Uredba o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode Suva planina

Na osnovu člana 35. stav 2. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09 – ispravka, 64/10 – US i 24/11) i člana 42. stav 1. Zakona o Vladi („Službeni glasnik RS”, br. 55/05, 71/05 – ispravka, 101/07, 65/08 i 16/11),

Vlada donosi

O UTVRĐIVANJU PROSTORNOG PLANA PODRUČJA POSEBNE NAMENE SPECIJALNOG REZERVATA PRIRODE SUVA PLANINA

Član 1.

Utvrđuje se Prostorni plan područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode Suva planina (u daljem tekstu: Prostorni plan), koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.

Član 2.

Prostornim planom utvrđuju se osnove organizacije, korišćenja, uređenja i zaštite područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode Suva planina na delovima teritorija opština Gadžin Han i Bela Palanka, kao i gradske opštine Niška Banja.

Član 3.

Prostorni plan sastoji se iz tekstualnog dela i grafičkih prikaza.

Tekstualni deo Prostornog plana objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije”.

Grafički prikazi (referalne karte) izrađeni su u razmeri 1: 50.000, i to: referalna karta 1 – Posebna namena prostora; referalna karta 2 – Mreža naselja i infrastrukturni sistemi; referalna karta 3 – Prirodni resursi, zaštita životne sredine i prirodnih i kulturnih dobara; i referalna karta 4 – Karta sprovođenja.

Grafičke prikaze iz stava 3. ovog člana, izrađene u 9 primeraka, overava svojim potpisom ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.

Član 4.

Prostorni plan sprovodi se izradom i donošenjem prostornih planova jedinica lokalne samouprave i urbanističkih planova, kao i razvojnim planovima i programima, programima uređenja građevinskog zemljišta i programima zaštite životne sredine i prirode.

Član 5.

Grafički prikazi iz člana 3. stav 3. ove uredbe, čuvaju se trajno u Vladi (jedan komplet), Ministarstvu životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja (dva kompleta), opštini Gadžin Han (jedan komplet), opštini Bela Palanka (jedan komplet), gradskoj opštini Niška Banja (jedan komplet) i Republičkoj agenciji za prostorno planiranje (tri kompleta).

Dokumentaciona osnova na kojoj se zasniva Prostorni plan čuva se u Republičkoj agenciji za prostorno planiranje.

Član 6.

Pravo na neposredan uvid u grafičke prikaze iz člana 3. stav 3. ove uredbe imaju pravna i fizička lica, pod uslovima i na način koje bliže propisuje ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.

Član 7.

Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i projekti uskladiće se sa odredbama ove uredbe na način utvrđen Prostornim planom.

Planovi i programi razvoja koji se donose po posebnim propisima, propisi i drugi opšti akti uskladiće se sa odredbama ove uredbe u roku od godinu dana od dana njenog stupanja na snagu.

Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i projekti, planovi i programi razvoja doneti do dana stupanja na snagu ove uredbe, primenjuju se u delovima koji nisu u suprotnosti sa ovom uredbom.

Član 8.

Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”.

05 broj 350- /2011

U Beogradu, ___________2011. godine

VLADA

PREDSEDNIK

Prostorni plan područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode Suva planina (u daljem tekstu: Prostorni plan) jeste dugoročni planski dokument koji se donosi za period do 2021. godine, sa elementima za implementaciju Prostornog plana za period do 2015. godine.

Prostorni plan je pripremljen u skladu sa Zakonom o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09 – ispravka, 64/10 – US i 24/11), Zakonom o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS”, br. 36/09 i 88/10), Zakonom o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br. 135/04 i 36/09), Zakonom o kulturnim dobrima („Službeni glasnik RS”, br. 71/94, 52/11 i 99/11 – dr. zakon), Zakonom o turizmu („Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10 i 99/11 – dr. zakon), Zakonom o vodama („Službeni glasnik RS”, broj 30/10), Zakonom o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, br. 135/04 i 88/10), Zakonom o regionalnom razvoju („Službeni glasnik RS”, br. 51/09 i 30/10), Pravilnikom o sadržini, načinu i postupku izrade planskih dokumenata („Službeni glasnik RS”, br. 31/10, 69/10 i 16/11), Pravilnikom o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva („Službeni glasnik RS”, broj 5/10), Pravilnikom o kriterijumima za izdvajanje tipova staništa, o tipovima staništa, osetljivim, ugroženim, retkim i za zaštitu prioritetnim tipovima staništa i o merama zaštite za njihovo očuvanje („Službeni glasnik RS”, broj 35/10), drugim normativnim aktima i dokumentima koji se odnose na problematiku ovog Prostornog plana, kao i Odlukom o izradi Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode Suva planina („Službeni glasnik RS”, broj 42/10).

Prostorni plan sadrži: (1) tekstualni deo sa sledećim osnovnim sadržajem: 1. Polazne osnove, 2. Principi, ciljevi i opšta koncepcija prostornog razvoja područja posebne namene, 3. Planska rešenja, 4. Pravila upotrebe zemljišta, pravila uređenja i pravila građenja i 5. Implementacija; kao i (2) grafički deo koji čine referalne karte u razmeri 1:50 000, i to: 1. Posebna namena prostora, 2. Mreža naselja i infrastrukturni sistemi, 3. Prirodni resursi, zaštita životne sredine i prirodnih i kulturnih dobara i 4. Karta sprovođenja.

Izveštaj o strateškoj proceni uticaja Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode Suva planina na životnu sredinu, pripremljen je u skladu sa Odlukom o izradi strateške procene uticaja Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode Suva planina na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, broj 24/10) i predstavlja sastavni deo ovog prostornog plana.

I. POLAZNE OSNOVE

1. OBUHVAT I OPIS GRANICA PODRUČJA PROSTORNOG PLANA,GRANICE CELINA I PODCELINA POSEBNE NAMENE I SPECIFIČNOSTI PODRUČJA PLANA

1.1.OBUHVAT I OPIS GRANICA PODRUČJA PROSTORNOG PLANA

Područje Prostornog plana definisano je u skladu sa Odlukom o izradi Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode Suva planina, kojim je obuhvaćeno područje Suve planine za koje je pokrenut postupak zaštite kao Specijalnog rezervata prirode u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode. Prema klasifikaciji IUCN, područje Suve planine je svrstano u IV kategoriju, odnosno područje upravljanja staništem/vrstama u prirodi.

Plansko područje nalazi se u jugoistočnom delu Srbije, u geografskom smislu pripada karpatsko-balkanskoj grupi venačnih planina na samoj granici sa starom Rodopskom masom, prostire se pravcem severozapad-jugoistok u visinskim zonama od 250mnv do 1800mnv. Severozapadnu i severnu granicu Suve planine čini reka Nišava (oko koje su formirane prostrane Belopalanačka i Niška kotlina), na istoku Koritnička a na jugoistoku i jugu reka Lužnica. Prema zapadu planina se postepeno spušta u Zaplanjsku kotlinu, a kako su kotline, površi i okolne planine znatno niže od Suve planine, te je ona veoma istaknuta i vidljiva sa svih strana i sa velike daljine. Suva planina je ujedno masiv sa izuzetnim pojavama i oblicima kraškog reljefa, riznica sedimenata različite starosti bogatih fosilnom florom i faunom.

U administrativnom smislu, područje Prostornog plana obuhvata delove teritorija opština Gadžin Han i Bela Palanka i gradske opštine Niška Banja, i to:

(1) na teritoriji opštine Bela Palanka, deset celih katastarskih opština (KO) Bežište, Gornja Koritnica, Donja Koritnica, Divljana, Mokra, Kosmovac, Novo Selo, Vrgudinac, Toponica i Veta;

(2) na teritoriji opštine Gadžin Han, 12 celih KO Veliki Krčimir, Mali Krčimir, Veliki Vrtop, Šebet, Kaletinac, Sopotnica, Gornji Dušnik, Miljkovac, Ćelije, Čagrovac, Jagličje, Koprivnica; i

(3) na teritoriji gradske opštine Niška Banja, dve cele KO Gornja Studena i Donja Studena; odnosno 24 naseljena mesta, u kojima je 2002. godine živelo 4750 stanovnika. Ukupna površina područja Prostornog plana iznosi 31 860 ha. Najveći deo područja Prostornog plana nalazi se na teritoriji opštine Bela Palanka 16 433 ha (51,58%), zatim na teritoriji opštine Gadžin Han 13 155 ha (41,29%), a najmanji deo na području gradske opštine Niška Banja 2 272 ha (7,13%).

Granica područja Prostornog plana određena je granicama celih KO, i to:

severna granica: od severne granice katastarske opštine Koprivnica (opština Gadžin Han), nastavlja se spoljnim granicama katastarskih opština Donja Studena i Gornja Studena (grad Niš – gradska opština Niška Banja), severnim spoljnim granicama katastarskih opština Veta, Toponica i Vrgudinac (opština Bela Palanka);

istočna granica: severoistočnim spoljnim granicama katastarskih opština Vrgudinac, Novo Selo, Mokra, nastavlja se istočnim granicama katastarskih opština Mokra, Divljana, Donja Koritnica, Gornja Koritnica i Bežište (opština Bela Palanka);

južna granica: granicom između opština Bela Palanka i Babušnica južnom spoljnom granicom katastarske opštine Bežište (opština Bela Palanka), nastavlja se granicom između opština Babušnica i Gadžin Han spoljnom jugoistočnom i južnom granicom katastarske opštine Veliki Krčimir (opština Gadžin Han);

zapadna granica: od zapadne spoljne granice katastarske opštine Veliki Krčimir, nastavlja se spoljnim granicama katastarskih opština Mali Krčimir, Veliki Vrtop, Šebet, Kaletinac, Sopotnica, Gornji Dušnik, Miljkovac, Ćelije, Čagrovac, Jagličje i Koprivnica (opština Gadžin Han).

U Tabeli 1. dati su osnovni podaci o području Prostornog plana.

Tabela 1. Osnovni podaci o području Prostornog plana

Red.broj 1. 11. 23. GORNJA STUDENA Gornja Studena 393 1561 15,61

1.2. SPECIFIČNOSTI PODRUČJA PROSTORNOG PLANA

Specifičnosti područja Prostornog plana opredeljuju njegove posebne namene (osnovna i ostale posebne namene, komplementarne osnovnoj posebnoj nameni), koncepciju održivog razvoja, odnosno planska rešenja i režime zaštite, korišćenja i uređenja prostora.

Osnovna posebna namena od nacionalnog značaja zbog koje se donosi Prostorni plan jeste područje Suve planine za koje je pokrenut postupak zaštite kao Specijalnog rezervata prirode u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode. Istovremeno, područje Suve planine predstavlja EMERALD područje, kao i međunarodno značajno područje za zaštitu ptica (IBA), biljaka (IPA) i leptira (PBA).

Ostale posebne namene od nacionalnog i regionalnog značaja, komplementarne osnovnoj posebnoj nameni područja Prostornog plana, jesu:

nekoliko izvorišta, sa svojim slivnim područjem, Nišavskog regionalnog podsistema u sklopu budućeg regionalnog Donje-južnomoravskog sistema vodosnabdevanja: „Mokra”, „Divljana”, „Studena”, „Vrelo” i „Veliki Krčimir”;

planinsko područje u sklopu stočarskog poljoprivrednog makrorejona, na kome očuvani značajni pašnjački areali čine pretežan deo poljoprivrednog zemljišta, sa pogodnostima za proizvodnju hrane visokog biološkog kvaliteta;

turističko područje Suva planina se Prostornim planom Republike Srbije usmerava u okviru klastera jugoistočne Srbije, koji predstavlja prostorno-funkcionalnu celinu objedinjene turističke ponude, a veći deo njene teritorije je kategorisan kao sekundarna turistička zona; razvijaće se vidovi turizma komplementarni primarnoj posebnoj nameni: održivi turizam, sportsko-manifestacioni, izletničko-rekreativni, ruralni (agroturizam i kombinovani seoski turizam), kružna putovanja, tranzitni, turizam specijalnih interesa i slično.

infrastrukturni koridor (X.C) Niš-granica Republike Bugarske, kojim se obezbeđuje kvalitetna saobraćajna veza Republike Srbije i Bugarske i dalje prema istoku, ostvarujući preduslove za transgraničnu i privrednu saradnju, i drugo.

Osnovne specifičnosti SRP Suva planina jesu: (1) izvornost (autohtonost) – ovo područje se po osnovu izvornosti ocenjuje kao veoma dobro očuvano, bez bitnih i vidljivih negativnih intervencija čoveka; (2) reprezentativnost – po osnovu reprezentativnosti, ovo područje se valorizuje najvišom ocenom, zbog velikih pašnjačkih površina i šumskog kompleksa, pojedinih predstavnika flore, faune i vegetacije; (3) retkost – u pogledu retkosti može se reći da je biodiverzitet ovog područja dobro očuvan i veoma izražen, dok se geodiverzitet prirodnog dobra smatra retkim u geološkoj građi Srbije; (4) raznovrsnost (raznolikost) – raznovrsnost je najviše zadovoljena u odnosu na predeona obeležja i živi svet, s obzirom na neočekivano veliki broj vrsta flore i faune, odnosno veliki broj različitih, mozaično raspoređenih staništa; (5) celovitost – po osnovu celovitosti posebno se izdvajaju karstna površ Valožja i planinski greben Trema kao geomorfološki dobro individualisan prostor; (6) estetičnost (lepota) – estetičnost predela i pejsažnih obeležja je vrlo visoka, što se posebno ogleda u kontrastu kontura strme šumovite padine i zaravnjenom plastikom na površi, izuzetnom sezonskom dinamikom i živopisnošću boja, mozaičnom smenom raznovrsnih ruralno-pastoralnih ambijentalnih sekvenci; estetika predela posebno dolazi do izražaja zbog mogućnosti široke vizualne percepcije ne samo pojedinih elemenata već i celovitog prostora čiji su oni deo; Suva planina takođe predstavlja pejzažnu dominantu na području koje razdvaja Ponišavlje i Južno Pomoravlje; i (7) očuvanost – po osnovu očuvanosti, može se reći da ni jedan elemenat životne sredine nije osetnije ugrožen ili degradiran, a predeoni lik nije narušen direktnim efektima privrednih aktivnosti.

1.3. GRANICE CELINA I PODCELINA POSEBNE NAMENE

Granica Specijalnog rezervata prirode Suva planina (osnovne posebne namene područja Prostornog plana) vodi granicom između KO Duga Poljana i njime se stiže do tromeđe sa KO Čagravac ispod kote 582 a dalje vodi izohipsom 580 izbijajući na granicu KO Jagličje. Zatim se između KO Jagličje i KO Čagravac spušta do potesa Arčine i dalje njime silazi do regionalnog puta Gadžin Han – Babušnica i putem izlazi na granicu KO Jagličje i njime dalje vodi do tromeđe KO Jagličje, KO Gadžin Han, KO Koprivnica. Odatle najkraćim putem do kote 479, a odatle do izvora ispod Osoja odakle se potočnom dolinom spušta na kotu 335 i zatim seoskim putem penje se do Krajišta i zatim izohipsom 600, obilazeći oko severno grebenskog dela Suve Planine, prelazeći preko kote 762 (Od kote 762 vodi najkraćim putem do spoljne granice odeljenja 15 G.J. Seličevica – Koritnik i njime se spušta najkraćim putem do kote 628 – Rogopeč) KO Gornja Studena i dalje do kote 738 izbijajući na izohipsu 700 koja dalje vodi do granice KO Gornja Studena i KO Veta.

Izohipsom 700 izlazi na vrh Tutnjovica (701) a odatle obilazeći granicom 44 odeljenja G.J. „Suva planina I – Trem” i dalje do vrha 538 izlazeći na vrh Tumba (673), odakle se spušta na izohipsu 600 presecajući KO Veta i KO Toponica i istom izohipsom izlazi na potes „Srpski trap” a zatim najkraćim putem do „Ličinog vrha” (889), odatle do granice KO Kosmovac (najkraćim putem) i dalje granicom KO Kosmovac nastavlja preko „Češkove čuke” (609) i dalje granicom KO Kosmovac do „Staninog vrha” (845), odatle najkraćim putem se spušta na izohipsu 800, njome dalje vodi do spoljne granice 6 odeljenja G.J. „Suva planina I -Trem”, zatim nastavlja spoljnom granicom 5 odeljenja, 4 odeljenja prelazeći u G.J. „Suva planina I – Rakoš”, spoljnom granicom odeljenja 89, 88, 87, 86, 84, 83, 82, 81, 79, 73, 72, 71, 70, 69 do lokalnog puta za Divljanu i njime dalje vodi presecajući odeljenje 65 G.J. „Suva planina I – Rakoš”, zatim granicom između odeljenja 66 i 68 i dalje lokalnim putem do sela Divljane, a zatim regionalnim putem Bela Palanka – Babušnica kroz mesta Donja Koritnica, Gornja Koritnica do spoljne granice 45 odeljenja G.J. Suva planina) i njime obilazi oko vrha Sokolica (702) nastavljajući do regionalnog puta Bela Palanka – Babušnica i odatle izbija najkraćim putem na spoljnu granicu 35 odeljenja G.J. Suva planina I – Rakoš i spoljnom granicom istog odeljenja nastavlja do spoljne granice 34 odeljenja i dalje 19, 12, 11, 5, 4, 3, 2, 1 do izohipse 1200 i dalje njime vodi do granice 68 odeljenja G.J. Suve planine III, a zatim nastavlja granicom odeljenja 68, 69, 63, 30, 28, 27 pa najkraćim putem na 26 odeljenje na spoljnu granicu do kote 796 a zatim izohipsom 800 izlazi na spoljnu granicu 25 odeljenja, njome do izohipse 700 do granice KO Kaletinac i zatim granicom KO Kaletinac nastavlja preko Crvenog medžaka, Ornice sve do čvorne tačke 676, odnosno granice KO Kaletinac i KO Sopotnica, zatim nastavlja granicom KO Sopotnica i KO Ovsinjac do lokalnog puta Ovsinac – Sopotnica i njime dalje nastavlja do granice KO Sopotnica i KO Donji Dušnik, pa zatim granicom do čvorne tačke KO Sopotnice, KO Donji Dušnik i KO Gornji Dušnik i dalje granicom KO Gornji Dušnik i KO Donji Dušnik do granice KO Miljkovac odakle nastavlja lokalnim putem presecajući KO Miljkovac do KO Duga Poljana i zatim sa KO Duga Poljana izlazi na granicu KO Ćelije i njome dalje vodi do granice KO Čagrovac.

Na području SRP Suva planina uspostavljaju se režimi zaštite I, II i III stepena.

Zona režima zaštite I stepena na području SRP sastoji se iz tri zasebne podceline, i to:

„Mosor”, čija granica vodi spoljnom granicom 4 odeljenja G.J. „Suva planina III” do spoljne granice 15 odeljenja G.J. „Seličevica – Koritnik” i njime dalje vodi do spoljne granice 4 odeljenja.

„Sokolov kamen – Trem – Smrdan”, čija granica polazi od grebenskog dela 14 odeljenja G.J. „Seličevica – Koritnik” i obuhvata odsek 14/b, odnosno vodi unutrašnjom granicom 14/a/b i dalje granicom odseka 13/a/b, 12/a/b i prelazi u 42 odeljenje G.J. „Suva planina I – Trem” i vodi unutrašnjom granicom 42/a/b, 41/a/b, 40/a/b, 39/a/b, 38/a/b, 37/a/l, 36/a/b, 35/a/b, izohipsom 1200 koja preseca odeljenje 33/a i dalje nastavlja 32/a/b, 28/a/b, 27/a/b, 26/a/b, 25/a/b, 24/c/d, 23/a/c, 22/b/c, 21/c/b, 20/a/l, 19/a/b izlazeći na unutrašnju granicu 18/19 odeljenja i njime vodi do spoljne granice 18 odeljenja kojim dalje nastavlja spoljašnom granicom 16, 15, 14 i 13 odeljenja, odakle se spušta do granice 57 odeljenja, presecajući 53, 52, 51 odeljenje G.J. „Suva planina I – Rakoš” izbijajući na spoljnu granicu 50 odeljenja kod čuke 1522 potez Pasarela (Smrdan) i zatim granicom između G.J. „Suva planina I – Trem” i G.J. „Suva planina Š” i granicom između ove dve G.J., odnosno grebenom izlazi na spoljnu granicu 14 odeljenja G.J. „Seličevica – Koritnik”.

„Divna gorica” , čija granica polazi od 12 odeljenja a zatim unutrašnjom granicom 11/a/b pa unutrašnjom granicom odeljenja 11/10 do spoljne granice 10 odeljenja kojom dalje vodi duž spoljne granice 9 odeljenja do tačke unutrašnje granice odseka 9/d/3 i dalje do unutrašnje granice 8 odeljenja i dalje vodi do spoljne granice 8/b odeljenja pa zatim unutrašnjom granicom 8/a, 8/1, 8/s, 8/d prelazeći na spoljnu granicu 7 odeljenja i dalje njome vodi spoljnom granicom 6 odeljenja pa zatim unutrašnjom granicom između 6 i 5 odeljenja izlazeći na unutrašnju granicu G.J. „Suva planina I – Trem” i G.J. „Suva planina I – Rakoš” i vodi njome 100 m od grebena naniže presecajući odeljenja 88, 87, 86, 77, 75, 59, do spoljne granice 58 odeljenja, odakle preseca odeljenje 83/2 i izlazi na spoljnu granicu 12 odeljenja.

Zona režima zaštite II stepena sastoji se iz dve zasebne podceline, i to:

Valožje, čija granica vodi grebenskim delom između G.J. „Suva planina I – Trem” i G.J. „Suva planina III”, i počinje od kote 1400 na grebenu idući dalje preko kote 1809 (Trem), 1605 do spoljne granice 17 odeljenja G.J. „Suva planina I Trem”, njime dalje vodi po spoljnoj granici 42, 41 odeljenja G.J. „Suva planina I – Rakoš” a zatim izohipsom 1500 preseca odeljenja 40 i 39 i izlazi na unutrašnju granicu između 36 i 37 odeljenja, odnosno 36/35, 35/29, 35/30 (G.J. „Suva planina III”), 34/30, 32/30 i 31/30, zatim izohipsom 1400 preseca ostatak 30 odeljenja izlazeći na unutrašnju granicu 29 i 30 odeljenja, 29/28, 29/27 gde po izohipsi 1400 preseca 27 odeljenje, obilazeći vrh Brezja 27 odeljenja 1480 m i dalje izohipsom dolazi do spoljne granice 26 odeljenja G.J. Suve planine III (potez Crno bučje) i nastavlja unutrašnjom granicom 26/24 odeljenja, 25/24 i izohipsom 1400 preseca ostatak 24 odeljenja, ulazi u 21 odeljenje i nastavlja izohipsom kroz 21, 19, 18 i izlazi na greben.

Rubovac – Cerje (Rebrine), čija granica počinje ispod vrha litica (1683), odnosno preseca odeljenja 61, 60 i izlazi na spoljnu granicu 59 odeljenja G.J. „Suva planina III” i njime dalje vodi do spoljne granice 58 odeljenja i dalje 56, 66, 67 a zatim izohipsom 1400 okružuje vrh Cerje (1436), zatim Golemi vrh (1535) i dolazi do granice između G.J. „Suva planina III” i G.J. „Suva planina I – Rakoš” i prelazi u G.J. „Suva planina III” presecajući odeljenje 68 i izlazi na unutrašnju granicu 68 i 65 odeljenja i nastavlja unutrašnjom 69 i 65 odeljenjem posle koga izohipsom 1500 obilazi vrh litica i izlazi na unutrašnju granicu 61 i 63 odeljenja G.J. „Suva planina III”.

Zona zaštite III stepena obuhvata područje specijalnog rezervata prirode (opis granica poklapa se sa opisom granica Specijalnog rezervata prirode), izuzimajući zone zaštite I i II stepena.

Opis granica režima zaštite preuzet je iz studije Zavoda za zaštitu prirode Srbije: „Specijalni rezervat prirode Suva planina: predlog za zaštitu” iz 2005. godine. U toku je revizija ove studije i usklađivanje granica režima zaštite sa katastrom. Granice režima zaštite usklađene sa katastrom neće mnogo odstupati od postojećih.

2. OBAVEZE, USLOVI I SMERNICE IZ PROSTORNOG PLANA REPUBLIKE SRBIJE I DRUGIH RAZVOJNIH DOKUMENATA

2.1. PROSTORNI PLAN REPUBLIKE SRBIJE OD 2010. DO 2020. GODINE(„Službeni glasnik RS”, broj 88/10)

Prostornim planom Republike Srbije od 2010. do 2020. godine (u daljem tekstu: PPRS), utvrđene su dugoročne osnove organizacije, uređenja, korišćenja i zaštite prostora Republike Srbije u cilju usaglašavanja ekonomskog i socijalnog razvoja sa prirodnim, ekološkim i kulturnim potencijalima i ograničenjima na njenoj teritoriji. U poglavlju VII PPRS-a „Ka ostvarenju Plana”, u delu o obavezama i smernicama za plansku izradu, izrada Prostornog plana područja posebne namene specijalnog rezervata prirode Suva planina svrstan je u prioritetne prostorne planove do 2012. godine. Za područje ovog Prostornog plana relevantni su naročito sledeći ciljevi, mere i planska rešenja definisani PPRS-om: (1) u delu o koncepciji prostornog razvoja Republike Srbije (III-2), poglavlje 2.2. Ekološka povezanost, uređenost i održivost planirano je: da do 2014. godine budu obuhvaćena nova zaštićena područja sa prirodnim vrednostima visokih planina među kojima je i područje Suve planine; očuvanje biodiverziteta prema svetskim i evropskim konvencijama i protokolima kao prioritet prostornog razvoja Republike Srbije; zaštita i uređenje kulturnih predela koje će doprineti razvoju regionalnog i lokalnog identiteta, zaštiti biodiverziteta i efikasnijem razvoju ekonomskih aktivnosti, među kojima turizam zauzima značajno mesto; (2) u poglavlju V-1 „Prostorni razvoj Republike Srbije 2010-2014-2020”, u poglavlju 1.1.4. Visokoplaninska područja: među visokoplaninskim područjima od nacionalnog značaja (sa srednje planinskim okruženjem) ističe se područje Suve planine, kao zasebna planina srednje visine (uslovno) u visokoplaninskom području južne Srbije i pripada Srpsko-balkanskom makroregionu, heterogenog predeonog obrasca, koji zahteva očuvanje heterogene regionalne i lokalne strukture; (3) u poglavlju V-2 „Stanovništvo, naselja i socijalni razvoj”: ruralno područje Suve planine pripada strukturnom tipu 3 ruralnih područja Srbije, koji ima najvišu stopu ruralnog siromaštva i ukupne nezaposlenosti; privredne grane usmerene su ka korišćenju prirodnih resursa, a poljoprivreda je razorena nepovoljnim geografskim i strukturnim karakteristikama (što je slučaj sa brdsko-planinskim, izolovanim i perifernim područjima i regionima), ali i sa urbanim razvojem (što je slučaj sa okolinom rubnih delova urbanih centara); oblasti (u celini ili njihovi delovi) i opštine koje pripadaju ovoj grupi su dominantno ruralnog i ruralnog tipa, sa izrazito niskim gustinama naseljenosti, ispod 50 st/km²; u odnosu na strukturne karakteristike ovog tipa, definisane su određene mere i aktivnosti (izgradnja saobraćajne infrastrukture; jačanje gradova i urbanih/regionalnih centara; formiranje centara zajednice sela; redistribucija socijalnih usluga i službi; integralno upravljanje resursima u zaštićenom prirodnom dobru i očuvanje biodiverziteta; agro-ekološke mere, podrška razvoju organske poljoprivrede, razne vrste subvencija, olakšica i podsticajnih sredstava poljoprivrednicima; priprema i promovisanje lokalnih inicijativa za poboljšanje konkurentnosti i kvaliteta života u ruralnim oblastima; očuvanje i poboljšanje prirodne sredine i obezbeđivanje održivog korišćenja prirodnih resursa; razvoj ruralnog turizma i povezivanje sa drugim oblicima turizma – obnova tradicionalnog seoskog domaćinstva, dogradnja i adaptacija objekata, promotivne aktivnosti; izrada lokalnih razvojnih strategija zasnovanih na teritorijalnom pristupu); u delu 1.3.2. Zaštita i održivo korišćenje prirodnog nasleđa, Suva planina je svrstana u područja za koja je na osnovu prethodnih istraživanja i valorizacije, potrebno definisati status, prostorni obuhvat i režime zaštite; i drugo.

Obaveze iz PPRS-a za razvoj infrastrukturnih sistema na području Prostornog plana jesu: (1) drumski saobraćaj (planirani državni put I reda E.80; međunarodna biciklistička ruta – deonica Crvena Reka – Bela Palanka, u koridoru postojećeg državnog puta I reda br. 1.12); (2) železnički saobraćaj (planirani drugi kolosek na magistralnoj železničkoj pruzi E-80; planirana elektrifikacija pruge); (3) elektroenergetika (postojeći jednostruki nadzemni vod 400 kV TC „Niš 2”-Bugarska i jednostruki nadzemni vod 110kV TC „Niš 5-Pirot 2”); (4) telekomunikacije (postojeći koridor PP veza; postojeći optički kabl).

2.2. PROSTORNI PLAN PODRUČJA INFRASTRUKTURNOG KORIDORA NIŠ-GRANICA BUGARSKE („Službeni glasnik RS”, br. 83/03, 41/06 i 86/09)

Područje Prostornog plana obuhvata 94,57 km2, odnosno 29,7% područja Prostornog plana područja infrastrukturnog koridora Niš–granica Bugarske (u daljem tekstu: PPIK Niš-granica Bugarske) u delu teritorije opštine Bela Palanka.

Planirana je deonica državnog puta I reda br. 1.12 (autoput E-80) kroz područje Prostornog plana u delu katastarske opštine Veta sa bazom za održavanje puta i dva odmorišta. Na delu autoputa E-80 na prevoju „Ploče” planiran je priključak potencijalnog planiranog puta (nastavak R-242), kojim se preko opštine Gadžin Han ostvaruje južna veza između puteva E-80 i E-75. Postojeći državni put 2. reda br. 244 pravac Bela Palanka-Babušnica, Prostornim planom područja infrastrukturnog koridora Niš–granica Bugarske zadržan je po postojećoj trasi. Po trasi postojećeg državnog puta I reda M 1.12 planiran je državni put II reda. Planirana pruga za vozove velikih brzina je van obuhvata područja Prostornog plana.

Linijski infrastrukturni sistemi: magistralna železnička pruga E-80, koaksijalni kabl, magistralni optički kabl Niš-Sofija, dva dalekovoda jačine 110kV TC „Niš 5-Pirot 2” i 400kV TC „Niš 2”-Bugarska prolaze kroz severoistočni deo područja Plana.

Regionalni vodovod Ljuberađa-Niš prolazi kroz severoistočni deo područja Prostornog plana.

Gasifikacija područja Prostornog plana vršiće se sa magistralnog gasovoda MG-10 Niš-granica Bugarske, koji je van zahvata Prostornog plana.

2.3. OSTALI RAZVOJNI DOKUMENTI

U Prostorni plan ugrađene su smernice i strateška opredeljenja sledećih nacionalnih dokumenata:

Strategija regionalnog razvoja Republike Srbije za period od 2007. do 2012. godine („Službeni glasnik RS”, broj 21/07);

Nacionalna strategija održivog razvoja („Službeni glasnik RS”, broj 57/08);

Nacionalna strategija o starenju 2006-2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 76/06); Vodoprivredna osnova Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 11/02);

Strategija razvoja poljoprivrede Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 78/05);

Strategija razvoja šumarstva Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 59/06);

Strategija razvoja turizma Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 91/06);

Strategija upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine („Službeni glasnik RS”, broj 29/10);

Strategija razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 44/05);

Program ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine za period od 2007. do 2012. godine („Službeni glasnik RS”, br. 17/07 i 73/07);

Strategija razvoja železničkog, drumskog, vodnog, vazdušnog i intermodalnog transporta u Republici Srbiji od 2008. do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 4/08);

Strategija razvoja telekomunikacija u Republici Srbiji od 2006. do 2010. godine („Službeni glasnik RS”, br. 99/06 i 4/09);

Pored nacionalnih strategija, korišćene su i strategije razvoja opština u obuhvatu Prostornog plana, kao i studijska i stručna dokumentacija:

Studija „Specijalni rezervat prirode Suva planina”: Predlog za stavljanje pod zaštitu (Zavod za zaštitu prirode Srbije, Beograd, 2005);

Strateški, razvojni i akcioni planovi i dokumenti za pojedine opštine – Strategija razvoja malih i srednjih preduzeća i preduzetništva u opštini Gadžin Han za period 2009–2013;

Strategija razvoja poljoprivrede u opštini Gadžin Han 2010-2015;

Strategija razvoja turizma Zaplanja, 2009-2014;

Lokalni akcioni plan za mlade, 2010–2014;

Strategija održivog razvoja opštine Bela Palanka, 2010-2020;

Strateški opštinski akcioni plan, 2004–2006 (Bela Palanka, april 2004) i drugo.

Planski dokumenti, korišćeni u pripremi Prostornog plana, osim Prostornog plana Republike Srbije 2020. godine i Prostornog plana infrastrukturnog koridora Niš-granica Bugarske jesu:

Regionalni prostorni plan za područje Nišavskog, Topličkog i Pirotskog upravnog okruga – Koncept plana (JP Zavod za urbanizam Niš, 2011);

Prostorni plan administrativnog područja grada Niša („Službeni list grada Niša”, br. 45/11);

Prostorni plan opštine Gadžin Han – Koncept plana (JP Zavod za urbanizam Niš, 2011);

Prostorni plan opštine Bela Palanka – Koncept plana (JP Zavod za urbanizam Niš, 2011).

3. SKRAĆENI PRIKAZ I OCENA POSTOJEĆEG STANJA (POTENCIJALI I OGRANIČENJA, SWOT ANALIZA)

3.1.SKRAĆENI PRIKAZ POSTOJEĆEG STANJA

3.1.1. Prirodni sistemi i resursi

3.1.1.1. Poljoprivredno zemljište

Na ukupnu strukturu zemljišta uticale su nepovoljna geomorfološka konfiguracija terena, u sadejstvu sa klimatološkim, pedološkim, hidrološkim uslovima, kao i dejstvom čoveka. Ovi faktori i uslovi, uticali su da se na području Prostornog plana, formiraju sledeći tipovi zemljišta: planinske crnice, crvenica, podzol, skeletno zemljište i smonica, iz koga su se dalje razvili brojni podtipovi. Na Suvoj planini je jasno izražena vertikalna zonalnost tipova zemljišta u vezi sa promenom klime i vegetacije sa visinom, što se i odrazilo na visinsku raspodelu poljoprivrednog zemljišta. Poljoprivredno zemljište na području Prostornog plana zauzima površinu od ukupno 152,20 km2 (47,77 %) u čijoj strukturi dominiraju livadsko-pašnjački travnati sistemi, što je opredelilo poljoprivrednu proizvodnju ka stočarstvu (prevashodno ovčarstvu i govedarstvu), kao apsolutno dominirajućoj grani, dok ostale grane imaju dopunjujući karakter. Pašnjačka vegetacija najvećim delom se razvila na planinskim crnicama, koje su ujedno i jedan od najrasprostranjenijih tipova zemljišta na Suvoj planini. Površine pod pašnjacima i livadama zauzimaju 71,18 km2 (22,34%) od ukupnog poljoprivrednog zemljišta. U pojedinim katastarskim opštinama, pašnjaci i livade čine i preko 50% od ukupne poljoprivredne površine (Šebet, Veliki Vrtop, Veliki i Mali Krčimir). I pored izuzetnog potencijala za razvoj stočarstva, livade i pašnjaci imaju i izvanredne predeone vrednosti i veliki značaj za očuvanje biodiverziteta.

3.1.1.2. Šume i šumsko zemljište

Na području Prostornog plana ukupna površina pod šumama iznosi 155,42 km2, od čega se u državnom vlasništvu nalazi 98,75 km2, a u privatnom 56,67 km2. Obuhvaćeni su delovi ili cele gazdinske jedinice: 1) „Suva planina I –Rakoš”, 2) „Suva planina I – Trem”, 3) „Seličevica-Koritnik” i 4) „Suva planina III”.

Na osnovu dosadašnjih saznanja možemo izdvojiti sledeće jedinice u šumskim ekosistemima: 1) brdska šuma bukve (Fagetum moesiacae submontanum) na kiselim smeđim i drugim zemljištima i planinska šuma bukve (Fagetum moesiacae montanum) na različitim smeđim zemljištima; visinski interval bukve, je dosta širok i kreće se prosečno od 500–1000 m; na ovom podruju zastupljene su sledeće asocijacije: As. Fagetum montanum serbicum – Rud. (brdsko bukova šuma, javlja se kao trajni stadijum na hladnijim i svežijim staništima); ovo su najrasprostranjenije šume u ovom području; sprat drveća ima sledeće vrste: As. Fageto–hyrcaneto–colurnetum Jov. (šuma bukve, kaspijskog javora i mečje leske); 2) lišćarsko–četinarske šume se javljaju iznad pojasa bukovih šuma. Na ovom području zastupljene su sledeće asocijacije: As. AbIeto–fagetum Jov. (šume bukve sa jelom) i As. Piceetum excelsae serbicum (grab i smrča).

Kao degradaciona faza smrčeve šume javlja se na Suvoj planini fitocenoza Juniperto–salicetum silesiacee Jov.; često na hladnijim ekspozicijama oko vrha planine. Kulture bora i smrče zauzimaju znatnu površinu na staništima hrasta i bukve, a nalaze se na celom području na različitim nadmorskim visinama. Šikare i šibljaci su najzastupljenija zajednica crnog graba, grabića, crnog jasena, klena, jorgovana i gloga.

Tabela 2. Šume i šumsko zemljište u km2 (2002-2012 godina)

  Svega Visoke šume Grad Niš – GO Niška Banja 1. (L-18) Jelašnica – Čukljenik – D.Studena – G.Studena – Bojanine vode 7.00 Ukupno: 7.00 Opština Gadžin Han 1. Gadžin Han – Duga Poljana – Donji Dušnik 5.20 2. DP II 241 – Barje – Semče – Ravna Dubrava 5.00 3. Gadžin Han – Koprivnica 1.35 4. Gadžin Han – Jagličje 3.70 5. „Krečane”- Čagrovac 1.55 6. Duga Poljana – Ćelije 1.95 7. Donji Dušnik-Gornji Dušnik 0.95 8. DP II 241 – Sopotnica – Kaletinac 4.95 9. Veliki Vrtop – Šebet 1.70 10. Semče – Mali Krčimir 0.85 Ukupno: 27.20 Opština Bela Palanka 1. Glogovac – Veta 2.15 2. Glogovac – Toponica – Kosmovac 8.00 3. DP I 1.12 – Novo Selo 1.00 4. Belanovac – Vrgudinac 1.50 5. Bela Palanka – Mokra – Odmaralište Divljana 3.00 6. Odmaralište Divljana – Divljana 1.00 7. Bežište – Šljivovik 0.65 8. Bežište – „Tri lokve” – Divljana 21.00 Ukupno: 38.30

Dostupnost sistema javnog linijskog drumskog prevoza putnika je ispod republičkog proseka, i ne može se oceniti kao zadovoljavajući, posebno kada je u pitanju mreža lokalnih linija. Problem u funkcionisanju lokalnog javnog prevoza se javlja na pojedinim opštinskim putevima zbog male širine kolovoza, kao i u neadekvatnoj opremljenosti stajališta javnog prevoza. Neadekvatna opremljenost stajališta posebno je izražena na državnim putevima.

Železničke pruge

Magistralna železnička pruga (E-70) Niš – Dimitrovgrad je na području Prostornog plana, uz severoistočnu granicu Plana u dužini od oko 5km uz koridor Državni put I reda br.1.12. Ovaj železnički pravac je neelektrificiran a u skorije vreme očekuje se njegova elektrifikacija jer je više parametara koje podrazumeva elektrifikacija već ispunjeno kao što su: prilagođavanje tunela i mostova kolskom profilu za elektrificirane želenice, izrada planske i projektne dokumentacije i drugo.

