Uredba o utvrđivanju Regionalnog prostornog plana Timočke krajine

Na osnovu člana 35. stav 3. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09 – ispravka, 64/10-US i 24/11) i člana 42. stav 1. Zakona o Vladi („Službeni glasnik RS”, br. 55/05, 71/05 – ispravka, 101/07, 65/08 i 16/11),

Vlada donosi

Član 1.

Utvrđuje se Regionalni prostorni plan Timočke krajine (u daljem tekstu: Prostorni plan), koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.

Član 2.

Prostornim planom utvrđuju se dugoročna koncepcija razvoja, organizacije, uređenja, zaštite i korišćenja područja Prostornog plana na teritoriji koja obuhvata područja Zaječarskog i Borskog upravnog okruga, i to: na teritoriji Zaječarskog upravnog okruga, cele opštine Zaječar, Knjaževac, Boljevac i Sokobanja; na teritoriji Borskog upravnog okruga, cele opština Bor, Majdanpek, Negotin i Kladovo.

Član 3.

Prostorni plan sastoji se iz tekstualnog dela i grafičkih prikaza.

Tekstualni deo Prostornog plana objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije”.

Grafički prikazi (referalne karte) izrađeni su u razmeri 1:100.000, i to: referalna karta 1 – Osnovna namena prostora; referalna karta 2 – Mreža naselja i infrastrukturni sistemi i referalna karta 3 – Turizam i zaštita prostora.

Grafičke prikaze iz stava 3. ovog člana, izrađene u 17 primeraka, overava svojim potpisom ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.

Član 4.

Prostorni plan sprovodi se razradom planskih rešenja i propozicija prostornim planovima područja posebne namene, prostornim planovima jedinica lokalne samouprave, urbanističkim planovima i drugim planovima i programima.

Član 5.

Grafički prikazi iz člana 3. stav 3. ove uredbe, čuvaju se trajno u Vladi (jedan komplet), Ministarstvu životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja (tri kompleta), Ministarstvu za infrastrukturu i energetiku (jedan komplet), Ministarstvu poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede (jedan komplet), gradu Zaječaru (jedan komplet), opštini Knjaževac (jedan komplet), opštini Boljevac (jedan komplet), opštini Sokobanja (jedan komplet), opštini Bor (jedan komplet), opštini Majdanpek (jedan komplet), opštini Negotin (jedan komplet), opštini Kladovo (jedan komplet) i Republičkoj agenciji za prostorno planiranje (tri kompleta).

Dokumentaciona osnova na kojoj se zasniva Prostorni plan čuva se u Republičkoj agenciji za prostorno planiranje.

Član 6.

Pravo na neposredan uvid u grafičke prikaze iz člana 3. stav 3. ove uredbe imaju pravna i fizička lica, pod uslovima i na način koji bliže propisuje ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.

Član 7.

Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i projekti uskladiće se sa odredbama ove uredbe na način utvrđen Prostornim planom.

Planovi i programi razvoja koji se donose po posebnim propisima, propisi i drugi opšti akti uskladiće se sa odredbama ove uredbe u roku od godinu dana od dana njenog stupanja na snagu.

Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i projekti, planovi i programi razvoja doneti do dana stupanja na snagu ove uredbe, primenjuju se u delovima koji nisu u suprotnosti sa ovom uredbom.

Član 8.

Radi utvrđivanja mera i aktivnosti za sprovođenje Prostornog plana Vlada, na predlog ministarstva nadležnog za poslove prostornog planiranja, u roku od jedne godine od dana stupanja na snagu Prostornog plana, donosi Program implementacije Prostornog plana za period od pet godina.

Član 9.

Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”.

05 broj 350- /2011

U Beogradu, ___________2011. godine

VLADA

PREDSEDNIK

UVODNE NAPOMENE

Na osnovu Programa izrade Regionalnog prostornog plana Timočke krajine i Odluke o izradi Regionalnog prostornog plana Timočke krajine („Službeni glasnik RS”, broj 20/09), zaključen je ugovor o izradi Regionalnog prostornog plana Timočke krajine (u daljem tekstu: Prostorni plan) između Republičke agencije za prostorno planiranje (kao Naručioca i Nosioca) i Instituta za arhitekturu i urbanizam Srbije (kao Izvršioca).

Prostorni plan obuhvata područja Borskog i Zaječarskog upravnog okruga (u daljem tekstu: Borskog i Zaječarskog okruga).

Ovaj elaborat predstavlja predlog Prostornog plana koji je pripremljen nakon postupanja po primedbama iz „Izveštaja o obavljenom javnom uvidu u Nacrt Regionalnog prostornog plana Timočke krajine i Izveštaj o strateškoj proceni uticaja Regionalnog prostornog plana Timočke krajine na životnu sredinu” (br. 350-17-13/2010-01 od 23. februara 2011. godine, Komisija za sprovođenje postupka javnog uvida Prostornog plana, Republička agencija za prostorno planiranje).

Prostorni plan je usklađen sa Zakonom o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br.72/09, 81/09, 64/10-US i 24/11), Pravilnikom o sadržini, načinu i postupku izrade planskih dokumenata („Službeni glasnik RS”, broj 31/10), Zakonom o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, br. 135/04 i 88/10), Zakonom o regionalnom razvoju („Službeni glasnik RS”, br. 51/09 i 30/10), Zakonom o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, broj 135/04), Zakonom o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS”, br. 36/09 i 88/10), Zakonom o turizmu („Službeni glasnik RS”, br. 36/09 i 88/10), odredbama Zakona o Prostornom planu Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 88/10), Uredbom o utvrđivanju Vodoprivredne osnove Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, broj 11/02), aktuelnim strategijama Vlade Republike Srbije, regionalnim razvojnim planovima i strategijama Zaječarskog i Borskog okruga i drugim normativnim aktima i dokumentima koji se odnose na problematiku iz predmeta Prostornog plana.

Prostorni plan je urađen u GIS okruženju zasnovanom na ESRI tehnologiji (ArcGIS 9h).

Neposredan cilj izrade Prostornog plana je doprinos zaustavljanju negativnih demografskih tendencija i ekonomskog zaostajanja, odnosno stvaranju preduslova za realizaciju nacionalnih, regionalnih i lokalnih razvojnih interesa na području Timočke krajine. U tim uslovima prvi zadatak Prostornog plana je da ponudi koncepcije razvoja i prostorno-planska rešenja koja će omogućiti očuvanje vrednosti i valorizaciju potencijala ovog područja za dugoročni i uravnoteženi ekonomski razvoj. Donošenjem Prostornog plana obezbediće se planski osnov za: racionalnu organizaciju, izgradnju, uređenje i korišćenje prostora; zaštitu životne sredine i poboljšanje kvaliteta življenja lokalnog stanovništva unapređenjem infrastrukturne i komunalne opremljenosti naselja i razvojem privrede (u prvom redu malih i srednjih preduzeća i turizma); kao i smernice za institucionalno-organizacionu, upravno-kontrolnu i informatičku podršku primene Prostornog plana. Prostorni plan se donosi za period do 2025. godine, sa elementima za prvu, prioritetnu etapu implementacije Prostornog plana za period do 2015. godine.

Prostorni plan sadrži tekstualni deo sa 36 tabela i grafički deo. Tekstualni deo Prostornog plana ima sledeći osnovni sadržaj: I Polazne osnove, II Principi, ciljevi i opšta koncepcija regionalnog prostornog razvoja, III Koncepcije, propozicije i planska rešenja prostornog razvoja i IV Mere i instrumenti za primenu i sprovođenje plana. Grafički deo Prostornog plana sadrži tri referalna grafička prikaza planskih rešenja i to:

Referalna karta broj 1. „Osnovna namena prostora” u razmeri 1:100 000;

Referalna karta broj 2. „Mreža naselja i infrastrukturni sistemi”, u razmeri 1:100 000; i

Referalna karta broj 3. „Turizam i zaštita prostora”, u razmeri 1:100 000.

Uporedo sa izradom Prostornog plana, Obrađivač je uradio i „Izveštaj o strateškoj proceni uticaja Prostornog plana na životnu sredinu”.

U pripremi i izradi Koncepta uspostavljena je saradnja sa nadležnim organima i stručnim službama gradske uprave Zaječar i opštinskih uprava Knjaževac, Boljevac, Sokobanja (na teritoriji Zaječarskog okruga), opštinskih uprava Majdanpek, Negotin, Kladovo i Bor (na teritoriji Borskog okruga), kao i ostalim stručnim i drugim institucijama, organizacijama i preduzećima sa planskog područja. Ostvarena je saradnja sa Ministarstvom odbrane, Zavodom za zaštitu prirode Srbije i Republičkim zavodom za zaštitu spomenika kulture i dr., u okviru koje su dobijeni uslovi za izradu Prostornog plana. Uspostavljena je i uspešna saradnja sa Regionalnom agencijom za razvoj istočne Srbije (u daljem tekstu: RARIS), čija će uloga posebno biti izražena u procesu implementacije planskih rešenja.

Deo dokumentacije Prostornog plana korišćen je u realizaciji „Strategije regionalnog razvoja Timočke krajine” u okviru programa pomoći Vlade Republike Slovačke i Evropske Unije (EU), kroz saradnju Karpatskog razvojnog instituta (Carpathian Development Institute – CDI), RARIS-a, Instituta za arhitekturu i urbanizam Srbije, lokalnih samouprava i dr.

1. POLOŽAJ I PROSTORNI OBUHVAT

1.1. POLOŽAJ I OSNOVNE ODLIKE PODRUČJA

Područje Prostornog plana zauzima istočni deo Republike Srbije i obuhvata teritorije Zaječarskog i Borskog okruga. Obuhvaćeno je 263 naselja sa 284.112 stanovnika. U fizičko-geografskom pogledu obuhvata veći deo basena Timoka, deo donjeg Podunavlja i zonu njegovog brdsko-planinskog zaleđa, gornji, izvorišni deo sliva reke Pek i gornji i srednji deo sliva Sokobanjske Moravice. Region Timočke krajine je smešten između Republike Rumunije na severu, Republike Bugarske na istoku, Niškog i Pirotskog okruga na jugu, i Braničevskog i Pomoravskog okruga na zapadu. Izdvajaju se sledeće geomorfološke celine: planinski i brdski tereni, koji uokviruju područje regiona sa jugoistočne, zapadne i južne strane (visokoplaninski masiv Stare planine sa srednjeplaninskim okruženjem i ostalim planinama srednjih visina – Kučaj, Deli Jovan, Rtanj, Tupižnica, Ozren i dr.); markantne rečne doline Dunava, Belog, Crnog i Velikog Timoka i Sokobanjske Moravice u kojima se kompozitno smenjuju klisure i kotline; i aluvijalna ravan i terase Dunava na ulasku ove reke u Dakijski (Vlaški) basen, između Kladova i ušća Timoka. Područje Prostornog plana odlikuje velika visinska amplituda, jer se prostire u visinskim zonama od 28 m n.v. (ušće Velikog Timoka u Dunav, najniža tačka u Republici) do 2.070 m n.v. (Knjaževački deo Stare planine).

Područje Prostornog plana pripada nerazvijenim i ekonomski i demografski depresivnim regionima sa sledećim specifičnim namenama od značaja za utvrđivanje planskih rešenja: područje panevropskog transportnog koridora VII (Dunav) (sa delimično iskorišćenim plovnim i neiskorišćenim nautičkim potencijalima) i kontaktno područje između panevropskih infrastrukturnih koridora X na zapadu i IV na istoku; područje sa izuzetnim hidroenergetskim potencijalima (dve postojeće HE, „Đerdap I” i „Đerdap II”, kao i eventualna mogućnost izgradnje reverzibilne HE „Đerdap III”); poljoprivredno-stočarsko i šumsko područje; prirodne i turističke vrednosti (sa izrazitim potencijalima za razvoj turizma na Staroj planini i Dunavu, integralno sa komplementarnim aktivnostima); izvorišta voda – nacionalnog i regionalnog ranga, sa 3 postojeće i 3 planirane vodoakumulacije, objektima zaštite od voda i dr.; područje sa značajnim rezervama mineralnih resursa i razvijenim rudarstvom (RTB „Bor” i dr.); zone specijalne namene sa postojećim i planiranim graničnim prelazima i dugim graničnim pojasom prema Republici Bugarskoj i Republici Rumuniji (Evropskoj Uniji) u dužini od 307 km; i dr.

U pogledu razvijenosti (prema Uredbi o utvrđivanju jedinstvene liste razvijenosti regiona i jedinica lokalne samouprave za 2010. godinu, „Službeni glasnik RS”, broj 51/10) područje Prostornog plana je heterogene strukture. Grupi jedinica lokalne samouprave razvijenosti od 80-100% republičkog proseka pripadaju grad Zaječar i opštine Bor, Kladovo i Sokobanja; nedovoljno razvijenim opštinama (<50% republičkog proseka) pripadaju opštine: Boljevac, Majdanpek i Negotin, dok kategoriji izrazito nedovoljno razvijenih lokalnih samouprava (<60% republičkog proseka) pripada opština Knjaževac.

1.2. OBUHVAT PODRUČJA PROSTORNOG PLANA

Prostorni plan obuhvata cele teritorije opština Bor, Negotin, Kladovo i Majdanpek na području Borskog okruga (3.507 km2) i grada Zaječara i opština Knjaževac, Sokobanja i Boljevac na području Zaječarskog okruga (3.623 km2), ukupne površine od 7.130 km2 (što predstavlja oko 8% teritorije Republike Srbije). Površina teritorija opština se kreće od 525 km2, koliko ima Sokobanja, do 1.202 km2, koliko ima opština Knjaževac, koja po površini spada u najveće opštine Srbije.

2. OBAVEZE, USLOVI I SMERNICE IZ PLANSKIH DOKUMENATA VIŠEG REDA I DRUGIH RAZVOJNIH DOKUMENATA

2.1. PROSTORNI PLAN REPUBLIKE SRBIJE

(„Službeni glasnik RS”, broj 88/10)

Nosioci budućeg prostornog razvoja Srbije biće privlačni, konkurentni i inovativni urbani centri u funkcionalnoj vezi sa ruralnim okruženjem. Integrisani i održivi razvoj metropolskih područja podrazumeva neophodnu podršku većih regionalnih centara, od kojih se u istočnom delu Srbije izdvaja grad Zaječar, sa pripadajućim funkcionalnim urbanim područjima, koji će dobiti podršku za ubrzaniji razvoj kao regionalne fokusne tačke. Bor i Zaječar treba da podstaknu dostizanje ukupnog policentričnog razvoja, odnosno, da se uspostavi ravnomerna distribucija aktivnosti i stanovništva. Nova koncepcija prostornog razvoja Srbije podrazumeva decentralizaciju i regionalni razvoj, na nivou funkcionalno – ekonomskih regiona i oblasti, kao i definisanje podsticajnih posebnih programa i projekata za područja sa posebnim razvojnim problemima (nerazvijena, izolovana, slabije pristupačna), u koje spada i Timočka krajina.

Koncepcija prostornog razvoja Istočne Srbije, kao prostorne celine izuzetnih prirodnih potencijala imaće značajna ograničenja zbog demografskih karakteristika (ukupan broj stanovnika, starosna, kvalifikaciona struktura i dr.). Kao osnovni preduslov mobilisanja teritorijalnog kapitala i aktiviranja ekonomskih razvojnih projekata, neophodna je demografska obnova. Prema pesimističkom scenariju do 2021. godine, Borski okrug bi imao 98.284 stanovnika, a Zaječarski 100.094 stanovnika. Prema optimističkom scenariju Borski okrug bi imao 117.674 stanovnika, a Zaječarski 109.287 stanovnika. Timočka krajina predstavlja prostor veoma bogatog biološkog i kulturnog diverziteta, oslonjen na reku Dunav sa jedne strane, prožet sa transdržavnim sistemom karpatskih planina i ograđen dragocenim prirodnim rezervatom Beljanice, Kučajskim planinama i Stare planine, uz značajni hidropotencijal (reka Timok i dr.). Primarno je jačanje saobraćajnih i infrastrukturnih veza, kao i razvoj projekata u oblasti privrede, saobraćaja, energetike, turizma i dr. Korišćenje, uređenje i zaštita ovog prostora će zahtevati ozbiljnu i sistematsku organizaciju na regionalnom nivou, pokretanje većih razvojnih projekata uz neophodno umrežavanje opština oko većih urbanih centara. Transgranični projekti sa partnerima iz Rumunije i Bugarske treba da imaju značajnu ulogu u ovom procesu prostornog razvoja Istočne Srbije. Takođe, bitan preduslov je povezivanje u pravcu Koridora H i povezivanje u organsku celinu prostora izuzetnih predeonih kvaliteta prirodnih i kulturnih resursa za razvoj turizma visoke klase, uz ograničenja koje predstavljaju, površinski kopovi u Boru, vojni poligon Pasuljanske livade i druga područja posebne namene.

Sa stanovišta prostorne distribucije i organizacije poljoprivrede, Timočka krajina ima heterogene karakteristike u agroekološkom i socioekonomskom pogledu, nisku gustinu naseljenosti, negativne demografske tendencije, nerazavijenu infrastrukturu i visoke stope ruralnog siromaštva i nezaposlenosti. Razvojni pravci poljoprivrede u Timočkoj krajini se ogledaju u proizvodnji hrane visoke biološke vrednosti i/ili poznatog geografskog porekla u sistemima organske, integralne i tradicionalne poljoprivrede, paraleleno sa aktivnostima na održivom upravljanju i zaštiti prirodnih resursa i razvoju lokalnih prerađivačkih kapaciteta i drugih pratećih delatnosti. Plan optimalne šumovitosti i pošumljavanja do 2014. godine za Timočku krajinu u proseku iznosi 55,5% (Zaječarski okrug 51,0% i Borski okrug 60,0%).

U sektoru upravljanja vodama za Timočku krajinu, kao posledica globalnih klimatskih promena očekuju se sledeći procesi: (a) smanjivanje ukupnih padavina, posebno u južnom i istočnom delu; (b) pogoršavanje ekstremnih fenomena – duži periodi malih voda, brže koncentracije i veći vrhovi povodnja. Utvrđen je Timočki regionalni sistem sa Borskim, Zaječarskim i Knjaževačkim podsistemima. Zaštita voda se planira realizacijom PPOV u naseljima sa najvećim uticajima na izvorišta ili na ugrožene vodotoke: Boljevac, Knjaževac, Bor, Majdanpek, Zaječar. U pogledu hidroenergetskog korišćenja voda, kao ekološki najpovoljnijeg vida energije, planira se povećanje instalisane snage HE „Đerdap 1” i „Đerdap 2”; korišćenje poteza nizvodno od HE „Đerdap 2” u okviru HE „Turnu Magurele”. Razmatra se i potencijalna mogućnost izgradnje nove HE „Đerdap 3”, na Dunavu.

U eksploataciji i preradi metaličnih sirovina najznačajnija je „Timočka eruptivna zona”, sa ležištima bakra u rejonu Bora i Majdanpeka, kao i zlata i volframa kod Blagojevog Kamena. Predviđa se revitalizacija postojećih ležišta i jalovišta, kao i istraživanje i otvaranje novih ležišta metaličnih sirovina, čemu pogoduje napredak u tehnologiji eksploatacije i prerade koji omogućava korišćenje ruda sa malim sadržajem korisnih komponenata. Planira se izgradnja TE-TO „Zaječar” i povećanje proizvodnje rudnika „Lubnica”. U sektoru metaličnih mineralnih sirovina planira se otvaranje rudnika Borska reka i Cerovo (eksploatacija bakra), dok se u sektoru nemetaličnih mineralnih sirovina planira otvaranje većeg broja manjih rudnika za eksploataciju.

Timočka krajina obuhvata delove turističkih klastera „Jugoistočna Srbija” i „Beograd” sa najvrednijim delovima turističkih destinacija „Donje Podunavlje”, „Stara planina” i Kučajske planine. Ovom turističkom području pripadaju i drugi sadržaji ponude u prostoru na planinama Rtanj, Ozren, Deli Jovan, arheološkom nalazištu „Felix Romuliana”, Negotinskom vinogorju, u gradu Zaječaru, opštinskim centrima i drugim naseljima, objektima i prirodnim i kulturnim vrednostima, Sokobanji i Gamzigradskoj banji, lovištima, pećinama, delovima koridora putnih pravaca i dr.

Prema kriterijumima urbanizacije Bor i Zaječar su svrstani u tip urbanih opština/gradova. Koncepcija razvoja funkcionalnih urbanih područja je usmerena ka povećanju teritorijalne kohezije i aktiviranju teritorijalnog i humanog kapitala. Prema modelu organizacije funkcionalno urbanih područja Timočka krajina predstavlja polifunkcionalni region sa nekoliko polova razvoja nižeg hijerarhijskog nivoa. Urbani klaster mreže gradova i centara u istočnoj Srbiji predstavljaju Zaječar, Bor, Negotin, Kladovo, Knjaževac i Majdanpek. Zaječar je svrstan u regionalne centre i grupu gradova koji imaju kapacitet da prerastu u „čvorišta” sa značajnim uticajem na razvoj okruženja, što će biti podržavano i posebnim podsticajnim merama države. Pored Zaječara i Bora, predviđa se značajnija uloga Negotina, Kladova, Majdanpeka i Knjaževca koja će zavisiti od orijentisanosti privrede ka modernijim oblicima održive industrijske proizvodnje, turizma i drugih kompatibilnih aktivnosti, a posebno od poboljšanja stepena infrastrukturne opremljenosti, koja predstavlja jedno od ključnih ograničenja u razvoju Borskog i Zaječarskog okruga. Posebno su predviđene aktivnosti na razvoju saobraćajne infrastrukture i to: (1) Paraćin – Boljevac – Zaječar – Vrška čuka (granica sa Bugarskom) (E-761, put I reda br.5); (2) potencijalnog koridora autoputa Đerdap II – Zaječar – Niš; (3) državnih puteva: Kikinda (veza sa Rumunijom) – Vršac – preko Dunava veze sa Zaječarom, Knjaževcem i Pirotom (odnosno veze sa Bugarskom); Požarevac – Kučevo – Majdanpek – granica sa Bugarskom (put I reda br. 24); Markovac – Svilajnac – Despotovac – Bor (put I reda br. 4, put II reda br.103) (dogradnja); (4) izgradnja obilaznica: Golubca, Majdanpeka, Bora, Kladova i Knjaževca i (5) Aerodroma u Boru.

U pogledu kvaliteta životne sredine, Timočka krajina u najvećoj meri predstavlja područje kvalitetne životne sredine sa prirodno vrednim i očuvanim ekosistemima (kojoj pripadaju zaštićena prirodna dobra NP „Đerdap” i Park prirode „Stara planina”, ruralna područja, vinogradarski rejoni, Sokobanja i dr.), uz plansko opredeljenje za njeno očuvanje. Pored ovih područja izdvojena su još: područja zagađene i degradirane životne sredine (delovi Bora, Majdanpeka, Prahova i Zaječara) za koja je predviđena sanacija zagađenja i revitalizacija ugroženih ekosistema; i područja ugrožene životne sredine (delovi Negotina, Knjaževca, Kladova, koridori državnih puteva I i II reda i pruga, rečno pristanište u Prahovu) za koja je predviđeno sprečavanje dalje degradacije i obezbeđenje poboljšanja postojećeg stanja. Glavni problem sa stanovišta životne sredine su RTB „Bor” i „Majdanpek” (rudnik, mlin, topionica i rafinacija), koji mogu imati i prekogranične uticaje.

Pored projekata transnacionalne saradnje Srbije sa drugim zemljama (Program saradnje za područje Centralne Evrope i Program saradnje za područje Jugoistočne Evrope), Timočka krajina će značajnu ulogu imati u različitim oblicima interregionalne saradnje i povezivanja sa pojedinim regionima karpatskim zemljama (Rumuniji, Bugarskoj i Slovačkoj) što će se posebno odraziti na unapređenje ekonomskih, socijalnih i kulturnih potreba, kao i aspekte zaštite životne sredine i razvoj infrastrukture (npr. evroregion „Dunav 21”, „Karpatska konvencija”, „Strategija za dunavski sliv” i dr.). U okviru jačanja prekograničnih veza sa Bugarskom i Rumunijom planirane su i sledeće aktivnosti: unapređivanje kapaciteta za zajedničko planiranje i rešavanje razvojnih problema; povezivanje gasovodnih sistema; razvoj saobraćajne infrastrukture (između Koridora H i Koridora IV, te na koridoru VII-Dunavu); podsticanje ekonomske saradnje i uzajamnih investicija; i razvoj održivog turizma i zaštita prirode (na Staroj planinini i Dunavu).

2.2. DRUGI PLANSKI DOKUMENTI

2.2.1. Prostorni plan područja Nacionalnog parka „Đerdap”

(„Službeni glasnik RS”, broj 34/89)

Prostornim planom područja Nacionalnog parka Đerdap oko 6,4% teritorije Timočke krajine, ili oko 455 km2 (na delovima teritorije opština Majdanpek i Kladovo), tretirano je kao prostor posebnih prirodnih i kulturnih vrednosti, na kom su utvrđene zone zaštite I i II stepena i zaštitna zona sa aktivnostima turizma, sporta i rekreacije. Utvrđena su planska rešenja u domenu: usklađivanja razvoja i zaštite prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara; razvoja šumarstva i poljoprivrede; razvoja mreže i funkcije naselja i turističkih centara (sa primarnim centrom Donjim Milanovcem); razvoja suprastrukture i infrastrukture koja povezuje beogradski, podunavski i zaječarski region (putevi I reda br. 25/1 – Đerdapske magistrale i br. 24 Kučevo-Majdanpek-Negotin); i dr. Funkcija turizma je definisana kao kompatibilna osnovnoj nameni uz smernice za: razvoj drumskog i vodnog saobraćaja i njegovog povezivanja sa turističko-rekreativnim lokalitetima; razvoj celogodišnje rekreativno-sportske ponude u prostoru i uređenje obale (putnička pristaništa, marine za plovila, pristaništa za čamce, nautički centri); stimulisanje domaćinstava za razvoj seoskog turizma i dr. Kao primarna, utvrđena je dunavska osovina razvoja, a kao sekundarna osovina razvoja na potezu Donji Milanovac-Majdanpek.

2.2.2. Prostorni plani područja posebne namene akumulacije „Bovan”

(„Službeni glasnik RS”, broj 14/09)

Prostornim planom područja posebne namene akumulacije „Bovan” 7,9% teritorije Timočke krajine, ili oko 562 km2 (na delovima teritorije opština Sokobanja, Knjaževac i Boljevac), tretirano je kao prostor izvorišta površinskih voda na kom su utvrđene zone neposredne, uže i šire zaštite izvorišta. Za osnovni prirodni potencijal definisan je izuzetan prirodni ambijent Sokobanjske kotline sa Bovanskim jezerom i planinskim vencima koji je okružuju po obodu. Utvrđena je funkcija turizma kao kompatibilna osnovnoj nameni, usmerena ka razvoju lečilišnog, zdravstveno-rekreativnog, kongresnog i manifestacionog turizma na Sokobanjsko-Ozrenskom području koje je bogato termalnim izvorima i atraktivnim turističkim kapacitetima u Sokobanji. Prostornim planom područja posebne namene akumulacije „Bovan” utvrđena su pravila: korišćenja, uređenja i zaštite prirode, resursa i vrednosti; i uređenja i održivog prostornog razvoja (mreže naselja i stanovništva, ruralnih područja, privrednih delatnosti, javnih službi, infrastrukturnih sistema i dr.). Pored akumulacije Bovan, sa aspekta vodosnabdevanja i navodnjavanja od značaja su i 8 manjih akumulacija (Trubarevac, Žučkovac, Vrmdža, Nikolinac, Rujište 1 i 2, Blendija i Lepovik).

2.2.3. Prostorni plan područja sliva vodoakumulacije „Bogovina”

(„Službeni glasnik RS,” broj 43/99)

Prostornim planom područja sliva vodoakumulacije „Bogovina” 4,8% teritorije Timočke krajine, ili oko 344 km2 (na delu teritorije opštine Boljevac), tretirano je kao prostor izvorišta površinskih voda na kom su utvrđene zone neposredne, uže i šire zaštite izvorišta vodosnabdevanja. Utvrđena su pravila: korišćenja, uređenja i zaštite resursa (poljoprivrednog, šumskog, vodnog zemljišta i dr.) prirodnih i kulturnih dobara; i uređenja i održivog prostornog razvoja (mreže naselja i stanovništva, ruralnih područja, javnih službi, privrednih delatnosti, infrastrukturnih sistema, komunalnog opremanja, ali i načini raseljavanja stanovnika iz zone potapanja i zone neposredne zaštite izvorišta). Utvrđena je funkcija turizma kao kompatibilna osnovnoj nameni koja će se razvijati na ovom prostoru u okviru sledećih turističkih celina: središnjeg dolinskog kompleksa intenzivnijeg korišćenja, južnog planinskog kompleksa umerenog korišćenja i severnog planinskog kompleksa ekstenzivnog korišćenja sa nizom sadržaja rekreativno-turističke ponude u prostoru (za planinarenje, lov, sportski ribolov, različite vidove ekološkog turizma, izletničku rekreaciju, stacionarni i tranzitni turizam i dr.).

2.2.4. Prostorni plan područja arheološkog nalazišta Romulijana

(„Službeni glasnik RS”, broj 131/04)

Prostornim planom područja arheološkog nalazišta Romulijana 0,37% teritorije Timočke krajine, ili oko 26 km2 (na delu teritorije grada Zaječara) tretirano je kao predeona celina kulturne baštine na kojoj su utvrđene zone zaštite oko prostora arheološkog nalazišta (carske palate i memorijalnog kompleksa). Utvrđene su moguće aktivnosti, fizičke i funkcijske namene na području koje su usklađene sa kriterijumima zaštite, revitalizacije i kulturološkog korišćenja Svetske kulturne baštine. Definisani su prirodni potencijali za razvoj (termomineralni izvori i prirodni ambijent Gamzigradske Banje, reka Crni Timok sa dolinom i dr.). Pored zaštite kulturne baštine, prioritet je dat razvoju turizma i rekreacije, uz optimalno vrednovanje lokalnih komplementarnih aktivnosti (šumarstva, poljoprivrede, vodoprivrede, energetike iz čistih, obnovljivih izvora, zanatstva, domaće radinosti, saobraćaja, javnih službi i dr.).

2.2.5. Prostorni plan područja Parka prirode i turističke regije Stara planina

(„Službeni glasnik RS” broj, 115/08)

Prostornim planom područja Parka prirode i turističke regije Stara planina 10.2% teritorije Timočke krajine, ili oko 726 km2 (na delovima teritorije opština Knjaževac i grada Zaječar), tretirano je kao kao prostor posebnih prirodnih i turističkih vrednosti od nacionalnog značaja, na kom su utvrđene zone zaštite I, II i III stepena Parka prirode, kao i zone od interesa za razvoj turističko rekreativnih aktivnosti. Utvrđena su pravila: korišćenja, uređenja i zaštite prirode, poljoprivrednog, šumskog zemljišta i dr.; i uređenja i održivog prostornog razvoja (mreže naselja i stanovništva, ruralnih područja, privrednih delatnosti, javnih službi, infrastrukturnih sistema i dr.). Kao dominantna privredna aktivnost, kompatibilna sa zaštitom Parka prirode, predviđen je razvoj turizma u planinskoj zoni (turistički rizort „Jabučko ravnište”, turistički centar „Golema reka” i druga naselja, alpsko skijalište i dr.) i podplaninskoj zoni, uz integraciju sa brojnim turističkim resursima i prirodnim i kulturnim vrednostima u neposrednom okruženju. Kao dominantni vid turizma predviđen je stacionarni i izletnički planinski turizam, sa celogodišnjim korišćenjem kapaciteta ponude (u zimskom periodu alpsko skijanje i aktivnosti ostalih zimskih sportova, i u letnjem periodu brojni vidovi sportsko-rekreativnog turizma).

2.3. OSTALA DOKUMENTACIJA

Prostorni plan je usaglašen sa nacionalnim i regionalnim dokumentima: Strategija regionalnog razvoja Republike Srbije za period od 2007. do 2012. godine („Službeni glasnik RS”, br. 55/05 i 71/05); Nacionalna strategija održivog razvoja („Službeni glasnik RS”, broj 44/05); Strategija razvoja turizma Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 91/06); Strategija razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 44/05) sa Programom ostvarivanja strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine za period od 2007. do 2012. godine; Strategija razvoja poljoprivrede Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 78/05); Strategija upravljanja otpadom RS 2010-2019. godine; Strategija razvoja šumarstva Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 59/06); Vodoprivredna osnova Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 11/02); Nacionalna strategija privrednog razvoja Republike Srbije od 2006. do 2012. godine. Konsultovani su i lokalni razvojni dokumenti: Regionalna strategija razvoja Timočke krajine, Prostorni plan opštine Kladovo i Strateška procena uticaja na životnu sredinu; Master plan razvoja turizma Sokobanje; Master plan turističke destinacije Donje Podunavlje; Master plan kulturnoistorijske rute Put rimskih careva; Strateški, razvojni i akcioni planovi i dokumenti za pojedine opštine Timočke krajine (opštinski ekološki akcioni planovi, lokalni ekološki akcioni planovi, strateški planovi u oblasti upravljanja voda, opštinski planovi upravljanja otpadom, opštinski programi razvoja turizma, studije o prirodnim i kulturnim dobrima i dr.); i dr.

3. SKRAĆENI PRIKAZ I OCENA POSTOJEĆEG STANjA

(POTENCIJALI I OGRANIČENjA, SWOT ANALIZA)

3.1. POSTOJEĆE STANjE

3.1.1. Prirodni resursi

3.1.1.1 Poljoprivreda

Oko 52% ukupne teritorije područja Prostornog plana nalazi se pod poljoprivrednim zemljištem (oko 3669,6 km2), što je osetno manje od republičkog proseka (63,7%). Po zastupljenosti, načinu korišćenja i bonitetu poljoprivredno zemljište je izrazito heterogeno (Tabela I-1, Grafikon 1). Na teritoriji Timočke krajine, prema kriterijumu preovlađujuće nadmorske visine i nagiba terena na nivou KO, mogu se izdvojiti četiri ruralna područja:

do 200 m n.v. – ravničarsko, relativno skromno zastupljeno na plodnim zemljištima Ključa i Negotinske nizije (pogodno za intenzivnu ratarsko-povrtarsku proizvodnju), obuhvata 22 KO, sve u Borskom okrugu (oko 292 km2 površine ukupne teritorije);

200-350 m n.v. – brežuljkasto, sa nižim brdima, dolinama i kotlinama (naročito pogodno za uzgajanje vinove loze u nižim predelima, i voća u višim) obuhvata 84 KO odnosno 1.236,3 km2 površine ukupne teritorije (Borski okrug – 38 KO i 631,2 km2; Zaječarski okrug – 46 KO i 605,1 km2);

350-600 m n.v. – brdsko, sa višim dolinama i kotlinama obuhvata 95 KO, odnosno 1.212,4 km2 površine ukupne teritorije (Borski okrug – 24 KO i 444,8 km2; Zaječarski okrug – 71 KO i 767,7 km2);

preko 600 m n.v. – planinsko (većinom sa ozbiljnim ograničenjima za razvoj poljoprivrede) obuhvata 67 KO, odnosno 929,1 km2 površine, što predstavlja blizu jedne trećine ukupne teritorije (Borski okrug – 12 KO i 223,1 km2; Zaječarski okrug – 55 KO i 706,1 km2).

Tabela I-1: Prostorni raspored poljoprivrednog zemljišta Timočke krajine po namenama korišćenja (u ha)

Naziv područja Svega KO Njive Poljop-rivredno ha ha % Timočka krajina 713.073 297.204 41.7 Borski okrug 350.730 163.602 46.6 Bor 85.633 38.884 45.4 Kladovo 62.940 27.917 44.4 Majdanpek 93.169 66.513 71.4 Negotin 108.989 30.288 27.8 Zaječarski okrug 362.343 133.602 36.9 Boljevac 82.754 40.960 49.5 Zaječar 106.808 30.885 28.9 Knjaževac 120.240 43.125 35.9 Sokobanja 52.542 18.633 35.5

Šume se intenzivno višenamenski koriste već više decenija, sa progresivnom dinamizacijom ovog procesa. Ukupna zapremina šuma iznosi 48.724.800 m3, a ukupan zapreminski prirast je 1.138.340 m3. Prosečna zapremina je 145 m3/ha, a prosečan zapreminski prirast je 3,39 m3/ha. Od ukupnog iznosa zapremine 54% otpada na državne šume, a 46% je u privatnim šumama, dok je u ukupnom zapreminskom prirastu podjednako učešće državnih i privatnih šuma. Prosečna zapremina je daleko veća u državnim šumama i iznosi 184 m3/ha, dok je u privatnim šumama 123 m3/ha. Pri tom je prosečna zapremina u državnim šumama Borskog okruga veća za 30 m3/ha u odnosu na Zaječarski. Prosečan zapreminski prirast je u državnim šumama 4,02 m3/ha, a u privatnim šumama 3,08 m3/ha. Nacionalnom inventurom je registrovano oko 30 vrsta drveća, od kojih je 17 sa liste reliktnih, endemičnih, retkih i ugroženih vrsta. Osnovni podaci o stanju šuma (poreklu, očuvanosti sastojina i kategorijama) prikazani su Tabeli I-4.

Tabela I-4: Osnovni podaci o stanju šuma

Okrug Poreklo sastojina Očuvanost sastojina Kategorija šuma Borski izdanačke šume 53, 2%visoko poreklo 45,2%veštački podignute sastojine 1,6% očuvane sastojine 66%razređene sastojine 32,4%degradirane 1,6% bukva (46,8%), kitnjak (17,6%), grab (12,8), crni grab, grabić i crni jasen (8,5%), cer(4,3%) i ostale (10%) Zaječarski izdanačke šume 47,9%visoko poreklo 42,6%veštački podignute sastojine 8% očuvane sastojine 73,4%razređene sastojine 24,9%degradirane 1,8% bukva (46,7%), grabić i crni jasen (11,2%), kitnjak (8,9%), sladun (5,3%), cer (4,7%), bor (4,6%), grab (4,7%) i ostale (14%)

Prema poreklu sastojina stanje je povoljnije u državnim nego u šumama privatnih vlasnika koje odlikuje izrazita dominacija izdanačkih šuma (oko 90%), što zahteva njihovo postepeno prevođenja u visoki uzgojni oblik. U odnosu na stepen očuvanosti, stanje u privatnim šumama je nešto povoljnije nego u državnim (očuvanih sastojina je oko 80%). Otvorenost šumskim putevima je različita po pojedinim prostorno organizacionim celinama i uglavnom nedovoljna (od 10 do 17 km/1000ha) sem u delu NP „Đerdap” (22 km/1000 ha).

Sve šume u državnom vlasništvu su razvrstane u 21 namensku celinu, a u NP „Đerdap” i Parku prirode „Stara planina” obuhvaćene su sa tri režima korišćenja. Po površini je dominantna namenska celina sa prioritetno proizvodnom namenom, koja pokriva 54,9% ukupno obrasle površine (u okviru koje se nalazi i specifična proizvodna namena vezana je za proizvodnju semena ukupna površina od 14,5 ha). Zaštitne šume zemljišta od površinske erozije registrovane su na površini od 38,36 %. Kompatibilne sa prethodnom kategorijom su trajno zaštitne šume koje pokrivaju površinu od 10515,36 ha.

Na području Prostornog plana nalazi se 28 lovišta (16 na teritoriji Zaječarskog okruga, 10 na teritoriji Borskog okruga i 2 na teritorijama oba okruga) ukupne površine 7.130 km2.. Osnovni podaci o lovištima dati su u tabeli I-5. Prema raspoloživim podacima može se konstatovati da su uslovi za uzgoj divljači povoljni, ali da je stanje brojnosti, polne, starosne i kvalitativne strukture nepovoljno.

Tabela I-5: Lovišta

Lovište Obuhvaćene opštine Površina (km2) Lovište Obuhvaćene opštine Površina (km2) Kraljevica Zaječar 349 Babin Zub Knjaževac 280 Vrška Čuka Zaječar 51 Stara Planina 1 Knjaževac, Zaječar 109 Dubrava Zaječar 354 Bukovik SokoBanja 0,6 Romulijana Zaječar 57 Bakar Bor 678 Studena Zaječar 88 Zlotske šume Crni Vrh Bor 154 Timok Zaječar 147 Todorova Reka Majdanpek 477 Crni Timok Boljevac 488 NP Đerdap Kladovo, Majdanpek 638 Suvaja Boljevac 46 Ključ Kladovo 222 Rtanj Boljevac, Sokobanja 63 Živica Kladovo 171 Južni Kučaj-Brezna Bolj.Bor 253 Miroč Kladovo, Majdanpek, Negotin 161 Moravica SokoBanja 364 Negotinska Krajina Negotin 964 Ozen,.Devica Sokobanja 18 Alija Negotin 20 Tupižnica Knjaževac 682 Vratna Negotin 13 Klisura Knjaževac 146 Deli Jovan Negotin, Bor, Zaječar, Majdanpek 131 Ukupno 7130

3.1.1.3. Vode

U hidrografskom pogledu površinske vode područja Prostornog plana pripadaju delu sliva Dunava (čije su neposredne pritoke Timok, Porečka reka, Kosovica, Valja Mare, Kamenička reka, Podvrška reka, Slatinska reka i dr.) čiji tok, u dužini od 156 km, predstavlja i severnu granicu Plana. Veći deo područja pripada slivu Timoka (u celosti Crnog, Belog i Trgoviškog i delom Svrljiškog Timoka). Značajnu hidrografsku pojavu predstavlja i deo vodotoka Moravice (u opština Sokobanja) pritoke Morave u Nišavskom okrugu. Specifični oticaji površinskih voda su promenljivi. Prosečni oticaji nekih vodotokova (Svrljiški i Beli Timok) su na nivou proseka za Srbiju (5,7 l/s/km2) i iznose oko 6,2 l/s/km2. Nešto veće specifične oticaje imaju reke na severnom delu (Pek, Šaška i Borska reka) oko 7-9 l/s/km2, kao i severoistočnom delu područja Prostornog plana (Trgoviški Timok) oko 10 l/s/km2, zahvaljujući vodotocima sa Stare planine. Najveći specifični oticaj ima gornji tok Crnog Timoka (profil brane Bogovina) sa oko 13,3 l/s/km2. Vodni resursi su vremenski vrlo neravnomerni, sa velikim razlikama u proticaju malih i velikih voda. Tako je odnos između malih mesečnih voda verovatnoće 95% (statistički merodavne vode sa kojima se određuju kriterijumi zaštite voda i dozvoljene količine za zahvatanje vode) i velikih voda verovatnoće 1% (statistički merodavne vode za izbor mera zaštite od poplava) penje na preko 1:1000 (na primer Beli Timok u Knjaževcu 1:1055). Pored nepovoljnih vodnih režima, većina vodotoka ima bujični karakter, sa velikim povodnjima, tokom kojih protekne i po 50% i više od ukupnog vodnog bilansa, nakon čega nastupe dugi periodi malovođa, kada su reke ugrožene i kao ekosistemi. Nepovoljne vodne režime je, stoga neophodno regulisati (izravnavati) delovanjem postojećih i planiranih vodoakumulacija za čiju realizaciju postoje ograničenja. Kvalitet voda Dunava, nizvodno od ušća Timoka je relativno dobar (IIa/IIb klasa) zahvaljujući uticaju Đerdapskog jezera koje se ponaša kao bioreaktor (za razliku od gornjeg toka Dunava u Srbiji, kod Bezdana, gde je „van klasa”), dok je kvalitet voda njegovih manjih desnih pritoka promenljiv (od I klase u planinskim, do IIa i IIb klase u dolinskim delovima). Stanje kvaliteta voda u vodotocima planinskih područja je većim delom dobar (I/II klasa). Kvalitetet ostalih voda je u znatno lošiji (III klase ili „van klasa”), posebno Trgoviškog i Belog Timoka, Borske reke i Crnog Timoka, koje su su pod većim efluentnim opterećenjima, jer se u njih ispuštaju otpadne vode iz naselja bez prečišćavanja.

Hidrološke pojave od važnosti sa medicinskog, rekreativno-turističkog i privrednog aspekta predstavljaju izvorišta mineralnih i termomineralnih voda Brestovačke Banje (410S), Gamzigradske Banje (41,30 S), Sokobanje (430S), Nikoličeva i Šarbanovca (400S).

3.1.1.4. Geološki resursi

Područje Timočke krajine izgrađeno je od raznovrsnih stena magmatskog (graniti, granodioriti, granit-porfiri, gabrovi, sijeniti, andeziti, daciti, pegmatiti, apliti, kvarcmonconiti i dr.), sedimentnog (krečnjaci, dolomiti peščari, glinci, laporci i dr.) i metamorfnog porekla (raznovrsni škriljci, korniti, skarnovi), različite geološke starosti, od proterozojsko-kambrijskih formacija do kvartarnih sedimenata (aluvijalni nanosi i dr.). U odnosu na metalične i nemetalične mineralne sirovine, područje Prostornog plana obuhvata Karpatsko-balkansku metalogenetsku provinciju, u okviru koje se mogu izdvojiti sledeće zone: Ridanjasko-krepoljinska, Homoljsko-beljanička, Borska, Porečko-staroplaninska i delovi Vlaško-pontijskog basena.

Dugotrajnim složenim geotektonskim i metalogenetskim procesima formirana su mnogobrojna ležišta najrazličitijih mineralnih sirovina (energetskih, metaličnih i nemetaličnih). Među njima najveći značaj imaju koncentracije bakra i zlata, ali su prisutna ležišta i brojne pojave ruda drugih metala, kao što su gvožđe, mangan, olovo i cink, hrom i dr. Takođe su brojna ležišta i pojave različitih nemetala: glina, kvarcnog peska, dolomita, kvarcita, barita, bentonita, kao i veliki broj koncentracija različitog ekonomskog značaja građevinsko-tehničkog i arhitektonsko-građevinskog kamena (gabro, krečnjaci, peščari, bigar, andeziti, sijeniti i dr.). Od energetskih mineralnih sirovina prisutna su ležišta uglja (kameni, mrki, lignit) i urana. Završena je eksploatacija sedam ugljenokopa („Jabukovac” i „Aliksar” na Miroču, „Srpski Balkan”, „Dobra sreća”, „Rtanj”, „Podvis”, „Blagovesti”), dok se još uvek obavlja u rudnicima „Vrška Čuka” (kameni ugalj), „Soko” i „Bogovina” (mrki ugalj) i „Lubnica” (lignit). Osnovni podaci o ležištima mineralnih sirovina dati su u Tabeli I-6.

Tabela I-6: Bilansne rezerve značajnijih mineralnih sirovina i ležišta

Ležišta mineralnih sirovine Rezerve rude (i sastav) u t, kategorije Napomena BAKAR Borska reka 319.969.179 (A +B + C1) Nije u eksploataciji; rezerve ( milijardu t Jama Bor – Brezanik 1.949.900 (B); (Cu – 19.636; Au – 0,39; Ag – 3,1; S – 259.474) Eksploatiše se Jama Bor – Tilva Roš 2.902.675 rude (B);(Cu – 25.076; Au – 0,41; Ag – 3,1; S -25.250.076) Eksploatiše se Jama Bor – R2A 2.865.151 rude (B); (Cu – 25.370; Au – 0,9; Ag – 5,6; S – 250.222) Eksploatiše se Veliki Krivelj 465.150.392 (A+B+C1); (Cu – 1.511.726; Au – 31,5 ; Ag –180,5; S – 24.390.328) Eksploatiše se Cerovo 150.138.317 (B + C1); (Cu – 492.136; Au – 20,2; Ag –145,2; S – 6.099.811) Ne eksploatiše se Čoka Marin 220.714 (B ); (Cu – 4.781; Au -1,4; Ag – 9; S – 40.425) Ne eksploatiše se Majdanpek – Severni revir 220.102.000 (A+B+C1); (Cu – 670.000; Au – 56,4; Ag – 426) Ne eksploatiše se Majdanpek – Južni revir 405.329.000 (A+B+C1); (Cu – 1.537.000; Au – 76,3; Ag -511) Ne eksploatiše se „Depo šljake”- Bor 17.197.387 (topionička šljaka); (Cu – 80.162 t; Au – 3,2; Ag – 50,3; Mo – 4.265; S – 168.417) Eksploatiše se površinskim kopom, priprema u flotaciji i topi u borskoj topionici UGALj Soko (mrki ugalj) 58.355.791 (A+B+C1) i 150.000.000 (C2) Godišnja proizvodnja (110.000 t Bogovina (tvrdi mrki ugalj) 2.401.000 (A+B+C1) i 1.000.000 (C2) Godišnja proizvodnja ( 28.000 t Lubnica (lignit) 16.151.000 (A+B+C1) i 4.000.000 (C2) Godišnja prizvodnja (100.000 t Vrška Čuka (antracit) 2.368.000 (A+B+ C1) i 6.000.000 (C2) Godišnja proizvodnja ( 15-20.000 t KREČNjAK Zagrađe (Bor) 14.500.000 (A+B) Od ukupne proizvodnje 35% se koristi za proizvodnju kreča, a 65% kao građevinski kamen Jevik (Knjaževac) Ne eksploatiše se; moguća proizvodnja cementa od 600.000 t/godišnje KVARCNI PEŠČAR Oblaci (Rgotina) 29.000.000 (A+B) Kvarcni peščar kao sirovina za dobijanje kvarcnog peska može se (nakon flotiranja) koristiti u industriji stakla, kao i (nakon separiranja i pranja u livačkoj i vatrostalnoj industriji) proizvodnji cementa; Vrše se pripreme za početak eksploatacije BENTO-NITI Bogovina (Istočno polje) 730.000 bilansnih rezervi1.500.000 (C2 kategorije)(Severoistočno od Bogovine nalazi se ležište bentonitskih glina Valja Saka, Podgorac, ali su rezerve u njemu za sada vanbilansne) Bentonit se javlja u slojevima u podine, povlati i proslojcima uglja; debljina slojeva varira od 0,1-1,0m, dok pružanje iznosi preko 300m; Ne eksploatiše se i stvara probleme pri otkopavanju uglja.

Pored navedenih ležišta, na terenu postoji preko 200 pojava i ležišta građevinsko-tehničkog i arhitektonskog građevinskog kamena u sledećim produktivnim poljima: Porečka reka (gabrovi, graniti), Ponikvica (bigar), Gornjane (graniti), Deli Jovan (gabrovi), Bučje (krečnjaci, bigar), Krivelj (krečnjak), Kriveljska reka (vulkanoklastične stene, bigar), Crna reka (krečnjaci, andeziti, peščari), Zlot – Šarbanovac (vulkanoklastične stene, andeziti), Crni vrh (mermeri, andeziti), istočna Beljanica (gabrovi, krečnjak), Malinik (krečnjak), Mala reka (krečnjak), Suvaja – Jošanica (bigar), severni Rtanj (bigar), jugoistočni Rtanj (krečnjak), Vrbovac (vulkanoklastične stene), Jezero Ozren (krečnjaci); Zaglavak (gabrovi); Gabrovnica – Repušnica (mermeri); reka Bigar (bigar). Izvan navedenih produktivnih polja prisutno je dvadesetak pojava i desetak ležišta građevinsko-tehničkog i arhitektonsko-građevinskog kamena od kojih su najkarakterističniji: krečnjaci (Džervin, Vidrovac, Slatina, Ljiljak, Predovnica, Barbaros, Vrška Čuka, Mali Izvor, Minićevo, Karaula), peščari (Brza Palanka), andezit (Padina Bogdan, Trgovište), gabrovi (Lepa Glavica, Dulin Kamen, Zaglavak) i dr. U toku je početak istraživanja nafte i gasa duž profila P4-10, na pravcu Zlot – Brestovačka banja – Krivelj – Deli Jovan – Sikole – bugarska granica, u okviru istražnog regiona „Timok”.

3.1.2. Stanovništvo, mreža naselja i javne službe

3.1.2.1. Stanovništvo

Na području Prostornog plana živi 284.112 stanovnika, tj. 3,8% ukupnog stanovništva Republike (Popis 2002.) s tendencijom konstantnog opadanja u svim popisnim periodima počev od 1948. godine (kada je živelo 5,5%). Prosečna gustina naseljenosti je 40 st./km2, što je više nego dvostruko manje u odnosu na republički prosek (85 st./km2).

Razmeštaj stanovništva je relativno ravnomeran po upravnim okruzima Timočke krajine. Podaci o broju stanovnika i gustini naseljenosti na području Plana dati su u Tabeli I-7.

Tabela I-7: Broj stanovnika i gustina naseljenosti

Okrug Opština/Grad Površina(u km2) Broj stanovnika Gustina naseljenosti(stanovnika/km2) po opštinama/gradu po okruzima

Izvor podataka: RZS – Opštine u Srbiji 2006. godine

U periodu 1948-2002. godine, ukupan broj stanovnika na području Plana je opao za 2.788 tj. za 1%. U istom periodu, Borski upravni okrug je povećao broj stanovnika za 16% dok je u Zaječarskom upravnom okrugu ukupno stanovništvo smanjeno za 17%. U oba upravna okruga broj stanovnika je rastao u periodu 1948-1961. godine. U Zaječarskom upravnom okrugu je započelo opadanje populacije nakon 1961. godine dok se u Borskom sličan trend beleži tek nakon 1981. godine. Usled uporednog konstantnog opadanja broja stanovnika u ova dva okruga nakon 1981. godine, ukupno stanovništvo na području Plana bilo je manje 2002. godine u odnosu na 1948. godinu, što se registruje kako po novoj, tako i po staroj metodologiji popisa. Među opštinama/gradu na području Plana, manji broj stanovnika 2002. godine u odnosu na 1948. godinu beleže: Knjaževac (za 38,2%), Boljevac (za 31,8%), Sokobanja (za 17,7%) i Negotin (za 9,6%). U periodu 1981-1991. godine, kada počinje opadanje ukupnog broja stanovnika Timočke krajine, populacioni rast su ostvarile samo opštine Bor i Majdanpek (6% i 3%, respektivno). U tom periodu, pad broja stanovnika veći od 10% beležila je jedino opština Boljevac. Međutim, u poslednjem međupopisnom periodu (1991-2002. godine), na osnovu nove metodologije popisa, broj stanovnika na području Plana smanjen je sa 317.405 na 284.112, tj. za 33.293 lica (10,5%), i to nešto malo više u Zaječarskom upravnom okrugu (10,8%) nego u Borskom (10,2%). Sve opštine/grad na području Plana su u poslednjem međupopisnom periodu bile depopulacione. Među njima, jedino opština Bor i grad Zaječar beleže opadanje broja stanovnika koje je manje od 10%, dok je u svim ostalim situacija daleko lošija. Najveći pad broja stanovnika u periodu 1991-2002. godina imala je opština Knjaževac (14,6%). Pored stalnog stanovništva, na osnovu razlike u broju stanovnika prema staroj i novoj metodologiji Popisa 2002. godine, može se uočiti da još 30.752 stanovnika sa područja Plana radi ili boravi u inostranstvu duže od godinu dana, što je daleko više u odnosu na 1991. godinu kad ih je bilo 19.444.

3.1.2.2. Mreža naselja

Naseljska mreža Regiona je sistem od 263 naselja razmeštenih u 267 katastarskih opština. Ukupno 11 naselja ima status gradskih, u kojima živi 152.751 stanovnika (53,8% sa područja Plana), i to: Bor (39.387 stanovnika), Brza Palanka (1.076), Kladovo (9.142), Donji Milanovac (3.132), Majdanpek (10.071), Negotin (17.598), Bogovina (1.348), Boljevac (3.748), Zaječar (39.491), Knjaževac (19.351) i Sokobanja (8.407). Prosečna veličina naseljskog atara iznosi oko 26 km2. Izražene su značajne razlike po okruzima kako u pogledu broju naselja, katastarskih opština i veličine atara, tako i funkciji centara. U Borskom okrugu ima 98 katastarskih opština, sa 90 naselja i atarima prosečne veličine od oko 35,8 km2, dok je u Zaječarskom okrugu 169 katastarskih opština, 173 naselja, sa prosečnom veličinom atara od oko 21,4 km2. Bor ostvaruje više uloga u prostorno-funkcionalnoj organizaciji Republike Srbije, Borskog upravnog okruga i teritorije opštine, odnosno predstavlja funkcionalni centar kome gravitira 13 naselja opštine i indirektno 76 naselja funkcionalnog područja. Takođe Bor predstavlja centar regionalne urbanizacije (55.817 st., tj. 70,6% stanovništva opštine) sa funkcionalno-integracionim procesima koji su prevazilazili obuhvat određen teritorijalnom i upravnom organizacijom Republike Srbije. Uloga Zaječara u prostorno-funkcionalnoj organizaciji Republike Srbije, Zaječarskog upravnog okruga i teritorije grada ogleda se u sledećem: funkcionalni je centar kome gravitira 41 naselje opštine i indirektno 132 naselja funkcionalnog područja; gravitira mu i deo naselja borskog funkcionalnog područja (naselja južnog dela opštine Negotin); koncentriše 59,9% stanovništva Opštine ili 27,6% stanovništva Okruga; centar je regionalne urbanizacije Timočke krajine i timočkog razvojnog pojasa (timočka razvojna osovina) koji prostorno-funkcionalno integriše istočno Podunavlje sa Pirotskim i Nišavskim upravnim okrugom i Velikim pomoravljem; u domenu funkcionalno-integracionih procesa prevazilazi obuhvat određen teritorijalnom i upravnom organizacijom Republike Srbije.

Na području Prostornog plana su inicirane dnevne migracije na relaciji prigradska sela–opštinski/gradski centri i formiranje urbanih aglomeracija sa elementima dnevnog urbanog sistema. To je posebno izraženo u borskoj i zaječarskoj aglomeraciji. Zaječar se funkcionalno i fizionomski spaja sa naseljima duž puta I reda ka Negotinu, odnosno Knjaževcu. Bor se zbog specifične morfologije okruženja i rudarske delatnosti uslovno spojio sa Brestovcem. Uočljiva je analogija u razvoju ovih aglomeracija sa razvojem aglomeracija gradskih naselja Srbije sličnih funkcija i demografske veličine. Razvitak aglomeracije pospešuje plansko, a delimično i spontano, relociranje pogona i preduzeća iz urbanih centara u prigradska sela, u kojima se vremenom razvijaju i novi oblici privrednih i uslužnih delatnosti (kao što je npr. naselje Zlot). Urbana koncentracija stanovništva i funkcija u regionalnim i opštinskim centrima i demografsko pražnjenje seoskih područja izazvano emigracijom ili smanjenjem prirodnog priraštaja, a najčešće njihovom kombinacijom, doveli su do promena u demografskoj veličini naselja. Identifikovane su četiri kategorije seoskih naselja razvrstanih po demografskoj veličini: patuljasta naselja, sa manje od 250 stanovnika; mala naselja koja imaju od 250 do 500 stanovnika; srednja naselja u dve varijante (srednja manja naselja sa 500 do 750 stanovnika i srednja veća naselja sa 750 do 1000 stanovnika); i velika seoska naselja sa 1000 i više stanovnika. Recentnu naseobinsku strukturu prostora čine 263 naselja čija je demografska veličina prikazana u Tabeli I-8. Poredeći tu situaciju sa stanjem iz prethodnih popisa stanovništva zapaža se sukcesija u demografskom usitnjavanju seoskih naselja.

Tabela I-8: Uporedni prikaz promena u demografskoj veličini naselja Regiona za 1981. i 2002. godinu

veličinska struktura naselja 1981. 2002. 2002. (nova metodologija) broj broj broj naselja stanovnika naselja stanovnika Ukupno Sav. kolovoz Ukupno Sav. kolovoz I reda br. 5 Straža – Mirovo 2.066 2.205 139 Zvezdan – Lubnica 2.561 2.786 225 I reda br. 24 Klokočevac – Plavna 813 645 -168 Majdanpek – Miloševa kula 706 807 101 I reda br. 25 Jasikova – Rgotina 1.275 1.983 708 Zaječar – Vratarnica 3.435 3.763 328 za Sokobanju – Svrljig 1.484 1.773 289 I reda br. 25.1 Donji Milanovac – Golubac 621 644 23 II reda br. 105 Žagubica – Borsko jezero 638 753 115 Ukupno 13.599 15.359 1.760

Izvor: www.putevi-srbije.rs

Prema međunarodnoj klasifikaciji sektor Dunava, na području Timočke krajine, spada u plovne puteve velikih gabarita, najviša kategorija klasa VII (što podrazumeva širinu plovnog puta 180 m u pravcu, odnosno, 200 m u krivinama, pri dubini od 3,5 m u odnosu na najniži usporeni nivo), odnosno predstavlja plovni put za teretne brodove dužine do 285 m, širine od 33,0 do 34,2 m, dubine gaženja od 2,5 do 4,5 m i nosivosti između 14.500 i 27.000 t. Karakteristike plovnog puta na ovom delu toka Dunava obezbeđene su izgradnjom HE „Đerdap I” i HE „Đerdap II” čime su otklonjene teškoće za plovidbu kroz Đerdapski sektor, odnosno obezbeđeni uslovi za povećanje kapaciteta prometa na preko 80 miliona t robe godišnje. Na ovom sektoru Dunava, od pratećih sadržaja plovnog puta, nalaze se:

Luka – „Prahovo” (bazenskog tipa) na desnoj obali Dunava (rečni km 861, 4 km nizvodno od HE „Đerdap II”), prosečnog dnevnog kapaciteta od 12.000 t i mogućnošću istovremene obrade 7 plovila i 160 železničkih vagona, ali i zastarelom tehničkom opremom i infrastrukturom;

Pristani – Donji Milanovac, Tekija, Kladovo i Lepenski Vir sa primarnom funkcijom prihvata putničkih brodova u turističke svrhe i prezentacijom kulturnih dobara (sem pristana Kladovo – u brodogradilištu, koji služi i za teretni saobraćaj bez pretovarnih uređaja dovoljnog kapaciteta) i

veći broj sidrišta i priveza za čamce sa nedovoljno uređenim sadržajima na vodi i priobalju.

Na području Prostornog plana nalaze se aerodromi:

1)„Bor”, 5 km jugoistočno od Bora u kursu 168° od železničke stanice, namenjen sportskom letenju i komercijalnom vazdušnom saobraćaju aviona; od pratećih sadržaja postoje asfaltna poletno sletna staza (dimenzija 1086×30 m), aerodromska zgrada sa tornjem i hangarom, terminal i parking za 8 manjih aviona, kao i heliodrom; ulazno-izlazni pravac za avione koji dolaze iz severnih kurseva nalazi se iznad sela Krivelj, a iz južnih kurseva iznad sela Metovnica (zona letenja jedrilica je istočno, a aviona zapadno od piste)

2)„Minićevo”, 15 km severno od Knjaževca, kod istoimenog sela namenjen sportskom letenju ultra-lakih vazduhoplova, jedrilica i padobranstvu; objekat trenutno nije u funkciji jer se travnato poletno sletna staza koristi za poljoprivredu).

3)„Kobišnica”, poljoprivredno letelište, 6 km jugoistočno od Negotina, u blizini sela Bukovče, sa travnatom pistom, koja nije u funkciji.

3.1.4.2. Vodoprivreda

Razvoj vodoprivrede, znatno je zaostajao u odnosu na potrebe, i odvija se u vrlo napregnutim uslovima, sa brojnim elementima koji ga svrstavaju u najveće i najsloženije sisteme vodoprivredne infrastrukture u Srbiji.

Najznačajniji vodoprivredni sistem na području Timočke krajine predstavlja hidroenergetski i plovidbeni sistem na Dunavu (u daljem tekstu HEPS) „Đerdap”. Osnovne objekte predstavljaju: brana „Đerdap I” (rečni km 943), sagrađena na zajedničkom srpsko-rumunskom sektoru Dunava (dužine 1.280 m, sa 14 prelivnih polja dimenzionisanih za evakuaciju tzv. hiljadugodišnje velike vode Q0,01%=19.300 m3/s., odnosno evakuacionim organima koji uz korišćenje temeljnih ispusta i prevodnica, omogućavaju, da se bez rizika po objekat propusti i tzv. desethiljadugodišnja velika voda Q0,01%=22.400 m3/s, na koju se dimenzionišu objekti najvišeg nivoa značajnosti); i „Đerdap II” (rečni km 862+800).

Razvoj ostale vodoprivredne infrastrukture zaostaje u odnosu na brz rast potreba. Potrošnja vode sve se teže može podmiriti iz lokalnih izvorišta, što uslovljava razvoj regionalnih sistema za snabdevanje vodom naselja. Vodovodi imaju velike gubitke u mreži (oko 30%, odnosno preko 40% u seoskim naseljima), što uz nedovoljan broj i neravnomeran raspored rezervoara izaziva nestabilnosti hidrauličkog sistema. Stanje sanitacije naselja i zaštite kvaliteta vode nije zadovoljavajuće. Oko 65% gradskog stanovništva je priključeno na kanalizaciju, dok u selima ne postoje sistemi za odvođenje otpadnih voda.

Realizovane su tri vodakumulacije u sklopu regionalnih vodoprivrednih sistema (osnovni parametri dati u Tabeli I-11), i to:

„Bovan”, kao objekat Moravičkog podsistema namenjena za snabdevanje vodom naselja opštine Sokobanja (Aleksinca i Ražnja van granica Prostornog plana), odbranu od poplava, poboljšavanje režima malih voda, i dobijanje energije iz male hidroelektrane; šahtni preliv za evakuaciju velike vode (Q0,01%) obezbeđuju hidrauličku pouzdanost nasute brane;

„Grlište”, kao važan objekat Timočkog regionalnog sistema za snabdevanje vodom stanovništva grada Zaječara i drugih naselja; brana od kamenog nabačaja je urađena kao I faza;

„Borsko jezero” (Brestovačka akumulacija), za snabdevanje vodom za tehnološke potrebe RTB Bor, pored prirodnog dotoka iz Brestovačke reke prima višak vode iz Zlotskog sistema (realizovanog 1972. godine) preko potisne stanice i cevovoda Ø600 (iz pravca prekidne komore kod Brestovačke Banje gde se razdvajaju krakovi ka gradu i jezeru).

