Uredba o utvrđivanju Prostornog plana područja arheološkog nalazišta Romulijana – Gamzigrad

Na osnovu člana 19. stav 4. Zakona o planiranju i izgradnji ((Službeni glasnik RS(, broj 47/03),

Vlada Republike Srbije, na predlog Republičke agencije za prostorno planiranje, donosi

O UTVRĐIVANjU PROSTORNOG PLANA PODRUČJA ARHEOLOŠKOG NALAZIŠTA ROMULIJANA-GAMZIGRAD

Član 1.

Utvrđuje se Prostorni plan područja arheološkog nalazišta Romulijana-Gamzigrad (u daljem tekstu( Prostorni plan), koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.

Član 2.

Prostornim planom utvrđuju se osnove organizacije, korišćenja, uređenja i zaštite područja arheološkog nalazišta Romulijana-Gamzigrad, na delu teritorije opštine Zaječar.

Član 3.

Prostorni plan se sastoji iz tekstualnog dela i grafičkih prikaza.

Grafički prikazi (referalne karte) izrađeni su za namenu prostora u odnosu na zone zaštite, kulturnu baštinu i prirodne vrednosti, organizaciju prostora i saobraćaja i tehničke sisteme, u razmeri 1:25 000.

Grafičke prikaze izrađene u šest primeraka, overava svojim potpisom ministar nadležan za poslove prostornog planiranja i urbanizma.

Član 4.

Prostorni plan se ostvaruje planovima detaljne regulacije, planovima i programima razvoja i propisima i opštim aktima donetim za njegovo sprovođenje.

Član 5.

Ugovor o implementaciji Prostornog plana zaključiće Ministarstvo za kapitalne investicije, Ministarstvo kulture, Ministarstvo nauke i zaštite životne sredine, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Ministarstvo rudarstva i energetike, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, Republička agencija za prostorno planiranje i Skupština opštine Zaječar.

Član 6.

Po jedan primerak grafičkih prikaza iz člana 3. stav 2. ove uredbe čuva se trajno u Vladi Republike Srbije, ministarstvu nadležnom za poslove prostornog planiranja i urbanizma, Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture i Skupštini opštine Zaječar, a po dva primerka u Republičkoj agenciji za prostorno planiranje.

Analitičko-dokumentaciona osnova na kojoj se zasniva Prostorni plan čuva se trajno u Republičkoj agenciji za prostorno planiranje.

Član 7.

Pravo na neposredan uvid u grafičke prikaze iz člana 3. stav 2. ove uredbe imaju pravna i fizička lica.

Član 8.

Urbanistički planovi i projekti uskladiće se sa odredbama ove uredbe na način utvrđen ovim prostornim planom.

Planovi i programi razvoja koji se donose po posebnim propisima, propisi i drugi opšti akti, uskladiće se sa odredbama ove uredbe u roku od dve godine od dana njenog stupanja na snagu.

Urbanistički planovi i projekti, planovi i programi razvoja doneti do dana stupanja na snagu ove uredbe, primenjuju se u delovima koji nisu u suprotnosti sa ovom uredbom.

Član 9.

Tekstualni deo Prostornog plana objavljuje se u (Službenom glasniku Republike Srbije(.

Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u (Službenom glasniku Republike Srbije(.

05 broj …

U Beogradu, … 2004. godine

Vlada Republike Srbije

Potpredsednik,________________________

O B R A Z L O Ž E Nj E

UREDBE O UTVRĐIVANjU PROSTORNOG PLANA PODRUČJA ARHEOLOŠKOG NALAZIŠTA ROMULIJANA-GAMZIGRAD

I Zakonski osnov

Zakonski osnov za donošenja Uredbe o utvrđivanju Prostornog plana područja arheološkog nalazišta Romulijana-Gamzigrad (u daljem tekstu: Uredba), nalazi se u odredbi člana 19. stav 4. Zakona o planiranju i izgradnji ((Službeni glasnik RS(, broj 47/2003).

Odredbom člana 19. stav 4. Zakona o planiranju i izgradnji utvrđeno je da prostorne planove područja posebne namene donosi Vlada Republike Srbije, na predlog Republičke agencije za prostorno planiranje.

II Razlozi za donošenje

Osnovni razlozi za donošenje Uredbe nalaze se u:

1) odredbama člana 3. Zakona o Prostornom planu Republike Srbije ((Službeni glasnik RS(, broj 13/1996), kojima je utvrđeno da se Prostorni plan ostvaruje regionalnim prostornim planovima i prostornim planovima područja posebne namene, za područja utvrđena Prostornim planom Republike Srbije;

2) odredbama člana 19. stav 1. Zakona o planiranju i izgradnji kojima je utvrđeno da se prostorni plan područja posebne namene donosi za područje koje zbog svojih karakteristika ima posebnu namenu koja zahteva poseban režim organizacije, uređenja, korišćenja i zaštite prostora.

III Objašnjenje pojedinačnih rešenja

U prvom članu Uredbe utvrđen je Prostorni plan područja arheološkog nalazišta Romulijana-Gamzigrad, koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo. Odredbama drugog člana Uredbe određeno je da se Prostornim planom utvrđuju osnove organizacije, korišćenja, uređenja i zaštite područja arheološkog nalazišta Romulijana-Gamzigrad, na delu teritorije opštine Zaječar.

Trećim članom Uredbe određeno je da se Prostorni plan sastoji iz tekstualnog dela i grafičkih prikaza, kao i da šest primeraka grafičkih prikaza urađenih u razmeri 1:25 000, overava svojim potpisom minister nadležan za poslove prostornog planiranja i urbanizma. U četvrtom članu Uredbe utvrđeno je da se Prostorni plan ostvaruje planovima detaljne regulacije, planovima i programima razvoja i propisima i opštim aktima donetim za njegovo sprovođenje. Petim članom Uredbe utvrćeno je da će Ministarstvo za kapitalne investicije, Ministarstvo kulture, Ministarstvo nauke i zaštite životne sredine, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Ministarstvo rudarstva i energetike, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture i Republička agencija za prostorno planiranje, zaključiti Ugovor o implementaciji Prostornog plana sa Skupštinom opštine Zaječar.

U šestom članu Uredbe utvrđeno je da se po jedan primerak grafičkih prikaza čuva trajno u Vladi Republike Srbije, ministarstvu nadležnom za poslove prostornog planiranja i urbanizma, Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture, Skupštini opštine Zaječar, po dva primerka u Republičkoj agenciji za prostorno planiranje a analitičko-dokumentaciona osnova u Republičkoj agenciji za prostorno planiranje. U sedmom članu Uredbe data je mogućnost pravnim i fizičkim licima da ostvaruju neposredan uvid u grafi čke prikaze Prostornog plana.

U osmom članu Uredbe utvrđeno je da će se urbanistički planovi i projekti uskladiti sa odredbama ove Uredbe na način utvrđen ovim prostornim planom; da će se planovi i programi razvoja koji se donose po posebnim propisima, propisi i drugi opšti akti, uskladiti sa odredbama ove uredbe u roku od dve godine od dana njenog stupanja na snagu; kao i da će se urbanistički planovi i projekti, planovi i programi razvoja doneti do dana stupanja na snagu ove uredbe, primenjivati u delovima koji nisu u suprotnosti sa ovom uredbom.

U devetom članu Uredbe određeno je da će se tekstualni deo Prostornog plana objaviti u (Službenom glasniku Republike Srbije(, kao i da ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u (Službenom glasniku Republike Srbije(.

(Tekstualni deo)

1. POLAZNE OSNOVE

1.1 Granice i bilans površina područja Prostornog plana, područja arheološkog nalazišta i zona zaštite

Po Odluci Vlade Republike Srbije o izradi Prostornog plana područja arheološkog nalazišta Romulijana – Gamzigrad, kao i po Programu izrade Prostornog plana područja arheološkog nalazišta Romulijana – Gamzigrad, preliminarna granica područja Plana obuhvata cele katastarske opštine Gamzigrad i Zvezdan na teritoriji opštine Zaječar.

Granica područja Plana ustanovljena je u okviru teritorija KO Gamzigrad i KO Zvezdan, po kriterijumima zaštite nepokretnih kulturnih dobara od izuzetnog značaja, na preliminarnoj listi nepokretnih kulturnih dobara Srbije i Crne Gore za upis u Listu svetske prirodne i kulturne baštine, zaštite ostalih brojnih kulturnih dobara, kao i po kriterijumima zaštite prirode i prirodnih vrednosti u okviru predela koji obuhvata kulturna dobra.

Granica područja Plana, koja istovremeno čini i granicu zaštitne zone područja arheološkog nalazišta, bilo je razložno korigovati samo u odnosu na granicu katastarske opštine Zvezdan. U tom smislu, iz zaštitne zone područja arheološkog nalazišta isključeni su delovi KO Zvezdan ukupne površine od 613,5 hektara i to: deo van naselja Zvezdan, obuhvaćen građevinskim područjem grada Zaječara po GUP-u Zaječara (335,4 hektara), kao i najudaljeniji, krajnji severni deo KO Zvezdan, severno od lokaliteta “Gusta šuma” i izvorišta Nikoličevske reke (278,1 hektara). Na taj način utvrđena je površina područja Plana od 5.099,7 hektara, odnosno na celoj KO Gamzigrad 2.252,0 hektara i na većem delu KO Zvezdan 2.847,7 hektara.

Područje arheološkog nalazišta Romulijana – Gamzigrad predstavlja širu prirodno-antropogenu predeonu celinu oko prostora zaštićene okoline utvrđene carske palate Romulijana i memorijalnog kompleksa na Maguri. Područje arheološkog nalazišta obuhvata površinu od oko 2.685,7 hektara (oko 1.582 hektara u KO Gamzigrad i oko 1.103,7 hektara u KO Zvezdan). Predeona celina područja arheološkog nalazišta obuhvata ceo prirodni amfitetar na desnoj obali Timoka, dolinu i terase Timoka sa naseljima i saobraćajnicama i uži pojas strme leve obale Timoka.

Područje arheološkog nalazišta diferencirano je na zone I, II.1, II.2 i III stepena zaštite. Granice područja arheološkog nalazišta određene su najvećim delom obodom zone sa prelaznim režimom zaštite II.2 stepena, sem na severozapadnoj i jugoistočnoj strani gde su određene granicom zone III stepena zaštite.

Zonu I, najvišeg i najstrožijeg stepena zaštite, čini prostor zaštićene okoline utvrđene carske palate Romulijana, memorijalnog kompleksa na Maguri i još 16 manjih nalazišta. Na ovom prostoru površine 175,0 hektara koncentrisana su najznačajnija otkrivena i potencijalna pojedinačna arheološka nalazišta.

Oko zone I stepena zaštite predviđene su zone sa prelaznim režimom zaštite II.1 i II.2 stepena, u okviru predeone celine prirodnog amfitetra na desnoj obali Crnog Timoka i u južnom delu područja, kao i na istaknutom pobrđu uz levu obalu Crnog Timoka. Ove zone predviđene su sa osnovnom funkcijom očuvanja autohtone prirodne okoline nalazišta, u dometu vizuelne percepcije predela iz zone I stepena zaštite (konkretno sa lokaliteta carske palate).

Zona sa prelaznim režimom II.1 stepena zaštite sa površinom od 502,0 hektara obuhvata kontinualni prostor užeg predela oko zone I stepena zaštite, do vidnog radijusa od oko 1.500 m od geometrijskog središta utvrđene carske palate (tj. u bliže sagledivom delu prirodnog amfitetatra), odnosno znatno manje do vizuelnih prepreka obližnjih uzvišenja.

Zona sa prelaznim režimom II.2 stepena zaštite sa površinom od 878,4 hektara obuhvata prostor do vidnog radijusa od 3.000 m oko zone sa prelaznim režimom II.1 stepena zaštite, u okviru prirodnog amfitetatra na desnoj obali Timoka, kao i u okviru pobrđa uz levu obalu Timoka. Površine ove zone nisu kontinualne, a dobijene su perceptivnom analizom reljefa područja arheološkog nalazišta iz kruga radijusa 500 m od geometrijskog središta utvrđene carske palate.

Zona III stepena zaštite površine oko 1.130 hektara (takođe diskontinualna) zahvata ostale površine područja arheološkog nalazišta van zone sa prelaznim režimom II.1 stepena zaštite, kao i između površina II.2 stepena zaštite (doline Crnog Timoka i njegovih pritoka, sa naseljima i saobraćajnicama, nevidljivi od carske palate).

Zaštitnu zonu područja arheološkog nalazišta sa najblažim režimom zaštite na površini od oko 2.414 hektara, čini sav prostor područja Plana van područja arheološkog nalazišta. Na južnom, kao i na manjem severozapadnom delu područja Plana, granica područja Plana poklapa se sa granicom područja arheološkog nalazišta, tako da nema zaštitne zone, ali ona ovde i nije neophodna s obzirom na prirodne morfološke prepreke (razvođe i klisura).

Granice područja Plana, područja arheološkog nalazišta i zona njegove zaštite prikazane su na svim grafičkim prilozima Plana 1 – 5 i referalnim kartama Plana 1 – 4.

Bilans površina područja Plana i arheološkog nalazišta po zonama zaštite ustanovljen je digitalnim planimetrisanjem u okviru zvaničnih podataka Katastra (Geodetska uprava SO Zaječar) i prikazan je na Tabeli 1.

Tabela 1. Bilans površina područja Plana i područja arheološkog nalazišta po zonama zaštite

Zone zaštite područjaarheološkog nalazišta Ukupno KO Gamzigrad KO Zvezdan ha % ha % ha % Zona I stepena zaštite 175,0 100 64,9 37,09 110,1 62,91 Zona sa prelaznim režimom zaštite II.1 502,0 100 321,4 64,02 180,6 35,98 Zona sa prelaznim režimom zaštite II.2 878,4 100 670,5 76,33 207,9 23,67 Zona III stepena zaštite 1130,3 100 525,2 46,46 605,1 53,54 Ukupno područje arheološkog nalazišta 2685,7 100 1582,0 58,90 1103,7 41,10 Zaštitna zona 2414,0 100 670,0 27,78 1744,0 72,22 Ukupno područje Plana 5099,7 100 2252,0 44,16 2847,7 55,84

Granica zone I stepena zaštite utvrđena je Odlukom SO Zaječar o granicama kulturnog dobra Romulijana – Gamzigrad i njegove zaštićene okoline iz 1990. godine (sa spiskom katastarskih parcela). Granice zona sa prelaznim režimom zaštite II.1 i II.2 stepena i zone III stepena zaštite, odnosno područja arheološkog nalazišta, kao i zaštitne zone arheološkog nalazišta, odnosno područja Plana, utvrdiće se katastarski po odredbama Plana o granicama (u referalnim kartama 1. – 4.), u okviru granica KO Gamzigrad i KO Zvezdan.

1.2 Obaveze, uslovi i smernice iz planskih dokumenata višeg reda i susednih područja

Od relevantnih planskih dokumenata, područje Plana obuhvaćeno je odredbama Prostornog plana Republike Srbije, a manji jugoistočni deo područja Generalnim urbanističkim planom Zaječara.

Po odredbama Prostornog plana Republike Srbije (Zakon o Prostornom planu Republike Srbije, “Službeni glasnik RS” 13/96), u planu zaštite nepokretnih kulturnih dobara, verifikovana je preliminarna lista nepokretnih kulturnih dobara Republike Srbije, po kojoj je arheološko nalazište Romulijana – Gamzigrad predviđeno za upis u Listu svetske prirodne i kulturne baštine UNESCO. U tom smislu, razvoj svih aktivnosti, organizacija, uređenje i korišćenje prostora na teritorijama KO Gamzigrad i KO Zvezdan biće usklađeni sa kriterijumima zaštite, revitalizacije i kulturološkog korišćenja Svetske kulturne baštine.

Planom zaštite prirode i ekosistema, teritorije KO Gamzigrad i KO Zvezdan obuhvaćene su prirodno-antropogenim ekosistemima, bez dobara izuzetnih prirodnih vrednosti od posebnog nacionalnog značaja i bez dobara sa značajnim prirodnim vrednostima.

Po odredbama plana razvoja turizma i organizacije turističkih prostora, na području KO Gamzigrad i KO Zvezdan mogući su sledeći vidovi turizma: turizam na vodama, tranzitni turizam, banjski turizam, kulturološki turizam, lovni turizam i seoski turizam. Područje ovih KO obuhvaćeno je severnim ogrankom Istočne turističke zone Srbije, u najvišem, I stepenu, sa deonicama drumskih tranzitnih turističkih pravaca – E-761 Paraćin-Zaječar-Bugarska i E-771 Niš-Zaječar-Kladovo-Rumunija, Zaječarom kao gradskim turističkim centrom III stepena, nacionalnog ranga i Gamzigradskom Banjom kao banjom II stepena, nacionalnog ranga. Razvoj turističke ponude u okviru severnog ogranka Istočne turističke zone zasnovan je prvenstveno na ostvarivanju statusa Romulijane kao dobra Svetske prirodne i kulturne baštine, kao i na fizičkim fondovima i potencijalima ponude Gamzigradske Banje i Zaječara.

Generalni urbanistički plan Zaječara (JP “Prostor”, Zaječar, 2001. godine), sa odredbama novih izmena i dopuna, kao i interesi lokalne samouprave Zaječara, uvaženi su u Prostornom planu najvećim delom. Deo teritorije GUP-a istočno od građevinskog rejona naselja Zvezdan, koji obuhvata građevinsko područje grada Zaječara, isključen je iz područja Prostornog plana, jer bi režim zaštitne zone arheološkog nalazišta ograničio postojeće i moguće namene ovog prostora GUP-a (najvećim delom izgrađenog), a to istovremeno ne bi bitno doprinelo zaštiti arheološkog nalazišta.

Od ostalih odredbi u novim izmenama i dopunama GUP-a Zaječara, za područje Prostornog plana značajne su novoplanirane putne obilaznice na zapadnom delu područja GUP-a, posebno južna magistralna obilaznica, koja od postojećeg magistralnog puta M-5 treba da se odvoji kod postojećeg spoja ovog puta sa regionalnim putem R-105b i da u okviru područja Plana obiđe naselje Zvezdan sa jugozapadne strane. Opredeljenje za izgradnju ove saobraćajnice i preciziranje njene trase posebno su značajni za rešavanje prostora između Zvezdana i sakralnog kompleksa Magura. Dve severne varijantne putne obilaznice ne predstavljaju značajnije uslovljenosti i ograničenja za područje Plana, izuzev zahteva za optimalno uklapanje u prirodni predeo i potrebe obilaska Zanjevačke crkve na nešto većem rastojanju nego što je predviđeno. Manji jugoistočni deo područja Plana, van područja arheološkog nalazišta (u okviru područja GUP-a i van njega) zahvaćen je eksploatacionim poljem rudnika lignita “Lubnica” (podzemni kop), što ne predstavlja ograničenje za područja arheološkog nalazišta.

Uspostavljanje zone sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena na području arheološkog nalazišta zahtevaće određene korekcije granice područja GUP-a na potezu od spoja magistralnog puta M-5 sa regionalnim putem R-105b do lokaliteta Sedlance južno od Zvezdana.

1.3 Prikaz postojećeg stanja prirodnih i stvorenih uslova, resursa, vrednosti i fizičkih struktura, naselja, stanovništva i aktivnosti na području Plana (sažet izvod iz ekspertiza i priloga Analitičko-dokumentacione osnove Plana)

Saobraćajno-geografski položaj područje Plana je povoljan, budući da se naslanja na grad Zaječar, da se njegovi glavni razvojni potencijali nalaze uz magistralni put E-761 (Paraćin – Zaječar – Bugarska, na oko 70 km od autoputa E-75), odnosno u blizini magistralnog puta E-771 (Niš – Zaječar – Kladovo – Rumunija) u Zaječaru, da se na oko 100 km od područja nalazi aerodrom u Nišu, kao i da kroz područje protiče reka Crni Timok. Od posebnog značaja je administrativna i funkcionalna gravitacija područja Plana regionalnom centru Zaječar.

Među prirodnim potencijalima za razvoj područja Plana, najznačajniji su termomineralni izvori i prirodni ambijent Gamzigradske Banje, reka Crni Timok sa dolinom, kao i predeo prirodnog amfiteatra i pobrđa sa šumom, poljoprivrednim zemljištem i malim vodotocima (posebno Seliški potok).