Vazdušni saobraćaj

Vazdušni saobraćaj podrazumeva korišćenje postojećeg aerodroma Konstantin Veliki u Nišu (van područja Prostornog plana), čiji položaj pruža mogućnost najbržeg pristupa području Suve planine.

3.1.4.2. Vodna infrastruktura

Na području Prostornog plana uglavnom su prisutni vodotoci bujičnog karaktera, veliki je broj potoka, povremenih potoka, suvodolina i površinskih izvora. Značajniji su Koprivnička reka, Venežica i Vrelo, koje su pritoke Kutinske reke, zatim reka Studena (Jelašnička reka), Koritnička reka i Mokranjska reka. Teritorija Prostornog plana obuhvata deo sliva Nišave (Kutinska reka i njene pritoke i svi vodotoci na severoistočnim padinama Suve planine) i deo sliva reke Vlasine (manji vodotoci u južnom delu obuhvata plana), a sve u slivu Južne Morave.

Na ovom prostoru nisu vršeni značajniji regulacioni radovi na vodotocima, ne postoji „Plan za proglašenje erozivnih područja” na području opština Gadžin Han i Bela Palanka i „Plan odbrane od poplava od bujičnih voda” na području opštine Bela Palanka tako da nema tačnih podataka o bujičnim vodotocima i proticajima na slivu.

Pregrađivanjem Koritničke (Mokranjske) reke podignuta je brana i formirano akumulaciono jezero Divljana, čija je namena zadržavanje nanosa, zaštita od velikih voda Koritničke reke, navodnjavanje, oplemenjivanje malih voda, rekreacija, turizam i ribolov.

Postoji veliki broj velikih i malih izvora, pri čemu su ona sa značajnijom izdašnošću kaptirana i koriste se za vodosnabdevanje.

Izvorišta „Mokra”, „Divljana” i „Studena” deo su Nišavskog regionalnog podsistema u sklopu budućeg regionalnog Donje-južnomoravskog sistema vodosnabdevanja. Voda je standardno visokog i pouzdanog kvaliteta i snabdeva naselja: Bežište, Donja Koritnica, Divljana, Mokra, Gornja i Donja Studena u obuhvatu Plana.

Izvorište „Vrelo” nalazi se u naselju Gornji Dušnik, i deo je „zaplanjskog” vodovodnog sistema.

Ostali potrošači koji se vodom ne snabdevaju preko ovih sistema, a obuhvaćeni su Prostornim planom, problem vodosnabdevanja (piće, kuvanje, pranje, održavanje lične higijene, zalivanje bašti, održavanje okućnica, potrebe domaćih životinja itd.) rešavaju individualno na nekoliko načina: najčešće zahvatanjem podzemne izdani preko kopanih bunara, zatim pojedinačnim kaptiranjem lokalnih izvora za potrebe jednog ili više domaćinstava ili korišćenjem vode sa javnih česmi. Ne vrši se nikakva kontrola kvaliteta ili dezinfekcija vode. Najveći broj vodovodnih sistema građen je u periodu od 1965. do 1985. godine, uglavnom je neodržavan, tako da je neophodna njihova rekonstrukcija.

Zone sanitarne zaštite nisu uspostavljene ni na jednom navedenom izvorištu, tako da treba da predstavljaju prioritetnu aktivnost u narednom periodu.

Stanje kanalizacionih sistema za prikupljanje i odvođenje otpadnih voda na planskom području je nezadovoljavajuće. Odlikuje se slabom izgrađenošću kanalizacione mreže i nedovoljnom opremljenošću domaćinstava kanalizacionim instalacijama i sanitarnim uređajima.

Odvođenje upotrebljenih voda, na širem području plana, odvija se pretežno površinski, slobodnim oticanjem po terenu i direktnim izlivanjem u vodotok, procedne ili upojne jame za koje se koriste primitivno izgrađeni objekti (poljski nužnici). U najvećem broju slučajeva ovi objekti ne ispunjavaju osnovne tehničko-higijenske uslove i sanitarne mere zaštite, pa otpadne vode u znatnoj meri utiču na pogoršanje kvaliteta zemljišta, površinskih i podzemnih voda. Osoka iz štala se nekontrolisano sliva u manje vodotoke, zagađujući ih veoma opterećenim organskim sadržajima. Odvođenje atmosferskih voda je površinsko ili sa otvorenim kanalima prema vodotocima. Postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda nema, osim u naselju Bela Palanka koje je rekonstruisano ali nije pušteno u rad.

Navodnjavanje na području Prostornog plana primenjuje se uprošćeno i kampanjski. Zadržan je tradicionalni prilaz poljoprivredi, a navodnjavanje je samo dopunska mera stabilizaciji primarne poljoprivredne proizvodnje, kojom se neutrališu nepovoljni efekti suša. Ovakav status navodnjavanja nastao je kao posledica izostajanja ili delimičnog sprovođenja: komasacije, ukrupnjavanja poseda i stvaranja ekonomskih uslova za savremenu organizaciju proizvodnje i plasmana tržišnih viškova.

3.1.4.3. Energetika i energetska infrastruktura

Elektroenergetika

Područje plana institucionalno u delu snabdevanja električnom energijom pripada PD za distribuciju električne energije „JUGOISTOK” d.o.o. Niš.

Kroz obuhvat Prostornog plana prolaze:

a) dalekovodi vlasništvo „Elektromreža Srbije”, i to:

– 400 kV (br. 404) TS 400/220/110 kV „Niš 2” – Sofija;

– 110 kV (br. 154/3) Čvor TS 110/10 kV „Niš 5- Niška Banja” – TS110/35 kV„Pirot 2”; kao i

b) dalekovodi 35 kV vlasništvo PD za distribuciju električne energije „JUGOISTOK” d.o.o. Niš, i to:

– TS 110/35 kV „Pirot 1”- TS 35/10 kV „Bela Palanka”- TS 35/10 kV „Dolac”- TS 35/10 kV „Đuro Salaj” – TS 110/35 kV „Niš 3”;

– TS 110/35 kV „Niš 3”- TS 35/10 kV „Đuro Salaj”- TS 35/10 kV „Gadžin Han”- TS 35/10 kV „Donji Dušnik”.

Sve trafostanice naponskih nivoa 110/10 kV i 35/10 kV iz kojih se snabdevaju potrošači u obuhvatu Prostornog plana se nalaze izvan područja plana.

Distributivna mreža 10 kV je vazdušna i ista je rađena kao „antenska” i ne pruža sigurnost u snabdevanju, trafostanice 10/0,4 kV najčešće su tipa „kula” ili novije tipa „stubne”.

Gasifikacija i toplifikacija

Obezbeđenje toplotne energije u zahvatu Plana se vrši preko individualnih ložišta.

Na području zahvaćenim Prostornim planom posebne namene ne postoje objekti gasovodne, kao ni objekti toplovodne mreže.

Obnovljivi izvori energije

U obuhvatu Prostornog plana nema proizvodnje energije iz obnovljivih izvora. Od obnovljivih izvora energije na teritoriji plana moguća je izgradnja objekata za proizvodnju električne energije, i to malih hidroelektrana, solarnih elektrana i vetroelektrana. Pored ovoga, ne postoje ni ozbiljnija istraživanja koja bi pokazala prave kapacitete i isplativost investicija u ovaj vid energije u zahvatu Plana.

Problem u korišćenju energetskih potencijala je velika i neracionalna potrošnja energije, kao i mala energetska efikasnost u proizvodnji, prenosu, distribuciji i korišćenju svih tipova energije. Korišćenje električne energije za grejanje i druge potrebe za koje je moguće pronaći alternativu, kao i zastarela tehnologija u svim aspektima potrošnje energije opterećuje elektroenergetski sistem i predstavlja veliki problem neracionalnog korišćenja energije. Primetno je i nedovoljno angažovanje vezano za problem energetske efikasnosti, kao i nedostatak ljudstva i finansijskih sredstava opredeljenih u ovu svrhu.

3.1.4.4. Elektronske komunikacije i telekomunikaciona infrastruktura

Naselja na području Prostornog plana, opremljena su telefonskim (pristupnim) mrežama komutacionih stepena u odnosu na administrativna područja opština. U obuhvatu Prostornog plana je lociran komutacioni stepen „Veliki Vrtop” (opština Gadžin Han) na koji je vezana i pristupna mreža u naselju Šebet. Naselja u obuhvatu Prostornog plana, su povezana na sledeće komutacione stepene date u Tabeli 4.

Tabela 4. Komutacioni stepeni

Red. broj Komutacioni stepen Vrsta centrale Naselja u obuhvatu plana vezana na komutacioni stepen 1. „Gadžin Han” digitalna Koprivnica, Jagličje i Čagrovac 2. „Donji Dušnik” digitalna Miljkovac i Gornji Dušnik 3. „Semče” digitalna Mali Krčimir 4. „Ličje” BS CDMA Ćelije, Veliki Krčimir, Kaletinac, Sopotnica 5. „Bela Palanka” analogna Mokra 6. „BS Autoput Krupac” BS CDMA Veta, Vrgudinac, Novo Selo 7. BS „Bela Palanka” BS CDMA Divljana, Koritnica 8. „Jelašnica” Digitalna Donja i Gornja Studena

Bez obzira što u svim naseljima u obuhvatu Prostornog plana postoje pristupne mreže (kablovske ili bežične), opremljenost telefonskom mrežom (broj telefonskih priključaka na 100 stanovnika) je ispod proseka u Republici Srbiji. Pored toga, zbog zastarelih tipova telefonskih centrala (analogne i digitalne) postoji veoma veliki broj dvojničkih priključaka što uslovljava i gubitke u telefonskom saobraćaju.

Područje Prostornog plana pokriveno je signalima sva tri operatera mobilne telefonije: Preduzeće za mobilne telekomunikacije „Telekom Srbija” – MTS; „Telenor”; i „VIP Mobile”. Bazne stanice operatera mobilne telefonije su na lokacijama van obuhvata Prostornog plana. Konfiguracija terena uslovljava da na dobrom delu područja ne postoje signali nijednog operatera, te je potrebno povećati gustinu baznih stanica radi pokrivanja celokupnog područja.

JP Radio televizija Srbije ima sagrađen repetitor na lokaciji „Gadžin Han-Mosor” na koti 928 mnm, u prvoj zoni zaštite SRP Suva planina. Repetitor je na stubu visine 16 m.

3.1.4.5. Poštanski saobraćaj

Na području Prostornog plana ne postoje objekti poštanske mreže. Pružanje poštanskih usluga se vrši iz pet jedinica poštanske mreže koje su locirane u neposrednom okruženju područja Prostornog plana i to u sledećim naseljima: Gadžin Han (18240), Donji Dušnik (18242), Ravna Dubrava (18246), Lički Hanovi (18245) i Bela Palanka (18310).

3.1.4.6. Komunalna infrastruktura

Stanje upravljanja čvrstim komunalnim otpadom na teritoriji Prostornog plana je veoma loše. Od 24 sela koja se nalaze u obuhvatu Prostornog plana samo 7 sela je pokriveno sistemom organizovanog sakupljanja otpada i to: pet sela opštine Gadžin Han i dva sela gradske opštine Niška Banja, dok u selima koja pripadaju opštini Bela Palanka nema organizovanog sakupljanja otpada. Sakupljeni otpad se odlaže na deponiju u Nišu.

Prilikom sakupljanja otpada ne vrši se primarna i sekundarna separacija već se direktno odlaže na deponiju. Na osnovu ankete sprovedene za potrebe izrade Prostornog plana utvrđeno je da je prosečna dnevna količina generisanog otpada oko 0,65 kg po stanovniku.

Najveći broj sela u obuhvatu Prostornog plana je izostavljen iz sistema organizovanog sakupljanja otpada, pa seosko stanovništvo odlaže otpad na divlja nesanitarna smetlišta bez separacije i bilo kakvog prethodnog tretmana ili ga spaljuje. Divlja smetlišta su prisutna i u selima koja su obuhvaćena sistemom organizovanog sakupljanja otpada, ali se ona periodično čiste. Smetlišta se obično nalaze pored prilaznih puteva do naselja, u samim naseljima, pored vodotokova ili se otpad baca u same vodotokove (Gornjedušnička reka, Kutinska reka, Mlaka reka, Ropot). Veći deo deponovanog otpada čini kućni otpad (oko 60%) dok ostatak uglavnom čini kabasti otpad. Na smetlištima se mogu naći i tela uginulih životinja kao i ambalaža i ostaci hemijskih sredstava koja se koriste u poljoprivredi. Na ovaj način se direktno zagađuju zemljište i voda i stvaraju uslovi za pojavu zaraznih bolesti. I pored toga što je u seoskim sredinama prisutan veliki udeo organskog otpada, ne vrši se kompostiranje, ali se često spaljuje organski otpad (npr. lišće, granje, njiva posle žetve), kao i deo ambalažnog otpada.

Opasan otpad nije prisutan na deponijama osim opasnog otpada iz domaćinstava (baterije, akumulatori, ambalaža i ostaci hemijskih sredstava koja se koriste u poljoprivredi i sl.).

Medicinski otpad iz seoskih ambulanti na teritoriji Prostornog plana (Veliki Krčimir i Donja Studena) usmerava se ka centru za tretman medicinskog otpada u selu Trupale.

Problem sahranjivanja je veoma izražen, naročito ako se uzme u obzir starosna struktura stanovništva i rast mortaliteta. Postojeća seoska groblja su male površine i uglavnom popunjena, nisu opremljena vodovodom i kanalizacijom za odvođenje atmosferskih voda. Održavanje grobalja je u nadležnosti meštana i često su zapuštena i neodržavana.

U selima u obuhvatu Prostornog plana ne postoje stočna groblja, pa se uginule životinje zakopavaju na mestima koja nisu predviđena za to ili se odlažu na divlja smetlišta zajedno sa ostalim otpadom.

Seoska naselja nisu opremljena zelenim i stočnim pijacama i veterinarskim stanicama. Zelene pijace se nalaze u opštinskim centrima Gadžin Han, Bela Palanka i Niška Banja. Veterinar dolazi jednom nedeljno ili po pozivu iz najbliže veterinarske stanice (Donji Dušnik, Bela Palanka, Jelašnica).

3.1.5. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE, PREDELA, PRIRODNIH I NEPOKRETNIH KULTURNIH DOBARA

3.1.5.1. Zaštita životne sredine

Područje obuhvaćeno Prostornim planom se karakteriše jako dobrim kvalitetom životne sredine. Svi parametri životne sredine su dobro očuvani, a uticaj čoveka na zagađenje vazduha, vode i zemljišta je minimalan.

Praćenje kvaliteta vazduha na području Plana se ne vrši. Uticaj na zagađenje vazduha imaju jedino motorna vozila i kućna ložišta u zimskom periodu, međutim taj uticaj se usled slabe naseljenosti i nedovoljno izgrađene putne mreže, može zanemariti.

Kvalitet podzemnih i površinskih voda je dobar. Na ovom području ne postoji veći prirodni tok, ali se javlja veliki broj vodotoka bujičnog karaktera, potoka i povremenih potoka, suvodolina i površinskih izvora. Vodotokovi pripadaju kvalitetu I i II klase. Veliki broj izvorišta sa veoma kvalitetnom vodom, omogućava planiranje individualnog ili seoskog vodosnabdevanja iz onih sa značajnom izdašnošću. Područja na kojima se nalaze izvorišta koja se koriste ili se mogu koristiti za vodosnabdevanje moraju biti pod strogom zaštitom od potencijalnog zagađenja.

Potencijalni zagađivači zemljišta su neuređena smetlišta i poljoprivreda koja ima direktan uticaj na pojavu erozije, zaslanjivanje i zakišeljavanje zemljišta, kontaminaciju fosforom i azotom usled upotrebe agrohemijskih sredstava.

Jedini značajniji izvor buke na području obuhvaćenom Planom, jeste saobraćaj. Međutim što se tiče drumskog saobraćaja područjem Prostornog plana ne prolaze trase velikom dužinom i njihov uticaj na nastanak buke i narušavanje kvaliteta životne sredine, nije veliki. Planom su obuhvaćene relativno kratke deonice državnog puta I i II reda.

3.1.5.2. Zaštita prirodnih dobara i predela

Planskim područjem obuhvaćeno je područje Suve planine, za koje je pokrenut postupak zaštite, kao Specijalni rezervat prirode „Suva planina” u skladu sa zakonom. Prema klasifikaciji IUCN, područje Suve planine je svrstano u IV kategoriju, odnosno područje upravljanja staništem/vrstama u prirodi. Za predmetno područje može se reći da obiluje velikom biološkom raznovrsnosti. Očuvana staništa i lokaliteti raspoređeni su na nepristupačnim ili manje dostupnim terenima (šire područje i sam vrh „Sokolov kamen”, područje vrha „Trem” uključujući prostor „Valožja” i vrh „Golemo Stražište”, litice severne strane planiie od „Trema”, preko „Točila” i „Smrdana” sve do „Ržanca” i „Divne gorice”).

Razuđenost terena, ekstremna kolebanja klimatskih činioca od podnožja do vrha planine i ekološki diverzitet staništa uslovili su razvoj veoma raznovrsnog biljnog pokrivača na području Prostornog plana, koji se, u najširem smislu, može raščlaniti na tri vegetacijska tipa: (1) šumska vegetacija (šume sladuna i cera, bukove i četinarske šume), (2) travnjačka (livadska i pašnjačka) vegetacija i (3) vegetacija pukotina stena, siparišta i točila. Istraživanjima je utvrđeno da je na Suvoj planini zastupljeno 1261 biljnih vrsta, a ovaj broj nije konačan, jer se u toku svake istraživačke godine na Suvoj planini otkriju neke nove biljne vrste za koje se ranije nije znalo da tu egzistiraju. Ovde rastu i dva lokalna endemita, Pančićeva kandilka (Aquilegia pancicii) i srpska ruža (Rosa serbica).

Brojne ekosisteme naseljava raznovrsna fauna koja je danas ugrožena prvenstveno uništavanjem biljnog pokrivača kao njihovog prirodnog staništa. To je i osnovni razlog što su insekti i reptili najbrojnija fauna ovog područja. Od sisara su još uvek najznačajniji i najbrojniji: srna, divlja svinja, zec, lisica, jazavac i drugi. Fauna ptica je vrlo bogata i raznovrsna, a čine je pored malog broja orlova i sokola, najčešće šumska sova, buljina, tetreb, jarebica, kamenjarka, prepelica, fazan itd.

Na području Prostornog plana uspostavlja se 3 stepena režima zaštite: režim zaštite I (stroga zaštita), II (aktivna zaštita) i III (aktivna zaštita i mogućnost održivog korišćenja).

Režim zaštite I stepena – stroga zaštita, uspostavlja se na delu područja sa izvornim, neizmenjenim ili malo izmenjenim ekosistemima velikog naučnog i praktičnog značaja. Ovaj prostor se proteže od vrha „Mosor”, preko vrha „Sokolov kamen”, vrha „Trem”, „Točila” i „Smrdana” sve do „Ržanca” i „Divne gorice”, kao i litice ispod ovih vrhova na severnoj strani planine.

Režim zaštite II stepena – zaštita se uspostavlja na delu područja sa delimično izmenjenim ekosistemima velikog naučnog i praktičnog značaja. To su prostori „Valožja” i sam vrh „Golemo Stražište” i izdvojeni prostor „Litica”.

Režim zaštite III stepena – zaštita se uspostavlja na delu područja sa delimično izmenjenim i/ili izmenjenim ekosistemima od naučnog i praktičnog značaja, i zahvata celokupan prostor u granicama zaštite, a koji nisu pod drugim režimima zaštite.

Na predmetnom području evidentirana su i stara stabla i stabla-zapisi, koja su predložena za zaštitu kao spomenici prirode:

hrast (Quercus cem’s) u KO Divljana, opština Bela Palanka;

klen (Acer campestre) u KO Jagličje, opština Gadžin Han.

Na području Prostornog plana izdvajaju se sledeća područja kao prostorne celine sa značajnim prirodnim, ekološkim i estetskim vrednostima:

objekti geomorfološkog nasleđa (Bigar u dolini Kutinske reke, u selu Dušnik i Visokoplaninski kras Valožja);

fluvijalni reljef (Obluk i Čelenka Crvene reke, pod Suvom planinom).

Suva planina predstavlja područje:

na spisku ekološki značajnih područja u okviru nacionalne ekološke mreže (prema Uredbi o ekološkoj mreži);

uključeno u EMERALD mrežu područja od posebnog interesa za očuvanje, zanačajnih sa stanovišta primene Bernske konvencije u Srbiji;

definisano na osnovu međunarodnih programa za identifikaciju značajnih područja za ptice (IBA- Important Bird Areas), biljke (IRA – Important Plant Areas), i leptire (RVA-Prime Butterfly Areas in Serbia).

Glavne crte reljefa rezultat su delovanja erozivnih sila na tektonskoj osnovi Suve planine čime su se stvorile osnove za formiranje prostornih celina, koje neposredno utiču na ukupnu valorizaciju potencijala i funkcionalnu i prostornu organizaciju. U okviru svake celine mogu se izdvojiti posebni predeli koji svojim specifičnostima mogu različito da utiču na ukupan razvoj područja Prostornog plana: 1) dolinski tip predela (zahvata manji deo Suve planine, tu su se razvili specifični  tipovi naselja, različit  karakter poljoprivredne proizvodnje i saobraćajna mreža; 2) brdski tip predela (zahvata obodni deo, iznad uskih i izduženih dolina i izraženog planinskog reljefa; na višim terasama ovog područja, prostiru se oranične  površine, koje su znatno slabijeg kvaliteta od nižih gde se pretežno gaje žita, dok više i prisojne strane predstavljaju oblast vinograda i voćnjaka); 3) planinski tip predela (čini najimpozantniji deo Suve planine iznad 800 mnv koji se po raznovrsnosti formacija i osobenosti tektonske strukture jasno izdvaja od ostalih predela); 4) okomito stenoviti tip predela (pruža se duž potkovičastog grebena dugačkog 24 km, počev od Mosora, na zapadu, preko Sokolovog kamena, Trema, Đorđine čuke, Lesnog rita, Pasarele, Smrdana, Divne Gorice i Srednjeg rida na istoku); 5) kraški bezvodni tip predela (čini visoravan na srednjem delu Suve planine na nadmorskoj visini od 1250–1450 m; tu se na Rakošu nalazi najveći i najznačajniji izvor ove planine); 6) siparski tip predela (na strmim i visokim stranama Trema i Sokolovog kamena najveći broj dolina je pod siparima, koja spadaju u red najvećih na Suvoj planini); 7) prevojni tip predela (prevoj između Mosora i Sokolovog kamena i na zvanom mestu Grob, severno od Trema u ataru Gornjeg Dušnika i Vete); 8) klisurasto kanjonski tip predela (srednji tok Studene, Mokranske i Koritničke reke i gornji tok Toponičke reke); 9) potočno–izvorišni tip predela (Studena, Vetanska, Toponička, Bežiška i Dušnička reka); 10) rečni tip predela (Koritnica, Toponička i Mokranska reka, Draguša, Studena i manji deo Kutinske reke); 11) močvarno–jezerski tip predela (bliža okolina Divljanskog jezera); 12) unikatni tipovi predela (tipični primerci kraških oblika – vrtače, točila, pećine, sipari, ostenjaci, suve doline, uvale i sl.).

Plansko područje se na osnovu izraženih prirodnih vrednosti i kontinuiteta korišćenja i nastanjivanja kroz istoriju može tretitrati kao kulturni predeo koga čine ljudske delatnosti, građevine i okolni ambijent. Usmeravanje razvoja će se zasnivati na očuvanju istorijskog kontinuiteta u formiranju određenih delova prostora kao prepoznatljivih struktura, te je pri izvođenju intervencija neophodno održanje specifičnosti predela, kao i poštovanje integriteta položaja i veze sa fizičkim okruženjem.

3.1.5.3. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara

Od nepokretnih kulturnih dobara, na planskom području nalazi se jedan spomenik kulture od velikog značaja: stara crkva Sv. Vaznesenja u Velikom Krčimiru i dva spomenika kulture: crkva Sv. Ilije u Jagličju i manastir Sv. Velikomučenika Dimitrija kod sela Divljana. Prethodnu zaštitu po osnovu evidentiranja, prema uslovima Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš (broj 1091/2 od 10. novembra 2010. godine), uživa 141 nepokretnost, i to 77 sakralnih objekata i arheoloških lokaliteta, 55 objekata narodnog graditeljstva i 10 istorijskih spomenika. Stanje graditeljskog nasleđa planskog područja upotpunjava veći broj zavetnih mesta – zapisa (mira, obroci i sl.) i stare vodenice (potočare).

Nepokretna kulturna dobra na području Prostornog plana su sledeći spomenici kulture:

Stara crkva Sv. Vaznesenja u Velikom Krčimiru, veliki značaj;

Crkva Sv. Ilije u Jagličju;

Manastir Sv. Velikomučenika Dimitrija kod sela Divljane, Mokra.

Evidentirane nepokretnosti sa spomeničkim svojstvima na području Prostornog plana su:

(a) Sakralni objekti i arheološki lokaliteti:

Lokalitet Kale, Veliki Vrtop;

Ostaci većeg antičkog, Veliki Vrtop;

Crkva Sv. Trojice, Veliki Vrtop;

Lokalitet Manastirište, Veliki Krčimir;

Lokalitet Malo Kale, Veliki Krčimir;

Lokalitet Veliko Kale, Veliki Krčimir;

Lokalitet Selište, Veliki Krčimir;

Crkva Sv. Vaznesenja Gospodnjeg, Veliki Krčimir;

Lokalitet Vrelce, Gornji Dušnik;

Lokalitet Šiljak, Gornji Dušnik;

Crkva Sv. Nikole, Gornji Dušnik;

Lokalitet Krs, Gornji Dušnik;

Zmijska pećina („Babina guzica”), Jagličje;

Lokalitet Mandala („Gabar”), Kaletinac;

Lokalitet Njiva Dragana Milojkovića, Kaletinac;

Lokalitet na brdu iznad sela Kaletinac;

Lokalitet Crkvište, Koprivnica;

Lokalitet Mosor, Koprivnica;

Lokalitet Rajac, Koprivnica;

Lokalitet Selište, Koprivnica;

Lokalitet Popova Glava, Mali Krčimir;

Lokalitet na brdu iznad škole, Mali Krčimir;

Lokalitet Krs, Mali Krčimir;

Lokalitet Poljana, Miljkovac;

Lokalitet Zla dolina, Miljkovac;

Tragovi crkvišta u selu Miljkovac kod zapisa;

Lokalitet kod škole, Sopotnica;

Lokalitet Selište, Sopotnica;

Lokalitet Gumna, Sopotnica;

Lokalitet Kale, Ćelije;

Lokalitet Ćelijska poljana, Ćelije;

Lokalitet Crkvište, Ćelije;

Lokalitet Njiva Bogdanovića, Čagrovac;

Lokalitet Manastirište, Čagrovac;

Lokalitet Selište I, Čagrovac;

Lokalitet Selište II, Čagrovac;

Lokalitet Oštra Glava, Čagrovac;

Lokalitet Golemo Stražište, Šebet;

Lokalitet Manastirište, Šebet;

Lokalitet Gradac, Gornja Studena;

Lokalitet Tri Lokve, Bežište;

Lokalitet Šarenac, Veta;

Lokalitet Crkvište, Veta;

Manastir Uspenja Sv.Bogorodice, Veta;

Lokalitet Zlatarica, Veta;

Lokalitet Zelenac, Vrgudinac;

Lokalitet Jasenovik, Vrgudinac;

Lokalitet Jasenovik II, Vrgudinac;

Lokalitet Žežnica (Mučibaba), Vrgudinac;

Lokalitet Brestovačka mala, Vrgudinac;

Lokalitet Dub, Vrgudinac;

Lokalitet Kale (Gradište), Gornja Koritnica;

Lokalitet Selište, Divljana;

Lokalitet Crkvište, Divljana;

Lokalitet Selište, Divljana;

Lokalitet Redženica, Donja Koritnica;

Lokalitet Crkvište, Donja Koritnica;

Lokalitet Brodska, Donja Koritnica;

Lokalitet Gradište (Čukar, Beglik), Kosmovac;

Lokalitet Latinsko crkvište, Kosmovac;

Lokalitet Crkvište na Banjici, Kosmovac;

Lokalitet Busevje, Kosmovac;

Lokalitet Tretikovac, Kosmovac;

Lokalitet Nadgrobišta, Mokra;

Lokalitet Guševac, Mokra;

Lokalitet Gramađe, Mokra;

Lokalitet Lazinje, Mokra;

Lokalitet Drenovik (Mutavina livada), Mokra;

Lokalitet Lazine, Mokra;

Lokalitet Rabov Dol, Mokra;

Rimski natpis u Manastiru Sv. Dimitrija, Mokra;

Lokalitet Kula, Novo Selo;

Lokalitet Žermica, Novo Selo;

Lokalitet Koneći Dol, Toponica;

Lokalitet Slavi Dol, Toponica;

Lokalitet Jezerište, Toponica;

Lokalitet Rusalija, Toponica;

(b) Objekti narodnog graditeljstva:

Kuća Krstića, Gornja Studena;

Kuća Savete Krstić, Gornja Studena;

Vodenica Petra Mladenovića (konjarska), Gornja Studena;

Ambar Miodraga Stoiljkovića, Gornja Studena;

Kuća Vukosava Krstića, Gornja Studena;

Ambar Budimira Krstića, Gornja Studena;

Kuća Đorća Krstića, Gornja Studena;

Plevnja i ambar Krstića, Gornja Studena;

Ambar Slobodanke Stamenković, Gornja Studena;

Kuća Miomira Stamenkovića, Gornja Studena;

Kuća Lazara Miladinovića, Gornja Studena;

Kuća Slobodana Stojanovića, Gornja Studena;

Kuća Nikolke Filipovića, Gornja Studena;

Kuća Savke Filipović, Gornja Studena;

Kuća Vasilija Zlatanovića, Gornja Studena;

Kuća Uroša Stankovića, Donja Studena;

Kuća Borivoja Nikolića, Donja Studena;

Kuća Goluba Stojanovića, Donja Studena;

Kuća Novice Markovića, Donja Studena;

Kuća Miroslava Đorćevića, Donja Studena;

Kuća Mihaila Nešića, Donja Studena;

Kuća Slavka Nikolića, Donja Studena

Kuća Gacinih, Donja Studena;

Kuća Bože Nikolića, Donja Studena;

Vodenica Miroslava Ljubisavljevića, Veta;

Kuća Đorđa Kitića, Veta;

Kuća Milutina Živića, Veta;

Kuća Petra Jovanovića, Veta;

(v) Istorijski spomenici:

Spomen česma palim meštanima u Nor-u, Koprivnica;

Spomen česma palim u Nor-u, Mali Krčimir;

Spomen čssma palim u Nor-u, Sopotnica;

Slomen česma palim u Nor-u na vrelu Šebečke reke, Šebet;

Spomen česma žrtvama fašizma, Donja Studena;

Spomen piramida palim meštanimau Nor-u, Bežište;

Spomen česma palima u Nor-u i ratovima 1912-1918. godine, Vrgudinac;

Spomen ploča palim meštanima u Nor-u, Gornja Koritnica;

Spomen ploča palih u Nor-u i Prvom svetskom ratu, Divljana;

Spomen česma palim meštanima u Nor-u, Mokra.

1.4. POTENCIJALI

Osnovni potencijali po tematskim oblastima Prostornog plana jesu:

– za razvoj poljoprivredne proizvodnje: povoljni prirodni uslovi; veliki deo poljoprivrednih površina pod livadama i pašnjacima, pretežno dobrog florističkog sastava kao osnova za razvoj stočarstva; povoljni uslovi za organsku proizvodnju voća na terenima do 800 mnv; očuvana tradicija lokalnog stanovništva u domaćoj proizvodnji stočnih i drugih proizvoda prepoznatljivog geografskog porekla; realni izgledi za institucionalnu podršku održivom razvoju planinske poljoprivrede, usled orijentacije agrarne politike Republike Srbije na prihvatanje modaliteta, kriterijuma i standarda EU, prisustva FAO i drugih međunarodnih organizacija na lokalnom nivou;

– za zaštitu i korišćenje šuma: šume i šumsko zemljište predstavljaju stanište brojnih biljnih i životinjskih vrsta; značajna zastupljenost površina po namenskim celinama; relativno velika brojnost vrsta drveća; autohtonost prisutnih vrsta, s vrlo malo alohtonih vrsta drveća;

– u pogledu korišćenja mineralnih sirovina – velike potvrđene rezerve krečnjaka. Na teritoriji Prostornog plana nalazi se veliki broj krečana, uglavnom u privatnom vlasništvu, u kojima se proizvodi kreč. Pored krečnjaka, značajno je prisustvo i drugih stena pogodnih mehaničkih osobina, koje predstavljaju značajnu sirovinsku bazu za proizvodnju građevinskog i ukrasnog kamena;

– za demografski razvoj u planskom periodu možemo navesti sledeće: (1) mogućnost obnavljanja stanovništva; (2) učešće kontigenta ženskog fertilnog stanovnoštva u ukupnom (22,36%); (3) mogućnost za povećanje stope aktivnosti povećanim uključenjem radno-sposobnog stanovništva u razvoj poljoprivrede i tercijalnog sektora; (4) neiskorišćeni stambeni fond usled smanjenja broja stanovnika, a koji može biti osnova za razvoj različitih delatnosti – od razvoja turizma do realizacije brojnih poljoprivrednih programa ukoliko se zaustave negativni demografski trendovi;

– sa aspekta razvoja javnih službi su: razvijena mreža osnovnih škola; izgrađeni objekti domova kulture, kao osnov za razvoj ove delatnosti;

– za razvoj mreže naselja: formirana mreža naselja; blizina opštinskih centara, regionalnog centra Pirot, centra državnog značaja Leskovac kao i centra međunarodnog značaja grada Niša; prirodna bogatstva (pogodna za raznovrsnu poljoprivrednu proizvodnju, razvoj šumarstva, lova i ribolova, prisustvo turističkih motiva pogodnih za razvoj turizma); bogatstvo kulturno istorijskog nasleđa; mogućnost razvoja lokalne saobraćajne mreže, blizina panevropskih koridora X i Xc, državnih puteva I i II reda i dr;

– za razvoj privrede: lokalni prirodni resursi (poljoprivredno i šumsko zemljište, bogatstvo florom i faunom) kao osnova razvoja poljoprivrede, šumarstva i turizma); raspoloživa prirodna i kulturna dobra kao osnova za razvoj turizma; povoljan geografski i saobraćajni položaj i blizina koridora X; blizina velikih privrednih i industrijskih centara (Niša, Pirota i Leskovca) koji predstavljaju potencijalna tržišta za poljoprivredne viškove i značajan potencijal turista; raspoloživi ljudski resursi i bogata tradicija naročito za tradicionalnu poljoprivredu; nepostojanje velikih industrijskih kapaciteta i zdrava životna sredina, kao osnova razvoja organske poljoprivrede i proizvodnje zdrave hrane sa poznatim geografskim poreklom; slobodan stambeni prostor koji se u dobroj meri može iskoristiti za pokretanje mini porodičnih firmi, u okviru sektora MSPP, a kao nukleusa privrednog razvoja područja Prostornog plana, u oblasti poljoprivredne proizvodnje i prerade i u oblasti sektora turizma i usluga što može biti važan činilac demografske revitalizacije područja;

– za razvoj turizma i rekreacije: 1) povoljan geografsko-saobraćajni položaj Suve planine u odnosu na glavne drumske međunarodne tranzitne turističke pravce i saobraćajne koridore Srbije (posebno E-75 i E-80), veće gradove (posebno Niš kao centar međunarodnog značaja, Pirot kao centar nacionalnog značaja i drugo.), Niška Banja (nacionalnog i potencijalno međunarodnog značaja), kao i dobri morfometrijski uslovi za izgradnju novih saobraćajnica; 2) prirodne vrednosti Specijalnog rezervata prirode Suve planine raznovrsnih ekosistema i visoke estetike predeonog lika, sa u velikoj meri zastupljenim lekovitim i retkim biljnim vrstama, šumskim plodovima i kuriozitetnom morfološkom ornamentikom čini ga u letnjoj polovini godine pogodnim za sport i rekreaciju, kraće izlete i planinarenje, dok konfiguracija terena, prirodni ambijent, klimatska obeležja prostora, ukazuju na povoljnost određenih lokacija za zimske sportove, za letnji odmarališni i sportsko-rekreativni turizam; 3) spomeničko nasleđe u vidu tragova praistorijskih, antičkih i rimskih ostataka; manastirske celine poznog srednjeg veka; veći broj sakralnih objekata, podignuti mnogobrojni etno-objekti; 4) izletničko-rekreativne vrednosti Divljanskog jezera proističu iz visokih atraktivnih osobina jezerske akumulacije i priobalja; 5) mogućnost za seoski, ekološki i turizam specijalnih interesovanja (panoramski putevi, pešačke i biciklističke staze, lov i ribolov i dr.) pod uslovom da se turistička ponuda organizuje po uzoru na savremene turističke trendove i standarde primerene specijalnom rezervatu prirode; 6) potencijal za razvoj lovnog i ribolovnog turizma, budući da postoje odlični prirodni uslovi u već formiranim lovištima, a laka prohodnost i pogodna struktura lovnih predela kao i mala naseljenost, posebno doprinose atraktivnosti ovog područja za lov; 7) pored navedenih, javljaju se i komplementarne turističke aktivnosti: poljoprivredne delatnosti koje se mogu razvijati kao podrška razvoju seoskog turizma koji se vezuje za atraktivne predele i adekvatno uređena seoska domaćinstva;

– za razvoj saobraćaja: postojeći pristupni putevi; povoljni morfometrijski uslovi za izgradnju novih saobraćajnica na većem delu područja Plana; relativno dobra planirana saobraćajna mreža državnih puteva; planirana izgradnja autoputa E-80 (Državni put I reda 1.12); relativno dobro razvijena mreža opštinskih puteva kojima je većina naselja povezana međusobno, kao i sa opštinskim centrima (Niš, Bela Palanka i Gadžin Han); razvoj turizma (postojećih lokaliteta i budućih zona) na teritoriji opštine kroz saobraćajnu povezanost i bolju dostupnost, blizina aerodroma Car Konstantin u Nišu; saradnja sa susednim opštinama u angažovanju na modernizaciji državnih puteva I i II reda i drugo;

– za korišćenje i zaštitu voda i razvoj vodne infrastrukture: 1) veliki broj nekaptiranih izvora (pre svega vrelo iznad sela Veliki Krčimir), predstavljaju potencijal razvoja vodosnabdevanja; pretpostavlja se da je minimalna godišnja izdašnost ovog vrela oko 450 l/s, ali pouzdanih podataka u smislu terenskih istražnih radova nema; 2) započet i delom izgrađen opštinski sistem „Zaplanjski vodovod”; spregom ovog sistema i vrela iznad sela Veliki Krčimir i izgradnjom planiranih rezervoara, pumpnih stanica i razvodne mreže u naseljima bilo bi obezbeđeno kvalitetno vodosnabdevanje svih stanovnika na teritoriji opštine Gadžin Han; 3) proširenje vodovodnog sistema „Ljuberađa-Niš” i veliki raspoloživi vodni resurs akumulacije Divljana; 4) značajan raspoloživi vodni resurs u vidu površinskih voda – vodni tokovi i podzemnih izdani – freatska, dubinska ili normalna i pukotinska, vrela (kraška i kontaktna) bogatih vodom, prirodnih izvora i većeg broja mineralnih i termalno – mineralnih izvora; 5) energetsko korišćenje slivova u smislu proizvodnje elektro potencijala za rad manjih objekata, posebno u maloj privredi (npr. prerada drveta, strugare, meljava brašna, farme, i sl);

– u oblasti energetike: (1) razvoja elektroenergetskog sistema: izuzetna povoljnost za razvoj distributivne mreže i otklanjanje navedenih nedostataka, tj. ograničena je planirana izgradnja trafostanica: 110/35 kV „Doljevac” od koje će se izgraditi dalekovod 35 kV do TS 35/10 kV „Gadžin Han”; trafostanice 110/35 kV „Bela Palanka” od koje će se izgraditi dalekovod 35 kV do TS 35/10 kV „Donji Dušnik”; (2) razvoja gasifikacije: planirani magistralni gasovod MG-10 „Niš – Dimitrovgrad” kao osnovni pravac za snabdevanje gasom kako naselja na teritoriji opštine Bela Palanka, tako i naselja na području zahvata Prostornog plana; mogućnost da se jednim priključkom na gas obezbedi grejanje, priprema tople vode, kuvanje, tehnološke potrebe, hlađenje; pozitivan uticaj na razvoj odmarališta „Divljana” u smislu obezbeđivanja energetskih potreba priključkom na prirodni gas i rekonstrukcijom kotlarnice koja je trenutno u lošem stanju, čime će se smanjiti potrošnja električne energije, lož ulja i mazuta, i smanjiti zagađivanje prirodne sredine;

– u oblasti obnovljivih izvora energije izdvajaju se: bogatstvo vodotokova, pogoduje izgradnji malih hidroelektrana; područje u obuhvatu Prostornog plana spada u područja sa velikim brojem sunčanih dana u toku godine i predstavlja potencijal za eksploataciju sunčeve energije;

– u oblasti telekomunikacija i telekomunikaciona mreža: potrebe i zahtevi stanovništva i privrede (korisnika) za pružanjem osnovnih i naprednih telekomunikacionih usluga uslovili su ubrzan razvoj telekomunikacionog tržišta kao u svetu i kod nas. Razvoj tehnologije i uvođenje novih koncepata u telekomunikacionu mrežu (decentralizacija mreže, MSAN platforme, IP tehnologije) omogućio je nastanak novih servisa (na bazi prenosa podataka, tona i slike – triple play);

– u oblasti komunalne infrastrukture: završetak izgradnje i početak rada regionalne sanitarne deponije u Pirotu; izgradnja regionalne sanitarne deponije u Nišu; plan regionalnih centara za upravljanje otpadom; mala generisana količina otpada na teritoriji Prostornog plana (oko 0.65 kg/st/dan); nepostojanje izvora opasnog otpada na teritoriji Prostornog plana; relativno dobra organizacija sakupljanja otpada iz seoskih naselja u gradskoj opštini Niška Banja i opštini Gadžin Han; proširenje obuhvata seoskih područja na teritoriji Prostornog plana za sakupljanje komunalnog otpada implementacijom programa Ministarstva životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja (podrška javnim preduzećima kroz sufinansiranje nabavke komunalnih vozila i dodeljivanje podsticajnih sredstava za nabavku kontejnera od strane Fonda za zaštitu životne sredine, u okviru akcije „Očistimo Srbiju”); zatvaranje i čišćenje divljih nesanitarnih smetlišta duž puteva i čišćenje vodotokova od deponovanog otpada;

– sa aspekta zaštite životne sredine: veoma dobro očuvana i nezagađena životna sredina; izuzetan kvalitet vazduha usled nepostojanja značajnih zagađivača; jako dobar kvalitet podzemnih, površinskih voda i vode u akumulacijama; kvalitet zemljišta jako dobar, naročito u pogledu kontaminacije teškim metalima; povoljni klimatski i geografski uslovi za očuvanje mnogih biljnih i životinjskih vrsta;

– sa aspekta zaštite predela na području Prostornog plana: 13 utvrđenih tipova predela, prostorne celine sa značajnim prirodnim, ekološkim i estetskim vrednostima objekti geomorfološkog nasleđa (Bigar u dolini Kutinske reke, u selu Dušnik i Visokoplaninski kras Valožja); fluvijalni reljef (Obluk i Čelenka Crvene reke, pod Suvom planinom) i drugo;

– u oblasti zaštite i korišćenja nepokretnih kulturnih dobara su: mogućnost integrisanja zaštite i turističke prezentacije kulturnog nasleđa sa prirodnim nasleđem; veliki broj arheoloških lokaliteta; postojanje objekata narodnog graditeljstva i arhaičnih ambijentalnih celina u selima; mogućnost integrisanja prezentacije graditeljskog kulturnog nasleđa planskog područja sa nasleđem u okruženju povezivanjem turističkim rutama.