Tabela I-11. Postojeće vodoakumulacije u sklopu regionalnih vodoprivrednih sistema

Akumulacija/Opština Reka Brana P sliva, (km²) KHU,(m nv) korisna V jezera (m³) h (m) l/d (m) „Bovan” – Sokobanja Moravica 52 151 538 (oko 517 u planu) 262 59 000 000 „Grlište”- Zaječar Grliška 32 (I faza) 101 181 193 12 000 000 „Borsko jezero”- Bor Brestovačka 54 330 33 639 12 000 000

Pored navedenih realizovana je i vodoakumulacija „Sovinac”, između sela Salaš i Brusnik za potrebe navodnjavanja poljoprivrednog dobra, koja ima i značajne turističke funkcije.

Snabdevanje vodom naselja na području Prostornog plana obezbeđuje se preko više lokalnih i gradskih vodovoda (od kojih neki imaju karakter manjih regionalnih sistema – Knjaževac, Zaječar, Bor, Negotin, Majdanpek) koji podmiruju i potrebe pojedinih seoskih naselja. (Tabela I-12).

Tabela I-12: Snabdevanje vodom naselja na području Timočke krajine

Opština/vodovod lokalna i druga izvorišta ((izdašnost l/s) Knjaževac (sa naseljima u dolini Timoka) Sinji Vir (180-350) i Jezava (8-35) Zaječar (sa naseljima u dolini Timoka) izvorište podzemnih voda Timok (50), Tupižnica (20-50), vodoakumulacija Grlište (100) Bor (sa okolnim naseljima Jezero, Banja, Slatina, Brestovac, Zlot, Bela reka, Oštrelj, Krivelj) Zlot-Selište (35-250), Zlot selo (2-8), Surdup (25-70), Krivelj (8-56), izvorište Bogovina (105-145) Boljevac (sa okolnim naseljima) Miroštica (60) i iz prve faze sistema Bogovina (20) Negotin (sa okolnim naseljima) izvorišta podzemnih voda Barbaroš (50),Vrelo, Hladnjača i Konače Majdanpek (Debeli Lug, Donji Milanovac, Mosna, zaseok Oreškovica, vikenda naselja Obljaga Mare i Kapraćos) Veliki Pek (60-70), V.Zaton (15),prečišćene vode Dunava i Porečke reke Sokobanja Ozren (15-30), Vrelo (35-40), Bele vode (30-40), Moravica (30) Kladovo izvorište podzemnih voda Carine sa 9 bunara (110) ostala naselja: u blizini opštinskih centara i izdvojena dolinska naselja (Brza Palanka, Vajuga, Korbovo-Rtovo, Vrbica, Sip, Karataš, Tekija);- planinska naselja – u zoni manjih regionalnih sistema sa kaptažama i, bunarima u aluvionu,- individualno – svako pojedinačno domaćinstvo (iz bunara ili obližnjih izvora) ili nekoliko domaćinstava putem malih grupnih vodovoda (najčešće kaptiranjem nekog izvora)

Sanitacija naselja ima sledeće odlike: kanalisanje naselja znatno zaostaje iza razvoja vodovodne infrastrukture, što je jedan od glavnih uzročnika koncentrisanog zagađenja voda (otpadne vode se preko samo upojnih bunara u suštini uvode u podzemne vode, čime se zagađuje podzemni akviferi); kanalizacije gradova često ne funkcionišu kao separacioni sistemi, zbog haotičnog priključivanja na sistem; stepen obuhvata kanalizacijom za otpadne vode je nedovoljan (često manji od 65%) čak i u većim naseljima, naročito na njihovim rubnim delovima; u gradske kanalizacije se upuštaju otpadne vode privrednih subjekata najčešće bez ikakvog predtremana za uklanjanje opasnih materija koje ugrožavaju naselja i vodotoke; izlivi kolektora bez ikakvih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (u daljem tekstu PPOV) su u neposrednoj blizini naselja (PPOV postoje samo u Kladovu i Sokobanji koje u funkciji zaštite akumulacije Bovan); posebno loše stanje sanitacije seoskih naselja, gde se otpadne vode ispuštaju u improvizovane, propusne septičke jame, a često i izlivaju u neposredno okruženje; u okviru mera zaštite priobalja HE „Đerdapa I” i „Đerdapa II” realizovani su kanalizacioni sistemi u više manjih naselja (Tekija, dislocirano naselje Brza Palanka, Kostol, Ljubičevac, Vajuga, Sip, Karataš), bez realizacije PPOV, što sanitarno ugrožava naselja, posebno u periodu velikih voda.

Korišćenje voda za proizvodnju struje se oslanja na brane HEPS „Đerdap I” (instalisanog protoka 9.600 m3/s, sa bruto radnim padom u opsegu 21-35 m, instalisane snage 2(1.025 MW i prosečne proizvodnje 2(5.750 GWh/god) i „Đerdap 2” (instalisanog protoka 8.500 m3/s, sa bruto radnim padom u opsegu od 5 – 12,75 m, instalisane snage 2(270=540 MW i prosečne proizvodnje 2(1.325 GWh/god.). Hidroelektrane „Đerdap II” i „Đerdap II” su (2007. godine) ostvarile 17% ukupne proizvodnje električne energije, odnosno 67% hidroelektrične energije u Srbiji.

Realizacijom HEPS „Đerdap” rešeni su problemi plovidbene infrastrukture na teškom đerdapskom sektoru, posebno oni koji su ranije ograničavali plovidbu na sektoru Sipskog kanala, na kome je u uzvodnom pravcu bila neophodna dodatna železnička vuča (sa odgovarajućim brodskim prevodnicama). Plovidbu omogućavaju prevodnice kod brana „Đerdapa I” (dve dvostepene, po jedna na našoj i rumunskoj strani dužine 310(34 m, minimalne dubine na pragu 5 m, što omogućava jednovremeno prevođenje konvoja sastavljenog od tegljača (gurača) devet barži od po 1.200 t, ili dva broda od po 5.000 t, sa kompletnim prevođenjem u vremenu od 65-75 minuta); i „Đerdapa II” (jednostepene prevodnice 310(34 m, dubine na pragu 5 m, sa kompletnim prevođenjem u vremenu od 45 minuta) sa minimalnom kotom od 38,5 mnm koja omogućava plovidbu.

3.1.4.3. Energetika

Područje Prostornog plana opremljeno je elektroenergetskom mrežom i trafostanicama nominalnog napona 400 i 110 kV, i distributivnom mrežom i trafostanicama napona 35 i 10 kV, koji u normalnom pogonu obezbeđuju kvalitetno napajanje konzumnog područja.

Mreža 110 kV napaja se, gotovo u celini, iz dva izvora: TS „Đerdap I” 400/110 kV (300+150 MVA) vezane na vod 400 kV „Đerdap I” – „Niš 2” i hidroelektrane „Đerdap II”, vezane na mrežu 110 kV. Povezivanje sa ostalim delovima prenosne mreže Srbije izvršeno je u pravcu: juga ka TS 400/220/110 kV „Niš 2” (vodom „Niš 2” – „Svrljig”) i sa HE „Zavoj” (vodom „Pirot 1” – „Svrljig”); i zapada ka Petrovcu vodovima „Bor 1” – „Petrovac” i „Majdanpek 3” – „Petrovac”. Pored toga, izvršeno je povezivanje sa 110 kV prenosnim sistemima Rumunije (preko TS 110/35 kV „Sip” i HE „Đerdap II”), i Bugarske (preko TS „Zaječar 1” 110/35 kV) u ostrvskom režimu rada, za potrebe međusobnog ispomaganja susednih područja.

Distributivnu mrežu čine vodovi:

110 kV (32 deonice dužine oko 890 km) koji napajaju 16 (šesnaest) TS 110/35/10 kV „Sip”, „Negotin”, „Majdanpek 3”, „Bor 1”, „Zaječar 1”, „Zaječar 2”, „Knjaževac”, „Boljevac”, „Svrljig”, i „Sokobanja” (iz TS „Aleksinac” sa područja „Elektrodistribucije” Niš); odnosno „Prahovo”, „Bor”, „Bor 3”, „V. Krivelj”, „Majdanpek 1” i „Majdanpek 2”,. (koje napajaju industrijske i delom distributivne potrošače), i 3

35 kV (90 vodova dužine oko 700) koji napajaju 67 (šesdesetsedam) TS 35/10 kV.

Prema procenjenim energetskim bilansima (bez potrošnje tečnih goriva u saobraćaju i poljoprivredi) na području Timočke krajine se najviše troši mazut i ugalj. Potrošnja mazuta je mahom vezana za industriju i toplane. Ugalj je kao energent najviše zastupljen u industriji, ali se u značajnoj meri koristi i u širokoj potrošnji, dok je ogrevno drvo najvećim delom prisutno u zadovoljenju toplotnih potreba u domaćinstvima. Industrija troši skoro 75% ukupne energije, pri čemu dva industrijska preduzeća IHP „Prahovo” i RTB „Bor” troše najveće količine energenata za industrijske potrebe. Sistemi daljinskog grejanja su prisutni u svim gradskom/opštinskim centrima izuzev Boljevca i Sokobanje i predstavljaju značajan kapacitet u zadovoljenju toplotnih potreba domaćinstava (ukupno je instalisano 326 MW i priključeno preko 22.000 domaćinstava).

3.1.4.4. Telekomunikaciona infrastruktura

Na području Prostornog plana ukupno je priključeno oko 99.700 telefona na oko 314.800 stanovnika što iznosi 31,6 telefona na 100 stanovnika. Prema ovom kriterijumu stanje se može oceniti kao relativno zadovoljavajuće, jer je broj telefona nešto ispod proseka u Srbiji (oko 38 telefona). Po tehničko-tehnološkom kriterijumu stanje je znatno lošije. Procenat digitalizacije pretplatnika koji iznosi 85% (na području Borskog okruga 90%, a Zaječarskog 80%), je ispod republičkog proseka. Na području je još uvek veoma veliki broj dvojnika, oko 13.500 (na području Borskog okruga 12,6%, a Zaječarskog 14,5%). Stanje u fiksnoj telekomunikacionoj mreži, po kvalitetu pretplatničke mreže naročito je loše u opštinama Knjaževac (36% analognih telefona i 25% dvojnika) i Boljevac (46% dvojnici). Razlozi ovakvog stanja su prisustvo velikog broja zastarelih analognih centrala, kao i starijih digitalnih, kao i pristupne mreže koje su građene po sada prevaziđenoj koncepciji.

Na području Prostornog plana nalazi se 150 postojećih baznih stanica mobilne telefonije sva tri operatera, od čega Telekoma 60, Telenora 56 i VIP-a 34.

Na području prostornog Plana trenutno su u radu poštanske jedinice na ukupno 90 lokacija i to na teritoriji Borskog okruga 52 lokacije sa 78 šaltera (2.187 stanovnika na jedan šalter), a na teritoriji Zaječarskog okruga 38 lokacija sa 74 šaltera (1.949 stanovnika na jedan šalter). Stanje je zadovoljavajuće s obzirom na broj stanovnika po poštanskoj jedinici/šalteru, a po prostornom rasporedu, odnosno po udaljenosti poštanske jedinice u odnosu na naselja stanje je nešto lošije.

3.1.4.5. Komunalna infrastruktura

Postojeće stanje opremljenosti komunalnom infrastrukturom je relativno povoljno. Otpad opština Borskog i Zaječarskog okruga se bez bilo kakvog predtretmana odlaže na opštinske deponije, koje po svojim karakteristikama ne odgovaraju sanitarnim zahtevima (izuzev deponije „Halovo” u Zaječaru). Međutim, većina deponija na teritoriji Timočke krajine je u procesu zatvaranja, zbog otvaranja nove regionalne deponije „Halovo 2”. Javna komunalna preduzeća imaju nadležnost samo u opštinskim/gradskim centrima, dok su ruralna područja izostavljena iz ciklusa prikupljanja otpada (izuzev delom u Zaječaru, Knjaževcu i Boljevcu), što za posledicu ima postojanje lokalnih nesanitarnih smetlišta u mnogim selima. Pored činjenice da se ne vrši selektivno otklanjanje otpadaka, niti se ono koristi dalje u proizvodnji stočne hrane, industriji ili poljoprivredi, ne vrši se ni organizovano kompostiranje (i pored velikog sadržaja organskog otpada). Postojeće deponije zbog svog lošeg položaja i prolongiranog veka trajanja izazivaju ozbiljnije zagađenje voda i zemljišta i aerozagađenja manjih razmera. Prosečna količina stvorenog otpada na teritoriji Borskog i Zaječarskog okruga iznosi 31.816 t/god, dok je dnevna količina otpada oko 0,6-0,8 kg/st./dnevno (što je nešto manje od republičkog proseka koji iznosi oko 0,85 kg/st./dnevno). Na predmetnoj teritoriji javljaju se i veći problemi u odlaganju medicinskog i biohazardnog otpada. Tretman medicinskog otpada poseduje samo grad Zaječar, dok se u ostalim opštinama ovaj otpad odlaže uglavnom na deponije. Precizni podaci o količinama opasnog otpada nisu zabeleženi, a ne postoji ni organizovani sistem za njegovo prikupljanje. U ovom smislu, poseban problem predstavlja otpad iz rudnika bakra u Majdanpeku i Boru. Sve opštine/grad na području Plana imaju definisane projekte zatvaranja, sanacije i remedijacije postojećih gradskih deponija, do otvaranja regionalne deponije u Zaječaru (Halovo 2).

Na području Timočke krajine (sem donekle u opštinskim i gradskom centru) izražen je problem sa grobljima, zbog malih kapaciteta i neadekvatne komunalne opremljenosti. Značajan problem predstavlja i činjenica da je upravljanje grobljima u gradskim sredinama u nadležnosti lokalnih komunalnih preduzeća, dok se u seoskim naseljima o njima stara lokalno stanovništvo. Stočna groblja se nalaze u većem broju opština, van gradskog područja, međutim, još uvek ne zadovoljavaju potrebe lokalnog stanovništva. Opremljenost zelenim i stočnim pijacama (u nadležnosti lokalnih javnih komunalnih preduzeća) je relativno zadovoljavajuća uz izražen problem održavanja higijenskih uslova u njihovom okruženju.

3.1.5. Zaštita prostora

3.1.5.1. Životna sredina

Osnovni činioci stanja životne sredine su zagađenje vode, vazduha i zemljišta, devastacija predela i smanjenje kvaliteta života eksploatacijom mineralnih sirovina i industrijskom proizvodnjom, zagađenje voda i zemljišta neregulisanim ispuštanjem otpadnih voda, zagađenje vazduha, vode i zemljišta saobraćajem, nekontrolisano i nepravilno korišćenje agrohemikalija u poljoprivredi, neracionalno korišćenje energije, posebno elektroenergije za grejne potrebe, kao i velika specifična potrošnja energije po jedinici proizvoda u industriji, neplanska i nekontrolisana eksploatacija mineralnih sirovina, neredovno ili odsustvo organizovanog prikupljanja čvrstog komunalnog i opasnog otpada, neplanska i nekontrolisana eksploatacija šuma i erozija zemljišnog pokrivača i pojava neplanske izgradnje.

Na području je identifikovan veći broj „hot spot” lokacija (crnih tačaka/linija) sa višim stepenom zagađenja životnom sredinom i to: zona RTB „Bor” (topionica bakra Bor; flotacijsko jalovište Veliki Krivelj i dr.); rudarski basen Majdanpek; industrija hemijskih proizvoda Prahovo; Šaški potok; Borska reka; jalovište kvarcnog peska; deponije u Boru i Majdanpeku i dr.

Zagađenje vazduha, voda, zemljišta i buka značajno su uzrokovani rudarstvom i metalurgijom (u Boru i Majdanpeku), saobraćajem (u neposrednoj blizini državnih puteva I i II reda i železničke pruge, posebno u Zaječaru i Boru, ali i Negotinu), energetikom (toplanama i individualnim ložištima u svim gradovima), hemijskom industrijom (u Boru i Prahovu) i dr. Uticaj na stanje životne sredine ima i neuređena komunalna infrastruktura (posebno način odlaganja komunalnog i opasnog otpada, upuštanje otpadnih voda iz industrije i naselja u recipijente bez prečišćavanja i dr.). Sistematsko merenje zagađenja vazduha se meri na više punktova u Timočkoj krajini i pokazuje da se teritorije opština Boljevac, Kladovo, Sokobanja i Knjaževac mogu svrstati u područja bez prekoračenja graničnih vrednosti imisija (GVI) štetnih materija, dok se veći delovi teritorija opština Majdanpek i Bor mogu svrstati u područja sa visokim stepenim zagađenja vazduha, (naročito sumpor-dioksidom, čađi i suspendovanim česticama). Za ocenu kvaliteta voda koristi se nedovoljan broj mernih stanica. Indeks kvaliteta površinskih i podzemnih voda u dolinskim područjima pokazuje lošije vrednosti, što direktno predstavlja posledicu nekontrolisanog izlivanja otpadnih voda, a indirektno i zagađenje materijama iz vazduha i zemljišta. Zagađenost Borske reke i Timoka ima regionalni i prekogranični uticaj. Stanje kvaliteta zemljišta nije zadovoljavajuće za šta postoji više uzroka. Rudarske aktivnosti su uzrok degradacije terena, zauzimanja zemljišta odlagalištima raskrivki i flotacijskim jalovištima, i zagađenja prašinom pri miniranju sa površinskih kopova, kao i sa flotacijskih jalovišta i odlagališta raskrivki koju raznosi vetar. Industrijske aktivnosti su uzrok zagađenja zemljišta teškim metalima, bakrom, arsenom i dr., i njegovog zakišeljavanja (sumpordioksidom). Izražen je i negativan uticaj IHP „Prahovo” Holding AD (hemijska industrija, prozvodnja fosforne kiseline, soli i đubriva) na području Negotinske opštine, gde je prostor u neposrednoj okolini industrijske deponije zagađen piritnim izgoretinama i fosfogipsom. Jonizujuće zračenje prirodne i veštačke geneze nije značajnije izraženo, osim na pojedinim lokacijama (IHP Prahovo Holding A.D, radioaktivni gromobrani zdravstvenog centra na teritoriji opštine Negotin) na kojima nije uspostavljen monitoring.

Razmatrano područje je izuzetno ugroženo u pogledu erozije, sa pojavama: ekstremne erozije (na ogolelim planinskim vrhovima i krečnjačkim masivima), vrlo jake erozije (erozija u delu sliva Borske i Porečke reke, na prelazima viših u niže terase na području Ključa i na nagibima prema Dunavu); jake (između Zlota i Brestovca, na više mesta lokaliteta Ključa, pored Dunava u zoni Tekije i na padinama oko Petrova sela), srednje (na više mesta između Zlota i Brestovca, na padinama oko Negotina, u slivu Sikolske reke, između Brze Palanke i Jabukovca, na padinama oko Kladova, Tekije, Petrovog sela i Podvrške) i slabe erozije (između Crnog Timoka i Zlotske reke, na smonici u široj okolini Negotina i između Brze Palanke i Jabukovca).

Na osnovu Preliminarnog spiska postrojenja koja podležu obavezama iz SEVESO II direktive (donetog od strane Ministarstva životne sredine i prostornog planiranja u maju 2009. godine) definisano je 6 lokacija (2 postrojenja nižeg reda i 4 postrojenja višeg reda) koje se mogu smatrati potencijalno opasnim sa aspekta rizika od udesa na teritoriji Timočke krajine. To su: postrojenja nižeg reda (NIS „Jugopetrol”, instalacija Prahovo (Negotin) i „Porcelan” Zaječar, sa aktivnošću proizvodnje porcelana) i postrojenja višeg reda („Topionica i rafinacija bakra Bor”, IHP „Prahovo”, fabrika bakarnih cevi „Majdanpek”, „Eurokristal” Zaječar).

Pored navedenih negativnih uticaja na životnu sredinu, poseban problem je nepostojanje integralnog monitoringa životne sredine. Većina opština nema lokalni ekološki akcioni plan, a postoji potreba za izradom (Zaječarski) i ažuriranjem (Borski) okružnih ekoloških akcionih planova.

3.1.5.2. Prirodne vrednosti

Prirodne celine područja Prostornog plana predstavljene su basenom Timoka, delom donjeg Podunavlja (Đerdapska klisura nizvodno od klisure Gospođin vir, dunavski Ključ i Negotinska nizija) i zonom njegovog brdsko-planinskog zaleđa (slivovi Porečke reke i drugih neposrednih pritoka Dunava), gornjim, izvorišnim delom sliva reke Pek i gornjim i srednjim delom sliva Sokobanjske Moravice. Glavne geomorfološke celine su: prostrane planinske zaravni, vrhovi i grebeni srednjih visina (Kučaj, Miroč, Rtanj, Tupižnica, Stara planina i dr.), markantne rečne doline Dunava, Belog, Crnog i Velikog Timoka i Sokobanjske Moravice u kojima se kompozitno smenjuju klisure i kotline i aluvijalna ravan i terase Dunava na ulasku ove reke u Dakijski (Vlaški) basen, između Kladova i ušća Timoka. Nadmorske visine terena kreću se od 28 m n.v. na ušću Timoka u Dunav do preko 2.000 m na jugu područja Staroj planini. Planine su u obliku istaknutih grebena strmih strana (Stara planina), oštrooivičenih horstova (Tupižnica, Veliki i Mali krš), kupastih uzvišenja (Rtanj), zatalasanih visoravni i površi (Kučaj, Miroč, Stol) i zaobljenih plećatih bila (Deli Jovan, Veliki Greben). Između planina formirana je mreža rečnih dolina sa stalnim vodotocima, dok su strane rečnih dolina i planinske padine disecirane spletom plićih dolinskih oblika (jaruga, vododerina i dr.) koji su stvoreni radom povremenih ili periodičnih vodotoka. Veće reke (Dunav, Veliki, Beli i Crni Timok) imaju prostrana dolinska dna sa aluvijalnim ravnima koje dostižu širinu preko 1.000 m, osim na deonicama klisurastih suženja tih dolina (Jablanička klisura i klisura Baba Jona u dolini Crnog Timoka, Vratarnička klisura Belog Timoka, klisura Velikog Timoka nizvodno od Zaječara). Od posebnog značaja je karstni kompleks morfo-hidroloških pojava zastupljen na Kučaju, Miroču, Rtnju i Tupžnici. Karst ovog područja odlikuje se varijetetima speleoloških objekata (Bogovinska i Lazareva pećina, Vernjikica, Rajkova pećina, Dubašnička jama), vrtačama i uvalama, suvim, slepim i kanjonskim dolinama, ponorskim vodotocima (na Kučaju i Miroču), snažnim vrelima (Zlotska vrela, Beljevinska vrela, vrelo Crnog Timoka, vrelo u klisuri Radovanske reke, vrelo Mrljiš u klisuri Crnog Timoka, Lazarev kanjon i klisura Radovanske reke), bigrenim akumulacijama i vodopadima (Velika Ripaljka, na Ozrenu, Beli izvorac – u slivu Porečke reke, Buk-Lozica, na severnim padinama Rtnja, bigrena terasa i vodopad kod manastira Suvodol u blizini sela Selačka i Bigar – vrelo, akumulacija bigra i vodopad sa leve strane Stanjanske reke kod Kalne), prerastima (Mala, Velika i Suva kapija, Šuplja stena i prerast na Zamni). Flora i vegetacija područja predstavljena je sa oko 1.300 vrsta viših biljaka i preko 70 biljnih zajednica koje su predstavljene šumskim, žbunastim i travnim fitocenozama. Životinjski svet predstavljen je sa 220 vrsta ptica, od kojih je polovina u kategoriji prirodnih retkosti Srbije, 67 vrsta sisara, 25 vrsta herpetofaune (gmizavaca i vodozemaca) i oko 70 vrsta riba i preko 130 vrsta dnevnih leptira, među kojima je i 40 međunarodno značajnih vrsta.

Zaštićeno je 19 prirodnih dobara odnosno područja i prirodnih fenomena, ukupne površine 99.369 ha u okviru koje je u režimu zaštite I stepena – 2.700 ha, režimu zaštite II stepena – 19.394 ha i režimu zaštite III stepena – 77.275 ha, dok je u režimu zaštitne zone („Đerdap” i „Romuliana”) ukupno 69.860 ha .

Zaštićena su sledeća prirodna dobra:

NP „Đerdap” i zaštitna zona nacionalnog parka (Zakon o nacionalnom parku Đerdap – 1974. god., Zakon o nacionalnom parku Đerdap – 1983. godine, Zakon o nacionalnim parkovima – 1993. godine, Prostorni plan područja Nacionalnog parka „Đerdap”) kao prirodno dobro od izuzetnog značaja – prve kategorije (67.719 ha), od čega se u području NP nalazi 29.467 ha, a u zaštitnoj zoni 33.889 ha. Na zaštićenom području uredbom su utvrđene zone zaštite I, II i III stepena, kao i zaštitna zona.

Park prirode Stara planina (Zakon o zaštiti životne sredine iz 1991. godine: Uredba Vlade – 1997. godine i Uredba Vlade – 2009. godine) kao prirodno dobro od izuzetnog značaja, na teritoriji grada Zaječara i opštine Knjaževac, ukupne površine od 48.588 ha. Na zaštićenom području uredbom su utvrđene zone zaštite I, II i III stepena.

Predeo izuzetnih odlika Lepterija – Sokograd (Zakon o zaštiti prirode: Rešenje SO Sokobanja – 1969. god., Zakon o zaštiti životne sredine iz 1991. godine: Uredba Vlade – 2002. godine) kao prirodno dobro od izuzetnog značaja na području opštine Sokobanja, ukupne površine od 406 ha. Uredbom su na zaštićenom području utvrđeni režimi zaštite II i III stepena.

Predeo izuzetnih odlika Ozrenske livade (Zakon o zaštiti prirode: Rešenje SO Sokobanja – 1973. godine) kao značajno prirodno dobro, ukupne površine 237 ha sa utvrđenim režimom zaštite II stepena.

Predeo izuzetnih odlika Prostor arheološkog nalazišta Romuliana – Gamzigrad i zaštitna zona (Zakon o zaštiti prirode i Zakon o zaštiti kulturnih dobara: Odluka SO Zaječar – 1990. godine (na površini 176 ha), Zakon o planiranju i izgradnji: Prostorni plan područja arheološkog nalazišta Romulijana – Gamzigrad – 2004. godine, na površini 2.686 ha, i zaštitna zona površine 2.414 ha), kao prirodno dobro od izuzetnog značaja na području opštine Zaječar. Na zaštićenom području uredbom su utvrđene zone zaštite I, II i III stepena, kao i zaštitna zona.

Spomenici prirode Lazarev kanjon (opštine Bor i Boljevac), Ripaljka (opština Sokobanja), Vratna (opština Negotin), Zamna (opština Negotin), Park šuma Badnjevo (opština Negotin), Valja prerast – Šuplja stena (opština Majdanpek), Bogovinska pećina (opština Boljevac) i Bigar (opština Knjaževac).

Strogi rezervati prirode Bukovo (opština Negotin), Mustafa (opština Majdanpek), Feljšan (opština Majdanpek), Rtanj (opština Boljevac), Mala Jasenova glava (opština Boljevac).

Na teritoriji plana evidentirana su i prirodna dobra zaštićena opštinskim odlukama, a pokrenute su i brojne inicijative za zaštitu određenih prirodnih vrednosti, evidentirana prirodna dobra za zaštitu i ona koja se nalaze u različitim fazama stručne obrade i postupka zaštite.

3.1.5.3. Nepokretna kulturna dobra

Na području Prostornog plana, zastupljene su četiri vrste nepokretnih kulturnih dobara: spomenici kulture – 140, prostorne kulturno-istorijske celine, arheološka nalazišta i znamenita mesta.

Od toga 8 kulturnih dobara su od izuzetnog značaja (arheološka nalazišta „Gamzigrad”, „Pontes” i „Karataš”, „Rudna glava” i „Lepenski vir”; spomenici kulture „Deo rimskog Limesa”, „Trajanova tabla i deo puta”, „Hajduk Veljkova barutana” i prostorna kulturno-istorijska celina „Kompleks Negotinskih pimnica”), 11 kulturnih dobara su od velikog značaja i 121 su evidentirana.

Arheološko nalazište „Gamzigrad”, nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja na području opštine Zaječar, upisano je 2007. godine na Listu svetske kulturne i prirodne baštine UNESCO-a na osnovu kriterijuma (III) i (IV), pod nazivom „Gamzigrad-Romulijana, Galerijeva palata”, čime je steklo i međunarodni status zaštite.

Korišćenje i uređenje prostora od interesa za odbranu zemlje i u vanrednim situacijama

Na području Prostornog plana se nalazi 139 objekata i kompleksa koji su svrstani u sledeće kategorije: „perspektivni” (4), „nisu perspektivni” (5), „predati na korišćenje MUP-u RS u funkciji kontrole državne granice” (29) i „Master plan” (101). Za perspektivne objekte i komplekse definisani su uslovi zaštite kroz zabranu ili različite stepene ograničenja gradnje. Objekti predati MUP-u RS zaštićeni su uslovima koje propisuje to Ministarstvo i oko njih nije predviđen poseban režim zaštite ili ograničenja gradnje.

Specifičnost područja je prisustvo krupnih privrednih kompleksa (npr. RTB „Bor”, luka u Prahovu) i infrastrukturnih objekata (HE „Đerdap I” i „Đerdap II”). Ugrožavanje funkcionisanja ovih kompleksa i objekata moguće je ratnim razaranjima, prirodnim katastrofama, elementarnim nepogodama, i industrijskim akcidentima, sa značajnim posledicama po stanovništvo, naselja, infrastrukturu i stanje životne sredine.

Područje je izloženo potencijalnom hazardu od elementarnih nepogoda, u prvom redu, opasnostima od poplava i atmosferskih nepogoda, odronjavanja i klizanja zemljišta, požara, zemljotresa i dr. Prisutne su pojave nevremena, zimi sa jakim vetrovima, smetovima, snegolomovima i dr., a leti sa električnim pražnjenjima, olujama, bujicama i dr. Od ostalih prirodnih elementarnih nepogoda, najznačajnije su biljne i životinjske šumske štetočine koje izazivaju sušenje šuma.

Intenzitet seizmičkog hazarda na području Prostornog plana, za povratni period od 100 godina ima srednju vrednost 6,5°MCS, s tim što su zapadni delovi Timočke krajine nešto ugroženiji od nizijskih delova Negotinske krajine i Ključa na severoistoku.

3.1.6. Korišćenje prostora

Korišćenje prostora na području Plana ima sledeću strukturu: poljoprivredno zemljište je zastupljeno na oko 3.670 km2 (oko 51%), šume sa oko 2.972 km2 (42%), dok je neplodno oko 489 km2 (7%). Korišćenje prostora po okruzima je približno ujednačeno. Značajnije razlike uočavaju se na nivou opština/grada. Poljoprivredno zemljište je procentualno najzastupljenije u gradu Zaječaru i opštinama Negotin, Sokobanja i Knjaževac. Najmanji udeo poljoprivrednih površina ima opština Majdanpek, u kojoj dominiraju šume. Šume su najmanje zastupljene u opštini Negotin i gradu Zaječaru. Neplodno zemljište je najzastupljenije u opštini Kladovo, dok je najmanje u opštini Boljevac (Tabela I-13).

Tabela I-13. Korišćenje prostora na području Plana (u ha)-katastarski podaci

Okrug/Područje Poljoprivredno(ha/%) Šume(ha/%) Ostalo-neplodno(ha/%) Ukupna površinaha Borski okrug 159.073,1 45,4 1. Antropogeni tereni 11 Izgrađene površine naselja 9.424,10 12 Industrijske, komercijalne površine i saobraćaj 381,80 13 Rudnici, odlagališta i gradilišta 2.382,18 14 Antropogeno zelenilo (naseljsko zelenilo i rekreativni tereni) 50,55 Ukupno 1 12.238,62 2. Poljoprivredni tereni 21 Oranične površine (njive i vrtovi) 33.070,01 22 Trajne kulture (višegodišnji zasadi) 2.425,07 23 Livade i pašnjaci 12.642,62 24 Površine pod mešovitim kulturama 265.310,15 Ukupno 2 313.447,86 Šume i semiprirodni ekosistemi 31 Šume 305.538,84 32 Zajednice nedrvenaste i žbunovite vegetacije 69.228,61 33 Tereni bez vegetacije ili sa proređenim biljnim pokrivačem 1.623,21 Ukupno 3 376.390,66 Vlažna područja 41 Kopnena vlažna područja (plavno i močvarno zemljište) 243,30 Ukupno 4 243,30 Vodne površine 51 Kopnene vode (veći vodotoci i jezera) 8.779,94 Ukupno 5 8.779,94 Ukupno (1+2+3+4+5) 711.100,37

Izvor: CORINE Land Cover 2000.

4. SKRAĆENI PRIKAZ POTENCIJALA I OGRANIČENjA PO OBLASTIMA

4.1. PRIRODNI RESURSI

4.1.1. Poljoprivreda

Osnovni potencijali Timočke krajine za unapređenje stanja u oblasti korišćenja i zaštite poljoprivrednog zemljišta jesu: izvanredna heterogenost mikroklimatskih, pedoloških, hidrografskih i drugih prirodnih uslova koja pruža mogućnost iskorišćavanja komparativnih prednosti pojedinih područja u ponudi širokog asortimana kvalitetnih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda; relativno velike površine plodnih ziratnih zemljišta, bez većih ograničenja za ekološki bezbedno navodnjavanje, posebno na području Ključa i Negotinske nizije; savršeni prirodni uslovi tradicionalnih vinogorja Timočkog vinogradarskog rejona za unapređenje proizvodnje grožđa i vina vrhunskog kvaliteta; povoljni agroekološki uslovi za razvoj voćarstva na većini brdskih terena, mestimično pogodnih i za primenu organskih metoda proizvodnje raznovrsnog kontinentalnog voća, posebno starih, autohtonih sorti; velike površine prirodnih travnjaka, pretežnim delom kserofilnog florističkog sastava, pogodnih za proizvodnju stočnih proizvoda posebnih i prepoznatljivih odlika kvaliteta; široki spektar manjih proizvodnih programa koji imaju pozitivne trendove tražnje, a do sada nisu adekvatno respektovani u razvojnoj politici, kao što su: pčelarstvo; proizvodnja i prerada ribe; razvoj konjarstva u sportsko-rekreativne i turističke svrhe; proizvodnja i prerada kozjeg mleka, sa komplementarnom proizvodnjom jarećeg mesa; osnivanje farmi za uzgoj kunića, ćuraka, gusaka, patki i drugih ređih vrsta živine, uključenih u tržišno atraktivne programe proizvodnje ekskluzivne hrane; raznovrsna proizvodnja u staklenicima i drugim vidovima zaštićenog prostora; gajenje puževa; sakupljanje pečuraka, lekovitog bilja i šumskih plodova i sl.; izgrađeni objekti za razvoj govedarske i ovčarske proizvodnje, koja se može usmeriti na ekološki bezbedno korišćenje krmne baze prostranih brdskih livada i pašnjaka; povoljni agroekološki uslovi planinskih i delova brdskih atara za plantažnu proivodnju lekovitog i aromatičnog bilja (kamilica, valerijana, menta, timijan, bosiljak, melisa i dr); probuđeni interes stanovništva i drugih aktera privrednog i društvenog života većine lokalnih zajednica za ekološku sanaciju i racionalno korišćenje agrarnih resursa i drugih dobara ruralnog prostora; značajni lokalni/regionalni kapaciteti za industrijsku preradu, skladištenje i marketing poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda; i mogućnosti kombinovanog korišćenja poljoprivrednih i šumskih površina u integrisanom sistemu upravljanja (tj. upravljanje zemljištem na principima agrošumarstva), posebno u planinskim predelima.

Očuvanje, zaštitu i adekvatno korišćenje poljoprivrednih zemljišta Timočke krajine, u funkciji razvoja poljoprivredne proizvodnje, zaštite životne sredine i zadovoljavanja drugih ekonomskih i sociokulturnih potreba, otežavaju sledeća ograničenja: siromaštvo seoskog stanovništva, posebno u domaćinstvima sa isključivo poljoprivrednim izvorima prihoda; usitnjen i rasparčan zemljišni posed porodičnih gazdinstava; nepovoljna starosna i obrazovna struktura poljoprivrednog stanovništva, posebno individualnih poljoprivrednika aktivnih na sopstvenom gazdinstvu; slaba informatička osnova o fizičkim, hemijskim, biološkim i drugim bonitetnim osobinama zemljišta, promenama katastarskih kultura/namena korišćenja, stepenu degradacije agensima antropogenog porekla; visoki stepen degradiranosti znatnog dela poljoprivrednog zemljišta i drugih elemenata životne sredine, posebno na području opština Bor i Majdanpek, donjeg toka Timoka i na drugim lokacijama manjeg opsega; zahvaćenost velikih površina na većim nagibima procesima jake do ekscesivne erozije, koja je mestimično potencirana prodiranjem SO2 u plitak humusni horizont; vrlo velika varijabilnost mesečnih, a i godišnjih suma padavina, sa čestim nestašicama vodenog taloga u periodu intenzivnog rasta i razvitka većine poljoprivrednih kultura, posebno u delu Negotinske krajine; relativno visoka zastupljenost brdsko-planinskih predela, u kojima postoje osetno nepovoljniji pedološki i klimatski uslovi za vođenje rentabilne poljoprivredne proizvodnje; intenzivno demografsko pražnjenje planinskih i drugih perifernih sela; višedecenijski negativni trendovi u ovčarstvu, a od polovine sedamdesetih godina i u govedarstvu, koji imaju višestruko destruktivan uticaj, kako na očuvanje prirodne plodnosti obradivih zemljišta i biodiverzitet travnih površina, tako i na ekonomske uslove poljoprivredne proizvodnje, naročito na sitnim zemljišnim posedima; slab kvalitet i nizak nivo opremljenosti poljoprivrede odgovarajućim vrstama mašina i uređaja, naročito za osavremenjavanje proizvodnje, transporta i skladištenja; usporena difuzija naučno-tehničkog progresa, savremenih ekoloških standarda, ekonomskih znanja i tržišnih informacija u poljoprivrednu praksu; i slaba razvijenost saobraćajne, hidrotehničke, društvene i druge infrastrukture sela, posebno u brdsko-planinskim predelima.

4.1.2. Šumarstvo i lovstvo

Šumski resursi predstavljaju značajan potencijal održivog razvoja s obzirom na povoljne uslove za razvoj autohtonih vrsta sa prioritetno proizvodno-zaštitnom funkcijom, kao i zadovoljavajuće zdravstveno stanje sastojina na većem delu šumskog područja. Posebno je važno očuvanje i aktiviranje ovih potencijala kroz: održivu eksploataciju šumskih proizvoda (pre svega drveta) uz razvoj drvno-prerađivačke industrije; korišćenje šuma za naučno-istraživačke, obrazovno-vaspitne, sportsko-rekreativne, lovne i druge svrhe; turističku valorizaciju šuma koje pripadaju kategoriji zaštićenih prirodnih dobara; organizovano korišćenje ostalih šumskih proizvoda (jestivih gljiva, lekovitog bilja, sakupljanje i otkup šumskih plodova, puževa i dr.); poboljšanje brojnosti divljači u lovištima i dr.

Razvoj šumarstva relativizuju pojedina ograničenja i to: nedovoljno regulisan pravni status površina pod šumom; nepoznavanje potpunog stanja privatnih šuma; nepostojanje strategije razvoja lovstva; nedovoljna institucionalna i kadrovska pokrivenost; nedovoljna aktivnost u pristupu odgovarajućim fondovima razvoja šumarstva na međunarodnom nivou; neažurnost u treningu sticanja znanja o savremenoj ulozi šume i potrebi njenog intenzivnijeg očuvanja i zaštite; i neefikasan sistem upravljanja i finansiranja višenamenskog korišćenja ukupnih šumskih potencijala.

4.1.3. Vode

Vodni resursi su u planinskim zonama Timočke krajine uglavnom očuvani i samim tim predstavljaju značajan razvojni potencijal (izvorište voda nacionalnog i regionalnog značaja). Uzimajući u obzir veoma neravnomerne vodne režime, koji ne omogućavaju uređenje, zaštitu i korišćenje voda bez njihovog godišnjeg regulisanja, kao posebno vredni vodni resursi se iskazuju oni viodotoci koji pružaju mogućnosti realizacije brana i višenamenskih vodoakumulacija. Potencijali vodnih resursa, koje treba aktivirati i očuvati su: izvorište Bogovina na Crnom Timoku, na kome se planira višenamenska akumulacija, jedina sa godišnjim regulisanjem protoka u slivu; vodoakumulacija Grlište, uz očuvanje prostora neophodnog za drugu drugu fazu realizacija; vodoakumulacija Bovan, kao izvorište regionalnog podsistema, u kom treba ostvariti planirane vidove zaštite; Aldinačka reka, odnosno zaštita prostora za formiranje vodoakumulacije Žukovac, na području opštine Knjaževac; lokalna izvorišta za snabdevanje vodom naselja (dato u Tabeli I-12); vodoakumulacija Brestovac kao resurs za obezbeđivanje voda za tehnološke potrebe; zona, od Prahova do ušća Timoka, kraj Dunava, sa mogućnošću za lociranje potrošača koji troše veće količine vode za tehnološke potrebe; mogućnosti za realizaciju HE „Đerdap III”. S obzirom da je Timočka krajina bila bogata vodenicama moguće je deo njih obnoviti, a njihove male akumulacije koristiti za proizvodnju energije, navodnjavanje, ublažavanje bujica, turizam, formiranje ribnjaka i dr.

Vodne resurse, značajne po potencijalima, relativizuje i veći broj ograničenja, od kojih su najvažnija sledeća: oskudni vodni resursi površinskih voda, sa izrazito velikom vremenskom neravnomernošću (vodni režimi su bujični, sa odnosom merodavnih malih i velikih voda na manjim vodotocima i preko 1:1000, pri čemu su posebno nepovoljni režimi malih voda, dugog trajanja, u kontinuitetu i preko tri meseca) kao ključnim ograničenjem za sve vidove korišćenja voda; nepovoljni režimi velikih voda (brze koncentracije povodnja, sa velikim ekstremnim vrednostima), što zahteva da se zaštita od poplava ostvaruje sprovođenjem hidrotehničkih i organizacionih mera (koje zahtevaju sprovođenje zabrane građenja u plavnim zonama); velika prostorna neravnomernost vodnih resursa, sa najmanje raspoložive vode upravo u zonama najvećih potreba, što zahteva razvoj dugih prenosnih sistema; ograničene mogućnosti za realizaciju više vodoakumulacija za poboljšavanje vodnih režima; izrazito loš kvalitet vodotokova, u klasama nižim od zahtevanog ili „van klasa” (Borska reka, Timok nizvodno od ušća Borske reke, Beli Timok nizvodno od Knjaževca, Timok na čitavom potezu nizvodno od Zaječara, gornji tok Peka nizvodno od Majdanpeka i dr.); nepostojanje uslova za razvoj industrija koje zahtevaju veće količine voda za tehnološke potrebe i većih sistema za navodnjavanje u slivu Timoka; loša i nedovoljna sanitacija naselja i nepostojanje PPOV što izaziva koncentrisana zagađenja, koja ekološki degradiraju reke; ugroženost lokalnih izvorišta iz rečnih aluviona ili rečnih tokova (u periodima malih voda, kada su ugrožena i po količini i po kvalitetu i u periodima bujičnih povodanja); intenzivni procesi erozije u slivu Porečke reke, gornjem slivu Peka, u delovima slivova Ravnobučjanske reke i Janjske reke i u delu izvora Žukovske reke, kao i devastiranim slivovima oko Majdanpeka i Bora; pojave prekomerne eksploatacije pojedinih lokalnih karstnih izvorišta (npr. Zlotska vrela) koja ugrožava ekološke funkcije vodotoka; nizak stepen zaštite od poplava i pojave neplanske gradnje objekata u plavnim zonama. Ograničenja realizacije HE „Đerdap III” su: visoka investiciona vrednost objekata; velike oscilacije nivoa u jezerima koje su ekološki vrlo nepovoljne i neprikladne za bilo kakav vid turizma i rekreacije na vodama; i mogući uticaji na geotehničku stabilnost padina.

4.1.4. Geološki resursi

Potencijali za korišćenje mineralnih sirovina na području Timočke Krajine su: više aktivnih rudnika i detaljno istraženih (proizvodno još neaktiviranih) ležišta (bakar, ugalj, građevinsko-tehnički kamen, cementne sirovine, kvarcni peščari dr.) čije istražene rezerve omogućuju dugogodišnju proizvodnju (što se posebno odnosi na ležišta bakra – Borska reka, Cerovo, Veliki Krivelj, Majdanpek, Čoka Marin i dr., ležište uglja „Soko”, kao i više ležišta građevinsko-tehničkog kamena); povoljni prirodni i tehničko ekonomski uslovi koji omogućavaju površinsku eksploataciju kod pojedinih ležišta metala (bakar, zlato), a još više kod nemetaličnih mineralnih sirovina; tradicija rudarske i metalurške delatnosti (RTB „Bor” i „Majdanpek” su svetski poznati proizvođači bakra sa velikom reputacijom i tradicijom dužom od 100 godina) uz kadrovsku bazu i iskustvo vezano za geološka istraživanja, eksploataciju i preradu mineralnih sirovina; zainteresovanost inostranih kompanija za koncesije i geološka istraživanja ekonomski interesantnih koncentracija (ležišta) više različitih mineralnih sirovina – ruda metala (bakra, zlata, olova i cinka i pratećih elemenata), nemetala (glina, kvarcnog peska, barita, građevinsko-tehničkog kamena i dr.), a perspektivno i nafte i gasa; povoljni preduslovi (prirodni, ekonomski, lokacijski) da se iz raspoloživih sirovina pokrene proizvodnja cementa (na bazi krečnjaka iz površinskog kopa „Jevik”, cementnih laporaca i gline iz okoline Knjaževca i flotacijske jalovine iz rudnika „Veliki Krivelj”); unapređivanje tehnoloških postupaka u cilju racionalnijeg iskorišćavanja mineralnih sirovina i dobijanje većih količina plemenitih, retkih i rasejanih elemenata; korišćenje termomineralnih izvora (Brestovačke banje, Gamzigradske banje, Sokobanje, Nikoličeva, Rgoške banje i Šarbanovca) i geotermalnih voda.

Ograničenja za intenzivnije i racionalnije korišćenje mineralnih sirovina su: nepostojanje dugoročne strategije i politike korišćenja mineralno-sirovinskog kompleksa kao i zastarelost i/ili nedostatak zakona i podzakonskih akata, odnosno odgovarajućih standarda i propisa; nezadovoljavajući stepen istraženosti i proizvodne aktiviranosti pojava i ležišta mineralnih sirovina kao posledica dugogodišnjeg hroničnog nedostatka finansijskih sredstava; neracionalno iskorišćavanje bilansnih rezervi kao posledica tehnološke zaostalosti, nedovoljnog angažovanja stručnog kadra, i neadekvatne kontrole inspekcijskih organa; zastarelost i istrošenost opreme i postrojenja za eksploataciju, pripremu i preradu mineralnih sirovina, i nedostatak savremene opreme koja se primenjuje pri geološkim istraživanjima koje izvode domaće geološke i rudarske organizacije; iscrpljivanje rudnih rezervi, nužnost prelaska sa površinske na jamsku eksploataciju (najveće istraženo ležište bakra Borska reka mora se eksploatisati podzemnim metodama), kao i smanjivanje graničnog sadržaja korisnih komponenti u mineralnim sirovinama koje se otkopavaju (tipično za bakar i zlato, što znači da su potrebne sve veće količine rude da bi se proizvela 1 t bakra, odnosno odgovarajuća količina zlata, srebra i drugih korisnih komponenti); visok stepen degradacije životne sredine pri eksploataciji, pripremi i preradi mineralnih sirovina i otpori prema rudarstvu i metalurgiji, čak i u slučajevima kada postoje ekološki prihvatljivija rešenja; nezavršena privatizacija u RTB „Bor” i nejasan koncept privatizacije u rudnicima uglja JP za podzemnu eksploataciju uglja („Soko”, „Vrška Čuka”, „Bogovina”, „Lubnica”), što je uticalo, da i pored značajnijih rezervi, proizvodnja u ovim rudnicima opada.

4.2. STANOVNIŠTVO, MREŽA NASELjA I JAVNE SLUŽBE

4.2.1. Stanovništvo

Potencijale razvoja stanovništva, uprkos smanjenju ukupnog broja stanovnika tokom perioda 1981-2002. godine, treba tražiti: u stanovništvu koje se obnavlja, što se pre svega odnosi na gradska naselja koja beleže kontinuiran rast populacije (Negotin, Zaječar i Sokobanja), a takođe i u pojedinim seoskim/prigradskim naseljima (Brestovac, u opštini Bor, Novi Sip – Kladovo, Boljevac Selo i Rtanj – Boljevac, Gamzigrad i Zvezdan – Zaječar i Trgovište – Knjaževac); u povoljnijoj starosnoj strukturi i većem učešću fertilnog kontingenta u ukupnom stanovništvu pojedinih opština na području Plana (Majdanpek i Bor); u mogućnostima za povećanje stope aktivnosti većim angažovanjem radnosposobnog stanovništva u svim sektorima delatnosti, a posebno u multifunkcionalnoj poljoprivredi; u velikom broju iseljenika koji potiču sa ovog područja, posebno iz inostranstva, uz podsticanje njihovog većeg angažovanja na prenosu znanja, tehnologija, radnog iskustva i ulaganja kapitala, i uz stvaranje mogućnosti za trajni povratak naročito mlađeg dela populacije; u stambenom fondu koji je neiskorišćen usled smanjenja broja stanovnika, naročito u seoskim naseljima, a koji može da predstavlja odgovarajući potencijal za razvoj različitih delatnosti – male privrede, usluga, javnih službi, turizma i realizaciju brojnih poljoprivrednih programa.

Osnovna ograničenja demografskih resursa odnose se na: nepovoljnu starosnu strukturu, posebno u opštinama Knjaževac, Boljevac i Negotin, uz činjenicu da indeks starenja raste i da je područje Plana zahvatio proces najdublje demografske starosti; negativan prirodni priraštaj u svim opštinama na području Plana koji nastavlja da se pogoršava zbog nepovoljne starosne strukture stanovništva; negativan migracioni saldo u gotovo svim opštinama (izuzetak čini grad Zaječar); nepovoljnu strukturu stanovništva prema aktivnosti u odnosu na republički prosek (niža stopa aktivnosti i aktivnog stanovništva koje obavlja zanimanje, ali i niža stopa izdržavanog stanovništva); formalno obrazovanje je ispod republičkog proseka u kategorijama stanovništva sa završenom srednjom, višom školom i fakultetom; usitnjenost domaćinstava, sa najvećom zastupljenošću dvočlanih i samačkih domaćinstva.

4.2.2. Mreža naselja

Osnovni potencijali za razvoj naselja su geografski položaj Regiona (na koridoru VII i nedovoljno valorizovan položaj između koridora X i IV), te relativno povoljna koncentracija stanovništva i privrednih aktivnosti u centrima i naseljima. Kao i u najvećem delu Srbije, u Timočkoj krajini je uspostavljena hijerarhija urbanih centara oko kojih su, na bazi prostorno-funkcijske komplemenarnosti, formirani areali njihovog uticaja. Na hijerarhijske odnose u mreži nodalnih centara i areala uticale su i njihove pozicije u teritorijalno-administrativnoj organizaciji Regiona. Generalno posmatrano razvilo se više formi nodalnih centara i areala i to:

manji urbani areali u ruralnom okruženju nastali su lokalnom koncentracijom stanovništva i funkcija u manjim opštinskim centrima koji su zahvaljujući lociranju industrije transformisani od zanatskih, trgovinskih i upravnih centara u naselja gradskog tipa sa razvijenim funkcijama centara; ovom tipu najčešće pripadaju gradska naselja sa 5000 do 20000 stanovnika, koji su centri lokalne integracije, a dalji razvoj će zavisiti od mogućnosti diverzifikacije funkcija i participiranja u razvojnim procesima šireg regionalnog okruženja; primeri su Majdanpek (zahvaljujući rudarstvu), Kladovo, Donji Milanovac i Brza Palanka (novi gradski centri nastali uporedo sa razvojem hidroenergetskih objekata), naselja u funkcionalnom području Bora, odnosno Boljevac i Sokobanja (banjska i rudarska funkcija) u funkcionalnom području Zaječara; Knjaževac je zahvaljujući geografskom položaju i diverzifikovanoj industriji doživeo brz demografski i funkcionalni rast do 1980. godine i preneo pozitivne razvojne uticaje na bliže opštinsko okruženje; određene funkcije proizvodnog i uslužnog karaktera su koncentrisane i u naselja koji nemaju karakter urbanih (Tekija, Prahovo, Sip, Kalna i sl.), kao i ostalim manjim naseljima;

manje i veće aglomeracije gradskih naselja, funkcionalno umrežene sa svojim suburbijima i manje-više urbanizovanim periurbanim selima prostorno su struktuirane na jezgra višeg stepena nodalnosti i na funkcionalno kompatibilna naselja okoline; centri ovog tipa su Bor i Zaječar, centri okruga, odnosno centri funkcionalnih područja i oblasti (u poslednje dve decenije sa funkcijama u neprekidnoj recesiji) čija je buduća uloga određena pozicijom u funkcionalnoj integraciji republičkog prostora i prekograničnoj saradnji (posebno Zaječar) i

regionalni funkcionalno-urbani sistemi, koji imaju karakter složenijih funkcionalno-urbanih regija, nastalih kombinacijom prostorno funkcionalnih uticaja koji su uspostavljeni između regionalnih, opštinskih i subopštinskih urbanih centara i centara opština koje nemaju odlike urbanih naselja; ovakav sistem je linearna i policentrična timočka razvojna osovina Srbije koja se razvija na liniji Knjaževac – Zaječar – Negotin – Kladovo; ovoj osovini se pridružuju i Bor, a veze Zaječar – Bor biće u narednom periodu sve intenzivnije; Timočka razvojna osovina s jedne strane povezuje područje makroregiona Niša sa istočnim Podunavljem, a sa druge integriše centre unutar regiona kojim sledi pre svega korenito ekonomsko, a osovini infrastrukturno restrukturiranje.

Osnovno ograničenje uravnoteženog prostorno-funkcionalnog razvoja mreže naselja Timočke krajine je u koncentraciji stanovništva, privrednih aktivnosti i javnosocijalne infrastrukture u regionalnim i subregionalnim centrima i prigradskim periurbanim naseljima na jednoj strani i demografska usitnjenost, depopulacija, saobraćajna izolovanost, nerazvijena struktura delatnosti i neadekvatna javnosocijalna infrastruktura u selima brdskoplaninskih i perifernih područja na drugoj.

4.2.3.Javne službe

Potencijali za racionalniju organizaciju i povećanje kvaliteta javnih službi jesu: postojeća mreža objekata obrazovanja, zdravstva i socijalne zaštite, inicirane promene i primena koncepta integrisane brige o deci i omladini i integrisane zdravstvene i socijalne zaštite, kao i pojedini objekti kulture i fizičke kulture u regionalnim i gradskom/opštinskim centrima; mogućnost lokalnih uprava za ograničavanje/onemogućavanje inicijativa prodaje i promene namene objekata koji su namenjeni organizovanju usluga javnih službi; povećanje kapaciteta i kvaliteta javnih službi u saradnji državnih ustanova sa privatnim sektorom i nevladinim organizacijama, sa modalitetima prilagođenim lokalnim specifičnostima (mobilni vrtići za rad sa decom na ruralnom području, organizovanje i razvoj mobilnih zdravstvenih službi, uvođenje organizovanog i prilagođenog đačkog prevoza, mobilni nastavnički timovi, razvoj sistema usluga umesto sistema ustanova na opštinskom i međuopštinskom/regionalnom nivou, razvoj inovativnih i održivih usluga usmerenih na osetljive/ranjive društvene grupe i dr.); blagovremeno obezbeđenje prostora za javne službe od strane lokalnih vlasti (građevinskih parcela, davanja izgrađenog prostora u zakup pod povoljnim uslovima, olakšavanje korišćenja montažnih i sličnih kvalitetnih objekata kraćeg veka trajanja i nižih troškova izgradnje i održavanja i sl.), kao i stimulisanje privatnog i nevladinog sektora da po pristupačnim cenama i uz podsticajnu poresku politiku organizuju aktivnosti socijalnog razvoja opština, korišćenje crkava i manastira u javne svrhe i dr.

Osnovna ograničenja za razvoj i organizaciju javnih službi su slaba saobraćajna dostupnost pojedinih delova područja; neravnomeran razmeštaj korisnika i niska gustina izgrađenosti i naseljenosti u seokim područjima; privredna nerazvijenost najvećeg dela područja; loše stanje građevinskog fonda i opremljenosti većine objekata javnih službi na ruralnom području. Osim toga, državne službe se suočavaju sa nedostatkom sredstava za adekvatno održavanje prostora kojim raspolažu, kao i sa nedostatkom sredstava za proširenje ili dogradnju ovih objekata. Značajno ograničenje je i nedovoljno angažovanje, odnosno neshvatanje civilnog sektora kao aktivnog i produktivnog učesnika u organizaciji usluga javnih službi. Jedan od razloga je i pasivan položaj građana i korisnika u procesu planiranja i organizovanja ovih usluga.

4.3. EKONOMSKI RAZVOJ I TURIZAM

4.3.1. Ekonomski razvoj

Pored potencijala visokoobrazovanog kadra (6,1%), visokostručnog kadra i ostalih ljudskih resursa, najveći značaj imaju postojeći izgrađeni privredni kapaciteti, smeštajni i uslužni kapaciteti, krupna regionalna infrastruktura (saobraćajnice, železničke pruge, luke i pristaništa, energetski kapaciteti i infrastruktura, telekomunikacije), prirodni resursi, urbana naseljska i komunalna infrastruktura, socijalni servisi/javne službe, duga industrijska tradicija, itd. Od ne manjeg značaja su i potencijali pogodnog makro-saobraćajnog i geografskog položaja regije uz koridor VII, između koridora IV i X, pozicioniranost područja uz granicu Rumunije i Bugarske (EU), započeta međuregionalna, prekogranična i susedska saradnja na različitim nivoima, inicirane institucionalne promene u domenu upravljanja razvojem lokalne ekonomije, lokalne uprave, socijalnih institucija, nevladinih organizacija itd.

Osnovni potencijali za razvoj privrede su: hidroenergetski potencijal (HE „Đerdap I” i „Đerdap II”, potencijalna HE „Đerdap III”); rezerve plemenitih metala, mineralnih sirovina, ruda bakra, cinka i olova (značajnih za dalji razvoj rudarstva i građevinarstva), kamenog i mrkog uglja, kamena, šljunka i peska; prirodni resursi za razvoj poljoprivrede i prehrambene industrije; i prirodne vrednosti i uslovi za razvoj određenih vidova turizma, pre svega planinskog, nautičkog, banjskog, lovnog i eko-turizma. Veliki potencijal ima dalji razvoj MSP koja bi trebalo da zapošljavaju najveći deo radne snage i da budu faktor podizanja efikasnosti privrede i kvaliteta proizvoda (pre svega u oblasti mašinogradnje, metalne, drvne, tekstilne i industrije kože i obuće). Potencijali privrednog razvoja mogu se iskoristiti uz podršku intenzivne investicione politike, čime bi se omogućilo zaustavljanje negativnih demografskih trendova. Region raspolaže značajnim zemljišnim potencijalom, ali je potrebno merama ekonomske i poreske politike omogućiti formiranje većih poljoprivrednih poseda (preko 100 ha), sa adekvatnim sistemom za navodnjavanje i optimalnom primenom agrotehnike. Osnovni preduslov ostvarenja navedenih potencijala (industrijskih, poljoprivrednih, turističkih i dr.) je značajno veće investiranje u Region.

Najbitnija ograničenja privrednog razvoja, potencirana i produbljena delovanjem ekonomske i finansijske krize su: depresirana privredna situacija sa visokom stopom nezaposlenosti, niskim nivoom investiranja i opremljenosti; nedostupnost finansijskih sredstava i nepovoljni uslovi finansiranja; nepovoljna demografska struktura; odliv i nedostupnost odgovarajućih kadrova; nedovoljno izgrađena i razvijena infrastruktura (posebno veza ka međunarodnim koridorima); i neracionalno korišćenje prostora, visoki troškovi aktiviranja postojećih industrijskih braunfild lokacija, znatna ulaganja u sanaciju životne sredine na delu područja i visoka ulaganja u primeni standarda ekološke zaštite na nivou preduzeća Industrijska proizvodnja beleži značajan pad, što je dovelo do značajnog povećanja nezaposlenosti (poseban problem je niska kvalifikaciona i obrazovna struktura stanovništva) i povećanja zastarelosti opreme. U opštinama Kladovo i Boljevac je preko 50% nezaposlenih bez kvalifikacija. Sa druge strane, evidentan je i deficit radnika pojedinih kvalifikacija, kao što su npr. menadžeri, inženjeri, marketing stručnjaci, pojedina zanatska zanimanja i dr. Najveći problem poljoprivrednih proizvođača je u velikim disparitetima cena (cena repromaterijala neophodnih za proizvodnju je daleko viša u odnosu na cenu gotovih proizvoda), što čini ovu vrstu proizvodnje destimulativnom za proizvođače.

4.3.2. Turizam

Osnovni potencijali za razvoj turizma zasnivaju se na:

povoljnom geo-saobraćajnom položaju područja koje se: na severu oslanja na međunarodni plovni put-koridor VII, koji predstavlja najatraktivniju kruzing liniju u Evropi; sa južne i istočne strane, magistralnim pravcima, vezuje se za koridor X kao najvažniji saobraćajni pravac u zemlji; sa severne i istočne strane tangira Republiku Rumuniju i Republiku Bugarsku, preko kojih se graničnim prelazima i magistralnim pravcima, vezuje za infrastrukturni koridor IV. Put I reda M-25.1 (Đerdapska magistrala), kao i ostali magistralni pravci (putevi I reda M-25, M-24 i M-5, predstavljaju atraktivne saobraćajnice kako za pristup području tako i za ambijetalne i panoramske ture, jer neposredno prate tok Plovno-nautičkog koridora Dunava i koridora kulturno istorijske rute – starorimsko i drugo kulturno nasleđe na potezu Niš-Knjaževac (Ravna-„Timacum minus” i dr.) – Zaječar (Gamzigrad-„Felix Romuliana” i dr.) – Kladovo („Diana-Zaves”, „Fetislam”, Trajanova tabla, Trajanov most i dr) – Majdanpek (Lepenski Vir i dr.) – Viminacium (van područja Plana) i dr.