Gamzigradska Banja raspolaže izvorima termomineralne vode temperature do 42,0 stepena Celzijusova i ukupne izdašnosti od oko 8 l/sek. Termomineralna voda pripada grupi zemnoalkalnih hipertermi, indikovanih za lečenje brojnih oboljenja. Raspoložive količine termomineralne vode dugoročno su dovoljne za lečilišno-rehabilitacione funkcije Banje, ali ne i za značajnije sportsko-rekreativne aktivnosti, za grejanje objekata, za poljoprivredu (staklenici i plastenici zagrevani vodom niže temperature, prethodno iskorišćenom u banjskim i rekreativnim sadržjima) i dr. Za višenamensko korišćenje termomineralnih voda banje, neophodno je obezbediti nove, veće količine termomineralne vode (ako postoje) iz dubinskih bušotina.

Reka Crni Timok protiče kroz srednji deo područja Plana i, zbog geoloških i geomorfoloških uslova Gamzigradske klisure, u ovoj klisuri pravi velike meandre, naročito kod Banje i Gamzigrada. U ovim meandrima, estetske i turističko-rekreativne vrednosti područja su najveće, kao i prirodni potencijali i resursi (protok reke min. 2 m3/sek) za formiranje sportsko-rekreativnih kompleksa na vodi. Sa zadovoljavajućom čistoćom vode, Crni Timok se danas na području koristi samo na usporu za HE “Gamzigrad”, ispod Banje i Zvezdana (improvizovana kupališta), kao i za sportski ribolov. Pri dugoročnoj razvojnoj valorizaciji ove reke, treba računati sa unapređenjem vodnog režima, zbog planirane izgradnje uzvodne hidroakumulacije “Bogovina” na teritoriji opštine Boljevac.

Značajnije poljoprivredno zemljište zastupljeno je u dolini Crnog Timoka i na nižim terasama desne obale reke (u središnom delu područja arheološkog nalazišta), dok su prostori na levoj obali Timoka i u zaštitnoj zoni područja nižih pedoloških vrednosti.

Ukupni prirodni uslovi područja Plana predstavljaju značajne turističko-rekreativne potencijale za letnje korišćenje. Reljef područja karakteriše, na severu viša, a na jugu niža, zatalasana površ, između spuštenih struktura sumrakovačko-šarbanovačkog basena na severozapadu i zaječarskog basena na jugoistoku područja. Ova površ presečena je Gamzigradskom klisurom (sa uklještenim meandrima, smenom tesnaca i dolinskih proširenja, strmih i blagih obala, što uslovljava živopisne prirodne predele) i disecirana njegovim pritokama. U reljefu površi izdvaja se karakteristična morfostruktura zaravnjenog amfiteatra od desnog razvođa Crnog Timoka do klisure. U središtu ovog amfiteatra, kraj Seliškog potoka, nalazi se glavni arheološki lokalitet Romulijana. Područje ima kontinentalnu klimu, sa godišnjom insolacijom od preko 2.000 sati (maksimalno u toku leta), sa malo padavina, sa dominantnim letnjim severozapadnim vetrom.

Šumska vegetacija područja Plana većim delom je degradirana, a unošenje novih vrsta vršeno je samo mestimično. Izuzetne prirodne vrednosti područja nisu izražene, ali ima značajnih prirodnih vednosti u predelima Gamzigradske klisure, uklještenih meandara Crnog Timoka, amfiteatra oko lokaliteta Romulijana, na atraktivnim uzvišenjima, u fragmenata očuvane vegetacije, na izvorima i dr.

Prirodni potencijali za turizam i rekreaciju u bližem okruženju područja Plana su brojni i sa njima treba računati u turističkoj valorizaciji područja. Na području grada Zaječara postoji uređena prk-šuma “Kraljevica”, sa gradskim sportsko-rekreativnim kompleksom. U blizini područja postoje još dve lokacije izvora kvalitetne termomineralne vode – u Šarbanovcu (KO Šarbanovac, opština Bor) i u Nikoličevu (KO Nikoličevo, opština Zaječar), koji bi mogli, uz odgovarajuće uređenje, da se uključe u ponudu Gamzigradske Banje. Oko Zaječara nalazi se nekoliko veštačkih akumulacija, a području je najbliže jezero Grlište (sa prirodnim vrednostima Lenovačke pećine, Lenovačkog vrela, Lasovačke pećine i kultnih izvora).

Među stvorenim vrednostima područja Plana najveći značaj ima arheološko nalazište Romulijana. Kao nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja na preliminarnoj listi naše zemlje za upis u listu Svetske kulturne i prirodne baštine predstavlja (uz Lepenski vir i deo Limesa u Đerdapu) najznačajnije kulturno dobro istočne Srbije, odnosno najznačajnije dobro Timočke krajine i opštine Zaječar. Ovo kulturno dobro na području KO Gamzigrad i KO Zvezdan sastoji se od utvrđene carske palate rimskog imperatora Galerija iz III-IV veka nove ere, sa slojevima iz praistorije, ranovizantiskog perioda i srednjevekovnog perioda, od kasnoantičkog sakralnog kompleksa na Maguri iz IV veka nove ere i većeg broja manjih lokaliteta sa nalazima iz svih perioda. Iako je još uvek u fazi istraživanja i sa još sporijim tempom konzervacije, lokalitet carske palate po otkrivenim sadržajima već je veoma atraktivan za prezentaciju, ali nije dovoljno zaštićen, uređen ni organizovan, što važi i za lokalitet na Maguri.

U Gamzigradskoj Banji postoje mlađa kulturna dobra evidentiranih spomenika kulture, značajna kao turistički motivi (hidroelektrana “Gamzigrad”, stara kupatila u koritu Crnog Timoka, vile iz 19. veka). U naselju Gamzigrad ima ambijentalnih celina, a u selu Zvezdan karakteristični su ambijentalne celine i stari objekti narodnog graditeljstva (stambeni i privredni objekti timočke arhitekture), stari mlin, stara železnička stanica, kameni most i dr.

U bližem okruženju područja Plana, posebno u Zaječaru, postoje brojna kulturna dobra i kulturne institucije, blisko dostupni sa područja (Narodni muzej “Zaječar”, aktivno angažovan na arheološkom nalazištu, Muzej zdravstva, Radul-begov konak, crkva Presvete Bogorodice i dr.).

Gamzigradska Banja predstavlja afirmisan motiv turističke tražnje i danas čini težište specijalizovane turističke ponude opštine Zaječar, odnosno glavnu turističko-rekreativnu ponudu područja Plana. Iako još nije formalno proglašena za banju, ima atribute banjskog centra, kako u lečilišnom, tako i u turističko-rekreativnom smislu. Nosioci razvoja Banje su Zavod za specijalizovanu rehabilitaciju “Gamzigrad” (214 ležaja) i Društveno preduzeće “Romulijana” (180 ležaja). Turistički smeštaj je zastupljen još u 3 odmarališta i oko 220 vikend kuća, a u sklopu Banje je započet i sportski centar. Sela Gamzigrad i Zvezdan nisu turistički aktivirana. Turistički smeštaj, sportsko-rekreativni sadržaji, kao i sadržaji kulture, zabave, zdravstva i ostalih javnih službi u Zaječaru, posebno su značajni za područje Plana.

Među naseljima na području Plana, po sadržajima i kvalitetu izgrađenosti i uređenosti, prednjači Banja, ali samo u pogledu suprastrukture, javnih saobraćajnih i zelenih površina, sportskih terena, regulacije Timoka i lokalnog vodosnabdevanja. Kod Gamzigrada i Zvezdana stanje izgrađenosti i uređenosti je nepovoljnije. Glavni problemi naselja su u vodosnabdevanju (Gamzigrad sa nehigijenskim lokalnim vodovodom), u kanalizaciji (ne postoji ni u jednom naselju), u komunalnim sadržajima (posebno eliminacija smeća) i u sadržajima javnih službi.

Stanovništvo naselja područja kreće se u 11-godišnjem periodu između dva Popisa (1991. i 2002.) od stagnacije do blagog povećanja u sva tri naselja, jer su sva naselja oslonjena na Zaječar kao regionalni centar sa pozitivnim demografskim trendom. Po Popisu 2002., u Zvezdanu je bilo 1.673 stalnih stanovnika (78 više nego 1991.), a u Gamzigradu i Banji ukupno 948 (13 manje nego 1991.), s tim što je u Banji evidentno povećanje stalnih stanovnika (260 u 2002.), a u Gamzigradu smanjenje stanovnika (688 u 2002.).

Materijalna egzistencija stanovništva ostvaruje se najvećim delom iz zaposlenosti u Zaječaru, u kombinaciji sa lokalnim aktivnostima poljoprivrede i manjim delom turizma. Zbog relativno skromnog potencijala poljoprivrednog zemljišta (sem u dolini Crnog Timoka), ali još više zbog starenja, deagrarizacije i socio-ekonomskog raslojavanja, poljoprivredna proizvodnja stalno opada, dostigavši stepen koji je znatno ispod proizvodnih potencijala prostora, posebno u stočarstvu i voćarstvu. Znatno su smanjeni stočni fond i stepen opremljenosti poljoprivrednom mehanizacijom, uz još znatnije smanjenje obima i intenziteta obrade zemljišta.

Maksimum turističkog prometa gostiju i noćenja u Banji postignut je 1987. godine, kada je bilo 8.180 gostiju i 108.039 noćenja. Počev od 1992. godine, turistički promet se sve brže smanjuje i jedino ga Zavod za rehabilitaciju donekle održava. Kadrovska struktura zaposlenih u turizmu i rekreaciji na području Plana (kao i u celoj opštini Zaječar) je nepovoljna, sa izuzetkom kadra Zavoda za rehabilitaciju u Banji. Posebni problemi turizma i ugostiteljstva područja Plana, zajednički za celu opštinu, su velika nenaplaćena potraživanja, a paralelno sa tim i velika dugovanja. Društvena preduzeća koja su bila nosioci turizma i ugostiteljstva područja Plana i opštine, teško mogu da izdrže konkurenciju privatnih preduzeća, koja posluju sa znatno manjom režijom.

1.4 Ograničenja i potencijali na području Plana

Osnovna ograničenja u zaštiti, razvoju i uređenju područja Plana su u sledećem:

– Dosadašnja istraživanja i zaštita nalazišta nepokretnih kulturnih dobara ograničeni su pravima privatnih vlasnika poljoprivrednog zemljišta, čak i u zoni I stepena zaštite. Dosada nije bilo kreativnih rešenja o otkupu, zakupu, koncesiji ili drugim oblicima tretmana zamljišta, kojima bi se istovremeno zadovoljili interesi istraživanja, zaštite i prezentacije nacionalne i internacionalne baštine, uz očuvanje intersa vlasnika zemljišta. Dosadašnja praksa u ovom domenu nije ni u čijem interesu, a ova ograničenja nemaju dimenzije konflikata samo zato što su istraživanja limitirana skromnim sredstvima i što lokalni vlasnici sve manje obrađuju svoje zemljište. Rešenje je u trajnom regulisanju imovinsko-pravnih odnosa na području arheološkog nalazišta, najpre u zoni I stepena zaštite.

– Neplanska izgradnja pojedinačnih vikend objekata na području arheološkog nalazišta ugrožava kulturna dibra, narušava izvorni predeo okruženja kulturnih dobara, stvara komunalne probleme i sl. Zato je neophodno sprovesti rigoroznu regulativu izgranje i uređenja prostora čitavog arheološkog nalazišta, dok se iz zone I stepena zaštite moraju ukloniti svi objekti i zabraniti svaka izgradnja koja nije u direktnoj funkciji nalazišta.

– Naseljavanje, privreda i izgradnja u pojasu Crnog Timoka – glavnoj razvojnoj osovini područja, odnosno u III stepenu zaštite i zaštitnoj zoni područja arheološkog nalazišta, nisu i neće biti posebno ograničavani zbog funkcija arheološkog nalazišta. No razvoj pojasa Timoka biće trajno ograničen u pogledu aktivnosti i sadržaja koji ugrožavaju prirodu i životnu sredinu i koji odudaraju od sklada prirodno-antropogenog predela (previsoki objekti, veliki tranzitni saobraćajni sistemi, energetski objekti i sl.).

– Postojeće aktivne bačije sela Gamzigrad (uglavnom u zoni sa prelaznim režimom II.2 stepena i u zaštitnoj zoni arheološkog nalazišta) nisu ograničenje, već pre dopuna sadržaja i duha predela oko arheološkog nalazišta. Neophodno poboljšanje lokalne saobraćajne mreže za potrebe bačija neće ugroziti predeo. No, ako ove bačije i imanja pređu u ruke novih vlasnika sa profitnim interesima krupne farmerske, voćarske i slične proizvodnje, predeo može biti ozbiljno ugrožen. Zato je u II.1 i II.2 stepenu zaštite arheološkog nalazišta potrebno zadržati postojeće aktivnosti i po strukturi i po intenzitetu, dok u I stepenu zaštite treba radikalno ograničiti postojeće aktivnosti u korist zaštite nalazišta i predela.

– Područje Plana i područje arheološkog nalazišta preklapaju se sa područjem GUP-a Zaječara. U tom smislu, granica područja GUP-a treba da se uskladi sa granicom zone sa prelaznim režimom zaštite u II.1 stepenu, a granica područja Plana sa granicom građevinskog područja Zaječara po GUP-u.

– Ranije planirana južna magistralna obilaznica Zaječara, sa tunelom ispod severnog dela uzvišenja Magura, ograničava mogućnosti normalnog razgraničenja zone sa prealznim režimom zaštite II.2 stepena. Zato ovu trasu unekoliko treba korigovati, bez bitnije promene njenog koncepta i racionalnosti.

– Postojeći vazdušni dalekovod 35 kV od Zvezdana preko Gamzigrada prema Metovnici prelazi preko zone u I stepenu zaštite i ozbiljno remeti prirodni predeo neposredne okoline carske palate i komplesa na Maguri. Zato je njegovo izmeštanje jedan od bitnih uslova za očuvanje ovog predela, što ima opravdanja i sa elektrodistributivnog aspekta, budući da potrebe za tranzitom energije preko područja Plana premašuju kapacitet postojećeg dalekovoda, te je već planirana izgradnja novog.

Glavni potencijali za razvoj područja Plana su u postojećim vrednostima, resursima i fizičkim strukturama za turizam, poljoprivredu i njima komplementarne aktivnosti (pre svega zanatstvo i domaća radinost).

Potencijali za razvoj turizma i rekreacije su pre svega u vrednostima arheološkog nalazišta Romulijana i drugih nepokretnih kulturnih dobara, kao i u resursima i fizičkim strukturama Gamzigradske Banje (temomineralna voda i izgrađeni sadržaji). U ove potencijale spadaju i reka Crni Timok, predeone vrednosti Gamzigradske klisure i prirodnog amfiteatra na desnoj obali reke, kao i etno-vrednosti i fizičke strukture naselja Gamzigrad i Zvezdan. Značajni preduslovi za korišćenje navedenih turističkih potencijala su u aktivnom učešću Zaječara u turističkoj ponudi i tražnji, kao i u integrativnoj ulozi turizma prema lokalnoj poljoprivredi, zanatstvu i domaćoj radinosti na području Plana.

Potencijali za razvoj poljoprivrede su u poljoprivrednom zemljištu, posebno u dolini Timoka, ali i na celom području Plana, sem u zoni zaštite I stepena i delom u zonama sa prelaznim režimom zaštite II.1 i II.2 stepena, a znatno manje u postojećim fizičkim strukturama i mehanizaciji. Šanse poljoprivrede su u proizvodnji ekološki zdrave hrane (povrća u dolini Timoka, voća i sakupljanja divljih plodova, lekovitog i aromatičnog bilja u pobrđu), uz uslov integrisanja sa turizmom, kroz direktan plasman poljoprivrednih proizvoda u turizmu, zaposlenje u turizmu i dr. Zanatstvo i domaća radinost imaće perspektivu samo ako su integrisani istovremeno sa turizmom i poljoprivredom (posebno u izradi etno-predmeta i suvenira, tradicionalnoj preradi poljoprivrednih proizvoda i dr.).

Za aktiviranje razvojnih potencijala na području Plana, sem punog angažovanja lokalnih naselja, biće neophodna pomoć opštine, a u aktivnostima istraživanja, zaštite i prezentacije dobara od nacionalnog značaja – pre svega arheološkog nalazišta Romulijana, ali i termomineralnih voda Banje, kao i u pogledu planske regulative, izgradnje infrastrukture i nekomercijalnih sadržaja javnih službi, neophodna je pomoć Republike, uz očekivano učešće međunarodne pomoći, za zaštitu i razvoj dobra sa Liste svetske prirodne i kulturne baštine.

2. CILJEVI I ZADACI ZAŠTITE, RAZVOJA I UREĐENJA PODRUČJA PLANA

2.1 Prioritetni, opšti i posebni ciljevi u oblastima kulturne baštine, prirode i životne sredine

Opšta načela, kriterijumi, ciljevi i zadaci razvoja, uređenja i zaštite područja Plana, uokvireni su i uslovljeni pre svega generalnim međunarodnim načelima, kriterijumima i ciljevima očuvanja, zaštite, revitalizacije i kulturološkog korišćenja nepokretnih kulturnih dobara od izuzetnog značaja, proglašenih Odlukom o utvrđivanju nepokretnih kulturnih dobara od izuzetnog i velikog značaja za Republiku Srbiju 1979. godine i upisanih, ili predviđenih za upis u Listu svetske prirodne i kulturne baštine UNESCO. Prioritetna načela i ciljevi tretmana nepokretnih kulturnih dobara od izuzetnog značaja u Republici Srbiji, predviđenih za upis u Listu svetske kulturne i prirodne baštine, po odredbama Zakona o zaštiti kulturnih dobara i Prostornog plana Republike Srbije (PP RS), relevantni za područje Plana, su:

– očuvanje, zaštita, revitalizacija i kulturološko korišćenje nepokretnih kulturnih dobara u funkciji nauke, edukacije, prezentacije javnosti i turizma, kao glavni ciljevi na području arheološkog nalazišta;

– tretman nepokretnih dobara integralno sa prostorom u kome se nalaze;

– ustanovljavanje zona i režima zaštite nepokretnih kulturnih dobara, radi onemogućavanja nekontrolisane izgradnje, neprimerene rekonstrukcije i izgradnje objekata, koji mogu trajno da degradiraju identitet i integritet kulturnog dobra i njegovog okruženja;

– organizovanje kompleksnih i dugoročnih naučnih istraživanja nepokretnih kulturnih dobara, edukacije mladih i prezentacije javnosti;

– uključivanje vrednosti i funkcija nepokretnih kulturnih dobara, kao razvojnih potencijala i ekonomskih dobara u savremeni, održivi razvoj stanovništva i aktivnosti;

– razvoj informacionog sistema nepokretnih kulturnih dobara (u okviru informacionog sistema prostora);

– popularizacija zaštite nepokretnih kulturnih dobara i razvijanje nacionalne i lokalne kulturološke svesti o značaju nepokretnih kulturnih dobara, njihove zaštite i revitalizacije;

– zasnivanje zaštite i revitalizacije nepokretnih kulturnih dobara na integralnom i kontinualnom prostornom i urbanističkom planiranju.