OGRANIČENJA

Osnovna ograničenja po tematskim oblastima Prostornog plana jesu:

– za razvoj poljoprivrede: nerazvijenost industrije; smanjen natalitet; izražena migracija i depopulacija stanovništva; loša lokalna (ruralna) saobraćajna infrastruktura; velika usitnjenost poljoprivrednih poseda; nepostojanje sistema organizovanog navodnjavanja; nerazvijena komunalna infrastruktura; smanjena mogućnost upotrebe savremenih agrotehničkih mera i poljoprivredne mehanizacije; neorganizovanost lokalnih poljoprivrednika za proizvodnju i plasman proizvoda;

– za zaštitu i korišćenje šuma: velika zastupljenost goleti i neobraslih površina, kao i učešće veštački podignutih sastojina i izdanačkih šuma; odnos čistih i mešovitih sastojina je nezadovoljavajući, zbog visokog učešća čistih sastojina čime je u celini umanjena bioekološka stabilnost šuma; u šumama u državnom vlasništvu nema dovoljno pristupnih sobraćajnica; na osnovu sadašnjeg stanja šuma, hitno otvaranje šuma potrebno je u G.J. „Suva planina I – Rakoš” i G.J. „Suva planina III”; šumski fond opterećuje znatno prisustvo šibljaka 37,4% i šikara na 58,2% ukupne površine državnih šuma i šumskog zemljišta, te je pošumljavanje ovih površina prioritet u narednom periodu; šume i šumsko zemljište su različitog stepena ugroženosti od požara; nedovoljna je brojnost sitne i krupne divljači, nepovoljna polna i starosna struktura i nedovoljna briga o zaštiti i očuvanju svih, a posebno retkih i ugroženih vrsta lovne divljači;

– za održivo korišćenje mineralnih sirovina (krečnjaka) – vezana su za moguće kontrolisano i ograničeno korišćenje uz primenu strogih mera zaštite životne sredine na lokalitetima na granici ili u blizini zaštićenog područja;

– u pogledu razvoja demografskog potencijala: (1) smanjenje broja stanovnika usled negativnog prirodnog priraštaja( (2) demografsko starenje ukupnog stanovništva i radne snage (najdublja demografska starost, senilizacija i feminizacija radne snage u poljoprivredi)( (3) visoka opšta stopa smrtnosti kao posledica demografskog starenja, a delom i zbog neadekvatne zdravstvene zaštite, odnosno niskog nivoa životnog standarda( (4) nepovoljna struktura stanovništva prema aktivnosti u odnosu na republički prosek (niže je učešće aktivnog stanovništva u ukupnom na području Prostornog plana (34,08%) od proseka Republike Srbije (45,32%), ali je i niže učešće izdržavanog stanovništva (25,04%) u odnosu na republički prosek 34,28%))( (5) loša obrazovna struktura stanovništva( (4) porast dvočlanih i jednočlanih, pretežno staračkih domaćinstava na teritoriji Prostornog plana. Osim veoma izraženih demografskih ograničenja, na nepovoljna demografska kretanja utiču i ograničenja ekonomske prirode: (visoka stopa nezaposlenosti( porast starog (65 i više godina) i ostarelog stanovništva (80 i više godina)( porast staračkih domaćinstava bez redovnih prihoda);

– u oblasti javnih službi: brdsko-planinski položaj naselja i nizak tehnički nivo lokalne putne mreže uslovljavaju prostornu i funkcionalnu nepovezanost naselja; funkcionalna nepovezanost različitih naselja i udaljenost od centara višeg reda, otežavaju korišćenje kapaciteta društvene infrastrukture; nepostojanje društvene infrastrukture u oblasti socijalne i dečje zaštite; nedovoljno razvijena mreža objekata zdravstva; loše stanje građevinskog fonda objekata javnih službi;

– razvoja mreže naselja: previše izražena gravitaciona snaga Niša u odnosu na ostale opštinske centre; slab uticaj opštinskih centara; disproporcija u ukupnom razmeštaju stanovništva;

– u oblasti privrednog razvoja: šire okruženje područja Prostornog plana nalazi se u fazi stagnacije i u procesu je tranzicije (restruktuiranja privredne strukture i privatizacije) što za rezultat ima niz negativnih tendencija: pad društvenog proizvoda, porast nezaposlenosti, zastarelost opreme, nisku produktivnost rada i ekonomičnost poslovanja i sl.; ekonomska nerazvijenost područja Prostornog plana (sva naselja u obuhvatu plana su nerazvijena i ruralnog tipa) koja je posledica dugogodišnje stagnacije i nedovoljnih ulaganja u ekonomski razvoj; slaba diverzifikacija privrednih aktivnosti čiju osnovu čini tradicionalna poljoprivreda; nizak nivo životnog standarda lokalnog stanovništva; nepovoljna demografska struktura stanovništva (staračka domaćinstva, mali broj radno-sposbonog stanovništva, mali broj dece i mladih – na teritoriji Prostornog plana je svega 10% stanovništva mlađeg od 19 godina); nepostojanje organizovanog udruživanja – klastera; nepostojanje tradicije u proizvodnji tržišnih viškova biljne i stočarske proizvodnje; usitnjen zemljišni posed i neadekvatno korišćenje poljoprivrednog zemljišta; nestašica sredstava za investiranje u ukrupnjavanje poljoprivrednih parcela; neadekvatna i nestručna primena agrotehničkih i agrohemijskih mera; slab kvalitet i nizak nivo tehničke i tehnološke opremljenosti poljoprivrede (naročito ako se radi o mašinama za osavremenjavanje proizvodnje, transporta i skladištenja kabaste stočne hrane, opremi stajskog smeštaja u skladu sa savremenim higijenskim standardima, specijalizovanim mašinama za negu i eksploataciju voćnih zasada i vinograda i drugo.); usporena difuzija naučno-tehničkog progresa, savremenih ekoloških standarda, ekonomskih znanja i tržišnih informacija u poljoprivrednu praksu; smanjenje stočnog fonda; nedovoljno izgrađena i razvijena saobraćajna infrastruktura; nerazvijena komunalna infrastruktura i bazične usluge (zdravstvene, socijalne, ptt usluge i sl.); nedostatak preduzetničke kulture i preduzetničkog duha; loša kontrola proizvoda;

– za razvoj turizma i rekreacije: 1) nizak nivo saobraćajne i infrastrukturne opremljenosti; 2) relativno nizak nivo kvaliteta opremljenosti i uređenosti postojećih turističkih objekata – smeštajni kapaciteti su uglavnom niske kategorije i postoji potreba za rekonstrukcijom i adekvatnom opremom kako samih objekata, tako i pratećih sportsko-rekreativnih prostora i sadržaja; 3) slaba naseljenost turistički najatraktivijih područja, nepovoljna obrazovna struktura stanovništva, dominacija staračkih domaćinstava i time nedostatak radne snage, kao i nerazvijenost poljoprivrede koja bi bila podrška turizmu; 4) nepostojanje programa razvoja turizma za Specijalni rezervat prirode Suva planina; 5) nedovoljna državna sredstva iz kojih se obezbeđuje finansiranje turističke infrastrukture (prvenstveno za potrebe iniciranja razvoja turističko-rekreativne infrastrukture i boljeg povezivanja, kako u okviru turističkih kompleksa, tako i prema državnim putevima I i II reda); 6) nedovoljno razvijen sistem fiskalnih, kreditnih i drugih subvencija, koje bi mogle da privuku tržišno predfinansiranje i ulaganje u razvoj turizma i zaštitu prirodnih i kulturnih vrednosti područja; 7) izgradnja odgovarajuće infra i suprastrukture može imati negativnh posledica na životnu sredinu;

– za razvoj saobraćaja: nekompletno izgrađena mreža opštinskih puteva; pretežno slab kvalitet mreže pristupnih državnih puteva II reda i opštinskih puteva, njena nekompletnost u funkciji međusobnog povezivanja naselja i povezivanja naselja sa sadržajima buduće turističke ponude u prostoru; loše stanje (u pogledu tehničkih elemenata, stanja kolovoza i sl.) većine postojećih opštinskih puteva i potreba za njihovom rekonstrukcijom kao i neodržavanje puteva posebno u zimskim uslovima; nepostojanje projektne i planske dokumentacije za objekte saobraćajne infrastrukture na lokalnom nivou; loše stanje ili potpuni nedostatak saobraćajne signalizacije; moguća topografska ograničenja razvoja putne mreže na određenim deonicama; tehnoekonomska ograničenja zbog znatnih troškova finansiranja izgradnje, rekonstrukcije i održavanja putne mreže, i dr;

– za razvoj vodne infrastrukture: 1) vremenska neravnomernost voda koje se formiraju na slivovima Kutinske, Toponičke, Koritničke i Studenske reke, što jako otežava, a u nekim okolnostima čak i onemogućava njihovo korišćenje; 2) stanje realizovanih objekata za odbranu od bujičnih voda i razvoj procesa erozije, govore o hitnosti preduzimanja mera u sistemu odbrane i zaštite od poplava; 3) loši uslovi za realizaciju akumulacija sa godišnjim regulisanjem protoka; 4) neizgrađeni javni vodovodni sistemi u seoskim naseljima i orijentacija ovih naselja ka lokalnom i individualnom rešavanju problema snabdevanja vodom; 5) otežani uslovi za ostvarivanje vodoprivrednih mera zaštite kvaliteta voda zbog nemogućnosti godišnjeg regulisanja protoka i nedovoljno izgrađenih javnih kanalizacionih sistema kao i zbog nedefinisanih zona sanitarne zaštite oko izvorišta; 6) nepostojanje uslova za realizaciju sistema za navodnjavanje (usled nedostatka finansijskih sredstava i nesprovođenja komasacije zemljišta itd); 7) nepostojanje „Plana za proglašenje erozivnih područja” na području opština Gadžin Han i Bela Palanka i „Plana odbrane od poplava od bujičnih voda” na području opštine Bela Palanka;

– u oblasti energetike: (1) sa aspekta razvoja elektroenergetskog sistema: nedostatci distributivnog sistema, tj. distributivne elektroenergetske mreže na području Prostornog plana i okolnim prostorima (opštine Gadžin Han i Bela Palanka) su: veliki gubici na dalekovodu 35 kV: TS 110/35 kV „Niš 3”- TS 35/10 kV „Đuro Salaj”- TS 35/10 kV „Gadžin Han”- TS 35/10 kV „Donji Dušnik”; nepostojanje rezervnog napajanja na naponskom nivou 35 kV trafostanica 35/10 kV „Gadžin Han” i 35/10 kV „Donji Dušnik”; veliki gubici na dalekovodu 35 kV od TS 110/35 kV „Pirot 1” do TS 35/10 kV „Bela Palanka”; nedovoljan broj i velika dužina izvoda 10 kV, a time i preopterećenje pojedinih izvoda; (2) sa aspekta razvoja toplifikacije i gasifikacije: nedostatak gasovodne infrastrukture, naročito magistralnih gasovoda; konkurentnost i dostupnost gasa na energetskom tržištu; neophodna velika dužina distributivnog gasovoda što dovodi u pitanje isplativosti investiranja u gasifikaciju; obezbeđenje toplotne energije uglavnom se vrši iz individualnih ložišta, a kao energent se najčešće koriste drva, što dovodi do zagađenja vazduha i procesa devastacije prostora preko seče šuma;

– u pogledu korišćenja obnovljivih izvora energije: glavni ograničavajući faktori za njihovo korišćenje su visoka investiciona vrednost, kao i visoka cena proizvodnje energije; nedostatak merenja i podataka o stvarnim potencijalima obnovljivih izvora energije na području, kao i regulisanje vlasničkih odnosa na zemljištu; nezadovoljavajuća infrastruktura za korišćenje obnovljivih izvora energije; nemogućnost korišćenja vetroparkova zbog negativnih uticaja na okruženje i područje SRP Suva planina (IBA područje);

– u oblasti telekomunikacija i telekomunikaciona mreža: konfiguracija terena uslovljava da je na brdskom području slabija pokrivenost signalima, te je potrebna „gušća” mreža baznih radiostanica i sa primopredajnicima manjih snaga, što bi doprinelo da se pokrije celokupna teritorija Prostornog plana kvalitetnim signalima sva tri operatera;

– u oblasti komunalne infrastrukture: odlaganje otpada na neuređena smetlišta i deponije bez prethodnog tretmana i separacije; veliki broj divljih smetlišta na teritoriji Prostornog plana (i u naseljima koja su obuhvaćena sistemom organizovanog sakupljanja otpada); zagađenje zemljišta, površinskih i podzemnih voda usled neadekvatnog postupanja otpadom; potpuno izostavljanje seoskih naselja opštine Bela Palanka iz sistema organizovanog sakupljanja otpada; nepostojanje organizovanog sistema reciklaže i bilo kakvog drugog načina tretmana otpada na teritoriji Prostornog plana; nedovoljan kapacitet grobalja u seoskim naseljima i neadekvatno održavanje postojećih grobalja; nepostojanje stočnih grobalja; neopremljenost naselja u obuhvatu Prostornog plana zelenim i stočnim pijacama i veterinarskim stanicama;

– sa aspekta zaštite životne sredine se ogledaju u sledećem: nepostojanje monitoring sistema za praćenje i kontrolu kvaliteta vazduha, voda i zemljišta; nerešeno pitanje deponovanja komunalnog otpada; negativan uticaj na kvalitet zemljišta, kao posledica intenzivne poljoprivrede na pojedinim lokacijama obuhvaćenim Prostornim planom;

– u pogledu zaštite predela: antropogeno degradiranje staništa, devastacija izazvana neracionalnom sečom šuma, pojava divljih deponija, divlja gradnja, denudacija, fluvijalna i kraška erozija i drugo;

– u oblasti zaštite i korišćenja nepokretnih kulturnih dobara: nedovoljna istraženost graditeljskog nasleđa planskog područja; nedostatak akcionih planova u domenu zaštite i prezentacije kulturne baštine; nedovoljna integracija prezentacije kulturnog i prirodnog nasleđa; nedovoljna istraženost i neadekvatna prezentacija arheoloških lokaliteta i objekata narodnog graditeljstva; nedovoljno ulaganje sredstava i društvene pažnje u oblasti zaštite nepokretnih kulturnih dobara; obuhvat zaštićene okoline nije jasno definisan za sva nepokretna kulturna dobra.

1.6. SWOT ANALIZA

Na osnovu analize potencijala i ograničenja područja Prostornog plana i sagledavanja koncepcije razvoja posebne namene, izdvojene su osnovne snage, slabosti, mogućnosti i pretnje.

Tabela 5. SWOT analiza

SNAGE SLABOSTI regionalni, nacionalni i međunarodni značaj područja Suve planine (biodiverzitet, geološke, geomorfološke, hidrološke i pedološke karakteristike (fosili, kraški oblici reljefa, vrela itd);očuvane šume, šumsko zemljište, znatne površine pod livadama i pašnjacima; izvorišta (Mokra, Divljana, Golemo vrelo, Vrelo, Rakoš česma) i visok kvalitet voda (I i II kategorija); izgrađena akumulacija Divljana;delom izgrađen opštinski sistem za vodosnabdevanje „Zaplanjski vodovod”;delimično urađena regulacija na pojedinim vodotocima (Kutinska reka, Venežica, Koprivnička i Koritnička reka);turistički potencijali (očuvanost područja, atraktivnost prirodnih i kulturnih vrednosti, i dr);očuvana životna sredina;bogatstvo šumskih plodova i lekovitog bilja;mineralne sirovine (krečnjak, kalcit i karbonatna punjenja);značajan potencijal obnovljivih izvora energije (hidroenergija, energija biomase i solarna energija); tradicionalna poljoprivreda (stočarstvo, voćarstvo, vinogradarstvo);lov i ribolov;povoljan saobraćajni položaj (između panevropskih koridora X i Xc);kulturna dobra najviše zastupljena u vidu arheoloških nalazišta i spomenika kulture (manastiri Divljana i Veta i drugo). nedovoljna i neadekvatna turistička valorizacija i prezentacija prirodnih, kulturnih i stvorenih vrednosti; zaostalost, devastiranost i nerazvijenost područja u odnosu na druge delove Srbije (opštine Bela Palanka i Gadžin Han su u kategoriji najnerazvijenih u Srbiji); usitnjenost poljoprivrednih poseda;nizak nivo konkurentnosti – visoki troškovi poslovanja, niska ekonomičnost produktivnost; nizak nivo preduzetničke kulture i preduzetničkog duha;negativni demografski procesi, broj stanovnika u kontinuiranom padu (negativna prirodna i mehanička komponenta u ukupnom rastu, nepovoljna starosna i obrazovna struktura stanovništva);nedovoljna i neadekvatna opremljenost područja ukupnom infrastrukturom;nizak nivo komunalne opremljenosti ruralnih područja; neopremljenost seoskih grobalja komunalnom infrastrukturom; nepostojanje stočnih grobalja u naseljima; neopremljenost zelenim i stočnim pijacama i veterinarskim stanicama; odlaganje otpada na divlja nesanitarna smetlišta; loša sanitacija naselja;zapuštenost sakralnih objekata i nezaštićenost otkrivenih arheoloških nalaza i bahato ponašanje u odnosu na prirodne, kulturne i stvorene vrednosti. MOGUĆNOSTI PRETNJE prirodne vrednosti, omogućuju razvoj nauke, obrazovanja i kulture i predstavljaju osnovu za razvoj održivog turizma, poljoprivrede i drugih komplementarnih aktivnosti;razvoj organske poljoprivredne proizvodnje;znatne pašnjačke i livadske površine koje omogućuju razvoj stočarstva, pčelarstva, proizvodnju aromatičnog i lekovitog bilja;formiranje manjih prerađivačkih pogona u okviru neiskorišćenog građevinskog fonda naselja (pogoni za proizvodnju zdrave hrane, mini farme specifičnih proizvoda, sušare, hladnjače i drugo.); unapređenje proizvodnje lovne divljači i njena zaštita;korišćenje obnovljivih izvora energije (hidro, solarna i biomasa);aktiviranje mlađeg stanovništva iz obližnjih opštinskih centara, za razne vidove privrednih aktivnosti (naročito poljoprivreda, šumarstvo i turizam) i zaštite i upravljanja prirodnim dobrom;razvoj specifičnih turističkih i drugih funkcija pojedinih naselja u mreži naselja; razvoj neagrarnih delatnosti u naseljima;izgradnja i rekonstrukcija infrastrukturnih sistema i mreža;uvođenje standarda EU u oblasti upravljanja otpadom;izgradnja vizitorskog centra;integrisana zaštita i prezentacija kulturnog i prirodnog nasleđa. dalje ugrožavanje i devastiranje prirodnih i kulturnih sistema i resursa (nelegalnom gradnjom i drugim antropogenim aktivnostima);nedostatak investicija i održivih izvora finansiranja;gravitaciona privlačnost gradskih centara (posebno Niša, Leskovca i Pirota) i prekomerna koncentracija aktivnosti i stanovništva u opštinskim centrima, kao uzrok produženog trenda demografskog pražnjenja i depopulacije ruralnih sredina;povećanje nezaposlenosti i siromaštva, naročito ruralnog stanovništva; nastajanje novih divljih smetlišta; nedovoljni kapaciteti seoskih grobalja;neadekvatno odlaganje životinjskih leševa usled nepostojanja stočnih grobalja u selima što dovodi u pitanje prvenstveno kvalitet vode;nedostatak planske i projektne dokumentacije za korišćenje domaćih i stranih namenskih fondova;neinformisanost stanovništva o prirodnim i kulturnim vrednostima, koje su od velikog značaja za ukupan razvoj ovog područja;nedovoljno finansiranje u razvoj saobraćajnih i drugih infrastrukturnih sistema;neracionalna potrošnja energenata (nepostojanje sistema gasifikacije i toplifikacije, slaba promocija primene obnovljivih izvora energije);neracionalna potrošnja vode.

II. PRINCIPI, CILJEVI I OPŠTA KONCEPCIJA

PROSTORNOG RAZVOJA PODRUČJA POSEBNE NAMENE

1. PRINCIPI PROSTORNOG RAZVOJA

Osnovni opšti principi prostornog razvoja su:

održiva životna sredina;

zaštita i održivo korišćenje prirodnog i kulturnog nasleđa;

unapređenje teritorijalne kohezije;

povećanje uređenosti, konkurentnosti i efikasnosti teritorije;

prostorno-funkcionalna integrisanost i transgranično povezivanje sa okruženjem;

policentrični teritorijalni razvoj (posebno jačanje veze sela i gradskih naselja);

unapređenje saobraćajne pristupačnosti i dostupnosti informacijama i znanju;

razvoj kulturnog i regionalnog identiteta;

princip subsidijarnosti i javno-privatnog partnerstva;

princip veće transparentnosti u donošenju odluka;

permanentna edukacija građana i administracije i učešće javnosti u odlučivanju;

zaštita javnog interesa, javnih dobara i dobara u opštoj upotrebi.

2. OPŠTI I OPERATIVNI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA

Polazeći od osnovne posebne namene i specifičnosti područja, opšti ciljevi zaštite, uređenja i razvoja područja Prostornog plana jesu:

očuvanje i unapređenje ukupnih prirodnih vrednosti i resursa;

postizanje ravnoteže između ekoloških, ekonomskih i društvenih činilaca održivog razvoja područja;

obezbeđivanje višeg kvaliteta življenja radi zadržavanja lokalnog stanovništva i podsticanja naseljavanja područja;

korišćenje resursa i usmeravanje aktivnosti u skladu sa primarnom posebnom namenom područja i režimima zaštite, kroz razvoj komplementarnih aktivnosti primarnoj posebnoj nameni područja;

integrisanje planskog područja u šire okruženje povećanjem saobraćajne dostupnosti i jačanjem funkcionalnih veza;

uspostavljanje efikasnog sistema upravljanja zaštitom i razvojem područja.

Opšti i operativni ciljevi prostornog razvoja po tematskim oblastima područja Prostornog plana jesu:

1. Poljoprivredno zemljište:

– opšti dugoročni cilj zaštite i korišćenja poljoprivrednog zemljišta i razvoja poljoprivrede jeste očuvanje i unapređenje kvaliteta zemljišta za proizvodnju poljoprivredno – prehrambenih proizvoda, podsticanje razvoja poljoprivrede s kontinualnim poboljšavanjem materijalnih i socijalnih uslova življenja lokalnog seoskog stanovništva i pružanje podrške razvoju multifunkcionalne poljoprivredne proizvodnje u skladu sa održivim korišćenjem lokalnih resursa i poštovanjem zaštite prirodnih i kulturnih dobara na teritoriji Prostornog plana;

– iz opšteg cilja proizilaze sledeći operativni ciljevi: očuvanje i poboljšanje prirodne plodnosti zemljišta radi zadovoljavanja prehrambenih i drugih potreba stanovništva; unapređenje kvaliteta livada i pašnjaka kao preduslova za unapređenje vodećeg sektora poljoprivrede – stočarstva; usklađivanje namene i načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta sa prirodnim pogodnostima i ograničenjima kao i sa režimom zaštite prirodnih i kulturnih dobara na teritoriji Prostornog plana; preduzimanje preventivnih mera zaštite od erozije, bujičnih tokova, kao i drugih vidova degradacije zemljišta, izazvanih prirodnim i antropogenim faktorima; zaštita poljoprivrednog zemljišta od nekontrolisane vikend izgradnje (oko akumulacije „Divljana” i na Pasarelu) i zauzimanja poljoprivrednih površina za potrebe razvoja turizma; zaštita poljoprivrednog zemljišta, voda i vazduha od zagađenja opasnim i štetnim materijama iz poljoprivrede, neregulisano odloženog otpada, neprečišćenih komunalnih otpadnih voda kao i voda iz osoka štala i bokseva; povećanje konkurentnosti agrarne ponude i poboljšanje proizvodno-ekonomskog potencijala poljoprivrednog zemljišta, ukrupnjavanjem zemljišnih poseda, sprovođenjem agromelioracija i uređenjem livada i pašnjaka; usmeravanje poljoprivredne proizvodnje na proizvodnju zdrave hrane (po standardima Evropske Unije) sa robnom markom i geografskim poreklom (kačamak, proja, sir, gibanica, kravaj, cicvara, trkanica, ljutenica, hajdučki ćevapi, vino), i njihovo korišćenje u turističkoj ponudi planskog područja; uspostavljanje i razvoj lokalnih partnerstava za sprovođenje integralnih razvojnih strategija/programa u poljoprivredi;

2. Šume i šumsko zemljište

– opšti cilj jeste održivo gazdovanje šumama, koje podrazumeva upravljanje i korišćenje šuma i šumskog zemljišta na način da se očuva biodiverzitet, s tim da produktivnost i obnavljanje, vitalnost i potencijal šuma budu na nivou koji zadovoljava odgovarajuće ekološke, ekonomske i socijalne potrebe kako na lokalnom, tako i na nacionalnom nivou:

– operativni ciljevi gazdovanja šumama i razvoja lovstva su: očuvanje i zaštita osnovnih prirodnih vrednosti, biodiverziteta i bioekološki labilnih sistema; proizvodnja tehničkog drveta odgovarajućeg kvaliteta; proizvodnja semena osnovnih vrsta drveća; zaštita zemljišta od vodne erozije; adekvatno rekreativno korišćenje ukupnog potencijala šuma; gazdovanja šumama u zaštićenim područjima sa ciljem zaštite i očuvanja osnovnih prirodnih vrednosti, diverziteta predela, staništa, prisutnih vrsta i šumskih ekosistema i kontrolisanog korišćenja ukupnog potencijala šuma za rekreaciju i turizam; dostizanje optimalnog fonda gajenih vrsta divljači; značajno povećanje brojnosti sitne divljači (zec, jarebica) i višestruko povećanje brojnosti krupne divljači (srna, divlja svinja); poboljšanje strukture (polne i starosne) populacije krupne divljači; očuvanje retkih i ugroženih vrsta lovne divljači i ostale faune;

3. Mineralne sirovine:

– opšti cilj razvoja rudarstva na planskom području je podsticanje socio – ekonomskog razvoja na lokalnom nivou kroz aktiviranje stanovništva u proces eksploatacije (nemetaličnih sirovina – krečnjak) i ostvarivanje prihoda od naknade za korišćenje mineralnih sirovina;

4. Demografski razvoj:

– opšti cilj razvoja demografskog potencijala je poboljšanje nepovoljne starosne strukture stanovnika i ublažavanje daljeg smanjenja broja stanovnika na području Prostornog plana;

– operativnih ciljeva u demografskom razvoju su: smanjivanje migracija selo – grad i zadržavanje mladog stanovništva; permanentno smanjivanje nezaposlenosti uz razvoj mogućnosti za zapošljavanje lokalnog stanovništva u oblasti poljoprivrede, turizma i ugostiteljstva i ostalih tercijalnih aktivnosti; infrastrukturno opremanje naselja kao jedan od uslova za razvoj privrednih delatnosti, a u cilju demografskog oporavka planskog područja; podizanje nivoa obrazovne strukture stanovništva i smanjenje broja nepismenih; poboljšanje socijalne i zdravstvene zaštite stanovništva;

5. Javne službe:

– opšti ciljevi razvoja javnih službi su: usmeravanje izgradnje javnih službi u skladu sa posebnom namenom prostora; prilagođavanje mreže objekata javnih službi demografskoj strukturi stanovništva; podizanje kvaliteta usluga javnih službi;

6. Mreža naselja:

– opšti cilj razvoja mreže naselja predstavlja zaustavljanje trenda pražnjenja, izumiranja i gašenja naselja uz očuvanje vitalnosti ruralnog stanovništva i održivog korišćenja seoskih atara, u pravcu obnove i uređenja, uz dosledno poštovanje definisanih režima zaštite;

– operativni ciljevi razvoja mreže naselja jesu: podsticanje i usmeravanje socio-ekonomske transformacije seoskih naselja difuzijom informacija, znanja i veština u ruralna područja; razvoj turističkih i drugih specifičnih funkcija u naseljima koja imaju potencijal da se razvijaju kao mikrorazvojni centri u mreži naselja područja;

7. Privredne delatnosti:

– opšti cilj privrednog razvoja područja Prostornog plana jeste aktiviranje svih raspoloživih lokalnih prirodnih resursa u skladu sa režimima zaštite SRP Suva planina i uz očuvanje kulturnog predela, uz uvažavanje principa održivog razvoja i zaštite životne sredine, u funkciji sveopšteg privrednog razvoja područja Prostornog plana;

– operativni ciljevi su: unapređenje institucionalne podrške za razvoj poljoprivrede; razvoj partnerstva između javnog i privatnog sektora – preko jačanja strukovnih udruženja i klastera; jačanje administrativnih kapaciteta lokalnih samouprava i šire za podršku maloj privredi i preduzetništva putem edukacije i raznih obuka (npr. obuka za: izradu biznis planova, standardizaciju i sertifikaciju, privlačenje investicija, otpočinjanje i uspešno vođenje sopstvenog biznisa i sl.);

8. Turizam:

– opšti cilj u oblasti turizma jeste razvoj turističkog proizvoda i objedinjavanje turističke ponude zasnovane na principima održivog razvoja, u skladu sa zonama i režimima zaštite Specijalnog rezervata prirode Suva planina;

– operativni ciljevi su: valorizovanje turističkih potencijala i organizovanje jedinstvene turističke ponude na području plana, sa jedinstvenim turističkim proizvodom i marketingom (prvenstveno na regionalnom tržištu) u znaku specijalnog rezervata prirode; formiranje informativnih punktova; razvoj različitih i specifičnih oblika smeštajnih kapaciteta; opremanje sela turističkom i komunalnom infrastukturom; razvoj turizma uz poštovanje mera zaštite životne sredine, prirodne i kulturne baštine; razvoj saobraćajne infrastrukture u cilju povećanja dostupnosti turističkih sadržaja; korišćenje lokalnih poljoprivrednih proizvoda za potrebe razvoja turizma; edukacija i angažovanje lokalnog stanovništva za poslove ruralnog turizma.

9. Saobraćaj i saobraćajna infrastruktura:

– opšti cilj razvoja saobraćaja je obezbeđenje uslova za izgradnju, rekonstrukciju, opremanje i funkcionisanje državnih i opštinskih puteva, kao i drugih saobraćajnih sistema, koji će obezbediti kvalitetniju dostupnost planskog područja, kao i povezanost sa drugim delovima Srbije;

– operativni ciljevi razvoja saobraćaja su: povećanje dostupnosti SRP Suva planina izgradnjom deonica državnih puteva II reda, neprohodnih za bolju povezanost opština i upravnih okruga (Nišavskog i Pirotskog) i izgradnjom deonice državnog puta II reda broj 242 kojom bi se ostvarila veza državnog puta II reda br. 241 sa državnim putem I reda br. 1.12 (autoput E-80), delimično po trasi postojećih nekategorisanih puteva kao i tunelom kroz masiv Suve planine u reonima sela Gornja Studena i Jagličje u dužini od oko 1 km; rekonstruisanje i rehabilitacija deonica državnih puteva na planskom području u skladu sa mogućnostima i planovima nadležnih institucija koje upravaljaju državnim putevima; realizacija novih opštinskih puteva kao i rekonstrukcija postojećih u cilju funkcionalnog povezivanja naselja kao i turističkih i kulturno–istorijskih lokaliteta; izgradnja, rehabilitacija, revitalizacija i rekonstrukcija pešačkog i biciklističkog saobraćaja u cilju poboljšanja turističke ponude kompletnog prostora; na lokalnom nivou, zaustavljanje daljeg propadanja postojeće saobraćajne infrastrukture i pogoršavanja uslova prevoza putnika i roba i formiranje valjane osnove za razvoj saobraćajnog sistema u budućnosti;

10. Vodna infrastruktura:

– opšti ciljevi razvoja vodoprivrede i vodne infrastrukture jeste utvrđivanje i očuvanje vodnih resursa u pogledu njihovog kvaliteta, kvantiteta, kao i održivog korišćenja;

– operativni ciljevi su: utvrđivanje raspoloživih vodnih potencijala i mogućnosti njihovog korišćenja; postizanje stepena obezbeđenosti vodom za piće od 97%; zaštita kvaliteta voda kroz potpunu zaštitu podzemnih i površinskih voda, i zaštitu zemljišta od zagađenja; uspostavljanje zona sanitarne zaštite izvorišta odnosno prostora na kome se zahvata voda (vodozahvatni objekti, prateći objekti, instalacije i uređaji, posebno izvorišta „Mokra”, „Divljana”, „Golemo vrelo” u G.Studeni, „Vrelo” u G. Dušniku, izvorišta Toponičke reke, „Ropot” u Šebetu kao i potencijalnog izvorišta u Velikom Krčimiru); trajno obezbeđenje klasa kvaliteta svih vodotoka, što podrazumeva da se svi vodotoci na razmatranom području zadrže u I i IIa klasi kvaliteta; poboljšanje režima malih voda, a posebno interventno poboljšanje malih voda u kriznim ekološkim i malovodnim situacijama; zaštita od poplava poljoprivrednog zemljišta i malih naselja od pedesetogodišnjih velikih voda; antieroziona zaštita slivova kao mera uređenja i zaštite prostora, primenom bioloških mera zaštite (pošumljavanje, melioracija pašnjaka); uređenje slivnog područja, što podrazumeva izgradnju pre svega bujičnih pregrada za zaustavljanje nanosa; sanitacija naselja izgradnjom kanalizacionih sistema za odvođenje upotrebljenih i atmosferskih voda i njihovo kontrolisano ispuštanje u vodoprijemnike nakon prečišćavanja, kao i izgradnjom vodonepropusnih septičkih jama; izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda za sva veća naselja ili grupe naselja; edukativna kampanja i povećanje svesti građana da se otpadne vode i materije ne smeju upuštati u vodotoke i okolinu; korišćenje energetskog vodnog potencijala za izgradnju mini-hidroelektrana („Draguša”, „Toponica”, „B. Palanka”); definisanje i realizacija dugoročnog plana za održavanje i razvoj vodnog režima na području Prostornog plana, uz racionalno korišćenje voda u okviru integralnog sistema korišćenja voda, zaštite voda i zaštite od voda;

11. Energetika i energetska infrastruktura:

– opšti ciljevi su: obezbeđenje sigurnosti snabdevanja potrošača kvalitetnom električnom energijom; obezbeđivanje sigurnosti i redovnosti snabdevanja privrede i građana odgovarajućim energentima i podsticanje usklađivanja rada i razvoja energetskih proizvodnih sistema sa potrebama sektora potrošnje energije; priključe domaćinstva i drugih potrošača na gasovodnu mrežu, čime se doprinosi smanjenju aerozagađenja; povećanje učešća energije proizvedene iz obnovljivih izvora energije u odnosu na energiju proizvedenu iz konvencionalnih izvora energije;

– operativni ciljevi su: obezbeđenje kvalitetne i sigurne snabdevenosti stanovnika (potrošača) električnom energijom; unapređenje postojeće elektroenergetske mreže povećanjem bezbednosti rada i pouzdanosti sistema; uvođenje stalnog monitoringa prenosnih sistema i planiranje tehničko-tehnoloških inovacija iz oblasti distribucije električne energije; optimalno i celovito korišćenje svih obnovljivih izvora energije – hidropotencijala, energije sunca i energije biomase;

12. Elektronske komunikacije:

– opšti cilj podrazumeva da ključne aktivnosti u javnoj fiksnoj telekomunikacionoj mreži moraju biti skoncentrisane na ubrzan razvoj i digitalizaciju mreže, kao i razvoju pristupnih mreža određenog kvaliteta;

– operativni cilj mobilnih telekomunikacija u narednom periodu je povećanje procenta teritorije i procenta stanovništva koji su pokriveni uslugama mobilnih telekomunikacija;

13. Komunalna infrastruktura:

– opšti ciljevi u oblasti komunalne infrastrukture su: unapređenje upravljanja otpadom; opremanje naselja potrebnom komunalnom infrastrukturom;

– operativni ciljevi su: zatvaranje i sanacija divljih smetlišta na teritoriji Prostornog plana, rekultivacija zemljišta radi privođenja novim namenama i čišćenje vodotokova od deponovanog otpada; zaustavljanje i sankcionisanje odlaganja otpada duž puteva, rečnih tokova i u samim naseljima; usmeravanje svih tokova otpada prema regionalnim centrima za upravljanje otpadom (Niš i Pirot); proširenje sistema organizovanog sakupljanja otpada na sva naselja u obuhvatu Prostornog plana; selektivno sakupljanje pojedinih vrsta otpada (elektronski, kabasti otpad i sl.) u određenim vremenskim intervalima; uspostavljanje sistema primarne separacije otpada u naseljima; povećanje kapaciteta postojećih grobalja ili određivanje novih lokacija za sahranjivanje; određivanje nadležnosti za upravljanje seoskim grobljima; izgradnja stočnih grobalja u selima; opremanje naselja zelenim i stočnim pijacama; uspostavljanje mobilnih veterinarskih službi na području Prostornog plana;

14. Zaštita životne sredine:

– opšti ciljevi zaštite životne sredine su: očuvanje dobrog kvaliteta vazduha, vode i zemljišta, smanjenje emisije zagađujućih materija iz postojećih i sprečavanje nastanka novih zagađivača; održivi razvoj područja plana uz očuvanje postojećeg kvaliteta životne sredine; uvođenje monitoring sistema, radi praćenja i kontrole uticaja postojećih i planiranih aktivnosti, na životnu sredinu; jačanje ekološke svesti stanovništva;

– operativni ciljevi zaštite životne sredine su sledeći: uspostavljanje monitoringa kvaliteta životne sredine i izrada katastra zagađivača; očuvanje postojećeg stanja kvaliteta vodotoka i zaštita izvorišta; kontrola upotrebe agrohemijskih sredstava u poljoprivrednoj proizvodnji; uklanjanje neuređenih smetlišta; sprečavanje incidentnih nekontrolisanih ispuštanja štetnih materija u vazduh, vodu i zemljište; unapređenje informisanja stanovništva o značaju očuvanja životne sredine; veće učešće javnosti u donošenju odluka koje mogu imati uticaj na kvalitet životne sredine;

15. Zaštita prirodnih dobara:

– opšti cilj je zaštita i održivo korišćenje zaštićenih i predviđenih za zaštitu prirodnih dobara;

– operativni ciljevi zaštite prirodnih vrednosti jesu: očuvanje staništa i prostorno širenje populacija retkih, ugroženih i kritično ugroženih biljnih i životinjskih vrsta; zaštita populacija ugroženih, retkih i u drugom pogledu značajnih vrsta divlje flore i faune; identifikacija staništa od značaja za zaštitu evropske divlje flore i faune po programu NATURA 2000; održanje ekosistemske raznovrsnosti; očuvanje i obnavljanje starih sorti biljnih kultura i rasa domaćih životinja; zaštita prirodnih i agroekosistema od invazivnih (stranih) vrsta biljaka i životinja koje imaju izrazitu sposobnost brzog samostalnog razmnožavanja i koje dovode do nepoželjnih promena u prirodnom i agrobiodiverzitetu; postepeno povećanje površine pod šumom, poboljšanje strukture šumskih sastojina i prevođenje izdanačkih šuma u više uzgojne oblike; očuvanje i održivo korišćenje mesta, prirodnih objekata i pojava koji prema svojim geološkim, geomorfološkim, hidrografskim ili drugim obeležjima predstavljaju retke i privlačne vrednosti geonasleđa; očuvanje starih, po dimenzijama i vrsti jedinstvenih i u drugom pogledu značajnih stabala drveća i njihovih grupacija; očuvanje raznovrsnosti, živopisnosti i lepote predela, unapređenje njegove čistoće i uređenosti u zonama stanovanja, saobraćaja, privrednih aktivnosti i rekreacije; omogućavanje dostupnosti ljudima pejzažnih, bioloških i drugih vrednosti i prirodnih resursa za održivo korišćenje turizma, nauke, sporta, rekreacije i drugih komplementarnih aktivnosti; sanacija i rekultivacija površina degradiranih antropogenim aktivnostima, prirodnim procesima ili elementarnim nepogodama;

16. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara:

– opšti cilj je potpuna i trajna integrativna zaštita upravljanje kulturnim nasleđem uz aktiviranje njenih kulturno-istorijskih i naučno-obrazovnih vrednosti radi pokretanja turističkog i ekonomskog razvoja planskog područja, jačanja kulturnog identiteta i opšteg unapređenja kvaliteta prostora;

– operativni ciljevi podrazumevaju: stalnu, sveobuhvatnu i efikasnu zaštitu i obnovu nepokretnih kulturnih dobara; prezentaciju i održivo korišćenje nepokretnih kulturnih dobara u kulturno-obrazovne, naučne i turističko-rekreativne svrhe; očuvanje, unapređenje i zaštitu predela oko nepokretnih kulturnih dobara; razvijanje svesti o značaju spomeničkog nasleđa za očuvanje regionalnog i nacionalnog identiteta.

