Na osnovu člana 35. stav 2. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09 – ispravka, 64/10 – US, 24/11, 121/12, 42/13 – US, 50/13 – US, 98/13 – US, 132/14 i 145/14) i člana 42. stav 1. Zakona o Vladi („Službeni glasnik RS”, br. 55/05, 71/05 – ispravka, 101/07, 65/08, 16/11, 68/12 – US, 72/12, 7/14 – US i 44/14),
Vlada donosi
O UTVRĐIVANJU PROSTORNOG PLANA PODRUČJA POSEBNE NAMENE
INFRASTRUKTURNOG KORIDORA ŽELEZNIČKE PRUGE STALAĆ – ĐUNIS
Član 1.
Utvrđuje se Prostorni plan područja posebne namene infrastrukturnog koridora železničke pruge Stalać – Đunis (u daljem tekstu: Prostorni plan), koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.
Član 2.
Prostornim planom utvrđuju se osnove organizacije, korišćenja, uređenja i zaštite područja posebne namene infrastrukturnog koridora na delovima teritorije grada Kruševca i opštine Ćićevac.
Član 3.
Prostorni plan se sastoji iz tekstualnog dela i grafičkih prikaza.
Tekstualni deo Prostornog plana objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
Grafički prikazi (referalne karte): Referalna karta broj 1 – „Posebna namena prostora”, Referalna karta broj 2 – „Mreža naselja i infrastrukturni sistemi” i Referalna karta broj 3 – „Prirodni resursi, zaštita životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara”, izrađene su u razmeri 1:25000, a Referalna karta broj 4.1. – „Karta sprovođenja na teritoriji opštine Ćićevac” i Referalna karta broj 4.2. – „Karta sprovođenja na teritoriji grada Kruševca”, izrađene su u razmeri 1:2500.
Grafičke prikaze iz stava 3. ovog člana, izrađene u sedam primeraka, svojim potpisom overava ovlašćeno lice organa nadležnog za poslove prostornog planiranja.
Član 4.
Uređenje, građenje, korišćenje i zaštita područja posebne namene sprovodiće se saglasno rešenjima iz Prostornog plana.
Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i urbanističko tehnički dokumenti, uskladiće se sa odredbama ove uredbe na način utvrđen Prostornim planom.
Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i urbanističko tehnički dokumenti, doneti do dana stupanja na snagu ove uredbe, primenjuju se u delovima koji nisu u suprotnosti sa ovom uredbom.
Član 5.
Grafički prikazi iz člana 3. stav 3. ove uredbe, čuvaju se trajno u Vladi (jedan komplet), Ministarstvu građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture (dva kompleta), gradu Kruševcu (jedan komplet), opštini Ćićevac (jedan komplet) i „Infrastruktura železnice Srbije” a.d. (dva kompleta).
Član 6.
Analitičko-dokumentaciona osnova planskog dokumenta izrađuje se u dva primerka i trajno se čuva u ministarstvu nadležnom za poslove prostornog planiranja.
Član 7.
Prostorni plan je dostupan zainteresovanim licima, u elektronskom obliku, preko Centralnog registra planskih dokumenata, koji vodi organ nadležan za poslove državnog premera i katastra.
Član 8.
Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
05 Broj:
U Beogradu, _____________
V L A D A
PREDSEDNIK
PROSTORNI PLAN
PODRUČJA POSEBNE NAMENE INFRASTRUKTURNOG KORIDORA
ŽELEZNIČKE PRUGE STALAĆ-ĐUNIS
UVOD
Izradi Prostornog plana područja posebne namene infrastrukturnog koridora železničke pruge Stalać-Đunis (u daljem tekstu: Prostorni plan), koji predstavlja deonicu železničke pruge Beograd-Niš, pristupilo se na osnovu Odluke o izradi Prostornog plana područja posebne namene infrastrukturnog koridora železničke pruge Stalać-Đunis („Službeni glasnik RS”, broj 3/14 – u daljem tekstu: Odluka). U okviru Prostornog plana, u skladu sa Zakonom o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, br. 135/04 i 88/10) urađena je i Strateška procena uticaja na životnu sredinu. Odluka o izradi Strateške procene uticaja Prostornog plana područja posebne namene infrastrukturnog koridora železničke pruge Stalać-Đunis na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, br. 83/13 i 112/13) je sastavni deo Odluke.
Prostorni plan je izrađen u skladu sa odredbama Zakona o planiranju i izgradnji i Zakona o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine („Službeni glasnik RS”, broj 88/10).
Prostorni plan sadrži: analizu postojećeg stanja, opšte i posebne ciljeve, dugoročna planska rešenja za organizaciju, uređenje i zaštitu planskog područja infrastrukturnog koridora železničke pruge, mere i smernice za primenu i ostvarivanje planskih rešenja. Sastavni (grafički) deo Prostornog plana su referalne karte u razmeri 1:25000 i karte za sprovođenje plana direktno iz ovog plana sa situacionim rešenjem železničke pruge i objekata, pristupnih saobraćajnica, denivelacija ukrštaja drumske i železničke infrastrukture, regulacije vodotoka i ukrštaja železničke pruge sa drugim infrastrukturnim sistemima u razmeri 1:2500, i to:
1) Posebna namena prostora;
2) Mreža naselja i infrastrukturni sistemi;
3) Prirodni resursi, zaštita životne sredine i prirodnih i kulturnih dobara;
4) Sprovođenje plana:
4.1) Karta sprovođenja na teritoriji opštine Ćićevac, u razmeri 1:2500,
4.2) Karta sprovođenje na teritoriji grada Kruševca, u razmeri 1:2500.
Korišćena informaciona osnova, podloge:
1) topografske podloge u razmeri 1:25000;
2) ortofoto snimci;
3) Katastar nepokretnosti opštine Ćićevac i grada Kruševca za katastarske opštine (u daljem tekstu: KO) u području obuhvata plana;
4) uslovi nadležnih institucija;
5) nacionalne strategije;
6) važeće planske dokumente;
7) studije, istraživanja i dokumentacija iz do sada urađene dokumentacije za ovu prugu.
Pravni osnov
Pravni osnov za izradu Prostornog plana sadržan je u odredbama:
člana 3. Zakona o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine, kojim je propisano da se Prostorni plan Republike Srbije (u daljem tekstu: PPRS), ostvaruje prostornim planovima područja posebne namene, za utvrđena područja;
člana 21. Zakona o planiranju i izgradnji, kojim je propisano da se prostorni plan područja posebne namene donosi za područje koje, zbog svojih karakteristika, ima posebnu namenu koja zahteva poseban režim organizacije, uređenja, korišćenja i zaštite prostora;
Pravilnika o sadržini, načinu i postupku izrade dokumenata prostornog i urbanističkog planiranja („Službeni glasnik RS”, broj 64/15), kojima je propisana sadržina prostornih planova područja posebne namene;
Zakona o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu;
Zakona o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine („Službeni glasnik RS”, br. 135/04 i 25/15);
Zakona o lokalnoj samoupravi („Službeni glasnik RS”, br. 129/07, 83/14 – dr. zakon i 101/16 – dr. zakon);
Zakona o poljoprivrednom zemljištu („Službeni glasnik RS”, br. 62/06, 65/08 – dr. zakon, 41/09 i 112/15);
Zakona o javnim putevima („Službeni glasnik RS”, br. 101/05, 123/07, 101/11, 93/12 i 104/13);
Zakona o železnici („Službeni glasnik RS”, br. 45/13 i 91/15);
Zakona o bezbednosti i interoperabilnosti železnice („Službeni glasnik RS”, br. 104/13, 66/15 – dr. zakon i 92/15);
Zakona o elektronskim komunikacijama („Službeni glasnik RS”, br. 44/10, 60/13 – US i 62/14);
Zakona o šumama („Službeni glasnik RS”, br. 30/10, 93/12 i 89/15);
Zakona o vodama („Službeni glasnik RS”, br. 30/10, 93/12 i 101/16);
Zakona o turizmu („Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10, 99/11 – dr. zakon, 93/12 i 84/15);
Zakona o eksproprijaciji („Službeni glasnik RS”, broj 53/95), („Službeni list SRJ” broj 16/01 – SUS) i („Službeni glasnik RS”, br. 20/09 i 55/13 – US);
Zakona o teritorijalnoj organizaciji Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, br. 129/07 i 18/16);
Uredbe o utvrđivanju Vodoprivredne osnove Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 11/02) (u daljem tekstu: Vodoprivredna osnova Republike Srbije);
Uredbe o klasifikaciji voda („Službeni glasnik SRS”, broj 5/68);
Uredbe o kategorizaciji vodotoka („Službeni glasnik SRS”, broj 5/68);
drugih relevantnih propisa.
Planski osnov
Planski osnov za izradu Prostornog plana sadržan je u PPRS, i to u poglavlju VII. Ka ostvarenju plana, odeljak 1.1 Obaveze i smernice za plansku razradu, Tabela 51. Pregled planskih dokumenata za pripremu i donošenje, u delu: PODRUČJE INFRASTRUKTURNOG KOMPLEKSA, KORIDORA ILI MREŽE KORIDORA MEĐUNARODNE, MAGISTRALNE I REGIONALNE INFRASTRUKTURE – Prostorni planovi za objekte prema članu 133. Zakona o planiranju i izgradnji kojim je u prioritete za pripremu i donošenje prostornih planova područja posebne namene svrstan i Prostorni plan područja posebne namene infrastrukturnog koridora železničke pruge Stalać-Đunis.
I. POLAZNA OSNOVA
1. OBUHVAT I OPIS GRANICA PODRUČJA PROSTORNOG PLANA
Železnička pruga Stalać ( Đunis obuhvata delove administrativnih područja opštine Ćićevac i grada Kruševca i to na celim katastarskim opštinama Lučina, Stalać, Braljina, Mojsinje i Trubarevo na teritoriji opštine Ćićevac i Đunis na teritoriji grada Kruševca. Prema Odluci definisana KO Jošije nije u okviru obuhvata Prostornog plana.
U obuhvatu Prostornog plana je prostor, ukupne površine od 6.834,45 ha na kome živi oko 1.825 stanovnika.
Tabela br.1. Obuhvat Prostornog plana po KO
PODRUČJE UKUPNO U ha POSEBNA NAMENA U ha % učešća posebne namene deo opštine ĆIĆEVAC 5114,09 50,12 0,98 KO Stalać 1805,53 37,58 2,08 KO Braljina 782,19 5,07 0,64 KO Mojsinje 312,38 0,15 0,05 KO Lučina 938,04 1,71 0,18 KO Trubarevo 1275,95 5,61 0,44 deo grada KRUŠEVCA 1720,36 35,32 2,05 KO Đunis 1720,36 35,32 2,05 UKUPNO POVRŠINA PLANA 6834,45 85.44 1,25
Posebna namena, u okviru Prostornog plana, je planirana dvokolosečna železnička pruga u dužini od 17,7 km, od železničke stanice Stalać do železničke stanice Đunis i to u koridoru koji obuhvata pružni i zaštitni pružni pojas.
U okviru koridora, planom se utvrđuju pojasevi, u skladu sa Zakonom o železnici i propisima donetim na osnovu tog zakona, i to:
1) pojas neposredne zaštite – pružni pojas (u smislu Zakona o železnici) širine 8 m mereno od ose krajnjeg koloseka (odnosno širine 6 m mereno od ose krajnjeg koloseka u izgrađenim područjima);
2) pojas uže zaštite – infrastrukturni pojas širine 25 m obostrano, mereno od ose krajnjeg koloseka;
3) pojas šire zaštite – pojas širine 50 m obostrano mereno od ose krajnjeg koloseka;
4) pojas kontrolisane izgradnje – zaštitni pružni pojas, pojas širine 100 m obostrano mereno od ose krajnjeg koloseka.
„Pružni pojas” je zemljišni pojas sa obe strane pruge, u širini od 8 m, u naseljenom mestu 6 m, mereno od ose krajnjih koloseka, zemljište ispod pruge i vazdušni prostor u visini od 14 m. Pružni pojas obuhvata i zemljišni prostor službenih mesta (stanica, stajališta, rasputnica, putnih prelaza i slično) koji obuhvata sve tehničko-tehnološke objekte, instalacije i pristupno-požarni put do najbližeg javnog puta.
„Infrastrukturni pojas” je zemljišni pojas sa obe strane pruge, u širini od 25 m, mereno od ose krajnjih koloseka koji funkcionalno služi za upotrebu, održavanje i tehnološki razvoj kapaciteta infrastrukture.
Pojas šire zaštite od po 50 m U pojasu šire zaštite zabranjena je izgradnja objekata u kojima se koriste eksplozivna sredstva ili u kojima se proizvode hemijska, eksplozivna, zapaljiva ili druga ubojita sredstva.
„Zaštitni pružni pojas” jeste zemljišni pojas sa obe strane pruge, širine 100 m, računajući od ose krajnjih koloseka.
Širina zaštitnih pojaseva železničke pruge u infrastrukturnom koridoru redukuje se na minimalno međusobno rastojanje pružnog pojasa od putnog pojasa DP IB reda br. 23 i vodnog zemljišta Južne Morave.
„Javna železnička infrastruktura” jeste pruga sa svim pripadajućim objektima, postrojenjima, uređajima i dr, u funkciji železničkog saobraćaja, kao dobro u opštoj upotrebi u svojini Republike Srbije, koju mogu koristiti svi železnički prevoznici pod jednakim uslovima.
Železnička infrastruktura obuhvata donji i gornji stroj pruge, tunele, mostove i ostale objekte na pruzi, stanične koloseke, telekomunikaciona, signalno-sigurnosna, elektrovučna, elektroenergetska i ostala postrojenja i uređaje na pruzi, opremu pruge, zgrade železničkih službenih mesta i ostale objekte u pružnom pojasu koji su u funkciji regulisanja železničkog saobraćaja i održavanja železničke infrastrukture, terminale, pružni pojas i vazdušni prostor iznad pruge u visini od 12 m, odnosno 14 m kod dalekovoda napona preko 220 kV, mereno iznad gornje ivice šine.
Prostorni plan se donosi za period od 20 godina.
2. OBAVEZE, USLOVI I SMERNICE IZ PROSTORNOG PLANA REPUBLIKE SRBIJE
I DRUGIH RAZVOJNIH DOKUMENATA
2.1. Izvod iz Zakona o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine
U pogledu prostornog razvoja dugoročna vizija Republike Srbije je da bude: teritorijalno utvrđena i regionalno uravnotežena, održivog ekonomskog rasta i konkurentna, socijalno koherentna i stabilna, infrastrukturno opremljena i saobraćajno pristupačna, očuvanog i zaštićenog prirodnog i kulturnog nasleđa, kvalitetne životne sredine i funkcionalno integrisana u okruženje.
Osnovni cilj zaštite i unapređenja životne sredine je uravnoteženi razvoj korišćenja i uređenja prostora Republike Srbije – zaustavljanje dalje degradacije, preventivna zaštita od svih planiranih aktivnosti koje mogu ugroziti postojeći kvalitet prirodne i životne sredine, uz sanaciju i revitalizaciju ugroženih područja.
Na osnovu istraživanja i valorizacije, definisan je status, prostorni obuhvat i režim zaštite, za područje u centralnoj Srbiji – Mojsinjske planine i Stalaćka klisura Južne Morave, Bukulja, Rudnik, Juhor, Mučanj, Goč – Željin – Stolovi, Jastrebac, Peštersko polje, Ras – Sopoćani, hidroakumulacija Ćelije i Osredak (vlažno stanište).
Osnovu planiranja i uređenja prostora za potrebe odbrane zemlje čini ukupna postojeća infrastruktura na teritoriji Republike Srbije, optimalno prilagođena za izvršavanje dodeljenih misija i zadataka Vojske Srbije u suprotstavljanju identifikovanim izazovima, rizicima i pretnjama bezbednosti. Kompleksi za potrebe odbrane u kvantitativnom smislu, prema raspoloživom broju i površini objekata i kompleksa, prevazilaze potrebe Ministarstva odbrane i Vojske Srbije, ali u kvalitativnom smislu, prema infrastrukturnoj opremljenosti ne zadovoljavaju usvojene standarde. U procesu urbanizacije i prostornog širenja naselja, većina kompleksa se našla u blizini ili u samim gradskim jezgrima, što za posledicu ima otežano funkcionisanje vojnih kompleksa.
Uticaj demografskog razvoja i mreže naselja na planiranu deonicu pruge
od Stalaća do Đunisa
Osnovne karakteristike stanovništva i tendencije demografskog razvitka predstavljaju značajnu determinantu društveno-ekonomskog razvoja, planiranja i organizacije prostora. Dugoročno negativne tendencije i prostorne neravnomernosti u kretanju stanovništva Republike Srbije nameću danas za potrebu da se planiranju i prostornom razvoju Republike Srbije pristupi iz sasvim novog ugla nepovoljnih trendova demografskog razvoja i smanjenog demografskog potencijala, a procesi i problemi razvitka stanovništva i prostorno-demografske strukture rangiraju kao prioritetni kod definisanja ciljeva i politike ukupnog društveno-ekonomskog i usklađenog prostornog razvoja Republike Srbije. U uslovima smanjenih, na velikoj teritoriji i ozbiljno kvantitativno i kvalitativno ugroženih demografskih resursa, postoji ozbiljna pretnja da demografski činioci postanu limitirajući faktor uravnoteženog prostornog i regionalnog razvoja Republike Srbije.
Evidentan je veoma izražen razvojni jaz između centralnih i ostalih naselja u Republici Srbiji. Taj raspon je naročito naglašen na sledećim relacijama: glavni grad – ostala naselja Republike Srbije, makroregionalni centri – subregionalni centri u njihovom okruženju i lokalni ili opštinski centri – ostala naselja u sklopu njihovih opštinskih teritorija. Nesklad između koncentracije stanovništva i funkcija pomenutih grupa naselja svedoči da Republika Srbija nema pravilno i ravnomerno razvijen urbani sistem i da tokovi urbanizacije nisu pravovremeno usmeravani, a osim toga, demografsko pražnjenje i usitnjavanje naselja uslovilo je i prostorno-demografsku, pa i funkcionalnu neravnotežu u njenoj mreži naselja.
Osnovni cilj je da prostorno-funkcionalni razvoj Republike Srbije bude zasnovan na modelu funkcionalnih urbanih područja koja će biti instrumenti uravnoteženog ili podnošljivo neuravnoteženog prostornog razvoja Republike Srbije.
Decentralizacija funkcije rada i stvaranje submigracionih sistema u urbanim aglomeracijama i periurbanim prostorima omogućili bi primenu modela decentralizovane koncentracije stanovništva i funkcija koji odgovara principima održivog razvoja i ekonomičan je u pogledu korišćenja prostora, resursa, energije i transporta. U našim uslovima, najpogodniji instrument implementacije modela decentralizovane koncentracije je primena koncepta mikrorazvojnih nukleusa – naselja sa razvijenom javno- socijalnom infrastrukturom i delatnostima iz sektora usluga u kojima su locirani industrijski pogoni prilagođeni savremenim tehnologijama, ekološkim standardima i autohtonim sirovinama.
Uticaj poljoprivrede na planiranu deonicu pruge Stalać ( Đunis
U skladu sa OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) definicijom ruralnih područja (<150 stan/km2 na nivou opštine) i rešenjima nacrta Plana strategije ruralnog razvoja (2007), poljoprivreda Republike Srbije na predmetnom području ima prostorno heterogene resursne potencijale i specifične razvojne probleme: Region III prostire se od stiške ravnice do planina centralne, istočne i južne Srbije. Heterogen u agroekološkom i socioekonomskom pogledu ima nisku gustinu naseljenosti, negativne demografske tendencije, nerazvijenu infrastrukturu i visoke stope ruralnog siromaštva i nezaposlenosti.
Uticaj industrije na planiranu deonicu pruge Stalać ( Đunis
U okviru dunavsko-savskog pojasa i dolina Velike, Zapadne i Južne Morave, 1991. godine bilo je oko 420.000 industrijskih radnika (46% industrijske zaposlenosti u Republici Srbiji), dok je 2008. godine 300.000 zaposlenih (64,7% industrijske zaposlenosti).
Osnovni cilj razvoja industrije je oporavak, povećanje sektorske i teritorijalne konkurentnosti i zaposlenosti obezbeđenjem povoljnih opštih, infrastrukturnih i prostornih uslova, kao i njena ravnomernija prostorna distribucija usklađena sa potencijalom regionalnih, urbanih i ruralnih područja, zahtevima klimatskih promena i smanjenja pritiska na resurse.
Glavni elementi prostorne organizacije i strukture industrije u Republici Srbiji su: strateške razvojne zone (razvijeno, metropolsko, nerazvijeno, depresirano, pogranično područje); razvojni koridori X i VII, koridori magistralnog i regionalnog značaja; industrijski centri- metropolska područja i gradovi koji obuhvataju strateške lokacije za zapošljavanje, postojeće i preferirane industrijske lokacije i braunfild i grinfild lokacije.
Uticaj turizma na planiranu deonicu pruge Stalać ( Đunis
Osnovni cilj prostornog razvoja turizma u Republici Srbiji je prostorno-ekološka podrška ostvarivanju koncepta održivog razvoja turizma, kompromisnim integrisanjem principa i strateških, planskih i programskih dokumenata razvoja turizma, zaštite i uređenja turističkih prostora, uz optimalno zadovoljavanje socijalnih, ekonomskih, prostorno-ekoloških i kulturnih potreba nacionalnog i lokalnog nivoa, interesa tržišta i uslova prekogranične i međunarodne saradnje.
Nezadovoljavajuća je saobraćajna dostupnost i opremljenost turističkih prostora turističkom i komunalnom infrastrukturom, što posebno usporava razvoj planinskih turističkih mesta.
Jedan od operativnih ciljeva prostornog razvoja turizma u Republici Srbiji je izgradnja turističke infrastrukture, unapređenje putnog, železničkog i plovnog saobraćaja; obezbeđenje niskobudžetnih i čarter avioprevoznika; unutrašnje povezivanje turističkih destinacija turističkim putevima.
Izdvajanje touring turističkih pravaca obuhvata putne touring pravce – međunarodni pravci u koridorima autoputeva i ostalih evropskih puteva (E75, E80, E70, E763 i dr), a nacionalni u koridorima ostalih puteva prvog reda. U okviru putnih koridora i njihove gravitacije nalaze se putevi/staze kulture, biciklizma i dr.
Uticaj saobraćaja na planiranu deonicu pruge Stalać ( Đunis
U demografski ispražnjenoj Republici Srbiji, strategija definisanja saobraćajnih koridora mora imati u vidu interese uravnoteženog i održivog razvoja, kao i značaj pristupačnosti pojedinih regionalnih celina.
Međudržavna integracija prostora, potpunom i usklađenom realizacijom saobraćajnih sistema, podrazumeva znatno bolju uslugu tokovima ljudi i roba, koji se trenutno odvijaju transportnom mrežom.
Rukovodeći se principima razvoja transportnih sistema, predlaže se planiranje transportnih sistema u vidu povezivanja nedovoljno pristupačnih delova teritorije Republike Srbije, što manje zauzimanja prostora i površina za izgradnju i eksploataciju transportnih sistema, ekološki opravdani i ekonomičniji sistemi. U tom smislu bi trebalo potencirati razvoj železničkog transporta i preuzimanja vodeće uloge u tokovima transporta putnika, a naročito tereta, kroz razvoj intermodalnih čvorišta na mestima gde je moguće povezati železnički i rečni transport.
Pristupačnost teritorije Republike Srbije i njenih regionalnih celina predstavlja jedan od ključnih kriterijuma za merenje uspešnosti prostornog razvoja i jedan je od najvažnijih indikatora za određivanje prostornih aspekata saobraćajnih sistema. U analizi pristupačnosti treba podvući razliku između lokalne ili regionalne pristupačnosti i interregionalne i internacionalne pristupačnosti. U regionalnoj ili lokalnoj pristupačnosti, analiziraju se kraće distance koje reflektuju regionalne međuzavisnosti i uslovljenosti ruralnih i urbanih područja. Prostorna pristupačnost može se izraziti u odnosu na utrošak vremena, energije i sredstava. Kvantitet i kvalitet postojeće regionalne infrastrukture kao i udaljenost (vreme putovanja) stanovništva, u tome igraju veliku ulogu. Tu dobija na značaju kvalitet sekundarnih mreža. Razvoj saobraćajne mreže može različito da utiče na prostornu distribuciju stanovništva i ekonomskih aktivnosti. Može sa jedne strane da doprinese njihovoj prostornoj distribuciji, kroz poboljšanje saobraćajne pristupačnosti u odnosu na centre međunarodnog značaja, a sa druge strane unapređenje saobraćajne mreže može da izazove još veće probleme, u smislu da velike udaljenosti do priključnih tačaka na saobraćajnu mrežu, dovode do formiranja „praznih međuprostora”. Ti prostori imaju ograničene mogućnosti pristupa, što dovodi do stagnacije u razvoju. Ovakvi ishodi će se u Republici Srbiji izbeći korigovanjem gustina sekundarnih saobraćajnih mreža, regionalne i subregionalne, tako da prate širenje nacionalnih mreža. Prema tome, sa povećanjem brzina na nacionalnim mrežama, povećavaju se i dimenzije međuprostora i značaj sekundarne mreže, sa jedne strane, dok se proporcionalno smanjuju udaljenosti između regija i urbanih centara opsluženih ovom mrežom, s druge strane.
Analizirani indikatori regionalne pristupačnosti na teritoriji Republike Srbije su:
potencijalna pristupačnost putevima (opisuje potencijalnu pristupačnost područja na osnovu samo putnog saobraćaja i meri se gustinama putne mreže);
potencijalna pristupačnost železnicom (opisuje potencijalnu pristupačnost područja na osnovu samo železničkog saobraćaja i meri se gustinama železničke mreže);
vreme do tržišta odnosno centara funkcionalnih područja (bazira se na pristupačnosti putem železnice i putnog saobraćaja i meri se vremenom putovanja izraženim kroz broj stanovnika u tridesetominutnim izohronama od centara funkcionalnih područja);
vreme do najbližih regionalnih centara (bazira se na pristupačnosti putnim saobraćajem i predstavlja prosečno vreme putovanja do najbližih regionalnih centara).
Prikazom ocene stanja i postojećih problema obuhvaćeni su putna mreža, saobraćajna infrastruktura, saobraćajni objekti i aktivnosti praćenja razvoja i upravljanja putnim saobraćajem. Autoputske saobraćajnice na primarnom evropskom putnom Koridoru X, su delimično obnovljene, ali nisu u potpunosti izgrađene, dok je mreža državnih puteva prvog i drugog reda, delimično rekonstruisana i rehabilitovana, kao i delovi putne mreže sa izraženim učešćem objekata. Mreža opštinskih puteva je neravnomerno razvijena usled različitog nivoa i stepena razvoja lokalnih zajednica.
Osnovni cilj razvoja putnog saobraćaja i putne infrastrukture je ostvarivanje i razvoj saobraćajnog sistema Republike Srbije koji omogućava održivu mobilnost stanovništva, pruža podršku ubrzanom razvoju Republike Srbije i njenoj konkurentnosti u regionu i šire na području Jugoistočne Evrope.
Od ukupne dužine mreže samo 7,2% su dvokolosečne pruge, a elektrificirano je 32,7%. Postojeću mrežu karakteriše starost i dotrajalost pruga i tehnološka zastarelost opreme, kao posledica nedovoljnog ulaganja u održavanje i razvoj, koji utiču na nivo kvaliteta prevozne usluge u pogledu vremena putovanja, pouzdanosti i redovnosti saobraćaja. Maksimalna dozvoljena brzina je na samo 2,6% mreže veća od 100 km/h, dok je na oko 52% mreže manja od 60 km/h.
Započete su aktivnosti na revitalizaciji, rekonstrukciji i modernizaciji pojedinih kritičnih deonica pruga i objekata, ali je rešavanje problema železničke mreže u početnoj fazi.
Osnovni cilj je da se adekvatnim merama i u razumnom vremenskom periodu postigne takav nivo stanja infrastrukture, koja će, uz modernizaciju voznih sredstava, omogućiti da se poboljša kvalitet i brzina železničkog saobraćaja na nacionalnoj mreži, a da železnice nivoom usluge privuku putnike i robu i uspešno posluju, imajući u vidu javnu i komercijalnu funkciju. Osnovni cilj razvoja Koridora H su brze, kvalitetne i konkurentne železničke veze sa značajno redukovanim vremenima putovanja između velikih gradskih, komercijalnih i industrijskih centara Republike Srbije i Evrope.
Operativni ciljevi su:
povećanje konkurentske sposobnosti podizanjem nivoa kvaliteta usluge u prevozu putnika i robe, koja će da omogući racionalnu preraspodelu na sve vidove saobraćaja;
usklađen razvoj sa planovima susednih zemalja i Evrope kao celine, smanjenje graničnih prepreka, povećanje tranzita, a time i ekonomske dobiti;
razvojem mreže doprineti ekonomskom i socijalnom razvoju zemlje;
razvojem ekološki povoljnog vida transporta doprineti zaštiti životne sredine i smanjenju eksternih troškova;
povećanja nivoa bezbednosti saobraćaja i sigurnosti objekata, putnika i robe;
razvoj prema potrebama i zahtevima korisnika železničkih usluga usklađen sa drugim sadržajima i korisnicima prostora;
stvoriti uslove za efikasno i ekonomski racionalno funkcionisanje i poslovanje.
Koncepcija prostornog razvoja železnice – železnica, kao veliki sistem, koji ima niz prednosti u odnosu na druge vidove transporta, će imati značajnu ulogu u kreiranju prostornog uređenja zemlje i održive mobilnosti. Razvoj železničke infrastrukture planira se revitalizacijom, rekonstrukcijom, izgradnjom i modernizacijom (elektrifikacija, savremena SS, TK i druga oprema), sa ciljem da se pri definisanju rekonstrukcija trasa maksimalno zadrže postojeći koridori u kojima su formirane prostorne celine i sadržaji, sa minimumom neophodnog zauzimanja novog zemljišta.
Koridor H predstavlja kičmu železničke mreže Republike Srbije, prirodnu i najracionalniju vezu centralne i zapadne Evrope sa Grčkom i Bliskim istokom. Planira se rekonstrukcija, izgradnja i modernizacija postojećih pruga Koridora H u dvokolosečne pruge visoke performanse za mešoviti (putnički i teretni) saobraćaj, kombinovani transport i projektovane brzine od 160 km/h, a gde god je to moguće 220 km/h.
Među strateškim prioritetima u realizaciji plana razvoja železničkog saobraćaja do 2014. godine je i deonica Stalać ( Đunis na pruzi Beograd ( Niš (rekonstrukcija i izgradnja jednokolosečne deonice u dvokolosečnu).
Uticaj elektronskih komunikacija
na planiranu deonicu pruge Stalać ( Đunis
Osnovni cilj daljeg razvoja ove oblasti je izgradnja i organizacija savremene elektronske komunikacione mreže i dostupnost univerzalnog servisa (koji mora da obuhvata i univerzalni širokopojasni servis) u svakom domaćinstvu u Republici Srbiji.
Uticaj energetike na planiranu deonicu pruge Stalać ( Đunis
U oblasti hidroenergetike na predmetnom području predviđa se izgradnja srednjih i malih hidroelektrana (u daljem tekstu: MHE) koja predstavljaju značajan potencijal za ostvarenje zahteva za električnom energijom, te lokacije budućih akumulacija treba zaštiti od neplanskog zauzimanja prostora od strane drugih korisnika do donošenja odluke o početku gradnje (reke Lim – HE Brodarevo 1 i 2, Moravica, Zapadna Morava, Jošanica, Nišava i dr).
U oblasti obnovljivih izvora predviđa se izgradnja objekata obnovljivih izvora energije za distribuiranu proizvodnju električne energije u vidu malih hidroelektrana (po Katastru iz 1987. godine postoji oko 860 lokacija koje treba na lokalnom nivou proveriti, pri čemu su za već mnoge MHE date energetske dozvole).
Osnovni problemi energetske infrastrukture, koji doprinose da se mnoga planska opredeljenja definisana u Strategiji razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 44/05) ne realizuju su:
nepovoljan ekonomski položaj javnih preduzeća što ne omogućava veće ulaganje u predviđeni razvoj;
starost energetske infrastrukture što zahteva povećana ulaganja u održavanje;
nedostatak mnogih standarda i propisa.
Osnovni cilj razvoja energetske infrastrukture je aktivno učešće Republike Srbije u planiranju i izgradnji strateške-regionalne i panevropske energetske infrastrukture za prenos električne energije i transport nafte i gasa iz novih izvora snabdevanja, uključujući i urgentnu gradnju podzemnog skladišta gasa u Republici Srbiji, sve u cilju pouzdanog i sigurnog snabdevanja potrošača u Republici Srbiji.
U cilju sigurnijeg i pouzdanijeg snabdevanja potrošača u planskom periodu nastaviće se dalji razvoj izgradnjom novih i rekonstrukcijom postojećih prenosnih (svih snaga) i distributivnih infrastrukturnih objekata i vodova (počev od 110 kV do krajnjih potrošača).
Uticaj vodoprivrede na planiranu deonicu pruge Stalać ( Đunis
Rečne sisteme čine objekti za uređenje vodnih režima, akumulacije, hidroelektrane (u daljem tekstu: HE), retenzije za ublažavanje velikih voda, kanalski sistemi sa ustavama, postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (u daljem tekstu: PPOV), zahvati vode za razne tehnološke potrebe i navodnjavanje.
Neravnomeran raspored plovnih puteva je jedan od nepovoljnijih faktora za ubrzaniji razvoj rečne plovidbe, jer zahteva mešovit prevoz i pretovar. Proširenje plovnih puteva duž Velike Morave i gornjeg toka Južne Morave do Niša i duž Zapadne Morave do Kraljeva, u okviru projekta uređenja tih dolina, čime bi veći industrijski gradovi izašli na evropsku mrežu plovnih puteva, ostaje kao vizionarska ideja za dalju budućnost. Novi mostovi ne uzimaju u obzir tu činjenicu, jer će, ako dođe do realizacije plovnog puta, minor korito biti korigovano, sa mostovima koji se otvaraju.
Odbrana od poplava i regulacije reka – u Republici Srbiji od poplava treba štititi oko 2,08 miliona ha. To isto važi i za najplodnije zone Posavine, Podrinja, Pomoravlja i Kolubare.
Antieroziona zaštita – erozija ugrožava oko 90% površine Republike Srbije. U najopasnije tri kategorije (I do III) spada oko 36% teritorije Republike Srbije (ekscesivna, I kategorija – 2.888 km2, jaka, II – 9.138 km2, srednja – 1.386 km2). Ekscesivna erozija je posebno izražena u slivovima Južne Morave, Belog Drima i Pčinje. Antierozionu zaštitu treba sprovoditi kao deo mera integralnog korišćenja i uređenja prostora i blagovremene zaštite akumulacija od zasipanja nanosom.
Korišćenje zemljišta
Preduslovi za efikasno upravljanje zemljištem obuhvataju regulisanje, pre svega pitanja imovine i svojine, odnosno sistema funkcionisanja imovinskih prava i odnosa nad nepokretnostima, posebno zemljišta, kao i zemljišne administracije (katastar nepokretnosti i zemljišne knjige).
Koridori magistralne infrastrukture ( u okviru koridora magistralne infrastrukture definišu se trase svih magistralnih infrastrukturnih sistema (putevi, železnica, gasovodna mreža, naftovodi i produktovodi, visokonaponska dalekovodna mreža, elektronska komunikaciona mreža), sa pripadajućim zaštitnim zonama između pojedinačnih trasa i sistema.
Planskim uređenjem infrastrukturnih koridora stvaraju se preduslovi za racionalno korišćenje prostora i smanjenje ukupne (kumulativne) površine zaštitnih zona. Procenjuje se da je za ove svrhe potrebno rezervisati oko 1.000 km2.
2.2. Izvod iz Uredbe o utvrđivanju Regionalnog prostornog plana za područje
Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga
(„Službeni glasnik RS”, broj 39/14 )
Na području Prostornog plana mogu se identifikovati tri velike celine sa istim ili sličnim agroekološkim karakteristikama, u okviru kojih se može izdvojiti više podcelina čiji sklop prirodnih uslova i tradicije orijentiše poljoprivrednu proizvodnju.
Osnovnu mrežu drumskih puteva na planskom području čine državni putevi I i II reda, koji su osnovni nosioci unutrašnjeg saobraćaja i međuregionalne povezanosti, dok se preko državnih puteva I reda ostvaruju i međudržavne veze prema Crnoj Gori. Najveće saobraćajno opterećenje na državnim putevima I reda javlja se duž autoputskog pravca E 75, gde istovremeno postoje i najbolji uslovi saobraćaja. Navedeni putni pravac predstavlja jedini autoputski koridor na području Prostornog plana preko koga se obavlja dominantno tranzitni saobraćaj republičkog i međunarodnog značaja tako da se na ovom pravcu realno očekuju najveća saobraćajna opterećenja u obuhvatu Prostornog plana.
Magistralne pruge u koje prolaze kroz područje Prostornog plana su:
E 70 i E 85 Beograd – Niš;
E 85 Lapovo – Kragujevac – Kraljevo – Kosovo Polje – Đeneral Janković.
Pored magistralnih pruga na planskom području postoji i regionalna pruga Stalać – Kraljevo – Požega. Lokalne pruge imaju značaj povezivanja sa železnicom lokalnih centara i značajnih korisnika, a u zahvatu Prostornog plana nalaze se sledeće lokalne pruge:
Paraćin – Popovac;
Markovac – Svilajnac – Despotovac – Resavica.
Ciljevi razvoja drumskog saobraćaja na području Prostornog plana su:
revitalizacija, modernizacije i dogradnja postojeće mreže puteva;
regulisanje i izmeštanje (izgradnjom obilaznica) odvijanja tranzitnog saobraćaja na deonicama javnih puteva kroz urbanizovana područja u cilju povećanja bezbednosti saobraćaja i pozitivnih efekata na životnu okolinu;
rezervisanje prostora za izgradnju planiranih saobraćajnica;
povezivanje drumske infrastrukture sa ostalim vidovima saobraćaja;
regulisanje nebezbednih ukrštanja puteva nižeg ranga sa državnim putevima I i II reda i regulisanje nebezbednih ukrštaja sa železničkom infrastrukturom;
razvoj biciklističkog saobraćaja izgradnjom međunarodnog biciklističkog koridora i biciklističke infrastrukture u urbanim sredinama;
podizanje nivoa usluga u javnom prevozu putnika u pogledu uređenja stanica, stajališta i osavremenjavanja voznog parka;
podizanje kvaliteta zaštite životne sredine u saobraćajnim koridorima;
podizanje nivoa usluge saobraćajno-transportnog sistema;
uspostavljanje efikasne institucionalne koordinacije;
podizanje nivoa regionalne pristupačnosti.
Ciljevi razvoja železničkog saobraćaja:
usklađen razvoj sistema sa planovima susednih zemalja i Evropske unije;
modernizacija i rekonstrukcija pruga i prateće opreme kao i obnavljanje voznih sredstava;
podizanje nivoa kvaliteta usluge u prevozu putnika i robe što će uticati na povećanje konkurentske sposobnosti i racionalnu preraspodelu na sve vidove saobraćaja;
rezervisanje prostora za izgradnju i izgradnja planiranih magistralnih i regionalnih železničkih pruga;
regulisanje nebezbednih ukrštanja drumskih puteva sa železničkom infrastrukturom;
uvođenje elektrovuče zbog poboljšanja energetskog bilansa zemlje i pozitivnih ekoloških efekata;
razvoj transportnog sistema prema potrebama i zahtevima korisnika železničkih usluga;
stvaranje povoljnijih uslova za efikasno i ekonomski opravdano funkcionisanje sistema.
U delu železničkog saobraćaja poseban značaj za plansko područje ima:
budući pravac magistralnih pruga za velike brzine, koji kao deo evropske mreže na potezu Beograd – Niš, prolazi i kroz ovo područje;
rekonstrukcija i elektrifikacija pruge Lapovo – Kragujevac – Kraljevo – Raška – (Novi Pazar/planirana deonica) i dalje ibarskom dolinom prema AP Kosovu i Metohiji, Makedoniji i Grčkoj, kao i pruge Stalać – Kruševac – Kraljevo – Požega (modernizacija osnovnih železničkih pravaca planskog područja u cilju povezivanja značajnih privrednih centara).
Razvoj drumskog saobraćaja u planskom periodu baziraće se i na sledećim konkretnim zadacima:
izrada planske i projektne dokumentacije za autoputski koridor Batočina – Kragujevac – Knić (veza postojećeg autoputa E 75 Beograd – Niš i planiranog autoputa E 761 Pojate – Kruševac – Kraljevo – Čačak – Preljina), sa izradom odgovarajuće dokumentacije za uporednu analizu autoputskog koridora Batočina – Kragujevac – Knić i varijantnog rešenja Batočina – Kragujevac – Kraljevo;
izrada projektne dokumentacije i početak realizacije koridora autoputa E 761, Pojate – Kruševac – Kraljevo – Preljina;
izgradnja deonice DP IB reda broj 18, od Lipovca do autoputa E 761 (takozvana istočna obilaznica oko Kruševca);
očuvanje postojećih i planiranih koridora državnih puteva u cilju unapređenja postojeće putne mreže i realizacije planiranih trasa.
Razvoj železnice, kao velikog sistema i sistema koji ima niz prednosti u odnosu na druge vidove saobraćaja, ima značajnu ulogu u prostornom uređenju zemlje i održivoj mobilnosti. Koncepcija i principi održivog razvoja železničkog saobraćaja zasnivaće se na sledećem:
prilikom rekonstrukcije trasa maksimalno zadržavanje postojećih koridora u kojima su formirane prostorne celine i sadržaji, sa minimumom zauzeća novog zemljišta;
efikasnost i bezbednost, koja se zasniva na projektovanju i realizaciji projekata u skladu sa potrebama korisnika i ekonomskog sistema;
usmerenost prema korisniku, odnosno prilagođavanje projektovanih rešenja krajnjem korisniku železničkog saobraćaja;
izbalansirani razvoj mreže sa prostornog, tehničkog i tehnološkog aspekta;
integrisanost sa okruženjem i ostalim vidovima saobraćaja;
usklađenost planova razvoja sa planovima razvoja železničke mreže Evrope, Međunarodne železničke unije (UIC) i već ratifikovanim sporazumima;
usmerenost ka zaštiti životne sredine kroz sve faze realizacije saobraćajnih projekata.
Za razvoj železničkog saobraćaja u planskom periodu neophodna je:
rekonstrukcija i modernizacija magistralne međunarodne pruge Beograd–Niš;
revitalizacija i modernizacija pruge Stalać – Kraljevo – Požega;
revitalizacija i modernizacija i izgradnja drugog koloseka pruge Lapovo – Kragujevac – Kraljevo – Đeneral Janković;
izrada planske i projektne dokumentacije za železničke pruge Raška – Novi Pazar i Mladenovac – Aranđelovac – Topola – Gornji Milanovac – Čačak;
izrada studijske dokumentacije za preispitivanje mogućnosti produžetka planirane pruge Raška – Novi Pazar prema Sjenici (rudniku Štavalj);
rekonstrukcija i modernizacija staničnih objekata, sigurnosne opreme i ostale železničke infrastrukture.
Razvoj vodnog saobraćaja na planskom području vezan je za formiranje plovnog puta tokom Velike Morave.
Principi razvoja intermodalnog saobraćaja zasnivaju se na:
pripremi planova razvoja osnovne mreže terminala intermodalnog saobraćaja;
usklađenosti razvojnih programa sa programima razvoja ostalih vidova saobraćaja;
stimulisanju intermodalnih transportnih tehnologija;
definisanju prioriteta uzimajući u obzir resurse i očekivane transportne tokove;
planiranju, projektovanju i obezbeđivanju finansijskih sredstava za razvoj.
Okosnicu razvoja intermodalnog saobraćaja na planskom području predstavljaće putno-železnički Koridor H i plovni koridor tokom Velike Morave, kao i gradska područja duž autoputskih koridora.
Proizvodnja električne energije:
postoji mogućnost izgradnje većeg broja malih hidroelektrana (MHE), prema Katastru MHE i uslovima nadležnih preduzeća.
2.3. Izvod iz Uredbe o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene infrastrukturnog koridora autoputa E-761, deonica Pojate-Preljina
(„Službeni glasnik RS”, broj 98/13)
Područje Prostornog plana područja posebne namene infrastrukturnog koridora autoputa E-761, deonica Pojate-Preljina se nalazi u središnjem delu Srbije i zahvata jugoistočne delove Šumadije i dolinsku zonu oko Zapadne Morave od Čačanske kotline do sastava Zapadne sa Južnom Moravom, odnosno zonu u kojoj od pomenutih reka nastaje Velika Morava.
Plansko područje obuhvata delove opština Ćićevac (KO Mrzenica, KO Grad Stalać, KO Stalać, KO Lučina, KO Ćićevac, KO Ćićevac grad, KO Pojate), Varvarin, Kruševac, Trstenik, Vrnjačka Banja, Kraljevo i Čačak.
Planskim područjem se, kao „kičma” pruža saobraćajnica, DP I reda br. 5, koja povezuje sva veća naselja u regionu: Stalać, Kruševac, Trstenik, Vrnjačku Banju, Kraljevo i Čačak.
Opšti cilj razvoja saobraćajne infrastrukture je: realizacija i razvoj saobraćajnog sistema kojim se povećava saobraćajna dostupnost, ostvaruju kvalitetne veze sa Koridorom H, omogućava održiva mobilnost stanovništva i pruža podrška ubrzanom privrednom razvoju, uz jačanje institucionalnog okvira, optimizaciju transportne mreže korišćenjem svih raspoloživih resursa na principu intermodalnosti, uz povećanje ukupne transportne efikasnosti, smanjenja troškova i povećanja ekološke prihvatljivosti transportnog sistema.
Kao operativni ciljevi razvoja saobraćajne infrastrukture mogu se izdvojiti:
usmeravanje razvoja, kompletiranje i dogradnja saobraćajne infrastrukture i definisanje trase infrastrukturnog koridora autoputa, uz definisanje odnosa sa ostalim namenama i infrastrukturnim sistemima u neposrednom kontaktu sa putnim koridorom;
uspostavljanje kvalitetne saobraćajne veze pravcem istok – zapad i jačanje funkcionalnih veza na planskom području uz uspostavljanje kvalitetnih saobraćajnih veza državnih i frekventnih opštinskih puteva sa planiranim autoputem;
obezbeđivanje prostornih uslova za izgradnju, rekonstrukciju, opremanje i funkcionisanje ostalih državnih puteva u cilju povećanja bezbednosti i efikasnosti saobraćaja i povezivanja sa saobraćajnim koridorima u okruženju;
usmeravanje uticaja saobraćajne infrastrukture na procese urbanizacije, razvoj urbanih centara i sistema naselja i ublažavanje demografskog pražnjenja planskog područja, uz smanjenje štetnog uticaja saobraćaja na životnu sredinu;
revitalizacija i modernizacija železničkog sistema po standardima EU u cilju povećanja obima saobraćaja i rasterećivanje drumskih saobraćajnica od teretnog saobraćaja, sa prioritetom obezbeđivanja sigurnog odvijanja saobraćaja na putno-pružnim prelazima;
standardizacija i modernizacija tehničkih elemenata, signalizacije i režima saobraćaja, kao i efikasno i racionalno korišćenje kapaciteta, podizanje nivoa usluge i povećanje bezbednosti u saobraćaju uz formiranje robno – transportnih i logističkih centara;
razvoj nemotornih i ekološki prihvatljivijih vidova transporta (biciklistički, vodni, pešački);
izgradnja funkcionalnih i pratećih sadržaja u koridoru, kako bi se podstakao razvoj komplementarnih funkcija (turizam, ugostiteljstvo, servisne i druge usluge).
Osnovni cilj je zaštita i unapređenje životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara, odnosno integralno upravljanje prirodnim uslovima kao faktorom nastanka prirodnih hazarda, što predstavlja osnovu uravnoteženog razvoja, korišćenja i uređenja prostora planskog područja. Od posebne važnosti je zaustavljanje dalje degradacije životne sredine, primena principa prevencije radi smanjenja rizika od potencijalno negativnih uticaja koridora autoputa na prirodne i kulturne vrednosti, uz sanaciju i revitalizaciju ugroženih područja.
Plansko područje obuhvata delove opština u Rasinskom, Raškom i Moravičkom upravnom okrugu i ostvaruje veze sa susednim područjima preko državnih puteva (u daljem tekstu: DP) I i II reda, železničkom prugom i vazdušnim saobraćajem lokalnog karaktera.
Okosnicu drumskih veza čine državni putevi II reda:
DP II reda br. 217: Mijatovac – Varvarin – Velika Drenova – Vitanovac (veza sa DP br. 23.1) koji se pruža paralelno DP br. 5 levom obalom reke Zapadne Morave, u dužini od oko 65,6 km na Planskom području;
DP II reda br. 218: Majur – Belušić – Velika Drenova – Aleksandrovac – Brus – Prepolac, u dužini od oko 10,8 km. Deonica od Velike Drenove do Stopanje, u dužini od 4,4 km je neprohodna, uključujući i prelaz preko reke Zapadne Morave. Na ovom području se ukršta sa DP br. 5 i br. 217.
Na planskom području je od infrastrukture železničkog saobraćaja zastupljena:
magistralna elektrificirana železnička pruga broj 3, odnosno E 70 i E 85: Beograd – Niš, u dužini od 16,46 km. Železnička pruga je dvokolosečna od Ćuprije do železničke stanice Stalać, dok je od Stalaća do stanice Đunis jednokolosečna. U stanici Stalać se odvaja pruga prema Kraljevu, koja se kasnije spaja sa prugom Beograd – Bar;
regionalna jednokolosečna železnička pruga broj 55: Stalać – Kraljevo – Požega, u dužini od 99,91 km na planskom području. Pruga je elektrificirana na deonici od Kraljeva do Požege;
magistralna neelektrificirana jednokolosečna pruga broj 20: Lapovo– Kragujevac – Kraljevo – Raška – Kosovo Polje – Đeneral Janković – državna granica, u dužini od oko 17,75 km, od čega je 3,84 km u preklopu sa prugom Stalać – Kraljevo – Požega;
postojeći koridor ukinute pruge uzanog koloseka Čačak – Gornji Milanovac – Topola – Mladenovac.
Pored dugog veka eksploatacije bez adekvatnog održavanja i zastarelosti kolosečnih postrojenja i uređaja, nepovoljan momenat predstavlja i stanje koloseka koje nije zadovoljavajuće, što uslovljava pojavu deonica sa uvedenim laganim vožnjama, odnosno dozvoljenu brzinu kretanja na većini deonica u rasponu od 40 km/h do 80 km/h. Postojeći slobodni profil u većini slučajeva ne omogućava primenu savremenih transportnih tehnologija.
Takođe je predviđena rekonstrukcija određenih deonica DP i realizacija obilaznih putnih pravaca u skladu sa smernicama PPRS i prostornih planova jedinica lokalne samouprave, u cilju povećanja nivoa saobraćajne usluge. Opštinska putna mreža će se prilagođavati zahtevima i potrebama lokalnih samouprava i usklađivati sa putnom mrežom višeg nivoa u zavisnosti od utvrđenih prioriteta.
Državni put I reda br. 5 se, do realizacije autoputa E 761, zadržava na postojećoj trasi sa potrebnom rehabilitacijom i modernizacijom tehničko-eksploatacionih karakteristika. Nakon izgradnje autoputa, koridor DP I reda br. 5 se poklapa sa koridorom novoizgrađenog autoputa, dok napuštena trasa zadržava rang državnog puta dok se ne steknu uslovi za njegovu prekategorizaciju.
Plansko područje će adekvatnim razvojem železničke infrastrukture i razvojem Koridora H ostvariti kvalitetne veze prema jugoistoku Evrope i Bliskom istoku. Povećanjem učešća železničkog transporta u ukupnom obimu prevoza, pre svega roba, daje se veliki doprinos ekologiji i zaštiti životne sredine, što će, uz razvoj intermodalnih čvorišta, dati osnov za razvoj sistema zasnovano na principima održivog razvoja.
Pruga Beograd ( Niš je deo železničkog Koridora H i predstavlja magistralnu E prugu (E 70 i E 85), a zbog geostrateškog položaja Republike Srbije, kao deo tradicionalnog saobraćajnog koridora, ima veliki međunarodni-tranzitni značaj i nalazi se u evropskim planovima i sporazumima kojima su definisani ciljevi i standardi razvoja interoperabilne železničke infrastrukture u okviru Transevropske železničke mreže. Pored međunarodnog značaja, pruga Beograd – Niš koja povezuje dva velika grada i železnička čvora Beograd i Niš predstavlja kičmu železničke mreže Republike Srbije i ima veliki nacionalni značaj, potvrđen i istaknut kroz PPRS, kao i stavovi i odluke Nacionalnog saveta za infrastrukturu i Vlade, da je železnički Koridor H jedan od državnih prioriteta. Osnovni cilj razvoja Koridora H su brze, kvalitetne i konkurentne železničke veze sa značajno redukovanim vremenima putovanja između velikih gradskih, komercijalnih i industrijskih centara Republike Srbije i Evrope.
Na planskom području su deonice Ćuprija ( Stalać i Stalać ( Đunis, pri čemu je deonica Ćuprija ( Stalać dvokolosečna sa najvećom dopuštenom brzinom do 100 km/h, a deonica Stalać ( Đunis je jednokolosečna sa najvećom dopuštenom brzinom 60-85 km/h. U toku su aktivnosti na rekonstrukciji i izgradnji dvokolosečne deonice pruge Gilje-Ćuprija za projektnu brzinu 160 km/h. Takođe, u toku su aktivnosti na pripremi za izradu planske i tehničke dokumentacije za rekonstrukciju jednokolosečne deonice Stalać ( Đunis sa izgradnjom dvokolosečne deonice.
Cilj razvoja pruge Beograd ( Niš je rekonstrukcija, modernizacija i izgradnja dvokolosečne pruge visoke performanse za mešoviti (putnički i teretni) saobraćaj i intermodalni transport za projektnu brzinu od 160 km/h, a gde god je to moguće 220 km/h, po evropskim standardima interoperabilnosti kojima se obezbeđuje visok nivo brzine, bezbednosti, kapaciteta, udobnosti, redovitosti i zaštite životne sredine.
U skladu sa Katastrom malih hidroelektrana i drugim prihvaćenim projektima koji se odnose na izgradnju hidroenergetskih objekata na Zapadnoj Moravi i njenim pritokama, moguća je njihova izgradnja zavisno od režima korišćenja prostora u koridoru planiranog autoputa.
Na planskom području u postupku zaštite nalaze se dva prirodna dobra – Predeo izuzetnih odlika „Mojsinjske planine i Stalaćka klisura Južne Morave” (opština Ćićevac) i Specijalni rezervat prirode „Osredak” (Grad Kruševac). Za područje Predela izuzetnih odlika „Mojsinjske planine i Stalaćke klisure Južne Morave” u toku je izrada Studije o zaštiti Mojsinjskih planina od strane Zavoda za zaštitu prirode Srbije, pri čemu će režimi zaštite naknadno biti definisani aktom o zaštiti Predela izuzetnih odlika „Mojsinjske planine i Stalaćke klisure Južne Morave”, a u skladu sa odredbama Zakona o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10, 91/10 – ispravka i 14/16).
Centru nacionalnog značaja Kruševcu gravitiraju opštine Aleksandrovac, Brus, Varvarin, Ćićevac, Trstenik i Ražanj; Kraljevu gravitiraju opštine Vrnjačka Banja i Raška, dok Lučani, Gornji Milanovac i Ivanjica gravitiraju Čačku.
Ćićevac i Varvarin su karakteristični zbog svog privrednog razvoja, koji nije toliko izražen u odnosu na Kruševac, Kraljevo, Čačak ili Trstenik, ali u isto vreme omogućava formiranje industrijskih zona i industrijskih parkova, biznis centara, pa bi na taj način u budućnosti ova dva centra mogla da postanu okosnica razvoja.
Lokalni centri, tj centri zajednice naselja su četvrta kategorija centara na području Prostornog plana. U nju spadaju kako gradska, tako i seoska naselja koja u opštinskim planovima pripadaju kategoriji opštinskih, sekundarnih, prigradskih naselja, potom centara zajednice naselja sa opštim ili posebnim funkcijama, kao i naseljima sa razvijenim centrom itd.
Dobre uslove za razvoj (u tranzitnim područjima) imaju naselja, kao što su: Preljina, Ljubić, Konješevica, Mrčajevci, Mojsinje i dr. sa područja grada Čačka; Adrani, Ratina, Stubal, Podunavci sa područja grada Kraljeva; Stopanja, Ribari, Počekovina, Grabovac, Velika Drenova sa područja opštine Trstenik; Čitluk, Jasika, Bivolje, Makrešane sa područja grada Kruševca; Pojate, Stalać, Mrzenica sa područja opštine Ćićevac, kao i naselje Bošnjane sa područja opštine Varvarin i Vrnjci sa područja Vrnjačke Banje.
Ovim planom se pruža mogućnost i rekonstrukcije kompleksa železničke stanice Ćićevac sa dogradnjom dvokolosečne deonice od Stalaća do Đunisa u dužini od 17 km, uz zamenu elemenata gornjeg stroja i obnovu donjeg stroja pruge, kako bi se omogućila brzina na pruzi po sporazumu AGC i SEECP i obezbedio slobodni profil UIC-C koji bi omogućavao intermodalni transport robe železnicom koji se planira na Koridoru H. Takođe se pruža mogućnost rekonstrukcije železničke stanice Kraljevo u cilju njenog prerastanja u terminal za robni rad.
Prioritetna aktivnost u planskom periodu je obezbeđivanje svih putno-pružnih prelaza na svim prugama i njihova eventualna denivelacija u zonama naselja. Takođe je potrebno svođenje broja putnih prelaza na najneophodnije, imajući u vidu da je rastojanje između pojedinih prelaza van urbanog područja manje od 2000 m.
Veze železničkih pruga sa okruženjem u gravitacionoj zoni autoputa E 761 će se u putničkom saobraćaju ostvarivati u železničkim stanicama i stajalištima, a u robnoj razmeni u okviru robno – transportnih centara, pretovarno manipulativnih punktova i u okviru železničkih stanica u okviru urbanih prostora koja su veća izvorišta i odredišta roba. Broj i lokacije železničkih kapaciteta će se bliže definisati razradom strateški utvrđenih rešenja sa detaljnom urbanističkom razradom, s tim što se moraju zadovoljiti gotovo svi lokacijski, saobraćajni i tehničko-tehnološki uslovi, kao i uslovi zaštite životne sredine.
2.4. Izvod iz prostornih planova jedinica lokalne samouprave
1. Prostorni plan opštine Ćićevac („Službeni list opštine Ćićevac”, broj 7/11)
Opština Ćićevac na površini od 124 km² ima 10755 stanovnika (prema popisu stanovništva 2002. godine) koji žive u deset naselja, odnosno 12 katastarskih opština (prosečno naselje ima 1075 stanovnika). Naselje Ćićevac jedino ima status gradskog, sa preko 5000 stanovnika (5094 stanovnika 2002. godine). Samo jedno naselje (Mojsinje) pripada izrazito malim naseljima kojima preti opasnost gašenja sa manje od 100 stanovnika, tri naselja broje od 100 do 500 stanovnika (Mrzenica, Trubarevo, Braljina), četiri naselja broje od 500 do 1000 stanovnika (Pojate, Lučina, Grad Stalać i Pločnik) i jedno naselje broji od 1000 do 2000 stanovnika (Stalać). Prosečna gustina naseljenosti u opštini Ćićevac iznosi oko 86 stanovnika po kvadratnom kilometru, što je gotovo u rangu proseka gustine naseljenosti na teritoriji Republike Srbije (85 stanovnika/km²). Najmanja gustina naseljenosti je u jugoistočnom, brdovitom delu opštine (atari naselja Braljina, Mojsinje i Trubarevo), a najveća u centralnom i severnom delu, usled koncentracije privrednih kapaciteta i glavnih saobraćajnih pravaca.
Poljoprivredna delatnost predstavlja jednu od vodećih privrednih grana opštine.
Najveći industrijski lokaliteti nalaze se u Ćićevcu, Pojatama i Stalaću. Najzastupljenije privredne grane su drvnoprerađivačka industrija, mataloprerađivačka industrija, industrija građevinskog materijala, kao i poljoprivredna proizvodnja uz obale Zapadne Morave.
Turizam u opštini je kao privredna grana potpuno zapostavljen. Značajni prirodni potencijali i kulturno-istorijski spomenici kojima opština raspolaže su potpuno neiskorišćeni, a turistički sadržaji nedovoljni. Pored kule Todora od Stalaća, značajno mesto na turističkoj mapi Republike Srbije zauzima kompleks Mojsinjskih planina na kojoj se nalazi preko 70 crkava i crkvišta iz XIV veka, poznatih kao „Mojsinjska Sveta Gora”. Ovaj prostor predstavlja svojevrstan potencijal za razvoj seoskog, banjskog, verskog, sportsko-rekreativnog i kulturno- manifestacionog turizma.
Opština Ćićevac se nalazi u severoistočnom delu Rasinskog upravnog okruga na oko 170 km od Beograda i sa direktnim izlazom na Koridor H preko petlje „Pojate”. Odličan saobraćajno – geografski položaj omogućava dobre veze sa svim regionima u Republici Srbiji. Pored drumskog saobraćaja, koji je primarni vid saobraćaja, na teritoriji opštine je zastupljen i železnički saobraćaj.
Državni putevi su zadovoljavajućeg kvaliteta po pitanju elemenata puta i kolovoznog zastora. Opštinska putna mreža, koja ima ulogu povezivanja naselja sa centrom opštine i sa putnom mrežom višeg ranga, po kvalitetu kolovoznog zastora nije na zadovoljavajućem nivou, sa svega 35% asfaltiranih deonica i lošim stanjem, ili nepostojanjem, vertikalne i horizontalne signalizacije.
Teritorijom opštine prolazi magistralna pruga Beograd – Niš normalnog koloseka u dužini od 24,5 km, sa železničkim stanicama lociranim u Ćićevcu, Stalaću i Trubarevu. Železnička pruga je dvokolosečna do železničke stanice Stalać, dok je od Stalaća do stanice Đunis jednokolosečna. Od stanice Stalać se odvaja magistralna pruga prema Kraljevu koja se spaja sa prugom Beograd – Bar. Pruga prema Kraljevu prolazi teritorijom opštine u dužini od 4,5 km.
Snabdevanje električnom energijom obezbeđeno je za sva naselja. Rekonstrukcija niskonaponske elektroenergetske mreže je izvršena u najvećem delu opštine. Kapaciteti postojećih TS zadovoljavaju trenutne potrebe za električnom energijom, a planirana je izgradnja dve TS 10/0,4 kV u Stalaću i Stevancu. Takođe javna rasveta je urađena u svih deset naselja. O mreži se stara pogon prenosa iz Kruševca.