Posebni, prioritetni zadaci očuvanja, zaštite, revitalizacije i kulturološkog korišćenja nepokretnih kulturnih dobara na području Plana su:

– urgentne aktivnosti konzervacije i, po mogućstvu, reastauracije otkrivenih građevinskih ostataka arhitekture, najpre utvrđene carske palate i memorijalnog kompleksa na Maguri, a zatim i drugih ostataka građevina u zaštićenoj okolini nalazišta, kao i drugih arheoloških lokaliteta i evidentiranih spomenika kulture na području Plana;

– obezbeđivanje potrebnih urbanističkih, tehničkih, organizacionih i drugih uslova za zaštitu i revitalizaciju, istraživanje i prezentaciju arheoloških lokaliteta (saobraćajni pristup i režim saobraćanja, sanitarni uslovi, službeni objekti, scenario i red prezentacije nalazišta i dr.);

– regulisanje pravne i fizičke zaštite arheoloških lokaliteta na privatnom i državnom zemljištu unutar zaštićene okoline nalazišta, kao i na pojedinačnim nalazištima na celom području Plana (eksproprijacija ili najamprivatnog zemljišta, podržavljenje društvenog zemljišta, propisivanje režima korišćenja svih zemljišta po zonama zaštite arheološkog nalazišta i sl.);

– regulisanje pravne i fizičke zaštite i revitalizacije evidentaranih spomenika kulture na području Plana (u postojećim naseljima i van njih);

– izrada regulacione urbanističke dokumentacije za prostor zaštićene okoline nalazišta, kojim će se detaljno rešiti sva pitanja zaštite, uređenja i korišćenja prostora od značaja za arheološko nalazište;

– sprovođenje procedure za nominovanje i upis arheološkog nalazišta u Listu svetske prirodne i kulturne baštine UNESCO;

– internacionalizacija aktivnosti istraživanja, konzervacije i restauracije arheološkog nalazišta kad bude upisano u Listu svetske prirodne i kulturne baštine (sredstavima Republike Srbije i sredstvima UNESCO, domaćih i inostranih donacija, sa domaćim i mešovitim – nacionalno-međunarodnim institucijama i timovima, na kulturološkoj i komercijalnoj osnovi).

Sa ciljevima u domenu kulturne baštine, direktno su kompatibilni sledeći neposredni, prioritetni ciljevi i zadaci očuvanja, unapređenja, zaštite i kulturološkog korišćenja prirode i prirodnih vrednosti, odnosno zaštite i unapređenja kvaliteta životne sredine na području Plana:

– pravno i organizaciono ustanovljenje zaštićene prirodno-antropogene celine predela izuzetnih odlika u okviru područja arheološkog nalazišta;

– zaštita hidrografskih vrednosti Crnog Timoka (uz prirodnu hidroregulaciju), zaštita geomorfoloških fenomena uklještenih meandara Crnog Timoka i zaštita izvorišta termomineralnih voda Gamzigradske Banje; ograničavanje i organizovanje sportskog ribolova na Crnom Timoku, adekvatno mogućem kapacitetu ihtiofaune;

– zaštita staništa božura, značajnih grupacija ili stabala drveća i dr.;

– smanjenje ratarskih površina u bližem okruženju arheološkog nalazišta, u korist pašnjaka, livada i šuma; organizovanje uzgoja lovne divljači bezopasne za posetioce u bližoj okolini arheološkog nalazišta i organizovanje lova u perifernim prostorima područja (zaštitna zona područja arheološkog nalazišta), adekvatno mogućem kapacitetu lovne divljači;

– obezbeđivanje saobraćajnih, sanitarnih, energetskih i drugih tehničkih uslova, koji omogućuju viši kvalitet životne sredine na području Plana.

2.2 Posebni ciljevi po komplementarnim oblastima

Sa navedenim, prioritetnim ciljevima zaštite nepokretnih kulturnih dobara, prirode, prirodnih vrednosti i životne sredine, biće usklađeni svi ciljevi socio-ekonomskog razvoja područja Plana. Među ciljevima razvoja, prioritet će se dati razvoju turizma i rekreacije, uz optimalno vrednovanje lokalnih komplementarnih aktivnosti (šumarstva, poljoprivrede, vodoprivrede, energetike iz čistih, obnovljivih izvora, zanatstva, domaće radinosti, saobraćaja, javnih službi i dr.). Razvoj područja Plana biće neodvojivo ciljno vezan za grad i opštinu Zaječar, za Timočki okrug, kao i za čitavu širu oblast Timočke krajine. U tom smislu, glavni razvojni motivi područja Plana biće arheološko nalazište (posebno utvrđena carska palata i memorijalni kompleks ma Maguri), Gamzigradska Banja i tok Crnog Timoka, kao i postojeća naselja Zvezdan i Gamzigrad, sa lokalnim komplementarnim aktivnostima, u kontekstu razvoja opštine i grada Zaječara.

Razvoj turizma i rekreacije,zavisno od vrednosti i resursa, odnosno od interesa i tražnje za njima, na području Plana zasnivaće se na sledećim opredeljenjima, ciljevima i zadacima:

– turizam i rekreacija, kao aktivnosti najizrazitije komplementarne zaštiti, revitalizaciji i kulturološkom korišćenju nepokretnih kulturnih (kao i prirodnih) dobara, predstavljaće vodeću privrednu granu održivog razvoja područja Plana i agens razvoja drugih komplementarnih aktivnosti, posebno zdravstveno-banjskih funkcija, poljoprivrede, lovstva, zanatstva i domaće radinosti, kao i aktivnosti javnih službi;

– turizam i rekreacija na području Plana biće funkcijski podređeni i prilagođeni zahtevima zaštite, očuvanja, revitalizacije i kulturološkog korišćenja najznačajnijih nepokretnih kulturnih dobara (prvenstveno utvrđene carske palate i sakralnog kompleksa na Maguri), kao i zahtevima zaštite prirode, prirodnih vrednosti i životne sredine; sa navedenim zahtevima i potrebama turizma i rekreacije biće usklađene sve ostale aktivnosti na području Plana;

– turizam i rekreacija će predstavljati glavne faktore funkcija zaštite, revitalizacije i prezentacije kulturnih dobara područja Plana, jer će ovim kulturološkim funkcijama obezbediti značajnu ekonomsku podršku (uz redovna sredstva države i sredstva iz međunarodnih izvora); kroz vidove kulturološkog turizma, prvenstveno spomeničkog, počev od opšte-edukativnog, preko ekskurzionog, pa sve do naučno-istraživačkog, kulturna dobra biće optimalno komecijalizovana, kako u korist zaštite, revitalizacije i promocije dobara, tako i u korist promocije, kulturnog i socio-ekonomskog razvoja područja Plana, opštine Zaječar i Timočkog okruga;

– uz navedene oblike kulturološkog turizma, na području Plana razvijaće se banjski, sportsko-rekreativni, lovni, ribolovni i seoski turizam;

– planski koncept razvoja turizma i rekreacije područja Plana biće postavljen na osnovu vrednovanja prirodnih i stvorenih uslova i resursa, kao i utvrđenih parametara kulturološkog, ekološkog, turističko-rekreativnog i banjskog kapaciteta područja, u ukviru prioritetno utvrđenih uslova i režima zaštite, revitalizacije i korišćenja kulturnih i prirodnih dobara, a odvijaće se po dugoročnoj planskoj strategiji i srednjoročnim etapama realizacije;

– planski koncept ponude turizma i rekreacije područja arheološkog nalazišta biće zasnovan na dva ključna motiva turističke tražnje – kulturnom dobru Rumulijana (uz memorijalni kompleks na Maguri i ostala kulturna dobra područja arheološkog nalazišta) i Gamzigradskoj Banji sa Crnim Timokom, kao i na položaju područja u bliskim okruženju regionalnog – administrativnog, privrednog, kulturnog i turističkog centra Zaječar; shodno tome, turističko-rekreativna ponuda područja će animirati i zadovoljiti tražnju u stacionarnom, izletničkom i tranzitnom turizmu i to: internacionalnog i nacionalnog nivoa (na motivu kulturnog dobra Romulijana), nacionalnog i regionalnog nivoa (na motivu Gamzigradske Banje i Crnog Timoka u banjskom turizmu i turizmu na vodama), kao i lokalnog nivoa u izletničkoj rekreaciji;

– u koncipiranju razvoja i uređenja Gamzigradske Banje, banjske – lečilišne funkcije biće optimalno usklađene sa turističkim aktivnostima, uz preovlađivanje tržišnog poslovanja i odgovarajuću zastupljenost socijalnih sadržaja zdravstva, turizma i rekreacije; u turističkoj ponudi će se vrednovati i stvoreni potencijali etno-vrednosti i fizičkih fondova naselja Zvezdan i Gamzigrad za seoski turizam;

– u koncipiranju turističke ponude područja Plana, utvrdiće se modaliteti njene integracije sa postojećom i planiranom turističko-rekreativnom ponudom Zaječara i njegovog bliskog okruženja, kao i moguće buduće funkcijskeintegracije obližnjih potencijalnih banja (Nikoličevo i Šarbanovac) sa Gamzigradskom Banjom.

Osnovni ciljevi razvoja stanovništva na području Plana su:

-demografski razvoj, zasnovan na optimističkom cilju potrebnog obima i strukture stanovništva, koje može da ostvari planirani održivi razvoj, umesto na dosadašnjim demografskim trendovima stagnacije i smanjenja stanovništva;

– uravnoteženiji teritorijalni razmeštaj stanovništva, uz povećanje udela mlađih kontingenata i poboljšanje obrazovne i profesionalne strukture, prvenstveno u funkciji kulturološkog korišćenja kulturnih dobara, turizma i rekreacije, ali i svih ostalih komplementarnih aktivnosti – posebno poljoprivrede i male privrede;

– uvođenje i ostvarivanje stimulativnih politika demografskog i socio-ekonomskog razvoja na regionalnom i lokalnom nivou, uz otvaranje novih radnih mesta i tržišta turizma i rekreacije, poljoprivrednih proizvoda i prerađevina i dr., kao i uz podizanje nivoa društvenog standarda.

Ciljevi i zadaci razvoja ostalih komplementarnih aktivnosti područja Plana biće uslovljeni prvenstveno zonama i režimima zaštite nepokretnih kulturnih dobara, prirode i životne sredine, a biće usklađeni sa interesima lokalnog stanovništva i ciljevima razvoja turizma i rekreacije.

Ciljevi razvoja poljoprivrede su :

– uključivanje poljoprivrede u formiranje zaokruženog sistema zaštite, savremene prezentacije i adekvatne ekonomske valorizacije kulturno-istorijskih, pejsažno-ambijentalnih, turističko-rekreativnih i drugih vrednosti područja arheološkog nalazišta;

– usklađivanje namena i načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta sa režimima zaštite nepokretnih kulturnih dobara, sa jedne, i prirodnim pogodnostima i ograničenjima, sa druge strane;

– čuvanje površina i plodnosti poljoprivrednog zemljišta, naporedo sa unapređivanjem strukturnih, tehničko-tehnoloških, organizacionih i infrastrukturnih uslova za ekonomski racionalnu proizvodnju hrane visoke zdravstvene vrednosti, na poljoprivrednim površinama dalje od arheoloških nalazišta;

– prilagođavanje strukture poljoprivredne proizvodnje potrebama turističke tražnje i drugim mogućnostima plasmana tržišnih viškova poljoprivredno-prehrambenih proizvoda;

– poboljšanje ekonomskih i socijalnih uslova življenja i rada lokalnog stanovništva, sa osloncem na potpunije i racionalnije aktiviranje raspoloživih poljoprivrednih fondova, uz istovremeno korišćenje mogućnosti zapošljavanja u ekološki prihvatljivim proizvodnim delatnostima (zanatska prerada poljoprivrednih proizvoda, domaća radinost i dr.), u turističkim i drugim uslužnim delatnostima na selu.

Ciljevi razvoja šumarstva, korišćenjem šuma i šumskog zemljišta su :

– ustanovljenje opšte korisnih, kao dominantnih funkcija šuma, u zaštićenoj okolini arheološkog nalazišta i u njenom bližem okruženju; pretežno ekonomske funkcije imaće samo šume u zaštitnoj zoni arheološkog nalazišta;

– unapređenje šumskog fonda njegovim povećavanjem, uz izmenu strukture šumskih sastojina (u okviru autohtonih vrsta), da bi se postepeno došlo do prevođenja postojećih degradiranih izdanačkih šuma u više uzgojne oblike, uz pažljivo čuvanje šumaraka i pojedinačnih stabala u bližem okruženju arheološkog nalazišta;

– novo pošumljavanje područja arheološkog nalazišta biće u dominantnoj funkciji zaštite i estetskog oblikovanja predela i pejsaža.

Ciljevi razvoja male privrede (proizvodnog zanatstva i domaće radinosti) obuhvatiće:

– oživljavanje starih etno-zanata u funkciji izrade suvenira, upotrebnih i ukrasnih etno-predmeta;

– organizovanje domaće radinosti u funkciji banjskog i seoskog turizma (pansioni, privatni smeštaj i dr.);

– organizovanje zanatstva i domaće radinosti za proizvodnju i preradu etno- i eko- hrane i pića iz domaće poljoprivrede.

Ciljevi razvoja i uređenja postojećih naselja Gamzigradske Banje, Gamzigrada i Zvezdana, kao i budućih naseljskih sadržaja na području Plana su:

– oživljavanje aktivnosti Banje i seoskih naselja u funkcijama banjskog i seoskog turizma i njihovo uključivanje u funkcije i aktivnosti arheološkog nalazišta;

– pravna i fizička zaštita etno- i drugih objekata – evidentiranih spomenika kulture u postojećim naseljima, uz njihovu revitalizaciju i utilizaciju za kulturne, turističke i druge adekvatne namene;

– kontrolisana obnova postojećeg građevinskog fonda stanovanja, zanatstva i domaće radinosti, poljoprivrednih i pomoćnih objekata sela, u funkciji seoskog turizma i komplementarnih aktivnosti, uz pažljiv tretman građevinskih i ambijentalnih vrednosti i karakteristika, uređenje stambenih i ekonomskih dvorišta domaćinstava i dr.;

– kontrolisana rekonstrukcija i novogradnja objekata smeštaja u seoskom turizmu, objekata usluga, sadržaja javnih službi i sportsko-rekreativnih objekata u postojećim naseljima; zabrana i ograničavanje izgradnje proizvodnih i drugih objekata koji ugrožavaju standarde životne sredine naselja u kategoriji banje i turističkog naselja;

– primena normativa izgrađenih i slobodnih površina – obezbediće se za standard banja u Gamzigradskoj Banji i za standard mešovito-turističkih naselja u Gamzigradu i Zvezdanu;

– planska izgradnja na novim turističkim lokacijama, kao i formiranje turističko-rekreativne ponude u prostoru u zoni Crnog Timoka, biće van zona I i II stepena zaštite arheološkog nalazišta;

– komunalno opremanje postojećih naselja i novih naseljskih struktura obezbediće se za standard kvaliteta životne sredine naselja u kategoriji banje i turističkog naselja;

– zadržavanje postojećih bačija Gamzigrada na području arheološkog nalazišta, uz neophodno uređenje, sanitarno i komunalno opremanje i dodatno ozelenjavanje, sa ograničavanjem novogradnje i kontrolisanom rekonstrukcijom, kao i sa perspektivnim aktiviranjem u funkciji izletničke rekreacije, lova i dr.; slobodno širenje bačija i izgradnja novih poljoprivrednih sadržaja u zaštitnoj zoni arheološkog nalazišta.

Ciljevi i zadaci razvoja saobraćaja i saobraćajne infrastrukture na području Plana su u sledećem:

– rekonstrukcija postojećih i izgradnja novih pristupnih i internih saobraćajnica u funkciji arheološkog nalazišta, turizma i naselja, uz uslov da se zabrani kretanje motornih vozila u zoni I stepena zaštite, odnosno da se optimizuje kretanje motornih vozila u zonama II.1 i II.2 stepena zaštite arheološkog nalazišta; uspostavljanje posebnog režima neophodnog javnog saobraćaja unutar zaštićene okoline arheološkog nalazišta (zona I stepena zaštite), kojim će se omogućiti komuniciranje u funkciji prezentacije glavnih nalazišta, bez ugrožavanja kulturnih dobara, prirode i životne sredine;

– formiranje diferencirane mreže izletničkih staza (zavisno od zona zaštite nalazišta), za kretanje pešaka, zaprega, jahača i planinskih biciklista na području arheoloških nalazišta, u funkciji prezentacije nalazišta i rekreacije; ograničavanje kretanja xipova samo na posebne staze u zoni III stepena zaštite i zaštitnoj zoni arheološkog nalazišta; razdvajanje pešačkog od motornog saobraćaja u postojećim naseljima, novim naseljskim sadržajima i u prostorima namenjenim rekreaciji;

– podizanje ukupne mobilnosti i kvaliteta života stanovništva područja, povećanjem pristupačnosti svim aktivnostima i sadržajima, povećanjem efikasnosti i nivoa usluga saobraćajnog sistema, smanjenjem negativnih uticaja saobraćaja na ostale naseljske funkcije i životnu sredinu, povećanjem bezbednosti i obezbeđivanjem optimalnih uslova za razvoj turizma i drugih aktivnosti;

– modernizacija i rekonstrukcija postojeće mreže naseljskih ulica, uz očuvanje osnovnih obeležja nasleđenog građevinskog fonda i moguće korigovanje regulacionih širina postojeće saobraćajne mreže; prilagođavanje naseljskih saobraćajnica uslovima koje zahtevaju gradske saobraćajnice (trotori, stajališta za autobuse, parkinzi i dr.);

– obezbeđivanje potrebnih parkinga za putnička vozila i autobuse na mestima koncentracije kulturoloških, turističkih i naseljskih kapaciteta.

Ciljevi i zadaci vodoregulacije i izgradnje vodoprivredne infrastrukture, razvoja elektroenergetske mreže, razvoja poštanskog i telefonskog saobraćaja i ostalih telekomunikacija, razvoja komunalnih objekata i službi, kao i ciljevi i zadaci u funkciji odbrane zemlje i zaštite od elementarnih nepogoda i ratnih razaranja na područu Plana, biće usklađeni sa prethodno navedenim prioritetnim ciljevima i zadacima.

3. PRAVILA ZAŠTITE, UREĐENJA I KORIŠĆENJA PODRUČJA PLANA

3.1 Zaštita nepokretnih kulturnih dobara, prirode i životne sredine

Nepokretna kulturna dobra predstavljaju glavnu kulturnu vrednost područja arheološkog nalazišta i područja Plana, a njihovo očuvanje, revitalizacija i kulturološko korišćenje čine glavni predmet Plana. Priroda, prirodne vrednosti i životna sredina na području Plana, predstavljaju najznačajniji fizički okvir naznačenog tretmana kulturne baštine, zbog čega se planski tretiraju integralno sa njom. Plan zaštite i korišćenja kulturne baštine i prirode arheološkog nalazišta prikazan je na Referalnoj karti 1.

3.1.1 Nepokretna kulturna dobra

Plan zaštite i korišćenja nepokretnih kulturnih dobara urađen je na osnovu elaborata “Mere zaštite graditeljskog fonda i pregled evidentiranih arheoloških nalazišta” (u celini prezentiranog u Analitičko-dokumentacionoj osnovi Plana).

Među nepokretnim kulturnim dobrima područja arheološkog nalazišta, izrazito su najznačajnija arheološka dobra. Arheološko nalazište Felix Romuliana spada u najznačajnije spomenike kulture iz antičkog perioda u Srbiji, Jugoslaviji i na Balkanu. Ovaj spomenik pobudio je posebnu pažnju kulturne javnosti, naročito posle velikog otkrića akademika D. Srejovića 1984. godine. Tada je konačno potvrđena pretpostavka da se radi o jednoj od najraskošnijih rimskih carskih palata, koju je pred kraj III i početkom IV veka n.e. podigao rimski imperator Gaj Galerije Maksimilijan, dajući joj ime po majci Romuli. Pored utvrđene carske palate kao najznačajnijeg nalazišta, sa njene istočne strane je sakralni kompleks na uzvišenju Magura, a na užem i širem području arheološkog nalazišta, kao i u njegovoj zaštitnoj zoni nalazi se nekoliko desetina manjih nalazišta, u slojevima od praistorije do Srednjeg veka.

Rešenjem br. 407/48 od 19. marta 1948. godine, utvrđena carska palata Romulijana – Gamzigrad proglašena je za opštenarodno dobro, a rešenjem br. 90 utvrđene su granice prostiranja parcele kompleksa antičkog utvrđenja. Rešenje je potpisao osnivač moderne službe zaštite spomenika kulture u Srbiji, Milorad Panić-Surep.

Odlukom o utvrđivanju nepokretnih kulturnih dobara od izuzetnog i velikog značaja (“Službeni glasnik SRS”, 14/79), arheološko nalazište Romulijana – Gamzigrad proglašeno je za kulturno dobro od izuzetnog značaja i nalazi se na preliminarnoj listi Srbije i Crne Gore za upis u Listu svetske prirodne i kulturne baštine UNESCO. Ovakav status arheološkog nalazišta Romulijana – Gamzigrad podržavaju: Ustav Republike Srbije (odredbe o dobrima od opšteg interesa, koja uživaju posebnu zaštitu), Zakon o kulturnim dobrima, Zakon o zaštiti životne sredine, Zakon o planiranju i izgradnji i Zakon o Prostornom planu Republike Srbije. Navedeni tretman arheološkog nalazišta podržan je i brojnim međunarodnim dokumentima o kulturnim i prirodnim dobrima.