3. OPŠTA KONCEPCIJA RAZVOJA PODRUČJA POSEBNE NAMENE

Opšta koncepcija razvoja područja posebne namene obuhvata osnovne postavke i opredelenja koje se odnose na zaštitu prirode i prirodnih vrednosti, vodoprivredu, razvoj poljoprivrede i turizma i razvoj saobraćajne infrastukture.

Zaštita prirode i prirodnih vrednosti

Zaštita prirode i prirodnih vrednosti, ostvariće se: proglašenjem područja Suve planine za SRP aktom Vlade, kao i njegovim uključivanjem u širu evropsku ekološku mrežu NATURA 2000; očuvanjem staništa, retkih i ugroženih vrsta flore i faune, raznovrsnosti, živopisnosti i lepote predela; omogućavanjem dostupnosti ljudima pejzažnih, bioloških i drugih vrednosti i prirodnih resursa za održivo korišćenje turizma, nauke, sporta, rekrecije i drugih komplementarnih aktivnosti; adekvatnim upravljanjem Specijalnim rezervatom prirode, saglasno zakonu i IV IUCN kategoriji zaštite prirode.

Pored navedenog, zaštita prirodnih vrednosti planskog područja ostvariće se i sprovođenjem režima zaštite:

– I stepena (stroga zaštita), ukupne površine od 954,25 ha ili 4,47 % zaštićenog područja,

– II stepena (aktivna zaštita), ukupne površine od 2041,75 ha ili 9,56% zaštićenog područja, i

– III stepena (aktivna zaštita i mogućnost održivog korišćenja), ukupne površine od 18358 ha ili 85,97 % zaštićenog područja.

Površina pod SRP Suva planina najviše je zastupljena na teritoriji opštine Bela Palanka (66,3% SRP), zatim opštine Gadžin Han (31,69% SRP) i najmanje na teritoriji gradske opštine Niška Banja (2% SRP).

Obuhvat zona sa režimima zaštite detaljno je definisan u delu 3.2.5.3. Prostornog plana.

U Tabeli 6. dat je bilans područja Prostornog plana po zonama zaštite SRP Suva planina.

Tabela 6. Bilans područja Prostornog plana po zonama zaštite SRP Suva planina

Opština (O), gradska opština (GO) Zona Istepena zaštite Livade i pašnjaci Ostalo Ukupno ha ha ha 2011. godine 7118 8101 15220 2021. godine 6406,2 7328,8 13693 2021/2011. godine 711,8 772,2 1527

ŠUME I ŠUMSKO ZEMLJIŠTE

Šumama i šumskim zemljištem, bilo da su u državnom ili privatnom vlasništvu, upravljaće se i gazdovati tako da se očuvaju njihove osnovne prirodne vrednosti i funkcije, saglasno zakonu. Posebno važno je očuvanje prirodnosti i biološke raznovrsnosti šuma, kao i njihove kompleksne strukture i sastava, sa akcentom na očuvanju raznovrsnosti živog sveta i pratećih zajednica, koje se nalaze unutar šuma ovog područja. Šume treba da ostvare prevashodno zaštitne funkcije, socio-kulturne i privredne u okviru opštekorisnih funkcija šuma.

Šumsko zemljište u obuhvatu Prostornog plana povećaće se za 8%, pošumljavanjem degradiranog zemljišta, zemljišta sklonog dejstvu erozije, prevođenjem šibljaka i šikara u visoke satoine, kao i poljoprivrednog zemljišta bez obzira na katastarsku klasu, uz saglasnost ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede i šumarstva.

Kao najvažnije preventivne mere zaštite šuma i šumskog zemljišta primenjivaće se pošumljavanje šumskog zemljišta pretežno VII i delom VI i VIII bonitetne klase, odnosno poljoprivrednog zemljišta najniže proizvodno-ekonomskog potencijala (posebno na terenima sa većim nagibom), izbor vrsta drveća (autohtone vrste), kao i primena propisane tehnologije gajenja šuma.

Zaštita, korišćenja i uređenja šuma i šumskog zemljišta na području Prostornog plana podrazumeva: održivo korišćenje šuma i šumskog zemljišta; unapređenje stanja visokih šuma kroz pravilnu primenu prirodne obnove, kao i blagovremeno i plansko izvođenje mera nege i obnove šuma (uz odgovarajuće povećanje drvne zalihe po ha, kao i tekućeg zapreminskog prirasta); pošumljavanje, odnosno povećanjem površina pod šumom; intenzivna konverzija postojećih sastojina u izdanačkim šumama i njihovo prevođenje u visoki uzgojni oblik; utvrđivanje i primena nacionalnih kriterijuma i indikatora za ustanovljenje delova šumskih ekosistema kao zaštićenih prirodnih dobara; kompenzacije privatnim vlasnicima, za ograničenja u korišećenju šuma i šumskih područja; uvećanje sklopljenosti, obraslosti, biološke stabilnosti, kao i funkcionalnih (zaštitnih, socijalnih, proizvodnih) efekata šuma; unapređenje sistema pravne i fizičke zaštite šuma u zonama zaštite; veća informisanost o značaju šuma u specijalnom rezervatu prirode.

Korišćenje šumskog zemljišta usmerava se u skladu sa režimima zaštite prirodnog dobra, i to na području:

Specijalnog rezervata prirode Suva planina, zabranjuje se krčenje šuma na način koji mogu izazvati procese jake i ekscezivne vodne erozije i nepovoljne promene predela, krčenje šuma i čista seča u prirodnim sastojinama, osim u slučajevima unapređenja postojećeg stanja šuma; kresanje lisnika i prekomerno korišćenje drvne mase u odnosu na ciljeve i principe gazdovanja šumama;

režima zaštite I stepena, zabranjuje se izvođenje bilo kakvih radova na šumskom zemljištu, korišćenje prirodnih bogatstava i isključuju svi drugi oblici korišćenja prostora i aktivnosti izuzev onih koje bi sprečile degradaciju i nestanak razvijenih ekosistema;

režima zaštite II stepena, osim zabrana definisanih za celo zaštićeno područje u delu 3.5.2. Prostornog plana, zabranjuje se i izvođenje radova na seči šumskog kompleksa, osim uzgojno-sanitarnih radova.

VODE I VODNO ZEMLJIŠTE

Vodno zemljište, na teritoriji Prostornog plana jeste zemljište na kome stalno ili povremeno ima vode, zbog čega se formiraju posebni hidrološki, geomorfološki i biološki odnosi koji se odražavaju na akvatični i priobalni ekosistem.

Vodno zemljište tekućih voda, je korito za veliku vodu i priobalno zemljište (pojas zemljišta neposredno uz korito za veliku vodu vodotoka koji služi održavanju zaštitnih objekata i korita za veliku vodu i obavljanju drugih aktivnosti koje se odnose na upravljanje vodama). Širina pojasa priobalnog zemljišta iznosi do 10 m. U slučaju akumulacionog jezera Divljana, vodno zemljište obuhvata površinu do ureza najvišeg mogućeg nivoa, uvećanog za pojas od najmanje 20 m oko čitavog obima tada dostignute najveće akvatorije.

Uređenje i zaštita voda i vodnog zemljišta obrađeno je u okviru infrastukturnih sistema.

1.4. MINERALNE SIROVINE

Korišćenje mineralnih sirovina zasniva se na principima racionalne i kontrolisane eksploatacije, u skladu sa režimima zaštite Specijalnog rezervata prirode Suva planina. Planska rešenja podrazumevaju:

– racionalno korišćenje nemetaličnih mineralnih sirovina, primenom savremenih tehnoloških metoda i tehničkih elemenata eksploatacije, uz strogo pridržavanje neophodnih mera zaštite;

– rekultivacija, po mogućnosti zatrpavanje i zaštita od zagađenja nelegalnih pozajmišta krečnjaka (krečana).

Na području I i II stepena zaštite zabranjena je eksploatacija mineralnih sirovina, uključujući i privremena pozajmišta.

U III stepenu zaštite zabranjena je površinska eksploatacija i mineralnih i nemineralnih sirovina. Moguće je kontrolisano korišćenje nemetaličnih sirovina (krečnjaka) i kamenih agregata, pod posebnim uslovima i to prvenstveno za potrebe lokalnog stanovništva, u cilju afirmacije tradicionalnih delatnosti (krečarenje), ukoliko lokalitet sa kojeg se sirovina uzima ne predstavlja geonasleđe ili poseduje druge prirodne vrednosti.

Predviđena količina nemetaličnih sirovina može biti do 250 m3, a za dobijanje potrebne energije pri krečarenju, kao energent može se koristiti isključivo prirodni materijal – drvo, sa za to određene lokacije. Dozvoljava se podzemna eksploatacija mineralnih sirovina u obodnim delovima režima Š stepena, isključivo za sirovine za koje se utvrdi da se po kvalitetu izdvajaju i da pojave i ležišta sirovina sličnih osobina nisu determinisana u drugim delovima Republike Srbije, pod posebnim uslovima Zavoda za zaštitu prirode Srbije.

Na području Specijalnog rezervata prirode, za geološke poslove dozvoljava se:

izvođenje istražnih geoloških radova kojima se ne utiče na promenu morfologije prirodnog dobra ili njegovih delova ili onih delova za koje se utvrdi da nemaju štetnih posledica po pojedine vrste ili staništa rasprostranjenih biljnih i životinjskih vrsta;

izvođenje istražnih radova radi utvrđivanja karakteristika i rasprostranjenosti rudnih ležišta uz prethodno pribavljene uslove zaštite prirode;

izvođenje radova na obeležavanju, uređenju i prezentaciji objekata geonasleđa.

2. UTICAJ POSEBNE NAMENE NA DEMOGRAFSKE I SOCIJALNE PROCESE I SISTEME

2.1. STANOVNIŠTVO

Ljudski resurs kao razvojni potencijal je ograničen (nepovoljna starosna struktura, nepovoljna migratorna kretanja), pa je vrlo važno da se stanovništvo obnovi. Ukoliko dođe do aktiviranja resursa i otvaranja mogućnosti za zapošljavanje i prihodovanje moguće je očekivati oživljavanje demografskih tokova i vitalnih demografskih karakteristika. Kao osnovne planske pretpostavke, pri kreiranju demografske politike, mogu se navesti: pokretanje privrednih aktivnosti (kao pokretača pozitivnih smerova migracionih kretanja, poboljšanje nivoa komunalne i saobraćajne infrastrukture, porast nivoa bazičnih usluga (socijalnih, zdravstvenih, ptt usluga i sl. – kao osnova za poboljšanje uslova života i rada stanovništva) i sl. Ispunjenje i realizacija ovih planskih pretpostavki omogućiće zadržavanje stanovništva na području Prostornog plana, uz istovremeno pokretanje pozitivnih migracija mlađeg, radno-sposobnog stanovništva koje je ostalo bez posla u okolnim gradovima i opštinskim centrima.

Ovako postavljenu demografsku politiku nije moguće ostvariti u kratkom roku, već dugoročno i postepeno, i to zajedničkim delovanjem ekonomske (politike zapošljavanja, preduzetništva, poljoprivrede, turizma) i socijalne politike uz razvoj infrastrukture i bazičnih usluga, čijim je sinergičkim delovanjem moguće uticati na porast nataliteta, privrednog rasta i zapošljavanja, što za krajnji rezultat treba da ima ublažavanje daljeg smanjenja stanovništva 2021. godine.

U planskom periodu je moguće planskim merama demografske politike pozitivno delovati na porast feriliteta i prirodnog priraštaja, ali usled porasta prosečne starosti stanovništva može se očekivati dalje pogoršanje biološkog kvaliteta stanovništva. Preduzimanjem adekvatnih planskih mera može se uticati na poboljšanje obrazovne strukture stanovništva kao i prekvalifikacije i dokvalifikacije u skladu sa potrebama privrednih aktivnosti. Očekuje se i porast aktivnog stanovništva u poljoprivredi i agroindustriji i delatnostima tercijalnog sektora.

Projekcija kretanja stanovništva

Projekcija kretanja stanovništva utvrđena je matematičkim modelom, primenome metode nastavljanja trenda kretanja stanovništva 1991-2002. godine. Prilikom projekcije stanovništva, pošlo se od pretpostavke da se u toku planskog perioda može očekivati dalji nastavak svih započetih tendencija i trendova, koji su postojali u poslednjoj deceniji XX veka (između dva popisna perioda). Ukoliko se nastavi postojeći trend, pri čemu, se mogu očekivati negativne stope prirodnog priraštaja i migracionih kretanja, a uz pretpostavku nastavka daljeg starenja stanovništva (samim tim i smanjenja udela ženskog fertilnog stanovništva u ukupnom i ukupnom ženskom stanovništvu), može se očekivati nastavak smanjenja ukupnog stanovništva, tako da će po trendu, 2021. godine na području Prostornog plana živeti ukupno 1907 stanovnika, što predstavlja smanjenje od 55,69% (po prosečnoj godišnjoj stopi od 3,1%).

U tabelama 8. i 9. date su prognoze kretanja broja stanovnika na području Prostornog plana do 2021. godine.

Tabela 8. Prognoza kretanja broja stanovnika na području Prostornog plana do 2021. godine

Područje/opština/naselje 1991. 2002. Projekcija 2015. 2021. OPŠTINA B. PALANKA 16351 14381 12053 11157 Bežište 265 175 69 28 Veta 188 134 70 46 Vrgudinac 201 152 94 72 Gornja Koritnica 150 109 61 42 Donja Koritnica 298 216 119 82 Divljana 186 141 88 67 Kosmovac 140 110 75 61 Mokra 401 315 213 174 Novo Selo 81 46 5 0 Toponica 117 68 10 0 Područje plana na teritoriji opštine Bela Palanka 2027 1466 803 571 OPŠTINA GADŽIN HAN 12669 10464 7858 6856 Veliki Vrtop 380 270 140 90 Veliki Krčimir 689 466 202 101 Gornji Dušnik 293 237 171 145 Jagličje 133 92 44 25 Kaletinac 138 101 57 40 Koprivnica 166 99 20 0 Mali Krčimir 323 256 177 146 Miljkovac 56 50 43 40 Sopotnica 334 248 146 107 Ćelije 125 62 0 0 Čagrovac 243 161 64 27 Šebet 116 79 35 18 Područje plana na teritoriji opštine Gadžin Han 2996 2121 1099 741 GRADSKA OPŠTINA NIŠKA BANJA 14694 15359 16145 16447 Gornja Studena 422 393 359 346 Donja Studena 370 324 270 249 Područje plana na teritoriji gradske opštine Niška Banja 792 717 628 594 PODRUČJE PROSTORNOG PLANA 5815 4304 2531 1907

Izvor: Republički zavod za statistiku Srbije

Tabela 9. Prognoza kretanja broja stanovnika na području Prostornog plana do 2021. godine – indeks promene

Područje/opština/naselje Indeksi promene broja stanovnika 2015/2002 2021/2015 2021/2002 OPŠTINA BELA PALANKA 83,81 92,57 77,58 Bežište 39,43 40,58 16,00 Veta 52,24 65,71 34,33 Vrgudinac 61,84 76,60 47,37 Gornja Koritnica 55,96 68,85 38,53 Donja Koritnica 55,09 68,91 37,96 Divljana 62,41 76,14 47,52 Kosmovac 68,18 81,33 55,45 Mokra 67,62 81,69 55,24 Novo Selo 10,87 0,00 0,00 Toponica 14,71 0,00 0,00 Područje plana na teritoriji opštine Bela Palanka 54,77 71,11 38,95 OPŠTINA GADŽIN HAN 75,10 87,25 65,52 Veliki Vrtop 51,85 64,29 33,33 Veliki Krčimir 43,35 50,00 21,67 Gornji Dušnik 72,15 84,80 61,18 Jagličje 47,83 56,82 27,17 Kaletinac 56,44 70,18 39,60 Koprivnica 20,20 0,00 0,00 Mali Krčimir 69,14 82,49 57,03 Miljkovac 86,00 93,02 80,00 Sopotnica 58,87 73,29 43,15 Ćelije 0,00 0,00 0,00 Čagrovac 39,75 42,19 16,77 Šebet 44,30 51,43 22,78 Područje plana na teritoriji opštine Gadžin Han 51,82 67,42 34,94 GRADSKA OPŠTINA NIŠKA BANJA 105,12 101,87 107,08 Gornja Studena 91,35 96,38 88,04 Donja Studena 83,33 92,22 76,85 Područje plana na teritoriji gradske opštine Niška Banja 87,59 94,59 82,85 PODRUČJE PROSTORNOG PLANA 58,81 75,35 44,31

Izvor: Republički zavod za statistiku

Iz tabela 8. i 9. vidi se da se očekuje nastavak trenda smanjenja broja stanovnika na području Prostornog plana. U apsolutnom iznosu broj stanovnika će se smanjiti sa 4.304 stanovnika (2002) na 2531 stanovnika 2015. godine (41,19%), odnosno na 1907 stanovnika 2021. godine (za 55,69%).

Razlog ovakvom smanjenju treba tražiti u hronično niskom prirodnom priraštaju, kao i u nepovoljnoj starosnoj strukturi, sa pretežno starim stanovništvom (60 i više godina) i pretežno staračkim jednočlanim i dvočlanim domaćinstvima.

Na području Prostornog plana koje pripada opštini Bela Palanka očekuje se, do 2021. godine, smanjenje broja stanovnika za 61,05%, po prosečnoj godišnjoj stopi od 3,4%. U svim naseljima na teritoriji opštine se očekuje dalji pad broja stanovnika, dok se može očekivati potpuno demografsko pražnjenje naselja: Novo Selo i Toponica. Na području Prostornog plana koje pripada opštini Gadžin Han, do kraja planskog perioda, se može očekivati nastavak smanjenja ukupnog broja stanovnika za 65,06%, po prosečnoj godišnjoj stopi od 3,62%. U svim naseljima se očekuje smanjenje broja stanovnika, dok se potpuno demografsko pražnjenje očekuje u naseljima: Koprivnica i Ćelije. Na području Prostornog plana koje pripada gradskoj opštini Niška Banja se očekuje, takođe, smanjenje broja stanovnika i to za 17,15% po prosečnoj godišnjoj stopi od 0,95%. Primenom odgovarajućih planskih mera, kojima se podstiču komponente ekonomsko-socijalnog razvoja, može se očekivati postepeno zaustavljanje negativnih demografskih trendova u gradskoj opštini Niška Banja i ublažavanje istih u opštinama Gadžin Han i Bela Palanka.

Imajući u vidu izvršenu projekciju trendova kretanja stanovnika, a sa ciljem ublažavanja negativnih demografskih trendova i revitalizacije demografskog potencijala na području Plana, politika demografskog razvoja treba da se zasniva na kvantitativnim (u smislu zaustavljanja daljeg smanjenja i ravnomeran razmeštaj stanovništva) i kvalitativnim promenama demografskog potencijala (poboljšanje nepovoljne starosne i obrazovne strukture, stimulisanje pozitivnih migracija mladog i obrazovanog stanovništva i sl.). Pri tome je bitno donošenje i realizacija, od strane lokalnih samouprava, specifičnih programa i preduzimanje niza mera i aktivnosti čime bi se postiglo povećanje nataliteta, poboljšala starosna struktura seoskog stanovništva i smanjile migracija na relaciji selo-grad.

Kao osnovno polazište pri kreiranju budućeg demografskog razvoja područja Prostornog plana je preduzimanje niza ekonomskih mera za pokretanje privrednih aktivnosti (kreditno-finansijske linije podrške razvoju i unapređenju poljoprivredne proizvodnje i privatnog preduzetništva, podrška formiranju mini-porodničnih firmi u oblasti poljoprivrede, agroindustrije, zanatstva i turizma) što posledično dovodi do novih radnih mesta i porasta zaposlenosti kao pokretača pozitivnih migracionih kretanja i povratka mladog i obrazovanog stanovništva koje je usled procesa tranzicije i restrukturiranja privrede ostalo bez posla u okolnim gradovima. U ovim procesima je od presudnog značaja uticaj lokalne administracije u vidu nefinansijske podrške (lokalnu administraciju je potrebno tako urediti da se na jednom mestu mogu dobiti sve informacije, potrebne dozvole i u jednom danu obaviti sve radnje neophodne za registraciju firme).

Osim ekonomskih mera, bitna komponenta demografske politike su i mere socijalne i zdravstvene zaštite (usmerene naročito prema posebnim kategorijama stanovništva kao što su: deca, žene, stariji građani (naročito staračka samačka i dvočlana domaćinstva), i druge posebno ugrožene grupe). Osim toga, da bi se zadržalo, i privuklo iz okolnih gradova mlado stanovništvo potrebno je razviti kategoriju socijalnog stanovanja, pri čemu lokalne samouprave na području Prostornog plana moraju za ove namene opredeliti deo budžetskih sredstava (u svrhe izrade strategije socijalnog stanovanja, eksproprijacije zemljištva, infrastrukturnog i komunalnog opremanja istog i sl.) i konkurisati kod međunarodnih organizacija i fondova (u cilju pronalaženja mogućeg investitora).

Da bi se zaustavila negativna demografska kretanja (migracije u pravcu selo-grad) potrebno je obnoviti i izgraditi lokalnu saobraćajnu i komunalnu infrastrukturu, poboljšati život u naseljima funkcionalnim sadržajima i poboljšati bazične usluge (poboljšanje sistema obrazovanja, ptt usluga, internet i sl) u onom nivou koji je dovoljan da smanji privlačnu snagu okolnih gradova. Na ovaj način je moguće stvoriti uslove za zadržavanje mlađeg i ženskog stanovništva (naročito fertilno sposobnog).

Za postizanje demografskog razvoja i demografske revitalizacije na teritoriji Prostornog plana, bitna je i pomoć države merama populacione politike koje bi išle u smeru osavremenjavanja poljoprivredne proizvodnje, razvoja sektora malih i srednjih preduzeća i preduzetnika u sektoru poljoprivrede, agro-industrije, trgovine, zanatstva i turizma.

2.2. JAVNE SLUŽBE

Razvoj javnih službi na području Prostornog plana usmerava Prostorni plan Republike Srbije hijerarhijskim pristupom društvenoj infrastrukturi, modelom funkcionalnih urbanih područja (FUP), regionalnom organizacijom, povezivanjem opština oko zaštite i valorizacije Suve planine, kao i naglaskom na povećanje socijalne koherentnosti u oblastima nepovoljne demografske strukture.

Osnovne usluge: predškolsko obrazovanje, osnovno obrazovanje, osnovnu zdravstvenu zaštitu, usluge socijalne zaštite u nadležnosti centara za socijalni rad, kao i određene aktivnosti u oblasti sporta i kulture, naselja na području Plana obezbediće u okviru opština u kojima se nalaze.

Usluge višeg ranga (više i visoko obrazovanje, sekundarna i tercijarna zdravstvena zaštita, određeni vidovi socijalne zaštite osetljivih društvenih grupa, aktivnosti i usluge u oblasti kulture i sporta) usmeravaju se prema gradu Nišu, kao centru regiona NSTJ2 (regiona južne i istočne Srbije) i kao funkcionalnom urbanom području međunarodnog značaja, koje obuhvata područje Prostornog plana.

Mreža javnih službi na području Prostornog plana uslovljena je organizacijom javnih službi na administrativnom području grada Niša i u opštinama Bela Palanka i Gadžin Han. Razvoj javnih službi u planskom periodu zasniva se na njihovom usmeravanju u skladu sa posebnim pravcima razvoja planskog područja, potrebi prilagođavanja demografskoj strukturi stanovništva i podizanju kvalitativnog nivoa usluga u uslovima relativno velike prostorne disperzije korisnika.

Turizam, kao posebna namena ovog područja posebno usmerava razvoj javnih službi u oblasti osnovne zdravstvene zaštite. Planirane ambulante prate turističke sadržaje: sportsko-rekreativni centar Bojanine vode i seoske turističke centre Dušnik i Kosmovac. U naseljima na području Prostornog plana koja nisu pokrivena uslugama zdravstvene zaštite, predlaže se uvođenje mobilnih službi u za to odgovarajućim objektima.

Mreža osnovnih škola zadovoljava potrebe korisnika. Iako neracionalna sa stanovišta demografskih trendova, uslovljena je brdsko-planinskim položajem naselja i njihovom funkcionalnom i saobraćajnom nepovezanošću. Neophodno je poboljšati prevoz učenika do naselja sa osmogodišnjim školama. Prirodno dobro kao posebna namena, posebno usmerava razvoj javnih službi u vidu organizovanja škola u prirodi (u okviru đačkog odmarališta Divljana i lokaliteta Bojanine vode).

Područje Plana nije pokriveno predškolskim ustanovama, pa se u njihovoj organizaciji predlaže korišćenje viškova prostora (u objektima osnovnih škola ili drugim odgovarajućim objektima). Moguća je organizacija mobilnih vrtića.

Kako više od 53% stanovništva na području Prostornog plana, pripada starosnoj strukturi stanovnika koji imaju više od 60 godina, u oblasti socijalne zaštite potrebno je razvijati posebne programe prilagođene osobenostima područja i uvoditi forme organizacije prilagođene starosnoj strukturi stanovništva (domovi za stare, dnevni centri za stare). Predlaže se kombinacija mobilnih usluga socijalne i zdravstvene zaštite u odgovarajućim objektima (domovima kulture i drugim objektima u javnoj svojini koji nisu u funkciji).

Razvoj kulture u planskom periodu ostvariće se uključenjem privatnog i civilnog sektora u organizovanje ove delatnosti i njihovim povezivanjem sa javnim sektorom, organizovanjem kulturnih manifestacija u skladu sa osobenostima područja, posebno u cilju promovisanja prirodnih vrednosti Suve planine i u sklopu turističke ponude područja. Predlaže se integrisanje lokalnih programa razvoja kulture sa obrazovnim i drugim sektorskim programima, kao i integracija bogatog kulturnog nasleđa u turističku ponudu. Postojeći objekti domova kulture se zadržavaju kao osnov za razvoj ove delatnosti, uz neophodnu revitalizaciju i formiranje multifunkcionalnih centara, koji će kombinovati komplementarne aktivnosti (turizam-kultura, i sl.).

2.3. MREŽA NASELJA

Mrežu naselja na području Prostornog plana čini jedno naselje sa ograničenim funkcijama centraliteta (Donja Studena) i 23 primarna naselja.

Funkcionalne veze naselja na području Plana sa centrima odvijaće se na sledeći način:

u prvoj hijerarhijskoj ravni, prema modelu funkcionalnih urbanih područja, utvrđenom Prostornim planom Republike Srbije (do 2020), naselja na području Prostornog plana se usmeravaju ka gradu Nišu kao centru FUP-a međunarodnog značaja;

u drugoj hijerarhijskoj ravni nalaziće se i dalje opštinski centri Gadžin Han, Bela Palanka i Niška Banja (svi su van područja Prostornog plana) i gravitiraće im naselja koja im teritorijalno pripadaju. Opštinskom centru Bela Palanka gravitiraće direktno naselja: Crvena Reka, Mokra, Novo Selo, Divljana, Donja Koritnica, Gornja Koritnica i Bežište. Opštinskom centru Gadžin Han gravitiraće direktno naselja: Donji Dušnik, Ličje, Ravna Dubrava, Koprivnica, Jagličje, Čagrovac i Ćelije. Niškoj Banji gravitiraće Donja Studena (preko Jelašnice kao centra zajednice naselja).

u trećoj hijerarhijskoj ravni nalaziće se centri zajednice naselja (svi su van obuhvata Prostornog plana):

Jelašnica kao centar zajednice naselja na administrativnom području grada Niša (van obuhvata Plana) kome će gravitirati Donja Studena;

Crvena Reka kao cenar zajednice naselja u opštini Bela Palanka (van obuhvata Plana) kome će gravitirati naselja opštine Bela Palanka, i to Veta, Vrgudinac, Toponica i Kosmovac;

Donji Dušnik kao centar zajednice naselja (van obuhvata Plana) kome će gravitirati naselja opštine Gadžin Han, i to Miljkovac, Gornji Dušnik, Sopotnica i Kaletinac;

u četvrtoj hijerarhijskoj ravni nalaziće se naselja sa ograničenim funkcijamacentraliteta:

Donja Studena kao naselje sa ograničenim stepenom centraliteta u gradskoj opštini Niška Banja, kome će gravitirati Gornja Studena;

Ravna Dubrava kao naselje sa ograničenim stepenom centraliteta u opštini Gadžin Han (van obuhvata Plana) kome će gravitirati naselja opštine Gadžin Han, i to Mali Krčimir i Veliki Krčimir;

Ličje kao naselje sa ograničenim stepenom centraliteta u opštini Gadžin Han (van obuhvata Plana) kome će gravitirati naselja opštine Gadžin Han, i to Šebet i Veliki Vrtop.

Plansko opredelenje je da se izgradnja usmerava na neizgrađen prostor u okviru izgrađenog područja naselja. Građevinska područja svih naselja su minimalno proširena, radi smanjenja segmentarnosti ukupnog izgrađenog područja i racionalnijeg opremanja građevinskog zemljišta. U svim naseljima na području Prostornog plana moguća je izgradnja smeštajnih objekata ruralnog turizma. Kao seoski turistički centri razvijaće se Gornji Dušnik i Kosmovac.

3. UTICAJ POSEBNE NAMENE NA EKONOMIJU I PRIVREDNE SISTEME

3.1. PRIVREDNE DELATNOSTI

Imajući u vidu komparativne prednosti područja Prostornog plana (prirodni resursi, prirodna i kulturna dobra i iskustvo i tradicija u poljoprivredi i zanatstvu), uz pretpostavku da će biti ispunjeni osnovni preduslovi privrednog razvoja (izgradnja neophodne saobraćajne i komunalne infrastrukture, poboljšanje bazičnih usluga, stvaranje dinamičnog poslovnog ambijenta uz uvažavanje postojećih potencijala i ograničenja) razvoj privrede zasnivaće se na sledećim pravcima:

– poljoprivreda (tradicionalna i organska) – koja je prilagođena tržišnim uslovima poslovanja, a njen dalji razvoj zasniva se na unapređenim tradicionalnim osnovama. Razvoj poljoprivrede je moguć zahvaljujući bogatstvu prirodnim resursima i tradicionalnim znanjima, koja je potrebno upotpuniti i osavremeniti najnovijim dostignućima i saznanjima u oblasti poljoprivredne proizvodnje u pogledu kvalitetnog setvenog materijala, upotrebe adekvatnih agrohemijskih i agrotehničkim mera i slično, uz korišćenje postojećih i formiranje novih mikropogona za otkup i preradu poljoprivrednih proizvoda, razvoj stočarstva i brendiranje stočnog fonda i formiranje miniklanica, uz preduzimanje mera za ukrupnjavanje poseda i udruživanje poljoprivrednih proizvođača u horizontalne i vertikalne klastere. Zahvaljujući zdravoj životnoj sredini moguć je i razvoj organske poljoprivredne proizvodnje (proizvodnja zdrave hrane po standardima Evropske Unije). Poljoprivrednu proizvodnju je potrebno razvijati kao komplementarnu granu agroidnustriji i turizmu;

– turizam razvijati kao komplementarnu delatnost poljoprivredi i agroproizvodnji. Razvoj turizma bi doprineo razvoju dinamičnog poslovnog okruženja, poboljšanju standarda i zaposlenosti stanovništva, kao i poboljšanju demografskog potencijala (utičući na povratak mladog i radno-sposobnog stanovništva);

– sektor malih i srednjih preduzeća i preduzetništva (MSPP) – koji predstavlja osnovni oblik organizovanja firmi i generator razvoja, konkurentnosti i zapošljavanja. Razvoj ovog sektora je potrebno usmeravati pružanjem podsticaja za osnivanje preduzeća u delatnostima poljoprivrede, poljoprivredno-prehrambene industrije, zanatstva i domaće radinosti, turizma i sektora usluga. Razvojem ovog sektora privrede, porodičnim poljoprivrednim gazdinstvima se donekle pružaju uslovi za konkurentsko ponašanje na tržištu;

– šumarstvo i lovna privreda – Šumarstvo kao privredna grana razvijaće se u skladu sa uslovima zaštite prirode uz primenu smernica održivog gazdovanja. Lov je dozvoljen jedino za potrebe održavanja zdravstvenog stanja i brojnosti populacija divljači i planskih aktivnosti lova predviđenih lovnim osnovama u postojećim lovištima.

3.1.1. Prostorni razmeštaj malih i srednjih preduzeća

Polazni osnov za razmeštaj i diverzifikaciju privrednih aktivnosti na području Prostornog plana predstavlja postojeće stanje prostornih mogućnosti, realna sirovinska osnova, kadrovski potencijal i postojeći kapaciteti, kao i poštovanje veoma strogih mera zaštite životne sredine. Razmeštaj sektora malih i srednjih preduzeća usmerava se na grane direktno oslonjene na poljoprivredu i šumarstvo na lokacijama:

u okviru postojećeg stambenog tkiva naselja uz poštovanje pravila izgradnje i uređenja prostora i uslova zaštite životne sredine (da izgrađeni sadržaji nemaju negativan uticaj na životnu sredinu – u smislu zagađenja vode, vazduha, zemljištva, buke i vibracija); i

na posebno određenim lokacijama (infrastrukturno i komunalno opremljenim), minimalne površine 2-5 ha, u naseljima koja svojim prirodno-tehničkim potencijalom omogućavaju privredni razvoj: Gornji Dušnik, Vrgudinac, Divljana, Donja Koritnica, Mokra, Novo Selo.

Usmeravanje razmeštaja malih i srednjih preduzeća na planskom području zasnivaće se na sledećim planskim opredeljenjima i principima:

Razvoj sektora malih i srednjih preduzeća usmeravati u naselja koja svojim prirodno-tehnološkim potencijalima garantuju privredni razvoj;

Razvoj miniprerađivačkih kapaciteta i sektora malih i srednjih preduzeća bazirati na lokalnim sirovinama iz poljoprivrede i šumarstva (više faze prerade poljoprivrednih i šumskih proizvoda).

3.1.2. Poljoprivreda

Poljoprivreda je, pored šumarstva, osnovna privredna grana na području Prostornog plana, tako da se posebna pažnja mora posvetiti razvoju ovog sektora privrede (kako tradicionalne, tako i organske poljoprivrede) i agrokompleksa (proizvodnji i preradi zdrave hrane – u ratarstvu, voćarstvu i vinogradarstvu, stočarstvu, pčelarstvu, kao i aktivnostima vezanim za sakupljanje i preradu bobičastog voća, pečurki, lekovitog bilja itd).

Koncepcija razvoja poljoprivrede, naročito tradicionalne, zasniva se na bogatstvu prirodnim resursima i znanjima koja se generacijama prenose unutar poljoprivrednih domaćinstava, uz istovremeno očuvanje autohtonih sorti biljaka i rasa stoke koje su tipične za područje Prostornog plana, a uz poštovanje principa održivog poljoprivrednog i ruralnog razvoja (što podrazumeva strogo kontrolisanu primenu savremenih agrotehničkih i agrohemijskih mera) i postojanju nekih upotrebljivih i izgradnji novih prerađivačkih kapaciteta, uz finansijsku podršku šire društvene zajednice i učešće lokalnih samouprava na području Prostornog plana. Na ovaj način je moguće pospešiti razvoj tradicionalne poljoprivredne proizvodnje uz istovremeno očuvanje autohtonih sorti biljaka i rasa stoke koje su tipične za područje Prostornog plana, a u cilju postizanja većih prinosa i stvaranju tržišnih viškova poljoprivrednih proizvoda.

