Prostorni plan područja posebne namene Nacionalnog parka „Đerdap”
I. Polazne osnove
Obuhvat i granica područja prostornog plana
Granice Prostornog plana, odnosno područja posebne namene sa zonama I, II i III stepena zaštite Nacionalnog parka „Đerdap” (u daljem tekstu Nacionalni park), određene su na referalnim kartama Prostornog plana i opisno, prema situaciji na topografskim kartama (TK50: listovi Veliko Gradište 432-3 i 432-4, Oršava 433-3 i 433-4, Kladovo 434-3, Žagubica 482-1 i 482-2, Bor 483-1 i 483-2, Negotin 484-1; i TK25: Veliko Gradište 432-3-2, 432-3-4, 432-4-1, 432-4-2, 432-4-3 i 432-4-4; Oršava 433-3-3, 433-3-4, 433-4-1, 433-4-2, 433-4-3 i 433-4-4; Kladovo 434-3-1 i 434-3-3, Žagubica 482-2-1 i 482-2-2; Bor 483-1-1, 483-1-2, 483-2-1 i 483-2-2) i prema karti gazdinskih jedinica šumsko-privredne osnove Nacionalnog parka (analogno i u GIS-u).
1.1. Položaj i osnovne odlike područja prostornog plana
Područje Prostornog plana prostire se na delovima teritorija opština Golubac i Kučevo, (Braničevski upravni okrug), Majdanpek, Kladovo i Negotin (Borski upravni okrug). Obuhvata 26 celih katastarskih opština i 27 naselja u kojima živi oko 42.000 stanovnika (2002). Područje se prostire pravcem zapad-istok, u fizičko-geografskom smislu obuhvata brdsko-planinsko područje Đerdapske klisure sa delom Đerdapskog jezera i planinskim masivima Šomrde, Liškovca i Miroča, u visinskim zonama od oko 40 (istočno od Kladova) do oko 930 m n.v. (na vrhu Gavran, jugozapadno od Rudne Glave).
1.2. Teritorijalni obuhvat područja prostornog plana
Područje Prostornog plana obuhvata prostor površine od oko 1542 km2 na delovima teritorije (Tabela I-1):
opštine Golubac (5 KO): cele katastarske opštine Golubac, Brnjica, Dobra, Dvorište i Krivača;
opštine Kučevo (2 KO): cele katastarske opštine Radenka i Voluja;
opštine Majdanpek (8 KO): cele katastarske opštine Boljetin, Donji Milanovac, Golubinje, Majdanpek, Rudna Glava, Mosna, Topolnica i Miroč;
opštine Kladovo (9 KO): cele katastarske opštine Tekija, Sip, Davidovac, Kladušnica, Kladovo, Petrovo Selo, Manastirica, Podvrška i Velika Kamenica;
opštine Negotin (2 KO): cele katastarske opštine Urovica i Vratna.
1.3. Granica područja prostornog plana
Područje Prostornog plana (1542 km2) obuhvata: Nacionalni park „Đerdap” (površine oko 638 km2 na delovima teritorije opština Golubac, Majdanpek i Kladovo) i teritorije van Nacionalnog parka (površine oko 904 km2 na delovima teritorije opština Golubac, Kladovo, Majdanpek, Negotin i Kučevo sa značajnim turističkim funkcijama).
Granica područja Prostornog plana definisana je granicama celih katastarskih opština i delom državnom granicom Republike Srbije, a prikazana je grafički i opisno (grafički prilog 1. i tabela I-1.).
Granica Prostornog plana je:
severna granica: od preseka državne granice između Republike Srbije i Republike Rumunije sa granicom katastarske opštine Golubac (na zapadu) ide ka istoku državnom granicom Republike Srbije i Republike Rumunije (nizvodno Dunavom), odnosno spoljnim granicama katastarskih opština Golubac, Brnjica i Dobra (opština Golubac), Boljetin, Donji Milanovac i Golubinje (opština Majdanpek), Tekija, Sip, Davidovac, Kladušnica, i Kladovo (opština Kladovo), do preseka državne granice između Republike Srbije i Republike Rumunije sa granicom katastarske opštine Kladovo (na istoku); i
južna granica: od preseka državne granice između Republike Srbije i Republike Rumunije sa spoljnom granicom katastarske opštine Golubac (na Dunavu), ide ka jugu/jugoistoku spoljnim granicama katastarskih opština Golubac Dvorište i Krivača (opština Golubac), Radenka i Voluja (opština Kučevo), Majdanpek i Rudna Glava do preseka sa granicom katastarske opštine Topolnica (opština Majdanpek); nastavlja ka severu/severozapadu spoljnim granicama katastarskih opština Topolnica (opština Majdanpek), Vratna i Urovica (opština Negotin), Miroč i Golubinje (opština Majdanpek), Velika Kamenica, Podvrška i Kladovo (opština Kladovo), odnosno do preseka državne granice između Republike Srbije i Republike Rumunije sa granicom katastarske opštine Kladovo (na Dunavu).
Tabela I-1: Prostorni obuhvat područja Prostornog plana
Teritorija opštine Površina u km2 ukupnoopština Prostorni plan % PodručjeNacionalnog parka vanNacionalnog parka ukupno Golubac 367 181,19 53,45 234,64 15,22 Kučevo 721 – 205,50 205,50 13,33 Majdanpek 932 296,70 340,77 637,48 41,34 Kladovo 630 160,10 162,97 323,06 20,95 Negotin 1089 – 141,40 141,40 9,17 Ukupno 3739 637,99 904,09 1542,08 100,00
1.4. Granice celina i podcelina posebne namene
Zakonom o nacionalnim parkovima („Službeni glasnik RS”, br. 39/93, 44/93, 53/93, 67/93, 48/94 i 101/05) utvrđena je granica Nacionalnog parka Đerdap na sledeći način:
1) na jugu granica Nacionalnog parka – počinje (na teritoriji opštine Golubac) od tromeđa parcela br. 850/25 (u Nacionalnom parku), 850/3 (van Nacionalnog parka) i DP I reda br. 25 i pruža se u pravcu jugoistoka granicom parcele broj 850/25 (u Nacionalnom parku) i parcele broj 850/3 do seoskog puta broj 5775, odakle nastavlja u pravcu juga granicom lokalnog puta (broj 5775) do tromeđe parcele br. 893 (u Nacionalnom parku) i 896 (van Nacionalnog parka) i DP I reda br. 25 i pruža se u pravcu jugoistoka granicom parcele broj 850/25 (u Nacionalnom parku) i parcele broj 850/3 do lokalnog puta (broj 5775), kojim nastavlja u pravcu juga do tromeđe parcela br. 893 (u Nacionalnom parku), 896 (van Nacionalnog parka) i puta (broj 5775), ide dalje granicom parcela broj 893, i 894 (u Nacionalnom parku), seče parcelu broj 883/1 do lokalnog puta (broj 5767) kojim nastavlja u pravcu jugoistoka do raskrsnice sa lokalnim putem (broj 5845). Ovim putem ide do međa KO Golubac i KO Dvorište, nastavlja tom međom, zapadnom granicom parcele broj 4707 (u Nacionalnom parku) ide do tromeđe KO Golubac, KO Dvorište i KO Krivača. Od ove tromeđe granica Nacionalnog parka nastavlja granicom KO Golubac i KO Krivača južnom granicom parcele broj 5765/4 do tromeđe KO Golubac, KO Krivača i KO Radenka (na teritoriji opštine Kučevo). Od ove tromeđe granica Nacionalnog parka nastavlja u pravcu severoistoka granicom KO Golubac i KO Radenka sa severoistočne strane parcela broj 5765/4, 4717, do