Centralni deo područja arheološkog nalazišta Romulijana – Gamzigrad je i zaštićeno prirodno dobro u kategoriji “zaštićene okoline nepokretnog kulturnih dobara”, utvrđeno posebnim elaboratom Republičkog zavoda za zaštitu prirode i Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture. Na osnovu predloga Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša i Republičkog zavoda za zaštitu prirode, Skupština opštine Zaječar je 06.06.1990. godine donela Odluku o granicama kulturnog dobra Romulijana – Gamzigrad i njegove zaštićene okoline. Odluka sadrži spisak parcela, kao i uslove očuvanja, održavanja i korišćenja prostora. Ovom Odlukom utvrđena je zona u I stepenu zaštite arheološkog nalazišta. Ostale zone zaštite područja arheološkog nalazišta utvrđuju se ovim Prostornim planom.

Na području arheološkog nalazišta otkriven je 61 lokalitet, a u zaštitnoj zoni 4 lokalite (uz još 5 lokaliteta u bližem okruženju van područja Plana). Najveći i najznačajniji arheološki lokalitet, utvrđena antička palata Felix Romuliana zauzima površinu od oko 4,7 hektara, sa ostacima starijeg i mlađeg utvrđenja (zidovi, kule i kapije), palate u severnom delu sa malim hramom, palate u severoistočnom delu, velikog hrama, termi i drugih objekata u južnom delu. Istraživanja lokaliteta nisu završena i nastavljaju se, a glavni problem je u nedostatku sredstava za konzervaciju i reastauraciju otkrivenih i istraženih objekata. Drugi po značaju, arheološki lokalitet memorijalnog kompleksa na brdu Magura, istočno od utvrđene palate, zauzima površinu od oko 0,8 hektara, sa mauzolejima i konsekrativnim spomenicima Galerija i Romule. Lokalitet je istražen, a glavni problem je, takođe, u nedostatku sredstava za konzervaciju i reastauraciju otkrivenih objekata.

Svi arheološki lokaliteti razvrstani su na: lokalitete moguće za prezentaciju (odnosno ostatke građevina) i ostale lokalitete (odnosno mesta otkrivenog pokretnog arheološkog materijala).

Arheološki lokaliteti mogući za prezentaciju

a) u zoni I stepena zaštite

Antička utvrđena carska palata Felix Romuliana

Antička građevina

Spratna antička žitnica, “Malo gradište”

Antička građevina, “Konjske štale”

Antička građevina

Antička građevina

Antička građevina

Deo trase antičkog puta, “Magura”

Tetrapilon, “Magura”

Antička građevina sa atrijumom, “Magura”

Kasnoantički sakralni kompleks (mauzoleji Galerija i Romule sa tumulima), “Magura”

Antički zid, “Magura”

Antička građevina

b) u zoni sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena

“Rimski majdan”

Lokalitet nepoznatog sadržaja (zid), “Krovalj”

v) u zoni sa prelaznim režimom zaštite II.2 stepena

Zanjevačka crkva, “Zanjevac”

g) u zoni III stepena zaštite

Srednjevekovna nekropola(?), “Rimsko groblje”

Crkva (?), “Golaja”

Praistorijsko nalazište, “Banjska stena”, Gamzigradska Banja

Praistorijsko, antičko i srednjevekovno nalazište, “Banjska stena”, Gamzigradska Banja

Praistorijsko naselje, “Beligovo”

Antička građevina (?), “Kravarnik”, Gamzigrad

d) van područja arheološkog nalazišta i van područja Plana

Antička građevina (KO Šarbanovac, opština Bor)

Ostali arheološki lokaliteti (na osnovu otkrivenog pokretnog arheološkog materijala)

a) u zoni I stepena zaštite

Praistorijsko naselje

Praistorijska nekropola

Srednjevekovna nekropola

Praistorijska nekropola

Praistorijska nekropola, “Magura”

b) u zoni sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena

Praistorijsko naselje, “Miletov bunar”

Praistorijsko, antičko i srednjevekovno nalazište, “Selište”

Praistorijsko i antičko nalazište, “Selište”

Praistorijsko i antičko nalazište, “Selište”

Antičko nalazište, “Selište”

Lokalitet nepoznate sadržine, “Selište”

Praistorijsko i antičko nalazište, “Selište”

Antička nekropola, “Selište”

Praistorijsko naselje, “Varzari”

Praistorijsko naselje ili nekropola, “Varzari”

Praistorijsko naselje

Praistorijsko i antičko nalazište

Praistorijsko naselje

v) u zoni sa prelaznim režimom zaštite II.2 stepena

Antička nekropola, “Nemčin breg”

Srednjevekovna nekropola, “Zanjevac”

Praistorijsko naselje, “Selište”

Antički keramički vodovod, “Selište”

Praistorijsko naselje i antički keramički vodovod, “Selište”

Praistorijsko naselje, “Selište”

Praistorijsko i antičko nalazište, “Nikolin savat”

Praistorijsko naselje, ili nekropola i antički keramički vodovod, “Nikolin savat”

g) u zoni III stepena zaštite

Praistorijsko naselje

Praistorijsko naselje, Zvezdan

Antičko nalazište, stara železnička stanica, Zvezdan

Praistorijsko i antičko nalazište, Zvezdan

Praistorijsko naselje, Zvezdan

Nalazište iz latenskog perioda, Gamzigrad

Praistorijsko nalazište, Gamzigrad

Praistorijska nekropola, Gamzigrad

Praistorijsko nalazište, Gamzigrad

Praistorijsko naselje, “Kravarnik”, Gamzigrad

Lokalitet nepoznatog sadržaja, “Kravarnik”, Gamzigrad

Praistorijsko naselje, “Beligovo”

Praistorijsko naselje ili nekropola, “Beligovo”

d) u zaštitnoj zoni područja arheološkog nalazišta

Praistorijsko naselje, Zvezdan

Antički keramički vodovod, “Petronj”

Praistorijsko naselje i antičko nalazište, “Petronj”

Praistorijsko naselje, “Đokin vis”

đ) van područja arheološkog nalazišta i van područja Plana

Praistorijska nekropola, Zaječar (KO Zvezdan)

Praistorijsko naselje, “Baba Jona” (KO Šarbanovac, opština Bor)

Praistorijsko naselje i antičko nalazište, “Buzova kosa” (KO Nikoličevo, opština Zaječar)

Praistorijsko naselje ili nekropola i antičko naselje, “Buzova kosa” (KO Nikoličevo, opština Zaječar)

Na području arheološkog nalazišta evidentirana su i sledeća nepokretna kulturna dobra u kategorijama spomenika kulture i prostornih kulturno-istorijskih celina iz XIX i prve polovine XX veka:

a) u zoni III stepena zaštite

Hidroelektrana “Gamzigrad”, Gamzigradska Banja

Dva stara banjska kupatila u koritu Timoka, Gamzigradska Banja

Nekoliko starijih objekata raznih namena, Gamzigradska Banja

Stara škola, Gamzigrad

Seoski trg sa zemljoradničkom zadrugom, Gamzigrad

Seoski trg sa novijim zadružnim domom, Zvezdan

Stariji zadružni dom, Zvezdan

Osnovna škola, Zvezdan

Crkva, Zvezdan

Mesna kancelarija, Zvezdan

Stari mlin, Zvezdan

Stara železnička stanica, Zvezdan

Više starih stambenih i privrednih objekata seoskih domaćinstava, Zvezdan (dvadesetak kuća “brvenica” iz XIX i s početka XX veka, ekonomski objekti koševa i ambara sa tremovima i ulaznim kapijama, kao i neke kuće “zidanice” iz perioda između dva svetska rata)

b) u zaštitnoj zoni područja arheološkog nalazišta

Utvrđenje “Kravarnik” (KO Zvezdan)

v) van područja arheološkog nalazišta i van područja Plana

Utvrđenje “Koilova čuka” (KO Nikoličevo, opština Zaječar)

U direktnoj funkciji zaštite, revitalizavije i kulturološkog korišćenja nepokretnih kulturnih dobara, po odredbama ovog Plana predviđeni su sledeći sadržaji: punkt u utvrđenij carskoj palati, punktovi parkirališta-terminala na ulazima u zonu I stepena zaštite, etno-kulturni punkt u Zvezdanu, kulturno-rekreativni punktovi – “Rimski majdan” i punkt kulturno-rekreativnih klubova na Crnom Timoku (detaljnije u poglavlju 3.3 Program i plan organizacije prostora i saobraćaja).

3.1.2 Priroda i prirodne vrednosti

Glavne pejzažne i ambijentalne vrednosti okruženja arheoloških lokaliteta, obuhvaćene su prirodno-antropogenim predelom, čija se granica poklapa sa granicom područja arheološkog nalazišta. Ovaj predeo sastoji se iz prirodnog amfitetatra u čijem središtu je utvrđena carska palata (od koje su u doglednom okruženju sada sagledivi, odnosno biće sagledivi pretežno samo prirodni elementi), od doline i terasa Crnog Timoka sa naseljima i saobraćajnicama i od užeg pojasa strme leve obale Crnog Timoka. Sa radijusom približno 3.000 m od geometrijskog središta utvrđene carske palate, ovaj predeo najvećim delom prati spoljnu ivicu zone sa prelaznim režimom zaštite II.2 stepena i iste je površine kao područje arheološkog nalazišta. Ovaj prostor predviđen je za ustanovljavanje kao prirodno dobro – predeo izuzetnih prirodno-antropogenih odlika, u skladu sa odredbama Zakona o zaštiti životne sredine. U tom smislu, ovim Planom predviđen je pažljiv tretman očuvanja, unapređenja, zaštite, izgradnje, uređenja i korišćenja ovog predela, što je u potpunoj saglasnosti sa režimima zaštite i korišćenja arheoloških nalazišta.

Među pojedinačnim prirodnim vrednostima na području arheološkog nalazišta prednjače one koje su vezane za uži pojas reke Crni Timok. U tom smislu, biće podvrgnute posebnom režimu zaštite, uređenja i korišćenja sledeće prirodne vrednosti: vodotok Timoka (kao hidrografska vrednost po količini i dinamici vode, bogatstvu i raznovrsnosti živog sveta, kao i po značaju za rekreaciju), doline meandara severoistočno o Gamzigradske Banje, istočno od Gamzigrada i severoistočno od porušenog mosta bivše pruge uskog koloseka (geomorfološke vrednosti uklještenih meandarskih krivina i terasa – visećih meandara, koji ukazuju na istoriju razvitka rečne doline krajem neogena i tokom kvartara) i termalni izvori Gamzigradske Banje (prirodni izvori u rečnom toku, izvori i bušotine na levoj obali Timoka). Od ostalih prirodnih vrednosti ističe se više uzvišenja, koja su u Planu vrednovana kao vidikovci.

3.1.3 Životna sredina

Životna sredina na najvećem delu područja Plana biće solidnog kvaliteta, izuzev u užem pojasu Crnog Timoka sa naseljima i magistralnim putem (zona III stepena zaštite i deo zaštitne zone arheološkog nalazišta). Ni postojeće ni planirane aktivnosti i sadržaji na području Plana ne utiču negativno na kvalitet životne sredine u zonama I, II.1 i II.2 stepena zaštite, koje su od mogućih nepovoljnih spoljnih uticaja zaštićene prirodnim barijerama, kao i prostorima III stepena zaštite i zaštitne zone arheološkog nalazišta. Istočni obod zone II.1 stepena zaštite biće zaštićen od planirane južne magistralne obilaznice Zvezdana tunelom, zasekom i zaštitnim zelenilom.

Zaštita i unapređenje kvaliteta životne sredine na području Plana integralno su ugrađeni u sve planirane aktivnosti i sadržaje na ovom prostoru. Sprovođenjem planiranih režima zona zaštite i zaštitne zone arheološkog nalazišta obezbediće se kvalitet životne sredine, uz optimalno održiv razvoj lokalnog stanovništva i aktivnosti, odnosno izgradnju i uređenje prostora.

Planiranom izgradnjom južne magistralne obilaznice Zvezdana, ovo naselje biće oslobođeno magistralnog tranzita, čime su eliminisana ugrožavanja životne sredine bukom i izduvnim gasovima vozila. Planiranom izgradnjom kanalizacionih sistema sa uređajima za prečišćavanje otpadnih voda i izgradnjom HA Bogovina (uzvodno na Timoku, van područja Plana) obezbediće se kvalitet Crnog Timoka za potrebe rekreacije na vodi (detaljnije u poglavlju o vodoregulaciji). Zaštita zemljišta (od erozije, hemijskih sredstava i dr.) obezbediće se planiranim merama uređenje prostora. Gamzigradska Banja je po svom karakteru ekološko naselje, a u naseljima Zvezdan i Gamzigrad nisu planirani proizvodni kapaciteti koji ugrožavaju životnu sredinu, budući da su ova naselja koncipirana kao seosko-turistička.

3.2 Fizička i funkcijska namena prostora

Zoniranje prostora područja Plana po glavnim fizičkim i funkcijskim namenama, izvršeno je u odnosu na zone zaštite arheološkog nalazišta. Fizička namena prostora egzaktno obuhvata: a) građevinsko zemljište (sa ostalim neproduktivnim površinama i površinama dva najveća arheološka lokaliteta), b) šume i šumsko zemljište i v) poljoprivredno zemljište (sa površinama Crnog Timoka i potočnih pritoka). Funkcijska namena prostora označava globalne površine na kojima se odvijaju aktivnosti i funkcije preko površina fizičke namene prostora.

3.2.1 Fizička namena prostora u odnosu na zone zaštite (Referalna karta 2.)

Koncept fizičkog zoniranja prostora područja Plana zasnovan je na opredeljenjima za prioritetnu zaštitu nepokretnih kulturnih dobara svetskog značaja po ustanovljenim zonama zaštite, kao i za zaštitu prirode, prirodnih vrednosti i životne sredine. Taj prioritet daje u fizičkoj nameni prostora na području arheološkog nalazišta prednost prirodnim odlikama predela, odnosno opštekorisnim funkcijama šuma i ograničenoj, pretežno tradicionalnoj poljoprivredi, uz minimalno povećanje građevinskog zemljišta, posebno u bližem okruženju nalazišta. U zoni III stepena zaštite zastupljen je najveći deo građevinskog zemljišta (posebno u postojećim naseljima i pod objektima infrastrukture), a u zaštitnoj zoni prostor je fizički dominantno namenjen intenzivnijim aktivnostima šumarstva i poljoprivrede. Planirana fizička namena prostora podrazumeva sledeće odredbe:

a) Postojeće građevinsko zemljište na području Plana biće povećano za 28,82% i zauzimaće ukupno 262,4 hektara, najvećim delom u pojasu duž Crnog Timoka, u zoni III stepena zaštite područja arheološkog nalazišta. U ovom pojasu se predviđa proširenje građevinskog područja Gamzigradske Banje (za 20 hektara), izgradnja 6 novih, manjih smeštajnih kompleksa, novih punktova, novih saobraćajnica i dr. U zoni I stepena zaštite i zoni sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena, građevinsko zemljište biće u funkciji samo najneophodnijih sadržaja zaštite i prezentacije arheološkog nalazišta i zauzimaće tek 1,14% prostora zone I stepena zaštite (uključujući i površine utvrđene carske palate i sakralnog kompleksa na Maguri), odnosno 1,08% prostora zone sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena.

b) Šume i šumsko zemljište na području Plana nalaze se pretežno u višim pojasevima severnog dela KO Zvezdan i zapadnog dela KO Gamzigrad, kao i u okviru površina zone sa prelaznim režimom zaštite II.2 stepena. Manje grupacije postojeće i planirane šume biće sadržane u sklopu uređenja predela zone I stepena zaštite i zone sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena. Ukupna postojeća šumovitost područja Plana (oko 30,0%) biće povećana za 175 hektara(ili za 3,43% površine područja), pošumljavanjem autohtonim sastojinama. Pritom će se šumske površine u zoni I stepena zaštite povećati za 110%, u zoni sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena za 10,53%, u zoni sa prelaznim režimom zaštite II.2 stepena za 11,11% i u zoni zaštite III stepena i zaštitnoj zoni za 10,74%, odnosno ukupno za 11,44%. U odnosu na zone zaštite područja arheološkog nalazišta, šume područja su diferencirane na zaštitne, ili šume posebne namene (sa dominantnim opšte-korisnim funkcijama) u zoni I stepena zaštite i zonama sa prelaznim režimom zaštite II.1 i II.2 stepena, odnosno na ekonomsko-zaštitne šume u zoni III stepena zaštite i zaštitnoj zoni arheološkog nalazišta.

v) Poljoprivredno zemljište zauzima sve površine područja Plana van šuma i građevinskog zemljišta. Ukupno poljoprivredno zemljište područja Plana, u odnosu na postojeće, planski će se smanjiti za 6,94% u korist novih šuma (za 5,20%, pretežno na pašnjacima i delom na livadama) i novog građevinskog zemljišta (za 1,74%, na livadama i drugom obradivom zemljištu). Poljoprivredno zemljište će, po sadržaju i intenzitetu korišćenja za poljoprivredu, biti strogo diferencirano po zonama zaštite arheološkog nalazišta, dok će se u zaštitnoj zoni arheološkog nalazišta koristiti bez posebnih ograničenja. U okviru zone I stepena zaštite, na 148,5 hektara predviđeni su samo pašnjaci i prirodne livade za ekstenzivno korišćenje, a u zonama sa prelaznim režimom zaštite II.1 i II.2 stepena odvijaće se pretežno ekstenzivno ratarstvo i stočarstvo na postojećim parcelama. Na slobodnim površinama doline Timoka i njegovih pritoka u zoni III stepena zaštite predviđeno je intenzivnije povrtarstvo. U okviru pobrđa zaštitne zone, planirani su intenzivniji oblici brdskog ratarstva, voćarstva i stočarstva.

Bilans površina fizičke namene područja Plana i arheološkog nalazišta po zonama zaštite ustanovljen je digitalnim planimerisanjem u okviru zvaničnih podataka Katastra po katastarskim opštinama (Geodetska uprava SO Zaječar) i prikazan je na Tabeli 2.