Donjem Podunavlju, koje ima veoma bogatu i raznovrsnu strukturu jedinstvenih turističkih atrakcija (reka Dunav, NP „Đerdap”, Đerdapska klisura, arheološki lokalitet Lepenski vir i dr.) koje se prožimaju sa kulturom, istorijom i tradicijom. Karakteristike reke Dunav (dubina, širina, suženja klisura Gvozdenih vrata, prirodno okruženje i sl.) koja prolazi kroz najatraktivniji deo svoga toka, pružaju pogodnost razvoja većeg broja turističkih proizvoda i aktivnosti (nautički turizam, odmori u prirodnoj i očuvanoj ekološkoj sredini, inetersovanje za kulturno-istorijsko nasleđe i dr.). Pojačano je interesovanje inostranih putničkih brodova za pristajanje na ovom delu Dunava. Područje NP „Đerdap” obuhvata raznovrsne biodiverzitete, specifične geološke i geomorfološke forme, bogatstvo hidroloških objekata, oazu posebnih vrsta kopnene i vodene flore i faune i pruža mogućnost posmatranja i uživanja u divljoj prirodi (panoramski putevi, vidikovci, šetne staze i dr.). Đerdapska klisura pruža jedinstven spoj vode i kopna koji daje posebno panoramsko iskustvo. Izuzetan ruralni predeo (sa blago zatalasanim pobrđem Negotinske krajine pod pašnjacima i vinogradima) i stare gradske čaršije dunavskih naselja doprinose atraktivnosti Donjeg Podunavlja;

visokoplaninskom masivu Stare planine (površine oko 25 km2 u visinskom pojasu iznad 1500 m n. v.) sa srednjeplaninskim okruženjem (površine oko 80 km2 u visinskom pojasu između 1000-1500 m n.v.) koji prednjači po mogućnostima za razvoj savremenih aktivnosti celogodišnjeg turizma i rekreacije (uz rekreativni, seoski, lovni, ekološki i neke druge specijalizovane vidove turizma) i komplementarnih privrednih aktivnosti (opština Knjaževac). Ostala planinska područja, delom ili u celosti, zauzimaju oko 1500 km2, ili 20% teritorije (Kučajske planine, Deli Jovan, Mali i Veliki Krš, Miroč, Veliki Greben, Homoljske planine, Ozren, Rtanj, Devica, Tupižnica, Tresibaba, i Vrlejica) i predstavljaju važan potencijal, kako za razvoj turizma, tako i komplementarnih aktivnosti (proizvodnja zdrave hrane, šumarstvo, vodoprivreda, proizvodnja čiste energije, čista industrijska i zanatska prerada i dr.). Kapacitet prostora omogućava realizaciju turističkih centara i naselja, i sportsko-rekreativne ponude u prostoru, što se posebno odnosi na Staru planinu. Glavni potencijali razvoja turizma su alpsko i nordijsko skijalište na Staroj planini, nekoliko manjih ski stadiona (Crni Vrh, Rtanj, Stol, Rajkovo), vodoakumulacije, vodotoci i drugi potencijali za letnju rekreaciju, lov i ribolov, uz uključivanje podplaninskih sela u turističku ponudu. Planine karakteriše visok stepen očuvanosti prirode i prirodne sredine, raznovrsni oblici flore i faune, biogeografska obeležja (posebno Parka prirode Stara planina), uz uslov intenzivnije i organizovanije zaštite, prezentacije i kontrolisanog korišćenja;

kulturno istorijskim znamenitostima (naročito arheološkim nalazištima, spomenicima kulture, etno-vrednostima tradicionalnih sela i manifestacijama u funkciji turizma), uz intenzivniju i organizovaniju prezentaciju i korišćenje, obnovu zapostavljenih tradicionalnih zanata i dr. Prioritetne turističke lokacije su: arheološka nalazišta (Gamzigrad – Felix Romuliana i Lepenski vir kao jedni od najznačajnijih spomenika kulture u Srbiji, Ravna – Timacum minus, Diana – Zaves, Fetislam, Trajanova tabla, Trajanov most, Vrelo – Šarkaman i dr.); Negotinske pimnice (jedinstveni arhitektonski kompleks vinskih podruma u Rajcu i Rogljevu); očuvana etno-baština i brojni drugi kulturno-istorijski spomenici od kojih 8 spomenika kulture od izuzetnog značaja, 11 kulturnih dobara od velikog značaja i preko 120 ostalih kulturnih dobara (manastir Lapušnja, manastir Gornja Kamenica, manastir Koroglaš, manastir Bukovo, manastirska celina Suvodol, manastir Krepičevac, manastir Grlište, manastir Vratna i manastir Manastirica, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice-Zaječar, Kuća Stevana Mokranjca i Stara crkva, Staro gradsko jezgro Negotina, Soko grad, Staro banjsko kupatilo u Sokobanji i dr.); kao i drugi brojni lokaliteti koje je neophodno valorizovati, zaštititi i adekvatno uključiti u turističku ponudu. Značajan potencijal predstavlja i preko 50 kulturno-umetničkih i sportskih manifestacija. Prioritetne manifestacije u funkciji turizma su: „Gitarijada” u Zaječaru, „Đerdapska regata Tekija-Kusjak” i „Zlatna bućka Đerdapa” u Tekiji; „Kup Đerdapa u jedrenju” u Donjem Milanovcu, „Mokranjčevi dani” u Negotinu i „Berba grožđa” u Rajcu i Rogljevu, i dr.

banjama, koje motivski i sadržajno posebno obogaćuju turističku ponudu u zdravstvenoj rehabilitaciji, zdravstvenoj, opštoj i sportskoj rekreaciji. Termomineralni izvori i pogodna klima, izgrađeni sadržaji, predeone vrednosti i prirodne lepote omogućavaju celogodišnje korišćenje i dobru popunjenost smeštajnih kapaciteta, svrstavajući u prvom redu Sokobanju, kao i Gamzigradsku Banju i Brestovačku banju u važnija banjsko-turistička naselja u Srbiji. Postoje potencijali za dalji razvoj turizma u Nikoličevskoj, Rgoškoj Banji i Banji Jošanica. Dragocenu dopunu banjskom turizmu mogu da predstavljaju prirodni potencijali i kulturna baština u okruženju koji integrišu nekoliko drugih vidova turizma kao što su izletnički, ekološki, vodni, kulturološki, seoski, lovni i dr.

Ostali potencijali turističke i rekreativne ponude jesu: razvoj drugih vidova turizma, posebno izletničkog, gradskog, sportsko-rekreativnog, seoskog, ekološkog, turizma specijalnih interesovanja, kulturno-manifestacionog, tranzitnog turizma i dr.; znatni ugostiteljski i nešto skromniji smeštajni kapaciteti; turistička tradicija (gostoprimstvo i gastronomija) i stvorena reputacija Dunava (sa Đerdapskom klisurom i Nacionalnim parkom Đerdap), Sokobanje, Gamzigradske banje i Rajačkih pimnica; brojne manifestacije u funkciji turizma; potencijal za razvoj lovnog i ribolovnog turizma; i dr. (detaljnije u Dokumentacionoj osnovi Prostornog plana). Raspoloživi prirodni potencijali opština Zaječarskog i Borskog okruga ukazuju na neuporedivo veće mogućnosti turističkog razvoja, pod uslovom da se ti potencijali i turistička ponuda organizuju po uzoru na savremene turističke trendove i standarde.

Tržišni okvir za dugoročni razvoj turizma može se okarakterisati kao povoljan. Radi se na promociji i internacionalizaciji turizma, u skladu sa smernicama Strategije razvoja turizma Republike Srbije. Očekivane investicije u rekonstrukciju i izgradnju objekata turističke privrede, kao i primena savremenih koncepta upravljanja uticaće na povećanje standarda usluga, što će se na kratak rok odraziti na rast domaćeg (uključujući strance koji žive i rade u Srbiji, kao i znatan broj stanovništva koji živi i radi u inostranstvu), a dugoročno i na rast inostranog turizma. Završena je ili u toku izrada nekoliko prostornih, urbanističkih i master planova (kojima su tretirani Stara planina, Donje Podunavlje, kulturno nasleđe i dr.) za ovo područje, što će pomoći aktiviranju investicija u turizam. Za korišćenje navedenih turističkih potencijala značajno je obezbediti aktivno učešće opština u turističkoj ponudi i tražnji, kao i u ostvarivanju integrativne uloge turizma u odnosu na lokalnu poljoprivredu, zanatstvo, domaću radinost i dr. Potencijal predstavlja i moguđnost formiranja regionalnih i destinacijskih menadžment organizacija kako za promociju i razvoj turizma, tako i za povezivanje sa turističkim potencijalima prekograničnih područja.

Razvoj turizma prate sledeća ograničenja: nedovoljan obim turističkog prometa, mali procenat učešća stranih turista, neadekvatan turistički proizvod i loš marketing, nedovoljna iskorišćenost kapaciteta tokom godine i dr. Ograničenja turističke ponude su na:

lokalnom nivou: nedovoljna zastupljenost kvalitetnih smeštajnih kategorija komercijalnog karaktera; nepovoljno funkcionalno i tehničko stanje većine smeštajnih kapaciteta; nedovoljna zastupljenost sadržaja celogodišnje turističko-rekreativne ponude u prostoru; nedovoljno razvijena drumska, rečno-nautička, komunalna i turistička infrastruktura kao osnova za aktiviranje novih turističkih kompleksa i punktova u prostoru; nepovoljna demografska i obrazovna struktura stanovništva, zapostavljanje i odumiranje tradicionalnih aktivnosti i nizak nivo opremljenosti naselja tehničkom infrastrukturom i sadržajima javnih službi; nedovoljna uređenost pratećih sadržaja drumskih i plovnih puteva sa objektima za potrebe turista; nekompletan turističko-informacioni sistem u pogledu promocije turizma kao i registracije, kategorizacije i kontrole objekata u funkciji turizma; nedostatak i nizak nivo obučenosti kadra u turističkom menadžmentu i marketingu; nedovoljna zaštita prirode, uređenja i unapređenja turističkih prostora (posebno NP „Đerdap” i Parka prirode Stara planina); pojave nemarnog odnosa prema prirodnoj sredini koje ugrožavaju turistički imidž (divlje deponije pored puteva, bacanje smeća u reke, neuređen predeo, arhitektonsko zagađenje) i dr.

nacionalnom nivou: nedovoljna državna sredstva iz kojih se obezbeđuje finansiranje kapitalne infrastrukture (prvenstveno za potrebe boljeg povezivanja područja prema koridoru H i Dunavu) i iniciranje razvoja turističko-rekreativne infrastrukture; nedovoljno razvijen sistem fiskalnih, kreditnih i drugih subvencija, koje bi mogle da privuku tržišno predfinansiranje i ulaganje u razvoj turizma i zaštitu prirodnih i kulturnih vrednosti područja; nepostojanje celovitih i usklađenih zakonskih okvira kojim se utvrđuju prava, potrebe, interesi i obaveze u obezbeđenju uslova za razvoj lokalnih zajednica u zaštićenim prirodnim dobrima, na osnovu kojih je moguće obezbediti realne kompromise sa zahtevima i potrebama zaštite; nedovoljno definisane kompetencije upravljanja održivim razvojem turizma u zaštićenim područjima, što se naročito odnosi na interesno organizovanje turističkih i drugih razvojnih subjekata; tretman položaja regiona kao pograničnog-perifernog (što je u prethodnom periodu predstavljao jedan od uzroka izostanka značajnijih ulaganja i investiranja u turizam).

Ograničenja razvoju turizma mogu biti i konkurencija turističkih destinacija u regionalnom i međunarodnom okruženju, nastavak sporog odvijanja kako procesa privatizacije i priliva investicija u turizmu, tako i usklađivanje sa klasifikacijom i kategorizacijom smeštajnih objekata prema turističkom zakonodavstvu EU i prilagođavanja novim trendovima turističke tražnje koji zahtevaju selektivni turizam i specijalizovne smeštajne kapacitete. Razvojem turističke ponude broj turista na planskom području će se povećati, pa se mora računati sa proporcionalnim opterećenjem životne sredine usled povećane potrošnje resursa (otpadne vode, čvrsti otpad) i, u manjoj meri, sa zagađivanjem vode, vazduha i bukom, zbog većeg intenziteta vodnog i drumskog saobraćaja.

4.4. INFRASTRUKTURNI SISTEMI

4.4.1. Saobraćaj

Najveći potencijal razvoja saobraćaja predstavlja perspektiva intermodalnog koncipiranja infrastrukturnih sistema na bazi drumskog, železničkog, rečnog i vazdušnog transporta. Pogranični položaj Timočke krajine ka zemljama EU i između koridora IV, VII i X, potencijali su intenzivnog razvoja funkcija tranzitnog saobraćaja.

U odnosu na vidove saobraćaja mogu se izdvojiti sledeći potencijali: putnog saobraćaja – dobra gustina mreže i pristupačnost naselja; mogućnost relizacije autoputa od Niša ka Zaječaru i dalje ka „Đerdapu II” u širem koridoru puta I reda br. 25; afirmacija evropskog biciklističkog koridora Eurovelo 6; železničkog saobraćaja: – mogućnosti remonta i modernizacije pruga (povećanje propusne i prevozne moći) posebno kad se ima u vidu povoljnost sa stanovišta zaštite okoline i niske cene transporta; kao i mogućnost povezivanja luke „Prahovo” preko brane „Đerdap II” sa Republikom Rumunijom, čime bi pruge Timočkog regiona dobile međunarodni karakter, i samim tim i obavezu usaglašavanja sa zahtevima EU, naročito u pogledu interoperabilnosti, kvaliteta prevozne usluge i upravljanja); vodnog saobraćaja – međunarodnim plovnim putem na Dunavu, kojim se može ostvariti veza sa najrazvijenijim industrijskim centrima EU, u čemu poseban značaj ima luka „Prahovo”; i malim plovnim putem Dunavom, pre svega u funkciji turizma; vazdušnog saobraćaja: modernizacija Aerodroma „Bor” kojim se može unaprediti saobraćajna dostupnost Istočne Srbije u celini, i realizovati turističke i sportsko-rekreativne potrebe.

Osnovna ograničenja razvoja saobraćajne infrastrukture ogledaju se u neizgrađenosti i nekompletiranosti deonica puteva I reda i pruga, lošeg stanja lokalne mreže puteva, zastarelosti i nedovoljne opremljenosti lučkih kapaciteta i neopremljenosti aerodroma navigacionim i drugim uređajima. Jedna od ključnih saobraćajnica putne mreže I reda (deonica puta br. 4 Bor – Svilajnac) nije izgrađena, što predstavlja ograničenje posebno za opštinu Bor koja je neadekvatno povezana sa koridorom X. Osnovno ograničenje mreže lokalnih putava je u tome što od oko 1.400 km puteva, gotovo polovina nema savremeni kolovozni zastor. Razvijenost javnog linijskog drumskog prevoza putnika nije zadovoljavajuća i posledica je lošeg kvaliteta lokalne putne mreže. Dalji razvoj železničkog saobraćaja ograničen je lošim stanjem pruga, koje je potrebno u velikoj meri rekonstruisati. Modernizacija opreme i objekata je preduslov valorizacije luka i plovnog puta kao i aerodroma „Bor”.

4.4.2. Vodoprivreda

Sektor Dunava na području Timočke krajine je u hidrografskom, orografskom i kulturološkom smislu najinteresantniji deo toka u Evropi što predstavlja značajnu razvojnu komponentu tog vodnog potencijala. Najznačajniji su potencijali za proizvodnju hidroenergije na Dunavu i razvoj plovidbe na evropskom koridoru VII. Priobalje Dunava je pogodno za lociranje profitabilnih industrija, posebno onih koje se naslanjaju na najjeftiniji rečni transport. Prilikom realizacije HEPS „Đerdap”: uređeni su vodni režimi u priobalju (što omogućava intenzivno uređenje i korišćenje poljoprivrednog zemljišta, realizaciju toplovodnih ribnjaka u depresijama kraj Dunava i realizaciju sistema za navodnjavanje na području Negotinske nizije i Ključa na oko 12.000 ha; i stabilizovani nivoi Dunava što je stvorilo povoljne uslove za urbani razvoj naselja.

Potencijali razvoja ostale vodoprivredne infrastrukture su: mogućnost fazne realizacije višenamenskih vodoakumulacija i integralnih regionalnih sistema vodosnabdevanja i odvođenja otpadnih voda; i potencijalne lokacije za realizaciju malih hidrocentrala u brdskoplaninskim područjima.

Najvažnija ograničenja su sledeća: veoma sužene mogućnosti za realizaciju planiranih vodoakumulacija zbog topografskih, hidrogeoloških, urbanih i drugih okolnosti; jako osetljiva lokalna izvorišta vodosnabdevanja naselja; otežani uslovi za razvoj industrija koje troše veće količine vode za tehnološke potrebe, kao i vrlo teški uslovi za zaštitu kvaliteta voda; loša sanitacija naselja, što ekološki degradira vodotoke i izvorišta; nepovoljni režimi velikih voda, što zahteva da se zaštita od poplava ostvaruje sprovođenjem hidrotehničkih i organizacionih mera; ne postoje uslovi za realizaciju velikih sistema za navodnjavanje u dolini Timoka; otežana zaštita vodenih i priobalnih ekosistema zbog neravnomernih protoka u rekama; nedovoljna sredstva i otežani uslovi za finansiranje vodoprivredne infrastrukture (posebno kanalisanja i prečišćavanja otpadnih voda naselja); pojave neplanske gradnje u aluvijumima reka; i dr.

Moguća su ograničenja vezana su za realizaciju HE „Đerdap III”, što se vidi iz specifičnih pokazatelja brana Pesača i Brodica (čija je zapremina približna sumi svih do sada izgrađenih nasutih brana u Srbiji) sa vodoakumulacijama. Realizacija ovog sistema je moguća samo u slučaju da EU bude zainteresovana za takav objekat, povezujući ga posebnim dalekovodima i upravljački uklapajući u evropske energetske sisteme višeg reda. Čak i u tom slučaju treba biti vrlo obazriv sa analizama uticaja na okruženje, posebno na probleme geotehničke sigurnosti.

4.4.3. Energetika

Potencijal u elektroenergetskoj infrastrukturi predstavljaju mogućnosti za racionalizaciju potrošnje, povećanje energetske efikasnosti i smanjenje gubitaka u prenosu i distribuciji elektroenergije, kao i korišćenju konvecionalnih i obnovljivih izvora energije (u daljem tekstu: OIE) naročito biomase, geotermalne, solarne energije, vetroenergije i energije malih hidroelektrana. Na području Timočke krajine nalaze se potencijali za eksploataciju uglja, nuklearnih sirovina i uljnih škriljaca. U hidroenergetskom potencijalu najveći značaj ima Dunav sa postojećim hidroelektaaranama, uz mogućnost realizacije „Đerdapa III”.

Osnovna ograničenja su: neracionalno korišćenje električne energije za grejne potrebe, kao i velika specifična potrošnja energije po jedinici proizvoda u industriji; neodgovarajućih kvaliteta i kvantiteta elektroenergetske mreže i objekta na distributivnom nivou; visok stepen amortizacije energetskih objekata, opreme i mreže, što uz ograničena sredstva za potrebe investicija i održavanja energetskih kapaciteta, dovodi do velikih tehničkih gubitaka u transportu i distribuciji električne i toplotne energije. Ograničenje predstavlja i činjenica da područje Timočke krajine još uvek nema mogućnost da koristi prirodni gas, za šta je preduslov izgradnja magistralnog gasovoda „Južni tok”.

4.4.4. Telekomunikacije

Osnovni potencijal razvoja telekomunikacija jeste kvalitetna magistralna mreža optičkih kablova koja se pruža duž većine glavnih saobraćajnica. Svi gradski/opštinski centri su dobro povezani što omogućava dalje širenje mreže optičkih kablova ka opštinskim subcentrima i centrima zajednica naselja. Ovakva mreža je potencijal za razvoj kako fiksne telefonske mreže, tako i internet mreže.

Glavno ograničenje razvoja telekomunikacija predstavlja slaba razvijenost pristupne mreže, posebno u brdsko-planinskim i perifernim delovima područja Prostornog plana.

4.4.5. Komunalna infrastruktura

Potencijali za razvoj komunalne infrastrukture ogledaju se u: postojanju sanitarne opštinske deponije Halovo (na području Zaječara) sa mogućnošću tretmana medicinskog otpada; definisanim projektima zatvaranja, sanacije i remedijacije postojećih opštinskih deponija, kao i postojanju Katastra otpada i degradiranog prostora; pripremama za realizaciju regionalne deponije Halovo 2 (na području Zaječara) za šta postoji institucionalna organizovanost (ustanovljeno je Regionalno koordinaciono telo za upravljanje komunalnim čvrstim otpadom u Borskom i Zaječarskom upravnom okrugu); formirana stočna groblja na teritorijama skoro svih opština, kao i u manjoj ili većoj meri opremljene i uređene zelene pijace.

Ograničenja se manifestuju kroz: tendencije deponovanja otpada na starim gradskim i opštinskim deponijama, od kojih su neke u procesu zatvaranja; neregulisano pitanje deponovanja otpada iz ruralnih sredina; nepostojanje sistema reciklaže i odgovarajućeg načina odlaganja isključivo opasnog otpada, nezadovoljavajući način održavanja gradskih grobalja, odnosno neregulisane nadležnosti javnog sektora za seoska groblja; popunjene kapacitete i potrebe za proširenjem grobalja; nezadovoljavajuće higijenske uslove pijaca (zelenih i stočnih) i dr. Jedno od ograničenja u pogledu komunalne opremljenost odnosi se na problem uključivanja opštine Majdanpek u sistem regionalnog upravljanja otpadom, zbog udaljenosti od planirane lokacije regionalne deponije.

4.5. ZAŠTITA PROSTORA

4.5.1. Životna sredina i prirodne vrednosti

Glavni potencijali u pogledu parametara životne sredine (vazduh, voda, zemljište, kvalitet života i dr.) ogledaju se u sledećem: 1) kvalitet vazduha (osim u opštinama Bor i Majdanpek) može se svrstati u zadovoljavajući, a u pojedinim opštinama kao izuzetan (Kladovo, Sokobanja) za život stanovništva i razvoj zdravstveno – lečilišnog i rekreativnog turizma; do sada korektno sprovođen monitoring u pojedinim opštinama/gradu (Bor i Zaječar), uz mogućnost konkurisanja kod pristupnih fondova Evropske unije za uspostavljanje integralnog monitoringa kvaliteta vazduha i u drugim opštinama; mogućnost fazne sanacije izvora i posledica zagađenja iz rudarstva i metalurgije; zainteresovanost stranih investitora za investiranje u programe sanacije i remedijacije zagađenosti vazduha; 2) očuvan kvalitet vodoizvorišta u brdsko-planinskim područjima i mogućnost korišćenja geotermalnih izvora; 3) uglavnom zadovoljavajući kvalitet zemljišta (osim u Boru i Majdanpeku, gde je narušen rudarsko-metalurškim aktivnostima) i velike površine pod šumama; 4) kvalitet životne sredine se može smatrati uslovno povoljnim na većem području Prostornog plana, dok su pojedine opštine (Bor i Majdanpek) izložene većem zagađenju vode, vazduha, zemljišta, kao i emisijom buke i to u zonama rudarsko-metalurških kompleksa; u zonama zaštićenih prirodnih i kulturnih dobara, akumulacija i banjskim područjima stanje životne sredine može se oceniti kao izuzetno povoljno; 5) porast ekološke svesti građana, nevladinih organizacija, javnog sektora i dr. Za afirmaciju zaštite i očuvanja kvaliteta životne sredine i održivog razvoja, potencijal predstavljaju prirodne vrednosti (zaštićena prirodna područja – nacionalni park, park prirode i spomenici prirode i bogata flora i fauna, hidrološke pojave, posebno termomineralne vode i dr.). Potencijal predstavljaju i područja sa prirodnim vrednostima koja su identifikovana kroz odgovarajuće programske dokumente („Crvenu knjigu flore Srbije”, projekat „Staništa Srbije”, IBA, IPA i PBA projekti i dr).. Potencijal predstavljaju i područja koja će biti obuhvaćena mrežom ekološki značajnih područja (Natura 2000) na osnovu evropskih direktiva o staništima i pticama (Special Areas of Conservation – SACs i Special Protection Areas – SPAs).

Osnovna ograničenja u pogledu kvaliteta životne sredine i prirodnih vrednosti su: prisustvo teških metala u vazduhu i zemljištu; ispuštanje jalovine u vodotokove; brojni izvori zagađenja, nepostojanje integralnog monitoringa (posebno u pogledu zagađenja zemljišta, vazduha i vode, kao i buke na lokacijama rudarsko-metalurških aktivnosti, infrastrukturnih koridora, kvaliteta voda u rekama i izliva otpadnih voda, SEVESO i drugih industrijskih postrojenja) i nedostatak lokalnih ekoloških akcionih planova; industrijska proizvodnja koja nije prilagođena uslovima zaštite životne sredine; infrastrukturna neopremljenost (posebno PPOV) uz problem evakuacije komunalnog i opasnog otpada i njegovo slobodno deponovanje u seoskim sredinama; uticaj poljoprivredne proizvodnje na kvalitet zemljišta; pojave nepoštovanja relevantne planske i projektne dokumentacije, što doprinosi degradaciji prostora i korišćenju pojedinih resursa preko granica obnovljivosti; ekonomska nerazvijenost i nizak kvalitet života i životnog standarda u većini opština; i dr.

4.5.2. Nepokretna kulturna dobra

Područje raspolaže sa NKD od izuzetnog značaja (9) i velikog značaja (11), ali i proglašenih i evidentiranih dobara, koja predstavljaju potencijal za afirmaciju planskog područja kao turističke destinacije. S druge strane, potencijal predstavlja i mogućnost integrisanja kulturnog nasleđa sa prirodnom baštinom planskog područja (NP „Đerdap”, Park prirode „Stara planina” i dr.), ali i senzibilizacija međunarodne stručne javnosti (UNESCO, WHS) po pitanju zaštite „Limesa” i „Romulijane”.

Ograničenja se manifestuju u nedovoljnoj zaštiti, konzervaciji i obnovi kulturnih dobara u proteklom periodu, nedovoljnoj integraciji kulturne sa prirodnom baštinom, nedovoljnoj valorizaciji i prezentaciji NKD, postepenom i nepovratnom nestanku tradicionalne vernakularne arhitekture, slaboj dostupnosti nepokretnih kulturnih dobara usled nerazvijene putne i ostale infrastrukturne mreže, nezadovoljavajućoj uređenosti vangradskih dobara (posebno arheoloških nalazišta, crkava i seoskog etno nasleđa u zabačenim planinskim selima).

5. SWOT ANALIZA

Na osnovu analize potencijala i ograničenja Timočke krajine i sagledavanja koncepcije regionalnog prostornog razvoja i trendova u okruženju, izdvojene su osnovne snage, slabosti, mogućnosti i pretnje budućem razvoju ovog regiona (Tabela I-15).

Osnovni potencijali Timočke krajine su:

Prirodni resursi: hidropotencijal Dunava, poljoprivredno zemljište (za pašnjačko stočarenje, voćarsko-vinogradarsku i povrtarsku proizvodnju i dr.), mineralne sirovine (bakar, zlato, ugalj, građevinski materijali i dr.), termomineralni izvori, šume (posebno prerada drveta, sakupljanja šumskih plodova i dr.);

Povoljni prirodni uslovi (Dunav, Stara planina, NP „Đerdap” i dr.), bogato prirodno i kulturno-istorijsko nasleđe (posebno praistorijsko i antičko), očuvana životna sredina na većem delu teritorije, multikulturalnost i dr. omogućuju razvoj celogodišnjeg turizma (nautičkog, planinskog, kulturnog, banjskog, seoskog, manifestacionog, tranzitnog i dr.) i komplementarnih delatnosti kao pokretača privrednog razvoja, posebno u prigraničnim i brdsko-planinskim delovima Regiona;

Potencijalno povoljan geostrateški položaj koji dobija na značaju kao: transgranično područje sa zemljama Evropske unije (Rumunijom i Bugarskom); kontaktno područje između panevropskih infrastrukturnih koridora X na zapadu i jugu, IV na istoku, VII na severu; i područje energetskog koridora „Južni tok”;

Kontingent aktivnog stanovništva uz prethodnu edukaciju, specijalizaciju i prekvalifikaciju i postojeću nižu cenu rada, može predstavljati značajnu komparativnu prednost, uz istovremeni razvoj privatnog preduzetništva, malih i srednjih preduzeća i restruktuiranje i vlasničku transformaciju nekadašnjih velikih uspešnih firmi-nosilaca razvoja ovog regiona; stanovništvo koje živi u dijaspori predstavlja specifičan potencijal koji pod određenim uslovima može ubrzati budući razvoj;

Institucionalno organizovanje i povezivanje gradova i opština u Regionu (RARIS), kao i u okviru međunarodnih programa i donacija (evroregioni „Danube 21”, „Eurobalkans”, „Stara Planina”, „Middle Danube–Iron Gate”, „Karpatska Srbija” i dr.), razvoj lokalnih administracija i infrastrukture, izrada planske i strateške dokumentacije za različite teritorijalne nivoe i sektore aktivnosti i novija iskustva u sprovođenju projekata na okružnom/regionalnom i lokalnom nivou.

Osnovna ograničenja Timočke krajine su:

1) Tradicionalno periferan geografski položaj u odnosu na ostatak Republike (dodatno potenciran nekadašnjom blokovskom podelom tokom „hladnog rata” i pogoršan tokom perioda izolacije i sankcija) što je rezultiralo lošim stanjem infrastrukture (posebno puteva), nedovoljnim brojem graničnih prelaza i manjim stepenom investiranja u odnosu na druge delove Srbije;

2) Negativni demografski trendovi (smanjenje broja stanovnika, starenje stanovništva i dr., naročito u seoskim područjima i pograničnim oblastima) pogoršani u kombinaciji sa negativnim bilansom migracija u većini opština, a posebno odlivom stručnog kadra;

3) Ekonomski nedovoljno razvijeno područje sa nižim nivoom stranih ulaganja u poređenju sa drugim delovima Srbije, tehnološka zaostalost, nedovoljna regionalna saradnja i nedostatak klastera, nedovoljan broj menadžera, negativni efekti loše sprovedene privatizacije, neiskorišćeni potencijali poljoprivredne proizvodnje;

4) Pojave erozije koja je posebno izražena u brdsko-planinsim predelima; visok udeo napuštenog poljoprivrednog zemljišta, usitnjenost poseda koji onemogućava efikasnu primenu mehanizacije, višedecenijski negativni trendovi u stočarstvu i dr.;

5) Nepovoljni vodni režimi, koje karakteriše veoma izražena vremenska i prostorna neravnomernost voda i nesklad sa rastom potrošnje vode; kvalitet površinskih voda niži od zahtevanog, nepovoljno stanje hidromeliracionih sistema u odnosu na potrebe poljoprivredne proizvodnje za navodnjavanjem, osetljiva lokalna izvorišta (iz rečnih aluviona ili rečnih tokova) i nedovoljno razvijeni sistemi za odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda;

Slaba razvijenost saobraćajne i druge tehničke infrastrukture, nedovoljna dostupnost javnih službi i servisa posebno u brdsko-planinskim predelima i selima;

Neadekvatna prezentacija turističkih atrakcija, nedovoljan broj stacionarnih kapaciteta i nedovoljno nerazvijena turističko-rekreativna ponuda u prostoru;

Visoki stepen degradiranosti životne sredine prouzrokovan eksploatacijom i preradom mineralnih sirovina (posebno na području opština Bor i Majdanpek, donjem toku Timoka i na drugim manjim lokacijama).

Tabela I-15. SWOT analiza

SNAGE (postojeće) SLABOSTI (unutrašnje) Poljoprivredno zemljište – plodno zemljište za različitu poljoprivrednu proizvodnju (vinogradrstvo, voćarstvo, povrtarstvo, ratarstvo, stočarstvo i mlekarstvo) – lokalna tradicija u poljoprivredi, posebno stočarstvu i vinogradarstvu.Šumsko bogatstvo posebno u zaštićenim područjima – Park prirode Stara planina i Nacionalni park Đerdap (jedno od najšumovitijih područja u Srbiji, i po kvantitetu i po kvalitetu), kao i područjima planiranim za zaštitu – Kučaj, Deli Jovan i dr.Vodni resursi – posebno reka Dunav sa izgrađenim HEPS sa HE „Đerdap I” i HE „Đerdap II”.Bogatstvo mineralnih sirovina – nalazišta i rudnici bakra, zlata, kvarca, uglja, građevinskih materijala i dr.Specifične klimatske odlike – područja sa župskom klimom i područja sa planinskom klimom, područja dobro očuvane životne sredine, sa smanjenim antropogenim uticajem na kvalitet životne sredine.Postojeća ekonomska infrastruktura – pored hidroenergetske i plovidbene infrastrukture HEPS „Đerdap”, pristani u Tekiji i Kladovu, pristanište i brodogradililšte u Kladovu, industrijska luka u Prahovu, industrijske zone u gradskim naseljima.Postojeći saobraćajni koridori – drumski: pravac E-771 (M25) – veza koridora VII sa koridorom X: Kladovo-Negotin-Zaječar-Knjaževac-Niš (rezerviše se kao potencijalni autoput); pravac E-761 – bočna veza sa koridorom X i preko Vidina sa Koridorom IV, (rezerviše se kao planirani autoput): Paraćin-Čestobrodica-Boljevac-Zaječar-Vrška Čuka-Vidin; put I reda M25.1 – Đerdapska magistrala: Požarevac-Veliko Gradište-Golubac-Donji Milanovac-Kladovo; put I reda M24: Požarevac-Kučevo-Majdanpek-Negotin; železnički koridor Beograd-Mala Krsna-Požarevac-Bor-Zaječar i koridor Prahovo-Zaječar-Niš; vodni saobraćaj na Dunavu (koridor VII) međunarodnog značaja.Turistički centri i punktovi za: stacionarni turizam sa celogodišnjim vidovima ponude u prostoru – Stara planina i Đerdap; banjski turizam (Sokobanja, Gamzigradska banja i dr.); kulturni, manifestacioni, izletnički, lovni, ribolovni, sportsko-rekreativni i drugi vidovi turizma.Zaštićena prirodna i nepokretna kulturna dobra kao faktor i podstrekač razvoja. Nedovoljna iskorišćenost najvažnijih potencijala, posebno međunarodnog plovnog puta reke Dunav za razvoj saobraćajne privrede i turizma.Demografsko pražnjenje, pogoršana starosna struktura i loša obrazovna struktura stanovništva – posebno seoskih naselja (područje sa najvišim stopama opadnja broja stanovnika u Srbiji u poslednjih par decenija).Ekonomsko zaostajanje, posebno smanjena investiciona aktivnost, usporen proces restrukturiranja privrede i izražena nezaposlenost kao posledica lošeg stanja poslovanja postojećih privrednih kapaciteta, kao i nedostatka investicija u otvaranje novih privrednih kapaciteta.Niska budžetska sredstva lokalnih zajednica, kao rezultat izraženih teškoća u privredi i nepostojanja svojine jedinice lokalnih samouprava, kao i odlivanje resursnih renti – koje se formiraju po osnovu korišćenja prirodnih dobara i resursa od javnog interesa (mineralnih sirovina, vodnih resursa i šumskog bogatstva).Nerazvijenost primarnih prerađivačkih kapaciteta, kao i kapaciteta male privrede, posebno u ruralnim delovima i nedostatak lokacija za razvoj, posebno MSP, neuređenost Dunava i Stare planine za potrebe turizma.Veliki broj naselja ruralnog karaktera zahvaćenih procesom depopulacije, što otežava njihovo infrastrukturno opremanje, podsticanje razvoja i oživljavanje.Nedovoljna snabdevenost vodom naselja i turističkih kapaciteta; nedovoljna izgrađenost i nepostojanje sistema odvođenja otpadnih voda kao i tretmana otpadnih voda; nedovoljna zaštićenost vodnih resursa od zagađivanja.Nedovoljna izgrađenost saobraćajne mreže i slabiji kvalitet puteva II reda i opštinskih puteva; nedovoljno održavanje putne mreže; višedecenijski periferni položaj uticao je da Region bude van glavnih tokova razvoja.Neprilagođenost kapaciteta elektroenergetske infrastrukture zahtevima stalno rastuće potrošnje; izgrađenost prenosne i distributivne mreže nije dovoljna u pogledu kapaciteta i tehničkih karakteristika.Telekomunikaciona infrastruktura po kvalitetu i kapacitetu nije na zadovoljavajućem nivou;Zanemarljivo korišćenje obnovljivih izvora energije, geotermalne energije, energije vetra, sunčeva energija uz izraženu energetsku neefikasnost u privredi i domaćinstvima.Problemi životne sredine zbog: negativnog uticaja Borskog rudnika i prerade rude – zagađivanja vazduha i tla; niskog nivoa razvijenosti komunalnih usluga, a posebno zbog nefunkcionisanja sistema upravljanja otpadom; zagađivanja rečnih tokova, pojava erozije i dr.Nedostatak sopstvenih sredstava i izostajanje domaćih i stranih investicija za ulaganje u razvoj i zaštitu životne sredine.Nedovoljna primena mera sistemske podrške sa nacionalnog nivoa, posebno formiranje regionalnih instutucija u skladu sa Zakonom o regionalnom razvoju. MOGUĆNOSTI (razvojni potencijali) PRETNjE (razvoju) Razvoj uspešnih firmi i poljoprivrede (vinogradarstvo, stočarstvo i dr.) uz klastersko udruživanje, izgradnja transnacionalne, nacionalne i regionalne infrastrukture, kao i kontinuirani rast interesa emitivnih tržišta za turističkim destinacijama (Dunav, Stara planina, Negotinske pimnice i dr.), predstavljaju okosnicu interregionalne, intraregionalne i međuopštinske saradnje.Mogućnost izgradnje transnacionalnog energetskog koridora gasovoda „Južni tok”, predstavlja razvojnu šansu Timočke krajine koja omogućava dugoročnu energetsku pouzdanost i privredni razvoj sa smanjenim negativnim uticajima na životnu sredinu uz druge brojne pozitivne efekte.Obnova i poboljšanje radnih performansi HE „Đerdap I” i „Đerdap II” i perspektivna mogućnost zajedničke izgradnje sa Rumunijom, HE „Đerdap III” sa pratećom prenosnom mrežom i njeno uključivanje u energetski sistem jugoistočne Evrope.Mogućnost definisanja tranzitnog značaja i povezivanja evropskih koridora IV, VII i X preko Timočke krajine uz uslov izgradnje novih i rekonstrukcije postojećih saobraćajnica. Brojni i različiti potencijali za razvoj turizma, kao što su: reka Dunav (nautika, ribolov i dr.), Stara planina (alpsko skijanje, rekreacija i dr.), banjska mesta, zaštićena prirodna i kulturna dobra;Poljoprivredno ekološki potencijal područja sa svim uslovima za proizvodnju „zdrave hrane” i organizovanje mini – prerađivačkih kapaciteta i sticanje karakterističnog obeležja „brenda” za specifične proizvode (vino, mlečni proizvodi, meso i mesne prerađevine, voće i povrće i dr.); Šumski potencijal i proizvodnja drvne mase, koja može da se iskoristi za razvoj malih kapaciteta – proizvodnih i pratećih uslužnih delatnosti u obodnim naseljima, uz ispunjavanje ekoloških kriterijuma u skladu sa propisima iz oblasti zaštite životne sredine.mogućnosti razvoja hidromelioracionih sistema i pozitivni efekti na poljoprivredni potencijal u dolini Ključa i Negotinskoj niziji.Potencijal dijaspore za različite vidove uključivanja u privredni razvoj i unapređenje životne sredine (prenos znanja i tehnologija, ulaganje u otvaranje novih kapaciteta, uključivanje u izgradnju turističke infrastrukture i sl.).Jačanje partnerstva na međuopštinskom, međuregionalnom, međugraničnom nivou i međudržavnom nivou i zajedničkog nastupa na tržištu – formiranje asocijacija proizvođača i privrednih klastera.Formiranje novih industrijskih zona i obezbeđenje i infrastrukturno opremanje lokacija za razvoj MSP, turističkih kapaciteta i drugih delatnosti.Stvaranje novih sistema za upravljanje razvojem, formiranje institucija, kadrova, formiranje namenskih fondova – a posebno stvaranje menadžerskog kadra u cilju programiranja i praćenja razvoja. Nastavljanje demografskog pražnjenja i procesa starenja stanovništva, posebno na ruralnom području, što može dovesti do nastavka nestajanja pojedinih naselja, te odliv stručnog kadra; Nedovoljna međuregionalna, prekogranična i međunarodna saradnja u cilju osnaživanja perifernih i slabo razvijenih regiona, očuvanja prirodnih resursa i održivog razvoja, posebno korišćenja potencijala reke Dunav sa priobaljem (plovno-nautičkog, turističkog, MSP i dr.) i Stare planine (razvoj turizma, zaštita prirode i dr.).Sporo restrukturiranje preduzeća, a posebno nekadašnjih velikih privrednih preduzeća, uz pojedine negativne efekte dosadašnje privatizacije;Zadržavanje postojećeg sistema upravljanja dobrima od javnog interesa – ubiranja i raspodele „resursnih renti” (vodne, šumske, mineralne), i nerešavanje pitanja stimulacija i kompenzacija u područjima gde su uspostavljeni različiti režimi zaštite koji mogu predstavljati „ograničavajući faktor” za razvoj jedinica lokalnih samouprava.Neadekvatan odnos prema prirodnom i kulturno-istorijskom nasleđu i njihovog „stavljanja”u funkciju turističkog motiva i ugrožavanje bespravnom gradnjom;Neadekvatan razvoj i unapređenje saobraćajne, energetske, vodoprivredne, telekomunikacione, socijalne infrastrukture, javnih službi i servisa. Izostajanje konkretnih planova, programa i projekata, odnosno nedostatak planske i projektne podrške za korišćenje domaćih i stranih namenskih fondova;Nepostojanje efikasnog sistema organizacije upravljanja, finansiranja i monitoringa.Nepostojanje fondova za smanjenje regionalne nerazvijenosti.

II. PRINCIPI, CILjEVI I OPŠTA KONCEPCIJA REGIONALNOG PROSTORNOG RAZVOJA

1. VIZIJA I PRINCIPI REGIONALNOG PROSTORNOG RAZVOJA

Vizija prostornog razvoja Timočke krajine je da bude ravnomerno regionalno razvijena, konkurentna i integrisana sa okruženjem (susednim funkcionalnim područjima centralne i južne Srbije i Autonomnom pokrajnom Vojvodina, kao i sa susednim pograničnim opštinama i regionima u Republici Bugarskoj i Republici Rumuniji), energetski efikasna i atraktivna za investiranje. To podrazumeva aktiviranje i mobiliziranje teritorijalnog kapitala, održivo korišćenje prirodnih i stvorenih resursa, dugoročnu obnovu i razvoj ljudskih resursa, saobraćajnu pristupačnost prema koridorima X, VII i IV, kao i infrastrukturnu opremljenost, razvoj privrede i institucija, zaštitu prirodnog i kulturnog nasleđa kao faktora razvoja i zaštitu životne sredine.

Timočka krajina raspolaže značajnim, ali nedovoljno aktiviranim prirodnim potencijalima i teritorijalnim kapitalom. Osnovni principi prostornog razvoja Timočke krajine su: unapređenje teritorijalne kohezije; održiva životna sredina; zaštita, uređenje i održivo korišćenje prirodnog i kulturnog nasleđa; prostorno-funkcionalna integrisanost i transgranično povezivanje sa okruženjem; povećanje konkurentnosti i efikasnosti; policentrični teritorijalni razvoj (posebno jačanje veze sela i gradskih naselja); unapređenje saobraćajne pristupačnosti i dostupnosti informacijama i znanju; razvoj kulturnog i regionalnog identiteta; princip subsidijarnosti i javno-privatnog partnerstva; princip veće transparentnosti u donošenju odluka; permanentna edukacija građana i administracije i učešće javnosti u odlučivanju; i zaštita javnog interesa, javnih dobara i dobara u opštoj upotrebi.

2. OPŠTI CILjEVI REGIONALNOG PROSTORNOG RAZVOJA

Opšti ciljevi razvoja i uređenja prostora područja Timočke krajine jesu:

odgovorno upravljanje razvojem, uređenjem i zaštitom prostora u skladu sa realnim potencijalima i ograničenjima prirodnih i stvorenih vrednosti i dugoročnim potrebama ekonomskog i socijalnog razvoja i zaštite životne sredine;

uravnotežen razvoj na intraregionalnom i interregionalnom nivou, podsticanje razvoja (poljoprivrede, turizma, energetike, rudarstva i infrastrukture), uređenje plovno-nautičkog koridora Dunava, povećanje dostupnosti područja (planinskih i perifernih delova) i iniciranje transgraničnih programa za prigranična područja i

unapređenje kvaliteta života i stvaranje uslova za demografsku obnovu, zadržavanje i podsticanje naseljavanja i povratka stanovništva, posebno u ekonomski zaostale ruralne predele i centre, investiranjem u izgradnju, obnavljanje i održavanje infrastrukture, javnih službi i usluga, očuvanjem i unapređenjem prirodnog i kulturnog nasleđa, razvojem ekonomski isplativih i statusno privlačnih aktivnosti.

Ostvarenje ovih ciljeva postićiće se:

mobiliziranjem teritorijalnog kapaciteta područja, polazeći od prioritetnih planskih rešenja i aktivnosti i konkurisanja regiona i opština-grada za korišćenje instrumenata za predpristupnu podršku Evropske unije (IPA instrument for pre-accession assistance) ili republičkih sredstava za podsticanje razvoja najnerazvijenijih lokalnih zajednica (kao što su izgradnja regionalne i lokalne infrastrukture, profitabilnih privrednih pogona, uređenje površina za potrebe rudarsko-industrijskih kompleksa, turističkih područja i privrednih zona, stvaranje stimulativnog poslovnog oruženja i dr.);

zaštitom životne sredine, odnosno:

sprečavanjem degradacije prirodnih resursa i dobara i neracionalnog korišćenja prostora (posebno priobalja Dunava, slivova vodoakumulacija i visokoplaninskog područja Stare planine);

zaštitom vazduha, rekultivacijom i revitalizacijom zemljišta u zonama eksploatacije mineralnih sirovina (posebno u Boru i Majdanpeku);

zaštitom poljoprivrednog i šumskog zemljišta od neplanskog širenja izgradnje u dolinsko-kotlinskim područjima, rubnim zonama gradova i većih urbanih naselja i infrastrukturnim koridorima, i sl.;

zaštitom poljoprivrednog zemljišta od degradacije pašnjaka, kao i od gubljenja iz poljoprivredne proizvodnje značajnih površina poljoprivrednog zemljišta i sl;

usklađivanjem organizacije, uređenja i korišćenja prostora sa potrebama zaštite teritorije, stanovništva, aktivnosti, prirodnih i stvorenih resursa od elementarnih nepogoda;

dispergovano-koncentrisanim modelom razvoja, odnosno ravnomernijim regionalnim razvojem i razmeštajem stanovništva, privrednih i drugih aktivnosti, što zahteva:

podsticanje disperzije manjih i srednjih prerađivačkih kapaciteta, zasnovanih pretežno na sirovinskoj bazi područja, gde god to resursi, tehnologije i lokacije dozvoljavaju;

jačanje regionalnih funkcija Bora i Zaječara i decentralizacija ostalih funkcija u subopštinske i opštinske centre i mikrorazvojne centre na ruralnom području kako i podsticanje razvoja mikrorazvojnih centara kao nosioca socio-ekonomskog razvoja zajednica ruralnih naselja;

koncentraciju polova razvoja, u okviru industrijskih kompleksa i privrednih zona, marketinga i informatičkih službi u regionalnim i opštinskim centrima, odnosno razvoj programa i projekata čistih tehnologija (u oblasti prerađivačke industrije, turizma, poljoprivrede, zanatstva i dr.) pretežno na seoskom području, vodeći se principima tehnološke povezanosti, ekonomske opravdanosti i ekološke podobnosti i

razvoj prostorno funkcionalnih uticaja između regionalnih, subopštinskih i opštinskih centara i nastavak formiranja timočke razvojne osovine, kao regionalnog funkcionalno-urbanog sistema preko koje se područje makroregiona Niša povezuje sa donjim Podunavljem.

ublažavanjem i sprečavanjem depopulacije i poboljšanjem starosne strukture stanovništva merama ekonomske, socijalne i drugih politika i realizacijom rešenja Prostornog plana kojima se utiče na brži ekonomski prosperitet i razvoj sela, jačanje ekonomske pozicije poljoprivrede i poljoprivrednih proizvođača, razvoj infrastrukturnog i podizanje komunalnog i javnog standarda u naseljima, posebno u pograničnom području;

prilagođavanjem privrednog razvoja tržišnim uslovima privređivanja, povećanjem inovacija i efikasnosti, većom podrškom preduzetništvu, integraciji i prilagođavanju proizvodnih programa zahtevima tržišta i dr.

3. CILjEVI RAZVOJA PO TEMATSKIM OBLASTIMA

Osnovni dugoročni cilj u oblasti korišćenja i zaštite poljoprivrednog zemljišta Timočke krajine jeste očuvanje ekosistemskih, ekonomskih, sociokulturnih i drugih važnih funkcija zemljišta kao integralnog prirodnog resursa, uporedo s unapređivanjem prostornih uslova za proizvodnju kvalitetnih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda, uz posebno uvažavanje i očuvanje prirodne raznovrsnosti, bogatstva staništa i biodiverziteta, kulturno-istorijske baštine i sveukupnih vrednosti ruralnih područja. Ovaj opšti cilj obuhvata sledeće posebne ciljeve:

sprečavanje degradacije zemljišta: preduzimanjem odgovarajućih mera u domenu namena korišćenja i metoda uređenja zemljišta; redukovanjem spoljnih zagađenja i drugih nepovoljnih uticaja privrednih i potrošačkih aktivnosti; praćenjem i predupređivanjem mogućih šteta od prirodnih fenomena; i dr.;

rehabilitacija tla, vode, vazduha i prirodnih predela: sprovođenjem posebnih programa popravke oštećenih poljoprivrednih zemljišta, primenom odgovarajućih agrotehničkih mera i usklađivanjem namena prostora s prirodnim pogodnostima i ograničenjima;

unapređivanje postojećih i razvoj novih agrotehničkih, hidrotehničkih i drugih postupaka koji doprinose očuvanju i povećanju plodnosti poljoprivrednog zemljišta, posebno na ravničarskim, dolinsko-kotlinskim i drugim terenima bez većih reljefnih ograničenja za intenziviranje ratarsko-povrtarske proizvodnje;

uspostavljanje posebnih režima korišćenja poljoprivrednog zemljišta na područjima zaštićenih prirodnih i kulturno-istorijskih dobara, uz osiguranje lokalnom stanovništvu nadoknada po tom osnovu;

celovito revalorizovanje tradicionalnih vinogorja Timočkog vinogradarskog rejona, u smislu očuvanja njihovih pejzažnih, turističkih i ekonomskih vrednosti, s jedne strane, i unapređivanja asortimana i agrotehničkih uslova uzgajanja vinove loze i tehnologije proizvodnje vina, s druge;

potpunije iskorišćavanje heterogenih pogodnosti brežuljkastih, brdskih i nekih nižih planinskih predela za razvoj tržišno konkurentne proizvodnje raznovrsnog kontinentalnog povrća, grožđa, voća i drugih poljoprivrednih proizvoda (mestimično organskim metodama) s osloncem na ispunjenje uslova za dobijanje robne marke proizvoda definisanog geografskog porekla;

iniciranje podrške opstanku porodičnih gazdinstava u planinskim predelima i na drugim terenima s prirodnim i infrastrukturnim ograničenjima kao i promovisanje multifunkcionalne uloge porodičnih poljoprivrednih gazdinstava i

uspostavljanje partnerstva lokalnih aktera iz javnog i civilnog sektora pri utvrđivanju i sprovođenju lokalnih strategija/planova integralnog ruralnog razvoja, kao i unapređenje njihove saradnje u toj oblasti na regionalnom, nacionalnom i međunarodnom planu, posebno u vidu prekogranične saradnje.

Ostvarivanje navedenih ciljeva obezbediće se multisektorskim pristupom razvoju ruralnih područja, koji podrazumeva: celovito posmatranje endogenih potencijala i ograničenja na nivou naselja s atarom, u funkcionalnoj međuzavisnosti s najbližim gradskim i privrednim centrima, susednim opštinama i drugim relevantnim faktorima okruženja; identifikovanje potrebnih mera investicione, informatičke i druge podrške u pogledu razvoja saobraćajne, hidrotehničke, energetske i tržišne infrastrukture; podršku modernizaciji i ukrupnjavanju porodičnih gazdinstava, ubrzavanju procesa preuzimanja gazdinstava od strane mladih poljoprivrednika, unapređivanju rada savetodavne službe i sl.; podršku razvoju ekološki prihvatljivog turizma i drugih nepoljoprivrednih delatnosti na selu; podršku modernizaciji prerade i plasmana poljoprivrednih proizvoda; i stimulisanje mlađih kontingenata stanovništva za rad u poljoprivredi i bavljenje turističkim i drugim ekonomski isplativim i statusno privlačnim aktivnostima na selu.

Osnovni ciljevi zaštite i korišćenja šuma, razvoja šumarstva i lovstva na području Timočke Krajine jesu:

očuvanje bioraznovrsnosti šumskih ekosistema, posebno u zaštićenim područjima i višenamensko korišćenje ukupnih potencijala šumskog područja;

zaštita zemljišta od vodne erozije različitog tipa;

unapređivanje zatečenog stanja povećanjem površina pod šumama i poboljšanjem šumske infrastrukture;

održivo gazdovanje ukupnim potencijalima šuma na šumskim područjima,

poboljšanje uslova staništa u lovištima i postizanje ekonomskog kapaciteta u brojnosti i odgovarajuće polne i starosne strukture glavnih vrsta sitne i krupne divljači i kvaliteta trofeja;

zaštita i korišćenje gajenih vrsta divljači (srna, divlja svinja, zec, fazan i poljska jarebica) u skladu sa uslovima staništa u lovištima; kao i smanjenje broja predatora u lovištima;

zaštita retkih vrsta divljači i sprovođenje trajne zabrane lova za lasicu, sovu, orlove, eju i dr.

Geološki resursi – osnovni cilj jeste održivo korišćenje geoloških resursa i povećanje proizvodnje mineralnih sirovina. Posebni ciljevi su:

optimalno korišćenje raspoložive mineralno sirovinske baze povećanjem proizvodnje bakra, zlata, pratećih komponenti, zatim povećanje proizvodnje uglja, građevinsko-tehničkog kamena, cementnih sirovina, sirovina za opekarsku industriju, kvarcnih sirovina (peskovi, peščari), i podsticaj korišćenju mineralnih, termalnih i termomineralnih voda i mineralnih sirovina;

proizvodno aktiviranje istraženih ležišta bakra (Borska reka, Cerovo, Čoka Marin), modernizacija, re-inženjering i poboljšanje tehničko-tehnološke i kadrovske opremljenosti rudnika i postrojenja za preradu mineralnih sirovina (posebno u rudnicima Majdanpek i Veliki Krivelj);

razvoj dodatnih proizvodnih objekata za preradu proizvedenih mineralnih sirovina, i to na bazi bakra, zlata, prirodnih građevinskih materijala i dr.;

obezbeđivanje novih radnih mesta u skladu sa proširenjem i kompleksnijim iskorišćavanjem mineralnih sirovina u aktivnim i budućim rudnicima;

primena principa BAT (Best available technology) pri rekonstrukciji postojećih i otvaranju novih proizvodnih pogona uz maksimalno poštovanje mera zaštite životne sredine;

povećanje stepena geološko-metalogenetske istraženosti Timočke krajine sa osnovnim ciljem da se aktiviraju nova ležišta bakra, zlata, i drugih mineralnih sirovina, uz ubrzanje procedure za davanje koncesija i stimulisanje domaćih investitora da istražuju, otvaraju nove rudnike i prerađivačka preduzeća i dr.

Sa stanovništa uravnoteženijeg razvoja, uređenja i korišćenja prostora, osnovni ciljevi demografskog razvoja su:

zadržavanje stanovništva, tj. dostizanje nivoa prostog obnavljanja stanovništva;

smirivanje negativnih demografskih procesa (negativnog prirodnog priraštaja i velikog odliva stanovništva iseljavanjem) i usklađivanje razvoja među opštinama/gradom na području Plana, smanjivanjem disproporcije između demografski relativno razvijenijih i najnerazvijenijih teritorija;

podsticanje povratka dela, posebno mlađeg, stanovništva iz inostranstva (povratak poslednje emigracije i potencijalno privlačenje drugih) podrškom i stimulisanjem pokretanja privrednih aktivnosti, turizma i sektora usluga;

smanjenje emigracije mlađeg i visokoobrazovanog stanovništva, kao i unapređenje nivoa formalnog obrazovanja odraslih radi otvaranja mogućnosti za zapošljavanje; i dr.

Ciljevi razvoja mreže naselja jesu:

razvoj regionalnih funkcija Bora i Zaječara, subregionalnih funkcija Knjaževca, Negotina i Kladova i intenziviranje razvojnih funkcija opštinskih centara Boljevca i specifičnih regionalnih i opštinskih funkcija Sokobanje, kako bi se usporila koncentracija ekonomskih i drugih aktivnosti u najvećim urbanim centrima i podstakao ekonomski i socijalni razvoj drugih centara u mreži naselja Regiona;

kontinuirano restrukturiranje i tehnološko unapređivanje sekundarnih delatnosti u urbanim i opštinskim centrima uz istovremeni razvoj tercijarnih delatnosti i selektivnu decentralizaciju tih delatnosti u subopštinske i druge mikrorazvojne centre na ruralnom području opštine, kako bi se obezbedila komplementarnost i kompatibilnost urbane i ruralne ekonomije;

modernizacija i razvoj poljoprivrede i dopunskih aktivnosti u funkciji zadržavanja mlađeg dela kontingenta radne snage i podsticanja povratka dela nezaposlene radne snage iz urbanih i opštinskih centara na poljoprivredna gazdinstva;

poboljšanje kvaliteta mreže puteva i razvoj javnog saobraćaja kako bi se stanovništvu sa područja opština omogućila bolja dostupnost centrima u mreži naselja;

usklađivanje mreža objekata i usluga javnosocijalne infrastrukture sa funkcijama centara u mreži naselja i razmeštajem korisnika;

podsticanje i usmeravanje socioekonomske transformacije seoskih naselja difuzijom informacija, znanja i veština u ruralna područja;

podsticanje planske izgradnje i rekonstrukcije stambenih i drugih objekata i uređenje javnih prostora u seoskim naseljima radi poboljšanja kvaliteta života, očuvanja naselja, kulturnih predela i autentičnih vrednosti područja;

sanacija, ograničena i kontrolisana izgradnja prigradskih naselja i naseobinskih celina u koridorima javnih puteva i dr.

Osnovni ciljevi razvoja i organizacije javnih službi, bazirani na koncepciji socijalnih prava i podjednake dostupnosti za sve jesu:

obezbeđenje dostupnosti i ostvarivanje zagarantovanih socijalnih i kulturnih prava građanima;

razvoj održive mreže i diverzifikacija usluga javnih službi u centrima u mreži naselja u domenu predškolskog vaspitanja i obrazovanja, zdravstvene i socijalne zaštite, kulture, fizičke kulture i sporta, javnih vlasti, informatike i dr.;

diverzifikacija i fleksibilnija organizacija mreže usluga i objekata javnih službi u javnom, privatnom i nevladinom sektoru, uz podsticanje inovativnih i integrisanih programa obrazovanja, zdravstvene i socijalne zaštite, kulture i fizičke kulture, kako bi se omogućilo ravnopravno uključivanje i ravnomernije korišćenje tih usluga svim korisnicima za zadovoljenje njihovih specifičnih potreba;

ostvarivanje obavezujućih minimalnih standarda za aktivnosti iz kategorije obaveznih usluga od javnog interesa na celoj teritoriji opština/grada i regiona;

racionalno korišćenje i zadržavanje objekata i prostora namenski građenih za potrebe usluga od javnog interesa (obrazovanje, zdravstvo, socijalna zaštita, kultura i sport);

saradnja javnog i neprofitnog sektora i organizacija civilnog društva, kao i komercijalnog sektora u ostvarivanju preventivnih i izabranih programa;

povećanje kvaliteta telefonije i lokalne putne mreže i razvoj specijalizovanog prevoza za različite kategorije korisnika na ruralnom području;

instutucionalno unapređenje ukupnog sektora socijalnog razvoja i dr.

Osnovni dugoročni cilj privrednog razvoja na području Timočke krajine jeste ostvarivanje održivog privrednog rasta u delatnostima koje su sposobne za konkurentski nastup na domaćem i izvoznom tržištu, primenom evropskih principa industrijske politike i politike razvoja preduzetništva i MSP na lokalnom nivou. S tim u skladu, postavljaju se sledeći posebni ciljevi:

formiranje privrede zasnovane na znanju, unapređenje podrške svim oblicima inovacija, ubrzano usvajanje tehničkog progresa i povećano investiranje u istraživanja i razvoj;

restrukturiranje privrede i prilagođavanje tržišnim uslovima privređivanja, stavljanjem akcenta na poljoprivredu sa agroindustrijom, rudarstvo, energetiku, razvoj turizma i transportnih i logističkih usluga;

povećavanje ekonomskog značaja regiona i privlačenje investicija (domaćih i stranih) i sredstava finansiranja, imajući u vidu geografsko-saobraćajni i pogranični položaj (EU), kao i karakteristike okruga i pojedinačnih opština;

uspostavljanje održive strukture sektora industrije i rudarstva, podrškom efikasnoj reorganizaciji i restrukturizaciji rudarsko-metalurškog i energetskog kompleksa, modernizaciji velikih i manjih proizvodnih i uslužnih kapaciteta i diverzifikaciji ekonomskih aktivnosti u industrijsko-urbanim centrima i na nerazvijenom ruralnom području;

eko-restrukturiranje industrije kroz povećanje učešća high-tech podsektora i smanjenje udela resursno zasnovanih proizvodnji;

podsticanje razvoja industrijskih klastera, industrijskih i tehnoloških parkova i zona, biznis inkubatora i drugih lokacionih formi;

klastersko udruživanje i povezivanje preduzeća i formiranje poslovno-tehnoloških inkubatora;

podrška razvoju preduzetništva i stvaranju ambijenta koji podstiče razvoj MSP u sektoru proizvodnje i raznovrsnih usluga;

obezbeđenje povoljnih lokacija različitog stepena uređenosti/opremljenosti i drugih poslovno-investicionih uslova za razvoj različitih privrednih aktivnosti;

razvoj efikasne privredne infrastrukture koji uključuje saobraćaj, telekomunikacije, energetiku i vodoprivredu, pruža usluge koje su od ključnog značaja za razvoj industrijskog sektora i trgovine i drugih delatnosti;

ravnomerniji razmeštaj kapaciteta, u skladu sa lokaciono-razvojnim potencijalima i ograničenjima prostora;

poboljšavanje tehnološkog nivoa opreme preduzeća i celokupne privrede;

olakšavanje širenja i efikasnog korišćenja informatičko-komunikacionih tehnologija (ICT); i

podizanje nivoa saradnje sa okolnim zemljama (Rumunija i Bugarska) na viši nivo, pre svega u oblasti novih investicionih projekata i razvoja hidroenergetskog i turističkog potencijala i dr.

Razvoj turizma, organizacija i uređenje turističkih i rekreativnih prostora Zaječarskog i Borskog okruga, zasnivaće se na sledećim opštim ciljevima:

uvođenje i poštovanje principa održivog razvoja u turizmu, prvenstveno u pogledu racionalnog korišćenja prirodnih resursa i očuvanja, zaštite i unapređenja prirode, životne sredine i nasleđa;

kompleksna valorizacija prirodnih i stvorenih turističkih potencijala, regionalno diferenciranih po vrednosti i sadržaju, u skladu sa trendovima svetske i domaće tražnje, standardima međunarodnog tržišta i socio-ekonomskim interesima Republike i lokalnih sredina;

organizovanje sadržajno zaokružene i regionalno integrisane ponude turističkih područja i destinacija, koja sadrže prepoznatljive motive i omogućavaju afirmisanje novih proizvoda domaće i inostrane turističke tražnje, uz integrisanje razvoja turizma sa komplementarnim aktivnostima;

podsticanje razvoja turističkih područja sa najpovoljnijim uslovima za maksimalno produženje turističke sezone, povećanje stepena iskorišćenosti kapaciteta turističke ponude i socio-ekonomskih efekata turizma;

intenziviranje razvoja turizma, kompletiranje turističke ponude i povećanje kvaliteta turističkih usluga u destinacijama koje su već u određenoj meri turistički afirmisane; i aktiviranje novih prostora sa turističkim resursima, kao glavnim potencijalima nedovoljno razvijenih područja, zavisno od trendova tražnje i mogućnosti ulaganja Republike u nekomercijalne sadržaje turističke ponude (krupna i turistička infrastruktura i nekomercijalni javni sadržaji);

unapređenje uslova za turizam i rekreaciju otvaranjem i kompletiranjem izletišta, izgradnjom marina i pristana na Dunavu, skijališta i ski-stadiona iznad podplaninskih naselja, kupališta i vodenih skijališta na jezerima i rekama, turističkim i komunalnim opremanjem sela, uređenjem lovišta, kulturno-istorijskih celina, spomenika i dr.; i višim kvalitetom njihove dostupnosti razvojem različitih modaliteta saobraćaja do i u destinacijama;

poboljšanje efikasnosti upravljanja razvojem turističkih destinacija, posebno sprovođenjem vlasničke i poslovne transformacije, koordinacijom aktivnosti na nivou turističkog mesta i turističke destinacije-regije, usklađivanjem interesa zaštite prirode i razvoja turizma i dr.

Osnovni ciljevi razvoja saobraćaja su:

obezbeđenje prostornih uslova za izgradnju, rekonstrukciju, opremanje i funkcionisanje državnih puteva I reda, kao i drugih saobraćajnih sistema, koji će obezbediti kvalitetniju pristupačnost drugim delovima Srbije i povezivanje sa Rumunijom i Bugarskom;

povećanje saobraćajne dostupnosti i povezanosti centara u mreži naselja međusobno i sa zonama privrednog razvoja, rekonstrukcijom postojećih i etapnom realizacijom planiranih državnih puteva II reda i opštinskih puteva;

usklađivanje razvoja saobraćajne infrastrukture sa planiranim procesom urbanizacije, razvojem urbanih centara i sistema naselja i ublažavanjem demografskog pražnjenja područja Timočke krajine;

izgradnja obilaznica oko opštinskih centara i dostizanje adekvatne pokrivenosti sistemom javnog linijskog autobuskog prevoza odgovarajućeg kvaliteta u regionalnim i opštinskim centrima;

modernizacija tehničkih i drugih elemenata pruga u skladu sa evropskim zahtevima, zadovoljenjem potreba domaćeg saobraćaja i povezivanjem sa prugama Rumunije i Bugarske;

razvoj rečnog saobraćaja na Dunavu – koridor VII, povećanjem efikasnosti i unapređenjem tehnologije u prevozu robe i putnika, povećanjem obima saobraćaja, povezivanjem sa putnom i železničkom mrežom, i usklađivanjem sa potrebama razvoja privrede i naselja u blizini plovno-nautičkog puta;

razvoj luke „Prahovo” kao intermodalnog centra Istočne Srbije, prvenstveno kroz njenu revitalizaciju i modernizaciju opreme;

povećanje konkurentnosti i razvoj vazdušnog saobraćaja, uvođenjem aerodroma „Bor” u sistem komercijalnog vazdušnog saobraćaja i dr.

