađujućih materija iz postojećih izvora zagađivanja (industrije u Brusu i Blacu) propisivanjem i strogom kontrolom granične vrednosti imisije (GVI) zagađujućih materija od strane lokalnih jedinica uprave iz stacionarnih i pokretnih izvora zagađivanja, na osnovu utvrđenih evropskih i nacionalnih standarda, i to: (a) razvojem i implementacijom savremenih mera zaštite u okviru privrednih postrojenja; (b) primenom ekološki povoljnije tehnologije i sistema za prečišćavanje vazduha u privredi u cilju zadovoljenja graničnih vrednosti emisije; (v) smanjenjem emisije ugljen monoksida kao produkta nepotpunog sagorevanja fosilnih goriva u zoni DP IB reda br.38 (R-102), državnih puteva IIA reda br. 207 (R-119), DP IIA-211 (R-218), i DP IIA reda br. 214 (deonica R-222); i (g) zatvaranjem i sanacijom postojećih smetlišta; sve navedene intervencije pozitivno će uticati i na kvalitet vode u akumulaciji koja se posredno zagađuje iz vazduha;
– praćenje kvaliteta vazduha kontrolom na više mernih mesta na području Prostornog plana u skladu sa Evropskom direktivom o proceni i upravljanju kvalitetom ambijentalnog vazduha (96/62/ES), Zakonom o zaštiti vazduha („Službeni glasnik RS”, br. 36/09 i 10/13) i Uredbom o uslovima za monitoring i zahtevima kvaliteta vazduha („Službeni glasnik PCˮ, br. 11/10, 75/10 i 63/13);
– izradu katastra zagađivača vazduha za sve opštine/grad u slivu, kojoj će prethoditi popisivanje postojećih izvora zagađenja i vrednosti emisije.
3) Mere zaštite zemljišta
Mere zaštite zemljišta realizovaće se kroz:
– sistematsko praćenje kvaliteta zemljišta na celom slivu, posebno u zonama I i II akumulacije;
– očuvanje ekonomskih i ekosistemskih funkcija zemljišta sprovođenjem tehničkih i bioloških radova i mera zaštite na evidentiranim erozionim terenima;
– zabrana primene azotnih đubriva i pesticida, posebno u zonama I i II zaštite akumulacije;
– sprečavanje zagađenja toksičnim materijama koje se koriste u poljoprivredi: lekovi, boje, pesticidi, mineralna i azotna đubriva;
– priprema preventivnih i operativnih mera zaštite, reagovanja i postupaka sanacije zemljišta u infrastrukturnim koridorima u slučaju havarijskog izlivanja opasnih materija u okolinu iz vozila koja vrše transport;
– preduzimanje antierozvnih mera u delovima naselja na padinama koje su ugrožene erozijom i poplavama – tehničkih radova sa ciljem sprečavanja naglog oticanja vode, zaustavljanja njenog erozionog dejstva i pripreme terena za podizanje šumskih ili poljoprivrednih kultura, bioloških radova sa ciljem suzbijanja erozije zemljišta i povećanja sposobnosti zemljišta za pošumljavanje, melioraciju šuma i šikara; na bujičnim vodotocima u gornjim delovima sliva zaštita će se vršiti aktivnim merama oblažavanja poplavnih talasa.
Osnovna mera koju treba sprovoditi na celom području Prostornog plana jeste uspostavljanje i funkcionisanje monitoringa parametara životne sredine.
3.6.2. Zaštita prirodnih vrednosti
Planske propozicije zaštite prirodnih vrednosti i dobara zasnivaju se na uvažavanju/potvrđivanju obuhvata i režima očuvanja i korišćenja postojećih zaštićenih područja, rezervisanju prostora za ustanovljenje novih zaštićenih područja i utvrđivanje ekološki značajnih područja nacionalne i evropske ekološke mreže.
Postojeća zaštićena područja zadržavaju svoj prostorni obuhvat i propisane režime zaštite, i to:
– NP „Kopaonik” na površini od 4.220 ha;
– SRP „Goč – Gvozdac” kao zaštićeno područje II kategorije od regionalnog, odnosno velikog značaja, na površini od oko 1.317 ha, od čega je 45 ha u zoni sa režimom zaštite I stepena, 82,5 ha u zoni sa režimom zaštite II stepena i 1.190 ha u zoni sa režimom zaštite III stepena;
– Strogi rezervat prirode „Vrh Željina – Pločka čuka”, na površini 20 ha, sa režimom zaštite I stepena;
– SP „Cerovi kod Đušinog groba”, na površini 11,5 a, sa režimom zaštite II stepena.
Zaštićeno područje SP „Prebreza”, prostornog obuhvata od 1 ha, sa režimom zaštite II stepena, planski se rezerviše za zaštitu na osnovu stručnih ekspertiza na proširenom području od ukupno 5 ha.
Za ustanovljenje zaštićenih područja rezerviše se prostor:
– planinskog područja Goč – Ravna planina – Željin, površine oko 5.193 ha na teritoriji opština Aleksandrovac i Vrnjačka Banja, koji obuhvata vrhove i istočne strane Željina i Ravne planine, centralni deo visoravni Goča i delove severnih padina ove planine; vrednosti područja su očuvani ekosistemi bukovih, manje hrastovih i četinarskih šuma, raznovrsna flora prostranih pašnjaka i livada, bogat životinjski svet, raznoliki i atraktivni predeli;
– planine Jastrebac, na teritoriji opštine Blace i grada Kruševca, površine oko 4.910 ha, koji obuhvata završne zapadne delove ove planine iznad linije podjastrebačkih seoskih naselja; glavne vrednosti područja su kompleksi hrastovih i bukovih šuma, bogat floristički sastav prirodnih livada i pašnjaka, raznovrsna fauna ptica i sisara, bogat fond divljači i lepi predeli;
– akumulacije „Ćelije” sa širim okruženjem na desnoj i levoj dolinskoj strani Rasine odnosno sadašnjeg veštačkog jezera, površine oko 3.967 ha na teritoriji opštine Brus i grada Kruševca; predstavlja stanište ili sezonsko boravište za oko 120 vrsta ptica, 16 vrsta vodozemaca i gmizavaca i preko 300 vrsta viših biljaka među kojima je i retka vrsta Anemone blanda, kao i ribolovnu vodu sa veoma bogatim i raznovrsnim fondom ihtiofaune koji je predstavljen sa 19 vrsta riba u samoj akumulaciji i vodotoku Rasine; grad Kruševac započeo je postupak zaštite ovog područja kao predela izuzetnih odlika, pri čemu je režimom zaštite I stepena obuhvaćeno 200 ha, režimom zaštite II stepena je obuhvaćeno 341 ha, dok je u režimu zaštite III stepena 3.426 ha;
– Blačkog jezera, površine oko 15 ha na teritoriji opštine Blace, koji obuhvata zamočvarenu površinu obraslu trskom, rogozom i drugim barskim biljem, na neposrednoj jugoistočnoj periferiji naselja Blace, koja je značajna kao ostatak nekadašnjih prostranih vlažnih i vodenih staništa, interesantnog florističkog sastava i sa raznovrsnom ornito i herpetofaunom a predstavlja i hidrološki raritet u vidu tzv. laktaste mrtvaje nastale na mestu poznate piraterije Blatašnice;
– brda Koznik, površine oko 70 ha na teritoriji opštine Brus, koje predstavlja istaknuto kupasto uzvišenje strmih, šumovitih i delimično ogolićenih strana, nadmorske visine 921m, na čijem se vrhu nalaze konzervisani ostaci srednjevekovnog utvrđenja/grada Koznika, zaštićenog kao spomenik kulture velikog značaja.
Na području Prostornog plana, ukupna površina zaštićenih prirodnih dobara je 5.558 ha, što uz rezervisan prostor od 14.159 ha za područja planirana za zaštitu prirodnih dobara, čini 19.717 ha, tj. oko 21% područja Prostornog plana. Istovremeno će se poštovati potencijali postojećih i budućih geoloških istraživanja, kao i postojeće i moguće eksploatacije mineralnih sirovina i geotermalnih resursa.
Zaštita, korišćenje i turistička prezentacija objekata geonasleđa odnosi se na područja Jankove klisure, piraterije Blatašnice u Jankovoj klisuri; i tresave – Ornice, Željina i Kopaonika i dr.
Vrste divlje flore i faune koje imaju poseban zaštitni status na nacionalnom nivou utvrđene su Pravilnikom o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva („Službeni glasnik RS”, br. 5/10 i 47/11).
Procenjuje se da se na području Prostornog plana nalazi strogo zaštićenih oko 45 vrsta biljaka (uključujući i gljive, lišajeve i mahovine) i oko 95 vrsta životinja iz navedenog pravilnika, najviše ptica (oko 60 vrsta), zatim sisara (oko 20 vrsta, uključujući slepe miševe), gmizavaca i vodozemaca (osam vrsta) i ostalih predstavnika faune (sedam). Zaštita se sprovodi zabranom korišćenja, uništavanja i preduzimanja aktivnosti kojima se mogu ugroziti vrste i njihova staništa, kao i preduzimanjem mera na upravljanju populacijama. Izuzetno, te vrste mogu se koristiti pod uslovima i na način propisan Zakonom o zaštiti prirode i na osnovu dozvole ministarstva nadležnog za poslove zaštite prirode.
Na području Prostornog plana nalazi se oko 60 zaštićenih vrsta biljaka i preko 70 zaštićenih vrsta životinja, najviše ptica, insekata i sisara. Zaštićene vrste mogu se koristiti pod uslovima i na način propisan Zakonom o zaštiti prirode i na osnovu dozvole ministarstva.
Prema Uredbi o ekološkoj mreži, na području Prostornog plana su kao ekološki značajna područja Republike Srbije identifikovana sledeća zaštićena područja: NP „Kopaonik”, Strogi prirodni rezervat „Vrh Željina – Pločka čuka”, kao i područje u postupku zaštite: Predeo izuzetnih odlika „Ćelijeˮ.
Na području Prostornog plana sa priznatim međunarodnim statusom je NP „Kopaonik”, kao međunarodno značajno područje za ptice – IBA područje (Important Bird Areas), ustanovljeno po programu BirdLife International (Kopaonik RS032IBA), međunarodno značajno područje za biljke – IPA područja (Important Plant Area), ustanovljeno po programu Plantlife International – PlantEuropa, odabrano područje za dnevne leptire – PBA (Prime Butterfly Area) (Kopaonik 16, Ibarska Klisura 12), EMERALD područje – identifikovano kao deo mreže područja (Emerald Network of Areas of Special Conservation Interest – AsCI) značajnih sa stanovišta primene Konvencije o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa (Bernska konvencija) u Republici Srbiji, i kao potencijalni rezervat biosfere koji se ustanovljuje po programu UNESCO „Čovek i biosfera” (MaB). Takođe, u obuhvatu planskog prostora se kao odabrano područje za dnevne leptire – PBA (Prime Butterfly Area) izdvaja i područje Goča (Goč-Studena-Stolovi 08).
Procenjuje se da se na području Prostornog plana nalazi veći broj potencijalnih područja evropske ekološke mreže NATURA 2000 u Republici Srbiji koja će se zasnovati do pristupanja Republike Srbije Evropskoj uniji i to na osnovu Direktive o staništima (Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora) – na osnovu koje se identifikuju i štite tzv. Special Areas of Conservation (SACs) i Direktive o pticama (Council Directive 79/409/EEC of 2 April 1979 on the conservation of wild birds) – na osnovu koje se identifikuju i štite tzv. Special Protection Areas (SPAs), što će se tačno utvrditi prilikom identifikacije i kartiranja staništa.
3.6.3. Režimi zaštite prirode
Na proglašenim zaštićenim područjima (NP „Kopaonik”, SRP „Goč – Gvozdacˮ, SP „Prebreza”, SRP „Vrh Željina – Pločka čukaˮ i SP „Cerovi kod Đušinog grobaˮ) primenjuju se režimi zaštite I i/ili II i/ili III stepena, koji su prostorno utvrđeni aktom o proglašenju odnosno merodavnim planskim dokumentom za NP „Kopaonik”.
Delovi prostora Goč – Ravna planina – Željin i Jastrebac, koji su u obuhvatu ovog prostornog plana, se rezervišu za zaštitu do donošenja akta o njihovom proglašenju za zaštićeno područje i zoniranju režima zaštite (u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode). Za ove prostore definišu se pravila uređenja i građenja koja odgovaraju režimu zaštite III stepena.
Na prostoru akumulacije „Ćelije” i njenog okruženja, koji se rezerviše za zaštitu i za koji je pokrenut postupak zaštite, do donošenja akta o proglašenju, primenjuju se odredbe o režimu zaštite III stepena.
Prostor Blačkog jezera i brda Koznik, do donošenja akta o proglašenju zaštićenog područja, rezerviše se za zaštitu u režimu korišćenja koji ne zabranjuje razvoj turizma i turističkih sadržaja.
U III stepenu zaštite mogu se vršiti upravljačke intervencije u cilju restauracije, revitalizacije i ukupnog unapređenja zaštićenog područja, razvoj sela i unapređenje seoskih domaćinstava, uređenje objekata kulturno-istorijskog nasleđa i tradicionalnog graditeljstva, očuvanje tradicionalnih delatnosti lokalnog stanovništva, selektivno i ograničeno korišćenje prirodnih resursa i prostora uz potrebnu infrastrukturnu i drugu izgradnju. Režim zaštite III stepena: 1) zabranjuje izgradnju rafinerija nafte i objekata hemijske industrije, metalurških i termoenergetskih objekata, skladišta nafte, naftnih derivata i prirodnog gasa, unošenje invazivnih alohtonih vrsta i obrazovanje deponija; 2) ograničava izgradnju drugih industrijskih i energetskih objekata, asfaltnih baza, skladišta industrijske robe i građevinskog materijala, eksploataciju i primarnu preradu mineralnih sirovina, formiranje objekata za upravljanje otpadom, primenu hemijskih sredstava, odnosno planski usmerava: izgradnju naselja i širenje građevinskih područja, vikendica, objekata turističkog smeštaja, javnih skijališta, infrastrukturnih objekata, kao i aktivnosti lova i ribolova, formiranje šumskih i poljoprivrednih monokultura, i druge radove i aktivnosti koji mogu imati značajan nepovoljan uticaj na prirodne i druge vrednosti zaštićenog područja.
Obuhvat i granice zone sa režimom zaštite III stepena su ovim prostornim planom okvirno date za prostor koji se rezerviše za ustanovljenje zaštićenih područja prirodnih dobara. Obuhvat i granice zona sa odgovarajućim režimom zaštite biće precizirane aktom o proglašenju ovih zaštićenih područja. Akti o proglašenju zaštićenih područja će se, prema članu 42. Zakona o zaštiti prirode, doneti u saradnji sa Zavodom za zaštitu prirode Republike Srbije, budućim upravljačem zaštićenih prirodnih dobara i lokalnim samoupravama (koje će učestvovati u pripremi predloga konačne granice zaštićenih područja na njihovoj teritoriji), uz plansku preporuku-pravilo da granica, gde je moguće, prati parcele u državnom vlasništvu, ne deli parcele, odnosno da se na terenu što jasnije može uočiti prateći markantne fizičko-geografske objekte ili infrastrukturne sadržaje (vodotok, put i sl).