Tabela 2. Bilans površina fizičke namene područja Plana i područja arheološkog nalazišta po zonama zaštite

Zone zaštite Fizičkenamene Područje Plana KOGamzigrad KOZvezdan ha % ha % ha % 1. Zona I stepenazaštite(175.0 ha) Građevinskozemljište ukupno 7.5 0.15 5.6 0.11 1.9 2. Zona sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena (502. ha) Građevinskozemljište ukupno 5.7 0.11 2.0 0.04 3.7 Tabela 2.- nastavak Zone zaštite Fizičkenamene Područje Plana KOGamzigrad KOZvezdan ha % ha % ha % 3. Zona sa prelaznim režimom zaštite II. 2 stepena (878.4 ha) Građevinskozemljište ukupno 1.5 0.03 1.2 0.02 0,3 4. Zona III stepena zaštite (1130.3 ha) Građevinskozemljište ukupno 247.7 4.86 87.2 1.71 160.5 5.(1+2+3+4)Područje arheolo-škog nalazišta (2685.7 ha) Građevinskozemljište ukupno 262.4 5.14 96.0 1.88 166.4 6. Zaštitna zona (2414.0 ha) Građevinskozemljište – – – – – – 7. (5+6)Područje Plana (5099.7 ha) Građevinskozemljište ukupno 262.4 5.14 96.0 1.88 166.4 Svega 5099.7 100 2252.0 44.16 2847.7 55.84

3.2.2 Funkcijski zoning prostora u odnosu na režime zaštite (Referalna karta 2.)

Koncept funkcijske namene područja Plana, kao zoninga aktivnosti na osnovnoj fizičkoj nameni prostora, zasnovan je na ukupnim prirodnim i stvorenim potencijalima, uz prioritetno poštovanje zahteva zaštite i kulturološkog korišćenja kulturne baštine, prirode, prirodnih vrednosti i životne sredine. Funkcijski zoning utvrđen je po funkcijama, čije odvijanje je predviđeno preko fizičkih namena prostora (građevinsko zemljište, šume i poljoprivredno zemljište), u odnosu na režime zaštite arheološkog nalazišta. Funkcijske zone se međusobno preklapaju i obuhvataju:

– kulturološku zonu – očuvanje, revitalizacija, zaštita i kulturološko korišćenje objekata arheološke i spomeničke baštine, prirode i prirodnih vrednosti (istraživanje, konzervacija, restauracija, edukacija, prezentacija javnosti, kulturne manifestacije), posebno u okviru zone I stepena zaštite, zatim u zonama II.1 i II.2 stepena zaštite, kao i na pojedinačnim nalazištima, objektima i u naseljima na ostalim delovima područja Plana;

– zonu turizma i rekreacije – posebno kulturološki turizam na objektima kulturne baštine i u oviru kulturno-rekreativnih punktova, banjski – zdravstveni i rekreativni turizam, sportsko-rekreativni turizam i seoski turizam u Gamzigradskoj Banji, Gamzigradu i Zvezdanu, u novim smeštajnim kompleksima, u okviru sportsko-rekreativnih punktova i ponude u prostoru Crnog Timoka, kao i na drugim prostorima područja Plana, za stacionarnu, izletničku i tranzitnu klijentelu;

– zonu aktivnosti komplementarnih zaštiti kulturne baštine i prirode, kao i turizmu – lovstvo (u zoni sa prelaznim režimom zaštite II.2 stepena, u delovima zone III stepena zaštite i u zaštitnoj zoni), sportski ribolov (na Crnom Timoku), sakupljanje divljih plodova, lekovitog i aromatičnog bilja, (u zoni sa prelaznim režimom zaštite II.2 stepena, u delovima zone III stepena zaštite i u zaštitnoj zoni), vodoprivreda (na Crnom Timoku i ograničeno na lokalnim izvorištima i vodotocima van zone I stepena zaštite), energetika (proizvodnja čiste, obnovljive energije od sunca, vetra, vode i biomase, u zoni III stepena zaštite i u zaštitnoj zoni) i mala privreda (domaća radinost u banjskom i seoskom turizmu, proizvodno – etno i savremeno zanatstvo i domaća radinost u naseljima područja);

– zonu antropogenog pojasa duž Crnog Timoka, kao prostor u kome se preklapaju sve tri prethodne funkcijske zone i koncentrišu najznačajnije razvojne aktivnosti i fizičke strukture područja Plana (proizvodne aktivnosti područja, postojeća naselja, planirani kompleksi i punktovi, saobraćaj i tehnička infrastruktura); prostor antropogenog pojasa zahvata oko 950 hektara, od čega oko 259 u KO Gamzigrad i oko 691 u KO Zvezdan. Veći deo ovog prostora je u režimu III stepena zaštite područja arheološkog nalazišta (oko 730 hektara, od toga u KO Gamzigrad 259 i u KO Zvezdan 471), a manji deo u zaštitnoj zoni (oko 220 hektara, sve u KO Zvezdan).

3.3 Program i plan organizacije prostora i saobraćaja

Program i plan organizacije prostora i saobraćaja na području Plana koncipirani su na opredeljenjima za očuvanje, revitalizaciju i kulturološko korišćenje kulturne baštine svetskog značaja, uz adekvatno očuvanje, unapređenje i zaštitu okružujuće prirode, prirodnih vrednosti i životne sredine, u kontekstu održivog razvoja stanovništva i aktivnosti, odnosno uređenja teritorije, postojećih naselja i planiranih novih naseljskih sadržaja. Koncept je zasnovan na potencijalu lokalnog stanovništva (uz novo naseljavanje) i na raspoloživim prirodnim i stvorenim potencijalima područja, uz neposrednu korekciju režimima zaštite arheološkog nalazišta, prirode i životne sredine.

Na osnovu ciljeva, istraživanja i projekcija u granskim prilozima Analitičko-dokumentacione osnove Plana, koncipirani su dugoročni program i plan razvoja i organizacije aktivnosti i fizičkih sadržaja suprastrukture i saobraćaja na području Plana. Za postojeća naselja daje se i programirani broj stanovnika.

3.3.1 Dugoročni program turističkih ležaja, sadržaja suprastrukture, dnevnih izletnika i zaposlenih

Dugoročnim programom razvoja aktivnosti i izgradnje suprastrukture (bez utvrđenog vremenskog horizonta), planirani su sledeći sadržaji graničnog (maksimalnog) kapaciteta na području Plana po zonama zaštite arheološkog nalazišta:

1. Zona I stepena zaštite

1.1 Punkt kulturoloških sadržaja unutar utvrđenja carske palate

– Muzejski prostori (depo i postavke eksponata u zatvorenom i na otvorenom prostoru), službene prostorije (za kustosa, istraživače i u funkciji letnje pozornice), prihvat posetilaca (prodaja prospekata, brošura, suvenira i dr., javna česma i sanitarni čvor)

– Montažno-demontažna letnja pozornica sa 300 mesta (alternativno na lokaciji van zidina ispred istočne kapije), sa podzemnim depoom za elemente pozornice

– Dozvoljen broj jednovremenih izletnika u zoni I stepena zaštite – 300

– Zaposlenih – ukupno 15, od toga 8 stalno i 7 sezonski

2. Zona sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena

2.1 Punkt zapadnog parkirališta-terminala na ulazu u zonu I stepena zaštite

– parking za autobuse i putnička vozila, terminal – okretnica internog saobraćaja na ivici zone I stepena zaštite, prihvat posetilaca (prodaja brze hrane i osvežavajućih pića, sanitarni čvor, javna česma), službene prostorije (biletarnica, informacije, prostorije za vodiče i tehničko osoblje), sa nadstrešnicama i zelenilom, površina građevinske parcele 0,6 hektara

– Jednovremenih izletnika – do 450

– Zaposlenih – ukupno 15, od toga 8 stalno i 7 sezonski

2.2 Punkt istočnog parkirališta-terminala na ulazu u zonu I stepena zaštite

– parking za autobuse i putnička vozila, terminal – okretnica internog saobraćaja na ivici zone I stepena zaštite, prihvat posetilaca (prodaja brze hrane i osvežavajućih pića, sanitarni čvor, javna česma), službene prostorije (biletarnica, informacije, prostorije za vodiče i tehničko osoblje), sa nadstrešnicama i zelenilom, površina građevinske parcele 0,4 hektara

– Jednovremenih izletnika – do 300

– Zaposlenih – ukupno 10, od toga 5 stalno i 5 sezonski

2.3 Punkt “Rimski majdan”

– u majdanu: tradicionalno vađenje kamena za potrebe konzervacije i restauracije arheološkog nalazišta; vajarska kolonija, sa radnim prostorijama, prostorijama za dnevni boravak, otvorenim amfiteatrom sa 100 mesta i sanitarnim čvorom

– ispred majdana: parking za putničke automobile, autobus i teretna vozila, površina građevinske parcele 0,3 hektara

– Jednovremenih izletnika – do 100

– Zaposlenih – ukupno 6, od toga 3 stalno i 3 sezonski

U okviru zone sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena na pogodnoj lokaciji, zaklonjenoj od carske palate, moguće je organizovati manji službeno-kulturološki punkt u funkciji Srpske akademije nauka i umetnosti – Odeljenje za arheologiju i Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture (prostorije za rad, lagerovanje arheološkog i drugog materijala, dnevni boravak i službeni smeštaj), u vidu male grupacije etno-objekata. U okviru zone II.1 stepena zadržavaju se postojeće bačija Gamzigrada.

3. Zona sa prelaznim režimom zaštite II.2 stepena

Predviđena je bez novih stanovnika (sem postojećih stanovnika – korisnika bačija Gamzigrada) i novih sadržaja suprastrukture, sa kapacitetom prostora od 500 jednovremenih izletnika.

4. Zona III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Crnog Timoka)

4.1 Gamzigradska Banja, površina građevinskog područja oko 54,0 hektara

– Planiranih stalnih stanovnika – 500 (u oko 170 domaćinstava)

– Turističkih ležaja – ukupno 2.000 (1.254 postojeća i 746 novih), od toga:

. 250 u Zavodu za specijalizovanu rehabilitaciju (214 postojećih i 36 novih),

. 300 u hotelu i hotelskim depandansima (180 postojećih i 120 novih),

. 300 u apartmanskim vilama (sve novo, prosečno sa 20 ležaja po vili),

. 150 u odmaralištima (100 postojećih i 50 novih),

. 900 u vikend kućama (700 postojećih i 200 novih),

. 100 u privatnom smeštaju (60 postojećih i 40 novih).

– Jednovremenih dnevnih izletnika – optimalno 1.000

– Zaposlenih – ukupno 360, od toga 180 stalno i 180 sezonski

– Sportsko-rekreativni sadržaji – univerzalna sportska hala sa gledalištem od 500 mesta, zatvoreni olimpiski bazen sa gledalištem od 300 mesta i kuglanom, glavni fudbalski teren sa gledalištem od 500 mesta i pomoćni fudbalski teren, dva kombinovana terena za rukomet, košarku i odbojku (preko zime na jednom terenu osvetljeno veštačko klizalište) sa gledalištem od 300 mesta, 4 teniska terena, mini-golf, dečija igrališta, terminal jahača i biciklista, trim staza i mala hidroakumulacija sa plažom na Timoku

– Sadržaji javnih službi – trgovina (samoposluga, manji tržni centar sa pijacom, prodavnica sportske opreme i odeće, knjižara dr.), ugostiteljstvo (nacionalni restoran, restoran sa samoposluživanjem, kafei, mlečni restoran, poslastičarnica i dr.), servisi (uslužni, zanatsko-tehnički i dr.), zdravstvo (u okviru dopunjenog Zavoda za specijalizovanu rehabilitaciju), vrtić (za domaću decu i decu gostiju), kultura (univerzalna sala i otvorena letnja pozornica sa gledalištima od po 500 mesta, biblioteka, umetnička galerija i dr.), administracija (mesna zajednica, uprava Banje, turistička organizacija, ispostava banke i dr.).

4.2 Gamzigrad, površina građevinskog područja oko 37,2 hektara

– Planiranih stalnih stanovnika – 1.000 (u oko 250 domaćinstava)

– Turističkih ležaja – ukupno 300, od toga

. 200 u privatnom smeštaju, uz adaptaciju,

. 100 u pansionskim kućama (rekonstruisanim i novim).

– Jednovremenih dnevnih izletnika – optimalno 300

– Zaposlenih – ukupno 100, od toga 80 stalno i 20 sezonski

– Sadržaji javnih službi – trgovina (prodavnice mešovite robe, etno-proizvoda i suvenira, poljoprivredna apoteka i dr.), ugostiteljstvo (etno-gostionice, kafei i dr.), servisi (veterinarska stanica, servis poljoprivredne mehanizacije, zanatsko-uslužni servisi i dr.), zdravstvo (ambulanta), školstvo (četvorogodišnja osnovna škola za Gamzigrad i Gamzigradsku Banju, sa terenom za male sportove), kultura (dom kulture sa salom od 300 mesta, bibliotekom, prostorijama za kulturno-umetničko društvo i dr.).

4.3 Zvezdan, površina građevinskog područja oko 90,8 hektara

– Planiranih stalnih stanovnika – 2.000 (u oko 660 domaćinstava)

– Turističkih ležaja – ukupno 600, od toga

. 400 u privatnom smeštaju, uz adaptaciju,

. 200 u pansionskim kućama (rekonstruisanim i novim).

– Jednovremenih dnevnih izletnika – optimalno 450

– Zaposlenih – ukupno 200, od toga 160 stalno i 40 sezonski

– Sportsko-rekreativni sadržaji – mala hidroakumulacija sa plažom, dva kombinovana terena za rukomet/mali fudbal, košarku i odbojku, dečija igrališta, mali etno-lokali i sanitarni čvor

– Sadržaji javnih službi – trgovina (prodavnice mešovite robe, etno-proizvoda i suvenira, poljoprivredna apoteka i dr.), ugostiteljstvo (etno-gostionice, kafei i dr.), servisi (veterinarska stanica, auto servis i servis poljoprivredne mehanizacije, zanatsko-uslužni servisi i dr.), zdravstvo (zdravstvena stanica), socijalna zaštita (dečiji vrtić i obdanište), školstvo (osmogodišnja škola za Zvezdan, kao i za stariju decu iz Gamzigrada i Gamzigradske Banje, sa sportkom salom i terenom za male sportove), kultura (dom kulture sa salom od 500 mesta, bibliotekom, prostorijama za kulturno-umetničko društvo i dr., kao i etno-kulturni punkt)

4.4 Omladinsko-dečiji kompleks, površina građevinske parcele 3,0 hektara (2,25+0,75 hektara)

– Turističkih ležaja – ukupno 200 (150+50), od toga

. 50 u novom, zasebnom omladinskom odmaralištu,

. 100 u novom, zasebnom omladinskom kampu (sa 50 šatora),

. 50 u novom, zasebnom dečijem odmaralištu.

– Jednovremenih dnevnih izletnika – optimalno 100 (75+25)

– Zaposlenih – ukupno 20, od toga 10 stalno i 10 sezonski

– Sportsko-rekreativni i kulturno-zabavni sadržaji – za omladince: letnja pozornica sa 100 sedišta, kombinovani teren za rukomet/mali fudbal, košarku i odbojku i uređen parkovski prostor; za decu: dečiji zabavni park sa uređenim zelenilom

4.5 Komercijalni kompleks za pripremu sportista, površina građevinske parcele 2,0 hektara

– Turističkih ležaja – ukupno 50 u novom motelu, sa naglašenim pratećim sadržajem (dnevni boravak, bilijar, sauna, masaža i dr.)

– Jednovremenih dnevnih izletnika – optimalno 50

– Zaposlenih – ukupno 15, od toga 8 stalno i 7 sezonski

– Sportsko-rekreativni sadržaji – sala za male sportove, sa teretanom i pratećim prostorijama, 2 fudbalska igrališta, 2 kombinovana terena za rukomet/mali fudbal, košarku i odbojku, trim staza i uređen parkovski prostor

4.6 Ugostiteljsko-trgovački etno-kompleks “Gradište”, površina građevinske parcele oko 1,0 hektar

– Turističkih ležaja – ukupno 50 u novom pansionu

– Jednovremenih dnevnih izletnika – optimalno 300

– Zaposlenih – ukupno 20, od toga 10 stalno i 10 sezonski

– Ugostiteljski, trgovački i rekreativni sadržaji – etno-restoran sa 200 mesta, etno kiosci za brzu hranu i napitke; prodaja etno-proizvoda (hrana, piće, lekovito bilje, odevni, kućni i ukrasni predmeti, suveniri i dr.) u zatvorenim objektima i pod nadstrešnicama; dečije igralište i uređen parkovski prostor

4.7 Turistički kompleks iznad Zvezdana, površina građevinske parcele 3,0 hektara

– Turističkih ležaja – ukupno 250, od toga

. 50 u novom motelu,

. 200 u apartmanskim vilama (10-20 objekata sa 10-20 ležaja).

– Jednovremenih dnevnih izletnika – optimalno 100

– Zaposlenih – ukupno 30, od toga 15 stalno i 15 sezonski

– Sportsko-rekreativni sadržaji – kombinovani teren za rukomet/mali fudbal, košarku i odbojku, mini-golf, dečija igrališta i uređen parkovski prostor

– Sadržaji javnih službi – prodavnica mešovite robe, etno-proizvoda i suvenira, etno-restoran, kafe i dr.

4.8 Vikend naselje “Krivul”, površina građevinskog područja oko 3,5 hektara

– Turističkih ležaja – ukupno 200 u 50 vikend kuća

– Jednovremenih dnevnih izletnika – optimalno 60

– Zaposlenih – ukupno 10, od toga 5 stalno i 5 sezonski

– Sadržaji javnih službi – prodavnica mešovite robe, etno-restoran, kafe i dr.

4.9 Stambeno/vikend naselje “Đula”, površina građevinskog područja oko 4,5 hektara

– Novih stalnih stanovnika – 100 (u 25 – 30 domaćinstava)

– Turističkih ležaja – ukupno 100 u 25 vikend kuća

– Jednovremenih dnevnih izletnika – optimalno 30

– Zaposlenih – ukupno 6, od toga 3 stalno i 3 sezonski

– Sadržaji javnih službi – prodavnica mešovite robe, etno-restoran, kafe i dr.

4.10 Grupacija kulturno-rekreativnih komercijalno-socijalnih klubova u zaleđu plaže planirane gornje hidroakumulacije na Crnom Timoku, površina građevinske parcele 0,2 hektara

– Sadržaji suprastrukture – mali punktovi arheološkog kluba, etno-kluba, ekološkog kluba, omladinskog i dečijeg kluba (sa ponudom u širem prostoru područja Plana)

– Jednovremenih dnevnih izletnika – optimalno 150

– Zaposlenih – ukupno 15, sve sezonski

4.11 Grupacija sportsko-rekreativnih komercijalnih klubova u zaleđu plaže planirane donje hidroakumulacije na Crnom Timoku, površina građevinske parcele 0,2 hektara

– Sadržaji suprastrukture – mali punktovi plivačkog, kajakaškog, ribolovačkog, konjičkog i biciklističkog kluba, sa ponudom u prostoru – delom plaže sa splavovima i opremom za plivanje i kajakaštvo i sa ribolovnim poligonom, koralom za konje, kao i sa biciklističkim poligonom

– Jednovremenih dnevnih izletnika – optimalno 150

– Zaposlenih – ukupno 15, sve sezonski

4.12 Planirana gornja hidroakumulacija u koritu Crnog Timoka (uz omladinsko-dečiji kompleks), površina parcele plaže 0,3 hektara

– Sportsko-rekreativni sadržaji – hidroakumulacija, peščana plaža, splavovi, kombinovano igralište za rukomet/mali fudbal, košarku i odbojku, igrališta za odbojku na pesku, kiosci za brzu hranu i napitke, tuševi i sanitarni objekt

– Jednovremenih dnevnih izletnika – optimalno 400

– Zaposlenih – ukupno 10, sve sezonski

4.13 Planirana donja hidroakumulacija u koritu Crnog Timoka (kod vikend naselja “Krivul”), površina parcele plaže 0,3 hektara

– Sportsko-rekreativni sadržaji – hidroakumulacija, peščana plaža, splavovi, kombinovano igralište za rukomet/mali fudbal, košarku i odbojku, igrališta za odbojku na pesku, kiosci za brzu hranu i napitke, tuševi i sanitarni objekt

– Jednovremenih dnevnih izletnika – optimalno 400

– Zaposlenih – ukupno 10, sve sezonski

4.14 Sportsko strelište ispod brane planirane donje akumulacije na Crnom Timoku, površina parcele 0,3 hektara

– Sportski sadržaji – otvoreni objekti za gađanje iz vazdušnog oružja i za streličarstvo

– Jednovremenih dnevnih izletnika – optimalno 100

– Zaposlenih – ukupno 3, sve sezonski

Rekapitulacija stanovnika, turističkih ležaja, dnevnih izletnika i zaposlenih na području arheološkog nalazišta prikazana je na tabeli 3.

Tabela 3. Stanovnici, turistički ležaji, dnevni izletnici i zaposleni na području arheološkog nalazišta

Broj % Planiranih stalnih stanovnika 3600 (u oko1105 domaćinstava) Turističkih ležaja, ukupno 3750 100 – postojećih 1254 33.44 – planiranih 2496 66.56 Osnovnih ležaja, ukupno 1150 30.67 – postojećih 394 10.51 – planiranih 756 20.16 Komplementarnih ležaja, ukupno 2600 69.33 – postojećih 860 22.93 – planiranih 1740 46.40 Zdravstveno- banjskih ležaja, ukupno 250 6.67 – postojećih 214 5.71 – planiranih 36 0.96 Hoteli i moteli, ukupno ležaja 400 10.67 – postojećih 180 4.80 – planiranih 220 5.87 Turistički apartmani, ukupno ležaja 500 13.33 – postojećih 0 0 – planiranih 500 13.33 Tabela 3. -nastavak Broj % Pansioni, ukupno ležaja 350 9.33 – postojećih 0 0 – planiranih 350 9.33 Odmarališta, ukupno ležaja 250 6.67 – postojećih 100 2.67 – planiranih 150 4.0 Vikend kuće, ukupno ležaja 1200 32.00 – postojećih 700 18.67 – planiranih 500 13.3 Privatni smeštaj, ukupno ležaja 700 18.67 – postojećih 60 1.60 – planiranih 640 17.07 Kamp, ukupno ležaja 100 2.67 – postojećih 0 0 – planiranih 100 2.67 Jednovremenih dnevnih izletnika 5240 Zaposleni 860 100 – stalni 495 57.56 – sezonski 365 42.44

Raspored stanovnika, sadržaja suprastrukture, dnevnih izletnika i zaposlenih na području arheološkog nalazišta po zonama zaštite, prikazan je na tabeli 4.