tromeđe KO Golubac, KO Brnjica i KO Radenka odakle se pruža u pravcu jugoistoka granicom KO Brnjica i KO Radenka južnom granicom parcela br. 1783, 1937, 1936/1, 1936/2, 1932, 1919, 1930, 1929, (seče seoski put) 1985, 1982/2, 1889/2, 1888, 1886, 1874, 1873 (u Nacionalnom parku) do granice sa potokom Velika Rakovica (broj 1968). Granica se pruža putem broj 1968 do međe sa parcelom broj 1674 i nastavlja u pravcu istoka, južnom međom parcele broj 1674 do međe sa seoskim putem (broj 1992), zatim u pravcu istoka, seoskim putem (broj 1992) do međe sa parcelom broj 1382, nastavlja u pravcu jugoistoka južnom međom parcele broj 1382, seče seoski put (broj 1976) i pruža se u pravcu istoka južnom međom parcela br. 1636, 1635, seoskim putem (broj 1191), međom parcela br. 1925, 1464, seoskim putem (broj 1990), do tromeđe KO Brnjica, KO Dobra i KO Radenka. Od ove tromeđe granica Nacionalnog parka nastavlja se dalje u pravcu jugoistoka granicom KO Dobra i KO Radenka sa jugozapadne strane parcele br. 3880, 3997, 3998, 3999, 3880, nastavlja u pravcu istoka seoskim putem (broj 4709 i broj 4708), do raskrsnice sa putem (broj 4710) koja je ujedno i tromeđa KO Dobra (na teritoriji opštine Golubac), KO Radenka i KO Voluja (na teritoriji opštine Kučevo). Od ove tromeđe granica se pruža dalje u pravcu istoka seoskim putem (broj 4710) do raskrsnice sa seoskim putem (broj 4711) koja je ujedno i tromeđa KO Dobra, KO Voluja i KO Boljetin (na teritoriji opštine Majdanpek). Granica Nacionalnog parka (na teritoriji opštine Majdanpek) nastavlja putem, a granicom KO Voluja i KO Boljetin prema jugu do trigonometra broj 307 i mesta zvanog Crvena zemlja, dalje skreće na istok prateći zajednički put i granicu KO Voluja i Boljetin do Babinskog Mališa, gde skreće na jug, prateći granicu dveju opština do trigonometra broj 2 i dalje na jug zajedničkim putem (do puta broj 3405), nastavlja granicom KO Voluja i Boljetin i do tromeđe KO Voluja, KO Majdanpek i KO Boljetin. Granica nastavlja prema jugu granicom KO Voluja i KO Majdanpek preko trigonometra broj 70 i mesta zvanog Prun, nastavlja na jug preko mesta zvanog Grlje i dalje prateći granicu KO Voluja i KO Majdanpek, preko mesta zvanog Čoksa Grljaj do trigonometra broj 180 nastavlja zajedničkim putem ka jugu, a i granicom opština Majdanpek i Kučevo preko mesta zvanog Tilva Tome, pa preko mesta zvanog Ispod Čoka Frasen prateći i dalje zajednički put i granicu ovih dveju opština, silazi sa zajedničkog puta i odvaja se od granica opština i ide na istok preko mesta zvanog Čoka Fraseni Kulme Obra do puta (broj 578). Dalje se pruža putem na jug preko trigonometra broj 784 do mesta zvanog Stacion Kapetanska, pa dalje istočno do mesta zvanog Kapetanske livade do DP II reda br. 104. Granica Nacionalnog parka se dalje pruža putem do mesta zvanog Liškovac, nastavlja lokalnim putem (broj 700 i broj 1523), preko mesta zvanog Veliki Šopot, zatim zajedničkim putem i granicom KO Majdanpek i KO Rudna Glava pored mesta Mali Šopot i dalje, zajedničkim putem i granicom ovih dveju KO preko mesta zvanog Intra Kulme, do tromeđe KO Rudna Glava, KO Topolnica i KO Majdanpek. Odavde nastavlja na sever zajedničkim putem, i granicom KO Topolnica, KO Mosna i KO Majdanpek, onda skreće na istok i nastavlja zajedničkim putem granicom KO Mosna i KO Topolnica do mesta zvanog Laku Dragulje, gde skreće na jug i pruža se potokom Kosovica, preko mesta zvanog Dosu Kosovica, pa preko mesta zvanog Kulmea Topolnica i trigonometra broj 486, trigonometra broj 467 i mesta zvanog Čoka Kukulje, prateći put (broj 5098), preko mesta zvanog Kulmea Topolnica, gde skreće na jugoistok putem (broj 3427) i dalje jugozapadnom stranom parcela br. 1905/1,3428/1, 1906/3 1907/1, 3428/4 (u Nacionalnom parku). U nastavku granica skreće na severoistok severozapadnom stranom parcele broj 3428/4 do tromeđe parcela br. 3428/2, 3428/4 i 1906/2. Dalje skreće na jugoistok jugozapadnom stranom parcele broj 1906/2, nastavlja zapadnom stranom parcela br. 3445, 3446, 3450, gde skreće na istok južnom stranom parcela br. 3450, 3451/3, 3463, 3462, 3461, seče parcelu broj 3460, nastavlja južnom granicom parcele br. 3465/2, seče Porečku reku, dalje nastavlja južnom stranom parcela br. 3502, 3503, gde preseca DP II reda br. 106, odakle u nastavku prati južnu stranu parcela br. 3842, 3841, 3839, 3844, 3836, 3837/1, 3837/2, gde skreće na jug zapadnom stranom parcele br. 1601/5, a zatim na istok južnom stranom iste parcele i parcela br. 1608 i 1606 do puta (broj 1583). Granica skreće na jug do raskrsnice sa putem (broj 5105) i dalje nastavlja istim putem na sever i dalje na istok, a preko mesta Kraku Vujenj do trigonometra broj 277. Dalje nastavlja prema jugoistoku ispod mesta zvanog Cigansko Groblje i sve do zajedničkog puta i međe sa KO Vratnom (na teritoriji opštine Negotin), nastavlja na sever zajedničkim putem i granicom KO Topolnica i KO Vratna preko kote 482, trigonometra broj 498 preko Kulmea Mare sve putem preko kote 475 i dalje putem na sever do tromeđe KO Urovica, KO Mosna i KO Topolnica, nastavlja zajedničkim putem prema severu i granicom KO Mosna i KO Urovica, ide zajedničkim putem na sever preko trigonometra broj 498 i kote 500 i trigonometra broj 484. Nastavlja prema severu zajedničkim putem (DP II reda R-104) i granicom KO Mosna i KO Miroč preko trigonometra broj 462 i preko mesta zvanog Šumljajka, gde skreće na istok preko kote 500 do sela Miroč, zatim skreće na sever do trigonometra broj 508 i nastavlja granicom KO Miroč i KO Golubinje do mesta zvanog Filipovo brdo i trigonometra broj 520. Dalje nastavlja severno do kote 498 i putem broj 5673, pruža se ka severu do mesta zvanog Boljevine i istim putem preko mesta zvanog Golubinjska Glavica izlazi na put (broj 5645), nastavlja putem na sever preko mesta zvanog Raskrsenica i trigonometra broj 503, pruža se dalje na sever preko kota 459 i 426 i preko mesta zvanog Rakina bara i Strainova bara i trigonometra broj 342, zatim preko mesta zvanog Mali Vis i trigonometra broj 524. Pruža se dalje na sever preko mesta zvanog Rajina bara i Kamenički Čukar i trigonometra broj 524 do mesta zvanog Kalafirov Čukar i trigonometra broj 647, gde skreće prema severoistoku i preko mesta zvanog