3.6.4. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara
Plansko opredeljenje je očuvanje i zaštita svih nepokretnih kulturnih dobara sa spomeničkim vrednostima, nezavisno od njihovog formalnog statusa (kategorisano, evidentirano, registrovano i identifikovano), zbog njihove buduće zaštite i korišćenja za razvoj turizma i drugih aktivnosti. Za NKD od velikog značaja treba utvrditi granice zaštićene okoline dobra, a za ostala dobra utvrditi status njihove zaštite i kategorizaciju, dok na nedovoljno istraženim delovima područja treba nastaviti kontinuirano rekognosciranje i istraživanje materijalnog i nematerijalnog nasleđa.
Zaštita i prezentacija NKD mora biti u funkciji posebne namene ovog prostora i na način koji neće direktno ugrožavati zone sanitarne zaštite akumulacije ili narušavati kvalitet vodotoka u slivu. U skladu s tim, prioritet ima preduzimanje mera tehničke zaštite i rekonstrukcija NKD, prezentacija i interpretacija kulturnog nasleđa.
Prioritet ima istraživanje i zaštita narodnog graditeljstva u slivu akumulacije „Ćelije”, koje bi trebalo očuvati u izvornoj nameni. Prioritet bi trebalo da ima očuvanje, obnova i uređenje tradicionalnih seoskih naselja i celina (sela, zaselaka i izdvojenih sklopova), narodnog graditeljstva i tradicionalnih oblika privređivanja u ruralnom predelu, radi povećanja njihove atraktivnosti za razvoj i uključivanja u turističku ponudu.
Osnovno plansko opredeljenje stoga jeste održivo korišćenje kulturnih dobara kao jednog od razvojnih resursa i ekonomskog dobra na ovom području, s obzirom na raznovrsnost materijalnog i nematerijalnog nasleđa. Preduslov za ostvarivanje ovog opredeljenja je stručna ocena koja kulturna dobra mogu biti u režimu ekonomskog korišćenja, na koji način (kapitalizacija objekta, davanje u najam, izdavanje i sl) i pod kojim ekonomskim i konzervatorskim uslovima. Ovaj pristup omogućava da se istorijske celine i ambijenti, kao i pojedinačne građevine sa spomeničkim obeležjima, zajedno sa svojim okruženjem na adekvatan način (tj. u skladu sa njihovim prostornim, arhitektonskim, etnološkim i istorijskim obeležjima) uključuju u budući razvoj. Najpoželjnije je održivo korišćenje kulturnog nasleđa za razvoj kulturnog turizma koji ne narušava režime zona sanitarne zaštite akumulacije, radi ostvarivanja očekivanog doprinosa turizma zaštiti i očuvanju nasleđa i razvoju lokalnih zajednica.
Mere i uslovi zaštite i korišćenja NKD i njihove zaštićene okoline
Nepokretna kulturna dobra štite se i uređuju u skladu sa sledećim opštim merama zaštite i uslova čuvanja:
mere tehničke zaštite i drugi radovi na spomenicima kulture i njihovoj zaštićenoj okolini mogu da se izvode samo pod uslovima i na način utvrđen Zakonom o zaštiti kulturnih dobara;
neophodno je stvoriti optimalne uslove za čuvanje i trajnu zaštitu i prezentaciju dobra koja uživaju prethodnu zaštitu;
na zaštićenim dobrima i njihovoj zaštićenoj okolini ne smeju se izvoditi radovi koji menjaju njihov sadržaj, prirodu ili izgled bez prethodno pribavljenih uslova i saglasnosti nadležnih institucija, uključujući i institucije koje se neposredno bave održavanjem akumulacije;
dobra pod prethodnom zaštitom se ne smeju koristiti u svrhe koje nisu u skladu sa njihovom prirodom, namenom i značajem, ili na način koji može dovesti do njihovog oštećenja ili ugroziti njihova spomenička svojstva;
izgradnja infrastrukturnih, stambenih i drugih objekata predviđenih ovim Prostornim planom i odgovarajućim urbanističkim planom u zaštićenoj okolini NKD vrši se pod uslovima koji će se utvrđivati po svakom pojedinačnom zahtevu od strane nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture shodno zakonskim ovlašćenjima;
zabranjuje se prevođenje svih nadzemnih instalacija u zaštićenoj okolini NKD;
ako se prilikom poljoprivrednih ili drugih radova naiđe na materijalne ostatke prošlosti – dobra koja uživaju prethodnu zaštitu prema Zakonu o kulturnim dobrima, radovi se moraju prekinuti kako bi se dobro sačuvalo od eventualnog oštećenja, i o tome obavestiti nadležni zavod za zaštitu spomenika kulture;
u zaštićenoj okolini NKD pri svakoj vrsti radova obavezna su prethodna istraživanja nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture.
Pored opštih mera iz prethodnog stava, utvrđuju se sledeće posebne mere zaštite i uslovi čuvanja arheoloških lokaliteta i njihove zaštićene okoline utvrđene ovim prostornim planom, do utvrđivanja granica i zona sa diferenciranim režimima zaštite, izgradnje i uređenja prostora:
sakralna zdanja u ruševinama, gde za to postoje mogućnosti, poželjno je u celosti obnoviti, prema podacima o prvobitnom izgledu ili analogijama, a u skladu sa uslovima nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;
crkve u arheološkim ostacima – crkvine, potrebno je nakon istraživanja restaurirati ili konzervirati, radi očuvanja digniteta nekadašnjeg sakralnog prostora;
konzervacija i prezentacija arheoloških ostataka na otvorenom prostoru moraju biti takve da obezbede potpunu sigurnost od propadanja, a eventualna prezentacija ostataka evidentiranih arheoloških lokaliteta ili onih koje će se otkriti tokom budućih istraživanja moguća je uz zaštitna nadziđivanja. Posebno treba voditi računa da prezentacija sakralnih građevina ne utiče na režime zaštite akumulacije;
arheološki lokaliteti se ne smeju uništavati i na njima vršiti neovlašćena prekopavanja, iskopavanja i duboka zaoravanja (preko 30 cm);
za položaj trase i izvođenje podzemnih električnih vodova i drugih instalacija (vodovoda, kanalizacije, optičkih kablova) pribavljaju se uslovi i saglasnost nadležnog Zavoda za zaštitu spomenika kulture i obezbeđuje stalni arheološki nadzor u toku izvođenja radova;
u neposrednoj okolini, ovim prostornim planom definisane ili utvrđene zaštićene okoline arheoloških lokaliteta, investicioni radovi sprovode se uz povećane mere opreza i obezbeđenje arheološkog nadzora;
dozvoljava se infrastrukturno opremanje i uređenje ovim planom definisane ili utvrđene zaštićene okoline arheoloških lokaliteta prema posebnim uslovima i uz saglasnost nadležnog Zavoda za zaštitu spomenika kulture; i
zabranjuje se neovlašćeno prikupljanje pokretnih arheoloških površinskih nalaza.
3.6.5. Zaštita od akcidenata, elementarnih nepogoda i obezbeđenje interesa za odbranu zemlje
Korišćenje i uređenje prostora u vanrednim situacijama zasniva se na primeni sledećih propozicija:
– uspostavlja se režim ograničene gradnje na delu postojećih građevinskih područja u naseljima Majdevo (sa zaseocima Suvaja i Grabak) i Grkljane (sa zaseokom Malo Grkljane), koje su u zoni pod uticajem poplavnog talasa iz akumulacije „Ćelije” usled probijanja brane. U delu građevinske zone ovih naselja koje je pod mogućim uticajem poplavnog talasa izgradnja novih objekata moguća je isključivo kao zamena postojećih objekata, odnosno kao rekonstrukcija i adaptacija objekata u gabaritim postojećih objekata. Zabranjuje se proširenje građevinskih područja navedenih naselja u zoni pod mogućim uticajem poplavnog talasa. Dozvoljava se izgradnja turističkih, sportsko-rekreativnih i infrastrukturnih objekata u ovoj zoni.
– smanjenje rizika od poplavnog talasa u slučaju rušenja brane obezbediće se: oskultacionim osmatranjem i sistematskom kontrolom vodozahvatnih objekata i brane, izradom studije rizika sa analizama mogućih seizmičkih deformacija terena i unapređenjem infrastrukture za obaveštavanje, uzbunjivanje i evakuaciju stanovništva.
– privredni subjekti na području Prostornog plana pripremiće planove delovanja u slučaju tehnoloških akcidenata (izlivanja tehnoloških voda, požara, eksplozija, emisije štetnih gasova i dr.) u saradnji sa lokalnim institucijama i organima.
– predviđena saobraćajna pristupačnost šumskim područjima biće realizovana izgradnjom mreže javnih, službenih i šumskih puteva, alpskih ski-staza i žičara, računajući ove objekte istovremeno i kao protivpožarne barijere koje dele šumu na manje segmente; pored velike akumulacije, formiraće se mreža malih akumulacija na vodotocima uz postojeće i planirane kolske puteve (javne, službene i šumske) radi obezbeđenja ravnomernog zahvata vode za gašenje požara; pri pošumljavanju novih površina (prema šumskim osnovama) rasporedom protivpožarnih pruga i progala predvideće se će planske protivpožarne barijere, i uspostaviće se redovno protivpožarno osmatranje.
– u otežanim planinskim uslovima saobraćanja, posebno u perifernim delovima područja Prostornog plana (naročito na području NP i TC „Kopaonik”), diferencirana mreža javnih puteva, službenih i ostalih šumskih puteva i brojnih staza, dopunjuje se sistemom žičara, kao važnim elementom saobraćaja (žičare mogu egzistirati na lokalnoj elektroenergiji i rezervnim dizel agregatima). U planiranju sistema veza uvažen je njihov poseban značaj za izdvojena planinska područja, uz primenu visokofrekventnih veza i obezbeđivanje radio, TV i prijema interneta. Pored eksternih veza, predviđen je razvoj sistema unutrašnjih veza koji ima poseban značaj u vanrednim situacijama.
– alternativno vodosnabdevanje sa visokim stepenom pouzdanosti i niskim stepenom povredivosti treba omogućiti jedinstvenim sistemima, sastavljenim od povezanih separatnih i većeg broja lokalnih sistema. Obeležiće se zona akcidenata (poplavni talasi, poplave i klizišta) uvođenjem sistema obaveštavanja i uzbunjavanja, kao i planova reakcija u slučaju ovih pojava.
– autonomnost snabdevanjem energijom u vanrednim situacijama obezbeđuje se korišćenjem alternativnih izvora: hidropotencijala planinskih vodotoka i geotermalnih voda, biomasa, bio-gasa dobijenog tretmanom biloške komponente komunalnog otpada i dr.
– prema konceptu razvoja turizma, intencija je funkcionalno integrisanje većine aktivnosti naselja (pre svega poljoprivrede i male privrede) i neposredno uključenje u turističku ponudu, čime se omogućava razvoj naselja i povećanje broja stalnih stanovnika, manjim delom prirodnom reprodukcijom i većim delom doseljavanjem. Planirani javni objekti i smeštajni turistički sadržaji mogu se u vanrednim situacijama upotrebiti za potrebe sanitetskog zbrinjavanja i lečenja, s obzirom da nisu predviđeni u velikim građevinskim koncentracijama i da su po pravilu zaklonjeni morfološkim oblicima i šumom.
– zaštita od zimskih nepogoda u brdsko-planinskom delu (zavejavanje, led, lavina, snegoizvale, vetroizvale i dr.) i od letnjih nepogoda (oluja, bujice praćene odronima i sl) biće ostvarena izgradnjom i uređenjem planiranih sadržaja suprastrukture i infrastrukture, pošumljavanjem i zatravljivanjem goleti i predviđenim vodoregulacijama.
– ukupna zaštita od vanrednih situacija svih vrsta biće objedinjena u jedinstvenu službu osmatranja, javljanja i preduzimanja prethodnih intervencija. Neophodan preduslov za adekvatnu zaštitu je institucionalna organizovanost, koja će biti teritorijalno organizovana i distribuirana prema obuhvatu prostora koji se štiti. Od posebnog značaja je uspostavljanje jedinstvenog informacionog sistema o prostoru kao efikasne mere i sredstva za planiranje, upravljanje i usmeravanje konkretnih aktivnosti u vanrednim situacijama.
3.7. OSNOVNA NAMENA PROSTORA S BILANSOM POVRŠINA POSEBNE NAMENE
Upotreba prostora na području Prostornog plana (površine 935 km2) ima sledeću strukturu:
– poljoprivredno zemljište oko 237 km2 (oko 25,4 %);
– šume i šumsko zemljište oko 660 km2 (oko 70,6 %);
– ostalo zemljište (izgrađene površine, vodno i neplodno) oko 38 km2 (oko 4%).
Promene u bilansu osnovne namene prostora su planskim rešenjima usmerene ka optimizaciji namene zemljišta i prirodnih uslova, uz nužno zauzimanje zemljišta za potrebe izgradnje infrastrukture, sportsko-rekreativnih punktova, seosko-turističkih naselja, planinskih turističkih centara i obezbeđenje ostalih dugoročnih stambeno-komunalnih i ekonomskih potreba lokalnih zajednica (Tabela III-4).
Tabela III-4: Prikaz bilansa namene prostora po zonama sanitarne zaštite u slivu akumulacije „Ćelije” i na području Prostornog plana u km2
Godina Namena prostora Poljoprivredno Šumsko Ostalo Ukupno Zona I akumulacije „Ćelije” (1) 2011. 0,78 0,22 3,58 4,58 2025. 0,78 0,27 3,53 2025/2011 – +0,05 -0,05 Zona II akumulacije „Ćelije” (2) 2011. 4,68 6,94 0,85 12,47 2025. 4,68 7,24 0,55 2025/2011 – +0,30 -0,30 Zona III akumulacije „Ćelije” (3) 2011. 130,96 438,96 23,83 593,75 2025. 87,85 478,40 27,50 2025/2011 -43,11 +39,44 +3,67 Ukupno sliv akumulacije „Ćelije” (1+2+3) 2011. 136,42 446,12 28,26 610,80 2025. 93,31 485,91 31,58 2025/2011 -43,11 +39,79 +3,32 Van sliva (4) 2011. 100,62 213,63 9,74 323,99 2025. 90,14 223,38 10,47 2025/2011 -10,48 +9,75 +0,73 Ukupno područje Prostornog plana (1+2+3+4) 2011. 237,05 659,76 38,04 934,85 2025. 183,46 708,97 42,42 2025/2011 -53,59 +49,21 +4,38
Planirane promene u bilansu namene prostora do 2025. godine najviše će se odraziti na poljoprivredno zemljište koje će se smanjiti za oko 54 km2 (23%) i iznosiće oko 183,5 km2 ili oko 19,6% područja Prostornog plana. Te promene će se realizovati u zoni III akumulacije „Ćelije” i delom van sliva ove akumulacije, na zemljištu pete do osme bonitetne klase, prvenstveno na račun pošumljavanja u cilju zaštite slivnog područja akumulacije. Šumske površine će se povećati za oko 49 km2 (7%) i iznosiće oko 709 km2 ili oko 76% područja Prostornog plana. I pored neznatnog smanjenja šumskih površina za potrebe prosecanja ski staza i izgradnje prateće skijaške infrastrukture u zoni III akumulacije i van sliva (ukupno smanjenje oko 6 km2), šumske površine će se povećavati u ukupnom iznosu u svim zonama sanitarne zaštite akumulacije „Ćelije” kao i van sliva akumulacije, prvenstveno na račun slabo produktivnih poljoprivrednih zemljišta i u manjoj meri u zonama I i II akumulacije na račun ostalog zemljišta. Ostalo zemljište će se povećati za oko 4 km2 (11,5%) i iznosiće oko 42 km2 ili oko 4,4% područja Prostornog plana. Građevinsko zemljište, koje obuhvata površine za izgradnju i uređenje prostora za stanovanje, javne objekte i površine, turizam i infrastrukturu, će se povećati za oko 3,7 km2 u zoni III akumulacije i za oko 0,7 km2 van sliva akumulacije. Građevinska područja naselja/zaselaka određena su kao orijentacione prostorne celine, koje obuhvataju građevinsko zemljište i okućnice sa obradivim zemljištem. Planirana gradnja biće većim delom u okviru definisanih granica građevinskog područja naselja, a izgradnja putne mreže će se vršiti pretežno na trasama postojećih lokalnih, šumskih i nekategorisanih puteva. Bilans vodenih površina i vlažnih područja je oko 4 km2.