Osnovni cilj u oblasti vodoprivrede je integralno korišćenje, uređenje i zaštita vodnih resursa na području Timočke krajine, što podrazumeva višenamenski vodoprivredni sistem, koji je optimalno uklopljen u okruženje i usklađen sa svim drugim korisnicima prostora i sa vodnim sistemima višeg reda, utvrđenim u Vodoprivrednom osnovom Srbije i Prostornim planom Republike Srbije. S tim u skladu, postavljaju se sledeći posebni ciljevi:

trajno rešenje snabdevanja vodom naselja, sa obezbeđenošću ne manjom od 97%; seoskih naselja sa 95% i industrije sa 95-97%;

zaštita izvorišta voda regionalnih sistema vodosnabdevanja, prioritetno slivova vodoakumulacija (Bogovine, Grlište, Bovan) kao i slivova Svrljiškog i Trgoviškog Timoka. gornjeg toka Peka i Bukovske reke, izvorišta podzemnih voda Boljevca, Negotina i Zaječara, vodotoka u neposrednom delu sliva Dunava i dr;

trajno obezbeđenje klasa kvaliteta svih vodotoka u I i II klasi kvaliteta, sa izuzetkom Borske reke na kojoj se ne može obezbediti bolji kvalitet od III klase;

očuvanje, unapređenje i povećanje biološke raznovrsnosti vodenih ekosistema, i trajna zaštita nepokretnih kulturnih dobara u zoni razvoja integralnih vodoprivrednih sistema;

antierozivna zaštita slivova akumulacija, koje su ekstremno ugrožene od zasipanja erozivnim materijalom primenom bioloških mera zaštite;

potpuna sanitacija naselja realizacijom celovitih kanalizacionih sistema svih većih gradskih i prigradskih naselja po principima separacionog sistema, sa izgradnjom postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda opšteg tipa;

poboljšanje funkcionalnosti, dopuna i uredno održavanje Đerdapskih hidroelektrana;

razvijanje kapaciteta „čistih” industrija sa višim stepenom finalizacije, malim specifičnim utrošcima vode po jedinici proizvoda i sa malim efluentnim opterećenjem; i obezbeđenje predtretmana i prečišćavanja otpadnih voda u ostalim industrijskim postrojenjima i primene recirkulacije vode u tehnološkim procesima;

razvoj kompleksnih hidromelioracionih sistema na zemljištima viših bonitetnih klasa u dolini Ključa i Negotinskoj niziji;

zaštita od poplava većih naselja najmanje od stogodišnjih velikih voda, a poljoprivrednih zemljišta i malih naselja od pedesetogodišnjih velikih voda;

poboljšanje režima malih voda u svim rekama na kojima se nalaze ili planiraju vodoakumulacije (oplemenjavanje malih voda), a posebno interventno poboljšavanje malih voda u kriznim ekološkim i malovodnim situacijama;

ostvarivanje pouzdane zaštite priobalja Dunava od spoljnih i unutrašnjih voda u zoni uspora;

efikasna kontrola eksploatacije građevinskog materijala na osnovu projekata eksploatacije usklađenih sa projektima regulacije reka i dr.

Osnovni ciljevi razvoja energetske infrastrukture su:

obezbeđenje dovoljnog, sigurnog, kvalitetnog i ekonomičnog snabdevanja električnom energijom svih potrošača na planskom području;

intenziviranje istraživanja potencijala, naročito obnovljivih i lokalnih energetskih izvora;

decentralizovana proizvodnja električne energije većim korišćenjem OIE za autonomne i lokalne svrhe i zadovoljavanje toplotnih potreba u okviru tzv. „male energetike”;

izgradnja novih i proširenje postojećih i intenzivniji razvoj centralizovanog sistema snabdevanja toplotnom energijom (uz automatizaciju sistema i ugradnju filtera na svim dimnjacima daljinskog sistema grajanja);

povećanje energetske efikasnosti u proizvodnji, distribuciji i potrošnji energije primenom standarda, ekonomskih instrumenata i organizacionih mera;

razvoj gasovodne mreže i veće korišćenje TNG (propan-butan) u industriji i domaćinstvima;

zaštita planiranih koridora energetske infrastrukture i dr.

Osnovni ciljevi razvoja telekomunikacione mreže su:

tehničko osavremenjavanje postojeće telekomunikacione mreže u naseljima;

izgradnja tehnički kvalitetne i pouzdane telekomunikacione mreže, kojom će se postići gustina od 40 telefona na 100 stanovnika do 2014. godine, kao i pristup internetu u svim delovima mreže (procena 5/100 stanovnika);

izgradnja posebne mreže RR sistema za slabo naseljena područja, kojom bi se pojačala uloga centara zajednice naselja (mikrorazvojnih nukleusa) radi stvaranja uslova za kvalitetniji život i dr.

Osnovni ciljevi razvoja komunalne infrastrukture su:

zatvaranje i sanacija postojećih nesanitarnih deponija (1-3 godine nakon zatvaranja) i rekultivacija zemljišta radi privođenja novim namenama na teritoriji svih opština/grada Borskog i Zaječarskog okruga;

zaustavljanje trenda prostorne disperzije deponija duž puteva, rečnih tokova i blizini seoskih i gradskih naselja realizacijom regionalne sanitarne deponije „Halovo 2” u Zaječaru;

ustanovljavanje decentralizovanog upravljanja otpadom u seoskim naseljima;

izgradnja transfer stanica u svakoj pojedinačnoj opštini na teritoriji Timočke krajine;

preusmeravanje opasnog otpada na regionalno skladište u Niškom okrugu, ili, ukoliko se za to ukaže potreba, izgradnja manjeg regionalnog skladišta na teritoriji Timočke krajine;

uređenje i komunalno opremanje gradskih i seoskih grobalja i proširivanje postojećih kapaciteta groblja i dr.

Životna sredina – osnovni cilj jeste zaštita i opšte unapređenje kvaliteteta životne sredine kao osnove održivog razvoja, korišćenja i uređenja prostora Timočke krajine uz primenu načela prevencije i predostrožnosti i načela održivog razvoja u budućem razvoju Regiona, a kroz procese zaustavljanja dalje degradacije, preventivne zaštite od svih planiranih aktivnosti koje mogu ugroziti postojeći kvalitet životne sredine, uz sanaciju i revitalizaciju područja. Posebni ciljevi su:

unapređenje kvaliteta vazduha, voda, zemljišta, šuma, biljnog i životinjskog sveta, naročito u zaštićenim područjima;

smanjenje emisije štetnih materija u vazduhu sa površinskih kopova, od industrijskih postrojenja, saobraćaja, iz sistema daljinskog i individualnog grejanja i sa deponija;

rekultivacija i revitalizacija zemljišta i objekata u Boru i Majdanpeku oštećenih rudarskim radovima i modernizacija i rekonstrukcija metalurško-hemijskog kompleksa u Boru; revitalizacija i rekultivacija napuštenih površinskih kopova, odlagališta raskrivke, flotacijskih jalovišta i degradiranog zemljišta i podizanje imisionih šuma;

zaštita i unapređenje kvaliteta vodotokova do propisanih klasa kvaliteta (naročito Borske reke, Peka, Dunava i Timoka);

racionalno korišćenje zemljišta, energije, vode i mineralnih sirovina;

sprečavanje incidentnih nekontrolisanih ispuštanja zagađujućih materija u vazduh, vode i zemljište;

kontrolisano korišćenje agrotehničkih mera koje negativno utiču na životnu sredinu;

smanjenje emisija buke iz saobraćaja i industrijskih postrojenja;

iniciranje programa za monitoring kvaliteta zdravlja stanovnika s posebnim akcentom na prevenciju bolesti koje nastaju kao rezultat lošeg kvaliteta životne sredine;

definisanje dugoročnih planova zaštite od udesa, za sva postrojenja koja se nalaze na listi SEVESO II i dr.

Osnovni ciljevi zaštite prirodnih vrednosti jesu:

utvrđivanje statusa, prostornog obuhvata i režima zaštite prostornih celina i predela Kučaja, Deli Jovana, Stola, Malog i Velikog Krpa, Tupižnice i Ozrena i Device;

identifikacija staništa od značaja za zaštitu evropske divlje flore i faune po programu NATURA 2000;

očuvanje/održanje raznovrsnosti divlje flore i faune i njeno povećanje reintrodukcijom nestalih autohtonih vrsta životinja i biljaka;

očuvanje staništa, jačanje (povećanje brojnosti) i prostorno širenje populacija retkih, ugroženih i kritično ugroženih (na ivici opstanka) biljnih i životinjskih vrsta;

održanje ekosistemske raznovrsnosti i zaštita prirodnih i agroekosistema od invazivnih vrsta biljaka i životinja, kao i od drugih vrsta, sorti i rasa koje unose nepoželjne promene u prirodni i agrobiodiverzitet;

konzervacija delova područja, radi zaštite integriteta i spontanog funkcionisanja njihovog ukupnog prirodnog kompleksa, a u naučne, obrazovne i kulturne potrebe;

očuvanje, prezentacija i održivo korišćenje mesta, prirodnih objekata i pojava koji svojim obeležjima predstavljaju istaknute, retke i privlačne vrednosti geo-nasleđa i očuvanje starih, po dimenzijama i vrsti reprezentativnih i u drugom pogledu značajnih stabala drveća i njihovih grupacija;

očuvanje raznovrsnosti i slike predela, unapređenje njegove čistoće i uređenosti u zonama i koridorima stanovanja, saobraćaja, privrednih aktivnosti i rekreacije;

sanacija i rekultivacija površina degradiranih ljudskim aktivnostima ili prirodnim procesima i elementarnim nepogodama;

održivo korišćenje predeonih, bioloških i drugih vrednosti i resursa područja, imajući u vidu dobrobit lokalne zajednice, kao uživanje i odmor posetilaca u prirodi i dr.

Posebni ciljevi zaštite nepokretnih kulturnih dobara su:

uspostavljanje integrativne zaštite i sistema upravljanja kulturnim nasleđem;

formiranje jedinstvene informacione osnove o kulturnom nasleđu na području Plana radi evidentiranja, celovite valorizacije i kategorizacije nepokretnih kulturnih dobara;

realizacija urgentnih aktivnosti na konzervaciji, restauraciji i revitalizaciji najvrednijih i najugroženijih NKD;

očuvanje, unapređenje i zaštita predela i ambijenata oko nepokretnih kulturnih dobara, u okviru kompleksnog uređenja i prezentacije ovih celina;

istraživanje, zaštita, revitalizacija i prezentacija arheoloških lokaliteta;

integrisanje zaštite, prezentacije i kulturološkog korišćenja NKD i razvoja turističke ponude područja, kao generatora ekonomskog razvoja;

revitalizacija i adekvatna prezentacija i popularizacija kulturnih vrednosti regiona;

utvrđivanje opravdanosti izgradnje etno naselja radi očuvanja starih objekata narodnog graditeljstva i dr.

Ciljevi i zadaci u funkciji odbrane zemlje i zaštite od elementarnih nepogoda su:

definisanje zona prostorne zaštite oko perspektivnih vojnih kompleksa kao prostora od posebnog značaja za odbranu zemlje;

definisanje pravila korišćenja i prenamene vojnih kompleksa iz kategorije „Master plan” i „neperspektivan”;

definisanje zona prostorne zaštite i režima korišćenja duž graničnog pojasa;

izrada planova za odbranu od bujičnih poplava na nivou lokalnih samouprava;

definisanje mera zaštite i spasavanja stanovništva, kulturnih dobara i životne sredine u slučaju elementarnih nepogoda i tehničko-tehnoloških nesreća;

izgradnja i rekonstrukcija građevinskih struktura bez većih fizičkih koncentracija i sa značajnim učešćem slobodnih prostora i zelenila u naseljskim strukturama;

obezbeđivanje saobraćajne pristupačnosti i mobilnosti područja, sa alternativnim saobraćajnim pravcima, bez mogućnosti zaprečavanja u slučaju urušavanja objekata;

zaštita saobraćajnica i tehničkih sistema (adekvatnim rešenjima nadzemnih i visokim učešćem podzemnih objekata i mreža);

organizovanje službi i izgradnje objekata u funkciji zaštite od elementarnih nepogoda i ratnih razaranja (civilna zaštita, protivpožarna zaštita i dr.);

uspostavljanje informatičke podrške za potrebe planiranja i upravljanja aktivnostima u vanrednim situacijama i dr.

4. KONCEPCIJA REGIONALNOG PROSTORNOG RAZVOJA

Osnovno opredeljenje je postizanje većeg stepena funkcionalne integrisanosti područja Prostornog plana. Bitnim se smatra obezbeđenje uslova za znatno veću integraciju planskog područja:

u okviru prostora Timočke krajine, što podrazumeva smanjenje unutrašnjih subregionalnih razlika, odnosno kvalitativne promene u prostornoj, saobraćajnoj, ekonomskoj i socijalnoj strukturi (naročito brdsko-planinskih područja sa izraženim disfunkcijama socijalnog i ekonomskog razvoja) i

sa Republikom Srbijom, u prvom redu sa susednim funkcionalnim područjima, (okruzima, područjem makroregionalnog centra Niš, opštinama centralne i južne Srbije kao i Autonomnom pokrajnom Vojvodina) što zahteva realizaciju prioritetnih planskih rešenja od značaja za više opština Region (naročito povezivanja preko koridora X i VII i realizacija drugih infrastrukturnih sistema) i

sa međunarodnim okruženjem (susednim pograničnim opštinama i regijama u Republici Bugarskoj i Republici Rumuniji) što zahteva pripremu i realizaciju transgraničnih programa (naročito u oblasti infrastrukture, energetike, turizma, ekologije i dr.).

Integraciji pogoduju saobraćajno-geografski položaj i planirani razvoj infrastrukturnih i vodoprivrednih sistema, kao i dalji razvoj industrije prerade ruda sa pratećim delatnostima, što će se odraziti i na osovine regionalnog i subregionalnog razvoja područja, a posebno na pojedine urbane i industrijske centre, energetski kompleks, turističke regije, kao i druga područja posebne namene.

Za ostvarivanje Prostornog plana, prioritet ima preduzimanje aktivnosti i akcija na: izgradnji institucionalnog okvira za upravljanje prostornim i ukupnim razvojem područja, u prvom redu na promenama i proširivanju organizacione strukture, kadrovskom jačanju i finansiranju poslova opštinskih službi i RARIS-a; unapređenju informatičke osnove, odnosno formiranju i održavanju centralizovane baze podataka o prostoru Regionalnog prostornog plana, kao preduslova za praćenje, kontrolu i ocenjivanje sprovođenja planskih rešenja; i koordinaciji i uspostavljanju odgovarajuće saradnje između nacionalnog, (sub)regionalnog i lokalnog nivoa u sprovođenju planskih odluka.

4.1. INTRAREGIONALNE FUNKCIONALNE VEZE

Uporišta ravnomernijeg subregionalnog razvoja su:

uvažavanje realnih faktora razvoja uz preduzimanje podsticajnih mera od strane državnih i drugih fondova za izgradnju i razvoj Borskog i Zaječarskog upravnog okruga u funkciji razvoja lokalnih zajednica, izgradnje lokalne i regionalne infrastrukture i uređenja prostora za razvoj profitabilnih privrednih pogona i

ekonomsko oživljavanje prigraničnih područja kroz transgraničnu saradnju.

Jedan od važnijih preduslova je poboljšanje saobraćajne pristupačnosti i infrastrukturne opremljenosti prostora. Izgradnja deonice državnog puta I reda br. 4 (od Bora do autoputa E-75), završetak opremanja i uređenja deonice plovno-nautičkog koridora Dunav (razvojem intermodalnih luka Prahovo i pristaništa Donji Mlanovac, Tekija i Kladovo), otvaranje novih graničnih prelaza, rekonstrukcija postojeće i izgradnja pruge prema Rumuniji i Bugarskoj, razvoj energetske i telekomunikacione infrastrukture predstavljaće bitan faktor većeg otvaranja i integrisanosti područja Prostornog plana sa okruženjem. Realizacija poprečnih deonice državnih puteva I i II reda, ka koridoru autoputa E-75, doprineće boljem povezivanju Timočke krajine sa ostalim delovima zemlje. Takođe izgradnja ovakvih pravaca saobraćajne infrastrukture doprineće unapređenju tranzitnih i posredničkih veza Istočne Srbije između panevropskih infrastrukturnih koridora X na zapadu i IV na istoku, unapređenju prostorno-funkcionalnog položaja i povećanju konkurentnosti regiona, a time i ostvarenju ukupnog koncepta razvoja Srbije, naročito u pogledu smanjenja negativnih tedencija u demografskim kretanjima i bržeg razvoja regionalnih centara, manjih gradova i naselja, kao i prigraničnih područja. Sa stanovišta ciljeva unutrašnje integracije, važno je poboljšanje regionalne i lokalne mreže puteva ka nedovoljno aktiviranim delovima regiona (posebno na području Stare planine, drugim brdsko-planinskim i prigraničnim područjima) i povezivanje te mreže sa uzdužnim i poprečnim magistralnim koridorima, odnosno sa autoputem.

Za postizanje veće teritorijalne kohezije i održivosti područja Plana neophodno je jačanje komplementarnih funkcija Bora i Zaječara sa potencijalima stvaranja jedinstvene bipolarne aglomeracije u bližoj budućnosti. Od prioritetnog značaja biće razvoj infrastrukture Timočke razvojne osovine (posebno deonica Negotin – Zaječar – Knjaževac). Pored ovih značajne će biti veze na relacijama: Majdanpek – Donji Milanovac – Kladovo, Bor – Donji Milanovac, Kladovo – Brza Palanka – Negotin i Boljevac – Sokobanja – Knjaževac.

4.1.1. Osnovna uporišta regionalnog razvoja

Prioriteti privrednog razvoja područja Prostornog plana obuhvataće:

Poljoprivredu, koja raspoloživošću poljoprivrednog fonda, kvalitetom zemljišta, tradicionalnom vezanošću stanovništva za ovu privrednu granu i izgrađenim agroindustrijskim kapacitetima predstavlja jedan od značajnijih resursa za razvoj. Intenziviranje razvoja poljoprivrede, posebno stočarstva, ratarstva, povrtarstva, voćarstva i vinogradarstva omogućiće brži razvoj i zasnivanje raznovrsnijih prerađivačkih kapaciteta. Uporišta razvoja poljoprivrede su poboljšanje agrarne strukture u sklopu sprovođenja programa integralnog ruralnog razvoja, prema novom modelu Zajedničke agrarne politike Evropske unije, kojom se istovremeno podržava povećanje konkurentnosti poljoprivredne proizvodnje, zaštita životne sredine i ruralnih predela, diverzifikacija ekonomskih aktivnosti na selu, buđenje lokalne inicijative, podizanje tehničke opremljenosti, edukacija i obrazovanje poljoprivrednih proizvođača za ekološku proizvodnju i dr.

Dalji razvoj postojećih uspešnih firmi u sektoru malih i srednjih preduzeća (u daljem tekstu: MSP), predstavlja važno uporište ekonomskog razvoja pojedinih opština, uz modernizaciju i specijalizaciju proizvodnje, eko-restrukturiranje, privredno povezivanje u proizvodno-uslužne regionalne klastere sa preduzećima na ovom području i u Nišu, Beogradu i drugim industrijskim centrima. Razvoj privrednih delatnosti i struktura zasnivaće se na povećanom nivou investicija, podizanju nivoa tehničko-tehnološke opremljenosti, poboljšavanju konkurentnosti, favorizovanju znanja kroz edukaciju i stručno usavršavanje, racionalnom i efikasnom korišćenju prirodnih resursa i prostorno-ekološkoj prihvatljivosti, prioritetno u oblasti: energetike (hidroenergetskog potencijala Dunava i dr.), rudarstva (rudarsko-metalurškog kompleksa RTB „Bor” i dr.), saobraćajnih usluga i skladišno-logističkih aktivnosti (na plovnom putu Dunav), turizma i dr. Poseban značaj imaće kompletiranje i uređenje regionalne i naseljske infrastrukture (pre svega u privredno industrijskim zonama) od interesa za region i više opština. MSP će predstavljati osnovni oblik organizovanja firmi i generator razvoja i zapošljavanja (prioritetno u agroindustriji, turizmu, transportu, sektoru uslužnih delatnosti i dr.) koji omogućava i aktiviranje mikro biznisa i tzv. porodičnih firmi.

Turizam i komplementarne aktivnosti, koji će imati značajnu ulogu u razvoju područja, naročito perifernih i ruralnih, a baziraće se na očuvanoj prirodnoj sredini i turističkim resursima od međunarodnog i nacionalnog značaja. Uporišta razvoja turizma jesu: a) kompletiranje i integracija postojeće ponude u prostoru (dunavsko priobalje sa Đerdapskim jezerom/„NP Đerdap”, Park prirode Stara planina, Sokobanja, Gamzigradska Banja, arheološka nalazišta Felix Romuliana i Lepenski vir i dr.); b) izgradnja i uređenje novih sadržaja ponude u prostoru kao glavnih generatora celogodišnje turističke ponude područja (nautičko-turistička infrastruktura na Dunavu, turistički centri i skijalište na Staroj planini, raznovrsni sadržaji ponude jezera, planina, nepokretnih kulturnih dobara, posebno arheoloških nalazišta starorimskog nasleđa, na potezu Knjaževac – Ravna – Gamzigrad – Kladovo – Viminicijum, kao i Negotinskih pimnica, turističkih centara-gradova i mesta(tradicionalnih manifestacija, banja, sela i lovišta, tranzitnih plovnih i putnih koridora, i dr.; v) zajedničke marketinške i promotivne aktivnosti regiona u cilju razvoja jedinstvene turističke ponude i funkcionalnog integrisanja ponude na području Timočke krajine, i sa okruženjem – susednim opštinama u Srbiji, Bugarskoj i Rumuniji. Turizam će se razvijati i kao alternativna delatnost na prostorima promenjenih namena i predstavljaće jedan od vidova kompenzacije lokalnom stanovništvu za razne vidove ograničenja njihovih aktivnosti.

Održivo korišćenje energetskih, metaličnih i nemetaličnih mineralnih sirovina, usklađivaće se sa opštom koncepcijom korišćenja mineralnih resursa Republike Srbije, lokalnim interesima i uslovima zaštite životne sredine. Uporište predstavljaju: stavljanje u razvojnu funkciju dokazanih rezervi i nastavak istraživanja perspektivnih rezervi, pre svega rude bakra sa pratećim elementima, zlata, uglja, građevinsko-tehničkog i arhitektonskog kamena, krečnjaka kvarcnih peskova i peščara, i dr.); završetak procesa privatizacije, restruktuiranja i modernizacije RTB „Bor” (uz izgradnju moderne ekološki prihvatljive topionice) i aktivnih rudnika uglja sa podzemnom eksploatacijom; stavljanje u funkciju raspoloživih ležišta krečnjaka uz izgradnju cementare („Jevik” kod Knjaževca); sanacija devastirane životne sredine (u Boru i Majdanpeku) uz preduzimanje svih mera da se njeno degradiranje i uništavanje svede na prihvatljiv nivo u svim fazama tretiranja mineralnih sirovina; integralno upravljanje otpadom i iskorišćavanje tehnogenih sirovina koje se stvaraju u proizvodnim procesima i tehnološkim fazama u mineralno-sirovinskom kompleksu.

Tercijarni sektor privrede, čiji je razvoj znatno zaostao, neophodno je, ne samo nadoknaditi, već i znatno intenzivirati i diverzifikovati u skladu sa funkcijama pojedinih centara u mreži naselja i prioritetima razvoja seoskih područja.

Polazeći od postojećeg modela koncentracije stanovništva, diverzifikacije delatnosti i areala uticaja većih urbanih centara, koncept razvoja se zasniva na kvalitativnim promenama privredne i socio-ekonomske strukture sistema naselja. Selektivno podsticanje i usklađivanje privrednog razvoja sa razvojem zajedničkog i individualnog standarda (otvaranjem manjih i srednjih prerađivačkih pogona, izgradnjom mreže puteva, infrastrukture i podizanjem kvaliteta javnih službi i usluga i sl.) imaće sledeći redosled prioriteta: mikrorazvojni centri – urbana i ruralna naselja koja su centri zajednica naselja sa opštim ili specifičnim funkcijama; opštinski centri – sa različitim stepenom razvoja urbanih i specifičnih funkcija i uticajem na sociogeografsku transformaciju okruženja; subregionalni centri; i regionalni centri.

Razvoj prostorno-funkcionalne organizacije područja po zajednicama naselja ostvarivaće se decentralizacijom funkcije rada, pojedinih proizvodnih delatnosti, javnih službi i aktivnosti iz regionalnih, subregionalnih i opštinskih centara u centre zajednice sela i veća naselja sa opštim ili specifičnim funkcijama, radi racionalizacije upravljanja i organizacije javnih službi, kvalitetnijeg zadovoljavanja potreba i efikasnijeg koordiniranja aktivnosti lokalnih zajednica, čime se stvaraju uslovi i za ostanak i povratak stanovništva. Stvaranje nukleusa socio-ekonomske transformacije ruralnih i slabo urbanizovanih delova regiona (što odgovara principima održivog razvoja teritorije naročito u pogledu racionalnog korišćenja prostora, resursa, energije i transporta) i razvijanje dnevnih urbanih sistema (odnosno formiranja funkcionalnih urbanih područja) biće instrumenti hijerarhizovano uravnoteženog i policentričnog razvoja.

Poboljšanje kvaliteta života i ubrzaniji razvoj privrednih funkcija i javnih službi ostvarivaće se prioritetno u manje razvijenim opštinskim centrima sa specifičnim funkcijama kao što su Majdanpek i Sokobanja, odnosno sa delimično razvijenim urbanim funkcijama, kao što je Boljevac. Koncept je diverzifikacija funkcija i participiranje u razvojnim procesima šireg regionalnog okruženja. Odgovarajućim politikama otvaranja radnih mesta, investicionim i drugim merama intenziviraće se specifične regionalne i opštinske funkcije Majdanpeka, Sokobanje i privredne i javno-socijalne funkcije Boljevca, kako bi se usporila koncentracija ekonomskih i drugih aktivnosti u većim urbanim centrima i podstakao ekonomski i socijalni razvoj drugih centara u mreži naselja Timočke krajine.

Dalji razvoj regionalnih centara zasnivaće se na obezbeđenju višeg kvaliteta urbanih funkcija regionalnog značaja, a posebno privrednih, javno-socijalnih, razvojno-upravljačkih, informacionih, naučno-istraživačkih, kulturnih i dr. Pored Bora i Zaječara i subregionalni centri Knjaževac, Negotin i Kladovo kao sekundarni polovi na Timočkoj razvojnoj osovini predstavljaće važne pokretače privrednog razvoja sa javnim, socijalnim, kulturnim i drugim funkcijama. Sa stanovišta planskog razvoja mreže naselja posebno je važna ograničena i kontrolisana izgradnja prigradskih naselja i naseobinskih celina u koridorima javnih puteva.

U investicionim odlukama o materijalnoj proizvodnji striktno će se poštovati lokacioni, tehno-ekonomski i kriterijumi zaštite životne sredine, koji su usvojeni na nacionalnom i međunarodnom nivou. Programi javnih službi i valorizacija postojeće mreže biće usklađeni sa privrednim razvojem, finansijskim mogućnostima i osobenostima lokalnih zajednica, kao i sa ciljevima razvoja pojedinih područja. Programi razvoja javnih službi podrazumevaju odgovarajuću podršku u drugim sektorima (u prvom redu saobraćajne i druge komunalne infrastrukture posebno u odnosu na prigranične, periferne, brdsko-planinske atare, koji imaju infrastrukturna, resursna i druga razvojna ograničenja).

Jedno od osnovnih uporišta Prostornog plana odnosi se na štednju, racionalno korišćenje i zaštitu prirodnih resursa, naročito deficitarnih i strateški značajnih za razvoj i kvalitet življenja. Ukupan bilans vodnih resursa, kao i njihov prostorni i vremenski razmeštaj zahteva izuzetno pažljivo korišćenje i u potpunosti obezbeđen sistem zaštite od zagađenja i neplanskog korišćenja izvorišta površinskih i podzemnih voda. Uporište razvoja vodoprivredne infrastrukture jeste razvoj najznačajnijeg evropskog hidroenergetskog i plovidbenog sistem HEPS „Đerdap” i integralnih regionalnih višenamenskih sistema za uređenje, korišćenje i zaštitu voda, posebno slivova Timoka i Moravice. Intenziviraće se hidro-tehničke aktivnosti na regulisanju bujičnih rečnih tokova, zaštiti od poplava, poboljšanju vodosnabdevanja naseljenih područja, razvoju sistema za navodnjavanje i odvodnjavanje (Negotinske nizije i Ključa) kao i sanitarnoj zaštiti ugroženih izvorišta i slivova. Koncept jeste zaštita poljoprivrednog zemljišta, a naročito striktno ograničavanje pretvaranja zemljišta I-IV bonitetne klase u nepoljoprivredne namene, očuvanje kvaliteta i prirodne plodnosti zemljišta. Važan značaj pridaje se pošumljavanju, obnavljanju i poboljšanju kvaliteta šuma, antierozivnim radovima u slivovima postojećih i budućih vodoakumulacija, kao i razvoju preduzetništva, posebno u oblasti osnivanja i razvoja mikro preduzeća za ekološki bezbednu preradu lokalnih poljoprivrednih, šumskih i mineralnih sirovina.

Uspostaviće se efikasnija kontrola korišćenja i uređenja građevinskog zemljišta i usmeravati izgradnja i komunalno opremanje i uređenje seoskih naselja i ruralnih predela. Radi blagovremenog rezervisanja prostora za racionalnu izgradnju i korišćenje objekata/područja od javnog interesa, uspostaviće se i sprovoditi režimi korišćenja i zaštite prostora koridora planiranih infrastrukturnih sistema, područja eksploatacije mineralnih sirovina, slivnih područja i prostora za izgradnju planiranih vodoakumulacija, zaštićenih prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, kao i prostora za izgradnju regionalnih sanitarnih deponija sa reciklažnim centrima.

Važno uporište Prostornog plana predstavlja i unapređenje i zaštita životne sredine, zaštita i promocija vredne prirodne baštine i očuvanje većih područja posebne namene sa prirodnim vrednostima od značaja za biodiverzitet i kvalitet životne sredine. U domenu zaštite i promocije kulturno-istorijskog nasleđa, zalaganje je za promenu dosadašnje prakse koju je karakterisala, kako nedovoljna valorizacija, prezentacija i korišćenje kulturnih dobara, tako i nedovoljna uređenost, naročito vangradskih dobara (arheoloških nalazišta, crkava i seoskog etno-nasleđa). Koncept jeste ostvarivanje integralne zaštite nepokretnih kulturnih dobara i očuvanja nacionalnog i kulturnog identiteta prostora Zaječarskog i Borskog okruga.

4.2. INTERREGIONALNE VEZE I TRANSGRANIČNA SARADNjA

Razvoj područja Prostornog plana, posebno regionalnih centara zasnivaće se na funkcionalnoj integraciji republičkog prostora i prekograničnoj saradnji. Prostorno funkcionalni uticaji koji su uspostavljeni između centara različitog hijerarhijskog ranga opredeljuju formiranje timočke razvojne osovine (kao primarnog regionalnog funkcionalno-urbanog sistema) na pravcu Niš – Knjaževac – Zaječar – Negotin – Kladovo, kojoj se pridružuje i Bor. Od podjednake važnosti za privrednu i saobraćajnu interregionalnu integraciju područja Borskog i Zaječarskog okruga su i sledeći pravci:

zapadno od doline Timoka kojima se ostvaruju poprečne veze sa funkcionalnim područjima središnje Srbije (razvojnom osovinom Velike Morave i Koridorom H – autoputem E-75, deonica Beograd – Niš), na relacijama: Bor – Žagubica – Požarevac/Smederevo, Zaječar – Boljevac – Paraćin, Knjaževac/Boljevac – Sokobanja – Aleksinac);

zapadno od Donjeg podunavlja kojima se ostvaruju poprečne veze sa funkcionalnim područjima istočne i središnje Srbije i Vojvodine (razvojnim osovinama Dunavsko-Savskog pojasa i koridorom plovnog puta E-80 Dunav), na relacijama: Majdanpek – Veliko Gradište – Požarevac, Kladovo – Beograd i dr.) i

južno od doline Timoka kojim se ostvaruje veza sa susednim funkcionalnim područjima u dolini Nišave/ i Koridorom Hb, autoputem E-80, deonica Niš-Dimitrovgrad.

Timočka krajina ima mogućnost ostvarivanja prekograničnih veza sa Republikom Rumunijom i Republikom Bugarskom (EU) kroz institucionalnu saradnju na međudržavnom, međuregionalnom i lokalnom nivou. Položaj Regiona između multimodalnih koridora X, VII i IV omogućuje njegovu tranzitnu ulogu i razvoj, kako poprečnih, tako i uzdužnih saobraćajnih veza. I pored izuzetnog položaja i značaja u evropskom kontekstu, posebno severnog dela Timočke krajine, Region i dalje predstavlja područje relativno skromne prekogranične i međunarodne saradnje sa susednim državama.

Infrastrukturne veze sa mećunarodnim okruženjem ostvaruju se preko: reke Dunav (koridor VII), sa nizvodnim područjima u Rumuniji i Bugarskoj (sve do Crnog mora), te uzvodnim područjima i centrima duž tokova Save, Drave, Tise i Tamiša; drumskih veza: Knjaževac – Kalna – Pirot (preko Koridora Hb) ka Sofija i Republici Bugarskoj; Kladovo – Drobeta Turnu Severin (Republika Rumunija); Negotin – Vidin i Zaječar – Vidin (Republika Bugarska); i drugih sistema (telekomunikacionih i dr.). Uloga aerodroma Bor nije u ovom smislu afirmisana.

Specifičnost regiona Timočke krajine u međunarodnom kontekstu ogleda se u sledećem:

kontakt sa najznačajnijim evropskim plovno-nautičkim putem Dunavom (vezom između Severnog i Crnog mora) i najvećim hidroenergetskim sistemom;

mogućnostima za saradnju na zaštiti prirodnih vrdnosti i kulturnih dobra na Podunavlju (Nacionalni park „Đerdap” u Srbiji i Park prirode „Portile de Fier” u Rumuniji i dr.), Staroj planini (zajednički park prirode „Zapadna Stara Planina”, kao predlog Srbije i Bugarske za upis Stare planine u listu MAB kao rezervata prirode) i dr., koji predstavljaju jedinstvene fizičko-geografske sisteme, razdvojene državnim granicama koji nemaju isti tretman zaštite i održivog korišćenja prirodnih resursa;

mogućnostima za intenzivniju privrednu i kulturnu saradnju opština sa područja Prostornog plana i opština u Republici Bugarskoj i Republici Rumuniji;

perifernom položaju u odnosu na veće razvojne centre, koji nije dovoljno saobraćajno pristupačan i ekonomski razvijen i koji se graniči sa sličnim regionima u susednoj Rumuniji i Bugarskoj, čiji je nivo razvijenosti još uvek veoma nizak u odnosu na prosečne vrednosti za EU;

postojanje projekta za nekoliko evroregiona koji se finansiraju kroz donacije i programe evropske prostorne saradnje: „Danube 21”; „Euroregion Eurobalkans”; „Stara Planina”; i „Middle Danube – Iron Gate” i dr.

Integrisanje prostora Timočke krajine u širi regionalni kontekst podrazumeva uvažavanje najvažnijih evropskih dokumenata kojim je definisan prostorni razvoj, kao i primenu njihovih preporuka za ostvarivanje međunarodne, a posebno prekogranične saradnje, kao što su: Perspektiva prostornog razvoja Evropske unije (European Spatial Development Perspective – ESDP), Vodeći principi za održivi prostorni razvoj Evropskog kontinenta i Teritorijalna agenda EU. Međunarodna saradnja prvenstveno će se odnositi na razvoj infrastrukturnih sistema, očuvanje prirodnih resursa i održivog razvoja, zajedničkog nastupa kod EU i drugih relevantnih međunarodnih asocijacija za realizaciju razvojnih programa, privredne i druge saradnje i jačanje partnerstva na nivou lokalnih vlasti. Pokretač saradnje u oblasti infrastrukturnih sistema biće dalji razvoj hidro-energetskih sistema „Đerdap I”, „Đerdap II” i potencijalno „Đerdap III”, te plovnog puta E-80. Pored ovih razvijaće se transgranični energetski prenosni sistemi (elektroenergetski vodovi i gasovod), drumska i železnička mreža, te granični prelazi. Transgranična saradnja doprineće i razvoju regionalnog vazdušnog saobraćaja čime će se afirmisati uloga aerodroma „Bor”.

Određene pretpostavke za transgranične veze proizlaze iz tradicije, a određene iz regionalnih politika EU koje se odnose na zemlje tzv. „Zapadnog Balkana”. Uspostavljanje strukturno kvalitetnijih veza može se ostvariti povezivanjem urbanih centara u šire regionalne urbane asocijacije, pre svega sinhronizovanim razvojem komplementarnih delatnosti iz oblasti rada (komplementarna privreda – usaglašavanje proizvodnih programa i privrednih kapaciteta, racionalno korišćenje prirodnih i socijalnih resursa, slobodno kretanje radne snage, zajednički nastup na tržištu i dr.), usluga i javnosocijalne infrastrukture (trgovina, saobraćaj, zdravstvo, visoko obrazovanje, informacije i dr.), turizma i zaštite prirode. Saradnja sa Rumunijom i Bugarskom će se takođe ostvarivati preko kulturnih veza uspostavljenih između pripadnika rumunske, vlaške i bugarske nacionalne manjine i malogranične saradnje.

III. KONCEPCIJE, PROPOZICIJE I PLANSKA REŠENjA PROSTORNOG RAZVOJA

1. ZAŠTITA I KORIŠĆENjE PRIRODNIH RESURSA (Referalna karta 1.)

1.1. ZAŠTITA I KORIŠĆENjE POLjOPRIVREDNOG ZEMLjIŠTA

Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta na području Prostornog plana zasniva se na konceptu održivog poljoprivrednog i ruralnog razvoja, koji podrazumeva očuvanje zemljišta, vode, biljnih i životinjskih resursa, tj. razvoj koji ne ugrožava životnu sredinu, tehnički je primenljiv, ekonomski isplativ i društveno prihvatljiv. Taj koncept se ostvaruje međusobnim usklađivanjem mera podrške usmerenih na: povećanje konkurentnosti, podrškom restrukturiranju poljoprivrednog sektora; poboljšanje stanja životne sredine i prirodnih predela, podrškom upravljanju poljoprivrednim i šumskim zemljištem; i diversifikaciju ruralne ekonomije i unapređenje kvaliteta življenja u ruralnim oblastima.

1.1.1. Osnovne propozicije zaštite i korišćenja poljoprivrednog zemljišta

Planom zaštite i korišćenja poljoprivrednog zemljišta Timočke krajine daje se fizička osnova za detaljniju razradu sektorske i teritorijalne komponente održivog razvoja poljoprivrede i sela, s osloncem na sledeće propozicije:

apsolutni prioritet ima evidentiranje, omeđavanje i detaljno pedološko istraživanje zemljišta zauzetih rudarskim radovima i oštećenih sumpordioksidom i drugim štetnim agensima, radi ubrzanog sprovođenja odgovarajućih mera rekultivacije, fitosanacije i popravke degradiranih prostora, na kojima se mora formirati plodno zemljište i otporan biljni pokrivač;

korišćenje svih kontaminiranih zemljišta treba preusmeriti na proizvodnju neprehrambenih poljoprivrednih proizvoda (seme trava i žutog zvezdana, cveće, ukrasno bilje, lan i sl.), uz davanje prednosti kulturama koje oslobađaju zemljište od opasnih i štetnih materija (fitoremedijacija);

preko je potrebno da se utvrde svi erozioni tereni, definišu i oroče radovi i mere zaštite poljoprivrednog zemljišta na tim terenima, uz istovremeno određivanje kontrole njihovog sprovođenja;

sva obradiva zemljišta ekstremno oštećena rudarsko-metalurškim agensima i/ili izložena jakom dejstvu vodene i eolske erozije treba nameniti pošumljavanju, a mestimično i formiranju dekorativnih biljnih zajednica u blizini naselja;

ne sme se dozvoliti stambena i druga izgradnja na obradivom poljoprivrednom zemljištu prve, druge, treće, četvrte i pete katastarske klase, osim izuzetaka zabrane u skladu sa Zakonom o poljoprivrednom zemljištu;

oranice, bašte, voćnjaci, vinogradi i travne površine u dolinsko-kotlinskim predelima i na drugim lokacijama privlačnim za stanovanje, koje imaju, po pravilu, najpovoljniju bonitetnu strukturu zemljišta i relativno visok stepen izgrađenosti saobraćajne i komunalne infrastrukture, posebno se štite i tretiraju u planovima i politikama lokalnog razvoja, uz uvažavanje njihove poljoprivredne, ekološke, rekreativne i pejzažno-estetske funkcije;

zauzimanje poljoprivrednog zemljišta za razvoj vodoprivredne infrastrukture mora se kompenzirati obezbeđenjem tehničkih uslova za racionalno korišćenje vode u biljnoj i stočarskoj proizvodnji, osnivanje ribnjaka i ostvarivanje drugih pozitivnih uticaja vode na biokapacitet ukupnog prostora;

zauzimanje poljoprivrednog zemljišta u turističke, rekreativne i druge svrhe koje doprinose punijoj ekonomskoj valorizaciji prirodnih i stvorenih potencijala prostora, mora da ide zajedno sa povećanjem mogućnosti za zapošljavanje lokalnog stanovništva;

obavezno je sprečavanje negativnih uticaja poljoprivredne proizvodnje na stanje životne sredine i živog sveta, uspostavljanjem kontrole korišćenja mineralnih đubriva i sredstava za zaštitu bilja, uz istovremeno promovisanje metoda njihove integralne primene u procesima tehničko-tehnološkog unapređivanja poljoprivredne proizvodnje;

obavezno je obezbeđivanje podrške očuvanju tradicionalnih agrarnih sadržaja ruralnih predela u svim planovima, programima i projektima zaštite lokaliteta/dobara od posebne prirodne, kulturno-istorijske i naučne vrednosti;

i pored slabog ekonomsko-proizvodnog potencijala gotovo svih oranica na terenima iznad 600 m n.v., ne bi trebalo ići na njihovo totalno pošumljavanje, odnosno zatravljavanje; zadržavanje određenih površina za ratarsko-povrtarsku proizvodnju nužan je uslov opstanka planinskih sela;

pri uspostavljanju ekološki optimalnih odnosa između poljoprivrednih i šumskih površina mora se strogo voditi računa o očuvanju krmne baze za održivi razvoj tradicionalnog stočarstva; što se može postići kompleksnim uređenjem poljoprivredno-šumskog prostora po pojedinačnim serijama prirodnih travnjaka, uz uvažavanje ekonomskih interesa lokalnog stanovništva; bez preduzimanja mera za povećanje kapaciteta livada i pašnjaka ne može se obezbediti dugoročno očuvanje specifičnih agroekoloških dobara brdsko-planinskih krajeva; to podrazumeva i obezbeđenje podrške za redovno košenje i/ili napasanje stoke, kako bi se sprečila biološka degradacija travnog biljnog pokrivača, usled sukcesije korovskih biljaka, suženog biodiverziteta i male ekonomske vrednosti;

održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta je na celom području Timočke krajine uslovljeno razvojem stočarstva, posebno mlečno-mesnog govedarstva i ovčarstva, što ne isključuje potrebu podsticanja specijalizacije na nivou gazdinstava, naselja i specifičnih mezocelina, u skladu s tržišnim, agroekološkim, demografskim i infrastrukturnim pogodnostima i ograničenjima, naporedo s preduzimanjem aktivnosti za dobijanje robne marke organskih proizvoda, odnosno proizvoda definisanog/zaštićenog geografskog imena porekla;

posebno se mora voditi računa o marginalnim područjima, koja su zahvaćena napuštanjem stočarske i ukupne poljoprivredne proizvodnje; očuvanje agroekoloških dobara i naseljenosti ovih područja je nužno za zaštitu prirodnih resursa, biodiverziteta i ambijentalnih vrednosti i

uvođenje pravnog reda u vlasničke odnose predstavlja osnovni preduslov za racionalno usklađivanje ekonomskih, ekoloških i društvenih aspekata korišćenja poljoprivrednog zemljišta; s obzirom na visoku zastupljenost pašnjaka u svojini Republike Srbije, naročiti značaj ima zakonsko sankcionisanje prava lokalnog stanovništva, uz osavremenjavanje tradicionalnih formi koje su nekada bile regulisane običajnim pravom.

1.1.2. Rejonizacija poljoprivredne proizvodnje

Potpunija ekonomska valorizacija lokalno specifičnih agroekoloških dobara, u funkciji povećanja tržišne konkurentnosti na bazi komparativnih pogodnosti, obezbediće se planskim usmeravanjem razvoja poljoprivrede i sela, u skladu sa specifičnim resursnim, strukturnim, tehničko-tehnološkim i socioekonomskim obeležjima ruralnih rejona.

Osnovna resursna obeležja i prioriteti izdvojenih poljoprivrednih rejona jesu sledeća:

Timočki vinogradarski rejon prostire se u slivu donjeg toka Dunava i njegovih pritoka, od Donjeg Milanovca do ušća Timoka u Dunav, a sa zapadne strane je oivičen i zaklonjen planinama Tresibaba, Rtanj, Deli Jovan, Miroč i Veliki Štrbac. Ima savršene mikroklimatske, pedološke i konfiguracijske uslove za gajenje vinove loze i viševekovnu tradiciju u proizvodnji kvalitetnih, pre svega, obojenih vina. Deli se na dva podrejona: 1) severni – krajinski, s ključkim, brzopalanačkim, mihajlovačkim, negotinskim i rajačkim vinogorjima i 2) južni – knjaževački, s borskim, boljevačkim, zaječarskim, vrbičkim i džervinskim vinogorjima; merama prostorne politike podržavaće se očuvanje i zaštita ovih vinogorja. Neposredan doprinos tome treba očekivati od okončanja rada na mikro i makrorejonizaciji vinogradarske proizvodnje i formiranju vinogradarskog katastra, koji je započet još polovinom sedamdesetih godina prošlog veka. Uspešno prilagođavanje proizvodnje grožđa i vina zahtevima tržišne konkurentnosti je uslovljeno osavremenjavanjem sortimenta gajene vinove loze i unapređenjem tehničko-tehnološtih uslova proizvodnje i prerade grožđa.

Rejon intenzivne poljoprivrede obuhvata plodna zemljišta Ključa i Negotinske krajine, deo dolinsko-brežuljkastih i kotlinskih atara, uglavnom, do 350 m n.v. Pod uslovom primene odgovarajućih antierozionih radova i mera, nema većih ograničenja za prilagođavanje strukture poljoprivredne proizvodnje tržišnoj tražnji. Prioritetno je bezuslovno zaustavljanje stihijskog zauzimanja obradivih površina u građevinske svrhe. Tradiciju i lokalno heterogene prirodne pogodnosti za raznovrsnu poljoprivrednu proizvodnju treba podržavati izgradnjom savremenih sistema za racionalno navodnjavanje, a zatim i izgradnjom hladnjača i preradnih kapaciteta, kao i kontinuiranim obezbeđenjem stručne pomoći, posebno u pogledu primene metoda integralne zaštite i prihranjivanja biljaka.

Polimorfni rejon obuhvata brdske atare, locirane dominantnim delom u visinskom pojasu 350-600 m n.v. Zbog izvanredne složenosti orografskih i drugih geofizičkih uslova, jako je heterogen i u pogledu pogodnosti i ograničenja za razvoj poljoprivredne proizvodnje. Osnovne zajedničke karakteristike čine: visoko učešće domaćinstava s gazdinstvom; polivalentna struktura i tradicionalna tehnologija poljoprivredne proizvodnje; mali broj mlađih poljoprivrednika; i nedovoljna infrastrukturna opremljenost sela. Glavna razvojna ograničenja proističu iz isuviše usitnjenog zemljišnog poseda u nepovoljnim pedološkim uslovima, tako da se porodična gazdinstva, generalno, odlikuju nestašicom sredstava za ulaganja u poboljšanje svojih ekonomskih performansi. U razvojnom pogledu, prioritetno je povećanje lokalne zaposlenosti, obezbeđenjem podrške mlađem, preduzetničko orijentisanom stanovništvu, ne samo za ukrupnjavanje i razvoj poljoprivredne proizvodnje na sopstvenim gazdinstvima, već pre svega za pokretanje nepoljoprivrednih delatnosti na selu, proizvodnog i uslužnog karaktera. U poljoprivrednoj proizvodnji treba, u prvom redu, podržavati osnivanje komercijalnih voćnjaka i stočnih farmi, u skladu s lokalnim pogodnostima i tradicijom, uz obezbeđenje uslova za proizvodnju širokog asortimana odgovarajućih prerađevina zaštićenog imena geografskog porekla, oslanjajući se pri tome na primenu metoda integralne zaštite i prihranjivanja biljaka, odnosno promovisanje organske proizvodnje, kao i na tehnološko inoviranje tradicionalnih postupaka u preradi, shodno običajima sela i kraja, u sprezi s razvojem seoskog i eko turizma. Naporedo s tim, treba podržavati izgradnju i/ili renoviranje odgovarajućih kapaciteta za prikupljanje, skladištenje, čuvanje, preradu i pakovanje lokalnih stočnih i biljnih proizvoda, posebno obnovu i intenziviranje tradicionalnog mešovitog (govedarstvo-ovčarstvo-kozarstvo) stočarstva, mlečno-mesnog tipa, s govedarstvom kao vodećom granom, uz iskorišćavanjem heterogenih pogodnosti za uzgoj konja u turističke i druge rekreativne svrhe, razvoj pčelarstva i proširenje asortimana pčeljinih proizvoda, osnivanje ribnjaka, farmersko gajenje divljači i sl. To podrazumeva i radikalno unapređenje krmne baze, pre svega, melioracijama lokalnih livada i pašnjaka, unapređenjem tehnologije proizvodnje i konzerviranja stočne hrane, organizovanjem zajedničkog letnjeg izgona/uzdiga stoke na obližnje planinske pašnjake i sl.

Rejon pašnjačkog stočarstva obuhvata atare koji se dominatnim delom prostiru na terenima iznad 600 m n.v. Shodno geomorfološkim uslovima, odlikuje se visokom zastupljenošću travnih ekosistema u strukturi korišćenja, kako ukupnog prostora, tako i poljoprivrednog zemljišta, a većim delom i znatnim prirodnim ograničenjima za vođenje intenzivne poljoprivredne proizvodnje. Njegovo najveće agroekološko dobro čine prirodni pašnjaci, koji se većinom prostiru na povoljnom reljefu, bogati su vodom i pogodni za ispašu, kako sitne, tako i krupne stoke. Osnovno ograničenje za održivo korišćenje ovih potencijala, a time i za očuvanje biodiverziteta i drugih lokalnih prirodnih vrednosti, predstavljaju daleko pomereni procesi depopulacije planinskih sela, koje potencira nerazvijena saobraćajna infrastruktura, slaba dostupnost zdravstvenoj zaštiti i drugim sadržajima društvenog standarda. Sa razvojnog stanovništva, apsolutni prioritet ima obezbeđivanje uslova za diverzifikaciju ekonomskih aktivnosti na selu, u prvom redu, aktiviranjem lokalnih potencijala za razvoj seoskog i eko turizma, kao i drugih komplementarnih delatnosti, prikladnih planinskim krajevima. Prioriteti jesu: podrška mladim poljoprivrednicima u preuzimanju staračkih gazdinstava; obnova pašnjačkog stočarenja; poboljšanje nivoa tehničke opremljenosti, posebno u pogledu sakupljanja, transporta i čuvanja sena i drugih vrsta kabaste stočne hrane; subvencionisanje gazdinstava koja su suočena s težim prirodnim, infrastrukturnim i drugim uslovima za održavanje poljoprivrednog zemljišta u njegovoj nameni; i promovisanje sistema organske proizvodnje, posebno ovčijeg mesa i mleka i njihovih prerađevina, uz istovremeno preduzimanje aktivnosti za dobijanje oznake hrane definisanog geografskog porekla. U tim okvirima se mogu iskoristiti i lokalno heterogene pogodnosti za uzgajivanje konja, podizanje manjih zasada autohtonih sorti jabuke i kruške, osnivanje hladnovodnih ribnjaka, proizvodnju retkih vrsta žita (raž, proso, heljda i dr.), plantažno gajenje lekovitog bilja, sakupljanje šumskih plodova i sl. Pri tome je potrebno organizaciono i poslovno povezivanje lokalnih poljoprivrednika sa gradskim centrima kojima po tradiciji gravitiraju pojedina planinska sela, odnosno pašnjačke serije.

Potrebno je da se multisektorskim pristupom preciziraju granice navedih rejona, s jedne strane, i konkretizuju prostorno diferencirane mere podrške zaštiti zemljišta, povećanju konkurentnosti poljoprivredne proizvodnje i otklanjanju resursnih, strukturnih, tehničko-tehnoloških i socioekonomskih ograničenja razvoja, s druge.

1.1.3. Osnovne mere podrške održivom korišćenju i zaštiti poljoprivrednog zemljišta

Utvrđuju se sledeće propozicije za realizaciju ciljeva korišćenja i zaštite poljoprivrednog zemljišta i poboljšanje prostorne distribucije poljoprivrede:

korekcija postojećih odnosa u načinu korišćenja poljoprivrednih (Tabela III-1) i ukupnih površina (Tabela III-2), prioritetno u funkciji zaustavljanja/sprečavanja erozije plitkih planinskih zemljišta na nagibima iznad 35%, u prvom redu na slivnim područjima hidroakumulacija, s jedne strane, i unapređenja tehničko-tehnoloških uslova za vođenje rentabilne biljne i stočarske proizvodnje i poboljšanja opšteg stanja životne sredine na celom planskom području i šire, s druge. U skladu s konceptom integralnog upravljanja zemljišnim resursima, predviđeni zahvati realizovaće se sprovođenjem sledećih aktivnosti:

pošumljavanjem oranica najnižeg proizvodno-ekonomskog potencijala (7. i 8. katastarske klase) i svih drugih poljoprivrednih zemljišta degradiranih i kontaminiranih antropogenim faktorima, prioritetno u funkciji uspostavljanja biološke i privredne ravnoteže između travnih i šumskih ekosistema na terenima sa većim nagibom u višim predelima (Grafikon 1); obezbeđenjem institucionalne podrške i podsticanjem ekonomskog interesa korisnika/vlasnika parcela pogodnih za podizanje šumskih zasada može se ostvariti pošumljavanje većih površina niskoproduktivnih, oštećenih i neobrađivanih poljoprivrednih zemljišta, u odnosu na planiranih 880,6 km2 do 2025. godine;

[pic]

čuvanjem prirodnih livada i zaštitom biodiverziteta planinskih pašnjaka, u sklopu celovitog rešavanja uslova za obnovu i razvoj stočarstva, uz uvažavanje tradicionalne upućenosti pojedinih naselja na korišćenje određenih pašnjačkih serija, s jedne strane, i potreba za obezbeđenjem dodatnih količina krmiva za zimsku ishranu stoke nabavkama izvan Planskog područja, s druge; bez preduzimanja mera za povećanje kapaciteta livada i pašnjaka ne može se obezbediti dugoročno očuvanje specifičnih agroekoloških dobara prostranih planinskih predela Timočke krajine;

obnovom i intenzivnom negom zasada vinove loze u tradicionalnim vinogorjima, odnosno raznovrsnog kontinentalnog voća, poželjno organskim metodama, svuda gde za tim postoji ekonomski interes lokalnog stanovništva, uz ovoćavanje predela autohtonim divljim voćem van zasada gajenja, unošenje autohtonog i starog sortimenta voća u obnovu degradiranih voćnjaka, kao i podršku izgradnji malih preradnih kapaciteta na izvorištima sirovina; usled izražene depopulacije planinskih sela, deo degradiranih voćnjaka treba uključiti u programe pošumljavanja, posebno na terenima sa intenzivnom prirodnom sukcesijom šumske vegetacije; poželjno osnivanje novih vinograda i voćnjaka zavisi, u odlučujućoj meri, od aktivnosti u domenu poslovnog organizovanja poljoprivrednih gazdinstava, uvođenja savremenih standarda kvaliteta u proizvodnju i preradu lokalnih sirovina i unapređenja marketinga;

Tabela III-1: Plan korišćenja poljoprivrednog zemljišta, 2008-2025. godine (u ha)-skraćeni prikaz*

Naziv okruga, opštine/područja Oranice i bašte Voćnjaci i vinogradi Livade i pašnjaci Poljoprivredno zemljište 2008 2025 Bi-lansi 2025/ 2008 2008 2008 Pošumljavanje 2008-2025. 2025 Površina, ha Šumovitost % Površina, ha Šumovitost % SRBIJA 8.836.100 24.12.940 27.3 2.794.840 31.6 381.900 Borski okrug 350.730 163.602 46.6 204.756 58.4 41.154 Bor 85.633 38.884 45.4 54.695 63.9 15.811 Kladovo 62.940 27.917 44.4 35.408 51.4 7.491 Majdanpek 93.169 66.513 71.4 71.013 76.2 4.500 Negotin 108.989 30.288 27.8 43.640 40.0 13.352 Zaječarski okrug 362.343 133.602 36.9 184.795 51.0 51.193 Boljevac 82.754 40.960 49.5 48.655 58.8 7.695 Zaječar 106.808 30.885 28.9 46.215 43.3 15.331 Knjaževac 120.240 43.125 35.9 63.149 52.5 20.025 Sokobanja 52.542 18.633 35.5 26.776 51.0 8.143 Timočka krajina 713.073 297.204 41.7 389.551 54.6 92.347

Unapređenje i uređenje šuma predviđeno je:

obnavljanjem, podizanjem novih i negom šuma na području u državnoj svojini putem proširene reprodukcije (pošumljavanje sadnjom, setvom i pošumljavanje goleti) na 1759 ha i putem proste reprodukcije (selektivno krčenje podrsta, popunjavanje prirodno obnovljenih površina setvom i sadnjom, obnavljanje oplodnim sečama, čišćenje i mladim prirodnim sastojinama, proredi, okopavanje, uklanjanje korova i sl.) na 83.537 ha;

planskim gajenjem šuma na području u privatnoj svojini putem: pošumljavanja goleti na 151 ha godišnje i požarišta na 137 ha godišnje, obnavljanje bagrema na 83 ha godišnje, oplodne seče u visokim šumama na 151 ha godišnje, okopavanja i prašenja na 190 ha godišnje, i prorede u srednjedobnim sastojinama 15.000 ha godišnje.

U ostvarivanju planiranog unapređenja stanja postojećih šuma i povećanja površina pod šumama primenjivaće se sledeće mere:

gazdovanja šumama – racionalno korišćenje ukupnih proizvodnih potencijala šuma; povećanje ukupne obraslosti i popunjavanje nedovoljno obraslih površina; nega postojećih sastojina i intenziviranjem šumsko-uzgojnih radova; organizovanje čuvanja šume i forsiranje mera preventivne zaštite kako se ne bi narušila biološka i ekološka stabilnost šuma; praćenje eventualnih pojava sušenja šuma i biljnih bolesti i blagovremeno obaveštavanje specijalističke službe koja će postaviti dijagnozu i propisati adekvatne mere suzbijanja; zabrana pašarenja na površinama gde je proces obnavljanja u toku i u šumskim kulturama (prema planu gajenja šuma); zaštita podmladka od divljači (posebno je važna u degradiranim sastojinama); dovođenje u red sečišta, saniranje vetroloma i snegoloma; održavanje postojećih (oko 28,6 km) i izgradnja novih protivpožarnih pruga (oko 10,0 km); kontrolisano korišćenje šumskih plodova i lekovitog bilja i dr.

upravljanja šumama – uspostavljanje jedinstvenog i jednakog statusa svih šuma bez obzira na vlasništvo; obezbeđenje uslova i sredstava za unapređivanje stanja i funkcija šume od strane vlasnika ili korisnika šuma i šumskog zemljišta; kompenzacijama vlasnicima šuma od strane države ili korisnika za štete usled ograničenja u korišćenju šuma i šumskih područja; usklađivanje opšte i posebnih šumsko-privrednih osnova i programa gazdovanja šumama i planiranog razvoja turizma, prvenstveno u pogledu planiranih skijališta, i vodoprivrede, prvenstveno u pogledu antierozivne zaštite postojećih i planiranih vodoakumulacija, kao i sa režimima zaštite prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara.

U cilju obezbeđivanja nesmetanog upravljanja prostora pod šumama predviđa se održavanje oko 700 km postojeće mreže šumskih puteva, rekonstrukcija oko 280 km postojećih šumskih puteva i izgradnja oko 200 km novih šumskih puteva (30 km tvrdih i 171 km mekih). Realizacijom mreže šumskih puteva povećaće se njihova prosečna gustina za 1,41 km/1000 ha, što će znatno doprineti funkcionalnoj optimizaciji šumskih kompleksa Timočke krajine.

Prema stepenu ugroženosti od požara struktura šuma je sledeća: I stepen – sastojine i kulture borova oko 2.237 ha; II stepen – sastojine i kulture smrče, jele i drugih četinara 1.347 ha; III stepen – mešovite sastojine i kulture četinara i lišćara 619 ha, IV stepen – sastojine hrasta i graba 23.250 ha; V stepen – sastojine bukve i drugih lišćara 65.475 ha; i VI stepen – šikare, šibljaci i čistine 49.875 ha. Intenziviraće se aktivnosti na obnavljanju opožarenih šuma.

Antierozivna zaštita ostvariće se primenom bioloških mera (pošumljavanje i zatravljivanje), biotehničkih mera (pleteri i zidići protiv spiranja) i tehničkih mera (gabionske pregrade i pragovi u cilju stabilizacije terena i zaustavljanja vučenog nanosa) na površinama i lokalitetima koje ugrožava srednja, ekscesivna i jaka erozija, posebno u slivovima vodoakumulacija, kako postojećih, „Grlište” (oko 12 km2), „Bovan” (oko 10 km2), tako i planiranih, „Bogovina” i „Žukovac”, kao i u okviru jalovišta, graničnih zona industrijskih postrojenja i saobraćajnica (posebno u koridorima puta Zaječar-Paraćin (prevoj Čestobrodica) i Knjaževac-Niš (prevoj Tresibaba).

Antierozivna zaštita obuhvataće i primenu mera uređenja na površinama u okviru planiranih skijališta (prioritetno na Staroj planini, sektor Golema reka-Jabučko ravnište) koje obuhvataju: očuvanje parterne vegetacije, uz obavezno zatravljivanje proseka na deonicama gde je potrebno delimično prosecanje šume; kompenzaciju prosečene šume pošumljavanjem slobodnih površina koje nisu u funkciji skijališta; izbegavanje zemljanih radova i primenu sanacionih antierozivnih radova i biološke rekultivacije terena u slučaju neophodnih intervencija; i redovno održavanje skijaških staza (naročito na mestima ukrštanja sa vodotocima).

Razvoj lovstva i upravljanje lovištima sprovodiće se: očuvanjem raznovrsnosti lovne faune; gajenjem, naseljavanjem i zaštititom divljači u lovištu; usklađivanjem lovne i ostalih delatnosti u lovištu; organizacijom stručne službe za praćenje i usmeravanje razvoja populacije osnovnih i sporednih vrsta divljači; izradom i održavanjem lovno-uzgojnih i lovno-tehničkih objekata; sanitarnim odstrelom divljači, a po popravci stanja i organizovanom lovu osnovnih vrsta; organizovanjem lovnog turizma i edukacijom lovnih stručnjaka i lovaca u cilju zaštite i uzgoja divljači i dr. U tabeli III-4 prikazan je kapacitet lovišta prema bonitetu lovišta i lovno produktivnoj površini, koji obezbeđuje održiv razvoj šumskih ekosistema.

Tabela III-4. Kapacitet lovišta

Vrsta divljači Bonitetni razred (bonitet lovišta) I II III IV 1. Jelen u brdsko-planinskom lovištu 3 2 1,5 0,5 2. Jelen u ograđenom lovištu – – 4 – 3. Divlja svinja 2-3 1,5-2 1-1,5 0,5-1 4. Srna 8-10 6-8 4-6 1-2 5. Muflon – – 20 – 6. Jelen lopatar 40 – – – 7. Divokoza 65-80 46-65 30-45 –

Navedeni kapacitet lovišta uvažavaće se pri izradi planskih dokumenata iz oblasti lovstva i usaglašen je sa Opštom osnovom gazdovanja šumama („Službeni glasnik RS”, br. 30/10). Uzgojne mere u lovištima doprineće postizanju predviđenih ekonomskih kapaciteta prikazanih u tabeli III-5.