Pored tradicionalne poljoprivrede, područje Prostornog plana je pogodno i za razvoj organske poljoprivredne proizvodnje, odnosno proizvodnje bez upotrebe mineralnih đubriva, pesticida i ostalih agrohemijskih mera. Na taj način je moguće orjentisati poljoprivrednu proizvodnju na proizvodnju zdrave hrane (po standardima Evropske Unije) sa robnom markom i geografskim poreklom, što u dobroj meri može upotpuniti turističku ponudu i omogućiti da ova grana privrede postane komplementarna turizmu. Razvoj organske poljoprivredne proizvodnje je moguć u atarima gotovo svih sela na području Prostornog plana, budući da su veliki potencijali poljoprivrednog zemljišta stajali neiskorišćeni dugi niz godina, što znači da u tom periodu ovo zemljište nije tretirano agrotehničkim, ni agrohemijskim merama.

Očuvana životna sredina uz komparativne prednosti područja Prostornog plana (demografski potencijal, lokalni prirodni resursi, prirodna i kulturna dobra i iskustvo i tradicija u poljoprivredi) predstavljaju dobru osnovu za razvoj ruralne privrede. Ruralni razvoj područja Prostornog plana je moguće ostvariti reorganizacijom poljoprivredne proizvodnje.

Na teritoriji Prostornog plana, u svim rejonima treba preduzeti adekvatne mere za ukrupnjavanje poljoprivrednih poseda i parcela porodičnih gazdinstava i podsticanje njihove specijalizacije i komercijalizacije sa ciljem povećanja ekonomske efikasnosti poljoprivredne proizvodnje, a uz poštovanje ekoloških standarda.

Kako prostor Prostornog plana obiluje povoljnim prirodnim uslovima za proizvodnju autohtonog i plantažnog lekovitog bilja, gljiva, sakupljanje šumskih plodova i slično, potrebno je povećati površine po lekovitim i začinskim biljem, organizovati permanentnu obuku sakupljača i otvoriti niz prerađivačkih kapaciteta za otkup, smeštaj, preradu i distribuciju istog.

Za sveukupni razvoj poljoprivredne proizvodnje od presudnog značaja je udruživanje poljoprivrednih proizvođača u vertikalne (povezivanje sa poljoprivredno-prehrambenim sektorom i direktan plasman proizvoda) i horizontalne klastere (koji su se pokazali kao značajni organizacioni oblici za efikasno i rentabilno korišćenje skupe mehanizacije, kao i za edukaciju (iz oblasti tradicionalne i organske poljoprivrede i očuvanja prirodne sredine) i razmenu iskustava poljoprivrednih proizvođača) u svim oblicima poljoprivredne proizvodnje.

Razvoj stočarske proizvodnje i osnivanje krupnih stočarskih farmi (po standardima EU) odvijaće se van SRP Suva planina i zasnivaće se na adaptaciji napuštenih i izgradnji novih objekata, sa posebnim akcentom na razvoj pašnjačkog stočarstva u organskom režimu. Stočarska proizvodnja baziraće se na izmeni rasnog sastava stoke i kvalitetnijoj veterinarskoj zaštiti, kao i na poboljšanju uslova čuvanja i smeštaja stoke.

3.1.3. Razvoj šumarstva i lovstva

Privredna funkcija šuma će i dalje biti usmerena na prostore van SRP, a na području SRP je ograničena uslovima zaštite. U tom smislu je potrebno izvršiti konverziju alohtonih šuma autohtonim vrstama u skladu sa uslovima nadležnog zavoda za zaštitu prirode.

Razvoj šumarstva na području zona zaštite Prostornog plana vršiće se kroz: razvoj šumarstva kao privredne grane u skladu sa uslovima zaštite prirode i posebnim šumskim osnovama; utvrđivanje i primenu smernica održivog gazdovanja i upravljanja šumama u zaštićenim prirodnim dobrima; podizanje i održavanje infrastrukture koja je u funkciji unapređenja zaštićenih prirodnih dobara, a u meri u kojoj je to opravdano i ekološki prihvatljivo.

Razvoj šumarstva van zaštićenih zona Prostornog plana podrazumeva: povećanje površina pod šumama pošumljavanjem šumskog zemljišta – čistina i poljoprivrednog zemljišta; korišćenje šumskog zemljišta u skladu sa njegovim biološkim kapacitetima; unapređenje stanja postojećih šuma; plasman korišćenja drvne mase u prerađivačkim kapacitetima u zemlji; gazdovanje šumama u skladu sa Opštom osnovom i posebnim osnovama gazdovanja šumama; naučno-istraživačke aktivnosti u svrhu detaljnijeg upoznavanja bioekoloških; uslova i prirodnih vrednosti; uspostavljenje autohtonosti prirodnog ambijenta vezano za šumsku i drugu vegetaciju; unapređenje stanja visokih šuma kroz pravilnu primenu prirodne obnove i blagovremeno i plansko izvođenje mera nege i obnove šuma, uz odgovarajuće povećanje drvne zalihe po ha, kao i tekućeg zapreminskog prirasta; pošumljavanje autohtonim vrstama; intenzivna konverzija postojećih sastojina u izdanačkim šumama i njihovo prevođenje u visoki uzgojni oblik; na mestima gde je to moguće treba ići pre svega na restituciju, dok supstituciju vrsta treba izbegavati, uz što češće korišćenje autohtonih vrsta sa ovog područja; zaštitu i očuvanje retkih i ugroženih vrsta.

Zaštita i korišćenja lovne faune podrazumeva povećanje brojnosti i strukture divljači uz očuvanje retkih i ugroženih vrsta. Lov je dozvoljen jedino za potrebe održavanja zdravstvenog stanja i brojnosti populacija divljači i planskih aktivnosti lova predviđenih lovnim osnovama u postojećim lovištima.

Na području specijalnog rezervata prirode, u smislu zaštite, održavanja, uređivanja i razvoja prirodnog dobra predlaže se: a) podizanje hranilišta, deponovanjem ostataka uginulih ili odstreljenih lovnih životinja ili dovođenjem otpadaka sa klanica iz okolnih mesta (Niška Banja, Gadžin Han, Bela Palanka i Babušnica); b) uspostavljanje lovostaja u dužem vremenskom periodu od zakonom predviđenog za određene vrste (zec, divlja mačka i drugo), u cilju očuvanja ukupnog biodiverziteta prirodnog dobra.

3.2. TURIZAM

U skladu sa osnovnim dugoročnim ciljevima, konceptom i kriterijumima razvoja i organizacije turističke ponude, područje Suve planine je Prostornim planom Republike Srbije svrstano u klaster jugoistočne Srbije koji predstavlja prostorno-funcionalnu celinu objedinjene turističke ponude, a veći deo njene teritorije je kategorisan sekundarnim turističkim prostorom. Severnim delom područja pravcem pružanja istok-zapad prolazi drumski međunarodni tranzitni turistički pravac I stepena, odnosno auto-put (E-80) Niš-granica Bugarske.

Koncepcija razvoja turizma područja Prostornog plana, zasnivaće se na strateškim prioritetima dominantnih vidova turizma definisanih na osnovu primenjenih kriterijuma (motivski, prostorni, ekološki, ekonomski, funkcionalni i drugo) i poštovanja principa održivog razvoja. Prema utvrđenim prirodnim vrednostima i dosadašnjim razvojem materijalne osnove, turistička ponuda Suve planine, zasnivaće se na: najvrednijim delovima prostornih celina (Mosor, Sokolov kamen–Trem–Smrdan, Divna gorica, Valožje i Rubovac–Cerje (Rebrine)) Specijalnog rezervata prirode Suva planina u skladu sa režimima zaštite; kulturno-istorijskim znamenitostima; povoljnom geo-saobraćajnom položaju područja; neposrednoj blizini Niške Banje (banjskog turističkog centra perspektivno međunarodnog značaja) i grada Niša (međunarodnog gradskog turističkog centra); unapređenju postojeće materijalne osnove turističkog razvoja; turističkim sadržajima ruralne zone Suve planine (kroz organizovanje domaćinstava za bavljenje seoskim turizmom i ponude sportsko-rekreativnih i manifestacionih aktivnosti u ataru sela) i drugo.

Na poručju Prostornog plana moguće je razvijati sledeće vidove turizma: sportsko–manifestacioni, izletničko–rekreativni, seoski, ekoturizam, lovni, ribolovni, tranzitni, kulturni i druge. Vidovi turizma bliže su utvrđeni u delu 2.3. Prostornog plana.

Turistička organizacija i uređenje područja primarno će se odvijati u okviru turističkih lokaliteta: sportsko-rekreativnom centru „Bojanine vode”; sportsko-rekreativnom centru „Divljana”; Divljanskom jezeru; seosko-turističkom centru Gornji Dušnik i seosko-turističkom centru Kosmovac.

U Sportsko-rekreativnom centru „Bojanine vode” (III stepen zaštite SRP) planira se rekonstrukcija postojećeg planinarskog doma koji će imati i ulogu vizitorskog centra, izgradnja novog odmarališta sa pratećim funkcijama, proširenje postojeće ski-staze iz razloga bezbednosti skijaša i izgradnja manje rekreativne ski-staze za decu i početnike, koja delimično ide trasom postojećeg šumskog puta u cilju minimalnog krčenja šuma, rekonstrukcija terena za male sportove i proširenje u delu koji ne zahvata šume i izgradnja drugih pratećih funkcija sa potrebnom infrastrukturom. Planira se rekonstrukcija postojećeg lokalnog puta Bojanine vode–Gornja Studena i izgradnja novog puta Bojanine vode–Ploče po trasi postojećeg zemljanog puta, koji će biti spojen sa državnim putem II reda br. 241a. U samom kompleksu se planira upotpunjavanje sistema unutrašnjih saobraćajnica tako da se u funkcionalnom i tehničkom smislu omogući pristup komercijalnim sadržajima, a ujedno će sistem biti završen u formi parking prostora, čime se ostvaruje maksimalno očuvanje prostora rezervisanog za sport i rekreaciju.

Na prostoru Crkvene poljane će se izgraditi hotel sa sportskom halom, sportski i rekreativni poligoni, trim staze, prodavnice sportske opreme, pored već izgrađenog dečijeg odmarališta (koje se satoji se od dva paviljona, centralnog bloka sa kuhinjom i restoranom), tako da će planirani Sportsko-rekreativni centar „Divljana” (većim delom van zona zaštite, delom III stepen zaštite SRP), osim nastave u prirodi i dečijih eskurzija, moći da proširi svoju ponudu i za trenažne procese profesionalnih i rekreativnih sportista, kao i za specijalizovane sportske seminare.

Uređenje plaže i razvoj sportskog ribolova na Divljanskom jezeru predstavljaće komplementarni segment letnje ponude, pretežno za izletničke korisnike, pod uslovom da je usklađen sa ribolovnim kapacitetom voda i zahtevima ekološke zaštite same akumulacije. Glavni uslovi za sportski ribolov su u poribljavanju postojećeg jezera autohtonim vrstama. Ribolov na akumulaciji, predviđa se isključivo na uređenim mestima i boksovima za rekreativni i takmičarski ribolov na kojima će se obezbediti uslovi za pecanje (danju i noću), što bi omogućilo i organizovanje profesionalnih takmičenja. Između državnog puta I reda br. 244 i akumulacije se planira izgradnja ribljeg restorana i ribolovačkog kluba koji bi bio nosioc aktivnosti sportskog ribolova.

Seoski turizam će biti zasnovan na opredeljenju domaćinstava koja će za tu vrstu delatnosti iskazati interesovanje. Planira se pretežno letnja ponuda, u svim naseljima na području Prostornog plana (III stepen zaštite SRP ili van SRP), uključujući proizvodnju eko-hrane, etno-zanatskih proizvoda, integrisana sa lovnim, ribolovnim, kružnim putovanjima i drugim vidovima planirane turističke ponude suvoplaninske oblasti.

Planirani seoski-turistički centri su: Gornji Dušnik i Kosmovac. U KO Gornji Dušnik u okviru turističkog građevinskog komleksa se planira izgradnja lovačke vile, uređenje posebne izletničke poljane, karavan-kampa, naselja sa eko-konačištima i izgradnja vizitorskog centra za potrebe Specijalnog rezervata prirode, dok se u okviru građevinskog područja naselja Gornji Dušnik planira izgradnja izviđačko-planinarsko prihvatnog logora.

Planirana je izgradnja planinarskog doma u okviru građevinskog područja naselja Kosmovac kao seoskog turističkog centra ili turističkog lokaliteta SRC Divljana.

Kao poseban vid neposredne i posredne zaštite i prezentacije materijalnih i duhovnih vrednosti područja, planirana je izgradnja Duhovnog kulturno-obrazovnog centra Sv. Nikita Remizijanski, na prostoru zaseoka Vlaška poljana u ataru KO Kosmovac. Pored predviđenog, u ovim naseljima će primarno biti uređenje seoskih turističkih domaćinstava, odnosno ugostiteljskih objekata u domaćoj radinosti. Zaštita posebnih prirodnih vrednosti koje su definisane u Studiji zaštite SRP Suva planina, bitne su za utvrđivanje režima korišćenja, namenu i mogućnosti turističkog razvoja na lokalnom i regionalnom nivou. S tim u vezi, neophodno je poštovanje trostepenog režima zaštite u okviru granica Specijalnog rezervata prirode.

Planirano je šest ulaznih punktova u Specijalni rezervat prirode: kod sela Toponica, Vrgudinac, Bežište, Veliki Krčimir, Mokra, Gornji Dušnik i na lokaciji Bojanine vode.

Vizitorski centri nalaziće se u Gornjem Dušniku, na lokaciji Bojanine vode i lokaciji zvanoj „Kolibe”.

Planirani su vidikovci na vrhovima Trem, Pasarelo i Golemo Stražište.

4. PROSTORNI RAZVOJ SAOBRAĆAJA I INFRASTRUKTURNIH SISTEMA I POVEZIVANJE SA DRUGIM MREŽAMA

4.1. SAOBRAĆAJ I SAOBRAĆAJNA INFRASTRUKTURA

Osnovno plansko opredeljenje u oblasti saobraćaja predstavlja povećanje saobraćajne pristupačnosti područja, koje će se ostvariti razvojem drumskog saobraćaja, posebno izgradnjom auto-puta E-80 i njegovima povezivanjem sa mrežom državnih i opštinskih puteva, kao unapređenjem železničke infrastrukture.

Pristupačnost područja Prostornog plana ostvariće se:

izgradnjom deonice državnog puta I reda br. 1.12 (Niš– Pirot – granica sa Republikom Bugarskom) – autoputa E-80;

potencijalnim planiraniranim putem (nastavak državnog puta II reda broj 242) kojim bi se preko opštine Gadžin Han ostvarila južna veza između puteva E-80 i E-75;

izgradnjom novih opštinskih puteva kao prilaznih pravaca Suvoj planini, posebno kružnog puta u funkciji turizma;

međunarodnom biciklističkom rutom – deonica Crvena Reka – Bela Palanka;

elektrifikacijom i rekonstrukcijom magistralne železničke pruge Niš – Dimitrovgrad.

Drumski saobraćaj

Mreža državnih puteva I reda

Kao jedan od prioriteta u izgradnji mreže državnih puteva na predmetnom području izdvaja se deonica državnog puta I reda br. 1.12 (Niš– Pirot – granica sa Republikom Bugarskom) to jest Evropski koridor autoputa E-80 po trasi utvrđenoj Prostorni plan područja infrastrukturnog koridora Niš-granica Bugarske („Službeni glasnik RS”, br. 83/03, 41/06 i 86/09).

Izgradnjom autoputa E-80 postojeća deonica državnog puta I reda br. 1.12 (Niš– Bela Palanka) dobija status državnog puta II reda i ostvarivaće vezu sa planiranim autoputem preko saobraćajne petlje „Bela Palanka” (van zahvata Plana).

Mreža državnih puteva II reda

Na području obuhvata Plana postoje dva državna puta II reda i to: u južnom delu državni put II reda br. 241 (Gadžin Han – Babušnica) i na istoku državni put II reda br. 244 (Bela Palanka – Babušnica).

Državni put II reda br. 241 (Gadžin Han – Marina Kutina – Krastavče – Donji Dušnik – Donje Dragovlje – Ravna Dubrava – Babušnica) delimično u segmentima preseca područje Plana u ukupnoj dužini od oko 4 km. Saobraćajnica je na većem delu rekonstruisana u 2007. i 2008. godini tako da ne zahteva neke veće značajne građevinske radove.

Državni put II reda br. 244 (Bela Palanka – Divljana – Donja Koritnica – Gornja Koritnica – Bežište – Babušnica) je u zahvatu Plana u dužini od oko 13 km. Saobraćajnica je na ovom delu rekonstruisana i ne zahteva neku veću rekonstukciju.

na delu autoputa E-80 na prevoju „Ploče” nalazi se priključak potencijalnog planiranog puta (nastavak državnog puta II reda broj 242) kojim se preko opštine Gadžin Han ostvaruje južna veza između puteva E-80 i E-75. Veza preko petlje „Ploče” predstavlja i najkraću i najbržu vezu opštine Gadžin Han sa susednim opštinama – Prostorni plan područja infrastrukturnog koridora Niš – granica Bugarske („Službeni glasnik RS”, br. 83/03, 41/06 i 86/09).

na delu autoputa E-80 na prevoju „Ploče” nalazi se priključak potencijalnog planiranog puta (nastavak državnog puta II reda broj 242) kojim se preko petlje „Ploče” ostvaruje veza sa državnim putem II reda broj 241a.

Potencijalni planirani put II reda kreće od petlje „Ploče” na autoputu E-80 prema selu Veta trasom opštinskog puta, odatle nekategorisanim putem preko reke Draguše do sela Gornja Studena, od sela Gornja Studena do sela Donja Studena opštinskim putem L.18, odakle ide novom trasom severnim i zapadnim obodom Suve planine do sela Prokopova Kutina, odakle ide nekategorisanim putem do Čagrovačke reke, potom novom trasom puta do priključka sa državnim putem II reda br. 241, severno od sela Marina Kutina, gde se nastavlja na izgrađenu trasu državnog puta II reda broj 242 prema selu Grkinja. Planirana dužina puta iznosi oko 21 km, a planirani koridor oko 50 m.

Planirani deo trase državnog puta II reda koji se od prevoja „Ploče” povezuje sa državnim putem II reda br. 241a je dužine 3,4 km, sa planiranim koridorom od oko 50m.

Na svim deonicama državnih puteva II reda na teritoriji zahvata Plana potrebna je obnova (i održavanje) neophodne horizontalne i vertikalne signalizacije. Na deonicama ovih puteva koje prolaze kroz veća naseljena mesta, u cilju povećanja bezbednosti svih učesnika u saobraćaju, posebno pešaka, treba pristupiti izgradnji trotoara. Osim toga, na svim deonicama državnih puteva kojima prolaze linije javnog prevoza putnika, neophodna je izgradnja i adekvatno uređenje stajališta u skladu sa važećim zakonskim propisima.

Mreža opštinskih puteva

Prostornim planom je predviđena izgradnja, rekonstrukcija i modernizacija mreže opštinskih puteva kojima bi se poboljšala turistička ponuda celokupnog područja i omogućilo uspostavljanje „turističkih deonica” za bicikliste, planinare i druge posetioce.

Kada je u pitanju planiranje razvoja opštinske putne mreže treba uzeti u obzir značaj i tehničko stanje postojećih opštinskih puteva, planirani razvoj mreže naselja i njihovih centara, stanje i razvoj privrednih kao i turističkih kapaciteta opština, kao i ciljeve razvoja saobraćaja u opštinama Niška Banja, Gadžin Han i Bela Palanka i njihovom neposrednom okruženju. Osim toga, pri planiranju trasa novih opštinskih puteva, težilo se da se u što većoj meri iskoriste trase postojećih nekategorisanih puteva.

U planskom periodu, izgradnja novih opštinskih puteva planirana je na sledećim pravcima:

planirani opštinski put Donja Studena – Bancarevo u dužini od oko 1,6 km u zahvatu Plana;

planirani opštinski put Bojanine vode – Ploče u dužini od oko 3,5 km u zahvatu Plana;

planirani opštinski put (deo kružnog turističkog puta) Toponica-Vrgudinac u dužini od oko 5,3 km;

planirani opštinski put (deo kružnog turističkog puta) Novo Selo-Mokra u dužini od oko 3,2 km;

Kružni turistički put predstavlja saobraćajnicu koja povezuje sve prilaze Suvoj planini i predstavlja „venac” koji se pruža postojećim uglavnom nekategorisanim putevima obodom planine, tačnije predstavlja najkraću vezu između južne i severne strane Suve planine.

Glavni prilazni pravci kojma se pristupa kružnom turističkom putu, a sa njega svim delovima planine su:

gradska opština Niška Banja, pravac Čukljenik – Donja i Gornja Studena;

opština Gadžin Han, pravac državni put II reda br. 241 – Donji Dušnik – Gornji Dušnik kao i pravac državni put II reda br. 241 – Ravna Dubrava – Veliki Krčimir – Mali Krčimir (Semče)

opština Bela Palanka, Crvena Reka – Glogovac– Toponica – Kosmovac kao i pravci državni put II reda br. 244 – Bežište i Bela Palanka – Mokra.

U narednom planskom periodu, uređenje saobraćajnica koje su deo kružnog turističkog puta planirana je na sledećim pravcima:

planirani opštinski put (deo kružnog turističkog puta) od Malog Krčimira do Koliba u dužini od oko 7,5 km;

planirani opštinski put Ćelije-Krst u dužini od oko 3,5 km;

planirani opštinski put (deo kružnog turističkog puta) Ćelije-Jagličje-Koprivnica-Donja Studena u dužini od oko 10,8 km;

planirani opštinski put (deo kružnog turističkog puta) Bojanine vode-Kosmovac-Vlaška poljana u dužini od oko 16,5 km;

planirani opštinski put (deo kružnog turističkog puta) od Toponice do Vlaške poljane u dužini od oko 3,7 km;

planirani opštinski put (deo kružnog turističkog puta) Mokra-Preslap-Malo Konjsko do uključenja u opštinski put kod Manastira Sv. Dimitrija u dužini od oko 17 km;

planirani opštinski put (deo kružnog turističkog puta) Malo Konjsko-Veliko Konjsko-Kolibe-Ječmište-Bežište u dužini od oko15,2 km.

Prostornim planom je predviđeno i osavremenjavanje postojećih puteva na teritoriji opština, tako da do kraja planskog perioda većina opštinskih puteva bude sa savremenim kolovoznim zastorom.

Opštinske puteve čiji je profil takav da zahteva veće intervencije, treba rekonstruisati, odnosno proširiti i opremiti odgovarajućom saobraćajnom signalizacijom prema dinamici koja će se utvrditi srednjoročnim i godišnjim planovima opština.

Od ostale saobraćajne infrastrukture koja je u funkciji opštinskih puteva, planirana je izgradnja i rekonstrukcija autobuskih stajališta na svim opštinskim putevima kojima prolaze linije javnog prevoza putnika.

Biciklistički koridori

Međunarodna biciklistička ruta koja je definisana Prostornim planom Republike Srbije se pruža trasom postojećeg državnog puta I reda br. 1.12 od Niša do Bele Palanke odakle prelazi u koridor državnog puta II reda br. 262 prema Pirotu.

U obuhvatu Prostorng plana je deonica Crvena Reka – Bela Palanka koja je u koridoru postojećeg državnog puta I reda br. 1.12 .

Železničke pruge

Magistralna železnička pruga (E-70) Niš – Dimitrovgrad je u zahvatu uz severoistočnu granicu Plana u dužini od oko 5km uz koridor Državni put II reda postojeći Državni put I reda br.1.12. Ovaj železnički pravac je neelektrificiran a u skorije vreme očekuje se njegova elektrifikacija, jer je više parametara koje podrazumeva elektrifikacija već ispunjeno kao što su: prilagođavanje tunela i mostova kolskom profilu za elektrificirane železnice, izrada planske i projektne dokumentacije i drugo.

Razvoj železničke infrastrukture podrazumeva elektrifikaciju i rekonstrukciju železničke pruge Niš – Dimitrovgrad u cilju osavremenjivanja ovog važnog železničkog pravca. Elektrifikacija pruge Niš – Dimitrovgrad je važna i sa ekološkog aspekta pogotovu za zonu Suve planine kroz koju prolazi.

Veza područja Prostornog plana sa železničkim saobraćajem ostvaruje se posredno preko postojećih železničkih stanica u Beloj Palanci i Niškoj Banji (van zahvata Plana). Izgradnjom i modernizacijom drumskih pravaca Bela Palanka -Vrgudinac – Toponica – Kosmovac i Bela Palanka – Mokra kao i iz pravca Niške Banje, Jelašnica – Gornja i Donja Studena – Bojanine vode ostvariće se kvalitetnija veza sa železničkim saobraćajem celokupnog područja.

Vazdušni saobraćaj

Vazdušni saobraćaj podrazumeva korišćenje postojećeg aerodroma Konstantin Veliki u Nišu (van područja Prostornog plana), čiji položaj pruža mogućnost najbržeg pristupa području Suve planine.

4.2. VODNA INFRASTRUKTURA

Područje Prostornog plana pripada „nišavskom” podsistemu „donje-južnomoravskog” regionalnog sistema vodosnabdevanja i „južnomoravskom” regionalnom sistemu vodotoka, u čijim okvirima će se razvijati vodoprivreda. Razvoj vodoprivrede na području Prostornog plana podrazumeva racionalno korišćenje voda u okviru integralnog sistema korišćenja voda, zaštite voda i zaštite od voda, pri čemu snabdevanje stanovnika visokokvalitetnom vodom ima prioritet. Prema planovima za razvoj sistema vodosnabdevanja na teritoriji Republike, područje opštine Gadžin Han treba da se snabdeva vodom iz Nišavskog regionalnog podsistema vodosnabdevanja, koji se oslanja na akumulaciju „Zavoj” na reci Visočici, na akumulaciju „Selova” na reci Toplici, kao i na postojeća izvorišta podzemnih voda. U prvoj fazi, područje opštine Gadžin Han snabdevaće se sa lokalnih izvorišta, pre svega sa postojećeg izvorišta „Vrelo” u Gornjem Dušniku i sa nekaptiranog vrela iznad sela Veliki Krčimir, preko „Zaplanjskog” sistema za vodosnabdevanje. Neophodni su prethodni istražni radovi na lokalitetu potencijalnog vrela iznad sela Veliki Krčimir, kako bi se potvrdile pretpostavke o izdašnosti i izrada tehničke dokumentacije. Objekti i mreže „Zaplanjskog” vodovodnog sistema gradiće se tako da se omogući kasnije priključenje na regionalni sistem.

Područje opštine Bela Palanka u obuhvatu Plana, oslanjaće se na izvorišta podzemnih voda: „Krupac”, „Mokra” i „Divljana”, tj. sistem vodosnabdevanja „Ljuberađa-Niš”, dela Nišavskog regionalnog podsistema u sklopu budućeg regionalnog Donje-južnomoravskog sistema vodosnabdevanja. Planira se veća upotreba nekaptiranih izvora i proširenje lokalnih izvorišta kao i njihovo povezivanje na regionalni sistem čime bi se omogućilo stabilno snabdevanje vodom svih korisnika obuhvaćenih planom.

Postojeći seoski sistemi za vodosnabdevanje, koji su sada u funkciji, zadržaće se sa odgovarajućom zaštitom uz konstantno praćenje kvaliteta vode kroz kontrolu higijenske ispravnosti vode kao i konstantno hlorisanje vode.

U svim naseljima potrebna je izgradnja nedostajućeg rezervoarskog prostora i dogradnja razvodne vodovodne mreže.

U cilju zaštite izvorišta za vodosnabdevanje od slučajnog ili namernog zagađivanja potrebno je definisati zone sanitarne zaštite kao i režim organizacije, uređenja i korišćenja prostora u tim zonama (posebno izvorišta „Mokra”, „Divljana”, „Golemo vrelo” u G.Studeni, „Vrelo” u G. Dušniku, izvorišta Toponičke reke, „Ropot” u Šebetu kao i potencijalno izvorište u Velikom Krčimiru).

Zone sanitarne zaštite definisaće se Elaboratom o zonama sanitarne zaštite izvorišta (čl. 25. i 26. Pravilnika o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja, „Službeni glasnik RS”, broj 92/08), na osnovu koga će ministar nadležan za poslove zdravlja doneti rešenje o određivanju ovih zona.

Jedini do sada izgrađen objekat za aktivnu zaštitu od voda na ovom području predstavlja akumulacija Divljana koja služi za zadržavanje nanosa, zaštitu od velikih voda Koritničke reke, navodnjavanje, oplemenjivanje malih voda, rekreaciju, turizam i ribolov. Neophodno je kontinualno održavanje objekta i opreme kako bi se obezbedila stabilnost i funkcionalnost brane, kao i povremeno čišćenje akumulacije od nanosa. Osim toga potrebno je kvalitet vode u akumulaciji održavati na nivou koji omogućava kontaktnu rekreaciju. Na ostalim vodotocima uređenje korita treba sprovoditi tako da bude uklopljeno u prirodni ambijent što podrazumeva upotrebu prirodnih materijala kao što su zemlja, kamen, zeleni pojasevi zelene vegetacije i sl. Zaštita od poplava malih naselja i priobalja vodotoka, kao i poljoprivrednog zemljišta treba da bude najmanje od pedesetogodišnjih velikih voda. Na zemljištu zahvaćenom erozijom nije dozvoljena izgradnja objekata i izvođenje drugih građevinskih radova kojima se narušava površina zemljišta i izazivaju erozivni procesi bez prethodno obezbeđene tehničke dokumentacije kojom se rešava sprečavanje erozije i u najkraćem roku dovodi zemljište i objekti u prvobitno stanje. U cilju korišćenja energetskog vodnog potencijala planiraju se mogući zahvati na Toponičkoj i Mokranjskoj reci, u skladu sa prethodno pribavljenim vodnim uslovima. Izgradnja bujičnih pregrada za zaustavljanje nanosa na svim vodotocima koji prolaze kroz naselja jedna je od aktivnosti u cilju zaštite od voda, kao i: izrada Plana za proglašenje erozivnih područja u opštinama Bela Palanka i Gadžin Han, izrada Plana odbrane od poplava od bujičnih voda u opštini Bela Palanka, izgradnja linijskih objekata za odbranu od poplava na Koritničkoj i Toponičkoj reci, kroz naselja, od pedesetogodišnjih velikih voda, organizacija službe osmatranja i obaveštavanja na većim vodotocima, radi blagovremenog obaveštavanja o opasnostima od poplava i osposobljavanje građana za zaštitu i spasavanje od poplava, kroz ličnu i uzajamnu zaštitu.

Kako bi se očuvao kvalitet površinskih i podzemnih voda neophodna je izgradnja kanalizacione mreže i postrojenja za prečišćavanje upotrebljenih voda sa sekundarnim tretmanom u naseljima koja imaju više od 2000 ES (ekvivalent stanovnika). Gde god je moguće treba grupisati naselja za izgradnju PPOV. U manjim naseljima, koja nije moguće uključiti u grupne sisteme za prečišćavanje, odvođenje upotrebljenih voda vršiće se u vodonepropusne septičke jame sa organizovanim pražnjenjem i odvoženjem sadržaja na za to planirane lokacije. Naselja koja se planiraju za zajedničko postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda su:

– Vrgudinac i Novo Selo na PPOV u naselju Crnče (van granica Plana);

– Bežište, Gornja i Donja Koritnica, Divljana, Mokra i Bela Palanka na PPOV u Beloj Palanci;

– Veliki Vrtop na PPOV u Malom Vrtopu;

– Kaletinac i Šebet na PPOV u Ovsinjcu;

– Gornji Dušnik na PPOV u Donjem Dušniku; i

– Gornja i Donja Studena na PPOV u Čukljeniku.

Ostala naselja (Kosmovac, Toponica, Veta, Koprivnica, Jagličje, Čagrovac, Ćelije, Miljkovac, Sopotnica, Mali i Veliki Krčimir) predviđena su za sopstvena mala postrojenja ili zajedničke septičke jame sa organizovanim pražnjenjem. Upojne bunare i vodopropusne jame treba strogo zabraniti. Upotrebljene vode sa farmi i domaćinstava koja će se baviti stočarstvom, prikupljaće se u osokama (betonskim jamama) iz kojih će se prevrelo organsko đubre raznositi na poljoprivredne površine. Prelivne vode iz osoka moraju se uvoditi u kanalizaciju. U protivnom se podvrgavaju prečišćavanju.

Veliki broj prirodnih vodotokova kroz ili u neposrednoj blizini naselja u obuhvatu plana, omogućavaju kanalisanje atmosferskih voda sa minimalnim troškovima. U skladu sa topografijom terena formiraće se lokalni podslivovi u okviru kojih treba graditi kanalizacionu mrežu za atmosferske vode sa ispustom u najbliži vodotok. Tehničkim rešenjem omogućiti prečišćavanje zagađenog dela atmosferskih voda pre ispusta u vodotok.

Pored izgradnje grupnih odnodno pojedinačnih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda neophodna je izgradnja glavnih kolektora: (1) od naselja Gornji Dušnik do postojećeg kolektora u Donjem Dušniku u dužini od oko 1,1 km; (2) od naselja Šebet do planiranog kolektora „Kaletinac” u dužini od oko 1,9 km; (3) od naselja Kaletinac do PPOV (van granice Plana) u dužini od oko 2,8 m; (4) od naselja Vrgudinac do planiranog PPOV u naselju Crnče(van granice Plana) u dužini od oko 10 km; (5) od naselja Novo Selo do naselja Vrgudinac u dužini od oko 1,6 km; (6) od naselja Divljana do PPOV u Beloj Palanci u dužini od oko 3,2 km; (7) od naselja Mokra do naselja Divljana u dužini od oko 2,7 km; (8) od naselja Donja Koritnica do naselja Mokra u dužini od oko 3,3 km; (9) od naselja Gornja Koritnica do naselja Donja Koritnica u dužini od oko 1,8 km; (10) od naselja Bežište do naselja Gornja Koritnica u dužini od oko 3,5 km; (11) od naselja Gornja Studena do planiranog PPOV u naselju Čukljenik (van granice Plana) u dužini od oko 4 km; (12) izgradnja sekundarne kanalizacione mreže za upotrebljene vode u svim naseljima; (13) izgradnja sekundarne kanalizacione mreže za atmosferske vode u svim naseljima.

4.3. ENERGETIKA I ENERGETSKA INFRASTRUKTURA

4.3.1. Elektroenergetika

Osnovno plansko uporište daljeg razvoja elektroenergetskog sistema jeste stvaranje optimalnog rešenja sigurnog, kvalitetnog i ekonomičnog snabdevanja električnom energijom svih potrošača u obuhvatu Prostornog plana.

Snabdevanje električnom energijom i dalje će se vršiti iz navedenih postojećih trafostanica 35/10 kV. Ove trafostanice će se rekonstruisati i njihove snage će iznositi:

– TS 110/10 kV „Niš 5-Niška Banja”, snage 2 h 20 MVA;

– TS 35/10 kV „BelaPalanka”, snage 2 h 12,5 MVA;

– TS 35/10 kV „Gadžin Han”, snage 2 h 8 MVA; i

– TS 35/10 kV „Donji Dušnik”, snage 2 h 2,5 MVA.

Na delu Bele Palanke izgradiće se trafostanica 110/35/10 kV „Bela Palanka”, građevinski za snagu 2 h 20 MVA. Povezivanje ove trafostanice u prenosni sistem „Elektromreža Srbije” izvršilo bi se dvostrukim vodom 110 kV, po sistemu „ulaz – izlaz”, na dalekovod 110 kV TS 400/220/110 kV „Niš 2” – TS110/35 kV„Pirot 2”. Od ove trafostanice izgraditi dalekovode 35 kV do trafostanica: 35/10 kV „Bela Palanka” i 35/10 kV „Dušnik”.

Za potrebe obezbeđenja električne energije za sve korisnike u zahvatu plana izvršiće se dalja dogradnja i rekonstukcija postojeće elektroenergetske mreže 10 kV (dalekovodi 10 kV i trafostanice 10/0,4 kV) i izgradnja novih izvoda 10 kV iz trafostanica 35/10 kV do objekata ili prostora sa posebnim karakteristikama.

4.3.2. Gasifikacija i toplifikacija

Snabdevanje severoistočnog područja PPPN prirodnim gasom planira se sa glavne merno regulacione stanice (GMRS) „Bela Palanka”, planirane na magistralnom gasovodu MG-10 Niš – Dimitrovgrad. Od GMRS „Bela Palanka” distributivna gasovodna mreža na koju će se priključiti potrošači u naseljima u zahvatu plana, pre svih Mokra, Divljana, Donja Koritnica i Gornja Koritnica. Takođe, planira se priključivanje na gasovodnu mrežu planiranog sportsko-rekreativnog centra „Divljana”. Planira se obezbeđivanje energetskih potreba sportsko – rekreativnog centra „Divljana” priključkom na gasovodnu mrežu i rekonstrukcija kotlarnice koja je trenutno u lošem stanju, čime će se smanjiti potrošnja električne energije, lož ulja i mazuta, i smanjiti zagađivanje prirodne sredine.

Kroz južno i jugozapadno područje zahvata Plana planira se trasa distributivnog gasovoda. Ovaj gasovod je priključen na MRS „Gadžin Han”, i sa njega će se gasom napajati naselja koja se nalaze van, kao i unutar Plana. Naselja u zahvatu Plana koja će se priključiti na ovaj gasovod su Čagrovac, Miljkovac, Gornji Dušnik i Sopotnica.

Sve trase gasovoda u zahvatu Plana nalaze se van prve, druge i treće zone zaštite, pri čemu se u manjem obimu nalazi neposredno uz granicu treće zone zaštite.

4.3.3. Obnovljivi izvori energije

Na osnovu podataka iz „Katastra malih hidroelektrana na teritoriji Republike Srbije van SAP” iz 1987. godine, a koji su za potrebe JP ZEPS izradili „Energoprojekt-Hidroinžinjering” i Institut za vodoprivredu „Jaroslav Černi” AD na području plana predviđena je mogućnost izgradnje tri male hidroelektrane i to:

– „Toponica”, broj 153. u KMHE, sa vodozahvatom na Toponičkoj reci, sa snagom od 130 kW,

– „Draguša”, broj 154. u KMHE, sa vodozahvatima na vodotocima Konjski dol i Vetanska reka,sa snagom od 100 kW, i

– „Bela Palanka”, broj 155. u KMHE, sa vodozahvatom na Mokranjskoj (Koritničkoj) reci, 660 kW.

Ove male hidroelektane su tipa derivacione i protočne.

Pored navedenih potencijalnih lokacija za izgradnju malih hidroelektrana moguća je izgradnja MHE i na drugim lokacijama u obuhvatu Prostornog plana koje zadovoljavaju uslove u skladu sa zakonima i propisima.

Izgradnja ovih hidroelektrana je uslovljena stepenom i uslovima zaštite prostora u kome su iste locirane, jer one nisu ekološki prihvatljive u delovima plana sa režimom zaštite I i II stepena, a naročito u delovima sa režimom I stepena.

Podaci iz Katastra malih hidroelektrana često ne odgovaraju u potpunosti stvarnom stanju na terenu i ne bi ih trebalo striktno primenjivati u današnjim uslovima bez tehno-ekonomske i ekološke evaluacije rešenja, kao i raspoloživog potencijala vodotoka. Nakon revizije spiska MHE dobiće se preciznije lokacije i stvoriti bolji preduslovi za dalju realizaciju ovih projekata.

Prosečna godišnja vrednost dnevne energije sunčevog zračenja za teritoriju koja se nalazi u zahvatu plana iznosi od 4 do 4.2 kWh/m², a u jugoistočnim delovima plana i preko 4.2 kWh/m² (horizontalna merna površina), a vrednosti se kreću od 4.6 do 4.8 kWh/m², u jugoistočnim delovima plana i preko 4.8 kWh/m² za mernu površinu pod uglom 30o prema jugu, tako da područje plana spada u područja povoljna za eksploataciju energije sunca.

Potrebno je uraditi tehnoekonomske analize koje će pokazati isplativost investicija u ovaj vid obnovljivih izvora energije u zahvatu Plana, kao i najpovoljnije lokacije za izgradnju.