Posmatrano po zonama sanitarne zaštite akumulacije, doći će do neznatnih promena u nameni u zoni I akumulacije (površine oko 4,5 km2), gde će se ostalo zemljište smanjiti za 0,05 km2, kao i u zoni II akumulacije (površine oko 12,5 km2), gde će se ostalo zemljište takođe smanjiti za 0,3 km2. Najznačajnije promene u nameni će biti u zoni III akumulacije (površine oko 594 km2), gde će se poljoprivredno zemljište smanjiti za oko 43 km2, namenjeno povećanju šumskih površina i ostalog zemljišta.
Na području Prostornog plana van sliva akumulacije „Ćelije” (površine oko 324 km2) doći će do smanjenja poljoprivrednog zemljišta za oko 10,5 km2 na račun povećanja šumskih površina i ostalog zemljišta. Ove promene će biti precizirane Prostornim planom posebne namene za sliv akumulacije „Selova” i prostornim planovima jedinica lokalnih samouprava.
IV. PRAVILA UPOTREBE ZEMLJIŠTA, PRAVILA UREĐENJA I PRAVILA GRAĐENJA
Pravila uređenja i građenja utvrđena Prostornim planom su obavezujuća za izdavanje lokacijskih uslova u zoni njegove direktne primene, za postojeće objekte u funkciji vodoprivrede (jezero do KNU, 277 m n.v, i branu) koji se nalaze u zoni I akumulacije „Ćelije”. Pravila koja se odnose na režime zaštite, uređenja i korišćenja u zonama sanitarne zaštite izvorišta su obavezujuća za usklađivanje donetih, odnosno za izradu i donošenje prostornih planova jedinica lokalne samouprave i urbanističkih planova na obuhvaćenim delovima teritorija grada/opština u granicama sliva akumulacije „Ćelije”. Ostala pravila su usmeravajuća za izradu prostornih planova jedinica lokalne samouprave i urbanističkih planova na preostalom delu područja Prostornog plana.
U zoni II akumulacije „Ćelije” za građevinska područja naselja, do donošenja predviđenih urbanističkih planova iz dela V 2.1. ovog Prostornog plana, i za delove njihovih zaselaka i dispergovanih grupacija domaćinstava, na osnovu planskih rešenja i pravila ovog Prostornog plana mogu se izdati lokacijski uslovi samo za izgradnju novih na temeljima postojećih objekata.
Prostornim planom naznačena su:
– građevinska područja naselja koja obuhvataju izgrađene građevinske površine sa okućnicama (posebno u zoni II akumulacije i delom u zoni III akumulacije za koje je predviđena izrada planova detaljne regulacije, prikazanih na referalnoj karti 4 i u glavi V poglavlje 2.1.), obradivim zemljištem i šumom, pogodne za potencijalno proširenje naselja i izgradnju objekata u funkciji „alternativne” seoske ekonomije, komunalnih objekata i sadržaja u oblasti sporta, rekreacije i turizma;
– turistička područja i lokacije izvan naselja koja će se koristiti za potrebe turizma i to: turističko/sportsko-rekreativni punktovi na vodi i kopnu u zonama II i III akumulacije „Ćelije”; skijališta na Ravnoj planini/Goču i Željinu (većim delom u zoni III akumulacije „Ćelije”); kao i planirani akva-punkt (van sliva u podbranskom delu).
Utvrđuju se pravila zaštite, uređenja i izgradnje na području Prostornog plana (u daljem tekstu: Pravila) za sledeće celine:
zone sanitarne zaštite sliva akumulacije „Ćelije”;
zone zaštite prirodnih i kulturnih dobara;
centralne delove naselja na slivu akumulacije „Ćelije”, izuzev za naselja Zlatari i Ćelije u zoni II akumulacije „Ćelije” i Bogiše, Ravni i Razbojna u zonama II i III akumulacije „Ćelije”, za koja se Pravila bliže utvrđuju odgovarajućim urbanističkim planom; kao i za druge delove atara naselja/građevinska područja koji nisu obuhvaćeni prostornim celinama iz tač. (1) – (3);
zone turističkih naselja/punktova u slivu akumulacije „Ćelije”, izuzev za planirani turistički sportsko-rekreativni punkt na vodi i kopnu u KO Zlatari (u zoni II akumulacije), za koji se Pravila bliže utvrđuju odgovarajućim urbanističkim planom; i izuzev za turističke centre, naselja, punktove i skijališta utvrđena Prostornim planom područja posebne namene NP Kopaonik;
zone turističkih naselja/punktova van sliva akumulacije „Ćelije”, izuzev za planirani podbranski akva-punkt, za koji se Pravila bliže utvrđuju odgovarajućim urbanističkim planom.
Prostornim planom područja posebne namene NP Kopaonik bliže su utvrđeni režimi zaštite prirode i Pravila razvoja turističkih naselja i infrastrukture u granicama obuhvata tog planskog dokumenta. Prostornim planom područja posebne namene sliva akumulacije „Selova” bliže će se utvrditi režimi zone III zaštite tog izvorišta (koji se delom preklapaju na obuhvaćenim celim katastarskim opštinama van područja sliva akumulacije „Ćelije”).
Prostornim planom grada Kruševac, Prostornim planom opštine Brus, Prostornim planom opštine Blace, Prostornim planom opštine Aleksandrovac i Prostornim planom opštine Vrnjačka Banja bliže su utvrđeni:
zone i pojasevi s posebnim režimima i pravilima izgradnje i uređenja prostora, i to:
– zone zaštite prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara,
– zaštitni pojasevi infrastrukturnih sistema,
– zone i pojasevi zaštite od izvora zagađenja životne sredine,
– započete i inicirane zone izgradnje,
– zone i lokaliteti za MSP (uz usmeravajuća pravila definisana u glavi III, poglavlje 3.2.1., stav 4, ovog prostornog plana);
pravila izgradnje i uređenja nekategorisane putne mreže;
pravila uređenja i građenja za objekte stambene i poslovne namene;
pravila uređenja i građenja za objekte privredne namene.
1. PRAVILA UREĐENJA I GRAĐENJA ZA ZONE SA POSEBNIM REŽIMOM ZAŠTITE
1.1. ZONE SANITARNE ZAŠTITE IZVORIŠTA VODOSNABDEVANJA
Izgradnja i uređenje zona zaštite sliva akumulacije „Ćelije” utvrđeni su propozicijama u glavi III. Planska rešenja, odeljak 2. Režimi zaštite, uređenja i korišćenja prostora ovog prostornog plana. Pored sliva akumulacije „Ćelijeˮ kao regionalnog izvorišta, za ostala postojeća lokalna i planirana regionalna izvorišta vodosnabdevanja (van sliva akumulacije „Ćelijeˮ) ustanovljavaju se zone sanitarne zaštite u skladu sa Pravilnikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja, Prostornim planom područja posebne namene sliva akumulacije „Selova” i Prostornim planom opštine Blace (sliv akumulacije „Pridvoricaˮ).
Zaštita vodnog zemljišta (u daljem tekstu: VZ) sprovodi se na način koji je definisan PPRS i Zakonom o vodama. Za neregulisane vodotoke se do završetka kartiranja svih zona koje se plave velikim vodama verovatnoće do 1% uspostavlja vodno zemljište na pojasu širine 10 m duž obala vodotoka. Za VZ duž vodotoka utvrđuju se sledeća pravila uređenja i izgradnje prostora:
zabranjena je gradnja bilo kakvih stalnih objekata i legalizacija postojećih objekata, osim hidrotehničkih objekata, ali se može koristiti za poljoprivrednu proizvodnju, plantažne zasade (šume, voćnjaci i vinogradi) i sportsko-rekreativne otvorene površine;
ne dozvoljava se podužno vođenje saobraćajnih i infrastrukturnih sistema; u slučaju da je neophodna izgradnja pojedinih deonica infrastrukturnih sistema sa podužnim položajem trase ista se uslovljava izvođenjem linijskih odbrambenih sistema za zaštitu od poplavnih voda verovatnoće 0,5%;
na prelasku plavnih zona objekti linijskih i komunalnih infrastrukturnih sistema (saobraćajnice, objekti za prenos energije i cevovodi) moraju se visinski izdići i dispoziciono tako rešiti da budu zaštićeni od poplavnih voda verovatnoće 0,5% (tzv. dvestogodišnja velika voda);
regulaciju reka u zoni naselja, pored funkcionalnih kriterijuma, treba primeriti skladnom povezivanju naselja sa akvatorijom; a duž obala reka se mora ostaviti slobodan prostor od najmanje 7 m širine.
1.2. ZONE ZAŠTITE PRIRODNIH DOBARA I KULTURNIH DOBARA
Izgradnja i uređenje područja zaštićenih prirodnih dobara i prirodnih dobara predviđenih za zaštitu će se tretirati u skladu sa odredbama iz glave III. Planska rešenja, odeljak 3.6. Zaštita životne sredine, prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara i zaštita od elementarnih nepogoda i obezbeđenje interesa za odbranu, pododeljak 3.6.3. Režimi zaštite prirode ovog prostornog plana.
Uređenje nepokretnih kulturnih dobara i njihove zaštićene okoline tretiraće se na način koji neće direktno ugrožavati zone sanitarne zaštite akumulacije ili narušavati kvalitet vodotoka u slivu, u skladu sa odredbama iz glave III. Planska rešenja, odeljak 3.6. Zaštita životne sredine, prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara i zaštita od elementarnih nepogoda i obezbeđenje interesa za odbranu, pododeljak 3.6.4. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara ovog prostornog plana. Ovim prostornim planom su utvrđene opšte i posebne mere zaštite, uslovi čuvanja i rekonstrukcije NKD, kao i prezentacije i interpretacije kulturnog nasleđa u funkciji posebne namene prostora. Do utvrđivanja granica i zona sa diferenciranim režimima zaštite, izgradnje i uređenja prostora, zaštićenom okolinom utvrđenih i predviđenih za utvrđivanje NKD koja uživa isti status zaštite kao dobro, smatraće se cele katastarske parcele na kojima se to dobro nalazi, a po potrebi i sve katastarske parcele koje se sa njima graniče.
1.3. OSNOVNA PRAVILA IZGRADNJE I UREĐENJA NASELJA I OBJEKATA JAVNE I PRIVREDNE NAMENE
Prostornim planom se utvrđuju osnovna pravila izgradnje i uređenja prostora, i to za:
1) centralne delove naselja na području sliva akumulacije „Ćelije”, u kojima će prioritet imati obezbeđenje sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja i to: (a) gradnjom komunalnih objekata za eliminisanje tečnih i čvrstih otpadnih materija u skladu sa uspostavljenim režimima zaštite; (b) sanitacijom đubrišta, bazena za osoku, poljskih klozeta i sl; (v) gašenjem/konzervacijom lokalnih grobalja koja se nalaze u zoni II akumulacije „Ćelije”; (g) kod sanitacije prioritet imaju naselja i objekti domaćinstava sa okućnicama u zoni II akumulacije „Ćelije”;
2) druge delove atara naselja, građevinska područja zaselaka i dispergovanih grupacija domaćinstava, u kojima će prioritet imati: rekonstrukcija i izgradnja stambenih i ekonomskih objekata, pod uslovom da ispunjavaju propisane sanitarno-higijenske i druge komunalne uslove, kao i da nisu u suprotnosti sa uspostavljenim režimima zaštite, pri čemu se, preporučuje korišćenje temelja napuštenih objekata i okućnice postojećih domaćinstava; nove površine za stanovanje i druge namene mogu se formirati i van postojećih građevinskih područja naselja (koja su izvan zona I i II akumulacije „Ćelije” i zona sa režimima zaštite prirodnih vrednosti) na osnovu rešenja prostornih planova jedinica lokalne samouprave i urbanističkih planova koja su usklađena sa planskim rešenjima i režimima zaštite utvrđenim ovim prostornim planom i Prostornim planom područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik.