Tabela 4. Stanovnici, turistički ležaji, dnevni izletnici i zaposleni po zonama zaštite područja arheološkog nalazišta

Stalnistanovnici Turistički ležaji Dnevniizletnici Zaposleni ukupno osnovni komplementarni Zona I stepena zaštite – – – – 300 15 Zona sa prelaznimrežimom zaštite II.1 – – – – 850 31 Zona sa prelaznimrežimom zaštite II.2 – – – – 500 – Zona III stepena zaštite 3600 3750 1150 2600 3590 814 Područje arheološkog nalazišta 3600 3750 1150 2600 5240 860

5. Zaštitna zona arheološkog nalazišta

U zaštitnoj zoni područja arheološkog nalazišta nisu predviđeni novi stalni stanovnici ni sadržaji suprastrukture. Na delu zaštitne zone u okviru KO Gamzigrad (kao i na manjim delovima površina zona sa prelaznim režimom zaštite II.1 i II.2 stepena u okviru iste KO) zadržaće se postojeće bačije naselja Gamzigrad, u postojećoj funkciji stočarstva i planiranoj funkciji seoskog turizma. Broj stanovnika bačija obuhvaćen je ukupnim brojem stanovnika Gamzigrada. U zaštitnoj zoni moguća je izgradnja objekata u funkciji poljoprivrede, uz poštovanje sanitarno-tehničkih propisa.

3.3.2 Dugoročni program saobraćaja na području Plana

Dugoročnim programom saobraćaja, na području Plana predviđaju se sledeći sadržaji drumskih i ostalih saobraćajnica, po zonama zaštite arheološkog nalazišta:

1. Izgradnja južne magistralne obilaznice Zvezdana i Zaječara (M-5) kroz zonu III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Timoka), od planirane petlje ukrštanja sa regionalnim putem R-105b, do izlaska iz područja Plana, ukupne dužine od oko 4.200 m, sa širinom kolovoza od 7.0 m. U odnosu na projektovanu trasu obilaznice od km 0+000 do km 19+920, sa petljom na km 0+600 i ulaskom u tunel “Zvezdan” dužine 460 m na km 0+820 (Institut za puteve Beograd, Zavod za projektovanje “Trasa”), trasa po ovom Planu je pomerena prema severoistoku, zbog granice zone sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena i lokacije planiranog turističkog naselja iznad Zvezdana. Ova trasa takođe podrazumeva tunel ispod severnog dela Magure, okvirne dužine od oko 300 m.

2. Rekonstrukcija postojećeg regionalnog puta R-105b kroz zonu sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena i kroz zonu III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Timoka), od odvojka sa postojećeg magistralnog puta na severozapadnom ulazu u područje Plana, do spoja sa magistralnim putem M-5 severozapadno od Zvezdana, u dužini od oko 5.500 m, sa širinom kolovoza od 6,0 m i izgradnja petlje na ukrštanju ovog puta sa postojećim magistralnim putem severozapadno od Zvezdana. Do izgradnje ove petlje, izvršiće se rekonstrukcija postojeće raskrsnice sa magistralnim putem (u nivou).

3. Izgradnja deonice regionalnog puta u zoni III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Timoka), od planirane petlje sa postojećim magistralnim putem M-5 do ponovnog spoja sa postojećom trasom magistralnog, odnosno predviđenog regionalnog puta, severozapadno od ulaza u Zvezdan, ukupne dužine od oko 600 m, sa širinom kolovoza od 6,0 m.

4. Izgradnja nove severne regionalne obilaznice po GUP-u Zaječara u zoni III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Timoka) i manjim delom kroz zonu sa prelaznim režimom zaštite II.2 stepena, od odvojka sa postojećeg magistralnog – predviđenog regionalnog puta na severozapadnom ulazu u Zvezdan, do izlaska iz područja Plana, sa novim mostom preko Timoka, ukupne dužine od oko 2.900 m, sa širinom kolovoza od 6,0 m.

5. Izgradnja internog lokalnog kolskog puta u zoni I stepena zaštite, pod posebnim režimom korišćenja, sa okretnicama kod zapadnog i istočnog parkinga-terminala na ulazima u zonu I stepena zaštite – za komuniciranje unutar zone, radi prezentacije glavnih arheoloških nalazišta, dužine od oko 2.100 m, sa širinom kolovoza od 5,5 m.

6. Rekonstrukcija postojećeg lokalnog puta od odvojka sa regionalnog puta R-105b do zapadnog parkirališta-terminala na ulazu u zonu I stepena zaštite, kroz zonu sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena, dužine od oko 1.100 m, sa širinom kolovoza od 5,5 m.

7. Izgradnja lokalnog puta od zapadnog parkirališta-terminala, kroz zonu sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena (većim delom po spoljnom obodu zone I stepena zaštite) i kroz zonu III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Timoka), preko istočnog parkirališta-terminala do Zvezdana, ukupne dužine od oko 3.100 m, sa širinom kolovoza od 5,5 m.

8. Izgradnja lokalnog puta od novog lokalnog puta po obodu zone I stepena zaštite do “Rimskog majdana” u zoni sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena, ukupne dužine od oko 1.400 m, sa širinom kolovoza od 5,5 m.

9. Izgradnja lokalnog puta od raskrsnice lokalnog puta za utvrđenu carsku palatu sa regionalnim putem R-105b do magistralnog puta M-5, kroz zonu sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena i zonu III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Timoka) ukupne dužine od oko 700 m, sa širinom kolovoza od 5,5 m.

10. Izgradnja istočne lokalne obilaznice Zvezdana, od odvojka sa nove severne regionalne obilaznice na severnom obodu Zvezdana, do izlaska iz područja Plana, kroz zonu III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Timoka), ukupne dužine od oko 1.000 m, sa širinom kolovoza od 5,5 m.

11. Izgradnja lokalnog puta od Zvezdana do planiranog stambeno-vikend naselja “Đula”, kroz zonu III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Timoka), ukupne dužine od oko 1.100 m, sa širinom kolovoza od 5,0 m.

12. Izgradnja lokalnog puta od postojećeg magistralnog puta na lokalitetu “Gradište” do planiranog vikend naselja “Krivul, kroz zonu III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Timoka), ukupne dužine od oko 600 m, sa širinom kolovoza od 5,0 m.

13. Izgradnja lokalnog puta od raskrsnice regionalnog puta sa postojećim lokalnim putem na severnom obodu Gamzigrada, do planiranog kompleksa za pripremu sportista, sa novim mostom preko Crnog Timoka, kroz zonu III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Timoka), ukupne dužine od oko 500 m, sa širinom kolovoza od 5,0 m.

14. Izgradnja lokalnog puta od petlje za Gamzigradsku Banju na postojećem magistralnom putu, mostom preko ustave planirane gornje hidroakumulacije, do planiranog omladinsko-dečijeg kompleksa, kao i lokalnog puta od postojeće HE “Gamzigrad” do spoja sa planiranim lokalnim putem ispred omladinsko-dečijeg kompleksa, kroz zonu III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Timoka), ukupne dužine od oko 1.700 m, sa širinom kolovoza od 5,5 m.

15. Izgradnja sledećih javnih parkinga: na zapadnom parkiralištu-terminalu za 100 putničkih vozila i 10 autobusa; na istočnom parkiralištu-terminalu za 50 putničkih vozila i 5 autobusa; ispred “Rimskog majdana” za 25 putničkih vozila, 2 autobusa i 2 teretna vozila; u Gamzigradskoj Banji za 500 putničkih vozila i 30 autobusa; u Gamzigradu za 50 putničkih vozila i 3 autobusa; u Zvezdanu za 75 putničkih vozila i 5 autobusa; za potrebe omladinsko-dečijeg kompleksa na planiranom lokalnom putu na levoj obali Timoka ispod vijadukta, za 30 putničkih vozila i 4 autobusa; u kompleksu za pripremu sportista za 20 putničkih vozila i 2 autobusa; u ugostiteljsko-trgovačkom etno-kompleksu “Gradište”, za 70 putničkih vozila i 5 autobusa; u turističkom kompleksu iznad Zvezdana, za 60 putničkih vozila i 4 autobusa; uz javne sadržaje vikend naselja “Krivul” i stambeno/vikend naselja “Đula”, za po 10 putničkih vozila, ukupno 20 putničkih vozila – ukupno za 1.000 putničkih vozila i 70 autobusa. Predviđena je i izgradnja autobuske stanice u Gamzigradskoj Banji sa 5 perona.

16. Rekonstrukcija nasipa napuštene pruge uskog koloseka u turistički put, postojećom trasom od ulaska u područje Plana iz pravca Zaječara, do tačke severno od planiranog omladinsko-dečijeg kompleksa, kroz zonu III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Timoka), ukupne dužine od oko 7.500 m i širine od 4,5 m; a odatle izgradnja nove trase turističkog puta preko novog mosta na Timoku, preko mosta na ustavi planirane gornje hidroakumulacije, ispod postojećeg vijadukta do Gamzigradske Banje i dalje levom obalom Timoka, uz magistralni put pored planiranog kompleksa za pripremu sportista i planiranog kompleksa “Gradište” (odakle se odvaja krak do zapadnog parkirališta-terminala i dalje ispod mosta/propusta magistralnog puta na Seliškom potoku do ponovnog spoja sa turističkim putem na trasi napuštene pruge uskog koloseka), kroz zonu III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Timoka) i delom kroz zonu sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena, ukupne dužine od oko 7.700 m i širine od 4,5 m.

17. Izgradnja izletničkih staza za kretanje pešaka, jahača, planinskih bicikala i delom xipova – grebenskih, panoramskih, radijalnih, dolinskih i veznih, pretežno na trasama postojećih poljskih puteva i staza, kroz celo područje Plana i bližeg okruženja, ukupne dužine od oko 91,5 km i širine od 2 m (za xipove od 3 m).

Rekapitulacija rekonstrukcije i izgradnje saobraćajnica i staza na području Plana i području arheološkog nalazišta po zonama zaštite data je na tabeli 5.

Tabela 5. Rekonstrukcija i izgradnja saobraćajnica na području Plana i području arheološkog nalazišta po zonama zaštite