Tabela III-5. Planirana brojnost divljljči prema ekonomskom kapacitetu lovišta

Korisnik lovišta(broj lovišta) Okvirna površinaP, km2 Divljač Brojnost divljači Postojeća Ekonomskikapacitet Promena JP „Srbijašume” (10) 630 jelenska divljač 736 2761 +2025 srneća divljač 1025 4263 +3238 divlja svinja 579 1313 +734 divokoza 106 415 +309 muflon 441 508 +67 Lovački savez Srbije (18) 6500 jelenska divljač 160 100 -60 srneća divljač 9094 4500 -4594 divlja svinja 1298 3500 +2202

1.3. ZAŠTITA VODA

Koncepcija zaštite vodnih resursa zasniva se na:

zaštiti kvaliteta voda

izvorišta voda regionalnih sistema za snabdevanje stanovništva vodom – vodotoka u gornjim delovima Trgoviškog, Crnog i Svrljiškog Timoka i postojećih i planiranih vodoakumulacija u I/II klasi kvaliteta; uspostavljanjem i sprovođenjem režima zona sanitarne zaštite (posebno postojećih vodoakumulacija Grlište i Bovan, kao posebno ugroženom efluentnim opterećenjem, i lokalnih izvorišta) i rezervisanjem prostora za zone potapanja planiranih akumulacija (Bogovina i Žukovac,); primenom organizaciono-ekonomskih mera za sprečavanje i smanjenje zagađenja voda (propisa o transportu opasnih materija u zoni izvorišta, zabranom kaveznog uzgoja riba u vodoakumulacijama koje služe za snabdevanje vodom, poribljavanjem vodoakumulacija isključivo na bazi ihtioloških studija i projekata, zabranom izgradnje ribnjaka na lokacijama kojima se ugrožavaju izvorišta voda ili planirani vodoprivredni sistemi, smanjenjem specifične potrošnje vode uvođenjem realnih naknada za korišćenje voda i ispuštanje upotrebljenih voda, uvođenjem monitoringa kvaliteta voda i dr.);

površinskih i podzemnih voda od zagađivanja i neplanskog korišćenja posebno površinskih voda nizvodno od dolinskih naselja i industrijskih postrojenja, u prvom redu Borske reke koja prima otpadne vode RTB Bor (u profilu Rgotina „van klasa”), Crnog Timoka (na pojedinim profilima „van klasa”), Trgoviškog i Belog Timok (sa velikim efluentnim opterećenjima) i drugih manjih reka kao što su desne pritoke Dunava (Kašajna, Kosovica, Matka, Valja Mare, Velika reka i dr., koje imaju promenljive klase kvaliteta u zavisnosti od zona merenja i perioda u kojima se mere) primenom tehnoloških, vodoprivrednih i organizacionih mera za dovođenje kvaliteta tih voda u stanje viših propisanih klasa;

lokalnih izvorišta i njihovog održivog korišćenja u skladu sa sledećim pravilima: eksploatacija aluvijalnih izvorišta sme se obavljati samo do granica do kojih formiranje depresionog levka ne ugrožava ekološke i druge uslove u okruženju; zahvatanje iz izvorišta površinskih voda sme se obavljati samo do granice koja ne ugrožava protočnost vodotoka nizvodno od zahvata (što se definiše vodoprivrednim uslovima, ali generalno, ne sme biti manja od tzv. male mesečne vode obezbeđenosti 80% Qmes.min.80%) i

vodenih i priobalnih ekosistema obezbeđivanjem minimalno održivog protoka iz vodoakumulacija sa obezbeđenošću 100%; vodozahvati za garantovane protoke na svim vodoakumulacijama treba da budu selektivni (sa više nivoa, prema termičkom stanju u jezeru), kako bi se ostvarili najpovoljniji uslovi za nizvodne ekosisteme.

zaštiti od voda

odbranom od poplava kombinacijom hidrotehničkih i organizacionih mera;

hidrotehničke mere sadrže: pasivne mere zaštite, u prvom redu Kladova i dolinskog područja Ključa u zoni uspora HE „Đerdap II” (realizacijom linijskih sistema nasipa sa obaloutvrdama u cilju zaštite od stogodišnjih velikih voda); i aktivne mera zaštite u prvom redu: Zaječara od Crnog Timoka (realizacijom vodoakumulacije Bogovina); Knjaževca od Svrljiškog Timoka (realizacijom vodoakumulacije Okolište – van Plana) i Trgoviškog Timoka (realizacijom vodoakumulacije Žukovac); Negotinske nizije (održavanjem sistema za odvodnjavanje i realizacijom glavnog i mreže sekundarnih kanala); šireg područja Zaječara i Knjaževca, infrastrukturnih sistema i poljoprivrednog zemljišta, koji su ugroženi poplavama bujičnog karaktera od Belog Timoka i više manjih vodotokova (Grezanska reka, Koritska reka, Jelašnica i dr.) kombinacijom mera (kejskim zidovima, regulacijama urbanog tipa, stabilizacije korita, zaštita priobalja i dr.); kao i druge aktivne mere zaštite od bujica i erozivnih procesa koje obuhvataju tehničke radove (bujičarske pregrade i pragovi), biotehničke radove (gradoni, terase, konturni rovovi, zidovi protiv spiranja i dr.) i biološke radove (pošumljavanje, melioracija degradiranih šuma, melioracija pašnjaka i livada, zatravljivanje i dr.);

organizacione mere u prvom redu stvaranjem uslova za plansko uređenje naselja (sprečavanjem izgradnje novih i širenja postojećih urbanih, privrednih i infrastukturnih sadržaja u zonama ugroženim od poplava, odnosno velikih voda verovatoće do 0,5%), regulacijom reka i uređenjem obala u zoni naselja po principima urbane regulacije, uređenjem vodnih režima upravljanjem akumulacijama, i dr.,

uspostavljanjem kontrole i planskog usmeravanja eksploatacije građevinskih materijala iz rečnih korita u skladu sa principima kontrolisanog „upravljanja rečnim nanosom”, odnosno normalizacije režima pronosa nanosa u cilju ublažavanja i otklanjanja morfoloških deformacija korita koje ugrožavaju regulacione objekate i mostove.

1.4. KORIŠĆENjE I ZAŠTITA GEOLOŠKIH RESURSA

Plansko opredeljenje jeste održivo korišćenje energetskih, metaličnih i nemetaličnih mineralnih sirovina Timočke krajine, koje će se usklađivati sa opštom koncepcijom korišćenja mineralnih resursa Republike Srbije. Održivo korišćenje mineralnih sirovina zasnivaće se na:

Stvaranju uslova za znatno intenzivnije i kompleksnije korišćenje istraženog i bilansiranog mineralnog bogatstva, u prvom redu za dokazane rezerve ruda bakra, zlata, drugih pratećih elemenata, zatim uglja i više nemetala (cementne sirovine, građevinsko-tehnički kamen, kvarcni peščari i peskovi, bentoniti), s tim da prioritet ima uvođenje u proizvodnju istraženih ležišta bakra Borska reka, Cerovo i Čoka Marin. U tom kontekstu, proizvodnja bakra mogla bi da dostigne nivo od 50-60.000 t, zlata oko 2-2,5 t i uglja preko 500.000 t (ne uključujući eventualnu izgradnju termocentrale od 300 MW što bi zahtevalo znatno veću proizvodnju uglja);

Intenziviranju geoloških istraživanja u utvrđenim perspektivnim područjima; prioritetno rude bakra sa pratećim elementima, zlata (u svojim ležištima ili kao prateća komponenta u rudama bakra), uglja (povećanje rezervi u aktivnim rudnicima), građevinsko-tehničkog i arhitektonskog kamena, kvarcnih peskova i peščara, bentonita i dr.);

Početak istraživanja nafte i gasa duž istražnog profila P4-10 na pravcu Zlot – Brestovačka Banja – Krivelj – Deli Jovan – Sikole – bugarska granica, u okviru istražnog regiona „Timok”;

Intenziviranju i završetku privatizacije, pre svega u okviru RTB „Bor”, a takođe i četiri aktivna rudnika uglja sa podzemnom eksploatacijom;

Revitalizaciji tehnoloških procesa u eksploataciji i metalurškoj preradi metaličnih mineralnih sirovina, uključujući izgradnju najsavremenije topionice i postrojenja za pripremu mineralnih sirovina, pre svega modernizacijom flotacija;

Principu potpunosti i kompleksnosti koji podrazumeva iskorišćavanje osnovnih mineralnih sirovina iz ležišta, kao i svih pratećih komponenti koje se mogu rentabilno ekstrahovati, uz poseban naglasak na bočne i podinske stene ležišta koje se često mogu koristiti kao građevinsko-tehnički kamen ili u druge svrhe;

Principu minimiziranja tehnogenog otpada i njegove transformacije u tehnogenu sirovinu koja se koristi u odgovarajućem proizvodnom procesu (pretapanje šljaka iz topionica, ponovno tretiranje materijala sa starih odlagališta postojenja za pripremu i dr);

Saniranju degradirane (zagađene, devastirane) površine oko postojećih rudarskih objekata (odlagališta iz rudarskih radova, flotacija, topionice i dr.) i razvoju projekata koji minimalno ugrožavaju životnu sredinu, primenom tzv. „zelenog inženjerstva” i „tehnologije bez ili sa minimumom otpadaka”;

Stimulisanju rudarstva malih kapaciteta, odnosno optimalnog korišćenja malih ležišta, što je posebno interesantno kod zlata i kvalitetnijeg građevinsko-tehničkog kamena;

Razradi strategije razmeštaja rudarskih proizvodnih kapaciteta, polazeći od lokacije rudnih ležišta, optimalnog izbora metoda otkopavanja, potrebnog prostora za odlagališta svih vrsta jalovine; pri tome posebnu problematiku čini izbor lokacije za eventualnu izgradnju jedne termocentrale kapaciteta 300 MW;

Realizacija cementare kod Knjaževca kapaciteta oko 600.000 t cementa godišnje na bazi raspoloživih sirovina (krečnjaci, glina i dr.), pre svega ležišta krečnjaka „Jevik” i ležišta cementnih laporaca i gline u okolini;

Strategiji i dugoročnim planovima obrazovanja potrebnih kadrova za geološka istraživanja, rudarstvo, metalurgiju i druge relevantne struke, imajući u vidu i lokalne obrazovne insitucije i strukture;

Dugoročnoj strategiji davanja istražnih prava i, prvenstveno, koncesija za istraživanje i eksploataciju mineralnih sirovina, polazeći od republičkih i lokalnih interesa i uslova zaštite životne sredine;

Podsticaj korišćenju geotermalnih voda i razvoj neophodne infrastrukture i

Detaljno geološko istraživanje elemenata retkih zemlji u slivu Zamne kod naselja Plavna, opština Negotin, i dr.

2. RAZVOJ STANOVNIŠTVA, MREŽE NASELjA I JAVNIH SLUŽBI

2.1. STANOVNIŠTVO

Osnovna planska pretpostavka je obnova privrednih kapaciteta i intenziviranje investicione aktivnosti imajući u vidu bogatstvo prirodnim resursima i druge potencijale Regiona, što će omogućiti otvaranje novih radnih mesta kao ključnog faktora za stimulisanje priliva stanovništva na osnovu migracija. Za ostvarivanje ove pretpostavke predviđene su sledeće mere:

Prosto obnavljanje stanovništva dostići će se neophodnim mehaničkim prilivom mlađe radne snage, koja je ujedno nosilac prirodne reprodukcije, što će posredno uticati na poboljšanje obrazovne strukture (završeno više i visoko obrazovanje), kao i povratkom dela stanovništva koje je nedavno emigralo. Ova mera se posebno odnosi na doskorašnje nosioce demografske obnove (opštine Bor i Majdanpek, kao i grad Zaječar).

Jačanjem polarizacijskog uticaja regionalnih centara Zaječara i Bora, ali i drugih manjih gradskih naselja koja su i u prethodnom periodu ostvarila pozitivna migratorna kretanja (Negotin, Knjaževac i Sokobanja) zadržaće se postojeći kontingent mlađeg, obrazovanog i kvalifikovanog stanovništva.

Revitalizacija gradova i sela u skladu sa okolnostima i objektivnim potrebama podrazumevaće prioritetna ulaganja u infrastrukturu, ostvarivanjem većeg stepena dostupnosti službi i informacija svim stanovnicima i unapređenje odnosa između gradskih i seoskih naselja. Težište je na programima razvoja prilagođenim pojednim ciljnim grupama stanovništva (posebno usmerenih ka mladima koji su na pragu ili su već ušli u radni kontingent, kao i na fertilni kontingent) kojim će se obezbediti niz mera za stimulisanje razvoja MSP, turizma, kao i različite beneficije za one koji se odlučuju da rade u ruralnom okruženju.

Podrška procesu readmisije dela stanovništva iz inostranstva koje je steklo određeno poslovno iskustvo i motivisano je za ulaganja, prenos kapitala, tehnologija i znanja ostvariće se primenom posebnih programa, čime će se otvoriti mogućnosti za zapošljavanje lokalnog stanovništva, razvoj privrede i usluga.

U perspektivi se može očekivati priliv stranih državljana kojim će delimično biti kompenzovan nedostatak radne snage usled približavanja zemlje EU, a zbog blizine i veza područja Prostornog plana sa Rumunijom i Bugarskom.

Nedovoljno rađanje i narušen odnos zastupljenosti starosnih grupacija u smeru ubrzanog starenja (posebno u opštinama Knjaževac, Boljevac i Negotin) tretiraće se uz uvažavanje Nacionalne strategije za podsticanje rađanja i Nacionalne strategije o starenju. Pored ostvarivanja pune integracije i participacije starijih lica u zajednici i prilagođavanja specifičnostima životnih uslova i potreba koje se javljaju u starosti, podsticaće se njihove aktivnosti i posle sticanja prava na penziju čime će se podići opšte stope aktivnosti.

Većinu planskih rešenja koja se tiču unapređenja osnovnih demografskih struktura na području Prostornog plana karakterisaće usporen tok sa odloženim dejstvom, koji će biti determinisan društveno-ekonomskim prilikama van ovog područja i sinergijskim efektom sprovođenja, pre svega, politika regionalnog razvoja, zapošljavanja i socijalne politike, kao i razvojnih politika preduzetništva, poljoprivrede, turizma i razvoja infrastrukture.

2.1.1. Projekcija kretanja stanovništva

Planska prognoza broja stanovnika na području Prostornog plana (Tabela III-4 ) data je za 2015. godinu i 2025. godinu, a za polazište ima analitičku projekciju urađenu po petogodišnjim periodima od Popisa 2002- 2027. godine. Osnova za analitičku projekciju je starosno-polna struktura po petogodišnjim kohortama stalnog stanovništva iz Popisa 2002., kao i hipoteze o fertilitetu, mortalitetu i migracijama, pomoću kojih se predviđa buduće kretanje stanovništva i njegova struktura. Usvojena je hipoteza o niskom fertilitetu dok je hipoteza o mortalitetu formirana na osnovu skraćene aproksimativne tablice mortaliteta za Srbiju u periodu 2001-2003. godine. Hipoteza o migracijama podrazumeva postepeno zaustavljanje i izmenu opšteg trenda iseljavanja. Na osnovu izračunatog broja stanovnika po analitičkoj projekciji, primenom matematičke interpolacije u vremenskim intervalima 2012-2017. i 2022-2027. godine, data je planska prognoza kretanja stanovništva (Tabela III-5).

Tabela III-6: Prognoza kretanja broja stanovnika na području Prostornog plana do 2025. godine

područje Plana/upravni okrug/opština/grad Popis 2002. (nova metodol.) Analitička projekcija stanovništva Planska prognoza 2002. po analitičkoj projekciji po planskoj prognozi 2007/02 Ukupno Bor Bor Kladovo Majdanpek Bor Industrijska zona uz put Ireda br.4 Bor-Zaječar 700, u realizaciji 32,61+16 1.700 Zaječar Uređivanje industrijske zone – 5,0 50-250 Zaječar „Biznis inkubator centar Zaječar” oko 1.300, u realizaciji Knjaževac Industrijska zona 1.000, realizovan 23,21 50-550 Majdanpek Industrijska zona u realizaciji, bivši pogon „Elektronika” 181,95 500 Negotin Industrijski park Radujevački put – 17,0 50-300 Boljevac planiran 2 Kladovo 1.300, realizovan Plansko područje 275,77 2.350-3.300 Srbija ukupno 5.231,13 20.385-47.180

Tabela III-11: Planirane veće privredno-industrijske zone na području Plana (bez eksploatacionih polja za koja su odobrene koncesije)

Opšt./grad Zone/lokaliteti P, (u ha) Politike lokacije Bor       Rudarsko-metalurška zona u ivičnom delu grada Bora 527,5 Razvoj postojećih krupnih rudarsko-metalurških i prerađivačkih kapaciteta uz dalju modernizaciju, intenziviranje i specijalizaciju proizvodnog programa (tzv. brownfield lokalitet koji zahteva sanaciju, rekultivaciju prostora, prenamenu dela kompleksa,itd. )Aktivna politika zaštite životne sredine i primena BAT i BREF tehnologija i standarda održivosti, ekomenadžmenta i sl.Povećanje energetske efikasnostiUređenje prostora i opremanje nedostajućom infrastrukturom Perspektivno formiranje regionalnog klastera prerade bakra i raznih proizvoda Potencijalno formiranje zaštitnog zelenog pojasa u kontaktnoj zoni grada Bora Rudarsko-proizvodna zona „Veliki Krivelj” 741,5 Razvoj postojećih kapaciteta uz dalju modernizaciju i specijalizaciju proizvodnog programaAktivna politika zaštite životne sredine Bor – privredno-industrijska zona uz slatinski put 53,5 Dodatno infrastrukturno opremanje prostora (put, vodovod, kanalizacija, elektroenergetska mreža, asfaltiranje pristupa teretnoj železničkoj stanici, i dr.)Razvoj MSPPretežno proizvodno-poslovne namene, „mala privreda” i servisiAktiviranje biznis inkubator centra za MSPSprovođenje mera zaštite životne sredine Bor – Privredna zona uz put I reda br. 4 Bor-Zaječar 90,16 Razvoj postojećih i novih industrijskih kapacitetaRazvoj skladišta, stovarišta, poslovne nameneRazvoj MSPIzgradnja nedostajuće infrastruktureZaštita životne sredine Privredna zona naIII km 20,24 Zadržavanje mešovitih namena zoneRazvoj MSP i poslovnih namenaUređenje lokacijaZaštita životne sredineOpremanje adekvatnim železničkim kolosekom, rampom za pretovar, kontejnerski transport i sl.Ograničenja za širenje lokacija Privredna zona u centru Bora 10,84 Postojeći proizvodni, poslovni, uslužni i drugi kapacitetiOgraničenja u širenju lokacijaStambeni i centralni urbani sadržaji Više pojedinačnih rudarskih i industrijskih lokaliteta (Bela Reka, Zagrađe, Džanovo polje) 136,5 Rudarski lokaliteti za eksploataciju nemetala (peščara, kamena i dr.)Smeštaj raznih servisnih službi RTB BorUređenje i opremanje nedostajućom infrastrukturomZaštita životne sredine Mali lokaliteti- sela Gornjane, Zlot, Brestovac, Oštrelj, Šarbanovac i Metovnica-Džanovo polje 1 Razvoj MSP u oblasti prerade poljoprivrednih proizvoda Zaječar Industrijska zona 5  Uređenje zone i Razvoj MSP Lubnica ? Razvoj postojećih rudarskih kapaciteta na lokaciji Knjaževac Industrijska zona 23,21 Razvoj MSP, oživljavanje dela postojećih industrijskih braunfild lokacija Biznis inkubator centar – Razvoj MSP kroz podsticaj preduzetništva Privredno- turistička zona u naselju Minićevo – Razvoj MSPInfrastrukturno opremanje nedostajućim instalacijamaIzgradnja smeštajnih i uslužnih kapaciteta Majdanpek Industrijska zona 181,5  Razvoj MSPKompletiranje komunalne infrastrukture zone Majdanpek – Rudarsko-metalurška zona – Razvoj postojećih krupnih rudarsko-metalurških i prerađivačkih kapaciteta uz dalju modernizaciju, intenziviranje i specijalizaciju programaAktivna politika zaštite životne sredine i primena standarda održivosti, ekomenadžmenta i sl. Industrijska zona u Mosni 5,0 Uređenje prostora i opremanje nedostajućom infrastrukturom Modernizacija i diverzifikacija proizvodnje, uređenje i komunalno opremanje lokaliteta zone Kladovo Industrijsko-privredna zona Kladovo 62 Intenziviranje regionalne funkcije zone i različitih modaliteta transgranične saradnje zadržavanje diverzifikovane strukture proizvodnih aktivnosti Prostorno širenja zone je znatno limitirano Izgradnja slobodne zone i robno-transportnog terminalaDodatno opremanje teretnog pristaništa u akvatoriji brodogradilištaProstorno ograničeni razvoj skladišnih, pretovarno-transportnih, industrijskih kapaciteta Brza Palanka 3 Modernizacija i opremanje pristaništa odgovarajućom opremom za pretovar, racionalno korišćenje zemljišta, povezivanje slobodne zone sa slobodnom zonom u PrahovuPokretanje i konsolidacija postojeće proizvodnje Podsticaj razvoja preduzetništva i MSPProširenje postojeće lokacije za smeštaj malih pogona prehrambenog sektoraKomunalno opremanje lokacija Naselja Korbovo, Ljubičevac, Rtkovo i Grabovica 1-2,0 Proširenje postojeće lokacije za smeštaj malih pogona prehrambenog sektoraKomunalno opremanje lokacija Negotin Industrijski park Radujevački put 17 Planirana izgradnja nedostajuće infrastrukture (industrijski kolosek, terminal za utovar-istovar, vode, glavni kolektor, deo saobraćajnica) Prahovo – Razvoj i modernizacija pristaništa, pretovarno-transportnih, logističko-skladišnih, kapaciteta hemijske industrije, i dr.Razvoj MSP u slobodnoj zoniOpremanje zone nedostajućom infrastrukturom Sokobanja  Sokobanja – Razvoj MSPUređenje javnih prostora i zelenih površinaInfrastrukturno opremanje turističko-privredne zone grada i drugih banjskih turističkih lokaliteta u opštini Čitluk –  Razvoj postojećih rudarskih lokaliteta Boljevac Biznis inkubator centar – Razvoj MSP Privredno-industrijska zonaBogovina 2 Infrastrukturno opremanje lokaliteta nedostajućim instalacijamaIzgradnja novih pogona uz ponudu lokacija pod povoljnim uslovima Razvoj postojećih rudarskih lokaliteta Ukupno >2000,0 Smeštaj proizvodnih pogona, poslovnih i uslužnih kapaciteta i MSP

4. RAZVOJ TURIZMA, ORGANIZACIJA I UREĐENjE TURISTIČKIH I REKREATIVNIH PROSTORA (Referalna karta 3.)

4.1. KONCEPCIJA RAZVOJA TURIZMA

Turistička ponuda Zaječarskog i Borskog okruga zasnivaće se na: geografsko-saobraćajnom položaju, sa atraktivnim prirodnim i stvorenim resursima (prvenstveno najvrednijim delovima destinacija Donje Podunavlje i Stara planina, kulturno istorijskim znamenitostima-arheološkim lokalitetima, ruralno-urbanoj dolini Timoka) koji predodređuju korišćenje ovog prostora za nautički, planinski, kulturni, jezerski, banjsko-zdravstveni, stacionarni, izletnički, tranzitni i druge vidove turizma internacionalnog i nacionalnog nivoa; atraktivnim programima za finansiranje; organizovanom i integrisanom turističkom proizvodu, uz saradnju sa komplementarnim sektorima i korelaciju sa programima zaštite prirode, životne sredine i kulturnog nasleđa i odgovarajućim razvojnim politikama Republike.

Osnovna opredeljenja dugoročnog koncepta razvoja turizma i rekreacije su:

turizam će biti osnova razvoja onih prostora, koji raspolažu atraktivnim motivima za turističku i rekreativnu tražnju prvenstveno klijentele iz Niša, Beograda i gradova Vojvodine (te drugih većih i bližih gradova iz regionalnog okruženja) i inostranstva, a delom i sa područja Plana; ili kao kao alternativna delatnost na drugim prostorima (pod režimima zaštite, seoskim područjima i sl.) i vid kompenzacije lokalnom stanovništvu za različita ograničenja u razvoju;

prema prirodnim i stvorenim potencijalima, razvoj turizma i rekreacije zasnivaće se na integrisanoj celogodišnjoj turističko-rekreativnoj ponudi Dunava, Stare planine i drugih planina, jezera, kulturno istorijskih znamenitosti (Felix Romuliana, Lepenski vir i dr.), banja, gradova, sela, pimnica, lovišta i dr., kojima će ujedno biti obuhvaćene i sve značajne vrednosti područja;

turizam će aktivirati razvoj komplementarnih aktivnosti i struktura (sela, poljoprivrede, male privrede, javnih službi i objekata, infrastrukture i dr.), podržati i unaprediti zaštitu i kulturološku prezentaciju prirode, prirodnih i kulturnih vrednosti, kao temeljnih resursa i uslova ukupnog, zdravstvenog, eko, etno i drugih vidova turizma, proizvodnje eko-hrane i sl.; razvoj seoskog turizma odvijaće se u okviru turističkih rejona, odnosno prvenstveno u bližem kontaktu sa Dunavom i Starom planinom, ostalim planinama (Kučaju, Homoljskim planinama, Rtnju, Tupižnici i dr.), turističkim centrima, mestima, banjama i sadržajima ponude u prostoru i zasnivaće se na fizičkom i funkcionalnom povezivanju materijalne osnove turističke ponude rejona sa selom;

postojeća turistička ponuda biće tehničko-tehnološki i organizaciono unapređena i funkcionalno zaokružena, posebno u pogledu uređenja, opremanja i korišćenja sadržaja ponude u prostoru; razvijaće se atraktivni i profitabilni programi postojeće i nove turističke ponude za privlačenje domaćeg i inostranog kapitala.

Prema prirodnim i stvorenim turističkim resursima planskog područja i kriterijumima tražnje šireg kruga turističke i rekreativne klijentele, ponuda turističkog područja zasnivaće se na sledećim dominantnim vidovima turizma:

turizmu, sportu i rekreaciji na Dunavu sa raznovrsnom celogodišnjom ponudom na Đerdapskom jezeru-NP „Đerdap” (odmori, nautika, kružne ture, ribolov, lov, mesta sa uređenim obalama, panoramski putevi/pogledi Đerdapskom magistralom, Donji Milanovac-Majdanpek, Donji Milanovac-Veliki Štrbac i dr., manifestacije na Dunavu i dr.), i prvenstveno letnjom ponudom na drugim vodoakumulacijama (Borsko jezero, Grlište i dr.) i rekama, uz kulturni, planinski, seoski i druge specijalizovane vidove turizma;

planinskom turizmu i rekreaciji – na Staroj planini sa raznovrsnom celogodišnjom ponudom kako u zimskoj sezoni (alpsko, turno i nordijsko skijanje, snou-bord i dr.), tako i u letnjoj sezoni (planinarske i izletničke ture, jahanje, planinski biciklizam, letenje zmajem i paraglajderom, bas-safari i dr.) uz seoski, lovni i ekološki turizam; i drugim planinskim sektorima (Kučajske planine, Deli Jovan, Miroč, Homoljske planine, Ozren, Rtanj, Devica) sa bogatom i raznovrsnom turističkom ponudom prvenstveno u letnjoj i delom i zimskoj sezoni, uz kulturni, seoski, lovni, ekološki i druge specijalizovane vidove turizma;

kulturnom turizmu, prvenstveno u okviru ponude starorimskog nasleđa na potezu Niš-Ravna-Gamzigrad-Kladovo-Viminicijum, srednjovekovnih tvrđava, spomenika kulture, etno-vrednosti tradicionalnih sela (kružne ture i dr.), uz funkcionalnu integraciju turističke ponude okruženja;

banjskom turizmu – sa celogodišnjom ponudom u zdravstvenoj rehabilitaciji (balneološka i klimatska), zdravstvenoj, opštoj i sportskoj rekreaciji na tlu i vodi, na bazi mineralnih i termomineralnih voda i klimatizma (Sokobanje, Gamzigradske banje, Brestovačke banje, Rgoške banje i dr.), uz planinski, kulturni, seoski, ekološki i druge vidove turizma;

seoski turizam – sa celogodišnjom ponudom, uz planinski, eko i etno-turizam, lovni turizam, proizvodnju eko-hrane i etno-zanatskih proizvoda, evropski pešački put E-4 i panoramske puteve/Donji Milanovac-Negotin, Negotin-Mokranje-Rajac-Tamnić, Kalna-Crni Vrh-Babin Zub, i dr., u bližoj gravitaciji turističkih i rekreativnih kompleksa, vinskih puteva Negotinskog-Krajinskog i Knjaževačkog vinogorja (vinski rizorti), centara i mesta komercijalne i ponude drugih oblika turizma;

turizam specijalnih interesovanja (speleologija/avanturističke ture, istraživačke ture, obilazak prerasti, biciklizam, pešački i panoramski putevi i dr.) uz funkcionalnu integraciju sa drugim vidovima turizma;

gradskom turizmu – Zaječara, Kladova, Sokobanje sa inicijacijom gradskog turizma u ostalim opštinskim centrima i naseljima (Donji Milanovac), uz celogodišnju ponudu (sa akcentom na letnju sezonu) u rekreaciji, manifestacionom i poslovnom turizmu i dr., uz funkcionalnu integraciju turističke ponude gradova i okruženja;

tranzitnom turizmu – prvenstveno na Dunavu kao međunarodnom plovnom putu-koridoru VII, segmentima nekoliko puteva I reda E-761 i E-771, odnosno puteva I reda (br. 25.1, 25, 24 i 5), segmentu biciklističkog koridora Eurovelo 6 (trasama postojećih državnih puteva I i II reda), segmentu evropskog pešačkog puta E-4, kao i koridoru panoramskog turističkog puta u NP Đerdap, uz funkcionalnu integraciju turističke ponude okruženja.

4.2. ORGANIZACIJA I UREĐENjE TURISTIČKIH I REKREATIVNIH PROSTORA

Turistički prostor planskog područja obuhvata delove turističkih klastera „jugoistočna Srbija” i „Beograd” sa turističkim destinacijama „Donje Podunavlje” (sa Dunavom kao glavnim tranzitno plovnim i nautičkim koridorom kroz Srbiju, Nacionalnim parkom, Đerdapskom klisurom i jezerom, hidroelektranom „Đerdap I”, Kladovom, Donjim Milanovcem, Majdanpekom, Lepenskim virom, rimskim spomenicima i dr.), „Stara planina” (sa vodećim aktivnostima alpskog skijanja i drugih zimskih sportova kao i letnje rekreacije ) i Kučajske planine (deo Južnog Kučaja sa vodećim aktivnostima letnje rekreacije (ekološke, lovne, seoske i dr.). Ovom turističkom području pripadaju i drugi sadržaji ponude u prostoru na planinama Rtanj, Ozren, Devica, Deli Jovan, vodoakumulacijama Bovan, Grliško jezero i Borsko jezero, arheološkom nalazištu „Felix Romulianom”, Negotinskom vinogorju (pimnicama), u gradu Zaječaru, opštinskim centrima i drugim naseljima objektima i prirodnim i kulturnim vrednostima, Sokobanji i Gamzigradskoj banji, lovištima, pećinama, delovima koridora putnih pravaca E-761 i E-771 i dr.

Na planskom području će se razvijati deonica rečnog plovnog sistema Dunava međunarodnog ranga, kao najznačajniji prostor za turizam na vodama u Srbiji, kao i nekoliko deonica drumskih tranzitnih turističkih pravaca E-761 (deonica Paraćin-Zaječar-bugarska granica), E-771 (deonica rumunska granica-Kladovo-Negotin-Niš) i državnih puteva koji imaju posebnu ulogu u povezivanju i opsluživanju teritorije (koridor puta I reda br. 25.1-Đerdapska magistrala, koridori puteva II reda R-106a deonica Salaš-Brusnik-Negotin, br. 243 Kalna-planirani granični prelaz sa Republikom Bugarskom-Sveti Nikola, br. 247-a Minićevo-granični prelaz sa Republikom Bugarskom-planirani granični prelaz „Kadibogaz”), kao i više deonica opštinskih-planiranih državnih (ka prilazima turističkim centrima, naseljima na području Stare planine, Dunava i Negotinskog vinogorja-pimnica).

Zaječar i Knjaževac su utvrđeni za gradske turističke centre u funkciji razvoja turističke destinacije/regije Stara planina, dok su Donji Milanovac i Kladovo utvrđeni za gradske, odnosno nautičko-turističke centre u funkciji razvoja turističke destinacije/regije Donje Podunavlje. Sokobanja je utvrđena za banjsko turističko mesto nacionalnog, a perspektivno međunarodnog značaja, a Gamzigradska banja za banjsko turističko mesto nacionalnog značaja. Ostala banjska mesta (Rgoška banja, Brestovačka banja i dr.) su regionalnog značaja.

Plansko opredeljenje je da se delovi turističkih destinacija/regija Stara planina i Đerdap, kao i drugi turistički prostori, planski organizuju preko turističkih subregija, odnosno turističkih rejona u kojima se može formirati integralna turistička ponuda (do donošenja akta o utvrđivanju turističke regije u skladu sa Zakonom o turizmu). Globalni zoning relevantnog dela teritorije Zaječarskog i Borskog okruga planski je diferenciran na turističke rejone, sa celovitim i međusobno integrisanim kompleksima turističke ponude, i planski rangiran na turistička mesta (do donošenja akta o određivanju-razvrstavanju turističkih mesta u kategorije od I do IV, u skladu sa Zakonom o turizmu), i to:

Knjaževačko-Sokobanjski rejon (sa planinama, banjama i jezerom). Rejon predstavlja središnji deo turističke destinacije/regije Stara planina, koja u Zaječarskom okrugu zahvata delove opština Knjaževac i Sokobanja. Rejon obuhvata najkvalitetniji sektor Stare planine (sa severozapadnim padinama povijarca Midžor-Tupanar-Žarkova Čuka-Babin Zub-Bolven) sa Knjaževcem, Sokobanjom i drugim naseljima, objektima i vrednostima kao i deo Bovanskog jezera. Knjaževac će u svom neposrednom okruženju integrisati brojne turističke resurse i vrednosti kao što su Park prirode Stara planina, Rgoška banja, sportsko-rekreativni centar Banjica, arheološki lokaliteti (Timacum minus, Baranica, Dubrava, Gabrovnica i dr.), etno selo Ravna (u okviru kog se nalazi i muzej vina), sakralni objekti (Manastir Svete Trojice-XIV vek, između naselja Donja Kamenica i Gornja Kamenica, Crkva Svete Bogorodice u Donjoj Kamenici, crkva Svetog Đorđa u Knjaževcu i dr.), izletište Baranica i dr. Glavna turistička ponuda rejona u pogledu planinskog turizma, započeta na Staroj planini (turistički rizort „Jabučko ravnište” i turističko naselje Babin Zub-Konjarnik) razvijaće se u planinskoj zoni i podplaninskoj zoni, i uz integraciju sa brojnim turističkim resursima i prirodnim i kulturnim vrednostima u neposrednom okruženju. Planinsku zonu predstavljaće viši planinski pojas sa dominantnom, planinskom ponudom u prostoru i novim turističkim smeštajem u neposrednom kontaktu sa tom ponudom (turistički rizort „Jabučko ravnište” i turistički centar „Golema reka” uz nastavak aktiviranja alpskog skijališta). Podplaninsku zonu činiće niže podnožje planine i njegovo šire okruženje, sa brdskim i nizijskim sadržajima ponude u prostoru (gradska izletišta i dr.) i smeštajem u seoskim naseljima i Knjaževcu. Dominantni vid turizma biće stacionarni i izletnički planinski turizam, sa celogodišnjim korišćenjem kapaciteta ponude (u zimskom periodu alpsko skijanje i aktivnosti ostalih zimskih sportova, i u letnjem periodu brojni vidovi sportsko-rekreativnog turizma na planinskim lokalitetima i izletničkim i planinarskim itinererima. Sokobanja, sa Banjom Jošanicom, planinama (Ozrenom, Devicom i dr.) jezerima (Bovanskim i Vrdžmanskim jezerom), arheološkim lokalitetima (srednjovekovni grad tvrđava Soko-grad, Vrdžmanski grad, neolitsko naselje Trebič i dr.), sakralnim objektima (Crkva Sv. Preobraženja Gospodnjeg u centru Banje, Manastir Jermenčić na Ozrenu, Crkva Uspenja Sv. Bogorodice u Jošanici i dr.), izletištem Lepterija, sportsko-rekreativnom infrastrukturom (3 fudbalska i košarkaška terena, 6 igrališta za male sportove, 3 zatvorena bazena, 6 teniskih terena, 2 streljane, kuglana, staze zdravlja, poligoni za ekstremne sportove – paraglajding sa Rtnja, „free climbing-a” na stenama Soko-grada, „mountain biking-a” i dr.), razvijaće se kao kompleks turističkih aktivnosti. Turistička ponuda rejona biće kompletirana: renoviranjem i izgradnjom smeštajnih kapaciteta, komunalne opreme i javnih sadržaja; realizacijom sadržaja ponude u prostoru i nove turističko-rekreativne infrastrukture; boljom integracijom turističkih resursa sa prirodnim i kulturnim vrednostima okruženja; razvojem putne mreže (ostvarenjem kvalitetnijeg saobraćajnog pristupa iz pravca koridora autoputa E-75 i unapređenjem puteva II reda i opštinskih saobraćajnica). Knjaževačko-Sokobanjski rejon sa strukturno različitim i atraktivnim aktivnostima planinskog, banjskog, zdravstvenog, odmorišno-rekreativnog, gradskog (manifestacionog, poslovnog i kongresnog), kulturološkog (kulturno istorijskog, etnološkog), ekološkog, seoskog, lovnog, turizma na vodenim površinama, vikend-izletničkog i drugih vidova turizma, predstavljaće jezgro turističke ponude destinacije.

Glavna turistička ponuda rejona biće organizovana u sledećim kompleksima i mestima:

turistički kompleks Stara planina-sever (KNj1);

turistički kompleks opštinski centar Knjaževac sa neposrednom okolinom (KNj2) i

turistički kompleks opštinski centar Sokobanja-banjsko mesto Sokobanja (sa neposrednom okolinom)-vodoakumulacija Bovan (KNj2).

Zaječarsko-Boljevački rejon (sa arheološkim nalazištima, banjama i planinama). Rejon predstavlja krajnji severni deo turističke destinacije/regije Stara planina i jugoistočni deo turističke destinacije/regije Kučajske planine, koji u Zaječarskom okrugu zahvataju delove opština Zaječar i Boljevac. Rejon obuhvata grad Zaječar, opštinski centar Boljevac, arheološko nalazište Felix Romuliana, Gamzigradsku banju, Grliško jezero, deo Stare planine, Rtnja i Tupižnice i druge prirodne i kulturne vrednosti, naselja i objekte. Zaječar sa gradskom turističkom ponudom (park–šuma Kraljevica, sa gradskim sportsko-rekreativnim kompleksom-sportskim terenima, bazenima, trim stazama, hipodromom i skijalištem sa veštačkim snegom i žičarom-visinske razlike 96 m i dužine 650 m, Narodni muzej u Zaječaru, Muzej zdravstva, zadužbina Nikole Pašića, Radul-begov konak, crkva Presvete Bogorodice, manifestacijama-Gitarijada, i drugim sadržajima u funkciji turizma) predstavlja važno mesto turističke ponude destinacija/regija. Zaječar će u svom neposrednom okruženju integrisati brojne turističke resurse i vrednosti, kao što su Grliško jezero (sa prirodnim vrednostima Lenovačke pećine, Lenovačkog vrela, Lasovačke pećine i kultnih izvora), Rgotsko jezero, reka Timok, Podtupižnički kraj, Stara planina, nepokretna kulturna dobra (manastir Suvodol posvećen rođenju Bogorodice – jedna od najstarijih zadužbina u Srbiji koja se vezuje za Kneza Lazara, Grliški manastir-posvećen apostolima Petru i Pavlu, i dr.). Arheološko nalazište Felix Romuliana i Gamzigradska banja, koji predstavljaju afirmisane motive tražnje, razvijaće se kao specijalizovan kompleks turističkih i rekreativnih aktivnosti koje će biti usklađene sa njihovim osnovnim funkcijama (kulturološkim i balneološkim). Naselja u neposrednoj blizini (Gamzigrad i Zvezdan) biće organizovana kao tradicionalna seosko-turistička naselja u funkciji arheološkog nalazišta Romulijana, seoskog turizma, Gamzigradske Banje i „akva-zone” u dolini Crnog Timoka, odnosno novih turističkih sadržaja. U blizini postoje još dve lokacije izvora kvalitetne termomineralne vode u Nikoličevu (KO Nikoličevo, opština Zaječar) i u Šarbanovcu (KO Šarbanovac, opština Bor) koji bi mogli, uz odgovarajuće uređenje, da se uključe u ponudu Gamzigradske Banje. Uslov razvoja kompleksa je kompletiranje kulturološke, zdravstvene i sportsko-rekreativne i druge ponude, smeštajnih kapaciteta, ostvarivanja bolje zaštite i korišćenja termomineralnih izvora u koritu Crnog Timoka, kvalitetnijeg saobraćajnog pristupa uz bolje integrisanje sa Zaječarom kao organizacionim jezgrom turističke ponude. Boljevac će se razvijati kao kompleks turističkih aktivnosti sa planinom Rtanj, grebenom planine Samanjac, južnim obroncima Kučajskih planina, potencijalima za lovni, ekološki, seoski i tranzitni turizam, izletničku rekreaciju, speleološkim objektima (Bogovinskom pećinom, prerastima u dolini Vratnjanske reke i dr.), manastirima (Lapušnja, Lozica i Krepičevac), izvorištem Crnog Timoka tokovima Radovanske reke i Valja Sake, i drugim turističkim vrednostima. Turistička ponuda biće kompletirana izgradnjom hidroakumulacije Bogovina (za rekreativno korišćenje i akvasportove), malog alpskog skijališta (na severo-istočnoj padini Rtnja južno od istoimenog naselja), renoviranjem i izgradnjom smeštajnih kapaciteta (u postojećim naseljima-Mali Izvor, Jablanica, Lukovo, Krivi Vir i Rtanj; novim sadržajima pored jezera-apartmansko-vikend naselje, kamp, prihvatni punkt izletnika, sportski kompleks; motel „Rtanj” u koridoru puta E-761 i dr.), komunalne opreme i javnih sadržaja, realizacijom sadržaja sportsko-rekreativne ponude u prostoru (za različite vidove ekološkog turizma, lov, izletničko-planinarske staze, ribolovne staze i dr.), razvojem putne mreže. Razvoj i uređenje rekreativno-turističkog prostora Boljevca, odvijaće se u okviru sledećih turističkih celina: središnjeg dolinskog kompleksa intenzivnijeg korišćenja (za izletničku rekreaciju, izletnički, stacionarni i tranzitni turizam, vikend i kamp smeštaj), južnog planinskog kompleksa umerenog korišćenja (za izletničku rekreaciju, izletnički stacionarni i delom tranzitni turizam) i severni planinski turistički kompleks ekstenzivnog korišćenja (za lov, planinarenje i delom sportski ribolov, uz različite vidove ekološkog turizma). Zaječarsko-Boljevački rejon sa kompleksima aktivnosti banjskog, kulturološkog, planinskog, rekreativnog, gradskog, ekološkog, seoskog, lovnog, turizma na vodenim površinama i drugih vidova turizma, položajem na tranzitnom turističkom koridoru E-761 (deonica Paraćin-Zaječar) uz relativno brzu mogućnost priključka na tranzitni turistički koridor autoputa E-75 (petlja „Paraćin”), predstavljaće značajni segment turističke ponude.

Glavna turistička ponuda rejona biće organizovana u sledećim kompleksima i mestima:

turistički kompleks gradskog centra Zaječar sa rekreativnim potencijalima rejona -vodoakumulacija Grlište-Tupižnica (sever) i dr. (ZAB1);

turistički kompleks Gamzigradska banja-arheološko nalazište Felix Romuliana (ZAB2) i

turistički kompleks opštinski centar Boljevac-Rtanj (sever)-vodoakumulacija Bogovina (ZAB3).

Kladovsko-Majdanpečki rejon (sa Dunavom, NP „Đerdap” i brdsko-planinskom zonom). Rejon predstavlja centralni deo turističke destinacije/regije „Donje Podunavlje” i severni deo turističke destinacije/regije Kučajske planine koje u Borskom okrugu zahvataju opštine Kladovo i Majdanpek. Rejon obuhvata sektor dunavskog priobalja (Lepenski Vir-Brza Palanka), deo Đerdapskog jezera/„NP Đerdap”, brdsko-planinske sektore (Miroč, Severni Kučaj sa vrhom Starica Liškovac, Veliki Greben-zapad, Homoljske planine-sever, i Mali Krš-sever), Kladovo (gradski turistički centar), Donji Milanovac (nautičko-turistički centar), opštinski centar Majdanpek, arheološka nalazišta, i druge prirodne i kulturne vrednosti, naselja i objekte. Turistički resursi na području Kladova većinom su skoncentrisani u zoni Dunavskog priobalja i obuhvataju: Dunav, deo NP „Đerdap” i Đerdapske klisure (deo kanjona-klisure Velikog i Malog kazana, Oršavsku kotlinu i Sipsku klisuru), arheološke lokalitete (Trajanova tabla, Diana-Zaves, Trajanov most, Egeta, Rtkovo, Fetislam, Fort-Elizabetin i dr.), hidroelektrane, Tekiju (ribarsko selo sa pristanom, manifestacijom „Zlatna bućka”), Kladovo (sa starim gradskim jezgrom, Arheološkim muzejom Đerdapa, Crkvom sv. Đorđa stacionarnim kapacitetima, uređenom plažom i sportsko-rekreativnim objektima, manifestacijama, javnim i drugim sadržajima u funkciji turizma), Brzu Palanku (sa etnokompleksom), Kladovske ritove (Turski, Crkveni i Malovrbački), deo biciklističke trase „Eurovelo 6” (u koridoru puteva prvog i drugog reda na pravcu Đerdap-Kladovo-Negotin, odnosno opštinskim putevima kroz meandar Dunava preko sela Mala i Velika Vrbica, Korbovo, Rtkovo i Vajuga) i dr. Unutrašnjost opštine Kladovo sa brdsko-planinskim zaleđem obuhvata seosku-etno zonu (Podvrška, Petrovo selo, Manastirica, Reka i dr.), očuvane prirodne i kulturne baštine (Manastir sv. Trojice u selu Manastirica), sa potencijalima za lovni i ekološki turizam, izletničku rekreaciju, i drugim turističkim vrednostima, koja će se razvijati kao kompleks turističkih aktivnosti. Turistički resursi na području opštine Majdanpek uglavnom se nalaze u zoni Dunavskog priobalja i obuhvataju: Dunav, deo NP Đerdap i Đerdapske klisure (Gospođin vir, Donjomilanovačku kotlinu, početak kanjona-klisure Velikog kazana), arheološki lokalitet Lepenski vir, Miloševa Kula, Donji Milanovac (sa pristaništem, turističko-rekreativnom infrastrukturom, lokalnim izletištima jezero Balta Altašont i Kozanski potok, i potencijalima za odmorišni, rekreativni, nautički i druge vidove turizma), Porečki zaliv (potencijalni nautičko-turistički centar sa marinom), panoramske puteve (postojeći put na relaciji Donji Milanovac, preko Omana-Majdanpek i Donji Milanovac-vidikovac na Velikom Štrpcu i potencijalni put na relaciji Šomrda-Veliko Štrpce), mrežu šetnih staza na području NP „Đerdap” (osam staza dužine oko 60 km, od lokaliteta Lepenski vir do ulaska u klisuru Veliki Kazan) deo biciklističke trase „Eurovelo 6” (u koridoru Đerdapske magistrale), ribolovno područje na akvatoriji Dunava i dr. Zaleđe opštine sa Majdanpekom obuhvata brdsko-planinsku i seosku-etno ambijetalnu zonu, sa potencijalima za seoski, lovni i ekološki turizam, izletničku rekreaciju i dr., koja će se razvijati kao kompleks turističkih aktivnosti. Majdanpek će u svom okruženju, pored ponude Dunavskog priobalja, integrisati i druge značajne turističke resurse i vrednosti kao što su jezero Veliki Zaton, ski stadion Rajkovo (sa dve ski-staze dužine 2,2 km i ski liftom sa visinskom razlikom 200 m), speleološki objekti (Rajkova pećina, Ponorska pećina, Izvorska pećina, Dubočka pećina, pećina Gradašnica, veliki broj vrtača, uvala i jama, prerast kod Rudne Glave, i dr.), klisure Malog i Velikog Peka i njihovih pritoka, Bigrena akumulacija Beli Izvorac, lovišta i dr. Turistička ponuda rejona biće kompletirana realizacijom sadržaja turističko-rekreativne ponude u prostoru (posebno u: priobalju Dunava-uređenjem marina, pristana plaža, kampova, odnosno NP „Đerdap”-šetne staze, vidikovci i dr.), uređenjem arheoloških lokaliteta, renoviranjem i izgradnjom smeštajnih kapaciteta i dr. Lociran uz glavni tranzitno plovni i nautički koridor Dunav i Đerdapsku magistralu, sa kompleksima aktivnosti nautičkog, rečnog, kulturnog, rekreativnog, lovnog i ribolovnog, ekološkog i drugih vidova turizma ovaj rejon predstavlja jedan od najznačajnijih segmenata turističke ponude na području Prostornog plana.

Glavna turistička ponuda rejona biće organizovana u sledećim kompleksima i mestima:

turistički kompleks nautičko-turistički centar Donji Milanovac-sektor dunavskog priobalja (Lepenski Vir-Porečki zaliv-Veliki Štrbac) sa Đerdapskim jezerom/NP „Đerdap” (KLM1);

turističko-rekreativni kompleks opštinski centar Majdanpek sa neposrednom okolinom (vodoakumulacija Veliki Zaton-Rajkovo-Velja prerast, lovišta i dr.) (KLM2);

turistički kompleks gradskog centra Kladovo-sektor dunavskog priobalja (Trajanova tabla-Tekija-HE „Đerdap 1”-M. Vrbica) sa Đerdapskim jezerom/„NP Đerdap” i drugim potencijalima (KLM3);

rekreativni kompleks Ključa-sektor dunavskog priobalja (M. Vrbica-Brza Palanka) sa ekološko/etno brdsko planinskom zonom (KLM4).

Borski rejon (sa banjama, jezerom i planinama). Rejon predstavlja jugoistočni deo turističke destinacije/regije Kučajske planine i obuhvata planinske sektore Crni vrh i Stol, Borsko jezero, Brestovačku banju, Dubašnicu, speleološke objekte (Lazareva pećina, Vernjikica, Vodena, Mandina i Hajdučica, koje se jednim imenom nazivaju Zlotska pećina), turističko mesto-opštinski centar Bor sa aerodromom i drugim naseljima, objektima i prirodnim i kulturnim vrednostima. Glavni turistički motivi rejona vezani su za Brestovačku Banju, Borsko jezero i turistički centar „Jelen” na Crnom vrhu koji će se razvijati kao specijalizovan kompleks turističkih aktivnosti, uz uslov daljeg razvoja i integrisanja turističke ponude sa Borom. Brestovačka Banja sa potencijalima za stacionarni banjski turizam i izletnički turizam na motivima lečenja, rekreacije, prirodnih vrednosti i kulturne baštine (sa resursima i vrednostima koje treba organizovanije i intenzivnije valorizovati) kompletiraće se izgradnjom balneoloških, rekreativnih i smeštajnih sadržaja shodno kapacitetu resursa i prostora. Borsko jezero sa potencijalima za stacionarni odmorišni, dečji/omladinski i sportski turizam i izletnički turizam na motivima rekreacije, sporta i prirodnih vrednosti (sa uređenom obalom, sportsko-rekreativnim sadržajima na vodi i suvom, turističkim smeštajem sa pratećim sadržajima) kompletiraće sadržaje ponude, uz uslov da se u korišćenju voda jezera prioritet da turizmu, odnosno iznađe kompromis u korišćenju voda za tehnolopške potrebe RTB „Bor”. Turistički centar „Jelen” na Crnom vrhu sa potencijalima za stacionarni odmorišni i izletnički sportski turizam kompletiraće se realizacijom ekskluzivnog turističkog smeštaja, sportskog bloka, alpskog i nordijskog skijališta. Bor sa gradskom turističkom ponudom (Muzej rudarstva i metalurgije, panoramsko razgledanje površinskog kopa Bor, sportsko rekreativne aktivnosti na terenima i bazenima sportskog centra Bor, vazduhoplovna takmičenja, karting i mototrke na pisti aerodroma Bor i dr.) i turističkom ponudom okruženja predstavlja značajan segment turističke ponude regije. Bor će u svom neposrednom okruženju integrisati brojne turističke resurse i vrednosti organizovane u okviru izletničke eko-ponude kanjona Lazareve reke i Zlotskih pećina (uređene za posete Lazareva pećina i Vernjikica), ponude lovišta Dubašnice, Kučajskih šuma i dr., planinarske-alpinističke-skijaške ponude Stola, kao i ponude seoskog turizma (naselja Zlot, Gornjane, Luka, Bučje, Metovnica i Šarbanovac-sa kvalitetnim termomineralnim vodama). U Gornjanu se planira izgradnja eko sela, a u okruženju Zlota na Dubašnici eko-etno bačija. Uslov razvoja turističke ponude je relizacija sadržaja ponude u prostoru, kompletiranje komunalne opreme i javnih sadržaja, izgradnja smeštajnih kapaciteta, integrisanje turizma i komplementarnih aktivnosti, kao i ostvarivanje kvalitetnijeg saobraćajnog povezivanja sa tranzitnim turističkim koridorom autoputa E-75 (petlja „Markovac” i planirana deonica M-4). Treba sačuvati i obnoviti postojeću trasu crnovrške pruge kao pešačku/biciklističku stazu za turističko korišćenje, a potencijalno i obnovu pruge za povezivanje Bora sa turističkim prostorom Borskog jezera i Crnog vrha. Turističke potencijale od značaja za grad i opštinu treba valorizovati i u okruženju opštine Žagubica (V. i M. Tisnice na zapadnim padinama Crnog vrha i na istočnom delu Beljanice, posebno sa lovištima), grada Zaječara (Gamzigradska Banja i arheloško nalazište Felix Romuliana, uz moguće obnavljanje uskokolosečne pruge), opštine Majdanpek (veza sa Đerdapom, Rudnom Glavom, Rajkovom pećinom i dr.) i opštine Boljevac (veza sa Malinikom, delom Dubašnice, Rtnjom, budućim akumulacionim jezerom Bogovina, Bogovinskom pećinom i dr.).

Glavna turistička ponuda rejona biće organizovana u sledećim kompleksima i mestima:

turistički kompleks Brestovačka Banja-Borsko jezero-Crni Vrh (BO1);

turistički kompleks opštinski centar Bor sa značajnim turističkim potencijalima u okruženju (BO2).

Krajinski rejon (sa pimnicama, dunavskim priobaljem i brdsko-planinskom zonom). Rejon predstavlja istočni deo turističke destinacije/regije „Donje Podunavlje” koji zahvata i opštinu Negotin i krajnji severni deo opštine Zaječar. Rejon obuhvata planinske sektore Deli Jovan (istok)-Veliki Greben (istok), turističko mesto-opštinski centar Negotin, sektor dunavskog priobalja (ušće Slatinske reke-ušće Timoka), deo NP „Đerdap”, Vinski rizort-Negotinske pimnice, jezero Sovinac, kulturne, ekološko, etno, arheološke, speleološke i druge potencijale. Negotin sa gradskom turističkom ponudom (staro gradsko jezgro sa čaršijom, hajduk Veljkova barutana, kompleks kuće Stevana Mokranjca, crkva Presvete Bogorodice, Saborna crkva Cvete Trojice i dr., turističke manifestacije, istorijski događaji, javni sadržaji u funkciji turizma i dr.) i turističkim resursima i vrednostima u svom neposrednom okruženju (izletište brdo Badnjevo, Stebanske livade kod Sikola, Bratujevački lipar i Mokranjske stene, manastir Bukovo, manastir Koroglaš kod Miloševa, vodopad na mokranjskim stenama, arheološko nalazište Mokranjske stene, dunavsko priobalje sa nizom naselja Mihajlovac, Dušanovac, Radujevac i dr., ribolovno područje na sektoru Dunava sa donjim tokovima reka Zamna i Jasenica, lovište Alija, deo biciklističke trase „Eurovelo 6”, arheološki lokaliteti rimski grad Ad Aquas sa lukom na obali Dunava kod Prahova s kraja II i početka III veka (brojao oko 20.000 stanovnik, i dr.), predstavlja važan deo turističke ponude. Prirodno turistički resursi, sa izuzetkom Dunava, vezani su za brdsko-planinski kompleks opštine i disperzno su razmešteni. Glavni turistički motivi ovog kompleksa su vezani za Deli Jovan i Veliki Greben sa rekreativnim sadržajima, brojne geomorfološke spomenike (kanjon reke Vratne sa tri prerasti, kanjon reke Zamne sa jednom prerasti i više pećina), manastir Vratnu i etno selo, lovišta „Negotinska krajina”, „Deli Jovan” i „Vratna”, arheološko nalazište kasno-antički lokalitet „Vrelo Šarkamen” s kraja III i početka IV veka, izletište Stevanske livade u podnožju Deli Jovana i dr. Značajan antropogeni turistički resurs je Vinski rizort-vinogorje sa pimnicama (vinskim podrumima građenim krajem XVIII početkom XIX veka kada je Negotinska Krajina bila svetski poznata destinacija po proizvodnji vina) u selima Rajac, Rogljevo, Smedovac i dr., koji će se razvijati kao specijalizovan etnološki kompleks turističkih aktivnosti, uz uslov integrisanja sa turističkom ponudom okruženja (posebno Negotina, kao organizacionog jezgra ponude, i Zaječara, sa turistčkim vrednostima delom vinogorja u selima Klenovac, Brusnik i vodoakumulacija Sovinac). Turistička ponuda rejona biće kompletirana realizacijom sadržaja turističko-rekreativne ponude u prostoru (posebno u naseljima priobalja Dunava-Slatina, Stari i Novi Mihajlovac, Dušanovac, Radujevac i dr. uređenjem plaža, kampova, pristana i dr.) kvalitetnijeg saobraćajnog pristupa, kao i renoviranjem i izgradnjom smeštajnih kapaciteta i predstavljaće važan deo turističke ponude Borskog okruga. Lociran uz turistički koridor E-771 (deonica Rumunija-Kladovo-Negotin), u kontaktu sa Dunavom kao glavnim tranzitno plovnim i nautičkim koridorom, sa kompleksom aktivnosti gradskog, rekreativnog, rečnog, kulturnog, seoskog, vinskog, ekološkog, lovnog i ribolovnog i drugih vidova turizma, ovaj rejon će predstavljati regionalni odmorišni i izletnički kompleks.

Glavna turistička ponuda rejona biće organizovana u sledećim kompleksima i mestima:

turistički kompleks opštinski centar Negotin-sektor dunavskog priobalja (ušće Slatinske reke-ušće Timoka) sa drugim potencijalima u neposrednoj okolini (KR1);

rekreativni kompleks Deli Jovan (Istok)-Veli Greben (istok) sa značajnim ekološko/etno/speleološkim potencijalima rejona (KR2) i

turistički kompleks vinogradarski rejon/Vinski rizort-vodoakumulacija Sovinac (etnološko/ekološki-kontaktni kompleks Negotin-Zaječar) (KR3).

Koncept razvoja pet turističkih rejona sa petnaest kompleksa i više mesta turističke ponude zasnivaće se na sledećim opredeljenjima:

razvoju turističke suprastrukture-malih i srednjih preduzeća (specijalizacija, profesionalizacija, odgovornost, kooperacija i integracija u lancu vrednosti i dr.);

razvoju turističke infrastrukture kao javnog interesa i prioriteta u svim vidovima stimulacija (uz primenu standarda za kvalitet i usluge turističke infrastrukture, uvođenje licenci za pružanje usluga u domenu turističke infrastrukture, formiranje fondova na nivou klastera/portfolio proizvoda, uvođenje mehanizama koji se primenjuju u finansiranju pribavljanja, uređenja, opremanja i korišćenja javnog građevinskog zemljišta i dr.);

razvoju turističkih organizacija na lokalnom i regionalnom nivou, sa dovoljnim finansijskim i ljudskim resursima za obavljanje osnovnih marketinških aktivnosti i preuzimanje funkcija destinacijskog menadžmenta;

prostornom i urbanističkom planiranju, zaštiti prostora za razvoj turizma (uz potrebu ustanovljenja hijerarhije nadležnosti planova, obavezu sinhronizacije u njihovoj operacionalizaciji, primenu elemenata tradicionalne arhitekture i dr.);

profesionalizaciji ljudskih resursa i razvoj tržišta rada za turizam (uz bolju saradnju obrazovnih institucija u turizmu i privatnog sektora u kreiranju edukacionih i trening programa i dr.);

umrežavanju sa drugim sektorima koji učestvuju u kreiranju nove vrednosti u turizmu, uz proširenje i povećanje kvaliteta, aktivnosti i usluga koje čine komplementarni paket turističke ponude i

podsticajima za iniciranje razvoja i finansiranju prioritenih projekata turizma.

5. INFRASTRUKTURNI SISTEMI

5.1. SAOBRAĆAJ

Plan razvoja putne infrastrukture pretpostavlja podizanje kvantiteta i kvaliteta putne mreže, primenom sledećih rešenja:

Povećanje saobraćajne dostupnosti područja Prostornog plana i podizanje kvaliteta saobraćaja na državnim putevima I reda:

realizacijom autoputa Timočkom razvojnom osovinom, na pravcu Niš-Zaječar-HE „Đerdap II”, u širem pojasu puta I reda br. 25, za šta se ovim planom rezerviše potencijalni koridor, kao i potencijalnom izgradnjom kraka ka Vidinu i koridoru IV u Republici Bugarskoj;

izgradnjom puta br. 4 od Svilajnca do Bora, kao dela transverzalnog pravca kroz Srbiju (granica sa Republikom Bosnom i Hercegovinom kod Malog Zvornika-Valjevo-Topola-Svilajnaca-Bor-Zaječar i dalje ka Republici Bugarskoj), čime bi Timočka krajina ostvarila najkraću vezu sa Panevropskim koridorom X;

poboljšanjem uslova odvijanja saobraćaja na mreži puteva I reda i poboljšanja uslova života u naseljima izgradnjom obilaznica Zaječara, Bora, Knjaževca, (na pravcu br. 25 Zaječar – Niš severozapadno od Knjaževca u dužini od oko 8,4 km, od sela Gornje Zuniče do uklapanja u postojeći put I reda br. 25 kod skretanja za selo Rgošte), Negotina (Bukovo-Čubra-Kobišnica-do državnog puta I reda br. 24) i Majdanpeka;

modernizacijom puteva (posebno puteva br. 5, br. 24 i br. 25), osavremenjivanjem, rekonstrukcijom kolovoza i ispravljanjem elemenata puteva na deonicama koje ne zadovoljavaju standarde ove kategorije puteva (posebno deonice državnog puta I reda br. 24 na teritoriji opštine Negotin od naselja Jasenica do granice sa opštinom Majdanpek, u dužini od oko 15 km); kroz izradu tehničke, studijske i planske dokumentacije za infrastrukturni koridora državnog puta I reda br. 5 ispitaće se njegov rang kao i tehničke karakteristike;

pojačanim održavanjem ostalih deonica puteva ove kategorije;

u cilju povećanja dostupnosti području i bezbednosti saobraćaja, razmotriće se mogućnost i opravdanost: izgradnje tunela na na putu I reda br. 25 kroz masiv Tresibabe i na putu I reda br. 4 kroz masiv Čestobrodice;

Kompletiranje mreže (rekonstrukcija i izgradnja), modernizacija, rehabilitacija, i pojačano održavanje na državnim putevima II reda i to:

modernizacijom puteva osavremenjivanjem kolovoza na oko 200 km deonica duž kojih danas ne postoji savremeni zastor i ispravljanjem elemenata puteva na deonicama koje ne zadovoljavaju standarde ove kategorije puteva i

izgradnjom deonice puta br. 243 Svrljig-Kalna-Sveti Nikola, od sela Janja do prevoja Sv. Nikola (odnosno ka planiranom graničnom prelazu „Sv. Nikola” sa Republikom Bugraskom), u dužini oko 12,2 km (na teritoriji opštine Knjaževac).

Rekonstrukcijom i izgradnjom lokalne putne mreže na oko 525 km deonica u cilju povećanja saobraćajne dostupnosti i povezanosti naselja međusobno, sa mikrorazvojnim nukleusima, odnosno opštinskim/gradskim i regionalnim centrima, kao i povezivanja sa zonama turističkog razvoja (posebno ka Staroj planini); te podizanjem kvaliteta saobraćajne signalizacije kao elementa racionalnog korišćenja putne mreže i opšte bezbednosti saobraćaja Tabela III -12;

Tabela III -12: Planirano osavremenjavanje opštinskih puteva

OPŠTINA LOKALNI PUT DUŽINA Zaječar L – 23: Od L 21 – prema Bugarskoj granici 7,00 L – 24: Halovo – Bugarska granica 6,00 L – 25: Vratarnica – Bugarska granica 8,00 L – 29: Leskovac – Lubnica 9,00 Ukupno Zaječar 30,00 Knjaževac L – 10: L 9 – Drvnik 2,10 L – 11: L 9 – Gradište – Dejanovac 7,50 L – 12: L 9 – Gradište – Pričevac 4,32 L – 13: R 121 – Papratna 6,30 L – 15: R 243 – Janja – Aldina reka 3,40 R 243: L -16 – Kalna – Crni Vrh (krak ka Golemoj reci) – Jabučko Ravnište 15,00 Ukupno Knjaževac 38,62 Sokobanja L – 3: R 121 – Resnik – gran. sa opštinom Aleksinac 3,00 L – 4: R 121 – Trgovište – Mužinac – Šarbanovac – Sokobanja 7,00 L – 6: Sokobanja – Resnik 1,90 L – 8: R 120 – Ozren – R 120 1,66 L – 11: R 121 – Sesalac – gran.opštine Boljevac 1,68 L – 14: R 121 – Vrelo – Čitluk – gran.opšt. Knjaževac 3,00 Ukupno Sokobanja 18,24 Boljevac Ukupno Boljevac 64,00 UKUPNO ZAJEČARSKI OKRUG 150,86 Bor L – 3: Zlotska pećina – OŠ Selište – Umka 9,00 L – 5: Bor – Suva Reka – ž.s. Metovnica 17,00 L – 7: Gornjane – Miloševa kula 12,0 L – 8: Gornjane – Rudna glava 7,0 L – 9: Pojate – D. Bela Reka 2,00 Ukupno Bor 47,00 Kladovo L – 4: Petrovo selo – Kilome 20,30 L – 6: Manastirski gaj – Kosovica 9,80 L – 7: Podvrška – Durak 16,00 L – 8: Podvrška – Velika Kamnica 9,00 L – 10: Dobra voda – Veliki Beljan 8,00 L – 14: Reka – Veliki Beljan 8,00 L – 15: Brza Palanka – Alun 8,50 L – 16: Kilome – Velika Kamenica 12,00 L – 18: Rečica – Podvrška 5,00 Ukupno Kladovo 96,60 Majdanpek Ukupno Majdanpek 182,00 Negotin L – 34: Srbovo – Bukovače 3,23 L – 36: Smedovac – Alija 2,20 L – 37: Tamnič – Alija 4,35 L – 38: Šarkamen – Arh.nalazište „Vrelo” 4,97 L – 38: „Didići” Malajnica – R 249 5,94 L – 41: L 27 Malajnica – „Dubrava” Malajnica 1,97 L – 42: L 19 „Didići” – L 27 Malajnica 2,43 L – 43: L 13 Čubra – M 25 5,35 L – 45: L 16 Vidrovac . M 25 1,89 L – 47: M 25 – Jabukovac R 249 7,34 L – 49: Šarkamen – Trnjane 4,95 R254-stara trasa M25 3,0 Ukupno Negotin 44,62 UKUPNO BORSKI OKRUG 373,22 UKUPNO REGION 524,28

Unapređenjem javnog linijskog autobuskog prevoza tako da: naselja na području opština/grada imaju autobusku vezu sa opštinskim/gradskim centrom potrebne frekvencije koja garantuje mogućnost obavljanja svih dnevnih i povremenih potreba; opštinski/gradski i regionalni centri ostvaruju međusobne i veze sa drugim urbanim centrima, opštinama i regijama u okruženju autobuskim vezama odgovarajuće frekvencije kako bi se građanima omogućili istovetni uslovi dostupnosti na području Regiona i u odnosu na druge delove Srbije.