Osnovni problemi u pogledu kvaliteta životne sredine u opštini Ćićevac odnose na nedostatak tehnički ispravne zdravstvene pijaće vode, neregulisano pitanje odvođenja komunalnih otpadnih voda, odnosno veliki broj nehigijenskih smetlišta i manjih seoskih deponija komunalnog otpada.
U pogledu ugroženosti prostora od dejstava elementarnih nepogoda i udesa (akcidenata) osnovne opasnosti prete od pojave velikih voda Južne, Zapadne i Velike Morave, odnosno plavljenja rečnih tokova okolnih poljoprivrednih i izgrađenih površina. Ostali površinski tokovi pripadaju hidrološkom slivu Morave, uglavnom su periodičnog karaktera (Jovanovačka reka povremeno presuši tokom letnjeg perioda godine), a pojedini od njih su imaju bujičarski režim (Kočanski potok u Ćićevcu, potoci Stevanac i Jakovac u južnom delu opštine, Hajdučki potok kod Trubareva, itd). Ugroženost prostora posledica je i eventualnih pojava požara (požari na stanicama za napajanje gorivom i skladištima naftnih derivata, industrijski požari, itd), grada (tokom letnjih meseci), suše i zemljotresa (očekivani mogući intenzitet zemljotresa iznosi do 8º MCS skale).
Osnovno plansko rešenje je zaštita najkvalitetnijeg poljoprivrednog zemljišta kao prirodnog resursa i potencijala za razvoj poljoprivrede, i to prvenstveno u dolinama reka Južne, Zapadne i Velike Morave.
Razvoj ostalih sedam seoskih naselja na području opštine (Lučina, Pločnik, Grad Stalać, Mrzenica, Braljina, Mojsinje i Trubarevo) zavisi od demografske projekcije (sva naselja su depopulaciona, pri čemu je Mojsinje na pragu gašenja), izgradnje nedostajućih objekata javnih službi, vodovodne i kanalizacione infrastrukture u naseljima, poboljšanja saobraćajne infrastrukture na pravcu Grad Stalać – Trubarevo, odnosno poboljšanja ukupnog kvaliteta življenja u ovim naseljima. U narednom periodu, stimulisati formiranje manjih privrednih i uslužnih kapaciteta, i to u okviru definisanih granica građevinskih rejona naselja i u neposrednom uzanom pojasu pored planiranog autoputa E 761. U seoskim naseljima jugoistočnog dela opštine (Braljina, Mojsinje i Trubarevo) prioritet je osavremenjivanje saobraćajnog pravca koji povezuje ova naselja sa opštinskim centrom i naseljima grada Kruševca (posebno veza Trubarevo-Đunis), odnosno valorizacija i promovisanje turističkih potencijala (rekonstrukcija brojnih kulturnih spomenika u „Mojsinjskoj Svetoj Gori”, organizovanje turističkih tura iz pravca Ćićevca i Kruševca sa ciljem obilaska brojnih crkava, manastira, odnosno prirodnih i ambijentalno-pejzažnih vrednosti).
Mrežu DP je potrebno upotpuniti mrežom opštinskih puteva, za koju je predviđena rekonstrukcija, rehabilitacija i dogradnja pojedinih veznih deonica. Mreža nekategorisanih puteva u i van naselja razvijaće se u skladu sa razvojem naselja i mogućnostima lokalne zajednice, što će se definisati planovima nižeg reda. Veći stepen pristupačnosti, povećanje kapaciteta, poboljšanje kvaliteta usluge putne mreže, a sa tim i povećanje bezbednosti odvijanja saobraćaja, ostvariće se:
1) realizacijom zapadno-moravskog autoputskog koridora E 761;
2) rehabilitacijom i redovnim održavanjem mreže DP;
3) izmeštanjem tranzitnih tokova iz opštinskog centra;
4) rekonstrukcijom, modernizacijom i izgradnjom deonica opštinskih puteva;
5) stalnim održavanjem putne mreže.
Planirana je rekonstrukcija ili rehabilitacija svih javnih opštinskih puteva u okviru prostornog plana opštine, ukupne dužine oko 39,3 km, i to: Opštinski put (OP)-3: Grad Stalać – Trubarevo, dužine 16,1 km, uz rekonstrukciju i izgradnju savremenog kolovoznog zastora na dužini od oko 9,0 km, uz proširenje kolovoza na 6 m, rešavanje odvodnjavanja i obnovu signalizacije, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m.
Rekonstrukcije i modernizacije postojeće magistralne elektrificirane železničke pruge E 85, koja će omogućiti savremenu eksploataciju, na sledeći način:
rekonstrukcijom kompleksa železničke stanice Ćićevac;
izgradnjom drugog koloseka od Stalaća do Đunisa u dužini od 17 km, uz proširenje pružnog pojasa, u cilju formiranja dvokolosečne elektrificirane pruge;
rekonstrukcijom pruge tj. zamenom elemenata gornjeg stroja i obnovom donjeg stroja, kako bi se omogućila brzina na pruzi po sporazumu AGC i SEECP;
obezbeđenjem slobodnog profila UIC-C, koji bi omogućavao intermodalni transport robe železnicom koji se planira na Koridoru H;
rekonstrukcijom kontaktne mreže i signalnih uređaja i digitalizacijom telekomunikacija.
Na pruzi E-85 postoje putni prelazi u: km: 171+810, km: 173+684, km: 177+050, km: 177+854, km: 178+717, km: 184+935, km: 187+384, km: 188+087, km: 189+573 i km: 192+292. Na pruzi br. 55 putni prelazi su locirani u: km: 0+675, km: 1+338, km: 3+651 i km: 4+434. Prioritetna aktivnost u planskom periodu je obezbeđivanje svih putno-pružnih prelaza na obe pruge i njihova denivelacija u zonama naselja, imajući u vidu magistralni karakter pruge. Takođe je potrebno svođenje broja putnih prelaza na najneophodnije, imajući u vidu da je rastojanje između pojedinih prelaza van urbanog područja manje od 2000 m.
Prostornim planom područja infrastrukturnog koridora autoputa E 75, deonica Beograd – Niš nije bilo moguće utvrditi plansko rešenje niti rezervisati prostor za koridor nove posebne autonomne pruge za saobraćaj vozova brzina preko 160 km/h. Položaj koridora, širine 250 m, dat je orijentaciono i detaljnije će se definisati dopunom prostornog plana infrastrukturnog koridora, po verifikaciji Generalnog projekta, kojim će se uvažiti postojeće trase železničkih pruga i autoputa, sa maksimalno potrebnim denivelacijama i ostalim zaštitama koje garantuju bezbednost stanovništva i životne sredine u koridoru.
Sistem vodosnabdevanja organizovan je na dva načina. Prvi predstavlja centralna mreža sprovedena na teritoriji KO Ćićevca, Lučina, Stalaća, Grada Stalaća i Mrzenice. Količine vode, oko 45 l/s, dobijene preko ove mreže, dužine oko 35 km, nisu dovoljne, a kvalitet takođe ne zadovoljava. Izvorište „Moravište” se nalazi na desnoj obali Velike Morave i sastoji se od tri bunara. Održavanje i eksploatacija vodovoda poverena je JKSP „Razvitak” u Ćićevcu. Drugi način vodosnabdevanja Ćićevca predstavlja 19 česmi u koje je voda sprovedena sa četiri kaptaže: Toplik, Selište, Krušak i Radoševac. Za naselja bez vodovoda Pojate, Gornja Lučina i Pločnik postoji projekat vodovoda, dok naselja Braljina, Mojsinje i Trubarevo nemaju organizovano vodosnabdevanje niti projektnu dokumentaciju. Naselja Braljina, Mojsinje i Trubarevo će zbog topografskih i demografsko-razvojnih karakteristika koristiti lokalne sisteme vodosnabdevanja.
Na području opštine Ćićevac nalaze se raznovrsna kulturna dobra koja potiču od perioda praistorije (starost pojedinih arheoloških lokaliteta datira iz perioda mlađeg kamenog doba – neolita, oko 7000 god.p.n.e). Prema podacima Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, na planskom području registrovano je šest nepokretnih kulturnih dobara od velikog značaja, pri čemu pet kulturnih dobara pripada jedinstvenom kompleksu Mojsinjskih manastira i crkava.
Evidentirana kulturna dobra predstavljena su i brojnim arheološkim lokalitetima, pojedinačnim spomenicima posvećenim žrtvama NOB-a i objektima narodnog graditeljstva:
arheološki lokalitet „Velika mlaka” (Braljina);
srednjevekovno utvrđenje „Trubarevo”, u ataru sela Trubarevo;
spomenik palim borcima NOB-a u Stalaću.
2. Prostorni plan grada Kruševca
(„Službeni list grada Kruševca”, broj 4/11)
Hidrografska mreža na posmatranom prostoru je veoma razvijena i sastoji se od tri sliva: Zapadno-Moravskog, Rasinskog i sliva Ribarske reke. Slivovi u okviru Zapadne Morave su: sliv Rasine, sliv reke Pepeljuše, sliv Padeške reke i sliv Konjuškog potoka. Doline Zapadne i Južne Morave, Rasine, Pepeljuše i Ribarske reke u svom nizijskom delu odlikuju se terenima sa mnogobrojnim izdanima, a zone aluvijalnih ravni ovih reka pripadaju plavnim i zamočvarenim terenima.
Dosadašnja istraživanja izdani u aluvijalnim ravnima detaljnije su vršena uzvodno od ušća Rasine u Zapadnu Moravu, za potrebe vodosnabdevanja Kruševca i aluvionu Ribarske reke u okolini sela Kaonik (potez Kaonik-Đunis), gde je konstatovana arterska izdan znatne izdašnosti sa vodom najvišeg kvaliteta. U cilju zaštite izvorišta i očuvanju ove izdani zabranjena je i strogo kontrolisana izgradnja bilo kakvih bunara na ovom prostoru, koji na bilo koji način mogu da ugroze ovu izdan (mešanje vode iz različitih vodonosnih slojeva).
Poljoprivredno zemljište raspoređeno je u skladu sa uslovima terena: oranice i bašte u nizijskom delu i rečnim dolinama na nadmorskoj visini do 200 m; voćnjaci i vinogradi na padinama od 300 do 500 m; livade i pašnjaci na strmijim višim terenima od 500 m sa zemljištem lošijeg kvaliteta i uslova za obradu. Poljoprivredne površine se u dužem vremenskom periodu iz godine u godinu konstantno smanjuju, a naročito kategorija zemljišta pod oranicama i baštama.
Prvoj grupi naselja koja su zahvaćena depopulacionim procesom pripada veći broj naselja. Ovoj grupi pripada, 11 naselja, tj. 10,9% od ukupnog broja naselja u kojima je depopulacija jako izražena. Ovde spadaju naselja: Bela Voda, Veliki Šiljegovac, Đunis, Kukljin, Konjuh, Pepeljevac, Šanac i dr.
Ambulante postoje u naseljima: Kruševac, Bivolje, Parunovac, Veliki Šiljegovac, Velika Lomnica, Veliki Kupci, Žabare, Globoder, Padež, Konjuh, Bela Voda, Kukljin, Đunis, Kaonik, Dvorane, Zdravinje, Ribarska Banja, Sušica, Kobilje, Šanac, Šašilovac, Mudrakovac, Jasika i Jablanica.
Železnički pravci koji prolaze preko teritorije grada Kruševca su: pruga Stalać ( Požega i pruga Stalać ( Niš.
Državni put II reda br. 221 Deligrad – Đunis – Kaonik – Ribare – Vukanja koji povezuje sva naselja u dolini Ribarske Reke u dužini od 25+366 km kroz grad Kruševac.
Ukupna evidentirana dužina mreže opštinskih puteva iznosi 295+532 km, od čega je sa savremenim kolovozom 206+945 km odnosno 70,03%, tucaničkog kolovoza ima 25,61% puteva, a samo 4,36% puteva je bez kolovoznog zastora.
Opštinski put br. 48 – Kaonik (R 221b) – Jošje, dužine 1+600 km, od kojih je cela dužina pod savremenim asfaltnim kolovozom.
Opštinski put br. 50 – Ribare (R 221a) – Boljevac, dužine 2+330 km, od kojih je cela dužina bez savremenog kolovoza.
Opštinski put br. 53 – Đunis (R 221) – Vitkovo dužine 1+500 km, od kojih je cela dužina pod savremenim asfaltnim kolovozom.
Opštinski put br. 54 – Đunis (R221) – manastir Sv. Bogorodica, dužine 2 km, od kojih je cela dužina pod savremenim asfaltnim kolovozom.
Železnički pravci su:
pruga Stalać – Požega;
pruga Stalać – Niš.
Železnička stanica Kruševac predstavlja međustanicu na pruzi Stalać – Kraljevo – Čačak – Požega. Na njoj se obavlja saobraćaj putnika i tereta u međugradskom i unutrašnjem saobraćaju. Na stanici Kruševac se vrši ukrštanje, sleđenje i preticanje vozova. Stanica nije domicilna za putničke garniture, ali u slučaju potrebe manevarsko osoblje i manevarska lokomotiva mogu da obave izmenu sastava putničkih garnitura. Dužina pruge Kruševac ( Stalać iznosi 14,6 km, a udaljenost Kruševca od Kraljeva železnicom iznosi 57 km. Naselja koja imaju pristupačnost železničkoj mreži su: Koševi, Čitluk, Kruševac, Dedina, Makrešane i Đunis što čini 5,9% od ukupnog broja naselja ili 46,6% stanovnika.
Kruševac se snabdeva električnom energijom iz TS 220/110/35 kV „Kruševac 1” čija je instalisana snaga 2h150 MVA, a preko distributivnih TS 110/h „Kruševac 2” i „Kruševac 4”. TS 110/35/10 kV „Kruševac 2” napaja se iz TS „Kruševac 1” jednostrukim vodom i sigurnosnom vezom 110 kV vod za Đunis koji prolazi u neposrednoj blizini TS „Kruševac 2”.
Izgradnjom izvorišta vodosnabdevanja Kruševca na reci Rasini i izgradnjom akumulacije „Ćelije”, stvoreni su uslovi vodosnabdevanja ne samo užeg gradskog područja, već i okolnih seoskih naselja, kao i naseljenih mesta u bližoj okolini: Aleksandrovca, Ćićevca, Varvarina, Stalaća, i dr, čime sistem vodosnabdevanja poprima obeležja regionalnog. Ukupna dužina razvodne mreže Kruševca iznosi približno 195 km.
Kanalizacionim sistemom Kruševca pored grada obuhvaćena su i prigradska naselja: Bivolje, Lazarica, Malo Golovode, Čitluk, Mudrakovac a delimično Pakašnica i Begovo Brdo. Na severnom području opštine delimično je izgrađena kanalizacija u Velikom Šiljegovcu i Jasici. Ribarska Banja takođe ima izgrađenu kanalizaciju. Situacija uređenja otpadnih voda u seoskim naseljima je posebno problematična. Otpadne vode se u najboljem slučaju prihvataju neadekvatno izgrađenim septičkim jamama sa ponirućim efektom, ili direktno izlivaju u najbliže jaruge ili vodotoke, što svakako dovodi do zagađenja.
Prema dugoročnom programu izgradnje objekata za zaštitu od poplava u slivu Zapadne Morave na urbanom području izvedeni su znatni radovi, mada u nedovoljnom obimu. Do sada su izvedene sledeće deonice:
desnoobalni nasip od mosta kod Jasike do ušća Rasine, koji štiti područje između puta Kruševac-Jasika i ušća Rasine u Zapadnu Moravu. Nasip je dužine 5,2 km;
desnoobalni nasip od Čitluka do mosta kod Jasike u dužini od 2,3 km. Štiti naselje Čitluk i deo kruševačkog polja između Čitluka, železničke pruge, puta Kruševac-Jasika i Zapadne Morave;
levoobalni nasip na reci Rasini od železničkog mosta do ušća u Zapadnu Moravu, u dužini od 3,9 km. Štiti od velikih voda Zapadne Morave i Rasine deo Kruševca i kruševačke doline. Većim delom zatvara kasetu sa moravskim mostom nizvodno od Jasike;
levoobalni nasip na reci Rasini uzvodno od mosta na putu Kruševac – Đunis prema Mudrakovcu u dužini od 1 km. Štiti istočni deo Kruševca od velikih voda Rasine;
desnoobalni nasip na reci Rasini od mosta na putu Kruševac – Đunis u dužini od 1 km koji štiti desno priobalje i naselje Parunovac;
rečne građevine nizvodno od mosta na putu Kruševac – Jasika (obaloutvrda u dužini od 0,19 km i naperi u dužini od 0,6 km);
prosek na 1,5 km uzvodno od ušća Rasine u Zapadnu Moravu u dužini od 0,35 km;
obaloutvrda leve obale Rasine na 2,25 km uzvodno od ušća u dužini od 0,25 km;
osiguranje obale kamenim nabijačem na reci Rasini uzvodno od mosta Kruševac – Đunis (1+1 km).
Kruševac pripada Niškoj eparhiji. Naselja su obuhvaćena sa dva crkvena namesništva. U okviru namesništva je više parohija. Đuniška parohija: Đunis, Jošje: hram Sv. Velikomučenika Pantelejmona (1910) i kapela Sv. Trojice (1994).
Najveća opasnost od bujičnih vodotoka preti u slivu reke Rasine i Ribarske reke. Najugroženija su sledeća sela: Mali Kupci, Jablanica, Naupare, Lomnica, Modrica, Veliko Golovode, Kobilje, Parunovac, Kapidžija, Gaglovo (u slivu reke Rasine) i Veliki Šiljegovac, Srndanje, Sušica, Kaonik i Đunis (u slivu Ribarske reke).
Procentualno na prostoru grada Kruševca najveća je zastupljenost poljoprivrednog zemljišta 53% ili 44.816 ha. Šume zauzimaju 32% ili 27.367 ha, a građevinsko zemljište je zastupljeno sa 12% ili 10.239 ha. Najmanju zastupljenost po osnovu osnovne namene zemljišta ima vodno zemljište 3%.
Ciljevi saobraćajne infrastrukture
Drumski saobraćaj – opšti ciljevi su:
izgradnja planiranog državnog puta I reda – autoputa E 761 sa pratećim sadržajima;
izgradnja deonice puta R102 (Istočne obilaznice oko Kruševca) od Lipovca do budućeg autoputa E 761;
očuvanje postojećih koridora u funkciji poboljšanja postojeće putne mreže i omogućavanja realizacije planiranih trasa, posebno u segmentu sprečavanja dalje gradnje uz same saobraćajnice;
poboljšanje kvaliteta putne mreže proširenjem i modernizacijom svih saobraćajnica i na taj način ukloniti nedostatke, osigurati kvalitetniji saobraćaj i povećati propusnu moć;
poboljšanje saobraćajne dostupnosti svih delova opštinske teritorije i povezanosti centara u mreži naselja, privrednih potencijala i turističkih sadržaja rekonstrukcijom, dogradnjom i izgradnjom pojedinih deonica lokalnih puteva uz poboljšanje obima kvaliteta i organizacije prigradskog javnog autobuskog saobraćaja.
Posebni ciljevi razvoja opštinskih puteva su:
izvršiti kategorizaciju opštinskih puteva;
potpuna ili delimična rekonstrukcija oko 50% opštinskih puteva koju je zbog obima radova neophodno raditi na osnovu projektne dokumentacije (putevi bez savremenog kolovoza oko 94 km i opštinski putevi koji povezuju državne puteve međusobno R223-R221 oko 19 km, R119-R102 oko 12 km, R223-R102 oko 18 km).
Železnički saobraćaj – opšti ciljevi su:
očuvanje postojećih koridora u funkciji poboljšanja postojeće pružne mreže, posebno u segmentu sprečavanja dalje gradnje uz same pruge;
poboljšanje kvaliteta pružne mreže, rekonstrukcijom i modernizacijom i na taj način ukloniti nedostatke;
obnova i zaštita pružnih objekata.
Posebni ciljevi razvoja železničkog saobraćaja su:
izvršiti rekonstrukciju, kao i ukidanje određenih pružnih prelaza na pruzi Stalać ( Kraljevo uz njihovo međusobno povezivanje putevima paralelnih sa prugom;
izvršiti elektrifikaciju deonice pruge Stalać – Kraljevo – Požega (deonica Stalać – Kraljevo);
izvršiti ugrađivanje signalno-sigurnosne opreme na ukrštajima u nivou industrijskog koloseka sa drumskim saobraćajnicama;
završiti obnovu gornjeg stroja pruge Stalać – Kraljevo – Požega (deonica Stalać – Kraljevo).
Ukupan hidroenergetski potencijal reka u granicama Prostornog plana grada Kruševca spada u tehnički iskoristiv potencijal. Prema Katastru MHE planirana je gradnja na sledećim lokacijama na prostoru grada Kruševca: Jašice, Vučja rupa, Rlička, Vita kosa, Jašica i Ćelije. Pored nabrojanih, gradnja je moguća i na svim drugim lokacijama duž sledećih rečnih tokova: Ribarska reka, Srndaljska reka, Sušička reka, Rasina, Lomnička reka, Modrička reka, Nauparska reka i Zapadna Morava.
Uzrok nastavka tendencije opadanja stanovništva je pre svega starosna struktura. Postojeća starosna struktura je nepovoljna sa aspekta rađanja, što uz pretpostavku o daljem opadanju plodnosti stanovništva nužno uslovljava brzo snižavanje stope nataliteta, a time i dalje intenzivno starenje. Posmatrano po tipu naselja i dalje se očekuju suprotne tendencije u kretanju stanovništva u gradu i seoskim naseljima.
3. PREGLED SPORAZUMA I STRATEGIJA – ŽELEZNIČKI SAOBRAĆAJ
Razvoj Koridora X je definisan međunarodnim multilateralnim sporazumima: AGC, AGTC i SEECP. Tehničke specifikacije za interoperabilnost (TSI) su propisane od strane Evropske agencije za železnicu i usvojene su odlukom Evropske komisije u cilju stvaranja integrisanog Sistema, izbegavanja tehničkih neusaglašenosti i obezbeđivanje interoperabilnosti železničke mreže.
Hronološki pregled sporazuma bitnih za poboljšanje performansi koridorskih (prikazana predmetna pruga) pruga dat je u sledećem:
Zakon o ratifikaciji Evropskog sporazuma o najvažnijim međunarodnim železničkim prugama (AGC) s prilozima („Službeni list SFRJ – Međunarodni ugovori”, broj 11/89), evropskim sporazumom za magistralne (glavne) železničke pruge, pruga (Kelebija) – Subotica – Beograd – Niš – Preševo (–Tabanovci) označena je sa E 85. Minimalna projektovana brzina za rekonstrukciju postojećih „E” pruga je 160 km/h;
Evropski sporazum za važne pruge kombinovanog transporta i pripadajuće instalacije AGTC (Zakon o ratifikaciji Evropskog sporazuma o važnim međunarodnim linijama za kombinovani transport i pratećim postrojenjima (AGTC) („Službeni list SCG – Međunarodni ugovori”, broj 7/05). Subotica – Beograd – Niš – Preševo (Tabanovci) označena je sa C-E 85. Ciljna brzina u teretnom, kombinovanom saobraćaju je 120 km/h;
Zakon o potvrđivanju Sporazuma o uspostavljanju železničke mreže visoke performanse u jugoistočnoj Evropi („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, broj 102/07). Sporazum o uspostavljanju mreže visoke performanse u Jugoistočnoj Evropi do 2020. SEECP. Pruge po ovom sporazumu idu preko posmatrane deonice su Atina – Solun – Skoplje – Niš – Beograd – Zagreb (-Ljubljana – Salzburg), (Budimpešta) – Subotica – Beograd – Dimitrovgrad – Sofija – Plovdiv – Istanbul – Ankara – Adana. Cilj je postizanje minimalne komercijalne brzine od 130 km/h za putničke vozove, minimalne projektovane brzine od 160 km/h, a na pojedinim deonicama gde je moguće i 220 km/h;
Planovi Republike Srbije u kojima se definišu potrebe razvoja železničkog saobraćaja: PPRS, Generalni master plan saobraćaja u Srbiji do 2027, Strategija razvoja železničkog, drumskog, vodnog, vazdušnog i intermodalnog transporta u Srbiji od 2008. do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 4/08). U ovim dokumentima razvoj Koridora X je tretiran kao primarni planski zadatak. Osnovne smernice za pruge Koridora X su: dvokolosečne pruge za mešoviti saobraćaj (putnički i teretni), elektrifikacija i savremeni signalno–sigurnosni uređaji, projektovane brzine od 160 – 200 ± 20 km/h, podržavanje svih tehnologija multimodalnog transporta.
4. SKRAĆENI PRIKAZ I OCENA POSTOJEĆEG STANJA
4.1 GEOGRAFSKI POLOŽAJ
Područje Prostornog plana nalazi se u jugoistočnom delu Republike Srbije. Ako se oblast posmatra šire, prostor se nalazi između planine Juhor na severozapadu, planine Bukovik na severu i Jastrebac na jugu. Teritorijalno pripada prostoru koji obuhvata delove područja grada Kruševca i opštine Ćićevac, odnosno KO: Stalać, Braljina, Mojsinje, Trubarevo i Đunis. Nalazi se između naseljenih mesta: na severu – Varvarina i Ćićevaca, na istoku – Lučana, Braljine (ražanjske), Praskovače i Vitkovca, na jugu – Kaonika i Gaglova i na zapadu Tekije, Mrzenice i Maskare.
Generalno područje Prostornog plana nalazi se unutar prostora ograničenog: na krajnjem severozapadu sa koordinatama y=7 534 075 i x=4 841 466 odnosno na krajnjem jugoistoku sa koordinatama y=7 544 777 i x=4 825 688 (očitano sa topografske podloge). Zahvata površinu od 6.834,44 ha.
Na ovom području se mogu izdvojiti:
1) ravničarski i brežuljkasti tereni u aluvijonima reka Južne Morave i njenih pritoka;2) brežuljkasti (blago zatalasani) i brdoviti teren (onaj teren čije se nadmorske visine kreću od 200-500 mnv) – pobrđa između vodotoka Južne Morave i njenih pritoka.
Na području Prostornog plana visinske razlike terena nisu velike i iznose od130 mnv do 430 mnv, na osnovu čega se svrstava u teren koji ima umereno raščlanjen reljef.
4.2. PRIRODNE KARAKTERISTIKE
4.2.1. Geomorfološka svojstva
Posmatrano šire, prostor pripada velikom geološkom rejonu Srpsko-kristalastog jezgra, koji se nalazi između Karpato-balkanoida na istoku, Šumadijsko-kopaoničkog bloka na zapadu i Panonskog basena daleko na severu. Ako se uzme u obzir da ovaj rejon izgrađuju najstarije naslage na Balkanskom poluostrvu, jasno je da je to najstarije kopno pretrpelo više fazne promene u toku svog postojanja.
Krajnji severno-istočni, istočni i jugozapadni deo istražnog područja prostornog plana posebne namene, kao i deo prostora duž korita reka Južne Morave (mali deo duž korita Velike Morave) i Ribarske reke predstavlja fluvijalni, pretežno niskoravničarski i zaravnjen teren. Aluvijon duž reke Južne Morave (mali deo duž korita Velike Morave) je sa nadmorskim visinama od 130-150 mnv i nešto više od 149-159 mnv duž njene veće leve pritoke – Ribarske reke. Pored širokih dolina i prostrane aluvijalne ravni, na pojedinim delovima (krajnji zapadni i u manjem obimu centralni deo) aluvijon Južne Morave ima „klisurast” karakter (južno od Stalaća do mesta Braljina (kruševačka) u podnožju obronaka izgrađenih od stena starijeg paleozoika i proterozoika: migmatitskih stena (Mi) i ektiniskih gnajseva (G). Aluvijon se na tome delu nalazi na nadmorskim visinama od oko 180-230 mnv. Inače, po pravilu, pritoke Južne Morave u svojim gornjim i delimično srednjim delovima tokova imaju klisuraste delove dolina.
Terase obuhvataju prostore sa nadmorskim visinama od oko 140 mnv (na desnoj dolinskoj strani Južne Morave na prostoru Stalaća i na levoj obali u blizini mesta Cerovo) i oko 250-255 mnv (na obroncima Ribarske reke) – niže rečne terase (t1) i oko 150 mnv (na desnoj dolinskoj strani Južne Morave na prostoru Stalaća) i oko 185-205 mnv (na obroncima Ribarske reke) – srednje rečne terase (t2). Hipsometrijski više rečne terase (t3) (na obroncima Ribarske reke) obuhvataju prostore sa nadmorskim visinama od oko 205-220 mnv. Jezerski sedimenti obuhvataju teren sa nadmorskom visinom od oko 200-270 mnv.
Nagibi u terenu su blagi od 5-10º (deluvijalni, deluvijalno-proluvijalni i proluvijalni), dok kod aluvijona, terasa i jezerskih formacija mogu biti i blaži tj. od 3-5º.
Manji, krajnje južni i severni deo, istražnog područja prostornog plana posebne namene pripadaju mahom brežuljkastom, manje brdovitom, reljefu sa nadmorskim visinama od 200-380 mnm. To su delovi terena koji pripadaju neogenom basenu – izgrađeni su od miocensko-pliocenskih i srednje do gornje miocenskih sedimenata slatkovodne – oslađene i jezerske do kopneno-jezerske facije sedimanata. Nagibi padina u terenu su blaži 10-15º (ređe do 20º).
U veći deo istražnog svrstani su tereni sa većom nadmorskom visinom od (140-430 mnv), odnosno pripadaju mahom brežuljkasto-brdovitom reljefu. Izgrađeni su od homogenih, dobro okamenjenih magmatskih i metamorfnih stena paleozojske starosti (stariji paleozoik Pz1) (granitoidne stene) i kristalastih škriljaca visokog stepena metamorfizma: starijeg paleozoika (migmatiti) i proterozoika (ektiniti). U geomorfološkom pogledu ovaj teren se karakteriše različitim morfološkim oblicima, što je posledica različitih egzogenih uticaja na stenske komplekse. Nagibi padina u terenu mogu biti veliki (i >30-45º).
Na padinama terena kao posledica raznih procesa: jaružanja, spiranja i manjih odronjavanja u zoni bujičnih tokova, povremenog usecanja širih dolina blažih strana i kliženja nastali su najmlađi oblici mikroreljefa. Registrovana su umirena, možda i fosilna klizišta, u okviru kojih dolazi u sadašnjem vremenu do pojava sekundarnih plitkih kliženja terena. Padine većeg nagiba i intezivnog jaružanja, spiranja i odronjavanja izdvojene su na terenu kao nestabilne padine (Us). Umireni proluvijalni konusi formirani su na ušću manjih vodotoka u Južnu Moravu i u njenu levu pritoku – Ribarsku reku. Deluvijalni i deluvijalno-proluvijalni oblici reljefa nalaze se u podnožju padinskih strana ili u dolinama terena izgrađenih od starih paleozoiskih i proterozoiskih metamorfnih stena (migmatita i ektinolita) kao pokrovi.
Generalno u terenu se mogu izdvojiti sledeće geostrukturne celine: predbasenske, basenske i postbasenske. Predbasenske strukture nastale su tokom nekoliko tektonsko magmatskih ciklusa, sve do deponovanja sedimenata u tektonske potoline. Ove strukture na prostoru područja plana vezane su za delove Srpsko-makedonske mase. To su delovi gornjeproterozoiskih i starijih paleozoiskih kristalastih škriljaca visokog stepena metamorfizma koji pripadaju većim područjima: Juhora, Mojsinjskih planina, Jastrebca i Đuniskog Visa. Basenske strukture obuhvataju tektonske potoline koje su ispunjene neogenim sedimentima. Ove potoline nastale su komadanjem Srpsko-makedonske mase duž velikih raseda. Na istražnom području javljaju se dva strukturna podsprata (podpragovi): poremećeni slojevi slatkovodnog srednjeg miocena i manje poremećeni marinsko-brakični slojevi gornjeg miocena i miocen-pliocena. Deo su basena Paraćinskog, Kruševačkog i Aleksinačkog Pomoravlja. Predstavljeni su nevezanim klastima, peskovima i šljunkovima, glinama, glincima, laporcima, peščarima i karbonatima. Postabsenske strukture vezane su za kvartarne tvorevine koje su predstavljene fluvijalnimi padinskim genetskim tipovima, pleistocenske i holocenske starosti. Kvartarne naslage imaju veliki značaj kao inženjerska sredina, odnosno sredina u kojoj se najčešće odvijaju antropogene aktivnosti i koja je najviše zahvaćena savremenim geodinamičkim procesima i pojavama.
4.2.2. Hidrografske karakteristike terena
Hidrografsku mrežu čini reka Južna Morava, delom prostor ušća Južne u Veliku Moravu, kao i pritoke Južne Morava koje su mahom povremenog ili bujičnog karaktera. Veća leva pritoka u blizini mesta Đunis je Ribarska reka.
Južna Morava nastaje na Skopskoj Crnoj Gori, u današnjoj Republici Makedoniji, severno od njene prestonice Skoplje. Reka pripada Dunavskom odnosno Crnomorskom slivu. Njen prosečan protok na ušću je 121 m3/s i nije pogodna za plovidbu. Južna Morava ima složenu dolinu, tj. sastoji se iz nizova klisura i kotlina. Jedan od njih na području Prostornog plana je i Stalaćka klisura. Nakon izlaska iz Stalaćke klisure, Južna Morava se sreće sa Zapadnom Moravom.
Stalaćka klisura je poslednje suženje u kompozitnoj dolini Južne Morave, odakle prema severu počinje Velikomoravska udolina. Povezuje Aleksinačku kotlinu na jugu i Paraćinsko-svetozarevačku kotlinu Velike Morave na severu. Usečena je u škriljce Stalaćkih brda na dužini od 24 km i dubini od oko 350 m. Specifičnost ove klisure je izrazita domna epigenija (domna epigenija nastaje usecanjem dolina u osnovu od čvrstih stena koja ima oblik svoda). Ime je dobila po mestu Stalać. U Stalaćkoj klisuri se sustiču Zapadna i Južna Morava na 144 m nadmorske visine i formiraju Veliku Moravu.
U makrogeološkom pogledu, Južna Morava povezuje Egejski i Panonski basen. Ovo izaziva fenomen koji se naziva prividna inverzija toka, jer se čini da se reka penje uz planine, a zatim ponovo spušta. Južna Morava je nekada bila dugačka 318 km i predstavljala je dužu pritoku Velike Morave.
Pošto je tokom vremena izazvala nekoliko poplava, meandrirajuća reka je skraćena za skoro 30 km, tako da je postala kraća od Zapadne Morave. Međutim, Zapadna Morava je uvek imala veći protok.
Područja u južnoj Srbiji kroz koja protiče Južna Morava su skoro potpuno bez šuma što je izazvalo jedan od najtežih slučajeva erozije na Balkanu. Kao posledica ovoga, reka unosi velike količine materijala u Veliku Moravu, puneći i podižući njeno rečno korito, što je potpomoglo velike poplave.
Južna Morava ima značajan potencijal za proizvodnju električne energije, ali se ona uopšte ne koristi. U izvesnoj meri, njena voda se koristi za navodnjavanje. Najvažniju ulogu dolina reke ima u saobraćaju. Ona je prirodni put za železnicu i autoput Beograd ( Skoplje ( Solun.
Na prostoru starijih škriljavih metamorfnih kompleksa koji se odlikuju složenim sastavom, velikom ubranošću i izrasedanošću i koji izgrađuju terene bez značajnih vodonosnih sredina ili su praktično bez njih, izražen je intenzivni površinski oticaj, neravnomeran režim vodotoka i otežano vodosnabdevanje. Manje količine voda periodično se akumuliraju u površinskoj raspadnutoj zoni i dreniraju u vidu pištevina i izvora slabe izdašnosti, koje lokalno stanovništvo koristi za vodosnabdevanje. Odnosno u ovom delu terena nalazi se manji broj manjih izvora povremene i male izdašnosti. U severozapadnom delu postoji 1 (jedan) izvor na prostoru Srednje Kose na nadmorskoj visini od 297 mnv, dok su u severoistočnom delu konstatovana 3 (tri) izvora mahom na prostoru koji je izdvojen kao uslovno stabilna padina (Us) sa intenzivnim procesima jaružanja i spiranja u oblasti Rovunovac na desnoj dolinskoj strani reke Južne Morave iznad mesta Braljine (kruševačke), na nadmorskim visinama od oko 190-280 mnv. Ovi izvori pripadaju delu Stalaćke klisure odnosno rejonu dobro okamenjenih metamorfnih stena starijeg paleozoika – migmatiti (Mi) (njihova pojava vezana je za površinski izmenjene i ispucale zone). Na krajnjem jugoistoku, na padinama iznad mesta Đunis, u najstarijim ektinitskim škriljcima visokog stepena metamorfizma proterozoika odnosno na prostoru sitnozrnih gnajseva i leptinolita kao i andezitskih gnajseva (G) utvrđen je 1 (jedan) izvor (njegova pojava u ovim stenama takođe je vezana za zone intenzivnije pukotinske ispucalosti), na nadmorskoj visini od oko 250 mnv.
Egzogenom reljefu pripada:
aluvijalni reljef;
deluvijalni, deluvijalno-proluvijalni i proluvijalan reljef;
oblici koluvijalnog reljefa (umirena i moguća aktivna klizišta i aktivni odroni);
procesi intenzivnih površinskih spiranja udruženi sa procesima linijske erozije;
antropogeni reljef nastao kao posledica delovanja čoveka (naselja, deponije i dr).
Endogeni reljef (tektonski sklop terena) obuhvata sledeće:
metamorfite Srpsko-makedonske mase, odnosno formiranje strukturnih oblika u tim oblastima (oblast odnosno blok Mojsinjsko-poslanskih planina). U rasednom sklopu dominiraju pravci približno ZJZ-SSI;
blokovi (horstovi) su međusobno razdvojeni tektonskim potolinama ispunjenim neogenim sedimentima (nataloženi miocenski sedimenti Pomoravlja);
brza sedimentacija klastičnih sedimenata u basenu Belice, kao i ingresija Paratetisa iz Panonskog basena, pri čemu su u jezerskim basenima Paraćinskog, Kruševačkog i Aleksinačkog Pomoravlja nastali plići sedimentolški uslovi, sa stvaranjem novih oblika reljefa u toku tortona i donjeg sarmata;
u pleistocenu su u Pomoravlju i Levačko ( Beličkom basenu nataloženi mladi jezerski sedimenti, u vidu jezerskih terasnih zaravni, sa formiranjem rečnih terasa na visinama do 40 m iznad aluvijalnih ravni, kao i starijih proluvijalnih konusa. Nastanak sedimenata „rečno-jezerske faze”, odnosno starijih proluvijalnih konusa i viših rečnih terasa, bilo je u vezi sa mladim tektonskim pokretima;
u holocenu se stvaraju subrecentni i savremeni fluvijalni sedimenti,sa formiranjem aluvijalnih ravni, nižih rečnih terasa, kao i savremenih plavinskih konusa.
Značajna izvorišta za vodosnabdevanje su:
izvorište „Selište” ( nalazi se iznad mesta Stalać, na oko 213 mnv, u okviru jezerskih sedimenata pleistocena (j š,p,pg,šg) (vezano za šljunkove i proslojke i sočiva peskova);
izvorište „Toplik” u severoistočnom delu područja istraživanja (u blizini povremenog rečnog toka Toplik), na oko 257 mnv, u okviru kopneno-jezerske facije srednjemiocenskih sedimenata tzv. sedimenata Belice (3M2 pg,šg,Kg) (vezano za površinsku tanju koru raspadanja).
Za potrebe vodosnabdevanja Kruševca i aluvionu Ribarske reke u okolini sela Kaonik (potez Kaonik ( Đunis), gde je konstatovana arterska izdan znatne izdašnosti sa vodom najvišeg kvaliteta. U cilju zaštite izvorišta i očuvanju ove izdani zabranjena je i strogo kontrolisana izgradnja bilo kakvih bunara na ovom prostoru, koji na bilo koji način mogu da ugroze ovu izdan (mešanje vode iz različitih vodonosnih slojeva).
Hidrografska mreža
Novoplanirana pruga Stalać ( Đunis se ukršta ili ide paralelno sa velikim brojem vodotoka. Svi vodotoci duž predmetne trase pruge pripadaju slivu Južne Morave. Najveći vodotoci na ovom potezu su Južna Morava i Ribarska reka, koja preseca predviđenu trasu na km 189+191.
Pruga preseca sliv u zoni vododelnice, tako da trasi gravitiraju uglavnom manji slivovi (izuzimajući Ribarsku reku). Vegetaciju ovih slivova uglavnom čine livade (pašnjaci) i niže žbunasto rastinje, dakle karakteriše ih srednji stepen pošumljenosti.
Trasa pruge se na predmetnoj deonici proteže sa desne strane reke Južne Morave do km 190+720 kada prelazi na levu obalu i proteže se ivicom inundacionog pojasa. Taj deo pruge je pod većim uticajem reke Južne Morave. Na ovoj deonici, u zoni železničke pruge, reka Južna Morava nije regulisana tako da često dolazi do izlivanja i plavljenja u zoni pružnog pojasa.
Ribarska reka kao i ostali slivovi na ovoj deonici osim reke Južne Morave spadaju u hidrološki neizučene slivove, tj. za njih nema merenih podataka.
U Tabeli br. 2 su date morfometrijske karakteristike vodotoka koji se ukrštaju sa trasom pruge sa slivnom površinom preko 1 km2.
Tabela br. 2. Karakteristike slivova
Br. Naziv 50 6-7o 100 7-8o 200 8o 500 7-8o 1000 9o
Sprovedena analiza uticaja seizmičnosti u zoni istražnog prostora pokazuje da seizmički hazard treba definisati sa 7º (sedmim) (prostor oko Đunisa) i 8º (osmim) (prostor oko Stalaća) stepenom seizmičke skale MCS-64, koji je naveden na oleati seizmološke karte za vremenski period od 500 godina (Seizmološka karta za povratni period od 500 godina, Zajednica za seizmologiju SFRJ – Beograd, 1987. godine).
Na karti koja obuhvata teren prostornog plana posebne namene infrastrukturnog koridora pruge Stalać ( Đunis mogu se izdvojiti sledeće „seizmogeološke” sredine:
– tereni etalonskog tla – okamenjene stene proterozoiske i paleozoiske starosti – obuhvataju najveći deo područja. Odlikuju se najpovoljnijim seizmogeološkim osobinama jer praktično ne povećavaju seizmičko dejstvo, a pojave nestabilnosti vezane su u najvećoj meri za padine većih nagiba (strmije padine);
– tereni od neogenih stena – slabo do neokamenjene stene neogene starosti su od sporadičnog značaja. Značajnije ne povećavaju sizmičko dejstvo i seizmogeološki su povoljni kada su stabilni, a nepovoljniji su kada su slabije dijagenizirani tj. kada su više podložni raspadanju i procesima nestabilnosti;
– tereni od deluvijalnih i deluvijalno-proluvijalnih depozita, zatim područja izrazitog jaružanja, spiranja i manjih odronjavanja (Us), kao i delovi terena izdvojeni kao koluvijalne naslage (ko) ili prostori umirenih klizišta zahvataju uslovno ograničene površine. U zavisnosti od sastava i inženjerskogeoloških odlika više ili manje predstavljaju nepovoljnu seizmogeološku sredinu, zbog većeg uticaja na seizmički intenzitet i zbog pratećih manifestacija nestabilnosti u takvim terenima;
– tereni od aluvijalnih depozita, uključujući i proluvijalne delove terena, kao i delove terena izgrađene od terasnih i jezerskih sedimenata, takođe su zastupljeni na ograničenim površinama, uglavnom na ravnijim delovima rečnih dolina. Zavisno od sastava i inženjerskogeoloških odlika takođe čine nepovoljnu seizmogeološku sredinu, zbog većeg uticaja na seizmički intenzitet i mogućnosti sleganja tla pod dejstvom seizmičkih vibracija, a naročito kada je u pitanju rastresiti površinski sloj veće debljine.
Na osnovu ukupnih rezultata do sada sprovedenih istraživanja i analiza izvršena je rejonizacija istražnog prostora prema povoljnosti terena u pogledu stabilnosti, nosivosti i erodabilnosti. Izdvojeni su povoljni, uslovno povoljni i nepovoljni delovi terena. Ovakav prikaz je prva detaljnija, ali obzirom na stepen istraženosti, ne i potpuno potvrđena analiza terena u prostoru. Osnovna analiza je izvedena pre svega u odnosu na prirodna svojstva tla, uz prognozu interakcijskog odnosa prostor – objekat. Moguće su određene dileme u odnosu na izvedenu kategorizaciju stenskih masa. Razlog za to su vrlo često složeni kompleksi različitih stena i tla (po sastavu, razviću, genezi i stepenu izmena) u kojima se teško mogu prognozirati interakcijski odnosi prema prirodnim uslovima terena.
▪ Povoljni (stabilni) tereni
U delove terena sa povoljnim uslovima za projektovanje svrstani su tereni sa sledećom geološkom građom:
– Sedimenti kvartara – pleistocena:
(6) (6*) sedimenti rečnih terasa (t1-3 š,p,prp,prg), (t1-2 š,p,šp,prg)
(7) jezerski sedimenti (j š,p,pg,šg)
– Granitoidne stene (magmatske i metamorfne stene) starijeg paleozoika:
(12) kvarcne žice (rPz1)
(13) pegmatitske žice (qPz1)
(14) gnajs-graniti, graniti (γPz1)
– Kristalasti škriljci visokog stepena metamorfizma starijeg paleozoika:
(15) migmatiti (tip embrišiti) (Mi):
– biotitski gnajsevi (15.1),
– biotit-muskovitski gnajsevi (15.2) i
– muskovitski gnajsevi (15.3)
– Kristalasti škriljci visokog stepena metamorfizma proterozoika – ektiniti:
(16) mermeri (M)
(17) eklogiti (E)
(18) amfiboliti i amfibolitski gnajsevi (A)
(19) sitnozrni gnajsevi i leptinoliti; andezitski gnajsevi (G)
▪ Uslovno povoljni (uslovno stabilni) tereni
U grupu uslovno povoljnih terena svrstani su sledeći kompleksi:
– Sedimenti kvartara – pleistocena:
(1) aluvijalni sedimenti:
– neraščlanjeni aluvijalni nanos (al š,p,prg,prp) ili
– aluvijalni sedimenti raščlanjeni kao:
– facija povodnja (ap p,pr,prg) (1.2) i
– facija korita (ak š,p) (1.3)
(3) deluvijalni nanos (d lprg)
(4) deluvijalno-proluvijalni nanos (dpr š,p,prp,prg)
(5) proluvijalni nanos (pr š,prg,prp)
– Sedimenti neogenih basena (miocen-pliocena i miocena)
(8) slatkovodni – oslađeni panon-pontski sedimenti (M,Pl g,p,š)
(9) jezerski gornjemiocenski sedimenti (M3 Kg,Pš,p,Lc,K,g)
(10) slatkovodni srednjemiocenski sedimenti (M2 Kg,Pš,Gc,K)
(11) kopneno-jezerska facija srednjemiocenskih sedimenata, v. sedimenti Belice (3M2 pg,šg,Kg)
▪ Nepovoljni (nestabilni) tereni
U nepovoljne (nestabilne) terene svrstani su sledeći kompleksi:
– delovi terena koji predstavljaju koluvijalne naslage (haotično izmešan materijal miocenskih naslaga peskovito-glinovitog sastava, sa različitim učešćem drobine) koji je zahvaćen procesom kliženja (ko) (2)
– delovi terena izgrađeni od aluvijalnog finozrnog peska, supeska i sugline i muljevitih naslaga (alevritskih sedimenata sa organogenim materijama) a koje čine faciju mrtvaja (starača) (am prg,prp) (1.1)
– delovi terena sa tragovima intenzivnog jaružanja, spiranja i odronjavanja koje su i delimično uslovno stabilne (Us) padine ukoliko su u zoni deformabilne podloge – stenske mase. To su pretežno tereni većih ili srednjih nagiba, sa promenjivim uticajem bujičnih ili ređe podzemnih voda (lokalne, slabe, plitke, razbijene pukotinske izdani male izdašnosti u zonama površinske ispucalosti tj. u tektonski oštećenim i ispucalim migmatitima (Mi) i u manjoj meri u ektinitskim gnajsevima(G)).
Na osnovu geološke građe terena, geomorfoloških, hidrogeoloških, inženjerskogeoloških i seizmičkih karakteristika terena na području istraživanja izdvojeno je 5 (pet) geotehničkih rejona (geotehnički rejon I – geotehnički rejon V):
GEOTEHNIČKI REJON I
Ovaj rejon zahvata veći deo istražnog područja prostornog plana posebne namene.
U ovaj rejon se ubrajaju tereni sa većom nadmorskom visinom (140-430 mnv), odnosno pripadaju mahom brežuljkasto-brdovitom reljefu. Izgrađen je od homogenih, dobro okamenjenih magmatskih i metamorfnih stena paleozojske starosti (stariji paleozoik Pz1) (granitoidne stene) i kristalastih škriljaca visokog stepena metamorfizma: starijeg paleozoika (migmatiti) i proterozoika (ektiniti). Okarakterisani su kao STABILNI tereni (na tematskoj karti ograničenja u odnosu na inženjerskogeološke i geotehničke uslove izgradnje izdvojeni su kao POVOLJNI tereni).
U geomorfološkom pogledu ovaj teren se karakteriše različitim morfološkim oblicima, što je posledica različitih egzogenih uticaja na stenske komplekse. Nagibi padina u terenu mogu biti veliki (i > 30-45º).
Zavisno koliko su stenske mase kompleksa ovog rejona podložne površinskim izmenama, možemo izdvojiti 2 (dva) podrejona:
I.1. PODREJON koga čine granitoidne stene (magmatske i metamorfne stene) starijeg paleozoika:
– kvarcne žice (rPz1) (12)
– pegmatitske žice (qPz1) (13)
– gnajs-graniti, graniti (γPz1) (14)
U granitoidnim stenama je sa veoma malim (ili bez) drobinskim pokrivačem (< 1.0-2.0 m)
I.2. PODREJON koga čine kristalasti škriljci visokog stepena metamorfizma starijeg paleozoika i proterozoika:
– migmatiti (tip embrišiti) (Mi) (15):
– biotitski gnajsevi (okcasti) (15.1),
– biotit-muskovitski gnajsevi (okcasto-amigdaloidni) (15.2) i
– muskovitski gnajsevi (trakasti) (15.3)
– ektiniti:
– mermeri (M) (16)
– eklogiti (E) (17)
– amfiboliti i amfibolitski gnajsevi (A) (18)
– sitnozrni gnajsevi i leptinoliti; andezitski gnajsevi (G) (19)
U migmatitima i ektinitima je sa malim drobinskim pokrivačem (< 3.0 m).
Uslovi izgradnje objekta saobraćajne infrastrukture – železničke pruge u ovom rejonu su povoljni.
GEOTEHNIČKI REJON II
Ovaj rejon zahvata manji, krajnje istočni deo istražnog područja prostornog plana posebne namene. Nagibi padina u terenu su blaži 10-15º (ređe do 20º).
U ovaj rejon se ubrajaju tereni sa manjom nadmorskom visinom (do 200-380 mnv), odnosno pripadaju mahom brežuljkastom, manje brdovitom, reljefu. Izgrađen je od poluokamenjenih i okamenjenih stenskih masa neogenog basena: jezerskih gornjemiocenskih (M3 Kg,Pš,p,Lc,K,g) i slatkovodnih srednjemiocenskih sedimenata (M2 Kg,Pš,Gc,K). Okarakterisani su kao STABILNI DO USLOVNO STABILNI tereni (na tematskoj karti ograničenja u odnosu na inženjerskogeološke i geotehničke uslove izgradnje izdvojeni su kao POVOLJNI DO USLOVNO POVOLJNI tereni).
Uslovi izgradnje objekta saobraćajne infrastrukture – železničke pruge u ovom rejonu su povoljni do uslovno povoljni.
GEOTEHNIČKI REJON III
Ovaj rejon zahvata severozapadni deo (oko Lučina i severoistočno od Stalaća) i manji, krajnje južni deo istražnog područja prostornog plana posebne namene. Nagibi padina u terenu su blaži 10-15º.
U ovaj rejon se ubrajaju tereni sa manjom nadmorskom visinom (do 200-290 mnv), odnosno pripadaju mahom brežuljkastom, manje brdovitom, reljefu. Izgrađen je od glinovito-klastičnog neokamenjenog materijala: šljunak, pesak i glina, koji se nepravilno smenjuju sa peščarima ili sa konglomeratima (ređe brečama), odnosno mahom od nevezanih i slabovezanih stena – tla miocenskih – neogenih basena: slatkovodni – oslađeni panonsko-pontski sedimenti (gornji miocen-donji pliocen) (M,Pl g,p,š) i kopneno-jezerska facija srednjemiocenskih sedimenata tzv. sedimenti Belice (3M2 pg,šg,Kg). Okarakterisani su kao USLOVNO STABILNI tereni (na tematskoj karti ograničenja u odnosu na inženjerskogeološke i geotehničke uslove izgradnje izdvojeni su kao USLOVNO POVOLJNI tereni).
Uslovi izgradnje objekta saobraćajne infrastrukture – železničke pruge u ovom rejonu su uslovno povoljni do nepovoljni (kliženje).
GEOTEHNIČKI REJON IV
Ovaj rejon zahvata krajnji severno-istočni, istočni i jugozapadi deo istražnog područja prostornog plana posebne namene, kao i deo prostora duž korita reka Južne Morave (mali deo duž korita Velike Morave) i Ribarske reke. Predstavlja fluvijalni, pretežno niskoravničarski i zaravnjen teren.
Aluvijon duž reke Južne Morave (mali deo duž korita Velike Morave) je sa nadmorskim visinama od 130-150 mnv i nešto više od 149-159 mnv duž njene veće leve pritoke – Ribarske reke.
Pored širokih dolina i prostrane aluvijalne ravni, na pojedinim delovima (krajnji zapadni i u manjem obimu centralni deo) aluvijon Južne Morave ima „klisurast” karakter (severozapadno ali i južno i istočno od Stalaća do mesta Braljina (kruševačka) u podnožju obronaka izgrađenih od stena starijeg paleozoika i proterozoika: migmatitskih stena (Mi) i ektiniskih gnajseva (G). Aluvijon se na tome delu nalazi na nadmorskim visinama od oko 180-230 mnv.
Terase obuhvataju prostore sa nadmorskim visinama od oko 140 mnv (na desnoj dolinskoj strani Južne Morave na prostoru Stalaća i na levoj obali u blizini mesta Cerovo) i oko 250-255 mnv (na obroncima Ribarske reke) – niže rečne terase (t1) i oko 150 mnv (na desnoj dolinskoj strani Južne Morave na prostoru Stalaća) i oko 185-205 mnv (na obroncima Ribarske reke) – srednje rečne terase (t2). Hipsometrijski više rečne terase (t3) (na obroncima Ribarske reke) obuhvataju prostore sa nadmorskim visinama od oko 205-220 mnv.
Jezerski sedimenti obuhvataju teren sa nadmorskom visinom od oko 200-270 mnv. Obuhvataju prostor severno od Stalaća i veliki prostor oko Lučina.
Nagibi u terenu su blagi od 5-10º (deluvijalni, deluvijalno-proluvijalni i proluvijalni), dok kod aluvijona, terasa i jezerskih formacija mogu biti i blaži tj. od 3-5º.
Okarakterisani su kao USLOVNO STABILNI tereni, izuzev rečnih terasa i jezerskih sedimenata pleistocena koji su STABILNI tereni (na tematskoj karti ograničenja u odnosu na inženjerskogeološke i geotehničke uslove izgradnje izdvojeni su kao USLOVNO POVOLJNI tereni, dok su rečne terase i jezerski sedimenti pleistocena izdvojeni kao POVOLJNI tereni).
U okviru ovog geotehničkog rejona mogu se izdvojiti 2 (dva) podrejona:
IV.1. PODREJON koga čine:
sedimenti rečnih terasa (t1-3 š,p,prp,prg), (t1-2 š,p,šp,prg) (6) (6*),
– jezerski sedimenti (j š,p,pg,šg) (7);
IV.2. PODREJON koga čine:
1) aluvijalni sedimenti (1):
(1) neraščlanjeni aluvijalni nanos (al š,p,prg,prp), ili
(2) aluvijalni sedimenti raščlanjeni kao:
– facija povodnja (ap p,pr,prg) (1.2), i
– facija korita (ak š,p) (1.3);
2) deluvijalni nanos (d lprg) (3);
3) deluvijalno-proluvijalni nanos (dpr š,p,prp,prg) (4);
4) proluvijalni nanos (pr š,prg,prp) (5).
Uslovi izgradnje objekta saobraćajne infrastrukture – železničke pruge u ovom rejonu su uslovno povoljni do nepovoljni (pojave nestabilnosti).
Prilikom izgradnje saobraćajnice – železničke pruge u ovom rejonu treba obratiti pažnju na sledeće:
da se u okviru aluvijalnih naslaga lokalno pojavljuju i organogene gline i prašine, koje predstavljaju slabo konsolidovane, stišljive materijale, nepovoljne za gradnju, gde postoji potreba za poboljšanjem fizičko-mehaničkih parametara tla;
problemi visokih nivoa podzemnih voda rešavaju se primenom hidrotehničkih meliorativnih mera ili drenažnim sistemom odvodnjavanja voda duž trase saobraćajnica;
pri trasiranju saobraćajnica uvek je bolje držati se nižih terasa, jer su one kontinualnije i pliće od viših terasa. Takođe, bolje su ocedljive i stabilnije od aluvijalnih ravni. Kod aluvijalnih ravni čije su obale izložene podsecanju rečnom maticom, saobraćajne objekte treba odmaći sa njihovih ivica. Zbog naknadnog zatrpavanja ili novog podrivanja rečnom maticom, provođenje pruge treba izbegavati preko plavina aktivnih bujica.
GEOTEHNIČKI REJON V
Osnovna karakteristika ovog rejona je da su to nevezane i slabo vezane stene – tla zahvaćene savremenim geodinamičkim procesima.
U ovaj rejon ubrajaju se tereni koji su jasno izdvojeni kao facija mrtvaja (starača)(am prg,prp) kod aluvijalnih naslaga (u delu uliva Južne Morave u Veliku Moravu), prostori nestabilnih kosina na padinama (označeni kao delimično uslovno stabilne padine u zoni deformabilne podloge – Us) i delovi terena izgrađeni od koluvijalnih naslaga (ko) zahvaćeni procesom kliženja.
Nestabilnost terena odnosno različiti stepen aktivnosti savremenih geodinamičkih procesa odvija se u ograničenim zonama unutar celog istražnog područja. Teren koji pripada ovom geotehničkom rejonu okarakterisan je kao NESTABILAN teren (na tematskoj karti ograničenja u odnosu na inženjerskogeološke i geotehničke uslove izgradnje izdvojen je kao NEPOVOLJAN teren).
U okviru ovog geotehničkog rejona mogu se izdvojiti 2 (dva) podrejona:
V.1. PODREJON koga čine:
koluvijalne naslage (ko) (2),
pojave nestabilnih kosina na padinama (označene kao delimično uslovno stabilne padine u zoni deformabilne podloge – Us).
Formirana klizišta (umireno) i prostori na kojima su izdvojene koluvijalne naslage (ko) nisu u neposrednoj blizini trase planirane pruge.
Delimično uslovno stabilne padine (Us) su mahom tereni većih (>40((45()) ili (20-30((40()) srednjih nagiba. Pojave nestabilnosti takvih kosina naročito su izražene u vreme njihove ovodnjenosti (prolećni i jesenji period godine).
To međutim ne umanjuje njihov značaj i potrebu da se prilikom usvajanja trase saobraćajnica ili izbora lokacije za gradnju objekata izbegavaju, ali ne znači da se posle detaljnijih ispitivanja ovi delovi ne mogu uspešno sanirati i premostiti.
V.2. PODREJON koga čini:
– facija mrtvaja (starača) (am prg,prp) (1.1)
Ovaj podrejon u prirodnim uslovima je nestabilan teren (zbog plavljenja i prisustva muljevitih naslaga u nanosu aluvijona koji su slabo konsolidovani i stišljivi). Zbog ekstremnih nivoa podzemnih voda i većih debljina površinski stišljivijih zona u uslovima građenja sredina je takođe nepovoljna, kao i za dublje iskope. U inženjerskom smislu ovi tereni su izrazito loši i predstavljaju „loše tlo” za gradnju u/na njima, kao i za razne vrste usecanja i zasecanja (česta mera sanacije u njima je refuliranje peskom) (nepovoljan teren).
Uslovi izgradnje objekta saobraćajne infrastrukture – železničke pruge u ovom rejonu su nepovoljni (pojave nestabilnosti, kliženja, jaružanja, spiranja i manjih odrona).
Ovakve lokacije treba izbegavati, ili ih uz prethodna detaljna istraživanja, prvo sanirati, pa tek onda pristupiti izgradnji.
Kao najpogodniji tereni za izgradnju železničke pruge su ravničarski i brežuljkasti tereni u okviru geotehničkih rejona IV i III (izgradnja saobraćajnica na zaravnjenom terenu uz obaveznu primenu hidrotehničkih mera zaštite tj. zaštite od atmosferskih i podzemnih voda i obezbeđenje stabilnosti padina). Nepovoljni su geotehnički rejoni V (nestabilni su), dok su otežani za rad geotehnički rejoni I i II (uslovi gradnje u njima su složeniji, te je stoga sama gradnja skuplja). Jedan od uslova pri izgradnji saobraćajne infrastrukture je zakonska obaveza da se pri projektovanju putne mreže izbegavaju ili maksimalno zaštićuju uže ili šire zone postojećih i potencijalnih izvorišta za vodosnabdevanje.
Celo područje istraživanja za potrebe izrade Prostornog plana zahteva seizmičku gradnju za uslove zemljotresa većeg od 5º MCS.
Trasa železničke pruge infrastrukturnog koridora deonice Stalać ( Đunis počinje uklapanjem u stanicu „Stalać” na stacionaži km 174+200.00 i završava se uklapanjem u stanicu „Đunis” na stacionaži km 191+937.96. Ukupne je dužine 17.737 km.
Analizirajući položaj TRASE železničke pruge deonice Stalać ( Đunis u odnosu na inženjerskogeološke komplekse kroz koje prolazi unutar područja plana dat je prikaz deonica na trasi pruge po izdvojenim geotehničkim rejonima.