Uređenje i izgradnja naselja, komunalnih (naseljske ulice, autobuska stajališta, groblja i dr.) i objekata druge namene bliže će se definisati odgovarajućim prostornim planom jedinice lokalne samouprave i odgovarajućim urbanističkim planom ili posebnim programom. Do njihovog usklađivanja ili donošenja, ovim prostornim planom se utvrđuju sledeća pravila:
– uspostavlja se pojas regulacije duž javnih puteva i ulica sa sledećim širinama: oko 25 m za državni put I reda, oko 20 m za državni put II reda, oko 15 m za opštinski/lokalni put, oko 10 m za nekategorisani put i sabirne ulice, od 8 m za stambene ulice i od 6 m za ostale naseljske saobraćajnice;
– uređenja pojasa regulacije ulica i javnog puta u putnom zemšljištu: (a) u izgrađenom prostoru naselja uz kolovoz se izvodi autobusko stajalište najmanje širine 3 m, obostrani trotoari najmanje širine od po 1.5 m, a samo izuzetno jednostrani trotoar širine najmanje 2 m; (b) van izgrađenog prostora naselja izvode se obostrane bankine širine po 1,5 m s tvrdim zastorom; (v) u kojem se (pre upuštanja u prirodne recipijente kanaletom, sa unutrašnje strane bankina i sabirnim kolektorima), regulisano vrši zahvatanje i odvođenje atmosferskih voda, uz tretman kroz: separator naftnih derivata, uz eventualni prijem slivnih voda iz stambenog dela dvorišta; odnosno kroz PPOV u blizini mosta (kroz zonu I akumulacije na prelazu državnog puta I reda mostom preko akumulacije);
– uređenja postojećih građevinskih površina u naseljima (građevinske parcele i katastarske parcele ili njihovi delovi sa izgrađenim objektima) kojima se predviđa: (a) adaptacija/rekonstrukcija postojećih kuća (i pratećih objekata u funkciji domaćinstva: vajati, mlekare, koševi i dr.) sa okućnicom kao i korišćenje temelja napuštenih objekata za podizanje novih; (b) izgradnja novih objekata u okviru postojećeg domaćinstva u funkciji turizma i to „gostinske smeštajne jedinice“ kao savremenog oblika vajata (optimalno oko 38 m2 za dve sobe sa po tri ležaja i zajedničkim kupatilom i po mogućnosti sa zasebnim ulazom) i „gostinske kuće” (optimalno oko 50-60 m2 za objekat sa dve sobe sa po tri ležaja, dnevnim boravkom i kupatilom); (v) u tradicionalnom arhitektonskom stilu, sa gabaritima najviše do 50% većim u odnosu na izvorne/tradicionalne objekte i spratnošću P+PK;
– fekalne vode domaćinstava obezbeđuju se vodonepropusnim sengrupima odgovarajućeg kapaciteta i odgovarajućim tretmanom pre upuštanja u recipijent; za otpadne vode ekonomskog dela domaćinstava predvideti vodonepropusne bazene i jame za previranje stočnog otpada;
– formiranje novih seoskih grobalja je moguće van zona I i II akumulacije, odnosno van zona zaštićenih prirodnih i kulturnih dobara, i u skladu sa propisima relevantnim za ovu oblast i uz izradu odgovarajućih urbanističkih planova predviđenih u glavi V, poglavlje 2.1. ovog prostornog plana (kapacitet grobalja određuje se za period od minimum 20 godina). Izuzetak od ovog pravila su postojeća dva groblja u naseljima Zlatari i Ćelije (u zoni II akumulacije), kojima se može omogućiti dalje funkcionisanje i proširenje na osnovu procene uticaja postojećeg groblja i njegovog predviđenog proširenja na kvalitet životne sredine i kvalitet vode akumulacije;
– formiranje stalnih i privremenih, sanitarno obezbeđenih seoskih deponija čvrstog komunalnog otpada na lokacijama isključivo van zona I i II akumulacije, zona zaštićenih prirodnih i kulturnih dobara, zona razvoja turizma, stalnih i povremenih vodotoka i lokalnih izvorišta u skladu sa propisima relevantnim za ovu oblast; neophodno je obezbeđenje periodičnog pražnjenja (jednom mesečno) sa transportom ka deponiji, odnosno tranfer stanici regionalne komunalne deponije;
– skladištenje tečnog goriva (lož ulje i sl) i drugih naftnih derivata mora biti sanitarno obezbeđeno za slučaj nekontrolisanog isticanja ili prolivanja;
– privredne i druge aktivnosti koje mogu ugroziti izvorište, odnosno narušiti kvalitet životne sredine u celini, u obavezi su da izrade odgovarajuću analizu uticaja na životnu sredinu i obezbede predviđene mere zaštite; objekti poslovne namene koji su kompatibilni sa stanovanjem i ukoliko nemaju negativnog uticaja na životnu sredinu mogu se graditi u zonama pretežno stambene i stambeno-poslovne namene (van zona I i II akumulacije i zaštite prirodnih vrednosti);
– objekti javne namene mogu da se grade u zonama sa pretežno stambenom i stambeno-poslovnom namenom, kao i na postojećim i planiranim parcelama za javne namene utvrđenim odgovarajućim urbanističkim planom;
– za izgradnju novih, dogradnju i rekonstrukciju postojećih objekata javne i privredne namene obavezna je izrada plana detaljne regulacije, odnosno urbanističkog projekta, koji se u slučaju fazne izgradnje, rade za celinu kompleksa sa jasno naznačenim fazama izgradnje koje se mogu realizovati na način da svaka faza može da funkcioniše samostalno i kao deo celine.
1.4. OSNOVNA PRAVILA UREĐENJA I GRAĐENJA ZA OBJEKTE TURISTIČKE NAMENE
1.4.1. Osnovna pravila uređenja i izgradnje turističkih prostora
Pravila uređenja turističkih prostora utvrđuju se: (1) kao preporučujuća, za turističke sadržaje u okviru naselja i koncentrisane ponude u prostoru/turističke infrastrukture, za koje je predviđena razrada u posebnim urbanističkim planovima, urbanističkim projektima i šematskim prikazima naselja i (2) neposredno, za ostale manje turističke sadržaje dispergovane ponude u prostoru/turističke infrastrukture.
Planski dokumenti na kojima će biti zasnovano uređenje turističkih sadržaja planiranih destinacija u okviru postojećih naselja, novih naseljskih turističkih lokaliteta i punktova, koncentrisane i disperzne ponude u prostoru su:
– odredbe o uređenju i izgradnji turističkih sadržaja u okviru planova detaljne regulacije za: delove građevinskih područja naselja u zoni II i III akumulacije „Ćelije”; turistički punkt na vodi i kopnu (u zoni II akumulacije); i podbranski akva-punkt;
– odredbe o uređenju i izgradnji turističkih sadržaja u okviru planova generalne regulacije – za opštinske centre Brus i Blace;
– planovi detaljne regulacije – za turističke podcentre Turističkog centra Kopaonik „Jaram”, „Srebrnac” i „Rendara”, kao i za nova alpska/snoubord skijališta i za koncentrisanija nordijska skijališta/nordijske ski-stadione na teritoriji NP Kopaonik u opštini Brus; za sekundarne turističke centre – Brzeće/Gočmanci i Kriva Reka, kao i za nova alpska/snoubord skijališta/alpske ski-stadione i za koncentrisanija nordijska skijališta/nordijske ski-stadione u zaštitnoj zoni NP Kopaonik na teritoriji opštine Brus; za planinski centar sa alpskim i nordijskim ski-stadionom na Željinu i za sekundarni turistički centar Bzenice/Mitrovo Polje na teritoriji opštine Aleksandrovac; i za sekundarni turistički centar Stanišinci, alpski ski-stadion na Ravnoj planini i nordijski ski-stadion na Goču u opštini Vrnjačka Banja;
– urbanistički projekti – za bačište Bećirovac i punktove sa prihvatnim i ugostiteljskim objektima na ulazima u skijališta, međustanicama žičara i čvorištima izlaza žičara u okviru NP Kopaonik i njegove zaštitne zone na teritoriji opštine Brus; za tranzitni smeštajni punkt (u zoni III, na severnoj granici sliva u KO Ćelije);
– odredbe o uređenju i izgradnji turističkih sadržaja u šematskim prikazima uređenja (za centralne delove seosko-turističkih naselja) u okviru prostornih planova jedinica lokalne samouprave: (1) opštine Brus – Paljevštica, Kneževo, Ravni, Razbojna, Graševci i Vlajkovci; (2) grada Kruševac – Majdevo; (3) opštine Aleksandrovac – Gornja Zleginja i Rogavčina; (3) opštine Vrnjačka Banja – Stari Goč, ili po potrebi odgovarajućim urbanističkim planovima (posle 2017. godine);
– uslovi uređenja u okviru ovog prostornog plana – za disperzne nordijske ski-staze, planinarske i izletničke staze sa pratećim objektima, poligone posebnih interesa, lovišta i druge sadržaje disperzne ponude u prostoru u okviru NP Kopaonik i njegove zaštitne zone, kao i u Graševačkoj reci, sve na teritoriji opštine Brus, na području Željina u opštini Aleksandrovac, na području Ravne planine i Goča u opštini Vrnjačka Banja i na području Velikog Jastrepca u gradu Kruševac i opštini Blace; za ribolovne i izletničke staze i druge sadržaje disperzne ponude u prostoru na području akumulacije „Ćelije” u gradu Kruševac i opštini Brus.
Usmeravajuća pravila uređenja turističkih sadržaja u okviru naselja i koncentrisane ponude u prostoru/turističke infrastrukture za koje je predviđena razrada u odgovarajućim urbanističkim planovima ili urbanističkim projektima sadrže sledeće odredbe:
– sadržaje turističkog smeštaja treba razvijati na atraktivnim lokacijama u zoni III akumulacije; javne službe i servise treba prilagoditi turističkim potrebama, posebno u pogledu zdravstva, kulture, rekreacije, ugostiteljstva, trgovine i nekih tehničkih servisa, sa posebnim sadržajima za potrebe tranzitnih turista;
– u planovima detaljne regulacije za nove smeštajne planinske centre, sekundarne turističke centre i zimsku/letnju ponudu u prostoru/turističku infrastrukturu – lokacije novih centara treba predvideti na pogodnim terenima (geološki stabilnim, nagiba do 20%, osunčanim, zaklonjenim od vetra, uz šumu i dr); u izgradnji suprastrukture treba primenjivati pretežno koncentrisani koncept, radi ostvarivanja energetske efikasnosti izgradnje i korišćenja objekata i omogućavanja većih rekreativnih i zelenih površina; bruto gustina izgrađenosti turističkog smeštaja treba da se kreće od 70 do 120 ležaja po hektaru; srazmerno broju ležaja treba predvideti odgovarajuće sadržaje javnih službi i servisa (zdravstva, kulture, administracije, sporta i rekreacije, ugostiteljstva, trgovine, tehničkih servisa, javnog saobraćaja, parkinga, garaža i dr.); smeštaj treba odvojiti zelenilom ili mirnim pešačkim zonama od buke glavnih saobraćajnica, zabavnih i rekreativnih sadržaja; svi centri biće opremljeni propisnim pristupnim putevima (uz mogućnost dvostranog prilaza), sistemima vodovoda, kanalizacije (sa uređajima za prečišćavanje otpadnih voda), elektro-energije i elektronske komunikacione mreže; uređenje alpskih/snoubord skijališta uslovljeno je pažljivom valorizacijom zaštite prirode i prirodnih vrednosti, izborom pretežno severnih ekspozicija, na visinama iznad 900 m n.v., uz izbegavanje kvalitetne šume, stenovitih, nestabilnih i erodiranih terena i korišćenje najpovoljnijih morfometrijskih oblika za ski-staze i žičare; pri uređenju skijališta predviđene su minimalne intervencije u terenu, a u letnjem periodu održavanje staza zaštitom od erozije i obnavljanjem travnog pokrivača; u podnožjima izdvojenih skijališta/ski-stadiona treba predvideti ulaze sa parkingom, ugostiteljskim sadržajima i tehničkom bazom, a sva skijališta snabdeti opremom za veštački sneg; staze nordijskih skijališta predviđene su na visinama ispod 1500 m n.v. i uređuju se uz minimalne intervencije u šumi i na terenu pri izgradnji novih deonica, dok se za ostale deonice koriste postojeći šumski i poljski putevi i staze;
– u planovima detaljne regulacije (a) sportsko-rekretivni punkt na akumulaciji „Ćelije” i kopnu biće organizovan na sledeći način: kao uređena plaža sa poligonima sportova na vodi, bez ikakvih smeštajnih, ugostiteljskih i sanitarnih sadržaja (sem tuševa) i bez upotrebe motornih vozila i plovila (sem na električni pogon), uz uklanjanje svih postojećih objekata sem hidrotehničkih objekata u funkciji akumulacije; sa otvorenim sportskim terenima, kampom za šatore, koncentrisanim ugostiteljskim i sanitarnim sadržajima i potrebnim tehničkim servisom (u funkciji održavanja plaže, vodenih poligona, kampa i sportskih terena u zoni II akumulacije), uz rigorozan uslov da se sve otpadne vode i čvrsti otpaci eliminišu van sliva (otpadne vode fekalnom kanalizacijom, odnosno dok se fekalna kanalizacija ne izgradi – nepropusnim sengrupima ili cisternama sa organizovanim pražnjenjem od strane komunalne organizacije); (b) podbranski akva-punkt biće organizovan kao koncentrisani kompleks sportova na vodi (bazeni za odrasle i decu, tobogani, kanu-brzaci i dr) uz otvorene sportske terene i sa većim kampom (za kamp-prikolice i šatore), ugostiteljskim, zabavnim i servisnim sadržajima (u prizemnim objektima etno-arhitekture), parkingom;
– uređenja nove građevinske površine, za tranzitni smeštajni punkt, u zoni III akumulacije u KO Ćelije, kojim se predviđa: gradnja turističkog smeštaja sa arhitekturom po etno uzorima lokalne sredine (sa pravilima – spratnosti do P+3+potkrovlje, sa zauzetošću parcele do 30% i mogućnošću izgradnje pomoćnih objekata u okviru ovog indeksa zauzetosti, i gustinom izgradnje od oko 75 st./ha; smeštaj sa bruto gustinom izgrađenosti do 120 ležaja po hektaru, uz opremljenost osnovnim javnim sadržajima usluga i servisa); uz uslov odvođenja svih otpadnih voda van sliva akumulacije.
U zonama turističke namene dozvoljava se izgradnja turističkih nestacionarnih objekata klupskog tipa (za potrebe rekreacije i sporta, druženja i zabave turista). Tipovi klupske namene mogu biti: jedriličarski ili marina klub, etno klub, biciklistički klub, dečji klub, sportski klubovi i dr. Pravila uređenja i građenja za ovaj tip turističkih objekata su: minimalna površina parcele je 40.0 a; objekat se postavlja na obodu slobodnog zelenog prostora; maksimalna bruto građevinska površina (BRGP) iznosi do 300 m2, a visina objekta do 7.0 m; tip objekta je brvnara sa delovima od kamena i sa krovom od šindre; pristup parceli se obezbeđuje direktnim izlazom na javni put, minimalne širine prilaza 5.0 m; parkiranje se obezbeđuje na sopstvenoj građevinskoj parceli. U zonama turističke namene, preporučuje se gradnja turističkih objekata uz poštovanje principa: integracije ekoloških i turističke aktivnosti sa komercijalnim poslovanjem; bio-klimatske arhitekture i ekoloških kriterijuma sa malim stepenom uticaja na sredinu; korišćenja obnovljivih izvora energije i naprednih tehnika gradnje koje koriste sunce za grejanje i vetar za klimatizaciju, kao i lokalne građevinske materijale; usaglašenosti sa pejzažom; i dr.