Povećanjem opremljenosti i funkcionalnosti postojećih drumskih graničnih prelaza „Đerdap I”, „Bregovo” i „Vrška čuka” i izgradnjom novih graničnih prelaza:

sa Republikom Rumunijom – na državnom putu I reda br. 25, „Đerdap II -Kusjak” i

sa Republikom Bugarskom na državnom putu II reda br. 247a, „Kadibogaz” i na državnom putu II reda br. 243 „Sveti Nikola”.

Izgradnjom teretnog terminala na graničnom prelazu „Vrška čuka” na državnom putu I reda br. 5.

Ostala saobraćajna infrastruktura – Plansko opredeljenje je povećanje saobraćajne dostupnosti područja i saobraćajnih veza sa okruženjem razvojem više modaliteta saobraćaja. Prostornim planom se predviđa primena sledećih rešenja:

Rekonstrukcija železničkih pruga Niš – Knjaževac – Zaječar – Prahovo (br. 75) i Zaječar – Bor – Majdanpek – Požarevac (br. 45) za nivo projektovanih brzina, a po potrebi i njihova elektrifikacija.

Razmatranje opravdanosti realizacije pojedinih dugoročnih planskih rešenja izradom odgovarajuće tehničke dokumentacije na nivou prethodne studije opravdanosti, i to za izgradnju:

deonice železničke pruge luke „Prahovo” – Rumunija preko HE „Đerdap II”;

deonice železničke pruge od Negotina do granice sa Bugarskom i dalje do Vidina i

rekonstrukciju i modernizaciju železničke stanice u Zaječaru i otvaranje nove pogranične stanice „Negotin”.

Razvoj rečnog saobraćaja na Dunavu, pre svega pratećih sadržaja plovno-nautičkog puta: luke „Prahovo” kao intermodalnog centra (u perspektivi će se, zbog velikih potreba Regiona, pored terminala za rasute terete, razvijati i terminali za generalne i tečne terete za potrebe naftne industrije); pristaništa u Donjem Milanovcu, Tekiji i Kladovu za potrebe putničkog saobraćaja i turizma i drugih objekata (marina, vezova i dr.); uređenje rečnih graničnih prelaza i dr.

Modernizacija aerodroma, u cilju povećnja konkurentnosti i atraktivnosti područja za privredni i turistički razvoj i to: „Bor” za šta je predviđena oprema sa starog terminala aerodroma Nikola Tesla, nakon čega će biti u stanju da prihvati određene linije u domaćem i međunarodnom vazdušnom saobraćaju; „Minićevo” i „Kobišnica” za šta se predviđa privođenje-vraćanje njegove namene za sportsko i poljoprivredno letenje i padobranstvo. U perspektivi će se razmotriti mogućnost realizacije malog aerodroma u zoni Stare planine na lokociji Leskova.

Promocija i razvoj biciklističkog saobraćaja u koridoru „Eurovelo 6” (kroz sve dunavske zemlje od Severnog do Crnog mora), koji se na području Prostornog plana pruža duž Đerdapske magistrale ka Negotinu i dalje ka Bugarskoj sa alternativnim ulazima ka NP „Đerdap”, meandrima Dunava, arheološkim lokalitetima, pimnicama i dr.

5.2. VODOPRIVREDA

Plan razvoja vodoprivredne infrastrukture zasnivaće se na uspostavljanju integralnih regionalnih višenamenskih sistema za uređenje, korišćenje i zaštitu voda i slivova Dunava, Timoka, Crnog i Belog Timoka, Trgoviškog i Svrljiškog Timoka i Peka.

Planiraju se dva regionalna sistema za obezbeđenje vode najvišeg kvaliteta, i to:

Timočki regionalni sistem, koji se oslanja na već realizovane i planirane akumulacije i na izvorišta podzemnih voda. Regionalni sistem ima dva podsistema: (a) Podsistem Bor-Zaječar, koji se, pored korišćenja lokalnih izvorišta podzemnih voda, oslanja na vodoakumulacije „Grlište” na Grliškoj reci (izgrađena I faza za potrebe snabdevanja vodom opštine Zaječar i planirana II faza) i „Bogovina” na Crnom Timoku (za potrebe snabdevanja vodom naselja u opštinama Boljevac, Zaječar, Bor i Negotin); (b) Knjaževački podsistem, koji se oslanja na izvorišta podzemnih voda (iz kog se snabdevaju naselja na potesu Knjaževac-Minićevo), kao i planiranu vodoakumulacija „Žukovac” na Aldinačkoj reci;

Moravički podsistem u okviru Donjejužnomoravskog regionalnog sistema čiju okosnicu čini izgrađena vodoakumulacija „Bovan”, kojom se obezbeđuje voda za naselja u opštinama Sokobanja, kao i Aleksinac i Ražanj van razmatranog područja.

U skladu sa usvojenim strateškim dokumentima vodoprivrede Srbije iz regionalnog sistema se za naselja obezbeđuju samo nedostajuće količine vode, nakon optimalne eksploatacije njihovih lokalnih izvorišta, što zahteva njihovu zaštitu i održivo korišćenje (u skladu sa propozicijama utvrđenim u poglavlju II Koncepcije, propozicije i planska rešenja prostornog razvoja, deo 1.3. Zaštita resursa vode, stav 1, tačka 3). Takođe planira se zaštita i održivo korišćenje posebnih vodovoda (oslonjenih na lokalna izvorišta), koji nemaju karakter regionalnih sistema, a kojima se snabdevaju Kladovo i naselja u priobalju sistema HE „Đerdap”, kao i naselja u opštini Majdanpek.

Na području Timočke krajine razvija se tzv. Timočki rečni sistem za obezbeđenje voda za potrebe hidroenergetike, snabdevanja vodom industrije i navodnjavanja, kao i za zaštitu voda i uređenja vodnih režima i turističku valorizaciju vodotoka, koji se oslanja na realizovane i planirane vodoakumulacije, uključujući mere na uređenju voda i vodotoka, zaštitu kvaliteta voda, PPOV naselja i industrija.

Vodoakumulacije – Pored realizovane tri vodoakumulacije („Bovan”, „Grlište” i „Borsko jezero”) u sklopu regionalnih vodoprivrednih sistema (čiji su parametri dati u u poglavlju I Polazne osnove, 3.1.4. Postojeće stanje vodoprivredne infrastrukture, Tabela I-11), planira se:

druga faza razvoja postojeće vodoakumulacije „Grlište” koja je dispoziciono tako rešena da se može nadvisiti, čime bi se povećao kapacitet tog izvorišta;

realizacija novih vodoakumulacija „Bogovina”, „Žukovac”, „Bukovska reka”, „Pesača” i „Brodica” (parametri dati u Tabeli III-6) i

Izgradnja malih višenamenskih vodoakumulacija dozvoljeno je na svim mestima koja nisu namenjena drugim korisnicima prostora nakon realizacije antierozionih radova.

Tabela III -13: Planirane vodoakumulacije

Akumulacija/Opština Reka Brana P sliva, (km²) KHU,(m nv) korisna V jezera (m³) h (m) l/d (m) kota krune (mnv) „Bogovina” – Boljevac C. Timok 67 460 269 342 266 47.500.000 „Žukovac” – Knjaževac Aldinačka reka 73 250 17.000.000 „Bukovska reka”- Majdanpek gornji sliv Peka – – 28.000.000 „Pesača” (deo) – Majdanpek rečica koja se uliva u Dunav – 450-490 32.500.000 „Brodica” (van Plana) Brodice – pritoke Peka – 470 545.000.000

Pri realizaciji svih hidrotehničkih objekata, posebno novih akumulacija, posebno će se voditi računa o njihovom dispozicionom rešavanju, kako bi se poboljšale ekološke karakteristike okruženja, neutralisali eventualni nepovoljni uticaji, trajno zaštitila sva kulturna dobra i omogućila povoljna rekreaciona i turistička valorizacija akvatorija i priobalja.

Snabdevanje vodom naselja – Pored realizovanih sistema i objekata za snabdevanje vodom naselja (čiji su parametri dati u u poglavlju I Polazne osnove, deo 3.1.4. Postojeće stanje vodoprivredne infrastrukture, Tabela I-12), daju se osnovne smernice razvoja vodovodnih sistema po podsistemima i naseljima:

Podsistem Bor-Zaječar – Naslanja se na sva postojeća izvorišta Bora (Zlot-Selište, Krivelj, Surdup), Zaječara („Grliška” vodoakumulacija i podzemne vode), u drugih naselja u slivu Crnog Timoka, kao i na novo izvorište „Bogovina”. U okviru regionalnog sistema voda se iz vodoakumulacije „Bogovina” transportuje cevovodima sirove vode do postrojenja za prečišćavanje vode (PPV) na lokaciji oko 3,5 km nizvodno od brane. Iz PPV voda se upućuje magistralnim cevovodima koji su položeni duž Crnog Timoka. Kod mesta Selište odvaja se levi krak prema Boru, dok krak koji vodi prema Zaječaru nastavlja dolinom Crnog Timoka, snabdevajući usput naselja Gamzigradska banja i Zvezdan. Područje Negotina u razmatranom periodu se snabdeva iz izvorišta podzemnih voda, a kasnije će se radi povećanja pouzdanosti povezati sa podsistemom Bor-Zaječar.

Knjaževački podsistem – Naslanja se na izvorišta „Sinji Vir” i „Jezavu”, a kasnije se proširuje i na vodoakumulaciju „Žukovac” na Aldinačkoj reci. Već je dobio početnu konfiguraciju, do Minićeva, a širiće se i dalje dolinom Belog Timoka, obuhvatajući više dolinskih naselja.

Moravički podsistem – Naslanja se na vodoakumulaciju „Bovan”, koja zahteva urgentnu sanitarnu zaštitu. Sokobanja se snabdeva iz lokalnih izvorišta, ali se dugoročno pouzdano rešenje može ostvariti samo povezivanjem za Moravički regionalni podsistem.

Sistemi u opštini Kladovo – Naslanja se na izvorište „Carina”, i proširuje na izvorište „Pesak 2”, koga treba zaštititi za tu namenu. Autonomni su i vodovodi Tekije i Sipa, sagrađeni tokom izmeštanja naselja. Vodovodi Brza Palanka, Vijuga, Korbovo-Rtkovo, Vrbica i drugi koriste svoja izvorišta, uz mogućnost povezivanja u grupne sisteme. Sva izvorišta su ugrožena: zbog deponija (kraj izvorišta Velja Marulj za vodovod Vajuga – Milutinovac locirana deponija Kladova, kraj izvorišta za Sip tri deponije), ili zbog nezavršene kanalizacije (Tekija).

Podsistem Bukovska reka-Pek – Snabdeva Majdanpek i okolinu iz izvorišta podzemnih i površinskih voda. U sistem će se uključiti i akumulacija na Bukovskoj reci.

Podsistem Stara planina – naslanja se na lokalna izvorišta i služi za snabdevanje turističkih naselja.

Za seoska naselja se predviđa:

u dolinskim selima – tehničko poboljšanje vodovoda, naročito u slučaju priključenja na magistralne dovode i gradske vodovodne sisteme i

u brdsko-planinskim selima – obnova i poboljšanje pouzdanosti vodovoda, spajanjem u jedinstvenu celinu više manjih grupnih sistema, izgradnjom većih rezervoara i smanjivanjem velikih gubitaka u mreži.

Kanalisanje i prečišćavanje otpadnih voda – Predviđa se integralna zaštita voda, koja podrazumeva primenu tehnoloških, vodoprivrednih i organizaciono-ekonomskih mera zaštite. Tehnološke mere, podrazumevaju prečišćavanje otpadnih voda u PPOV svih naselja većih od 5000 ES, kao i manjih naselja koja se nalaze u zoni izvorišta, što se može efikasno obaviti primenom savremenih kompaktnih postrojenja na bazi biodiskova. U PPOV opšteg tipa uvode se otpadne vode gradova i svih prigradskih naselja povezanih na grupne kanalizacione sisteme. Proizvodna preduzeća realizuju svoja kompletna PPOV, ili predtretmane. Predtretmanom se otpadne vode iz tehnoloških procesa prečišćavaju do stanja da smeju da budu upuštene u gradsku kanalizaciju i upućene prema PPOV. Moraju se ukloniti sve opasne materije, posebno one koje bi svojim toksičnim delovanjem ometale rad bioaeracionog dela PPOV.

Kanalisanje naselja se obavlja po principima separacionih sistema, sa razdvojenim sistemima za otpadne vode naselja i atmosferske vode. Potrebno je ukinuti sve parcijalne izlive kolektora otpadnih voda u vodotoke mimo PPOV i predvideti prostorne mogućnosti za širenje PPOV u slučaju potreba uvođenja produžene bioaeracije i dodatnog uklanjanja azota i fosfora. U dolinskim naseljima je potrebno graditi grupne sisteme, spajanjem kanalizacionih sistema više naselja, radi dovođenja otpadnih voda na zajedničko PPOV (grupni sistemi: Brestovac, Brestovačka banja, Bor, Kladovo-Kastol, grupni sistemi u zoni Knjaževca, Zaječara, Negotina, itd.). Planiraju se sledeći radovi na realizaciji kanalizacionih sistema:

Bor – imajući u vidu uslove zaštite Borske reke obavezna je realizacija PPOV na ispustu kanalizacije Bora u Borsku reku, ali ga treba predvideti i u Zlotu i Brestovcu (zajedno sa Brestovačkom Banjom). Moguća je realizacija grupnog kanalizacionog sistema, sa jednim PPOV na Borskoj reci u blizini sadašnjeg kanalizacionog izliva, za prečišćavanje otpadnih voda Bora, Brestovca i Brestovačke Banje.

Boljevac – predviđaju se dva PPOV: Boljevac (u gradnji), na desnoj obali Amaute, oko 0,5 km od uliva u Timok; i Savinac, za šest sela nizvodno.

Knjaževac – vrši se rekonstrukcija kanalizacije produžavanjem obe grane magistralnih kolektora (duž Svrljiškog, Trgoviškog i Belog Timoka), sa realizacijom PPOV na levoj obali Belog Timoka. Potrebno je uvesti i produženu bioaeraciju, zbog zaštite Belog Timoka u malovodnim periodima, koji imaju sve duže trajanje u toplom delu godine.

Sokobanja – realizacija potpune sanitacije naselja u slivu Moravice, radi očuvanja akumulacije Bovan. To podrazumeva potpunu rekonstrukciju postojećeg PPOV Sokobanje, kao i realizaciju više grupnih kanalizacionih sistema za seoska naselja, koja se završavaju sa PPOV.

Negotin – kompletna obnova i dogradnja PPOV (postojeće nije u funkciji). U cilju zaštite kanala melioracionog sistema Negotinskog polja, koji su sada ugroženi jer služe kao odvodnici otpadnih voda, na to PPOV se povezuju kanalizacije okolnih seoskih naselja, a njegova efektivnost se povećava produženom bioaeracijom.

Zaječar – rekonstrukcija kanalizacije i striktno razdvajanje sistema. Na kanalizaciju za otpadne vode i PPOV u dolini Timoka treba povezati i naselja Zvezdan, Veliki Izvor i Vražogrnac.

Majdanpek – u cilju zaštite izvorišta u gornjem slivu Peka prioritet ima realizacija već započetog PPOV Majdanpeka.

Ostala naselja – povećanje obuhvata naselja na više od 90% uz realizaciju odvodnih kolektora kao predusloav za realizaciju PPOV.

Sanitaciju seoskih naselja, koja ne mogu da budu obuhvaćena grupnim sistemima, posebno u planinskim područjima, treba obavljati po principima ruralne sanitacije, sa odvođenjem otpadnih voda u propisane vododržive septičke jame, uz operativnu organizaciju daljeg postupka sa otpadnim vodama kako ne bi došlo do zagađenja površinskih i podzemnih voda.

Hidroenergetika – Plansko opredeljenje u oblasti hidroenergetike je dalje poboljšanje proizvodnih mogućnosti hidroenergetskog sistema „Đerdap”, što podrazumeva sledeće:

Poboljšavanje proizvodnih performansi HE „Đerdap I”, na dva načina: (a) realizacijom obnove svih šest agregata elektrane i poboljšavanjem njenih proizvodnih performansi povećavanjem instalisane snage svakog od agregata na po 205 MW. Time se ukupna instalisana snaga elektrane povećava na 1230 MW, čime ta elektrana dobija novih 90 MW instalisane snage i još značajnije mesto u elektroenergetskom sistemu Srbije; (b) Razmatra se mogućnost prelaska na nov režim uspora, korekcijom sada oficijelno važećeg režima eksploatacije „69,5 i više”, koji će se razlikovati od prethodnog po tome što se kod ušća Nere dopušta kratkotrajno podizanje uspora i do kote 70,90 m n.v. Time bi se, uz dopunu sistema zaštite priobalja, još više povećale proizvodne mogućnosti HE „Đerdap I”. Tim režimom bi se prosečna prizvodnja HE „Đerdap I” povećala za novih 120 GWh/god. do oko 440 GWh/god., zavisno od varijante promene režima rada koja bude usvojena. Taj nov režim uspora (sa održavanjem kote 69,5 m n.v. na brani) nema nepovoljne efekte na razmatranom području, jer se radi o zoni u kojoj su i sada nivoi približno na nivoima 69,59-70,5 m n.m. na potezu od brane, pa uzvodno do kraja granice planskog područja. Uzvodno se predviđa dogradnja i poboljšavanje efektivnosti sistema zaštite priobalja.

Poboljšanje proizvodnih performansi HE „Đerdap II” (ukoliko se odgovarajućom dokumentacijom pokaže da je to ekonomski i ekološki opravdano). Realizacija bi se vršila adaptacijom uspornih objekata na frontu uspora, posebno hidromehaničke opreme, obavljanjem dodatnih radova na zaštiti priobalja i prelaskom na režim koji je uslovno nazvan 41,40/39,50, sa nešto varijabilnijim radom koji dopušta podizanja nivoa gornje vode na brani do kote 41,40 m n.m. Taj režim ima uticaja na celom potezu od ušća Slatinske reke do brane HE „Đerdap I”, ali se odgovarajućim radovima na poboljšanju performansi zaštitnih sistema mogu neutralisati svi nepovoljni uticaji na priobalje i naselja u zoni zaštite.

Istraživnje mogućnosti za realizaciju reverzibilne hidro elektrane (RHE) „Đerdap III”. Preispitivanjem postojećeg projekta i izradom Predhodne studije opravdanosti treba analizirati tehničke, ekonomske, ekološke uslove i opradanost realizacije projekta RHE Đerdap III, pre svega sa stanovišta mogućnosti uklapanja u okruženje NP Đerdap. Idejnim projektom iz 1973., prerađenim 1990. predviđena je realizacija dve akumulacije na Severnom Kučaju: Pesače, na rečici koja se uliva u Dunav i Brodice, pritoke Peka (brana uzvodno od Ciganske Brodice). One bi imale karakter gornjih akumulacija RHE, dok bi postrojenje RHE bilo na samoj obali Đerdapske akumulacije (koja bi služila kao donji bazen), oko 3 km uzvodno od Lepenskog Vira, sa kotom 70 m n.m. Zajedničko delovanje dve gornje akumulacije se obezbeđuje tunelom dužine 8.100 m, prečnika Ø 4,8 m. Od akumulacije Pesača do RHE vode tunelsko-cevovodni dovodi dužine 2.760 m, po jedan za svaku fazu. Sagledavana je mogućnost faznog širenja RHE (4×600 MW) sa I fazom (2×300 MW).

5.3. ENERGETIKA

Razvoj energetske infrastrukture na planskom području zasnivaće se na: uspostavljanju efikasnog sistema planskog upravljanja i eksploatacije izgrađenih energetskih resursa, uz primenu savremenih rešenja i modernizacije postojećeg sistema prenosa, izgradnje novih i distribucije energije prema međunarodnim standardima; stvaranju uslova za kontinuirano, pouzdano i racionalno napajanje električnom energijom područja i intenziviranje korišćenja obnovljivih izvora energije.

Razvoj elektroenergetske mreže i objekata (po naponskim nivoima) obuhvata:

rekonstrukciju TS 400/110 kV „Bor 2”;

izgradnju novih DV 110 kV: priključak TS 110/10 kV „Sokobanja” na mrežu 110 kV;

vod 110 kV „Zaječar 2 – Boljevac”; vod 110 kV „Sokobanja – Boljevac”; vod 110 kV „Đerdap II – Mosna – Majdanpek 2”; vod 110 kV „Svrljig” – „Jabučko ravnište”

izgradnju nove TS 110/x kV: TS 110/10 kV „Sokobanja”; TS 110/35 kV „Mosna”;

izgradnju nove TS 110/35 kV „Boljevac”;

izgradnju nove TS 110/35 kV „Jabučko ravnište”;

izgradnju 21. deonice novih DV 35 kV (Tabela III -14) i TS 35/x kV.

Što se tiče izgradnje novih 400 kV objekata za transformaciju i prenos električne energije oni bi došli u obzir samo ako bude izgrađena RHE „Đerdap III”. Lokacije objekata će se utvrditi nakon detaljnih studija koje bi opravdale izgradnju RHE „Đerdap III”, odnosno nakon razrade odgovarajuće planske dokumentacije.

Tabela III -14: Planirani DV 35 kV

Područje ED redni br. Prvi čvor Drugi čvor Dužina, km Snaga, MVA ED KLADOVO 1. SIP 35 KLA135 10.0 17.6 ED NEGOTIN 1. NEGO35 KUSJ35 7.4 17.6 2. TS 35/10 KV KUSJAK 2×0.4 17.6 ED MAJDANPEK 2. i 3. – Ako se ne gradi TS 110/35 kV MOSNA4. i 5. – Ako se ne gradi TS 110/35 kV MOSNA 1. DLUG35 MAJ135 4.5 17.6 2. MOS 35 MOSN35 2.0 17.6 3. MOS 35 MOSN35 2.0 17.6 4. MAJ235 MOSN35 26.3 17.6 5. MJD235 DMIL35 19.6 17.6  ED BOR      1. SAPU35 SELI35 4.5 17.6 2. ZLOT35 FBAR35 13.0 17.6 3. BOR135 BOR435 2.0 23.0 4. BOR135 BOR435 2.0 23.0 5. Priklj. voda za F. BARAKE U TS 110/35 kV BOR 1 1.0 17.6 6. V.KR35 BOR335 10.0 17.6 7. V.KR35 BOR335 10.0 17.6  ED ZAJEČAR  1. ZAJ135 KRIS35 0.2 23.0 2. Dvostruki vod 1.5 17.6 3. ZAJ235 ZA 435 2.0 23.0  ED KNjAŽEVAC 1. SVRL35 SVR135 2.0 17.6 2. Dvostruki vod za prikljucak TS 35/10 kV SVRLJIG II 1.5-2.0 14.3 ED SOKOBANjA 1. SBAN35 SBA 35 2.0 17.6

Snabdevanje opština istočne Srbije prirodnim gasom zavisi od realizacije snabdevanja iz pravca Bugarske (magistralni gasovod Sofija-Dimitrovgrad-Niš ili magistralni gasovod „Južni tok”), sa izuzetkom opštine Sokobanja, koja ima mogućnost priključenja na već izgrađeni magistralni gasovod Pojate–Niš.

Pretpostavka je da će buduća trasa magistralnog gasovoda Dimitrovgrad – Niš pratiti glavne saobraćajnice koje povezuju ova čvorišta, tako da je područje Niške Banje locirano kao mesto početka magistralnog gasovoda Niš – Zaječar – Bor – Prahovo. Gasovod se sastoji od magistralnog dela Niška Banja – Knjaževac – Zaječar – Vražogrnac, koji se račva na dva magistralna kraka: Vražogrnac – Bor i kraka Vražogrnac – Negotin – Prahovo; i od magistralnih ogranaka gasovoda, krak prema Majdanpeku odnosno Donjem Milanovcu, prema Brzoj Palanci i Kladovu, kao i od kraka prema Boljevcu i kraka prema Sokobanji. Ukupno je predviđeno 13 glavno merno-regulacionih stanica (GMRS): Knjaževac, Zaječar, Rgotina, Bor, Majdanpek, Donji Milanovac, Salaš, Negotin, Prahovo, Brza Palanka, Kladovo, Boljevac i Sokobanja za potrebe snabdevanja opština istočne Srbije prirodnim gasom. Tehnoekonomskom analizom se potvrdila ekonomska opravdanost snabdevanja potrošačkih centara, bez Majdanpeka, Kladova i Boljevca, uz ukupnu potrošnju 259 miliona m3. Ukupna dužina trase gasovoda po ovoj skraćenoj varijanti iznosi 180 km, a maksimalno rastojanje iznosi oko 140 km.

Novi koncept snabdevanja iz pravca Bugarske je vezan za izgradnju međunarodnog gasovoda „Južni tok”. Predviđena je izgradnja gasovoda „Južni tok” do 2015. godine, ali još uvek nije urađena studija izvodljivosti koja bi definisala sve potrebne parametre za prolaz kroz Srbiju. Prema prvim analizama, magistralni gasovod bi ušao u Srbiju kod Zaječara i nastavio prema Paraćinu, odakle bi se uklopio u već postojeću trasu magistranog gasovoda Horgoš-Niš. Predviđa se da Paraćin bude raskrsnica za severnu (prema Beogradu) i južnu Srbiju i dalje za Kosmet i Makedoniju. Magistralni gasovod je pritiska 100 bar, tako da su za njegovo povezivanje sa postojećim gasovodnim sistemom neophodne merno-regulacione stanice za smanjenje pritiska na 50 bar. Ukoliko se u Zaječaru napravi takva merno-regulaciona stanica, gasifikacija Timočke krajine bi bila ekonomski mnogo opravdanija, jer bi se smanjile dužine transporta do najvećih potrošača Bora, Negotina i Prahova, uključujući i sam Zaječar. Iz Zaječara bi se snabdevale opštine Timočke krajine putem razvodnih magistralnih gasovoda i to: krak prema Knjaževcu, krak prema Boru i dalje prema Majdanpeku i Donjem Milanovcu, i krak prema Negotinu i Prahovu i dalje prema Kladovu. Samim tim u pogledu prostornog razmeštaja koristiće se već predviđeni koridori magistralnog gasovoda Knjaževac-Zaječar-Prahovo-Kladovo sa predviđenim ograncima prema Boru, Boljevcu, Majdanpeku i Donjem Milanovcu.

Predviđeno je korišćenje OIE, u prvom redu hidroenergije izgradnjom malih hidroelektrana (MHE), kao i ostalih vidova energije (energija vetra, geotermalna energija, sunčeva energija, biomasa i dr.).

Predviđene su potencijalne lokacije za minimum 74 MHE ukupne snage od oko 50 MW i ukupne proizvodnje od oko 156 MWh. Broj potencijalnih MHE po opštinama, snaga i proizvodnja prikazani su u Tabeli III-15, na referalnoj karti (orijentacioni položaj vodozahvata) i tabelarno- uslovnim koordinatama tačaka u Dokumentacionoj osnovi Prostornog plana. Planom se ostavlja mogućnost provere potencijala i buduće izgradnje MHE, u skladu sa PPRS i važećim propisima. Izgradnja MHE je planirana isključivo za korišćenje hidropotencijala sa malim ulaganjima, prema planskoj dokumentaciji, tako da ne ugrožavaju ekološku ravnotežu, a da budu od koristi za povećanje sigurnosti snabdevanja električnom energijom. Dimenzionisanje MHE će striktno biti u skladu sa prirodnim protocima i padovima vodotoka. Izgradnja MHE prema utvrđenim potencijalima povećaće sigurnost u napajanju električnom energijom naselja, alternativne seoske ekonomije, kao i turističko-rekreativne infrastrukture na području Prostornog plana. Povezivanje planiranih MHE na elektroenergetski sistem generalno će se vršiti vazdušnim ili kablovskim DV na postojeću ili planiranu DV 10(20) kV mrežu i objekte. Detaljniji uslovi izgradnje i povezivanja MHE sa elektroenergetskom mrežom (trasa dalekovoda, naponski nivo i mesto povezivanja) utvrdiće se sa nadležnim elektrodistributivnim preduzećem i preduzećem nadležnim za gazdovanje objektima vodoprivrednih sistema, te uslovima zavoda nadležnih za zaštitu prirodnih i kulturnih dobara.

Tabela III -15: Karakteristike potencijalnih MHE po opštinama

Opština Ukupno MHE Ukupna instal.snaga (kW) Ukupna god.proizvodnja (MWh) Zaječar 9 17.846 60.210 Bor 6 3.330 11.470 Knjaževac 23 12.000 35.000 Sokobanja 14 3.405 14.094 Boljevac 8 6.740 20.050 Negotin 7 4.730 10.230 Kladovo 1 337 728 Majdanpek 6 1.660 5.090 minimum 74 50.048 156.872

Pored proizvodnje električne energije iz MHE, predviđa se i korišćenje OIE i to:

energije vetra, izgradnjom vetroelektrana odgovarajuće snage za šta se rezerviše prostor u potencijalnim zonama i u okviru kojih će se detaljnije izvršiti izbor mikrolokacija: Tupižnica i jugozapadno od prevoja Sveti Nikola na Staroj planini (u opštini Knjaževac); područje planine Deli Jovan; okolina Negotina; zona Podunavlja, Boljevac-Čestobrodica i dr.;

geotermalne energije, putem iskorišćenja niskotemperaturnih termalnih voda u banjama korišćenjem toplotnih pumpi za potrebe grejanja i balneološko-rekreativnih potreba, ali i za toplotne potrebe grada i opštinskih centara, kao i naselja koja su povoljno locirana sa stanovništa mogućnosti uvođenja centralizovanog korišćenja geotermalne energije;

solarne energije, primenom raznih vrsta pasivnih solarnih sistema (u kojima objekat predstavlja prijemnik koji zahvata i čuva najveći deo energije) i aktivnih solarnih sistema (koji zahvataju energiju instalisanjem posebne opreme), koji bi se koristili samo u okviru građevinskih područja naselja;

biomase, kao obnovljivog izvora energije koje nema negativan uticaj na prirodnu sredinu ukoliko se pravilno eksploatiše (npr. korišćenje drvnih otpadaka iz šumarstva i prerade drveta), odnosno ako se šumama propisno gazduje i ako se planski postupa sa izvorima biomase;

OIE se mogu realizovati ukoliko nisu u suprotnosti sa pravilima izgradnje i uređenja prostora. Posebno se naglašava da realizacija projekta mora ispunjavati uslove sanitarne zaštite vodoizvorišta, zaštite životne sredine, prirodnih i NKD. Primena OIE je uslovljena i zakonodavnim i podsticajnim merama države, pri čemu se mogu očekivati rezultati smanjenja zagađenja okoline, smanjenje potrošnje električne energije za grejanje, ekonomske isplativosti primene, smanjenja toplotnih gubitaka, razvoj savremenih tehnologija i opreme i dr.

Savremeni centralizovani sistemi toplifikacije u zonama velike koncentracije potrošača (termoelektrane-toplane ili industrijske energane) omogućavaju kombinovanu proizvodnju toplotne i električne energije, sa svim ekonomskim, energetskim i ekološkim prednostima. U tom pogledu veliki značaj imaće izgradnja termoelektrane-toplane u Zaječaru, kao i dalji razvoj sistema u postojećim gradovima. Mogućnost za korišćenje toplotne energije predstavljaju i otpadne toplote iz pojedinih industrijskih postrojenja gde tehnološki proces to dozvoljava.

5.4. TELEKOMUNIKACIJE I POŠTE

U oblasti razvoja fiksne telefonske mreže i mobilne telefonije predviđa se:

Poboljšanje postojećeg stanja: osavremenjivanje pristupnih mreža, kao i zamena postojećih analognih i zastarelih digitalnih komutacija (centrala) novim digitalnim: u mrežnoj grupi (MG) Bor-Gornjane, Donjoj Beloj Reci, Zlotu, Krivelju, Metovnici, Rečkoj, Velesnici, Vrbici i Korbovu; u MG Zaječar-Vratarnici, Gradskovu, Koprivnici, Lenovacu, Malom Izvoru, Šljivaru, Boljevcu, Bogovini, Valakonju, Dobrom Polju, Krivom Viru, Lukovu, Osniću, Savincu, Sumrakovcu, Belom Potoku, Bučju, Valevcu, Vasilju, Vini, Debelici, Donjoj Kamenici, Donjem Zuniču, Žukovcu, Kalni, Ošljanu, Podvisu i Radičevcu; u opštini Sokobanja-Žukovcu, Jezeru, Jošanici, Mužincu, Resniku, Trubarevcu i Čitluku. Ovim se postiže ukidanje dvojnika, poboljšava pristup internetu i mreži za prenos podataka u svim mestima u kojima postoji telefonska mreža.

Izgradnja novih komutacionih objekata u sledećim naseljima i delovima naselja: Luka, Boljetin, Balta Berilovac, Crni Vrh, turistički centri na Staroj planini.

Izgradnja optičkih kablova za naselja u kojima se grade komutacije, za postojeće komutacije koje nemaju optičke kablove, kao i na sledećim relacijama: Majdanpek -Poreč – D. Milanovac-Tekija-Kladovo; Knjaževac-D. Kamenica-Kalna-Balta Berilovac-Turistički centri na Staroj planini; Knjaževac-Sokobanja; privodi za emisione stanice radio difuzne mreže Deli Jovan i Tupižnica.

Izgranja RR veze Knjaževac – Tupižnica – turistički centri na Staroj planini i ruralne radiotelefonske mreže za opštinu Knjaževac, čime se, zajedno sa optičkim kablovima iz prethodnog stava, obezbeđuju radni i rezervni pravci za ove opštinske centre i značajne lokalitete i pokrivaju retko naseljeni delovi Regiona, koji sada nisu pokriveni telefonskom mrežom.

Izgradnja planiranih baznih stanice mobilnih operatera Telekom-MTS (064 i 065), VIP (060 i 061) i Telenor (062, 063 i 069).

Digitalizacija radio difuzne mreže.

U cilju poboljšanja postojećeg stanja poštanskog saobraćaja, predviđeno je:

otvaranje novih poštanskih jedinica u turističkom delu Stare planine (Knjaževac) i naseljima Gornjane (Bor) i Truberevac (Sokobanja);

funkcionisanje dela poštanskih jedinica kao sistema stalnih, odnosno sezonskih ugovornih pošti;

uvođenje mobilnih poštanskih šaltera (minimalno za svaki okrug po jedan) koji bi, po određenom rasporedu, obilazili udaljena sela;

uvođenje svih novih poštanskih usluga u poštanskom saobraćaju.

5.5. KOMUNALNA INFRASTRUKTURA

U oblasti tretmana komunalnog otpada predviđa se zatvaranje postojećih nesanitarnih deponija (duž puteva, rečnih tokova i u blizini seoskih i gradskih naselja) na teritoriji svih opština Borskog i Zaječarskog okruga; izgradnje nove regionalne sanitarne deponije „Halovo 2” (koja će opsluživati sva naselja na teritoriji Borskog i Zaječarskog okruga, osim Majdanpeka, koji se pripaja regionalnom sistemu za upravljanje otpada Braničevskog okruga i Sokobanje, koja se pripaja regionalnoj deponiji za Niški region); i ustanovljavanje decentralizovanog sistema upravljanja otpadom, koji bi uključio i seoska naselja (prikupljanje organskog i neorganskog otpada, prerada organskog otpada i dalja distribucija neorganskog otpada krajnjim korisnicima, tj. otkupljivačima sekundarnih sirovina).

Plansko opredeljenje je da se uporedo sa otvaranjem regionalne deponije „Halovo 2”, a najkasnije do 2014. godine izvrši sistematsko zatvaranje, remedijacija i rekultivacija postojećih opštinskih deponija u roku od 3 godine od otvaranja regionalne deponije (prema Zakonu o upravljanju otpadom „Službeni glasnik RS” 36/09), detaljno geološko i hidrotehničko istraživanje i analiza kvaliteta podzenih voda u neposrednoj blizini svih deponija, zbog procene ekološke ugroženosti zemljišta i preciziranje mreže lokacija transfer stanica (u skladu sa projektima za regionalnu deponiju, kriterijumima udaljenosti od naseljenih mesta i deponijskih prostora, i opštinskim odlukama o izboru lokacije), iz kojih bi se otpad prevozio na mesto prerade ili konačnog odlaganja i to:

Borskog okruga, 5 transfer stanice (Kladovo – 1, Majdanpek 2 – Majdanpek i Donji Milanovac, Negotin – 1 , Bor – 1) ;

Zaječarskog okruga, 4 transfer stanice (Zaječar – 1, Boljevac – 1, Knjaževac – 1 i Sokobanja – 1).

Lokacije transfer stanica moraju da zadovoljavaju nekoliko osnovnih uslova, to jest da budu:

na obodima gradova ili sela, na pristupnim putevima ka deponiji „Halovo 2”;

udaljene najmanje 500 m od najbliže zone stambenih naselja, zona zaštite kulturno-istorijskih spomenika ili zona zaštite životne sredine, kao i od autobuskih stanica, skladišta zapaljivih materija i vojnih objekata;

udaljene najmanje 2 km od zdravstvenih stanica i drugih medicinskih centara sa stacionarnim pacijentima, banja ili prehrambene industrije;

udaljene najmanje 100 m od benzinskih stanica ili stanica za snabdevanje naftom i gasom;

van koridora hidrotehničkih sistema (za irigaciju i melioraciju), podzemne infrastrukture i dr.

van zone zaštite izvorišta vodosnabdevanja.

Plansko opredeljenje je da razvoj regionalne deponije „Halovo 2” (na površini od 15,5 ha ) u narednim fazama obuhvati i realizaciju:

reciklažnog postrojenja kojima će se potencijalne sirovine (staklo, metal, papir, plastika) separatno odvajati i uključivati u proizvodni proces određenih industrija, organske materije (lišće, otpaci od drveta i trave) kompostirati i prerađivati u organsko đubrivo (potencijalno za gas), a nesagorivi i razgradivi otpaci (šut, pepeo, otpaci kamena, opke i sl) koristiti za nasipanje puteva ili druge građevinske potrebe, čime bi se smanjio zapreminski udeo ukupne količine otpada;

postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda koje nastaju kao sekundardni produkti odlaganja i tretmana komunalnog otpada.

U skladu sa Nacionalnom strategijom za upravljanje otpadom, a uzimajući u obzir promene u industrijskom sektoru na samo na teritoriji Plana, već i Republike Srbije, planirana je izgradnja Nacionalnog centra za upravljanje opasnim otpadom do kraja planskog perioda. Nacionalni centar za tretman opasnog i medicinskog otpada će biti lociran u centralnoj Srbiji.

Potecijalna lokacija za izgradnju regionalnih skladišta opasnog otpada, kojim bi se vršilo njegovo bezbedno sakupljanje i čuvanje do tretmana nije predviđena na području Timočke krajine (zbog nedovoljne količine produkovanog opasnog otpada). Ovo se posebno odnosi na otpad stvoren u okviru rudarsko-metalurškog kompleksa u Boru i Majdanpeku, koji bi, pre skladištenja na centralizovanom mestu sakupljanja trebalo da se odlaže na privremena skladišta u okviru kompleksa. Sav opasni otpad će se upućivati ka jedinstvenom skladištu za područje Niškog okruga. Bez obzira na činjenicu da opštine Timočke krajine neće imati regionalno skladište opasnog otpada, u gradovima je neophodno odrediti lokacije centara za sakupljanje opasnog otpada iz domaćinstava (baterija, akumulatora, otpadnih ulja, otpadnih električnih i elektronskih aparata), koje mogu biti uz centre za odvojeno sakupljanje reciklabilnog otpada. Neophodno je izvršiti i licenciranje operatera za sakupljanje i reciklažu opasnog otpada.

U pogledu grobalja, neophodno je izvršiti plansko lociranje novih seoskih groblja i utvrđivanje nadležnosti opštinskih javnih komunalnih preduzeća za nad svim seoskim grobljima, njihovo proširivanje u skladu sa zahtevima, kao i njihovo komunalno opremanje. U pogledu pijaca, neophodno je izvršiti poboljšanje higijenskih uslova i uređenje pijaca (zelenim, stočnim i mlečnim) prema utvrđenim standardima, kao i opredeliti lokacije za nove pijace.

6. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE, PRIRODNIH VREDNOSTI I NEPOKRETNIH KULTURNIH DOBARA

6.1. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE

Polazeći od stanja kvaliteta životne sredine na području Prostornog plana, utvrđene su kategorije životne sredine i to:

visok stepen zagađenosti (područje izuzetne zagađenosti životne sredine) – nalazi se na lokalitetima sa prekoračenim graničnim vrednostima emisija; u ovu kategoriju ubrajaju se lokaliteti (hot spots) sa emisijama teških metala i arsena u vazduh, vodu i zemljište, kao i lokaliteti odlagališta flotacijske jalovine i kvarcnog peska: (a) sa aktivnostima u rudarsko-metalurškim kompleksima Bora i Majdanpeka-eksploatacija mineralnih sirovina i prerada (b) sa aktivnostima u hemijskoj industriji IHP Prahovo holding AD;

viši stepen zagađenosti (područje zagađene i degradirane životne sredine) – nalazi se u zonama naselja Bora, Zaječara, Majdanpeka i Negotina sa epizodnim zagađenjima životne sredine (vazduha, zemljišta i reka, sa mogućnošću ugrožavanja bukom, neprijatnim mirisima, kao nesaniranih posledica eksploatacije mineralnih sirovina i uticaja industrije, deponija i saobraćaja); u ovoj kategoriji nalaze se i delovi pomenutih opštine koji se nalaze na rastojanju od oko 10 km u pravcu dominantnog vetra većih zagađivača, rečni tokovi IV klase i tokovi van klase, lokacije postojećih opštinskih deponija i planirane regionalne deponije;

srednji stepen zagađenosti (područje ugrožene životne sredine) – sa srednjim uticajem na zagađenje životne sredine sa povremenim prekoračenjem graničnih vrednosti zagađujućih materija u vazduhu imaju lokaliteti: širih zona gradskih jezgara (periurbane zone) bez organizovanog sistema kontrole životne sredine (Knjaževac, Kladovo), postrojenja za proizvodnju električne energije (HE «Đerdap I» i «Đerdap II»), industrijski kapaciteti (prehrambeni, tekstilni i dr. u Knjaževcu i, Zaječaru), područja eksploatacije uglja u Sokobanjskom basenu, Bogovini, Lubnici kod Zaječara i Vrškoj Čuki; u ovoj kategoriji nalaze se i delovi rečnih tokova III klase, zone intenzivne poljoprivrede i zone oko velikih farmi, širi koridori državnih puteva I i II reda, luka Prahovo, mesta sa pojavama bespravne izgradnje; zone ekscesivne i jake erozije;

mali stepen zagađenosti (područje pretežno kvalitetne životne sredine) – lokaliteti na većem delu planskog područja sa relativno neizmenjenom prirodnom sredinom, bez prekoračenja graničnih vrednosti zagađujućih materija, šumska područja, područja sa individualnim grejanjem, nerešenim sistemom prikupljanja i kanalisanja otpadnih voda, neadekvatnom upotrebom agrohemisjkih sredstava, turistički kompleksi i mesta sa nedovoljno kontrolisanom posetom (Boljevac, Sokobanja), lokalni (opštinski) putevi i pruge, seoska naselja;

nezagađena područja (područja kvalitetne životne sredine) – predstavljeni su lokalitetima sa skoro neizmenjenom ili neizmenjenom prirodnom sredinom koji se uglavnom nalaze na planinskom području (livadsko-pašnjačka područja, šumski kompleksi) i zaštićenim zonama prirodnih vrednosti i koji su pogodni za život ljudi, uz izvesni rizik od elementarnih nepogoda; u ovoj zoni nalaze se područja NP „Đerdap” i Parka prirode Stara planina, spomenici prirode Lazarev kanjon, Ripaljka, Vratna, Zamna, Valja prerast – Šuplja stena, Bigar i Bogovinska pećina, strogi rezervati prirode Bukovo, Mustafa, Felješan, Rtanj, Mala Jasenova glava i predeli izuzetnih odlika Lepterija-Sokograd i Ozrenske livade.

Zaštita i unapređenje kvaliteta životne sredine ostvarivaće se sprovođenjem planskih koncepcija i rešenja, kao i sledećih mera i smernica:

zaštite i unapređenja kvaliteta vazduha

smanjenje emisija zagađujućih materija iz postojećih izvora zagađivanja: propisivanjem i strogom kontrolom graničnih vrednosti emisija zagađujućih materija iz stacionarnih i pokretnih izvora zagađivanja od strane lokalnih jedinica uprave, na osnovu utvrđenih standarda na nacionalnom nivou (naročito u opštinama Bor, Majdanpek, Negotin i Zaječar); razvojem i implementacijom savremenijih mera zaštite u okviru: rudarsko-metalurških kombinata, koji bi smanjili emitovanje taložnih i toksičnih materija u atmosferu odnosno zagađenje vazduha Bora i Majdanpeka teškim metalima i arsenom; i hemijske industrije u Prahovu u cilju smanjenja zagađenja vazduha u opštini Negotin sekundarnim produktima bazne hemijske industrije; smanjenjem zagađenja vazduha emisijama ugljen monoksida iz industrijskih postrojenja na planskom području postavljanjem filtera; primenom ekološki povoljnije tehnologije i sistema za prečišćavanje vazduha u industriji u cilju zadovoljenja graničnih vrednosti emisije; smanjenjem emisije ugljen monoksida kao produkta nepotpunog sagorevanja fosilnih goriva u zoni državnih puteva prvog i drugog reda; proširenjem i tehničko unapređenje sistema daljinskog grejanja opštinskih centara i usklađivanje režima rada postojećih kotlarnica sa propisima, kao i prelazak s uglja na tečna goriva; smanjenjem potrošnje uglja i povećanje potrošnje obnovljivih izvora energije za toplotne potrebe domaćinstava; unapređenjem sistema javnog prevoza i železničkog transporta; i zatvaranjem i sanacijom postojećih deponija;

ograničavanje emisija iz novih izvora zagađivanja: obavezne integrisane dozvole za postojeća postrojenja i objekte, nove objekte, i promene u načinu funkcionisanja postojećih objekata i postrojenja; primena najbolje dostupne tehnologije i rešenja usklađenih sa važećim propisima, za nova postrojenja i objekte; i obaveznom izradom procene uticaja na životnu sredinu za svako novoizgrađeno postrojenje (poštovanje principa u oblasti izgradnje i to visine dimnjaka i drugih emitera zagađenja u vazduh, a prema evropskim normama);

sistematsko praćenje kvaliteta vazduha – kontrola kvaliteta vazduha na više mernih mesta u skladu sa Evropskom direktivom o proceni i upravljanju kvalitetom ambijentalnog vazduha (96/62/ES), u okviru državne mreže mernih stanica za merenje regionalnog i prekograničnog atmosferskog prenosa zagađujućih materija u vazduhu i aerosedimentima u okviru međunarodnih obaveza – u opštinama Bor, Majdanpek, Zaječar i Negotin, kao i više lokalnih mernih stanica za fiksna merenja (na teritoriji Kladova i Knjaževca, a po potrebi i ostalih opština na planskom području), a u skladu sa Zakonom o zaštiti vazduha („Službeni glasnik RS” 36/09) i Uredbom o uslovima za monitoring i zahtevima kvaliteta vazduha („Službeni glasnik PC”, br. 11/10);

razvoj mreže meteoroloških stanica sa osmatranjem svih meteoroloških parametara na planskom području (posebno u opštinama Bor i Majdanpek, ali i u zonama razvoja turizma, posebno na Staroj planini);

definisanje regionalne strategije zaštite vazduha, planova u slučaju prekograničnog zagađenja, lokalnih planova kvaliteta vazduha i planova operatera za smanjenje emisija iz stacionarnih postrojenja.

zaštite i unapređenja kvaliteta voda

zaštita postojećih i planiranih izvorišta vodosnabdevanja, uspostavljanjem odgovarajućeg režima sanitarnog nadzora i zaštite životne sredine u užoj i široj zoni zaštite izvorišta, kao i rezervacija prostora za planirane akumulacije;

širenje i modernizacija kanalizacione mreže naselja sa odgovarajućim PPOV u opštinama i gradovima, kao i u seoskim naseljima u kojima je moguće obaviti sanitaciju na teritoriji Timočke krajine;

zaustavljanje izlivanja jalovine iz RTB Bor i RTB Majdanpek u sve vodotokove;

unapređenje kvaliteta vodotokova do propisane klase kvaliteta;

čišćenje korita i priobalja Borske reke, Kriveljske reke, Velikog Timoka, Peka, Šaške i Porečke reke od nanosa pirita;

revitalizacija i proširivanje vodovodnog sistema i smanjenje gubitaka vode;

podsticanje racionalne potrošnje vode u domaćinstvima, industriji i drugim delatnostima;

uklanjanje smeća sa obala (posebno Dunava) i iz korita reka koji ugrožava kvalitet vode;

prepoznavanje i uklanjanje izvora zagađivanja reka: ispitivanjem kvaliteta otpadnih voda i praćenjem havarijskih zagađenja (prema Zakonu o vodama, čl. 105.); prečišćavanjem otpadnih voda do nivoa koji odgovara GVI, odnosno do nivoa kojim se ne narušavaju standardi kvaliteta životne sredine recipijenta (prema Zakonu o vodama, čl. 99.); uspostavljanjem sistema integralnog upravljanja otpadom na teritorijama svih opština u skladu sa planskim rešenjima; sprečavanjem odranjanja i spiranja smeća u reke sa postojećih smetlišta, do njihovog zatvaranja i remedijacije; i racionalnom i stručnom upotrebom pesticida i veštačkih đubriva na slivnom području postojećih i planiranih vodoakumulacija;

dosledna primena Evropske direktive o vodama (2000/60/EC) i Zakona o vodama RS („Službeni glasnik RS” br. 30/10) u domenu: utvrđivanja i koordinacije mera za površinske i podzemne vode koje pripadaju istom ekološkom, hidrološkom i hidrogeološkom slivu; sprečavanja ili smanjenja uticaja nezgoda kod kojih dolazi do iznenadnog zagađivanja voda; određivanja opštih pravila za kontrolu zagađivanja i akumuliranja količine vode, kako bi se osigurala ekološka održivost sliva; osiguravanja odgovarajućih informacija o planiranim merama i izveštajima o napredovanju njihovog sprovođenja, radi uključivanja javnosti u proces donošenja i ostvarivanja upravljanja rečnim slivovima;

uspostavljanje sistema integralnog upravljanja vodnim slivovima Timoka, Peka i Moravice;

sistematsko praćenje kvaliteta voda: redovno praćenje vrednosti pokazatelja kvaliteta voda i redovno praćenje sastava otpadnih voda pre ispuštanja u recipijent.

zaštite i unapređenja kvaliteta zemljišta

sistematsko praćenje kvaliteta zemljišta: praćenje koncentracije teških metala u zemljištu i praćenje koncentracije teških metala, arsena i azota u zemljištu (posebno u opštinama Bor i Majdanpek);

sprečavanje dalje kontaminacije zemljišta eksploatacijom mineralnih sirovina, tehnička i biološka rekultivacija flotacijskih jalovišta u Boru, Velikom Krivelju i Majdanpeku;

remedijacija i rekultivacija zemljišta u dolinama Borske reke, Kriveljske reke i Velikog Timoka koje je nasuto piritnom jalovinom, na osnovu međunarodnih sporazuma s Bugarskom;

rekultivacija zemljišta oštećenog sumpordioksidom;

očuvanje ekonomskih i ekosistemskih funkcija zemljišta sprovođenjem tehničkih i bioloških radova i mera zaštite na evidentiranim erozionim terenima, posebno onim sa ekcesivnom erozijom (na ogolelim planinskim vrhovima i krečnjačkim masivima), vrlo jakom erozijom (u delu sliva Borske i Porečke reke, na prelazima viših u niže terase u Ključu i na nagibima prema Dunavu) i jakom (između Zlota i Brestovca, na više mesta u Ključu, pored Dunava prema Tekiji i na padinama oko Petrova sela);

rekultivacija postojećih smetlišta, zatvorenih opštinskih deponija (ili deponija u procesu zatvaranja), kompleksa i lokaliteta eksploatacije mineralnih sirovina, privremenih pozajmišta zemlje za izgradnju puteva;

odvijanje površinske eksploatacije mineralnih sirovina u granicama valorizovanih ekoloških zona i postojećim granicama odobrenih istražnih prava, bez otvaranja novih površina kojima bi se mogao ugroziti postojeći zemljišni fond;

sprečavanje zagađenja toksičnim materijama koje se koriste u industriji (posebno u baznoj hemiji) i poljoprivredi: lekovi, boje, pesticidi, mineralna đubriva;

ograničavanje na najmanju moguću meru korišćenja i fragmentacije kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta za nepoljoprivredne namene, u prvom redu zaštitom od trajnog gubitka izgradnjom objekata i infrastrukture;

davanje prednosti tradicionalnim poljoprivrednim granama koje imaju povoljne uslove za razvoj i doprinose očuvanju/uspostavljanju mozaične strukture predela; poklanjanjem pažnje izboru odgovarajućih kultura i načinu obrade zemljišta prema pedološkim uslovima, nagibu i ekspoziciji terena; klasifikaciji kiselih zemljišta; uspostavljanjem antierozivnog plodoreda; i poboljšanjem sortnog sastava travnih ekosistema radi povećanja njihove produktivnosti i zaštite zemljišta;

primena kontrolisanog integralnog prihranjivanja i zaštite bilja i uvođenja metoda organske/ekološke proizvodnje hrane;

preduzimanje mera za smanjenje rizika od zagađivanja zemljišta pri skladištenju, prevozu i pretakanju naftnih derivata i opasnih hemikalija i

priprema preventivnih i operativnih mera zaštite, reagovanja i postupaka sanacije zemljišta u slučaju havarijskog izlivanja opasnih materija u okolinu.

unapređenja kvaliteta javnog zdravlja

definisanje javnozdravstvenih politika na nivou pojedinačnih opština ili celog regiona kojima bi se definisali prioriteti i parametri za akciju kao odgovor na zdravstvene potrebe;

merenje (monitoring) efekata rudarsko-metalurških aktivnosti i aktivnosti hemijske industrije na zdravstveno stanje populacije;

obezbeđivanje uslova za brzo reagovanje u slučaju ekoloških akcidenata;

proširenje sanitarnog nadzora sistema za vodosnabdevanje i prečišćavanje otpadnih voda;

podizanje zaštitnog zelenila uz saobraćajnice i zone oko privrednih pogona;

primena propisanih dozvoljenih nivoa buke u izgrađenim područjima naselja;

primena propisanih mera zaštite od nejonizujućeg zračenja (DV, TS, rudnici);

razvoj i unapređenje kvaliteta i dostupnosti javnim službama od značaja za javno zdravlje.

sprečavanje rizika od nastanka udesnih situacija

sprovođenjem 24-časovnog sistema monitoringa kvaliteta vode, vazduha i zemljišta;

definisanjem obaveza operatera SEVESO postrojenja koji mora da dostavi obaveštenje, odnosno da izradi Politiku prevencije udesa ili Izveštaj o bezbednosti i Plan zaštite od udesa;

utvrđivanjem novih, potencijalnih postrojenja nižeg ili višeg nivoa koji se mogu svrstati u SEVESO postrojenja;

ograničavanjem emisija iz novih izvora zagađivanja;

definisanjem obavezne integrisane dozvole za postojeća postrojenja i objekte, nove objekte i promene u načinu funkcionisanja postojećih objekata i postrojenja;

zaštite i očuvanja ekoloških i pejzažnih vrednosti poljoprivrednih i šumskih predela, obnove i rekultivacije degradiranih prostora

povećanje površine zaštićenih prirodnih dobara

primena pretežno šumske i, nešto manje, poljoprivredne rekultivacije i revitalizacije;

zaštitom pojedinačnih karakterističnih prirodnih celina na planskom području;

odgovornim upravljanjem zaštićenim zonama NP Đerdap i Parka prirode Stara planina;

estetskim preobražajem naselja, komunalnom higijenom ulica u gradskim i seoskim sredinama, formiranje i nega privatnih i javnih zelenih površina, korita i obala vodotoka u naseljima.

kontrolu jonizujućeg zračenja

Popis i demontiranje postojećih radioaktivnih gromobrana sa više lokacija na području Plana.

6.2. ZAŠTITA PRIRODNIH VREDNOSTI

Zaštićena prirodna dobra se štite i uređuju u skladu sa aktom o proglašenju i shodno odredbama Zakona o zaštiti prirode RS, u prvom redu 19 zaštićenih prirodnih dobara odnosno područja i prirodnih fenomena, ukupne površine 99.369 ha u okviru koje je u režimu zaštite I stepena – 2.700 ha, režimu zaštite II stepena – 19.394 ha i režimu zaštite III stepena – 77.275 ha, dok je u režimu zaštitne zone („Đerdap” i „Romuliana”) ukupno 69.860 ha (Tabela III -16).

Tabela III -16: Zaštićena prirodna dobra

Naziv i vrstazaštićenog prirodnog dobra Opština/grad i površina(u ha) Kategorija Stepen zaštitei površina (u ha) Zakonski osnov, vrsta akta i godina zaštite NP Đerdap i zaštitna zona nacionalnog parka (ZZ) Nacionalni park:Majdanpek Kladovo Ukupno NPZaštitna zona:Majdanpek Kladovo Negotin Ukupno ZZ 29.467 16.02545.49233.88919.70414.12667.719 Prva kategorija(prirodno dobro od izuzetnog značaja) I stepen II stepen III stepen Zaštitna zona 2.010 9.450 34.032 67.719 Zakon o nacionalnom parku Đerdap – 1974., Zakon o nacionalnom parku Đerdap – 1983., Zakon o nacionalnim parkovima – 1993., Prostorni plan područja Nacionalnog parka Đerdap Park prirodeStara planina ZaječarKnjaževacUkupno 6.29542.29348.588 Prva kategorija(prirodno dobro od izuzetnog značaja) I stepen II stepen III stepen 3636.19742.028 Zakon o zaštiti životne sredine iz 1991. godine: Uredba Vlade – 1997. i Uredba Vlade – 2009. Spomenik prirodeLazarev kanjon BorBoljevac Ukupno 1.1765791.755 Prva kategorija(prirodno dobro od izuzetnog značaja) II stepen 1.755 Zakon o zaštiti životne sredine iz 1991. godine: Uredba Vlade – 2000. Spomenik prirodeRipaljka Sokobanja 7 Prva kategorija(prirodno dobro od izuzetnog značaja) II stepen 7 Zakon o zaštiti spomenika kulture i prirodnih retkosti: Rešenje Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti – 1949, Zakon o zaštiti životne sredine iz 1991. godine: Uredba Vlade – 2000. Predeo izuzetnih odlikaLepterija-Sokograd Sokobanja 406 Prva kategorija(prirodno dobro od izuzetnog značaja) II stepen III stepen 32185 Zakona o zaštiti prirode: Rešenje SO Sokobanja – 1969.Zakon o zaštiti životne sredine iz 1991. godine: Uredba Vlade – 2002. Predeo izuzetnih odlikaOzrenske livade Sokobanja 237 Treća kategorija(značajno prirodno dobro) II stepen 237 Zakona o zaštiti prirode:Rešenje SO Sokobanja – 1973. Strogi rezervat prirodeBukovo Negotin 10 Prva kategorija(prirodno dobro od izuzetnog značaja) I stepen 10 Zakon o zaštiti spomenika kulture i prirodnih retkosti:Rešenje Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti – 1961., Zakon o zaštiti životne sredine iz 1991. godine: Uredba Vlade – 2007. Spomenik prirodeVratna Negotin 3 Treća kategorija(značajno prirodno dobro) II stepen 3 Zakon o zaštiti spomenika kulture i prirodnih retkosti: Rešenje Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti – 1957. Spomenik prirode Zamna Negotin 2 Treća kategorija(značajno prirodno dobro) II stepen 2 Zakon o zaštiti spomenika kulture i prirodnih retkosti: Rešenje Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti – 1957. Spomenik prirodePark šuma Badnjevo Negotin 5 Treća kategorija(značajno prirodno dobro) II stepen 5 Zakon o zaštiti prirode: Rešenje SO Negotin – 1982. Spomenik prirodeValja prerast – Šuplja stena Majdanpek 8 Treća kategorija(značajno prirodno dobro) II stepen 8 Zakon o zaštiti spomenika kulture i prirodnih retkosti: Rešenje Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti – 1959. Strogi rezervat prirodeMustafa Majdanpek 80 Treća kategorija(značajno prirodno dobro) I stepen 80 Zakon o zaštiti spomenika kulture i prirodnih retkosti: Rešenje Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti – 1950. Zakon o zaštiti prirode: Rešenje SO Majdanpek – 1969. Strogi rezervat prirodeFelješan Majdanpek 15 Treća kategorija(značajno prirodno dobro) I stepen 15 Zakon o zaštiti spomenika kulture i prirodnih retkosti:Rešenje Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti – 1950. Strogi rezervat prirodeRtanj Boljevac 15 Treća kategorija(značajno prirodno dobro) I stepen 15 Zakon o zaštiti spomenika kulture i prirodnih retkosti: Rešenje Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti – 1959. Strogi rezervat prirodeMala Jasenova glava Boljevac 6 Treća kategorija(značajno prirodno dobro) I stepen 6 Zakon o zaštiti spomenika kulture i prirodnih retkosti: Rešenje Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti – 1951. Spomenik prirodeBogovinska pećina Boljevac 14 Treća kategorija(značajno prirodno dobro) II stepen Zakon o zaštiti prirode: Rešenje SO Boljevac – 1974.Zakon o zaštiti životne sredine iz 1991. godine: Odluka SO Boljevac – 2008. Predeo izuzetnih odlikaProstor areheološkog nalazišta Romuliana – Gamzigrad i zaštitna zona Zaštićeni prostor arheološkog nalazišta:Zaječar Zaština zona:Zaječar 2.6862.414 Prva kategorija(prirodno dobro od izuzetnog značaja) I stepen II stepen III stepen Zaštitna zona 176 1.380 1.1302.414 Zakon o zaštiti prirode i Zakon o zaštiti kulturnih dobara: Odluka SO Zaječar – 1990. (na površini 176 ha)Zakon o planiranju i izgradnji: Prostorni plan područja arheološkog nalazišta Romulijan – Gamzigrad – 2004. (na površini 2.686 i zaštitna zona površine 2.414 ha) Spomenik prirode Bigar Knjaževac 15 Prva kategorija(prirodno dobro od izuzetnog značaja) II stepen 15 Zakon o zaštiti prirode: Rešenje SO Knjaževac – 1981. (na površini 2 ha), Zakon o planiranju i izgradnji i Zakon o zaštiti životne sredine iz 1991. godine: Prostorni plan područja Stare planine – 2008. (na površini 15 ha)

Na planskom području u toku je izrada dokumentacije za ustanovljenje i proglašenje novih zaštićenih područja (Zavod za zaštitu prirode Srbije) i to za:

Specijalni rezervat prirode „Rtanj”, opštine Boljevac i Sokobanja, površine 5.600 ha;

Spomenik prirode „Rajkova pećina”, opština Majdanpek, površine 140 ha;

Spomenik prirode „Beli izvorac”, opština Majdanpek, površine 10 ha i

Spomenik prirode „Mokranjske stene”, opština Negotina, površine 30 ha.