Kotine i Balin Čuka i trigonometra broj 598 mesta zvanog Nezgodan Čukar i kota 462 i 425 (na mestu zvanom Štrbac), izlazi na tromeđu KO Golubinje (na teritoriji opštine Majdanpek) i KO Velika Kamenica i KO Petrovo Selo (na teritoriji opštine Kladovo). Granica Nacionalnog parka (na teritoriji opštine Kladovo) se pruža granicom KO Petrovo Selo u pravcu istoka u dužini od 2250 metara do parcele broj 978/1 koju seče iznad trigonometrijske tačke broj 194, poligonske tačke broj 2600, Buljbinog brda i trigonometrijske tačke broj 27 (kota 503). Od trigonometrijske tačke broj 270 granica granica Nacionalnog parka se blago lomi i pruža se u pravcu severoistoka u dužini od oko 400 metara do poligonske tačke broj 2082 (preko kote 484) koja se nalazi na među parcele broj 3369 i puta (broj 3432), a predstavlja granicu između KO Petrovo Selo i KO Velika Kamenica. Ovde se granica lomi pod uglom od oko 160 stepeni i ide u pravcu severa zajedničkim putem Velika Kamenica-Petrovo Selo (broj 3432) u dužini od oko 3150 metara do trigonometrijske tačke broj 259 (kota 489), preko nje i dalje zajedničkim putem u dužini od oko 700 metara do kote 472, pa tu skreće prema istoku u dužini od oko 1000 metara do tromeđe KO Petrovo Selo, KO Velika Kamenica i KO Podvrška. Odavde granica produžava zapadnom ivicom parcele broj 1 koja se nalazi u KO Podvrška, a predstavlja granicu između KO Petrovo Selo i KO Podvrška, do međe ove parcele sa potokom Valja Mare, nastavlja potokom Valja Mare u dužini od oko 5500 metara u pravcu istoka do vodenice (kota 249). Granica se ovde lomi pod uglom od oko 120 stepeni i pruža se u pravcu severoistoka jugozapadnim delom parcele broj 260 u dužini od oko 450 metara do tromeđe parcela br. 269, 481/2 i KO Petrovo Selo. Kod ove tromeđe granica se lomi pod opštim uglom i ide u pravcu jugoistoka u dužini od oko 800 metara obuhvatajući Kraku Balta, a onda u pravcu severozapada u dužini od oko 1000 metara do tromeđe parcela br. 428, 269 i KO Petrovo Selo. Odavde granica nastavlja u pravcu severoistoka u dužini od oko 600 metara granicom KO Petrovo Selo i KO Podvrška do tromeđe parcela br. 60 i 59 u KO Podvrška i KO Petrovo Selo. Zatim granica nastavlja u istom pravcu, seče parcele (u KO Podvrška) br. 60, 59, 47/1, 47/2, 47/3, 45, 44, 50, put (br. 5479), kao i parcele 406/1, 406/2, 406/3, 405 i dolazi do graničnog kamena broj 2 koji predstavlja granicu između KO Podvrška i KO Manastirica, nakon čega ide kroz KO Manastirica i dalje u pravcu severoistoka seoskim putem (broj 2158) preko trigonometrijskih tačaka koje nose broj 215 (kota 433), 202 (kota 435), pored trigonometrijske tačke broj 186 (kota 422), mesta zvanog Kalfa koje ostaje zapadno od puta i dalje istim putem do četvoromeđe koju čini ovaj put sa parcelama br. 2, 5 i 7. Granica dalje nastavlja u istom pravcu u dužini od oko 200 metara, seče parcele br. 3 i 5 i ide do graničnog kamena broj 26 koji odvaja KO Manastirica od KO Kladušnica. Od graničnog kamena broj 26 ide dalje u pravcu severoistoka u dužini od oko 300 metara seoskim putem broj 4 kroz KO Kladušnica do četvoromeđe parcela broj 1 i 17 u KO Kladušnici i parcela br. 1241 i 1242 u KO Davidovcu, koja predstavlja granicu između KO Kladušnica i KO Davidovac. Granica dalje nastavlja u pravcu severistoka putem (broj 1939) kroz KO Davidovac, prolazeći severno od oko 550 metara do četvoromeđe pomenutog puta i parcela br. 1258, 1259 i 1039. Od četvoromeđe nastavlja jugoistočnom ivicom parcele broj 1039 i to celom njenom dužinom do tromeđe parcela br. 1039, 867/1, i 867/2. Granica se sada povija i ide prema istoku u dužini od oko 450 metara severnim delom parcele broj 867/1, zatim kroz parcele br. 866, 855 i 853 i 853 do preseka sa seoskim putem (broj 1935) u dužini od oko 600 metara do međe pomenutog puta i parcela br. 749 i 515/4 u KO Davidovac i nastavlja dalje u pravcu severoistoka jugoistočnom ivicom parcele broj 515/4 celom dužinom (oko 200 metara) do preseka sa seoskim putem (broj 1934). Odavde granica ide ivicom parcele broj 376, 377/1, 379 (KO Davidovac) u dužini od oko 210 metara obuhvatajući ih, do četvoromeđe parcela broj 373, 379, 374, i 553/1 koja ujedno predstavlja i granicu između KO Davidovac i KO Sip. Nastavlja dalje granicom KO Davidovac i KO Sip u pravcu severoistoka u dužini od oko 230 metara ivicom parcela br. 374 i 371 (KO Davidovac) koje obuhvata do preseka sa putem (broj 569) koji predstavlja tromeđu između pomenutog puta KO Sip i KO Davidovac. Ide dalje kroz KO Sip ivicom parcela br. 370/3 i 335 koje obuhvata u pravcu severoistoka u dužini od oko 200 metara do preseka sa putem (broj 1931/1). Nastavlja dalje preko parcele br. 619/2 i 619/3 ivicom parcele broj 307 koju obuhvata u dužini od oko 60 metara do preseka sa DP I reda br. 25.1. Granica se ovde lomi pod uglom od oko 270 stepeni i ide u pravcu jugoistoka u dužini od oko 250 metara linijom putnog zemljišta pored parcela br. 311, 305/1, 304/1, 302/1 i 301/1 izuzimajući DP I reda br. 25.1 do preseka ovog puta sa seoskim putem (broj 1932/2), kojim nastavlja u pravcu severoistoka u dužini od oko 270 metara obuhvatajući arheološko nalazište Diana do četvoromeđe ovog puta i parcela br. 280, 279/3 i 256/3. Nastavlja dalje ivicom parcela br. 256/3, 257/3, 158/3, 259/3, 260/3 i 252 u dužini od oko 160 metara (van Nacionalnog parka), a za oko 300 metara ispod trigonometrijske tačke broj 161 (kota 71), spušta se na reku Dunav do državne granice između Republike Srbije i Republike Rumunije u KO Sip (na teritoriji opštine Kladovo) i
2) na severu granica Nacionalnog parka – počinje (na teritoriji opštine Kladovo) od preseka državne granice između Republike Srbije i Republike Rumunije sa spoljnom granicom KO Sip (na Dunavu) i ide uzvodno državnom granicom (na Dunavu) do preseka sa spoljnom granicom KO Golubac (na teritoriji opštine Golubac), kojom nastavlja u pravcu juga do početka sa granice Nacionalnog parka (tromeđe parcela br. 850/25, 850/3 i DP I reda br. 25.1.
U slučaju neslaganja granice Nacionalnog parka „Đerdap” prikazane na referalnim kartama i opisa datog u tekstualnom delu Prostornog plana, merodavan je i primenjuje se opis granice Nacionalnog parka „Đerdap” dat u tekstualnom delu Prostornog plana.