Od ukupne dužine buduće trase železničke pruge (L=17.737 km) u geotehničkom rejonu IV – podrejon IV.2 izvodiće se 9.492 km, u geotehničkom rejonu I – podrejon I.2 izvodiće se 6.630 km, dok će 1.615 km trase biti izvedeno u geotehničkom rejonu V – podrejon V.1 (delimično uslovno stabilne padine (Us)). Odnosno:
od km 174+200 – km 178+720 – deonica trase pripada geotehničkom rejonu IV – podrejon IV.2;
od km 178+720 – km 179+685 – deonica trase pripada geotehničkom rejonu I – podrejon I.2;
od km 179+685 – km 181+300 – deonica trase pripada geotehničkom rejonu V – podrejon V.1;
od km 181+300 – km 181+465 – deonica trase pripada geotehničkom rejonu I – podrejon I.2;
od km 181+465 – km 181+900 – deonica trase pripada geotehničkom rejonu IV – podrejon IV.2;
od km 181+900 – km 186+730 – deonica trase pripada geotehničkom rejonu I – podrejon I.2;
od km 186+730 – km 190+500 – deonica trase pripada geotehničkom rejonu IV – podrejon IV.2;
od km 190+500 – km 190+785 – deonica trase pripada geotehničkom rejonu I – podrejon I.2;
od km 190+785 – km 190+915 – deonica trase pripada geotehničkom rejonu IV- podrejon IV.2;
od km 190+915 – km 191+300 – deonica trase pripada geotehničkom rejonu I – podrejon I.2;
od km 191+300 – km 191+937.96 – deonica trase pripada geotehničkom rejonu IV – podrejon IV.2.
Analizirajući položaj budućih OBJEKATA duž trase železničke pruge deonice Stalać ( Đunis u odnosu na prostorni položaj geotehničkih rejona možemo istaći da su:
mostovske konstrukcije:
na stacionaži km 176+620 (preporuka je plitko fundiranje) u okviru geotehničkog rejona IV – podrejon IV.2,
na stacionaži km 180+384 – km 180+487 (preporuka je plitko fundiranje)u okviru geotehničkog rejona V – podrejon V.1, odnosno u delimično uslovno stabilnoj padini (Us),
na stacionaži km 181+399 – km 181+710 (preporuka je plitko fundiranje)u okviru geotehničkog rejona I – podrejon I.2 i u okviru geotehničkog rejona IV – podrejon IV.2,
na stacionaži km 182+176 – km 182+223 (preporuka je plitko fundiranje)u okviru geotehničkog rejona I – podrejon I.2,
na stacionaži km 187+521 (preporuka je duboko fundiranje – šipovi) u okviru geotehničkog rejona IV – podrejon IV.2,
na stacionaži km 187+657 (preporuka je duboko fundiranje – šipovi) u okviru geotehničkog rejona IV – podrejon IV.2,
na stacionaži km 189+159 – km 189+222 (preporuka je duboko fundiranje – šipovi) u okviru geotehničkog rejona IV – podrejon IV.2;
2) vijadukt na stacionaži km 186+699 – km 187+003 (preporuka je plitko fundiranje) nalazi se u okviru geotehničkog rejona I – podrejon I.2;
3) nadvožnjak na stacionaži km 189+067 (preporuka je duboko fundiranje – šipovi) nalazi se u okviru geotehničkog rejona IV – podrejon IV.2;
4) podvožnjaci na stacionaži km177+593 i km 188+342. (preporuka je plitko fundiranje) nalaze se u okviru geotehničkog rejona IV – podrejon IV.2.
Tuneli (pet (5)) će se izvoditi u okviru geotehničkog rejona I – podrejon I.2. dok će se jednim delom kod tunela 1 od km 179+683 – km 180+345 i tunela 2 od km 180+700 – km 181+300 izvoditi u okviru geotehničkog rejona V – podrejon V.1, odnosno u delimično uslovno stabilnoj padini (Us). Deo ulaznog portala tunela 3 od km 181+725 – km 181+900 je u zoni debljih naslaga deluvijuma (d lprg) (pripada geotehničkog rejona IV – podrejon IV.2).
Prema geotehničkoj kalsifikaciji GN-206 tunela u odnosu na geološki sastav terena pripadaju lakim tunelima – kategorija tunela 02 (u delu kompaktne stene), a lokalno srednje teškim tunelima – kategorija tunela 03 (u delu raspadine ili tektonski oštećene i ispucale zone).
Železnička stanica „Stalać” i „Đunis” pripadaju geotehničkom rejonu IV – podrejon IV.2. Jednim delom stanica „Đunis” je i u geotehničkom rejonu I – podrejon I.2.
Ležišta geološkog građevinskog materijala
i prirodni eksploatacioni materijali
Kao građevinski materijali koriste se ili pak postoje perspektive za korišćenje šljunka, peska, gline, kamena (ukrasnog ili lomljenog). Treba istaći da se na ovim prostorima uglavnom radi o neorganizovanoj individualnoj eksploataciji građevinskog materijala.
Na ovom prostoru Ministarstvo rudarstva i energetike, Sektor za geologiju i rudarstvo, odobrilo je izvođenje geoloških istraživanja mineralnih resursa, i to Privrednom društvu ,,NAFTNA INDUSTRIJA SRBIJE” a.d. – Novi Sad, odnosno odobreno je izvođenje geoloških istraživanja nafte i gasa, južno od Save i Dunava, na istražnom prostoru koji se u registru vodi pod brojem 1915 i koje je dato koordinatama tj. 42˚ 15’ 22” i 45˚ 03’ 06” severne geografske širine i 19˚ 00’ 54” i 23˚ 00’ 43” istočne geografske dužine.
U opštini Ćićevac overene su rezerve ležište „Selište”, broj rešenja: 310-01-00419/2002-09, mineralna sirovina opekarska sirovina, u sledećim koordinatama:
X Y 1. 4.837.350 7.534.430 2. 4.837.240 7.534.590 3. 4.837.075 7.534.370 4. 4.837.180 7.534.200 5. 4.837.275 7.534.212 6. 4.837.355 7.534.317
4.2.6. Ugroženost i zaštita životne sredine
Uticaj izgradnje i eksploatacije pruge na izmenu geološke sredine, kao dela životne sredine, različit je po svojoj prirodi, obimu, učestalosti pojavljivanja i načinu manifestovanja. Generalno mogu se izdvojiti:
ugroženost životne sredine prirodnim geološkim procesima i pojavama;
ugroženost geološke sredine antropogenim uticajima, izgradnjom i eksploatacijom pruge.
U zavisnosti od geomorfoloških, hidrografskih, geoloških, inženjersko-geoloških i hidrogeoloških svojstava terena šireg područja razvijeni su procesi i pojave vezane za rad atmosferskih, površinskih i podzemnih voda, zatim padinski procesi i seizmodinamičke pojave. Ove pojave su prirodni procesi kojima se polako i stalno ili kolapsivno (odroni, klizišta i bujice) menja i narušava postojeća životna sredina.
Izgradnjom i eksploatacijom pruge menjaju se prirodna svojstva terena, pre svega izradom nasipa, useka, zaseka i objekata duž trase (mostova, vijadukta, nadvožnjaka, podvožnjaka, tunela i dr). Pored vizuelnog ili direktnog uticaja na ranija svojstva prostora – životnu sredinu, izgradnjom pruge često se bitno menjaju i prirodni uslovi. Tokom eksploatacije, koncentracijom saobraćaja i raznih materijala koji se prevoze moguća su i znatna akcidentna zagađenja pruge i okolnog prostora.
1. Ugroženost životne sredine prirodnim geološkim procesima i pojavama
Najrasprostranjeniji proces izmene i degradacije životne sredine je proces površinskog raspadanja stena i tla usled delovanja spoljnih agenasa, pre svega sezonskog kolebanja temperature i vlažnosti, sa formiranjem eluvijalne raspadine koja se kasnije drugim procesima transportuje niz padine.
Proluvijalni proces, odnosno proces linijske erozije – jaružanja sa transportom i formiranjem slabo sortiranih i vodozasićenih i deformabilnih naslaga, koje su sklone daljim deformacijama takođe je prisutan na terenu. Ti depoziti su nepovoljni za izgradnju (male nosivosti, neravnomernog i velikog sleganja), naročito ako su velikih debljina.
Deluvijalni procesi, odnosno procesi planarne erozije su najsloženiji i uslovno najzastupljeniji na ovom prostoru i formiraju različite debljine površinskih naslaga peskovito-prašinasto-glinovitog i glinovito-drobinskog sastava. Debljina ovih naslaga je različita i zavisi od geološke osnove. Debljina je mala kod oslađenih pliocenskih sedimenata, dok je kod slatkovodnih miocenskih sedimenata < 2.0-3.0 m. Kod migmatita i ektinolitskih gnajseva je < 3.0 m, a lokalno mogu biti i < 1.0-2.0 m (kod dobro okamenjene i dobro do srednje očvrsle ili fino ispucale granitoidne stene).
Procesi kliženja kao najsloženiji, ujedno su i najteži vidovi prirodnih deformacija. Na ovoj deonici klizišta su uglavnom plića (d < 5.0 m) i nisu u neposrednoj zoni trase buduće pruge.
Pojave deformabilnosti tla, pre svega usled promenjivosti i niskih vrednosti parametarskih svojstava i znatne ovodnjenosti (ili plavljenja) imaju prašinasto-glinoviti sedimenti facije povodnja kraćih tokova i aluvijalnih naslaga većih vodotoka.
Ove pojave su najizraženije kod muljeva (viši delovi aluvijona reke Južne i Velike Morave). Znatno manje moguće su i na deluvijalnim, deluvijalno-proluvijalnim ili proluvijalnim nanosima. Javljaju se pre svega kao neravnomerna sleganja (i za mala opterećenja) ili plastifikacija – tečenja tla u uslovima izvođenja radova.
2. Ugroženost životne sredine antropogenim uticajima
Destruktivni uticaji na geološku sredinu ispoljavaju se u toku građenja pruge i u toku eksploatacije.
Destruktivni uticaji u toku građenja na geološku sredinu manifestuju se raznim vidovima kopanja i nasipanja za potrebe izvođenja odgovarajućih konstruktivnih rešenja trase pruge i pratećih objekata. Pri tome dolazi do trajne izmene reljefa, preraspodele naponskog stanja u terenu, izmene fizičko-mehaničkih svojstava stenskih masa i tla od koga je izgrađen teren, kao i moguće izmene režima podzemnih i površinskih voda.
Negativni uticaji u toku eksploatacije pruge nisu tako prisutni i značajni u uslovima normalnog odvijanja železničkog saobraćaja s obzirom da se radi o elektrificiranoj pruzi, već su mnogo jačeg intenziteta oni koji se ispoljavaju u akcidentnim uslovima (usled izlivanja ili rasipanja štetnih materija).
Generalno linijske saobraćajnice (putevi i pruge) predstavljaju rasute izvore zagađivanja, sa posebnim aspektom havarijskih zagađivanja sa trajnim neželjenim posledicama na tlo, površinske i podzemne vode, odnosno na životnu sredinu uopšte.
Pri odvijanju železničkog saobraćaja i održavanju infrastrukture može doći do zagađenja zemljišta, površinskih i podzemnih voda usled:
saobraćaja železničkih vozila: trenje šina, točkova, obloga kočnica, ostaci kapanja; korozija (metali i boje); toaleti u vagonima (fekalije);
održavanja železničke pruge: zastora, metalnih delova (sredstva protiv korozije); skretnica, signali (maziva); perona (sredstva za posipanje).
Posledice ovakvog zagađenja, kada je u pitanju železnički saobraćaj, su minimalne i mogle bi se definisati kao značajne samo u prvoj zoni uticaja (uz samu prugu).
S obzirom da će pruga biti elektrificirana dolazi se do zaključka da ne postoji aerozagađenje i izostaje negativan uticaj na zemljište prouzrokovan taloženjem izduvnih gasova nastalih unutrašnjim sagorevanjem goriva.
Od većeg značaja, kao uticaj na poljoprivredno zemljište, može imati hemijsko suzbijanje korovske vegetacije (mera sezonskog karaktera).
U akcidentnim situacijama (u izgradnji i u toku eksploatacije) mnogi negativni i opasni faktori javljaju se kao akutni uticaji mnogo jačeg intenziteta nego u normalnim uslovima. Zagađenja izazvana pomenutim situacijama predstavljaju poseban problem i odnos prema ovim pojavama se posebno analizira u okviru poglavlja o mogućim akcidentnim situacijama.
Treba istaći da i pored preduzimanja svih propisanih mera zaštite i bezbednosti, može doći do rasturanja, istakanja ili razlivanja opasnih materija u akcidentnim uslovima. Ovakve havarije se dešavaju iznenada i ne mogu se lokacijski predvideti.
U takvim uslovima trenutno dolazi do kontaminacije neposredne okoline velikim koncentracijama opasnih materija koje prodiru u tlo i zagađuju vodotoke i podzemne vode, tako da se vrlo brzo zagađivači mogu proširiti i na veća prostranstva.
Kad je u pitanju teren u zoni pruge, može doći do akumulacije štetnih materija pre svega u okviru tucaničkog zastora, a zatim usled infiltracije površinskih voda (padavina, topljenje snega) do njihovog prodiranja u dublje slojeve nasipa koji su izgrađeni od nekoherentnih materijala, a delimično i do podrivanja kroz kosine nasipa u okolno tlo.
U okviru infrastrukturnog koridora železničke pruge deonice Stalać-Đunis naročito su povredljivi prostori aluvijona reke Južne Morave koji su sa višim nivoom podzemne vode i malom debljinom slabo propusnog površinskog tla.
Odnosno, kako je vodopropustljivost tla u funkciji poroznosti, u ovakvim ili sličnim akcidentnim situacijama, posebno su ugroženi tereni koji su pretežno izgrađeni od šljunkovitih i peskovitih materijala.
Pored zagađivanja tla, može doći i do zagađivanja podzemnih voda slobodne izdani, čiji je nivo na ovom prostoru bliže površini terena.
U slučaju zagađenja zemljišta, revitalizacija takvog zemljišta je kompleksan i dugotrajan proces (može trajati godinama).
Ostali negativni uticaji, u smislu buke i vibracija na stanovništvo, su lokalno izraženi u delovima gde trasa pruge prolazi kroz naseljen prostor.
Kroz odgovarajuće faze projektovanja neophodno je predvideti mere zaštite terena od uticaja opasnih materija, posebno u delovima terena povećane povredljivosti (vodozasićeni šljunkovi i peskovi).
3. Predlozi i preporuke za zaštitu životne sredine od posledica izgradnje pruge
S obzirom da nije moguće isključiti opasnost od zagađenja, predlažu se sledeće mere i postupci kojima bi se rizik sveo na najmanju moguću meru:
neophodna je primena Zakona o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br. 135/04, 36/09, 36/09-dr. zakon, 72/09-dr zakon, 43/11 – US i 14/16);
s obzirom da u zoni stanice Stalać u blizini nema gradske mreže kišne kanalizacije, niti je predviđena izgradnja iste, kišna voda će se preko postojećeg ispusta ulivati u Toplički potok. Ukoliko se u daljim fazama projektovanja pokaže potreba za prečišćavanjem prikupljenih kišnih voda, treba planirati separator lakih naftnih derivata, pre izliva u otvoreni recipijent;
planirano je zacevljeno prikupljanje i odvođenje dreniranih voda iz tunela, kao i vode i druge eventualno izlivene tečnosti sa koloseka, koje se mogu javiti prilikom pranja uređaja ili unutrašnje površine tunelske konstrukcije ili u slučajevima incidentnih situacija. Sva prikupljena voda iz tunela odvodi se kontrolisano do recipijenta;
zbog veće mogućnosti „povređivanja terena” u toku izvođenja radova, kao i zbog postojećih deformabilnih delova terena potrebno je u sledećim fazama projektovanja predvideti mere zaštite. Odnosno, na uslovno stabilnim i nestabilnim terenima, ali i u zoni dubljih usecanja i zasecanja neophodno je predvideti mere zaštite terena i objekata od međusobnog uticaja.
U neposrednoj zoni trase železničke pruge na predmetnoj deonici Stalać ( Đunisnisu prisutne zone klizišta ali su prisutne zone drugih nestabilnosti terena (posebno na delovima trase gde je teren izdvojen kao delimično uslovno stabilna padina – Us). Pravilnim projektovanjem i primenom odgovarajućih mera zaštite poboljšaće se stabilnost neposredne zone terena uz prugu.
4.3. DEMOGRAFSKI RAZVOJ
Područje Prostornog plana obuhvata delove područja grada Kruševca i opštine Ćićevac, odnosno katastarskih opština Đunis, Lučina Stalać, Braljina, Mojsinje i Trubarevo.
Prema podacima iz popisa 2011. godine, na području Prostornog plana na površini od 68 km2 živi 3247 stanovnika, od kojih je najbrojnije stanovništvo Stalaća i Lučina koje su i najgušće naseljene (KO Lučina sa 90,1 st/km2 i KO Stalać sa 86,8 st/km2), a najređe naselje Mojsinje sa 5,7 st/km2 (prosečna gustina naseljenosti je 47,8 st/km2).
Na svim popisima od 1948-2011. godine broj stanovnika planskog područja se konstantno smanjuje što je prikazano u tabelama 4 i 5.
Tabela br. 4. Opšti podaci o površini, stanovništvu,
broju domaćinstava i stanova, popis 2011. godine
Opština/Grad Površinakm2 Ukupan broj Gustina naseljenosti Ukupan Broj Ukupan broj Naselja stanovnika stan/ km2 domaćinstava stanova Kruševac-grad 854 128752 149,8 40530 51529 Đunis 17 680 40,0 235 429 Ćićevac 124 9363 75,5 2995 4578 Braljina 8 68 8,5 34 118 Lučina 9 811 90,1 237 359 Stalać 18 1563 86,8 477 708 Mojsinje 3 17 5,7 9 16 Trubarevo 13 108 8,3 48 139 Područje plana 68 3247 47,8 1040 1769
Izvor: Opštine i regioni u Republici Srbiji 2013. godine, Popis 2011. godine po naseljima
Tabela br. 5. Kretanje broja stanovnika po popisima 1948-2011. godine
Broj stanovnika po metodologiji Opština/Grad po metodologiji ranijih popisa popisa 2002 naselja 1948 Opština/Grad Kruševac 1529 1385 1068 1107 1040 Đunis 4 5 2 5 1 Ćićevac 110 86 49 74 67 Braljina 2 0 0 0 0 Lučina 14 13 6 5 4 Stalać 17 13 7 12 15 Mojsinje 0 0 1 0 0 Trubarevo 0 0 0 0 0
Izvor: Republički zavod za statistiku
Tabela br. 8. Umrli 1991-2014. godine
Naziv opštine i naselja 1991 2002 2011 2012 2014 Kruševac 1462 1697 1823 1784 1813 Đunis 20 17 25 18 10 Ćićevac 174 199 180 157 163 Braljina 4 3 0 1 2 Lučina 15 17 11 11 12 Stalać 30 35 33 32 24 Mojsinje 1 0 3 3 1 Trubarevo 6 2 3 5 5
Izvor: Republički zavod za statistiku
Starosna struktura stanovništva je nepovoljna jer se ogleda u vrlo malom učešću mlađeg stanovništva do 15 godina – 12,7%, a najbrojnija grupa je radno aktivno stanovništvo od 15 do 65 godina – 63,5%, dok je udeo starog stanovništva 23,9%. Prosečna starost stanovnika se kreće od 44,5 godina u Stalaću do 66,6 godina u Mojsinju. Stoga se područje nalazi na prelazu iz duboke ka najdubljoj demografskoj starosti.
Tabela br. 9. Starosni kontigenti i prosečna starost prema popisu 2011. godine
Starosni kontigenti Naziv prosečna naselja do 15 god od15-65 god. 65 i više god. starost Đunis 81 416 183 47,5 Braljina 4 34 30 56,5 Lučina 111 513 187 44,6 Stalać 209 1037 317 44,5 Mojsinje 6 11 66,6 Trubarevo 6 55 47 56,3 Struktura (%) 12,7 63,5 23,9
Izvor: Prvi rezultati popisa 2011. godine, Republički zavod za statistiku
Prema poslednjem popisu broj domaćinstava iznosi 610, što znači da prosečno domaćinstvo broji skoro tri člana (2,99), dok je broj stanova 1.185.
Fertilitet, mortalitet i migracije
Opšta stopa fertiliteta, koja predstavlja godišnji broj živorođenih na hiljadu žena (u fertilnom periodu), se smanjuje na celom području sa 46,7 na 39,9 u gradu Kruševcu (specifična sa 1,8 na 1,4), odnosno sa 43,7 na 38,4 u Ćićevcu (specifična sa 1,6 na 1,4) u periodu od 1991. do 2012. godine.
Tabela br. 10. Opšta i specifična stopa fertiliteta
Grad/opština Stope Godine fertiliteta 1991 2002 2011 2012 Kruševac – grad Opšta stopa 46,73 43,60 38,36 39,98 SUF(15-49) 1,781 1,563 1,323 1,432 Ćićevac Opšta stopa 43,75 37,47 25,03 38,40 SUF(15-49) 1,644 1,364 0,926 1,411
Opšta stopa mortaliteta, odnosno godišnji broj umrlih na hiljadu stanovnika, se povećava tokom posmatranog perioda i to sa 10,9 na 13,9 u gradu Kruševcu, odnosno sa 14,8 na 17,6 u Ćićevcu.
Tabela br. 11. Opšta stopa mortaliteta 1991-2012. godine
Grad/opština Stope Godine mortaliteta 1991 2002 2011 2012 Kruševac – grad Opšta stopa 10,90 12,92 14,47 13,95 Ćićevac Opšta stopa 14,77 18,57 19,10 17,64
Migracioni saldo je negativan, što znači da je broj doseljenih manji od broja odseljenih i to u gradu Kruševcu za 312, odnosno Ćićevcu 27.
Tabela br. 12. Migracije u gradu Kruševcu i opštini Ćićevac, 2012. godine
Grad/opština Ukupno muškarci Početak rekonstrukcije pružne deonice Stalać – Đunis 174+200.00 PROPUST 174+478.13 2.0 h 2.0 m PROPUST 174+970.47 6.0 h 2.5 m PROPUST 175+269.54 2.0 h 2.5 m NADVOŽNJAK 175+409.66 DP IB reda br.23, postojeći objekat POTHODNIK 176+324.14 Stanica Stalać MOST 176+620.68 L=8.0 m, Bezimeni potok PROPUST 177+079.33 5.0 h 3.5 m, Vinogradarski potok POTPORNI ZID – POČETAK 177+134.89 Potporni zid sa leve strane pruge POTPORNI ZID – KRAJ 177+220.49 Potporni zid sa leve strane pruge PROPUST 177+377.22 3.0 h 3.0 m PROPUST 177+465.30 3.0 h 3.0 m PODVOŽNJAK 177+593.80 L = 10 m PROPUST 177+785.33 3.0 h 3.5 m PROPUST 177+988.90 4.0 h 4.2 m PROPUST 178+339.77 3.0 h 4.0 m PROPUST 178+512.98 4.0 h 4.5 m, potok Papradina PROPUST 178+719.78 3.0 h 4.0 m POTPORNI ZID – POČETAK 178+775.19 Potporni zid sa leve strane pruge POTPORNI ZID – KRAJ 178+895.05 Potporni zid sa leve strane pruge TUNEL 1 – ULAZ 178+895.00 TUNEL 1, L=1450 m TUNEL 1 – IZLAZ 180+345.00 MOST 180+435.65 L=90 m PROPUST 180+687.56 4.0 h 4.2 m TUNEL 2 – ULAZ 178+895.00 TUNEL 2, L=690 m TUNEL 2 – IZLAZ 180+345.00 MOST 181+554.80 Reka Južna Morava, L=298 m TUNEL 3 – ULAZ 181+725.00 TUNEL 3, L=435 m TUNEL 3 – IZLAZ 182+160.00 MOST 182+200.18 potok Gorčilovac, L=34 m TUNEL 4 – ULAZ 182+325.00 TUNEL 4, L=3275 m TUNEL 4 – IZLAZ 185+600.00 GALERIJA 185+615.00 L=30m TUNEL 5 – ULAZ 185+630.00 TUNEL 5, L=1040 m TUNEL 5 – IZLAZ 186+670.00 VIJADUKT 186+850.38 L=290 m PROPUST 187+113.10 Livadski potok, 3.0 h 3.5 m MOST 187+520.46 Trubarevački potok, L=15.0 m MOST 187+657.65 Potok Zmijarnik, L=10.0 m PODVOŽNJAK 188+342.27 L=10.0m NADVOŽNJAK 189+067.19 DP II A reda br. 215, L=620 m MOST 189+190.85 Ribarska reka, L=50 m PROPUST 189+330.00 3.0 h 3.5 m PASARELA 190+083.67 Stanica Đunis PROPUST 190+562.22 2.0 h 3.0 m PROPUST 191+446.95 2.0 h 2.0 m Kraj rekonstrukcije pružne deonice Stalać – Đunis 191+937.96
4.7.1.1 Službena mesta na postojećoj pružnoj deonici
4.7.1.1.1 Stanica Stalać (km 176+311)
Stanica Stalać je međustanica na pružnoj deonici Beograd – Niš. Stanična zgrada se nalazi sa leve strane pruge na km 176+311.
Tehnološki zadatak stanice Stalać je regulisanje saobraćaja suprotnih i uzastopnih vozova. Otvorena je za putnički i robni saobraćaj, odnosno za prijem i otpremu putnika, prtljaga i kolskih pošiljki u unutrašnjem i međunarodnom saobraćaju.
Po svojoj ulozi u regulisanju saobraćaja stanica Stalać je:
rasporedna i odvojna stanica za deo pruge Stalać – Kraljevo;
stanica prelaska sa dvokolosečne na jednokolosečnu prugu;
granična stanica na TK pruzi opremljenoj uređajima za daljinsko upravljanje saobraćajem vozova.
U slučaju kada je isključena telekomanda i dat lokalni rad u službenim mestima Braljina, Đunis, Trubarevo i Stevanac, stanica Stalać je u obavezi da posedne službeno mesto ovlašćenim staničnim osobljem.
Stanica Stalać ima osam koloseka, jedan izvlačnjak i 18 skretnica.
Tabela br. 14. Namena koloseka u stanici Stalać i njihova korisna dužina
Br. kol. Namena koloseka Korisna dužina koloseka (m) SmerBeograd-Niš SmerNiš-Beograd 1. Skretnicom br. 10 je podeljen na dva dela. Prvi deo od skretnice br. 1 do skretnice br. 10 je prijemno–otpremni. Drugi deo od skretnice br. 10 do skretnice br. 17 je manipulativni 656 650 2. Prijemno-otpremni, nepravilni glavni prolazni kolosek za smer Niš – Beograd 649 647 3. Glavni prolazni kolosek za smer Beograd – Niš 664 708 4. Prijemno – otpremni kolosek 612 615 5. Prijemno – otpremni kolosek 516 513 6. Prijemno – otpremni kolosek 431 430 7. Prijemno – otpremni kolosek 348 365 8. Sporedni kolosek za smeštaj bruta 371 371 Izvlačnjak Za manevar, gariranje putničkih garnitura u obrtu, smeštaj bruta, smeštaj zapaljive i eksplozivne robe u izuzetnim slučajevima 320
U stanici postoje tri perona visine 35 cm koji se nalaze:
između 2. i 3. koloseka u dužini od 200 m i širine od 5.3 m;
između 4. i 5. koloseka u dužini od 60 m i širine 4.20 m;
između 6. i 7. koloseka u dužini od 110 m i širine 4.10 m.
Objekti u stanicama
Stanica Stalać
Postojeće stanje objekta stanice je takvo da ova važna zgrada za odvijanje putničkog saobraćaja nije u funkciji i da se putnici vode sporednim ulazom i prolazom ka peronima koji tangira staničnu zgradu.
Postojeći podhodnik i izlazi na perone su u veoma lošem stanju, konstruktivno i funkcionalno, vidno oštećeni i devastirani pa se iz ovog razloga planira izgradnja novog podhodnika koji će obezbediti vezu sa lokalnom saobraćajnicom i pešačkom zonom.
Stanica Đunis
Valorizacijom postojećeg stanja stanice Đunis utvrđeno je da su svi objekti u jako lošem stanju ruinirani i da bi bilo kakva intervencija bila neracionalna osim objekti stanične zgrade i SS i TT (obrađen u delu koji se odnosi na stanicu Stalać).
4.7.1.1.2 Ukrsnica Stevanac (km 181+880)
Ukrsnica Stevanac nalazi se na km 181+880 pruge Beograd – Niš – Preševo – granica Srbije i Makedonije. Stanična zgrada se nalazi sa leve strane pruge. U ukrsnici Stevanac se vrši regulisanje saobraćaja suprotnih i uzastopnih vozova. Otvorena je za prijem i otpremu putnika u unutrašnjem saobraćaju. Ukrsnica Stevanac ima dva koloseka. Namena i korisna dužina koloseka data je u Tabeli br. 15.
Tabela br. 15. Namena koloseka u ukrsnici Stevanac i njihova korisna dužina
Broj koloseka Namena koloseka Korisna dužina (m) 1. Prijemno – otpremni 787 2. Glavni prolazni 787
4.7.1.1.3 Stanica Braljina (km 186+487)
Stanica Braljina je međustanica na pruzi Beograd – Niš – Preševo – granica Srbije i Makedonije. Otvorena je za regulisanje saobraćaja suprotnih i uzastopnih vozova, kao i za prijem i otpremu putnika u unutrašnjem saobraćaju. Stanica Braljina ima četiri koloseka i izvlačnjak.
Tabela br. 16. Namena koloseka u stanici Braljina i njihova korisna dužina
Br. kol. Namena koloseka Korisna dužina (m) SmerBeograd – Niš SmerNiš – Beograd 1. Manipulativni kolosek 446 446 2. Prijemno – otpremni kolosek 647 635 Br. kol. Namena koloseka Korisna dužina (m) SmerBeograd – Niš SmerNiš – Beograd 3. Glavni prolazni kolosek 685 784 4. Prijemno – otpremni kolosek 690 686 Izvlačnjak 160 160
Između koloseka 2. i 3. koloseka i između 3. i 4. koloseka nalaze se peroni visine 35cm i dužine od 220 m.
4.7.1.1.4 Ukrsnica Trubarevo (km 192+216)
U ukrsnici Trubarevo se vrši regulisanje saobraćaja suprotnih i uzastopnih vozova (ukrštanje, preticanje i sleđenje vozova). Ukrsnica Trubarevo otvorena je za prijem i otpremu putnika u unutrašnjem saobraćaju. Namena i korisna dužina koloseka data je u Tabeli br.17.
Tabela br. 17. Namena koloseka u ukrsnici Trubarevo i njihova korisna dužina
Broj koloseka Namena koloseka Korisna dužina (m) 1. Glavni prolazni kolosek 712.56 2. Prijemno – otpremni kolosek 712.56
4.7.1.1.5 Stanica Đunis (km 194+940)
Stanica Đunis se nalazi na km 194+940. Stanična zgrada je sa leve strane pruge. U stanici vrši se regulisanje saobraćaja uzastopnih i suprotnih vozova (ukrštanje, preticanje i sleđenje vozova) i obavlja celokupan putnički i robni saobraćaj.
Po svojoj ulozi u regulisanju saobraćaja vozova, stanica Đunis je stanica prelaza sa jednokolosečne na dvokolosečnu prugu. Otvorena je za prijem i otpremu putnika, kolskih pošiljki, denčane i ekspresne robe u unutrašnjem i međunarodnom saobraćaju. Stanica Đunis ima pet koloseka.
Tabela br. 18. Namena koloseka u stanici Đunis i njihova korisna dužina
Br. kol. Namena koloseka Korisna dužina (m) Smer Beograd – Niš Smer Niš – Beograd 1. Manipulativni kolosek 651 651 2. Prijemno – otpremni kolosek 633 635 3. Glavni prolazni kolosek za smer Niš – Beograd 722 729 4. Nepravilni glavni prolazni kolosek za smer Beograd – Niš 722 629 5. Prijemno – otpremni kolosek 723 730
U stanici postoje dva perona između 2. i 3. odnosno 3. i 4. koloseka. Peroni su visine 35cm, montažni, dužine 121 m.
4.7.1.2 Stanje donjeg i gornjeg stroja
na otvorenoj pruzi i u službenim mestima
Tokom obilaska pružne deonice u više navrata u toku 2015. godine uočeni su sledeći problemi na donjem stroju:
ruinirani betonski odvodni kanali u kojima se nalazi mulj;
posečeni snegozaštitni pojasevi u dužini od približno 1 km (deo od km 168+200 do km 169+200);
oštećenje na propustima izgrađenim od opeke (opeke je ruinirana i sklona ispadanju);
na delu pruge od km 182+700 do km 185+530 primećeno je obrušavanje stenske mase i nagomilavanje osulina u pružnom jarku;
na kosinama kamenih obloga na deonici od približno km 180+200 do približno km 181+500 uočeno je rastinje koje treba ukloniti.
Na osnovu mernih vožnji od 28. septembra 2015. godine registrovane su brojne greške na koloseku koje pripadaju grupi C, zbog kojih su preduzimane hitne intervencije službe za održavanje pruge.
Greške na koloseku pružne deonice, grupe C, dobijene na osnovu merne vožnje su: nadvišenje, vitopernost, širina, stabilnost levo i desno.
4.7.1.2.1 Stanica Stalać
Remontovana je 1967. godine. Na prolaznim kolosecima ugrađene su šine S49 sa drvenim pragovima čiji je procenat dotrajalosti 20%. Na ostalim kolosecima broj dotrajalih pragova je daleko veći i do 40%.
Na bloku broj 1 imamo ugrađenu jednu prostu kolosečnu vezu sa skretnicama 49-300-60 tako da vozovi sa levog mogu da pređu na desni i ostale stanične koloseke iz pravca Beograda.
Na bloku se odvaja industrijski kolosek za „betonjerku”. Na bloku broj 2 ugrađena je prototip skretnica UIC 60-500 – 1:12 (skr.br.18) i usled velikog saobraćajnog opterećenja dolazi do brzog habanja pojedinih delova skretnice čija je nabavka otežana. Skretnice su sa klasičnim sastavima osim skretnica koje su ugrađene u zadnjem periodu i iste su formirane u DTŠ (dugi šinski trak).
Stanični plato nije uređen u pogledu oceđivanja koloseka – ne postoji drenaža, te je zastorna prizma na svim kolosecima zagađena od 60 do 90%, a na planumu postoje zastorne vreće. Kolosek je loš u pogledu stabilnosti, nivelete i smera. Sporedni stanični koloseci su sa većim procentom neispravnih drvenih pragova, polovnim šinama i kolosečnim priborom i na 8-om koloseku je ograničena brzina Vmax = 10 km/h. U stanici pothodnik za putnike je u lošem stanju sa zadržavanjem vode i time najčešće van upotrebe.
Potreban je remont stanice.
4.7.1.2.2 Deo pruge od stanice Stalać do stanice Braljina
Na ovom delu pruga je jednokolosečna, pretežno u usecima i zasecima sa krivinama malih radijusa te je maksimalna redovna brzina 65 km/h.
4.7.1.2.3 Deo pruge od stanice Braljina do stanice Đunis
Na ovom delu pruga je jednokolosečna, pretežno u usecima i zasecima sa krivinama manjih radijusa te je maksimalna redovna brzina 85 km/h
4.7.1.2.4 Stanica Đunis
Nalazi se na km 194+940 pruge Beograd-Niš. Ima pet koloseka i deset skrentnica. Treći kolosek je glavni prolazni kolosek, a 4. kolosek je nepravilno pravi prolazni kolosek, 2. i 5. kolosek su preticajni, a 1. magacinski. Ovi koloseci su remontovani 1989/1990. godine. Ugrađene su nove šine, novi pragovi JŽ70, a = 60 cm, „K” pribor, nove skretnice i isti zavaren u DTŠ.
Na bloku broj 1 vrši se prelaz sa jednokolosečne na dvokolosečnu prugu preko skretnica broj 1 – 4 (49-500-1:12). Na bloku broj 2 ugrađena je jedna kolosečna prosta veza, za prelaz vozova sa desnog na levi kolosek, smer Beograd-Niš. Potrebna je ugradnja još jedne kolosečne veze.
Stanični plato ove stanice je uređen u pogledu oceđivanja koloseka sa drenažom između 1. i 2. i 3. i 4. koloseka.
4.7.1.3. Postojeći obim železničkog saobraćaja
Na posmatranoj deonici Stalać – Đunis prevoz putnika je organizovan u međunarodnom i unutrašnjem saobraćaju.
Predviđeni broj pari vozova i relacije u putničkom saobraćaju su:
jedan par međunarodnih redovnih vozova za prevoz putnika na relaciji Beograd – Sofija;
jedan par međunarodnih redovnih vozova na relaciji Beograd – Skoplje;
jedan par međunarodnih redovnih vozova na relaciji Beograd – Solun;
dva para međunarodnih agencijskih vozova na relaciji Edirne (Turska) – Filah (Edirne). Ovi vozovi predviđeni su za potrebe agencije „Optima-Tours”. Komercijalni ugovor o transportu agencijskih vozova potpisale su „Železnice Srbije” a.d. i nemačka agencija „Optima-Tours”, pa se može planirati u budućem periodu da će mesečno saobraćati oko 20 vozova u sezoni maj-novembar;
tri para unutrašnjih redovnih putničkih vozova na relaciji Beograd – Niš (preko Mladenovca);
jedan par unutrašnjih redovnih putničkih vozova na relaciji Niš – Lapovo;
jedan par unutrašnjih redovnih putničkih vozova na relaciji Niš – Palanka.
Tabela br. 19. Pari vozova za prevoz putnika prema RV 2014/15
Relacija Vrsta voza za prevoz putnika Međunarodni Međunarodni fakultativni Unutrašnji Ukupno Beograd – Sofija 1 2 3 Beograd – Skoplje 1 1 Beograd – Solun 1 1 Beograd – Niš 3 3 Lapovo – Niš 1 1 Palanka – Niš 1 1 Ukupno 10
Na relaciji Stalać – Kraljevo saobraćaja dva para unutrašnjih vozova za prevoz putnika. Prevoz robe je organizovan u međunarodnom i unutrašnjem saobraćaju.
Međunarodni teretni saobraćaj organizovan je na relacijama:
Beograd Ranžirna – Crveni Krst – Dimitrovgrad;
Subotica – Batajnica – Niš Ranžirna – Preševo;
Brasina – Batajnica – Mala Krsna – Niš Ranžirna;
Šid – Batajnica – Crveni Krst – Dimitrovgrad;
Subotica – Batajnica – Crveni Krst – Dimitrovgrad;
Šid – Batajnica – Niš Ranžirna – Preševo;
Beograd Ranžirna – Niš Ranžirna – Preševo;
Novi Sad – Niš Ranžirna – Preševo;
Vršac – Topčider – Niš Ranžirna – Preševo.
U smeru Stalać – Đunis planirano je ukupno šest redovnih teretnih trasa:
Subotica – Batajnica – Niš Ranžirna – Preševo – jedna trasa;
Subotica – Batajnica – Crveni Krst – Dimitrovgrad – dve trase;
Beograd Ranžirna – Crveni Krst – Dimitrovgrad – tri trase.
U smeru Đunis – Stalać planirano je ukupno osam redovnih teretnih trasa:
Dimitrovgrad – Crveni Krst – Batajnica – Subotica / Šid – dve trase;
Dimitrovgrad – Crveni Krst – Beograd Ranžirna – dve trase;
Preševo – Niš Ranžirna – Batajnica – Subotica –tri trase;
Preševo – Niš Ranžirna – Beograd Ranžirna – Preševo – jedna trasa.
Tabela br. 20. Trasa međunarodnih teretnih vozova prema RV2014/15
Relacija Redovitost Redovan Fakultativan Preševo – Subotica 4 11 Dimitrovgrad – Subotica 4 16 Dimitrovgrad – Beograd Ranžirna 5 8 Preševo – Beograd Ranžirna 1 5 Dimitrovgrad – Šid – 3 Preševo – Šid – 3 Preševo – Vršac – 3 Preševo – Novi Sad – 2 Brasina – Niš Ranžirna – 1 Ukupno 14 52
Unutrašnji teretni saobraćaj organizovan je na relacijama:
Lapovo Ranžirna – Stalać – Niš Ranžirna;
Vršac – Pančevo Glavna – Jagodina – Crveni Krst;
Novi Sad Ranžirna – Niš Ranžirna;
Niš Ranžirna – Beograd Ranžirna;
Prahovo – Crveni Krst – Mala Krsna – Batajnica – Šabac;
Rgotina – Crveni Krst – Batajnica – Šid;
Niš Ranžirna – Radinac;
Bujanovac – Niš Ranžirna – Lapovo – Resavica (Čačak);
Grljan – Crveni Krst – Markovac – Svilajnac;
Dimitrovgrad – Crveni Krst – Pančevo – Vršac.
U smeru Stalać – Đunis planirane su dve redovne trase na relaciji Lapovo Ranžirna – Stalać – Niš Ranžirna.
U smeru Đunis – Stalać planirane su dve redovne teretne trase na relaciji Niš Ranžirna – Stalać – Lapovo Ranžirna.
Tabela br. 21. Trasa unutrašnjih teretnih vozova prema RV 2014/15
Relacija Redovitost Redovan Fakultativan Lapovo Ranžirna – Niš Ranžirna 4 2 Vršac – Pančevo Glavna – Jagodina – Crveni Krst – 2 Novi Sad Ranžirna – Niš Ranžirna – 3 Niš Ranžirna – Beograd Ranžirna – 4 Prahovo – Crveni Krst – Mala Krsna – Batajnica – Šabac – 2 Rgotina – Crveni Krst – Batajnica – Šid – 2 Niš Ranžirna – Radinac – 2 Bujanovac – Niš Ranžirna – Lapovo – Resavica (Čačak) – 2 (2) Grljan – Crveni Krst – Markovac – Svilajnac – 2 Dimitrovgrad – Crveni Krst – Pančevo – Vršac – 2 Ukupno 4 25
Intenzivan železnički saobraćaj preko posmatrane deonice u najvećem svom delu se odvija u tranzitu kako u putničkom tako i u teretnom saobraćaju.
Stanica Stalać kao mesto razdvajanja dve pruge može imati značajno mesto na mreži železničkih pruga, kako u putničkom tako i u teretnom saobraćaju.
4.7.2. Putna infrastruktura
Prostorni plan područja posebne namene infrastrukturnog koridora železničke pruge Stalać – Đunis obuhvata katastarske opštine u zoni uticajnog područja pruge: Stalać, Braljina, Mojsinje, Trubarevo, Jošje i Đunis. Trasa pruge (približne dužine oko 13,41 km) se nalazi na području opštine Ćićevac i grada Kruševca, odnosno prolazi teritorijom rasinske oblasti.
U sklopu područja posebne namene infrastrukturnog koridora železničke pruge Stalać – Đunis egzistira podsistem drumskog saobraćaja, koji predstavlja okosnicu saobraćajnog sistema u postojećem stanju, a drumska infrastruktura obuhvata državne puteve I i II reda, opštinske puteve, nekategorisane puteve, kao i delove ulične mreže naselja i dr.
Kroz ovo područje posebne namene prolaze DP IB reda br. 23 i DP IIB reda br. 215, kao i opštinski putevi, lokalne saobraćajnice i ulice u naselju okruženju pruge. Van obuhvata područja posebne namene, a u neposrednoj blizini je DP IA reda A1 (autoput E 75), dok je sa severne strane (u pravcu istok – zapad) planiran i infrastrukturni koridor autoputa E 761, koji bi povezivao autoput E 75 sa planiranim autoputskim koridorom Beograd – Južni Jadran E 763, kao i sa zapadnom Srbijom.
Zadatak državnih puteva I reda u putnoj mreži Republike Srbije je povezivanje regiona i većih gradskih centara, kao i omogućavanje odvijanja tranzitnih kretanja. Državni putevi II reda imaju ulogu međusobnog povezivanja manjih mesta unutar jednog regiona, sa što manjim uticajem na tranzitna kretanja koja se javljaju na primarnim pravcima.
Slika br. 2 Prikaz mreže državnih puteva I i II reda na teritoriji područja posebne namene infrastrukturnog koridora železničke pruge Stalać – Đunis, prema Uredbi o kategorizaciji državnih puteva
[pic]
Tabela br. 22. Državni putevi I i II reda na području Prostornog plana (dužina deonica prema podacima JP „Putevi Srbije”) prema Uredbi o kategorizaciji državnih puteva
oznaka deon.* oznaka / ime početnog čvora* oznaka / ime završnog čvora* dužina (km)* napomena** DP I B reda br.23 (nekadašnji DP I reda br.5) 02302 2301/ĆIĆEVAC 2302/MAKREŠANE 11,882 deo deonice dužine oko L=2,26 km ukupno 2,26 km DP II A reda br. 215 (nekadašnji DP II reda br.221) 21502 21501/KAONIK(ĐUNIS) 15812/DELIGRAD 11,317 deo deonice dužine oko L=6.255 km ukupno 6,255 km Napomena: * oznake deonica, kao i oznake čvorova i dužine deonica su date prema referentnom sistemu JP „Putevi Srbije” 02302 oko L=6,225 km ** procenjena dužina putnog pravca u obuhvatu prostornog plana područja posebne namene
Državni put IB reda br. 23 (nekadašnji DP I reda br. 5, odnosno nekadašnji M-5) povezuje: Pojate – Kruševac – Kraljevo – Preljinu – Čačak – Požegu – Užice – Čajetinu – Novu Varoš – Prijepolje – državnu granica sa Crnom Gorom (granični prelaz Gostun). Prosečna širina kolovoza je 7,10 m, prosečna širina bankine 1,0 m, a put ima dve kolovozne (saobraćajne trake). Na posmatranom području posebne namene prolazi u dužini oko 2,26 km. Put ima postojeći ukrštaj sa trasom železničke pruge na deonici Stalać – Đunis i ovim planom se ne planiraju nikakve intervencije na ovom putu.
Državni put II A reda br. 215 (deonica Deligrad – Đunis, deonica nekadašnjeg DP II reda br. 221) povezuje: Kruševac – Đunis – Deligrad. Prosečna širina kolovoza je 6,0 m sa dve kolovozne (saobraćajne) trake, prosečna širina bankina je 0,8 m. Na posmatranom području posebne namene prolazi u dužini oko 6,3 km. Put se ukršta sa trasom železničke pruge u zoni železničke stanice Đunis.
Ukupna dužina državnih puteva I i II reda na području obuhvaćenom Prostornim planom iznosi svega oko 8,5 km. Ovi putevi imaju kolovozni zastor od asfalta.
Generalno, kao ključni problem koji usporava razvoj manje razvijenih oblasti u Prostornom planu Republike Srbije se, između ostalog, navodi i neizgrađena infrastruktura.
Tabela br. 23. Učešće puteva sa savremenim kolovoznim zastorom
u ukupnoj dužini puteva – podaci za 2014. godine
Region oblast grad – opština Ukupno
**prema podacima JP „Putevi Srbije”
Prisutne promene godišnje stope rasta PGDS-a (prosečnog godišnjeg dnevnog saobraćaja) ukazuju na uticaj društveno-ekonomskih prilika u državi i okruženju na intenzitet tokova vozila na posmatranim putevima.
Obim prevoza putnika u postojećem stanju uslovljen je odnosom prevoznih potreba i prevoznih mogućnosti, kao i atraktivnošću područja za prevoz putnika koji turistički posećuju ovo područje ili su u tranzitu. U putničkom saobraćaju najznačajniji faktori rasta ili stagnacije intenziteta putničkih tokova su: broj stanovnika na teritoriji koja gravitira određenim putnim pravcima, broj zaposlenih, stepen motorizacije, realan lični dohodak koji ima bitan uticaj na izbor vida prevoza, kao i atraktivnost posmatranog područja za turistička i tranzitna putovanja. U putničkom saobraćaju na posmatranom području prevoz putnika se odvija pretežno individualnim vozilima i sredstvima javnog masovnog putničkog prevoza (autobusima).
Podaci o broju registrovanih vozila na području Prostornog plana nisu dostupni, a podaci o broju registrovanih vozila na teritoriji Rasinskog upravnog okruga i na teritoriji Republike Srbije omogućavaju kvantifikaciju stepena motorizacije i njihovo uzajamno poređenje. Stanje stepena motorizacije na teritoriji kroz koju prolazi železnička pruga Stalać – Đunis, kao i u Republici Srbiji, je prikazano u Tabeli br. 25.
Tabela br. 25. Stepen motorizacije u opštinama kroz koje prolazi infrastrukturni
koridor železničke pruge Stalać – Đunis
Oblast /Okrug/grad/opština Broj stanovnika Broj registr.putn. automobila Stepen motoriz.(PA/1000 stanov.) Republika Srbija 7131787 1797427 252,0 Rasinska oblast 234990 55276 235,2 Kruševac – grad 125853 28461 226,1 Ćićevac- opština 9121 1763 193,3
– prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, bilten Opštine u Srbiji, 2012. godine
Stepen motorizacije (izražen kao broj putničkih automobila na 1000 stanovnika) na teritoriji opština kroz koje prolazi infrastrukturni koridor železničke pruge Stalać – Đunis je ispod republičkog proseka, što ukazuje na postajanje potrebe za organizovanim javnim masovnim putničkim prevozom (sredstvima drumskog ili železničkog saobraćaja), kao i na postojanje potencijalnih korisnika železničkog prevoza u putničkom lokalnom i daljinskom saobraćaju.
Javni masovni putnički prevoz – U postojećem stanju osnovni vid javnog masovnog putničkog prevoza je autobuski saobraćaj. Međugradski javni prevoz se vodi trasama državnih puteva. Osim međugradskog organizovan je i autobuski prevoz dece do škola u pojedinim naseljima.
4.8. INFRASTRUKTURNI SISTEMI
4.8.1. Vodoprivredna infrastruktura
Kruševac
Na području grada Kruševca, kroz koji prolazi infrastrukturni koridor železničke pruge Stalać ( Đunis, nadležno je Javno komunalno preduzeće „Vodovod”, Kruševac. U uslovima koji su nam dostavljeni, informišu nas da u predmetnom koridoru nemaju postojeće i planirane instalacije.
Ćićevac
Na području Stalaća i Đunisa, kroz koji prolazi infrastrukturni koridor železničke pruge Stalać – Đunis, nadležno je Javno komunalno stambeno preduzeće „Razvitak” iz Ćićevca. U uslovima koji su nam dostavljeni, u digitalnoj formi je data mreža vodovoda u predmetnom infrastrukturnom koridoru, u širini od 25 m.
U pomenutom koridoru ne postoji kanalizaciona mreža u okviru JKSP „Razvitak”.
U zoni Stalaća izgrađeni su obrambeni nasipi na Južnoj Moravi, na potezu od oko 2,5 km.
Javno preduzeće za izgradnju zajedničkog vodovoda „Morava” iz Varvarina je Investitor na izgradnji regionalnog vodovodnog sistema Ćelije, cevovoda Kruševac ( Ćićevac ( Varvarin. Izgradnja cevovoda je započeta 1994. godine i trenutno se nalazi u završnoj fazi izgradnje. U dostavljenim uslovima dati su podaci o projektovanom cevovodu prečnika 400 mm, u formi skice, pošto ne raspolažu podacima o izvedenom stanju cevovoda, pri njegovom prolasku i kroz KO Stalać.
4.8.1.1. Snabdevanje pijaćom vodom
Železnička stanica Stalać
Vodosnabdevanje postojeće stanične zgrade vrši se iz gradskog vodovoda. Kapacitet gradske vodovodne mreže je dovoljan, ali se povremeno javljaju mikrobiološki problemi zbog nepravilnog hlorisanja vode. U toku je izrada gradske sekundarne mreže i zamena postojećih azbestnih cevi. S obzirom na to, u okviru železničke stanice urađen je i arteški bunar. Cevovodom je voda iz bunara sprovedena u objekat i spojena na unutrašnji razvod iza vodomera.
Železnička stanica Đunis
U blizini postojeće železničke stanice ne postoji nikakav vodovod. Stanica se snabdeva vodom iz bunara, preko šahta sa hidroforom. Pumpna stanica je ruinirana.
Seoska područja
Seoska područja imaju manje ili veće probleme u snabdevanju vodom, zbog loše sanitacije naselja. Naselja se snabdevaju vodom sa individualnih vodnih objekata. U seoskom području postoje izgrađeni manji seoski vodovodi, koji služe za vodosnabdevanje pojedinih delova seoskih naselja i neutvrđen broj individualnih kaptaža za pojedinačno vodosnabdevanje. Seoskim vodovodima nisu pokriveni svi konzumi po selima, nego pojedini zaseoci, delovi sela, škole sa okolnim kućama ili domovi zdravlja sa okolnim kućama. Nadležnost nad seoskim vodovodima pripada mesnim zajednicama, a samim tim i odgovornost u pogledu praćenja kvaliteta vode, eksploatacije, kontrole, zaštite i upotrebe.
4.8.1.2. Kanalisanje kišnih i otpadnih voda
U predmetnom području ne postoji izgrađena kanalizaciona mreža. Fekalne vode se ispuštaju u pojedinačne septičke jame ili direktno u zemljište. Industrijski objekti nemaju tretman otpadnih voda ne mestima njihovog upuštanja u otvoreni recipijent.
Železnička stanica Stalać
U okviru platoa urađena je kišna kanalizacija. Atmosferske vode se prikupljaju sistemom rigola, slivnika i linijskih kanala sa rešetkama i zacevljeno odvode do uliva u Toplički potok.
Fekalna kanalizacija je urađena za potrebe odvođenja vode iz stanične zgrade. Na predmetnu kanalizaciju priključene su i otpadne vode iz zgrada u okolini stanice. Fekalne vode se zacevljeno odvode do tri prelivne septičke jame. Iza njih je cevovod, koji prolazi ispod železničkih koloseka i kroz dvorišta privatnih kuća, i uliva se u Južnu Moravu.
Železnička stanica Đunis
Postoji poljski toalet sa septičkom jamom. Kišna kanalizacija ne postoji.
Seoska područja
U selima i prigradskim naseljima je vrlo loša sanitacija. Izgrađenost kanalizacione infrastrukture je beznačajna. Otpadne vode se ispuštaju u neadekvatno izgrađene septičke jame ili nemaju nikakav regulisan odvod. Nije rešeno pitanje skupljanja, odvođenja i prečišćavanja otpadnih voda ni za jedno naselje. Posebno je delikatno pitanje sanitacije svih seoskih naselja, koja otpadnim vodama mogu trajno da zagade sopstvena i susedna izvorišta podzemnih voda.
4.8.2. Elektroenergetika
Na području Prostornog plana postoji elektroenergetska prenosna mreža, nominalnog napona 110 kV, distributivna mreža i trafostanice napona 35 kV i 10 kV, koji u normalnom pogonu obezbeđuju kvalitetno napajanje konzumnog područja.
Što se tiče izvora električne energije (termoelektrane, hidroelektrane), na posmatranom području se ne nalaze proizvodni objekti iz nadležnosti JP „Elektroprivrede Srbije”. U planovima razvoja JP „Elektroprivrede Srbije” nisu predviđene aktivnosti u vezi eksploatacije uglja na teritoriji u obuhvatu plana, a u vezi proizvodnje električne energije planirano je razmatranje opravdanosti i izvodljivosti izgradnje MHE Stalać.
Snabdevanje električnom energijom konzumnog područja ostvaruje se iz elektroenergetskog sistema Srbije (EPS), odnosno iz Elektromreže Srbije (EMS). Preko transformatorskih stanica na visokom naponu, prenosne mreže i transformatorskih stanica na srednjem i niskom naponu, PD za distribuciju električne energije „Elektrosrbija”- ED „Kruševac”, vrši distribuciju do krajnjih korisnika. U granicama Prostornog plana nalaze se trase sledećih DV 110 kV koji su u vlasništvu JP „Elektromreža Srbije”:
DV 110 kV br. 114/1 TS Kruševac 1 – EVP Đunis;
DV 110 kV br. 114/2 EVP Đunis – TS Aleksinac;
DV 110 kV br. 152/1 TS Kruševac 1 – TS Ćićevac.
Postojeća elektrovučna podstanica (EVP) „Đunis” napaja se preko DV 110 kV br.114/1 i br.114/1 na principu ulaz-izlaz. Elektrovučna podstanica je transformatorska stanica 110/25kV, 50Hz opremljena sa monofaznim transformatorima i ostalom opremom, a čija je namena da napaja kontaktnu mrežu (KM) električnom energijom.
Postojeći distributivni potrošači obuhvaćeni prostornim planom napajaju se iz TS 220/110/35 kV Kruševac 1 (vlasništvo EMS-a), preko TS 110/35 kV Ćićevac, instalisane snage 31,5 MVA; TS 35/10 kV Stalać (na KO Stalać), instalisane snage 2 x 4 MVA i TS 35/10 kV Ražanj (za KO Braljina i KO Mojsinje), instalisane snage 8 MVA. Zatim iz TS 110/35/10 kV Kruševac 2 preko TS 35/10 kV Veliki Šiljegovac, instalisane snage 8 MVA.
Kroz područje prolazi dalekovod 35 kV „TS 35/10 kV Dedina – TS 35/10 kV Stalać”.
Eleltroenergetski vodovi 10 kV su uglavnom nadzemni i povezuju TS 35/10 kV sa TS 10/0.4 kV različitih snaga: 50 kVA, 100 kVA, 250 kVA, 400 kVA, 630kVA i 2×630 kVA. Spisak transformatorskih stanica 10/0.4 kV koje su obuhvaćene prostornim planom dat je u sledećim tabelama:
Tabela br. 26. ED Kruševac
Mesto Nivo Vrsta Naziv Vlasnik Šifra Opština ĆIĆEVAC 5114,0921 516,3644 2483,2959 1774,986 339,4458 KO Lučina 938,042 243,88 567,9831 87,8436 38,3353 KO Stalać 1805,5345 148,2627 1045,0316 438,6384 173,6018 KO Braljina 782,1880 31,6876 339,7574 355,3307 55,4123 KO Mojsinje 312,3816 38,6306 88,0414 167,2537 18,4559 KO Trubarevo 1275,9460 53,9035 442,4824 725,9196 53,6405 Grad KRUŠEVAC 1720,3550 61,4800 1026,3765 482,4940 150,0045 KO Đunis 1720,3550 61,4800 1026,3765 482,4940 150,0045 UKUPNO POVRŠINA PLANA 6834,4471 577,8444 3509,6724 2257,48 489,4503
4.10. STANJE UGROŽENOSTI ŽIVOTNE SREDINE
Stanje životne sredine na području Prostornog plana određeno je prirodnim uslovima, urbanom fizičkom strukturom, privrednim aktivnostima, saobraćajem i društveno-ekonomskim procesima koji se odvijaju u okruženju. Izvori zagađenja životne sredine na području Prostornog plana su komunalne otpadne vode, otpadne vode iz proizvodnih pogona, nehigijenske deponije – smetlišta, zagađenja koja potiču od drumskog saobraćaja i zagađenja koja potiču usled korišćenja raznih sredstava u poljoprivrednoj proizvodnji.
Zemljište
Zagađenost zemljišta
Pruga, kao linijski objekt, predstavlja u normalnom režimu odvijanja saobraćaja vid saobraćajnice sa najmanje posledica po zagađivanje tla u odnosu na druge vidove saobraćaja. Uticaj pruge se ogleda prvenstveno u izmeni svojstava zastupljenih stenskih masa, odnosno pretvaranja dela prirodne sredine u „veštačku”.
Na istraživanoj deonici zagađenost zemljišta je posledica:
trenja šina, točkova, obloga kočnica (Fe, Cr, Ni, Cu, Si, Mn,V), ostataka kapanja (ulja, goriva, maziva, sredstava za čišćenje), korozije (metali i boje) i fekalija iz toaleta vagona;
održavanja zastora (sredstva za uništavanje biljnih štetočina).
Na osnovu rezultata ispitivanja zemljišta na sadržaj opasnih i štetnih materija u gradu Kruševcu može se zaključiti sledeće:
sadržaj žive, olova, bakra, kadijuma cinka i bora koji su pronađeni ne premašuju dozvoljene vrednosti (maksimalna dozvoljena koncentracija) u svakom od 30 ispitanih uzoraka;
povećana koncentracija nikla je pronađena u 13 od 30 ispitanih uzoraka, što je manja vrednost od one koja je utvrđena prethodnim ispitivanjem zemljišta u gradu Kruševcu;
nađene količine sredstava za suzbijanje korova (simazin i atrazin) nisu prelazile maksimalne dozvoljene vrednosti ni u jednom od ispitanih uzoraka zemljišta.
Postojeće stanje zemljišta -kvalitet zemljišta
Deo teritorije koji je pripada opštini Ćićevac, a predmet je analize ovog dokumenta, najvećim delom leži na smonici, koja se ubraja u srednje plodna zemljišta. U manjem obimu prisutna je gajnjača, vrlo plodno zemljište. U dolini reke Morave zastupljeni su aluvijalni nanosi. Na terenima sa manjom nadmorskom visinom smeštena su zemljišta prve kategorije plodnosti, dok su zemljišta druge kategorije uglavnom delovi sa višom nadmorskom visinom, kao i delovi izloženi eroziji voda zbog velikog nagiba terena. U celini, područje sa svojim karakteristikama i kvalitetom zemljišta pogoduje razvoju poljoprivrede (prema Prostornom planu opštine Ćićevac).
Na teritoriji KO Đunis kvalitet zemljišta je zadovoljavajući. Najzastupljeniji tipovi zemljišta su smonice, gajnjače i aluvijalni nanosi. Naselje Đunis prema ekološkoj kategorizaciji pripada petoj ekološkoj klasi što znači da je prisutnost izvora zagađenja minimalna. Prema bonitetnoj vrednosti – zemljišta su razvrstana u sedam bonitetnih klasa. Zemljišta prve i druge bonitetne klase zastupljena su na ravnom ili blago nagnutom terenu u dolini reka Zapadne Morave i Rasine. To su visoko plodna zemljišta, pogodna za navodnjavanje i praktično nemaju ograničenja pri iskorišćavanju (prema Prostornom planu grada Kruševca). Eolska erozija prisutna je na strmim terenima dok je bujična erozija prisutna na terenima uz tokove koji pripadaju rečnom slivu Ribarske reke, odnosno Južne Morave.
Oblici degradacija zemljišta koji su prisutni na području obuhvata plana su:
Zagađenje zemljišta otpadnim vodama
U okviru granica analiziranog područja većina manjih naselja i sela koja pripadaju opštini Đićevac i gradu Kruševcu nisu priključena na kanalizacioni sistem te je zemljište ugroženo otpadnim vodama koje se prihvataju neadekvatno izgrađenim septičkim jamama sa ponirućim efektom, ili direktno izlivaju u najbliže jaruge ili vodotoke. Potrebno je napomenuti da sela i manja naselja u demografskom smislu vode ka depopulaciji te stoga izgradnja fekalne kanalizacije u većini manjih seoskih naselja nema ekonomsku opravdanost. Naselje Đunis nije priključeno ni na vodovodnu ni na kanalizacionu mrežu.
Još je složenija situacija u aluvijumu Velike i Južne Morave, gde je plitka izdan zagađena otpadnim vodama iz naselja, privrede i agrarne proizvodnje.