Rekonstrukcijam Izgradnjam region. puta Zaštita nepokretnih kulturnih dobara i prirode- Konzervacija svih otvorenih nalazišta – ostataka građevina u zoni I stepena zaštite arheološkog nalazišta, prvenstveno u okviru utvrđene carske palate i memorijalnog kompleksa na Maguri, uz mogući obim novih istraživanja (takođe sa konzervacijom); istraživanje i konzervacija ostalih 11 manjih nalazišta – ostataka građevina u zoni I stepena zaštite; po mogućnosti, istraživanje i konzervacija važnijih nalazišta van zone I stepena zaštite;- Obezbeđenje odgovarajućih prostorija za privremeno lagerovanje i obradu pokretnog arheološkog materijala i za službeni smeštaj istraživača (u okviru utvrđene carske palate i zone sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena);- Ažuriranje i sprovođenje procedure za upis arheološkog nalazišta Romulijana – Gamzigrad u Listu svetske prirodne i kulturne baštine;- Stavljanje pod prethodni režim zaštite evidentiranih spomenika kulture i sprovođenje procedure proglašenja najznačajnijih spomenika kulture;- Stavljanje pod zaštitu predela izuzetnih prirodno-antropogenih odlika u granicama područja arheološkog nalazišta.Uređenje teritorije područja arheološkog nalazišta – Eksproprijacija celokupnog privatnog zemljišta zone I stepena zaštite arheološkog nalazišta;- Utvrđivanje parcela sa arheološkim nalazištem van zone I stepena zaštite i ustanovljavanje nadležnosti nad ivim parcelama za potrebe istraživanja, zaštite i prezentacije;- Uređenje predela (uređenje, zatravljivanje i pošumljavanje terena, uređenje vodotoka, staza i dr.) u zoni I stepena zaštite i zonama sa prelaznim režimom zaštite arheološkog nalazišta (po Planu generalne regulacije prostora zone I stepena zaštite i programu uređenja predela zone I stepena zaštite i zona sa prelaznim režimom zaštite arheološkog nalazišta);- Uređenje površina turističko-rekreativne ponude u prostoru – slobodnih površina u središnim delovima postojećih naselja, kao i prioritetnih sadržaja novoplaniranih kompleksa i punktova, oko postojećih i planiranih hidroakumulacija, na vidikovcima i dr.;- Uređenje površina za poljoprivredu, šumarstvo i lovstvo u zonama sa prelaznim režimom zaštite II.1 i II.2 stepena i u zoni III stepena zaštite.Suprastruktura, dnevni izletnici i zaposleni1. Zona I stepena zaštite1.1 Punkt kulturoloških sadržaja unutar utvrđenja carske palate (ceo dugoročni program)- Muzejski prostori, službene prostorije, prihvat posetilaca- Dozvoljenih jednovremenih dnevnih izletnika – 300- Zaposlenih – ukupno 15, od toga 8 stalno i 7 sezonski2. Zona sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena2.1 Punkt zapadnog parkirališta-terminala (deo dugoročnog programa)- parkinzi, prihvat posetilaca i službene prostorije, sa nadstrešnicama i zelenilom- Jednovremenih dnevnih izletnika – 300- Zaposlenih – ukupno 10, od toga 5 stalno i 5 sezonski2.2 Punkt istočnog parkirališta-terminala (deo dugoročnog programa)- parkinzi, prihvat posetilaca i službene prostorije, sa nadstrešnicama i zelenilom- Jednovremenih dnevnih izletnika – 200- Zaposlenih – ukupno 6, od toga 3 stalno i 3 sezonski2.3 Punkt “Rimski majdan” (deo dugoročnog programa)- u majdanu: tradicionalno vađenje kamena i vajarska kolonija- ispred majdana: parkinzi, pešački prilaz- Jednovremenih dnevnih izletnika – 50 – Zaposlenih – ukupno 3, od toga 2 stalno i 1 sezonski3. Zona III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Crnog Timoka)3.1 Gamzigradska Banja (deo dugoročnog programa)- Turističkih ležaja – ukupno 1.610 (1.254 postojeća i 416 novih), od toga: . 250 u Zavodu za specijalizovanu rehabilitaciju (214 postojećih i 36 novih), . 250 u hotelu i hotelskim depandansima (180 postojećih i 70 novih), . 60 u apartmanskim vilama (sve novo, prosečno sa 20 ležaja po vili), .150 u odmaralištima (100 postojećih i 50 novih), . 800 u vikend kućama (700 postojećih i 100 novih), .100 u privatnom smeštaju (60 postojećih i 40 novih).- Jednovremenih dnevnih izletnika – 500- Zaposlenih – ukupno 240, od toga 120 stalno i 120 sezonski- Sportsko-rekreativni sadržaji – glavni fudbalski teren sa tribinom od 500 mesta i pomoćni fudbalski teren, dva kombinovana terena za rukomet, košarku i odbojku (preko zime na jednom terenu osvetljeno veštačko klizalište) sa gledalištem od 300 mesta, 4 teniska terena, mini-golf, dečija igrališta, terminal jahača i biciklista, trim staza, srednja hidroakumulacija i plaža na Timoku- Sadržaji javnih službi – trgovina (samoposluga, prodavnica sportske opreme i odeće, knjižara, štampa i dr.), ugostiteljstvo (nacionalni restoran, kafei, mlečni restoran, poslastičarnica i dr.), servisi (uslužni, zanatsko-tehnički i dr. po potrebi), zdravstvo (u okviru dopunjenog Zavoda za specijalizovanu rehabilitaciju), kultura (otvorena letnja pozornica sa 500 mesta, biblioteka i dr.), administracija (mesna zajednica, uprava Banje, turistička organizacija, ispostava banke i dr.). 3.2 Gamzigrad (deo dugoročnog programa)- Turističkih ležaja – 150 u postojećem privatnom smeštaju, uz adaptaciju- Jednovremenih dnevnih izletnika – 150- Zaposlenih – ukupno 60, od toga 50 stalno i 10 sezonski- Sadržaji javnih službi – trgovina (prodavnice mešovite robe, suvenira, poljoprivredna apoteka i dr.), ugostiteljstvo (etno-gostionica, kafei i dr.), servisi (veterinarska stanica, servis poljoprivredne mehanizacije, zanatsko-uslužni servisi i dr.), zdravstvo (ambulanta), školstvo (četvorogodišnja osnovna škola za Gamzigrad i Gamzigradsku Banju, sa terenom za male sportove), kultura (dom kulture sa salom od 300 mesta, bibliotekom, prostorijama za kulturno-umetničko društvo i dr.).3.3 Zvezdan (deo dugoročnog programa)- Turističkih ležaja – 300 u postojećem privatnom smeštaju, uz adaptaciju,- Jednovremenih dnevnih izletnika – 300- Zaposlenih – ukupno 120, od toga 100 stalno i 20 sezonski- Sportsko-rekreativni sadržaji – uređenje postojeće hidroakumulacije i plaže, jedan kombinovani teren za rukomet/mali fudbal, košarku i odbojku, dečije igralište- Sadržaji javnih službi – trgovina (prodavnice mešovite robe, suvenira, poljoprivredna apoteka i dr.), ugostiteljstvo (etno-gostionice, kafei i dr.), servisi (veterinarska stanica, auto servis i servis poljoprivredne mehanizacije, zanatsko-uslužni servisi i dr.), zdravstvo (zdravstvena stanica), školstvo (osmogodišnja škola za Zvezdan, Gamzigrad i Gamzigradsku Banju, sa sportkom salom i terenom za male sportove), kultura (dom kulture sa salom od 500 mesta, bibliotekom, prostorijama za kulturno-umetničko društvo i dr.).3.4 Omladinski kompleks (deo dugoročnog programa)- Turističkih ležaja – ukupno 150, od toga . 50 u novom, zasebnom omladinskom odmaralištu, . 100 u novom, zasebnom omladinskom kampu (sa 50 šatora),- Jednovremenih dnevnih izletnika – 60- Zaposlenih – ukupno 12, od toga 6 stalno i 6 sezonski- Sportsko-rekreativni i kulturno-zabavni sadržaji za omladince: kombinovani teren za rukomet/mali fudbal, košarku i odbojku, uređen parkovski prostor i korišćenje plaže na planiranoj gornjoj hidroakumulaciji 3.5 Ugostiteljsko-trgovački etno-kompleks “Gradište” (deo dugoročnog programa)- Turističkih ležaja – 25 u novom pansionu- Jednovremenih dnevnih izletnika – 150- Zaposlenih – ukupno 10, od toga 5 stalno i 5 sezonski- Ugostiteljski, trgovački i rekreativni sadržaji – etno-restoran sa 300 mesta, etno kiosci za brzu hranu i napitke; prodaja etno-proizvoda u zatvorenim objektima i pod nadstrešnicama; dečije igralište, uređen parkovski prostor i korišćenje plaže na planiranoj donjoj hidroakumulaciji 3.6 Vikend naselje “Krivul” (deo dugoročnog programa)- Turističkih ležaja – 100 u 25 vikend kuća- Jednovremenih dnevnih izletnika – 30- Zaposlenih – ukupno 5, od toga 3 stalno i 2 sezonski- Sadržaji javnih službi – prodavnica mešovite robe i dr. 3.7 Stambeno/vikend naselje “Đula” (deo dugoročnog programa)- Novih stalnih stanovnika – 50 (u oko 15 domaćinstava)- Turističkih ležaja – 50 (u 13 vikend kuća)- Jednovremenih dnevnih izletnika – 15- Zaposlenih – ukupno 3, od toga 2 stalno i 1 sezonski- Sadržaji javnih službi – prodavnica mešovite robe, kafe i dr.3.8 Sadržaji kulturno-rekreativnih komercijalno-socijalnih klubova u zaleđu planirane gornje hidroakumulacije na Timoku (deo dugoročnog programa)- Sadržaji suprastrukture – mali punktovi arheološkog kluba, etno-kluba, ekološkog kluba i omladinskog kluba (sa ponudom u širem prostoru arheološkog nalazišta) – Jednovremenih dnevnih izletnika – 100Zaposlenih – 10, sve sezonski3.9 Sadržaji sportsko-rekreativnih komercijalnih klubova u zaleđu planirane donje hidroakumulacije na Timoku (deo dugoročnog programa)- Sadržaji suprastrukture – mali punktovi plivačkog, kajakaškog, ribolovačkog, konjičkog i biciklističkog kluba, sa ponudom u prostoru – delom plaže sa splavovima i opremom za plivanje i kajakaštvo i sa ribolovnim poligonom, koralom za konje i biciklističkim poligonom- Jednovremenih dnevnih izletnika – 150- Zaposlenih – 15, sve sezonski3.10 Sportsko-rekreativni sadržaji gornje hidroakumulacije na Timoku sa plažom (deo dugoročnog programa)- Sportsko-rekreativni sadržaji – peščana plaža, splavovi, kombinovano igralište za rukomet/mali fudbal, košarku i odbojku, igrališta za odbojku na pesku, kiosci za brzu hranu i napitke, tuševi i sanitarni objekt- Jednovremenih dnevnih izletnika – 300- Zaposlenih – 10, sve sezonski3.11 Sportsko-rekreativni sadržaji donje hidroakumulacije na Timoku sa plažom (deo dugoročnog programa)- Sportsko-rekreativni sadržaji – peščana plaža, splavovi, kombinovano igralište za rukomet/mali fudbal, košarku i odbojku, igrališta za odbojku na pesku, kiosci za brzu hranu i napitke, tuševi i sanitarni objekt- Jednovremenih dnevnih izletnika – 300- Zaposlenih – 10, sve sezonskiSaobraćajna i tehnička infrastruktura i komunalna oprema1. Izgradnja saobraćajnica (najveći deo dugoročnog programa)1.1 Izgradnja južne magistralne obilaznice Zvezdana i Zaječara (M-5) od planirane petlje ukrštanja sa regionalnim putem R-105b, do izlaska iz područja Plana, ukupne dužine od oko 4.200 m;1.2 Rekonstrukcija postojećeg regionalnog puta R-105b od odvojka sa postojećeg magistralnog puta na severozapadnom ulazu u područje Plana, do spoja sa magistralnim putem M-5 severozapadno od Zvezdana, u dužini od oko 5.500 m i izgradnja petlje na ukrštanju ovog puta sa postojećim magistralnim putem severozapadno od Zvezdana. Do izgradnje ove petlje, izvršiće se rekonstrukcija (u istom nivou) postojeće raskrsnice sa magistralnim putem.1.3 Izgradnja deonice regionalnog puta od planirane petlje sa postojećim magistralnim putem M-5 do ponovnog spoja sa postojećom trasom magistralnog, odnosno predviđenog regionalnog puta, severozapadno od ulaza u Zvezdan, ukupne dužine od oko 600 m;1.4 Izgradnja internog lokalnog kolskog puta u zoni I stepena zaštite, pod posebnim režimom korišćenja, sa okretnicama kod zapadnog i istočnog parkinga-terminala, dužine od oko 2.100 m;1.5 Rekonstrukcija postojećeg lokalnog puta od odvojka sa regionalnog puta R-105b do zapadnog parkirališta-terminala, dužine od oko 1.100 m;1.6 Izgradnja lokalnog puta od zapadnog parkirališta-terminala do istočnog parkirališta-terminala i dalje do Zvezdana, ukupne dužine od oko 3.100 m;1.7 Izgradnja lokalnog puta od novog lokalnog puta po obodu zone I stepena zaštite do “Rimskog majdana”, ukupne dužine od oko 1.400 m;1.8 Izgradnja lokalnog puta od raskrsnice lokalnog puta za utvrđenu carsku palatu sa regionalnim putem R-105b do magistralnog puta M-5, dužine od oko 700 m;1.9 Izgradnja lokalnog puta od Zvezdana do planiranog stambeno-vikend naselja “Đula”, dužine od oko 1.100 m;1.10 Izgradnja lokalnog puta od postojećeg magistralnog puta na lokalitetu “Gradište” do planiranog vikend naselja “Krivul, dužine od oko 600 m;1.11 Izgradnja lokalnog puta od petlje za Gamzigradsku Banju na postojećem magistralnom putu, preko ustave planirane gornje hidroakumulacije, do planiranog omladinsko-dečijeg kompleksa, kao i lokalnog puta od postojeće HE “Gamzigrad” do spoja sa planiranim lokalnim putem ispred omladinsko-dečijeg kompleksa, dužine od oko 1.700 m;1.12 Izgradnja sledećih javnih parkinga: na zapadnom parkiralištu-terminalu za 100 putničkih vozila i 10 autobusa; na istočnom parkiralištu-terminalu za 50 putničkih vozila i 5 autobusa; ispred “Rimskog majdana” za 15 putničkih vozila i 2 autobusa; u Gamzigradskoj Banji za 350 putničkih vozila i 20 autobusa; u Gamzigradu za 30 putničkih vozila i 2 autobusa; u Zvezdanu za 50 putničkih vozila i 3 autobusa; za potrebe omladinskog kompleksa za 20 putničkih vozila i 2 autobusa; u ugostiteljsko-trgovačkom kompleksu “Gradište” za 35 putničkih vozila i 3 autobusa; uz javne sadržaje vikend naselja “Krivul” i stambeno/vikend naselja “Đula”, za po 5 putničkih vozila, ukupno 10 putničkih vozila; ukupno za 670 putničkih vozila i 47 autobusa;1.13 Rekonstrukcija nasipa napuštene pruge uskog koloseka u turistički put ukupne dužine od oko 7.500 m i izgradnja nove trase turističkig puta preko omladinsko-dečijeg kompleksa, Banje i kompleksa “Gradište”, sa krakom do zapadnog parkirališta-terminala, ukupne dužine od oko 7.700 m;1.14 Izgradnja izletničkih staza za kretanje pešaka, jahača, planinskih bicikala i delom xipova – grebenskih, panoramskih, radijalnih, dolinskih i veznih, pretežno na trasama postojećih poljskih puteva i staza, kroz celo područje Plana i bližeg okruženja, ukupne dužine od oko 91,5 km.2. Vodosnabdevanje, kanalisanje i prečišćavanje otpadnih voda i vodoregulacijaIzgradnja svih sadržaja po dugoročnom programu. 3. Elektroenergetska mreža (deo dugoročnog programa)3.1 Pojačanje snage postojeće trafostanice 35/10 kV u Zvezdanu od 5 MVA na 8 MVA 3.2 Izmeštanje postojećeg dalekovoda od TS 35/10 kV Zvezdan prema Bogovini3.3 Rekonstrukcija 12 postojećih trafostanica 10/0,4 kV na veću snagu i izgradnja 10 novih trafostanica 10/0,4 kV – ukupno 22 TS 10/0,4 kV i to: 1 kom. od 250 kVA uz carsku palatu i zapadno parkiralište- terminal; 1 kom. od 140 kVA uz istočno parkiralište-terminal; 1 kom. od 140 kVA uz punkt “Rimski majdan”; 5 kom. od 630 kVA i 2 kom. od 250 kVA u Zvezdanu; 3 kom od 630 kVA u Gamzigradu; 5 kom. od 630 kVA u Gamzigradskoj Banji; 1 kom. od 250 kVA uz omladinski kompleks i gornju hidroakumulaciju; 1 kom. od 250 kVA uz kompleks “Gradište”; 1 kom. od 250 kVA uz vikend naselje “Krivul” i donju hidroakumulaciju; 1 kom. od 250 kVA uz stambeno-vikend naselje “Đula”.3.4 Izgradnja kablova 10 kV (kroz zone zaštite I i II.1 stepena) i dalekovoda 10 kV (na ostalim prostorima) do novih trafostanica 10/0,4 kV.3.5 Izgradnja nove niskonaponske mreže i javne rasvete na lokalitetima carska plata i Magura, u postojećim naseljima i prioritetnim novim kompleksima i punktovima.4. Poštanska mreža i telekomunikacije (deo dugoročnog programa)4.1 Izgradnja/rekonstrukcija po 1 pošte sa 2 šaltera u Gamzigradskoj Banji, i Zvezdanu, i sa 1 šalterom u Gamzigradu;4.2 Postavljanje magistralnog optičkog kabla od telefonske centrale Zvezdan preko Gamzigrada do Gamzigradske Banje; 4.3 Rekonstrukcija postojeće telefonske centrale Zvezdan radi povećanja kapaciteta i izgradnja krajnjih digitalnih telefonskih centrala u Gamzigradu i Gamzigradskoj Banji, kao i postavljanje razvodnih kablovskih telefonskih instalacija od telefonskih centrala do korisnika;4.4 Instaliranje telefonskih priključaka i to: 13 u carskoj palati, 12 na zapadnom parkiralištu-terminalu, 8 na istočnom parkiralištu-terminalu, 3 na punktu “Rimski majdan”, 610 u Zvezdanu, 240 u Gamzigradu, 483 u Gamzigradskoj Banji, 33 u omladinskom kompleksu i uz gornju hidroakumulaciju, 12 u kompleksu “Gradište”, 51 u vikend naselju “Krivul” i uz donju hidroakumulaciju i 30 u stambeno-vikend naselju “Đula” (ukupno 1.495, uključujući postojeće priključke). 5. Realizacija sadržaja komunalne opreme (deo dugoročnog programa) – grejanje u naseljima, kompleksima i punktovima na drvo i električnu energiju; organizovano sakupljanje smeća; uređenje postojećih i novih groblja Gamzigrada i Zvezdana van zona zaštite arheološkog nalazišta; organizovanje održavanja saobraćajnica i zelenih površina. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara i prirode- Konzervacija svih otvorenih nalazišta – ostataka građevina u zoni I stepena zaštite arheološkog nalazišta, prvenstveno u okviru utvrđene carske palate i memorijalnog kompleksa na Maguri, uz mogući obim novih istraživanja (takođe sa konzervacijom);- Obezbeđenje odgovarajućih prostorija za privremeno lagerovanje i obradu pokretnog arheološkog materijala i za službeni smeštaj istraživača (u okviru utvrđene carske palate);- Ažuriranje procedure za upis arheološkog nalazišta Romulijana – Gamzigrad u Listu svetske prirodne i kulturne baštine;- Stavljanje pod prethodni režim zaštite evidentiranih spomenika kulture;- Stavljanje pod zaštitu predela izuzetnih prirodno-antropogenih odlika u granicama područja arheološkog nalazišta.Uređenje teritorije područja arheološkog nalazišta – Eksproprijacija najmanje 50% privatnog zemljišta zone I stepena zaštite arheološkog nalazišta;- Utvrđivanje parcela sa arheološkim nalazištem van zone I stepena zaštite i ustanovljavanje nadležnosti nad ovim parcelama za potrebe istraživanja, zaštite i prezentacije;- Uređenje predela (uređenje, zatravljivanje i pošumljavanje terena, uređenje vodotoka, staza i dr.) u zoni I stepena zaštite (po Planu generalne regulacije prostora zone I stepena zaštite);Suprastruktura, dnevni izletnici i zaposleni1. Zona I stepena zaštite 1.1 Punkt kulturoloških sadržaja unutar utvrđene carske palate (ceo dugoročni program)- Muzejski prostori, službene prostorije, prihvat posetilaca- Dozvoljenih jednovremenih dnevnih izletnika – 300 – Zaposlenih – ukupno 15, od toga 8 stalno i 7 sezonski 2. Zona sa prelaznim režimom zaštite II.1 stepena2.1 Punkt zapadnog parkirališta-terminala (srednjoročni program)- parkinzi, prihvat posetilaca i službene prostorije, sa nadstrešnicama i zelenilom- Jednovremenih dnevnih izletnika – 300- Zaposlenih – ukupno 10, od toga 5 stalno i 5 sezonski3. Zona III stepena zaštite (antropogeni pojas duž Crnog Timoka)3.1 Gamzigradska Banja (deo srednjoročnog programa)- Turističkih ležaja – ukupno 1.360 (1.254 postojeća i 106 novih), od toga: . 250 u Zavodu za specijalizovanu rehabilitaciju (214 postojećih i 36 novih), . 180 u hotelu i hotelskim depandansima (postojećih), . 100 u odmaralištima (postojećih), . 750 u vikend kućama (700 postojećih i 50 novih), . 80 u privatnom smeštaju (60 postojećih i 20 novih).- Jednovremenih dnevnih izletnika – 500- Zaposlenih – ukupno 200, od toga 100 stalno i 100 sezonski- Sportsko-rekreativni sadržaji – pomoćni fudbalski teren, dva kombinovana terena za rukomet, košarku i odbojku, dečija igrališta, terminal jahača i biciklista, trim staza, srednja hidroakumulacija i plaža na Timoku- sadržaji javnih službi – dopunjen Zavod za specijalizovanu rehabilitaciju, otvorena letnja pozornica sa 300 mesta i biblioteka, uprava Banje, turistička organizacija i ispostava banke, ostali sadržaji u privatnom sektoru, zavisno od tražnje 3.2 Gamzigrad (deo srednjor. programa)- Turističkih ležaja – 70 u postojećem privatnom smeštaju, uz adaptaciju- Jednovremenih dnevnih izletnika – 100- Zaposlenih – ukupno 30, od toga 25 stalno i 5 sezonski- Sadržaji javnih službi – poljoprivredna apoteka, veterinarska stanica, servis poljoprivredne mehanizacije, ambulanta, četvorogodišnja osnovna škola za Gamzigrad i Gamzigradsku Banju, sa terenom za male sportove3.3 Zvezdan (deo srednjoročnog programa)- Turističkih ležaja – 150 u postojećem privatnom smeštaju, uz adaptaciju- Jednovremenih dnevnih izletnika – 200- Zaposlenih – ukupno 60, od toga 50 stalno i 10 sezonski- Sportsko-rekreativni sadržaji – uređenje postojeće hidroakumulacije i plaže, jedan kombinovani teren za rukomet/mali fudbal, košarku i odbojku, dečije igralište- Sadržaji javnih službi – poljoprivredna apoteka, veterinarska stanica, auto servis i servis poljoprivredne mehanizacije, zdravstvena stanica, osmogodišnja škola za Zvezdan, Gamzigrad i Gamzigradsku Banju, sa sportskom salom i terenom za male sportove, rekonstrukcija zadružnog doma za potrebe kulture3.4 Omladinski kompleks (deo srednjoročnog programa)- Turističkih ležaja – 100 u novom omladinskom kampu (sa 50 šatora i sanitarnim čvorom),- Jednovremenih dnevnih izletnika – 60- Zaposlenih – ukupno 6, od toga 3 stalno i 3 sezonski- Sportsko-rekreativni sadržaji: kombinovani teren za rukomet/mali fudbal, košarku i odbojku, uređen parkovski prostor i korišćenje plaže na gornjoj hidroakumulaciji 3.5 Ugostiteljsko-trgovački etno-kompleks “Gradište” (deo srednjoročnog programa)- Turističkih ležaja – 15 u novom pansionu- Jednovremenih dnevnih izletnika – 150- Zaposlenih – ukupno 6, od toga 3 stalno i 3 sezonski- Ugostiteljski i trgovački sadržaji – u okviru srednjoročnog programa, zavisno od tražnje; dečije igralište, uređen parkovski prostor i korišćenje plaže na donjoj hidroakumulaciji 3.8 Sadržaji kulturno-rekreativnih komercijalno-socijalnih klubova u zaleđu planirane gornje hidroakumulacije na Timoku (deo srednjoročnog programa)- Sadržaji suprastrukture – mali punktovi arheološkog kluba, etno-kluba, ekološkog kluba i omladinskog kluba (sa ponudom u širem prostoru arheološkog nalazišta) – Jednovremenih dnevnih izletnika – 60- Zaposlenih – ukupno 6, sve sezonski3.10 Sportsko-rekreativni sadržaji gornje hidroakumulacije na Timoku sa plažom (srednjoročni program)- Sportsko-rekreativni sadržaji – peščana plaža, splavovi, kombinovano igralište za rukomet/mali fudbal, košarku i odbojku, igrališta za odbojku na pesku, kiosci za brzu hranu i napitke, tuševi i sanitarni objekt- Jednovremenih dnevnih izletnika – ukupno 300- Zaposlenih – ukupno 10, sve sezonskiSaobraćajna i tehnička infrastruktura i komunalna oprema1. Izgradnja saobraćajnica (deo srednjoročnog programa) 1.2 Rekonstrukcija postojećeg regionalnog puta R-105b od odvojka sa postojećeg magistralnog puta na severozapadnom ulazu u područje Plana, do spoja sa magistralnim putem M-5 severozapadno od Zvezdana, u dužini od oko 5.500 m i rekonstrukcija (u istom nivou) postojeće raskrsnice sa magistralnim putem.1.4 Izgradnja internog lokalnog kolskog puta u zoni I stepena zaštite, pod posebnim režimom korišćenja, sa okretnicama kod zapadnog i istočnog parkirališta-terminala, dužine od oko 2.100 m;1.5 Rekonstrukcija postojećeg lokalnog puta od odvojka sa regionalnog puta R-105b do zapadnog parkirališta-terminala, dužine od oko 1.100 m;1.6 Izgradnja lokalnog puta od zapadnog parkirališta-terminala do istočnog parkirališta-terminala i dalje do Zvezdana, ukupne dužine od oko 3.100 m;1.8 Izgradnja lokalnog puta od raskrsnice lokalnog puta za utvrđenu carsku palatu sa regionalnim putem R-105b do magistralnog puta M-5, dužine od oko 700 m;1.11 Izgradnja lokalnog puta od postojeće HE “Gamzigrad” do omladinsko-dečijeg kompleksa, dužine od oko 700 m;1.12 Izgradnja sledećih javnih parkinga: na zapadnom parkiralištu-terminalu za 100 putničkih vozila i 10 autobusa; u Gamzigradskoj Banji za 200 putničkih vozila i 10 autobusa; u Gamzigradu za 20 putničkih vozila i 2 autobusa; u Zvezdanu za 30 putničkih vozila i 3 autobusa; u ugostiteljsko-trgovačkom kompleksu “Gradište” za 25 putničkih vozila i 3 autobusa; ukupno za 375 putničkih vozila i 28 autobusa;1.14 Izgradnja izletničkih staza za kretanje pešaka, jahača, planinskih bicikala i delom xipova – grebenskih, panoramskih, radijalnih, dolinskih i veznih kroz područje Plana, pretežno na trasama postojećih poljskih puteva i staza, ukupne dužine od oko 40 km.2. Vodosnabdevanje, kanalisanje i prečišćavanje otpadnih voda i vodoregulacijaIzgradnja svih sadržaja po dugoročnom programu.3. Elektroenergetska mreža (deo srednjoročnog programa)3.1 Pojačanje snage postojeće trafostanice 35/10 kV u Zvezdanu od 5 MVA na 8 MVA3.2 Izmeštanje postojećeg dalekovoda od TS 35/10 kV Zvezdan prema Bogovini3.3 Rekonstrukcija postojećih trafostanica 10/0,4 kV na veću snagu i izgradnja novih trafostanica 10/0,4 kV – ukupno 12 TS 10/0,4 kV i to: 1 kom. od 250 kVA uz carsku palatu i zapadno parkiralište-terminal; 3 kom. od 630 kVA i 1 kom. od 250 kVA u Zvezdanu; 2 kom od 630 kVA u Gamzigradu; 3 kom. od 630 kVA u Gamzigradskoj Banji; 1 kom. od 250 kVA uz omladinski kompleks i gornju hidroakumulaciju; 1 kom. od 250 kVA uz kompleks “Gradište”; 3.4 Izgradnja kablova 10 kV (kroz zone zaštite I i II.1 stepena) i dalekovoda 10 kV (na ostalim prostorima) do novih trafostanica 10/0,4 kV.3.5 Izgradnja nove niskonaponske mreže i javne rasvete na lokalitetima carska plata i Magura, u postojećim naseljima i prioritetnim novim kompleksima i punktovima.4. Poštanska mreža i telekomunikacije (deo srednjoročnog programa)4.1 Izgradnja/rekonstrukcija po 1 pošte sa 1 šalterom u Gamzigradskoj Banji i Zvezdanu;4.2 Postavljanje magistralnog optičkog kabla od telefonske centrale Zvezdan preko Gamzigrada do Gamzigradske Banje; 4.3 Rekonstrukcija postojeće telefonske centrale Zvezdan radi povećanja kapaciteta i izgradnja novih krajnjih digitalnih telefonskih centrala u Gamzigradu i Gamzigradskoj Banji, kao i postavljanje razvodnih kablovskih telefonskih instalacija od telefonskih centrala do korisnika;4.4 Instaliranje telefonskih priključaka i to: 13 u carskoj palati, 12 na zapadnom parkiralištu-terminalu, 400 u Zvezdanu, 200 u Gamzigradu, 300 u Gamzigradskoj Banji, 5 u omladinskom kompleksu i uz gornju hidroakumulaciju i 5 u kompleksu “Gradište” (ukupno 935, uključujući postojeće priključke).5. Realizacija sadržaja komunalne opreme (deo srednjoročnog programa) – grejanje u naseljima, kompleksima i punktovima na drvo i električnu energiju; organizovano sakupljanje smeća; uređenje postojećih i novih groblja Gamzigrada i Zvezdana van zona zaštite arheološkog nalazišta; organizovanje održavanja saobraćajnica i zelenih površina.