Prostornim planom se utvrđuje sledeći obuhvat i granice zona sa režimom zaštite I, II i III stepena Nacionalnog parka:
1) Zona zaštite I stepena za osamnaest (18) zasebnih celina:
1. „Veliki i Mali Štrbac”, obuhvata prostor u okviru gazdinske jedinice (u daljem tekstu: GJ) „Štrbačko korito” (sa šumskim odeljenjima i delovima odeljenja /u daljem tekstu odeljenje/ – 6, 16, 17, 18, 23, 28, 29, 30, 31, 32, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55 deo, 56, 57, 58, 59 deo, 60, 61, 62, 63, 64, 65 deo, 66 deo, 67 deo, 68, 69 i 70), a granica se pruža od izlaza iz tunela br. 1 na državnom putu (u daljem tekstu DP) I reda br 25.1 (u smeru od Beogradu ka Kladovu) i nastavlja iznad zaštitnog pojasa DP I reda br 25.1, odnosno unutrašnjom granicom odeljenja 47 i 43, 44 i 43, a potom spoljnim granicama odeljenja 44 i 45, zatim unutrašnjim granicama odeljenja 45 i 1, 45 i 3, 46 i 3, 6 i 3, 6 i 7, 16 i 15, 17 i 19, 18 i 22, 18 i 22, 23 i 22, 23 i 24, 28 i 27, 28 i 36, 29 i 36, 29 i 37, 29 i 34, 30 i 34, 31 i 34, 32 i 33, 32 i 7 (koje je u susednoj GJ „Pecka bara”), spoljnim granicama odeljenja 70 i 69 zatim unutrašnjom granicom odeljenja 67 i 14 (koje je u susednoj GJ „Pecka bara”), a potom iznad zaštitnog pojasa DP I reda br 25.1 u odeljenjima 67, 66, 65, 59 i 55 do početne tačke (sve u katastarskim opštinama Tekija i Petrovo selo, opština Kladovo i katastarskoj opštini Golubinje, opština Majdanpek);
2. „Golubac”, obuhvata prostor u okviru GJ „Čezava” (odeljenja – 96a, 96b, 96c i 96d), a granica se pruža od tromeđe odeljenja 96d, 96c i istočne granice obuhvata Plana detaljne regulacije za revitalizaciju tvrđave Golubački grad („Službeni glasnik RS” broj 41/11), a potom prati spoljne granice odeljenja 96a, 96b, 96c i 96d, do južne granice obuhvata Plana detaljne regulacije i dalje nastavlja unutrašnjim granicama Plana detaljne regulacije i odeljenja 96a, 96b i 96d do početne tačke (sve u katastarskoj opštini Golubac, opština Golubac);
3. „Bojana”, obuhvata prostor u okviru GJ „Čezava” (odeljenja – 90a, 90b, 90c, 90d, 91i, 91j, 94a, 94c, 94d, 95a, 95b, 95c i 95d), a granica polazi 250m nizvodno od graničnog kamena D31/2 (u blizini kamenoloma) i pruža se spoljnim granicama odeljenja 95a, 90d, 90b, zatim unutrašnjim granicama odeljenja 90b i 89b, 90b i 90e, 90c i 88b, 90b i 88b, 90a i 88b, 90a i 91/2, 91j i 91e, 91i i 91d, 94a i 94e, 94d i 94e, 94d i 94c, 94a i 94c, 94i i 91k, 90a i 91k, 95a i 91k, 95a i 94c, 95d i 94c i dalje nastavlja spoljnim granicama odeljenja 95d, 95a, 95b do polazne tačke (sve u katastarskoj opštini Golubac, opština Golubac);
4. „Tatarski vis”, obuhvata prostor u okviru GJ „Leva reka” (odeljenja – 51c, 51d, 52b, 53b, 54b, 54c i 54d), a granica polazi oko 110 m istočno od trigonometra 499 i izvorišta reke Mečje rupe na unutrašnjoj granici odeljenja 54b i 55d, a potom se pruža ka severu unutrašnjim granicama odeljenja 54d i 55d, 53b i 53a, 52b i 52a, 51d i 51b, 51c i 51b, 51c i 50, 54b i 50 do polazne tačke (sve u katastarskoj opštini Dobra, opština Golubac);
5. „Bosman-Sokolovac”, obuhvata prostor u okviru GJ „Kožica” (odeljenja – 8a, 8b, 9a deo, 9b, 10a deo, 10b, 10c, 10/1, 11a deo, 12a deo, 14a deo, 14b deo i 15a deo), a granica polazi od ukrštanja DP I reda br 25.1 i odeljenja 15a i nastavlja iznad zaštitnog pojasa DP I reda br. 25.1 u odeljenjima 15a, 14a, 14b, 12a, 11a, 10a, 9a, a potom unutrašnjom granicom odeljenja 9a i 76 (koje je u susednoj GJ „Boljetinka”), 9a i 77 (koje je u susednoj GJ „Boljetinka”), 8 i 77 (koje je u susednoj GJ „Boljetinka”), 8 i 78 (koje je u susednoj GJ „Boljetinka”), 8 i 7, a potom spoljnom granicom odeljenja 8a, 8b, 9b, 9a, i unutrašnjom granicom odeljenja 10b i 26a, 10b i 25c, 10b i 25a i dalje spoljnim granicama odeljenja 10a, 11a, 12a, 14a, 15a do polazne tačke (sve u katastarskoj opštini Dobra, opština Golubac);
6. „Šomrda”, obuhvata prostor u okviru „GJ Boljetinska reka” (odeljenje 128), a granica polazi od kote 460 m nv u blizini tromeđe odeljenja 124, 125 i 128 i ide unutrašnjom granicom odeljenja 128 i susednih odeljenja 125, 126, 127, 129, 124 i 125 do polazne tačke (sve u katastarskoj opštini Boljetin, opština Majdanpek);
7. „Čoka Njalta-Pesača”, obuhvata prostor u okviru „GJ „Boljetinka” (odeljenja 69a deo, 69b deo, 69c deo, 70 deo, 71 deo, 72 deo, 73 deo, 74 deo, 75 deo, 76 deo, 77, 78 i 79), a granica polazi od ukrštanja DP I reda br 25.1 i odeljenja 76 u blizini graničnog kamena 56/2 i pruža se iznad zaštitnog pojasa DP I reda br 25.1 u odeljenjima 75, 74, 73, 72, 71, 70 i 69, zatim unutrašnjom granicom odeljenja 69 i 68, potom spoljnom granicom odeljenja 69, 70, 71, 79 i 78, a potom unutrašnjom granicom odeljenja 78 i 6 (koje je u susednoj GJ „Kožica”), unutrašnjom granicom odeljenja 78 i 7 (koje je u susednoj „GJ „Kožica”), a potom unutrašnjom granicom odeljenja 78 i 8 (koje je u susednoj „GJ „Kožica”), 77 i 8 (koje je u susednoj „GJ „Kožica”), 77 i 9 (koje je u susednoj „GJ „Kožica”), 76 i 9 (koje je u susednoj „GJ „Kožica”), 76 i 9 (koje je u susednoj GJ „Kožica”) do polazne tačke (sve u katastarskoj opštini Boljetin, opština Majdanpek);
8. „Lepenski Vir”, obuhvata prostor u okviru GJ „Boljetinka” (odeljenje 68 deo), a granica polazi od ukrštanja DP I reda br 25.1, odeljenja 68 i 69 oko 150 m južno od graničnog kamena 61/3 i pruža se iznad zaštitnog pojasa DP I reda br 25.1 unutar odeljenja 68, a potom ide spoljnom granicom odeljenja 68, zatim unutrašnjom granicom između odeljenja 68 i 69 do početne tačke (sve u katastarskoj opštini Boljetin, opština Majdanpek);
9. „Boljetinka-Greben”, obuhvata prostor u okviru GJ „Boljetinka” (odeljenja 1, 2, 3, 67a, 67b, 67c i 67e), a granica polazi od graničnog kamena 63/1 i pruža se spoljnim granicama odeljenja 1, 2, 3, 67a, 67b, 67c i 67e i dolazi do početne tačke (sve u katastarskoj opštini Boljetin, opština Majdanpek);
10. „Ciganski potok”, obuhvata prostor u okviru GJ „Boljetinka” (odeljenja 51, 52, 53, 57a, 57b, deo 57c, 57d, 57e, i 60), a granica polazi oko 50 m južno od trigonometra 403 m nv u odeljenju 51 i pruža se spoljnom granicom odeljenja 51, 52 i 53, potom unutrašnjom granicom odeljenja 53 i 54, 57 i 56, 57 i 58, zatim spoljnom granicom odeljenja 57 i 63, dalje se pruža unutrašnjom granicom odeljenja 60 i 59, 60 i 61, potom spoljnim granicama odeljenja 60, 53 i 52, zatim unutrašnjom granicom odeljenja 51 i 50 i dolazi do početne tačke (sve u katastarskoj opštini Boljetin, opština Majdanpek);