Upotreba pesticida i veštačkih đubriva
Poljoprivreda je vodeća privredna grana na predmetnom planskom području. Sa sadašnjom strukturom, načinom i obimom poljoprivredne proizvodnje, zagađenje zemljišnog resursa dolazi od nestručne upotrebe pesticida i veštačkih đubriva.
Nelegalne deponije i smetlišta
Na analiziranom području prisutan je veći broj divljih deponija i smetlišta što značajno ugrožava zemljište i životnu sredinu u celini. Pored deponija komunalnog otpada postoje i deponije industrijskog i životinjskog otpada. Raspadanje pomenutog otpada i oticanje procednih voda sa takvih deponija ugrožava zemljište i prostornu higijenu područja.
Sadašnjim sistemom sakupljanja komunalnog otpada, koji je organizovan u opštini Đićevac, nisu obuhvaćena tri seoska naselja: Braljina, Mojsinje i Trubarevo. Slična situacija je i na teritoriji KO Đunis.
Konverzija poljoprivrednog u građevinsko zemljište
Prevođenje namene zemljišta iz poljoprivrednog u građevinsko zemljište vrši se planski, ali je na predmetnom području prisutna i nelegalna odnosno neplanska konverzija zemljišta. Neracionalno zauzimanje plodnog poljoprivrednog zemljišta, tj. bespravna gradnja i nedostatak odgovarajuće komunalne infrastrukture na predmetnom planskom području posebno je prisutna na teritoriji Stalaća.
Plavna područja
Zemljišta koja se nalaze pored manjih ili većih vodotoka ugrožena su povremenim plavnim talasima ili bujičnim vodotocima na deonicama gde nisu izvedeni objekti za zaštitu od poplava.
Poljoprivredno zemljište
Poljoprivreda je vodeća privredna grana područja. Poljoprivredno zemljište zauzima znatan deo površina.
Procentualno najzastupljenije su ratarske kulture (žita, kukuruz), zatim povrtarske kulture i u manjem procentu površine pod voćarskim kulturama. Veliki nedostatak ove poljoprivredne grane je usitnjenost poseda i izražena fragmentacija poljoprivrednih površina što umanjuje (ne isključuje ali znatno umanjuje) ekonomsku opravdanost planiranja i realizacije odgovarajućih antierozivnih mera, meliorativnih mera, mera zaštite od prirodnih nepogoda i sličnih značajnijih poduhvata.
Agro-komplekse odlikuje izražen antropogeni uticaj ostvaren kroz primenu mineralnih đubriva, sredstava za zaštitu bilja, intenzivnu obradu zemljišta. Sa stanovišta zaštite životne sredine od presudnog značaja je stručna kontrola primene hemijskih sredstava za zaštitu bilja i veštačkih đubriva.
Postojeće stanje kvaliteta vazduha
Zagađen vazduh predstavlja važan faktor rizika za zdravlje populacije kako u razvijenim tako i u zemljama u razvoju. Zagađen vazduh oštećuje resurse potrebne za dugotrajan održivi razvoj planete.
Izvori zagađenja vazduha rezultat su uglavnom ljudskih aktivnosti i mogu se svrstati u tri grupe:
1) stacionarni izvori:
(1) izvori zagađenja vezani za poljoprivredne aktivnosti, rudarstvo i kamenolome,
(2) izvori zagađenja vezani za industrije i industrijska područja,
(3) izvori zagađenja u komunalnim sredinama kao što su zagrevanje, spaljivanje otpada, individualna ložišta;
2) pokretni izvori:
obuhvataju bilo koji oblik vozila motora sa unutrašnjim sagorevanjem;
3) izvori zagađenja iz zatvorenog prostora:
obuhvataju pušenje cigareta, biološka zagađenja (polen, grinje, plesni, kvasci, mikroorganizmi, alergeni poreklom od domaćih životinja).
Zagađujuće materije generalno se dele na gasove, pare, čvrste čestice i mirise. Suspendovane čestice dalje se grupišu u odnosu na veličinu čestice: prašinu, dim, isparenja i izmaglicu (aerosol).
Zakonom o zaštiti vazduha („Službeni glasnik RS”, br. 36/09 i 10/13) i Uredbom o uslovima za monitoring i zahtevima kvaliteta vazduha („Službeni glasnik RS”, br. 11/10, 75/10 i 63/13) propisane su granične i tolerantne vrednosti za zagađujuće materije koje se eksploatacijom drumskih vozila emituju u vazduh.
Stanje životne sredine, u mestima koja se nalaze u posmatranom koridoru, određeno je njihovim prirodnim uslovima, urbanom fizičkom strukturom, privrednom aktivnostima, saobraćajem i društveno-ekonomskim procesima, koji se odvijaju u naseljenim zonama i njihovom okruženju. Karakteristična je neujednačenost kvaliteta vazduha, zavisno od prisutnosti izvora emisije.
U razmatranom koridoru pruge ne vrši se sistematsko praćenje kvaliteta vazduha. Na osnovu analize mogućih zagađivača vazduha došlo se do zaključka da se kao izvori aerozagađenja, osim sagorevanja fosilnih goriva za potrebe domaćinstava u naseljima, poljoprivredne proizvodnje, industrijske proizvodnje, pojavljuje i drumski saobraćaj od postojeće putne mreže. Industrijska postrojenja mogu predstavljati izvor emisije štetnih polutanata u atmosferu. Ukupna količina zagađujućih materija poreklom iz industrije nije poznata jer ne postoji sistematsko praćenje kvaliteta vazduha iz industrijskih pogona.
Postojeća pruga je elektrificirane pa stoga ona minimalno utiče na kvalitet vazduha.
Površinske i podzemne vode
U istraživanom koridoru potencijal površinskih voda čine vodotoci koji pripadaju slivu Južne Morave. U reku Južnu Moravu se ulivaju: Toplik, Vinogradski potok, Gorčilovac, Veliki potok, Mali potok, Hajdučki, Pločnik, Guševački potok, Livadski potok, Zmijarnik, Pajkovački potok, Ribarska reka, Kukin potok, Rastenovački potok, Lipovac i bezimeni potoci.
Na osnovu Uredbe o kategorizaciji vodotoka reka Južna Morava pripada IIa klasi (od sela Praskovrače do Stalaća). Klasa II, obuhvata vode koje se mogu upotrebljavati za kupanje i rekreaciju građana, za sportove na vodi, za gajenje drugih vrsta riba (ciprinide) ili primenom uobičajenih metoda obrade – kondicioniranja (koagulacija, filtracija, dezinfekcija i sl) može se upotrebljavati za piće i u prehrambenoj industriji. Klasa I obuhvata vode koje se u prirodnom stanju ili posle dezinfekcije mogu upotrebljavati ili iskorišćavati za snabdevanje naselja vodom za piće, u prehrambenoj industriji i za gajenje plemenitih vrsta riba (salmonida).
Južna Morava je dugačka 295 km i teče uglavnom smerom jug-sever, od makedonske granice, gde se sreće sa rekom Zapadnom Moravom. Unosi velike količine erodiranog materijala u Veliku Moravu, puneći i podižući njeno rečno korito, što je uslovilo velike poplave. Južna Morava ima 157 pritoka.
Južna Morava je velika reka, sa dominacijom srednjeg nanosa i prema Pravilniku o parametrima ekološkog i hemijskog statusa površinskih voda i parametrima hemijskog i kvantitativnog statusa podzemnih voda („Službeni glasnik RS”, broj 74/11) spada u vodotoke tipa 2.
Kvalitet površinskih voda
U cilju analize postojećeg kvaliteta površinskih voda na istraživanom prostoru, analizirani su rezultati fizičko-hemijskih analiza vode reke Južne Morave.
Ispitivanje kvaliteta površinskih i podzemnih voda na teritoriji Republike Srbije po Programu sistematskog ispitivanja kvaliteta voda sprovodi Agencija za zaštitu životne sredine, na osnovu člana 109. Zakona o vodama. Radi analize postojećeg kvaliteta površinskih voda, odnosno reke Dunav, korišćeni su podaci preuzeti iz Rezultata ispitivanja kvaliteta površinskih voda za 2014. godinu sa internet prezentacije Agencije za zaštitu životne sredine.
Granične vrednosti parametara definisane su na bazi pravnih propisa:
Uredbe o graničnim vrednostima zagađujućih materija u površinskim i podzemnim vodama i sedimentu i rokovima za njihovo dostizanje („Službeni glasnik RS”, broj 50/12);
Uredbe o graničnim vrednostima prioritetnih i prioritetnih hazardnih supstanci koje zagađuju površinske vode i rokovima za njihovo dostizanje („Službeni glasnik RS”, broj 24/14);
Pravilnika o parametrima ekološkog i hemijskog statusa površinskih voda i parametrima hemijskog i kvantitativnog statusa podzemnih voda;
Uredbe o klasifikaciji voda (odnosi se samo na organoleptičke osobine vode, odnosno na miris, boju i vidljive otpadne materije).
Za parametre definisane Uredbom o graničnim vrednostima zagađujućih materija u površinskim i podzemnim vodama i sedimentu i rokovima za njihovo dostizanje, prikazane su odgovarajuće klase kvaliteta rimskim brojevima (I, II, III i IV klasa).
Reka Južna Morava
Analizom rezultata kvaliteta vode reke Južne Morave, na profilima Korvingrad i Mojsinje, utvrđeno je da sledeći parametri odstupaju od propisanih graničnih vrednosti zagađujućih supstanci za II klasu površinskih voda: Vrednost suspendovanih materija (III-V), rastvoreni kiseonik (III) HPK (hemijska potrošnja kiseonika, ukupni organski ugljenik (III), ukupan azot (III), nitriti (III), amonijum jon (III), ukupan fosfor (III), ortofosfati (III), gvožđe, mangan (III). Od prioritetnih i prioritetnih hazardnih supstanci, od propisanih graničnih vrednosti zagađujućih supstanci za II klasu, odstupa Pb (III-IV).
Za makrobiološke parametre, od II klase površinskih voda odstupaju fekalni koliformi (IV) i ukupni koliformi (III).
Podzemne vode i izvorišta vodosnabdevanja
Uvid u postojeći kvalitet pijaćih voda je izvršen na osnovu laboratorijskih ispitivanja koje su rađeni za potrebe određivanja kvaliteta vodosnabdevanja u objektima Javnog preduzeća „Železnice Srbije”, u Saobraćajnom institutu CIP, u toku 2007. godine. Uzorci podzemne vode su uzeti većinom iz kopanih bunara železničkih stanica: Braljina i Đunis i iz česme u objektima stanice Stalać koja se snabdeva iz gradskog vodovoda. Dobijeni rezultati su analizirani u skladu sa Pravilnikom o higijenskoj ispravnosti vode za piće („Službeni list SRJ”, br. 42/98 i 44/99).
U Braljini su uzeti uzorci vode iz bunara na stanici. Voda za piće je bila bakteriološki neispravna, zbog povećanog ukupnog broja koliformnih bakterija, prisustva streptokoka fekalnog porekla, sufitoredukujuće klostridije i pseudomonas aeruginose. Fizičko-hemijska analiza uzorka je pokazala sniženu pH vrednost, kao i povećanu koncentraciju nitrata.
U stanici Đunis su uzeti uzorci vode iz bunara. Fizičko – hemijske analize vode pokazale su sniženu pH vrednost i povećanu mutnoću. Voda za piće pokazala je bakteriološku neispravnost zbog povećanog ukupnog broja: aerobnih mezofilnih bakterija, koliformnih bakterija, prisustva streptokoka fekalnog porekla i sufitoredukujuće klostridije.
U stanici u Stalaću su uzeti uzorci vode iz česme u kancelariji otpravnika vozova i iz česme WC-a. Železnička stanica se snabdeva vodom iz gradskog vodovoda. Hemijske analiza vode pokazale su povećanu elektroprovodljivost, koncentraciju nitrata, nitrita i koncentraciju mangana u oba uzorka. Bakteriološka analiza vode za piće pokazala je bakteriološku neispravnost vode, zbog povećanog ukupnog broja koliformnih bakterija u oba uzorka i prisustva streptokoka fekalnog porekla u uzorku sa česme u WC-u.
Podzemne vode su posebno ugrožene u aluvijalnoj ravni Morave, gde je mogućnost infiltriranja zagađujućih materija u plitke izdani na visokom nivou, posebno ako se ima u vidu hidraulička povezanost površinskih i podzemnih voda (nivo podzemnih voda u direktnoj je zavisnosti od nivoa površinskih vodotokova).
Ribarska reka se često izliva i plavi okolni teren. U zoni stanice Đunis je pod uticajem uspora Južne Morave, pa je 2010. godine plavljena stanica Đunis. Područje između Trubareva i Ribarske reke je plavno područje.
Na području Prostornog plana se nalaze dva izvorišta Selište: (iznad mesta Stalać) i Toplik (u blizini povremenog toka Toplik) koja su značajna za vodosnabdevanje (podatak iz Prostornog plana opštine Ćićevac).
Zagađenje voda
Imajući u vidu prostorne karakteristike posmatranog područja – naseljenost, industrijska postrojenja, obradive poljoprivredne površine, može se reći da postoje zagađivači koji bi narušili kvalitet površinskih i podzemnih voda. Do zagađivanja površinskih i podzemnih voda dolazi usled: nekontrolisane primene veštačkih đubriva, pesticida i herbicida u ratarskoj voćarskoj i povrtarskoj proizvodnji, neregulisanog upravljanja komunalnim i drugim otpadnim materijama, ispuštanja neprečišćenih otpadnih voda iz industrijskih postrojenja, nekontrolisanog upuštanja neprečišćenih fekalnih voda iz naseljenih mesta i odvijanja drumskog saobraćaja na postojećim saobraćajnicama.
Zagađivanje površinskih i podzemnih voda može biti posledica različitih ljudskih aktivnosti. Izvori zagađenja površinskih i podzemnih voda mogu biti:
industrija (ispuštanjem otpadnih voda bez prethodnog prečišćavanja);
poljoprivredne aktivnosti (usled nekontrolisane korišćenja pesticida, mineralnih đubriva i drugih agrohemijskih sredstava) dovodi do porasta sadržaja azota i fosfora u prirodnim vodama. Povećan sadržaj jedinjenja fosfora, azota i kalijuma u prirodnim vodama dovodi do povećanja ukupnih mineralnih materija i degradira vodu smanjenjem količine kiseonika u vodi (povećavano razmnožavanje algi, vodenog bilja i drugih potrošača kiseonika iz vode);
prehrambena industrija. Osnovne karakteristike otpadnih voda prehrambene industrije su visok stepen organskog zagađenja i suspendovanih materija. Problem sa ovim zagađivanjem je u činjenici što ove otpadne materije služe za ishranu mikroorganizama u vodotocima. Na taj način dolazi do uvećane biološke potrošnje kiseonika u vodi;
pogoni mehaničke obrade (struganje, bušenje, glodanje i sl). Voda se iz pogona mehaničke obrade zagađuje mineralnim uljima, deterdžentima, metalnom i abrazionom prašinom i emulgatorima;
otpadne vode iz domaćinstava. Vode iz domaćinstva su opterećene visokim sadržajem organskih materija i deterdženata i bez prethodnog tretmana i ispuštanja u prirodne vodotoke predstavljaju zagađivače;
atmosferske otpadne vode sa drumskih saobraćajnica. Logično je očekivati da će zagađenje voda prvenstveno biti posledica sledećih procesa: taloženje izduvnih gasova; habanje guma; destrukcija karoserije i proceđivanje tereta; prosipanje tereta; odbacivanje organskih i neorganskih otpadaka; taloženje iz atmosfere; donošenje vetrom; razvejavanje usled prolaska vozila. Zagađenje koje je posledica navedenih procesa po svojoj vremenskoj karakteristici mogu biti stalna (radi se pre svega o taloženju štetnih materija iz izduvnih gasova, ulja i maziva, habanju guma i kolovoza, habanju karoserije i sl), sezonska (upotreba soli za održavanje puta u zimskim mesecima) i slučajna (akcidentna);
procedne vode sa neuređenih deponija (komunalni otpad, industrijski otpad, otpad od poljoprivrede).
Buka postojeće stanje
U posmatranom području stambeni objekti su izloženi buci od drumskog saobraćaja koji se odvija na postojećem DP IB reda broj 23 (nekadašnji DP I reda br. 5, odnosno nekadašnji M-5) povezuje: Pojate – Kruševac – Kraljevo – Preljinu – Čačak – Požegu – Užice – Čajetinu – Novu Varoš – Prijepolje – državnu granica sa Crnom Gorom (granični prelaz Gostun), DP IIA broj 215 (deonica Deligrad – Đunis, deonica nekadašnjeg DP II reda br. 221) koji povezuje Kruševac – Đunis – Deligrad, mreži opštinskih puteva i gradskih saobraćajnica.
Van obuhvata područja posebne namene, a u neposrednoj blizini je DP IA reda A1 (autoput E 75), dok je sa severne strane (u pravcu istok – zapad) planiran infrastrukturni koridor autoputa E 761, koji bi povezivao autoput E 75 sa planiranim autoputskim koridorom Beograd – Južni Jadran E 763, kao i sa zapadnom Srbijom.
Stanovnici su izloženi i buci od železničkog saobraćaja koji se odvija na međunarodnoj pruzi broj 3 Beograd – Mladenovac – Niš – Preševo – državna granica.
Ciljna merenja nivoa buke na posmatranom području nisu vršena. Potrebno je prilikom izrade tehničke dokumentacije identifikovati sve objekte osetljive na buku, odnosno utvrditi područja osetljiva na buku i na njima sprovesti merenja u cilju utvrđivanja postojećeg stanja.
Vegetacija
Teritorija koja je obuhvaćena Prostornim planom ima izrazit ekološki kapacitet u pogledu bogatstva staništa i biljnih vrsta koje je naseljavaju. Deo teritorije nalazi se na listi ekološki značajnih područja i tipova staništa – ekološka mreža. Evidentirana prirodna dobra „Mojsinjske planine i Stalaćka klisura Južne Moraveˮ (KO Trubarevo, Mojsinje, Braljina, Trubarevo, Stalać i Mrzenica) utvrđeni su kao Predeo izuzetnih odlika.
Zahvaljujući raznolikosti staništa i klimatskih karakteristika na posmatranom području srećemo različite biljne zajednice od kojih su najzastupljenije šumske zajednice. To su termofilne listopadne šume mešovite ili ređe monodominantne svetle šume, sa sklopljenim ili gotovo potpuno sklopljenim spratom drveća u kome dominiraju termofilni hrastovi – medunac – Quercus pubescens, krupnolisni medunac – Quercus virgilliana, cer – Quercus cerris, sladun – Quercus frainetto, kitnjak – Quercus petraea, balkanski kitnjak – Quercus daleschampi, stepski ližnjak – Quercus pedunculiflora ili drugi termofilni lišćari: crni grab – Ostrya carpinifolia, beli grab-Carpinus orientalis, javor – Acer campestre ili pitomi kesten – Castanea sativa.
Takođe, zastupljene su Balkansko-anatolijske termofilne hrastove šume – svetle šume u kome svojom brojnošću dominiraju cer Quercus cerris, sladun – Quercus frainetto, ili mešovite šume u kojima se pored cera i sladuna, u spratu drveća i žbunja, sa većim učešćem javljaju beli grab – Carpinus orinetalis, lužnjak – Quercus robur, krupnolisni medunac – Quercus virgilliana i crni grab – Ostrya carpinifolia itd.
Šumske zajednice vrba, topole i jove prisutne su u manjem obimu u dolinama reka. Zimzeleno drveće se javlja na vrhu Šiljegarnik i na nekoliko niskih planinskih vrhova, ali ono zauzima veoma mali prostor.
Šume predstavljaju prirodni potencijal koji pruža mogućnost planskom području za razvoj šumarstva, lovnog i sportskog turizma, rekreativnog turizma i sl. Pored mogućnosti za razvoj pomenutih privrednih grana, one predstavljaju vrlo važan segment koji garantuje visok kvalitet životne sredine u smislu očuvanja prirodnih odlika, autohtonih vrsta flore i faune, utiču na kvalitet vazduha, hidrološke odlike terena, eroziju, spiranje tla, očuvanje vizuelnih osobenosti predela itd.
Veliki deo vegetacionog pokrivača posmatranog područja čine gajene kulture. Procentualno najzastupljenije su ratarske kulture (žita, kukuruz), zatim povrtarske kulture i u manjem procentu površine pod voćarskim kulturama.
Travnate i livadske zajednice različitih karakteristika i florističkog sastava zastupljene su na pašnjacima, površinama pod livadama, obodima šuma. U ovoj oblasti postoji veliki broj vrsta lekovitog i jestivog samoniklog bilja: Nana (Mentha piperita), timijan (Thimus serpillum), kantarion (Hipericum perforatum) i druge biljke. Neke od ovih vrsta su zaštićene i nalaze se u Crvenoj knjizi flore Srbije. Takođe se može naći i divlja ciklama (Cyclamen purpurascens), veoma retka biljka.
Deo vegetacijskog pokrivača čine i ruderalna staništa na kojim uspevaju korovske vrste na neuređenim površinama, međama, površinama uz puteve, prugu i sl.
Odlike faune
Posmatrano područje pruge na delu trase od Stalaća do Đunisa prolazi teritorijalno kroz lovišta „Mojsinjske planineˮ (Ćićevac) i lovište „Rasinaˮ (Kruševac).
Lovačko udruženje „Hajduk Veljkoˮ sa sedištem u Ćićevcu, gazduje lovištem „Mojsinjske planineˮ, ukupne površine 12.370 ha, od kojih lovne površine obuhvataju 11.203 ha. Stalno gajene vrste divljači u lovištu „Mojsinjske planineˮ su: srna, zec, fazan i poljska jarebica.
Lovačko udruženje „Kruševacˮ sa sedištem u istoimenom gradu, gazduje lovištem „Rasinaˮ, ukupne površine 70.052 ha, od kojih lovne površine obuhvataju 64.132 ha. Stalno gajene vrste divljači u lovištu „Rasinaˮ su: srna, divlja svinja, zec, fazan i poljska jarebica.
Lovišta naseljavaju sledeće vrste divljači:
I. Sisari: Srna ( Capreolus capreolus L.), Divlja svinja (Sus scrofa L.), Zec evropski (Lepus europaeus L.), Jazavac (Meles meles L.), Kuna belica (Martes foina L.), Kuna zlatica (Martes martes L.), Ondatra (Ondatra zibethica L.), Veverica (Sciurus vulgaris L.), Sivi (veliki) puh (Glis glis L.), Vidra (Lutra lutra L.), Vuk (Canis lupus L.), Lisica (Vulpes vulpes L.), Divlja mačka (Felix silvestris L.), Tvor (Mustela putorius L.), Šakal (Canis avreus L.)
II. Ptice: Gnjurci (Podicipedidae): Ćubasti gnjurac (Podiceps cristatus L.), Mali gnjurac (Tachybaptus ruficollis Pall.), Vranci (Phalacrocoracidae), Divlja guska (Anser anser L.), Divlja patka (plovke), ledenjarka (Clangula hyemalis L.), prevez (Netta rufina L.), čegrtuša (Anas strepera L.), šiljkan (Anas akuta L.), kašikara (Anas clypeata L.), morska njorka (Aythya marila L.), mramorka (Marmaronetta angustirostris Men), ronci: veliki ronci (Mergus merganser L.), srednji ronci (Mergus serrator L.) i mali ronci (Mergus albellus L.); Barski petlić (Porzana porzana L.), Mali barski petlić (Porzana parva Scopoli), Patuljasti barski petlić (Porzana pusilla Pall.), Prdavac (Crex crex L.), Šljuka, žalari ili vivci (Charadriidae), Šljuka (Scolopacidae), osim šumske šljuke, Potrk noćni (Burhinus oedicnemus L.), Divlji golub-dupljaš (Columba oenas L.), D. golub-pećinar (Columba livia J.F.Gm.), Siva čaplja (Ardea cinerea L.), Lisasta guska (Anser albifrons Sc.), Guska glogovnjača-ljigarica (A.fabalis Lat.), Divlje patke (Anas spp.), gluvara (Anas platyrhynchos L.), kržulja-skvrža (Anas crecca L.), krdža-pupčanica (Anas querquedula L.), zviždara (Anas penelope L.), Divlje patke (Aythya spp.), patka crna-njorka (Aythya nyroca Guld.), ćubasta (Aythya fuligula L.), riboglav (Aytya ferina L.), dupljarica (Bucephala clangula L.), Jastreb kokošar (Accipiter gentilis L.), Leštarka (Bonasa bonasia L.), Jarebica kamenjarka (Alectoris gaecea Meisner), Jarebica poljska (Perdix perdix L.), Prepelica (Coturnix coturnix L.), Fazani (Phasianus spp.), Barski petlovi (Rallus aquaticus L.), Barska kokica (Gallinula chloropus L.), Šumska šljuka (Scolopax rusticola L.), Liska crna (Fulica altra L.), Golub grivnjaš (Columba palumbus L.), Grlica (Streptopelia turtur L.), Gugutka-kumrija (S.decaocto E.Friv.), Sojka-kreja (Garrulus glandarius L.), Gačac (Corvus frugilegus L.), Siva vrana (Corvus corone cornix) i Svraka (Pica pica L.).
4.11. ZAŠTITA PRIRODNIH I KULTURNIH DOBARA
Zaštita prirodnih dobara
Teritorija koja je obuhvaćena Prostornim planom nalazi se na listi ekološki značajnih područja i tipova staništa (ekološka mreža). Na ovom području se nalazi i evidentirano prirodno dobro „Mojsinjske planine i Stalaćka klisura Južne Moraveˮ.
Navedena prirodna dobra poseduju specifične prirodne, istorijske i kulturne vrednosti koje predstavljaju značajan potencijal za razvoj turizma (posebno verskog turizma).
Zaštita kulturnih dobara
Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo, ustanova kulture od nacionalnog značaja, izdao je uslove br. 636/2 od 11. juna 2014. godine, za potrebe izrade Prostornog plana. Na posmatranom području se nalaze sledeća kulturna dobra:
1) u okviru KO Đunis, grad Kruševac, nalazi se dobro pod prethodnom zaštitom grobljanska crkva Svetog Pantelija (na karti sv. Marko). Crkva je sagrađena početkom XX veka ali se u njenoj blizini, sa druge strane groblja, nalaze ostaci starije građevine za koju se pretpostavlja da je crkva iz srednjeg veka. Čitavo područje na kojem je formirano groblje naziva se Nikoljac;
2) sa područja KO Jošje, grad Kruševac, potiču srebrne čaše iz srednjeg veka koje su sastavni deo stalne postavke Narodnog muzeja u Kruševcu. Ovi nalazi postali su vlasništvo Muzeja otkupom od trećeg lica pa nije poznata tačna lokacija nalazišta sa kojeg potiču. Nalaz ukazuje na postojanje starijeg sloja u Jošju zbog čega je potreban oprez prilikom bilo kakvih zemljanih radova u ataru sela;
3) na KO Stalać, opština Ćićevac, nalazi se utvrđeno nepokretno kulturno dobro od velikog značaja crkva Svetih arhanđela Mihaila i Gavrila (Odluka SO Ćićevac broj 633-2/85-01 od 29. marta 1985. godine). Odlukom o utvrđivanju nepokretnih kulturnih dobara od izuzetnog značaja i kulturnih dobara od velikog značaja („Službeni glasnik SRS”, broj 28/83), Mojsinjski manastiri i crkve utvrđeni su za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture od velikog značaja;
4) u naselju Braljina, u delu koji pripada KO Stalać, u neposrednoj blizini postojeće železničke pruge, nalazi se utvrđeno nepokretno kulturno dobro od velikog značaja crkva Svetog Nikole (Odluka SO Ćićevac broj 633-1/92-01 od 7. oktobra 1992. godine). Odlukom o utvrđivanju nepokretnih kulturnih dobara od izuzetnog značaja i kulturnih dobara od velikog značaja, Mojsinjski manastiri i crkve, utvrđeni su za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture od velikog značaja;
5) u KO Braljina, opština Ćićevac, prema podacima dostavljenim iz Narodnog muzeja u Kruševcu, nalazi se crkva Svetog Save čija porta predstavlja višeslojni arheološki lokalitet (praistorija, antika, srednji vek).
Na području opštine Ćićevac nalaze se raznovrsna kulturna dobra koja potiču od perioda praistorije (starost pojedinih arheoloških lokaliteta datira iz perioda mlađeg kamenog doba – neolita, oko 7000 god.p.n.e).
Napominje se da je područje Mojsinjskih i Poslonskih planina, u periodu pre XIV veka, predstavljalo jedinstvenu celinu u duhovnom i graditeljskom smislu, pa je u narodu označeno kao „Sveta Goraˮ. Sakralni spomenici ovog područja ne odlikuju se svojim estetskim vrednostima, veličinom i lepotom oblika. Najčešće su ih gradili siromašni ktitori, pri čemu za veliki broj crkava (pretpostavlja se da ih ima 77) ne postoje pouzdani podaci o vremenu izgradnje ili uzrocima njihovog fizičkog nestanka.
Evidentirana kulturna dobra predstavljena su i brojnim arheološkim lokalitetima, pojedinačnim spomenicima posvećenim žrtvama NOB-a i objektima narodnog graditeljstva (podatak iz Prostornog plana opštine Ćićevac):
arheološki lokalitet „Gologlavaˮ (u graničnom delu atara Stalaća i Lučina);
arheološki lokalitet „Toplikˮ;
arheološki lokalitet „Velika mlakaˮ (Braljina);
srednjevekovno utvrđenje „Trubarevoˮ, u ataru sela Trubarevo.
4.12. PROSTOR OD INTERESA ZA ODBRANU ZEMLJE U VANREDNIM SITUACIJAMA
Na osnovu Obaveštenja broj 1602-2 od 20. juna 2014. godine, koje je izdato od strane Ministarstva odbrane – Sektora za materijalne resurse – Uprave za infrastrukturu, na području Prostornog plana područja posebne namene infrastrukturnog koridora železničke pruge Stalać ( Đunis, nema posebnih uslova i zahteva za prilagođavanje potrebama odbrane zemlje.
5. POTENCIJALI I OGRANIČENJA PODRUČJA PROSTORNOG PLANA
Osnovni potencijali i mogućnosti prostornog razvoja su sledeći:
geografsko-saobraćajni položaj – infrastrukturni koridor sa postojećim drumskim pravcem i železničkom prugom;
definisan koridor pruge i izgrađeni objekti i delovi trase;
prirodni resursi:
poljoprivredni zemljišni fond sa razvijenim povrtarstvom, voćarstvom i stočarstvom;
vodni resursi sa mogućnošću proizvodnje hidroenergije (mini elektrane) i navodnjavanja;
predeone celine, pogodne za razvoj određenih vidova turističke ponude;
formirani centri, Kruševac i Stalać;
postojeća saobraćajna infrastruktura, i to drumska (blizina Koridora X, državni putevi I i II reda);
mogućnosti za izgradnju industrijskih zona na novim (grinfild) i zapuštenim lokacijama;
jeftinija radna snaga i relativno dobar kadrovski potencijal;
relativno razvijena mreža javnih službi (školstvo, zdravstvo, kultura i socijalna zaštita);
razvoj turizma je moguće bazirati na prirodnim i stvorenim potencijalima (prirodna dobra, nepokretna kulturna dobra, visok kvalitet životne sredine, povoljan saobraćajni položaj);
prirodne i kulturne vrednosti planskog područja;
postojanje lokalnih akcionih dokumenata i planova u oblasti zaštite životne sredine i upravljanja otpadom;
brzi razvoj telekomunikacija i pojava velikog broja pružaoca telekomunikacionih usluga;
tendencije integracije sa evropskim standardima;
relativno povoljan udeo radno sposobnog stanovništva;
inicirani procesi funkcionalne transformacije naselja, posebno u rubnom pojasu opštinskog centra;
zadovoljavajuća mreža objekata javnih službi obaveznih sadržaja (osnovno obrazovanje);
kulturno-istorijski spomenici kao svojevrstan potencijal turističkog razvoja;
promovisanje istorije, kulture, tradicije, proizvoda sa geografskim poreklom u evropskim razmerama;
proizvodnja hrane sa prepoznatljivim geografskim poreklom.
Osnovna ograničenja i pretnje za prostorni razvoj su sledeća:
konstantna depopulacija većine seoskih naselja;
ne rešavanje komunalne opremljenosti -snabdevanje vodom, odvođenje otpadnih voda, evakuacija otpadnih voda iz proizvodnje i prečišćavanje svih otpadnih voda pre upuštanja u recipijent;
sve veći antropogeni uticaj ugrožava biodiverzitet planskog područja;
neuređeno ušće reke Južne Morave;
reke Južna Morava i Ribarska reka često plave teren;
briga o kulturnoj baštini i prirodi nije na zadovoljavajućem nivou;
nizak nivo tehničke opremljenosti poljoprivrednih gazdinstava i slaba ekonomska moć domaćinstava;
racionalno upravljanje zemljištem otežavaju usitnjenosti privatnog poseda, nedefinisano upravljanje državnim zemljištem, znatni udeo neobrađenog i zapuštenog produktivnog zemljišta i sl;
nepovoljne demografske tendencije u većini seoskih naselja (veliki broj radnika – dnevnih migranata, veliki procenat stanovništva preko 60 godina, depopulacija seoskih naselja, itd);
nedovoljna razvijenost uslužnih delatnosti i objekata javnih službi u većini seoskih naselja;
nedovoljna diverzifikovanost privredne strukture seoskih naselja prouzrokuje stagnaciju funkcijske transformacije naselja;
nedovoljna oprema školskog prostora, uključujući sportske terene i fiskulturne cale;
nizak nivo komunalne opremljenosti, što ctvapa probleme u funkcionisanju objekata javnih clyžbi u najvećem broju seoskih naselja, posebno kada su u pitanju obavezne ustanove – osnovno obrazovanje i primarna zdravstvena zaštita;
nedovoljna razvijenost javnih službi iz oblasti kulture, neadekvatni prostori sa zastarelom opremom, posebno na seoskom području;
racionalno upravljanje zemljištem otežavaju brojni činioci (nasleđeni problemi usitnjenosti privatnog poseda, nedefinisano upravljanje državnim zemljištem, znatni udeo neobrađenog i zapuštenog produktivnog zemljišta i sl);
postojeća organizacija poljoprivredne proizvodnje i korišćenje raspoloživih resursa nisu prilagođeni velikoj prednosti – neposrednom položaju na Koridoru H, blizini najvećih potrošačkih središta – gradu Beogradu, Nišu, Kruševcu i dr;
institucije i uslužne službe za poljoprivredu još uvek su na nezadovoljavajućem tehničkom, stručnom i organizacijskom nivou (prognozno-izveštajna služba iz područja zaštite od biljnih bolesti i štetočina i poljoprivredno-savetodavna služba još nisu adekvatno organizovane);
više od 75% gazdinstava (sa nepovoljnom starosnom i obrazovnom strukturom) ima manje od tri hektara i to po pravilu vrlo usitnjenih poljoprivrednih površina;
tržište zemljištem, kao najvažnijim poljoprivrednim resursom, ograničava postojeća nesređenost zemljišnih knjiga;
većina poljoprivrednika je izvan poljoprivrednih zadruga kao oblika poslovnog organizovanja;
postojeći skladišni kapaciteti su u većini slučajeva istrošeni, a oprema tehnološki zastarela;
nedovoljno razvijena institucionalna infrastruktura za podršku razvoju malih i srednjih preduzeća (u daljem tekstu: MSP) u pravcu oblikovanja diverzifikovane strukture lokalne ekonomije;
nedovoljno razvijen sektor MSP;
iseljavanje radno sposobnog stanovništva;
nedostatak stručnih i specijalizovanih kadrova;
nedovoljna iskorišćenost izuzetnog saobraćajnog položaja;
loša putna infrastruktura do „Mojsinjske Svete Goreˮ;
neadekvatno korišćenje lokalnih potencijala (saobraćajnog, poljoprivrednog, šumskog i turističkog) za povećanje proizvodnje i prerade i intenziviranje razvoja pojedinih oblasti;
neuređeno ušće reka Zapadne i Južne Morave;
nedovoljni turistički sadržaji;
zaštita i korišćenje vodnih resursa;
niska energetska efikasnost, nedovoljna ulaganja.
II. PRINCIPI I CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA PODRUČJA POSEBNE NAMENE
1. PRINCIPI PROSTORNOG RAZVOJA
Ciljevi su definisani na osnovu zaključaka koji su izvedeni iz analize stanja, potencijala i ograničenja koje je neophodno prevazići, odnosno relativizirati.
Osnovni cilj je usklađivanje planiranog koridora železničke pruge i prostora kroz koji prolazi, sa otklanjanjem konflikata koji se stvaraju uspostavljanjem novog infrastrukturnog sistema u prostoru, kao i njegovih uticaja na prirodne resurse, socio-demografske i privredne tokove, kao i na ekološke promene. To podrazumeva definisanje osnovnih principa uređenja, zaštite i prostornog razvoja područja posebne namene, i to:
zaštitu svih prirodnih resursa;
zaustavljanje depopulacije stanovništva;
brži ekonomski razvoj;
razvoj infrastrukturnih i komunalnih sistema naseljima;
adekvatan i nekonfliktni prostorni razvoj;
zaštitu i održivo korišćenje poljoprivrednog, šumskog i vodnog zemljišta;
zaštitu koridora železničke pruge i drugih infrastrukturnih sistema;
razvoj ruralnog područja i seoskih naselja u funkciji kompatibilnih privrednih aktivnosti;
povećanje efikasnosti teritorijalnog razvoja;
policentrični teritorijalni razvoj (posebno jačanje veze urbanih i seoskih naselja);
unapređenje saobraćajne pristupačnosti;
razvoj kulturnog i regionalnog identiteta;
zaštitu javnog interesa, javnih dobara i dobara u opštoj upotrebi;
zaštitu i unapređenja životne sredine.
2. CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA
Izgradnjom nove dvokolosečne pruge na deonici Stalać ( Đunis, železničke pruge Beograd ( Niš, ostvaruju se sledeći ciljevi:
definisanje dugoročne strategije razvoja planskog područja;
definisanje planskih rešenja kojima se rezerviše prostor za infrastrukturni koridor i utvrđuju režimi zaštite koridora i kontaktnih područja;
definisanje odnosa sa ostalim namenama i infrastrukturnim sistemima u neposrednom kontaktu sa planiranim koridorom;
prostorni razmeštaj kompatibilnih sadržaja i namena;
stvaranje uslova za kompletiranje infrastrukturnih sistema, u skladu sa razvojnim planovima i uslovima nadležnih institucija.
2.1. CILJEVI RAZVOJA SAOBRAĆAJA
Osnovni cilj razvoja saobraćaja i saobraćajne infrastrukture jeste poboljšanje regionalne i lokalne pristupačnosti područja i jačanje regionalnih veza razvojem više modaliteta saobraćaja i podizanjem kvaliteta i bezbednosti saobraćaja.
Posebni cilj je izgradnja železničke pruge, radi povećanja obima ovog modaliteta saobraćaja i rasterećivanja drumskog saobraćaja.
Železnički saobraćaj
Osavremenjivanje je cilj železničkog saobraćaja, radi kvalitetnijeg pružanja usluga u robnom i putničkom saobraćaju.
Drumski saobraćaj
Saobraćajna infrastruktura i organizacija prevoza na području Prostornog plana je jedan od osnovnih uslova kvaliteta života stanovnika i osnova društveno-ekonomskog razvoja, pa je potrebno dovesti ih na prihvatljiv nivo evropskog standarda i osposobiti za brz, efikasan i bezbedan prevoz sa smanjenim negativnim uticajima na životnu sredinu.
Opšti ciljevi su:
rekonstrukcija, revitalizacija i dogradnja postojeće mreže puteva i obezbeđenje većeg stepena efikasnosti, racionalnosti i ekonomičnosti u transportu ljudi i dobara, uz viši nivo bezbednosti;
povezivanje drumske i železničke infrastrukture radi omogućavanja podizanja nivoa usluge saobraćajno-transportnog sistema prema krajnjim korisnicima i formiranje svesti o negativnim uticajima saobraćaja na okolinu i o potrebi njihovog minimiziranja.
Posebni ciljevi su:
koncipiranje javnog masovnog autobuskog saobraćaja sa ciljem da se zadovolje prevozne potrebe stanovništva i omogući opsluživanje železničkih stanica;
rekonstrukcija pristupnih puteva planiranim železničkim stanicama i stajalištima na pruzi Stalać ( Đunis u cilju povećanja njihove pristupačnosti.
2.2. CILJEVI ODRŽIVOG KORIŠĆENJA PRIRODNIH RESURSA
Osnovni cilj zaštite, uređenja, korišćenja i razvoja prirodnih resursa je plansko i održivo iskorišćenje svih vrsta resursa (poljoprivrednog i šumskog zemljišta, voda i geoloških resursa) u skladu sa razvojnim mogućnostima i poštovanjem mera zaštite.
2.3. CILJEVI DEMOGRAFSKOG RAZVOJA
Opšti cilj racionalne organizacije i uređenja prostora područja prostornog plana jeste korišćenje prostora u skladu sa potencijalima prirodnih i stvorenih vrednosti i dugoročnim potrebama ekonomskog i socijalnog razvoja. Iz opšteg cilja proističu ciljevi razvoja po posebnim oblastima.
Po pitanju demografskog razvoja, mreže naselja i javnih službi, ciljevi su:
povećanje prirodnog priraštaja;
smanjivanje migracija selo-grad i zadržavanje mladog stanovništva u seoskim područjima;
podizanje obrazovne strukture;
smanjenje nezaposlenosti;
jačanje privredne i druge saradnje svih naselja sa centrima neposrednog okruženja, imajući u vidu dobru saobraćajnu povezanost;
iniciranje diverzifikacije privredne strukture u naseljima agrarnog karaktera i formiranje većeg broja domaćinstava sa mešovitim izvorima prihoda (objedinjavanje i/ili približavanje mesta rada i mesta stanovanja);
podizanje nivoa kvaliteta objekata javnih službi u svim naseljima, adaptacijom i rekonstrukcijom postojećih objekata ili izgradnjom novih;
obezbeđivanje efikasnije dostupnosti korisnika objektima javnih službi, organizovanjem novih, prilagođenih formi usluga (formiranje mobilnih službi), i bolje organizovanim ppevozom;
stimulisanje privatnog sektora (poreskim olakšicama) koji bi ponudio nove programe u funkcionisanju javnih delatnosti;
uspostavljanje ravnoteže u pružanju usluga stanovništvu opštinskog središta i ruralnih naselja, naročito kad su u pitanju obavezne ustanove javnih službi (osnovne škole i primarna zdravstvena zaštita);
poboljšan kvalitet nastave i ponuda adekvatnog i modernog znanja i veština u skladu sa savremenim srednjoškolskim obrazovanjem.
2.4. OPŠTI I POSEBNI CILJEVI RAZVOJA PRIVREDE
U razvoju privrednih delatnosti (poljoprivreda, industrija, privredne zone, turizam) ciljevi su:
modernizacija proizvodnih kapaciteta radi poboljšanja kvaliteta proizvoda, sanitarnih uslova proizvodnje i zaštite životne sredine;
izgradnja konkurentnog poljoprivrednog sektora i rast proizvodnje konkurentnih proizvoda;
stvaranje većeg broja proizvoda definisanog geografskog porekla;
stabilizacija i jačanje konkurentnosti poljoprivrednih proizvoda;
stvaranje prostornih uslova za oblikovanje savremene strukture usmerene u pravcu stvaranja uslova za novo investiranje;
jačanja konkurentnosti i privredno – tehnološkog razvoja;
zaštita i korišćenje postojećih prirodnih i kulturno-istorijskih vrednosti kroz razvoj izletničkog i sportsko-rekreativnog turizma na rekama;
promovisanje verskog turizma u okviru projekta „Mojsinjska Sveta Gora”;
razvoj tranzitnog, seoskog, lovnog i ribolovnog turizma i objedinjavanje turističke ponude.
2.5. CILJEVI RAZVOJA INFRASTRUKTURNIH SISTEMA
2.5.1. Vodoprivredna infrastruktura
Namensko i celovito korišćenje, uređenje i zaštita vodnih resursa na celom predmetnom području, podrazumeva višenamenski sistem optimalno usaglašenih potreba i mogućnosti, funkcionalno usklađen sa ostalim korisnicima prostora, a vodeći računa o vodnim sistemima višeg reda koji su utvrđeni Vodoprivrednom osnovom Republike Srbije i PPRS.
Ostvarivanje toga omogućiće se realizacijom sledećih ciljeva:
potpunim iskorišćenjem i zaštitom vodnih potencijala reka i zaštitom njihovih slivova;
izradom katastra izvorišta i vodotoka koji bi sadržavao osnovne podatke o količinama i kvalitetu voda, sa predlogom mera njihove zaštite;
izradom katastra zagađivača voda, u kome bi zagađivači bili rangirani po toksičnosti i količini ispuštenih otpadnih voda, sa predlogom mera i rokova za izradu postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda sa zahtevanim kvalitetom efluenta na ispustu (zavisno od kategorizacije vodotoka u koji se upušta);
trajno rešenje snabdevanja vodom svih naselja, sa obezbeđenošću seoskih naselja od 95% i opštinskih centara od 97%;
snabdevanje industrije sa obezbeđenošću od 95% do 97%; s tim da se iz vodovoda može dozvoliti snabdevanje samo onih industrija kojima je neophodna voda najvišeg kvaliteta (procesi pripreme hrane, itd), a ostali industrijski potrošači se upućuju na tehnološku vodu iz vodotoka;
trajno obezbeđenje kvaliteta svih površinskih i podzemnih voda zadržavanjem svih vodotoka na predmetnom području u I i II klasi kvaliteta;
prioritetno i maksimalno korišćenje lokalnih izvorišta podzemnih i površinskih voda, nedostajuće količine obezbediti iz integralnih sistema;
organizovanim rešavanjem sistema kanalizacije, planskom izgradnjom kanalizacionih mreža i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda za fekalne i tehnološke otpadne vode;
uspostavljanje sistema kontrole kvaliteta i količine ispuštenih otpadnih voda;
regulacijom neregulisanih rečnih tokova, kako bi se sprečila erozija zemljišta, poplave i pojave klizišta uzrokovane bujičnim tokovima;
kontrola upotrebe hemijskih sredstava u poljoprivredi;
zabrana nepropisnog odlaganja opasnih materija.
2.5.2. Ciljevi razvoja elektroenergetike
Osnovni ciljevi razvoja energetike na području koridora jesu:
obezbeđenje dovoljnog, sigurnog, kvalitetnog i ekonomičnog snabdevanja električnom energijom svih potrošača na planskom području;
racionalna upotreba električne energije i povećanje energetske efikasnosti, bržim uvođenjem novih tehnologija i obnovljivih izvora energije.
Posebni ciljevi jesu:
povećanje energetske efikasnosti kod proizvodnje, prenosa, distribucije i potrošnje energije, donošenjem i obaveznom primenom standarda energetske efikasnosti, ekonomskih instrumenata i organizacionih mera;
održavanje i poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti postojeće elektroprenosne i distributivne mreže, transformacija i javne rasvete i dalji razvoj tih sistema;
definisanje prostora za nove objekte transformacije i trase budućih mreža koji će doprineti sigurnijem i ekonomičnijem snabdevanju konzuma električnom energijom;
intenziviranje istraživanja svih energetskih potencijala u cilju povećanja i pronalaženja novih rezervi i njihovog efikasnog korišćenja, naročito neobnovljivih (ugalj, uljni škriljci) i obnovljivih izvora (geotermalna energija, vetar, sunčeva energija, biomasa);
zaštita koridora postojeće i planirane energetske infrastrukture (elektroenergetske).
2.5.3. Ciljevi razvoja javne telefonske mreže
Osnovni ciljevi su integracija sa evropskim standardima, ugradnja tehnološki savremenih telekomunikacionih rešenja, mogućnost pružanja savremenih telekomunikacionih usluga uz angažovanje domaćih profesionalnih i stručnih resursa. Ovakvo opredeljenje bi omogućilo pružanje savremenih usluga koje bi doprinele razvoju turizma.
U oblasti mobilne telefonije kao cilj se postavlja izgradnja baznih stanica mreže MTS, TELENOR i VIP mobile. Izgradnjom baznih stanica ruralnog radio-telefonskog sistema treba telekomunikacionom mrežom pokriti naselja na predmetnom području koja nisu u neposrednoj blizini koridora optičkih kablova.
2.6. CILJEVI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE
Osnovni ciljevi zaštite životne sredine su:
racionalno korišćenje prirodnih resursa (naročito iz kategorija delimično ili potpuno neobnovljivih);
zaustavljanje degradacije životne sredine realizacijom strateških opredeljenja po pitanjima: obnove i sanacije stanja živog sveta, zaštite prirodnih predela ambijenata i pejzaža, razvojem vaspitnih i obrazovnih programa u oblasti zaštite životne sredine;
obezbeđivanje uslova za ekološki održivi društveno-ekonomski razvoj šireg područja, kroz racionalno korišćenje zemljišta, energije, voda i materijala i sprovođenje mera zaštite životne sredine;
planiranje odgovarajućih rešenja bezbednog deponovanja komunalnog otpada i procesa reciklaže u skladu sa Strategijom upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine („Službeni glasnik RS”, broj 29/10), a koje će biti praćeno sanacijom nekontrolisanih smetlišta, prioritetno onih koja ugrožavaju kvalitet voda u vodotocima i izvorištima podzemnih voda;
stalno unapređenje životne sredine uspostavljanjem obaveznog monitoringa stanja otpadnih voda i vazduha iz industrijskih pogona, kao i periodična merenja kvaliteta voda u vodotokovima, zagađenosti poljoprivrednog zemljišta, vazduha i nivoa buke u urbanim zonama;
apsolutna zaštita od preuzimanja u nepoljoprivredne svrhe plodnih i za poljoprivredu pogodnih zemljišta i restriktivna zaštita poljoprivrednog zemljišta svih kategorija u bonitetnim klasama od I do IV;
ukrupnjavanje privatnih poseda, intenziviranje stočarske proizvodnje u skladu sa prirodnim resursima i povećanje stajskih kapaciteta;
očuvanje i zaštita osnovnih prirodnih vrednosti, biodiverziteta i bioekološki labilnih sistema;
očuvanje proizvodnog potencijala staništa;
utvrđivanje devastiranih sastojina, broj, raspored i područja pogodnih za pošumljavanje;
održavanje raznorodne slike predela;
trajno obezbeđenje kvaliteta svih površinskih i podzemnih voda zadržavanjem svih vodotoka na predmetnom području u I i II klasi kvaliteta;
potpuno iskorišćenje i zaštita vodnih potencijala reka.
2.7. CILJEVI ZAŠTITE, OČUVANJA I KORIŠĆENJA
PRIRODNIH I KULTURNIH DOBARA
Osnovni ciljevi zaštite, očuvanja i korišćenja prirodnih dobara su:
zaštita posebnih prirodnih vrednosti obuhvata zaštitu prostora koji sadrže karakteristične predstavnike pojedinih ekosistema, kao i izrazita biogeografska područja, odnosno predstavnike pojedinih tipova predela;
zaštita prirodnih predela, ambijenata i pejzaža oko kulturno-istorijskih spomenika, u okviru kompleksne zaštite ovih celina;
propisivanje mera i režima zaštite koje se odnose na izričito zabranjene radnje radi očuvanja zaštićenog prirodnog dobra.
Osnovni ciljevi zaštite, očuvanja i korišćenja nepokretnih kulturnih dobara su:
stavljanje nepokretnih kulturnih dobara u funkciju razvoja turizma;
integralna zaštita prirode i kulturne baštine;
definisanje stepena i režima zaštite;
unapređenje prirodnih odlika i vrednosti ekosistema, likovnih vrednosti pejzaža i celovitog ambijenta spomenika kulture;
razvoj i unapređenje onih funkcija koje nisu u suprotnosti sa zaštitom;
što verodostojnije očuvanje autentičnih formi i detalja;
zadržavanje autentičnih materijala i konstruktivnih rešenja;
zadržavanje autentičnih namena ili uvođenje odgovarajućih novih namena koje ne ugrožavaju vrednosti nepokretnih kulturnih dobara;
izdavanje specifičnih mera zaštite i uslova čuvanja i saglasnosti na konzervatorske projekte od strane nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;
poboljšanje kvaliteta lokalne putne mreže u cilju pristupačnosti spomenicima kulture i prezentacije javnosti.
3. REGIONALNI ZNAČAJ PRUGE I FUNKCIONALNE VEZE
Predmetna deonica Stalać ( Đunis nalazi se na magistralnoj pruzi E70/E85 Beograd ( Mladenovac ( Niš ( Preševo ( državna granica ( (Tabanovci). Ova pruga je elektrificirana.
U skladu sa Evropskim sporazumom o najvažnijim međunarodnim železničkim prugama (AGC) predmetna pruga pripada međunarodnoj mreži „Eˮ pruga sa oznakom E-70/85. Takođe, prema sporazumu „Proces saradnje jugoistočne Evropeˮ (SEECP ( South ( East European Cooperation Process), predstavlja deo železničke mreže pruga visokih performansi u jugoistočnoj Evropi.
Deo od Velike Plane preko Male Krsne do Rakovice povezan je sa prugom (Beograd) – Rakovica – Rasputnica K1 ( Jajinci – Mala Krsna – Velika Plana i predstavlja deo panevropskog saobraćajnog Koridora X (Salzburg – Ljubljana – Zagreb – Beograd – Niš – Skopje – Veles – Thessaloniki). U stanici Niš odvaja se koridorska pruga pruga E 70 Niš ( Dimitrovgrad ( državna granica ( (Dragoman).
Stanica Stalać je međustanica pruge Beograd ( Mladenovac ( Niš ( Preševo ( državna granica – (Tabanovci) i odvojna za regionalnu prugu Stalać ( Kraljevo ( Požega.
Predmetno plansko područje je deo regiona Šumadije i Zapadne Srbije kao statističke celine nivoa NSTJ 2, gde se ukrštaju saobraćajni pravci od izuzetnog značaja za unutarregionalnu i transregionalnu povezanost. Istočnim delom ovog regiona prolazi najznačajniji saobraćajni pravac Republike Srbije – Panevropski Koridor X, na koji se nadovezuje mreža magistralnih i regionalnih saobraćajnica, što sa železničkom putnom mrežom ovaj prostor čini saobraćajno dostupnim i privlačnim za ekonomski razvoj i naseljavanje. Na ovom prostoru prepliću se uticaji dva razvojna pojasa od strateške važnosti za teritorijalnu koheziju, prostornu integraciju i funkcionalnu povezanost područja na različitim teritorijalnim nivoima (gradskom/opštinskom, regionalnom, nacionalnom i međunarodnom): pojas Koridora X duž Morave sa pripadajućim centrima (Kragujevac, Jagodina – Ćuprija – Paraćin, uz nekoliko manjih centara) i zapadno-moravski razvojni pojas (Kraljevo i Kruševac, kao najveći centri razvoja, takođe uz nekoliko manjih centara).
Ovakav položaj predstavlja osnovni resurs za dalji razvoj planskog područja, jer mu omogućava povezivanje sa svim krupnim infrastrukturnim sistemima od značaja za Republiku Srbiju. Ovo istovremeno znači i moguću dobru komunikaciju među naseljima u ovom prostoru, kao i dalju nadgradnju centralnih funkcija i privrednih potencijala.
Ravnomerniji regionalni razvoj ovog dela Šumadijskog i Zapadnomoravskog regiona u okviru Republike Srbije se može postići na sledeći način:
1) podrškom razvoju regionalnih i subregionalnih osovina razvoja, značajnim za ravnomerniji razvoj područja Prostornog plana, tačnije, planskim jačanjem oslonca na velikomoravsku osovinu razvoja (veza Koridor X – Kragujevac – Kraljevo – Novi Pazar, veza Koridor X – Kruševac – Kraljevo, formiranje Moravskog trograđa, odnosno klasterisanje FUP-ova);
2) adekvatnim tretmanom putne i železničke magistrale na osovinama razvoja.
Osnov putnog saobraćajnog sistema planskog područja je oslonac na autoputske koridore i pravce državnih puteva, vezane na šire srpske i evropske sisteme.
U delu železničkog saobraćaja poseban regionalni značaj za plansko područje ima:
budući pravac magistralnih pruga za velike brzine, koji kao deo evropske mreže na potezu Beograd – Niš;
rekonstrukcija i elektrifikacija pruge Lapovo – Kragujevac – Kraljevo – Raška – (Novi Pazar/planirana deonica) i dalje ibarskom dolinom prema AP Kosovu i Metohiji, Makedoniji i Grčkoj, kao i pruge Stalać – Kruševac – Kraljevo – Požega (modernizacija osnovnih železničkih pravaca područja regiona u cilju povezivanja značajnih privrednih centara);
potencijalni železnički pravac Kragujevac – Topola – Aranđelovac, kao veza na potencijalni pravac Vreoci – Aranđelovac – Mladenovac, a preko njega sa širim područjem Beograda, zapadne Srbije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore (pruga Beograd –Bar).
Plansko područje nalazi se na teritoriji Rasinskog okruga. Pristupačnost teritorije Republike Srbije i njenih regionalnih celina kao jedan od ključnih kriterijuma za merenje uspešnosti prostornog razvoja i jedan od najvažnijih indikatora za određivanje prostornih aspekata saobraćajnih sistema, u PPRS, za Rasinski okrug u zbirnom rangiranju dao je pristupačnost iznad prosečne vrednosti za Republiku Srbiju (kombinovani indikatori za železnički i drumski saobraćaj).
Jedan od važnijih preduslova uspostavljanja intenzivnije regionalne saradnje gradova/opština sa okruženjem je poboljšanje saobraćajne pristupačnosti, a što se prioritetno odnosi na jačanje postojećih veza ka Koridoru X i ka planiranom „zapadnomoravskom” koridoru autoputa E 761, kao i na unapređenje tehničkih karakteristika državnih i regionalnih puteva i železničkih pruga
Slika br. 3 Opšta koncepcija regionalnog prostornog razvoja
[pic]
Izvor: Regionalni prostorni plan za područje Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga
Nakon realizacije planskih rešenja, za predmetnu deonicu železničke pruge Stalać- Đunis, za očekivati je da će se povećati dostupnost na predmetnom području, koja će uticati i na nivoe dostupnosti za ceo Rasinski okrug.
Prema Regionalnom prostornom planu za područje Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga osnovno strategijsko opredeljenje kada je reč o opštoj koncepciji regionalnog prostornog razvoja je postizanje većeg stepena funkcionalne integrisanosti područja Prostornog plana kojim se obezbeđuju uslovi za znatno veću integraciju planskog područja, i to:
intraregionalno – u okviru prostora Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga, što podrazumeva smanjenje unutrašnjih subregionalnih razlika, odnosno kvalitativne promene u prostornoj, saobraćajnoj, ekonomskoj i socijalnoj strukturi (naročito brdsko-planinskih područja sa izraženim disfunkcijama socijalnog i ekonomskog razvoja);
interregionalno/transgranično – sa susednim funkcionalnim područjima (okruzima, područjem beogradskog metropolitena, opštinama zapadne, južne i istočne Srbije, kao i AP Kosovom i Metohijom i Crnom Gorom) što zahteva realizaciju prioritetnih planskih rešenja od značaja za više gradova/opština na planskom području (naročito povezivanje preko Koridora X i drugih saobraćajnih koridora i realizacija drugih infrastrukturnih sistema);
transregionalno – sa daljim okruženjem na zajedničkim projektima u slučaju zajedničkih sličnosti i interesa (međunarodni projekti, projekti EU i dr).
Saradnja se odvija na polju infrastrukture (izgradnja saobraćajnica, energetske infrastrukture, izgradnja pešačkih i biciklističkih staza i slično), zaštite životne sredine (upravljanje čvrstim otpadom u Rasinskom upravnom okrugu) i tako dalje. Najintenzivniji vid intraregionalne saradnje, to jest funkcijskih veza koje se odvijaju između jedinica lokalne samouprave na planskom području je u javnom sektoru – oblast administracije i urbanih servisa (posebno zdravstvo i školstvo).
Zaštićena prirodna dobra treba da budu predmet saradnje lokalnih samouprava, ali se ni u ovom domenu nije ostvario zavidan nivo. Nedostatak lokalne i regionalne inicijative je razlog slabih međuopštinskih funkcijskih veza. Komunalna saradnja pretežno se ograničava na lokalne jedinice na području svakog od planskih okruga (na primer planirano vodosnabdevanje opština Rasinskog upravnog okruga). Intraregionalna saradnja na polju privrede, odnosno industrijske proizvodnje, odvija se po osnovu granske povezanosti. Intraregionalne funkcijske veze naselja su u velikoj zavisnosti od gravitacionih područja i hijerarhije naselja i centara. Na vrhu hijerarhije su makroregionalni centar Kragujevac i okružni centri Jagodina, Kraljevo i Kruševac, kao i centar Novi Pazar.
Veliki broj naselja u perifernim delovima opština ili okruga ima dobro razvijenu međuopštinsku saradnju, posebno kad je u pitanju korišćenje objekata javnih službi.
Posebne aktivnosti u intraregionalnoj, opštinskoj, saradnji se odnose na osnivanje Regionalne agencije za ekonomski razvoj Šumadije i Pomoravlja, koja je aktivna u upravljanju procesom u pet prioritetnih oblasti razvoja: malih i srednjih preduzeća i preduzetništva, ljudskih resursa, infrastrukture, turizma i ruralnih područja, kao i u apliciranju projekata koji imaju evropsku finansijsku pomoć.
Interregionalne veze na području Republike Srbije, kao i intraregionalne veze na teritoriji planskog područja će se odvijati u zavisnosti od konkretnih regionalnih projekata saradnje sa područjima okolnih okruga. Osim nacionalnih mera koje se odnose na realizaciju zajedničkih, regionalnih infrastrukturnih objekata (regionalni sistem vodosnabdevanja, odvođenje voda i deponovanje otpada), potrebno je udruživanje lokalnih samouprava u sprovođenju kolektivnih akcija, kako u tom segmentu razvoja tako i kad je u pitanju razvoj privrede, socijalni razvoj ili zaštita prostora.
Pored najznačajnijih regionalnih centara, u skladu sa politikom policentričnog razvoja, treba i ostala gradska naselja male i srednje veličine, poštujući princip supsidijarnosti, da ojačaju svoje međuregionalne odnose u procesu funkcijske saradnje. Zaštita okruženja ne može se zamisliti bez zajedničkih aktivnosti van administrativnih granica bilo kog teritorijalnog nivoa. Ona bi obuhvatala zaštitu prirode koja se ne bi odnosila samo na kategorisana prirodna dobra i zaštitu dobara kulture nego i na sve mere koje će sprečiti zagađivanje okruženja.
Uspešan proces međufunkcijskih lokalnih/regionalnih povezivanja zavisi od načina upravljanja. U tom smislu potrebna je nacionalna podrška u određivanju institucionalnih nadležnosti, kako na regionalnom tako i na lokalnom nivou, kao i povezivanje sa spoljnim partnerima pri interregionalnoj i intraregionalnoj koordinaciji.