Uslovi uređenja i izgradnje disperznih turističkih sadržaja (van naselja i koncentrisane ponude u prostoru) za koje se ne rade urbanistički planovi i urbanistički projekti utvrđuju se ovim prostornim planom:
– disperzne nordijske ski-staze postavljaju se pretežno na postojećim šumskim i poljskim putevima i stazama; disperzne nordijske ski-staze su širine od najmanje 3 m i maksimalnog nagiba do 20%;
– izletničke i planinarske staze za pešake, konjanike i planinske bicikliste koristiće prvenstveno postojeće šumske i poljske puteve i staze, uz uređenje novih deonica, bez ugrožavanja terena i šume, sa markacijom i pratećim objektima; na posebnim terenima, gde nisu neposredno ugroženi turisti, divljač i priroda, mogu se organizovati i staze za džipove i kros-motocikle; izletničke i planinarske staze za pešake, konjanike i planinske bicikliste su minimalnog profila od 2 m, nagiba do 60%; staze za džipove i kros-motocikle su profila od 4 m i nagiba do 60%;
– ribolovne staze i reviri na akumulaciji „Ćelije”, na Rasini i ostalim većim vodotocima podrazumevaju naturalno uređenje delova obale sa neophodnim pratećim objektima, uz povezivanje sa odgovarajućim izletničkim i planinarskim stazama, u skladu sa odgovarajućim ribolovnim osnovama; ribolovne staze i reviri na akumulaciji „Ćelije”, Rasini i ostalim većim vodotocima su profila od 2 m sa pristupima obali i malim prizemnim rustičnim objektima skloništa; i
– uređenje lovišta obuhvata organizovanje lovnih rezervata sa hranilištima i skloništima za divljač, uređenje lovnih terena sa lovačkim objektima i dr., u skladu sa odgovarajućim lovnim i šumskim osnovama; objekti lovišta u funkciji uzgoja i zaštite divljači, lova i smeštaja lovaca biće rustični, od lokalnih materijala i uklopljeni u prirodu.
Na području sliva akumulacije „Ćelije” i u zonama zaštite drugih prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara na području Prostornog plana zabranjuje se izgradnja novih vikend kuća. Zadržavaju se postojeće vikend kuće koje su izgrađene i dozvoljava se prenamena i dogradnja za stalno stanovanje na osnovu pravila ovog prostornog plana (datim u glavi III Planska rešenja, odeljak 2. Režimi zaštite, uređenja i korišćenja prostora ovog prostornog plana).
V. IMPLEMENTACIJA PROSTORNOG PLANA
1. INSTITUCIONALNI OKVIR IMPLEMENTACIJE IUČESNICI U IMPLEMENTACIJI
Imajući u vidu principe i preporuke Evropske unije u oblasti politike voda, koje su usmerene ka obavezi očuvanja i unapređenja kvaliteta voda u slivovima akumulacija, predložen je okvir primene Prostornog plana kao područja na kome je pored razvoja vodoprivredne infrastrukture, neophodno obezbediti zaštitu životne sredine (posebno ekološki osetljivih staništa), prirodih vrednosti i kulturnih vrednosti kao i održivi razvoj lokalne zajednice (privrede, turizma i rekreacije i drugih komplementarnih ekološki prihvatljivih delatnosti).
Integralno upravljanje vodnim resursima, prostornim razvojem, uređenjem i zaštitom sliva akumulacije „Ćelije” u skladu sa planskim rešenjima i pravilima utvrđenim Prostornim planom, kao i odredbama PPRS i VOS, podrazumeva: obezbeđenje trajne zaštite i unapređenja kvaliteta površinskih i podzemnih voda za potrebe održivog, izbalansiranog i pravednog korišćenja vodnih resursa; očuvanje rezervisanog prostora za funkcionisanje postojeće i dalji razvoj vodoprivredne infrastrukture i objekata; uspostavljanje zona sanitarne zaštite akumulacije i poštovanje režima zaštite, korišćenja i uređenja tih prostora; utvrđivanje elemenata za integralno upravljanje i zaštitu voda, na osnovu pravedne i izbalansirane politike usklađivanja nacionalnih/regionalnih interesa za korišćenje vodnih resursa s interesima lokalnih zajednica; stvaranje uslova za realizaciju kompenzacija lokalnom stanovništvu, usled značajnih ekoloških restrikcija, kroz razvoj infrastrukture, aktivnosti i funkcija javnog značaja kao i stimulaciju postojećih i razvoj novih delatnosti kompatibilnih sa funkcijama i zaštitom izvorišta; uspostavljanje efikasnije kontrole zaštite, korišćenja i izgradnje prostora; i dr.
1.1. PODRŠKE IMPLEMENTACIJI PROSTORNOG PLANA
1.1.1. Podrška informacionog, monitoring i kontrolnog sistema
Upravljanje zaštitom, razvojem i uređenjem prostora u skladu sa planskim rešenjima i pravilima utvrđenim Prostornim planom podrazumeva razvoj informacionih i monitoring sistema i unapređenje kontrolnih sistema u različitim oblastima, koje će u skladu sa zakonom obezbediti:
– za razvoj informacionih i monitoring sistema
Republička direkcija za vode, JVP „Srbijavode”, VPC „Morava”, u saradnji sa JKP „Vodovod Kruševac” i ostalim opštinskim/gradskim javnim komunalnim preduzećima za vodovod i kanalizaciju, izradom katastra zagađivača voda; praćenjem zasipanja akumulacije; periodičnim ispitivanjem abiotičkih i biotičkih karakteristika akumulacije i nizvodnog toka Rasine i izradom ekonomskih analiza korišćenja vode;
Ministarstvo nadležno za poslove vodoprivrede, tj. Republička direkcija za vode, u saradnji sa JVP „Srbijavode”, VPC „Morava” i JKP „Vodovod Kruševac” nadležnim za održavanje i upravljanje akumulacijom „Ćelije”, uspostavljanjem sistema monitoringa kvaliteta vode i sistema monitoringa upravljanja akumulacijom „Ćelije” kao i pripremom za njeno uključivanje u vodoprivredni informacioni sistem Republike Srbije; a u saradnji sa Republičkim hidrometeorološkim zavodom uspostavljanjem monitoringa meteoroloških parametara u zoni akumulacije;
Ministarstvo nadležno za poslove nadzora i monitoringa vodoprivrednih objekata kontinualnim oskultacionim osmatranjem i sistematskom kontrolom vodozahvatnih objekata i brane „Ćelije”;
Ministarstvo nadležno za poljoprivredu i zaštitu životne sredine, u saradnji sa upravama grada Kruševca i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja izradom katastra zagađivača poljoprivrednog zemljišta i vodotokova za sliv akumulacije „Ćelije” i uspostavljanjem monitoringa korišćenja poljoprivrednog zemljišta;
Nadležna ministarstva, u saradnji sa upravama grada Kruševca i opštine Brus izradom katastra zagađivača akumulacije u zoni I i zoni II akumulacije „Ćelije”, uklanjanjem nelegalno izgrađenih objekata sa površina javne namene iz zone I akumulacije i uspostavljanjem monitoringa korišćenja zemljišta u skladu sa režimima utvrđenim Prostornim planom;
Uprave grada Kruševca i opštine Brus, u saradnji sa Republičkim geodetskim zavodom, inoviranjem katastarskog premera i ažuriranjem podataka o objektima u zoni I i zoni II akumulacije „Ćelije” i površinama zemljišta po vlasnicima i kulturama;
Ministarstvo nadležno za šumarstvo, tj. Uprava za šume u saradnji sa Republičkim geodetskim zavodom uspostavljanjem inventara šuma (u državnom vlasništvu i šume sopstvenika); a u saradnji sa Javnim preduzećem za gazdovanje šumama „Srbijašume“ i Javnim preduzećem NP Kopaonik uspostavljanjem informacionog i monitoring sistema o šumama;
Ministarstvo nadležno za poslove zaštite prirode u saradnji sa upravama grada Kruševca, opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja, upravljačima zaštićenih područja, Zavodom za zaštitu prirode Srbije i Zavodima za zaštitu spomenika kulture u Nišu i Kraljevu (za pripadajuće delove sliva) ažuriranjem registara prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara;
ministarstvo nadležno za integralno planiranje razvoja turizma, u saradnji sa upravama grada Kruševca i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja i Javnim preduzećem NP Kopaonik, formiranjem informacionog sistema o turizmu i uticajima turizma na životnu sredinu aktivnostima, sadržajima i ostalim elementima turističke ponude na njihovim teritorijama (sliv akumulacije, NP Kopaonik i dr);
– za unapređenje kontrolnih sistema
Ministarstvo nadležno za sanitarnu zaštitu pojačanim nadzorom nad sprovođenjem mera sanitarne zaštite izvorišta akumulacije „Ćelije”;
Ministarstva nadležna za vodoprivredu i zaštitu životne sredine (Republička direkcija za vode), sanitarnu zaštitu, uprave grada Kruševac i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja pojačanim nadzorom nad radom objekata i postrojenja za prečišćavanje i distribuciju vode za piće i objekata i postrojenja za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih komunalnih i zagađenih atmosferskih voda na području sliva akumulacije „Ćelije”;
Uprave grada Kruševac i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za poljoprivredu i vodoprivredu, pojačanim nadzorom nad korišćenjem, zaštitom i uređenjem poljoprivrednog zemljišta, poribljavanjem vodotoka i akumulacije i ribarstvom, primenom sredstava za zaštitu bilja i drugih hemijskih sredstava i pojačanim veterinarsko-sanitarnim nadzorom;
Ministarstvo nadležno za šumarstvo, tj. Uprava za šume pojačanim nadzorom nad gazdovanjem šumama i ostvarivanjem vodozaštitne funkcije šuma;
Ministarstva nadležna za životnu sredinu i prostorno planiranje i uprave grada Kruševac i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja pojačanim nadzorom nad obavljanjem i kontrolom uticaja aktivnosti na prostoru akumulacije (poribljavanje, sportski ribolov, akvaturizam i sl.) i sliva (saobraćaj, poljoprivreda, turizam i dr.) na kvalitet resursa i životne sredine;
Uprave grada Kruševac i opštine Brus pojačanim nadzorom i sprečavanjem nelegalne izgradnje u zonama I i II akumulacije „Ćelije”;
Gradska/opštinske uprave pojačanim nadzorom nad stanjem komunalnih objekata, pružanjem komunalnih usluga i obavljanjem komunalnih delatnosti, prioritetno prikupljanja i odnošenja otpada iz zona I i II akumulacije „Ćelije”;
Gradska/opštinske uprave pojačanim nadzorom i sprečavanjem nelegalne izgradnje prostora rezervisanog za razvoj turizma do njegovog privođenja planiranoj nameni.
1.1.2. Preporuke za unapređenje institucionalno-organizacione podrške
Upravljanje zaštitom, razvojem i uređenjem prostora u skladu sa planskim rešenjima i pravilima utvrđenim Prostornim planom podrazumeva i niz institucionalno-organizacionih mera koje bi trebalo da preduzimaju skupštine/uprave grada Kruševca i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja i privatan sektor, u saradnji sa republičkim resornim organima, republičkim i regionalnim organizacijama, nevladinim organizacijama i asocijacijama građana, i to:
Organizaciono i kadrovsko jačanje gradske/opštinskih službi (a potencijalno i uprava i/ili organizacija na regionalnom nivou upravljanja) radi kontrole korišćenja, izgradnje i uređenja prostora, upravljanja zaštitom životne sredine i razvoja partnerstva s nevladinim organizacijama i drugim subjektima zainteresovanim za unapređenje životne sredine;
Iniciranje koordiniranog upravljanja životnom sredinom uprava grada/opština u slivnom području akumulacije „Ćelije” (kao i van sliva, ako su korisnici regionalnog sistema vodosnabdevanja);
Poboljšanje koordinacije gradskih/opštinskih javnih preduzeća (za komunalne delatnosti, urbanizam i katastar) u pogledu objedinjavanja aktivnosti na poboljšanju infrastrukturne opremljenosti i komunalne uređenosti područja;
Razvoj i modernizacija veterinarske i savetodavne poljoprivredne službe; uz obezbeđenje stručnog savetodavstva i informativno-edukativne podrške za permanentno informisanje i obrazovanje poljoprivrednih proizvođača u pogledu zaštite i uređenja poljoprivrednog zemljišta, primene sredstava za zaštitu bilja i drugih hemijskih sredstava i drugih mera zaštite voda i životne sredine;
Institucionalno organizovanje subjekata razvoja turizma radi ustanovljenja i koordinacije integralnog razvoja turističke ponude područja sliva akumulacije „Ćelije” (informatičko-marketinška podrška povezivanju ponuda jezera i turističkog centra Kopaonik, klupsko organizovanje turističkih aktivnosti sportsko-rekreativne ponude u prostoru, modernizacija i udruživanje turističkih organizacija i dr);
Formiranje poljoprivredno-turističkih zadruga sela koje mogu organizovati i kontrolisati kvalitet uslužno-turističkih programa domaćinstava udruženih u seosku kooperativu; i dr.
Upravljanje zaštitom, razvojem i uređenjem područja Prostornog plana bi trebalo da se zasniva na koordiniranom delovanju lokalnih samouprava na području sliva akumulacije „Ćelije” i drugih korisnika regionalnog sistema vodosnabdevanja, putem javnog institucionalno-organizacionog aranžmana za implementaciju kompenzacionih šema i programa (iz javnih prihoda gradova/opština korisnika voda akumulacije „Ćelije” i/ili iz dela ekonomske cene pružanja vodoprivrednih usluga). Deo poslova za implementaciju prioritetnih investicija od zajedničkog interesa za više jedinica lokalne samouprave se može poveriti i odgovarajućoj regionalnoj instituciji (ukoliko postoji ili se formira).
1.2. UČESNICI U IMPLEMENTACIJI PROSTORNOG PLANA
Ključni učesnici u ostvarivanju Prostornog plana su u skladu sa svojim nadležnostima i delokrugom rada: republički resorni organi, javna preduzeća i posebne organizacije; skupštine grada Kruševac i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja kao i skupštine gradova/opština koje su korisnici vodoprivrednog supsistema „Ćelije”.
Ključni učesnici na republičkom nivou upravljanja su ministarstva sa odgovarajućim direkcijama i upravama nadležnim za poslove vodoprivrede, zdravlja, poljoprivrede, šumarstva, saobraćaja i izgradnju objekata; kao i javna preduzeća nadležna za poslove vodoprivrede, šumarstva, elektroprivrede i puteve. U ostvarivanju Prostornog plana, odgovarajuće učešće uzeće i ministarstva nadležna za poslove zaštite životne sredine i prostornog planiranja, turizma i privrede; JKP „Vodovod Kruševac” nadležno za održavanje i upravljanje akumulacijom „Ćelije”; Javno preduzeće NP Kopaonik i dr.; kao i zavodi nadležni za zaštitu prirode i spomenika kulture.
U ostvarivanju Prostornog plana odgovarajuće učešće uzeće i mesne zajednice, gradsko/opštinska javna komunalna preduzeća, direkcija za urbanizam i građevinsko zemljište i druge direkcije i ustanove s područja grada Kruševac i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja.
Pored navedenih učesnika neophodno je animirati i organizovati učešće drugih aktera u ostvarivanju ovog prostornog plana, u prvom redu vlasnike nepokretnosti, privredna preduzeća, asocijacije proizvođača, nevladine organizacije i druge aktere.