Do okončanja istraživanja i ustanovljavanja novih prirodnih dobara različite vrste (park prirode, predeo, rezervat prirode), kategorija i režima zaštite, ovim Prostornim planom se inicira zaštita prostora identifikovanih prostornih celina i to:

Područje Kučaja, na teritoriji opština Bor i Boljevac, okvirne površine 46.500 ha, koje će u celosti ili većim delom (Dubašnica i Lazarev kanjon) biti vrednovano i predloženo za nacionalni park;

Područje planine Deli Jovan, na teritoriji opština Negotin, Majdanpek, Bor i grada Zaječara, okvirne površine 6.600 ha;

Područje planine Stol, na teritoriji opštine Bor, okvirne površine 1.700 ha;

Područje planina Mali i Veliki Krš, na teritoriji opština Bor i Majdanpek, okvirne površine 2.900 ha;

Područje planine Tupižnice, na teritoriji grada Zaječara i opštine Knjaževac, okvirne površine 3.500 ha;

Područje planina Ozren i Devica, opština Sokobanja, površine 6.800 ha; i

Područje ritske zone Male Vrbice, opština Kladovo (sa 120 zabeleženih, odnosno 170 pretpostavljnih vrsta – posebno su značajne belobrka čigra i pčelarica) okvirne površine 800 ha.

Orijentaciona ukupna površina navedenih prostornih celina predviđenih za sticanje statusa zaštićenih prirodnih dobara/područja iznosi 68.000 ha. Prostorni obuhvat, vrsta i režimi zaštite navedenih područja precizno će se odrediti kroz akt o ustanovljenju zaštite, na osnovu prethodno stručne dokumentacije referentnih institucija.

Za Park šumu Badnjevo, opština Negotin i Strogi prirodni rezervat Konjska glava, opština Majdanpek, zbog gubitka osnovnih obeležja i vrednosti koje su bile razlog zaštite, planiran je ili započet postupak formalnog ukidanja zaštitnog statusa, tako da je opredeljenje da se ova dva područja ne predviđaju za zaštićena prirodna dobra. Za NP „Đerdap”, u postupku izrade prostornog plana tog područja, preispitaće se spoljne i unutrašnje granice zaštite. Eventualne merodavne promene će se formalno sprovesti kroz izmenu akta (zakona) o proglašenju Đerdapa za nacionalni park. Za područje arheološkog nalazišta „Romuliana-Gamzigrad” izvršiće se, na osnovu Zakona o kulturnim dobrima i Zakona o zaštiti prirode, formalno usaglašavanje granica i režima zaštite sa rešenjima utvrđenim prostornim planom tog područja.

Procenjuje se da će se uspostavljanjem mreže ekološki značajnih područja (Natura 2000) na osnovu evropskih direktiva o staništima i pticama (Special Areas of Conservation – SACs i Special Protection Areas – SPAs) površina pod različitim vidovima zaštite prirodnih vrednosti (biološke raznovrsnosti, geonasleđa i predela) povećati na ukupno 30% površine područja Prostornog plana. Takoće se procenjuje da će se proširenjem postojećih i ustanovljenjem novih zaštićenih područja aktima Vlade (ustanovljavanje rezervata prirode, staništa i drugih područja) ili lokalne samouprave povećati površina pod zaštitom posebnih prirodnih vrednosti za 71.150 ha, tako da ukupna površina zaštićenih prostora iznosi 170.520 ha odnosno 23,9% područja Prostornog plana Timočke Krajine.

Na području Prostornog plana nalazi se 13 zaštićenih međunarodno značajnih centara biodiverziteta, i to: 4 međunarodno značajna staništa ptica, 6 međunarodno značajna biljna područja, kao i 3 međunarodno značajna staništa leptira (Tabele III -17,III -18 i III -19).

Tabela III -17:Međunarodno značajna staništa ptica (Important Bird Areas-IBAs)

R.br. Naziv IBA Površina (ha) Opština 1. Stara planina 20 000 Zaječar, Knjaževac, Pirot*, Dimitrovgrad* 2. Zlotska klisura-Dubašnica 10 000 Bor, Žagubica* 3. Đerdapska klisura 65 000 Kladovo, Majdanpek, Golubac* 4. Mala Vrbica 2 000 Kladovo

*Van obuhvata prostornog plana

Izvor podataka: Zavod za zaštitu prirode Srbije, Beograd, 2007.

Tabela III -18:Međunarodno značajna biljna područja (Important Plant Areas-IPAs)

R.br. Naziv IPA Površina (ha) Opština 1. Đerdap 65 293,30 Kladovo, Majdanpek, Negotin, Golubac*, Kučevo* 2. Kladovo-Radujevac – Kladovo 3. Veliki krš i Stol 2 483,31 Bor, Majdanpek 4. Klisura Lazareve reke 1 916.97 Bor, Boljevac 5. Rtanj 7 007,46 Boljevac, Sokobanja 6. Stara planina 54 408,21 Knjaževac, Pirot*, Dimitrovgrad*

*Van obuhvata prostornog plana

Izvor podataka: Zavod za zaštitu prirode Srbije, Beograd, 2007.

Tabela III -19: Međunarodno značajna staništa leptira (Prime Butterfly Areas-PBAs)

R.br. Naziv PBA Površina (ha) Opština 1. Majdanpek-Rudna Glava 885 Majdanpek 2. Stara planina 14 200 Knjaževac, Pirot* 3. Stol 200 Bor

*Van obuhvata prostornog plana

Izvor podataka: Zavod za zaštitu prirode Srbije, Beograd, 2007.

6.3. ZAŠTITA NEPOKRETNIH KULTURNIH DOBARA

Na području Prostornog plana evidentirana su i zaštićena sledeća NKD:

devet kulturnih dobara od izuzetnog značaja:

na području grada Zaječara: arheološko nalazište „Gamzigrad”;

na području opštine Kladovo: spomenik kulture „Deo rimskog Limesa”, „Trajanova tabla i deo puta” i arheološka nalazišta „Pontes” i „Karataš”;

na području opštine Majdanpek: arheološka nalazišta „Rudna glava” i „Lepenski vir”;

na području opštine Negotin: spomenik kulture „Hajduk Veljkova barutana” i prostorna kulturno-istorijska celina „Kompleks Negotinskih pivnica”;

jedanaest kulturnih dobara od velikog značaja:

na području opštine Boljevac: spomenik kulture Manastir Lapušnja;

na području opštine Kladovo: spomenik kulture Tvrđava „Fetislam”;

na području opštine Knjaževac: spomenici kulture Crkva sv. Bogorodice i Manastir Gornja Kamenica; kao i arheološko nalazište „Ravna-Timacum Minus”;

na području opštine Majdanpek: spomenik kulture „Stara topionica”;

na području opštine Negotin: spomenici kulture Manastir Koroglaš, Kuća Stevana Mokranjca i Stara crkva; kao i prostorna kulturno-istorijska celina „Staro gradsko jezgro”;

na području opštine Sokobanja: spomenik kulture „Soko grad”;

veći broj kulturnih dobara ; neka od njih su:

na području opštine Boljevac: spomenici kulture Manastir Krepičevac, Crkva Lozica, Zgrada stare osnovne škole, Zgrada stare opštine, prostorna kulturno-istorijska celina Kompleks zgrada iz XIX veka, i dr.;

na području opštine Bor: arheološko nalazište Lazareva pećina, Trnjana kod Brestovačke banje, tragovi srednjevekovnog rudarenja u više naselja opštine (Luka, Krivelj, Brestovac i dr), prostorno kulturno-istorijska celina Brestovačka banja i dr.

na području grada Zaječara: spomenici kulture Manastirska celina Suvodol, Manastir Grlište, „Radul begov konak” i dr.;

na području opštine Knjaževac: spomenici kulture Crkva Sv. Đorđa iz 19. veka, Vila poljoprivrednog kombinata „Džervin” i dr.;

na području opštine Negotin: spomenici kulture Manastir Bukovo, Saborna crkva Sv. Trojice, arheološko nalazište „Lokalitet Vrelo-Šarkaman” i dr.;

na području opštine Sokobanja: spomenici kulture Staro banjsko kupatilo, Konak kneza Miloša Obrenovića, Crkva Uspenja Bogorodice, „Trebička česma” – Česma Kneza Miloša na Trebičkom putu, Srednjovekovno utvrđenje u selu Vrmdža i dr.;

veći broj evidentiranih kulturnih dobara; neka od njih su:

na području opštine Boljevac: Brdo Straža, Vodenica i ostaci valjavice Petra Jovanovića, Kuća sa ugaonim tremom Petra Lukića, Kuća Živojina Radisavljevića, Kuća Ilinke Petrović, Vodenica Jordana Grujića, Kuća sa vajatom Danice Milojević, Kuća Žike Trailovića, Kuća Biserke Stević, Šontin bunar sa tremom, Zgrada električne centrale, Kuća sa središnjim tremom Ratka Jevtića, Crkva Blagoveštenja, Kuća Ljubiše Mitića, Bunar Vukadina Spasića i dr.;

na području opštine Bor: Manastirište u Gornjanu, Crkvina, Markov kamen, Kapije, Selište, Tilva Njagra i dr.

na području grada Zaječara: Crkva Rođenja Presvete Bogorodice i dr.;

na području opštine Kladovo: Selište – Vajuga, Milutinovac, Glameja – Ljubičevac;

na području opštine Knjaževac: Stari vodotoranj i mostovi u Knjaževcu, crkve iz XIX veka u Balincu, Novom Koritu, Gabrovnici, Balta Berilovcu i Ćuštici, Stara čaršija u Knjaževcu i dr.;

na području opštine Majdanpek: Kožica, Mrtvaja, Lepenska potkapina, Porečka reka i dr.

na području opštine Sokobanja: Grudonjska vodenica u Gradašnici, Crkva u Čitluku i dr.

na području opštine Negotin: spomenik Hajduk Veljku i dr.

Zbog radova na hidroelektrani Đerdap na Dunavu, potopljeni su sledeći lokaliteti nepokretnih kulturnih dobara, i to:

u opštini Kladovo: Hajdučka vodenica i Delovi rimskog puta;

u opštini Majdanpek: Velika Livadica, Boljetin-Smirna, Vlasac, Ravna (Campsa), Crkva sv. Nikole, Ribnica, Veliki Gradac (Taliana), Porečko ostrvo, Stara crkva u staroj Mosni, Veliko Golubinje, Jendek-Tursko pristanište-Nešin potok-Milkov potok; Kastel i Pecka Bara.

Prioritetno je preduzimanje sledećih propozicija za:

spomenike kulture:

rekategorizacija svih kategorisanih spomenika kulture;

revalorizacija nepokretnih kulturnih dobara, u prvom redu valorizacije objekata narodnog graditeljstva i gradske arhitekture;

valorizacija objekata narodnog graditeljstva – starih neizmenjenih i malo izmenjenih planinskih sela i pojedinačnih crkava, zavetnih mesta, stambenih i privrednih objekata narodnog graditeljstva i ambijentalnih celina u selima, koji će, nakon bližeg istraživanja, evidentiranja, proglašenja i kategorizacije biti restaurirani i rekonstruisani u pretežno izvornim oblicima eksterijera (u duhu regionalne, odnosno tradicionalne arhitekture) uz adekvatno komunalno opremanje, obezbeđivanje potrebnog komfora u enterijeru i moguće prenamene (kod stambenih i privrednih objekata), posebno u funkciji seoskog turizma;

označavanje i obeležavanje svih kategorisanih spomenika kulture informativnim tablama i oznakama na putnim pravcima;

sprovođenje mera tehničke zaštite korišćenjem savremenih tehnologija, uz očuvanje osnovnih svojstava i konstruktivnih, stilskih i tipoloških karakteristika, posebno na građevinskim objektima sakralne i tehničke arhitekture;

obeležavanje svih potopljenih nepokretnih kulturnih dobara na pogodan način za njihovu prezentaciju;

sakralni spomenici kulture privešće se isključivo sakralnoj nameni i bogoslužbenim potrebama: stare okrivene crkve i kapele će se rekonstruisati i obnavljati prema savremenim konzervatorskim principima;

prioritet u prezentaciji imaće spomenici kulture sa adekvatnom namenom, kojom se ne narušavaju njegova kulturno-istorijska svojstva;

permanentno evidentiranje spomenika tehničke kulture, koji će biti prezentovani u autentičnoj nameni i, ukoliko je moguće sa očuvanom tehničko-tehnološkom funkcijom i uključivanjem u turističku ponudu;

izmeštanje najugroženijih i napuštenih objekata narodnog graditeljstva i njihovo grupisanje u obliku aktivnog etnoparka u blizini turističkih kompleksa i centara, ukoliko prethodna zaštita nije moguća, ili je iz nekog drugog razloga neopravdana;

prostorno kulturno-istorijske celine:

revalorizacija prostorno kulturno-istorijskih celina;

definisanje stepena rekonstruktivnih i sanacionih zahvata odgovarajućim projektima, kao i konzervatorskih uslova za izvođenje tehničke zaštite i prezentaciju objekata, odgovarajućim urbanističkim planom;

pojačan inspekcijski nadzor i primena sankcija radi blagovremenog uklanjanja neplanski izgrađenih objekata i promene neadekvatnih uslužnih namena u kulturno-istorijskim celinama;

arheološka nalazišta:

nstavak istraživanja najvrednijih arheoloških lokaliteta;

efikasnija zaštita arheoloških nalazišta;

zabrana neovlašćenog uništavanja, prekopavanja, iskopavanja i zaoravanja arheoloških lokaliteta;

utvrđivanje zona pojava arheoloških lokaliteta regionalnog značaja;

izgradnja primarne turističke infrastrukture za pristup i prijem posetilaca i

adekvatna prezentacija i interpretacija arheoloških lokaliteta.

Pored formiranja dela planirane tematske rute Put rimskih imperatora na području Regiona, koja će obuhvatiti najznačajnije kulturno nasleđe iz antičkog Rima na ovom području, moguće je formirati i druge kulturne staze na planskom području, kao što su staza rimskih imperatora, staza dunavskih tvrđava, putevi vina, staza kraljevskih banja Srbije i dr.

6.4. ORGANIZACIJA PROSTORA OD INTERESA ZA ODBRANU ZEMLjE

I VANREDNE SITUACIJE

Prostornim planom utvrđuju se objekti i kompleksi od interesa za odbranu zemlje i njihove zaštitne zone u skladu sa Uslovima i zahtevima Ministarstva odbrane za prilagođavanje potrebama odbrane zemlje Regionalnog prostornog plana Timočke krajine (akt UIs CMP MO int. br. 1191-2 od 30.04.2009. godine). Takođe, definišu se pravila zaštite granice Republike Srbije prema dopisu Ministarstva unutrašnjih poslova (br. 01-3724/09-2 od 03.04.2009. godine).

Pored ovih, Prostornim planom su predložena i opredeljenja privrednog, socio-ekonomskog i infrastrukturnog razvoja, koja su posebno značajna za vanredne situacije.

Plan korišćenja i uređenja prostora od interesa za odbranu i vanredne situacije zasniva se na primeni sledećih propozicija:

Neposredni pojas uz državnu granicu nalazi se pod režimom kontrolisanog i ograničenog korišćenja, u nadležnosti Ministarstva unutrašnjih poslova. U dubini od 300 m na teritoriji Srbije ne predviđa se izgradnja objekata koji bi ometali i doveli u pitanje vidljivost granične linije, što važi i za zasade visokog rastinja i poljoprivrednih kultura.

Obezbediće se infrastrukturni uslova za otpočinjanje sa radom graničnog prelaza Novo Korito (Srbija) – Salaš (Bugarska) kod mesta Kadibogaz.

U skladu sa Zakonom o prelaženju državne granice i kretanju u graničnim pojasu, postoje ograničenja koja se odnose na kretanje i boravak lica u graničnom pojasu, koji obuhvata deo teritorije Republike Srbije u dubini od 100 m, duž granične linije.

Oko vojnih kompleksa sa statusom „perspektivan” planiraju se zone prostorne zaštite, koje su uslovljene njihovom namenom i propisuju se zbog bezbednosti okoline od ovih kompleksa i aktivnosti u njima, u cilju zaštite stanovništva i materijalnih dobara. Zone tretirati kao prostor sa posebnim režimom korišćenja, uređenja i izgradnje, a pravilima uređenja definišu se kao: a) zone zabranjene izgradnje (sa potpunom zabranom bilo kakve gradnje), i b) zone kontrolisane gradnje (za koje je obavezna saglasnost Ministarstva odbrane).

Za komplekse sa statusom „nije perspektivan” i „Master plan” može se skinuti status „posebne namene”. Buduća namena ovih kompleksa odrediće se planovima nižeg nivoa, nakon otuđenja i regulisanja imovinsko pravnih odnosa. Planom se predlaže da prioritet ima javna namena ovih objekata (u funkciji razvoja javno-socijalne infrastrukture), a u skladu sa interesima lokalne samopurave, Republike i drugih zainteresovanih subjekata. Realizaciji planskih rešenja uslovljena je konačnim regulisanja imovinsko pravnih odnosa sa budućim vlasnikom ili korisnikom.

Za kompleks aerodroma u Boru, definiše se zona ograničene gradnje, prečnika 2500 m. Prilikom planiranja i izgradnje objekata u zoni prostorne zaštite oko aerodroma, obavezno je ispoštovati odredbe Zakona o vazdušnom saobraćaju („Službeni list SRJ”, broj 12/98, 5/99, 44/99, 73/2000 i 70/2001), kao i drugih zakonskih i podzakonskih akata koja se odnose na planiranje, visinu, izgradnju i obeležavanje objekata, instalacije i prepreke u zonama civilnih aerodroma, a obavezno je tražiti mišljenje i saglasnost Ministarstva odbrane (do momenta otuđenja) i Direktorata civilnog vazduhoplovstva (DCV).

Obaveza lokalnih samouprava je donošenje Planova za odbranu od elementarnih nepogoda kao i planova o proglašenju erozionih područja čime se poropisuju administartivne mere preporuka i zabrana. Kako je Region izuzetno ugrožen erozionim procesima i poplavama predviđeno je da se ovakvi planovi donesu objedinjino za Region u celini.

Privredni subjekti na području Plana pripremiće planove delovanja u slučaju tehnoloških akcidenata (izlivanja tehnoloških voda i flotacijskog mulja, požara, eksplozija, emisije štetnih gasova i dr.) u saradnji sa lokalnim institucijama i organima.

Predviđeni koncept policentričnog sistema naselja omogućava očuvanje disperznog razmeštaja postojećih (mešovitih i seoskih) naselja, sa istovremenim jačanjem centralnih funkcija tih naselja. U skladu sa principima prevencije od razaranja obavezna je primena važećih aseizmičkih propisa pri sanaciji postojećih i izgradnji novih objekata. Neophodno je utvrditi procenu rizika od poplava u naseljima, a planskom razradom na nižem nivou predvideti pravila/ograničenja gradnje i mere zaštite.

Autonomnost poljoprivrede obezbeđuje biološki bezbedna hrana proizvedena u autonomnim pogonima, pod uslovom da se ostvari planirana integracija sa industrijom i turizmom, kao stimulativnim organizatorom i potrošačem u doba mira.

U izradi plana zaštite od požara posebno će se uvažiti sledeći elementi: a) predviđena saobraćajna pristupačnost šumskim područjima biće realizovana izgradnjom mreže javnih, službenih i šumskih puteva (i perspektivno alpskih ski-staza i žičara), računajući ove objekte istovremeno i kao protivpožarne barijere koje dele šumu na manje segmente; b) pored velikih vodoakumulacija, planski će se utvrditi mreža malih akumulacija na vodotocima uz postojeće i planirane kolske puteve (javne, službene i šumske) radi obezbeđenja ravnomernog zahvata vode za gašenje požara; v) pri pošumljavanju novih površina (po novim šumskim osnovama) rasporedom protivpožarnih pruga i progala predvideće se će planske protivpožarne barijere, i g) uspostaviće se redovno protivpožarno osmatranje.

Alternativno vodosnabdevanje sa visokim stepenom pouzdanosti i niskim stepenom povredivosti omogućeno je jedinstvenim sistemima, sastavljenim od povezanih separatnih i većeg broja lokalnih sistema. Izvršiće se obeležavanje zona akcidenata (poplavni talasi, poplave i klizišta) uvođenjem sistema obaveštavanja i uzbunjavanja, kao i planova reakcija u slučaju ovih pojava.

Autonomnost snabdevanjem energijom u vanrednim situacijama obezbeđuje se korišćenjem alternativnih izvora: hidropotencijala planinskih vodotoka i geotermalnih voda, biomasa, bio-gasa dobijenog tretmanom biloške komponente komunalnog otpada.

Obezbeđenje planiranog razvoja saobraćaja i veza osnovni su uslovi za organizovanje aktivnosti u vanrednim situacijama. U otežanim planinskim uslovima saobraćaja, posebno u istočnom delu područja, diferencirana mreža javnih regionalnih i lokalnih puteva, službenih i ostalih šumskih puteva i brojnih staza, dopunjuje se sistemom žičara, kao važnim elementom saobraćaja (žičare mogu egzistirati na lokalnoj elektroenergiji i rezervnim dizel agregatima). U planiranju sistema veza uvažen je njihov poseban značaj za izdvojena planinska područja, uz primenu visokofrekventnih veza i obezbeđivanje radio, TV i prijema interneta. Pored eksternih veza, predviđen je razvoj sistema unutrašnjih veza koji ima poseban značaj u vanrednim situacijama.

Prema konceptu razvoja turizma, intencija je funkcionalno integrisanje većine aktivnosti naselja (pre svega poljoprivrede i male privrede) i neposredno uključenje u turističku ponudu, čime se omogućava razvoj naselja i povećanje broja stalnih stanovnika, manjim delom prirodnom reprodukcijom i većim delom doseljavanjem. Planirani javni objekti i smeštajni turistički sadržaji mogu se u vanrednim situacijama upotrebiti za potrebe sanitetskog zbrinjavanja i lečenja, s obzirom da nisu predviđeni u velikim građevinskim koncentracijama i da su po pravilu zaklonjeni morfološkim oblicima i šumom.

Zaštita od zimskih nepogoda u brdsko-planinskom delu (zavejavanje, led, lavina, snegoizvale, vetroizvale i dr.) i od letnjih nepogoda (oluja, bujice praćene odronima i sl.) biće ostvarena izgradnjom i uređenjem planiranih sadržaja suprastrukture i infrastrukture, pošumljavanjem i zatravljivanjem goleti i predviđenim vodoregulacijama.

Ukupna zaštita od elementarnih nepogoda svih vrsta biće objedinjena u jedinstvenu službu osmatranja, javljanja i preduzimanja prethodnih intervencija. Neophodan preduslov za adekvatnu zaštitu je institucionalna organizovanost, koja će biti teritorijalno organizovana i distribuirana prema obuhvatu prostora koji se štiti. Od posebnog značaja je uspostavljanje jedinstvenog informacionog sistema o prostoru kao efikasne mere i sredstva za planiranje, upravljanje i usmeravanje konkretnih aktivnosti u vanrednim situacijama.

7. KORIŠĆENjE I OSNOVNA NAMENA PROSTORA

Osnovna namena prostora na području Prostornog plana (7131 km2) imala je 2008. godine sledeću strukturu:

poljoprivredno zemljište 3.670km2 (51%),

šume i šumsko zemljište 2.972 km2 (42%)

i ostalo zemljište 489 km2 (oko 7%).

Planirane promene u korišćenju prostora do 2025. godine najviše će se odraziti na šumsko zemljište koje će se povećati za 92,3 km2 (oko 13%) i iznosiće oko 390 km2 ili 54,6% područja Prostornog plana. Poljoprivredno zemljište smanjiće se za oko 88 km2 (oko 12,5%) i iznosiće oko 279 km2 ili 39% područja Prostornog plana. Promene u korišćenju prostora nastaće pretvaranjem poljoprivrednog u šumsko zemljište pošumljavanjem površina najnižeg proizvodno – ekonomskog potencijala (7. i 8. katastarske klase), dela degradiranih brdskih pašnjaka i niskoproduktivnih / oštećenih poljoprivrednih zemljišta, prioritetno u cilju zaustavljanja erozije i zaštite slivnih područja vodoakumulacija i značajnijih vodotokova, kao i rekultivacija dela površina eksploatacije mineralnih sirovina.

Ostalo zemljište na području Prostornog plana obuhvata: građevinsko zemljište (naselja, infrastrukturu, vodoakumulacije i dr.), kao i neplodne površine (van poljoprivrednog zemljišta, šuma i šumskog zemljišta). Do promena u korišćenju poljoprivrednih, šumskih i neplodnih površina (na oko 0,3% područja Prostornog plana) može doći u zonama razvoja eksploatacije mineralnih sirovina (opštine Bor i Majdanpek), infrastrukturnih koridora, vodoprivrednih sistema, turizma i pojedinih naselja. Plansko opredeljenje je da se u ovim zonama razvoja, gde je to moguće, izvrši delimična kompenzacija mestimičnim pošumljavanjem, kao i konverzija korišćenja sa neplodnim površinama.

Najznačajnije transformacije u nameni ostalog zemljišta sprovešće se u cilju relizacije:

1) planiranih vodoakumulacija, ukupne površine oko 5 km2 („Bogovina” – 3,1 km2 na teritoriji Boljevca; „Pesača” – ukupno oko 0,1 km2, od čega deo na teritoriji Majdanpeka; Žukovac na teritoriji Knjaževca; kao i akumulacija Bukovska reka, na teritoriji Majdanpeka);

2) infrastrukturnih objekata (izgradnja puta I reda u opštini Bor – u dužini od oko 29 km, izgradnja obilaznice oko Knjaževca – u dužini od oko 9,5 km, izgradnja puteva II reda na teritoriji opštine Knjaževac – u dužini od oko 9,3 km, pruge u opštini Negotin – dužine oko 4,8 km i dr.); turističke infrastrukture; industrijskih zona i dr.

Tabela III-20. Promene u korišćenju poljoprivrednog i šumskog zemljišta 2008-2025. godine (u km2)

Područje /Okrug godina zemljište % od ukupnih površina Poljoprivredno Šumsko Poljoprivredno Šumsko Borski okrug 2008 159,07 163,60 45,4 46.6 2025 119,38 204,76 34 58.4 promena -39,70 41,15 Zaječarski okrug 2008 207,89 133,60 57,4 36.9 2025 159,53 184,80 44 51.0 promena -48,36 51,19 Područje Prostornog plana 2008 366,96 297,20 51,5 41.7 2025 278,9 389,55 39,1 54.6 promena -88,06 92,35  

Plansko opredeljenje je da se racionalnije i intenzivnije koriste i uređuju postojeća građevinska područja naselja, kao i da se ograniči i kontroliše njihovo širenje. Zbog toga se ovim Prostornim planom građevinska područja naselja zadržavaju u orijentaciono istim površinama, dok će se izgradnja putne mreže vršiti pretežno u koridorima postojećih trasa.

Tabela III-21. Procena promene korišćenja u strukturi ostalog zemljišta, 2008-2025. godina, (u km2)

Godina Putevi Pruge Akumulacije Naselja Neplodne površine Ukupno Područje Prostornog plana 2008 17,06 3,95 2,35 157,48 305,9 486,7 2025 17,29 4,04 7,43 157,48 261,6 447,84 promena 0,23 0,09 5,08 0 -44,3 -38,9

IV. MERE I INSTRUMENTI ZA PRIMENU I SPROVOĐENjE PLANA

1. PRIORITETI I STRATEŠKO RAZVOJNI PROJEKTI PRVE ETAPE SPROVOĐENjA PLANA

1.1. PRIORITETNE AKTIVNOSTI NA IMPLEMENTACIJI

Prioritetne aktivnosti na implementaciji Prostornog plana utvrđuju se za prvu fazu implementacije do 2015. godine.

Polazeći od planskih ciljeva, postavki i rešenja Prostornog plana, prioritetne aktivnosti obuhvataju:

1. Poljoprivredno zemljište i ruralni razvoj

Plansko rešenje 1.1: Održivo korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta Prioritetne aktivnosti: Aktiviranje regionalnog i lokalnih centara u mreži za ruralni razvoj na jačanju stručne, savetodavne, informatičke i operativne podrške utvrđivanju programa razvoja lokalnih zajednica, uključujući i doprinos rešavanju problema nezaposlenosti, okretanjem ka razvoju sopstvenog poljoprivrednog gazdinstva; lokalne vlasti, u sadejstvu sa ostalim zainteresovanim akterima lokalne zajednice, imaju ključnu ulogu u razvoju multifunkcionalne poljoprivrede, aktivnim uključivanjem u sprovođenje nacionalne agrarne politike, formulisanjem lokalnih strategija i programa održivog poljoprivrednog i ruralnog razvoja i obezbeđenjem finansijskih sredstava za kofinansiranje njihove implementacije;Izrada katastra zemljišta oštećenog rudarskim aktivnostima, emisijama sumpordioksida i prašine i izlivanjem flotacijske jalovine;Izrada i početak realizacije projekta remedijacije zemljišta oštećenog sumpordioksidom i prašinom i selektivne biljne proizvodnje u zonama uticaja rudarskih i industrijskih kompleksa;Izrada i realizacija kompleksnih projekata rekultivacije i revitalizacije oštećenih, odnosno uništenih zemljišta, u prvom redu Borske i Kriveljske reke i Velikog Timoka u opštinama Bor, Zaječar, Negotin i Peka i Šaške reke u opštini Majdanpek;Evidentiranje terena ugroženih procesima vodne i eolske erozije, određivanje i kontrola sprovođenja odgovarajućih radova i mera zaštite zemljišta na tim terenima, prema smernicama koje će biti utvrđene Republičkom poljoprivrednom osnovom; Završetak realizacije projekta navodnjavanja Negotinske nizije,Destimulisanje intenzivnog korišćenja erodibilnih i drugih slabih poljoprivrednih zemljišta, obezbeđenjem podsticaja za pošumljavanje oranica 7. i 8. kat. klase , degradiranih pašnjaka i sl.;Ažuriranje podataka katastra o namenama i vlasništvu zemljišta, uz istovremeno uspostavljanje sistema praćenja i ocene (tzv. monitoring i evaluacija) stanja poljoprivrednog i ostalog zemljišta; neophodno je da se podaci o promenama fizičke strukture prostora i vlasničkim odnosima upotpune informacijama o stepenu zagađenosti zemljišta agensima antropogenog porekla; osnovnu intenciju ovih podataka trebalo bi da čini formiranje kompleksne osnove za uspostavljanje sistema prostorne informacije o zemljišnoj životnoj sredini, primenljivog u praksi; pojave uništavanja, degradacije i zagađivanja zemljišta moraju da budu registrovane i kvantitativno analizirane pomoću odgovarajućih baza podataka, modela i algoritama koji su kompatabilni sa sistemima geografske informatike (GIS), s jedne strane, i sa međunarodno prihvaćenim standardima kvaliteta zemljišta, s druge; Jačanje stručno-savetodavne službe, radi difuzije znanja i informacija vezanih za primenu dobre poljoprivredne prakse održivog upravljanja poljoprivrednim zemljištem, razvoj integralne i organske proizvodnje, primenu odgovarajućih mera i tehnika konzervacione obrade zemljišta i dr.; Jačanje podrške ulaganjima mladih poljoprivrednika u proširenje poseda, obnovu pašnjačkog stočarstva, obnovu i podizanje novih dugogodišnjih zasada u vinogradarstvu i voćarstvu, gajenje lekovitog bilja, opremu za navodnjavanje i mehanizaciju i diverzifikaciju delatnosti na gazdinstvu i u ruralnom okruženju, korišćenjem podsticajnih sredstava iz budžeta Republike i formiranjem opštinskih agrarnih budžeta, pronalaženjem strateških partnera i korišćenjem domaćih razvojnih fondova i predpristupnih fondova Unije;Formiranje udruženja proizvođača u cilju: zajedničkih ulaganja u kapacitete za doradu, preradu, skladištenje i transport finalnih proizvoda; uvođenja savremenih standarda i sistema kontrole kvaliteta; zaštite geografskog porekla lokalnih proizvoda i unapređivanje njihovog marketinga;Obezbeđenje poreskih i infrastrukturnih olakšica za investiranje u otvaranje malih i srednjih proizvodnih i uslužnih preduzeća i radnji, uključujući animiranje stanovništva na radu u inostranstvu za povratak na imanja i ulaganja u oživljavanje lokalne privrede, aktiviranjem postojećih građevinskih objekata, opreme i kvalifikovane radne snage za razvoj raznovrsnih proizvodnih, uslužnih, kulturnih, ekoloških i drugih delatnosti na selu;Očuvanje i obnova timočkih vinogorja, uz istovremeno osavremenjavanje sortimenta gajene loze, u skladu sa preporukama Ministarstva poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede Republike Srbije iObuka poljoprivrednih proizvođača za primenu mera kalcifikacije i rekultivacije poljoprivrednog zemljišta i za proizvodnju zdravstveno bezbedne hrane.

2. Šumsko zemljište i šuma i razvoj lovstva

Plansko rešenje 2.1: Održivo korišćenje i zaštita šumskog zemljišta i šuma Prioritetna aktivnost: Unapređenja stanja postojećih šuma i povećanja površina pod šumama prvenstveno u slivovima postojećih („Grlište”, oko 12 km2 i „Bovan” oko 10 km2), i planiranih vodoakumulacija („Bogovina” i „Žukovac”,) kao i u okviru jalovišta i graničnih zona industrijskih postrojenja;Izrada projekata pošumljavanja slivova vodoakumulacija na području Prostornog plana;Racionalno korišćenje ukupnih proizvodnih potencijala šuma, uz povećanje ukupne obraslosti i popunjavanje nedovoljno obraslih površina;Obnavljanje šuma, podizanje novih i nega šuma u državnim šumama na području Zaječarskog okruga oko 1.400 ha i Borskoj okruga oko 2.900 ha;Antierozivna zaštita na površinama i lokalitetima koje ugrožava srednja, ekscesivna i jaka erozija: na ogolelim planinskim vrhovima i krečnjačkim masivima, u delu sliva Borske i Porečke reke, na prelazima viših u niže terase u Ključu i na nagibima prema Dunavu u Negotinskoj niziji; i na površinama u okviru planiranog skijališta na Staroj planini i u zaštitnim zonama oko rudarskih i industrijskih kompleksa;Čišćenje i uređenje šuma oštećenih šumskim požarima;Institucionalno opremanje i organizovanje za potrebe: monitoringa i istraživanja šuma (posebno funkcionalnih optimuma u zonama sa različitim režimima zaštite prirode, inventure privatnih šuma i dr.). Plansko rešenje 2.2: Razvoj lovstva Prioritetna aktivnost: Očuvanje raznovrsnosti lovne faune (gajenje, naseljavanje i zaštita divljači) uz usklađivanje lovnih i ostalih delatnosti u lovištima;Organizacija stručnih službi za praćenje i usmeravanje razvoja populacije glavnih i sporednih vrsta divljači;Fazno poboljšanje stanja i fonda sitne i krupne divljači u skladu sa kapacitetom lovno produktivnih površina na šumskim područjima; iOrganizovanje lovnog turizma i edukacija lovnih stručnjaka i lovaca.

3. Vodni resursi

Plansko rešenje 3.1: Zaštita kvaliteta voda Prioritetne aktivnosti: Zaštita izvorišta voda regionalnih sistema za vodosnabdevanje (u gornjim delovima Trgoviškog, Crnog i Svrljiškog Timoka i postojećih i planiranih vodoakumulacija I/II klase kvaliteta);Definisanje sistema zaštite od zagađivanja i neplanskog korišćenja površinskih i podzemnih voda (posebno Borske reke u profilu Rgotina, Crnog Timoka, Trgoviškog i Belog Timoka, desnih pritaka Dunava i dr.;Uspostavljanje i obeležavanje zona zaštita vodoakumulacija (posebno Bovana); Hitna sanitarna zaštita lokalnih izvorišta ugroženih deponijama u naseljima Vajuge i Sipa;Sanitarno opremanje postojećih objekata, sanacija zagađenog zemljišta i uspostavljanje zabrane prevoza opasnih i štetnih materija na putevima u užim zonama zaštite vodoakumulacija, uz zabranu izgradnje objekata koji mogu ugroziti izvorište;Održivo korišćenje lokalnih izvorišta do količina koje ne ugrožavaju ekološke uslove u okruženju i održavanje kvaliteta voda vodotoka i postojećih i planiranih vodoakumulacija u propisanim I/II klasama kvaliteta;Uspostavljanje sistema integralnog upravljanja slivovima Timoka, Peka i Moravice;Izgradnja postrojenja za prečišćavanje rudničkih i industrijskih otpadnih voda;Izgradnja sistema za prečišćavanje otpadnih voda gradskih naselja;Uspostavljanje sistema monitoringa kvaliteta površinskih i podzemnih voda;Realizacije projekta sanacije/izgradnje kolektora ispod jalovišta Veliki Krivelj;Izrada projekata i početak čišćenja i biološke remedijacije Borske, Kriveljske i Ravne reke, Velikog Timoka, Peka, Šaške i Porečke reke. Plansko rešenje 3.2: Zaštita od voda Prioritetne aktivnosti: Odbrana od poplava kombinacijom regulacija pasivnih hidrotehničkih mera (linijskih zaštitnih sistema), i aktivnih mera, realizacijom vodoakumulacija kao i bujičarskim i biotehničkim radovima u slivu;Uspostavljanje kontrole i planskog usmeravanja eksploatacije građevinskih materijala iz rečnih korita;Primena tehničkih, biotehničkih i bioloških mera zaštite od erozionih procesa (posebno u slivu Porečke reke, gornjem slivu Peka, u slivovima Ravnobučijanske reke, Janjske reke, gornjem slivu Žukovske reke, Aldinačke reke i devastiranim slivovima oko Bora i Majdanpeka).

4. Geološki resursi:

Plansko rešenje 4.1: Eksploatacija mineralnih sirovina Prioritetne aktivnosti: Završetak privatizacije i restruktuiranja rudarsko-metalurškog kompleksa RTB „Bor”, uključujući i Majdanpek, revitalizaciju i re-inženjering tehnoloških procesa i modernizaciju opreme, sa posebnim akcentom na izgradnju nove, moderne ekološki prihvatljive topionice u Boru;Realizacija privatizacije i restruktuiranja, uz prateću modernizaciju tehnoloških procesa u rudnicima uglja sa podzemnom eksploatacijom („Soko”, „Lubnica”, „Bogovina”, „Vrška Čuka”) i značajnije povećanje proizvodnje;Pripremne aktivnosti za realizaciju termocentrale-toplane na bazi uglja iz postojećih aktivnih ležišta kapaciteta oko 300 MW;Pripremne aktivnosti za realizaciju cementare na bazi raspoloživih sirovina, pre svega ležišta krečnjaka „Jevik” kod Knjaževca; eksplotacija krečnjaka kod sela Štubik -„Smiljkova glava” kod Negotina;Zaštitita prostora nad ležištima energetskih sirovina, na lokacijama malih hidrolektrana i koridora energetske infrastrukture od neplanske izgradnje objekata;Geološko istraživanje retkih zemlji u slivu Zamne. Plansko rešenje 4.2.: Saniranje površina oko postojećih rudarskih objekata i razvoj projekata koji minimalno ugrožavaju životnu sredinu Prioritetne aktivnosti: Preduzimanje svih zakonskih i tehničko-tehnoloških mera da se degradiranje i uništavanje životne sredine svede na prihvatljiv nivo u svim fazama tretiranja mineralnih sirovina (eksploatacija, priprema, prerada, transport), uz dosledno ostvarivanje kratkoročnih i dugoročnih programa i planova sanacije i rekultivacije degradiranih površina (posebno u okviru objekata RTB „Bor” i rudnika Majdanpek) iObezbeđivanje integralnog upravljanja otpadom koji se formira u svim proizvodnim procesima i tehnološkim fazama u mineralno sirovinskom kompleksu, sa posebnim akcentom na efikasnije i kompleksnije korišćenje sirovina i iskorišćavanje različitih tehnogenih sirovina koje se stvaraju u mineralno-sirovinskom kompleksu (topioničarske šljake, rudnička jalovina, otok iz flotacijskih postrojenja i dr.).

5. Razvoj stanovništva, mreže naselja i javnih službi

Plansko rešenje 5.1: Demografska obnova Prioritetne aktivnosti: Konstantna podrška države smanjivanju unutarregionalnih razlika sa posebnom pažnjom na teritorijalnim potencijalima devastiranih područja koja doživljavaju ekonomsko zaostajanje i depopulaciju;Ublažavanje negativnih demografskih procesa merama za zaustavljanje emigracije mladog stručnog kadra (zaposlenje, kvalitet života) i stvaranje uslova za povratak i redistribuciju stanovništva (zaposlenje, komunalno opremanje naselja i dr.). Plansko rešenje 5.2: Razvoj ljudskih resursa Prioritetne aktivnosti: Podizanje nivoa obrazovanja, razvoj znanja i specijalnih veština radne snage;Podrška za samozapošljavanje i osnivanje poslova manjeg razmera, kao i unapređenje reintegracije i fleksibilnosti radne snage; Poboljšavanje uslova socijalnog statusa pojedinih kategorija stanovništva (odraslih osoba bez obrazovanja, žena, dece, starih, izbeglih i interno raseljenih lica, vojnih invalida i drugih posebno ugroženih grupa). Plansko rešenje 5.3: Funkcionalno jačanje uloge urbanih centara Prioritetne aktivnosti: Podsticati dnevne migracije kao instrument teritorijalne i funkcionalne kohezije u regionu na tri nivoa: I nivo – Bor i Zaječar; II nivo – Knjaževac, Negotin i Kladovo; i III nivo – Majdanpek, Boljevac i Sokobanja;Razvoj prostornih i funkcionalnih veza između regionalnih centara Bora i Zaječara, te duž Timočke razvojne osovine. Bor i Zaječar jačaće regionalne funkcije (privredne, javno-socijalne, razvojno-upravljačke, informacione, naučno-istraživačke, kulturne i dr.), a Knjaževac, Negotin i Kladovo razvijaće subregionalne funkcije (privredne, javno-socijalne, razvojno-upravljačke i kulturne) i intenziviraće razvoj funkcija opštinskih centara (privredne i javno-socijalne). Plansko rešenje 5.4: Očuvanje i transformacija ruralnih naselja i područja Prioritetne aktivnosti: Zadržavanje mlađeg dela kontingenta radne snage i podsticanja povratka dela nezaposlene radne snage iz urbanih i opštinskih/gradskih centara na ruralna područja (farmersko stočarstvo, ukrupnjavanje poseda, organska poljoprivreda) modernizacijom poljoprivrede i dopunskih aktivnosti (turizam, mikrobiznis);Poboljšanje kvaliteta mreže puteva i razvoj javnog saobraćaja čime će se omogućiti bolja veza između naselja i, posebno, sa centrima zajednice sela;Usklađivanje mreža objekata i usluga javnosocijalne infrastrukture sa funkcijama centara u mreži naselja, razmeštajem i potrebama korisnika;Obnova, rekonstrukcija i adaptacija seoskih domova kulture i mesnih zajednica radi stvaranja uslova za formiranje multifunkcionalnih centara iUnapređenje i razvoj ruralne komunalne infrastrukture, posebno. telekomunikacija. Plansko rešenje 5.5: Razvoj javnih službi, posebno njihove dostupnosti na ruralnim područjima Prioritetne aktivnosti: Predškolsko vaspitanje i obrazovanje. Dogradnja postojećih ili izgradnja novih objekata (Bor, Kladovo, Zaječar, Knjaževac i Sokobanja), dugoročnim zakupom privatnih objekata, podsticanjem angažovanja privatnog sektora i njegovim umrežavanjem i pristupom javnim fondovima, korišćenjem viškova prostora u osnovnim školama ili drugim javnim objektima; uvođenje organizovanog prevoza i formiranje mobilnih, putujućih dečjih vrtića;Osnovno obrazovanje i vaspitanje. Racionalizacija mreže objekata uvođenjem specijalizovanog đačkog prevoza i poboljšanje kvaliteta nastave uvođenjem mobilnih nastavnih timova i programiranim višenedeljnim boravkom učenika u drugim školama, otvaranje internata pri školama ili organizovanjem privatnog smeštaja;Srednje, više i visoko obrazovanje. Umrežavanje stručnih škola sličnih obrazovnih profila, njihova diverzifikacija i veća fleksibilnost za prilagođavanje potrebama privrede i tržišta rada; Adaptacija, proširenje i izgradnja učeničkih i studentskih domova;Zdravstvena zaštita. Organizovanje mobilnih zdravstvenih timova, integrisanog pružanja usluga zdravstvene i socijalne zaštite i pružanje kvalitetne prehospitalne hitne medicinske pomoći;Socijalna zaštita. Rehabilitacija postojeće mreže centara socijalne zaštite, podizanjem kvaliteta objekata i usluga, proširenjem kapaciteta za nove sadržaje, unapređenje postojećih i uvođenje novih usluga, razvojem inovativnih programa socijalne zaštite i dr. Kultura. Izrada regionalnih i lokalnih programa razvoja kulture i integrisanjem kulturno-obrazovnih i drugih intersektorskih programa; Sport i rekreacija. Povećanje kvaliteta i opremljenost pojedinih objekata i sportskih terena, pretežno u ruralnom području iLokalne uprave. Razvoj uslužnih centara lokalnih uprava u opštinskim/gradskom centru i razvojem mreže usluga uprave i mreže objekata mesnih kancelarija na ruralnom području svih opština/grada, a posebno u mikrorazvojnim centrima.

6. Razvoj privrednih delatnosti

Plansko rešenje 6.1: Privredni razvoj Prioritetne aktivnosti: Podrška ekonomske politike strukturno-organizacionim i svojinskim promenama RTB „Bor”, Rudnicima uglja „Soko” i „Lubnica”, kao i drugim akterima; Ubrzano pripremanje pogona RTB „Bor” i drugih krupnih proizvodnih kapaciteta za primenu mera zaštite životne sredine, u skladu sa domaćim propisima i praksom EU, posebno u pogledu sanacije emisija SO2; pepela, prašine, teških metala i drugih zagađujućih materija, uz promovisanje principa predostrožnosti; Promovisanje energetske efikasnosti, ulaganja u istraživanja i razvoj ekološki održivih i efektivnih tehnologija u rudarsko-metalurškom, energetskom sektoru i u drugim sektorima; Podsticaj razvoja regionalnog klastera MSP u sektoru prerade metala/bakra, posebno nakon prodaje RTB „Bor”;Poboljšanje informatičkih tokova i drugih inicijativa podrške mobilisanju i aktivnom učestvovanju građana i poslovnog sveta u donošenju odluka koje se odnose na prostorno-ekološke posledice razvoja rudarsko-metalurške i energetskih aktivnosti; Obezbeđenje podrške privrednim inicijativama koje doprinose ekonomskoj valorizaciji mineralnih sirovina i drugih resursa u toku eksploatacije i prerade (eksploatacija rude bakra, uglja, kvarcnog peska, peščara i sl.) iUnapređenje prostorno-funkcionalne organizacije postojećih zona koncentracije rudarsko-metalurških i energetskih aktivnosti, u skladu sa kriterijumima teritorijalne optimizacije proizvodnih faktora.

7. Razvoj turizma

Plansko rešenje 7.1: Kompletiranje i integracija postojeće ponude u prostoru Prioritetne aktivnosti: Konsolidacija i i funkcionalno integrisanje postojeće ponude u prostoru (dunavsko priobalje sa Đerdapskim jezerom/„NP Đerdap”, Park prirode Stara planina, Sokobanja, Gamzigradska banja, Brestovačka banja, arheološka nalazišta Felix Romuliana i Lepenski vir, Eurovelo 6, evropski pešački put E-4 i dr.) uz izgradnju i uređenje, novih sadržaja ponude u prostoru i drugih javnih objekata, kao glavnih generatora ukupne turističke ponude planskog područja (jezera, planina, turističkih centara-gradova i mesta(tradicionalnih manifestacija, banja i sela, tranzitnih plovnih i putnih koridora i dr.);uređivanje i organizovanje prezentacije objekata nepokretnih kulturnih dobara a posebno arheoloških nalazišta starorimskog nasleđa, na potezu od Knjaževac-Ravna-Gamzigrad-Kladovo-Viminicijum, kao i Negotinskih pimnica imodernizacija, komunalno opremanje i komercijalizacija postojećih i potencijalnih smeštajnih kapaciteta u skladu sa međunarodnim standardima i trendovima u turizmu i hotelijerstvu. Plansko rešenje 7.2: Realizacija novih segmenata turističke ponude i infrastrukture Prioritetne aktivnosti: Realizacija nautičko-turističke infrastruktura na Dunavu: marina (Donji Milanovac, Kladovo, Porečki zaliv), pristana (Lepenski vir, Tekija, Mihajlovac) i drugih sadržaja za turiste (vizitor centri u Lepenskom viru i Donjem Milanovcu, nautički centar u Porečkom zalivu i dr.);Realizacija skijališta na Staroj planini sa prvom fazom razvoja planinskih turističkih mesta (turističkog naselja Konjarnik-Babin Zub, turističkog rizorta „Jabučko Ravnište” i turističkog centra „Golema reka”);Realizacija raznovrsnih sadržaja ponude u prostoru Kučajskih planina, Deli Jovana, Malog i Velikog Krša, Rtnja, Velikog Grebena, Homoljskih planina, Ozrena, Device, Tupižnice, Miroča, sa pretežnom ponudom u letnjoj sezoni (planinarske i izletničke ture, jahanje, planinski biciklizam i dr.) a delom i u zimskoj sezoni (alpsko i nordijsko skijanje na Crnom Vrhu, Rajkovu, Rtnju), uz ekološki, etnološki, seoski, lovni i neke druge specijalizovane vidove turizma;Izgradnja rekreativnih sadržaja banja na bazi termomineralnih vode i dr. iAktiviranje razvoja komplentarnih delatnosti posredstvom turizma, kao jednog od osnovnih ravojnih agensa područja aktiviranjem lokalnog stanovništva i preduzetnika u turističkim rejonima, posebno u proizvodnji eko-hrane, autentičnih etno-proizvoda i dr., uz očuvanje, prezentaciju i aktiviranje vrednosti prirodne i kulturne baštine. Plansko rešenje 7.3: Izrada razvojnih dokumenata i saradnja subjekata razvoja turizma Prioritetne aktivnosti: Izrada prostornih i urbanističkih planova, programa razvoja turizma i tehničke dokumentacije za izgradnju i uređenje predviđenih sadržaja;Ostvarivanje saradnje među obuhvaćenim opštinama/gradovima, kao i saradnje sa susednim opštinama, velikim gradovima, privrednim, kulturnim i drugim organizacijama i institucijama na razvoju turizma; ostvarivanje transgranične saradnje u razvoju turizma sa Republikom Bugarskom i i Rumunijom na državnom i lokalnom nivou;Formiranje informacionog sistema o turističkim resursima i tražnji, uvođenje monitoringa turističkog poslovanja, promocije i propagande turističkih proizvoda područja iEdukacija kadrova u turizmu uz bolje motivsko i organizaciono povezivanje različitih vidova turizma i utvrđivanje upravljača turističkim prostorima.

8. Razvoj saobraćajne infrastrukture

Plansko rešenje 8.1: Povećanje saobraćajne dostupnosti područja državnim putevima I reda Prioritetne aktivnosti: Pripremne aktivnosti za izgradnju neizgrađenog dela državnog puta I reda br. 4 od Bora do Svilajnca. Plansko rešenje 8.2: Modernizacija i kompletiranje mreže državnih puteva II redai opštinskih puteva Prioritetne aktivnosti Osavaremenjivanje najmanje 19% državnih puteva II reda (regionalnih puteva) ravnomerno na čitavoj teritoriji Regiona, i to ukupno oko 200 km puteva (što predstavlja godišnji obim radova na oko 40 km mreže). Plansko rešenje 8.3: Usmeravanje uticaja saobraćajne infrastrukture na razvoj urbanih centara i sistema naselja Prioritetne aktivnosti: Izgradnja obilaznica oko Zaječara, Bora i Negotina; iOsavremenjavanje najmanje 40% lokalnih puteva u dužini od 200 km. Plansko rešenje 8.4: Razvoj železničkog saobraćaja i infrastrukture Prioritetne aktivnosti: Rehabilitacija železničkih pruga, prvenstveno kritičnih deonica, kao i rekonstrukciju u cilju dovođenja pruga na projektovane ili eventualno povećane brzine, uz modernizaciju signalno-sigurnosnih uređaja. Razvoj rečnog saobraćaja i infrastrukture Plansko rešenje 8.5: Obnova i rekonstrukcija kapaciteta Luke „Prahovo” i obnova flote Rečnog brodarstva „Krajina”.

9. Vodoprivredna infrastruktura

Plansko rešenje 9.1: Fazni razvoj i zaštita vodoakumulacija Prioritetne aktivnosti: Početak realizacije vodoakumulacije „Bogovina”, uz sprovođenje zaštite sliva sanitacijom naselja Krivi Vir, Lukovo, Mali Izvor i dr.). Plansko rešenje 9.2: Razvoj sistema vodosnabdevanja Prioritetne aktivnosti: Završetak PPV „Bogovina” i realizacija osnovne konfiguracije podsistema Bor-Zaječar, sa magistralnim cevovodom do Zaječara;Rekonstrukcija vodovodnih mreža, kako bi se gubici sveli na manje od 25% uz uvođenje monitoringa radi upravljanja sistemima i kontrole gubitaka;Povezivanje seoskih naselja na opštinske/gradske vodovode, uz obnovu mreža seoskih vodovoda koji imaju velike gubitke pre njihovog povezivanja na regionalne podsisteme. Plansko rešenje 9.3: Razvoj sistema za kanalisanje i prečišćavanje otpadnih voda Prioritetne aktivnosti: Rekonstrukcija kanalizacije Knjaževca, Zaječara, Gamzigradske banje, Bora, Brestovca, Majdanpeka i Negotina, u vidu grupnih sistema (grad i okolna seoska naselja) sa realizacijom PPOV;Sanitacija naselja u zoni uspora HE „Đerdap II” (završetak kanalizacije i PPOV);Proširenje obuhvata kanalizacija Sokobanje i povećavanje efektivnosti PPOV iRekonstrukcija/popravka glavnog kolektora – tunela u Boru, jer njegov ispad iz funkcije može da ugrozi grad i RTB Bor. Plansko rešenje 9.4: Razvoj hidroenergetike i zaštitnih drenažnih sistema Prioritetne aktivnosti: Obnova svih šest agregata na HE „Đerdap I”, po tempu jedan godišnje, sa povećavanjem instalisane snage;Dogradnja i obnova zaštitnih drenažnih sistema u priobalju HE „Đerdap II”, kako bi se ostvarili definisani kriterijumi zaleganja podzemnih voda (obaveza HE „Đerdap”) iZavršetak sistema odvodnjavanja i navodnjavanja Negotinske nizije.

10. Energetska infrastruktura

Plansko rešenje 10.1: Priprema i početak izgradnje elektroenergetske mreže i objekata Prioritetne aktivnosti: Izgradnja novih DV 110 kV priključak TS110/10kV „Sokobanja” na mrežu 110 kV;Izgradnja voda 110 kV „Zaječar 2 – Boljevac”, voda DV 110 kV „Sokobanja-Boljevac”, voda DV 110 kV „Đerdap 2-Mosna-Majdanpek 2”, voda DV 110 kV „Svrljig-Jabučko ravnište”;Izgradnja nove TS 110/h kV: TS 110/10 kV „Sokobanja”, TS 110/35 kV „Mosna”;Izgradnja nove TS 110/35 kV „Boljevac”;Izgradnja većeg broja novih DV 35 kV i TS 35/h kV. Plansko rešenje 10.2: Razvoj gasovodne infrastrukture Prioritetne aktivnosti: Realizacija snabdevanja gasom iz magistralnog gasovoda (Sofija-Dimitrovgrad-Niš ili magistralnog gasovoda „Južni Tok”); Realizacija merno-regulatornih stanica: Knjažvac, Zaječar, Rgotina, Bor, Majdanpek, Donji Milanovac, Salaš, Negotin, Prahovo, Brza palanka, Kladovo, Boljevac i Sokobanja. Plansko rešenje 10.3: Upotreba OIE Prioritetne aktivnosti: Korišćenje hidropotencijala razvojem sistema MHE;Pripremne aktivnosti za izgradnja vetroelektrana (potencijalne zone jugozapadno od prevoja Sveti Nikola na Staroj planini, na Deli Jovanu i dr.);Korišćenje solarne energije, biomase i biogasa.

11. Telekomunikaciona infrastruktura

Plansko rešenje 11.1: Poboljšanje postojećeg stanja telekomunikacione infrastrukture Prioritetne aktivnosti: Zamena postojećih analognih komutacija (centrala) digitalnim: u mrežnim grupama (MG) Bor – Gornjanu, Donjoj Beloj Reci, Zlotu, Krivelju, Metovnici, Rečkoj, Velesnici, Vrbici i Korbovu; MG Zaječar – Vratarnici, Gradskovu, Koprivnici, Lenovacu, Malom Izvoru, Šljivaru, Boljevcu, Bogovini, Valakonju, Dobrom polju, Krivom Viru, Lukovu, Osniću, Savincu, Sumrakovcu, Belom Potoku, Bučju, Valevcu, Vasilju, Vini, Debelici, Donjoj Kamenici, Donjem Zuniču, Žukovcu, Kalni, Ošljanu, Podvisu i Radičevcu; u opštini Sokobanja – Žučkovcu, Jezeru, Jošanici, Mužincu, Resniku, Trubarevcu i Čitluku. Plansko rešenje 11.2: Proširenje mreže telekomunikacione infrastrukture Izgradnja novih komutacionih objekata u naseljima i delovima naselja Luka, Boljetin, Balta Berilovac, Crni Vrh, i turističkim centrima na Staroj planini;Izgradnja optičkih kablova za naselja u kojima se grade komutacije, kao i na sledećim relacijama: Majdanpek-Poreč-Donji Milanovac-Tekija-Kladovo, Knjaževac-D.Kamenica-Kalna-Balta Berilovac-Turistički centri na Staroj planini, Knjaževac-Sokobanja, privodi za emisione stanice radio difuzne mreže Deli Jovan i Tupižnica;Izgradnja RR mreže za: Knjažvac-Tupižnica-Turistički centri na Staroj planini i ruralne radiotelefonske mreže za opštinu Knjaževac;Izgradnja planiranih baznih stanice mobilnih operatera Telekom-MTS, VIP i Telenor. Plansko rešenje 11.3: Razvoj mreže poštanskih usluga Prioritetne aktivnosti: Otvaranje novih poštanskih jedinica u turističkom delu Stare planine i naseljima Gornjane (Bor) i Truberevac (Sokobanja);Poboljšanje prostorne distribucije i opremljenosti poštanskih jedinica uz uvođenje novih usluga;Mogućnost funkcionisanja dela poštanskih jedinica kao sistema stalnih, odnosno sezonskih ugovornih pošti;Otvaranje odgovarajućih broja šaltera poštanske službe u subopštinskim centrima, centrima zajednice naselja, kao i u naseljima sa specifičnim funkcijama;Uvođenje mobilnih poštanskih šaltera koji bi po određenom raporedu obilazili udaljena sela iRealizaciju poštanskih jedinica u većim turističkim naseljima.

12. Komunalni sadržaji

Plansko rešenje 12.1: Integralno upravljanje komunalnim otpadom Prioritetne aktivnosti: Izrada projektne dokumentacije za zatvaranje, sanaciju i remedijaciju postojećih deponija u Borskom i Zaječarskom okrugu, sa predmerom i predračunom troškova i strateškom procenom uticaja na životnu sredinu;Izgradnja regionalne deponije sa reciklažnim centrom na teritoriji regionalne deponije Halovo 2 (Zaječar), prema Planu upravanja otpadom, sa studijom opravdanosti i strateškom procenom uticaja na životnu sredinu za Borski i Zaječarski okrug (osim Majdanpeka) i determinisanje 7 lokacija za transfer stanice i to, na teritoriji: Borskog okruga (Kladovo–1, Majdanpek 2–Majdanpek i Donji Milanovac, Negotin–1 , Bor–1) i na teritoriji Zaječarskog okruga (Zaječar–1, Boljevac–1, Knjaževac–1 i Sokobanja–1);Uključivanje opštine Majdanpek u regionalni sistem upravljanja otpadom u Braničevskom okrugu;Zatvaranje i sanacija lokalnih smetlišta u ruralnim područjima i formiranje sanitarno uređenih seoskih odlagališta komunalnog otpada u skladu sa revidovanom Nacionalnom strategijom upravljanja otpadom iSprovođenje sistema upravljanja otpadom iz korita reke Dunav koji se taloži kod HE Đerdap izradom plana za sistematsko prikupljanje i odvoženje. Plansko rešenje 12.2 Upravljanje opasnim otpadom Prioritetne aktivnosti Preusmeravanje opasnog otpada na regionalno skladište u Nišavskom okrugu (prema Nacionalnoj strategiji upravljanja otpadom);Izgradnja manjih regionalnih skladišta na teritoriji Plana, za opštine Bor, Majdanpek i Negotin iIzgradnja stanica za sakupljanje opasnog otpada iz domaćinstava (baterija, akumulatora, otpadnih ulja, otpadnih električnih i elektronskih aparata), koje mogu biti uz centre za odvojeno sakupljanje reciklabilnog otpada na nivou svake opštine/grada.

13. Zaštita životne sredine

Plansko rešenje 13.1: Unapređenje i zaštita kvaliteta životne sredine Prioritetne aktivnosti: Izrada i sprovođenje programa zaštite zemljišta od vodne erozije, zagađivanja i drugih degradacionih procesa, zaštite voda od zagađivanja i nepovoljnih promena hidroloških režima, zaštite vazduha od zagađivanja, zaštite od prekomerne buke;Uspostavljanje sistema stalnog monitoringa svih parametara kvaliteta životne sredine na području opština/grada (zemljišta, vode, vazduha i vegetacije, kvaliteta života), i 24 časovnog monitoringa na lokacijama Bor, Majdanpek i Prahovo;Smanjenje zagađenja iz rudarsko-metalurških akitvnosti i industrije (naročito hemijske) primenom mera zaštite na svim industrijskim objektima koji mogu da ugroze životnu sredinu;Izrada programa za sanaciju i rekultivaciju zona eksploatacije mineralnih sirovina i deponija komunalnog i industrijskog otpada;Realizacija projekta rekonstrukcije i izgradnje fabrike sumporne kiseline i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Boru;Čišćenje priobalja od ostataka potopljenih objekata u selu Mihajlovcu i potopljenih ratnih brodova kod Radujevca i Prahova;Izrada i realizacija programa za sanaciju i revitalizaciju slivova vodoakumulacija;Zaustavljanje neplanske izgradnje i preispitivanje mogućnosti za plansko uklapanje i legalizaciju neplanski izgrađenih objekata na području opština/gradova;Zabrana i sprečavanje neplanskog kaptiranja i korišćenja izvora i vrela, kao i neplanskog lokalnog korišćenja hidroenergije vodotoka;Sprovođenje mera zaštite životne sredine i uređenja zaštitnih pojaseva saobraćajnica (državnih puteva I i II reda) koje ugrožavaju životnu sredinu;Izrada strateških procena i procena uticaja na prirodu i životnu sredinu svih prioritetnih programa, planskih dokumenata i projekata iIzrada i revizija lokalnih i okružnih ekoloških akcionih planova za sve opštine/grad Borskog i Zaječarskog okruga. Plansko rešenje 13.2: Revitalizacija i sanacija područja eksploatacije mineralnih sirovina Prioritetna aktivnost Izrada i sprovođenje programa zaštite vazduha, vode i zemljišta od zagađivanja teškim metalima, i sekundarnim produktima rudarsko-metalušrkih aktivnosti i aktivnosti iz hemijske industrije, posebno na lokacijama Bor, Borska reka, jalovištima Veliki Krivelj i Valja Fundata, Prahovu, Majdanpeku, Šaškom potoku;Rekultivacija i revitalizacija zemljišta i objekata u Boru i Majdanpeku oštećenih rudarskim radovima i modernizacija i rekonstrukcija metalurško-hemijskog kompleksa u Boru; iRevitalizacija i rekultivacija napuštenih površinskih kopova, odlagališta raskrivke, flotacijskih jalovišta i degradiranog zemljišta i podizanje imisionih šuma. Plansko rešenje 13.3: Smanjenje prekograničnog uticaja Instalisanje sistema za prečišćavanje otpadnih gasova u svim industrijskim postrojenjima (Bor, Majdanpek, Prahovo) zbog mogućnosti njihovog prekograničnog uticaja; iSmanjenje prekograničnog uticaja zagađenja vazduha iz industrijske zone Turn Severina, uspostavljanjem partnerstva i saradnje sa ovim gradom u oblasti zaštite životne sredine. Plansko rešenje 13.4: Zaštita kvaliteta života Prioritetna aktivnost Monitoring svih parametara kvaliteta života u cilju poboljšanja zdravstvenog stanja stanovnika (posebno u zonama u neposrednoj blizini eksploatacije mineralnih sirovina i industrije, zonama uticaja infrastrukturnih koridora, kao i zonama ugroženih izvorišta vodosnabdevanja). Plansko rešenje 13.5: Prevencija rizika od udesa i akcidenata Prioritetna aktivnost Obezbeđivanje monitoringa za sva industrijska postrojenja sa SEVESO II liste;Obezbeđivanje adekvatnog neutralisanja ili smanjenja uticaja rada postrojenja sa SEVESO II liste;Realizacija Studija rizika od industrijskih udesa za postrojenja u pojedinim opštinama Timočke krajine (IHP „Prahovo” Holding AD) iObezbeđivanje monitoringa kvaliteta voda na izlivima PPOV.