Korišćenje vetra kao alternativnog izvora energije uslovljeno je pre svega snagom vetra na području obuhvaćenom granicama Plana, ali ekonomskoj isplativosti transporta te energije do potrošača. Pored ovoga, izboru lokacije mora da prethodi i niz metodoloških aktivnosti, korišćenje podataka hidrometeorološke službe, terenska ispitivanja, postavljanje mernih tornjeva i druga istraživanja. Kao neophodan preduslov izgradnje vetroelektrana treba predvideti njihovo priključenje na prenosnu mrežu odgovarajućeg kapaciteta.

Neophodno je utvrditi i ekološku prihvatljivost vetrogeneratora na pojedinim područjima, pre svega zbog buke, kao i njihovog uticaja na ptice i ostali živi svet (pre svega zato što IBA područje zahvata veliki deo površine Prostornog plana). Izgradnja vetroelektrana dozvoljena je isključivo van granica SRP Suva planina.

Biomasa predstavlja biorazgradivi deo proizvoda i ostataka u poljoprivredi (biljne i životinjske supstance), otpada i ostataka u šumarstvu, kao i biorazgradivi deo gradskog i industrijskog otpada. Podrazumeva se da ovi otpaci ne sadrže štetne i opasne materije u sebi.

Zbog troškova transporta biomasu na ovom prostoru treba koristiti uglavnom u neposrednoj blizini nastanka ovih sirovina radi zadovoljavanja energetskih potreba objekata poljoprivredne proizvodnje.

Neadekvatna izolovanost stambenih i drugih objekata i loš kvalitet ugrađenih materijala i građevinske stolarije utiču na neefikasnu potrošnju toplotne, a samim tim i električne energije u objektima. Potrebno je povećanje energetske efikasnosti u sektorima stambene izgradnje, industrije, saobraćaja i komunalnih usluga.

Potrebno je sagledati potrošnju energije u svim aspektima na području Plana i preduzeti mere za veću energetsku efikasnost i manju potrošnju energenata. Kao stimulans, potrebno je uvesti podsticajne mere za industriju i stanovništvo za primenu mera energetske efikasnosti.

Neophodno je donošenje tehničkih propisa i standarda vezanih za ekonomsku efikasnost na regionalnom i opštinskom nivou. Potrebno je obezbediti podatke o trenutnom stanju, kako bi se moglo krenuti u definisanje strategija, rešavanje problema i štednju energije, a baza podataka bi omogućila praćenje napretka u svim oblastima.

4.4. ELEKTRONSKE KOMUNIKACIJE I TELEKOMUNIKACIONA INFRASTRUKTURA

Shodno definisanim ciljevima u narednom periodu se planira izgradnja novih pristupnih čvorova (komutacionih stepena) i izgradnja i rekonstrukcija pristupnih mreža.

Za potrebe komuniciranja korisnika u zahvatu plana telekomunikaciona mreža će biti organizovana na sledeći način:

1.Naselja sa kablovskim pristupnim mrežama, koja su data u Tabeli 10.

Tabela 10. Naselja sa kablovskim pristupnim mrežama 2021. godine

Rednibroj MSAN Naselja povezana na MSAN POTS ADSL Kapacitet pristupne mreže 1. „Čagrovac” Čagrovac 192 64 250 2. „Jagličje” Jagličje 128 64 200 3. „Koprivnica” Koprivnica 192 64 200 4. „Donji Dušnik”-rekonstrukcija Donji Dušnik, Gornji Dušnik 448 96 500 5. „Miljkovac” Miljkovac 128 64 200 6. „Veliki Vrtop”-rekonstrukcija Veliki Vrtop, Šebet 192 64 250 7. „Semče” Semče, Mali Krčimir 8. „Mokra” Mokra 320 64 300 9. „Divljana” Divljana 128 64 200 10. „Donja Koritnica” Donja Koritnica, Gornja Koritnica 256 64 300 11. „Donja Studena” Donja Studena, Gornja Studena 384 128 600

2. Naselja sa bežičnom pristupnom mrežom u CDMA tehnologiji

Sva naselja kod kojih nije ekonomski isplativo graditi kablovsku pristupnu mrežu rešavaće se bežičnom pristupnom mrežom u CDMA tehnologiji, sa prijemom signala iz baznih stanica CDMA tehnologije koje su locirane na lokacijama koje signalom pokrivaju navedena naselja.

U oblasti mobilne telefonije planira se povećanje gustina baznih stanica preduzeća za mobilne telekomunikacije „Telekom Srbija” – MTS; „Telenor” i „VIP Mobile” radi pokrivanja celokupnog područja.

4.5. POŠTANSKI SAOBRAĆAJ

Pošto na području Prostornog plana ne postoje objekti poštanske mreže i Javno preduzeće PTT saobraćaja „Srbija” ne planira otvaranje novih jedinica, pružanje poštanskih usluga vršiće se i dalje iz pet jedinica poštanske mreže koje su locirane u neposrednom okruženju područja Prostornog plana u naseljima: Gadžin Han (18240), Donji Dušnik (18242), Ravna Dubrava (18246), Lički Hanovi (18245) i Bela Palanka (18310).

4.6. KOMUNALNA INFRASTRUKTURA

U oblasti upravljanja otpadom na teritoriji Prostornog plana predviđa se pre svega uklanjanje postojećih divljih smetlišta pored puteva i u naseljima, čišćenje vodotokova od deponovanog otpada i usmeravanje ukupnih tokova otpada ka regionalnim centrima za upravljanje otpadom (Niš i Pirot). Takođe je neophodno sprečiti ponovno nastajanje divljih smetlišta na mestima koja su prethodno očišćena. Da bi se to postiglo potrebno je proširiti sistem organizovanog sakupljanja otpada na sva naselja u obuhvatu Prostornog plana.

Na delu teritorije Prostornog plana koji pripada opštini Gadžin Han potrebno je proširiti sistem sakupljanja otpada na sela koja trenutno nisu obuhvaćena, dok je u selima koja pripadaju opštini Bela Palanka neophodno uspostaviti sistem organizovanog sakupljanja otpada. Organizovanim sakupljanjem otpada treba obuhvatiti i planirane turističke lokalitete na teritoriji Prostornog plana, odnosno organizovati komunalnu službu na turističkim lokalitetima. Planovi proširenja obuhvata organizovanog sakupljanja otpadom definišu se u okviru lokalnih planova upravljanja otpadom koje donose jedinice lokalne samouprave.

Otpad sa teritorije Prostornog plana koja pripada opštinama Gadžin Han i Niška Banja, usmeravaće se ka regionalnoj deponiji Niš-Doljevac (mikrolokacija „Keleš”), dok će se otpad sa teritorije koja pripada opštini Bela Palanka transportovati na regionalnu sanitarnu deponiju u Pirotu preko planirane transfer stanice u Beloj Palanci (van granica obuhvata Prostornog plana).

Uporedo sa uspostavljanjem sistema sakupljanja otpada na teritoriji Prostornog plana i usmeravanjem otpada ka sanitarnim deponijama, neophodno je izvršiti zatvaranje, čišćenje i rekultivaciju postojećih smetlišta radi privođenja planiranoj nameni. Jedinice lokalne samouprave su obavezne da izrade projekte sanacije i rekultivacije postojećih divljih smetlišta do kraja 2012. godine. Zatvaranje i sanacija smetlišta, prema urađenim projektima sanacije, trebalo bi da se završi u periodu od 2012-2013. godine uz sprovedeno geološko i hidrotehničko istraživanje i analize kvaliteta površinskih i podzemnih voda u blizini nekadašnjih smetlišta.

Na teritoriji Prostornog plana treba uspostaviti sistem primarne separacije otpada postavljanjem kontejnera za odvojeno sakupljanje otpada („zelenih ostrva”) u naseljima koja se nalaze van granica Specijalnog rezervata prirode, dok se u naseljima koja se nalaze u okviru granica Specijalnog rezervata prirode (Kosmovac, Kaletinac, Sopotnica, Gornji Dušnik, Ćelije, Jagličje, Koprivnica) predviđa sakupljanje otpada pomoću mobilnih stanica za sakupljanje otpada.

Takođe je neophodno organizovati selektivno sakupljanje otpada koji se ne može mešati sa komunalnim otpadom (opasan otpad iz domaćinstava, kabasti otpad, građevinski šut, dotrajala vozila, elektronski otpad i sl.) u određenim vremenskim intervalima. Opasan otpad sa teritorije Prostornog plana usmeravaće se na planirano regionalno skladište opasnog otpada na teritoriji Nišavskog okruga.

U pogledu grobalja izvršiće se proširivanje postojećih grobalja ili određivanje novih lokacija za sahranjivanje tamo gde ne postoje uslovi za proširivanje, u skladu sa režimima zaštite Specijalnog rezervata prirode i izvorišta vodosnabdevanja. Groblja je neophodno urediti i komunalno opremiti i utvrditi nadležnost javnih komunalnih preduzeća u upravljanju i održavanju grobalja.

Do uspostavljanja sistema organizovanog upravljanja otpadom životinjskog porekla za sahranjivanje životinja koristiće se stočna groblja/jame na teritoriji opština obuhvaćenih Prostornim planom. Lokacije stočnih grobalja/jama biće definisane prostornim planovima jedinica lokalne samouprave, u skladu sa Pravilnikom i režimima zaštite Specijalnog rezervata prirode i izvorišta vodosnabdevanja.

Sela u obuhvatu Prostornog plana nisu opremljena zelenim i stočnim pijacama i veterinarskim stanicama. Planom se predviđa izgradnja mešovitih pijaca (zelenih, mlečnih i robnih) prvenstveno u planiranim seoskim turističkim centrima: Kosmovac u opštini Bela Palanka i Dušnik (na teritoriji katastarskih opština Gornji i Donji Dušnik) u opštini Gadžin Han. Lokacije za pijace moraju biti utvrđene u skladu sa režimima zaštite Specijalnog rezervata prirode i izvorišta vodosnabdevanja.

U pogledu veterinarskih usluga predviđeno je korišćenje postojećih veterinarskih punktova na teritoriji Prostornog plana (Bežište, Gornja Koritnica, Mokra) i uspostavljanje mobilne veterinarske službe u skladu sa potrebama stanovništva, a prema postojećem modelu – (veterinar obilazi seoska naselja ili dolazi po pozivu iz najbliže veterinarske stanice u Donjem Dušniku, Beloj Palanci i Jelašnici).

5. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE, PREDELA, PRIRODNIH I NEPOKRETNIH KULTURNIH DOBARA

5.1. Zaštita životne sredine

Razvoj planskog područja zasnivaće se na očuvanju kvaliteta životne sredine, na racionalnoj potrošnji prirodnih i stvorenih resursa i obezebeđivanju održivog razvoja područja, pre svega poštovanjem režima zaštite specijalnog rezervata prirode.

Nijedan deo područja Prostornog plana nije u kategoriji zagađene i degradirane životne sredine, ali se, po realizaciji autoputa, u ovoj kategoriji može naći planirani koridor autoputa. Na području Prostornog plana očekuju se sledeće četiri kategorije kvaliteta životne sredine:

za područje zagađene i degradirane životne sredine (koridor autoputa) moraju se sprovesti mere sprečavanja daljeg zagađenja, poboljšanja postojećeg stanja, smanjenje negativnih uticaja zagađivača;

u područjima ugrožene životne sredine (područja državnih puteva II reda, železnička pruga koja prolazi severno od sela Vrgudinac i Novog Sela, naselja koja su raspoređena mahom u podnožju i nižim delovima Suve planine, zone erozije) trebalo bi sprovesti mere unapređenja kvaliteta životne sredine, adekvatniji način korišćenja prirodnih resursa;

područje kvalitetne životne sredine (šume, šumsko zemljište, livade i pašnjaci koji prekrivaju padine Suve planine) odlikuje se preovladavanjem pozitivnih uticaja na živi svet;

područje veoma kvalitetne životne sredine (obuhvata prvu zonu zaštite: područje oko Mosora, potez grebena Sokolov kamen-Trem-Smrdan i područje oko vrha Divna Gorica i drugu zonu zaštite: južne padine Suve planine u delovima atara sela Šebet, Mali Krčimir i Veliki Krčimir) ima relativno pozitivan uticaj na čoveka, kvalitet života i živi svet i moraju se sprovoditi mere kako bi se taj pozitivan uticaj uvećao i kako bi se eliminisali postojeći zagađivači i sprečio nastanak novih.

Planska rešenja podrazumevaju sprovođenje određenih mera za očuvanje kvaliteta i poboljšanja kvaliteta svih parametara životne sredine:

1) Zaštita vazduha

ograničenje emisije zagađujućih materija iz privrednih postrojenja, saobraćaja i domaćinstava;

uvođenje sistema za kontrolu i praćenje kvaliteta vazduha, kao i upoređivanje dobijenih vrednosti sa ustaljenim normama;

uređenje saobraćajne infrastrukture i postavljanje zaštitnog zelenila oko saobraćajnica sa intenzivnim saobraćajem;

korišćenje alternativnih energetskih izvora, sunčeve energije, geotermalne energije, energije biomase i otpada, eolske energije;

razvoj informacionog sistema kvaliteta vazduha za područje Prostornog plana preko Ekobiltena i internet prezentacija, sa dostupnom bazom podataka o aktuelnom stanju kvaliteta vazduha.

2) Zaštita voda

sprovođenje kontrole kvaliteta voda na planskom području;

očuvanje kvaliteta voda svih vodotoka na planskom području;

stroga kontrola postojećih izvora zagađenja, sprečavanje spiranja smeća u vodotoke;

primena Evropske direktive o vodama (2000/50ES) i Zakona o vodama;

definisanje i uspostavljanje zona sanitarne zaštite izvorišta za vodosnabdevanje;

redovna kontrola uže zone zaštite izvorišta;

kontrolisana upotreba pesticida, herbicida i veštačkih đubriva na poljoprivrednom zemljištu u široj zoni zaštite izvorišta;

sprovođenje propisa o transportu opasnih materija u zoni izvorišta.

3) Zaštita zemljišta

praćenje kvaliteta zemljišta, praćenje koncentracije teških metala i azota u zemljištu;

sprečavanje i usporavanje procesa erozije;

sprovođenje principa održive poljoprivrede i kontrolisana upotreba agrohemijskih sredstava u poljoprivredi;

rekultivacija zemljišta koje je degradirano divljim deponijama;

pošumljavanje i zabrana nekontrolisanog krčenja šuma;

antierozioni radovi radi sprečavanja spiranja zemljišta;

zabrana prenamene poljoprivrednog zemljišta u šumsko, osim ako je zemljište VII ili VIII klase;

promocija održivog korišćenja zemljišta.

4) Zaštita biljnog i životinjskog sveta

poštovanje propisa za zaštićene biljne i životinjske vrste;

kontrolisana eksploatacija lekovitog bilja;

plansko organizovanje lova, ribolova i lovnog turizma;

planska seča šuma.

5) Zaštita od udesa

usklađivanje propisa iz oblasti zaštite od udesa, sa propisima EU;

revizija nacionalnih propisa o udesima u industriji i transportu;

edukacija svih onih koji učestvuju u sistemu upravljanja rizikom.

U okviru regionalne organizacije upravljanja komunalnim otpadom, opština Gadžin Han i Niška Banja se usmeravaju ka regionalnom centru za koji je nosilac aktivnosti grad Niš, a opština Bela Palanka ka regionalnom centru za koji je nosilac aktivnosti grad Pirot. Otpad sa teritorija opština Gadžin Han i Niška Banja direktno će se odvoziti na regionalnu deponiju Niš-Doljevac, dok će se otpad sa teritorije koja pripada opštini Bela Palanka transportovati na regionalnu sanitarnu deponiju u Pirotu preko planirane transfer stanice u Beloj Palanci (van granica obuhvata Prostornog plana).

Regionalni strateški planovi upravljanja otpadom Nišavskog i Pirotskog upravnog okruga nisu usvojeni (za područje Nišavskog upravnog okruga je izrađen). Grad Niš i opštine Bela Palanka i Gadžin Han donele su lokalne planove upravljanja otpadom.

Na području specijalnog rezervata prirode posebno je zabranjeno skladištenje, odlaganje i bacanje komunalnog otpada i otpadnih materijala svih vrsta, van mesta određenih za tu namenu, kao i neregulisano formiranje mrciništa. Zabranjeno je formiranje primarnih i sekundarnih jalovina, pepelišta, deponija komunalnog i drugog otpada i viškova zemlje sa otkopa na zaštićenom području.

5.2. Zaštita prirodnih dobara i predela

Plansko uporište zaštite Specijalnog rezervata prirode „Suva planina” zasniva se na očuvanju i unapređivanju ukupnih prirodnih vrednosti, resursa, očuvanju predeonih odlika, usklađenom razvoju i harmoniji čoveka i prirode, kao i njegovom uključivanju u širu evropsku ekološku mrežu NATURA 2000.

Istovremeno, Suva planina se sagledava kao jedno od ekološki značajnih područja u okviru nacionalne ekološke mreže (Uredba o ekološkoj mreži („Službeni glasnik RS”, broj 102/10)), koje obuhvata: područje u postupku zaštite SRP Suva planina; EMERALD područje značajno sa stanovišta primene Bernske konvencije u Srbiji; međunarodno značajno područje za biljke (IPA) Suva planina; međunarodno i nacionalno značajno područje za ptice (IBA) Suva planina; i odabrano područje za dnevne leptire (PBA) Suva planina. U skladu sa navedenom uredbom, u periodu od dve godine od njenog donošenja, Zavod za zaštitu prirode Srbije u saradnji sa Republičkim geodetskim zavodom, identifikovaće granice delova ekološke mreže, na državnoj karti u razmeri 1: 5000.

Na području Specijalnog rezervata prirode „Suva planina”, kao kontinualnog prirodnog dobra u smislu zaštite, održavanja, uređivanja i razvoja prirodnog dobra:

zabranjuje se:

izgradnja industrijskih, infrastrukturnih, hidrotehničkih i drugih objekata privredne delatnosti, čiji rad i postojanje mogu izazvati nepovoljne promene kvaliteta zemljišta, voda, vazduha, živog sveta, lepote predela, kulturnih dobara i njihove okoline, osim onih koji su već u izgradnji;

promena namena površina, a posebno poljoprivrednih površina izuzev promena koje proističu iz planskih dokumenata;

izgradnja vikend-objekata;

izgradnja stambenih, ekonomskih pomoćnih objekata poljoprivrednih domaćinstava izvan postojećih građevinskih područja;

površinska eksploatacija mineralnih i nemineralnih sirovina;

formiranje primarnih i sekundarnih jalovina, pepelišta, deponija komunalnog i drugog otpada i viškova zemlje sa otkopa na zaštićenom području;

vršenje bilo kakvih radova na prostorima koji su označeni kao geonasleđe ukoliko oni nisu u funkciji njihovog uređenja;

uzimanje fosilonosnih materijala sa geoloških profila, izuzev u naučne svrhe;

preoravanje zemljišta, krčenje šuma i obavljanje drugih radnji na mestima i na način koji mogu izazvati procese jake i ekscezivne vodne erozije i nepovoljne promene predela;

skladištenje, odlaganje i bacanje komunalnog otpada i otpadnih materijala svih vrsta van mesta određenih za tu namenu, kao i neregulisano formiranje mrciništa;

rukovanje otrovnim hemijskim materijama, naftnim derivatima i drugim opasnim materijama na otvorenom prostoru;

prosecanje bilo koje nove javne saobraćajnice, ukoliko nije utvrđena važećim prostornim ili urbanističkim planom, ili granskim osnovama koje su usaglašene sa režimima i merama zaštite područja;

nekontrolisano sakupljanje i stavljanje u promet vrsta čiji se promet i korišćenje kontrolišu;

nekontrolisani lov;

sakupljanje, oštećivanje i uništavanje pojedinačnih primeraka divljih zaštićenih i ugroženih vrsta biljaka i životinja zaštićenih kao prirodne retkosti, kao i njihovih staništa;

krčenje šuma i čista seča u prirodnim sastojinama, osim u slučajevima unapređenja postojećeg stanja šuma;

kresanje lisnika i prekomerno korišćenje drvne mase u odnosu na ciljeve i principe gazdovanja šumama;

naseljavanje vrsta životinja stranih za prirodni živi svet ovog područja, u slobodnom prostoru;

razgradnja i drugi vidovi uništavanja objekata koji po arhitektonsko-građevinskim odlikama i vremenu nastanka i nameni predstavljaju spomenike narodnog graditeljstva;

obavljanje bilo kakvih radova na nepokretnim kulturnim dobrima i dobrima pod prethodnom zaštitom bez prethodno pribavljenih uslova i saglasnosti nadležne službe za zaštitu spomenika kulture;

dozvoljava se:

za poljoprivrednu delatnost: razvijanje poljoprivredne proizvodnje koja neće stvarati neželjene uticaje na životnu sredinu u zoni II i III režima zaštite, a prvenstveno se misli na stočarstvo koje bi bilo strogo kontrolisano i optimizirano u odnosu na opterećenje životne sredine; održiva proizvodnja zdravih i kvalitetnih namirnica; očuvanje biološke raznovrsnosti u datom agroekosistemu; dugoročna zaštita i održavanje plodnosti zemljišta, koristeći se preventivnim agrotehničkim merama; upotreba odgovarajuće tehnologije u cilju dobijanja zdravih i kvalitetnih proizvoda, u skladu sa biološkim zakonima u postojećem agroekosistemu; kontrolisana komercijalizacija i inteziviranje poljoprivredne proizvodnje, strogo u skladu sa kriterijumima i zahtevima ekološko-prostorne zaštite; korišćenje prirodnih, pašnjačkih i livadskih površina za ispašu i kosidbu;

za poslove šumarstva: unapređenje stanja visokih šuma kroz pravilnu primenu prirodne obnove i blagovremeno i plansko izvođenje mera nege i obnove šuma, uz odgovarajuće povećanje drvne zalihe po ha, kao i tekućeg zapreminskog prirasta; pošumljavanje autohtonim vrstama; intenzivna konverzija postojećih sastojina u izdanačkim šumama i njihovo prevođenje u visoki uzgojni oblik. Na mestima gde je to moguće treba ići pre svega na restituciju, dok supstituciju vrsta treba izbegavati, uz što češće korišćenje autohtonih vrsta sa ovog područja;

za lovstvo: usaglašavanje lovne aktivnosti sa važećim propisima; podizanje hranilišta, deponovanjem ostataka uginulih ili odstreljenih lovnih životinja ili dovođenjem otpadaka sa klanica iz okolnih mesta (Niška banja, Gadžin Han, Bela Palanka i Babušnica); uspostavljanje lovostaja u dužem vremenskom periodu od zakonom predviđenog za određene vrste (zec i divlja mačka);

Za geološke poslove: izvođenje istražnih geoloških radova kojima se ne utiče na promenu morfologije prirodnog dobra ili njegovih delova ili onih delova za koje se utvrdi da nemaju štetnih posledica po pojedine vrste ili staništa rasprostranjenih biljnih i životinjskih vrsta; istražni radovi radi utvrđivanja karakteristika i rasprostranjenosti rudnih ležišta uz prethodno pribavljene uslove zaštite prirode; kontrolisano korišćenje nemetaličnih sirovina – vezanih, poluvezanih i nevezanih stena, i kamenih agregata, pod posebnim uslovima i to prvenstveno za potrebe staraoca i lokalnog stanovništva u cilju afirmacije tradicionalnih delatnosti (krečarenje) ukoliko lokalitet sa kojeg se sirovina uzima ne predstavlja geonasleđe ili poseduje druge prirodne vrednosti. Za dobijanje potrebne energije pri krečarenju, kao energent može se koristiti isključivo drvo, sa za to određene lokacije (III stepen i van SRP); dozvoljava se, izuzetno podzemna eksploatacija mineralnih sirovina u obodnim delovima zaštićenog područja (III stepen), isključivo za sirovine za koje se utvrdi da se po kvalitetu izdvajaju i da pojave i ležišta sirovina sličnih osobina nisu determinisana u drugim delovima Republike, pod posebnim uslovima Zavoda za zaštitu prirode Srbije; izvođenje radova na obeležavanju uređenju i prezentaciji objekata geonasleđa.

Na području Specijalnog rezervata prirode Suva planina, ustanovljavaju se režimi zaštite I, II i III stepena (Tabela 6.).

Režim zaštite I stepena

Na području Specijalnog rezervata prirode Suva planina, u režimu zaštite I stepena površine 954, 25 ha (4,47%), zabranjuje se korišćenje prirodnih bogatstava i isključuju svi drugi oblici korišćenja prostora i aktivnosti izuzev:

onih koje bi sprečile degradaciju i nestanak razvijenih ekosistema;

naučnih istraživanja, kontrolisane edukacije i ograničenog korišćenja postojećih službenih puteva.

Zona režima zaštite I stepena na području specijalnog rezervata prirode sastoji se iz tri zasebne celine, „Mosor”, „Sokolov kamen – Trem – Smrdan” i „Divna gorica”. Na prostoru pod režimom zaštite I stepena kao posebno značajne, prirodne vrednosti ističu se:

najniža donja granica alpske flore i vegetacije u Srbiji, na oko 1400 mnv, sa karakterističnim vrstama Dryas octopetala, Androsace villosa, Gentiana verna i druge;

šuma Srpske smrčeve šume – Picetum excelsae serbicum Greb., koja ce ovde prostire na nadmorskoj visini od 1650-1800 mnv;

šuma krivulja – Pinetum mugi, koja se ovde prostire na nadmorskoj visini od 1400-1800 mnv;

među faunom ptica bela kanja, suri orao, orao zmijar, riđi mišar, kratkoprsti kobac, sivi soko;

od 25 vrsta faune sisara, posebno se ističu snežna voluharica, veliki sivi puh, divlja mačka.

Režim zaštite II stepena

U režimu zaštite II stepena, površine 2041,75 ha (9,56%), utvrđuje se ograničeno i strogo kontrolisano korišćenje prirodnih bogatstava dok se aktivnosti u prostoru mogu vršiti u meri koja omogućava unapređenje stanja i prezentaciju prirodnog dobra bez posledica po njegove primarne vrednosti. Na području režima zaštite II stepena, osim zabrana definisanih za celo zaštićeno područje zabranjuje se:

prosecanje novih puteva, osim za potrebe brdsko-planinskih naseobina;

eksploatacija mineralnih sirovina, uključujući i privremena pozajmišta;

kaptiranje izvora, uključujući i regulaciju vodotoka;

preoravanje prirodnih livada i pašnjaka;

sadnja, zasejavanje i naseljavanje vrsta biljaka stranih za prirodni živi svet ovog područja, osim za potrebe sprečavanja erozije i klizišta;

uznemiravanje ptica u reproduktivnom periodu;

sakupljanje i korišćenje svih zaštićenih divljih biljnih i životinjskih vrsta;

lov, osim za potrebe održavanja zdravstvenog stanja i brojnosti populacija divljači i planskih aktivnosti lova predviđenih lovnim osnovama u postojećim lovištima;

izvođenje radova na seči šumskog kompleksa osim uzgojno-sanitarnih radova.

Zona režima zaštite II stepena na području Specijalnog rezervata prirode Suva planina sastoji se iz dve zasebne celine Valožje i Rubovac-Cerje (Rebrine). Kao posebno značajne, prirodne vrednosti na prostoru pod režimom zaštite II stepena izdvajaju se:

visokoplaninski (nivacioni) kras Valožja koji obuhvata i deo nivacionog krasa severoistočno od litice (1683 m), Suva planina, i predstavlja geonasleđe balkanskog nivoa vrednosti;

na području Valožja karakteristična visokoplaninska pašnjačka vegetacija u kojoj je zabeležen veći broj endemičnih, retkih i ugroženih biljnih vrsta: Scutellaria alpina, Linum extraaxillare (karpatski lan), Lilium japkae (Jankeov ljiljan), Gentiana lutea (žuta lincura), Hypericum linarioides (uskolisni kantarion) i druge. Za većinu ovih vrsta Suva planina predstavlja jedini poznati lokalitet u flori Srbije;

šuma predplaninske bukove šume – Piceto fagetum subalpinum Jov., koja ce ovde prostire na nadmorskoj visini od 1400-1700 mnv;

među faunom ptica ušata ševa (Eremophila alpestris), planinski popić (Prunella collaris), drozd kamenjar (Monticola saxatilis), bonelijev zviždak (Phylloscopus bonelli), mala muharica (Ficedula parva), puzgavac (Tichodroma muraria), žutokljuna galica (Pyrrhocorax graculus).

Režim zaštite III stepena

Zona zaštite III stepena površine 18 358 ha (85,97%) definisana je granicama koje istovremeno predstavljaju i granice Specijalnog rezervata prirode Suva planina, izuzimajući zone zaštite I i II stepena. Na području režima zaštite Š stepena propisuju se zabrane koje se odnose na celokupno područje Specijalnog rezervata prirode.

U režimu III stepena zaštite prirode dozvoljava se:

izgradnja objekata koji su u funkciji prezentacije prirodnog dobra: vizitorski centar, ulazni punkt, obrazovni punkt;

izgradnja saobraćajne i druge infrastrukture predviđene Prostornim planom;

izgradnja i uređenje u okviru građevinskih područja turističkih lokaliteta: Skijališta Bojanine vode, Vlaške poljane, Sportsko-rekreativnog centra Divljana, turističkog kompleksa u KO Gornji Dušnik;

izgradnja stambenih i pratećih objekata u okviru građevinskih područja seoskih naselja pod uslovima iz poglavlja 4.2.4. Pravila građenja na građevinskom zemljištu-A) Pravila građenja stambenih objekata;

izgradnja smeštajnih objekata u ruralnom turizmu u okviru građevinskih područja svih naselja na području III zone zaštite, pod uslovima iz poglavlja 4.2.4. Pravila građenja na građevinskom zemljištu – V) Pravila građenja objekata ruralnog turizma;

izgradnja objekata u funkciji privrede u okviru građevinskog područja naselja Gornji Dušnik, pod uslovima iz poglavlja 4.2.4. Pravila građenja na građevinskom zemljištu- G) Pravila građenja privrednih objekata.

izgradnja energetskih objekata iz obnovljivih izvora energije pod uslovima iz poglavlja 4.3. Pravila uređenja i izgradnje za infrastrukturne sisteme i objekte-4.3.3. Energetska infrastruktura.

Imajući u vidu da je područje Suve planine, prema klasifikaciji IUCN svrstano u IV kategoriju, odnosno područje upravljanja staništem/vrstama u prirodi, upravljanje zaštićenim prirodnim dobrom vršiće se sa ciljem:

očuvanja uslova u staništu neophodnih za zaštitu značajnih vrsta, grupa vrsta, biotičkih zajednica ili fizičkih oblika koji zahtevaju određenu manipulaciju od strane čoveka za sprovođenje optimalnog upravljanja;

da se omoguće naučna istraživanja i praćenje stanja u životnoj sredini kao primarne aktivnosti, uporedo sa usaglašenim upravljanjem prirodnim resursima;

da se izdvoje područja za obrazovanje javnosti i razumevanje osobina tih staništa i za aktivnosti u okviru upravljanja prirodnim područjem;

da se eliminiše i spreči dalja eksploatacija ili aktivnosti koje su u suprotnosti sa zaštitom; i

da se obezbedi dobrobit lokalnom stanovništvu unutar zaštićenog područja u skladu sa ciljevima upravljanja.

Na planskom području evidentirana su i stara stabla i stabla-zapisi, koja se predlažu za zaštitu kao spomenici prirode, i to:

hrast (Quercus cem’s) u KO Divljana, opština Bela Palanka;

klen (Acer campestre) u KO Jagličje, opština Gadžin Han.

Osnovna koncepcija zaštite predela ogleda se u očuvanju karaktera, strukture i raznovrsnosti predela i obezbeđenju nesmetanog funkcionisanja prirodnih pojava i procesa u prirodnim predelima, kao i unapređenju, uređenju i zaštiti kulturnog i ruralnog predela.

Usled devastirajućih i degradirajućih aktivnosti u šumarstvu, lovstvu, eksploataciji mineralnih sirovina i poljoprivrednoj proizvodnji, revitalizacija, rekultivacija i obnova predela, predstavljaće prioritet na planskom području.

Osnovni kriterijumi za održivi razvoj i uređenje predela i očuvanja identiteta prirodnih i kulturnih vrednosti su:

zadržavanje postojeće strukture i funkcionalne povezanosti staništa;

primenjivanje mera za umanjenje štetnih uticaja u slučajevima kada nije moguće izbeći negativne uticaje;

sprovođenje mera za unapređenje, zaštitu i očuvanje svih predela na teritoriji Prostornog plana.

Zaštita nepokretnih kulturnih dobara

Osnovno plansko uporište u oblasti zaštite nepokretnih kulturnih dobara jeste njihova integrativna zaštita, revitalizacija i adekvatna prezentacija u okviru kompleksnog uređenja i prezentacije uz punu afirmaciju njihovih spomeničkih vrednosti. Unapređenje stanja zaštite, prezentacije i turističke privlačnosti vršiće se integracijom sa zaštitom prirode, zaštitom okoline od značaja za adekvatan doživljaj i prezentaciju nepokretnog kulturnog dobra i povezivanjem prezentacije srodnih sadržaja regionalnim i lokalnim „stazama kulture”.

Zaštita nepokretnih kulturnih dobara vršiće se na osnovu odredaba ovog prostornog plana, uslova nadležnih ustanova zaštite i na osnovu propisanih mera i uslova čuvanja, korišćenja i održavanja iz akta o utvrđivanju nepokretnog kulturnog dobra. Nepokretna kulturna dobra i nepokretnosti koje uživaju prethodnu zaštitu koristiće se u izvornoj ili adekvatnoj nameni na način koja neće ugroziti njihov integritet i spomenička svojstva. Zabranjuje se rušenje, raskopavanje, prepravljanje, preziđivanje, adaptacija, ili izvođenje bilo kakvih radova koji mogu promeniti izgled i svojstva nepokretnog kulturnog dobra i evidentirane nepokretnosti, bez prethodno pribavljenih posebnih uslova i saglasnosti nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture. Vlasnik, korisnik, ili drugi subjekt koji po bilo kom osnovu raspolaže nepokretnim kulturnim dobrom, ili dobrom pod prethodnom zaštitom dužan je da ga čuva i održava na način koji neće ugroziti njegova spomenička svojstva ili dovesti do oštećenja ili uništenja dobra. Do okončanja procedure utvrđivanja, za sve evidentirane nepokretnosti važiće opšti uslovi zaštite i korišćenja kao i za nepokretna kulturna dobra.

Nepokretna kulturna dobra i evidentirane nepokretnosti štite se zajedno sa prostorom od uticaja na njihov izgled, istraživanje, zaštitu i korišćenje. Prilikom izvođenja bilo kakvih radova u radijusu njihove vizuelne percepcije potrebno je očuvati prostorno-ambijentalni sklad izgrađenih objekata i okolnog ambijenta, zabranjena je nekomplementarna izgradnja, a eventualno uvođenje novih sadržaja moguće je samo u okviru primarne funkcije.

Zaštićena okolina nepokretnog kulturnog dobra je prostor oko tog dobra od značaja za njegovu zaštitu i adekvatnu prezentaciju koji uživa zaštitu kao i nepokretno kulturno dobro.

Zaštićena okolina je definisana samo za crkvu Sv. Ilije u Jagličju (katastarske parcele br. 1112 i 1115 KO Jagličje), dok se do utvrđivanja njenog obuhvata za manastir Sv. Velikomučenika Dimitrija i do okončanja procesa utvrđivanja za nepokretno kulturno dobro za manastir Uspenija Sv. Bogorodice, predlaže planerska, preliminarna zaštićena okolina predstavljena na referalnoj karti 3 (za manastir Sv. Velikomučenika Dimitrija ona obuhvata katastarske parcele broj: 9654, 9655, 9656, 9657, 9658, 9689, 9660, 9661, 9662, 9664, 9663, 9665, 9666, 9667, 9668, 9669, 9670, 9671, 9672, 9673, 9674, 9675, 9676, 9677, 9678, 9679, 9680, 9681, 9682, 9683, 9684, 9685, 9686, 9687, 9688, 9689, 9690, 9691, 9692, 9693, 9694, 9695, 7805/2, 7821, 7822, 7823, 7826, 7825, 7824, 6989, deo 9973, 7824, 7825, 7826, 7827, 7828, 7829, 7830, 7831, 7832, 7833, 7834, 7835, 7836, 7837, 7838, 7839, 7843, 7844, 9609, 9610 i deo 9976, sve iz KO Mokra, dok za manastir Uspenija sv. Bogorodice ona obuhvata katastarske parcele broj: 9246, 9247, 9248, 9249, 9250, 9251, 9252, 9253, 9254, 9255, 9256, 9257, 9258, 9261, 10002, 10003, 10004, 10006, 10007 i deo 10697, sve iz KO Veta). Do definisanja obuhvata zaštićene okoline za crkvu Sv. Vaznesenja u Velikom Krčimiru i okončanja postupka utvrđivanja za nepokretna kulturna dobra ostalih evidentiranih nepokretnosti, zaštićenom okolinom će se smatrati katastarske parcele koje se graniče ili se nalaze u neposrednoj okolini parcele na kojoj se nalaze nepokretno kulturno dobro ili evidentirana nepokretnost, po potrebi.

U zaštićenoj okolini zabranjuju se aktivnosti koje mogu na bilo koji način da poremete percepciju ili ugroze svojstva nepokretnog kulturnog dobra ili evidentirane nepokretnosti. Moguće je uređenje prostora u funkciji istraživanja, zaštite i prezentacije nepokretnog kulturnog dobra u skladu sa odredbama ovog Prostornog plana i uslovima nadležnih službi zaštite.

Radi potpunijeg uvida u stanje graditeljske baštine planskog područja, Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš izvršiće rekognosciranje planskog područja, a izradom studije sa valorizacijom spomeničkih vrednosti, uz usaglašavanje sa obrađivačem plana, definisaće se granice zaštite i zaštićene okoline i pripremiti akti o utvrđivanju sa uslovima, merama i obuhvatom zaštite i zaštićene okoline za sva dobra pod prethodnom zaštitom.

Nosioci prava, obaveza i odgovornosti u pogledu korišćenja, upravljanja i raspolaganja nepokretnim kulturnim dobrom i druga lica koja po bilo kom pravnom osnovu drže nepokretno kulturno dobro, dužni su da ga čuvaju, održavaju i sprovode utvrđene mere zaštite, da neodložno obaveštavaju nadležni organ zaštite o pravnim i fizičkim promenama nastalim u vezi sa kulturnim dobrom, dozvole naučna i stručna istraživanja, tehnička i druga snimanja, izvođenje mera tehničke zaštite, kao i da obezbede dostupnost kulturnog dobra javnosti. Na nivou opšteg tretmana nepokretnih kulturnih dobara neophodno je sprovođenje sledećih planskih mera:

kontinualno istraživanje, obnova i zaštita nepokretnih kulturnih dobara;

utvrđivanje granica zaštićene okoline za sva nepokretna kulturna dobra;

donošenje urbanističkih planova zasnovanih na načelima integrativne konzervacije za ambijentalne celine;

integrisanje nepokretnih kulturnih dobara u turističku ponudu;

formiranje tematskih „puteva kulture” u okviru organizovane turističke prezentacije nepokretnih kulturnih dobara;

zabrana uništavanja i izvođenja radova koji mogu dovesti do promene izgleda, svojstva ili namene nepokretnih kulturnih dobara i nepokretnosti koje uživaju prethodnu zaštitu bez uslova i saglasnosti nadležnih službi zaštite;

konkretne uslove čuvanja, korišćenja i održavanja kao i uslove za preduzimanje konkretnih mera zaštite za svako nepokretno kulturno dobo i evidentiranu nepokretnost utvrđuje nadležni zavod za zaštitu spomenika kulture;

zaštićena okolina nepokretnih kulturnih dobara i nepokretnosti koje uživaju prethodnu zaštitu ima isti tretman kao i zaštićena nepokretna kulturna dobra;

nepokretna kulturna dobra i nepokretnoti koje uživaju prethodnu zaštitu koriste se u izvornoj ili odgovarajućoj nameni, na način koji će u najvećoj mogućoj meri isticati njihove vrednosti i koji neće ni u čemu ugroziti njihova spomenička svojstva;

zabrana izgradnje i postavljanja objekata trajnog ili privremenog karaktera koji svojim izgledom, gabaritom, karakterom ili namenom mogu da kompromituju spomenička svojstva nepokretnog kulturnog dobra i evidentirane nepokretnosti ili da degradiraju izgrađene i prirodne elemente njihove zaštićene okoline.