11. „Ruđine”, obuhvata prostor: u okviru GJ „Boljetinska reka” (deo odeljenja 62b) koji počinje oko 400 m južno-jugoistočno od trigonometra Ruđine (422 m nv), okružujući visoke sastojine hrasta kitnjaka u okviru odeljenja 62b (sve u katastarskoj opštini Majdanpek, opština Majdanpek);
12. „Ogašu Kazan”, obuhvata prostor: u okviru GJ „Boljetinska reka” (deo odeljenja 30b), koji počinje, u dolini reke Ogašu Kazan, oko 1050 m od trigonometra Badzin strnjak (611 m nv), okružujući čistu, dobro očuvanu visoku sastojinu bukve u okviru odeljenja 30b (sve u katastarskoj opštini Majdanpek, opština Majdanpek);
13. „Čoka Kulejaši”, obuhvata prostor: u okviru GJ „Porečke šume” (odeljenje 1e), koji počinje u blizini trigonometra 467 m nv, na grebenu Kulmea Topolnica, okružujući čistu, dobro očuvanu visoku sastojinu hrasta kitnjaka (sve u KO Topolnica, opština Majdanpek);
14. „Golubinjska glava”, (van GJ) obuhvata prostor: koji počinje u okolini trigonometra Golubinjska glava (550 m nv), okružujući čistu, dobro očuvanu visoku sastojinu bukve (sve u katastarskoj opštini Golubinje, opština Majdanpek);
15. „Gradašnica”, obuhvata prostor u okviru GJ „Crni Vrh” (odeljenja 7, 8, 9, 10, 11, 17 deo, 18 deo, 19 deo, 20 deo, 21 deo, 22 deo i 23 deo), a granica polazi od mosta na DP I reda br 25.1 na Velikoj Gradašnici u odeljenju 7 i pruža se spoljnom granicom odeljenja 7, a zatim unutrašnjom granicom odeljenja 7 i 6, pa opet spoljnom granicom odeljenja 7, 8, 9, 10 i 11, a zatim unutrašnjom granicom odeljenja 11 i 12, 17 i 16, a potom se pruža ispod zaštitnog pojasa DP II reda br. 104, zatim spoljnim granicama odeljenja 18 i 19, potom ispod zaštitnog pojasa DP II reda br 104, do odeljenja 23 čijom spoljnom granicom dolazi na početnu tačku (sve u katastarskoj opštini Golubinje i katastarskoj opštini Mosna, opština Majdanpek);
16. „Vidikovac – Kovilovo” obuhvata prostor u okviru GJ „Porečke šume” (odeljenja 55, 56, 57, 58 deo, 59 deo, 60a deo, 60b, 60c, 60d, 63 deo, 64 deo, 65 deo, 66 deo i 67 deo), a granica polazi od ukrštanja DP I reda br 25.1 i odeljenja 67, oko 300 m jugozapadno od graničnog kamena 66/3 i pruža se iznad zaštitnog pojasa DP I reda br 25.1 u odeljenjima 67, 66, 64, 60, 58, 57, zatim unutrašnjom granicom odeljenja 57c i 57b, 57c i 57/2, 56 i 52, 56 i 56/3, 56 i 53, 56 i 54, 55 i 54, 55 i 57/4, 58 i 57/4, 59 i 57/4, 59 i 43, 60/2 i 60f, 63 i 62, 65 i 7, a dalje spoljnom granicom odeljenja 65 i 66, unutrašnjom granicom 67 i 6, i dalje spoljašnjom granicom odeljenja 67 do početne tačke (sve u katastarskoj opštini Donji Milanovac, opština Majdanpek);
17. „Klisura Brnjice”, obuhvata prostor u okviru GJ „Čezava” (odeljenja 71, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83 i 84), a granica polazi od tromeđe odeljenja 93, 82 i granice Nacionalnog parka i pruža se unutrašnjom granicom odeljenja 82 i 93, 82 i 92, 83 i 92, 83 i 87, 84 i 86, zatim spoljnom granicom odeljenja 84 i 71, potom unutrašnjom granicom odeljenja 71 i 72, 76 i 75, 77 i 75, 77 i 74, 78 i 74, a zatim ide granicom Nacionalnog parka, odnosno spoljnim granicama odeljenja 78, 79, 80, 81 i 82 do početne tačke (sve u katastarskoj opštini Golubac, opština Golubac);
18. „Tilva Tome”, obuhvata prostor u okviru GJ „Boljetinska reka” (odeljenja 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88 i 89), koji počinje od vrha Tilva Tome (673 m nv) i pruža se spoljnom granicom odeljenja 87, 88 i 89, odnosno granicom Nacionalnog parka, a potom unutrašnjom granicom odeljenja 89 i 90, 89 i 91, 85 i 91, 84 i 91, 83 i 91, 83 i 92, 82 i 81, i dalje granicom Nacionalnog parka, odnosno spoljašnjom granicom odeljenja 82, 83, 84, 85, 86 i 87 do početne tačke (sve u katastarskoj opštini Majdanpek, opština Majdanpek).
2) Zona zaštite II stepena za petnaest (15) zasebnih celina:
1. „Golubačka klisura” obuhvata prostor (u delovima koji nisu obuhvaćeni zonama sa režimima zaštite I stepena iz tačke 1) pod (2), (3) i (17) ovog stava) u neposrednom okruženju Golubačkog grada i Čezavskog polja i sastoji se iz zapadne, centralne i istočne podceline (u katastarskim opštinama Golubac, Brnjica i Dobra, opština Golubac):
Zapadna podcelina (W), obuhvata prostor koji počinje iznad starog kamenoloma (naspram graničnog kamena D31, kod krajnjeg severoistočnog dela granice sa režimom I stepena zaštite „Golubac”), a granica se pruža ka jugoistoku iznad zaštitnog pojasa DP I reda br. 25.1 do granice zone sa režimom I stepena zaštite „Bojana”, prati njenu zapadnu granicu (do trigonometra 423 m nv), a potom skreće ka severozapadu i spušta se poljskim putem preko lokaliteta Preseka i Okmejdan i izlazi na granicu Nacionalnog parka, kojom se pruža ka severozapadu, pa ka severu do kontakta sa zapadnom granicom zone I stepena zaštite „Golubac”, a potom skreće ka istoku, naslanjajući se sa južne strane na deo zone sa režimom I stepena zaštite „Golubac”, do polazne tačke;
Centralna podcelina (C), obuhvata prostor koji počinje od trigonometra 74 m nv (naspram graničnog kamena D33, kod krajnjeg severoistočnog dela granice sa režimom I stepena zaštite „Bojana”), a granica se pruža se iznad zaštitnog pojasa DP I reda br. 25.1 do zone kamenoloma „Jelenske stene” (na koji se naslanja) i prateći njegovu zapadnu granicu se pruža u pravcu juga ka brdu Lisac a potom skreće ka severu i spušta u pravcu Dunava (naspram graničnog kamena 34/2), pružajući se iznad zaštitnog pojasa DP I reda br. 25.1 do mosta ispred naselja Brnjica, zatim skreće ka jugu (neulazeći u građevinsko područje naselja Brnjica) uz dolinu Brnjičke reke, do poljskog puta, skreće ka zapadu i prati put ka vrhu Čoka Mori 273 m nv, nastavlja jugozapadno ka vrhu Kljanc 420 m nv i oko 300 m istočno od njega se spušta potokom ka jugu, a potom poljskim putem skreće ponovo ka zapadu do severne granice zone sa režimom I stepena zaštite „Klisura Brnjice”, na koju se naslanja pružajući se preko trigonometra 464 m nv i Sokolovica 532 m nv do poljskog puta, gde skreće ka severu do južnog dela granice sa režimom I stepena zaštite „Bojana”, na koju se naslanja sa jugoistočne strane (prateći delom poljski put preko Kukureka do Lazinog brda 468 m nv) i izlazi na trigonometar 74 m nv, do polazne tačke;