Već usvojeni prostorni planovi lokalne samouprave i područja sa posebnom namenom, odnosno planovi čija je izrada u toku, a obuhvataju delove četiri okruga i susedna područja, takođe, su podsticaj međuregionalne i unutarregionalne saradnje u procesu njihove realizacije. Najzad, edukacija stanovništva o značaju saradnje, uz poboljšavanje dostupnosti, smanjivanje razdaljine i ublažavanje odvojenosti od okruženja, kao i podsticanje alternativnog finansiranja uz učešće dijaspore i privatnih preduzetnika, takođe, doprinose prostornim integracionim procesima planskog područja.
Interregionalne veze na području Republike Srbije, kao i intraregionalne veze na teritoriji planskog područja odvijaće se u zavisnosti od konkretnih regionalnih projekata saradnje sa područjima okolnih okruga. Osnovni vidovi međunarodne saradnje u planskom periodu odvijaće se u skladu sa definisanim programima saradnje na transnacionalnom nivou.
III. OPŠTA KONCEPCIJA I PROPOZICIJE PROSTORNOG
RAZVOJA POSEBNE NAMENE
1. OPŠTA KONCEPCIJA I PROPOZICIJE PROSTORNOG RAZVOJA
S obzirom na prirodne resurse, geografski položaj, saobraćajno povezivanje značajnih transportnih koridora i druge karakteristike područja, utvrđuju se koncepcija i propozicije prostornog razvoja posebne namene, i to:
1) poboljšanje saobraćajnog položaja područja i ostvarivanje kvalitetnih veza sa evropskim saobraćajnim pravcima;
2) povećanje atraktivnosti područja za razvoj industrije, turizma i drugih privrednih grana.
Posebna namena u okviru Prostornog plana je planirana dvokolosečna železnička pruga u dužini od 17,7 km, od železničke stanice Stalać do železničke stanice Đunis, kao i regulacije vodotoka i devijacije putne mreže, kao i izmeštanja elektroenergetske, telekomunikacione i ostale infrastrukture, koji su prouzrokovani prolaskom železničke pruge. Sva navedena planska rešenja predstavljaju javnu namenu i predstavljaju opšti interes i javnu svojinu.
Prostorni razvoj u infrastrukturnom koridoru železničke pruge imaće uticaje na područje Prostornog plana i okruženje, od kojih su najznačajniji:
uticaji na promenu režima i načina korišćenja prostora;
uticaji na demografska kretanja;
promene u mreži naselja;
uticaji na privredni razvoj okruženja;
zaštitu životne sredine.
Usmeravanjem ovih uticaja postićiće se međusobno usklađivanje lokalnih i regionalnih interesa i privredna atraktivnost okruženja.
S obzirom na prirodne resurse, geografski položaj, saobraćajno povezivanje značajnih transportnih koridora i druge karakteristike područja, utvrđuju se koncepcija i propozicije prostornog razvoja posebne namene, i to:
poboljšanje saobraćajnog položaja područja ka magistralnim pravcima evropskih saobraćajnih komunikacija za razvoj industrije, turizma i drugih privrednih grana i njihovo uključivanje u svetsko tržište;
uravnoteženiji razvoj područja i razmeštaj stanovništva, razvoj mreže naselja i centara, javnih službi, kao i njihovo funkcionisanje u odnosu na velike urbane centre;
zaštita raspoloživih prirodnih resursa, u prvom redu najkvalitetnijeg poljoprivrednog zemljišta i voda od neracionalnog korišćenja i zagađivanja.
Principi prostornog razvoja
Osnovni principi prostornog razvoja su:
prostor kao resurs – prostor racionalno koristiti i zaštititi u svim elementima korišćenja vodeći računa da je isti neobnovljiva kategorija;
održivi razvoj – označava razvoj pri kom su raspon i dinamika čovekovih proizvodnih i potrošnih aktivnosti dugoročno usklađeni sa procesima koji se odvijaju u prirodi. Održivi razvoj ne isključuje ekonomski rast, ali ne sme ugrožavati čovekovo zdravlje, biljne i životinjske vrste, prirodne procese i prirodna dobra;
otvorenost i integracija prostora – otvorenost je u funkciji razvoja i organizacije prostora na principima otvorenosti i ogleda se u svim elementima organizacije: ekonomskim, uslužnim, intelektualnim, saobraćajnim i dr. Integrisanje prostora je neposredno vezano za otvorenost prostora i predstavlja potrebu i nužnost koju nameće ekonomska orijentacija, a zasnovana je na prirodnim i stvorenim karakteristikama prostora.
U planiranju i organizovanju prostora treba se pridržavati i drugih principa, a posebno principa kompatibilnosti namene u prostoru, humanom opterećenju prostora planiranom namenom sa posebnim osvrtom na naselja, kao i principa koji se odnose na zaštitu i unapređenje prirodnih i kulturnih dobara.
Koncepcija prostornog razvoja
Opšti cilj racionalne organizacije i uređenja prostora područja prostornog plana jeste korišćenje prostora u skladu sa potencijalima prirodnih i stvorenih vrednosti i dugoročnim potrebama ekonomskog i socijalnog razvoja.
Ostvarenje navedenog cilja se postiže:
1) ravnomernim razmeštajem stanovništva, privrednih i drugih aktivnosti, što zahteva usporavanje koncentracije stanovništva i aktivnosti u područjima intezivnog naseljavanja i podsticanje razvoja manjih i srednjih prerađivačkih kapaciteta, zasnovanog pretežno na sirovinskoj bazi i povezivanju u odgovarajuće veće proizvodne sisteme u skladu sa resursnim i lokacionim uslovima;
2) ublažavanjem depopulacije kojom je zahvaćeno čitavo područje Prostornog plana, ekonomskom, socijalnom i drugim politikama. Značajnija od ostalih su rešenja kojima se utiče na brži privredni razvoj zajednice sela, jačanje ekonomske pozicije poljoprivrede i poljoprivrednih proizvođača, razvoj infrastrukture, podizanje komunalnog standarda i modernizacija i osavremenjavanje usluga javnih službi;
3) prilagođavanje privrednog razvoja tržišnim uslovima proizvodnje, uvođenjem inovacija, povećanjem efikasnosti, snažnom podrškom privatnom preduzetništvu, integraciji i podešavanju proizvodnih programa zahtevima bližih i daljih tržišta;
4) zaustavljanjem dalje degradacije prirodnih resursa i dobara i suzbijanjem neplanske izgradnje.
Najvažnija oblast razvoja biće i dalje poljoprivreda, raspoloživošću poljoprivrednog fonda, kvalitetom zemljišta i tradicionalnom vezanošću stanovništva za ovu privrednu oblast. Intenziviranje razvoja poljoprivrede, posebno ratarstva i stočarstva, omogućiće brži razvoj i izgradnju raznovrsnijih prerađivačkih kapaciteta. Samim tim, u određenoj meri i na konkretno definisanim lokacijama poljoprivredno zemljište će promeniti namenu u građevinsko prvenstveno za izgradnju kapaciteta za finalnu preradu poljoprivrednih proizvoda, njihov smeštaj (hladnjače, sušare, klanice, magacini) ili proširenje postojećih prema potrebi.
Aktiviranje budućih privredno-radnih zona, posebno duž autoputa, postaće nova okosnica razvoja, kroz dalju specijalizaciju proizvodnje i privredno povezivanje sa ostalim područjima i centrima šireg okruženja.
Komparativne prednosti ovog područja za intenziviranje razvoja tranzitnog i izletničkog turizma i pratećih delatnosti zasnivaju se na razvoju nove specifične i prepoznatljive turističke ponude. Bitni faktori potpunije valorizacije turističkog potencijala su:
blizina Kruševca i Kopaonika;
reke Južna Morava i Zapadna Morava, blizina ušća u najveću srpsku reku Veliku Moravu, kao i njihove obale;
postojeći i pritom potpuno zapostavljeni kulturno-istorijski sadržaji, posebno tzv. „Mojsinjska Sveta Goraˮ i Kula Todora od Stalaća;
saobraćajni položaj na koridoru autoputa E 75 i blizina železničke pruge kao faktori povezivanja.
Poboljšanje kvaliteta života i ubrzaniji razvoj javnih službi i privrednih funkcija ostvarivaće se prioritetno u naseljima, kao što su Stalać, Mojsinje i dr. Razvoj seoskih naselja i područja, kao višefunkcionalnih proizvodnih, socijalnih i kulturnih prostora i jačanje ekonomske snage seoskih domaćinstava predstavlja najznačajnije pitanje budućeg ravnomernog razvoja.
U strateškom smislu to zahteva kvalitativne i kvantitativne promene na seoskom području, zasnovane na sledećim osnovnim postavkama:
1) ukrupnjavanje poseda;
2) podizanje saobraćajne dostupnosti, nivoa komunalne i opremljenosti objekata javnih službi i ukupne, ambijentalne i druge uređenosti sela;
3) izgradnja prerađivačkih kapaciteta, povezanih odgovarajućim tehnološkim sistemima u ili van planskog područja;
4) diverzifikacija poljoprivredne proizvodnje prema fizičko-geografskim uslovima zona (dolinsko-ravničarski delovi predisponirani su za ratarstvo i stočarstvo, a brdski za voćarstvo i stočarstvo), imajući u vidu nove tendencije prema razvoju genetski modifikovanih poljoprivrednih kultura i organskoj poljoprivredi, time što će prednost za proizvodnju organske hrane (koja je znatno skuplja i traženija na tržištu) imati brdski delovi.
2. UTICAJ POSEBNE NAMENE NA RAZVOJ POJEDINIH OBLASTI
2.1. SAOBRAĆAJNA INFRASTRUKTURA
2.1.1. Železnička infrastruktura
Funkcija i značaj železničke pruge
Glavni problemi na železničkoj mreži vezani su za nedostatak sredstava za održavanje infrastrukture i voznih sredstava, što veoma ograničava nivo usluga u pogledu brzine koja je generalno mnogo niža od prvobitne projektovane brzine. Sadašnje dozvoljene brzine vozova, na najvećem broju pruga i deonica, mnogo su niže od projektnih brzina. Prosečna dozvoljena brzina na magistralnim prugama danas je smanjena na 82 km/h i ova teorijska vrednost u praksi odgovara prosečnoj brzini najbržih vozova (prema sadašnjem redu vožnje) nešto više od 60 km/h.
Odsustvo ili nedovoljno održavanje železničkih pruga u poslednjih 15 godina jedan je od glavnih razloga za postojanje uskih grla u železničkom saobraćaju. Zaostatak u održavanju (redovnom i periodičnom) doveo je do konstantnog propadanja železničke mreže. Da bi se ovakav trend ublažio i da bi železnička infrastruktura i dalje funkcionisala, uvedena su ograničenja brzina (trajna i privremena).
Glavni cilj železničkog transportnog sistema Republike Srbije, u okviru koga je i Panevropski železnički Koridor X, je kvalitetnija ponuda i konkurentnost na savremenom tržištu prevoza.
U konceptu razvoja železničke mreže koja treba da bude konkurentna u odnosu na ostale vidove saobraćaja u domenu racionalnog poslovanja, pruga treba da obezbedi i odgovarajuću propusnu i prevoznu moć, a u kvalitetu usluge u putničkom saobraćaju treba da pruži odgovarajuću učestalost saobraćajnih usluga i željeno vreme putovanja. Najveća konkurencija železničkom prevozu za rastojanja do 300 km je drumski prevoz. Projektovana brzina na železnici od 160 km/h omogućava da se ostvari komercijalna brzina od 135 km/h i time se postiže da železnica bude konkurentna u odnosu na drumski prevoz na približnim rastojanjima, ako se pretpostavi da je prosečna brzina kretanja drumskih vozila 90 km/h.
Za deonicu Stalać – Đunis, zadatak je da se postojeća jednokolosečna pruga unapredi u dvokolosečnu sa karakteristikama trase koja omogućava brzinu do 160 km/h uz obezbeđivanje UIC-C slobodnog profila i implementaciju ERTMS-a. Projektom nove pruge Stalać-Đunis predviđeno je :
rekonstrukcija i izgradnja nove dvokolosečne pruge za računsku brzinu od 160 km/h;
izgradnja kontaktne mreže i elektrifikacija deonice;
izgradnja signalno-sigurnosnih i telekomunikacionih uređaja i postrojenja;
izgradnja i rekonstrukcija objekata na trasi: tuneli, mostovi, vijadukti;
rekonstrukcija službenih mesta;
ukidanje putnih prelaza.
Izgradnjom dvokolosečne deonice Stalać–Đunis eliminisaće se usko grlo na pruzi Beograd – Niš.
Zbog zadate projektne brzine od 160 km/h, postojeća trasa na delu od stanice Stalać do stanice Đunis morala je da se napusti. Teren kojim prolazi današnja trasa pruge ne dozvoljava povećanje projektne brzine više od 120 km/h.
Posledica nove trase je da se napuštaju postojeća službena mesta: ukrsnica Stevanac, stanica Braljina i ukrsnica Staro Trubarevo, kao i stajalište Cerovo Ražanj.
Na novoj deonici nije bilo opravdanja za stajališta jer duž novog dela trase nema naselja, a trasa je pretežno u tunelu.
Na novoj trasi od stanica će biti samo stanice Stalać i Đunis. U stanici Stalać se vrši prijem i otprema putnika i robe u međunarodnom i unutrašnjem, a u stanici Đunis samo u unutrašnjem saobraćaju.
Na predmetnoj deonici projektovanim rešenjem planirano je povećanje brzine i skraćenje vremena vožnje što će svakako imati veliki uticaj na rešavanju pružanja kvalitetnije usluge u prevozu i na celom koridoru. Najveći efekat koji se postiže novom dvokolosečnom deonicom je povećanje propusne moći pruge Beograd – Niš.
Pruga Beograd-Niš, dužine 244 km je izgrađena i puštena u saobraćaj 1884. godine. Sastavni je deo evropske železničke mreže (Koridor H) i ima najveći značaj za unutrašnji i međunarodni železnički saobraćaj. Na delu pruge od Stalaća do Đunisa postojeća pruga je jednokolosečna i elektrificirana, sa malim radijusima krivina i malim maksimalnim brzinama vozova. Prostire se dolinom reke Južna Morava kroz područje sa brojnim nestabilnim mestima, osulinama i odronima rečne obale. Jedna od deonica na železničkoj pruzi Beograd-Niš, za koju će se tehnička dokumentacija finansirati iz investicionog okvira za Zapadni Balkan (WBIF), a investiciona realizacija iz kredita EBRD je deonica pruge Stalać-Đunis.
Na ovoj deonici pruge planira se izgradnja nove dvokolosečne pruge za brzine vozova do 160km/h.
Izgradnjom nove deonice dvokolosečne pruge za brzine od 160 km/h na Koridoru H, poboljšavaju se saobraćajni uslovi ovog dela Evrope. Omogućeno je odvijanje značajnih robnih tokova u međunarodnom značaju. Osnovni robni tokovi su tranzitni tokovi.
Nezanemariv uticaj pruga će imati i na prevoz putnika, kako u lokalnom tako i u međunarodnom saobraćaju.
Osim toga, značajan faktor ima i otvaranje novih radnih mesta neophodnih za funkcionisanje saobraćaja na pruzi, njeno održavanje i eksploataciju.
Železnička pruga je bliže definisana situaciono na referalnim kartama u R 1:25000 i grafičkim prilozima za sprovođenje plana u R 1:2500.
Na pruzi su definisane sledeće stanice:
Železnička stanica „Stalaćˮ;
Železnička stanica „Đunisˮ.
2.1.2. Razvoj putne infrastrukture
Potrebni su rekonstrukcija i rehabilitacija pojedinih deonica postojećih putnih pravaca na području Prostornog plana, sa promenom tehničkih elemenata i geometrije puta, naročito kod opštinskih puteva, u cilju rešenja problema putne mreže na posmatranom području.
Izgradnja železničke pruge Stalać – Đunis za brzine od 160 km/h će omogućiti bolji prevoz putnika i robe. Pristupačnost železničkih stanica i stajališta zavisi od mreže drumskih saobraćajnica.
Trasa železničke pruge Stalać – Đunis se u postojećem stanju ukršta sa postojećom mrežom drumskih saobraćajnica, pri čemu svi ukrštaji sa prugom moraju biti denivelisani. Na trasi železničke pruge su predviđene železničke stanice: Stalać i Đunis i železnička stajališta: Braljina – Kruševačka i Trubarevo.
Železnička stanica „Stalaćˮ je na stacionaži železničke pruge km 171+633, a u sklopu železničke stanice predviđen je stanični plato i organizovani parking za šest putničkih vozila (sa jednim parking mestom za vozila invalida). Pristupni put je povezan sa DP IB reda br. 23 (prema prethodnoj kategorizaciji DP I reda br. 5).
Železnička stanica „Đunisˮ je na stacionaži pruge km 185+041, u sklopu železničke stanice predviđen je plato ispred železničke stanice i organizovan parking za šest putničkih vozila (sa jednim parking mestom za vozila invalida). Pristupni put je povezan sa DP IIA reda br. 215 (prema prethodnoj kategorizaciji DP II reda br. 221), a planirani ukrštaj puta i pruge u blizini stanice je denivelisan (galerija).
Potrebno je prilagođavanje javnog masovnog autobuskog prevoza potrebama korisnika (odnosno prilagođavanje autobuskih linija, frekvencije vozila na njima, kao optimizaciju tipa vozila – tj. povećanje udela autobusa manjeg kapaciteta) i uspostavljanje autobuskih stajališta u zoni železničkih stanica.
Za biciklistički saobraćaj, odnosno za korisnike železničkog prevoza koji do železničkih stanica „Stalaćˮ i „Đunisˮ dolaze biciklima potrebno je obezbediti na staničnim platoima tzv. „češljeveˮ za ostavljanje bicikala.
Pristup železničkim stanicama treba obezbediti i izgradnjom odgovarajućih pešačkih staza (što je u nadležnosti lokalnih zajednica), a u skladu sa uslovima dobijenim od upravljača puta, pri čemu je osnovni kriterijum bezbednost odvijanja pešačkog saobraćaja. Slobodni profil pešačke staze treba da bude minimalno 1,25 m za kretanje pešaka u jednoj koloni, odnosno 2,0 m za kretanje pešaka u dve kolone/trake.
2.2. PRIRODNI SISTEMI I RESURSI
Koncepcija razvoja zaštite, uređenja, korišćenja i razvoja prirodnih resursa, podrazumeva:
racionalno i održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta, što uključuje i njegovu zaštitu od nepotrebne i nekontrolisane prenamene;
kontrolisanje degradacije zemljišta;
uspostavljanje ogranizovanog razvoja i jačanja monitoringa zemljišta, jačanja stručno-savetodavnih tela i edukacije proizvođača;
racionalniju eksploatacija šuma, usklađena sa prirastom drvne mase;
unapređenje stanja postojećih šuma;
postepeno povećanje šumskih površina, pre svega pošumljavanjem odgovarajućim dominantnim autohtonim vrstama;
prilikom otvaranja novih pogona za eksploataciju mineralnih sirovina, obaveznu primenu takvih tehnoloških postupaka koji će svesti na minimum negativne uticaje na životnu sredinu.
2.3. DEMOGRAFSKO-SOCIJALNI ASPEKT I MREŽA NASELJA
2.3.1. Demografski razvoj i trendovi
Prognoze stanovništva planskog područja urađene su na osnovu preporuka Republičkog zavoda za statistiku (knjiga: Projekcije stanovništva Republike Srbije 2011 – 2041. godine, Beograd 2014. godine) o korišćenju srednje varijante projekcija. Mišljenje je da će se u naredne tri decenije stanovništvo Republike Srbije menjati u skladu s pretpostavkama na kojima je bazirana srednja varijanta projekcije, a koje pretpostavljaju srednji fertilitet, očekivani mortalitet i očekivane migracije.
Hipoteza o fertilitetu, mortalitetu i migracijama
Varijanta srednjeg fertiliteta
Kod srednje varijante, za poslednju deceniju projekcionog perioda, predviđen je preokret u kretanju fertiliteta koji bi 2041. godine rezultirao dostizanjem vrednosti stope ukupnog fertiliteta od 1,75 (Region Šumadije i Zapadne Srbije).
Hipoteze o mortalitetu
Usvojena je hipoteza da bi do kraja projekcionog perioda bilo prisutno kontinuirano smanjenje smrtnosti stanovništva.
Hipoteza o migracijama
Na području Prostornog plana usvojena je varijanta nultog migracionog salda. Za postavljanje hipoteza o migracijama uzeti su u obzir svi raspoloživi statistički podaci koji se odnose na migraciju stanovništva, a radi utvrđivanja migracionog salda za svaki region. Korišćeni su rezultati poslednja dva popisa stanovništva 2002. i 2011. godine, rezultati procena stanovništva izračunatih na bazi popisa 2002. i 2011. godine, statistika preseljavanja (prijava/odjava prebivališta); statistika prirodnog kretanja stanovništva; kao i podaci o evidentiranim interno raseljenim licima s AP Kosova i Metohije. Efekti budućih migracionih kretanja iskazani su opštim i specifičnim stopama migracionog salda, po polu i petogodišnjim grupama starosti.
Tabela br. 29 . Projekcija broja stanovnika do 2041. godine
Opština/ 2041 grad 2011 2021 Srednja Var. nultog naselja varijanta migrac.salda grad Kruševac 128.752 120.798 112.843 109.895 Đunis 680 655 590 536 opština Ćićevac 9.363 8.782 8.035 7.563 Braljina 68 40 28 14 Lučina 811 705 607 576 Stalać 1563 1313 1089 1023 Mojsinje 17 8 4 2 Trubarevo 108 88 44 24 Područje prostornog plana 3247 2809 2362 2175
Projekcija stanovništva posmatranog planskog područja je urađena na osnovu ispoljenog demografskog trenda, odnosno bazirana je na kretanju broja stanovnika u međupopisnom periodu 2002-2011. godine na osnovu prirodnog priraštaja stanovništva po naseljima. Prema rezultatima projekcije, depopulacione tendencije će se nastaviti kao rezultat nepovoljne starosne strukture.
2.3.2. Razvoj mreže naselja
Koncept razvoja i uređenja mreže naselja je:
prostorno, funkcionalno, ekonomski, socijalno i ekološki uravnoteženi urbani razvoj;
razvijanje teritorijalne kohezije na principima održivog razvoja, uz aktiviranje svih kapaciteta gradova i ostalih urbanih naselja za povezivanje sa okruženjem, povećanje ruralno-urbane saradnje kao i za intraregionalno umrežavanje i grupisanje manjih teritorijalnih jedinica.
Razvoj mreže naselja zasnivaće se na sledećim principima:
održivo trošenje resursa i pojačano angažovanje obnovljivih resursa;
konkurentnost, komplementarnost i uključivanje javnosti;
razvoj u skladu sa raspoloživim resursima sredine;
zaštita i unapređenje javnog dobra;
partnerstvo i saradnja;
uvođenje novih tehnologija i ekološki odgovornih rešenja;
davanje većeg značaja lokalnom nivou kao mestu na kome se kreiraju i stiču razvojne inicijative i razrešavaju konflikti u korišćenju prostora;
razvoj baziran na znanju uz zagarantovan pristup novim tehnologijama i jačanje kapaciteta u svim sferama relevantnim za odlučivanje o prostornom razvoju.
U sistemu mreže naselja u opštini Ćićevac, Stalać predstavlja Centar zajednice naselja, kojem gravitiraju naselja Lučina, Braljina, Mojsinje i Trubarevo, dok na području grada Kruševca, u okviru Prostornog plana, Đunis ima status sela sa razvijenim centrom, koji gravitira naselju Kaonik.
Javne službe
Razvoj sistema javnih službi se odnosi na poboljšanje kvaliteta života građana kroz podizanje kvaliteta usluga i lakšu dostupnost objekata. Na osnovu toga, osnovne propozicije i principi su predstavljeni u smislu:
1) podizanja nivoa kvaliteta u svim naseljima, adaptacijom i rekonstrukcijom postojećih objekata ili izgradnjom novih;
2) obezbeđivanja efikasnije dostupnosti korisnika organizovanjem novih, prilagođenih formi usluga (formiranje mobilnih zdravstvenih službi, osnivanje internatskog ili privatnog smeštaja za osnovce, adekvatan smeštaj i briga o starim licima itd);
3) stimulisanja privatnog sektora (poreskim olakšicama);
4) uspostavljanja ravnoteže u pružanju usluga stanovništvu opštinskog centra i ostalih naselja, naročito kad su u pitanju obavezne ustanove javnih službi (osnovne škole i primarna zdravstvena zaštita).
2.4. Privredne delatnosti
Poljoprivreda
U skladu s prirodnim, tržišnim i infrastrukturnim pogodnostima i ograničenjima za razvoj poljoprivredne proizvodnje, s jedne strane, i fizičkim, socio-ekonomskim i demografskim obeležjima ruralnih predela planskog područja, s druge, podržavanje rasta poljoprivredne proizvodnje, obezbediće se sinhronizovanim preduzimanjem sledećih aktivnosti:
1) upravljanje zemljištem radi poboljšanja stanja životne sredine i prirodnih predela, primenom odgovarajućih agroekoloških mera, kompatibilnih merama zaštite i unapređenja šuma, što će se odraziti na korekciju postojećih odnosa u načinu korišćenja poljoprivrednog zemljišta i ukupnog prostora;
2) povećanje tržišne konkurentnosti poljoprivredne proizvodnje, merama usmerenim na ukrupnjavanje i modernizaciju poljoprivrednih gazdinstava, unapređenje ljudskog potencijala i drugih resursnih, strukturnih, socioekonomskih i tehničko-tehnoloških uslova razvoja agrarnog sektora, kao i iskorišćavanjem lokalno specifičnih pogodnosti za proizvodnju hrane definisanog geografskog porekla, i sistema organske proizvodnje;
3) unapređivanje ekonomskih i socijalnih uslova življenja na selu, podrškom razvoju nepoljoprivrednih delatnosti i povećanju zaposlenosti seoskog stanovništva, promociji preduzetništva, osnivanju i razvoju mikro preduzeća, razvoju seoskog turizma, razvoju bazičnih usluga za seosku privredu i stanovništvo, obnovi i razvoju seoske arhitekture, očuvanju kulturno-istorijskog nasleđa, pejzažnih i drugih prostorno heterogenih vrednosti ruralnih područja.
Kako je poljoprivreda upravo najvažnija komparativna prednost područja, njenom razvoju se daje najvažnija uloga i kroz prateću prehrambenu industriju. Izgradnjom objekata kompatibilnih poljoprivrednom zemljištu, prerada poljoprivrednih proizvoda će se razvijati u sledećim pravcima:
osnovna prehrambena industrija;
prehrambena industrija s višim stepenom finalizacije (npr. proizvodnja smrznute hrane);
prerada proizvoda kroz mala porodična gazdinstva (proizvodnja i prerada mesa, mleka, voća, povrća, brašna).
U cilju racionalnijeg gazdovanja poljoprivrednim zemljištem, u narednom periodu je nužno značajnije podsticati programe uređenja zemljišta hidromelioracijom (odvodnjavanje, navodnjavanje, vodozahvati i dr) odnosno agromelioracijom (humifikacija tla, kalcifikacija tla i dr), kao i izgradnju infrastrukturne mreže (kanalska, putna mreža i dr).
Strateški proizvodi iz oblasti biljne proizvodnje su sve vrste žita, rano povrće i voće. Pored toga, da bi se iskoristili resursi i racionalizovala proizvodnja potrebno je posebnu pažnju posvetiti vinogradarstvu.
U ostvarenju prioriteta insistirati na ukrupnjivanju poseda poljoprivrednog domaćinstva, na njegovom povezivanju/udruživanju u prihvatljive oblike zadruga, povećanju nivoa obrazovanosti i stručnosti nosioca gazdinstva, dostupnosti svih službi za pomoć poljoprivrednicima na stvaranju prepoznatljivih lokalnih proizvoda i njihovom organizovanom nastupu i promociji na drugim tržištima.
Za realizaciju navedenih aktivnosti definišu se sledeći zadaci:
pojačana kontrola – uspostavljanje „ekološke policijeˮ koja će se baviti problemima degradacije – nekontrolisanog korišćenja poljoprivrednog zemljišta;
stimulisanje privatne inicijative u sektoru raznih službi, posebno usluga kao što su veterinarske stanice, poljoprivredne apoteke, servisa za opravku poljoprivredne mehanizacije i sl;
izgradnja savremene mreže za otkup poljoprivrednih proizvoda;
iniciranje i unapređenje proizvodnje u zatvorenom prostoru (tuneli, plastenici, staklenici i sl).
Industrija
Kvalitetna reorganizacija privrednih aktivnosti prema zahtevima tržišta, interesima, potencijalima, potrebama i mogućnostima podrazumeva da svi postojeći privredni resursi budu stavljeni u funkciju razvoja privrede, novih proizvodnih i uslužnih programa u skladu sa tržišnim principima. Cilj je što veća proizvodnja roba i pružanje usluga što će dovesti do otvaranja novih radnih mesta i porasta životnog standarda stanovništva.
Industrijski razvoj se usmerava u sledeće zone i komplekse:
postojeće industrijske komplekse – prvenstveno uz autoput sa maksimalno mogućim proširenjem radnih površina;
aktiviranje novih prostornih formi za podsticanje sveukupnog razvoja (tehnološki/ industrijski park, biznis inkubator) u planiranim privredno – radnim zonama uz novi saobraćajni pravac ka Kruševcu;
infrastrukturno opremljene preduzetničke zone i pojedinačni lokaliteti u naseljima u ruralnom području, sa ispoljenim specifičnim lokaciono – razvojnim potencijalom (prvenstveno Stalać).
Saglasno razvojnim koncepcijama prezentovanim u prostorno-planskim dokumentima višeg reda i relevantnim prostorno-razvojnim obeležjima (potencijalima/ ograničenjima) cilj teritorijalne organizacije privrede je stvaranje prostornih uslova za oblikovanje savremene strukture, usmerene u pravcu stvaranja uslova za novo investiranje, jačanja konkurentnosti i privredno – tehnološkog razvoja.
Ostvarenje navedenog cilja podrazumeva realizaciju sledećih strateških zadataka:
utvrđivanje okvira privrednog razvoja (prostorno i sektorski) uz unapređenje postojećih i razvoj novih delatnosti;
izgradnju energetske infrastrukture za lokalne potrebe, prvenstveno sistema gasifikacije;
izgradnju novih privrednih, komercijalnih i trgovinskih kapaciteta prema potrebama savremenog društva, ali i u kontekstu blizine velikih gradova, saobraćajne dostupnosti (drumski, železnički ) i zahteva tržišta;
ostvarivanje višeg stepena prostorno-privredne povezanosti kako na lokalnom, tako i na regionalnom nivou;
infrastrukturno unapređenje postojećih privredno-radnih zona i stvaranje institucionalnih i infrastrukturnih uslova za formiranje novih, kao i organizaciono i strukturno unapređenje proizvodnje i drugih aktivnosti uvođenjem savremenih tehnologija;
u manjim sredinama diverzifikaciju aktivnosti sprovesti kroz razvoj MSP i radnji;
reaktiviranje postojećih kompleksa/lokaliteta privređivanja do postizanja visokog stepena iskorišćenosti prostora;
faznu realizaciju novih privrednih zona/kompleksa saobraćajno i komunalno opremljenih saglasno koncepciji uređenja prostora;
zaštitu životne sredine sprovođenjem mera zaštite za objekte/delatnosti u skladu sa Zakonom o zaštiti životne sredine, poštujući zaštitne zelene koridore duž saobraćajnica različitog ranga;
stvaranje baze podataka o lokalnim preduzećima, njihovom potencijalu, mogućnostima i potrebama;
veću proizvodnju roba namenjenih plasmanu na tržišta šireg okruženja.
Turizam
Osnova razvoja turizma se zasniva na kulturnom, verskom, izletničkom i sportsko – rekreativnom i manifestacionom turizmu, uz zaštitu i korišćenje prirodnih i kulturno-istorijskih vrednosti, kao i na organizaciji i razvoju seoskog i tranzitnog turizma.
2.5. PLAN INFRASTRUKTURNIH SISTEMA
2.5.1. Plan hidrotehničke infrastrukture
2.5.1.1. Plan snabdevanje naselja vodom
Za sva izvorišta za snabdevanje pitkom vodom naselja, moraju se definisati zone zaštite izvorišta tj. definisati prostor, u okviru koga će se pratiti način korišćenja zemljišta i izgradnja objekata koji mogu dovesti do zagađivanja izvorišnog dela uzvodno od vodozahvata.
Gradske vodovode neophodno je osavremeniti revitalizacijom i rekonstrukcijom vodovodne mreže i unapređenjem upravljanja sistemom (kontinualno praćenje bilansa vode u sistemu – ulaz vode u sistem – protok u pojedinim granama mreže – potrošnja – gubici).
Zahvatanjem vode iz vodotoka obezbediti vodu za tehnološke potrebe industrije, osim za industrije koje zbog prirode tehnoloških procesa koriste vodu iz vodovoda. Republički organi nadležni za poslove vodoprivrede definišu vodoprivrednim uslovima i saglasnostima način i dinamiku zahvatanje vode, količinu vode koja se mora zadržati u rečnom toku kao garantovani ekološki protok, načine rešenja vodozahvatnih objekata u odnosu na zaštitne i druge sisteme, kao i načine vraćanja vode tokom procesa recirkulacije. Upotrebljena tehnološka voda će se većim delom vraćati u vodotok nakon prečišćavanja u namenskim PPOV.
Seoska naselja na predmetnom području će se i u budućnosti snabdevati vodom iz kaptiranih izvora i bunara, preko malih grupnih vodovoda za pojedina sela ili zaseoke ili individualno za pojedinačna domaćinstva u razbijenim naseljima. Iz tog razloga neophodna je zaštita i optimalno korišćenja svih lokalnih izvorišta podzemnih i površinskih voda, primenom sledećih mera:
uspostavljanjem zone neposredne zaštite za sva lokalna izvorišta;
eksploatacijom lokalnih izvorišta samo do količine koja ne ugrožava ekološke uslove u okruženju;
zahvatanjem samo dela vode iz izvora i otvorenih vodotoka, kako bi se obezbedila odgovarajuća protočnost vodotoka nizvodno od zahvata;
protok nizvodno od vodozahvata definisati vodoprivrednim uslovima, s tim da generalno ne sme biti manji od tzv. male mesečne vode obezbeđenosti 80%;
sanitacijom naselja radi zaštite izvorišta od zagađivanja i destrukcije.
Trajno rešenje snabdevanja vodom naselja ostvariće se primenom sledećih mera:
smanjenjem gubitaka u vodovodnoj mreži na oko 15-20%, u toku revitalizacije mreže;
izgradnjom rezervoara u zoni naselja, na rubnim delovima konzumnih područja i povezivanjem podsistema u veće celine, radi povećanja pouzdanosti snabdevanja vodom sa dva ili više izvorišta;
u toku obnove vodovoda ugradnjom mernih uređaja za praćenje potrošnje i bilansa vode u sistemu i gubitaka vode u pojedinim delovima mreže.
Na većem delu predmetnog područja otežani su uslovi za razvijanje većih povezanih vodovoda, zbog velike razuđenosti naselja i malih gustina naseljenosti. Koncepcija rešenja snabdevanja vodom tih naselja zasnovana je na obnovi i poboljšanju performansi postojećih grupnih vodovoda, stvaranjem uslova za njihov pouzdaniji rad i primenom gore navedenih mera.
Prikaz planskog rešenja snabdevanja vodom železničkih objekata
Izgradnja Rasinsko – pomoravskog regionalnog sistema za vodosnabdevanje (grad Kruševac i opštine Aleksandrovac, Ćićevac, Varvarin i Trstenik), koji zahvata vodu iz akumulacije Ćelije na reci Rasini je u završnoj fazi. S obzirom da je magistralni vodovod prečnika 400 mm izveden, na deonicama gde je vođen paralelno sa postojećom prugom, planirati propisanu udaljenost postojećeg vodovoda od osovine najbližeg planiranog novog koloseka.
Stanica Stalać
Za stanicu Stalać potrebno je obezbediti sanitarnu vodu za korisnike i vodu za protivpožarnu zaštitu objekta. Za potrebe stanice Stalać planirati priključenje na gore navedeni Rasinsko – pomoravski regionalni sistem za vodosnabdevanje.
Stanica Đunis
Za stanicu Đunis potrebno je obezbediti sanitarnu vodu za korisnike. Planirati priključenje staničnih objekata na gore navedeni Rasinsko – pomoravski regionalni sistem za vodosnabdevanje.
2.5.1.2. Plan kanalizacione infrastrukture i sanitacije naselja
Prioritet je potpuna sanitacija naselja na predmetnom području. Za gradska područja predviđena je rekonstrukcija i proširenje kanalizacione mreže i izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. U cilju što potpunijeg i adekvatnijeg projektovanja i izgradnje sistema i objekata za sakupljanje i prečišćavanje otpadnih voda, navode se osnovne postavke, koji će se primenjivati:
zadržati osnovnu koncepciju razdvajanja fekalne i atmosferske vode, prvenstveno radi racionalizacije i optimizacije PPOV;
proširenje obuhvata kanalizacionih sistema;
maksimalno korišćenja mogućnosti gravitacionog transporta kanalskog sadržaja;
maksimalno koristiti prednosti kanalizacije pod pritiskom za seoska područja;
izbegavati dugačke kanalizacione gravitacione vodove i dugačke cevovode pod pritiskom (koji opslužuju mala naselja, jer imaju dugo vreme zadržavanja neprečišćene vode u cevima, što dovodi do septičnosti i stvaranja neprijatnih mirisa i teškoća u procesu prečišćavanja);
trasu gravitacione kanalizacije moraju pratiti servisne saobraćajnice minimalne širine 3,0 m, da bi se omogućio pristup vozilima javnog komunalnog preduzeća, zaduženog za održavanje mreže.
Sanitacija seoskih naselja obavljaće se po principima ruralne sanitacije – izgradnjom vodonepropusnih septičkih jama i basena s osokom, uz operativnu organizaciju daljeg postupka sa otpadnim vodama (pražnjenje i odnošenje u PPOV), kao i kontrolisanom upotrebom stajskog đubriva u poljoprivredi, da se ne bi ugrozio kvalitet voda na izvorištima.
Seoska naselja na predmetnom području ne zadovoljavaju kriterijum od 5000 ekvivalentnih stanovnika, utvrđen Vodoprivrednom osnovom Republike Srbije, za realizaciju PPOV opšteg tipa.
Prikaz planskog rešenja kanalizacionog sistema železničkih objekata
Stanica Stalać
Kišna kanalizacija
Za odvodnjavanje staničnog platoa i pešačkog pothodnika predviđen je zacevljen sistem kanalisanja, sa rigolama, linijskim rešetkama i bubanj slivnicima kao prijemnim organima. Vode iz pothodnika skupiti u duboki šaht i po potrebi prepumpavati mobilnom pumpom do postojeće kanalizacije. S obzirom da u blizini nema gradske mreže kišne kanalizacije, niti je predviđena izgradnja iste, kišna voda će se preko postojećeg ispusta ulivati u Toplički potok. Ukoliko se u daljim fazama projektovanja pokaže potreba za prečišćavanje prikupljenih kišnih voda, planirati separator lakih naftnih derivata, pre izliva u otvoreni recipijent.
Fekalna kanalizacija
U stanici postoje tri fekalne prelivne septičke jame, na koje je priključena stanična zgrada i stambene zgrade iz okoline stanice. S obzirom da u blizini nema fekalne kanalizacije, niti je predviđena izgradnja iste, otpadne sanitarne vode iz stanične zgrade, će se prikupljati u vodonepropusnu septičku jamu, koja bi se prema potrebi praznila vozilima nadležne komunalne kuće.
Drenaža rekonstruisanih koloseka u stanici Stalać
Na rekonstruisanim železničkim kolosecima u stanici predvideti drenažu, koja će se upuštati u rekonstruisane postojeće armirano betonske propuste na stacionažama km 174+970,47; km 175+269,54 i km 176+620,68.
Na stacionaži km 177+593,80 predvideti zacevljeno ispuštanje prikupljenih kišnih voda iz podvožnjaka u Južnu Moravu.
Stanica Đunis
Kišna kanalizacija
Za odvodnjavanje staničnog platoa, zbog malih betonskih površina i planiranih nagiba, nije potrebno kanalisano odvođenje voda, zato predvideti odvođenje kišnih voda u zelene površine.
Fekalna kanalizacija
S obzirom da u blizini nema izgrađene fekalne kanalizacije, za stanične fekalne vode planirati vodonepropusnu septičku jamu, koja bi se prema potrebi praznila vozilima nadležne komunalne kuće. U drugoj fazi, kada se uradi fekalna kanalizacija naselja Đunis predvideti priključenje septičke jame na gradsku kanalizacionu mrežu.
Drenaža rekonstruisanih koloseka u stanici Đunis
Na rekonstruisanim železničkim kolosecima u stanici predvideti drenažu, koja će se upuštati u rekonstruisane postojeće armirano betonske propuste na stacionažama km174+970,47; km 175+269,54 i km 176+620,68.
Na stacionaži km 177+593,80 predvideti zacevljeno ispuštanje prikupljenih kišnih voda iz podvožnjaka u Južnu Moravu.
Stanica Đunis
Kišna kanalizacija
Za odvodnjavanje staničnog platoa, zbog malih betonskih površina i planiranih nagiba, nije potrebno kanalisano odvođenje voda, zato predvideti odvođenje kišnih voda u zelene površine.
Fekalna kanalizacija
S obzirom da u blizini nema izgrađene fekalne kanalizacije, za stanične fekalne vode planirati vodonepropusnu septičku jamu, koja bi se prema potrebi praznila vozilima nadležne komunalne kuće. U drugoj fazi, kada se uradi fekalna kanalizacija naselja Đunis predvideti priključenje septičke jame na gradsku kanalizacionu mrežu.
Drenaža rekonstruisanih koloseka u stanici Đunis
Na rekonstruisanim železničkim kolosecima u stanici predvideti drenažu, koja će se upuštati u rekonstruisane postojeće armirano betonske propuste na stacionažama km 189+586,24; km 190+562,22 i na km 191+446,96.
Drenažni sistem u zoni stanice Đunis je povremeno izložen usporu prilikom visokih vodostaja reke Južne Morave pošto se ova lokacija nalazi u njenoj plavnoj zoni. U tom smislu, neophodno je omogućiti funkciju drenažnog sistema u periodu visokih vodostaja reke crpnim stanicama, čije će lokacije biti na izlivima drenažnog sistema. One će pored osnovne funkcije dreniranja trupa pruge imati i zaštitnu ulogu od procurivanja rečne vode kroz trup pruge na desnoj strani nasipa.
Drenaža pruge van stanica
U cilju zaštite konstrukcije donjeg stroja pruge od atmosferskih voda, na mestima gde je to potrebno, planirati odvodne kanale koji primaju drenirane vode iz donjeg stroja. Vodu iz kanala je potrebno odvesti do recipijenta.
2.5.1.3. Izmeštanje i zaštita postojeće infrastrukture
vodovoda i kanalizacije
Postojeće stanje
Planirana rekonstruisana pruga Stalać – Đunis, prema podacima dobijenim od nadležnih komunalnih kuća, ukršta se sa postojećim instalacijama vodovoda na stacionaži km 172+302,87 ukrštanje planirane pruge sa postojećim vodovodom prečnika 150 mm.
Planirano rešenje
Na mestu ukrštanja postojećih instalacija vodovoda sa planiranom prugom, predvideti zaštitu postojećih cevi, postavljanjem istih u zaštitne cevi.
Postojeći vodozahvati, ukoliko se nalaze na trasi novoplanirane pruge, predviđeni su za zatvaranje (zatrpavanje), i to na km 172+302,87 ukrštanje rekonstruisane pruge sa postojećim vodovodom prečnika 150 mm. Izmeštanje i zaštita postojećeg vodovoda prilikom prolaska kroz pružni pojas. Vodovod se delimično izmešta i uklapa u novo saobraćajno rešenje.
Izrada novog vodozahvatnog objekta – bunara, ukoliko se pokaže da je to potrebno, obuhvata građevinske, mašinske, elektro radove, kao i sve potrebne prethodne hidrogeološke radove.
2.5.1.4. Planirana hidrotehnička infrastruktura za tunele,
mostove i izmeštene lokalne puteve i pristupne saobraćajnice na trasi pruge
Planirana rekonstruisana pruga Stalać – Đunis ima pet planiranih tunela na trasi, na sledećim stacionažama:
tunel br.1, dužine L=1450 m, na stacionaži od km 178+895,00 do km 180+430,69;
tunel br. 2, dužine L=690 m, na stacionaži od km 180+700 do km 181+390;
tunel br. 3, dužine L=435 m, na stacionaži od km 181+725 do km 182+160;
tunel br. 4, dužine L=3275 m, na stacionaži od km 182+325 do km 185+600;
tunel br. 5, dužine L=1040 m, na stacionaži od km 185+630 do km 186+670.
Protivpožarna zaštita u tunelu planira se u skladu sa Uredbom komisije (EU) br.1303/2014 od 18/11/2014. o tehničkoj specifikaciji za interoperabilnost, koja se odnosi na „bezbednost u železničkim tunelima” železničkog sistema Evropske unije, u kojoj su propisani svi zahtevi koji se moraju ispoštovati u cilju zaštite od požara za tunele različitih dužina. U skladu sa Uredbom za tunele duže od 1 km, protivpožarne tačke moraju biti na ulazu i izlazu iz tunela (tunel br. 1, tunel br. 4 i tunel br. 5). U protivpožarnim tačkama priključak dovoda vode mora imati kapacitet od minimum 800 l/min u trajanju od dva sata i zato je potrebno predvideti rezervoare za protivpožarnu vodu zapremine od po 100 m3. Prostor oko protivpožarne tačke na otvorenom mora imati površinu od najmanje 500 m2.
Planirano je zacevljeno prikupljanje i odvođenje dreniranih voda iz tunela, kao i vode i druge eventualno izlivene tečnosti sa koloseka, koje se mogu javiti prilikom pranja uređaja ili unutrašnje površine tunelske konstrukcije ili u slučajevima incidentnih situacija. Sva prikupljena voda iz tunela odvodi se kontrolisano do recipijenta.
Planirana rekonstruisana pruga Stalać – Đunis ima pet planiranih mostova na trasi, na sledećim stacionažama:
most br.1, dužine L=85,00 m, na stacionaži km 180+435,65;
most br.2, dužine L=298,00 m, na stacionaži km 181+559,86;
most br.3, dužine L=34,00 m, na stacionaži km 182+200,38;
most br.4, dužine L=290,00 m, na stacionaži km 186+850,38;
most br.5, dužine L=50,00 m, na stacionaži km 189+190,60.
Na mostovima se planira odvodnjavanje, tj. prihvatanje kišnih voda mostovskim slivnicima, zacevljeno odvođenje i upuštanje bez prečišćavanja u recipijent.
Planirana rekonstruisana pruga Stalać – Đunis, iziskuje izmeštanje deonica postojećih puteva kao i izgradnju novih deonica, koji će omogućiti nesmetano funkcionisanje saobraćaja i što efikasnije povezivanje sa postojećom saobraćajnom infrastrukturom.
Izmeštanje postojećih saobraćajnica planirano je na sledećim stacionažama:
postojeći zemljani put na km 174+445 (stacionaža pruge po desnom koloseku) dužine 815 m;
postojeći asfaltni put na km 175+060 (stacionaža pruge po desnom koloseku) dužine 296 m;
postojeći asfaltni put na km 176+919 (stacionaža pruge po desnom koloseku) dužine 153 m i postojeća ulica Mirka Tomića;
postojeći asfaltni put na km 186+499 (stacionaža pruge po desnom koloseku) dužine 331 m;
postojeći zemljani put na km 177+758 (stacionaža pruge po desnom koloseku) dužine 1070 m;
postojeći DP II A reda, oznaka puta 215, devijacija i izrada nadvožnjaka u okviru devijacije ovog puta.
Izgradnja novih saobraćajnica planirana je na sledećim stacionažama:
pristupni put na km 176+943 (stacionaža pruge po desnom koloseku) dužine 681 m;
saobraćajnica sa podvožnjakom na km 177+593 (stacionaža pruge po desnom koloseku) dužine 154 m;
servisna saobraćajnica na km 177+593 (stacionaža pruge po desnom koloseku) dužine 4177 m;
pristupni put na km 178+753 (stacionaža pruge po desnom koloseku) do ulaznog portala tunela 1;
pristupni put na km 180+134 (stacionaža pruge po desnom koloseku) do izlaznog portala tunela 1;
pristupni put na km 182+211 (stacionaža pruge po desnom koloseku) do ulaznog portala tunela 4;
pristupni put na km 186+545 (stacionaža pruge po desnom koloseku) do izlaznog portala tunela 5;
saobraćajnica sa podvožnjakom na km 188+342 (stacionaža pruge po desnom koloseku) dužine 408 m;
pristupna saobraćajnica do evakuacionih tunela;
pristupna saobraćajnica za stanicu Đunis;
pristupna saobraćajnica do elektro energetskog postrojenja Đunis.
Za objekte navedene u prethodnom stavu planirati odvođenje kišnih voda kanalima do najbližih recipijenata. Na mestima podvožnjaka, gde nije moguće gravitaciono odvesti vodu do prijemnika, predvideti crpne stanice sa prepumpavanjem vode do recipijenta.
2.5.1.5. Uređenje vodotoka i zaštita od poplava
Zaštita od poplava ostvaruje se optimalnom kombinacijom hidrotehničkih i organizacionih mera. Hidrotehničke mere se sastoje od pasivnih mera zaštite (zaštita linijskim odbrambenim sistemima – nasipima i regulacionim radovima) i aktivnih mera zaštite (ublažavanje poplavnih talasa u akumulacionim basenima). Organizacione mere čine pre svega mere prostornog i urbanističkog planiranja, kojima se utvrđuje zabrana izgradnje objekata i kontrola gradnje kapitalnih objekata u zonama koje mogu da budu ugrožene bujičnim poplavama.
Strategija zaštite od poplava zasniva se na:
definisanju programa zaštite područja Prostornog plana (naselja i poljoprivrednih površina od štetnog dejstva velikih voda) od strane nadležnih gradova /opština, sa zaduženjima odgovarajućih preduzeća, organa, institucija i pojedinaca;
utvrđivanju područja koja mogu biti ugrožena poplavama, od strane gradova/opština (u skladu sa vodoprivrednim uslovima) i definisanju načina realizacije potrebnih mera i radova;
definisanju prioritetnih radova na regulaciji vodotokova (završetak eventualno započetih radova i iniciranje realizacije ostalih potrebnih radova, a pre svega na izgradnji bujičnih pregrada za zaustavljanje nanosa);
sprovođenju mera prostornog i urbanističkog planiranja;
definisanju svih potrebnih radnji za zaštitu od erozije i bujica;
određivanju nivelete planiranih mostova, propusta i prelaza preko vodotoka tako da donja ivica konstrukcije (DIK) ima potrebnu sigurnosnu visinu – propisano nadvišenje iznad nivoa merodavnih računskih velikih voda, u skladu sa važećim propisima;
izgradnji pruge i stavljanje iste u funkciju, a da se ne ugrozi prirodno odvodnjavanje okolnog terena.
2.5.1.6. Hidroenergetsko korišćenje akumulacija i vodotoka
Male hidroelektrane mogu da se grade na mestima na kojima se ne remeti razvoj planiranih većih objekata u okviru sistema za snabdevanje vodom i rečnih sistema i ne ugrožavaju ekološke funkcije vodotoka.
Uticaj planiranih minielektrana na koridor železničke pruge
Na teritoriji opštine Ćićevac su izdate energetske dozvole za tri hidroelektrane, i to: MHE „Papradinaˮ snage 5,32 MW (KNU = 136,32 mnv; KDV = 132,62) i MHE „Braljinaˮ snage 5,17 MW (KNU = 140,51 mnv; KDV = 136,81) i MHE „Maletinaˮ snage 5.2 MW (KNU = 145,03 mnv; KDV = 141,33).
Za lokacije MHE „Braljinaˮ, „Maletinaˮ i „Papradinaˮ su izdati vodoprivredni uslovi.
Ono što je uočljivo je da na niveletu pruge može imati uticaja samo uspor izazvan izgradnjom „Maletinaˮ (km 183+074). Trasa pruge uzvodno od MHE „Papradinaˮ (km 177+220 oko 200 m uzvodno od planiranog mosta) prelazi u tunelsku deonicu pa je van uticaja uspora. MHE „Braljinaˮ je dosta udaljena od trase pruge pa se može reći da uspor uzvodno od pregradnog mesta nema uticaja na prugu.
Merodavni proticaji na reci Južnoj Moravi prema vodoprivrednim uslovima za sve tri lokacije minielektrana su:
Q0.1% = 3122 m3/s
Q1% = 2131 m3/s
Q2% = 1855 m3/s
Qsr. = 93.5 m3/s.
Qmin, 95%.= 11.3 m3/s.
2.5.1.7. Zaštita kvaliteta voda
Efikasna zaštita kvaliteta voda ostvariće se primenom sledećih mera:
izgradnjom PPOV i postrojenja za tretman otpadnih voda pojedinih industrija;
određivanjem zona sanitarne zaštite svih podzemnih i površinskih izvorišta voda;
sanitacijom seoskih naselja, kao i izgradnjom, rekonstrukcijom i proširenjem obuhvata gradskih kanalizacionih sistema;
inspekcijskim nadzorom registrovanih i potencijalnih zagađivača, radi sprečavanja nekontrolisanog ispuštanja njihovih otpadnih voda neposredno u vodotoke;
zabranom svakog pojedinačnog ispuštanja otpadnih voda iz proizvodnih kapaciteta u otvorene vodotoke;
izgradnjom pruge i stavljanjem iste u funkciju, ne sme se dozvoliti ugrožavanje kvaliteta voda.
Na predmetnom području kao krajnji recipijenti su vodotoci II klase, što treba imati u vidu prilikom izrade projekata PPOV-a. Prema Programu sistemskog ispitivanja kvaliteta voda Republičkog hidrometeorološkog zavoda, ispituju se opšti parametri kvaliteta voda za reke na ovom području.
Ribarstvo
Za većinu vodotoka na području Prostornog plana, Vodoprivrednom osnovom Republike Srbije propisane su visoke klase kvaliteta. S obzirom na tu činjenicu, održavanje oligotrofnog stanja omogućiće antropogeno usmeravanje. Poribljavanja se smeju vršiti samo kontrolisano na osnovu odgovarajućih ihtioloških studija, kojima će se definisati poželjna ekološka stanja.
Zabranjeno je samoinicijativno poribljavanje, uključujući i poribljavanja pod pokroviteljstvom društava ribolovaca.
2.5.2. Plan razvoja elektroenergetske infrastrukture
U skladu s osnovnim ciljevima strateška opredeljenja razvoja elektroenergetike područja u obuhvatu Prostornog plana su:
povećanje energetske efikasnosti kod proizvodnje, prenosa, distribucije i potrošnje električne energije, donošenjem i obaveznom primenom standarda energetske efikasnosti, ekonomskih instrumenata i organizacionih mera;
veće korišćenje novih i obnovljivih izvora energije, a naročito malih hidroelektrana za autonomne i lokalne svrhe, za potrebe „male” energetike, radi zadovoljenja niskotemperaturnih toplotnih potreba;
održavanje i poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti postojeće elektroprenosne i distributivne mreže, izgradnjom novih i rekonstrukcijom postojećih elektroenergetskih objekata, radi njihovog dovođenja na maksimalnu projektovanu snagu, u skladu s očekivanom potrošnjom električne energije na kraju planskog perioda;
zaštita koridora postojeće i planirane elektroenergetske infrastrukture.
Polazeći od strateških opredeljenja, u narednom periodu planira se rekonstrukcija postojeće mreže 110 kV, 35 kV i 10 kV. Realizacija ovih opredeljenja podrazumeva smanjenje tehničkih i netehničkih gubitaka u distributivnoj mreži, bolje održavanje sistema, podizanje nivoa usluga i dr.
Na osnovu studije „Dalji razvoj elektrodistributivne mreže i izbor srednjeg napona na području ED Kruševac za period do 2020 godineˮ na posmatranom području planirane su sledeće rekonstrukcije:
demontaža dotrajalog transformatora 35/10 kV snage 4 MVA u TS 35/10 kV „Stalaćˮ i kompletnog postrojenja 35kV. Na raspolaganju ostaje oprema iz jedne transformatorske i četiri izvodne ćelije 35 kV IZ TS 35/10 kV „Stalaćˮ i oprema iz jedne vodne ćelije 35 kV IZ TS 110/35 kV „Kruševac 2ˮ. Vodna ćelija 35 kV u TS 110/35/10 kV „Ćićevacˮ koristi se za priključak transformatora 35/10 kV snage 8 MVA koji se premešta iz TS 110/35/10 kV „Kruševac 2ˮ;
prelazak na rad pod naponom 10 kV voda 35 kV iz TS 110/35/10 kV „Ćićevacˮ u pravcu RP 10 kV „Stalaćˮ uz opremanje po jedne priključne ćelije 10 kV u TC 110/35/10 kV „Ćićevacˮ i RP 10 kV „Stalaćˮ;
prelazak na rad pod naponom 10 kV voda 35 kV iz RP 10 kV „Stalaćˮ. u pravcu TS 110/35/10 kV „Kruševac 2ˮ. Vod se priključuje u transformatorsku ćeliju 10 kV u RP 10 kV Stalać, a na novi izvod 10 kV priključuje se pravac ka selu Bošnjane iz TS 10/0.4 kV „Mrzenicaˮ izgradnjom novog voda 10 kV, 0,8 km, Alc 50 mm2.
Puštena je u pogon nova TS 35/10 kV „Veliki Šiljegovacˮ sa daljinskim upravljanjem, u prvoj etapi sa jednim transformatorom instalisane snage 8 MVA dok se u drugoj etapi planira ugradnja još jednog transformatora snage 8 MVA. Ovim se dobija kvalitetno, sigurno, efikasno i pouzdano napajanje električnom energijom, imajući u vidu da se iz nje napaja deo područja obuhvaćen Prostornim planom (KO Đunis i KO Trubarevo).
2.5.3. Plan razvoja telekomunikacija
Planirana rešenja se odnose na fiksnu telefoniju, mobilnu telefoniju, radio difuziju, distribuciju TV signala putem kablovsko distributivnog sistema i telekomunikacione mreže većih poslovnih institucija.
U sledećem opisu dati su suštinski detalji po pojedinačnim sistemima, a u skladu sa tehničkim uslovima zainteresovanih korisnika.
Fiksna telefonija
U domenu fiksne telefonije planirano je sledeće:
„Telekom Srbija” a.d.
U oblasti fiksne telefonske mreže (javna telefonska mreža) planira se montaža telekomunikacione opreme nove generacije kao i nove telekomunikacione infrastrukture koja će omogućiti transport savremenih telekomunikacionih servisa do korisnika. U tom smislu treba planirati postavljanje telekomunikacione opreme u prostorije planiranih zidanih objekata i postavljanje uličnih nadzemnih i podzemnih kontejnera. Polaganje nove telekomunikacione infrastrukture planira se uzimajući u obzir postojeću telekomunikacionu infrastrukturu. Sve navedene radove treba usaglasiti sa uslovima „Telekoma Srbija” a.d.
Kablovsko distributivni sistemi (KDS)
Na deonici Kruševac – Niš, SBB d.o.o. poseduje optički kabl koji je realizovan vazdušno, za koji je u narednom periodu planirano da se ukopa u zemlju.
Mobilna telefonija
U domenu mobilne telefonije planirano je sledeće:
Mobilna telefonija – MTS „Telekom Srbije” a.d. na predmetnom području planira postavljanje dve bazne stanice i to lokacije Đunis 2 i Mojsinje – pruga. U grafičkom prilogu dat je položaj ovih baznih stanica.
Mobilna telefonija – „Telenor” d.o.o. na predmetnom području planira izgradnju objekata telekomunikacione infrastrukture za GSM i UMTS javne mobilne telefonije (bazne radio stanice, radio-relejne stanice sa pripadajućim antenskim sistemima) i postavljanje novih stubova-nosača na devet lokacija čiji je položaj dat u grafičkom delu dokumentacije.
Mobilna telefonija – VIP mobile planira izgradnju novih baznih stanica čiji je položaj dat u grafičkom delu Prostornog plana.
Radiodifuzija
U domenu radiodifuzije na lokaciji Stalać ne planira se prelazak na digitalno emitovanje.
Poslovne telekomunikacione mreže
Poštanske jedinice nisu planirane da se proširuju niti brojno povećavaju.
Železnička telekomunikaciona i signalna infrastruktura na predmetnom području mora biti izvedena po propisima Železnica Srbije a.d.
Službene prostorije u okviru stanica Stalać i Đunis treba opremiti savremenim telekomunikacionim sredstvima i opremom za rad službi. Na međustaničnom rastojanju se planira zamena postojećih pružnih telekomunikacionih uređaja. Službeni subjekti moraju biti povezani na postojeću železničku telekomunikacionu infrastrukturu (dispečerski sistem, lokalnu telefonsku ŽAT mrežu, intranet, satni sistem, pružni radio dispečerski sistem). U stanicama se pored navedenih sistema, planira ugradnja sistema za ozvučenje, sistema informacionih tabli i sistema za video nadzor. Službene zgrade (prostorije) se takođe opremaju sistemom za automatsku detekciju požara.
Na međustaničnom rastojanju se planira postavljanje baznih stanica za potrebe specijalizovane radio mreže za potrebe železnice (GSM-R).
U tunelima se planira instalacija sistema alarmnih telefona, sistema za video nadzor i sistema za distribuciju radio signala.
Planirana je ugradnja novih signalno sigurnosnih uređaja što obuhvata sledeće:
stanične signalno sigurnosne uređaje u stanicama Stalać i Đunis izvedene u tehnici elektronske postavnice;
uređaje obostranog centralizovanog automatskog pružnog bloka za osiguranje međustaničnog rastojanja;
uklapanje u postojeći sistem telekomande i komunikacioni interfejs za budući sistem telekomande saobraćaja;
ugradnju uređaja ETCS L1 (evropski sistem vođenja vozova).
Uređaji se instaliraju u prostorije za SS u okviru stanica i duž pruge (spoljašnji uređaji). Od spoljašnjih uređaja planira se ugradnja signala, skretničkih postavnih sprava, elemenata za kontrolu zauzetosti koloseka, pružnih autostop uređaja, sistema električnog grejanja skretnica, sistema za osiguranje putnih prelaza.
Za potrebe povezivanja telekomunikacione i signalne opreme u reonu stanice, potrebno je u staničnim područjima položiti lokalne kablove, a za potrebe povezivanja telekomunikacone i signalne opreme duž pruge planira se polaganje pružnog bakarno signalnog telekomunikacionog (STA) kabla i optičkog kabla.