Sakralni spomenici – Štitiće se, rekonstruisati i obnavljati zajedno sa širom okolinom u izvornoj nameni donošenjem urbanističkih planova koji neće deliti njihove ambijentalne celine. U okviru tih celina moguće je uvođenje sadržaja direktno vezanih za primarnu namenu kao što su konaci, manastirkse trpeze, manufakture i sl. u skladu sa potrebama manastirske zajednice i uslovima nadležnih službi zaštite. Manastir sv. Velikomučenika Dimitrija i manastir Uspenja sv. Bogorodice, čuvaće se i prezentovati u okviru šire predeone celine u okviru koje se odvijao monaški život (manastirska ekonomija sa pripadajućim objektima, obradive površine i prirodno okruženje) radi adekvatne percepcije njihovih estetskih, kulturno-istorijskih i duhovnih vrednosti. Pojedinačni sakralni objekti će se čuvati u izvornoj nameni uz mogućnost rekonstrukcije, adaptacije infrastrukturnog opremanja prema savremenim potrebama.

Arheološki lokaliteti – Nakon završenih istraživačkih radova neophodno je konzervirati arheološke nalaze i prezentovati „in situ”, pojedinačno, ili grupno na prostorima veće koncentracije nalazišta, uz obezbeđenje, obeležavanje i uređenje pristupa i neposredne okoline nalazišta. Radove u neposrednoj blizini arheoloških lokaliteta sprovoditi uz povećane mere opreza i konzervatorski nadzor, a u slučaju da se otkriju stvari i tvorevine koje uživaju prethodnu zaštitu, bez odlaganja prekinuti radove, preduzeti mere da se nalaz ne uništi, ne ošteti i da se sačuva na mestu i položaju na kome je otkriven i obavestiti Zavod za zaštitu spomenika kulture u Nišu. Zabranjuje se uništavanje, prekopavanje i zaoravanje arheoloških lokaliteta kao i izvođenje zemljanih radova na dubini većoj od 30 cm, izgradnje svih vrsta objekata i infrastrukture, neovlašćeno iskopavanje, odnošenja kamena i zemlje i prikupljanja pokretnog arheološkog materijala bez saglasnosti nadležne ustanove zaštite, prethodnih arheoloških istraživanja i adekvatne prezentacije nalaza.

Objekti narodnog graditeljstva – Predviđa se konzervatorsko-restauratorski tretman za objekte tradicionalne ruralne arhitekture i seoska naselja koja su zadržala izvornu matricu i tradicionalnu arhitekturu (Sopotnica, Gornji Dušnik, Kaletinac, Gornja Studena, Donja Studena, Divljana i Kosmovac). Zaštita će se vršiti formiranjem etno parkova u kojima će se restaurirati, rekonstruisati i prezentovati tradicionalna arhitektura i način života karakteristični za područje. Ovi prostori zahtevaju doslednost u očuvanju ambijenta, odnosa između izgrađenog i slobodnog prostora i karakteristične građevinske strukture, pa će se primenjivati tipološka rekonstrukcija kuća uz komunalno opremanje u skladu sa potrebama savremenog života. Uređenje naselja će se usmeravati na revitalizaciju postojećih delova i objekata, a eventualno širenje građevinskog područja planirati na način koji će nastaviti postojeću matricu i karakterističnu sliku naselja. Režim zaštite dopušta manje dogradnje i korekcije formom, strukturom, gabaritom, prostornim sklopom i arhitektonskim oblikovanjem prilagođene nasleđenoj strukturi tako da se ne naruše karaktreristike ambijenta i specifičnost prostora. Ne dozvoljava se izmena strukture i tipologije postojećih objekata niti spajanje u veće prostorne sklopove. Oblikovanje fasade, odabir građevinskog materijala i boja, krovni pokrivač, arhitektonski detalji i sl. treba da su u skladu sa ambijentom i da doprinose očuvanju vizuelnog identiteta i unapređenju estetskih vrednosti prostora.

Istorijski spomenici – spomenici i spomen obeležja posvećeni značajnim događajima i ličnostima, kao i zgrade i mesta u prirodi vezani za značajne istorijske događaje od značaja za razumevanje nacionalne istorije i istorije drugih naroda na planskom području uživaju zaštitu na osnovu Zakona o kulturnim dobrima. Radovi na održavanju i eventualnoj dislokaciji spomenika mogući su u skladu sa uslovima Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Nišu.

6. ORGANIZACIJA PROSTORA OD INTERESA ZA ODBRANU ZEMLJE I ZAŠTITU OD ELEMENTARNIH NEPOGODA

Za potrebe zaštite od ratnih razaranja vršiće se izgradnja zaštitnih objekata (skloništa). Sklanjanje stanovništva vršiće se u zaštitnim objektima, podrumskim prostorijama i rovovskim zaklonima, koji se, u skladu sa zakonom, grade u slučaju neposredne ratne opasnosti. U slučaju ratnih razaranja elektrosnabdevanje naselja vršiće se prstenastim razvodima i izgradnjom manjih sistema koji nezavisno funkcionišu u posebnim i ratnim uslovima, a za snadbevanje vodom za piće koristiće se alternativni izvori snabdevanja (bunari, izvori i sl.). Obezbediće se alternativni saobraćajni pravaci za evakuaciju i spasavanje.

Za zaštitu od agresivnog dejstva bujičastih potoka i reka vršiće se izgradnja kaskada, kineta, skraćivanje meandra, pošumljavanje i stabilizacija zemljišta. Pojava ruševnih obala usled fluvijalne erozije, saniraće se pomoću obaloutvrda od kamenog nabačaja ili primenom biotehničkih mera zaštite. Ključni infrastrukturni objekat na području Prostornog plana je akumulaciono jezero „Divljana” na Koritničkoj reci, čija je namena zadržavanje nanosa i zaštita od velikih voda Koritničke reke. Brana je nasuta, homogena, visine 10,8 m, dužine po kruni 125 m, sa ukupnom zapreminom vode u akumulaciji na koti maksimalnog uspora od 310 000 m3.

Mere zaštite od požara u šumskim zonama i kompleksima podrazumevaju presecanje protivpožarnim putevima, pojasevima i prosekama koje će onemogućiti prostorno širenje požara i na taj način smanjiti štetne posledice. Podizaće se mešovite sastojine, biološke protivpožarne pruge, posebno u čistim četinarskim šumama.

Mere zaštite od požara u naseljima podrazumevaju formiranje saobraćajne mreže koja će obezbediti maksimalnu pristupačnost delovima naselja i objektima koji su najugroženiji od požara, kao i formiranje bezbednosnih pojaseva između objekata, kojima se sprečava širenje požara. Neophodno je da, u blizini osetljivih zona i objekata, vodovodna mreža bude dimenzionisana za eventualna gašenja požara i opremljena uličnim hidrantima i priključcima za vodu. Treba se opredeljivati za materijale koji imaju veći stepen vatrootpornosti.

U seizmološkom pogledu za teritoriju Prostornog plana u celini se može reći da spada u red trusnih oblasti na području Srbije. Svi obodni delovi planine, kao i sam planinski masiv na seizmološkoj karti hazarda regiona Suve planine (RSZ 2010. godine) za povratni period od 500 godina nalaze se u zoni VIIIº MCS skale.

Zaštita od zemljotresa vršiće se izborom lokacija za izgradnju i usklađivanjem sa seizmogeološkim osobinama terena, kao i poštovanjem tehničkih normi o izgradnji objekata (aseizmička izgradnja).

7. NAMENA PROSTORA I BILANS POVRŠINA POSEBNE NAMENE

Promene u bilansu korišćenje prostora na području Prostornog plana (površine 31860 ha) u periodu 2011-2021. godine imaju sledeću strukturu (Tabela 11):

poljoprivredno zemljište smanjiće se za 1527 ha (10%, odnosno 4,79% u odnosu na površinu Prostornog plana);

šume i šumsko zemljište povećaće se za 1243 ha (8%, odnosno 3,9% u odnosu na površinu Prostornog plana);

građevinsko zemljište povećaće se za oko 300 ha (32%, odnosno 0,9% u odnosu na površinu Prostornog plana);

vodno i ostalo zemljište ostaće i dalje 182 ha.

Građevinsko zemljište povećaće se za oko sa 912 ha na oko 1200ha (povećanje oko 300 ha) i iznosiće 3,7% ukupne površine Prostornog plana. Povećanje površine građevinskog zemljišta dešava se na račun izgradnje turističkih lokaliteta, neznatno za povećanje građevinskog područja naselja, kao i izgradnje saobraćajne i druge infrastrukture.

Do ustanovljenja zaštićenih područja Specijalnog rezervata prirode Suva planina, prema odredbama Zakona o zaštiti prirode, predlaže se planska rezervacija prostora za posebnu namenu zaštićenih područja Specijalnog rezervata prirode Suva planina: u režimu zaštite III stepena na okvirnoj površini 18358 ha (57,62 % površine Prostornog plana), u režimu zaštite II stepena 2041,75 ha (oko 6,41% površine Prostornog plana), a u režimu zaštite I stepena oko 954,25 ha, (oko 3% površine Prostornog plana).

Područja sa širom zonom zaštite izvorišta zauzimaju oko 1055ha, a preliminarna zaštićena okolina manastira površinu oko 111 ha.

Prostornim planom prikazana je osnovna namena prostora, kojom su okvirno određene celine osnovnih kategorija zemljišta (referalna karta 1), i koje se mogu korigovati i detaljnije odrediti kroz izradu prostornih planova jedinica lokalne samouprave.

Tabela 11. Bilans područja Prostornog plana po zonama zaštite SRP Suva planina

Stanje Zona Istepena zaštite Zona IIstepena zaštite Zona IIIstepena zaštite Van SRP Ukupno godina poljoprivredno – autoputevi   40 metara 2) ostali državni putevi I reda   20 metara 3) državni putevi II reda   10 metara 4) opštinski putevi   5 metara

Širine zaštitnog pojasa primenjuju se i u naseljima, osim ako je drugačije određeno prostornim, odnosno urbanističkim planom (Zakon o javnim putevima „Službeni glasnik RS”, br. 101/05, 123/07 i 101/11).

U zaštitnom pojasu pored javnog puta zabranjena je izgradnja građevinskih ili drugih objekata, otvaranje rudnika, kamenoloma i deponija otpada i smeća kao i postavljanje postrojenja, uređaja i instalacija, osim izgradnje saobraćajnih površina pratećih sadržaja javnog puta, postrojenja, uređaja i instalacija koje služe potrebama javnog puta i saobraćaja na javnom putu.

U zaštitnom pojasu može da se gradi, odnosno postavlja, vodovod, kanalizacija, toplovod, železnička pruga i drugi sličan objekat, kao i telekomunikacione i elektro- vodove, instalacije, postrojenja i slično, po prethodno pribavljenoj saglasnosti upravljača javnog puta koja sadrži saobraćajno-tehničke uslove.

U pojasu kontrolisane izgradnje, koji je iste širine kao zaštitni pojas zabranjeno je otvaranje rudnika, kamenoloma, deponija otpada i smeća.

Reklamne table i panoi, uređaji za slikovno ili zvučno obaveštavanje ili oglašavanje mogu se postavljati pored državnog puta na minimalnoj udaljenosti od 7 metara, pored opštinskog puta na minimalnoj udaljenosti od 5 metara, mereno sa spoljne strane od ivice kolovoza.

Ograde, drveće i zasade pored javnih puteva podizati tako da ne ometaju preglednost javnog puta i ne ugrožavaju bezbednost odvijanja saobraćaja.

Zaštitni pojas železničke pruge iznosi 25 m obostrano od ose poslednjeg koloseka. U ovom pojasu je zabranjena bilo kakva gradnja objekata koja nije povezana sa odvijanjem železničkog saobraćaja, osim u izuzetnim slučajevima uz odobrenje nadležnih organa. Dozvoljeno je postavljanje kablova, električnih vodova niskog napona za osvetljenje, telegrafskih i telefonskih vazdušnih linija i vodova, kanalizacije i sličnih cevovoda.

U izgrađenim naseljima obavezni sadržaj poprečnog profila čine kolovoz, trotoari i zaštitna traka između kolovoza i trotoara, gde to dozvoljavaju prostorne mogućnosti. Na neizgrađenom prostoru obavezna je zaštitna traka.

Ukrštaji planiranih drumskih saobraćajnica sa železničkom prugom su u dva nivoa. Rešenje o položaju ukrštanja donosiće se planovima nižeg reda, uz uslov da je udaljenost dva susedna ukrštanja na otvorenoj pruzi što veća.

Državne puteve II reda, potrebno je rekonstruisati u okviru postojećih koridora uz obezbeđenje elemenata aktivne i pasivne bezbednosti koji pripadaju tom rangu puta. Sva ukrštanja rešiti u nivou sa obezbeđenjem potrebnih elemenata bezbednosti i sa uvođenjem odgovarajuće signalizacije. Duž ovih puteva minimizirati broj ukrštanja sa atarskim putevima.

Profile državnih puteva II reda u naseljenim mestima obezbediti kao naseljske saobraćajnice sa elementima uličnog profila koji omogućuje segregaciju motornog (dinamičkog) i nemotornog saobraćaja – obostrane pešačke staze sa zelenim pojasom između površina i po mogućstvu separisanom biciklističkom stazom. U zavisnosti od obima saobraćaja u centrima naselja, predvideti i druga rešenja u cilju zaštite naseljskih funkcija (mere usporavanja saobraćaja i sl.).

U delu naseljenih mesta obavezno je sprovođenje mera zaštite od buke, vibracija i zagađenja vazduha svih postojećih stambenih objekata koji se nalaze na udaljenosti manjoj od 50,0m od ograde autoputa, odnosno na udaljenosti 25,0 m od ograde pruge.

Ukrštaje državnih puteva II reda i ostalih javnih puteva međusobno rešiti ukrštanjima u nivou sa odgovarajućom preglednošću i ostalim bezbednosnim merama.

Opštinske puteve projektovati po ustaljenim trasama atarskim putevima sa minimizacijom novog zauzimanja poljoprivrednog i šumskog zemljišta, ali sa obezbeđenjem potrebnih elemenata za bezbedna kretanja, separisanim biciklističkim stazama (van naselja u okviru koridora puta).

Pristupni putevi do turističkih sadržaja se vode kroz utvrđene koridore, a dimenzije i izgrađenost kolovoza (zemljani, tvrdi ili savremeni zastor) se utvrđuju u zavisnosti od očekivanog saobraćaja.

3.2. VODNA INFRASTRUKTURA

Vodovodna mreža

Vrsta i klasa cevnog materijala za vodovodnu mrežu koji će biti ugrađen, treba da ispuni sve potrebne uslove u pogledu očuvanja fizičkih i hemijskih karakteristika vode, pritiska u cevovodu i njegove zaštite od spoljnih uticaja u toku polaganja, montaže i eksploatacije.

Minimalna debljina sloja zemlje iznad gornje ivice cevi 1 m.

Hidrante u naseljenim mestima postaviti prema Pravilniku o tehničkim normativima za hidrantsku mrežu za gašenje požara.

U cilju racionalizacije potrošnje izvršiti razdvajanje vodomera u objektima višeporodičnog stanovanja, tako da svaki stan ima poseban vodomer (obavezujuće za sve nove objekte).

Kanalizaciona mreža

Kanalizacionu mrežu za upotrebljene vode polagati u osovini sobraćajnica, a za atmosferske vode u osovini kolovozne trake suprotne od trake za vodovodnu mrežu. Izbor građevinskog materijala od koga su načinjene cevi, pad cevovoda i ostale tehničke karakteristike, određuju se na osnovu hidrauličkog proračuna.

Za kontrolu rada kanalizacije i mogućnost blagovremene intervencije, na mestu vertikalnog preloma cevovoda, promene horizontalnog pravca pružanja cevovoda i uliva bočnog ogranka, predvideti revizione silaze.

Radove oko iskopa rova, razupiranja zidova rova, polaganja i međusobnog povezivanja cevi, zatrpavanja cevovoda i rova peskom i iskopanim materijalom, ispitivanja cevovoda i puštanja u rad, izvršiti na osnovu važećih tehničkih propisa i uslova za ovu vrstu radova i instalacija.

Za područja gde ne postoji organizovano odvođenje otpadnih voda, dozvoljava se izgradnja vodonepropusne septičke jame.

Postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda

Postrojenja za prečišćavanje graditi sa takvim stepenom prečišćavanja da se ne ugrozi kvalitet propisane klase vodotoka koji služi kao recipijent. Prilaz postrojenju mora se obezbediti sa javne površine. Omogućiti faznu izgradnju.

3.3. ENERGETSKA INFRASTRUKTURA

Za dalekovode se obezbeđuje zaštitna zona (koridor) čija širina je zavisna od naponskog nivoa i tehničkog rešenja dalekovoda.

Zaštitne zone dalekovoda, zavisno od naponskog nivoa iznose:

za dalekovod naponskog nivoa 400 kV zaštitna zona je širine 42,0 m (2 h 21,0 m od ose dalekovoda)

za dalekovod naponskog nivoa 110 kV; za jednostruki vod zaštitna zona je širine 22,0 m (2 h 11,0 m od ose dalekovoda), a za dvostruki vod zaštitna zona je širine 24,0 m (2 h 12,0 m od ose dalekovoda)

– za dalekovod naponskog nivoa 35 kV; za jednostruki vod zaštitna zona je širine 16,0 m (2 h 8,0m od ose dalekovoda), a dvostrukog voda 20,0 m (10,0 m sa obe strane od osovine dalekovoda).

U skladu sa Pravilnikom o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 do 400kV („Službeni list SFRJ”, broj 65/88 i „Službeni list SRJ”, broj 18/92), izgradnja objekata (koji nisu namenjeni za trajni boravak ljudi) i druge ininfrastrukture u koridoru zaštitnog i izvođačkog pojasa dalekovoda je po pravilu moguća. Obaveza investitora je da u fazi planiranja, projektovanja i izgradnje objekta ili infrastrukture pribavi uslove, saglasnosti i po potrebi obezbedi nadzor od strane elektroprivrednog preduzeća nadležnog za izgradnju/gazdovanje dalekovodom.

U koridoru dalekovoda zabranjeno je postavljanje zasada visoke vegetacije.

Navedeni uslovi primenjuju se za sve postojeće i planirane dalekovode.

Za postojeće dalekovode, za koje se Planom predviđa izmeštanje, do njihovog faktičkog izmeštanja, ostaju na snazi sve utvrđene mere zaštite.

Trase novih, kao i rekonstrukcija postojećih dalekovoda rešiće se posebnom urbanističkom i tehničkom dokumentacijom.

Lokacija novih i rekonstrukcija postojećih trafostanica 10/0,4 kV rešiće se posebnom urbanističkom i tehničkom dokumentacijom. Veličina parcele za trafostanicu 10/0,4 kV iznosi do 5,5 h 6,5 m. Za izgradnju trafostanica neposredne lokacije i veličina parcela utvrđuju se konkretnom razradom, da budu ispunjeni sledeći uslovi:

da ista bude postavljena što bliže težištu opterećenja;

da priključni kablovi budu što kraći;

da je rasplet vodova što jednostavniji;

da postoji mogućnost lakog pristupa radi montaže , zamene i održavanja opreme

o prisustvu podzemnih i nadzemnih instalacija u okruženju trafostanice;

o uticaju TS na životnu sredinu .

Planska rešenja za namenu i korišćenje prostora u zoni postojećih dalekovoda, za koje se Planom predviđa izmeštanje, ne mogu se primenjivati do obezbeđenja njihovog izmeštanja.

Vazdušni vodovi 10 kV, kablovski vodovi 10 kV i trafostanice 10/0,4 kV spadaju u objekte za koje se ne izdaje građevinska dozvola, te se isti mogu graditi na osnovu idejnog projekta i rešene imovine, uz uslov obezbeđenja svih potrebnih tehničkih uslova usaglašenosti sa drugim objektima i mrežama.

Izgradnju vazdušnih i kablovskih vodova 10 kV i 0,4 kV izvoditi prema tehničkim propisima definisanim odgovarajućim pravilnicima.

Priključivanje objekata na elektroenergetsku mrežu izvoditi prema uslovima nadležnih elektrodistributivnih preduzeća i tehničkim propisima.

Gasovod je cevovod opremljen potrebnim delovima i uređajima koji služi za siguran transport gasa, tako da se kao prateći objekat planira telekomunikacioni optički kabl za potrebe daljinskog nadzora i upravljanja postrojenjima gasovoda, sa polaganjem u koridoru gasovoda.

Trase (položaj u prostoru) svih gasovodnih sistema srednjeg pritiska (do 16 bara), rešavaće se posebnom urbanističkom dokumentacijom (planovima detaljne regulacije). Lokacije mernoregulacionih stanica (MRS) rešavaće se planovima detaljne regulacije.

U naseljima u obuhvatu Prostornog plana za koja je planirana gasifikacija (distributivna gasovodna mreža niskog pritiska, pritiska manjeg od 4 bara), a koja se nalaze van zahvata planova generalne regulacije, moguće je izdavanje lokacijske dozvole za izgradnju distributivne gasovodne mreže niskog pritiska, uz obavezu distributera da obezbedi službenost prolaza kroz saobraćajne površine, kao i obavezu usklađivanja sa ostalim infrastrukturnim mrežama.

Uslovi izgradnje distributivnih mreža niskog pritiska:

kod izvođenja radova na saobraćajnici izvršiti zaštitu gasovoda na mestima prelaza. Minimalna dubina ukopavanja pri ukrštanju sa putevima i ulicama iznosi 1.0 m, mereno od gornje ivice zaštitne cevi do kote kolovoza, s tim da se gasovod polaže u zaštitnu cev ili se vrši zaštita gasovoda na drugi način;

zaštitna zona za gasovod srednjeg pritiska iznosi 3 m sa obe strane, mereno od ivice gasovoda, a zona zaštite za sekundarnu (distributivnu) mrežu niskog pritiska (do 4 bara) je 1 m sa obe strane. U ovim zonama je zabranjena izgradnja objekata suprastrukture;

profil rova za polaganje gasovoda određuje se prema prečniku cevi i prema uslovima terena. Dubina polaganja cevovoda gasovodne mreže u trotoaru iznosi 0.6 – 1,0 m, mereno od gornje ivice cevi do kote terena. Sve radove izvoditi u skladu sa Pravilnikom o tehničkim normativima za projektovanje i polaganje distributivnog gasovoda od polietilenskih cevi za radni pritisak do 4 bara („Službeni list SRJ”, broj 20/92) i drugim važećim zakonima i propisima.

Prilikom izgradnje merno-regulacionih stanica, potrebno je obezbediti zone opasnosti, i to:

Zona opasnosti 1 – zona u kojoj se pri normalnom radu mogu pojaviti zapaljive ili eksplozivne smeše vazduha i gasa – poluprečnika 1 m od elemenata gasnih instalacija MRS;

Zona opasnosti 2 – zona u kojoj se mogu pojaviti zapaljive ili eksplozivne smeše vazduha i gasa u nenormalnim uslovima – poluprečnika 3 m od elemenata gasnih instalacija MRS.

Minimalno rastojanje merno-regulacionih stanica na gasovodu srednjeg pritiska od objekata suprastrukture je 15 m, a do regionalnih i lokalnih puteva 10 m. Sve radove izvoditi u skladu sa Pravilnikom o tehničkim uslovima i normativima za bezbedan transport tečnih i gasovitih ugljovodonika magistralnim naftovodima i gasovodima i naftovodima i gasovodima za međunarodni transport („Službeni list SFRJ”, broj 26/85) i drugim važećim zakonima i propisima.

Postojeći zakonski okvir koji se neposredno odnosi na pripremu dokumentacije i izgradnju OIE čine propisi iz područja energetike, vodoprivrede, poljoprivrede, uređenja prostora i izgradnje objekata, zaštite životne sredine, imovinsko-pravnih odnosa.

Za sve projekte vezane za izgradnju obnovljivih izvora energije neophodno je, u skladu sa Listom projekata za koje je obavezna procena uticaja i liste projekata za koje se može zahtevati procena uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, broj 114/08) i drugim zakonima vezanim za zaštitu životne sredine, utvrditi da li postoji potreba za izradu studije o proceni uticaja na životnu sredinu.

Pored navedenih potencijalnih lokacija za izgradnju malih hidroelektrana moguće su i druge lokacije na vodotocima u obuhvatu plana ukoliko zadovoljavaju određene uslove na osnovu hidroloških merenja i proračuna energetskih efekata, u skladu sa smernicama Prostornog plana Republike Srbije, Vodoprivredne osnove Republike Srbije, odgovarajućih strategija i planova za izgradnju MHE. U režimu I zone zaštite Specijalnog rezervata prirode Suva planina nije dozvoljena izgradnja malih hidroelektrana, a u režimu II zone zaštite je ograničena i zavisiće od uslova organa nadležnih za zaštitu prirode i gazdovanje vodama.

Dozvoljava se izdavanje urbanističkih akata za izgradnju malih hidroelektrana na osnovu tehničke dokumentacije izrađene od strane ovlašćenog projektanta (u skladu sa smernicama Prostornog plana Republike Srbije) uz pribavljanje svih neophodnih uslova iz domena zaštite prirode, vodoprivrede, energetike i svih drugih oblasti propisanih zakonom.

Objekti malih hidroelektrana moraju se graditi tako da:

posle iskorišćene energije voda bude vraćena istog kvaliteta u vodotok;

ne umanjuje stepen zaštite i ne otežava sprovođenje mera zaštite od štetnog dejstva voda;

ne pogoršava uslove sanitarne zaštite;

ne ugrozi biološki minimum u vodotoku.

U slučaju gradnje većeg broja malih hidroelektrana na istom vodotoku treba ispitati njihov kumulativni uticaj na životnu sredinu.

Kriterijume energetske efikasnosti treba uvažiti kod projektovanja i izbora opreme postrojenja, a kasnije i prilikom korišćenja i održavanja objekata MHE.

Za potrebe izgradnje objekata MHE snage veće od 1 MW predviđena je dalja razrada ovog prostornog plana planovima detaljne regulacije. Za objekte MHE snage manje od 1 MW, predviđena je razrada urbanističkim projektima.

Prilikom određivanja lokacija za izgradnju vetroparkova naročito posvetiti pažnju uticajima na životnu sredinu (buka, uticaj na životinjski svet) i proceni prihvatljivosti tog uticaja sa stanovišta domaćih propisa u oblasti zaštite prirode i životne sredine. Nije dozvoljena izgradnja vetroparkova u granicama Specijalnog rezervata prirode Suva planina (IBA područje).

Vetroparkovi se mogu graditi na svim za to pogodnim lokacijama u obuhvatu Prostornog plana, koje se nalaze van Specijalnog rezervata prirode Suva planina (IBA područje), ukoliko se nakon merenja i analiza utvrdi da su pogodne za izgradnju, i ispunjavaju sve uslove iz oblasti zaštite prirode i životne sredine.

Lokacije solarnih elektrana će se odrediti naknadno, nakon daljih istraživanja, ispitivanja i utvrđivanja ekonomske isplativosti. Dozvoljena je izgradnja solarnih elektrana na svim lokacijama u zahvatu Plana koje ispunjavaju uslove, u skladu sa zakonom. U režimu I zone zaštite Specijalnog rezervata prirode Suva planina nije dozvoljena izgradnja solarnih elektrana, a u režimu II zone zaštite je ograničena i zavisiće od uslova organa nadležnih za zaštitu prirode.

Lokacije za objekte predviđene za korišćenje biomase u zahvatu plana utvrdiće se na osnovu tehnoekonomskih analiza, i moguće ih je graditi na svim lokacijama koje ispunjavaju uslove za to, u skladu sa zakonom.

Za potrebe izgradnje objekata vetrogeneratora i solarnih fotonaponskih postrojenja (solarnih elektrana) i postrojenja za biomasu predviđena je dalja razrada Prostornog plana planovima detaljne regulacije. Za objekte snage manje od 1 MW, predviđena je razrada urbanističkim projektima.

Kriterijume energetske efikasnosti treba uvažiti kod projektovanja i izbora opreme postrojenja, a kasnije i prilikom korišćenja i održavanja svih objekata obnovljivih izvora energije.

Prilikom izgradnje stambenih i poslovnih objekata za boravak i rad ljudi primenjivati sve standarde i propise vezane za termičku izolovanost objekata, kvalitet ugrađenih materijala i instalacija u objektima.

TELEKOMUNIKACIONA INFRASTRUKTURA

Pri izgradnji objekata fiksne telefonije, mobilnih telekominikacionih mreža, televizijskih i radio prijemnika i predajnika i objekata za smeštaj telekomunikacione opreme, treba se pridržavati važećih tehničkih propisa, standarda i uputstva koji tretiraju ovu vrstu opreme, kao i važećih zakona za oblast telekomunikacija (Zakon o telekomunikacijama, „Službeni glasnik RS”, br. 44/03 i 36/06, Zakon o radiodifuziji „Službeni glasnik RS”, br. 42/02, 97/04, 76/05, 79/05, 62/06, 85/06 i 41/09 i Zakon o sistemima veze „Službeni list SRJ”, br. 34/92, 24/94 i 28/96).

Primena principa da veličina pretplatničke petlje bude od 0,5 do 1,0 km u prostorima sa većim gustinama stanovanja i do 2,0 km u seoskim sredinama, i mogućnost nadogradnje multiservisnih pristupnih čvorova (MSAN) određenim modulskim elementima ne omogućuje da se utvrde lokacije istih bez konkretnijih proračuna gustine telefonskih pretplatnika na pojedinim područjima. Kao normativ za proračun potrebnog broja telefonskih pretplatnika u narednom periodu koristiti: dva telefonska priključka po stambenoj jedinici i telefonski priključak na 15-50 m2 poslovnog prostora.

Građevinski objekti za smeštaj telekomunikacione opreme mogu se graditi u okviru objekta ili na slobodnom prostoru. Veličina površine za smeštaj opreme zavisi od kapaciteta opreme. Građevinski objekti mogu biti montažni i zidani.

Prilikom izgradnje telekomunikacionih mreža pridržavati se propisa iz oblasti TT linija i mreža LN-I do LN-VIII.

Sve bazne radiostanice sva tri operatera projektovati i graditi sa primopredajnicima malih snaga, zbog smanjenja elektromagnetnog zračenja i manjeg uticaja na životnu sredinu. Ovo izaziva veću gustinu objekata baznih stanica, i zbog malih snaga primopredajnika i mogućnosti pokrivanja određenih prostora, izbor optimalne lokacije je moguć tek posle određenih merenja, te se lokacije istih ne mogu utvrđivati prostornim (urbanističkim) planovima. Objekti za smeštaj baznih stanica sa odgovarajućom opremom mogu se graditi u okviru objekta u zelenim površinama i slobodnog prostora. Neposredni prostor oko opreme bazne stanice ograditi (oko 100 m2) i sprečiti blisku izgradnju koja će smanjiti efikasnost funkcionisanja.

KOMUNALNA INFRASTRUKTURA

Prilikom određivanja zemljišta za groblje mora se posebno voditi računa o zaštiti izvorišta za snabdevanje vodom, objekata za snabdevanje vodom za piće, geološkom sastavu tla, kao i o sanitarnim i drugim uslovima propisanim za podizanje groblja.

Stočna groblja moraju da se nalaze:

van zona zaštite prirode i nepokretnih kulturnih dobara;

van naseljenog mesta i područja koje je urbanističkim planom predviđeno za izgradnju stambenih objekata, industrijskih objekata i objekata za proizvodnju, držanje i promet životinja;

na zemljištu koje nije vodoplavno, podvodno, pored vodotokova i izvora;

stočna groblja moraju biti ograđena tako da se onemogući ulazak životinja;

mora postojati prilazni put do stočnog groblja;

dno stočnog groblja mora da bude najmanje jedan metar iznad najvišeg nivoa podzemnih voda.

Zelena ostrva (betonski platoi za smeštaj kontejnera) postavljati uz saobraćajnicu sa koje se lako pristupa vozilima za pražnjenje kontejnera.

V. IMPLEMENTACIJA

1. PRIORITETNA PLANSKA REŠENJA I AKTIVNOSTI

Prioritetna planska rešenja i aktivnosti za prvi period implementacije Prostornog plana do 2015. godine jesu:

Prirodni sistemi i resursi:

1) Plansko rešenje: Održivo korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta

Prioritetne aktivnosti:

zaustavljanje degradiranja poljoprivrednog zemljišta, očuvanje površina i njegovog boniteta;

zaustavljanje tendencije stihijskog zauzimanja plodnog zemljišta u nepoljoprivredne svrhe;

strogo kontrolisana upotreba hemijskih đubriva i sredstava za zaštitu bilja.

Plansko rešenje: Održivo korišćenje i zaštita šumskog zemljišta

Prioritetne aktivnosti:

sanacija najugroženijih površina šuma i šumskog zemljišta u skladu sa opštom šumskom osnovom i posebnom šumskom osnovom za predmetno područje;

kompenzacija seče šuma za potrebe izgradnje turističke infrastrukture, saobraćajne i tehničke infrastrukture i turističke suprastrukture pošumljavanjem goleti;

zaštita šumskog zemljišta i najatraktivnijih delova predela od stambene, vikend i druge neplanske gradnje.

Plansko rešenje: Održivi razvoj lovstva

Prioritetne aktivnosti:

introdukcija autohtone divljači i uređenje rezervata divljači na području Plana.

Plansko rešenje: Eksploatacija nemetaličnih mineralnih sirovina

Prioritetne aktivnosti:

eksploatacija krečnjaka po obodnim delovima van zona zaštite i po obodnim delovima III zone;

eksploatacija kalcita van Specijalnog rezervata prirode.

Plansko rešenje: Saniranje površina oko postojećih eksploatacija i razvoj projekata koji minimalno ugrožavaju životnu sredinu

rekultivacija krečana u kojima se ne vrši eksploatacija.

Stanovništvo:

1) Plansko rešenje: Ublažavanje negativnih demografskih trendova i obnova stanovništva.

Prioritetne aktivnosti:

izrada programa i preduzimanje aktivnosti za smanjenje negativnih i stimulisanje pozitivnih migracionih kretanja primenom mera ekonomske i socijalne politike (bolja snabdevenost stanovništva organizovanjem ambulantnih (pokretnih) trgovina za udaljena naselja, organizovanje bolje zdravstvene zaštite permanentnim akcijama obilazaka ostarelog stanovništva u udaljenim naseljima i sl.);

izrada programa i preduzimanje aktivnosti za ublažavanje visokih negativnih stopa prirodnog priraštaja (preduzimanjem mera ekonomske i socijalne politike za stimulisanje povratka nezapošljene radne snage iz okolnih opštinskih i gradskih centara: donacije za svako novorođeno dete, programi zapošljavanja roditelja i drugo).

2) Plansko rešenje: Razvoj ljudskih resursa.

Prioritetne aktivnosti:

pokretanje privrednih aktivnosti;

podizanje nivoa obrazovanja, razvoj znanja i specijalnih veština radne snage;

poboljšanje uslova socijalnog statusa pojedinih kategorija stanovnika.

Mreža naselja i javne službe

1) Plansko rešenje: Razvoj primarnih naselja kroz promovisanje vrednosti ruralnih područja

Prioritetne aktivnosti:

rekonstrukcija postojećeg stambenog fonda;

očuvanje tradicionalnih delatnosti u skladu sa potrebama i kapacitetom zaštićenog područja.

2) Plansko rešenje: Unapređenje društvene infrastrukture u skladu sa posebnom namenom i socio-demografskim karakteristikama područja

Prioritetne aktivnosti:

izgradnja ambulanti u skladu sa turističkim prioritetima Bojanine vode, Divljana i kompleksa u Gornjem Dušniku;

uvođenje mobilnih službi zdravstvene i socijalne zaštite;

revitalizacija domova kulture.

Privreda:

1) Plansko rešenje: Razvoj privrede baziran na razvoju poljoprivredne proizvodnje i agroindustrije

Prioritetne aktivnosti:

restruktuiranje i reaktiviranje postojećih zemljoradničkih zadruga, otkupnih stanica, skladišta i slično, kao i osnivanje mikro i mini pogona za otkup, smeštaj i preradu poljoprivrednih proizvoda, naročito lekovitog i začinskog bilja, šumskih plodova i gljiva i voćarskih proizvoda u naseljima u kojima je ispoljen interes za razvoj MSP, a u skladu sa režimima zaštite SRP Suva planina.

2) Plansko rešenje: Razvoj sektora malih i srednjih preduzeća

Prioritetne aktivnosti:

udruživanje poljoprivrednih proizvođača i prerađivača i njihovo povezivanje sa trgovačkim, ugostiteljskim i turističkim preduzećima u širem okruženju sa ciljem primene „koncepta 100 km”, a u cilju lakšeg plasmana i distribucije poljoprivrednih proizvoda i prehrambenih artikala;

unapređenje kvaliteta proizvoda i usluga uvođenjem sistema kvaliteta ISO 9000, HCCP i sl.

Turizam

1) Plansko rešenje: Kompletiranje i integracija postojeće turističke ponude

Prioritetne aktivnosti:

konsolidacija opremljenosti kapaciteta i bolja organizacija korišćenja postojeće turističke ponude na kompleksima i lokalitetima na kojima postoji formirana materijalna osnova turističkog razvoja;

modernizacija, komunalno opremanje i komercijalizacija postojećih i potencijalnih smeštajnih kapaciteta (posebno u seoskim domaćinstvima) u turističkim lokalitetima u skladu sa međunarodnim standardima i trendovima u turizmu.

2) Plansko rešenje: Izgradnja prvih segmenata turističke ponude u prostoru

Prioritetne aktivnosti:

izgradnja lovačke vile, uređenje posebne izletničke poljane, karavan-kampa, naselja sa eko-konačištima i izgradnja vizitorskog centra za potrebe Specijalnog rezervata prirode u okviru turističkog građevinskog komleksa u KO Gornji Dušnik;

izgradnja vizitorskog centra, izgradnja terena za male sportove, proširenje postojeće i izgradnja nove ski staze i drugih pratećih funkcija sa potrebnom infrastrukturom u Sportsko-rekreativnom centru „Bojanine vode”;

izgradnja hotela sa sportskom halom, sportskih i rekreativnih poligona i trim staze u planiranom Sportsko-rekreativnom centaru „Divljana”.

izgradnja etno-naselja u selima Divljana i Kosmovac;

izgradnja planinarskog doma u okviru građevinskog područja naselja Kosmovac kao seoskog turističkog centra ili turističkog lokaliteta SRC Divljana.

3) Plansko rešenje: Istitucionalno organizovanje subjekata razvoja turizma

ostvarivanje organizovane saradnje među obuhvaćenim opštinama, kao i saradnje sa susednim opštinama, većim gradovima, privrednim, kulturnim i drugim organizacijama i institucijama na razvoju turizma;

razvoj prvih etapa tehničke infrastrukture na povećanju saobraćajne dostupnosti u funkciji integrisanja turističke ponude posebno ka planiranim turističkim lokalitetima, sistemu vodosnabdevanja i kanalisanja otpadnih voda, elektrosnabdevanju i telekomunikacijama i javnih sadržaja;

ustanovljenje i koordinacija integralnog razvoja turističke ponude.

Zaštita životne sredine

1) Plansko rešenje: Uvođenje monitoring sistema za praćenje i kontrolu svih segmenata životne sredine

Prioritetne aktivnosti:

razvijanje informacionog podsistema jedinstvenog informacionog sistema Republike Srbije, u oblasti zaštite životne sredine;

obezbeđenje dostupnosti rezultata dobijenih monitoringom kvaliteta.

2) Plansko rešenje: Zaštita i pravilno upravljanje biljnim i životinjskim vrstama, sa akcentom na zaštiti ugroženih vrsta

Prioritetne aktivnosti:

postupanje sa divljim biljnim vrstama i promet ugroženih i zaštićenih vrsta flore prema Zakonu o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br.135/04 i 36/09);

kontrola aktivnosti koje se obavljaju na području prirodnog staništa ugroženih biljnih vrsta;

povećanje svesti ljudi o važnosti očuvanja biljnih vrsta.