Istočna podcelina (E), obuhvata prostor dela Ljupkovske kotline, između naselja Brnjica i Čezavskog polja, a granica počinje od vrha Čoka Kruši (213 m nv), spušta se severoistočno ka Dunavu i dalje se pruža iznad zaštitnog pojasa DP I reda br. 25.1 izohipsom 100 m do Čezavskog polja (oko 400 m istočno naspram graničnog kamena D41), odakle ide jugozapadno uz kosu ka grebenu Memedovo, potom ide grebenom ka zapadu, potom ka jugu i jugozapadu preko trigonometra 400 m nv i 536 m nv, odakle skreće ka severozapadu i poljskim putem ide preko lokaliteta Rapaniš, trigonometra 462 m nv i 344 m nv nakon čega silazi ka lokalitetu Čoka Kruši, do polazne tačke;
2. „Basen Brnjice” obuhvata prostor (u delovima koji nisu obuhvaćeni zonom sa režimom zaštite I stepena iz tačke 1) pod (17) ovog stava) u neposrednom okruženju Klisure Brnjice, a granica počinje od vrha 516 m nv i pruža se ka istoku naslanjajući se u dužini od oko 1.300 m na južnu granicu zone sa režimom I stepena zaštite „Klisura Brnjice”, a potom skreće ka jugu i jugozapadu pružajući se ka Crnom vrhu (624 m nv), nakon čega nastavlja ka jugozapadu (u dužini od oko 850 m) do zone sa režimom I stepena zaštite „Klisure Brnjice” i prati njenu granicu ka zapadu i severu i (preko vrha Mali Crni vrh 485 m nv) do početne tačke;
3. „Štrpsko korito – Miroč” obuhvata prostor (u delu koji nije obuhvaćen zonom sa režimom zaštite I stepena iz tačke 1) pod (1) ovog stava), čija granica polazi oko 450 m istočno od trigonometra 276 m nv na severoistočnoj granici zone sa režimom zaštite I stepena „Veliki i Mali Štrbac” i pruža se preko Golog brda ivicom šume i poljskim putem (severno od trigonometra 419 m nv), potom bilom preko lokaliteta Barbulete i dalje poljskim putem (ispod trigonometra 459 m nv), lokaliteta Nemački ponor i potokom do lokaliteta Planinica; nastavlja ivicom šume (ka koti 536 m nv) i poljskim putem ka jugu do granice Nacionalnog parka (u blizini trigonometra 472 m nv Rakitova bara) koju prati u pravcu juga i jugozapada (preko trigonometra 489 m nv, kote 484, ispod Buljbinog brda 503 m nv, kote 425 m nv, Nezgodnog čukara, Kalanfirovog čukara 647 m nv, Kameničkog čukara 524 m nv, Malog visa 524 m nv, Ponora, Strainove bare, kote 426 m nv i dalje) do puta ispod trigonometra 503 m nv (kod škole Kopana glavica) gde se odvaja od granice Nacionalnog parka i skreće u pravcu severozapada poljskim putem a potom u pravcu severa (ka trigonometru 506 m nv, 452 m nv, koti 433 m nv, lokaliteta Čisti rt i Bele vode) do trigonometra 108 m nv iznad zaštitnog pojasa DP I reda br. 25.1, gde skreće ka severoistoku i pruža se iznad zaštitnog pojasa puta do zapadne granice zone sa režimom zaštite I stepena „Veliki i Mali Štrbac” (oko 100 m nizvodno od graničnog kamena 82/2) i nastavlja da se pruža južnom granicom zone sa režimom zaštite I stepena „Veliki i Mali Štrbac” (do Pećine smrti – Graorara gde skreće ka severu), odnosno njenom istočnom granicom, do početne tačke (u katastarskim opštinama Tekija i Petrovo Selo, opština Kladovo i Golubinje, opština Majdanpek);
4. „Sokolovac – Vlasac”, obuhvata prostor (u delovima koji nisu obuhvaćeni zonama sa režimima zaštite I stepena iz tačke 1) pod (5), (7), (8) i (9) ovog stava) od raskrsnice DP I reda br. 25.1 i stare trase ovog puta, kod ušća reke Kožice u Dunav, do Boljetinskog brda, i sastoji se iz severne, centralne i južne podceline (u katastarskoj opštini Dobra, opština Golubac i katastarskim opštinama Boljetin i Donji Milanovac, opština Majdanpek):
severna podcelina (N), obuhvata prostor čija granica počinje od raskrsnice stare i nove trase DP I reda br. 25.1, i pruža se u pravcu istoka iznad zaštitnog pojasa nove trase puta (izohipsom 100 m), zaobilazi kamenolom i prati poljski put preko brda Bosman i dolazi do zapadne granice zone sa režimom zaštite I stepena „Bosman-Sokolovac”, koju prati u pravcu juga (preko trigonometra 274 m nv i 379 m nv i kote 626 m nv) do reke Pesače, odnosno zapadne granice zone sa režimom zaštite I stepena „Čoka Njalta-Pesača”, koju prati u pravcu juga (preko kote 354 m nv) do stare trase puta br. 25.1, koga prati u pravcu severozapada i dolazi, dolinom Kožice, do početne tačke;
centralna podcelina (C), obuhvata prostor čija granica počinje od kontakta stare trase puta DP I reda br. 25.1 i južne granice zone sa režimom zaštite I stepena „Čoka Njalta-Pesača”, koju prati u pravcu jugoistoka (preko trigonometra 426 m nv) nakon čega nastavlja zapadnom granicom zone sa režimom zaštite I stepena „Lepenski Vir”, koju prati do lokaliteta Lepena, a potom iznad zaštitnog pojasa DP I reda br. 25.1 do zone sa režimom zaštite I stepena „Boljetinka – Greben, dalje se pruža severnom granicom zone sa režimom zaštite I stepena „Boljetinka – Greben, i dalje izlazi na staru trasu puta br. 25.1, kojim se vraća u pravcu severozapada, preko prevoja Kurmatura, do početne tačke;
južna podcelina (S), obuhvata prostor čija granica počinje na oko 100 od mosta preko Boljetinske reke na DP I reda br. 25.1 (kod kote 78 m nv) i pruža duž južne granicom zone sa režimom zaštite I stepena „Boljetinka – Greben”, preko grebena Vlasac (od trigonometra 300 m nv, do trigonometra 192 m nv), nastavlja ka Dunavu (do trigonometra 119 m nv) pružajući se zapadno iznad obale (izohipsom 100 m) i kod graničnog kamena 66/1 skreće jarugom ka severozapadu preko Boljetinskog brda i poljskim putem izbija na DP I reda br. 25.1 (zaobilazeći građevinska područja vikend i turističkog naselja), i prateći zaštitni pojas puta pruža se u pravcu severa, do početne tačke;
5. „Čoka Njalta sa Pesačom”, obuhvata prostor (koji nije obuhvaćen zonom sa režimom zaštite I stepena iz tačke 1) pod (7) ovog stava) između zaštitnog pojasa DP I reda br. 25.1 i akvatorije Dunava, a granica polazi od ukrštanja DP I reda br 25.1 i odeljenja 76 u blizini graničnog kamena 56/2 i pruža se ispod zaštitnog pojasa DP I reda br 25.1 u odeljenjima 75, 74, 73, 72, 71, 70 i 69, potom silazi do obale Dunava, prati je uzvodno i dolazi do početne tačke;