Radovi na postavljanju kablova i opreme moraju biti propraćeni odgovarajućom dokumentacijom. Pre izvođenja radova izrađuje se Projekat za izvođenje i dobijaju potrebne saglasnosti i odobrenja za izvođenje radova. U toku puštanja sistema u probni rad mora se izraditi dokumentacija izvedenog stanja i novonastali položaj spoljnih instalacija zavesti u katastru.
Prateće podrške moraju obuhvatiti poslove logistike, transporta, osiguranja opreme, elemente sprovođenja bezbednosti i zdravlja na radu i poslove zaštite životne sredine.
2.6. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE
Utvrđuju se mere zaštite životne sredine i predela, koje će se primenjivati prilikom sprovođenja plana i pri izradi tehničke dokumentacije za objekte koji se nalaze u obuhvatu Prostornog plana.
Polazeći od činjenice da svaka ljudska delatnost izaziva poremećaje prirodne sredine, kao i da pri tome nije moguće u potpunosti isključiti opasnost, odnosno osigurati potpunu zaštitu od zagađivanja vazduha, tla, površinskih i podzemnih voda, predložene su mere i postupci, kako bi se rizik sveo na najmanju moguću meru.
Šumarstvo i lov
Na mestima gde železnica prolazi kroz šumu ili pored šume, odnosno zemljišta zasađenog poljoprivrednim kulturama koje su lako zapaljive, upravljač infrastrukture je dužan da preduzme propisane mere za zaštitu od požara na železničkom području pruga, a železnički prevoznik mere zaštite od požara od železničkih vozila. Korisnici, odnosno sopstvenici šuma i zemljišta, dužni su da u pojasu širine 10 m u šumama uredno uklanjaju drveće, rastinje i lišće, a u pojasu širine 5 m na drugom zemljištu blagovremeno uklanjaju sazrele poljoprivredne kulture i po potrebi preduzimaju druge mere zaštite od požara.
Mere zaštite zagađenja vazduha
Eksploatacijom pruge koja je elektrificirana, ne narušava se bitno kvalitet vazduha u posmatranom području, zato nisu potrebne mere zaštite.
Za vreme izvođenja građevinskih radova potrebno je obezbediti realizaciju sledećih mera radi smanjenja negativnog uticaja na kvalitet vazduha:
sprečavanje stvaranja i raznošenja prašine sa otkrivenih delova trase i gradilišta; mera zahteva redovno vlaženje otvorenih delova kolovoza po suvom i vetrovitom vremenu;
sprečavanje nekontrolisanog raznošenja građevinskog materijala sa prostora gradilišta transportnim sredstvima; mera zahteva čišćenje vozila prilikom vožnje sa prostora gradnje na javne saobraćajne površine, prekrivanje rasutog tovara u transportu po javnim saobraćajnim površinama. Meru je potrebno realizovati na celokupnom prostoru gradnje;
poštovanje normi za emisiju kod korišćenja građevinske mehanizacije i transportnih sredstava; mera zahteva upotrebu tehnički ispravne građevinske mehanizacije i transportnih sredstava.
Mere zaštite zemljišta, podzemnih i površinskih voda
Pruga, kao linijski objekat, predstavlja u normalnom režimu odvijanja saobraćaja vid saobraćajnice koja relativno malo utiče na zagađivanje zemljišta, površinskih i podzemnih voda. Nešto izraženiji uticaj na kvalitet zemljišta, podzemnih i površinskih voda se javlja pri tretiranju korova herbicidima. Da bi se ovaj uticaj sveo na minimum definisane su mere zaštite od upotrebe herbicida.
Obavezne mere zaštite koje se primenjuju u postupku primene pesticida
Hemijsko tretiranje korova na prugama vrši se dva do tri puta godišnje, a vreme tretiranja zavisi od klimatskih uslova i vremena kretanja vegetacije.
Sam postupak i procedura hemijskog tretiranja vegetacije regulisana je pravilnikom 309 -„Pravilnik za hemijsko suzbijanje korova i grmlja na prugama JŽ” iz 1990. godine i Planom rada koji se izrađuje i prati svaki tretman ponaosob.
Planom rada se određuje deonica koja će se tretirati, sastav garniture radnog voza, vreme kretanja i brzina kretanja voza. Takođe, naznačene su mešavine aktivnih supstanci koje će biti primenjene u postupku aplikacije. Zaposleno osoblje mora biti obučeno i osposobljeno za izvođenje pomenute radnje:
zaposlenom osoblju su obezbeđena lična sredstva zaštite na radu prema važećem propisima o zaštiti na radu (naočale, maska za lice, zaštitna obuća, odeća, respirator, kabanice i sl. i sve u dvostrukom broju od broja zaposlenih lica);
prilikom tretiranja osoblje mora nositi zaštitnu opremu. U slučaju nesreće ili mučnine zatražiti lekarski savet i pokazati etiketu i uputstvo lekaru;
za potrebe održavanja lične higijene radnicima je potrebno obezbediti sanitarni čvor sa materijalom za čišćenje (sapuni, sredstva za čišćenje i sl);
radnicima treba obezbediti lekarski pregled posle rada sa herbicidima –arboricidima;
za potrebu ukazivanja prve pomoći služe dve priručne apoteke smeštene u radnom vozu;
na radnom vozu postavljeni su znaci upozorenja na opasnost;
sa praznom ambalažom herbicida treba postupiti u skladu sa Pravilnikom o sadržini deklaracije i uputstva za primenu sredstava za zaštitu bilja, kao i specifičnim zahtevima i oznakama rizika i upozorenja za čoveka i životnu sredinu i načinu rukovanja ispražnjenom ambalažom od sredstava za zaštitu bilja („Službeni glasnik RS”, br. 21/12, 89/14 i 97/15);
zabranjeno je davati hemijska sredstva u promet trećem licu u bilo kom obliku.
Širina radnog zahvata zavisi od tipa pruge i može se kretati od 3,7 do 6 m.
Obavezno se uzma u obzir vremenska prognoza – smer i jačina vetra. Toplo i suvo vreme utiče na povećano isparavanje, što smanjuje veličinu kapi prilikom prskanja i povećava rizik od zanošenja. Najbolji uslovi za tretiranje su hladnije i vlažnije vreme sa brzinom vetra do 2 m/s. Sa prskanjem se prekida ukoliko se klimatski uslovi pogoršaju.
Tretiranje se ne sme vršiti blizu zasada voćaka (naročito koštičavog voća) i drvoreda, kao i na kosim površinama sa kojih može da se spere i ošteti gajene biljke.
Prilikom tretiranja treba poštovati vodozaštitne zone i sprečiti kontaminaciju vode (vodotoka, bunara, izvorišta vode), tretiranjem najmanje 20 m udaljeno od njih, a 300 m od šumskih izvora.
Izbegavati prskanje u blizini osetljivih useva i voda ukoliko postoji opasnost od zanošenja na njih. Ukoliko ipak mora da se izvrši tretiranje u njihovoj blizini- smanji se pritisak i brzina prskanja.
Odvodnjavanje trupa pruge predvideti podužnim i poprečnim nagibima planuma, kao i izgradnju kanala za odvodnjavanje, a u stanicama i sistem drenaža.
Mere zaštite stanovništva
U cilju zaštite stanovništva i korisnika „Infrastruktura železnice Srbije” a.d. planom rada se predvidi obaveštavanje lokalnog stanovništva putem medija o vremenu i deonici na kojoj se izvodi tretiranje korova i to obaveštenje saopštava se par dana pre i na sam dan vršenja radnje.
Lokalno stanovništvo je dužno da primeni sledeće mere zaštite:
da ukloni organske proizvode iz zone uticaja;
da obezbedi da pčele, stoka i živina nemaju pristup tretiranoj zoni onoliko dana koliko je uputstvom primenjenog preparata predviđeno (npr. za Garlon 3-A je to 30 dana);
da lokalno stanovništvo ne ulazi na tretiranu zonu za vreme trajanja radne karence (radna karenca je vremenski period u kom radnici ne mogu raditi na tretiranoj površini bez zaštitne opreme).
S obzirom da se radi o hemikalijama koje pripadaju grupi opasnih otrova pridržavanjem napred navedenih mera zaštite izbegava se negativan uticaj na zdravlje čoveka odnosno mogućnost da dođe do akutnog trovanja ili narušavanja zdravstvenog stanja.
Mere prevencije i mere zaštite od udesnih situacija
Prema Zakonu o transportu opasne robe („Službeni glasnik RS”, broj 104/16):
učesnici u transportu opasne robe dužni su, s obzirom na vrstu predvidivih opasnosti, da preduzmu sve propisane mere kako bi sprečili vanredni događaj, odnosno u najvećoj mogućoj meri umanjili posledice vanrednog događaja;
u slučaju opasnosti, odnosno u slučaju vanrednog događaja prevoznik u železničkom saobraćaju i upravljač železničke infrastrukture dužni su da odmah obaveste organ nadležan za vanredne situacije i policiju, kao i da saopšte sve podatke koji su potrebni za preduzimanje odgovarajućih mera. Prevoznik u železničkom saobraćaju je dužan da u slučaju vanrednog događaja, o tome obavesti i upravljača železničke infrastrukture;
prevoznik, pošiljalac, primalac, organizator transporta, kao i upravljač železničke infrastrukture, dužni su da sarađuju međusobno, kao i sa nadležnim državnim organima u cilju razmene podataka o potrebi preduzimanja odgovarajućih bezbednosnih i preventivnih mera, kao i primeni postupaka u slučaju vanrednog događaja;
u slučaju rasipanja, razlivanja, isticanja ili nekog drugog oblika oslobađanja opasnog tereta ili neposredne opasnosti od rasipanja, razlivanja, isticanja ili nekog drugog oblika oslobađanja opasnog tereta, prevoznik je dužan da bez odlaganja obezbedi, pokupi, odstrani, odnosno odloži opasan teret u skladu sa zakonom kojim se uređuje upravljanje otpadom ili da ga na drugi način učini bezopasnim, odnosno da preduzme sve mere radi sprečavanja daljeg širenja zagađenja;
ako prevoznik nije u mogućnosti da obezbedi, pokupi, odstrani, odnosno odloži opasan teret, dužan je da angažuje o svom trošku pravno lice koje ima odgovarajuću dozvolu, odnosno ovlašćenje za postupanje u slučaju vanrednog događaja u skladu sa posebnim propisom;
opasan teret, odnosno kontaminirani predmeti, u slučaju rasipanja, razlivanja, isticanja ili nekog drugog oblika oslobađanja opasnog tereta, moraju da se zbrinu u skladu sa posebnim propisima kojima se uređuje postupanje sa tom vrstom opasnog tereta;
u slučaju nastanka vanrednog događaja za koji postoji obaveza prijavljivanja u skladu sa RID-om (Konvencijom o međunarodnim železničkim prevozima (COTIF) dodatak C – Pravilnik o međunarodnom železničkom prevozu opasne robe (RID) („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, broj 17/15), savetnik za bezbednost prevoznika, odnosno organizatora transporta dužan je da dostavi ministarstvu nadležnom za saobraćaj propisani izveštaj;
zabranjeno je vršiti sanaciju transportnog suda, uključujući zavarivanje, vršenje termičke izolacije, prepravku cevne instalacije na merno-pretakačkoj opremi, menjanje ventilske grupe i druge slične radove na prevoznim sredstvima za transport opasne robe, koji mogu da prouzrokuju posledice po imovinu, ljude i životnu sredinu, bez odobrenja imenovanog tela;
ministar nadležan za unutrašnje poslove uz saglasnost ministra nadležnog za poslove saobraćaja propisuje način, uslove i mere za bezbedno intervenisanje u slučaju rasipanja, razlivanja, isticanja ili nekog drugog oblika oslobađanja opasne robe.
Pravilnikom o načinu transporta i obaveznom operativnom praćenju opasnog tereta u železničkom saobraćaju, kao i obavezama učesnika u transportu opasnog tereta u železničkom saobraćaju i u vanrednim događajima („Službeni glasnik RS”, broj 81/15), propisuje se način transporta i obavezno operativno praćenje opasnog tereta u železničkom saobraćaju, kao i obaveze učesnika u transportu opasnog tereta u železničkom saobraćaju i u vanrednim događajima.
Ovim pravilnikom određeno je da uvrštavanje kola natovarenih opasnim teretom klase 1 u voz od strane železničkog prevoznika bude takvo da se:
kola natovarena opasnim teretom klase 1 sa oznakama opasnosti (plakatama) prema uzorku 1, 1.5 ili 1.6, odvajaju od kola sa oznakama opasnosti (plakatama) prema uzorku 2.1, 3, 4.1, 4.2, 4.3, 5.1 ili 5.2, zaštitnim odstojanjem od najmanje 18 m tj. uvrštavanjem dvoje dvoosovinskih ili četvoroosovinskih ili višeosovinakih kola koja nisu tovarena opasnim teretom;
kola natovarena opasnim teretom klase 1 sa oznakama opasnosti (plakatama) prema uzorku 1, 1.5 ili 1.6 uvrštavaju ispred kola sa oznakama opasnosti (plakatama) prema uzorku 3, 4.1, 4.2, 4.3, 5.1 ili 5.2;
u jednom vozu može, u jednoj grupi, prevoziti najviše deset kola sa oznakama opasnosti (plakatama) prema uzorku 1, 1.5 ili 1.6. Ako se u voz uvrštava više takvih grupa između svake dve grupe takvih kola uvrštava se najmanje četvoro dvoosovinskih, odnosno dvoje četvoroosovinskih ili višeosovinskih kola koja nisu tovarena opasnim teretom;
kola natovarena opasnim teretom klase 1 odvajaju od vučnog vozila najmanje jednim četvoroosovinskim (ili višeosovinskim) ili sa dvoje dvoosovinskih kola koja nisu tovarena opasnim teretom.
Obaveze učesnika u transportu opasnog tereta u vanrednim događajima su da postupaju u skladu sa:
planovima za hitne intervencije u slučaju vanrednog događaja u ranžirnoj stanici i propisanim postupcima u slučaju vanrednog događaja u železničkom saobraćaju;
bezbednosnim planovima i ostalim propisima u slučaju vanrednog događaja u železničkom saobraćaju, ako je u pitanju vanredni događaj sa opasnim teretom visoke potencijalne opasnosti u skladu sa Poglavljem 1.10 RID.
Uputstvom 171 za prevoz opasnih materija na Jugoslovenskim železnicama (JŽ) bliže su određeni prevoz i manipulacija opasnim materijama, evidencija nepravilnosti u prevozu opasnih materija i kontrola primene regulative pri ovim prevoženjima. Ovim uputstvom određene su i dužnosti i obaveze železničkih radnika koji učestvuju u prevozu opasnih materija.
Ovim uputstvom je predviđeno da sve stanice na JŽ u kojima se manipuliše opasnim materijama moraju biti snabdevene „intervencijskim cisternama”. Opasna materija koja ističe (curi) odlaže se u intervencijske posude, odnosno intervencijske cisterne. Pretakanje iz oštećene u intervencijsku cisternu vrše ovlašćene i za to osposobljene organizacije. Pre pretakanja neophodno je utvrditi vrstu tečnosti ili gasa koji ističe. Ukoliko se ne može utvrditi vrsta opasne materije, preko najbliže stanice milicije se mora zahtevati intervencija specijalizovane ekipe.
Do dolaska organa nadležnih za intervencije u slučaju vanrednog događaja, pri prevozu opasnih materija, potrebno je pokušati da se uradi sledeće:
ograniči isticanje;
ograniči izlivena tečnost na prostor na koji se izlila;
zahvati tečnost koja ističe u intervencijske posude;
postave pregrade u potocima i kanalima;
spreči isticanje u cevi vodoizvorišta i kanalizaciju.
Vanredni događaj pri prevozu opasnih materija koji se desio u stanici mora hitno da se prijavi otpravniku vozova te stanice ili dispečeru telekomande, a vanredni događaj na otvorenoj pruzi otpravniku vozova najbliže stanice. Pored usmenog obaveštenja (najbržim putem), radnik železnice koji je prijavio vanredni događaj dužan je da podnese i pismeni izveštaj svom rukovodiocu.
Usmeno obaveštenje o vanrednom događaju koji podnosi radnik železnice mora da sadrži najnužnije podatke, i to: o mestu i vrsti vanrednog događaja, da li ima ljudskih žrtava i povređenih, kao i o privremeno preduzetim merama za obezbeđenje mesta vanrednog događaja. Otpravnik vozova po prijemu obaveštenja o vanrednom događaju odmah usmeno izveštava šefa stanice, a zatim mu podnosi pismeni izveštaj.
Vanredni događaj pri prevozu opasnih materija, po pravilu, prijavljuje šef stanice na čijem se području desio vanredni događaj.
O vanrednom događaju kod prevoza opasnih materija treba obavestiti:
dispečera područne operativne službe, koji obaveštava dispečersku službu železnice;
najbliže profesionalno vatrogasno društvo;
najbližu stanicu milicije;
tehničko-kolsku službu, vuču vozova, ZOP (sekcija za održavanje pruga) i ETP (sekcija za elektrotehničke poslove).
U slučaju vanrednog događaja pri prevozu opasnih materija, zbog koga je došlo do jedne od sledećih posledica: smrt, teška povreda ili ugrožavanje čovečijeg života, materijalna šteta, ili prekid saobraćaja vozova, treba postupiti u skladu sa odredbama Uputstva 79 i poslovnog rada stanice.
Važni telefoni: stanice za hitnu pomoć, vatrogasne komande, traumatološke klinike i milicije treba da budu istaknute na vidnom mestu.
Ukoliko je isticanje opasne materije većeg intenziteta, tako da je sakupljanje opasne materije u intervencijske posude nemoguće, kada neminovno dolazi do razlivanja opasne materije po okolini, treba obavestiti:
opštinski centar za obaveštavanje;
oblasno vodoprivredno preduzeće;
opštinsku sanitarnu službu;
opštinski štab civilne zaštite.
U slučaju vanrednog događaja pri prevozu opasnih materija većih razmera, koji ima značaja za širu javnost, železnica mora po prijemu obaveštenja od šefa stanice, da obavesti republički organ nadležan za železnički saobraćaj.
Zvanično obaveštenje o vanrednom događaju pri prevozu opasnih materija nadležnim institucijama mora da sadrži:
ime i prezime onog ko obaveštava;
mesto gde se desio vanredni događaj (železnički kolosek u stanici ili kilometarsko rastojanje između stanica);
vreme utvrđivanja vanrednog događaja;
vrstu opasne materije;
količinu eventualno izlivene tečnosti;
uzrok isticanja (vrsta nepravilnosti ili događaja);
vremenske uslove.
Svetska iskustva pokazuju da hemijski akcident može biti takvog obima i težine da se posledice ispolje na nivou stanice ili transportnog sredstva (operatornom nivou), lokalnom nivou (nivou opštine), regionalnom (nacionalnom) nivou ili internacionalnom nivou.
Akcident ima internacionalni karakter onda kada:
postoje velika oštećenja koja se šire izvan granica jedne zemlje i zahtevaju internacionalnu pomoć za njihovu sanaciju;
jedinstvena priroda akcidenta zahteva stranu ekspertizu;
je lociran na granici dve ili više zemalja.
Subjekti odgovora na udes (hemijski akcident) na nivou opštine, odnosno grada i republike, zavisno od nivoa udesa su:
službe organa unutrašnjih poslova, sredstva veze, transportna sredstva, komunalne službe;
vatrogasne službe i specijalizovane tehničke ekipe i ekipe za sanaciju;
(eko)toksikološke laboratorije, analitičke laboratorije, stacionarne i pokretne analitičke jedinice;
hidrometeorološki zavodi i atmosferske stanice;
ekipe hitne pomoći, zavodi za zaštitu zdravlja, stacionarne zdravstvene ustanove sa odeljenjima za toksikologiju;
organi, službe, jedinice, Vojska Srbije (specijalizovane jedinice ABHO, tehničke službe, transport, itd);
jedinice i štabovi civilne zaštite.
U slučaju vanrednog događaja pri prevozu opasnih materija većih razmera potrebno je sprovesti postupak sanacije, koji se obavlja u prisustvu predstavnika mobilne ekotoksikološke jedinice i stručnjaka Sektora za vanredne situacije Ministarstva unutrašnjih poslova. Postupak sanacije obavljaju specijalizovani privredni subjekti koji imaju dozvolu za obavljanje intervencija ove vrste.
Mere zaštite od buke
Za sve stambene objekte, kao i za druge objekte koji su osetljivi na buku (vrtići, škole, domovi zdravlja, bolnice i sl) kod kojih se utvrde prekoračenja nivoa buke za vreme izvođenja projekta, kao i posle njegove realizacije, a za koje je dominantni izvor buke železnički saobraćaj, potrebno je planirati odgovarajuće mere zaštite.
Prilikom izvođenja radova potrebno je bučne građevinske radove izvoditi za vreme normalnog radnog vremena gde je to moguće, potrebno je koristiti najtiše dostupne mašine za određenu vrstu posla, gde je pogodno i isplativo koristiti privremene konstrukcije za zaštitu od buke, podučavati angažovano osoblje na gradilištu po pitanju uticaja buke, najbučnije mašine udaljiti što je više moguće od stambenih objekata, organizovati dovoz i odvoz materijala u radno vreme gradilišta, obaveštavati zainteresovano stanovništvo o predstojećim bučnim radovima i sl.
Radi smanjenja izloženosti povišenim nivoima buke za vreme eksploatacije pruge potrebno je primeniti mere zaštite koje se mogu podeliti u četiri osnovne grupe, i to: smanjenje buke na izvoru, smanjenje buke prilikom njenog rasprostiranja, zaštita od buke na mestu imisije i ekonomske mere i regulativa. Prva grupa predstavlja primarne mere, dok su ostale tri sekundarne mere zaštite od buke.
Smanjenje buke na izvoru zbog saobraćaja železničkih vozila može se postići izborom odgovarajuće konstrukcije gornjeg stroja, održavanjem gaznih površina šina i točkova vozila, izborom odgovarajućeg tipa vozila ili smanjivanjem brzine kretanja vozova.
Mere za smanjenje nivoa buke prilikom njenog rasprostiranja obuhvataju korišćenje raznih konstrukcija za zaštitu od buke, kao i planiranje korišćenja prostora u blizini železničke pruge.
Zaštita od buke na mestu imisije treba primenjivati u slučajevima kada mere za smanjivanje buke na izvoru i smanjivanja rasprostiranja buke ne daju očekivane rezultate ili se ne mogu primeniti. Data mera zaštite od buke obuhvata korišćenje zvučno izolacionih materijala prilikom izgradnje, kao i projektovanje koje u obzir uzima postojeće i buduće izvore buke.
Ekonomske mere zaštite moraju biti praćene odgovarajućom zakonskom regulativom i mogu obuhvatiti naknade za vozila čija je buka veća od propisane, formiranje cene goriva, osnivanje fondova čija su sredstva namenjena za sprovođenje mera zaštite od buke, istraživanje i razvoj i sl.
Da bi se obezbedili zakonski propisani nivoi buke na ugroženim stambenim objektima zbog odvijanja železničkog saobraćaja, kao osnovna mera u projektnoj dokumentaciji predviđaju se konstrukcije za zaštitu od buke. Maksimalna visina zaštitne konstrukcije ograničena je na 4 m na terenu, dok je na mostovskim konstrukcijama ograničena na 2 m. Visine konstrukcija za zaštitu od buke treba posmatrati u odnosu na gornju ivicu šine. Zaštitne konstrukcije treba po pravilu praviti korišćenjem apsorbcionih materijala.
Za svaku predloženu konstrukciju za zaštitu od buke potrebno je uraditi tehno-ekonomsku analizu. Potrebno je pre svega utvrditi njenu efikasnost u smislu smanjivanja nivoa buke, definisati koje objekte štiti i prikazati nivoe buke na najizloženijim delovima fasade pre i posle primene konstrukcija.
Kod objekata koje nije opravdano štititi konstrukcijama za zaštitu od buke, kao i kod objekata kod kojih i pored primene konstrukcija dolazi do prekoračenja dozvoljenih nivoa potrebno je primeniti mere zaštite na mestu imisije, kao što je zamena postojeće stolarija sa stolarijom koja ima veću zvučnu izolaciju. U sklopu ove mere potrebno je obezbediti i fasade sa odgovarajućom zvučnom izolacijom i zatvoreni sistem za ubacivanje svežeg vazduha u objekat. Nedostatak ovakvog pristupa se ogleda u tome što se nivoi buke van objekta, odnosno u dvorištima ne snižavaju.
Kao meru zaštite treba sprovesti i plansku zabranu gradnje objekata koji su osetljivi na buku u zonama sa prekoračenim nivoima buke.
Mere zaštite od buke za vreme izvođenja radova na novoj pruzi imaju privremeni karakter, dok mere zaštite od buke za vreme eksploatacije pruge imaju trajni karakter.
U slučaju primene mera zaštite kod kojih dolazi do promene nivoa buke na izvoru, kao i prilikom prostiranja potrebno je prikazati njihove efekte kroz odgovarajuće karte buke. Boje koje označavaju pojedine nivoe buke prikazati u skladu sa Prilogom 1, Tabela 1 Pravilnika o sadržini i metodama izrade strateških karata buke i načinu njihovog prikazivanja javnosti („Službeni glasnik RS”, broj 80/10). Sadržaj i detaljnost karata buke prilagoditi nivou tehničke dokumentacije za koju se ona izrađuje.
Mere za rukovanje čvrstim otpadom:
povećanje broja domaćinstava obuhvaćenih sistemom sakupljanja otpada;
sprečavanjem formiranja „divljihˮ deponija;
sa otpadom postupati u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom („Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10 i 14/16), Pravilnikom o uslovima i načinu sakupljanja, transporta, skladištenja i tretmana otpada koji se koristi kao sekundarna sirovina ili za dobijanje energije („Službeni glasnik RS”, broj 98/10), Pravilnikom o kategorijama, ispitivanju i klasifikaciji otpada („Službeni glasnik RS”, broj 56/10) i Pravilnikom o načinu skladištenja, pakovanja i obeležavanja opasnog otpada („Službeni glasnik RS”, broj 92/10);
po završetku građevinskih radova, sav otpadni materijal treba ukloniti. Zabranjeno je odlaganje svih vrsta otpada u vodotoke i zemljište, kao i trajno deponovanje otpada uz trasu;
utvrditi obavezu sanacije ili rekultivacije svih degradiranih površina. Uz saglasnost nadležne komunalne službe, predvideti lokacije na kojima će se trajno deponovati neiskorišćeni geološki građevinski i ostalim materijal nastao predmetnim radovima.
Mere zaštite vegetacije
Unapređenje korišćenja i zaštite šuma ostvariće se kroz:
prevođenje u viši, tj. visoki uzgojni oblik može se postići stručnim gazdovanjem u već postojećim šumama i prevođenjem izdanačkih šuma u visoke, prirodnim putem -konverzijom ili veštačkim putem tj. rekonstrukcijom koja podrazumeva izmenu oblika gajenja.
Zaštita postojećih šuma podrazumeva:
borbu protiv entomoloških i fitopatoloških oboljenja – prognoza, dijagnostikovanje i primena mera zaštite od biljnih bolesti i štetočina;
primena svih mera nege i redovnog održavanja u svim feno -fazama rasta;
melioracije degradiranih i šuma lošeg kvaliteta;
seča stabala posle izvršenog odabiranja, obeležavanja doznačnim žigom i evidentiranja stabala za seču (doznaka) i primena sanitarnih, tj. prorednih seča;
najstrožije kažnjavanje neplanske seče;
povećanje površina pod šumama – pošumljavanje i osnivanje novih šuma;
zabrane neplanske gradnje na šumskim kompleksima;
zabrana odlaganja otpada na području šuma i šumskog zemljišta;
zaštita vegetacije priobalja i vodenih ekosistema;
zaštita šuma od požara.
U cilju očuvanja šumskog ekosistema svi radovi koji se obavljaju moraju se evidentirati, odnosno potrebno je obavestiti JP „Srbijašume” i nadležno šumsko gazdinstvo – plansko gazdovanje šumama.
Mere zaštite faune
Projektanti i izvođači radova će morati da primene mere zaštite faune posebno na području ekološke mreže – Mojsinjskih planina i Stalaćke klisure Južne Morave, prema uslovima Zavoda za zaštitu prirode Srbije. Ovo će uključiti sledeće:
potporni stubovi projektovanih mostova moraju biti projektovani tako da se sačuvaju staništa duž vodotokova i sa njima povezana kretanja vrsta;
građevinske radove planirati tako da se izbegne ili ograniči izvođenje radova u vreme osetljivih perioda za faunu (mrešćenje/gnežđenje/migracija potencijalno ugroženih vrsta);
radove u vodotocima vremenski planirati tako da se izbegnu potencijalni uticaji na migraciju riba, sisara, ptica, vodozemaca i beskičmenjaka;
svaki gubitak staništa minimizirati gde god je to moguće, uz ograničavanje radnog prostora na minimum koji je potreban za izgradnju; Raščišćavanje zemljišta u okviru ekološke mreže strogo svesti na minimum uključujući i obeležavanje potrebnih površina pre početka čišćenja vegetacije i smanjenje drugih mehaničkih operacija na tehnički propisani minimum;
isušivanje močvarnih područja u aluvijalnoj ravni Južne Morave mora se izbeći ili minimizirati;
zone građevinskih radova moraju biti ograđene u cilju kontrole kretanja životinja za vreme i u pauzama izvođenja radova;
u slučaju da se otkriju zimovališta zmija (hibernaculumus) tokom zemljanih radova, radove prekinuti i kontaktirati nadležni organ (Zavod za zaštitu prirode) da ih bezbedno premesti;
po završetku radova, zone izvođenja radova rehabilitovati i vratiti u prvobitno stanje. Ovo treba da obuhvati rehabilitaciju zemljišta, zasade domaćeg drveća i žbunja ili drugog rastinja;
tokom izrade tehničke dokumentacije moraju biti predložene odgovarajuće tehničke mere sa ciljem omogućavanja nesmetanog kretanja životinja ili po potrebi ograničenja kretanja (npr. ogradama) u skladu sa Pravilnikom o specijalnim tehničko-tehnološkim rešenjima koja omogućavaju nesmetanu i sigurnu komunikaciju divljih životinja („Službeni glasnik RSˮ, broj 72/10);
u toku izrade tehničke dokumentacije za izgradnju pruge moraju biti isprojektovane dimenzije i položaji prolaza, prelaza i bio-koridora za vodozemce, male i velike sisare i gmizavce, uključujući posebne prolaze za šumsku kornjaču (Testudo hermanni) koja na IUCN Crvenoj listi vrsta, ima status skoro ugroženi;
vegetacija na ulazima i oko prelaza mora biti povezana sa prirodnom vegetacijom, niskim žbunjem ili zeljastom vegetacijom; prelazi treba da budu pokriveni prirodnim zemljištem, gde je to moguće i da se izbegne beton;
vegetacija bio-koridora u oblasti obalnih zidova treba da se održava tako da obezbedi kontinuitet staništa uz reku za vodozemce;
dalekovodi i kontaktne mreže izvesti tako da budu vidljiviji za ptice i sprovoditi mere za smanjenje rizika od strujnog udara za ptice;
raščišćavanje i uklanjanje priobalne vegetacije izbegavati ili svesti na najmanju meru;
hranu, organski otpad i leševe životinja redovno uklanjati sa pruge.
Mere zaštite stanovništva
Od mera zaštite stanovništva treba pomenuti neke od tehničkih mera koje su i u funkciji zaštite stanovništva i povećanja opšte bezbednosti u saobraćaju, odnosno ukrštaje pruge sa putevima koji moraju biti denivelisani.
Predloženi plan predviđa samo ukrštanje puta i pruge van nivoa (podvožnjaci i nadvožnjaci) čime se bezbednosni rizici eliminišu. Predloženi plan će doprineti poboljšanju sigurnosti uslova saobraćaja u tom području.
Mere zaštite od nejonizujućih zračenja
Zaštita od slučajnog dodira delova pod naponom ostvarena je primenom propisnih naponskih razmaka, izolacije, zaštitnih pregrada, opomenskih tablica i oznaka.
Zaštita od kratkih spojeva u mreži 25 kV ostvarena je distantnom zaštitom KM i prekidačima u izvodnim poljima EVP.
Zaštita od previsokih napona dodira i koraka ostvarena je uzemljenjem nosećih konstrukcija SPEV (stabilnih postrojenja električne vuče) i svih ostalih metalnih konstrukcija pored koloseka na povratni vod KM u skladu sa propisima kao i pouzdanim i brzim isključenjem napona u KM pri pojavi greške.
Zaštita od prekomerne buke i vibracija ostvarena je konstruktivnim rešenjem opreme koja vibracije i buku ograničava na dozvoljenu vrednost.
Zaštita od nestručnog rukovanja obezbeđena je organizacijom službe za održavanje SPEV i primenom odgovarajućih uputstava, pravilnika i priručnika.
Opasnosti od požara i eksplozija su eliminisane primenom standardnih elemenata opreme koji nisu zapaljivi i koji ne podržavaju gorenje. Primena električne vuče na prostorima izloženim eksplozivnim smešama nije dozvoljena.
Zaštita od elektromagnetnog uticaja na okolne vodove ostvarena je primenom SS uređaja i TK uređaja i vodova pri čijem projektovanju i konstrukciji su predviđene odgovarajuće zaštitne mere.
Prema tome, jačina električnog polja i magnetne indukcije u tačkama koje bi mogle biti dostupne stanovništvu ne prelaze referentne granične nivoe, pa od njihovog delovanja nema opasnosti po zdravlje ljudi.
Antierozivna zaštita
Radi zaštite zemljišta od erozije moraju se preduzeti određene aktivnosti za sanaciju i uređenje ugroženih terena. Mere mogu biti preventivne, operativne, regulativno-administrativne, biološke i tehničke.
Preventivne mere podrazumevaju praćenje i posmatranje samih procesa degradacije vegetativnog pokrivača, regresiju biljnih zajednica i njihovo degradiranje.
Operativne mere se ogledaju u uspešnoj sanaciji degradiranih i erodiranih terena, u uspešnom oporavljanju i pošumljavanju goleti, degradiranih i devastiranih šuma, gde god je to potrebno.
Biološke i tehničke mere su osnovni i najvažniji antierozioni radovi: pošumljavanje erozijom ugroženih područja i slivova, zaštita obala kosina i nasipa, zasnivanje površina i zaštitnih pojaseva pod trajnom vegetacijom, terasiranje i ravnanje terena, zatravljivanje, izgradnja obodnih kanala, obrada zemljišta po izohipsama. Ove mere dovode do uravnoteženja površinskog oticaja, povećanja infiltracije, smanjivanja spiranje zemljišta i minimiziranje koncentaracije nanosa u rečnim tokovima, izazvane velikim vodama.
Građevinsko – tehničkim merama štite se akumulacije i donji tokova reka od nanosa. Objekti koji se najčešće predviđaju su pregrade, zidovi i obaloutvrde.
Regulativno-administrantivnih mera, koje podrazumevaju organizovano i sistematsko prikupljanje podataka o erozionim procesima. Radi planskog sprovođenja navedenih mera na predmetnoj teritoriji potrebno je učešće lokalne samouprave.
Svaka intervencija na uređenju nekog vodotoka se mora obaviti u skladu sa tehničkom dokumentacijom za koju su pribavljeni vodoprivredni uslovi i saglasnosti.
Mere zaštite nepokretnih kulturnih dobara
Za utvrđena nepokretna kulturna dobra i dobra pod prethodnom zaštitom propisane su sledeće mere tehničke zaštite:
sopstvenici, odnosno nosioci prava, obaveza i odgovornosti u pogledu korišćenja, upravljanja i raspolaganja kulturnim dobrom nemaju prava da koriste i upotrebljavaju dobro u svrhe koje nisu u skladu sa njegovom prirodom i značajem niti da ruše, prepravljaju, preziđuju, prepokrivaju ili vrše bilo kakve radove koji mogu dovesti do oštećenja spomenika kulture, niti da izvode zemljane radove u samim spomenicima ili njihovoj neposrednoj okolini;
svi projekti za izvođenje radova na tehničkoj zaštiti i održavanju moraju imati uslove i saglasnosti nadležne ustanove zaštite.
Zbog specifičnosti arheološkog nasleđa koje se veoma često ne može uočiti na površini zemlje, potrebno je prilikom obavljanja zemljanih radova ispoštovati sledeće mere tehničke zaštite:
ukoliko se tokom zemljanih radova naiđe na nepokretne ili pokretne ostatke arheološkog porekla, investitor ili izvođač dužni su da obustave dalje radove i obaveste nadležni zavod;
izvođač/investitor dužan je da preduzme mere tehničke zaštite kako nalaz ne bi bio uništen ili oštećen i da se sačuva na mestu i u položaju u kome je otkriven;
zabranjeno je neovlašćeno prikupljanje arheološkog materijala;
stručno lice, arheolog ima pravo da kada se za tim ukaže potreba, propiše zaštitna arheološka istraživanja. Dalje izvođenje zemljanih i građevinskih radova i promene oblika terena dozvoljavaju se samo nakon obezbeđenih arheoloških istraživanja, uz adekvatnu prezentaciju nalaza;
troškove istraživanja, konzervacije, čuvanja, publikovanja i izlaganja dobra koje uživa prethodnu zaštitu, sve do predaje dobra na čuvanje ovlašćenoj ustanovi zaštite snosi investitor.
Mere zaštite prirodnih dobara
Očuvanje i unapređenje zaštite prirodnih dobara ostvaruje se kroz:
potpuno infrastrukturno opremanje planiranih objekata po najvišim ekološkim standardima pri čemu se izgradnja kompletne komunalne infrastrukture raditi na osnovu uslova nadležnih komunalnih organizacija;
planirane aktivnosti koje neće imati negativan uticaj na postojeće podzemne i površinske hidrografske mreže;
precizno definisan koridor oko trase pruge koji će biti u funkciji gradilišta obezbeđuje zaštitu okolnog prostora od obimnih zemljani radova i upotrebe graćevinskih mašina;
primenu mera zaštite zemljište, visoko zelenilo i vredniji primerci dendoflore-pojedinačna stabla kao i grupe stabala u neposrednoj blizini železničke pruge biće maksimalno zaštićeni;
seču odraslih primeraka dendroflore vršiće se uz saglasnost nadležne šumske uprave;
očuvanje vizuelne slike predela i njena zaštita ostvaruje se kroz projektantsko rešenje koje se odlikuje simetrijom i ujednačenošću u dizajniranju saobraćajnice. Takođe, kasnije u toku završnih radova primeniće se bio-tehničke mere zaštite – adekvatno ozelenjavanje nasipa i useka autohtonim biljnim vrstama i sanacija degradiranih površina.
U slučaju akcidentnih situacija primenjuju se adekvatne mere zaštite prirode uz obavezu obaveštavanja nadležnih inspekcijskih službi.
Ukoliko se u toku radova naiđe na geološko-arheološka nalazišta ili minerološko-petrološka nalazišta za koja se pretpostavi da imaju svojstva prirodnog dobra, izvođač je dužan da obavesti ministarstvo nadležno za poslove zaštite životne sredine odnosno da preduzme sve neophodne mere da se prirodno dobro ne bi oštetilo do dolaska ovlašćenog lica.
3. NAMENA PROSTORA I BILANS POVRŠINA POSEBNE NAMENE
Osnovna namena prostora određena je prostornim planovima jedinica lokalne samouprave u okviru planskog područja. U odnosu na to, izmena tih planova i njihovih namena u prostoru će se odnositi isključivo na područje koridora planirane železničke pruge, dok će ostalo područje u okviru Prostornog plana područja posebne namene biti u najvećem obimu zadržano sa namenama iz tih planova.
Tabela br. 30. Bilans posebne namene
Posebna namena UKUPNO Građevinsko Poljoprivredno Šumsko OPŠTINA ĆIĆEVAC 50,12 Ukupno 36,99 21,71 (postojeće), – 15,28 8,07 -5,06 KO Lučina 1,71 ha Ukupno 1,71 (postojeće) – – KO Stalać 37,58 Ukupno 35,28 (20,0 postojeće), -15,28 – 2,3 – KO Braljina 5,07 – – 1,92 – 3,15 KO Mojsinje 0,15 – – 0,04 – 0,11 KO Trubarevo 5,61 – – 3,81 – 1,8 GRAD KRUŠEVAC 35,32 Ukupno 31,47 (15,0 postojeće),- 16,47 – 3,85 – KO Đunis 35,32 31,47 (15,0 postojeće), – 16,47 – 3,85 – Ukupno 85.44 Ukupno 68,46 36,71 (postojeće)-31,75 -11,92 -5,06
U okviru poljoprivrednog i šumskog zemljišta doći će do smanjenja površina na delovima terena u koridoru zbog izgradnje pruge, i to:
poljoprivredno zemljište se smanjuje za oko 11,92 ha, od ukupno 3.509,6724 ha;
šume i šumsko zemljište se smanjuje za oko 5,06 ha, od ukupno 2.257,48 ha;
građevinsko (izgrađeno) zemljište se smanjuje za oko 31,75 ha, od ukupno 577,8444 ha;
ostalo zemljište ostaje u površini od oko 489,4503 ha.
Struktura i bilans površina se bitno ne menjaju u odnosu na postojeći bilans. Izgradnja infrastrukturnog koridora će zauzeti površinu od oko 85,44 ha. Prostornim planom se izdvajaju površine za izgradnju železničke pruge, objekata i infrastrukturnih sistema na kojima se vrši izmena zbog kolizija sa železničkom prugom (regulacije vodotokova, devijacije putne mreže), zadržavajući postojeće namene u što većoj površini, sa smernicama za zaustavljanje širenja i izgradnje i maksimalnog zadržavanja postojećeg poljoprivrednog i šumskog zemljišta.
IV. PRAVILA UREĐENJA I GRAĐENJA
Utvrđuju se pravila izgradnje i uređenja prostora na području Prostornog plana za posebnu namenu-izgradnju železničke infrastrukture i objekata, regulacije vodotoka i devijacije putne mreže, zone i pojaseve zaštite.
Pravila se primenjuju za izgradnju i uređenje prostora za područje posebne namene, infrastrukturne koridore i vodotoke u okviru područja posebne namene, a na preostalom delu područja plana primenjivaće se pravila uređenja i građenja utvrđena Prostornim planom grada Kruševca i Prostornog plana opštine Ćićevac.
Na osnovu planskih rešenja i osnovnih pravila izgradnje i uređenja prostora utvrđenih Prostornim planom, nadležni organ izdavaće lokacijske uslove za izgradnju objekata u zoni/pojasu do donošenja predviđenog urbanističkog plana.
Ovim planom se takođe daju smernice i preporuke za razvoj područja van posebne namene i to u rubnim delovima zaštićenih celina, odnosno za područja koja se graniče sa zaštićenim celinama (posebnom namenom)
1. PRAVILA UREĐENJA
Zone i pojasevi zaštite, uređenja i izgradnje prostora – utvrđuju se zone i pojasevi s posebnim režimima i pravilima izgradnje i uređenja prostora na području posebne namene, i to zaštitni pojasevi u infrastrukturnom koridoru.
1.1. IZGRADNJA NA POVRŠINAMA JAVNE NAMENE
Na zemljištu koje je predviđeno za površine javne namene, do privođenja ne mogu se graditi novi objekti druge namene, a postojeći objekti se mogu adaptirati, sanirati i sanitarno higijenski unapređivati.
U okviru posebne namene utvrđuje se prostor sa parcelama koje su planirane kao javna namena, za trasu i objekte na železničkoj pruzi i planirano izmeštanje i izgradnju ostalih infrastrukturnih objekata u funkciji izgradnje pruge, na osnovu koga će se utvrditi javni interes (prikaz na grafičkim prilozima 4.1 i 4.2, Karte sprovođenja – Referalne karte 4.1 i 4.2).
KO Lučina
Delovi katastarskih parcela br: 3335/1 (železnička pruga Stalać – Đunis ), 1127 i 1126.
KO Stalać
Delovi katastarskih parcela br: 107, 108, 112, 116, 117, 120, 121, 167, 168, 169, 170, 193, 6449, 215, 161, 160, 159/1, 980/2, 163, 162, 1071/2, 1109/2, 1110, 1111, 1112, 6452/3, 1216, 1215/1, 1217/1, 1211/2, 1218/2, 1070/1, 1070/2, 6363/1, 6361/2, 3051/1, 3048/1, 6391, 3080, 3063/3, 3063/1, 3066/1, 3067, 3081, 3083/2, 3083/5, 3083/4, 3083/3, 3084, 6384/2, 3085/4, 3085, 3086/1, 3065/3, 3087/2, 3086/2, 3065/7, 3088/1, 3088/2, 6392, 6396/1, 6398, 6399, 3065/5, 3065/6, 3091, 3093/1, 3092, 6465, 3098/2, 6456, 2972, 2971, 2969, 2968, 2965, 2966, 2964, 6362, 4105/1, 4105/2, 4104/1, 4103, 4138, 4102, 4039/1, 4039/2, 4040, 4041, 4042, 4101/1, 4101/3, 4101/2, 4100, 4099, 4098, 4046, 14047, 4049, 4050, 4052, 4053, 4055, 4056, 4058, 4059, 4060, 4062, 4063, 4064/1, 4064/2, 4066, 4067/2, 4068, 4069, 4070, 4071, 4072/1, 4073/1, 4073/3, 4074/1, 4074/2, 4614, 4615, 4616, 4617, 4618, 4619, 4620, 4621, 4622, 4623, 4624, 4625, 4628, 4629, 4630, 4633, 4634, 46351, 4635/2, 4636, 4637, 4638, 4639, 46440, 4641, 4642, 4644, 4645, 4648, 4649, 4666, 6472/218, 6403, 4809, 4685, 4807/1, 4807/2, 4861, 6472/152, 6472/155, 6472/153, 5620, 5619, 5618, 5616, 5615, 5614, 5613, 6472/154, 5623, 6472/156, 6472/157, 6472/158, 5712, 6405, 5636, 5637, 5638, 5639, 6406, 5640, 5641, 5713, 5715, 5753, 5752, 6409/2, 5805, 6408, 5806, 5751, 5850, 6404, 5878. 5877/4, 5877/2, 5876, 5883/2, 5893/4, 5892, 5893/1, 5979/1, 6432/1, 6334, 6333/1, 6474, 6432/2, 6437, 6436, 6341/1, 6340/1, 6339, 6340/2 i 6343.
Cele katastarskih parcela br: 6367, 6363/4, 6368, 6370, 6369, 6371, 6366/1, 166, 165, 164, 6365, 6364, 6366/1, 6379, 6338, 6381/1, 6382, 6361/1, 6390, 3073/2, 3073/1, 6385, 6384/4, 6384/1, 6386, 6387, 6397, 6400/3, 6400/1, 6400/2, 6395, 6388, 6389, 3098/3, 3097, 2967, 4105/3, 6401, 4044, 4045, 4048, 4051, 4054, 4057, 4061, 4065/1, 4065/2, 4067/1, 4072/2, 4075, 4076, 4073/4, 4626, 4627, 4631, 4632, 4652, 4653/1, 4653/2, 4613, 4656, 4657, 4658, 4659, 4660, 4612, 4611, 4661, 4662, 4663, 4664, 4665, 4610, 4672, 6402, 4702, 4701, 4700, 4673, 4699, 4674, 4698, 4675, 4697, 4676, 4677, 4696/1, 4696/1, 4696/2, 4678, 4695, 4679, 4694, 4680, 4687, 4693, 4692, 4691, 4681, 4690, 4682, 4689, 4683, 4684, 4688/1, 4686, 4688/2, 5621, 5622, 5624, 5621/2. 5625, 5626/1, 5710, 5627, 5628, 5629, 5630, 5631, 5632, 5633, 5634, 5711, 5635, 5803 i 5804.
KO Braljina
Delovi katastarskih parcela br: 2246, 1618, 1617, 1616, 1615, 2253, 1614, 1613, 1605, 1589/2, 1589/1, 1560, 1589/3, 1560, 2253, 2248, 1559, 2246, 1558, 1557/45, 1557/44, 1557/43, 2252, 2255, 1762/6, 1762/5, 1762/7, 1762/9, 1762/10, 1762/11, 1762/11, 1762/12, 1762/13, 1762/14, 1762/15, 1764, 1779, 1803/1, 1800/1, 2247/1, 2247/2, 1232, 1780, 1231, 1783, 1230, 1784, 1229 i 1785.
KO Mojsinje
Deo katastarske parcele br: 687.
KO Trubarevo
Delovi katastarskih parcela br: 565/2, 736, 3233, 565/1, 564/2, 564/1, 736, 562/1, 562/2, 561/2, 558, 557, 550, 549, 541, 540, 539, 536, 535, 534, 529, 528, 525, 524, 522, 523, 521, 520, 518, 513/1, 513/2, 718, 717, 716, 715, 514, 714/1, 714/2, 713, 712, 710, 711, 722, 723, 724, 727, 728, 730, 732, 731, 735, 3229/1, 1953, 1954, 1942, 1941, 1939, 1938, 1937/1, 1936, 1935, 1934, 1933, 1932, 1931, 1929, 1926, 1925, 1921, 1919, 1956, 1957, 1958/1, 1918, 1915, 1958/2, 1960, 1961, 1962, 1914, 1930, 1920, 1953, 1964, 1966, 1968/2, 1971, 1970, 1967/1, 1973, 1985, 1974, 3227, 2031/1, 2030, 2029, 2031/2, 2035, 2026, 2025/2, 2025/1, 2015, 2014 i 2011.
Cele katastarske parcele br: 1943, 1944, 1930, 1968/1, 1967/2, 1969 i 714/1.
KO Đunis
Delovi katastarskih parcela br: 6394, 1639, 1647, 1648, 1638/2, 1638/1, 1670, 1671, 1669/2, 1676, 1675/1, 1674, 1675/2, 1651, 1653, 1452, 1654, 1666/2, 1666/1, 1668/2, 1667, 1668/1, 1680, 1681, 1682/2, 1682/1, 1683, 1684,1678/2, 1700/1, 1700/2, 1699, 1715, 1716, 1696/1, 1696/2, 1727, 1695/2, 1695/1, 1717/1, 1725/1, 1726/1, 1728/1, 1731, 1732, 1729/1, 1730/2, 1730/1, 1733/1, 1733/2, 1734/1, 1734/2, 1736/1, 1742/1, 1735/1, 1735/2, 1736/2, 1723/1, 1723/2, 1722/1, 1721/2, 1718, 1719, 1720, 1721/1, 1722/2, 6354, 1776/2, 1776/1, 1777/1, 1777/2, 1778, 1779, 1780, 1781, 1782, 1783, 1786, 1785, 6393, 1742/1, 1743/1, 1747, 1748, 1748, 1752, 1753, 1744, 1746, 1750/2, 1751, 1755, 1757, 1762, 1754/2, 1754/1, 1763/2, 1763/1, 1765, 1766, 1767, 1768, 1773, 1772, 1771, 1424, 1427, 1429, 1430/1, 1430/2, 1428/1, 1428/2, 1431, 1432, 1435, 1436, 1437, 1438/1, 1436, 1438/2, 1439/2, 1439/1, 1442/1, 1440/1, 1440/2, 1442/2, 1443/1, 1443/2, 1443/3, 1445/1, 1445/2, 1445/3, 1441, 1444, 1447, 1446,1448, 1449, 1450/2, 1442/1, 1442/2, 1451, 1452, 1453, 1454/2, 1454/1, 1455, 1456,1458, 1461/1, 1461/2, 1460, 1465,1466, 1473 1473/1, 1473/2, 1301, 1303, 1304, 1302, 1306, 1307, 1309, 1310, 1308, 1311, 1312, 1313, 1314, 1315,1320, 1323, 1321, 1324/1, 1326/1, 1326/2, 1327/1, 1327/2, 1327/3, 1328, 1329, 1318, 1317/2, 1328, 1329, 1323, 1330/2, 1317/1, 6353/1 (železnička pruga), 6354, 1346, 1347, 1353, 1355,1354, 1356, 6342, 1363, 6393 (put Stalać – Trnjane), 6392, 1074, 1300, 1071/1, 1071/3, 1073/1, 1073/2, 1361, 1360, 1357, 1087/2, 1233/3, 1330/2, 1331, 1332, 1333, 1334, 1335, 1336/1, 1336/2, 1337, 1338, 1339, 1340, 1341, 6394, 6342 (Ribarska reka), 1236, 1235, 1234, 1233/2, 1233/1,1233/3, 1232, 1231, 1230/1, 1229/1, 1228, 1221, 1223, 1222, 1223, 1225, 1219, 1216, 1213, 1214, 1211, 1212, 1207, 1093/2, 1086/2, 1132/2, 1093/1, 1183, 1182, 1180, 1202, 1201, 1200, 1294, 1293, 1297/1, 1297/2, 1297/3, 1296, 1295, 1193, 1192, 1191, 1190, 1189/2, 1096, 1098, 1099, 1100/1, 1102/2, 1102/2, 1133, 1134, 1135, 1136, 1137, 1188, 1187, 1186, 1185, 1176, 1177, 1178, 6391 (put Vukanja – Đunis), 1103/2, 1103/1, 6353/1(železnička pruga Stalać – Niš), 1127/2, 6353/3, 1116/2, 1125/1, 1127/1, 1129/1, 1130/1, 566/3, 566/4, 566/5, 690, 584, 583, 613/1, 614/1, 612, 6390, 422/1, 430/1, 6353/1(železnička pruga Stalać – Niš), 566/2, 566/1, 566/3, 674/1 i 675/1.
Cele katastarske parcele br: 1669/1, 1450/1, 1319, 1140, 1141, 1142, 1138, 1139/1, 1139/2, 1144/1, 1144/2, 1144/3,1120/2, 1125/2, 6553/1, 6553, 6554, 6362, 6362, 6365 (železnička zgrada), 6369 (železnička zgrada), 6372 (železnička zgrada), 6367 (železnička zgrada), 6363, 1120/2, 6379 (železnička zgrada), 6361, 1128/1, 1127/3, 1128/2,1130/2, 566/6, 566/5 669, 6355 i 6356.
U okviru granica plana, a za potrebe izgradnje i rekonstrukcije pruge planiraju se za rušenje objekti koji su u privatnom vlasništvu na sledećim katastarskim parcelama: 6402, 4667, 4661, 4660, 4641, 4638, 4637, 4636, 4635/1, 4635/2, 4632, 4067/1, 4067/2, 4102,4103, 4104/1, 4105/1, 4105/2, 4105/3, 6362, 3098/1, 3098/2, 3098/3, 3093/1, 6399, 6398, 9397, 6387, 6386, 6384/1 (fudbalsko igralište), 6384/4, 6385, 6390, 6364, 1317/1, 6452/3, 1110, 164, 165 i 1130/1.
Napomena: U slučaju neslaganja popisa parcela i grafičkih priloga Karte sprovođenja plana 4.1. i 4.2, važe grafički prilozi.
Planirana javna namena, može pretrpeti izmene u smislu korekcije parcele kroz izradu projekta eksproprijacije.
1.1.1. Pravila za međusobno usaglašavanje infrastrukturnih sistema
Osnovna pravila za usaglašavanje infrastrukturnih sistema definisana su važećim zakonima, podzakonskim aktima i tehničkim propisima. Ovim pravilima se određuje međusobni odnos infrastrukturnih sistema u prostoru, odnosno njihovog trasiranja i paralelnog vođenja kroz zajednički koridor, uz obavezno uvažavanje pravila funkcionisanja i zaštite svakog pojedinačnog sistema, što podrazumeva racionalni pristup u korišćenju zemljišta u koridoru. Prostornim planom utvrđuju se pravila za sledeće infrastrukturne sisteme:
1.1.1.2. Saobraćajna infrastruktura
Ukrštanje pruge i puta sa ostalim infrastrukturnim sistemima kao što su vodovod, elektroenergetske, telekomunikacione, toplovodne, gasovodne i dr. instalacije (kao i otvoreni vodotokovi) planirani su pod pravim uglom. Sve nadzemne vodove treba rekonstruisati i provesti ispod pruge i puta.
Ukrštanje infrastrukturnih sistema odvijaće se primenom sledećih pravila:
planirana su denivelisana ukrštanja autoputa ili železničke pruge sa državnim putevima I i II reda;
ukrštanje autoputa ili železničke pruge sa lokalnim putevima izvešće se grupisanjem i izgradnjom paralelnih veza, ali ne duže od 2,0 km od mesta ukrštanja, odnosno 2,5 km od železničke pruge;
telekomunikacioni kablovi (optički, koaksijalni) kod paralelnog polaganja sa autoputem i železničkom prugom, moraju se polagati izvan zemljišnog pojasa autoputa ili pruge ili izuzetno na spoljnoj ivici zemljišnog pojasa;
kod paralelnog polaganja telekomunikacionih kablova sa vodovodnom i kanalizacionom mrežom, kablovskom elektroenergetskom mrežom minimalno horizontalno rastojanje ne sme biti manje od 1,0 m;
telegrafske i telefonske vazdušne i kablovske linije i vodovi niskog napona mogu da se postavljaju i u zaštitnom pojasu autoputa uz saglasnost pravnog lica koje upravlja autoputem;
instalacije i vodovi koji su položeni uz prugu moraju biti van pružnog pojasa tj. moraju biti udaljeni najmanje 6 m od osovine poslednjeg koloseka u naseljima ili 8,0 m na otvorenoj pruzi;
za vodove u pružnom pojasu potrebne su posebne mere zaštite.
1.1.1.2.1. Železnička mreža i objekti
Izgradnja železničke infrastrukture vrši se u skladu sa zakonskim propisima i normama za ovu oblast:
pružni pojas je zemljišni pojas sa obe strane pruge, u širini od 8 m, u naseljenom mestu 6 m, računajući od ose krajnih koloseka, zemljište ispod pruge i vazdušni prostor u visini od 14 m. Pružni pojas obuhvata i zemljišni prostor službenih mesta (stanica, stajališta, rasputnica, putnih prelaza i slično) koji obuhvata sve tehničko – tehnološke objekte, instalacije i pristupno požarni put do najbližeg javnog puta;
infrastrukturni pojas je zemljišni pojas sa obe strane pruge u širini od 25 m računajući od ose krajnjih koloseka koji funkcionalno služe za upotrebu, održavanje i tehnološki razvoj kapaciteta infrastrukture. U ovom pojasu je zabranjena bilo kakva gradnja objekata koja nemaju veze sa odvijanjem železničkog saobraćaja, osim u izuzetnim slučajevima uz odobrenje nadležnih organa. U ovom pojasu je dozvoljeno postavljanje kablova, električnih vodova niskog napona za osvetljenje, telegrafskih i telefonskih vazdušnih linija i vodova, kanalizacije i sličnih cevovoda;
zaštitni pružni pojas je zemljišni pojas sa obe strane pruge u širini od 100 m računajući od ose krajnjih koloseka.
1.1.1.2.2. Saobraćajna mreža i objekti
Širina pojasa regulacije – Pojas regulacije jeste prostor definisan granicom građenja javnog puta, unutar koga se izvode građevinski zahvati prilikom izgradnje, rekonstrukcije ili održavanja javnog puta. Prostornim planom se utvrđuje orijentaciona širina punog pojasa regulacije za:
državni put I reda širine oko 25 m;
državni put II reda širine oko 20 m;
opštinski put širine oko 15 m.
Određuju se sledeći obostrani zaštitni pojasevi trasa i objekata postojećih i planiranih koridora saobraćajne infrastrukture na području Prostornog plana:
zaštitni pojas – 20 m za DP I reda, 10 m za DP II reda, 5 m za javni opštinski i nekategorisan put;
pojas kontrolisane izgradnje (mereno od zaštitnog pojasa) – 20 m za DP I reda, 10 m za DP II reda i 5 m za javni opštinski put.
Svi putevi utvrđeni Prostornim planom su javni putevi i moraju se projektovati po propisima za javne puteve i uz primenu odgovarajućih standarda na osnovu Zakona o javnim putevima. Procedure izrade i usvajanja projekata, kao i samo građenje saobraćajne infrastrukture, mora se sprovoditi u svemu prema važećoj zakonskoj regulativi. Procedure i aktivnosti na projektovanju i građenju saobraćajne infrastrukture, instalacija tehničke infrastrukture moraju se objedinjavati.
Izgradnja i rekonstrukcija saobraćajne infrastrukture vršiće se u skladu sa zakonskim propisima.
Pored puteva, (izvan urbanizovanog područja) u naseljima ili van naselja ne mogu se graditi objekti, postavljati postrojenja, uređaji i instalacije na određenoj udaljenosti od tih puteva tj. u delu puta koji se zove zaštitni pojas, a prema važećem Zakonu o javnim putevima. U zaštitnom pojasu pored javnog puta van naselja zabranjena je izgradnja građevinskih ili drugih objekata, kao i postavljanje postrojenja, uređaja i instalacija, osim izgradnje saobraćajnih površina pratećih sadržaja javnog puta, kao i postrojenja, uređaja i instalacija koji služe potrebama javnog puta i saobraćaja na javnom putu.
Širina zaštitnog pojasa javnog puta predstavlja zonu u kojoj ne mogu da se grade stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade, kopaju bunari, rezervoari, septičke jame i slično.
Ograde, drveće i zasadi pored puteva podižu se tako da ne ometaju preglednost puta i ne ugrožavaju bezbednost saobraćaja. Ograde, drveće i zasadi pored puteva se moraju ukloniti ukoliko se, prilikom rekonstrukcije ili rehabilitacije puta, dođe do zaključka da negativno utiču na preglednost puta i bezbednost saobraćaja.
Duž svih puteva potrebno je obezbediti infrastrukturu za prikupljanje i kontrolisano odvođenje atmosferskih voda, sa ugrađenim separatorima naftnih derivata na državnim putevima koji zalaze u zaštitne zone vodoizvorišta.
1.1.2. Mreža komunalne infrastrukture i komunalni objekti
1.1.2.1. Vodoprivredna infrastruktura
Položaj trase infrastrukturnih sistema (autoput, pruga, gasovod, optički kabl) biće van zone neposredne i uže zaštite podzemnih i površinskih izvorišta vodosnabdevanja. Tamo gde to nije moguće, zaštita izvorišta obezbediće se posebnim projektom zaštite i kontinualne kontrole kvaliteta voda.
Minimalno horizontalno rastojanje trase cevovoda pri paralelnom vođenju trase u odnosu na trasu optičkog i koaksijalnog kabla i trasu gasovoda iznosi 1,0 m mereno od spoljnih ivica rovova, 1,5 m od nožice nasipa i 2,0 m od spoljnih ivica drumskog i železničkog zemljišta.
Sve aktivnosti na usaglašavanju infrastrukturnih sistema sa vodoprivrednom infrastrukturom obavljaće se uz saglasnost i kontrolu nadležnih organa za poslove vodoprivrede.
Vodovod:
sva pravila za polaganje cevovoda važe kako za naseljena mesta, tako i za trase van naselja;
prilikom polaganja vodovoda mora se voditi računa o propisanim minimalnim rastojanjima do drugih instalacija;
za polaganje vodovoda kroz zemljište puteva višeg ranga, pružnog pojasa i vodotoka, neophodno je pribaviti mišljenja i posebne uslove od nadležnih organa i organizacija;
za polaganje cevovoda ispod vodotoka, iste se moraju postaviti u zaštitne cevi;
spojeve priključaka objekata vrši isključivo organ javnog vodovoda;
sve vodovode do kojih može dopreti dejstvo mraza zaštititi termičkom izolacijom.