3) Plansko rešenje: Sprečavanje ili usporavanje procesa erozije zemljišta

Prioritetne aktivnosti:

pošumljavanje područja pogođenog erozijom i sprečavanje nekontrolisane seče i krčenja šuma.

Zaštita prirodnih dobara i predela

1) Plansko rešenje: Očuvanje, uređenje i prezentacija postojećih zaštićenih prirodnih dobara

Prioritetne aktivnosti:

proglašenje područja Suve planine za Specijalni rezervat prirode;

identifikovanje granica Suve planine u okviru ekološke mreže;

očuvanje raznovrsnosti i slike predela, unapređenje njegove uređenosti;

sprovođenje prioritetnih aktivnosti sanacije i rekultivacije degradiranihpovršina;

sprovođenje aktivnosti na prezentaciji prirodnog dobra.

Plansko rešenje: Zaštita populacija ugroženih, retkih i u drugom pogledu značajnih vrsta divlje flore i faune

Prioritetne aktivnosti:

održavanje i očuvanje staništa i raznovrsnosti divlje flore i faune, njeno jačanje i prostorno širenje;

zadržavanje funkcionalne povezanosti staništa.

3) Plansko rešenje: Identifikacija i zaštita prostornih celina sa posebnimprirodnim vrednostima

Prioritetne aktivnosti:

nastavak rekognosticiranja planskog područja;

proglašenje evidentiranih prirodnih dobara za spomenike prirode: hrasta (Quercus cem’s) u KO Divljana i klena (Acer campestre) u KO Jagličje.

Plansko rešenje: Ustanovljenje novih zaštićenih područja

Zaštita nepokretnih kulturnih dobara:

1) Plansko rešenje: Kontinualno istraživanje, obnova i zaštita nepokretnih kulturnih dobara

Prioritetne aktivnosti:

nastavak rekognosciranja planskog područja;

valorizacija graditeljskog nasleđa;

integrativna zaštita manastirskih kompleksa i ambijentalnih celina starih delova naselja (Sopotnica, Gornji Dušnik, Kaletinac, Gornja Studena i Donja Studena).

2) Plansko rešenje: Integrisanje nepokretnih kulturnih dobara u turističku ponudu

Prioritetne aktivnosti:

završetak radova na konzervaciji i prezentaciji arheoloških lokaliteta;

adekvatna prezentacija nepokretnih kulturnih dobara na osnovu metodologije aktivne konzervacije u autentičnoj ili adekvatnoj nameni koja neće ugroziti spomeničke vrednosti;

formiranje tematskih „puteva kulture”;

organizovana turistička prezentacija nepokretnih kulturnih dobara u okviru unapređenja turističke ponude područja.

Saobraćajna infrastruktura:

1) Plansko rešenje: Povećanje saobraćajne dostupnosti područja državnim putevima I reda

Prioritetne aktivnosti:

nastavak aktivnosti na izgradnji deonice državnog puta I reda br. 1.12 (Niš– Pirot – granica sa Republikom Bugarskom), tj. evropskog koridora Xc – autoputa E-80.

2) Plansko rešenje: Modernizacija mreže državnih puteva II reda i opštinskih puteva

Prioritetne aktivnosti:

rekonstruisanje i rehabilitacija deonica državnih puteva II reda na teritoriji Prostornog plana;

realizacija novih opštinskih puteva u cilju funkcionalnog povezivanja naselja i turističkih lokaliteta (Bojanine vode – Ploče u dužini od oko3,5 km, Toponica-Vrgudinac u dužini od oko 5,3 km, Novo Selo-Mokra u dužini od oko 3,2km);

uređenje saobraćajnica koje su deo kružnog turističkog puta (Bojanine vode-Kosmovac-Vlaška poljana u dužini od oko 16,5 km, Toponica – Vlaška poljana u dužini od oko 3,7km, Mokra-Preslap-Malo Konjsko do uključenja u opštinski put kod Manastira Sv. Dimitrija u dužini od oko 17 km, Malo Konjsko-Veliko Konjsko-Kolibe-Ječmište-Bežište u dužini od oko 15,2 km, Ćelije-Jagličje-Koprivnica-Donja Studena u dužini od oko 10,8 km, Mali Krčimir do Koliba u dužini od oko 7,5 km);

uređenje prilaznog puta do seoskog turističkog centra Kosmovac rekonstrukcijom puta Glogovac-Toponica-Kosmovac u dužini od oko 8 km.

3) Plansko rešenje: Razvoj železničke infrastrukture

Prioritetne aktivnosti:

Elektrifikacija postojeće magistralne pruge Niš-Pirot-granica sa Republikom Bugarskom (E-70) za vozove brzine do 120 km/h sistemom vuče 25kV, 50Hz deonice u zahvatu Plana u dužini od oko 5 km;

Rekonstrukcija i rehabilitacija gornjeg stroja pruge kao i veštačkih objekata postojeće magistralne pruge Niš-Pirot-granica sa Republikom Bugarskom (E-70) za vozove brzine do 120 km/h sistemom vuče 25kV, 50Hz deonice u zahvatu Plana u dužini od oko 5 km.

Infrastrukturne mreže i objekti

1) Plansko rešenje: Razvoj elektroenergetike

Prioritetne aktivnosti:

izrada tehničke dokumentacije i izgradnja trafostanice 110/35/10kV „Bela Palanka”,

izgradnja dalekovoda 35 kV od TS 110/35/10kV „Bela Palanka” do TS 35/10kV „Donji Dušnik”.

2) Plansko rešenje: Razvoj gasifikacije i toplifikacije

Prioritetne aktivnosti:

izgradnja gasovoda od planirane GMRS „Bela Palanka” do naselja u zahvatu Prostornog plana i Sportsko-rekreativnog centra „Divljana”.

3) Plansko rešenje: Korišćenje energije iz obnovljivih izvora energije

Prioritetne aktivnosti:

revizija spiska lokacija MHE predviđenih Katastrom malih hidroelektrana i ispitivanje potencijalnih lokacija u zahvatu Prostornog plana.

4) Plansko rešenje: Razvoj elektronskih komunikacija

Prioritetne aktivnosti:

rekonstrukcija (supstitucija) digitalnih centrala „Donji Dušnik” i „Veliki Vrtop”;

montaža isturenih stepena i izgradnja odgovarajućih pristupnih mreža: MSAN „Miljkovac”, MSAN „Mokra”, MSAN „Divljana”, MSAN „Donja Koritnica”.

5) Plansko rešenje: Snabdevanje naselja vodom

Prioritetne aktivnosti:

sprovođenje legalizacije seoskih vodovoda;

izgradnja nedostajućeg rezervoarskog prostora u naseljima;

dogradnja razvodne vodovodne mreže u svim naseljima.

6) Plansko rešenje: Kanalisanje i prečišćavanje voda

Prioritetne aktivnosti:

izgradnja sekundarne kanalizacione mreže za upotrebljene vode u svim naseljima;

izgradnja sekundarne kanalizacione mreže za atmosferske vode u svim naseljima.

7) Plansko rešenje: Zaštita kvaliteta voda

Prioritetne aktivnosti:

definisanje i uspostavljanje zona sanitarne zaštite oko postojećih izvorišta vodosnabdevanja („Mokra”, „Divljana”, „Golemo vrelo” u Gornjoj Studeni, „Vrelo” u Gornjem Dušniku, izvorišta Toponičke reke, „Ropot” u Šebetu);

sistematsko ispitivanje kvaliteta površinskih i podzemnih voda (bakteriološko i fizičko-hemijsko) u skladu sa Zakonom o vodama, Pravilnikom o opasnim materijama u vodama („Službeni glasnik SRS”, broj 31/82) i Pravilnikom o načinu i minimalnom broju ispitivanja kvaliteta otpadnih voda („Službeni glasnik SRS”, br. 47/83 i 13/84);

izgradnja separatnog kanalizacionog sistema sa prečišćavanjem pre ispuštanja u vodotok.

8) Plansko rešenje: Zaštita od voda

Prioritetne aktivnosti:

proglašenje erozivnih područja u opštinama: Bela Palanka i Gadžin Han;

sprovođenje aktivnosti za zaštitu od poplava.

Komunalna infrastruktura:

1) Plansko rešenje: Integralno upravljanje komunalnim otpadom

Prioritetne aktivnosti:

zatvaranje i sanacija lokalnih smetlišta na teritoriji Prostornog plana i čišćenje vodotokova od deponovanog otpada;

proširenje sistema organizovanog sakupljanja otpada na što veći broj stanovnika na teritoriji Prostornog plana;

uspostavljanje sistema primarne selekcije otpada u seoskim sredinama postavljanjem kontejnera za odvojeno sakupljanje otpada i primenom mobilnih stanica za sakupljanje otpada.

2) Plansko rešenje: Upravljanje opasnim otpadom

Prioritetne aktivnosti:

odvojeno sakupljanje opasnog otpada iz domaćinstava i transport do centralnog regionalnog skladišta opasnog otpada.

3) Plansko rešenje: Sahranjivanje u skladu sa sanitarnim propisima

Prioritetne aktivnosti:

opremanje grobalja potrebnom komunalnom infrastrukturom i utvrđivanje nadležnosti za upravljanje grobljima;

proširenje kapaciteta postojećih seoskih grobalja, odnosno određivanje lokacija za nova groblja u skladu sa režimima zaštite Specijalnog rezervata prirode i izvorišta vodosnabdevanja;

opremanje komunalno uređenih lokacija za stočna groblja/jame u skladu sa režimima zaštite Specijalnog rezervata prirode i izvorišta vodosnabdevanja.

4) Plansko rešenje:Opremanje planskog područja pijacama i veterinarskim stanicama

izgradnja mešovitih pijaca u planiranim seoskim turističkim centrima Gornjem Dušniku i Kosmovcu;

uspostavljanje mobilne veterinarske službe na teritoriji Prostornog plana.

2. INSTITUCIONALNI OKVIR IMPLEMENTACIJE I UČESNICI U IMPLEMENTACIJI

INSTITUCIONALNI OKVIR IMPLEMENTACIJE

Institucionalni okvir podrazumeva institucionalnu organizaciju i odgovornost u smislu upravljanja područjem SRP Suva planina u skladu sa preporukama IUCN za IV kategoriju – područje upravljanja staništem/vrstama u prirodi, kao i odredbama Zakona o zaštiti prirode, uz poštovanje relevantnih međunarodnih dokumenata koja se odnose na zaštitu prirode.

Institucionalna odgovornost na zaštiti i održivom korišćenju ovim područjem prvenstveno pripada: ministarstvu nadležnom za poslove zaštite prirode, Zavodu za zaštitu prirode Srbije, upravljaču SRP Suva planina, lokalnim samoupravama u obuhvatu Prostornog plana, kao i stanovništvu koje živi na ovom području.

Uspostavljanje zakonske zaštite, odnosno proglašenje Suve planine za zaštićeno područje – Specijalni reuzervat prirode, jedan je od osnova za upravljanje zaštićenim područjem, koje podrazumeva efikasno planiranje, praćenje stanja, preduzimanje mera i aktivnosti na unapređivanju, razvoju i korišćenju prirodnih vrednosti područja saglasno utvrđenim merama i uslovima zaštite.

Istovremeno, sa aspekta institucionalne organizacije i odgovornosti od posebne je važnosti utvrđivanje upravljača zaštićenim prirodnim dobrom, koji u skladu sa nadležnostima utvrđenim Zakonom o zaštiti prirode i IUCN kategorijom upravljanja, obavlja poslove zaštite i razvoja predmetnog područja, obezbeđuje donošenje i sprovođenje Prostornog plana upravljanja zaštićenim područjem, sprovođenje propisanih režima zaštite i očuvanja prirodnog dobra, naučno-istraživačke, kulturne, vaspitno-obrazovne, informativno-propagandne i druge aktivnosti, a sve uz učešće i uvažavanje interesa lokalne samouprave i stanovništva koje živi na ovom području, i drugo.

UČESNICI U IMPLEMENTACIJI

Ključni učesnici u implementaciji Prostornog plana jesu:

Vlada Republike Srbije: donosi Uredbu o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode Suva planina i akt o proglašenju Specijalnog rezervata prirode Suva planina;

Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja: daje saglasnost na urbanističke planove koji se izrađuju u okviru prirodnog dobra; daje saglasnost na plan upravljanja zaštićenim područjem Specijalnog rezervata prirode Suva planina i na pravilnik o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi za Specijalni rezervat prirode; učestvuje u izradi strateških dokumenata, planova i programa u pogledu zaštite prirodnih resursa; bavi se zaštitom, očuvanjem, unapređenjem i upravljanjem Specijalnog rezervata prirode; izrađuje programe istražnih radova u oblasti osnovnih geoloških istraživanja koja se odnose na održivo korišćenje resursa;

Ministarstvo poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede: upravlja poljoprivrednim zemljištem u državnoj svojini; dodeljuje sredstava za izvođenje radova i praćenje realizacije godišnjeg programa zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta; Republička direkcija za vode bavi se politikom vodoprivrede, uređenjem vodnih režima; Uprava za šume sprovođenjem mera zaštite šuma i divljači;

Ministarstvo ekonomije i regionalnog razvoja: sprovođenje podsticajnih mera i obezbeđivanje materijalnih i drugih uslova za razvoj i promociju turizma; učestvuje u integralnom planiranju razvoja turizma i komplementarnih delatnosti;

Ministarstvo za infrastrukturu i energetiku: realizuje projekte izgradnje saobraćajne infrastrukture; obezbeđuje finansijska sredstva iz budžeta Republike Srbije, pretpristupnih fondova EU, donacija i drugo;

Ostala ministarstva Republike Srbije (Ministarstvo kulture, informisanja i informacionog društva, Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu, Ministarstvo zdravlja, Ministarstvo rada i socijalne politike) obezbeđuju sredstva za izradu i realizaciju planova, programa i projekata iz svoje oblasti; praćenje realizacije prioritetnih planskih rešenja;

Zavod za zaštitu prirode Srbije: izrađuje studiju zaštite prirodnog dobra; prati stanje zaštićenog prirodnog dobra i preduzima mere njegove aktivne i pasivne zaštite; pruža stručnu pomoć upravljaču prirodnog dobra; vrši predstavljanje i popularisanje prirodnih vrednosti Specijalnog rezervata prirode;

Republički zavod za zaštitu spomenika kulture: donošenje urbanističkih planova integrativne konzervacije za manastirske komplekse, izrada studije valorizacije naučno obrazovnih, kulturno-istorijskih i turističkih potencijala nepokretnih kulturnih dobara i evidetiranih nepokretnosti; definisanje granica zaštićene okoline kulturnih dobara;

„Koridori Srbije” d.o.o.: poslovi eksproprijacije i izrade planske i projektne dokumentacije za autoput E-80; stručni poslovi, planiranje izgradnje i organizovanje stručnog nadzora nad izgradnjom autoputa;

JP „Putevi Srbije”: održavanje, zaštita, korišćenje, razvoj i upravljanje državnim putevima I i II reda Republike Srbije;

AD „Železnice Srbije”: održavanje pruga i tehnički nadzor nad njima, nadzor nad drugim pružnim i staničnim objektima i postrojenjima, održavanje i izgradnja uređaja, postrojenja i instalacija pri rekonstrukciji pruge Niš-Pirot-granica sa Republikom Bugarskom;

JP „Elektromreža Srbije”, JP „Elektroprivreda Srbije”, PD „Jugoistok”-učestvuju u ralizaciji priroritetnih planskih rešenja u oblasti elektroenergetike;

JP „Srbijašume”: vrši zaštitu, unapređenje, korišćenje i upravljanje državnim šumama, šumskim zemljištem i drugim šumskim potencijalima, pruža stručnu pomoć vlasnicima privatnih šuma;

lokalne samouprave: donose prostorne planove jedinica lokalnih samouprava i urbanističke planove, učestvuju u obezbeđenju finansijskih sredstava, poreskih olakšica, stimulativnih mera, organizuju edukacije i seminare iz različitih oblasti (sakupljanje i prerada lekovitog bilja, razvoj preduzetništva), nadležene su za održavanje, zaštitu, korišćenje, razvoj i upravljanje opštinskim putevima; donose programe zaštite životne sredine i programe monotoringa životne sredine; donose programe razvoja turizma;

Upravljač prirodnog dobra (utvrdiće se Aktom o proglašenju Suve planine kao specijalnog rezervata prirode; Studijom „Specijalni rezervat prirode Suva planina”: Predlog za stavljanje pod zaštitu Zavoda za zaštitu prirode Srbije, za upravljača je predloženo JP „Srbijašume”): donosi plan upravljanja zaštićenim područjem, izdaje dozole za posete strogom rezervatu prirode u cilju obrazovanja, donosi pravilnik o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi; obezbeđuje uslove za sprovođenje naučno-istraživačkih, obrazovnih, kulturnih, informativno-propagandnih i drugih aktivnosti;

nevladine organizacije, učestvuju u javnoj raspravi o predlogu akta o proglašenju zaštićenog područja; učestvuju u predstavljanju i popularisanju prirodnih vrednosti specijalnog rezervata prirode.

3. MERE I INSTRUMENTI ZA IMPLEMENTACIJU

EKONOMSKO-FINANSIJSKE MERE

Za planska rešenja zaštite, uređenja i korišćenja prirodnih sistema i resursa:

obezbeđivanje povoljnih kredita za investiranje u uređenje poljoprivrednog zemljišta u zonama zaštite prirodnih vrednosti, za obnavljanje pašnjačkog stočarstva, za sprovođenje ekološko ispravnih melioracija livada i pašnjaka i razvoj organske poljoprivredne proizvodnje;

obezbeđenje direktnih državnih ulaganja iz budžeta Republike Srbije, kao i budžeta opštine Bela Palanka, opštine Gadžin Han i opštine Babušnica za održavanje i unapređenje poljoprivredne proizvodnje i plasmana proizvoda;

obezbeđenje nadoknade seoskim domaćinstvima usled ograničenja u korišćenju poljoprivrednog zemljišta koja su nastala uspostavljanjem režima zaštite.

Za planska rešenja u oblasti stanovništva:

kreditno-finansijska podrška samozapošljavanju, zdravstveno-socijalne politike i sistema obrazovanja (programi prekvalifikacije i drugi oblici obrazovanja odraslih, ptt usluge, dostupnost interneta i sl.) za poboljšanje kvaliteta života na selu (kako mladog, tako i ostarelog stanovništva);

preduzimanje finansijskih mera za poboljšanje nataliteta;

preduzimanje niza mera ekonomske i socijalne politike od strane lokalnih samouprava, šire društvene zajednice i države za poboljšanje socijalnog statusa pojedinih kategorija stanovnika (odraslih osoba bez obrazovanja, dece, žena, starih i drugih posebno ugroženih grupa).

Za planska rešenja u oblasti razvoja mreže naselja i javnih službi:

poreske olakšice i subvencije za obavljanje tradicionalnih delatnosti;

obezbeđenje i udruživanja sredstava iz budžeta Republike Srbije, budžeta grada Niša i opština Gadžin Han i Bela Palanka i sredstava privatnog sektora za revitalizaciju domova kulture.

Za planska rešenja privrednog razvoja:

obezbeđivanje i udruživanje sredstava Republike Srbije (Fond za razvoj Republike Srbije, i sl.), poslovnih banaka (sa najvećim stepenom osiguranja i najnižim kamatnim stopama) i sredstava lokalnih samouprava za otvaranje novih radnih mesta, za samozapošljavanje i zapošljavanje mlađeg i ženskog dela populacije;

poreske olakšice, stimulativne mere komunalne politike i politike cena građevinskog zemljišta za razvoj sektora malih i srednjih preduzeća:

povoljni krediti i poreski podsticaji za modernizaciju i izgradnju objekata za otkup i preradu mleka i mlečnih proizvoda, otkup i primarnu preradu voća, šumskih plodova, lekovitog i aromatičnog bilja, klanica i objekata za preradu mesa;

obezbeđivanje i udruživanje sredstava Republike Srbije (Fond za razvoj Republike Srbije, sredstva Ministarstva poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede i sl.), sredstava lokalnih samouprava, privrednih banaka i privatnih preduzetnika za revitalizaciju napuštenih objekata i otvaranje novih radnih mesta.

Za planska rešenja u oblasti turizma:

monetarni instrumenti su: obezbeđenje i udruživanje direktnih državnih ulaganja iz budžeta, kao i iz budžeta grada Niša i opština Bele Palanke i Gadžinog Hana, Nacionalnog investicionog plana i drugih fondova, privlačenje stranih donatorskih sredstava, razvojni krediti i subvencionirane kamate i drugo za izradu i sprovođenje programa razvoja turizma suvoplaninske oblasti, pribavljanja i uređenja građevinskog zemljišta, razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture i drugo;

fiskalni instrumenti su: oslobađanje ili smanjenje poreza na novozaposlene, oslobađanje ili smanjenje poreza na dobit, diferencirane turističke naknade, prenošenje gubitaka u naredne godine, ubrzana amortizacija, koncesije, niže carine na uvoz opreme i drugo.

Za planska rešenja razvoja saobraćajne infrastrukture:

udruživanje sredstava za razvoj mreže državnih puteva iz budžeta Republike Srbije, sredstava „Koridori Srbije” d.o.o, JP „Putevi Srbije” i kreditnih sredstava međunarodnih asocijacija, i dr;

udruživanje sredstava za razvoj mreže državnih železnica iz budžeta Republike Srbije, sredstava AD „Železnice Srbije” i kreditnih sredstava međunarodnih asocijacija, i drugo.

Za planska rešenja razvoja komunalne infrastrukture:

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije, budžeta obuhvaćenih opština, sredstava javnih komunalnih preduzeća i privatnog sektora, kredita i sredstava iz donacija, za izradu i realizaciju planova i razvoj sistema upravljanja komunalnim otpadom.

Za planska rešenja zaštite prirode:

uvođenje naknade za korišćenje prirodnih vrednosti i sanacije i rekultivacije degradiranog prostora;

uvođenje naknade za zagađivanje životne sredine.

Za planska rešenja zaštite nepokretnih kulturnih dobara:

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije, prihoda grada Niša i opština Gadžin Han i Bela Palanka i sredstava privatnog sektora za realizaciju zaštite nepokretnih kulturnih dobara.

Za planska rešenja infrastrukturnih mreža:

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije, javnih preduzeća, prihoda lokalnih samouprava i privatnog sektora za realizaciju objekata i komleksa infrastrukturnih mreža;

poreski podsticaji za korišćenje obnovljivih izvora energije.

ORGANIZACIONE MERE I INSTRUMENTI

Za planska rešenja u oblasti stanovništva, razvoja mreže naselja i javnih službi:

organizovanje programa kvalifikacije i prekvalifikacije i drugi oblici obrazovanja odraslih;

korišćenje slobodnog stambenog fonda za razvoj sistema socijalnog stanovanja;

formiranje mobilnih ekipa primarne zdravstvene zaštite i socijalne zaštite.

Za planska rešenja privrednog razvoja:

osnivanje regionalne agencije za ruralni razvoj i povećanje konkurentske sposobnosti privrednih subjekata i lokalnih zajednica za korišćenje sredstava iz različitih javnih i privatnih, domaćih i stranih izvora;

kreiranje povoljnog privrednog ambijenta kroz stvaranje efikasne administracije (smanjenje administrativne procedure) u pravcu formiranja „one stop shop” (sve na jednom mestu) i pružanja on – line usluga i servisa;

organizovanje obuka i kurseva za zainteresovane preduzetnike;

formiranje baze podataka o građevinskom zemljištu;

organizovanje edukacija sakupljača i prerađivača lekovitog i začinskog bilja.

Za planska rešenja u oblasti turizma:

modeli ugovornog povezivanja/organizovanja, odnosno različiti vidovi klasterskog i prostornog udruživanja (pre svega regionalnih i lokalnih) turističkih subjekata, u kreiranju turističkih proizvoda suvoplaninskog turističkog prostora;

formiranje informacionog sistema o turističkim resursima i tražnji;

uvođenje monitoringa turističkog poslovanja, promocije i propagande suvoplaninske oblasti.

Za planska rešenja u oblasti razvoja vodne infrastrukture:

organizacija službe osmatranja i obaveštavanja na većim vodotocima, radi blagovremenog obaveštavanja o opasnostima od poplava;

osposobljavanje građana za zaštitu i spasavanje od poplava, kroz ličnu i uzajamnu zaštitu.

Za planska rešenja razvoja komunalne infrastrukture:

nabavka potrebnih vozila i kontejnera, izgradnja stanica za sakupljanje i organizovanje komunalne službe na turističkim lokalitetima;

nabavka potrebnih mobilnih stanica za sakupljanje otpada;

definisanje rasporeda (plana) rada mobilnih veterinarskih jedinica;

nabavka potrebnih vozila za rad mobilnih veterinarskih stanica.

Za planska rešenja razvoja zaštite životne sredine:

određivanje lokacija i postavljanje mernih stanica za praćenje i kontrolu kvaliteta vazduha, vode, zemljišta i nivoa buke.

Za planska rešenja zaštite nepokretnih kulturnih dobara:

obezbeđenje neophodne saobraćajne u druge infrastrukture, obeležavanje i uređenje pristupa nepokretnim kulturnim dobrima i evidentiranim nepokretnostima u okviru turističke prezentacije istih.

PLANSKO-PROGRAMSKE MERE

Za planska rešenja zaštite, uređenja i korišćenja prirodnih sistema i resursa:

donošenje programa zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta;

izrada projekata rekultivacije poljoprivrednog zemljišta;

donošenje programa gazdovanja šumama.

Za planska rešenja privrednog razvoja:

izrada neophodne planske i projektne dokumentacije za opremanje lokacija (za obezbeđenje prostornih, saobraćajnih i infrastrukturnih uslova za otvaranje novih MSP).

Za planska rešenja u oblasti turizma:

donošenje programa razvoja turizma;

izrada projekata razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture.

Za planska rešenja razvoja saobraćajne infrastrukture:

izrada planske i projektne dokumentacije za rekonstrukciju i rehabilitaciju državnih puteva II reda;

izrada planske i projektne dokumentacije za realizaciju novih opštinskih puteva.

Za planska rešenja u oblasti razvoja energetske infrastrukture:

izrada studija prostornog razmeštaja i potencijalnih lokacija solarnih elektrana, integracije u energetski sistem kao i druge mogućnosti korišćenja energije sunca u zahvatu plana;

izrada studija o mogućnosti korišćenja biomase i drugih kapaciteta OIE lokalnog karaktera.

Za planska rešenja u oblasti razvoja vodne infrastrukture:

izrada elaborata o zonama sanitarne zaštite izvorišta: „Mokra”, „Divljana”, „Golemo vrelo” u G. Studeni, „Vrelo” u G. Dušniku, izvorišta Toponičke reke, izvorišta „Ropot” u Šebetu;

izrada plana za proglašenje erozivnih područja u opštinama: Bela Palanka i Gadžin Han;

izrada plana odbrane od poplava od bujičnih voda u opštini Bela Palanka.

Za planska rešenja razvoja komunalne infrastrukture:

donošenje regionalnih planova upravljanja otpadom;

izrada projekata sanacije i rekultivacije smetlišta (sa prethodnom procenom rizika, definisanim načinom remedijacije i utvrđenim prioritetima za sanaciju).

Za planska rešenja zaštite prirode i životne sredine:

donošenje plana upravljanja Specijalnim rezervatom prirode Suva planina;

donošenje programa zaštite životne sredine za područja jedinica lokalnih samouprava;

donošenje programa monitoringa kvaliteta životne sredine za područja jedinica lokalnih samouprava.

Za planska rešenja zaštite nepokretnih kulturnih dobara:

izrada studije graditeljskog nasleđa sa valorizacijom spomeničkih vrednosti, definisanjem granica zaštite i zaštićene okoline i utvrđivanjem uslova i mera zaštite za sva dobra pod prethodnom zaštitom;

donošenje urbanističkih planova integrativne konzervacije za manastirske komplekse sv. Velikomučenika Dimitrija kod sela Divljana i Uspenja sv. Bogorodice u Veti i etno-sela na prostoru delova naselja Gornji Dušnik, Sopotnica, Kaletinac, Divljana i Kosmovac;

izrada studije valorizacije naučno-obrazovnih, kulturno-istorijskih i turističkih potencijala nepokretnih kulturnih dobara i evidentiranih nepokretnosti uz određivanje prioritetnih lokaliteta i aktivnosti u pogledu preduzimanja mera na zaštiti, revitalizaciji i prezentaciji.

NORMATIVNO-PRAVNE MERE

Za planska rešenja zaštite prirode:

donošenje akta o proglašenju Suve planine kao specijalnog rezervata prirode;

donošenje pravilnika o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi za Specijalni rezervat prirode Suva planina;

donošenje akata o proglašenju evidentiranih prirodnih dobara za spomenike prirode (stara stabla i stabla-zapisi).

Za planska rešenja razvoja komunalne infrastrukture;

donošenje zakonske regulative, tehničkih propisa i standarda vezanih za ekonomsku efikasnost na regionalnom i opštinskom nivou;

donošenje odluka o poveravanju upravljanja i uređenja seoskih grobalja javnom komunalnom preduzeću;

donošenje odluka o poveravanju upravljanja i uređenja pijaca javnom komunalnom preduzeću.

Za planska rešenja zaštite voda:

donošenje rešenja o zonama sanitarne zaštite za izvorišta „Mokra”, „Divljana”, „Golemo vrelo” u Gornjoj Studeni, „Vrelo” u Gornjem Dušniku, izvorišta Toponičke reke, izvorišta „Ropot” u Šebetu.

Za planska rešenja zaštite nepokretnih kulturnih dobara:

donošenje akata o proglašenju evidentiranih nepokretnosti za kulturna dobra.

4. SMERNICE ZA IZRADU URBANISTIČKIH PLANOVA I DRUGE RAZVOJNE DOKUMENTACIJE ZA PODRUČJE PLANA

4.1. NAČIN SPROVOĐENJA PROSTORNOG PLANA

Prostorni plan sprovodiće se na sledeći način:

1. Direktnom primenom Prostornog plana, izdavanjem informacije o lokaciji i lokacijske dozvole, za delove teritorije koji nisu obuhvaćeni urbanističkim planovima, urbanističkim projektima i šematskim prikazima uređenja naselja.

2. Kao obavezujuća u sprovođenju Prostornog plana utvrđuju se planska rešenja Prostornog plana područja infrastrukturnog koridora Niš-granica Bugarske, za linijske i punktualne infrastrukturne sisteme i objekte.

3. Razradom u prostornim planovima jedinica lokalne samouprave:

u Prostornom planu opštine Bela Palanka – izradom šematskog prikaza uređenja za naselja Bežište, Gornja Koritnica, Donja Koritnica, Divljana, Mokra, Kosmovac, Novo Selo, Vrgudinac, Toponica i Veta;

u Prostornom planu opštine Gadžin Han – izradom šematskog prikaza uređenja za naselja Veliki Krčimir, Mali Krčimir, Veliki Vrtop, Šebet, Kaletinac, Sopotnica, Gornji Dušnik, Miljkovac, Ćelije, Čagrovac, Jagličje, Koprivnica.

4. Razradom Prostornog plana izradom planova generalne regulacije:

izradom planova generalne regulacije za Gornju i Donju Studenu (predviđeno Prostornim planom administrativnog područja grada Niša).

5. Razradom Prostornog plana izradom planova detaljne regulacije:

1) Skijalište Bojanine vode prilikom čije izrade će se, u saradnji sa Zavodom za zaštitu prirode Srbije i JP „Srbijašume”, definisati trase skijaških staza, u cilju sprečavanja negativnih posledica usled uklanjanja šumske vegetacije na strmom terenu;

2) Vlaška poljana (kompleks verskog turizma);

3) Divljana-Mokra (Sportsko-rekreativni centar Divljana, akumulacija Divljana, i manastir Sv. Velikomučenika Dimitrija)

4) Turistički kompleks u KO Gornji Dušnik;

5) Manastir Uspenja sv. Bogorodice u Veti;

6) Etno-sela na prostoru delova naselja Gornji Dušnik, Sopotnica, Kaletinac, Gornja Studena, Donja Studena, Divljana i Kosmovac (lokacije će se odrediti na osnovu Studije o valorizaciji nepokretnih kulturnih dobara);

7) Saobraćajnica:

– planiranih državnih puteva, nakon izrade generalnog projekta sa prethodnom studijom opravdanosti;

– planiranih opštinskih puteva: deo kružnog turističkog puta od Malog Krčimira do Koliba; Ćelije-Krst; deo kružnog turističkog puta Ćelije-Jagličje-Koprivnica-Donja Studena; Donja Studena – Bancarevo; Bojanine vode – Ploče; deo kružnog turističkog puta Bojanine vode-Kosmovac-Vlaška poljana; deo kružnog turističkog puta od Toponice do Vlaške Poljane; deo kružnog turističkog puta Toponica-Vrgudinac; deo kružnog turističkog puta Novo Selo-Mokra; deo kružnog turističkog puta Mokra-Preslap-Malo Konjsko do uključenja u opštinski put kod Manastira Sv. Dimitrija; deo kružnog turističkog puta Malo Konjsko-Veliko Konjsko-Kolibe-Ječmište-Bežište;

8) Dalekovoda 35kV TS 110/35 kV Bela Palanka do TS 35/10 kV Donji Dušnik.

9) Za potrebe izgradnje objekata vetrogeneratora i solarnih fotonaponskih postrojenja (solarnih elektrana), postrojenja za biomasu kao i za male hidroelektrane ukoliko su snage veće od 1,0 MW.

10) Za prostor grupnih PPOV-a.

11) Za glavne kolektore otpadnih voda.

12) Za uređenje vodotokova, osim za deonice za koje se uređenje vrši u okviru postojeće parcele vodnog zemljišta.

6. Razradom Prostornog plana izradom urbanističkih projekata za:

Vizitorski centar Kolibe;

Ulazno-izlazne punktove u Specijalni rezervat prirode kod sela Toponica, Vrgudinac, Bežište i Veliki Krčimir;

Objekte za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora snage do 1,0 MW;

Lokalne rezervoare, prekidne komore i pumpne stanice;

Prostor pojedinačnih PPOV-a.

5. SMERNICE ZA IZRADU URBANISTIČKIH PLANOVA I DRUGE RAZVOJNE DOKUMENTACIJE

Smernice za izradu urbanističkih planova

Plan generalne regulacije za Gornju Studenu obuhvata građevinsko područje naseljenog mesta Gornja Studena, kao rezidencijalnog punkta skijališta Bojanine vode, uključujući vikend zone na području KO Gornja Studena.

Plan generalne regulacije za Donju Studenu obuhvata građevinsko područje naseljenog mesta Donja Studena, kao naselja sa ograničenim funkcijama centraliteta u okviru adiminstrativnog područja grada Niša.

U pogledu zaštite nepokretnih kulturnih dobara, planovi generalne regulacije za Gornju Studenu i Donju Studenu regulisaće očuvanje arhitektonskih i ambijentalnih vrednosti naselja, gde će se prezentovati tradicionalna arhitektura i način života planskog područja uz uklapanje u ekološke i edukativne programe (stari zanati, tradicionalna priprema hrane, etnološka baština i sl.).

Na osnovu Studije o valorizaciji nepokretnih kulturnih dobara, na području naselja Sopotnica, Gornji Dušnik i Kaletinac, Gornja i Donja Studena, Divljana i Kosmovac, odrediće se lokacije za etno-sela koje će se razraditi planovima detaljne regulacije. Planovima detaljne regulacije za etno-sela, aktivnosti usmeravati prvenstveno na revitalizaciju postojeće strukture uz očuvanje tipologije objekata. Oblikovanje fasada, odabir arhitektonskih detalja, građevinskog materijala, boja i slično, treba da je u skladu sa ambijentom i vizuelnim identitetom prostora.

Planovi detaljne regulacije za manastir sv. Velikomučenika Dimitrija i Uspenja sv. Bogorodice regulisaće zaštitu i korišćenje manastirskih kompleksa i ne smeju deliti manastirske celine niti obuhvat njihove zaštićene okoline. Njima se ne mogu menjati mere zaštite utvrđene aktom o proglašenju niti granice nepokretnog kulturnog dobra i njegove zaštićene okoline, a granica obuhvata ne sme biti manja ili deliti granicu zaštićene okoline nepokretnog kulturnog dobra. Objekte čuvati u izvornoj nameni, a u slučaju uvođenja novih funkcija voditi računa da se izborom funkcija ne vulgarizuju ambijentalna i spomenička svojstva. Infrastrukturu i objekte privremenog i stalnog karaktera neophodne za turističku prezentaciju planirati na prostorima van obuhvata zaštićene okoline.

Za planirane koridore državnih puteva neophodna je izrada generalnog projekta sa prethodnom studijom opravdanosti, a nakon toga plana detaljne regulacije.

Smernice za izradu druge razvojne dokumentacije

U pogledu zaštite nepokretnih kulturnih dobara neophodna je izrada studije o valorizaciji nepokretnih kulturnih dobara i nepokretnosti koje uživaju predhodnu zaštitu na planskom području, kojom će se utvrditi relevantni podaci o svim objektima i lokalitetima, obrađeni tako da se na osnovu njih mogu utvrditi konkretni pojedinačni uslovi i mere zaštite, granice zaštite i obuhvat zaštićene okoline. Na osnovu valorizacije naučno-obrazovnih, kulturno-istorijskih i turističkih potencijala nepokretnih kulturnih dobara i evidetiranih nepokretnosti potrebno je odrediti prioritetne lokalitete i aktivnosti u pogledu preduzimanja mera na zaštiti, revitalizaciji i prezentaciji i utvrditi potencijalno područje za formiranje etno-parkova.

Sprovođenje Prostornog plana u sektorskim planovima i programima

Planska rešenja sprovodiće se sledećim sektorskim planovima i programima:

Planom upravljanja Specijalnim rezervatom prirode Suva planina za period od 10 godina (donosi Upravljač zaštićenog područja uz saglasnost Ministarstva životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja, po prethodno pribavljenim mišljenjima nadležnih ministarstava);

srednjoročnim i godišnjim programima uređivanja građevinskog zemljišta za područja jedinica lokalnih samouprava (skupštine opština/grada u saradnji sa javnim preduzećima);

godišnjim programima zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta (skupštine opština/grada uz saglasnost Ministarstva poljoprivrede, trgovine, šumarstava i vodoprivrede, u saradnji sa udruženjima poljoprivrednih proizvođača i vlasnicima zemljišta);

planovima u oblasti obrazovanja, zdravstvene zaštite, socijalne zaštite, razvoja kulture i sporta (skupštine opština/grada, u saradnji sa nadležnim ministarstvima, upravama opština/grada, mesnim zajednicama, privatnim sektorom i nevladinim organizacijama);

programima razvoja turizma (skupštine opština/grada u saradnji sa nadležnim ministarstvom i turističkim organizacijama);

srednjoročnim i godišnjim programom izgradnje, rehabilitacije i održavanja državnih puteva (JP „Putevi Srbije”, u saradnji sa nadležnim upravama opština/grada);

srednjoročnim i godišnjim programima izgradnje, rehabilitacije i održavanja opštinskih puteva (nadležne uprave i direkcije opština/grada);

planovima za proglašenje erozivnih područja (skupštine opština/grada, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za vodoprivredu);

planovima odbrane od poplava od bujičnih voda (skupštine opština/grada, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za vodoprivredu);

planovima razvoja energetike (jedinice lokalne samaouprave);

programima zaštite životne sredine za područja jedinica lokalnih samouprava (donose jedinice lokalne samouprave);

programima monitoringa kvaliteta životne sredine za područja jedinica lokalnih samouprava (skupštine jedinica lokalne samouprave u saradnji sa nadležnim upravama);

srednjoročnim i godišnjim programima istraživanja i zaštite nepokretnih kulturnih dobara (Republički zavod za zaštitu spomenika kulture i Zavod za zaštitu spomenika kulture u Nišu u saradnji s nadležnim opštinskim upravama, odnosno, gradskom upravom).