6. „Lepenski vir” obuhvata prostor (dela odeljenja 68 koje nije obuhvaćeno zonom sa režimom zaštite I stepena iz tačke 1) pod (8) ovog stava), između zaštitnog pojasa DP I reda br. 25.1 i akvatorije Dunava i neposrednu okolinu nepokretnog kulturnog dobra praistorijskog neolitskog lokaliteta izuzetnog značaja „Lepenski vir” (u katastarskoj opštini Boljetin, opština Majdanpek), a granica počinje od ukrštanja DP I reda br 25.1, odeljenja 68 i 69 oko 150 m južno od graničnog kamena 61/3 i pruža se ispod zaštitnog pojasa DP I reda br 25.1 unutar odeljenja 68, dalje prati zaštitni pojas puta do kontakta sa severnom granicom zone sa režimom zaštite I stepena „Boljetinka – Greben, prati njenu granicu i spušta se ka Dunavu odakle prati obalu i uzvodno dolazi do unutrašnje granice odeljenja 68 i 69 i prateći je dolazi do početne tačke (sve u katastarskoj opštini Boljetin, opština Majdanpek);
7. „Šomrda – Tilve Tome”, obuhvata prostor od Jezdinog vrha 685 m nv na zapadu, do vrha Čoka Frasen 633 m nv na jugu (u delovima koji nisu obuhvaćeni zonama sa režimoma zaštite I stepena iz tačke 1) pod (4), (6), i (18) ovog stava), a granica počinje oko 150 m jugoistočno od Jezdinog vrha 685 m nv i pruža se poljskim putem u pravcu severoistoka ka Ranitovom potoku, potom Desnom rekom do kote 172 m nv, skreće ka jugu i poljskim putem se penje ka Jastrebovu (530 m nv) i na oko 200 m severoistočno od vrha skreće ka istoku i spušta se u potok, ide južno uz potok, pa ponovo skreće ka istoku i penje se uz padinu ka bilu Šinderskog vrha, a potom se istočnom padinom spušta ka koti 168 m nv; nastavlja južno uz Levu reku u dužini od oko 1000 m, skreće istočno ka vrhu Olćec, pa se spušta u Preki potok kod kote 359 m nv, prati tok i penje se ka vrhu Preki, gde skreće na sever ka koti 672 i nakon 200 m skreće ka potoku Urs, do ušća u Veliku Kožicu, ide uzvodno do kote 383 m nv, nastavlja ka Kulmea Dobri grebenskim putem i potom se planinskom stazom spušta u blizinu kote 472 m nv, pa ponovo penje ka bilu Šomrde (u blizinu trigonometra 604 m nv); nastavlja bilom ka jugu preko Bunara i trigonometra 803 m nv i spušta se do ušća Markucinog i Damucinog potoka u Strakovicu, ide nizvodno do kote 194 m nv i skreće ka zapadu oko 400 m, a potom se desnom pritokom penje ka trigonometru 490 m nv Kriva Đula, spušta se jugoistočno kosom ka Grabešnici do kote 257 m nv, a odatle se penje jugozapadno preko Krive Đule 622 m nv i Kulmea Obre 728 m nv i dolazi do granice Nacionalnog parka, kojom nastavlja da se pruža ka zapadu i u blizini vrha Čoka Frasen 633 m nv dolazi do zone sa režimom I stepena zaštite „Tilva Tome” čijom se istočnom granicom pruža ka koti 385 m nv i 346 m nv, potom dolinom potoka Isenja, nakon čega skreće ka severozapadu do granice Nacionalnog parka, nastavlja u pravcu severa i istoka duž granice Nacionalnog parka do poljskog puta kojim skrećući ka severu dolazi do početne tačke (u katastarskim opštinama Dobra, opština Golubac, Boljetin i Majdanpek, opština Majdanpek);
8. „Baltu Alušontu – Paprenički potok”, obuhvata prostor koji okružuje jezera Baltu Alušantu i deo klisuraste doline Papreničkog potoka (u katastarskoj opštini Mosna, opština Majdanpek);
9. „Glavica”, obuhvata prostor koji okružuje neposrednu okolinu karakterističnog kupastog uzvišenja (oko trigonometra Glavica 286 m nv) iznad naselja Donji Milanovac (u katastarskoj opštini Donji Milanovac, opština Majdanpek);
10. „Velika Peštera”, obuhvata prostor neposredne okoline speleološkog objekta (tunelske pećine) Velika Peštera (u katastarskoj opštini Petrovo Selo, opština Kladovo);
11. Lokalitet Gradašnica obuhvata prostor (u delu koji nije obuhvaćen zonom sa režimom zaštite I stepena iz tačke 1. pod (15) ovog stava) neposredne okoline speleološkog objekta pećine Gradašnica koga sa istočne strane tangira zona sa režimom zaštite I stepena „Gradašnica” (u katastarskim opštinama Golubinje i Mosna, opština Kladovo)
12. „Čezava – Kastrum”, obuhvata prostor neposredne okoline (nedovoljno istraženog) arheološkog lokaliteta rimskog kastruma i srednjovekovne nekropole u Čezavskom polju (u katastarskoj opštini Dobra, opština Golubac);
13. „Hajdučke vodenice – Trajanova tabla”, obuhvata prostor (priobalja Đerdapskog jezera ispod DP I reda br. 25.1 na kom se nalaze arheološki lokalitet „Hajdučke vodenice” i nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja „Trajanova tabla”), a granica polazi od izlaza iz tunela br. 1 na DP I reda br. 25.1 (iz pravca Beograda ka Kladovu) i silazi na obalu Đerdapskog jezera, kojom se pruža nizvodno do ušća potoka Grab, nakon čega se penje uz potok do DP I reda br. 25.1 pruža ispod zaštitnog pojasa puta i vraća do početne tačke (u katastarskoj opštini Tekija, opština Kladovo);
14. „Diana – Karataš”, obuhvata prostor arheološkog lokaliteta antičkog kastruma, NKD od izuzetnog značaja “Diana” (u katastarskoj opštini Sip, opština Kladovo); i
15. lokalitet „Vlasac”, obuhvata prostor (u delu koji nije obuhvaćen zonom sa režimom zaštite I stepena iz tačke 1) pod (9) ovog stava), praistorijskog lokaliteta „Vlasac” na priobalju Đerdapskog jezera (između trigonometra 64 i graničnog kamena 64/1), koga sa južne strane okružuje zona sa režimom zaštite I stepena „Boljetinka-Greben” (u katastarskoj opštini Boljetin, opština Majdanpek);
3) Zona zaštite III stepena obuhvata prostor u Nacionalnom parku koji nije obuhvaćen zonama zaštite I i II stepena, iz tač. 1) i 2) ovog stava. Zona zaštite III stepena obuhvata i deo akvatorije Đerdapskog jezera površine 54,77 km2.
Prostornim planom je površina Nacionalnog parka preciznije određena digitalnim bilansiranjem grafičkog prikaza njegovog obuhvata. U bilansu površina Prostornog plana prema teritorijalnom obuhvatu prikazan je bilans površina po zonama različitog stepena zaštite Nacionalnog parka (tabela I-2).
Tabela I-2: Bilans površina područja Prostornog plana i zona zaštite Nacionalnog parka
Opština Zona I stepena zaštite Zona II stepena zaštite Patuljasta naselja (<250) – 2 (379) Mala naselja (250-500) 1 (449) 6 (2.315) Srednja manja naselja (500-750) 8 (5.250) 4 (2.687) Srednja veća naselja (750-1.000) 2 (1.748) 5 (4.223) Velika seoska naseljai varošice (>1.000) 16 (30.159) 7 (9.805) Gradska naselja i varošice (>3.000) – 3 (22.345)
* nova metodologija Popisa 2002. godine
Mreža naselja na području Prostornog plana predstavlja fragmente naseobinskih struktura opština Golubac, Kučevo, Majdanpek, Kladovo i Negotin, u kojoj se ipak može uočiti određena hijerarhija:
u prvom redu su opštinski centri Golubac, Majdanpek i Kladovo (sa neposrednim prigradskim naseljima),
u drugom redu je naselje Donji Milanovac (sa Mosnom),
u trećem redu su Voluja-Brodica i Rudna Glava,
u četvrtom redu su ostala naselja i zaseoci.