14. Zaštita prirode i prirodnih vrednosti

Plansko rešenje 14.1: Zaštita, prezentacija i kontrolisano korišćenje prirodnih dobara Prioritetne aktivnosti: Dosledno sprovođenje postojećih režima zaštite NP Đerdap, Parka prirode Stara planina, predela izuzetnih odlika Lepterija-Sokograd, Ozrenske livade i prostora areheološkog nalazišta Romuliana – Gamzigrad , kao i rezervata i spomenika prirode;Očuvanje raznovrsnosti i slike predela, unapređenje njegove čistoće i uređenosti, sprovođenje prioritetnih aktivnosti sanacije i rekultivacije degradiranih površina iOčuvanje/održanje staništa i raznovrsnosti divlje flore i faune, njeno jačanje (brojčano snaženje) i prostorno širenje. Plansko rešenje 14.2: Istraživanje i ustanovljavanje zaštićenih prirodnih dobara Prioritetne aktivnosti: Istraživanje, vrednovanje i izrada potrebne dokumentacije (studija) za zaštitu celina predviđenih za sticanje statusa zaštićenih prirodnih dobara/područja: specijalnog rezervata prirode „Rtanj” i spomenika prirode „Rajkova pećina, „Beli Izvorac” i „Mokranjske stene”, kao i područja Kučaja, područja planina Deli Jovan, Stol, Mali i Veliki Krš. Tupižnica, Ozren i Devica iUspostavljanje zaštite i organizovanje adekvatnog upravljanja, očuvanja, uređenja i prezentacije manjih područja i lokaliteta od lokalnog značaja. Plansko rešenje 14.3: Preduzimanje aktivnosti na međunarodnoj afirmaciji zaštite prirodnih vrednosti Prioritetne aktivnosti: Zaštita populacija ugroženih, retkih i u drugom pogledu značajnih vrsta divlje flore i faune ustanovljenjem zaštićenih područja male površine u vidu staništa ili spomenika prirode na mestima koja su identifikovana kroz naučne studije i projekte i odgovarajuća programska dokumenta (kao što su „Crvena knjiga flore Srbije”, projekat „Staništa Srbije”, IBA- Important Bird Areas, IPA- Important Plant Areas i PBA projekti i dr);Uspostavljanje mreže ekološki značajnih područja, na osnovu Zakona o zaštiti prirode, merodavnih podzakonskih akata i, posebno, mreže područja po programu Natura 2000 na osnovu evropskih direktiva o staništima i pticama iPrimena međunarodnih konvencija o trgovini ugroženim biljnim i životinjskim vrstama (CITES); biološkoj raznovrsnosti; očuvanju migratornih vrsta divljih životinja (Bonska konvencija); očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa (Bernska konvencija) i predelima.

15. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara

Plansko rešenje 15.1: Zaštita i prezentacija NKD Prioritetne aktivnosti: Nastavak istraživanja, uređenja i prezentacije najvrednijih arheoloških nalazišta, u prvom redu lokaliteta Gamzigrad, Rudna glava i Lepenski vir;Utvrđivanje granica zaštićene okoline NKD;Izrada Programa konzervacije, restauracije i revitalizacije NKD;Formiranje „puteva kulture” u funkciji prezentacije NKD i integracije turističke ponude; Rekategorizacija svih spomenika kulture;Valorizacija objekata narodnog graditeljstva – starih, neizmenjenih i malo izmenjenih planinskih sela i pojedinačnih objekata;Permanentno evidentiranje spomenika tehničke kulture koji će biti prezentovani u autentičnoj nameni i sa očuvanom tehničko-tehnološkom funkcijom.

1.2. UČESNICI U IMPLEMENTACIJI

Ključni učesnici u sprovođenju Prostornog plana, u skladu sa svojim nadležnostima i delokrugom rada, jesu: organi upravljanja obuhvaćenih opština/gradova, republički resorni organi i fondovi, republička i lokalna javna preduzeća, javne ustanove i posebne organizacije, Regionalna agencija za razvoj Istočne Srbije (RARIS), Privredna komora Srbije i regionalna privredna komora u Zaječaru, regionalne i lokalne poslovne asocijacije, domaće i strane banke, zainteresovani poslovni subjekti, treći sektor (nevladine organizacije, NVO) i lokalno stanovništvo.

Ključni akteri su po sektorima:

Održivog razvoja privrede i MSP: ministarstva nadležna za privredu, privatizaciju, trgovinu i usluge, ekonomiju i regionalni razvoj sa odgovarajućim upravama, direkcijama i agencijama, u prvom redu Agencija za nacionalni investicioni plan, Agencija za razvoj MSP, Agencija za strana ulaganja i promociju izvoza – SIEPA, Agencija za privatizaciju, Agencija za regionalni razvoj; Privredna komora Srbije, RARIS, regionalna privredna komora u Zaječaru, regionalne agencije, fondovi i poslovne asocijacije; organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada, agencije/kancelarije za lokalni ekonomski razvoj, asocijacije/udruženja privrednika i preduzetnika, republički fondovi za razvoj, regionalni razvoj i sl., predpristupni fondovi Evropske unije (za regionalnu i preko-graničnu saradnju, regionalni razvoj i sl.), Svetska banka (WB), Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD), domaći bankarski sistem uz partnerstvo javnog i privatnog sektora. Međuopštinska i međuregionalna saradnja su posebno značajni za saradnju sa nadležnim republičkim institucijama i ministarstvima, Regionalna privredna komora Zaječar i RARIS treba da pruže značajan doprinos razvoju, koordinacijom lokalnih aktivnosti, pokretanjem potrebnih inicijativa i projekata i lobiranjem za interese regiona. Neophodna je i inicijativa RARIS-a na edukaciji stanovništva, pokretanju mikro biznisa, povezivanju mikro preduzeća, MSP i velikih preduzeća.

Zaštite i korišćenja poljoprivrednog zemljišta i održivog razvoja poljoprivrede: ministarstva nadležna za poljoprivredu, šumarstvo, zaštitu životne sredine, prostorno planiranje; republički fondovi za razvoj i zaštitu životne sredine; RARIS, organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada; porodična poljoprivredna gazdinstva, poljoprivredni proizvođači, zainteresovani poslovni subjekti i drugi akteri na regionalnom, nacionalnom i međunarodnom nivou (npr. FAO).

Zaštite i korišćenja šuma, održivog razvoja šumarstva i lovstva: ministarstva nadležne za šumarstvo, lovstvo, zaštitu životne sredine, prostorno planiranje i turizam, Uprava za šume Srbije pri Ministarstvu poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede; JP Srbijašume, JVP Srbijavode; Lovački savez Srbije; NP „Đerdap”, organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada, vlasnici privatnih šuma i korisnici lovišta, NVO koje se bave zaštitom prirode i dr.

Održivog korišćenja mineralnih sirovina i razvoja rudarstva: Vlada Republike Srbije, Ministarstvo za infrastrukturu i energetiku Srbije, Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja, Agencija za privatizaciju, Agencija za strana ulaganja i promociju izvoza, Fond za razvoj, Javno preduzeće za podzemnu eksploataciju uglja, Regionalna privredna komora, opštinske uprave (sekretarijati, inspekcije i dr.), odgovarajući organi preduzeća koja se bave eksploatacijom i preradom mineralnih sirovina i bankarski sektor.

Održivog razvoja turizma: na lokalnom nivou: „Opštinske turističke organizacije”, kao nosioci promocije turizma i organizacije turističke ponude, unapređenja javnih sadržaja od interesa za turizam i drugih aktivnosti i delatnosti u turizmu (programskih, kulturno-edukativnih, informativno-propagandnih sa itinererima koji sadrže specifično obeležja turističke ponude namenjeno različitim ciljnim grupama turista, i dr.); „Muzeji gradova Zaječarskog i Borskog okruga” kao nosioci promocije kulturno-istorijske baštine; opštine Zaječarskog i Borskog okruga sa nadležnim opštinskim službama u pogledu: registracije i praćenja svih objekata u funkciji turizma, njihove kategorizacije i kontrole standarda (u saradnji sa opštinskim turističkim organizacijama); udruživanja dela sredstava opštinskih budžeta sa posebnim sredstvima koja se izdvajaju iz budžeta Republike Srbije, kao i sa privatnim sektorom, za prioritetne programe razvoja turizma; donošenja programa razvoja i prezentacije turističkih vrednosti i ponude; donošenja i realizacije programa uređenja i opremanja građevinskog zemljišta na turističkim prostorima kao važnog regulatora razvoja turizma; organizacije edukacije lokalnog stanovništva i njihovog uključivanja u organizaciju turističkih programa, i dr; privatni investitori, kao nosioci komercijalnih ulaganja u razvoj svih vidova turizma; turističke agencije u saradnji sa opštinskim turističkim organizacijama u pogledu promocije prirodnih i kulturno-istorijskih vrednosti i turističke ponude u prostoru; i nautička, planinarska, speleološka, lovna, ribolovna i druga sportska društva, udruženja domaćina u seoskom turizmu i smeštaju u domaćoj radinosti, kao i druga udruženja građana koja imaju interes u unapređenju turizma; na regionalnom nivou: Privredna komora u Zaječaru, preko sektora nadležnog za poslove analiziranje kretanja u turizmu i ugostiteljstvu (u cilju pospešivanja prometa, izrada dugoročnih strategija razvoja, privatizacije i sl.); Regionalna turistička organizacija u saradnji sa Regionalnom agencijom za razvoj istočne Srbije (RARIS) objedinjavanjem marketinških i drugih aktivnosti na promociji i razvoju turističke ponude opština; na nacionalnom nivou: ministarstva sa odgovarajućim direkcijama i upravama (nadležnim za poslove turizma, prostornog planiranja, zaštite životne sredine i kulture) rezervacijom prostora i investicionom podrškom prioritetnim programima razvoja, organizacije i uređenja turističkih prostora od republičkog značaja iz sredstava Nacionalnog investicionog plana, kao i posebnih sredstava iz Programa za razvoj infrastrukture u turizmu; javna preduzeća nadležna za poslove plovnog i drumskog saobraćaja, javnih skijališta, vodoprivrede, šumarstva, upravljanja teritorijom NP „Đerdap”, kao i zavodi nadležni za zaštitu prirode i spomenika kulture; koncipiraće se sastav, organizacija i oblik saradnje između republičkih, regionalnih i lokalnih subjekata razvoja turizma u cilju efikasnog sprovođenja i praćenja politika i programa razvoja turizma i uređenja turističkih prostora, od investicija do eksploatacije (javna preduzeća za razvoj turizma); i Turistička organizacija Srbije permanentnom promocijom postojeće i planirane turističke ponude i turističkih rejona u cilju artikulisanja, usmeravanja i podsticanja tržišta tražnje za turističkim sadržajima i dr.

Razvoja ljudskih resursa, mreže naselja i javnih službi: ministarstva nadležna za rad, finansije, prosvetu, zdravlje, socijalnu politiku, kulturu, izgradnju objekata, saobraćaj, telekomunikacije, zaštitu životne sredine, prostorno planiranje, vodoprivredu, ekonomiju i regionalni razvoj, trgovinu i usluge, nacionalni investicioni plan; Fond za razvoj Republike Srbije, Nacionalni savet za regionalni razvoj; Nacionalna služba za zapošljavanje i dr.; organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada; republičke, regionalne i opštinske/gradske javne ustanove u domenu zdravstva, obrazovanja, kulture i socijalne zaštite; RARIS, republička i opštinska/gradska javna preduzeća, direkcije i fondovi za izgradnju, razvoj saobraćajne i druge infrastrukture i objekte zajedničke komunalne potrošnje; lokalni saveti za razvoj ljudskih resursa (predstavnici lokalne vlasti, poslodavaca i reprezentativnih sindikata, strukovnih udruženja, školskih institucija, naučno-istraživačkih organizacija, udruženja); privatni sektor i NVO.

Održivog razvoja saobraćaja i saobraćajne infrastrukture: ministarstva nadležna za infrastrukturu, životnu sredinu, prostorno planiranje i izgradnju objekata, JP „Putevi Srbije”, JP „Železnice Srbije”, „PLOVPUT”, Agencija za kontrolu letenja – SMATSA, Direktorat civilnog vazduhoplovstva – DCV, republički fondovi (za razvoj, regionalni razvoj, životnu sredinu i dr.); RARIS, opštinske/gradske uprave i javna preduzeća/organizacije nadležene za opštinske puteve.

Zaštite i održivog korišćenja voda i razvoja vodoprivredne infrastrukure: Borski i Zaječarski okrug, Skupštine opština/grada, te sve mesne zajednice; Direkcije za izgradnju u svim opštinskim/gradskim centrima; JKP koja se staraju za vodovode i kanalizacije u svim opštinskim/gradskim centrima; Republička Direkcija za vode, pri Ministrastvu za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarstvo; JVP „Srbijavode”, VPC „Sava – Dunav”, VPC „Dunav”, Negotin; VPC „Velika Morava”, Niš; Elektroprivreda Srbije i Elektrodistribucije po opštinama/gradu; JP P.D. Đerdap, HEPS „Đerdap I” i „Đerdap II”, JP „Srbijašume”, NP „Đerdap”, i privatni investitori i dr.

Razvoja energetike i energetske infrastrukture: ministarstva nadležna za energetiku, zaštitu životne sredine i vodoprivredu, organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada, JP „Elektromreža Srbije”, JP „Elektroprivreda Srbije”, HEPS „Đerdap I” i „Đerdap II”, EDB opština/grada, JP „Srbijagas”, JP „NIS”, „Gazprom”, „Jugorosgaz”, i drugi akteri u javnom i privatnom sektoru.

Razvoja telekomunikacija i poštanskog saobraćaja: ministartsvo nadležno za telekomunikacije, JP „Pošte Srbije”, Telekom „Srbija”, Telenor, VIP Mobile, ORION group i drugi operateri koji u međuvremenu dobiju licence, Radio televizija Srbije, lokalne televizijske i radio stanice, organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada.

Razvoja komunalne infrastrukture: ministarstvo nadležno za zaštitu životne sredine i prostorno planiranje sa odgovarajućim upravama, direkcijama i agencijama, Uprave NP „Đerdap”, stručne organizacije za ispitivanje otpada; organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada i javna preduzeća/organizacije nadležene za komunalne poslove; i drugi akteri u javnom i privatnom sektoru, preduzeća ili kompanije za upravljanje komunalnim otpadom (privatni investitori), NVO i dr.

Zaštite životne sredine: ministarstva nadležna za zaštitu životne sredine, prostorno planiranje, poljoprivredu, šumarstvo, vodoprivredu, infrastrukturu, rudarstvo i energetiku sa odgovarajućim upravama, direkcijama i agencijama, NP „Đerdap”, Institut za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut”, Agencija i Fond za zaštitu životne sredine, organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada (opštinske uprave za zaštitu životne sredine); regionalni zavod za zaštitu zdravlja Timok, privredni subjekti, NVO i dr.

Zaštite prirode i prirodnih vrednosti: ministarstvo nadležno za poslove životne sredine, Zavod za zaštitu prirode Srbije, upravljači zaštićenih područja, teritorijalno nadležne opštinske/gradske uprave, NVO.

Zaštite nepokretnih kulturnih dobara: ministarstvo nadležno za kulturu, Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš, nadležne opštinske/gradske uprave, opštinske/gradske javne ustanove kulture, privatni sektor, nevladine organizacije, regionalne i opštinske/gradske turističke organizacije.

2. SMERNICE ZA IZRADU PLANSKIH DOKUMENATA

I DRUGE RAZVOJNE DOKUMENTACIJE ZA PODRUČJE PLANA

Prostorni plan će se sprovoditi razradom planskih rešenja i propozicija prostornim planovima područja posebne namene, prostornim planovima jedinica lokalne samouprave, urbanističkim planovima i sektorskim planovima i programima u skladu sa zakonom.

2.1. DONOŠENjE PROSTORNIH I URBANISTIČKIH PLANOVA

Prostorni plan područja sliva vodoakumulacije Bogovina („Službeni glasnik RS” br. 43/99), Prostorni plan područja arheološkog nalazišta Romulijana („Službeni glasnik RS” br. 131/04), Prostorni plan područja Parka prirode i turističke regije Stara planina („Službeni glasnik RS” br. 115/08) i Prostorni plan područja posebne namene akumulacije Bovan („Službeni glasnik RS” br. 14/09) usklađeni su sa ovim prostornim planom i mogu se primenjivati u celosti.

Na osnovu ovog prostornog plana potrebno je:

doneti do kraja 2011. godine planove čiju je izradu pokrenula Vlada Republike Srbije i to:

Prostorni plan područja posebne namene NP „Đerdap” i

Prostorni plan područja posebne namene međunarodnog plovnog puta E-80 „Dunav” (infrastrukturnog koridora VII);

Prostorni plan područja posebne namene infrastrukturnog koridora državnog puta I reda, ruta 5 ( SEETO): Paraćin – Boljevac – Zaječar – Vrška čuka (granica sa Bugarskom) (E-761, M-5);

Prostorni plan područja posebne namene slivnog područja vodoakumulacije Grlište.

pokrenuti izradu i do kraja 2015. godine doneti:

Prostorni plan područja posebne namene rudarskog basena Bor;

Prostorni plan područja posebne namene hidrorevirzibilnog sistema „Đerdap III”;

Prostorni plan područja posebne namene Negotinskog vinogorja;

Prostorni plan područja posebne namene infrastrukturnog koridora državnog puta br. 4, deonica Markovac – Bor; i

Prostorni plan područja posebne namene infrastrukturnog koridora magistarlnog gasovoda „Južni tok”.

pokrenuti izradu i do kraja planskog horizonta, doneti:

Prostorni plan područja posebne namene infrastrukturnog koridora autoputa „Niš-Kladovo” i

Prostorni plan područja posebne namene slivnog područja vodoakumulacije Žukovac.

Prostorni planovi područja posebne namene će biti usklađeni sa ovim prostornim planom, s tim da će se na području Timočke krajine primenjivati koncepcije, režimi zaštite i korišćenja prostora i planska rešenja za posebne namene koje se utvrde navedenim prostornim planovima.

Razradu ovog prostornog plana i navedenih prostornih planova područja posebne namene na nivou urbanističkog plana utvrdiće, u koordinaciji, Republička agencija za prostorno planiranje, jedinice lokalne samouprave i nadležna ministarstva, a posebno:

za komplekse energetskih postrojenja „Đerdap III” i komplekse rudarskog basena Bor, Ministarstvo za infrastrukturu i energetiku i Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja;

za komplekse Negotinskih pimnica, Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja, Ministarstvo kulture, informisanja i informacionog društva i Ministarstvo poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede.

za građevinska područja mesta za odmor i komplekse skijališta na Staroj planini, Ministarstvo ekonomije i regionalnog razvoja i Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja;

za zone NKD od izuzetnog značaja, Ministarstvo kulture, informisanja i informacionog društva;

za delove uže zone sanitarne zaštite vodoakumulacija, Ministarstvo poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede i

za trase infrastrukturnih sistema sa pratećim objektima, Ministarstvo za infrastrukturu i energetiku i Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja.

U skladu sa odredbama Zakona o planiranju i izgradnji nadležne skupštine obuhvaćenih opština/gradova uskladiće u celosti prostorne planove jedinica lokalne samouprave opštine/grada za teritorije svojih opština/gradova sa planskim koncepcijama, rešenjima i propozicijama ovog prostornog plana u zakonom utvrđenom roku. Do usklađivanja, važeći prostorni i urbanistički planovi se mogu primenjivati u delovima koji nisu u suprotnosti sa planskim koncepcijama, rešenjima i smernicama Prostornog plana.

Prioritet u pripremanju i donošenju urbanističkih planova, imaće sedišta opština/gradova, banjska i druga turistička mesta, mikrorazvojni centri (posebno u pograničnim područjima), prostorne kulturno-istorijske celine i arheološki lokaliteti, energetski objekti i zone eksploatacije mineralnih sirovina, kao i zone izgradnje za industriju, MSP i infrastrukturnih sistema (posebno od regionalnog značaja i transgranične saradnje) čiji će razvoj podsticati Republika.

2.2. SPROVOĐENjE PROSTORNOG PLANA U REGIONALNIM I SEKTORSKIM PLANOVIMA I PROGRAMIMA

Razvojni dokumenti regionalnog razvoja za celo ili delove područja Timočke krajine usklađuju se, u skladu sa Zakonom o regionalnom razvoju, sa ovim prostornim planom.

Sprovođenje i razradu planskih koncepcija, rešenja i propozicija utvrđenih Prostornim planom u sektorskim planovima i programima u skladu sa zakonom obezbeđuju:

ministarstvo nadležno za vodoprivredu, odnosno Republička direkcija za vode, u saradnji sa JVP „Srbijavode”, VPC „Sava – Dunav”, VPC „Velika Morava”, HEPS „Đerdap I” i „Đerdap II” nadležnim opštinama/gradovima: usklađivanjem godišnjih programa izgradnje, rekonstrukcije i održavanja vodnih objekata i faznog razvoja Timočkog regionalnog sistema za obezbeđenje vode najvišeg kvaliteta i rečnog sistema za obezbeđenje voda za tehničke potrebe; izradom odgovarajuće Studije o snabdevanju i odvođenju otpadnih voda na turističkim prostorima/rizortima; izradom projekata regulacije reka i uređenja rečnih korita (sa kojim se usklađuju projekti eksploatacije rečnog nanosa); donošenjem programa monitoringa kvaliteta vode u slivovima regionalnih izvorišta, a u saradnji sa ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine donošenjem programa zaštite voda u tim slivovima;

skupštine obuhvaćenih opština/grada donošenjem srednjoročnih i godišnjih programa razvoja vodovodne i kanalizacione infrastrukture; planova i dvogodišnjih programa upravljanja otpadom i odlukama o komunalnom redu;

skupštine obuhvaćenih opština/gradova, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za vodoprivredu, donošenjem plana za proglašenje erozionih područja na teritoriji opština/gradova i plana odbrane od bujičnih poplava na vodotokovima van sistema redovne odbrane od poplava;

skupštine obuhvaćenih opština/gradova u saradnji sa ministarstvom nadležnim za poljoprivredu, asocijacijama poljoprivrednih proizvođača i vlasnicima zemljišta – ispitivanjem agropedoloških osobina zemljišta; donošenjem integralnih programa zaštite, korišćenja i uređenja poljoprivrednog zemljišta, programa razvoja stočarstva, programa razvoja povrtarstva, programa obnove pašnjačkog stočarenja, programa razvoja organske, tj. ekološke proizvodnje hrane i dr.

skupštine obuhvaćenih opština/gradova, u saradnji sa nadležnim ministarstvima, mesnim zajednicama, privatnim sektorom i nevladinim organizacijama, utvrđivanjem lokalne politike zdravstvene zaštite, socijalne zaštite, razvoja kulture i fizičke kulture i donošenjem akta o mreži objekata dečjih vrtića i osnovnih škola u opštinama/gradovima;

skupštine obuhvaćenih opština/gradova, uz pomoć nadležnog ministarstva, turističkih organizacija i turoperatera, različitih nevladinih i drugih organizacija, donošenjem programa razvoja turizma sa predinvesticionim studijama (opravdanosti), programa promotivnih aktivnosti, programa uređenja i opremanja građevinskog zemljišta na turističkim prostorima, programa edukacije stanovništva i njihovog uključivanja u organizaciju turističkih program, i dr.

JP za gazdovanje šumama „Srbijašume”: revizijom opštih osnova gazdovanja šumama za Borsko ŠP i Zaječarsko ŠP; u saradnji sa vlasnicima zemljišta izradom programa gazdovanja šumama i pošumljavanja zemljišta u privatnom vlasništvu kojima bi se pouzdanije utvrdilo stanje ovih šuma, a planovima gazdovanja uvažili opšti zaštitni i posebni posednički interesi za svaki deo šume; izradom i realizacijom Programa antierozionog uređenja područja (naročito slivova regionalnih izvorišta voda i površina u okviru sektora planiranog skijališta na Staroj planini);

JP NP „Đerdap” i JP za razvoj planinskog turizma „Stara Planina” realizacijom svojih programa poslovanja i promenom prostornih i urbanističkih planova za zaštićena područja;

Lovački savez Srbije i korisnici lovnog područja revizijom, odnosno donošenjem lovnih osnova za gazdovanje lovnim područjem i lovištima i godišnjih planova gazdovanja lovištima u obuhvatu ovog prostornog plana;

Korisnici ribarskih područja – donošenjem srednjoročnih i godišnjih programa unapređenja ribarstva;

JP „Putevi Srbije”, u saradnji sa nadležnim opštinskim/gradskim upravama, usklađivanjem srednjoročnih i godišnjih programa izgradnje, rehabilitacije i održavanja državnih puteva;

nadležne opštinske/gradske uprave, odnosno opštinske/gradske direkcije/zavodi nadležni za puteve, usklađivanjem srednjoročnih i godišnjih programa razvoja opštinskih puteva;

JP „Elektroprivreda Srbije”, u saradnji sa JP za distribuciju električne energije „Elektro Srbija”, opštinskim/gradskim EDB, usklađivanjem srednjoročnih planova, dvogodišnjih programa razvoja energetike, odnosno distribucije električne energije;

skupštine obuhvaćenih opština/gradova donošenjem planova razvoja energetike kojima se utvrđuju potrebe za energijom na području opština/gradova, uslovi i način obezbeđivanja neophodnih energetskih kapaciteta i donošenjem programa racionalnog korišćenja energije;

rudarska preduzeća, koja vrše istraživanje i eksploataciju mineralnih sirovina, u saradnji sa nadležnim republičkim organima, skupštinama obuhvaćenih opština/gradova, privrednim komorama doneće, uz saglasnost Vlade Republike Srbije, posebne srednjoročne programe razvoja i sanacije za delove područja na kojima je završena ili predstoji eksploatacija mineralnih sirovina;

skupštine obuhvaćenih opština/gradova donošenjem srednjoročnog plana zaštite od buke, programa i plana monitoringa životne sredine (vazduha, buke, zemljišta i dr.) i programa praćenja dokumentacije o strateškim procenama uticaja planova i procenama uticaja projekata na životnu sredinu;

upravljači zaštićenih područja donošenjem plana upravljanja i godišnjih porograma upravljanja zaštićenim područjima;

nadležne opštinske/gradske uprave, u saradnji s ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine, realizacijom akcionih programa zaštite životne sredine za područje opštine/gradova preko lokalnih Agendi 21 (tzv. LEAP);

Regionalni centar za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu (REC) i druge NVO – angažovanjem na iniciranju, izradi i primeni programa i projekata održivog razvoja i zaštite;

Republički zavod za zaštitu spomenika kulture i Zavod za zaštitu spomenika kulture u Nišu, u saradnji s nadležnim opštinskim/gradskom upravama i privatnim sektorom, utvrđivanjem srednjoročnih i godišnjih programa istraživanja i zaštite nepokretnih kulturnih dobara;

RARIS u saradnji s nadležnim opštinskim/gradskim upravama, donošenjem godišnjih programa razvoja, izgradnje i uređenja područja Timočke krajine, čiji je cilj materijalno poboljšanje uslova lokalnog stanovništva i suprotstavljanje tzv. novom ili tranzicionom siromaštvu i dr.

Planska rešenja preispitaće se i bliže odrediti (za objekte iz čl. 133. Zakona o planiranju i izgradnji) izradom prethodnih studija i studija opravdanosti, u skladu sa navedenim Zakonom.

3. MERE I INSTRUMENTI ZA SPROVOĐENjE PLANA

Efikasnost sprovođenja Prostornog plana uslovljena je obezbeđenjem koordinacije predviđenih aktivnosti i različitih aktera/učesnika. Polazi se od iskustava zemalja EU da se uspešna koordinacija može obezbediti primenom multisektorskog pristupa – kombinacije mera i instrumenata različitih politika prema tematskim oblastima i problemima koji se planom rešavaju, kao i uspostavljanjem institucionalno-organizacionih aranžmana i partnerstva na različitim relacijama (javni-privatni sektor, javne-nezavisne institucije/organizacije, nivo upravljanja-javnost i dr.).

Osnovne mere i instrumenti različitih politika za implementaciju rešenja Prostornog plana za period do 2015. godine bazirani su na postojećem sistemu upravljanja u Srbiji, a u određenoj meri se sugerišu mere i instrumenti koji će, prema očekivanjima, u ovom periodu biti definisani i primenjivani tokom faza pristupanja EU.

Pri tome se ima u vidu da je Evropska komisija uvela predpristupni instrument (IPA – Instrument for Pre-accession Assistance). IPA u sebi sadrži pet osnovnih komponenti: (1) podrška u tranzicionom procesu i izgradnja institucija; (2) regionalna i prekogranična saradnja; (3) regionalni razvoj; (4) razvoj ljudskih resursa; i (5) ruralni razvoj; gde će za svaku od navedenih komponenti biti obezbeđeni posebni fondovi. Komponente 1. i 2. namenjene su zemljama potencijalnim kandidatima, dok su komponente od 1. do 5. namenjene zemljama kandidatima. Zemljama potencijalnim kandidatima za članstvo u EU biće omogućeno korišćenje sredstava iz fondova prve dve komponente, uz otvorenu mogućnost da se iz tih sredstava finansiraju i programi/projekti iz preostale tri komponente. Jedan od zadataka u efikasnoj upotrebi fondova EU je i uspešno programiranje i predlaganje projekata za finansiranje iz sredstva EU, među kojima su i pojedini projekti nominovani u poglavlju IV Prostornog plana, deo 1.1. Prioritetne aktivnosti na implementaciji.

Polazeći od predhodnih stavova, mere i instrumenti za implementaciju Prostornog plana su otvoreni za usklađivanje s promenama sistema upravljanja i planiranja u Srbiji u toku sprovođenja ovog prostornog plana.

3.1. MERE I INSTRUMENTI RAZLIČITIH POLITIKA

Polazeći od koordinirajuće, kontrolne i kofinansirajuće uloge nacionalnog nivoa odlučivanja (princip partnerstva) pri sprovođenju teritorijalnih razvojnih planova (princip supsidijarnosti), prioritetna planska rešenja podržavaće se različitim merama i instrumentima. Razvoj Timočke krajine ne može se odvijati na adekvatan način bez ostvarivanja sinergijskih učinaka koji proizilaze iz intraregionalnih funkcionalnih veza i interregionalnih veza i transgranične saradnje (bliže definisanih u poglavlju II Principi, ciljevi i opšta koncepcija regionalnog prostornog razvoja, podpoglavlje 4. Koncepcija regionalnog prostornog razvoja).

3.1.1. Mere i instrumenti opšte ekonomske politike za podsticanje regionalnog razvoja i ravnomernog teritorijalnog razvoja

Ustanovljavanje mera i instrumenata opšte ekonomske politike smatra se značajnim za sva planinska i pogranična područja u Srbiji (kojima pripada veći deo područja Prostornog plana), nerazvijene opštine, zone zaštite prirodnih vrednosti, slivove izvorišta voda, turističke prostore na planinskom području, infrastrukturnih koridora, posebno međunarodnog plovnog puta E-80 i dr. To su, u prvom redu, sledeće mere i instrumenti:

osiguranje (Fond za razvoj RS) i davanje povoljnih dugoročnih kredita i poreskih podsticaja za privatizaciju i razvoj MSP, s najvećim stepenom osiguranja i najnižim kamatnim stopama, za otvaranje novih radnih mesta i početnike koji prvi put započinju proizvodnju, ili za pružanje deficitarnih usluga;

korišćenje sredstava Fonda za razvoj Republike Srbije za subvencioniranje i podsticanje otvaranja novih radnih mesta i zapošljavanje mlađeg i ženskog dela populacije;

uspostavljanje međuopštinske saradnje u pogledu: zajedničkog konkurisanja i lobiranja za razvojna sredstva i finansiranje projekata infrastrukture (komunalne, saobraćajne i privredne od interesa za dve i više opština/gradova) i klastersko udruživanje; koordinisanje aktivnosti, u saradnji RARIS-a sa privrednim subjektima i institucijama na nacionalnom i regionalnom nivou; (opštine Majdanpek i Knjaževac treba intenzivno da sarađuju na dobijanju statusa prvog ranga u okviru politike podsticanja razvoja nedovoljno razvijenih područja i da ostvaruju kontinualnu saradnju sa Kancelarijom za održivi razvoj nedovoljno razvijenih područja, kao i republičkog Saveta za regionalni razvoj i regionalne kapitalne investicije;

povoljni dugoročni krediti i poreski podsticaji za razvojno opredeljene poljoprivredne proizvođače, kao i dodatne stimulacije za mlade i proizvođače koji preuzimaju napuštena i staračka gazdinstva i/ili uvode metode organske proizvodnje;

povoljni krediti i poreski podsticaji za modernizaciju i izgradnju objekata za otkup mleka, otkup i primarnu preradu voća, šumskih plodova, lekovitog i aromatičnog bilja; za pružanje usluga veterinarske i savetodavne poljoprivredne službe i tehničkih servisa u privatnom sektoru;

formiranje fonda za osiguranje kredita za poljoprivredu, koji će omogućiti korišćenje dugoročnih bankarskih kredita pod povoljnim uslovima za: nabavku poljoprivredne mehanizacije, opreme i repromaterijala; obnove stočnog fonda, izgradnje i opremanja stočnih farmi; obnovu i podizanje višegodišnjih zasada i uvođenje međunarodno priznatih standarda i sistema kvaliteta;

povoljni dugoročni krediti, subvencije i poreski podsticaji za izgradnju i modernizaciju turističke infrastrukture i suprastrukture (za ulaganja u pribavljanje i uređenje građevinskog zemljišta, komunalno opremanje, izgradnju i rekonstrukciju objekata seoskih turističkih domaćinstava za turistički smeštaj, izgradnju turističke infrastrukture i suprastrukture);

povoljni dugoročni krediti, subvencije i poreski podsticaji privatnom sektoru za pružanje usluga javnih službi;

povoljni dugoročni međunarodni krediti za realizaciju projekata regionalnog razvoja, rekonstrukcije industrijske proizvodnje, realizacije projekata Dunavske strategije i dr.

investicioni programi i sredstva iz stranih donacija za projekte razvoja i promociju poljoprivrede, sela, seoskog turizma, ruralne infrastrukture, OIE, tradicionalne arhitekture i zaštićenih i planiranih za zaštitu prirodnih vrednosti;

povoljni dugoročni krediti i poreski podsticaji za privatni sektor i vlasnike nepokretnosti za ulaganja u sprovođenje mera zaštite i uređenja poljoprivrednog zemljišta i šuma u skladu s režimima zaštite prirodnih vrednosti i izvorišta voda, integralnim programima uređenja poljoprivrednog zemljišta i pašnjaka i programima gazdovanja šumama; kao i mera zaštite i prezentacije prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara;

povoljni dugoročni krediti za privatni sektor i vlasnike nepokretnosti za ulaganja u prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda, prikupljanje i deponovanje komunalnog otpada, korišćenja OIE i drugih mera zaštite životne sredine i izvorišta.

Kako je smanjenje regionalnih neravnomernosti i siromaštva među ključnim ciljevima razvoja Republike Srbije, budući da su regionalne disproporcije najveće u Evropi (trenutno indeks razvojne ugroženosti iznosi 1:7), mogu se očekivati značajna finansijska podrška Republike i EU razvoju Timočke krajine i ostvarivanju cilja da se do 2015. godine indeks razvojne ugroženosti kreće oko 1:3. Naznačene mere i instrumente opšte ekonomske politike, kao podršku najnerazvijenijim područjima Republike Srbije, trebalo bi da ustanove i sprovode ministarstva nadležna za finansije, privredu, turizam i poljoprivredu, kao i nadležni republički fondovi, republičke i regionalne agencije (za razvoj i dr) i to: direktnim državnim ulaganjima iz budžeta Republike Srbije i subvencijama za aktiviranje celokupnog ekonomskog potencijala regiona; obezbeđivanjem povlašćenog pristupa izvorima finansiranja, carinskim, izvoznim i drugim olakšicama, podsticajima za partnerstvo javnog i privatnog sektora i sl.; obezbeđenje uslova za privlačenje stranih direktnih investicija i donacija.

3.1.2. Mere i instrumenti drugih politika

Zaštita i održivo korišćenje voda i razvoj vodoprivredne infrastrukure:

uspostavljanje pouzdanog mernog sistema i monitoring sistema (sa merenjem protoka u svim granama sistema, registrovanjem vodnih bilansa registrovane i neregistrovane potrošnje i kontrolom svih ključnih tačaka u mreži), radi obezbeđenja potpune hidrauličke osmotrivosti sistema; formiranje prodajne cene vode u skladu sa Strategijom dugoročnog razvoja vodoprivrede Srbije (kojom je utvrđeno da cena pokrije sve troškove proste reprodukcije sistema, troškove zaštite izvorišta, kao i deo troškova proširene reproducije, oko 30%, koji podrazumeva dalji razvoj sistema);

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije, Nacionalnog investicionog plana i budžeta obuhvaćenih opština/gradova u sektoru vodoprivrede i zaštite životne sredine za finansiranje rekonstrukcije vodovoda i razvoja vodovoda i malih grupnih vodovoda, obnove i proširenja postojećih kanalizacionih sistema, izgradnje PPOV (naselja i regionalnih deponija, uz uslov efektivnosti BPK5 ≤ 5 mg O2/l) i ruralnu sanitaciju naselja u užoj i široj zoni sanitarne zaštite vodoakumulacija;

uspostavljanje monitoringa parametara kvaliteta vode u vodoakumulacijama, njihovim pritokama i drugim značajnijim vodotocima na području Prostornog plana, s matematičkim modelom za prognozu kvaliteta vode koji obezbeđuje Republička direkcija za vode, u saradnji s JVP „Srbijavode” i nadležna opštinska/gradska javna komunalna preduzeća;

realizacija posebnih programa i sistema za ostvarivanje pune bezbednosti područja nizvodno od vodoakumulacija, koje obezbeđuje držalac objekata;

pojačan nadzor nad sprovođenjem mera sanitarne zaštite izvorišta (posebno vodoakumulacija od eutrofikacije), radom objekata i postrojenja za prečišćavanje i distribuciju vode za piće i objekata i postrojenja za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih komunalnih i zagađenih atmosferskih voda (uz postepeno ukidanje parcijalnih izliva kolektora otpadnih voda u vodotoke mimo PPOV), koji obezbeđuju ministarstva nadležna za sanitarnu zaštitu, vodoprivredu (tj. Republička direkcija za vode), zaštitu životne sredine i nadležne opštinske/gradske uprave i

zabrana izgradnje novih privrednih, stambenih i drugih objekata, širenja postojećih objekata, vođenja infrastrukturnih sistema u plavnim zonama koje su ugrožene velikim vodama.

Održivi razvoj turizma:

ekonomske mere – podsticanje i usmeravanje razvoja turizma kroz monetarne i fiskalne instrumente. Monetarni instrumenti su: obezbeđenje i udruživanje direktnih državnih ulaganja iz budžeta, kao i iz budžeta opština/gradova, NIP-a i drugih fondova, privlačenje stranih donatorskih sredstava, razvojni krediti i subvencionirane kamate i dr. za izradu i sprovođenje programa razvoja turizma obuhvaćenih opština/gradova, pribavljanja i uređenja građevinskog zemljišta, razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture i dr. Fiskalni instrumenti su: oslobađanje ili smanjenje poreza na dobit, oslobađanje ili smanjenje poreza na novozaposlene, diferencirane boravišne takse, diferencirane turističke naknade, penali za izgradnju neadekvatnih kapaciteta na prioritetnim turističkim lokacijama, prenošenje gubitaka u naredne godine, ubrzana amortizacija, koncesije, niže carine na uvoz opreme i dr;

organizaciono-institucionalne mere – modeli ugovornog povezivanja/organizovanja, odnosno različiti vidovi klasterskog i destinacijskog udruživanja (republičkih, regionalnih i lokalnih) turističkih subjekata, u kreiranju turističkih proizvoda timočkih turističkih prostora/destinacija; izbor upravljača i kontrolu efikasnosti upravljanja održivim razvojem turizma, realizacijom programa razvoja turizma i projekata razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture, odnosno uređenjem građevinskih područja/lokacija turističkih destinacija i

pravne i planske mere/instrumenti – definišu integralno planiranje razvoja turizma, rezervaciju prostora turističkih prostora od republičkog značaja, održivo korišćenje turističkih prostora i poslove od posebnog značaja za razvoj turizma, licenciranje i utvrđivanje standarda i dr.

Razvoj mreže naselja i javnih službi:

formiranje baze podataka o građevinskom zemljištu i objektima, koju obezbeđuju opštinske/gradske uprave i lokalne direkcije/zavodi nadležni za građevinsko zemljište, u saradnji sa Republičkim geodetskim zavodom (dalje: RGZ) i Republičkom upravom prihoda;

formiranje i razvoj regionalnih i lokalnih informacionih i monitoring sistema o planskim dokumentima i prostoru koje obezbeđuju opštinske/gradske uprave u saradnji sa ministarstvom nadležnim za planiranje i izgradnju prostora, RAPP, RGZ i RARIS;

poboljšanje koordinacije opštinskih/gradskih javnih preduzeća za komunalne delatnosti, direkcija/zavoda (za urbanizam, građevinsko zemljište, puteve) i opštinskih/gradskih uprava (urbanističke, građevinske, katastra i druge službe) u pogledu objedinjavanja aktivnosti na pribavljanju, uređenju i davanju pod zakup građevinskog zemljišta u javnoj svojini, izgradnju i održavanje objekata komunalne infrastrukture, naročito u centrima u mreži naselja, započetim i iniciranim zonama izgradnje u zaštićenim područjima prirodnih vrednosti i izvorišta voda i turističkim kompleksima, centrima i naseljima, privrednim zonama;

celovita transformacija sistema upravljanja i finansiranja uređenja građevinskog zemljišta – počev od utvrđivanja građevinskog zemljišta, preispitivanja i diferencijacije postojećih naknada za korišćenje građevinskog zemljišta u odnosu na stvarne pogodnosti korišćenja lokacija i naknada za uređivanje građevinskog zemljišta u odnosu na podsticanje ili ograničavanje pojedinih namena i aktivnosti i izgradnje prostora, kao i odgovarajuće poreske olakšice i subvencije za finansiranje objekata komunalne infrastrukture;

objedinjeno i koordinirano korišćenje sredstava koja se izdvajaju iz budžeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstava i sredstava javnih prihoda obuhvaćenih opština/gradova za razvoj javnih službi, uz obezbeđenje stimulacija privatnom sektoru za realizaciju planskih prioriteta u tom domenu i konkurisanje za korišćenje sredstava predpristupnog instrumenta IPA Evropske unije (u okviru komponente 4. i 5.) i sredstava Svetske banke za programe socijalne i zdravstvene zaštite;

intersektorska koordinacija i razvoj integrisanih programa razvoja mreže usluga i objekata javnih službi, u prvom redu zdrastvene i socijalne zaštite, obrazovanja i kulture i dr.;

uključivanje privatnog sektora u pružanje usluga javnih službi i korišćenje objekata u javnoj svojini.

Održivi razvoj privrede i MSP:

kreiranje povoljnog privrednog ambijenta u funkciji razvoja sektora MSP i preduzetništva kroz stvaranje efikasne administracije (smanjenje administrativne procedure) u pravcu formiranja „one stop shop” (sve na jednom mestu) i pružanja on – line usluga i servisa;

razvoj finansijskog sistema na lokalnom, regionalnom i republičkom nivou za intenzivnije korišćenje tekućih podsticajnih mera za razvoj MSP i preduzetništva (pristup izvorima finanisiranja kod podsticanja mikrokredita za početnike – „start up” kredite kao i pristup finansijskim sredstvima za unapređenje poslovanja postojećih MSP);

preduzimanje niza podsticajnih mera na opštinskom/gradskom nivou u pospešivanju razvoja privatnog preduzetništva (poreske olakšice, obezbeđivanje lokacija, stimulativne mere komunalne politike i politike cena građevinskog zemljišta, organizovanje obuke i kurseva za zainteresovane preduzetnike i druge mere);

obezbeđenje uslova za privlačenje investicija/izvora finansiranja (domaćih i stranih) – bankarskih kredita, finansijskih zajmova, strateških partnera i investitora (uz povoljnu lokalnu regulativu); stvaranje aktivne, stabilne i sigurne klime za investicije i nalaženje strateških partnera za restrukturiranje velikih sistema i razvoj sektora MSP i preduzetništva po modernim tržišnim standardima;

podizanje nivo znanja i sposobnosti u MSP reformom stručnog obrazovanja, edukacijom preduzetnika, zaposlenih i nezaposlenih, promocijom preduzetništva, podrškom u promociji i povezivanju sa partnerima, istraživanju tržišta, podrška transferu tehnologije i uvođenju strandarda i sl.

obezbeđenje koordinacije, monitoringa i upravljanja privrednim razvojem na opštinskom/gradskom i regionalnom nivou kroz osnivanje i saradnju opštinskih/gradskih i regionalnih kancelarija/razvojnih institucija i RARIS: podrška samozapošnjavanju i razvoju MSP i preduzetništva, razvoj saradnje javnog i privatnog sektora; kontaktiranje potencijalnih finansijera (državni fondovi i agencije, lokalni privrednici i preduzetnici i inostrani strateški partneri za finansiranje atraktivnih projekata od interesa za opštine/gradove); organizacija izrade potrebne planske i tehničke dokumentacije i istraživanja, programa, projekcija i biznis planova koji će konkurisati za sredstva različitih fondova, kao što su NIP, SIEPA, uključujući i sredstva predpristupnog instrumenta IPA Evropske unije i evropskih institucija (Evropska banka za obnovu i razvoj-EBRD, Evropska agencija za rekonstrukciju-EAR, i dr); efikasno rukovođenje budžetom lokalne zajednice, lokalnim ekonomskim razvojem, investicijama u razvojne projekte, interesnim povezivanjem lokalnih zajednica na regionalnom, nacionalnom i transgraničnom nivou.

Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta i održivi razvoj poljoprivrede:

inoviranje, usaglašavanje i dosledno sprovođenje zakonskih i podzakonskih akata kojima se reguliše razvoj poljoprivrede i sela, posebno po pitanjima: uvođenja pravnog reda u vlasničke odnose; redefinisanja zadružne svojine u kategoriju privatne svojine zadrugara; sprečavanje usitnjavanja poljoprivrednih gazdinstava; stimulacija za ubrzavanje procesa smene generacija vlasnika, odnosno podmlađivanja nosioca porodičnih poljoprivrednih gazdinstava; sigurnosti dugoročnih prava zakupa zemljišta, mehanizacije i drugih poljoprivrednih fondova; i ubrzavanja procesa implementacije standarda kojima se reguliše proizvodnja i promet poljoprivredno-prehrambenih proizvoda u Evropskoj uniji;

obezbeđenje uslova za povoljnu kreditnu politiku za investiranje u: programe uređenja poljoprivredno-šumskog zemljišta u zonama zaštite prirodnih vrednosti, izvorišta voda i drugih posebno vrednih/osetljivih ekosistema; programe revitalizacije pašnjačkog stočarenja, uključujući sprovođenje ekološki prikladnih tehničkih, bioloških i poljoprivrednih melioracija livada i pašnjaka; i programe razvoja organske proizvodnje, posebno za zaštićena područja, izvorišta voda i turističke prostore;

obezbeđenje poreske podrške diverzifikovanju seoske privrede i integralnom upravljanju prirodnim resursima, primenom sledećih mera: povećanjem privlačnosti pojedinih lokacija za privatne investitore; oročenom oslobađanju od poreza, kako za planiranu izgradnju turističkih objekata i drugih uslužnih delatnosti na selu, tako i za ulaganja u osnivanje malih i mikro preduzeća za otkup i preradu lokalnih poljoprivrednih proizvoda, otkup i primarnu preradu šumskih plodova, lekovitog i aromatičnog bilja, veterinarskih stanica, servisa za poljoprivrednu mehanizaciju i sl.; poreskim stimulacijama za mlade poljoprivrednike koji preuzimaju napuštena i staračka gazdinstva, kao i za proizvođače koji uvode metode organske proizvodnje, ulažu u unapređenje integralne proizvodnje grožđa i vina, osnivaju matični zapat za pašnjačko stočarenje i sl; smanjenjem poreza na prenos apsolutnih prava korišćenja nepokretnosti pri kupovini poljoprivrednog zemljišta i napuštenih stambenih i ekonomskih zgrada u selima; smanjenjem/oslobađanjem od poreza na zakup poljoprivrednog zemljišta; i vremenski progresivnim povećavanjem poreza vlasnicima koji ne obrađuju, odnosno ne koriste poljoprivredno zemljište, u skladu sa Zakonom o poljoprivrednom zemljištu i rešenjima ovog prostornog plana;

obezbeđenje budžetske podrške Republike uvođenjem direktnih subvencija i podsticaja za ruralni razvoj, koji se odnose na: 1) održavanje i unapređenje poljoprivredne proizvodnje i plasmana; 2) obnovu i jačanje seoske infrastrukture; 3) razvoj i promociju ruralnih oblasti, zaštitu životne sredine i seoskih predela; i 4) razvoj i promociju organske proizvodnje; prioritetno je korišćenje sredstava za sledeće namene: pošumljavanje terena ugroženih erozijom; podrška integralnim projektima za ponovno uspostavljanje pašnih proizvodnih sistema u visokoplaninskim oblastima; košenje visokoplaninskih livada za pripremu sena; podrška integralnim projektima ruralnog razvoja; izgradnja i opremanje centara za razvoj sela, resursnih centara, biznis inkubatora i sl.; promovisanje i zaštita organskih proizvoda; promovisanje i zaštita lokalnih proizvoda; dogradnja i adaptacija objekata i nabavka opreme na gazdinstvima za bavljenje agro, ruralnim i drugim vidovima turizma, i dr.

osnivanje regionalne agencije za ruralni razvoj za koordinaciju aktivnosti na izradi i primeni programa integralnog ruralnog razvoja, adekvatno pozicioniranje lokalnih razvojnih mogućnosti i povećanje konkurentske sposobnosti privrednih subjekata i lokalnih zajednica za korišćenje sredstava iz različitih javnih i privatnih, domaćih i stranih izvora.

Zaštita i korišćenje šuma, održivi razvoj šumarstva i lovstva:

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije, javnih preduzeća i budžeta obuhvaćenih opština/gradova u sektoru šumarstva i vodoprivrede s privatnim sektorom za finansiranje: unapređenja stanja postojećih šuma i povećanje stepena šumovitosti (JP za gazdovanje šumama „Srbijašume” i privatni vlasnici); pošumljavanja i održavanja šuma zaštitnog karaktera u slivovima izvorišta vodosnabdevanja (Republička direkcija za vode pri ministarstvu nadležnom za vodoprivredu, JVP „Srbijavode”, opštinske/gradske uprave i privatni vlasnici); zaštite i očuvanja prirodnih dobara i biodiverziteta (ministarstvo nadležno za životnu sredinu, Fond za zaštitu životne sredine, upravljači zaštićenih područja, vlasnici nepokretnosti i nevladine organizacije); rekreativnog opremanja, održavanja šume u funkcionalnom stanju i obezbeđenja kompenzacionih površina za pošumljavanje zbog proseka šuma za planirana skijališta (ministarstvo nadležno za ekonomiju i regionalni razvoj, JP „Skijališta Srbije”, opštinske/gradske uprave i zainteresovani poslovni subjekti/investitori turističke infrastrukture); istraživanja i institucionalnog jačanja sektora (ministarstvo nadležno za nauku i tehnološki razvoj, ministarstvo nadležno za šumarstvo i JP za gazdovanje šumama „Srbijašume”); zaštite i uzgoja divljači (ministarstvo nadležno za šumarstvo, JP za gazdovanje šumama „Srbijašume”, Lovački savez Srbije i korisnici lovišta);

aktuelizacija katastra nepokretnosti, uspostavljanje i inoviranje inventure šuma u državnom i privatnom vlasništvu, informacionog i monitoring sistema o šumama, koje obezbeđuju ministarstvo nadležno za šumarstvo, RGZ i JP za gazdovanje šumama „Srbijašume”;

razvoj stručnih službi JP za gazdovanje šumama „Srbijašume” i lokalnih šumskih gazdinstava.

Razvoj linijskih i komunalnih infrastrukturnih sistema:

udruživanje sredstava za razvoj mreže državnih puteva iz budžeta Republike Srbije, sredstava JP „Putevi Srbije” i kreditnih sredstava međunarodnih asocijacija, EBRD i dr.

obezbeđenje sredstava iz budžeta opština/gradova, uz participaciju JP „Putevi Srbije”, kao i uz korišćenje različitih kreditnih sredstava i donacija, privatnog sektora i dr. za rekonstrukciju, rehabilitaciju i izgradnju opštinskih puteva;

udruživanje sredstava za razvoj plovno-nautičkog puta Dunavom, uz participaciju Ministarstva za infrastrukturu i energetiku, PLOVPUT-a i dr; kao i uz korišće različitih kreditnih sredstava EU i donacija, i dr.

udruživanje sredstava za razvoj mreže državnih železnica iz budžeta Republike Srbije, sredstava JP Železnice Srbije i kreditnih sredstava međunarodnih asocijacija, EBRD i dr.

obezbeđenje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za energetiku i JP „Elektromreža Srbije” za planirani razvoj prenosnih sistema i energetskih objekata, kao i sredstava JP „Elektroprivreda Srbije”, u rekonstrukciju postojeće i izgradnju planirane distributivne mreže i elektroenergetskih objekata;

obezbeđenje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za energetiku i životnu sredinu, sredstava agencija (za energetsku efikasnost), fondova (za zaštitu životne sredine) i sredstava privatnog sektora za istraživanje i komercijalno korišćenje lokalnih, obnovljivih izvora energije, kao autonomnih sistema za zadovoljavanje određenih lokalnih energetskih potreba (u domaćinstvima, poljoprivredi i komercijalnim delatnostima), kao i podsticajnih i kreditnih sredstava za ulaganja u energetski štedljiviju izgradnju i korišćenje objekata i nove energetski efikasnije i ekološki prihvatljivije tehnologije;

udruživanje sredstava za razvoj magistralnog gasovoda iz budžeta Republike Srbije, sredstava GAZPROMA, JP „Srbijagas” – Novi Sad i „Jugorosgaz” – Beograd i kreditnih sredstava međunarodnih asocijacija;

obezbeđenje sredstava telekomunikacionih operatera – „Telekom Srbija”, „Telenor” i drugih operatera s licencom, kao i JP „Pošta Srbije” za realizaciju planiranih aktivnosti na telekomunikacijama i poštanskom saobraćaju, uz obezbeđenje participacije sredstava budžeta obuhvaćenih opština/gradova, iz budžeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za infrastrukturu i telekomunikacije i drugih izvora za realizaciju ruralnog radiotelefonskog sistema i mesnih (pristupnih) mreža za retko nastanjene delove područja;

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta obuhvaćenih opština/gradova i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava predpristupnog instrumenta IPA Evropske unije (u okviru komponente 5.) za razvoj lokalne infrastrukture (opštinskih puteva, vodovoda, kanalizacije, PPOV i/ili ruralne sanitacije naselja – sanitarno bezbednog tretmana otpadnih voda, sanitaciju seoskih smetlišta, ruralnog radiotelefonskog sistema i mesnih mreža i objekata zajedničke komunalne potrošnje);

kategorizacija opštinskih puteva koju utvrđuju skupštine opština/gradova na predlog opštinskih/gradske direkcija/zavoda nadležnih za puteve;

formiranje i održavanje baze podataka o opštinskim i nekategorisanim putevima povezanim s referentnim sistemom državnih puteva, koje obezbeđuju opštinske/gradske direkcije/zavodi nadležni za puteve u saradnji s javnim preduzećem nadležnim za upravljanje državnim putevima;

formiranje registra potrošača koji obezbeđuju nadležne opštinske/gradske uprave u saradnji s agencijama za energetiku i energetsku efikasnost;

formiranje opštinskih/gradskih službi i saveta za energetiku skupština opština/gradova za pripremu i praćenje realizacije planova razvoja i energetskih bilansa opština/gradova, kao i opštinskih/gradskih energetskoh inspekcijskih službe za nadzor nad radom energetskih uređaja u pogledu efikasnosti korišćenja energije i zaštite životne sredine.

Zaštita životne sredine

osnivanje opštinskih/gradskih fondova (lokalnih) za zaštitu životne sredine;

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za životnu sredinu i Nacionalnog Fonda za zaštitu životne sredine i iz budžeta opština/gradova za izradu i realizaciju predviđenih programa zaštite životne sredine, informisanja i edukacije stanovništva o mogućnostima i efektima unapređenja kvaliteta životne sredine i za uzimanje aktivnog učešća u procesu donošenja odluka od značaja za životnu sredinu, naročito u odlučivanju o strateškoj proceni uticaja planova i proceni uticaja projekata na životnu sredinu i prava na informisanje i dostupnost informacijama;

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstava, agencija i fondova (za zaštitu životne sredine), budžeta obuhvaćenih opština/gradova i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava EBRD, Svetske banke za investicione programe i drugih kreditnih i sredstava iz donacija (sredstva za primenu međunarodnih konvencija i strategija, komercijalni krediti, investiciona sredstva privrede i dr.), za izradu i realizaciju plana i razvoj sistema upravljanja komunalnim otpadom, opremanje i uređenje regionalnih sanitarnih komunalnih deponija;

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za energetiku i životnu sredinu, agencija (za energetsku efikasnost i dr) i fondova (za zaštitu životne sredine) i budžeta opština/gradova za realizaciju programa informisanja i edukacije stanovništva o mogućnostima i efektima štednje i racionalne potrošnje i supstitucije energije, ruralne sanitacije naselja i upravljanja otpadom (selekcije, sanitarno bezbednog odlaganja i reciklaže otpada);

formiranje integralnog registra zagađivača i emisija zagađujućih materija koje obezbeđuju opštinske/gradske uprave, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine, uz participaciju sredstava Fonda za zaštitu životne sredine;

pojačani nadzor nad obavljanjem i kontrolom uticaja aktivnosti (PPOV, saobraćaj, poljoprivreda, turizam i dr.) na kvalitet životne sredine, koji obezbeđuju opštinske/gradska uprave i ministarstvo nadležno za zaštitu životne sredine;

formiranje i održavanje katastra pojava nestabilnosti zemljišta na osnovu posebnih geoloških istraživanja, otkrivanja, evidentiranja i praćenja pojava nestabilnosti, koje obezbeđuju opštinske/gradske uprave u saradnji sa RGZ.

Zaštita prirode i prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara:

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za životnu sredinu, vodoprivredu, turizam i kulturu, sredstava Fonda za zaštitu životne sredine Republike Srbije, JP Srbijavode i dr., prihoda upravljača zaštićenih područja, javnih prihoda obuhvaćenih opština/gradova i sredstava privatnog sektora za sprovođenje zaštite prirodnih vrednosti i NKD;

razvoj informacionog i monitoring sistema o zaštićenim područjima i NKD koje će, u skladu sa zakonom, obezbediti Zavod za zaštitu prirode Srbije i nadležna ustanova zaštite spomenika kulture;

ministarstva nadležna za zaštitu životne sredine, izgradnju prostora i kulturu, u saradnji sa nadležnim zavodima za zaštitu prirode i spomenika kulture, pojačanim nadzorom nad zaštitom prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, korišćenjem i izgradnjom zaštićenih prostora;

uvođenje sistema kompenzacija i naknada vlasnicima zemljišta za nastale štete, uskraćivanje i umanjenje dobiti, kao i kompenzacionih programa (za razvoj poljoprivrede i sela, lokalnih infrastrukturnih sistema, objekata zajedničke komunalne potrošnje, javnih službi, turizma i dr.) za ograničenja u razvoju lokalnih zajednica na području Prostornog plana, radi sprovođenja režima i mera zaštite prirodnih vrednosti i izvorišta voda.

4. INSTITUCIONALNO-ORGANIZACIONA, INFORMATIČKA I PROGRAMSKA PODRŠKA SPROVOĐENjU PROSTORNOG PLANA

Specifičnosti razvojnih problema i položaj Timočke krajine prema susednim regionalnim područjima u drugim državama koje su članice Evropske unije, uticaće na pravac i sadržaj institucionalno-organizacionog prilagođavanja i donošenje regionalnih strategija.

Prioritet imaju (u skladu sa Zakonom o regionalnom razvoju): Institucionalna i organizaciona prilagođavanja za potrebe razvoja; Regionalna razvojna strategija; i Program finansiranja razvoja regiona.

U pogledu mogućih novih institucionalnih i organizacionih aranžmana za Timočku krajinu, mogući su sledeći modaliteti integralnog upravljanja razvojem i zaštitom sredine:

Oblasne asocijacije klastera;

Interregionale forme povezivanja opština/gradova;

Regionalna/oblasne korporacije/agencije za održivi razvoj, uređenje prostora i zaštitu životne sredine, kao razvojne institucije/organizacije sa pojedinim ovlašćenjima koja su preneta od republičkih i lokalnih organa vlasti;

Regionalno javno preduzeće za razvoj, uređenje i zaštitu sredine čitavog regionalnog područja (takođe sa širim ovlašćenjima, kao prethodno);

Regionalna „ispostava” odgovarajuće republičke agencije/organizacije (za regionalni razvoj, restrukturiranje, razvoj malih i srednjih preduzeća i preduzetništva, socioekonomski razvoj, naučna istraživanja, informatičku i drugu saznajnu podršku itd.).

Bez obzira na organizacioni model, bitno je da se postigne institucionalna i akcijska ravnoteža između neophodne samostalnosti regionalne organizacija, s jedne strane, i potrebe da se obezbedi lokalni-regionalni uticaj i efikasnost akcije s druge. Osim toga, potrebno je uspostaviti određenu meru partnerstva između javnog, privatno i tzv. „trećeg sektora”.

Regionalno telo imalo bi u svom sastavu odgovarajuću ekspertsku službu za plansku evaluaciju i monitoring planskih odluka. Služba bi imala zadatak da pruži/obezbedi trajnu informatičku podršku pripremanju, donošenju i sprovođenju strateških planskih odluka (uključujući i monitoring implementacije odluka i jednostavnije oblike planske, programske i projektne evaluacije).

Kako bi perspektivno Srbija, odnosno region Timočke krajine mogli koristiti sredstva iz predpristupnih fondova EU, na nacionalnom nivou treba izradi1`ti i doneti odgovarajući nacionalni razvojni strateški okvir, a za Timočku krajinu odgovarajući regionalni dokument i formirati regionalne institucije.

Radi ostvarivanja informisanja, učešća i uticaja javnosti na proces donošenja i implementacije Regionalnog prostornog plana preporučuje se da opštine/grad obezbede uslove za delovanje nevladinog sektora, odnosno NVO i udruženja građana.

U cilju uspešne podrške primeni Prostornog plana poslove praćenja ostvarivanja Prostornog plana u drugim planovima, programima, aktima i projektima i njihovu realizaciji trebalo bi da obavlja RARIS u koordinaciji sa Republičkom agencijom za prostorno planiranje, što će biti precizirano Programom implementacije Prostornog plana.

Ovakav dopunjeni delokrug rada RARIS-a, podrazumeva izmenjenu ulogu i položaj prema osnivačima i definisanje odnosa sa resornim ministarstvima koja su od značaja za razvoj Timočke krajine. U tom smislu najznačajnije je jačanje saradnje na planu implementacije prioritetnih kapitalnih investicija od zajedničkog interesa za Republiku Srbiju, sve opštine Zaječarskog i Borskog okruga, dve i više opština ili jedne opštine, što će biti utvrđeno ovim Regionalnim planom. Za obavljanje poverenih i ostalih poslova neophodnu stručno planersku pomoć RARIS-u, pružiće Republička agencija za prostorno planiranje i Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije (u svojstvu obrađivača Regionalnog prostornog plana), kao i druge stručne instutucije.

Skupštine opština odrediće organe lokalne samouprave, ili pojedince iz tih organa koji će sarađivati sa RARIS-om, obavljajući i deo poslova za teritoriju svoje opštine, po programu koje predstavnici opština/gradova zajednički donose u upravnom organu RARIS-a.

Na osnovu Prostornog plana, Republička agencija za prostorno planiranje će, u saradnji sa RARIS-om, formirati bazu podataka o prostoru i Prostornom planu, u funkciji: korišćenja, praćenja i ocene sprovođenja, dopune i inoviranja planskih koncepcija i rešenja. Na taj način stvoriće se preduslovi za formiranje GIS-a Timočke Krajine: u prvoj fazi, će se izvršiti analiza dostupnih podataka iz Regionalnog prostornog plana i podataka kojima raspolaže RARIS, opštine i dr. (utvrdiće se stepen validnosti i ažurnosti podataka); i u drugoj fazi, formirati jedinstvena prostorna baza podataka konverzijom digitalnih podataka u jedinstveni sistem podataka o prostoru.

Prioritetne aktivnosti na organizaciji sistema centralne baze podataka i informatičke podrške su: aktivnosti vezane za obradu podataka i informatički deo (nabavka softvera, nabavka relacione baze podataka, nabavka hardvera, analiza i konverzija podataka iz Regionalnog prostornog plana i dr.) i aktivnosti vezane za osposobljavanje stručnog kadra RARIS-u i opštinama/gradovima.

Izvori finansiranja za sredstva namenjena realizaciji projekta (nabavka softvera i hardvera, obuka kadra i implementacija celog sistema) su Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja Republike Srbije, domaći i strani fondovi za podsticanje razvoja lokalne samouprave (kao što je GTZ), opštinski i gradski budžeti i dr; što će se bliže utvrditi Programom implementacije Prostornog plana.

Program implementacije Prostornog plana će doneti Vlada, za razdoblje od pet godina u roku od jedne godine od dana stupanja na snagu Prostornog plana, kojim se:

razrađuju i bliže utvrđuju prioritetni projekti za ostvarivanje planskog dokumenta, dinamika uređenja zaštićenih i drugih prioritetnih prostornih celina, mere i instrumenti za implementaciju planskog dokumenta;

utvrđuju iznosi i izvori sredstava, rokovi, obaveze i odgovornosti za izvršenje Programa implementacije Prostornog plana; i

propisuju ključni pokazatelji i kriterijumi za praćenje promena stanja u prostoru i životnoj sredini i za procenu ostvarivanja ciljeva, planskih rešenja i propozicija Prostornog plana.