2. SMERNICE ZA IZRADU PLANSKE DOKUMENTACIJE I SPROVOĐENJE PROSTORNOG PLANA
Prostorni plan će se sprovoditi dvojako:
1) indirektno (posredno):
– primenom planskih rešenja u drugim prostornim planovima područja posebne namene čiji se obuhvat delom preklapa sa područjem ovog prostornog plana, i to: (a) Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik; i (b) Prostornog plana područja posebne namene sliva akumulacije „Selova” na delu u obuhvatu ovog Prostornog plana koji se odnosi na režime zaštite akumulacije „Selova” (KO Batote, Žarevo, Šošiće, Radmanovo i Gornje Leviće u opštini Brus);
– primenom i razradom planskih rešenja ovog Prostornog plana u prostornim planovima jedinica lokalne samouprave za teritorije grada Kruševca i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja;
– razradom planskih rešenja urbanističkim planovima i sektorskim planovima; i
direktno (neposredno):
-izdavanjem informacije o lokaciji i lokacijskih uslova na osnovu planskih rešenja i propozicija ovog prostornog plana u zoni njegove direktne primene, za postojeće objekte u funkciji vodoprivrede koji se nalaze u delu zone I akumulacije „Ćelije” (jezero do KNU, 277 m n.v. i branu).
2.1. SPROVOĐENJE I RAZRADA PROSTORNOG PLANA PROSTORNIM I URBANISTIČKIM PLANOVIMA, URBANISTIČKO-TEHNIČKOM DOKUMENTACIJOM I PROGRAMIMA
Prostorni plan područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik usklađen je sa ovim Prostornim planom i sprovodi se u granicama obuhvata tog planskog dokumenta. Prostorni plan područja posebne namene sliva akumulacije „Selova” usklađen je sa ovim Prostornim planom i sprovodi se u granicama obuhvata tog planskog dokumenta koji se odnosi na režime sanitarne zaštite sliva akumulacije „Selova”.
Skupštine opština/grada uskladiće u celosti prostorne planove opština/grada i urbanističke planove na obuhvaćenom delu teritorije svojih opština/grada sa planskim koncepcijama, rešenjima i propozicijama ovog prostornog plana pre njihovog donošenja, odnosno donete prostorne i urbanističke planove u roku od 12 meseci od dana stupanja na snagu ove uredbe. Do usklađivanja sa ovim prostornim planom, prostorni planovi obuhvaćenih jedinica lokalne samouprave i urbanistički planovi mogu se sprovoditi u delovima koji su usklađeni sa planskim koncepcijama, rešenjima i propozicijama ovog prostornog plana.
Na osnovu ovog prostornog plana, skupštine grada Kruševca i opštine Brus doneće u periodu do 2017. godine sledeće urbanističke planove:
Plan detaljne regulacije za delove građevinskih područja naselja Zlatari i Ćelije u zoni II akumulacije „Ćelije”, i Bogiše, Ravni i Razbojna u zoni II i III akumulacije „Ćelije”;
Planove detaljne regulacije za planirane turističke punktove i to: punkt sportova na vodi i kopnu (u zoni II akumulacije) u KO Zlatari i podbranski akva-punkt u KO Majdevo (van zona sanitarne zaštite);
Plan detaljne regulacije za planirane linijske i komunalne infrastrukturne sisteme u zoni II akumulacije „Ćelije” za koje je potrebno utvrđivanje javnog interesa;
Plan detaljne regulacije za deo zone I akumulacije „Ćelije” na teritoriji grada Kruševca;
Plan detaljne regulacije za deo zone I akumulacije „Ćelije” na teritoriji opštine Brus.
Takođe, na osnovu ovog prostornog plana, skupština grada Kruševca će potvrditi urbanistički projekat za izgradnju pribranske MHE „Ćelije” van sliva akumulacije „Ćelije” (na katastarskim parcelama 3268, 3272 i 3275 KO Majdevo) (JP Elektroprivreda Srbije).
Do donošenja planova detaljne regulacije i urbanističkog projekta iz prethodnog stava, nadležan organ može da izda informaciju o lokaciji i lokacijske uslove za rekonstrukciju ili zamenu postojećih novim objektima na osnovu režima zaštite, rešenja i pravila ovog prostornog plana. Na osnovu planskih rešenja i propozicija utvrđenih ovim prostornim planom, nadležan organ izdavaće informaciju o lokaciji i lokacijske uslove za izgradnju novih na temeljima postojećih objekata u zoni II akumulacije „Ćelije” (u skladu sa pravilima za ovu zonu iz dela III 2.2. Prostornog plana) za čije delove nije predviđena izrada odgovarajućih urbanističkih planova navedenih u prethodnom stavu.
Građevinska područja naselja i lokacije turističkih punktova data su orijentaciono na referalnoj karti 1. i 4. Prostornog plana. U zoni II (i delom u zoni III) akumulacije „Ćelije”, građevinska područja naselja bliže će biti utvrđena odgovarajućim urbanističkim planovima (na osnovu ovog Prostornog plana), a u zoni III prostornim planovima područja posebne namene (NP Kopaonik i akumulacije „Selova”), odnosno prostornim planovima jedinica lokalne samouprave.
U periodu posle 2017. godine, nadležne skupštine grada/opština doneće po potrebi odgovarajuće urbanističke planove:
– za centralne delove seosko-turističkih naselja (za koja su utvrđeni šematski prikazi uređenja u sklopu prostornih planova jedinica lokalne samouprave) i to: (1) opštine Brus – Paljevštica, Kneževo, Ravni, Razbojna, Graševci i Vlajkovci; (2) grada Kruševac – Majdevo; (3) opštine Aleksandrovac – Gornja Zleginja i Rogavčina; (4) opštine Vrnjačka Banja – Stari Goč; (a kojima će se bliže definisati građevinska područja turističkih kompleksa u okviru seosko-turističkih naselja);
– za planinski centar sa alpskim i nordijskim ski-stadionom na Željinu i za sekundarni turistički centar Bzenice/Mitrovo Polje (na teritoriji opštine Aleksandrovac); i za sekundarni turistički centar Stanišinci, alpski ski-stadion na Ravnoj planini i nordijski ski-stadion na Goču (na teritoriji opštine Vrnjačka Banja) (preliminarno određeni ovim Prostornim planom);
– za potrebe proširenja postojećih i eventualnog formiranja novih grobalja u zoni III i van sliva akumulacije „Ćelije”).
Na osnovu Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik, Skupština opštine Brus donosi plan generalne regulacije ili plan detaljne regulacije za:
– sekundarni turistički centar Brzeće sa Gočmancem;
– turistički podcentar/kompleks Jaram-Srebrnac (novi plan kao jedna celina) i Rendara;
– turistička naselja Kriva Reka i Livađe-Radmanovo.
Nadležni organi uprave grada Kruševca i opštine Brus doneće, na osnovu ovog Prostornog plana, odnosno donetog urbanističkog plana, srednjoročni i godišnje programe uređenja građevinskog zemljišta za naselja Zlatari, Ćelije, Bogiše, Ravni i Razbojna.
Na osnovu Zakona o zaštiti životne sredine (čl. 35. i 36) i Zakona o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu, u toku implementacije Prostornog plana preporučuje se izrada strateških procena uticaja na životnu sredinu za navedene urbanističke planove, uz prethodno pribavljeno mišljenje nadležnog organa za poslove zaštite životne sredine.
2.2. SPROVOĐENJE PROSTORNOG PLANA U SEKTORSKIM PLANOVIMA I PROGRAMIMA
Sprovođenje i razradu planskih koncepcija, rešenja i propozicija utvrđenih Prostornim planom u sektorskim planovima i programima u skladu sa zakonom obezbeđuju:
ministarstvo nadležno za vodoprivredu, tj. Republička direkcija za vode, u saradnji sa JVP „Srbijavode”, VPC „Morava” i JKP „Vodovod Kruševac” nadležnim za održavanje i upravljanje akumulacijom „Ćelije”; usklađivanjem i sprovođenjem programa antierozione zaštite sliva akumulacije i programa monitoringa kvaliteta vode u slivu Rasine;
ministarstvo nadležno za zdravlje izdavanjem rešenja o određivanju zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja akumulacije „Ćelije” po zahtevu organa lokalnih samouprava grada Kruševac, te opština Brus, Aleksandrovac, Blace i Vrnjačka Banja, a na osnovu Elaborata o zonama sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja akumulacije „Ćelije”;
JKP „Vodovod Kruševac” nadležnim za održavanje i upravljanje akumulacijom „Ćelije” u saradnji sa Republičkom direkcijom za vode, izradom i sprovođenjem programa kojim će se precizirati primena mera sanitarno bezbednog prikupljanje i prečišćavanja svih otpadnih voda, u skladu sa režimima datim u glavi III. Planska rešenja, odeljak Režimi zaštite, uređenja i korišćenja prostora, poglavlje 2.2. Zona II akumulacije „Ćelije” (nadležnost u evidenciji podataka, službenost pristupa i način realizacije prikupljanja, prečišćavanja i eliminacije otpadnih voda sa građevinske parcele i sl);
skupštine obuhvaćenih opština/grada donošenjem srednjoročnih i godišnjih programa razvoja vodovodne i kanalizacione infrastrukture; planova upravljanja otpadom; plana proglašenja erozivnih područja i operativnog plana zaštite od poplava za vode II reda;
skupštine obuhvaćenih opština/grada, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za poljoprivredu i šumarstvo, asocijacijama poljoprivrednih proizvođača i vlasnicima zemljišta, donošenjem integralnih programa uređenja poljoprivrednog zemljišta u zonama II i III akumulacije „Ćelije”, programa revitalizacije pašnjačkog stočarenja i programa razvoja organske proizvodnje hrane;
Javno preduzeće za gazdovanje šumama „Srbijašume” revizijom osnova gazdovanja šumama za gazdinske jedinice koje su obuhvaćene ovim Prostornim planom, a u saradnji sa vlasnicima zemljišta izradom programa gazdovanja šumama;
JP „Putevi Srbije” nadležno za upravljanje državnim putevima, u saradnji sa nadležnim upravama opština/grada, usklađivanjem srednjoročnih i godišnjih programa izgradnje, rehabilitacije i održavanja državnih puteva.
skupštine obuhvaćenih opština/grada, uz pomoć nadležnog ministarstva, turističkih organizacija, različitih nevladinih i drugih organizacija, donošenjem programa održivog razvoja turizma i dvogodišnjih programa izgradnje turističke infrastrukture i uređenja turističkih prostora;
uprave obuhvaćenih opština/grada, u saradnji s ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine, usklađivanjem i realizacijom lokalnih akcionih programa zaštite životne sredine preko lokalnih Agendi 21 (tzv. LEAP);
skupštine obuhvaćenih opština/grada donošenjem i sprovođenjem lokalnih planova upravljanja otpadom i, u saradnji sa drugim lokalnim samoupravama, regionalnih planova upravljanja otpadom;
skupštine obuhvaćenih opština/grada donošenjem programa i plana monitoringa životne sredine (vazduha, buke, zemljišta i dr.) i programa praćenja dokumentacije o strateškim procenama uticaja planova i procenama uticaja projekata na životnu sredinu;
upravljači zaštićenih područja donošenjem i sprovođenjem planova i godišnjih programa upravljanja zaštićenim područjem prirodnih vrednosti.
3. PRIORITETNA PLANSKA REŠENJA I PROJEKTI
Polazeći od planskih ciljeva i rešenja, prioritetne aktivnosti na implementaciji Prostornog plana utvrđuju se za prvu fazu implementacije do 2017. godine i obuhvataju:
1. Razvoj, uređenje i zaštitu vodoprivrednog objekta „Ćelije” iregionalnih vodoprivrednih sistema
Plansko rešenje 1: Kompletiranje akumulacije „Ćelije” i regionalnih sistema za snabdevanje vodom, i za korišćenje, uređenje i zaštitu voda Prioritetne aktivnosti: Završetak rekonstrukcije PPV „Majdevo”, sa povećanjem kapaciteta na 1000 L/s, sa unapređenjem procesa taloženja, ozonizacije, zamenom filtera i poboljšanjem dezinfekcije UV zračenjem;Izgradnja pribranske MHE; Ispuštanje iz akumulacije „Ćelije” minimalnog održivog protoka od 0,56 m3/s;Izrada i uvođenje u upotrebu upravljačkog modela za optimizaciju rada organa ispusta na brani „Ćelije” u periodu nailaska velikih voda, u cilju smanjenja poplavnih talasa na nizvodnoj deonici Rasine i Zapadne Morave u njenom donjem toku;Izrada projekta mogućnosti povećanja zapremina akumulacije koja se koristi za snabdevanje vodom, upravljački fleksibilnijim korišćenjem prostora za prijem poplavnih talasa;Uvođenje merno-informacionog sistema sa merenjem protoka u najvažnijih granama sistem i pritisaka u najvažnijim čvorovima, po kriterijumu da se sistem učini upravljački potpuno osmotrivim. Uvođenje vodomera svim potrošačima (eliminisanje paušalne naplate potrošnje);Radi racionalnijeg korišćenja akumulacije „Ćelije” prioritet je rekonstrukcija vodovodnih sistema u svim naseljima Kruševačkog supsistema, kako bi se gubici sveli na manje od 20%, uz zamenu svih deonica mreže koje su od azbest-cementnih cevovoda; iPočetak postupnog podizanja cene vode do nivoa koji obezbeđuje prostu reprodukciju, održavanje vodovoda i kanalizacije i zaštitu izvorišta akumulacije „Ćelije”.
2. Zaštita životne sredine i izvorišta vodosnabdevanja
Plansko rešenje 1: Zaštita životne sredine i akumulacije od zagađivanja Prioritetne aktivnosti: Uspostavljanje propisanih režima i obeležavanje zona I i II sanitarne zaštite akumulacije „Ćelije”;Sanitacija terena i uklanjanje svih bespravno izgrađenih i postavljenih objekata iz zone I akumulacije koju čini jezero i pojas od 10 m oko čitave jezerske akvatorije pri urezu vode pri KMU akumulacije od 284 mnm u zoni brane (odnosno 285 mnm u gornjem tzv. Zlatarskom basenu akumulacije); iSanitarno uređenje objekata i potpuna sanitacija zagađenog zemljišta u zoni II akumulacije, posebno na izgrađenom prostoru naselja Vasići, Sudimci (u KO Ćelije), Zlatari (u KO Zlatari), Bogiše (u KO Bogiše), Ravni (u KO Ravni) i Razbojna (u KO Razbojna). Plansko rešenje 2: Antierozivna zaštita sliva akumulacije Prioritetne aktivnosti: Saniranje svih erozivnih žarišta I i II kategorije na slivu Rasine, posebno u slivu Blatašnice i potoka koji se neposredno slivaju u akumulaciju i realizacija planiranih mera antierozivne zaštite primenom bioloških i biotehničkih mera;Realizacija atierozivnih radova na području sliva akumulacije „Ćelije”, koji obuhvataju pošumljavanje 45,71 km2 sliva, 15 km2 bioloških radova (melioracija livada i pašnjaka) i oko 65.500 m³ građevinskih radova u bujičnim vodotocima (u skladu s tehničkom dokumentacijom na nivou idejnog i glavnog projekta);Korišćenje zemljišta (iznad 750 m n.v. manjeg nagiba od 25%) u voćarstvu, odnosno kao šumsko zemljište (većeg nagiba od 25%);Regulacija manjih vodotoka (posebno onih koji se nalaze u zonama očuvanih ekosistema po principima „naturalne regulacije”), kao i regulacija vodotoka u zoni naselja (primenom funkcionalnih kriterijuma koji obuhvataju urbane, estetske i druge uslove koji oplemenjuju životnu sredinu kao npr. izgradnju pneumatskih ustava u letnjem periodu i dr.). Plansko rešenje 3: Očuvanje kvaliteta životne sredine i upravljanje kvalitetom vode u slivu izvorišta i nizvodnom delu toka Rasine Prioritetne aktivnosti: Ispuštanje minimalnog održivog protoka od 0,56 m3/s iz brane „Ćelije”;Izgradnja centralnih (tercijarnih) PPOV i prateće infrastrukture sa prioritetom realizaciji mera prikupljanja i bezbednog uklanjanja otpadnih voda iz domaćinstava u naseljima Brus, Brzeće i Blace, kao i selima Vasići, Sudimci, Zlatari, Novi Zlatari koja su u zoni II akumulacije „Ćelije”;Izgradnja sistema sa biološkim prečišćavanjem otpadnih voda za manja naselja, stočne farme, klanice, mlekare, preradu voća i slične delatnosti.