Rekapitulacija turističkih ležaja, dnevnih izletnika i zaposlenih u okviru kulturološkog turizma (prezentacija arheoloških nalazišta), banjskog, sportsko-rekreativnog i seoskog turizma za prvu etapu i prvu fazu realizacuje Plana prikazana je na tabeli 6.

Tabela 6. Prva etapa i prva faza realizacije Plana – turistički ležaji, dnevni izletnici i zaposleni na području arheološkog nalazišta

Prva etapa Prva faza Broj % Broj % Turističkih ležaja ukupno 2385 100 1695 100 – postojećih 1254 52,58 1254 73.98 – planiranih 1131 47,42 441 26.02 Osnovnih ležaja ukupno 560 23.48 430 25.37 – postojećih 394 16.52 394 23.24 – planiranih 166 6.96 36 2.12 Komplementarnih ležaja ukupno 1825 76.52 1265 74.63 – postojećih 860 36,06 860 50.74 – planiranih 965 40,46 405 23.89 Zdravstveno- banjskih ležaja ukupno 250 10.48 250 14.75 – postojećih 214 8.97 214 12.62 – planiranih 36 1.51 36 2.12 Hoteli i moteli, ukupno ležaja 250 10.48 180 10.62 – postojećih 180 7.55 180 10.62 – planiranih 70 2.93 – – Turistički apartmani ukupno ležaja 60 2.52 – – – postojećih – – – – – planiranih 60 2.52 – – Pansioni, ukupno ležaja 25 1.05 15 0,88 – postojećih – – – – – planiranih 25 1.05 15 0,88 Odmarališta, ukupno ležaja 200 8.38 100 5.90 – postojećih 100 4.19 100 5.90 – planiranih 100 4.19 – – Vikend kuće, ukupno ležaja 950 39.83 750 44.25 – postojećih 700 29.35 700 41.30 – planiranih 250 10.48 50 2.95 Privatni smeštaj, ukupno ležaja 550 23.06 300 17.70 – postojećih 60 2,52 60 3.54 – planiranih 490 17,57 240 14.16 Kamp, ukupno ležaja 100 4.19 100 5.90 – postojećih – – – – – planiranih 100 4.19 100 5.90 Jednovremenih dnevnih izletnika 3205 2270 Zaposleni 529 100 343 100 – stalni 304 57.47 194 56.56 – sezonski 225 42.53 149 43.44

Raspored turističkih ležaja, dnevnih izletnika i zaposlenih u prvoj etapi i prvoj fazi relizacije Plana na području arheološkog nalazišta po zonama zaštite, prikazan je na tabeli 7.

Tabela 7. Prva etapa i prva faza realizacije Plana – turistički ležaji, dnevni izletnici i zaposleni po zonama zaštite područja arheološkog nalazišta

Turistički ležaji Dnevniizletnici Zaposleni ukupno osnovni komplement.

|I etapa |I faza |I

etapa |I faza |I

etapa |I faza |I

etapa |I faza |I

etapa |I

faza | |Zona I stepena zaštite |- |- |- |- |- |- |300 |300 |15 |15 | |Zona sa prelaznim

režimom zaštite II.1 |- |- |- |- |- |- |550 |300 |19 |10 | |Zona sa prelaznim

režimom zaštite II.2 |- |- |- |- |- |- |300 |300 |- |- | |Zona III stepena zaštite |2385 |1695 |560 |430 |1825 |1265 |2055 |1370 |495 |318 | |Područje arheol.

nalazišta |2385 |1695 |560 |430 |1825 |1265 |3205 |2270 |529 |343 | |

Prioriteti u implementaciji Plana dati su funkcijama, aktivnostima i sadržajima od zajedničkog, javnog značaja, kojima se zadovoljavaju nacionalni interesi i vitalne socio-ekonomske potrebe lokalne zajednice, a to su: zaštita kulturne baštine, prirode i životne sredine, izgradnja i rekonstrukcija saobraćajne i tehničke infrastrukture i komunalne opreme, razvoj nekomercijalnih sadržaja javnih službi (prosveta, zdravstvena i socijalna zaštita, kultura i administracija) i planska regulativa izgradnje i uređenja prostora. Ove funkcije, aktivnosti i sadržaji dati su u Planu egzaktno i predstavljaju obavezan predmet implementacije, od strane upravnih subjekata na nivou Republike i opštine. Sve ostale aktivnosti i sadržaji, dimenzionisani su u Planu samo kao osnove i ulazi za utvrđivanje sadržaja i kapaciteta aktivnosti od javnog značaja, te se njihova implementacija prepušta drugim upravnim dokumentima (programima, osnovama i projektima) i tržištu. Međutim, od valjanosti predpostavki za ove aktivnosti i sadržaje, zavisi ostvarivanje i održivost prioritetnih javnih funkcija, aktivnosti i sadržaja, odnosno rok važenja Plana.

5.2 Učesnici u implementaciji Prostornog plana

Glavni učesnici u sprovođenju Prostornog plana biće upravni subjekti iz sastava Republike (državni nivo) i iz sastava opštine Zaječar (lokalni nivo), nadležni za javne funkcije, aktivnosti i sadržaje od nacionalnog i lokalnog interesa. Državni nivo subjekata u sprovođenju Prostornog plana predstavlja Vlada Republike Srbije, sa resorima Ministarstva za kapitalne investicije, Ministarstva kulture, Ministarstva nauke i zaštite životne sredine Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Ministarstva rudarstva i energetike, kao i sa Republičkim zavodom za zaštitu spomenika kulture. Lokalni nivo subjekata predstavlja Skupština ipštine Zaječar (uz učešće mesnih zajednica Zvezdan, Gamzigrad i Gamzigradska Banja). U sprovođenju Plana uzeće odgovarajuće učešće i Ministarstva trgovine, turizma i usluga, Ministarstvo zdravlja, Republička agencija za prostorno planiranje, Narodni muzej u Zaječaru, organizacija obrađivača Prostornog plana i dr. Subjekti bi bili organizovani po linijama koordinacije, partnerstva i kooperacije, sa zajedničkim upravnim i operativnim telima, prema odredbama Ugovora o implemenatciji Plana.

Pored upravnih subjekata, moguće je animirati i druge učesnike u sprovođenju Plana. Po upisivanju područja arheološkog nalazišta u Listu svetske prirodne i kulturne baštine, ili drugog vida internacionalizacije područja, moguće je uspostavljanje i međunarodnog nivoa neupravnih subjekata, prvenstveno međunarodnih kulturnih organizacija, ali i komercijalnih subjekata. Isto važi i za domaće kulturne i komercijalne subjekte, koje takođe treba animirati. O uključivanju međunarodnih subjekata odlučuju subjekti državnog nivoa.

Među navedenim subjektima biće uspostavljena jasna podela upravnih nadležnosti. Prostorni plan područja arheološkog nalazišta, kao i Program zaštite i razvoja donosi Vlada Republike Srbije, a akta o urbanističkim uslovima, izvod iz Prostornog plana i odobrenja za izgradnju i rekonstrukciju objekata suprastrukture i infrastrukture iz člana 89. stav 4. tačke 6., 8. i 13 Zakona o planiranju i izgradnji izdaje Ministarstvo za kapitalne investicije. Urbanističke planove i granske programe razvoja donosi Skupština opštine Zaječar, koja ima i nadležnost nad uređenjem i korišćenjem građevinskog zemljišta, u skladu sa važećim planskim dokumentima. Nadležnost nad zemljištem u zoni I stepena zaštite arheološkog nalazišta, kao i nad svim objektima zaštićenih i evidentiranih nepokretnih kulturnih dobara ima država, preko Ministarstva kulture i Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture..

5.3 Mere i instrumenti za implementaciju Prostornog plana

Upravljanje zaštitom, razvojem, uređenjem i korišćenjem područja arheološkog nalazišta po odredbama Plana zasnivaće se na: razvojno-upravljačkim dokumentima (programi i planovi), izvorima finansiranja, stimulativnim politikama, institucionalnoj podršci, informatičkoj, promotersko-marketinškoj, istraživačkoj i drugim podrškama.

5.3.1 Razvojno-upravljački dokumenti

– Važeći planski dokumenti

Važeći planski dokument višeg reda je Zakon o Prostornom planu Republike Srbije (1996., poglavlja o zaštiti nepokretnih kulturnih dobara, o zaštiti prirode, o turizmu i dr.). a Generalni urbanistički plan Zaječara (2002.), koji obuhvata i deo područja arheološkog nalazišta sa naseljem Zvezdan, predstavlja važeći opštinski dokument. Odredbe Prostornog plana područja arheološkog nalazišta usloviće manje izmene postojećeg GUP-a Zaječara, u pogledu korekcije granice GUP-a, saobraćajnica, elektroenergetske infrastrukture i dr.

– Novi dokumenti

Podloge

Ažurne geodetske podloge arheološkog nalazišta, 1: 10 000, 1: 5 000 i 1: 2 500 (obezbeđuje Republički geodetski zavod)

Katastarske granice područja arheološkog nalazišta i zona njegove zaštite (realizuje Republički geodetski zavod)

Studije i programi razvoja

2.1 Studija izvodljivosti zaštite i razvoja područja arheološkog nalazišta (donosi Vlada Republike Srbije, kao podlogu za ostvarivanje Ugovora o implementaciji Plana)

2.2 Srednjoročni program zaštite i razvoja područja arheološkog nalazišta i njegove zaštitne zone, sa programom/scenarijem korišćenja nalazišta (donosi Vlada Republike Srbije, sprovode godišnjim programima subjekti – potpisnici Ugovora o implementaciji Plana)

Srednjoročni program uređenja predela arheološkog nalazišta

(donosi Vlada Republike Srbije, sprovode godišnjim programima subjekti – potpisnici Ugovora o implementaciji Plana)

2.4 Srednjoročni program razvoja turizma područja arheološkog nalazišta i zaštitne zone, sa programom sadržaja i rizika turističke prezentacije arheološkog nalazišta (donosi Skupština opštine Zaječar, sprovodi se godišnjim programima)

2.5 Srednjoročni program uređenja građevinskog zemljišta područja (donosi SO Zaječar, sprovodi se godišnjim programima)

3. Urbanistički planovi

3.1 Plan generalne regulacije prostora zone I stepena zaštite arheološkog nalazišta (donosi Skupština opštine Zaječar)

3.2 Generalni plan Gamzigradske Banje (donosi SO Zaječar)

3.3 Planovi opšteg uređenja za postojeća naselja Zvezdan i Gamzigrad (donosi SO Zaječar)

3.4 Planovi detaljne regulacije za omladinski kompleks i etno-kompleks “Gradište”, kao i za gornju hidroakumulaciju sa klubskim sadržajima (donosi SO Zaječar)

4. Urbanistički projekti za delove naselja i planiranih kompleksa po odredbama urbanističkih planova (donosi SO Zaječar na inicijativu i uz većinsku participaciju zainteresovanih investitora)

Svi novi dokumenti pod tačkama 1., 2. i 3. biće doneti u prvoj fazi realizacije Plana do 2008. godine (uz deo dokumenata pod tačkom 4., prema potrebi). Planovi detaljne regulacije za ostale planirane komplekse, naselja i donju hidroakumulaciju sa klupskim sadržajima, kao i urbanistički projekti po odredbama ovih planova, biće doneti u prvoj etapi realizacije Plana do 2014. godine, a sredstva za njihovu izradu obezbediće opština Zaječar i zainteresovani investitori.

5.3.2 Izvori finansiranja zaštite i razvoja područja arheološkog nalazišta

1. Direktni izvori

1.1 Prihodi iz usluga prezentacije arheoloških i spomeničkih vrednosti područja, prihodi za korišćenje autorizovanog znaka i imixa nalazišta, prihodi od kulturnih manifestacija i dr.

1.2 Deo ostalih prihoda koji se ostvari na području (posebno iz turističkih delatnosti firmi, kako sa sedištem u opštini, tako i sa sedištem van opštine)

2. Indirektni izvori

2.1 Redovni programi i fondovi resornih organa, agencija, uprava, državnih javnih preduzeća i dr.

2.2 Deo buxeta opštine Zaječar ostvaren iz nadoknada za korišćenje lekovitog faktora Gamzigradske Banje, kao i za uređenje i korišćenje građevinskog zemljišta postojećih naselja i planiranih naseljskih sadržaja na području arheološkog nalazišta

2.3 Kreditna sredstva banaka, fondova i dr.

2.4 Sredstva iz posebnih evropskih i svetskih programa kulturne baštine, donacije i dr.

5.3.3 Stimulativne politike razvoja i zaštite područja

Za ostvarivanje zaštite i kulturoloških finkcija arheološkog nalazišta, za razvoj turističke ponude, poljoprivrede, male privrede i drugih komplementarnih aktivnosti područja arheološkog nalazišta, Vlada Republike Srbije ustanoviće i, u saradnji sa SO Zaječar, sprovoditi sledeće stimulativne upravne politike: finansijska politika (stimulacije iz fondova Republike za plansku regulativu, izgradnju infrastrukture i nekomercijalnih sadržaja društvenog standarda, posebno u funkciji prezentacije arheološkog nalazišta, kao i značajna selektivna olakšanja za ulaganja u komercijalne sadržaje,); kreditna politika (sa benificiranim kamatama, grejs periodom i dr., za izgradnju sadržaja ponude u prostoru, rekonstrukciju i adaptaciju seoskih kuća za turistički smeštaj, za nabavku poljoprivredne mehanizacije i matičnih stočnih stada, za podizanje višegodišnjih zasada, plastenika i sl., za nabavku mašina i opreme male privrede i dr.); organizovanje permanentne agro-veterinarske pomoći lokalnoj poljoprivredi, u sklopu sistema savetodavne poljoprivredne i veterinarske stručne službe na regionalnom i republičkom nivou i dr.

Vlada Republike Srbije i SO Zaječar ustanoviće takođe i pravno-regulativni sistem kompenzacija lokalnom stanovništvu za ograničenja u razvoju zbog javnih interesa zaštite kulturnih i prirodnih dobara na području arheološkog nalazišta, kao pilot – model za slična područja i situacije u Republici. Nosilac eksproprijacije ili ograničenja korišćenja zemljišta, zbog njegove prenamene i režima korišćenja, kompenziraće vlasniku ili titularu zemljišta nastale štete, uskraćivanje ili umanjenje dobiti. Radi prevazilaženja ovih problema, u celoj zoni I stepena zaštite arheološkog nalazišta biće izvršena etapna eksproprijacija privatnog zemljišta.

5.3.4 Institucionalna podrška implementaciji Plana

Optimalno upravljanje zaštitom i razvojem područja arheološkog nalazišta nacionalnog i internacionalnog značaja podrazumeva jedinstven upravljački sistem, koji bi objedinio sve glavne aktivnosti područja, a u kome bi sa svojim interesima, nadležnostima i obavezama participirali subjekti – potpisnici Ugovora o implementaciji Prostornog plana. Ovakav upravljački sistem biće realizovan u novom državnom preduzeću, u saradnji sa državnim i lokalnim upravnim subjektima i jačim komercijalnim partnerima (domaćim i stranim).

U ovom preduzeću nstitucionalizovaće se sprovođenje i praćenje programa, planova i politika zaštite, razvoja, uređenja i korišćenja prostora područja arheološkog nalazišta, od početnih investicija i aktivnosti do primene i eksploatacije. Preduzeće bi koordiniralo istraživanja, konzervaciju i restauraciju objekata nalazišta, naučnu i stručnu edukaciju u oblasti kulturne baštine, organizovalo prezentaciju nalazišta i kulturne manifestacije na motivima nalazišta i dr. Preduzeće bi takođe kordiniralo pripremu i izgradnju sadržaja turističko-rekreativne ponude, a zatim i zajednički nastup područja na turističkom tržištu i dr. Gazdovanje određenim avnim sadržajima turističke i rekreativne ponude u okviru Banje, naselja, planiranih kompleksa, punktova i ponude u prostoru. preduzeće bi, uz odgovarajuću upravnu kontrolu, ugovorno poveravalo mešovitim ili privatnim specijalizovanim preduzećima, uz uslov očuvanja javnosti funkcija. Formiranje ovog preduzeća nije predviđeno u prvoj fazi sprovođenja Plana, a njegovu funkciju u ovoj fazi vršiće nosioci Ugovora o implementaciji Prostornog plana, a delom i Narodni muzej u Zaječaru.

U naseljima će se obnoviti seoske zadruge, kao udruženja privatnih proizvođača u poljoprivredi i maloj privredi, radi racionalizacije nabavke opreme i repromaterijala, proizvodnje, promocije i prodaje proizvoda.

5.3.5 Informatička, promotersko-marketinška i istraživačka podrška sprovođenju Plana

Ostvarivanje zaštite i razvoja područja arheološkog nalazišta po Prostornom planu, buduće državno preduzeće za zaštitu i razvoj područja pratiće i kontrolisati uz pomoć odgovarajućeg informacionog sistema, u kome će biti objedinjeno i praćenje turističke ponude i tražnje, kao i praćenje komplementarnih aktivnosti poljoprivrede, male privrede i dr., kako bi se omogućila permanentna procena ukupnih efekata zaštite i razvoja područje i po potrebi pristupilo replaniranju planskih dokumenata.

Radi animiranja i usmeravanja kulturološkog interesovanja domaće i međunarodne javnosti za arheološko nalazište, radi otkrivanja tržišta tražnje za turističkim motivima i posebnim proizvodima poljoprivrede i male privrede područja, državno preduzeće će permanentno promovisati kulturnu i turističku ponudu područja i njegovih pojedinačnih naselja, kompleksa i punktova, uz objedinjaavanje marketinga ponude celog područja. Putem savremenih medija, preduzeće će permanentno informisati lokalne stanovnike i potencijalne investitore i korisnike, u cilju afirmisanja motiva tražnje za ponudom područja, stvaranja svesti o vrednostima prostora i razvojnim mogućnostima turizma i rekreacije, formiranja modela kulturološkog ponašanja i dr.

Istraživanja za potrebe zaštite i razvoja područja, u koorinaciji državnog preduzeća, vršiće Srpska akademija nauka i umetnosti – Odeljenje za arheologiju, kao i druge relevantne načne i stručne organizacije i institucije. Istraživanja će obuhvatiti: detaljna istraživanja arheološkog nalazišta, spomenika kulture i kulturno-istorijskih celina; detaljna istraživanja prirodnih i stvorenih uslova, resursa i potencijala područja; izučavanje potencijala i mogućnosti korišćenja Timoka, kao i korišćenja termalnih voda Banje za rekreativne i druge potrebe; ispitivanje klubske organizacije sportsko-rekreativne i kulturološko-rekreativne ponude; pilot-projekt kompenzacija lokalnom stanovništvu radi ograničenja namenama i aktivnostima od javnog interesa; modelovanje ponude domaćinstva u seoskom turizmu i domaćoj radinosti; modelovanje organizovanja i upravljanja razvojem turizma, poljoprivred, male privrede i dr. Dinamika realizaije ovih istraživanja zavisiće od državnih sredstava, ali i od zainteresovanosti raznih komercijalnih subjekata, nevladinih organizacija, sponzora i drugih subjekata.