Kanalizacija:
pravila za polaganje cevovoda važe i za naseljena mesta i za trase van naselja, s tim da van naselja trasu kanalizacije mora pratiti servisna saobraćajnica, koja omogućava pristup vozilima nadležnog JKP zaduženom za održavanje mreže;
prilikom polaganja kanalizacije voditi računa o propisanim minimalnim rastojanjima do drugih instalacija;
za polaganje kanalizacije kroz zemljište puteva višeg ranga, pružnog pojasa i vodotoka, potrebno je pribaviti mišljenja i posebne uslove od nadležnih organa i organizacija;
kvalitet otpadnih voda koje se ispuštaju u kanalizacioni sistem mora da odgovara Uredbi o graničnim vrednostima emisije zagađujućih materija u vode i rokovima za njihovo dostizanje („Službeni glasnik RS”, br. 67/11, 48/12 i 1/16);
prečnik kanalizacionog priključka ne može biti manji od Ø 150 mm;
ukoliko ne postoji ulična kanalizacija, otpadne vode se privremeno sprovode u ozidanu nepropusnu septičku jamu, iz koje se nečista voda odnosi na određene deponije;
ukrštanja sa kanalima izvesti u zaštitnoj cevi položenoj minimum 1,5 m ispod dna regulisanog kanala.
1.1.2.2. Elektroenergetika
Izgradnja dalekovoda vrši se na način i pod uslovima utvrđenim propisima kojima se utvrđuju uslovi i način izgradnje objekata.
Srednjenaponska i niskonaponska mreža će se graditi isključivo kao kablovska, sa polaganjem u zelenim javnim površinama pored saobraćajnica, na udaljenosti 1 m od kolovoza i 0,5 m od pešačkih staza, izuzev pored magistralnog puta, gde će se graditi na rastojanju od minimalno 3 m od krajnje tačke poprečnog profila magistralnog puta – nožice nasipa trupa puta (ili spoljne ivice putnog kanala za odvodnjavanje, izuzetno ivice kolovoza predmetnog puta ukoliko se time ne remeti režim odvodnjavanja kolovoza).
Energetska infrastruktura i odnos prema ostalim sistemima
u infrastrukturnom koridoru
Približavanje i paralelno vođenje dalekovoda sa drugim objektima infrastrukture vrši se pod sledećim uslovima:
udaljenost bilo kog dela stuba, od ograde pruge je najmanje 25,0 m i od najbliže šine pruga za normalan transport najmanje 15,0 m;
udaljenost TT kablova od stubova dalekovoda iznosi najmanje: za 110 kV – 10,0 m; 220 kV – 15,0 m; 400 kV – 25,0 m;
horizontalna udaljenost između najbližih provodnika dalekovoda i TT voda je najmanje jednaka visini stubova uvećana za 3,0 m i uz pojačanu mehaničku i električnu sigurnost iznosi za: 400 kV – 5,5 m; 220 kV – 4,0 m i 110 kV – 3,0 m.
1.1.2.3. Telekomunikacije:
telekomunikacione mreže, sistemi i sredstva moraju se graditi, projektovati, proizvoditi, upotrebljavati i održavati u skladu sa propisanim standardima i normativima;
trase postojećih optičkih i mrežnih kablova zadržavaju se ako su u pojasu trotoara ili u zelenoj traci ulice, a ne ugrožavaju lokaciju drugih planiranih objekata;
sve zaštitne cevi i šahte u kojima se polažu vodovi izvesti blagovremeno pri izgradnji saobraćajnica;
bazne radio stanice se mogu postavljati na javnim slobodnim površinama ili na odgovarajućem objektu;
zabranjeno je sađenje biljaka čiji koren ima dubinu veću od 1 m na udaljenju manjem od 5 m od ose gasovoda i u pojasu zaštite optičkog kabla;
TT infrastrukturu treba graditi podzemno trasama koje prate saobraćajne puteve i pešačke staze;
sam proces polaganja TT instalacije u rovove duž trase podleže pravilima minimalnog propisanog odstojanja u odnosu na druge instalacije i objekte infrastrukture;
radi usklađivanja postojeće telekomunikacione infrastrukture sa novom potrebno je najpre nezavisno uraditi TT trase nove infrastrukture a tek potom izvršiti prevezivanja sa postojećom.
Pravila za međusobno usaglašavanje infrastrukturnih sistema – Osnovna pravila za usaglašavanje infrastrukturnih sistema sprovesti u skladu sa odredbama važećih zakona, podzakonskih akata i tehničkim propisima. Oni određuju međusobni odnos infrastrukturnih sistema u prostoru, odnosno njihovo trasiranje i paralelno vođenje kroz zajednički koridor, uz obavezno uvažavanje pravila funkcionisanja i zaštite svakog pojedinačnog sistema, što podrazumeva racionalni pristup u korišćenju zemljišta u koridoru.
Sve aktivnosti na projektovanju i usaglašavanju infrastrukturnih sistema sa železničkom infrastrukturom obavljaće se u skladu sa tehničkim uslovima „Infrastruktura železnice Srbije” a.d.
1.1.2.4. Uređenje javnih zelenih površina
Parterna rešenja moraju biti usklađena sa namenom i funkcijom zelene površine, u skladu sa mikrolokacijskim karakteristikama i uz stručni izbor odgovarajućih vrsta;
nivelacija mora biti usklađena sa konfiguracijom terena;
ozelenjavanje uskladiti sa podzemnom i nadzemnom infrastrukturom;
izbor vrsta za drvorede usaglasiti sa širinom ulice i utvrditi adekvatna rastojanja između sadnica – u zavisnosti od vrste i prilaza objektima;
način obrade zelenih površina, kao i izbor biljnog materijala treba da budu u funkciji celina u kojima se nalaze;
prilikom ozelenjavanja maksimalno voditi računa o očuvanju autohtonosti predeone celine;
odnos površina – popločavanja travnjaka i visokog rastinja uskladiti sa namenom zelene površine;
u okviru zelenih javnih površina obavezno je postaviti osnovne elemente urbanog mobilijara (klupe, žardinjere, đubrijere, javnu rasvetu), a moguće je i postavljanje fontana, česmi i slično;
prilikom odabira urbanog mobilijara koristiti prirodne materijale koji će podržati prepoznatljiv pečat ambijentalnosti.
Zelene površine na staničnom platou
Planira se sadnja drvorednih sadnica na staničnom platou i na parking mestima kao i ozelenjavanje malih površina na platou sa poleglim četinarskim i perenskim sadnicama.
Zelenilo treba da odgovara zaštitnim i funkcionalnim zahtevima staničnog platoa, takođe i pomoći pri uspostavljanju fizičke i likovne ravnoteže stanice i okoline.
Zelene površine između staničnog platoa i pristupnih saobraćajnica
Planira se sadnja različitih kategorija biljnog materijala u slobodnom pejzažnom stilu, kao parkovsko zelenilo. Predviđa se sadnja stabla visokih lišćarskih i četinarskih sadnica, sadnja srednje visokih lišćarskih sadnica, sadnja ukrasnog lišćarskog i zimzelenog šiblja. Sve pomenute kategorije biljnog materijala sa izradom travnjaka daju neophodno zasenčenje i obogaćuju prostor oko stanice.
Zelene površine pristupnih saobraćajnica i denivelisanih ukrštaja
(zelenilo duž saobraćajnica)
Nova sadnja na ovim površinama obuhvata sadnju srednje visokih lišćarskih sadnica, sadnja ukrasnog lišćarskog i zimzelenog šiblja.
Sav biljni materijal koji se predviđa za sadnju mora biti rasadnički školovan, a sadnice mora da zadovolje u funkcionalnom, biološkom i estetskom smislu.
Za pravilan izbor vrsta sadnica potrebno je da zadovoljavaju sledeće kriterijume:
da su prilagođene pedološkom sastavu zemljišta;
da su otporne na stvorene uslove staništa;
da imaju pravilan habitus i odgovarajuću starost;
da su dostupne na tržištu;
da ispunjavaju zadatu funkciju;
da pružaju mogućnost stvaranja određenog kolorita.
Prilikom izvođenja radova ozelenjavanja neophodno je imati uvid u planirane i postojeće trase komunalnih instalacija na predmetnoj lokaciji.
Kada su u pitanju prisutne i planirane instalacije, ispoštovana su sledeća minimalna rastojanja:
1) vodovod 1,5 m;
2) kanalizacija 2,5 – 3,0 m;
3) gasovod 3,0 m;
4) elektroinstalacije 1,2 – 1,5 m;
5) toplovod 3,0 m.
1.1.3. Šumsko zemljište
Na šumskom zemljištu, osim u zonama u kojima je režimom zaštite zabranjena gradnja, dozvoljena je izgradnja:
objekata u funkciji šumske privrede i lovstva i objekata za održavanje i eksploataciju šuma;
objekata u funkciji turizma i rekreacije;
objekata infrastrukture i saobraćajnica.
Za objekte u funkciji šumske privrede i lovstva:
izgradnja mora biti zasnovana na osnovi gazdovanja šumama;
veličina pojedinačnih objekata mah. 100 m2 u osnovi bruto;
visina objekata do P+1;
materijal za izgradnju prirodan i prilagođen šumskom okruženju;
objekti moraju imati vezu sa javnim putem.
Za objekte u funkciji turizma i rekreacije:
mogu se graditi objekti navedeni u poglavlju Pravila izgradnje objekata i uređenja parcela; objekti u funkciji turizma po pravilima iz tog poglavlja;
objekti bi se gradili na atraktivnim lokalitetima. Pored toga, dozvoljena je izgradnja prodavnica (suvenira i dr. sadržaja);
primenjeni materijali treba da su drvo, kamen i sl. prilagođeni šumskom okruženju;
prilikom projektovanja i izgradnje objekata voditi računa da se isti uklope u ambijentalnu celinu;
uslov za izgradnju je da kompleksi imaju vezu sa javnim putem;
u okviru zona predvideti podizanje pojaseva zaštitnog zelenila.
Za objekte infrastrukture i saobraćajnice u skladu sa prostornim ili urbanističkim planom.
Za vidikovce i pešačke staze u skladu sa prostornim ili urbanističkim planom
U kategoriji šumskog zemljišta, odnosno šumske privrede i lovstva, predlaže se izrada urbanističkih projekata za sve komplekse, grupe objekata ili objekte sa funkcionalnim obuhvatom parcele više od 1 ha, izuzetno i manje u zavisnosti od tehnološke složenosti, potrebne infrastrukture i mogućih uticaja na stanje životne sredine i naročito od uslova nadležnih javnih preduzeća i institucija – upravljača resursima.
Predloženi kriterijum se ne odnosi na korišćenje šumskih resursa ili prostora bez izgradnje objekata. Za objekte iz kategorije turizma i rekreacije važe kriterijumi koji su prikazani u okviru – objekti u funkciji turizma.
1.1.4. Vodno zemljište
Vodno zemljište u zoni obala vodotokova definisano je položajem regulacione linije nasipa ili obaloutvrde za regulisane delove korita, odnosno granicom vodnog zemljišta utvrđenom Zakonom o vodama za neregulisane delove korita.
Uz vodna zemljište dozvoljena je izgradnja radi rekultivacije i uređenje prostora, koji je neuređen i devastiran, čime je onemogućen prilaz do vodene površine, ili rekultivacija prostora, koji se koristi za deponovanje otpada, a prvenstveno u namenu rekreacije, ribolova, za proširenje postojeće hidrofilne vegetacije, u skladu sa uslovima nadležne vodoprivredne organizacije i drugih nadležnih organa.
Na vodnom zemljištu zabranjena je izgradnja, osim u izuzetnim slučajevima, i to:
za izgradnju objekata u funkciji vodoprivrede, kao i objekti za očuvanje i održavanje otvorenih vodotoka;
za izgradnju objekata infrastrukture, u skladu sa prostornim i urbanističkim planom;
za izgradnju objekata turizma i rekreacije, u skladu sa planskim rešenjima;
za izgradnju svih navedenih objekata neophodni su prethodni vodoprivredni uslovi.
Regulisanje vodotoka:
kod trasa neregulisanih delova vodotoka, potrebno je sprečiti izgradnju objekata bez prethodno obezbeđenih hidrološko-hidrauličkih podloga, proračuna, studija i kompletne tehničke dokumentacije;
uređenje obala vršiti bez intervencija na promeni toka i izvršiti poziđivanje kamenom samo obala koje se mogu obrušiti;
na delovima regulisanih deonica reka, sa nasipima ili bez nasipa, sa obe strane korita ostaviti pojaseve širine minimum 5m za potrebe prilaza i inspekcijskih staza, na kojima se ne sme ništa graditi;
formirati zeleni koridor uz vodotoke koji bi bio rezervisan za izletničke i rekreativne funkcije;
nivelete planiranih mostova, propusta i prelaza preko vodotoka odrediti tako da donje ivice konstrukcije imaju potrebnu sigurnosnu visinu;
zahvatanje vode iz vodotoka dozvoljeno je samo uz odgovarajuće vodoprivredne saglasnosti, uz obavezu obezbeđenja garantovanog vodoprivrednog minimuma i garantovanog ekološkog protoka.
Objekte infrastrukture i saobraćajnice graditi u skladu sa prostornim ili urbanističkim planom.
2. PRAVILA IZGRADNJE OBJEKATA I UREĐENJA PARCELA
2.1. Pravila za formiranje građevinskih parcela
U okviru posebne namene infrastrukturnog koridora železničke pruge, izuzev pruge, nalazi se putna infrastruktura i vodotoci, koji će izgradnjom pruge izmeniti svoj dosadašnji režim, te će prema planskim rešenjima ovog plana i za njih biti neophodno formiranje novih građevinskih parcela.
Kako su u okviru posebne namene linijski infrastrukturni sistemi koji predstavljaju javnu namenu, te spadaju u javnu svojinu, tako će i zemljište potrebno za njihovu izgradnju biti definisano.
Za potrebe izgradnje železničke pruge, treba formirati parcele u okviru kojih će se naći železnički koloseci i objekti na trasi (mostovi, tuneli) i svi tehnološki objekti neophodni za odvijanje saobraćaja.
Za izgradnju u okviru železničkog koridora, koji se prostire preko teritorije dve ili više katastarskih opština, pre izdavanja upotrebne dozvole, formira se jedna ili više građevinskih parcela tako da jedna građevinska parcela predstavlja zbir delova pojedinačnih katastarska parcela unutar katastarskih opština.
Na osnovu pravila uređenja i građenja i uslova datih u Prostornom planu, kao i situacionih i elemenata, potrebno je uraditi projekat parcelacije kojim će se formirati građevinske parcele planiran javne namene.
Za svaku katastarsku opštinu na trasi formira se posebna parcela koja u sebi sadrži koloseke, objekte na trasi ulazne i izlazne portale tunela, kao i stanične komplekse sa svim definisanim objektima, prilazima, platoima.
Železničku parcelu oformiti tako da obuhvata pružni pojas ili pojas na udaljenosti od 1 m od nožice nasipa ili useka na otvorenoj pruzi uz neophodna proširenja za izgradnju kanala.
U železničkim stanicama i stajalištima širina parcele se definiše prema potrebi staničnih objekata, platoa, manipulativnih površina itd.
Kod tunelskih deonica parcela se formira na ulaznom i izlaznom portalu.
Mostovi, nadvožnjaci i ostali objekti na pruzi pripadaju parceli same pruge.
Za potrebe izgradnje devijacija puteva, formirati parcele shodno rangu saobraćajnice i širini zemljišnog pojasa, i u skladu sa propisima.
Za potrebe regulacije vodotoka, formirati parcele u skladu sa propisima.
2.2. Izgradnja železničke pruge
Na železničkoj pruzi Beograd-Niš, na deonici Stalać – Đunis planira se izgradnja dvokolosečne pruge za brzine vozova do 160 km/h. Projektni elementi donjeg i gornjeg stroja usvojeni su za brzinu do 160 km/h, prema Projektnom zadatku (Idejni projekat urađenom u januaru 2016, Mott McDonald–IPF Konzorcijum u saradnji sa CeS COWI d.o.o.) a u skladu sa važećom regulativom za projektovanje železničkih pruga.
Elementima za brzinu do 160 km/h nije se mogla iskoristiti trasa postojeće pruge, tako da je projektovana deonica od Stalaća do Đunisa planirana u novom koridoru, sa pet tunela ukupne dužine 6.890 m i jednim dvokolosečnim mostom preko reke Južne Morave dužine približno 300 m. Dužina projektovane deonice iznosi oko 17,77 km. Deonica je planirana kao elektrificirana uz rekonstrukciju svih postojećih postrojenja elektro vuče. Situaciono i nivelaciono uklapanje u postojeće stanje pruge vrši se ispred stanice Stalać i iza stanice Đunis. Od km 174+200 do km 181+400 trasa prati koridor postojeće pruge. Od km 181+400 trasa prelazi mostom na drugu stanu reke Južne Morave. Od km 187+000 pa sve do Đunisa trasa se vraća u koridor postojeće jednokolosečne pruge.
Tabela br. 31. Elementi trase projektovane pruge dati su tabelarno
Projektna brzina 160 km/h Slobodan profil UIC GC Najveća dopuštena masa po osovini 22.5 t Najveća dopuštena masa po dužnom metru 8.0 t Granična dozvoljena vrednost horizontalne krivine 1500 m Maksimalno nadvišenje spoljne šine u krivini 110 mm Dužina međuprave i čiste kružne krivine 0.4 V Maksimalni nagib nivelete / primenjen na deonici 12.5‰ / 9.0 ‰ Razmak koloseka na otvorenoj pruzi 4.50 m Razmak prolaznih koloseka u stanicama 4.75 m Razmak peronskih koloseka za V≤160 km/h 9.50 m Širina planuma otvorene pruge 12.50 m Dužina preticajnih koloseka za preticanje teretnih vozova 750 m (650 m) Dužina perona – uz koloseke za prijem/otpremu medjunarodnih vozova – uz koloseke za prijem/otpremu lokalnih vozova 400 m220 m Visina perona iznad Gornje ivice šina (GIŠ-a) 55 cm Tip šine 60 E1 Tip praga betonski 2.60 m Tip skretnice (brzina u pravac / brzina u skretanje)- skretnice u AV vezama 60 E1-500-1:12 160/60- ostale skretnice 60 E1-300-6° 160/50 60 E1-500-1:12 (160/60 km/h)60 E1-300-6° (160/50 km/h) Šema opterećenja za proračun mostova UIC 71 Ukrštanje pruge sa drumskim saobraćajnicama denivelisano
Minimalni radijus horizontalne krivine je Rmin=450 m.
Oko 51% trase pruge je u krivini, a oko 49% trase pruge je u pravcu, po oba koloseka.
Rekonstrukcija pruge i službenih mesta projektovana je u skladu sa tehnološkim zahtevima, potrebama gravitacionog područja stanica i lokalnih uslova na predmetnom području.
U toku izrade situacionog plana, težilo se što većem odmicanju trase pružne deonice od korita reke Južne Morave i ušća njenih pritoka, kao i izgradnji nasipa dovoljne visine kako bi se pruga zaštitila od nivoa velikih voda. Regulacija korita reke Južne Morave na kraćem potezu u lokalu ne bi dala rezultate iz razloga što je hidraulički pad nizvodno od Đunisa blizak nuli i da bi se smanjio nivo poplavnog talasa na predmetnom području, potrebno je uraditi regulaciju rečnog korita na dužini većoj od 10 km (sve do uliva u Veliku Moravu).
Prelaz preko reke Južne Morave mostom projektovan je na lokaciji sa jednakim visinama obala i pruža se preko rečnog ostrva (ade).
Tuneli, u ukupnoj dužini od 6890 m, prolaze kroz stabilan stenski materijal (gnajs) sa povoljnim karakteristikama za izgradnju ove vrste objekata.
Kolosečni kapaciteti stanica, korisne dužine koloseka i peroni projektovani su prema tehnološkim zahtevima saobraćaja i očekivanim transportnim zahtevima u putničkom i teretnom saobraćaju.
Konstrukcija donjeg stroja pruge projektovana je na osnovu utvrđenih inženjerskogeoloških i geotehničkih svojstava terena i raspoloživih materijala u lokalu za izgradnju nasipa.
U cilju zaštite konstrukcije donjeg stroja pruge od atmosferskih voda projektovani su odvodni jarkovi na mestima na kojima je to potrebno. Od abrazivnog uticaja vode, za zaštitu kosina nasipa u blizini rečnog korita Južne Morave projektovani su reno madraci.
Objekti na trasi železničke pruge
Izgradnja ovih objekata se realizuje na osnovu tehničke dokumentacije, te se Prostornim planom, definišu samo njihove pozicije.
Tabela br. 32. Objekti na projektovanoj pružnoj deonici dati su tabelarno
Objekat Stacionaža Dimenzije i opis Početak rekonstrukcije pružne deonice Stalać-Đunis 174+200.00 PROPUST 174+478.13 2.0 x 2.00 PROPUST 174+970.47 6.0 h 3.00 PROPUST 175+269.54 2.0 x 2.00 NADVOŽNJAK 175+409.66 DP I B reda br. 23 postojeći objekat POTHODNIK 176+324.51 Stanica Stalać MOST 176+620.68 L =8.5m, Bezimeni potok PROPUST 177+079.33 Vinogradarski potok POTPORNI ZID – POČETAK 177+134.89 Potporni zid sa leve strane pruge POTPORNI ZID – KRAJ 177+220.49 Potporni zid sa leve strane pruge PODVOŽNJAK 177+593.80 L = 10 m PROPUST 177+377.22 2.0 x 2.00 PROPUST 177+465.30 2.0 x 2.00 PROPUST 177+785.33 2.0 x 2.00 PROPUST 177+988.90 2.0 x 2.00 PROPUST 178+339.77 2.0 x 2.00 PROPUST 178+512.98 3.0 h 2.50, potok Papradina PROPUST 178+719.78 2.0 h 2.50 POTPORNI ZID – POČETAK 178+775.19 Potporni zid sa leve strane pruge POTPORNI ZID – KRAJ 178+895.05 Potporni zid sa leve strane pruge TUNEL 1 – ULAZ 178+895.00 TUNEL 1, L =1450 m TUNEL 1 – IZLAZ 180+345.00 MOST 180+435.65 L = 20+25+25+20=90 m PROPUST 180+687.56 2.0 h 2.50 TUNEL 2 – ULAZ 180+700.00 TUNEL 2, L =690 m TUNEL 2 – IZLAZ 181+390.00 MOST 181+554.80 Reka Južna Morava,l=34+42+52+52+42+42+34=298 m TUNEL 3- ULAZ 181+725.00 TUNEL 3, L=435m TUNEL 3 – IZLAZ 182+160.00 MOST 182+200.18 potok Gorčilovac L=34 m TUNEL 4 – ULAZ 182+325.00 TUNEL 4, L=3275 m TUNEL 4 – IZLAZ 185+600.00 GALERIJA 185+615.00 L=30m TUNEL 5 – ULAZ 185+630.00 TUNEL 5, L=1040 m TUNEL 5 – IZLAZ 186+670.00 VIJADUKT 186+851.15 L=25+8*30+25=290 m PROPUST 187+113.10 Livadski potok 3.0 x 2.50 MOST 187+521.96 Trubarevački potok L=15.0 m MOST 187+657.86 Potok Zmijarnik L=10.0 m PODVOŽNJAK 188+342.27 L =10 m NADVOŽNJAK 189+067.19 DP IIA reda br. 215 MOST 189+190.85 Ribarska reka L=15+20+15=50 m PROPUST 189+330.00 Cevast propust PASARELA 190+083.67 Stanica Đunis PROPUST 190+562.22 Cevast propust PROPUST 191+446.95 Cevast propust Kraj rekonstrukcije pružne deonice Stalać-Đunis 191+937.96
Službena mesta na planiranoj pružnoj deonici
Na predmetnoj deonici postoje stanice koje su uglavnom neuređene, ne pružaju potreban komfor i bezbednost putnicima kao ni potreban nivo usluga u robnom saobraćaju.
Za sve stanice predviđa se rekonstrukcija kolosečnih postrojenja i skretnica, staničnih zgrada i ostalih pratećih objektata. Kolosečni kapaciteti stanica, korisne dužine koloseka i peroni projektovani su prema tehnološkim zahtevima saobraćaja i očekivanim transportnim zahtevima u putničkom i teretnom saobraćaju.
Prolazni koloseci u stanicama su projektovani na razmaku od 4,75 m, a koloseci između kojih se nalaze peroni na razmaku 9,50 m. Kod ostalih koloseka rastojanje je 4,75 m.
Peroni između koloseka u stanicama sa pristupom kroz podhodnike ili pasarele su izdignuti 55 cm iznad GIŠ-a, kao i peroni na stajalištima. Izlaz na peron može biti stepenicama ili pokretnim liftovima sa jedne strane a sa druge strane rampama za osobe sa posebnim potrebama i vozilima ograničenog gabarita.
Dužina perona zavisi od dužine voza i broja putnika i kreću se na ovoj deonici od 220 m do 400 m.
Projektni elementi gornjeg stroja nove dvokolosečne pružne deonice usvojeni su za brzinu do 160 km/h.
Na otvorenoj pruzi i na glavnim prolaznim kolosecima u stanicama kao i na preticajnim kolosecima predviđeno je ugrađivanje šine tipa 60E1, zatezne čvrstoće 880 N/mm² (kvaliteta 900A), zavarene u dugi šinski trak sa elastičnim pričvrsnim priborom. Skretnice na glavnom prolaznom koloseku su tipa 60E1-500-1:12 i 60E1-300-6°. U službenim mestima u sve koloseke, osim u glavne prolazne i preticajne koloseke, ugrađuju se šine tipa 49E1. Šine i skretnice se zavaruju u dugi šinski trak.
Na predmetnoj deonici predviđena su službena mesta:
Stanica Stalać km 176+293,23;
Stanica Đunis km 189+922,44.
Stanica Stalać
Stanica Stalać je međustanica na pruzi Beograd – Niš. Novi kilometarski položaj stanice je na km176+293,23.
Granica staničnog područja, između ulaznih signala, planirana je od km 175+027 do km 177+519. Dužina stanice „Stalać” iznosi 1331,92 m u građevinskom smislu. Ispred stanice Stalać nalazi se nadvožnjak, tj. iznad koloseka prolazi DP IB reda oznaka puta 23 Pojate-Kruševac. Raspored stubova na postojećem nadvožnjaku uslovio je geometriju koloseka ispred ulaza u stanicu kao i položaj i nagib nivelete koloseka ispred stanice i u samoj stanici.
U stanici „Stalać” projektovano je osam koloseka i 23 skretnice. Stanica se situaciono nalazi u pravcu, a podužno u nagibima od 1‰, 0‰ i 0.6‰. Prilaz stanici je omogućen postojećom asfaltiranom pristupnom saobraćajnicom širine 6,00 m sa okretnicom.
Pristupni put je povezan sa DP IB reda br.23.
Za biciklistički saobraćaj, odnosno za korisnike železničkog prevoza koji do železničke stanice dolaze biciklima potrebno je obezbediti na staničnim platoima tzv. „češljeve” za ostavljanje bicikala.
Po svojoj ulozi u regulisanju saobraćaja stanica Stalać je:
rasporedna i odvojna stanica za deo pruge Stalać – Kraljevo;
stanica na TK pruzi je opremljenoj uređajima za daljinsko upravljanje saobraćajem vozova, u kojoj se vrši regulisanje saobraćaja vozova u lokalnom radu.
Tehnološki zadaci stanice Stalać su:
regulisanje saobraćaja vozova;
prijem i otprema vozova za prevoz putnika;
prijem i otprema teretnih vozova;
prijem i otprema putnika u međunarodnom i unutrašnjem saobraćaju;
prijem i otprema kolskih pošiljaka u međunarodnom i unutrašnjem saobraćaju;
nadzorna stanica za stanicu Đunis koja je u obavezi da posedne stanicu ovlašćenim staničnim osobljem, u slučaju kada je isključena telekomanda i stanica Đunis prebačena na lokalni rad;
opsluživanje industrijskog koloseka u vlasništvu preduzeća „Put investˮ Užice.
U stanicu Stalać je omogućen ulaz vozova iz pravca Beograda i Niša na sve koloseke. Prijem i otprema vozova u stanici Stalać iz pravca Kraljeva je moguće sa koloseka br. 5, 6 i 7. Generalno, vozovi za/iz Kraljeva se opslužuju preko koloseka br. 6 i 7, dok se kolosek broj 5 prvenstveno koristi za glavni magistralni pravac Beograd – Niš.
Na prvom koloseku se vrši utovar i istovar kolskih pošiljki;
Na drugi kolosek se primaju vozovi koji dolaze iz pravca Niša i koji se zaustavljaju u stanici Stalać radi prijema i otpreme putnika ili koji saobraćaju prema Beogradu. Prvenstveno je namenjen za prijem vozova za prevoz putnika u međunarodnom saobraćaju. Za prijem i otpremu putnika koristi se peron dužine 400 m;
Treći kolosek je pravilni glavni prolazni kolosek za pravac Niš – Beograd, koristi se za prolaz vozova koji se ne zaustavljaju u stanici;
Četvrti kolosek je pravilni glavni prolazni kolosek za pravac Beograd – Niš, koristi se za saobraćanje vozova koji se ne zaustavljaju u stanici;
Na peti kolosek se primaju vozovi koji dolaze iz pravca Beograda, koji se zaustavljaju u stanici Stalać radi prijema i otpreme putnika ili koji saobraćaju prema Nišu sa jedne strane. Na ovaj kolosek se primaju vozovi iz pravca Kraljeva sa druge strane. Prvenstveno je namenjen za prijem vozova za prevoz putnika u međunarodnom saobraćaju. Za prijem i otpremu putnika koristi se peron dužine 400 m;
Šesti i sedmi kolosek su prijemno – otpremni koloseci za putničke vozove u unutrašnjem saobraćaju. Na njih se primaju vozovi iz pravca Beograda, Niša i Kraljeva. Za prijem i otpremu putnika koristi se peron dužine 220 m.
Osmi kolosek je manipulativni i služi za opsluživanje industrijskog koloseka.
U stanici Stalać će se obavljati sastavljanje/rastavljanje vozova koji saobraćaju na relaciji Stalać – Požega, kao i obrt garnitura koje će saobraćati na relaciji Stalać – Požega.
Stanična manevra u cilju posluživanja industrijskog koloseka radiće se voznim lokomotivama. Redovno manevrisanje će se izvršavati u stanici Stalać u slučaju promene vrste vuče (dizel/električna) zbog neelektrificirane deonice pruge Stalać – Kraljevo.
U stanici Stalać projektovano je osam koloseka:
prvi kolosek je manipulativni. Njegova građevinska dužina je Kg= 817.63 m;
drugi kolosek je glavni prijemno – otpremni. Njegova građevinska dužina je Kg= 816.29 m;
treći kolosek je glavni prolazni. Njegova građevinska dužina je Kg= 890.06 m;
četvrti kolosek je glavni prolazni. Njegova građevinska dužina je Kg= 890.06 m;
peti kolosek je glavni prijemno – otpremni kolosek. Njegova građevinska dužina je Kg= 710.56 m;
šesti kolosek je prijemno – otpremni. Njegova dužina je Kg= 665.36 m;
sedmi kolosek, je prijemno – otpremni. Njegova građevinska dužina je Kg= 439.40 m;
osmi kolosek je veza sa industrijskim kolosekom. Njegova građevinska dužina je Kg= 400.82 m;
građevinska dužina dela industrijskog koloseka koji se rekonstruiše Kg= 401.75 m.
Sa desne strane pruge, na strani prema Beogradu, projektovan je izvlačnjak korisne dužine 100 m. Služi za zaštitu kolosečnog puta, kao i za potrebe manevrisanja.
U stanici je predviđena izgradnja tri perona međusobno povezanih pothodnikom:
prvi peron, nalazi se između koloseka 2 i 3, dužine 400 m, visine 55 cm od GIŠ-a;
drugi peron, nalazi se između koloseka 4 i 5, dužine 400 m, visine 55 cm od GIŠ-a;
treći peron, nalazi se između koloseka 6 i 7, dužine 220 m, visine 55 cm od GIŠ-a.
Pothodnik je planiran na km 176+324.51. U cilju zaštite konstrukcije donjeg stroja u stanicama planirani su odvodni jarkovi i drenaže.
Stanica Đunis
Stanica Đunis je međustanica na pruzi Beograd – Niš. Novi kilometarski položaj je na km189+922.44.
U stanici Đunis projektovano je pet koloseka i 16 skretnica. Dužina stanice „Đunis” iznosi 1311,15 m u građevinskom smislu. Granica staničnog područja, između ulaznih signala, planirana je od km 189+211 do km 191+460.
Stanica se situaciono nalazi u pravcu, a podužno u nagibu od 0‰.
U pogledu vršenja saobraćajne službe Đunis je neposednuta TK stanica. Regulisanje saobraćaja je u nadležnosti TK dispečera telekomande Niš. Izuzetno, po potrebi, stanica se poseda. U saobraćajnom smislu stanica Đunis je pod nadzorom stanice Stalać, a u transportno – komercijalnom smislu po nadzorom stanice Aleksinac.
U stanicu Đunis omogućen je ulaz vozova iz pravaca Beograda i Niša na sve koloseke.
Tranzitni teretni vozovi se zaustavljaju u stanici samo iz saobraćajnih razloga, odnosno zbog preticanja vozova.
Drugi prijemno – otpremni kolosek prvenstveno služi za prijem i otpremu putničkih vozova u smeru Niš – Beograd. Za prijem i otpremu putnika služi peron dužine 220 m.
Treći pravilni glavni prolazni kolosek za pravac Niš – Beograd, koristi se za prolaz vozova koji se ne zaustavljaju u stanici.
Četvrti pravilni glavni prolazni kolosek za pravac Beograd – Niš, koristi se za prolaz vozova koji se ne zaustavljaju u stanici.
Peti prijemno – otpremni kolosek prvenstveno služi za prijem i otpremu putničkih vozova u smeru Beograd – Niš. Za prijem i otpremu putnika služi peron dužine 220 m.
Na prvom manipulativnom koloseku može se vršiti utovar/istovar kolskih pošiljki.
Namena i korisne dužine koloseka su:
prvi kolosek je manipulativni. Njegova građevinska dužina je Kg= 723.42 m;
drugi kolosek je prijemno – otpremni. Njegova građevinska dužina je Kg= 721.72 m;
treći kolosek je glavni prolazni. Njegova građevinska dužina je Kg= 874.31 m;
četvrti kolosek je glavni prolazni. Njegova građevinska dužina je Kg= 874.31 m;
peti kolosek je prijemno – otpremni. Njegova građevinska dužina je Kg= 791.42 m;
građevinska dužina izvlačnjaka je Kg=116.52 m.
Izvlačnjaci su namenjeni za zaštitu puteva vožnji, na 2. i 5. koloseku.
Za ulazak i izlazak putnika predviđena je izgradnja dva perona:
prvi peron, nalazi se između koloseka 2. i 3, dužine 220 m, visine 55 cm od GIŠ-a;
drugi peron, nalazi se između koloseka 4. i 5, dužine 220 m, visine 55 cm od GIŠ-a.
Prema peronima projektuje se novi pešački putnički pristup pasarelom koja u svojim transparentnim kulama sadrži ulaz sa prostorom za automatsko uzimanje karata, stepenišnu vertikalnu komunikaciju i lift za kretanje invalida. Peronske kule su horizontalno povezane zastakljenom nadzemnom pasarelom. Pasarela je projektovana u km 190+076,10.
U cilju zaštite konstrukcije donjeg stroja u stanicama planirani su odvodni jarkovi i drenaže.
Objekti u stanicama i njihovo opremanje
Položaj objekata u železničkim stanicama je definisan položajem krajnjih koloseka, i pravila da se svaki objekat postavlja na minimum 6 m od ose krajnjeg koloseka, što definiše da se i građevinska linija za sve objekte definiše na tom odstojanju od 6 m. U obe stanične zgrade (Stalać i Đunis), potrebno je obezbediti mere energetske efikasnosti. Takođe se planira i mogućnost korišćenja obnovljivih izvora energije.
Spratnost objekata je P+0 do maksimalno P+1 u zavisnosti od tehnologije u objektu.
Parcela na kojoj se nalaze objekti je jedinstvena parcela za prugu.
Zbog specifičnosti objekata i tehnoloških zahteva parcela se formira na način kako je prikazano na grafičkim prilozima Karte sprovođenje – referalne karte 4.1. i 4.2.
U službenim mestima pored kolosečnih kapaciteta ključnu ulogu imaju stanične zgrade.
U stanicama treba obezbediti sledeće kapacitete i sadržaje:
pristupni put do stanične zgrade urediti kao i stanični trg ili predstanični prostor;
urediti parking prostor na predstaničnom prostoru tako da budu rezervisano jedno parking mesto za službena lica i jedno mesto za lica sa posebnim potrebama i minimalno četiri parking mesta za putnike;
obezbediti adekvatan pristup od strane pristupnog puta staničnoj zgradi, staničnom platou, glavnom peronu, međustaničnim peronima i kolosecima izgradnjom pristupnih pešačkih staza bez stepenica, pristupnih kosina i stepeništa sa adekvatnom visinom gazišta, uz poštovanje standarda PRMTSI (zahtevi za obezbeđenje pristupa za lica sa smanjenom mobilnošću) koji su dati u UIC Objavi 140;
obezbediti javnu rasvetu na pristupnom putu i predstaničnom prostoru;
obezbedi adekvatno osvetljenje stanične zgrade, staničnog platoa i perona kao i ostalog prostora koji je u službi putnika;
obezbediti i urediti prostor za autobuska stajališta na pristupnom putu u blizini železničkih stanica, odnosno na predstaničnom prostoru;
urediti prelaze do perona i propisno ih označiti sa jasno vidljivim upozorenjima;
peronske nadstrešnice;
javni telefon (prilagođen i za PRM);
poštansko sanduče;
objekat uslužnih delatnosti (kiosk za prodaju artikala od značaja za putovanje);
posebno određena mesta za invalide u kolicima u zatvorenim i na otvorenim peronskim prostorima i dr.
U staničnoj zgradi su sledeći sadržaji:
1) kapaciteti za službene potrebe:
prostorija za šefa stanice,
prostorija za otpravnika vozova,
prostorija za SS i TT uređaje prema standardima potrebnim za ti uređaja koji se koriste,
sanitarni čvor;
2) kapaciteti za potrebe putnika:
vestibil sa čekaonicom minimalno,
sanitarni čvor i WC za lica sa posebnim potrebama;
3) ostali kapaciteti:
peroni minimalne dužine 220 m, širine 6,1 m, visine 0,55 m, a kod međukolosečnih perona minimalna širina između koloseka 9,50 m,
podhodnike ili pasarele za prelaz putnika preko koloseka,
predviđena je posebna grupa prostorija za potrebe smeštaja signalno sigurnosne, telekomunikacione opreme i opreme za daljinsko upravljanje. Ovu grupu prostorija moguće je organizovati tako da čini posebnu celinu.
Struktura i dimenzionisanje ovih prostorija data je kao posebni tehnološki zahtevi.
Rekonstrukcija stanične zgrade u stanici Stalać rađena je relativno skoro i u zadovoljavajućem je stanju. Idejnim projektom tretirana je intervencija – adaptacija, rekonstrukcija i izgradnja u zoni pristupnog staničnog platoa glavnog ulaza u staničnu zgradu, ulaznog hola i čekaonice za putnike, biletarnice i veze sa pothodnikom. Na taj način se prethodnom intervencijom zapostavljeni deo objekta u funkciji putničkog saobraćaja stavlja u funkciju i aktivira vitalan deo stanične zgrade.
Postojeći pothodnik i izlazi na perone su u veoma lošem stanju, konstruktivno i funkcionalno, vidno oštećeni i devastirani, pa je planirana izgradnja novog pothodnika na mestu starog sa produžetkom istog do granice parcele železničke stanice i veze sa lokalnom saobraćajnicom i pešačkom zonom ulice u Stalaću, sa druge strane železničke stanice.
Pothodnik se nalazi na stacionaži pruge od km 176+324.51, po desnom koloseku.
U cilju zaštite konstrukcije donjeg stroja u stanicama projektovani su odvodni jarkovi i drenaže. Drenažni sistem projektovan je u skladu sa novom kolosečnom situacijom i položajima perona i pothodnika. Takođe se vodilo računa o mestima mogućih izliva kao što su postojeći propusti i obodni kanali. Minimalni nagibi projektovanih drenažnih cevi su 0.2%.
Postojeća stanična zgrada u stanici Đunis je namenjena za smeštaj dela tehničkog sistema upravljanja, pa se planira adaptacija objekta (zamena postojećih podova, adaptacija zidova i plafona, zamena unutrašnje stolarije, zamena spoljnih stolarskih pozicija vrata i prozora, adaptacija fasade, izrada novih prozorskih rešetki). Spoljni izgled objekta se ne menja čime se čuva ambijent stare stanice.
Kako je napred navedeno planirani stanični plato u Đunisu translatorno je pomeren u smeru ka Nišu u odnosu na postojeće stanje. To je uslovilo položaj novih perona i njihovu vezu sa postojećim staničnim trgom i pristupom stanici iz naselja, kao i novu zgradu u funkciji kupovine karata sa čekaonicom.
Novi pristupni plato, biletarnica i pasarela su planirani kao objekti, savremenog izgleda. Putnički izlaz na perone je planiran preko pasarele koja u svojim transparentnim kulama sadrži ulaz sa prostorom za automatsko uzimanje karata, stepenišnu vertikalnu komunikaciju i lift za kretanje invalida, dece i starijih osoba. Peronske kule su horizontalno povezane nadzemnom pasarelom. Nadzemna pasarela je ekonomski opravdano rešenje u odnosu na podhodnik kako zbog cene izgradnje tako zbog eksploatacije i funkcionalnosti.
Drenažni sistem projektovan je u skladu sa novom kolosečnom situacijom i položajima perona i pothodnika. Takođe se vodilo računa o mestima mogućih izliva kao što su postojeći propusti i obodni kanali. Postojeća reviziona okna koja su obilaskom terena evidentirana i snimljena, zadržana su na istim položajima. Minimalni nagibi projektovanih drenažnih cevi su 0.2%.
U stanici Stalać i stanici Đunis postojeće objekte SS i TT je neophodno adaptirati u skladu sa zahtevima savremene opreme i instalacija.
Izgradnja devijacija na putevima
Trasa novoplanirane pruge Beograd-Niš na deonici Stalać-Đunis za brzinu V=160km/h od stacionaže km 171+633,75 do stacionaže km 185+041,12 je na jednom mestu u koliziji sa DP br. 215, IIA reda, Kruševac-Đunis-Deligrad, deonica Deligrad- Kaonik. Pored ove kolizije na više mesta trasa pruge preseca opštinske puteve od kojih je najbitniji Stalać (Grad)- Braljina-kruševačka -Đunis.
Putni prelazi i devijacije puteva
Na deonici pruge Stalać-Đunis planirano je da se ukinu dva postojeća putna prelaza u nivou gde se ukršta pruga sa opštinskim putevima na km 177+050 postojeće pruge i na km 177+854.
Na putevima većeg ranga sa frekventnijim saobraćajem i gradskim ulicama predviđena su ukrštanja van nivoa, nadvožnjacima i podvožnjacima.
Putevi za koji su postojeći prelazi ukinuti povezani su devijacijama na postojeće pravce.
Postojeći DP IIA reda br. 215 se u zoni stanice Đunis ukršta sa trasom planirane pruge što je jedino mesto ukrštaja sa mrežom državnih puteva.
Prilikom definisanja rešenja denivelisanog ukrštaja puta i pruge tj. planiranog podvožnjaka DP IIA reda br. 215 potrebno je ispuniti sledeće uslove:
izvršiti odgovarajuća geotehnička istraživanja i u skladu sa njima definisati rešenje denivelacije državnog puta;
prilikom definisanja elemenata puta potrebno je sagledati važeću plansku dokumentaciju na tom području, tj. da li je planskom dokumentacijom planirana izgradnja šireg kolovoza , raskrsnica, pešačkih i biciklističkih staza i dr;
elementi puta moraju biti u skladu sa čl. 37. i 38. Zakona o javnim putevima i Pravilnikom o uslovima koje sa aspekta bezbednosti saobraćaja moraju da ispunjavaju putni objekti i drugi elementi javnog puta („Službeni glasnik RSˮ, broj 50/11);
obezbediti slobodan profil u skladu sa važećim zakonima, propisima i pravilnicima;
širinu kolovoza u skladu sa važećim zakonima, propisima i pravilnicima iz ove oblasti;
u slobodni profil državnog puta ne sme da zadire nikakva stalna prepreka;
adekvatno rešiti prihvatanje i odvodnjavanje površinskih, atmosferskih voda u delu planiranog podvožnjaka državnog puta;
obezbediti minimalnu dužinu zahtevane, zaustavne preglednosti u odnosu na računsku brzinu deonice puta, obzirom na blizinu oštre krivine, a sve u skladu sa Pravilnikom o uslovima koje sa aspekta bezbednosti saobraćaja moraju da ispunjavaju putni objekti i drugi elementi javnog puta.
Po rekonstrukciji železničke stanice Đunis u njoj će se obavljati i robni promet. Iz navedenih razloga, a da bi se omogućilo bezbedno odvijanje saobraćaja i skretanja teretnih vozila ka i od stanice na DP br. 215 predviđena je izgradnja trokrake priključne raskrsnice sa trakom za leva skretanja sa državnog puta, na stacionaži km 18+028,62 (nova stacionaža puta, u skladu sa planiranom devijacijom), odnosno na stacionaži km cca 17+740 (stacionaža priključka u skladu sa „referentnim sistemom mreže državnih puteva Republike Srbije, verzija april 2016”).
Usled planirane izgradnje dvokolosečne pruge na deonici Stalać-Đunis, potrebno je izraditi izmeštanje postojećih puteva (devijacije puteva Tabela br. 39), ali i nove puteve koji će omogućiti nesmetano funkcionisanje saobraćaja i što efikasnije povezivanje sa postojećom infrastrukturom.
S obzirom da je računska brzina pruge je do 160 km/h u cilju maksimalne bezbednosti železničkog i drumskog saobraćaja sva ukrštanja pruge sa drumskim saobraćajnicama planirana su van nivoa. Planirano je izmeštanje postojećih saobraćajnica, i to:
Tabela br. 33. Devijacije puteva
1. Postojećeg zemljanog puta od stacionaže km 174+445.05 (stacionaža pruge po desnom koloseku) u dužini od približno 815m
2. Postojećeg asfaltnog puta od stacionaže km 175+060.56 (stacionaža pruge po desnom koloseku) u dužini od približno 296m
3. Postojećeg asfaltnog puta od stacionaže km 176+919.77 (stacionaža pruge po desnom koloseku) u dužini od približno 153m i postojeće ulice Mirka Tomića
4. Postojećeg asfaltnog puta od stacionaže km 186+499.17 (stacionaža pruge po desnom koloseku) u dužini od približno 331m
5. Zemljani put od stacionaže km 177+758.29
(stacionaža pruge po desnom koloseku) u dužini od približno 1070m
6. Državnog puta IIA reda, oznaka puta 215 i projektovanje nadvožnjaka u okviru devijacije ovog puta.
Planirana je izgradnja sledećih saobraćajnica:
Tabela br. 34. Izgradnja novih saobraćajnica
1. Pristupni put od stacionaže km 176+943.66
(stacionaža pruge po desnom koloseku) u dužini od približno 681m
2. Saobraćajnica dužine od približno 154m, u okviru koje se nalazi podvožnjak na stacionaži km 177+593.80 (stacionaža pruge po desnom koloseku)
3. Servisna saobraćajnica od stacionaže km 177+593.80
(stacionaža pruge po desnom koloseku) u dužini od približno 4177m
4. Pristupni put od stacionaže km 178+753.77
(stacionaža pruge po desnom koloseku) do ulaznog portala tunela 1
5. Pristupni put od stacionaže km 180+134.82
(stacionaža pruge po desnom koloseku) do izlaznog portala tunela 1
6. Pristupni put od stacionaže km 182+211.60
(stacionaža pruge po desnom koloseku) do ulaznog portala tunela 4
7. Pristupni put od stacionaže km 186+545.73
(stacionaža pruge po desnom koloseku) do izlaznog portala tunela 5
8. Saobraćajnica dužine od približno 408m u okviru koje se nalazi podvožnjak na stacionaži km 188+342.27 (stacionaža pruge po desnom koloseku)
9. Pristupna saobraćajnica do evakuacionih tunela
10. Pristupna saobraćajnica od stacionaže do stanične zgrade Đunis
11. Pristupna saobraćajnica do elektro energetskog postrojenja
Na deonici od Stalaća do Đunisa planirani denivelisani ukrštaji pruge i puteva dati su u tabeli:
Tabela br. 35. Denivelisani ukrštaji sa objektima na devijaciji
postojeći nadvožnjak L=6m km pruge 175+409.66 opštinski asfaltni put podvožnjak L =10m km pruge 177+593.80 asfaltni put most L =298m km pruge 181+692.34 asfaltni put most L =34m km pruge 182+196.48 šumski zemljani put tunel br.4 L =3275m km pruge 182+353.23 šumski zemljani put vijadukt L =290m km pruge 186+748 lokalni put makadam podvožnjak L =10m km pruge 188+342.27 asfaltni put nadvožnjak km pruge 189+067.19 asfaltni putDP IIA 215 reda most L =50m km pruge 189+176.28 zemljani put most L =50m km pruge 189+208.26 asfaltni put
Izmeštanje postojećeg zemljanog puta od stacionaže km 174+445.05
(stacionaža pruge po desnom koloseku)
Planirano je izmeštanje postojeće ulice Mirka Tomića od km 174+445.05 (stacionaža pruge po desnom koloseku) koja se nalazi sa desne strane pruge gledano u pravcu rasta stacionaže. Izmeštanje se vrši u dužini od približno 815 m, neposredno pre uklapanja ulice Mirka Tomića u ulicu Solunskih ratnika.
Postojeća saobraćajnica ima promenljivu širinu kolovoza koja varira od 2.5-3.00 m sa kolovoznim zastorom od zemlje.
Primenjeni elementi situacionog plana su pravci i krivine radijusa minR=100 m i u zoni vraćanja geometrije u postojeću osovinu R=10 m. Na stacionaži km 174+954.39 (stacionaža pruge po desnom koloseku) projektovana je površinska raskrsnica, koja bi omogućavala pristup do fabrike „Put invest”. Raskrsnica je planirana kao trokraka, bez posebnih ostrva za kanalisanje. Radijus zaobljenja je RS= 10 m. Širina kolovoza iznosi 3.5 m, planiran za jednosmerni saobraćaj.
Poprečni profil puta sadrži i dvostrane bankine, od kojih je bankina sa desne strane kolovoza (posmatrano iz pravca rasta stacionaže puta) širine 1.00m dok je bankina sa leve strane promenljive širine zbok uklapanja u geometriju profila novoprojektovane pruge.
Poprečni nagib novoprojektovane saobraćajnice iznosi 3% usmeren je ka kanalu novoprojektovane pruge tako da se zajedno sa projektovanom niveletom saobraćajnice zadovoljava adekvatno odvodnjavanje kolovoza.
Izmeštanje postojećeg asfaltnog puta od stacionaže km 175+060.56
(stacionaža pruge po desnom koloseku)
Planira se izmeštanje postojeće ulice Dr Ilije Nagulića od stacionaže km 175+060.56 (stacionaža pruge po desnom koloseku) u dužini od približno 296 m, koja se nalazi sa leve strane pruge u pravcu rasta stacionaže.
Postojeća ulica ima širinu kolovoza od 5.5 do 6.00 m, sa asfaltnim kolovoznim zastorom.
Napuštanje postojeće osovine puta vrši se na oko 270 m nakon uključenja postojećeg puta na DP IIb reda oznaka puta 23 Pojate-Kruševac-Kraljevo-Preljina-Čačak-Požega-Užice-Čajetina-Nova-Varoš-Prijepolje-državna granica sa Crnom Gorom. Primenjeni elementi situacionog plana su pravci i krivine radijusa min R=150 i projektovani su tako da u što većoj meri isprate geometriju novoprojektovane pruge.
Na stacionažama km 175+175.69 i km 175+102.85 (stacionaže pruge po desnom koloseku) su projektovane raskrsnice sa postojećim zemljanim putevima koji vode do obližnjih stambenih objekata.
Planirana je predviđena širina kolovoza od 6m, koju čine dve vozne trake širine 2.75 m i dve ivične trake širine 0.25 m.
Predviđnim asfaltnim rigolom koji se nalazi sa leve strane novoprojektovane ulice i usvojenim poprečnim nagibom kolovoza od 2% ka rigolu omogućeno je adekvatno površinsko odvodnjavanje kolovoza. Projektom je predviđen i trotoar sa leve strane kolovoza (gledano u pravcu rasta stacionaže) sa utopljenim betonskim ivičnjakom 18/12 cm i poprečnim nagibom od 2% ka rigolu.
Poprečni profil kolovoza sadrži i dvostrane zatravljene bankine, koje su sa desne strane kolovoza (posmatrano iz pravca rasta stacionaže) promenljive širine radi uklapanja u geometriju novoprojektovane pruge, dok su sa leve strane širine 1.00 m.
Vraćanje geometrije u postojeće stanje se vrši se na stacionaži km 175+362.12 (stacionaža pruge po desnom kolovozu) što odgovara mestu iznad koga se nalazi nadvožnak DP IIb reda, oznaka puta 23.
Izmeštanje postojećeg asfaltnog puta od stacionaže km 176+919.77
(stacionaža pruge po desnom koloseku) i izmeštanje postojeće ulice Mirka Tomića
Projektom saobraćajnih površina planirano je izmeštanje postojeće ulice Dr Ilije Nagulića od stacionaže km 176+919.77 u dužini od približno 153 m, koja se nalazi sa leve strane pruge posmatrano u pravcu rasta stacionaže.
Širina kolovoza postojeće saobraćajnice na toj deonici od 5.20-6.00 m. Usled geometrije novoprojektovane pruge postojeća ulica Rada Živanovića koja se ukršta sa ulicom Dr Ilije Nagulića na stacionaži km 176+974.64 (stacionaža pruge po desnom koloseku) se delom ukida.
Usvojeni elementi situacionog plana su pravci i krivine radijusa minR=50m i prilagođeni su geometriji novoprojektovane pruge i položaju okolnih objekata kako bi se u što većoj meri izbeglo njihovo rušenje.
Predviđena širina kolovoza je 6.00 m. Sa leve strane kolovoza je predviđen trotoar širine 1.50m oivičen utopljenim betonskim ivičnjakom 12/18.
Poprečni nagib novoprojektovane saobraćajnice iznosi 2% usmeren je ka kanalu novoprojektovane pruge tako da se zajedno sa projektovanom niveletom saobraćajnice zadovoljava adekvatno odvodnjavanje kolovoza.
Poprečni profil puta sadrži i dvostrane bankine, od kojih je bankina sa leve strane kolovoza (posmatrano iz pravca rasta stacionaže puta) širine 1.00 m dok je bankina sa desne strane promenljive širine zbok uklapanja u geometriju profila novoprojektovane pruge. Kolovoz je sa leve strane u pravcu rasta stacionaže oivičen betonskim ivičnjacima 18/24 visine 12 cm, dok sa desne strane nije planirano postavljanje ivičnjaka radi planiranog odvođenja atmosferskih voda u novoprojektovani kanal pruge.
Na stacionaži km 177+060.69 je projektovana raskrsnica sa ulicom Stevana Sinđelića. Raskrsnica je planirana kao trokraka bez posebnih ostrva za kanalisanje. Radijus zaobljenja je Rs=7.00 m.
Usled nove dispozicije koloseka regionalne pruge Stalać-Kraljevo projektom saobraćajnih površina predviđa se ukidanje dela ulice Mirka Tomića koja se nalazi sa desne strane pruge od stacionaže km 176+667.18 do stacionaže km 176+881.02 (stacionaža pruge po desnom koloseku). Usled ukidanja ove ulice projektom je obezbeđena mreža puteva kojima se obezbeđuje pristup ulici 7. jula.
Širina kolovoza svih pristupnih puteva je 3.50 m,sa jednostranim nagibom od 2% i dvostranim bankinama širine 0.5 m.
Izmeštanje lokalnog zemljanog puta od stacionaže km 177+758.29
(stacionaža pruge po desnom koloseku)
Projektom saobraćajnih površina planira se izmeštanje zemljanog puta koji se uklapa u ulicu Dr Ilije Nagulića na stacionaži km 177+758.29 (stacionaža pruge po desnom koloseku).
Prema postojećem stanju ovaj zemljani put se na stacionaži km 177+819.22 ukršta sa postojećom prugom u nivou. Imajući u obzir to da se Idejnim projektom rekonstrukcije, modernizacije i izgradnje pruge Beograd-Niš, deonica: Stalać–Đunis, ukidaju sva ukrštanja pruge i saobraćajnica u nivou, ideja projektanta je da se zemljani put postavi sa leve strane novoprojektovane pruge posmatrano iz pravca rasta stacionaže i da u većoj meri bude paralelan sa njom. Odnosno da se iskoristi trasa postojeće pruge čije je ukidanje planirano nakon izgradnje novoprojektovane pruge. Obzirom na to, geometrija novog puta u svojoj velikoj dužini prati geometriju postojeće pruge, pa su primenjeni elementi uglavnom dugački pravci i krivine velikih radijusa.
Projektovana širina kolovoza je 3.5m, planirana za jednosmerni saobraćaj. Sa leve i desne strane kolovoza su projektovane bankine. Bankina sa leve strane kolovoza posmatrano u pravcu rasta stacionaže je 1.00m, dok je bankina sa desne strane promenljive širine zbog uklapanja u profil novoprojektovane pruge. Poprečni nagib kolovoza je jednostran i iznosi 3%. Usmeren je u desnu stranu odnosno ka novoprojektovanom kanalu pruge.
Na stacionaži km 178+353.13 je planirana trokraka površinska raskrsnica sa postojećim zemljanim putem, sa radijusima zaobljenja Rs=5.00 m. Na stacionaži km 178+766.98 se vrši vraćanje geometrije u postojeće stanje.
Pristupni put od stacionaže km 176+943.66 (stacionaža pruge po desnom koloseku)
Obzirom na to da je prilikom projektovanja nove pruge usvojeno da se svi ukrstaji sa saobrćajnicama izvode van nivoa, raskrsnica ulica Dr Ilije Nagulića i Rada Živanoviža koja se nalazi na stacionaži km 176+974.64 (stacionaža pruge po desnom koloseku) se ukida i vrši se izmeštanje ulice Rada Živanovića. Novoprojektovana ulica se izmešta i vodi paralelno sa desnim kolosekom novoprojektovane pruge od stacionaže km 176+943.66 sve do novoprojektovanog podvožnjaka koji se nalazi na stacionaži km 177+593.80 (stacionaža pruge po desnom koloseku). Ovim rešenjem se ne ugrožava tok saobraćaja i njime se povećava bezbednost drumskog i železničkog saobraćaja.
Elementi situacionog plana su pravci i krivine velikih radijusa, kako bi novoprojektovani put u što većoj meri ispratio geometriju novoprojektovane pruge.
Predviđena širina kolovoza je 6.00 m i sastoji se od dve vozne trake širine 2.75 m i dve ivične trake širine 0.25 m. Sa leve strane kolovoza je predviđen trotoar koji je sa jedne strane od kolovoza razdvojen betonskim ivičnjakom 18/24 visine h=12 cm, a sa druge strane od bankine utopljenim betonskim ivičnjakom 18/12. Poprečni profil kolovoza sadrži i zatravljene bankine, od kojih je bankina koja se nalazi sa desne strane kolovoza širine 1.00 m, dok je bankina koja se nalazi na levoj strani (gledano u pravcu rasta stacionaže) promenljive širine zbog uklapanja u geometriju novoprojektovane pruge. Poprečni nagib kolovoza je jednostran i iznosi 2.5% i usmeren je ka desnoj strani kolovoza.
Podvožnjak na km 177+593.80 (stacionaža pruge po desnom koloseku)
Obzirom na to da se projektom nove pruge sva ukrštanja sa drumskim saobraćajnicama vrše van nivoa, na stacionaži km 177+593.80 (stacionaža pruge po desnom koloseku) se planira izgradnja podvožnjaka. Ovim podvožnjakom se ostvaruje veza između postojeće ulice Dr Ilije Nagulića i novoprojektovane ulice čiji je tehnički opis dat u paragrafu iznad (ulica sa početnom stacionažom km 176+917.77). Situaciono podvožnjak je postavljen upravno na novoprojektovanu prugu.
Predviđena širina kolovoza je 6.00 m i čine ga dve vozne trake širine 2.75m i dve ivične trake širine 0.25 m. Kolovoz je oivičen betonskim ivičnjacima 18/24 visine 12 cm i sa njegove leve i desne strane se nalaze trotoari širine 1.5 m. Trotoari su od bankina koje su promenljive širine i koje se protežu do stubova podvožnjaka, radvojeni utopljenim ivičnjakom 18/12.
Podužni profil podvožnjaka je direktnoj vezi sa podužnim profilom novoprojektovane pruge. Minimalna usvojena širina slobodnog profila podvožnjaka je 4.50 m.
Poprečni nagib kolovoza je jednostran i iznosi 2% i usmeren je na levu stranu gledano u pravcu rasta stacionaže. Površinsko odvodnjavanje kolovoza je planirano postavljanjem slivnika duž saobraćajnice.
Uklapanje u ulicu Dr Ilije Nagulića je planirano izgradnjom trokrake površinske raskrsnice. Radijus zaobljenja je Rs =7.00 m. Takođe je i veza sa novoprojektovanom saobraćajnicom planirana izgradnjom trokrake raskrsnice sa radijusima zaobljenja Rs=12.00 m
Pristupni put od stacionaže km 177+593.80
(stacionaža pruge po desnom koloseku)
Projektom nove pruge Stalać-Đunis previđen je tunel 1 dužine L=1450 m, sa ulaznim portalom na stacionaži km 178+895.00 i izlaznim na stacionaži km 180+345.00. Za potrebe pristupa tunelu projektovan je servisni put od stacionaže km 177+593.80 (stacionaža pruge po desnom koloseku) u dužini od približno 4177 m. Ova servisna saobraćajnica projektovana za kretanje protovpožarnih vozila situaciono se nalazi sa desne strane novoprojektovane pruge.
Projektom je predviđeno da širina kolovoza iznosi 3.5 m, projektovana za jednosmerni saobraćaj.
Sa leve i desne strane kolovoza projektom su predviđene bankine širine 1.00 m. Poprečni nagib kolovoza je jednostran i iznosi 2%. S obzirom na to da je kota visoke stogodišnje vode reke Južne Morave 137 m, predviđena ugradnja reno-madraca u kosine koje su izložene eventualnom izlivanju reke.