3. Korišćenje i zaštita poljoprivrednog i šumskog zemljišta i šuma
Plansko rešenje 1: Unapređenje stanja poljoprivrednog zemljišta Prioritetne aktivnosti: Agropedološka analiza obradivog zemljišta i definisanje agrotehničkih uslova gazdovanja zemljištem u zoni II akumulacije;Preduzimanje antierozivne zaštite na osnovu integralnih programa uređenja poljoprivrednog zemljišta;Sanitarno bezbedno skladištenje, rukovanje i korišćenje otpada iz stočarske i ratarske proizvodnje i seoskih domaćinstava; iPodizanje novih i obnova starih voćnjaka i dela amortizovanih zasada jagodastog i bobičavog voća i lekovitog bilja, sa težištem na primeni autohtonih sorti otpornih na bolesti i štetočine i metoda organske proizvodnje, bez korišćenja pesticida i mineralnih đubriva. Plansko rešenje 2: Produktivnije, potpunije i racionalnije korišćenje smanjenih poljoprivrednih površina i povećanje udela voćnjaka, livada i obradivog zemljišta u ukupnim poljoprivrednim površinama Prioritetne aktivnosti: Smanjenje udela intenzivnih kultura (njive i voćnjaci) odnosno povećanje udela šumskih i travnih ekosistema; iMelioracija livada i pašnjaka na osnovu kompleksnih programa uređenja pašnjaka i pašnih osnova. Plansko rešenje 3: Povećanje stepena šumovitosti i uzgoj divljači na obuhvaćenim lovištima Prioritetne aktivnosti: Pošumljavanje zemljišta slabijeg proizvodnog potencijala (u javnom i privatnom vlasništvu) prema dinamici utvrđenoj planom razvoja šumskog područja i osnovama gazdovanja šumama i programima gazdovanja šumama, uz prethodnu saglasnost vlasnika/korisnika zemljišta; iPovećanje brojnosti i strukture populacije sitne i pernate divljači (zec, fazan, poljska jarebica), kao i krupne divljači (srna) u skladu sa bonitetom staništa, kao i očuvanje retkih i ugroženih vrsta lovne divljači i ostale faune.
4. Poboljšanje putne infrastrukture i dostupnosti područja
Plansko rešenje 1: Izgradnja i modernizacija putne mreže i poboljšanje saobraćajne pristupačnosti područja i povezanosti sadržaja turističke ponude u prostoru sa turističkim naseljima i mestima Prioritetne aktivnosti: Istraživanje mogućnosti i opravdanosti realizacije potencijalne obilaznice oko jezera (za opasni teret i putnički saobraćaj) po severnom obodu sliva akumulacije, sa orijentacionom dužinom neizgrađenih deonica od oko 10 km;Poboljšanje javnog saobraćaja u funkciji turizma i potreba lokalnog stanovništva i aktivnosti;Formiranje biciklističkih i pešačkih koridora duž državnih puteva, te opštinskih puteva, prema konceptu razvoja turizma, po obodu sliva akumulacije te na planinskim područjima Kopaonika, Željina, Goča, Lepe Gore i Jastrepca.
5. Razvoj privrednih aktivnosti
Plansko rešenje 1: Unapređenje ekonomskih, tehničko-tehnoloških i organizacionih uslova poljoprivredne proizvodnje Prioritetne aktivnosti: Razvoj stočarske proizvodnje umerene koncentracije usklađene s pašnim osnovama i uspostavljenim režimima zaštite prostora;Organizovanje savetodavne poljoprivredne službe, osavremenjavanje rada veterinarske službe i obezbeđenje uslova za permanentno stručno obrazovanje zemljoradnika;Uspostavljanje sistema kontrole kvaliteta poljoprivredno-prehrambenih proizvoda i obezbeđenje institucionalnih pretpostavki za promovisanje organske proizvodnje i plasman proizvoda, uz preduzimanje aktivnosti za dobijanje oznake definisanog geografskog porekla, zaštićenog područja „Ćelije”;Izrada i sprovođenje programa za primenu metoda organske/ekološke proizvodnje hrane (voća, povrća, šumskih plodova, mlečnih proizvoda, primena standarda EU (HACCP), strogo kontrolisanog/integralnog prihranjivanja i zaštite bilja, adekvatne ishrane i nege stoke, antierozivne obrade zemljišta i sl.;Izgradnja Ruralnog inovacionog centra u Brusu i uspostavljanje klastera za sakupljanje, preradu i prodaju jagodičastog voća i šumskih plodova Rasinskog okruga (uključivši i područje Blaca); iUnapređenje primarne proizvodnje, podrška programima prerade poljoprivrednih proizvoda, unapređenje rada otkupnih stanica, podrška tržišno orijentisanim gazdinstvima, podrška udruženjima poljoprivrednih proizvođača, razvoj plasteničke proizvodnje povrća, unapređenje genetske osnove goveda, revitalizacija gajenja vinove loze i vinskih „poljana“, poboljšanje seoske infrastrukture i dr. Plansko rešenje 2: Podrška održivom razvoju ekonomije i konkurentnosti Prioritetne aktivnosti: Obezbeđenje zona i komunalno opremanje lokaliteta za razvoj MSP u proizvodnom kompleksu, turizmu i uslugama;Osnivanje industrijske zone Brus i zone unapređenog poslovanja (BID) (izrada studija izvodljivosti, idejnog i glavnog projekta, predlog projekta za finansiranje, izgradnje industrijske zone iz sredstava NIP-a i inosredstava);Osnivanje biznis inkubatora opštine Brus (izrada studije izvodljivosti, idejnog i glavnog projekta); iOsnivanje potkopaoničkog Udruženja preduzetnika i uspostavljanje regionalnih privrednih manifestacija (u Blacu, Brusu i dr.). Plansko rešenje 3: Obezbeđenje dopunskih ili alternativnih izvora prihoda stanovništvu Prioritetne aktivnosti: Unapređenje postojećih i razvoj novih ekološki prihvatljivih privrednih delatnosti, njihovim ravnomernijim i selektivnim razmeštajem u skladu s uspostavljenim režimima zaštite izvorišta i životne sredine i tržišnim uslovima;Razvoj dopunske, odnosno alternativne ekonomije seoskog domaćinstva s mikro/malim proizvodnim pogonima/jedinicama iz oblasti proizvodnje i prerade poljoprivrednih i šumskih proizvoda, odnosno turizma i ugostiteljstva;Povećanje zaposlenosti seoskog stanovništva na pružanju turističkih usluga, podizanju, nezi i planskoj eksploataciji šuma, u lovstvu, kontrolisanom sakupljanju i preradi šumskih plodova i lekovitog bilja; iEdukacija stanovništva u oblasti zaštite voda, alternativne seoske ekonomije i turističke delatnosti. Plansko rešenje 4: Kompletiranje i intenziviranje korišćenja postojeće turističke ponude i aktiviranje novih turističkih potencijala Prioritetne aktivnosti: Izrada i sprovođenje programa integralnog razvoja turizma i rekreacije za akumulaciju „Ćelije” i povezivanje sa ponudom neposrednog okruženja;Izgradnja prve faze turističko-rekreativnog punkta na jezeru u okviru KO Zlatari (saobraćajni pristupi sa parkinzima do granice zone II akumulacije, kupališta sa plažama i uređene ribolovne staze);Izgradnja i uređenje nove turističke ponude u prostoru – prve faze alpskog i nordijskog ski-stadiona na Ravnoj planini i mreže planinarskih i izletničkih staza na Goču;Organizovana promocija turističkog pravca područja jezero „Ćelije”-Brus-Kopaonik od strane opštine Brus i turističkog pravca Vrnjačka Banja-Željin-Kopaonik od strane opština Brus, Aleksandrovac i Vrnjačka Banja;Utvrđivanje bližeg planskog koncepta planiranog funkcijskog i fizičkog povezivanja ponude Vrnjačke Banje i TC/Nacionalnog parka Kopaonik u okviru turističke regije/destinacije Kopaonik po PP RS (u pogledu trase puta/šinske saobraćajnice, izletničke ponude u prostoru, tranzitnih sadržaja, uključivanja naselja i dr.); Opremanje komunalnom infrastrukturom i javnim službama u seosko-turističkim naseljima;Sanacija, obnova i kompletiranje postojećih sadržaja smeštaja, rekreacije i sporta, kao i javnih službi i servisa od značaja za turizam, posebno u Brusu, Brzeću i na Srebrncu; Osnivanje turističkog kompleksa „Ćelije” (izrada akcionog plana i studije izvodljivosti), osnivanje Centra i uspostavljanje klastera za razvoj eko i etno turizma Rasinskog okruga, uspostavljanje zdravstvenog i banjskog (spa/wellness) turizma u opštini Brus; Organizovanje uređenja i turističke prezentacije prirodnih i kulturnih dobara (uređenje i markiranje ribolovnih i rekreativnih staza na jezeru kao i planinarskih i izletničkih staza na području NP Kopaonik i zaštitne zone NP); izgradnja kabinske žičare Brzeće-TC Kopaonik i rekonstrukcija ski-staze Bela reka 1 (uz obezbeđivanje njenog veštačkog osnežavanja), radi optimalnog uključivanja Brzeća u alpsko skijalište Kopaonik na Karaman grebenu; Razrada i primena pilot-projekta ruralne ekonomije integrisane sa turizmom u Krivoj Reci; Pokretanje istraživanja i eksploatacije geotermalnih i termomneralnih voda, za korišćenje u turizmu, naseljima i komplementarnim aktivnostima (u Brusu, Mitrovom polju i dr.).
6. Razvoj energetskih i komunalnih sistema i objekata
Plansko rešenje 1: Poboljšanje vodosnabdevanja stanovništva u slivu akumulacije Prioritetne aktivnosti: Rekonstrukcija i poboljšanje radnih performansi lokalnih vodovodnih sistema u zoni sliva akumulacije „Ćelije”; iRevitalizacija i sanitarno uređenje izvorišta lokalnih sistema vodosnabdevanja. Plansko rešenje 2: Prikupljanje i sanitarno bezbedno odvođenje otpadnih voda Prioritetne aktivnosti: Realizacija infrastrukture za prikupljanje i prečišćavanja atmosferskih voda koje se slivaju s DP IB reda br. 38 (R-102) Kruševac – Brus koji prolazi kroz zonu I akumulacije (u dužini od oko 780 m) i zonu II akumulacije (u dužini od oko 8000 m) i voda koje se slivaju s DP IIA reda br. 208 (R-222) koji prolazi kroz zonu II akumulacije u dužini oko 480 m;Prikupljanje i sanitarno bezbedno odvođenje atmosferskih voda s lokalnih puteva u zoni II akumulacije i DP I i II reda u zoni III akumulacije;Završetak kanalizacija Brusa, Brzeća i Blaca i izgradnja PPOV (kao pojedinačnih postrojenja, ili kao zajedničkog centralnog postrojenja kod sela Ravni, u koje bi se uvele i otpadne vode sela Lepenac i Razbojna);Sanitacija postojećih i izgradnja novih sanitarnih septičkih jama za domaćinstva u neposrednoj blizini i u zoni II akumulacije (posebno u naseljima Vasići, Sudimci, Zlatari i dr.), sa realizacijom kanalizacije sa kompaktnim PPOV u delovima naselja koja se zbog veće gustine naseljenosti mogu kanalisati i otpadne vode uputiti ka postrojenju, odnosno, sanitacijom na nivou domaćinstava ili grupa kuća, u cilju sprečavanja oticanja otpadnih voda iz domaćinstava i štala prema rekama i akumulaciji;Sanitacija postojećih i izgradnja novih vodonepropusnih bazena i jama za osoku i čvrsti stajski otpad u neposrednoj blizini i u zoni II akumulacije u naseljima Ćelije, Zlatari i Bogiše; Sanitacija postojećih i izgradnja novih sanitarnih septičkih jama za domaćinstva i vodonepropusnih bazena i jama za osoku i čvrsti stajski otpad u naseljima u zoni III akumulacije. Plansko rešenje 3: Sanitarno bezbedno sakupljanje, transport i deponovanje komunalnog otpada Prioritetne aktivnosti: Hitno uklanjanje svih divljih deponija, sanitacija postojećih lokalnih seoskih smetlišta i formiranje sanitarno uređenih seoskih odlagališta komunalnog otpada van zone II akumulacije „Ćelije” i prostora sa uspostavljenim režimima zaštite;Organizovanje sakupljačkih stanica za prihvatanje kabastog kućnog otpada van šire zone zaštite akumulacije „Ćelije” sa transportom ka gradskoj/opštinskoj komunalnoj deponiji, odnosno transfer stanici regionalne komunalne deponije; iOrganizovanje komunalne službe za uredno odnošenje otpada u naseljima i turističkim mestima. Plansko rešenje 4: Sanitarno bezbedno sahranjivanje Prioritetne aktivnosti: Obezbeđenje komunalno uređenih lokacija za nova groblja van zone II akumulacije; iObezbeđenje komunalno uređene lokacije za stočno groblje van zone III (sliva) akumulacije. Plansko rešenje 5: Energetika i energetska infrastruktura Prioritetne aktivnosti: Izgradnja TS 110/x kV „Brzeće” i „Brus”; izgradnja DV 110 kV „Brzeće”- „Kopaonik”; izgradnja TS 35/10 kV „Pleš”; izgradnja DV 35 kV „Aleksandrovac”- „Boturići”- „Pleš”; i rekonstrukcija postojeće TS 35/10 (20) kV„Brzeće” i „Brus”;Rekonstrukcija postojećih i izgradnja novih trafostanica 10/0,4 kV i 20/0,4 kV; iIzgradnja deonice razvodnog gasovoda RG 09-04/1 na pravcu Aleksandrovac – Brus – Kopaonik i dalje ka Novom Pazaru. Plansko rešenje 6: Primena OIE Prioritetne aktivnosti: Izgradnja MHE „Ćelije”; iProizvodnja električne energije iz MHE i korišćenje drugih OIE ukoliko nije u suprotnosti sa režimima i merama sanitarne zaštite akumulacije „Ćelije”, zaštite prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara. Plansko rešenje 7: Proširenje elektronske komunikacione mreže i poboljšanja poštanskog saobraćaja Prioritetne aktivnosti: Poboljšanje postojećeg stanja elektronske komunikacione mreže osavremenjavanjem pristupnih mreža, kao i zamenom postojećih analognih i zastarelih digitalnih komutacija (centrala);Izgradnja deonica optičkih kablova na relacijama: Milentija – Pleš – Stanišinci – Mitrovo polje – Goč; Ćelije – Subotica; Blace- Popova; i Blace- Barbatovac;Proširenje postojećeg ruralnog radiotelefonskog sistema (CDMA) za ređe naseljene delove područja; Izgradnji planiranih baznih stanica mobilnih operatera Telekom-MTS, VIP i Telenor; iOtvaranje novih poštanskih jedinica i osavremenjavanje poštanskih usluga kao i uvođenje mobilnih poštanskih šaltera. Plansko rešenje 8: Poboljšanje elektronske komunikacione mreže u funkciji posebne namene akumulacije „Ćelije” Prioritetna aktivnost: Održavanje postojeće i razvoj elektronske komunikacione mreže od vodomernih stanica, do komandne zgrade brane.