Duž ovog pristupnog puta na približno svakih 2 km projektovano je proširenje kolovoza na širinu od 5.50 m predviđeno za mimoilaženje protivpožarnih vozila sa radijusima zaobljenja Rs =5.50 m što je prikazano na slici ispod.
Predlog planiranog proširenja kolovoza
[pic]
Pristup put od stacionaže km 178+753.77 do izlaznog portala tunela 1
Na stacionaži km 178+753.77 (stacionaža pruge po desnom koloseku) projektovan je pristupni put do ulaznog portala tunela 1, kojim se obezbeđuje pristup protivpožarnim vozilima ukoliko dođe do nekih nepredviđenih situacija i nezgoda u tunelu. Ispred ulaznog portala je projektovan plato sa dimenzijama i elementima koji obezbeđuju lako kretanje i okretanje protivpožarnog vozila. Pored platoa je projektovana zgrada u kojoj su smešteni elektro i signalno sigurnosni uređaji kao i rezervoar za vodu.
Na stacionaži km 179+400 (stacionaža pruge po desnom koloseku) projektovano je proširenje za izlaz iz evakuacionog tunela.
Na stacionaži km 180+134.82 (stacionaža pruge po desnom koloseku) projektovan je pristupni put do izlaznog portala tunela 1 koji je dužine od približno 300m čija je širina kolovoza takođe 3.50 m. Na kraju pristupnog puta, paralelno sa novoprojektovanom prugom, predviđen je plato čije su dimenzije takve da obezbeđuju lako kretanje protivpožarnog vozila. Sa platoa je omogućen pristup zgradi u kojoj su smesteni elektro signalno sigurnosni uređaji kao i pristup rezervoaru za vodu.
Na stacionaži km 180+674.25 (stacionaža pruge po desnom koloseku) projektovano je proširenje kolovoza i TT postrojenje.
Pristupni servisni put se završava okretnicom čiji su elementi projektovani tako da omoguće nesmetano kretanje protivpožarnog vozila. Sa unutrašnje strane okretnice je planirana izgradnja TT postrojenja.
Pristupni put ulaznom portalu tunela broj 4
i servisni put do evakuacionih tunela
Idejnim projektom rekonstrukcije, modernizacije i izgradnje pruge Beograd-Niš, deonica: Stalać–Đunis, predviđena je izgradnja tunela „4”, koji je najduži tunel na ovoj deonici. Prema ovom projektu na stacionaži pruge po desnom koloseku km 182+325.00 planiran je ulaz u tunel broj 4 dužine L=3275 m. Izgradnja ovog tunela zahteva i izgradnju puteva, te je od stacionaže km 182+211.60 do ulaznog portala u tunel broj 4 projektovan servisni put. Ovaj put je projektovan sa desne strane novoprojektovane pruge u pravcu rasta stacionaže. Dužina servisnog puta je približno 286 m i svi elementi situacionog plana zadovoljavaju kriterijume koji ovaj put mora da ima kako bi se njime kretalo protivpožarno vozilo.
Na stacionaži km 182+211.60 je planirana trokraka raskrsnica novoprojektovanog i postojećeg asfalltnog puta. Radijusi zaobljenja ove trokrake raskrsnice su Rs=7.00m: Širina kolovoza novoprojektovanog servisnog puta je 3.50 m, sa čije se leve i desne strane nalaze bankine širine 1.00 m.
Na kraju pristupnog puta projektovana je okretnica sa svim elementima koje ona mora da zadovolji kako bi se obezbedilo okretanje protivpožarnog vozila. Direktan prilaz ulaznom portalu tunela 4 ostvaren je pešačkom stazom širine 1.50m. Takođe je stazom omogućen i pristup rezervoaru za vodu.
Kako bi se dostigla visina na kojoj se nalazi ulazni portal tunela 4, usvojeni podužni nagibi novoprojektovanog servisnog puta su 8% i 6% sa vertikalnim zaobljenjima od R=1000 m odnosno R=500 m. Uklapanje u postojeću saobraćajnicu je projektovano vertikalnim zaobljenjem od R=150 m.
Trasa projektovanog servisnog puta je u svom najvećem delu u dubokom useku.
Pristup do evakuacionih tunela
Kako je tunel „4” duži od 1000m, u skladu sa normativima za projektovanje i građenje tunelana prugama, u tunelu su projektovani evakuacioni tuneli na 1000 m od ulaza i izlaza i na sredini sa leve strane posmatrano u pravcu rasta stacionaže.
Projektom saobraćajnih površina je projektovana servisna saobraćajnica kojom je obezbeđen pristup do ovih evakuacionih tunela. Izgradnja ovog puta je planirana od ukrštaja ulice Veselina Nikolića sa zemljanim putem koji se nalazi sa njene leve strane.
Ukupna dužina ovog pristupnog puta je približno 1445 m. U dužini od približno 350 m, novoprojektovana servisna saobraćajnica prati trasu postojećeg zemljanog puta. Projektom je definisana širina kolovoza od 3.50 m, projektovana za jednosmerno kretanje protivpožarnih vozila, sa bankinama od 1.00 m širine.
Na relativnoj stacionaži km 1+153.62 predviđeno je proširenje za izlaz iz evakuacionog tunela koji se nalazi na 1000 m od ulaznog portala tunela 4. Na kraju servisnog puta je projektovana okretnica za protivpožarno vozilo sa elementima koji omogućavaju njegovo lako kretanje. Okretnica služi za izlaz iz evakuacionih tunela koji se nalaze na sredini tunela br.4 i na 1000m od izlaznog portala tunela 4.
Pristupni put izlaznom portalu tunela broj 5 i izmeštanje lokalnog puta na stacionaži km 186+499.17
Idejnim projektom rekonstrukcije, modernizacije i izgradnje pruge Beograd-Niš, deonica: Stalać–Đunis na stacionaži km 186+670 je planiran izlazni portal tunela broj 5. Projektom saobraćajnih površina je planirana izgradnja pristupnog puta protivpožarnim vozilima do ovog izlaznog portala u slučaju požara ili drugih nezgoda koje mogu da se jave u tunelu. Pristupni put se završava okretnicom projektovanom elemetima koji omogućavaju lako kretanje protivpožarnog vozila. Okretnica se nalazi na visini od 150.42 m koja je uslovljena visinskom kotom izlaznog portala tunela broj 5 novoprojektovane pruge. Ova okretnica svojim dimenzijama zadovoljava i uslove potrebne za izgradnju helidroma tako da uz odgovarajuću signalizaciju predstavlja i plato za sletanje helikoptera.
Izgradnja pristupnog servisnog puta je uslovila izmeštanje postojećeg lokalnog puta od stacionaže km 186+499.17 (stacionaža pruge po desnom koloseku) u dužini od približno 331 m.
Postojeći lokalni put se nalazi sa leve strane novoprojektovane pruge posmatrano u pravcu rasta stacionaže i utvrđeno je da je put sa makadamskim zastorom čija širina kolovoza varira od 3.20-3.50 m.
Usvojeni elementi situacionog plana devijacije postojećeg puta su pravci i krivine projektovani tako da isprate ivicu kosine nasipa pristupnog puta do izlaznog portla tunela 5 novoprojektovane pruge.
Projektom je predviđena širina kolovoza od 3.50 m kako servisnog puta do izlaznog portala tako i puta koji se izmešta.
Poprečni nagib novoprojektovane saobraćajnice je 2% i zajedno sa niveletom obezbeđeno je efikasno slobodno odvođenje atmosferskih voda sa površine kolovoza.
Podvožnjak na km 188+342.27
(stacionaža pruge po desnom koloseku)
Idejnim projektom rekonstrukcije, modernizacije i izgradnje pruge Beograd-Niš, deonica: Stalać–Đunis sva ukrštanja drumskog i železničkog saobraćaja su projektovana van nivoa.
Drugi projektovani podvožnjak u okviru novoprojektovane pruge se nalazi na stacionaži km 188+342.27 (stacionaža pruge po desnom koloseku). Prema postojećem stanju sa leve strane postojeće pruge se nalazi zemljani put kojim je omogućen pristup poljoprivrednim površinama, dok se sa desne strane u pravcu rasta stacionaže pruge nalazi asfaltni put tj. ulica Kralja Petra prvog koja vodi do Đunisa.
Projektovanjem podvožnjaka ostvarena je veza između ova dva puta. Situaciono podvožnjak je postavljen upravno na novoprojektovanu prugu. Širina kolovoza postojećeg asfaltnog puta je 3.00 m. Na mestu uklapanja novoprojektovanog puta i afaltnog puta (relativna stacionaža km 000.00) je planirana trokraka površinska raskrsnica. Primenjeni radijusi zaobljenja su Rs =5.00 m i Rs =7.00 m. Uklapanje u postojeći zemljani put je projektovano na relativnoj stacionaži km 0+408.39 površinskom trokrakom raskrsnicom. Primenjeni radijusi zaobljenja su Rs =7.00 m.
Širina kolovoza novoprojektovanog puta je 3.50 m, ali je od relativne stacionaže km 0+241.02 do km 0+309.63 projektovano proširenje kolovoza, tako da u podvožnjaku kolovoz ima širinu od 6.00m. Kolovoz je oivičen betonskim ivičnjacima 18/24 visine 12 cm. Sa leve i desne strane kolovoza predviđeni su trotoari širine 1.50m koji su utopljenim betonskim ivičnjacima 18/12 odvojeni od bankina. Projektovane širine bankina su 1.00 m.
Pristupni put do elekrovučne podstanice u Đunisu
Idejnim projektom rekonstrukcije, modernizacije i izgradnje pruge Beograd-Niš, deonica: Stalać–Đunis predviđena je izgradnja elektrovučne podstanice 110/25 kV u Đunisu. Izgradnja ove stanice je planirana na stacionaži km 190+259.56 (stacionaža pruge po desnom koloseku).
Projektom saobraćajnih površina projektovan je pristupni put do ove elektrovučne podstanice, predviđen za kretanje servisnih vozila. Projektom je definisana početna stacionaža pristupnog puta na mestu ukrštaja DP IIA reda, oznaka puta 215: Kruševac-Đunis-Deligrad (Uredba o kategorizaciji državnih puteva), sa zemljanim putem. Ova raskrsnica je projektovana radijusima zaobljenja Rs=15.00 m i Rs=5.00 m. Novoprojektovani put prati trasu postojećeg zemljanog puta u dužini od približno 130 m, i dalje je projektovan paralelno sa desnim kolosekom novoprojektovane pruge, te je osovina novoprojektovane pruge većem delu u pravcu.
Projektovana širina kolovoza pristupnog puta do elektrovučne podstanice je 3.50 m. Put je projektovan sa dvostranim bankinama, od kojih je bankina sa desne strane puta širine 1.00 m, a bankina koja se nalazi sa leve strane kolovoza promenljive širine i uklapa se u geometriju novoprojektovane pruge.
Poprečni nagib pristupnog puta je 2% i usmeren je ka kanalu novoprojektovane pruge čime je effikasno rešeno površinsko odvodnjavanje kolovoza.
Pristupni put do stanične zgrade u Đunisu
Prema postojećem stanju na stacionaži km 189+922.44 (stacionaža pruge po desnom koloseku) nalazi se stanična zgrada u okviru stanice Đunis. Planirana je izgradnja pristupnog puta do stanične zgrade i perona. Postojeći pristupni put se na oko km 18+211 (nova stacionaža puta, u skladu sa planiranom devijacijom) ukršta sa DP IIA reda, oznaka puta 215: Kruševac-Đunis-Deligrad (Uredba o kategorizaciji državnih puteva).
Planirana je rekonstrukcija postojećeg puta, sa novim kolovoznim zastorom i sa širinom kolovoza od 5.50 m koji se od stacionaže cca km 0+150.00 širi na 6.00 m i odakle se od postojećeg betonskog platoa odvaja oborenim ivičnjakom 12/18 u dužini od približno 42 m. U skopu nove pristupne saobraćajnice planiran je parking sa pet parking mesta dimenzija 2.5×5.00 m. Sa leve i desne strane kolovoza planirane su zatravljene bankine širine 1.00 m u nagibu od 4%. Primenjeni elementi situacionog plana su pravci i krivine radijusa R=100.00 m, R=15.00 m i R=20.00 m. Na relativnoj stacionaži puta km 0+191.59 novoprojektovana saobraćajnica se uklapa u postojeće stanje. Takođe je planirano i uklapanje postojeće ulice koja se nalazi sa desne strane novoprojektovane saobraćajnice radijusima zaobljenja Rs=7.00 m i Rs=12.00 m. Novoprojektovana saobraćajnica je planirana kao kolosko-pešačka.
Poprečni nagib kolovoza je 2% i usmeren je na levu stranu gledano u pravcu rasta stacionaže.
Radovi na izmeštanju državnog puta IIA reda,
oznaka puta 215: Kruševac-Đunis-Deligrad
Postojeća trasa pruge se na cca km 194+250 ukršta sa DP IIA reda, oznaka puta 215: Kruševac-Đunis-Deligrad. Uvidom u „Referentni sistem putevaˮ utvrđeno je da se postojeći ukrštaj nalazi između čvorova Kaoinik (oznaka 21501, stacionaža km 13+249.00) i Deligrad (oznaka 15812, stacionaža km 24+566.00), i to na cca 3.95 km od čvora Kaonik, tj. na ukupnoj stacionaži deonice od cca km 17+200.00.
Državni put na toj deonici ima promenljivu širinu kolovoza od 5,50-6,00 m. Odmah pored ukrštaja nalazi se korito Ribarske reke koja se malo dalje nizvodno uliva u reku Južnu Moravu.
Na mestu ukrštaja planira se projektovanje nadvožnjaka. Planirani nadvožnjak se nalazi na km 189+067.19 (stacionaža pruge) a desni kolosek projektovane pruge nalazi se na km 17+308.75 (nova stacionaža puta).
Prema Uslovima JP „Putevi Srbije”, za izradu idejnog projekta br. 953-5560 od 15. marta 2016. godine, kao računska brzina na ovoj deonici puta usvojeno je Vr=80 km/h, što je uslovilo određene parametre projektovanja.
Devijacija/izmeštanje državnog puta u svrhu projektovanja denivelisanog ukrštaja izvodi se napuštanjem postojeće osovine kod km 16+834.52, koja je ovde geometrijski u levoj krivini krivinom radijusa R=450 m. Sam objekat nadvožnjaka projektovan je u krivini radijusa R=250 m, koji je minimalni radijus za brzinu Vr=80 km/h, u skladu sa Pravilnikom o uslovima koje sa aspekta bezbednosti saobraćaja moraju da ispunjavaju putni objekti i drugi elementi javnog puta. Vraćanje u geometriju postojeće osovine i uklapanje u postojeće stanje nalazi se na km 18+069.09 (nova stacionaža puta). Postojeća osovina je ovde u pravcu.
Deonica postojećeg državnog puta, koja ide ispod pruge će se preprojektovati u lokalni pristupni put, kako bi meštani koji žive u okolini mogli da pristupe novoj deonici državnog puta kao i lokalnom putu ka Stalaću. Poprečni profil pristupnog puta je širine 6,0 m, a on će pored pristupa kućama u okolini pruge imati funkciju i pristupa vozila za održavanje novoj elektro-vučnoj podstanici (trafostanici) u železničkoj stanici Đunis. U tu svrhu planirana je trokraka raskrsnica, priključak, na stacionaži km 18+028.62, bez trake za levo skretanje, s obzirom da je očekivano merodavno saobraćajno opterećenje na levom skretanju izuzetno malo.
Na delu nadvožnjaka nagibi nivelete su 3.5% i 4% sa vertikalnim zaobljenjem radijusa Rv=4000 m. Visina slobodni profila puta na delu ispod pruge iznosi 7,3 m, što da je dovoljno prostora za smeštaj delova kontaktne mreže i ostale pružne opreme.
Geometrijski poprečni profil puta na nadvožnjaku sastoji se iz dve vozne trake širine tv =3,25 m, dve ivične trake širine ti = 0,35 m i pešačkom stazom sa radnom stazom i ogradom, širine B=2,00 m. Ukupne širine 11,20 m.
Za potrebe izmeštanja državnog puta i izgradnje nadvožnjaka preko projektovane pruge planirana je i predložena regulacija Ribarske reke na dužini od cca 330 m. U regulacione radove spada izrada novog minor korita, uređenje inundacionog pojasa i izrada obrambenih nasipa.
Kako je ova deonica pod uticajem uspora od velikih voda Južne Morave postojeći kao i projektovani nasipi su nedovoljne visine za ekstremne protoke.
2.3. Saobraćajna mreža i objekti
Širina pojasa regulacije – Pojas regulacije jeste prostor definisan granicom građenja javnog puta, unutar koga se izvode građevinski zahvati prilikom izgradnje, rekonstrukcije ili održavanja javnog puta. Prostornim planom se utvrđuje orijentaciona širina punog pojasa regulacije za:
1) državni put I reda širine oko 25 m;
2) državni put II reda širine oko 20 m;
3) opštinski put širine oko 15 m.
Određuju se sledeći obostrani zaštitni pojasevi trasa i objekata postojećih i planiranih koridora saobraćajne infrastrukture na području Prostornog plana:
zaštitni pojas – 20 m za DP I reda, 10 m za DP II reda, 5 m za javni opštinski i nekategorisan put;
pojas kontrolisane izgradnje – 20 m za DP I reda, 10 m za DP II reda i 5 m za javni opštinski put.
Svi putevi utvrđeni Prostornim planom su javni putevi i moraju se projektovati po propisima za javne puteve i uz primenu odgovarajućih standarda na osnovu Zakona o javnim putevima. Procedure izrade i usvajanja projekata, kao i samo građenje saobraćajne infrastrukture, mora se sprovoditi u svemu prema važećoj zakonskoj regulativi. Procedure i aktivnosti na projektovanju i građenju saobraćajne infrastrukture, instalacija tehničke infrastrukture moraju se objedinjavati.
Izgradnja i rekonstrukcija saobraćajne infrastrukture vršiće se u skladu sa sledećim pravilima:
u izradi tehničke dokumentacije za potrebe izgradnje putnih objekata neophodno je pridržavati se zakonskih propisa i normativa, koji se odnose na uticaje objekata na okruženje;
pored puteva, (izvan urbanizovanog područja) u naseljima ili van naselja ne mogu se graditi objekti, postavljati postrojenja, uređaji i instalacije na određenoj udaljenosti od tih puteva tj. u delu puta koji se zove zaštitni pojas, a prema važećem Zakonu o javnim putevima. U zaštitnom pojasu pored javnog puta van naselja zabranjena je izgradnja građevinskih ili drugih objekata, osim izgradnje saobraćajnih površina pratećih sadržaja javnog puta;
širina zaštitnog pojasa javnog puta predstavlja zonu u kojoj ne mogu da se grade stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade, kopaju bunari, rezervoari, septičke jame i sl;
parcele koje izlaze na državni put I reda ne mogu, svaka za sebe pojedinačno, da imaju direktan izlaz na put već se pristup takvih parcela mora ostvariti preko servisne saobraćajnice, a što se u svakom slučaju rešava pribavljanjem saglasnosti upravljača puta;
u zaštitnom pojasu sa direktnim pristupom na javni put dozvoljeno je graditi stanice za snabdevanje motornih vozila gorivom, autoservise, objekte za privremeni smeštaj onesposobljenih vozila, autobaze za pružanje pomoći i informacija učesnicima u saobraćaju. Prateći objekti moraju da zadovoljavaju higijensko-tehničke zahteve i dr;
priključivanje prilaznog na javni put vrši se prvenstveno njegovim povezivanjem sa drugim prilaznim ili nekategorisanim putem koji je već priključen na javni put, a na područjima na kojima ovo nije moguće priključivanje prilaznog puta vrši se neposredno na javni put i to prvenstveno na put nižeg reda;
ograde, drveće i zasadi pored puteva podižu se tako da ne ometaju preglednost puta i ne ugrožavaju bezbednost saobraćaja. Ograde, drveće i zasadi pored puteva se moraju ukloniti ukoliko se, prilikom rekonstrukcije ili rehabilitacije puta, dođe do zaključka da negativno utiču na preglednost puta i bezbednost saobraćaja;
duž svih puteva potrebno je obezbediti infrastrukturu za prikupljanje i kontrolisano odvođenje atmosferskih voda, sa ugrađenim separatorima naftnih derivata na državnim putevima koji zalaze u zaštitne zone vodoizvorišta;
reklamne table i panoi, oznake kojima se obeležavaju turistički objekti, natpisi kojima se obeležavaju kulturno-istorijski spomenici i spomen obeležja i drugi slični objekti, mogu se postavljati pored državnih puteva, na udaljenosti od 7 m od ivice kolovoza, odnosno pored opštinskog puta na udaljenosti od 5 m od ivice kolovoza;
izletničke staze potrebno je izgraditi, sa visokim hladovitim zelenilom, nadstrešnicama, sa uređenim vatrištima i sedištima u čijoj izgradnji treba da se koriste prirodni materijali (drvo, kamen i sl);
podloge staza i parkirališta mogu biti makadamske, asfaltne, razne vrste popločanja (kamen, behaton ploče, beton-trava ploče, itd) u skladu sa namenom prostora gde se grade.
2.4. Mreža komunalne infrastrukture i komunalni objekti
Opšti uslovi u odnosu na železničku prugu
U infrastrukturnom pojasu a van pružnog pojasa, može se planirati postavljanje kablova, električnih vodova niskog napona za osvetljavanje, telegrafskih i telefonskih vazdušnih linija i vodova, kanalizacije i cevovoda i drugih vodova i sličnih objekata i postrojenja na osnovu izdate saglasnosti upravljača infrastrukture, koja se izdaje u formi rešenja.
Ukrštaji vodovoda, kanalizacije, produktovoda i drugih cevovoda sa železničkom prugom moguće je planirati pod uglom od 90(, a izuzetno se može planirati pod uglom ne manjim od 60(. Dubina ukopavanja ispod železničke pruge mora iznositi minimum 1,8 m, mereno od kote gornje ivice praga do kote gornje ivice zaštitne cevi cevovoda (produktovoda).
U infrastrukturnom pojasu zabranjeno je svako odlaganje otpada, smeća, kao i izlivanje otpadnih voda.
Ne sme se saditi visoko drveće, postavljati znakovi, izvori jake svetlosti ili bilo koji predmeti i sprave koje bojom, oblikom ili svetlošću smanjuju vidljivost železničkih signala, ili koje mogu dovesti u zabunu radnike u vezi sa značenjem signalnih znakova.
Vodovod:
sva pravila za polaganje cevovoda važe kako za naseljena mesta, tako i za trase van naselja;
prilikom polaganja vodovoda mora se voditi računa o propisanim minimalnim rastojanjima do drugih instalacija;
za polaganje vodovoda kroz zemljište puteva višeg ranga, pružnog pojasa i vodotoka, neophodno je pribaviti mišljenja i posebne uslove od nadležnih organa i organizacija;
za polaganje cevovoda ispod vodotoka, iste se moraju postaviti u zaštitne cevi;
spojeve priključaka objekata vrši isključivo organ javnog vodovoda;
sve vodovode do kojih može dopreti dejstvo mraza zaštititi termičkom izolacijom.
Kanalizacija:
pravila za polaganje cevovoda važe i za naseljena mesta i za trase van naselja, s tim da van naselja trasu kanalizacije mora pratiti servisna saobraćajnica, koja omogućava pristup vozilima nadležnog JKP zaduženom za održavanje mreže;
prilikom polaganja kanalizacije voditi računa o propisanim minimalnim rastojanjima do drugih instalacija;
za polaganje kanalizacije kroz zemljište puteva višeg ranga, pružnog pojasa i vodotoka, potrebno je pribaviti mišljenja i posebne uslove od nadležnih organa i organizacija;
kvalitet otpadnih voda koje se ispuštaju u kanalizacioni sistem mora da odgovara Pravilniku o tehničkim i sanitarnim uslovima za upuštanje otpadnih voda u gradsku kanalizaciju;
prečnik kanalizacionog priključka ne može biti manji od Ø 150 mm;
ukoliko ne postoji ulična kanalizacija, otpadne vode se privremeno sprovode u vodonepropusne septičke jame, iz kojih se prljava voda odvozi cisternama nadležnog JKP;
ukrštanja sa kanalima izvesti u zaštitnoj cevi položenoj minimum 1,5 m ispod dna regulisanog korita.
Vodno zemljište
Vodno zemljište je definisano položajem i funkcijom vodnih objekata. Na ovom potezu to su obrambeni nasipi na reci Južnoj Moravi i Ribarskoj reci, kao i zečiji nasipi na Livadskom i Trubarevačkom potoku.
Predviđeni regulacioni radovi na ukrštaju sa projektovanom prugom treba da održe postojeći režim oticaja i omoguće evakuaciju voda verovatnoće 1% sa dovoljnim zazorom ispod donje ivice konstrukcije objekta u trupu pruge. Ovaj zazor je funkcija veličine proticaja (sliva) i profilskih brzina.
Tabela br. 36. Lokacije na kojima je pruga u koliziji sa vodotocima
Br. Profil (stacionaža) Ime vodotoka Predviđeni radovi 1. km 175+103 Potok Toplik Regulacioni radovi na dužini od oko 200 m 2. km 176+623 Bezimeni potok Regulacioni radovi na dužini od oko 382 m 3. km 177+080 Vinogradarski potok Regulacioni radovi na dužini od oko 24 m 4. km 178+513 Potok Papradina Regulacioni radovi na dužini od oko 24 m 5. km 181+563 Južna Morava Osiguranje stubova u koritu reke 6. km 182+208 Potok Gorčilovac Osiguranje korita uzvodno od ukrštaja od oko 33 m 7. km 187+050 Livadski potok Postojeće korito se ne menja 8. km 187+522 Trubarevački potok Postojeće korito se ne menja 9. km 187+658 Potok Zmijarnik Postojeće korito se ne menja 10. km 190+228 Ribarska reka Regulacija uzvodno od pruge L=330 m
Potrebno je predvideti:
regulacione radove u zoni projektovanog mosta preko reke Južne Morave na km 170+000;
obaloutvrdu na km 178+000 na levoj obali Južne Morave na dužini od oko 456 m;
obaloutvrdu u zoni stajališta Braljina (km 178+000) na levoj obali Južne Morave dužine 385 m;
obaloutvrdu na km 182+480 na levoj obali Južne Morave, na dužini od oko 357 m.
Kako je koridor u plavnom području reke Južne Morave predvideti lokacije van inundacionog pojasa za deponovanje viška materijala iz tunela koje neće pogoršati režim oticaja.
Između Trubareva i Ribarske reke pruga je u plavnom području reke Južne Morave. Projektovana trasa pruge sužava levi inundacioni pojas reke Južne Morave pa je neophodno ispitati uticaj pruge na proširenje plavne zone ka naselju Maletina.
U sklopu regulacionih radova neophodno je definisati pojas gde se ne mogu graditi objekti (korito za velike vode).
Nadvišenje donje ivice konstrukcije projektovanog mosta na Južnoj Moravi u odnosu na kotu stogodišnje vode treba da je minimum 1,50 m.
Nadvišenje donje ivice konstrukcije projektovanog mosta na Ribarskoj reci u odnosu na kotu stogodišnje vode treba da je minimum 1,20 m.
Potrebno nadvišenje nivelete pruge i linijskih konstrukcija na pruzi u odnosu na nivo merodavne velike vode na Južnoj Moravi treba da je minimum 1,0 m.
Nadvišenja ostalih manjih objekata na vodotocima su u funkciji profilskih brzina i protoka koji će se dobiti hidrauličkom analizom u višim fazama projektovanja.
Procenjena kota velike vode u zoni uzvodno od novog mosta je 140,15 m, a shodno tome kota DIK je 141,65 mnv.
Ova procena je urađena na osnovu rezultata studije Instituta za vodoprivredu Jaroslav Černi koja je rađena 2012 godine („Preliminarna analiza mogućnosti bagerovanja na Drini, Južnoj, Zapadnoj i Velikoj Moraviˮ, Beograd 2012), Tačniji rezultati su mogući nakon detaljne hidrauličke analize za lokaciju mosta na osnovu geodetskih podataka i projektovanog stanja dispozicije mosta i regulisanog korita u zoni konstrukcije. Na ovu kotu u budućnosti može imati eventualno uticaj i uspor od planirane MHE „Papradinaˮ.
Uticaj planiranih minielektrana na koridor pruge
Na teritoriji opštine Ćićevac su izdate energetske dozvola za tri hidroelektrane, i to: MHE „Papradinaˮ snage 5.32 MW (KNU=136.32 mnv; KDV=132.62) i MHE „Braljinaˮ snage 5.17 MW (KNU=140.51 kmv; KDV=136.81) i MHE „Maletina” snage 5.2 MW (KNU=145.03 mnv; KDV=141.33).
Ono što je uočljivo je da na niveletu pruge može imati uticaja samo uspor izazvan izgradnjom MHE „Papradinaˮ’, dok je trasa pruge u zoni MHE „Braljinaˮ van uticaja uspora.
Elektroinfrastruktura
Ukrštaji elektroenergetskih vodova 110 kV, 35 kV i 10kV
Sa planiranim železničkom prugom se ukrštaju ili se nalaze u njenom koridoru sledeći elektroenergetski vodovi: DV 110 kV br. 114/1 TS Kruševac 1 – EVP Đunis, DV 110 kV br. 114/2 EVP Đunis – TS Aleksinac, DV 110 kV br. 152/1 TS Kruševac 1 – TS Ćićevac, DV 35 kV TS 35/10 kV Dedina – TS 35/10 kV Stalać i tri dalekovoda 10 kV sa pripadajućim trafostanicama. Ukoliko bude potrebno, vršiće se rekonstrukcija ili izmeštanje delova njihovih trasa u zonama ukrštanja ili na delovima gde se delovi trasa poklapaju ili ukrštaju sa trasom planirane železničke pruge na nepropisan način u skladu sa Pravilnikom o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova od 1 do 400 kV („Službeni list SFRJ”, broj 65/88 i „Službeni list SRJ”, broj 18/92 – u daljem tekstu: Pravilnik) i Zakonom o železnici.
Prema Pravilniku potrebno je da:
sigurnosna visina voda od gornje ivice šine za elektrificirane pruge iznosi 12,0 m;
udaljenost stuba od najbliže železničke šine iznosi 15,0 m, a upotreba drvenih stubova nije dozvoljena;
u rasponu ukrštanja voda nije dozvoljeno nastavljanje provodnika i zaštitnih užadi, a izolacija mora biti mehanički i električno pojačana. U zateznom polju ukrštanja dozvoljena su najviše tri noseća stuba;
ugao ukrštanja ne sme biti manji od 45°, s tim što se, izuzetno, može smanjiti do 30° za vodove nazivnog napona od 35 kV i više;
najveće naprezanje na zatezanje (horizontalna komponenta), koje u provodniku nastaje u najnepovoljnijim uslovima, mora se u odnosu na normalno dozvoljeno naprezanje materijala, u skladu sa članom 20. Pravilnika smanjiti, i to: za elektroenergetske vodove nazivnog napona do 50 kV na 2/3, a za elektroenergetske vodove nazivnog napona većeg od 50 kV na 85%;
pri trostrukom normalnom dodatnom opterećenju mora se proveriti da naprezanje provodnika u tački učvršćenja ne prelazi vrednost izuzetnog dozvoljenog naprezanja materijala u skladu sa članom 20. Pravilnika.
Sve navedene sigurnosne visine i sigurnosne udaljenosti odnose se za vodove nazivnog napona do 110 kV.
U skladu sa članom 4. Zakona o železnici, železnička infrastruktura obuhvata „…pružni pojas i vazdušni prostor iznad pruge u visini od 12 m, odnosno 14 m kod dalekovoda napona preko 220 kV, računajući iznad gornje ivice šine”.
Za dalekovode naponskog nivoa 110 kV i 35 kV koji se ukrštaju sa trasom novoprojektovane pruge potrebno je izvršiti odgovarajuća snimanja kako bi se utvrdila visina najnižeg provodnika od gornje ivice šine (GIŠ) kao i udaljenost stubova u ukrštajnom rasponu od osovine koloseka. Na osnovu tih snimanja kao i uvida u mehaničku i električnu izolaciju za dalekovode koji ne zadovoljavaju uslove iz gore pomenutog pravilnika ili su na kritičnoj granici potrebno je uraditi proračun ugiba iznad GIŠ-a kako bi se videlo koje su visine novih stubova u ukrštajnom rasponu. Proračune treba uraditi sa temperaturom provodnika koja se traži propisima, odnosno uslovima vlasnika dalekovoda a to je temperatura od +80°C za DV 110 kV, odnosno +40°C za DV 35 kV. Rekonstrukcija u principu podrazumeva demontažu postojećih stubova i dalekovodnih užadi u ukrštajnom rasponu, i postavljanje novih odgovarajućih stubova potrebne visine i potrebne udaljenosti od pruge.
Preporuka je da bilo koji objekat, a naročito objekti za stalni boravak ljudi, budu udaljeni minimalno 30 m od najbližeg faznog provodnika DV-a naponskog nivoa 110 kV. Takođe preporuka je i da rastojanje budućih objekata, prateće infrastrukture i instalacija od bilo kog dela stuba dalekovoda bude minimalno 10 m. Prilikom izvođenja bilo kakvih građevinskih radova, nivelacije terena, zemljanih radova i iskopa u blizini dalekovoda, ni na koji način se ne sme ugrozi statička stabilnost stubova dalekovoda. Teren ispod dalekovoda se ne sme nasipati.
Rekonstrukcija nadzemnih vodova 10 kV i 0,4 kV na mestima ukrštanja sa prugom podrazumeva u principu zamenu postojećih stubova u ukrštajnim rasponima novim krajnjim stubovima, na propisanom rastojanju od pruge, kao i kabliranje nadzemnih vodova u ukrštajnim rasponima. Na delu ukrštaja sa prugom kablovi se provlače kroz PVC cevi.
Kablovski vod mora da prolazi najmanje na 1,8 m ispod gornje ivice praga (GIP). Položaj kablovskog voda na mestu ukrštanja treba vidljivo obeležiti oznakama betona ili kamena.
Elektroenergetska infrastruktura
Rekonstrukcija pruge Stalać-Đunis obuhvata izgradnju i rekonstrukciju SPEV, tj.
1. Kontaktna mreža 25 kV,50 Hz;
2. Postrojenja za sekcionisanje (PS i PSN);
3. Elektrovučne podstanice sa daljinskim upravljanjem (EVP i DU).
Rekonstrukcija predmetne pruge usloviće izgradnju nove kontaktne mreže u stanicama Stalać i Ćunis i na otvorenoj pruzi između Stalaća i Đunisa, uključujući tunele i mostove. Kontaktna mreža je predviđena za maksimalne brzine vožnje vozova do 160km/h.
Napajanje kontaktne mreže električnom energijom (monofazni sistem 25kV, 50Hz) vršiće se iz postojeće elektrovučne podstanice (EVP) „Đunis” locirane pored pruge Beograd – Niš (195+210) pored železničke stanice Đunis. EVP je priključeno na 110 kV trofazni dalekovod TS 220/110/35 kV Kruševac 1 – TS 110/35 kV Aleksinac po principu ulaz-izlaz. Zbog promene trase pruge u ovom delu, predviđeno je da se postojeća zgrada 25 kV sruši i napravi nova na oko 60 m od postojeće. Rekonstrukcija EVP „Đunis” obuhvatiće zamenu primarne i sekundarne opreme u postrojenjima 110 kV i 25 kV, svih provodnika, sve ovesne i spojne opreme, sistema uzemljenja i svih kablova.
Za napajanje i sekcionisanje kontaktne mreže na deonici pruge Stalać – Đunis predviđena je rekonstrukcija postojećeg postrojenja za sekcionisanje PS Stalać, lociranog na platou železničke stanice Stalać. Postrojenje za sekcionisanje je razvodno postrojenje 25 kV koje omogućava električno spajanje, razdvajanje i napajanje sekcija kontaktne mreže. Rekonstrukcija PS Stalać obuhvata zamenu kompletne postojeće opreme i dogradnju dva nova izvoda za napajanje kontaktne mreže.
U okviru izgradnje buduće pruge, u obuhvatu Prostornog plana, predviđa se proširenje kapaciteta postojećih ili izgradnja novih pogonskih elektroenergetskih postrojenja za potrebe železnice. U slučaju da postojeći elektroenergetski objekti koji su u vlasništvu ED Kruševac ne mogu zadovoljiti energetske potrebe budućih potrošača električne energije (neplanirano povećanje snage) potrebno je predvideti izgradnju odgovarajućeg broja TS 10/0,4kV tipa MBTS ili sličnog za potrebe svake lokacije na kojoj se grade objekti.
Pouzdano napajanje niza nevučenih potrošača električne energije, zahteva se u službenim mestima, kao što su:
stanične zgrade, magacini i dr;
objekti i uređaji SS i TT;
grejanje skretnica;
spoljno osvetljenje saobraćajnih i drugih površina u stanicama i stajalištima.
Radi toga je u železničkoj stanici Stalać predviđena izgradnja nove montažno betonske transformatorske stanice 10/0,4 kV, kapaciteta, sa energetskim transformatorom snage 250 kVA. U železničkoj stanici Đunis predviđena je rekonstrukcija postojeće transformatorske stanice i povećanje kapaciteta energetskog transformatora sa 160 kVA na 250 kVA. Transformatorske stanice moraju biti opremljene elektro opremom koja je u skladu sa zahtevima lokalne Elektrodistribucije.
Za napajanje tunela 1, tunela 4 i tunela 5 električnom energijom planirane su po dve pogonske stanice na ulazu i na izlazu iz tunela. Kao pogonska stanica na ulazu tunela 5 koristi se pogonska stanica broj 2 na izlazu iz tunela 4 jer je rastojanje između izlaznog portala tunela 4 i ulaznog portala tunela 5 samo 30m. Pogonska stanica je zidani objekat u kojoj se smešta transformatorska stanica TS 10/0,4 kV, dizel – električni agregat, uređaj za besprekidno napajanje (UPS) i telekomunikaciona oprema. Osnovno napajanje potrošača u tunelima predviđeno je iz trafostanica, a rezervno napajanje iz dizel električnih agregata. Navedene TS-ce su kapaciteta 630 kVA, a predviđena je ugradnja transformatora snage 100 kVA.
Za lokacije novih TS 10/0,4 kV moraju biti obezbeđeni uslovi za prilaz trafostanici teretnim vozilima sa hidrauličnom dizalicom, a zbog mogućnosti intervencije na transformatoru. Taj prolaz (pasaž) mora da ima minimalne dimenzije: širina 2,8 m i visina 4,0 m bez ikakvih prepreka na putu. Takođe ostaviti prolaz da prođe osam niskonaponskih i dva 10 kV kabla bez razbijanja eventualno postavljenog betona, asfalta i sl.
Vodovi 10 kV
Trase podzemnih kablovskih vodova (novih i zamena postojećih) predvideti isključivo saobraćajnicom ili nekim drugim regulisanim prostorom.
Generalno se uslovljava da se za polaganje podzemnih elektroenergetskih vodova predvidi jedan trotoar svake ulice, postojeće ili nove. U ovom slučaju kablovi se mogu polagati u zoni eksproprijacije buduće železničke pruge, van nožice nasipa.
Vodovi niskog napona
Za potrošače većih snaga predvideti podzemnu mrežu-priključke, a za potrošače iz kategorije „široka potrošnja” predvideti priključke sa nadzemne mreže izvedene samonosivim kablovskim snopom odgovarajućeg preseka.
Zadržati trase postojeće mreže niskog napona, na oba ili jednom trotoaru ulice.
Za izgradnju nadzemne mreže niskog napona predvideti jedan trotoar svake ulice, postojeće ili nove, kao i za polaganje podzemnih energetskih vodova.
Telekomunikacije
Pravila za rešavanje kolizija železničke pruge i telekomunikacione infrastrukture i pravila za izgradnju telekomunikacione infrastrukture su sledeća:
sve kolizije treba rešavati izmeštanjem ili zaštitom TK kablova;
celokupnu TK mrežu graditi u skladu sa važećim zakonskim propisima i tehničkim uslovima;
trase postojećih optičkih i mrežnih kablova zadržati, ako ne ugrožavaju lokaciju drugih planiranih objekata;
TK mrežu graditi podzemno;
dubina polaganja TK kablova treba da je najmanje 0,8 m, odnosno 1,0 m (optički kabl);
TK mrežu polagati pored pruge na rastojanju najmanje 3,3 m od ose koloseka;
pri ukrštanju sa prugom cama kablovi moraju biti postavljeni u zaštitne cevi, a ugao ukrštanja treba da bude 90(;
ako se u istom rovu polažu i vodovi koji nisu telekomunikacioni moraju se zadovoljiti minimalna propisana rastojanja zaštite;
pri paralelnom vođenju sa elektroenergetskim kablovima najmanje rastojanje mora biti 0,5 m za kablove napona do 10 kV i 1,0 m za kablove napona preko 10 kV; ugao ukrštanja mora biti 90(;
pri ukrštanju sa cevovodom gasovoda, vodovoda i kanalizacije vertikalno rastojanje mora biti veće od 0,3 m, a pri približavanju i paralelnom vođenju 0,5 m;
zabranjeno je sađenje biljaka čiji koren ima dubinu veću od 1 m na udaljenju manjem od 5 m od ose gasovoda i u pojasu zaštite optičkog kabla;
bazne radio stanice se mogu postavljati na javnim slobodnim površinama ili na odgovarajućem objektu u skladu sa zakonskom regulativom koja važi za radio stanice;
sve zaštitne cevi i šahte u kojima se polažu vodovi izvesti blagovremeno pri izgradnji železničke pruge.
U sledećoj tabeli su dati položaji i tip kolizije postojeće TK infrastrukture.
Tabela br. 37. Kolizija železničke pruge i telekomunikacione infrastrukture
Stacionaža pruge (km) Tip TK kabla Tip kolizije 171+785 Podzemni mrežni kablovi pristupne TK mreže Ukrštanje 184+754 Podzemni mrežni kablovi pristupne TK mreže Ukrštanje 184+754 Vazdušni optički kabl Ukrštanje 170+000 – 171+720 Podzemni optički kabl Paralelno vođenje 172+500 – 172+635 Podzemni mrežni kablovi pristupne TK mreže Paralelno vođenje
2.5. Pravila građenja i uređenja javnih zelenih površina
parterna rešenja moraju biti usklađena sa namenom i funkcijom zelene površine, u skladu sa mikrolokacijskim karakteristikama i uz stručni izbor odgovarajućih vrsta;
postojeći šumski kompleksi, kao i svi ostali vidovi zelenih površina, bez obzira na vlasništvo i način formiranja, moraju biti uvaženi prilikom formiranja novih zasada;
nivelacija mora biti usklađena sa konfiguracijom terena;
ozelenjavanje uskladiti sa podzemnom i nadzemnom infrastrukturom;
izbor vrsta za drvorede usaglasiti sa širinom ulice i utvrditi adekvatna rastojanja između sadnica – u zavisnosti od vrste i prilaza objektima;
način obrade zelenih površina, kao i izbor biljnog materijala treba da budu u funkciji celina u kojima se nalaze;
prilikom ozelenjavanja maksimalno voditi računa o očuvanju autohtonosti predeone celine;
odnos površina – popločavanja travnjaka i visokog rastinja uskladiti sa namenom zelene površine;
u okviru zelenih javnih površina obavezno je postaviti osnovne elemente urbanog mobilijara (klupe, žardinjere, đubrijere, javnu rasvetu), a moguće je i postavljanje fontana, česmi i sl;
prilikom odabira urbanog mobilijara koristiti prirodne materijale koji će podržati prepoznatljiv pečat ambijentalnosti.
Zelene površine pristupnih saobraćajnica i denivelisanih ukrštaja
(zelenilo duž saobraćajnica)
Nova sadnja na ovim površinama obuhvata sadnju srednje visokih lišćarskih sadnica, sadnja ukrasnog lišćarskog i zimzelenog šiblja.
Sav biljni materijal koji se predviđa za sadnju mora biti rasadnički školovan, a sadnice mora da zadovolje u funkcionalnom, biološkom i estetskom smislu.
Za pravilan izbor vrsta sadnica potrebno je da zadovoljavaju sledeće kriterijume:
da su prilagođene pedološkom sastavu zemljišta;
da su otporne na stvorene uslove staništa;
da imaju pravilan habitus i odgovarajuću starost;
da su dostupne na tržištu;
da ispunjavaju zadatu funkciju;
da pružaju mogućnost stvaranja određenog kolorita.
Prilikom izvođenja radova ozelenjavanja neophodno je imati uvid u planirane i postojeće trase komunalnih instalacija na predmetnoj lokaciji.
Kada su u pitanju prisutne i planirane instalacije, ispoštovana su sledeća minimalna rastojanja:
vodovod 1,5 m;
kanalizacija 2,5 – 3,0 m;
gasovod 3,0 m;
elektroinstalacije 1,2 – 1,5 m;
toplovod 3,0 m.
V. IMPLEMENTACIJA
1. PRIORITETI U OSTVARIVANJU PLANA DO 2020. GODINE
Železnička infrastruktura
U realizaciji izgradnje železničke pruge, neophodno je izvršiti eksproprijaciju zemljišta, definisati redosled izgradnje pruge devijacija puteva i regulacija vodotoka.
Devijacije puteva i regulacije vodotoka će pratiti faznost realizacije pruge. To se takođe odnosi na rešavanje kolizija sa elektro i telekomunikacionom infrastrukturom.
Prva faza građevinskih radova podrazumeva izgradnju minimalnih kolosečnih kapaciteta. Ovi kapaciteti moraju omogućiti ukrštanje i preticanje vozova u stanicama. U ovoj fazi bi se pripremili i izgradili i kompletni stanični platoi za konačnu fazu.
Prirodni resursi – prioriteti:
korišćenje prirodnih resursa na principima racionalne i kontrolisane eksploatacije, u skladu sa primenom koncepta održivog razvoja;
integralna zaštita prirodnih resursa uz primenu održivog planiranja i razvoja;
sprovođenje zemljišne politike u odnosu na brojne aktere (vlasnike, zakupce, zemljišne preduzimače, investitore i dr) u skladu sa definisanim planskim rešenjima;
poštovanje Prostornim planom definisanih operativnih mera u cilju očuvanja zemljišta koje se odlikuje visokim poljoprivrednim vrednostima, a koje je ugroženo zagađivanjem od voda i proceđivanjem sa deponija;
planiranje korišćenja šumskih resursa zasnivano na opšte namenskom definisanju šumskog prostora u funkcionalnom smislu i očuvanje polifunkcionalne uloge šuma:
korišćenje i zaštita vodnog zemljišta uz poštovanje i primenu, pravila koja se odnose na zone zaštite izvorišta i tokova;
zaštita i unapređenje kvaliteta voda da nivoa propisanih klasa i planska racionalizacija potrošnje;
poštovanje svih mera zaštite, koje se odnose na korišćenje zemljišta, devastaciju i naknadnu rekultivaciju, pri eksploataciji mineralnih sirovina i građevinskog materijala.
Stanovništvo – prioriteti:
zaustavljanje depopulacionih procesa implementacijom planskih rešenja u svim oblastima koje u većoj ili manjoj meri utiču na formiranje demografske slike na području Prostornog plana;
urgentna primena predloženih mera kojima se stimuliše ostanak mlađeg i radno sposobnog stanovništva.
Mreža naselja i javno – komunalna infrastruktura- prioriteti:
formiranje i funkcionalno osposobljavanje centara zajednice naselja i sela;
aktivnija saradnja centara zajednice naselja sa opštinskim centrom, posebno onih u planinskim zonama, radi rešavanja osnovnih socijalnih i ekonomskih pitanja;
optimalna pokrivenost planskog područja kako uslugama, tako i objektima javnih službi, naročito u centrima zajednice naselja;
povećanje dostupnosti i efikasnosti usluga javnih službi.
Planska rešenja razvoja mreže naselja u direktnoj su vezi sa realizacijom rešenja i prioriteta iz oblasti putne infrastrukture, privrednih aktivnosti i investicija, razvoja komunalnih sistema i objekata, javnih službi i uslužnih delatnosti. Razvoj navedenih oblasti i njihovih prioriteta doprineće unapređenju mreže naselja.
Realizacija planskih rešenja formiranja mreže naselja je dugotrajan proces. Navedeni prioriteti u isto vreme predstavljaju i dugoročne ciljeve koji vode racionalnoj organizaciji prostora.
Javne službe i uslužne delatnosti – Racionalizacija mreže, rekonstrukcija objekata, poboljšanje nivoa opremljenosti i kvaliteta usluga obrazovanja i vaspitanja, kulture i fizičke kulture, primarne zdravstvene i socijalne zaštite. Povećanje dostupnosti i efikasnosti usluga javnih službi.
Prioriteti:
selektivna dislokacija, razvoj i poboljšanje opremljenosti u manje razvijenim centrima zajednice naselja i sela;
optimalna pokrivenost teritorije Prostornog plana kako uslugama, tako i objektima javnih službi, naročito u centrima zajednice naselja.
Poljoprivreda – prioriteti:
ažuriranje postojećeg stanja u cilju definisanja obuhvata i korišćenja zemljišta;
reorganizacija poljoprivredne proizvodnje, što podrazumeva mere komasacije i ukrupnjavanje poseda predviđenih za poljoprivredu;
restrukturiranje proizvodnje na ekološkim osnovama;
modernizacija poljoprivredne proizvodnje i formiranje zadruga koje bi poslovale na modernim principima;
postizanje potpunog ciklusa poljoprivredne proizvodnje na selu (od primarne proizvodnje do prerade i prodaje), tj. pokušaj prodaje lokalnih proizvoda unapred određenom kupcu.
Industrija – prioriteti:
organizovanje prerađivačke delatnosti u manjim pogonima zasnovanim na postojećim resursima;
organizovanje podrške u pronalaženju strateških partnera za preduzeća koja se bave drvno – prerađivačkom, tekstilnom i prerađivačkom industrijom u oblasti prerade plastike i metala;
olakšavanje i omogućavanje prekvalifikacija lica sa evidencije tržišta rada, za sektore prerađivačke industrije u kojima se otvaraju novi pogoni;
izrada potrebne dokumentacije u cilju definisanja potencijala i lokacija nalazišta sirovina i pozajmišta građevinskog materijala.
Razvoj MSP – prioriteti:
obezbeđivanje osnovnih infrastrukturnih uslova za funkcionisanje proizvodnih pogona;
prestrukturiranje preduzeća, razvoj malih i srednjih ekonomski efikasnih preduzeća uz direktna strana ulaganja;
obezbeđivanje odgovarajućih, komunalno opremljenih lokacija;
sprovođenje mera olakšica za prioritetne delatnosti.
Turizam – prioriteti:
formiranje funkcionalnih, komunikacionih i drugih veza između planskog područja i neposrednog okruženja u kontekstu definisanja ukupne turističke ponude opštine Ćićevac i grada Kruševca;
obnova i modernizacija državnih saobraćajnica (rekonstrukcija i izgradnja pratećih sadržaja), kao i lokalnih puteva;
obnova postojećih smeštajnih kapaciteta i aktivno uključivanje privatnog sektora u turističku ponudu smeštaja (domaća radinost) po međunarodnim standardima, koji će biti opremljeni brojnim sadržajima, koji bi odgovorili potrebama sadašnjih i budućih turista;
objedinjavanje turističke ponude sa već afirmisanim turističkim lokalitetima u užem i širem okruženju;
stvaranje uslova za formiranje turističkih klastera na nivou upravnih, administrativnih i/ili funkcionalnih celina – okruga, oblasti i drugih područja;
uvođenje marketing-menadžment koncepta za upravljanje turističkom destinacijom.
Saobraćaj – prioriteti:
Osim razvoja saobraćajne infrastrukture na teritoriji obuhvaćenoj Prostornim planom neophodan je i odgovarajući program održavanja putnih pravaca, a posebno reorganizacija i opremanje zimske službe održavanja uz jasno definisanje nadležnosti između Republike Srbije i opština.
Energetika – prioriteti:
povećanje energetske efikasnosti kod prenosa, distribucije i potrošnje električne energije;
zaštita predviđenih koridora elektroenergetske infrastrukture;
izmeštanje vazdušnih vodova ili kabliranje kroz područje posebne namene;
definisanje potencijala i mogućnosti korišćenja i primene obnovljivih izvora energije na području Prostornog plana.
Vodoprivreda i hidrotehnika – prioriteti:
izrada fekalne kanalizacije;
izgradnja vodonepropusnih septičkih jama odgovarajuće zapremine, kao i vodonepropusnih jama na lokacijama gde ne postoji mogućnost za priključenje na fekalnu kanalizaciju;
provera validnosti i inoviranje postojeće dokumentacije vezanu za PPOV;
za individualne seoske kuće ili grupe seoskih kuća, za koje nije isplativa izgradnja sistema kanalizacije, izgraditi septičke rezervoare koji funkcionišu kao mala postrojenja za prečišćavanje sanitarnih otpadnih voda;
realizacija sanitarne zaštite svih lokalnih seoskih izvorišta na području Prostornog plana;
kod nadležnih institucija potrebno je inicirati izradu Elaborata o zonama sanitarne zaštite u kome se prikazuje površina i prostorno pružanje zona sanitarnih zaštita, a u skladu sa Pravilnikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja („Službeni glasnik RS”, broj 92/08);
uređenje priobalja rečnih tokova u cilju održavanja i očuvanja prirodnog ambijenta.
Zaštita životne sredine – prioriteti:
poštovanje i sprovođenje zabrane ispuštanje otpadnih voda u vodotoke i izgradnja planiranih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda;
izrada bilansa potrebnih i raspoloživih voda po količinama, kvalitetu i planskim periodima i uključivanje u monitorsku mrežu kontrole voda reka;
primena preventivnih, operativnih, regulativno-administrativnih, bioloških i tehničkih mera zaštite od erozije;
utvrđivanje područja koja mogu biti ugrožena poplavama (u skladu sa vodoprivrednim uslovima) i definisanje načina za realizaciju potrebnih mera i radova;
obezbeđivanje odgovarajuće pokrivenosti sistemom tretmana čvrstog otpada od strane komunalne službe;
uspostavljanje sistema monitoringa zagađujućih materija, koje se mogu emitovati iz industrijske zone ili iz pojedinačnih industrijskih objekata;
zaštita, očuvanje i unapređivanje biološkog diverziteta, ekosistema, raznovrsnosti flore i faune, genetskog fonda i njegovog obnavljanja;
zaštita svih postojećih šuma, i to prvenstveno reliktnih.
Zaštita i korišćenje prirodnih i kulturnih dobara – prioriteti:
izrada kvalitetnog katastara ugroženih i degradiranih, zaštićenih prirodnih i kulturnih dobara;
sprovođenje utvrđenih mera i aktivnosti u cilju zaštite i sanacije ugroženih dobara;
poštovanje propisanih mera integralne zaštite prirodnih i kulturnih dobara;
utvrđivanje postojećeg stanja zaštićenih kulturnih dobara i sprovođenje potrebnih mera i aktivnosti njihove zaštite i sanacije;
stvaranje uslova za kvalitetno korišćenje i prezentaciju dobara u poštovanje predviđenih mera zaštite;
sprovođenje propisanih mera pri razradi Prostornog plana dokumentima nižeg reda;
preduzmu sveobuhvatne mere sanacije planskog područja.
2. IMPLEMENTACIJA PROSTORNOG PLANA
2.1. SMERNICE ZA SPROVOĐENJE PLANA
Prostorni plan će se za posebnu namenu infrastrukturnog koridora železničke pruge sprovoditi lokacijskim uslovima koje izdaje nadležno ministarstvo za posebnu namenu železničke infrastrukture, na osnovu pravila uređenja i građenja i detaljnih karata u razmeri 1:2500 utvrđenih ovim prostornim planom.
Posebna namena u okviru Prostornog plana će se direktno sprovoditi, za železničku prugu i sve elemente i objekte, koji su u tehnološkoj funkciji pruge, na celom području plana u obe administrativne celine.
Prostorne planove jedinica lokalne samouprave (opštine Ćićevac i grada Kruševca) usaglasiti sa planskim rešenjima Prostornog plana, dok će se ostala planska rešenja van područja posebne namene sprovoditi po smernicama iz prostornih planova jedinica lokalne samouprave (opštine Ćićevac i grada Kruševca).
3. UČESNICI U IMPLEMENTACIJI PLANA
Ministarstvo nadležno za poslove saobraćaja i infrastrukture, učestvuje u praćenju izrade dokumentacije i dinamike izvođenja radova;
Ministarstvo nadležno za poslove građevinarstva učestvuje u praćenju izrade tehničke dokumentacije, učestvuje u proceduri preispitivanja planskih rešenja Prostornog plana, izdaje informaciju o lokaciji i obavlja ostale aktivnosti iz domena svoje nadležnosti.
Nadležno ministarstvo u oblasti kulture:
učestvuje u praćenju izrade elaborata i projekta i izvođenje radova na dislokaciji, konzervaciji i prezentaciji otkrivenog dobra, odnosno rekonstrukciji i revitalizaciji objekata narodne arhitekture, a u svemu prema uslovima Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture o čuvanju, održavanju i korišćenju kulturnog dobra;
stara se o svim objektima kulturne baštine.
Ostala ministarstva se staraju o organizovanju i sprovođenju planskih prioriteta u okvirima svojih nadležnosti i sarađuju sa predstavnicima lokalne samouprave pri realizaciji Prostornog plana, kroz pružanje edukativne i kadrovske pomoći.
„Infrastruktura železnice Srbije” a.d. prati dinamiku realizacije planskih rešenja iz svoje nadležnosti i dostavlja mišljenja, stavove i saglasnosti.
JP „Putevi Srbije” izdaje uslove i izdaje saglasnosti za izgradnju objekata iz domena svoje nadležnosti, prati dinamiku realizacije planskih rešenja.
„Telekom Srbija” a.d, JP PTT „Srbija”, izdaje uslove za izgradnju objekata iz domena svoje nadležnosti, prati dinamiku realizacije planskih rešenja.
„Elektromreža Srbije” a.d. Beograd, izdaje uslove za izgradnju objekata iz domena svoje nadležnosti, prati dinamiku realizacije planskih rešenja.
JVP „Srbijavode” izdaje uslove zaštite i korišćenja voda i razvoja vodoprivredne infrastrukture, prati dinamiku realizacije planskih rešenja iz svoje nadležnosti.
JP „Srbijašume”, šumsko gazdinstvo gazduje šumama u državnoj svojini, izdaje uslove zaštite i korišćenja šuma, prati dinamiku realizacije planskih rešenja iz svoje nadležnosti.
Republički zavod za zaštitu spomenika kulture i nadležni regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture učestvuju u izradi elaborata i projekta, i izvođenje radova na dislokaciji, konzervaciji i prezentaciji otkrivenog dobra, odnosno rekonstrukciji i revitalizaciji objekata narodne arhitekture.
Lokalna samouprava:
angažuje postojeće službe i po potrebi formira nove (neophodne) za aktivnosti u toku implementacije Prostornog plana;
sarađuje sa nadležnim ministarstvima, javnim preduzećima i ostalim akterima u implementaciji Prostornog plana;
učestvuje u realizaciji ciljeva i zadataka iz oblasti očuvanja prirodnih resursa, razvoja i stimulacije demografskih procesa i privrede, infrastrukture i životne sredine, u saradnji sa nadležnim ministarstvima, javnim preduzećima i agencijama.
Nadležnost lokalne samouprave:
stara se o zaštiti životne sredine, donosi programe korišćenja i zaštite prirodnih vrednosti i programe zaštite životne sredine, odnosno lokalne akcione i sanacione planove, u skladu sa ovim prostornim planom, strateškim dokumentima i svojim interesima i specifičnostima;
uređuje i obezbeđuje obavljanje poslova koji se odnose na izgradnju, rehabilitaciju i rekonstrukciju, održavanje, zaštitu, korišćenje, razvoj i upravljanje lokalnim i nekategorisanim putevima;
donosi osnove zaštite, korišćenja i uređenja poljoprivrednog zemljišta i stara se o njihovom sprovođenju, određuje erozivna područja, stara se o korišćenju pašnjaka i odlučuje o privođenju pašnjaka drugoj kulturi;
uređuje i utvrđuje način korišćenja i upravljanja izvorima, javnim bunarima i česmama, utvrđuje vodoprivredne uslove, izdaje vodoprivredne saglasnosti i vodoprivredne dozvole za objekte lokalnog značaja.
4. MERE I INSTRUMENTI ZA IMPLEMENTACIJU PLANA
Opšte odredbe – strateška opredeljenja, planske koncepcije i planska rešenja sprovode se:
primenom opštih, pojedinačnih i sektorskih politika, mera i instrumenata;
poštovanjem utvrđenih normi i standarda koje propisuje zakoni, podzakonski akti i planersko iskustvo zasnovano na primerima usvojenih planova;
razradom utvrđenih ciljeva i koncepcija kroz planove i programe razvoja grada, odnosno opštine, javnih preduzeća i kroz druge programe razvoja;
daljim istraživanjem i planiranjem, izradom tehničke dokumentacije, praćenjem promena u prostoru i realizacije planskih rešenja, kao i njihovog uticaja na prostor i funkcije u njemu.
4.1. ORGANIZACIONE MERE I INSTRUMENTI
Za planska rešenja infrastrukturnih sistema – za realizaciju infrastrukturnih sistema i izgradnju objekata, definisanih Prostornim planom, potrebno je koordinirati:
izradu tehničke dokumentacije za infrastrukturne sisteme u okviru Prostornog plana;
realizaciju planskih rešenja.
Potrebno je da se permanentno sačinjavaju srednjoročni i kratkoročni programi. Ovi programi u svemu moraju biti usaglašeni sa:
programima razvoja privrednih aktivnosti;
programima razvoja sadržaja socio-ekonomskog standarda;
programima razvoja javnog prevoza;
programima zaštite životne sredine.
4.2. NORMATIVNE MERE
Za planska rešenja infrastrukturnih sistema:
obezbeđenje primene zakona, važećih propisa, tehničkih preporuka, pravilnika i standarda i planskih akata u oblasti izgradnje i rekonstrukcije infrastrukturnih koridora i objekata;
usaglašavanje sa važećim propisima i standardima propisima i uslovima javnih preduzeća i nadležnih ministarstava;
primena međunarodnih propisa.
Za planska rešenja turizma:
izrada i donošenje odgovarajućih studija, programa i projekata.
Za planska rešenja zaštite životne sredine:
propisi o zaštiti prirode, prirodnih bogatstva i zaštite i unapređivanja životne sredine;
saglasnosti i rešenja resornih ministarstava;
propisi vezani za tehničke mere i standarde.
4.3. POLITIKE
Za planska rešenja infrastrukturnih sistema:
politike razvoja saobraćajnih sistema usaglašenih sa evropskim sistemima;
politike razvoja infrastrukturnih sistema.