7. Poboljšanje javnih službi
Plansko rešenje 1: Racionalizacija mreže, rekonstrukcija objekata, poboljšanje nivoa opremljenosti i kvaliteta usluga obrazovanja i vaspitanja, kulture i fizičke kulture, primarne zdravstvene i socijalne zaštite Prioritetnaaktivnost: Modernizacija i opremanje matičnih osnovnih škola i zdravstvenih ambulanti. Plansko rešenje 2: Povećanje dostupnosti i efikasnosti usluga javnih službi u naseljima sa izraženim centralitetom Prioritetne aktivnosti: Realizacija novih sadržaja javnih službi u cilju podizanja ukupnog životnog standarda; Razvoj novih integrisanih usluga zdravstvene i socijalne pomoći staračkim domaćinstvima;Modernizacija rada i pružanja usluga mesnih kancelarija;Proširenje obuhvata specijalizovanog prevoza na sve učenike osnovnog i srednjeg obrazovanja; iModernizacija rada mobilnih i stacionarnih službi veterinarske zaštite.
8. Zaštita prirodnih i kulturnih dobara
Plansko rešenje 1: Zaštita, prezentacija i kontrolisano korišćenje akumulacije kao stabilnog vodnog ekosistema i prirodnih dobara Prioritetne aktivnosti: Istraživanje kvalitativnog sastava i kvantitativne strukture ihtiofaune, bentosa, planktona i vodene vegetacije akumulacije;Praćenje promena dinamike osnovnih pokazatelja kvaliteta vode i kontrolisano poribljavanje akumulacije i pritoka;Istraživanje i izrada studija zaštite za prostore koji su ovim Prostornim planom rezervisani za zaštitu prirodnih vrednosti; iDonošenje akata o proglašenju (kategorije) zaštite prostora akumulacija „Ćelije”, na osnovu urađene studije zaštite tog područja. Plansko rešenje 2: Zaštita i prezentacija nepokretnih kulturnih dobara i njihove zaštićene okoline Prioritetne aktivnosti: Istraživanje i zaštita narodnog graditeljstva i tradicionalnih oblika privređivanja u slivu akumulacije „Ćelije”, radi povećanja njihove atraktivnosti za razvoj i uključivanja u turističku ponudu; iSprovođenje mera zaštite, revitalizacije i/ili rekonstrukcije i prezentacije zaštićenih kulturnih dobara.
9. Zaštita od elementarnih nepogoda i uslovi odbrane
Plansko rešenje 1: Zaštita nizvodnog područja i stanovništva od poplavnog talasa pri rušenju brane „Ćelije” Prioritetna aktivnost: Realizacija mera i aktivnosti na zaštiti nizvodnog područja i stanovništva prema Analizi uticaja poplavnog talasa pri rušenju brane „Ćelije”. Plansko rešenje 2: Otklanjanje posledica NATO bombardovanja Prioritetna aktivnost: 1) Uklanjanje neeksplodiranih sredstava na području Prostornog plana (potencijalno u zoni III akumulacije i širem reonu Pančićevog vrha na području NP i TC „Kopaonik”).
4. MERE I INSTRUMENTI ZA IMPLEMENTACIJU PROSTORNOG PLANA
Efikasnost implementacije Prostornog plana uslovljena je obezbeđenjem koordinacije predviđenih aktivnosti i različitih aktera/učesnika. Polazi se od iskustava zemalja EU da se uspešna koordinacija može obezbediti primenom multisektorskog pristupa – kombinacije mera i instrumenata različitih politika prema tematskim oblastima i problemima koji se planom rešavaju, kao i uspostavljanjem institucionalno-organizacionih aranžmana i partnerstva na različitim relacijama (javni – privatni sektor, javne – nezavisne institucije / organizacije, nivo upravljanja – javnost i dr). Osnovne mere i instrumenti različitih politika za implementaciju planskih rešenja Prostornog plana bazirani su na postojećem sistemu upravljanja u Srbiji, u određenoj meri se sugerišu mere i instrumenti koje će, prema očekivanjima, biti definisane i primenjivane tokom faza pristupanja EU. Mere i instrumenti za implementaciju Prostornog plana su otvoreni za usklađivanje s promenama sistema upravljanja i planiranja u Srbiji u toku ostvarivanja ovog prostornog plana.
Za ostvarivanje planskih koncepcija, rešenja i propozicija Prostornog plana najznačajnija je primena sledećih mera i instrumenata sektorskih politika:
1) razvoja regionalnih vodoprivrednih sistema i zaštite životne sredine, i to:
– obezbeđenje finansijskih sredstava iz republičkog budžeta, preko ministarstva nadležnog za izgradnju, za uklanjanje nelegalnih objekata koji se nalaze u zonama I i II akumulacije „Ćelije”, a koji ugrožavaju izvorište vodosnabdevanja;
– obezbeđenje finansijskih sredstava ministarstva nadležnog za vodoprivredu, tj. Republičke direkcije za vode, JKP „Vodovod Kruševac”, skupština grada Kruševca i Brus, Blace i Aleksandrovac i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava pretpristupnih programa EU, za realizaciju radova na kanalizacionoj mreži, PPOV i sanitaciji objekata i naselja u zonama II i III akumulacije „Ćelije”;
– usklađivanje prodajne cene vode i svih vodoprivrednih usluga prema načelu da se pokriju svi troškovi proste reprodukcije sistema i troškovi zaštite izvorišta vodosnabdevanja, kao i deo troškova proširene reprodukcije;
– udruživanje sredstava javnih prihoda Republike Srbije i skupština grada Kruševca i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja u oblasti vodoprivrede i zaštite životne sredine za realizaciju prioritetnih aktivnosti utvrđenih ovim Prostornim planom; i
– udruživanje sredstava koja se izdvajaju iz budžeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstava i javnih prihoda grada Kruševca i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja u oblasti zaštite životne sredine i prirodnih dobara s privatnim sektorom za realizaciju planskih rešenja i prioritetnih aktivnosti utvrđenih ovim Prostornim planom;
2) zaštite i korišćenja poljoprivrednog zemljišta i održivog razvoja poljoprivrede,i to:
– obezbeđenje uslova za povoljnu kreditnu politiku za investiranje u: programe uređenja poljoprivredno-šumskog zemljišta; programe revitalizacije pašnjačkog stočarenja; i programe razvoja organske proizvodnje;
– obezbeđenje poreske podrške diversifikovanju seoske privrede i integralnom upravljanju prirodnim resursima, primenom sledećih mera: oročenom oslobađanju od poreza, kako za planiranu izgradnju turističkih objekata i drugih uslužnih delatnosti na selu, tako i za ulaganja u osnivanje malih i mikro preduzeća za otkup i preradu lokalnih poljoprivrednih proizvoda, otkup i primarnu preradu šumskih plodova, lekovitog i aromatičnog bilja, veterinarskih stanica, servisa za poljoprivrednu mehanizaciju i sl.; poreskim stimulacijama za mlade poljoprivrednike koji preuzimaju napuštena i staračka gazdinstva, kao i za proizvođače koji uvode metode organske proizvodnje, ulažu u unapređenje integralne proizvodnje voća, osnivaju matični zapat za pašnjačko stočarenje i sl; smanjenjem poreza na prenos apsolutnih prava korišćenja nepokretnosti pri kupovini poljoprivrednog zemljišta i napuštenih stambenih i ekonomskih zgrada u selima; smanjenjem/oslobađanjem od poreza na zakup poljoprivrednog zemljišta i dr.; i
– obezbeđenje budžetske podrške Republike uvođenjem direktnih subvencija i podsticaja za ruralni razvoj, koji se odnose na: (1) održavanje i unapređenje poljoprivredne proizvodnje i plasmana; (2) obnovu i razvoj seoske infrastrukture; (3) razvoj i promociju ruralnih oblasti, zaštitu životne sredine i seoskih predela; i (4) razvoj i promociju organske proizvodnje; prioritetno je korišćenje sredstava za sledeće namene: pošumljavanje terena ugroženih erozijom; podrška integralnim projektima za uspostavljanje pašnih proizvodnih sistema u brdsko-planinskim oblastima; košenje brdsko-planinskih livada za pripremu sena; podrška integralnim projektima ruralnog razvoja; izgradnja i opremanje centara za razvoj sela, i sl.; promovisanje i zaštita organskih proizvoda; promovisanje i zaštita lokalnih proizvoda; dogradnja i adaptacija objekata i nabavka opreme na gazdinstvima za bavljenje agro, ruralnim i drugim vidovima turizma, i dr.;
3) zaštite i korišćenja šuma, održivog razvoja šumarstva i lovstva, i to:
– udruživanje sredstava javnih preduzeća i javnih prihoda grada Kruševca i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja u oblasti šumarstva i vodoprivrede s privatnim sektorom za finansiranje: (a) unapređenje stanja postojećih šuma i povećanja stepena šumovitosti (Javno preduzeće za gazdovanje šumama „Srbijašume”, NP Kopaonik i privatni šumovlasnici na području Prostornog plana); (b) pošumljavanje i održavanje šuma zaštitnog karaktera u slivu akumulacije „Ćelije” (Republička direkcija za vode pri Ministarstvu poljoprivrede i zaštite životne sredine, JVP „Srbijavode”, gradska/opštinske uprave i privatni šumovlasnici na području Prostornog plana); (v) zaštite i očuvanja prirodnih dobara i biodiverziteta (Uprava za životnu sredinu pri nadležnom ministarstvu, staraoci prirodnih dobara, vlasnici nepokretnosti i nevladine organizacije); (g) opremanja turističko-rekreativnom infrastrukturom, održavanja šume u funkcionalno optimalnom stanju i obezbeđenje kompenzacionih površina šuma i šumskog zemljišta (ministarstvo nadležno za turizam, gradska/opštinske uprave i zainteresovani poslovni subjekti/investitori turističko-rekreativne infrastrukture);
– aktuelizacija katastra nepokretnosti, uspostavljanje i inoviranje inventura šuma u državnom i privatnom vlasništvu;
– udruživanje sredstava koja se izdvajaju iz budžeta Republike Srbije preko nadležnog ministarstva i sredstava korisnika lovišta, za potrebe ulaganja u zaštitu, proizvodnju i uzgoj divljači;
4) razvoja infrastrukturnih sistema i komunalnih objekata, i to:
– obezbeđenje finansijskih sredstava iz republičkog budžeta preko nadležnih ministarstava i javnog preduzeća nadležnog za upravljanje državnim putevima za realizaciju infrastrukture za prikupljanje i prečišćavanja atmosferskih voda koje se slivaju s DP IB reda br. 38;
– udruživanje sredstava koja se izdvajaju iz budžeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstava, javnog preduzeća nadležnog za upravljanje državnim putevima i javnih prihoda grada i opština za državne i opštinske puteve, za projekte izgradnje i rehabilitacije saobraćajne mreže;
– udruživanje sredstava javnih prihoda grada Kruševca i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava pretpristupnih programa EU, za razvoj lokalne komunalne infrastrukture; i
– udruživanje sredstava javnih prihoda grada Kruševca i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava pretpristupnih programa EU i sredstava Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD), Svetske banke za investicione programe i drugih kreditnih i sredstava iz donacija za sanitarno bezbedno deponovanje komunalnog otpada;
5) održivog razvoja turizma, i to:
– razvoj novog pravca turizma – geoturizma kako bi turisti stekli osnovna znanja o geoobjektima i tumačenje geologije i geomorfologije područja koje posećuju;
– udruživanje sredstava koja se izdvajaju iz budžeta Republike Srbije preko nadležnog ministarstva i javnih prihoda grada Kruševca i opština Aleksandrovac, Brus, Blace i Vrnjačka Banja u oblasti turizma s privatnim sektorom;
– investiciona podrška prioritenim programima razvoja, organizacije i uređenja prostora od značaja za razvoj turizma iz sredstava Nacionalnog investicionog plana i posebnih sredstava iz Programa za razvoj infrastrukture u turizmu, uz uslov da se većina prihoda od resursa reinvestira na samom području;
– obezbeđenje podrške stimulativnih i destimulativnih mera poreske politike: oslobađanje ili smanjenje poreza na dobit; oslobađanje ili smanjenje poreza na novozaposlene; diferencirane boravišne takse i turističke naknade; penali za izgradnju neadekvatnih kapaciteta na prioritetnim turističkim lokacijama; ubrzana amortizacija, koncesije, niže carine na uvoz opreme i dr; i
– razvoj modela ugovornog povezivanja/organizovanja, odnosno različiti vidovi klasterskog i destinacijskog udruživanja (republičkih, regionalnih i lokalnih) turističkih subjekata, u kreiranju ponude turističkih prostora i primarne turističke destinacije; izbor upravljača i kontrola efikasnosti upravljanja održivim razvojem turizma, realizacijom programa razvoja turizma i projekata razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture, odnosno uređenjem građevinskih područja/lokacija turističkih destinacija.
Sistem kompenzacija (uslova, obračuna, modaliteta i aranžmana) vlasnicima zemljišta i titularima svojine nad zemljištem za nastale štete, uskraćivanje i umanjenje dobiti (u razvoju poljoprivrede i sela, lokalnih infrastrukturnih sistema, komunalnih objekata, javnih službi, turizma i dr.) zbog ograničenja u razvoju lokalnih zajednica na području Prostornog plana radi sprovođenja režima i mera zaštite u zonama sanitarne zaštite republičkog izvorišta vodosnabdevanja, zajednički utvrđuju mesne zajednice u slivu akumulacije „Ćelije” sa upravama grada Kruševca i opština Brus, Blace, Aleksandrovac i Vrnjačka Banja, JVP „Srbijavode”, JKP „Vodovod Kruševac” i ostalim javnim preduzećima korisnika vodoprivrednog supsistema „Ćelije”, uz stručnu i organizacionu podršku nadležnih ministarstava, odgovarajućih uprava, agencija i/ili fondova.