Socijalni razvoj
Većinu usluga javnih službi stanovništvo sa područja Prostornog plana zadovoljava u svojim opštinskim centrima. Mreža javnih službi je generalno dobro razvijena, ali je stanje objekata, posebno na ruralnom području prilično loše, opterećeno manjkom sredstava za održavanje. Takođe, konstantno smanjivanje broja stanovnika dovodi u pitanje racionalno i efikasno funkcionisanje određenih službi.
Vrtići se uglavnom nalaze u opštinskim centrima, a pojedini funkcionišu u sklopu osnovnih škola. Područje je relativno dobro pokriveno mrežom osnovnih škola koju čine matične škole sa odeljenjima u selima, neujednačenog kvaliteta nastavnog procesa i postignuća učenika. Srednje obrazovanje zastupljeno je u opštinskim centrima, a najčešći problem je nedovoljna opremljenost škola potrebnim sadržajima kao što su specijalne nastavne prostorije, biblioteke, trpezarije i restorani, sportski tereni i ostale prateće usluge. Pored neophodne nabavke savremenih učila, potrebno je prilagođavanje školskih programa tržištu rada. Mrežu objekata primarne zdravstvene zaštite, pored domova zdravlja u opštinskim centrima čine zdravstvene stanice i ambulante na ruralnom području, a broj stanovnika na jednog lekara generalno je ispod republičkog proseka. Socijalna zaštita organizovana je u okviru centara za socijalni rad u svim opštinama. Mreža objekata kulture je relativno razvijena, sa izrazitom koncentarcijom objekata u opštinskim centrima koje treba rekonstruisati. Namenski građeni objekti za potrebe kulture (domovi kulture) postoje u većini seoskih naselja, ali su uglavnom u lošem stanju i slabo se koriste za predviđenu namenu.
3.1.2.3. Infrastrukturni sistemi
Saobraćaj i saobraćajna infrastruktura
Postojeću mrežu drumskog saobraćaja na području Prostornog plana, uglavnom dolinskog pravca pružanja, čine:
državni putevi I reda, ukupne dužine oko 189,37 km, i to: br. 24: Požarevac – Kučevo – Majdanpek – Negotin, deonica Kučevo – Miloševa kula (od km 336+111 do km 411+107, ukupne dužine 74,996 km, od čega na području Plana oko 62,66 km), na teritoriji opština Kučevo i Majdanpek; br. 25: Kladovo – Negotin – Zaječar, deonica Brana HE „Đerdap” Kladovo – Milutinovac (od km 0+000 do km 20+406, ukupne dužine 20,406 km, od čega na području Plana oko 15,63 km), na teritoriji opštine Kladovo; i br. 25.1: Požarevac – Golubac – Donji Milanovac – Kladovo, deonica Brana HE „Đerdap” – Golubac, (od km 0+000 do km 118+645, ukupne dužine 118,645 km, od čega na području Plana oko 111,08 km), na teritoriji opština Golubac, Majdanpek i Kladovo; svi putevi su sa savremenim zastorom.
državni putevi II reda, ukupne dužine oko 78,83 km, i to: br. 104: Brza Palanka – Majdanpek, deonice: Brza Palanka – Porečki most (Palanka), Porečki most (Palanka) – Porečki most (preklapanje sa M25.1), Porečki most – Donji Milanovac (preklapanje sa M25.1) i Donji Milanovac – Majdanpek (od 0+000 km do km 64,285, ukupne dužine 64,285 km, od čega na području Plana oko 54,50 km), na teritoriji opština Kladovo i Majdanpek; br. 106: deonica Porečki Most – Klokočevac, upliv u br. 25.1 (od km 0+000 do km 11+867, ukupne dužine 11,867 km, od čega na području Plana oko 7,63 km), na teritoriji opštine Majdanpek); R-108a: deonica Maleševo –Golubac, (od km 34+970 do km 38+256, ukupne dužine 3,286 km, od čega na području Plana oko 2,19 km), na teritoriji opštine Golubac; br. 250: deonica Kladovo – Milutinovac do upliva u br. 25 (od km 0+000 do km 30+738, ukupne dužine 30,738 km, od čega na području Plana oko 2,02 km), na teritoriji opštine Kladovo; br. 256: deonica Turija – Maleševo (od km 0+000 do km 17+836, ukupne dužine 17,836 km od čega na području Plana oko 5,98km), na teritoriji opštine Golubac; i br. 249: Štubik – Slatina, deonica Jabukovac – Slatina (od km 0+000 do km 24+011, ukupne dužine 24,011 km, od čega na području Plana oko 6,51 km), na teritoriji opštine Negotin; i
opštinski putevi, u funkciji povezivanja naselja sa državnim putevima I i II reda, ukupne dužine oko 227,19 km (na osnovu opštinskih odluka ) i to na teritoriji opština:
Golubac – oko 26,63 km (od ukupne dužine ovih puteva na teritoriji opštine oko 40,8% je sa savremenim zastorom) i to: br. 1: Golubac – Kučevo, krak za Krivaču; br. 2: Golubac – Kučevo, krak za Dvorište; br. 18: Krivača – Radenka; br. 19: Brnjica – Crni vrh – Rakovica; i br. 21: Dobra – Brodica;
Kučevo – oko 19,69 km (od ukupne dužine ovih puteva na teritoriji opštine oko 49,4% je sa savremenim zastorom) i to: br. 30: Duboka – Radenka; br. 31: državni put I reda br. 24 – Brodica; br. 32: državni put I reda br.24 – Voluja – Staro selo; i br.35: Radenka (Derezna) –Krivača;
Majdanpek – oko 90,15 km (od čega je oko 34,6% sa savremenim zastorom) i to: br.1: Rudna Glava – Bukova Glava – Šopot – Crnajka; br.3: Miroč – Kopana Glavica – Štrbac – Golubinje; br.4: Topolnica – Potok Topolnica; br.8: Boljetin – Košo Brdo (veza državni put I reda br. 25 Golubac – Porečki most); br.9: Donji Milanovac – Paprenica – Obljaga Mare – Porečki most – Mosna; br.10: Golubinje – Kopana Glavica – Malo Golubinje (veza državni put I reda br.24); br.11: Golubinje – Štrbac; br.12: Mosna – Kulma Tura – Kosovica – Privod – Selište – Dumbrava – Mosna; br.17: Donji Milanovac – Studena – Crvena bara – Stara Oreškovica; br.16: Donji Milanovac – Studena – Kulma Bauca – Jezero – Mosna; L: Boljetin – Lepenski Vir; i L.17: Majdanpek – Rajkova pećina;
Kladovo – oko 66,39 km (od čega je oko 34,0% sa savremenim zastorom) i to: br.1: državni put I reda br.25 – Podvrška; br.2: Podvrška – Petrovo selo; br.3: br.1 – Manastirica; br.4: Petrovo selo – Kilome; br.5: državni put I reda br.25 – Manastirica; br.6: Manastirički gaj – Kosovica; br.7: Podvrška – Durak; br.8: Podvrška – Velika Kamenica; br.9: Velika Kamenica – državni put I reda br.25; br.16: Kilome – Velika Kamenica; br.18: Rečica – Podvrška;
Negotin – oko 24,33 km (od čega je oko 31,48% sa savremenim zastorom) i to: br.30: državni put II reda br.249 – Vratna – Cigansko groblje; i br.31: državni put II reda br.249 –Urovica – Obršje.
Stanje državnih puteva I reda je zadovoljavajuće, dok državne puteve II reda generalno treba rekonstruisati. Opštinski putevi su u lošem stanju i neophodna je rekonstrukcija i modernizacija. U saobraćaju dominiraju putnički automobili sa više od 88% zastupljenosti, dok na teretna vozila otpada prosečno oko 6%. U tabeli I-4. prikazana je promena prosečnog godišnjeg dnevnog saobraćaja (PGDS) na državnim putevima I reda na području Prostornog plana. Uočava se tendencija blagog porasta prosečnog broja vozila na pojedinim deonicama (posebno u zonama gradova i većih naselja).
Tabela I-4: Promena PGDS na državnim putevima prvog reda u periodu 2006-2008. godine
Broj puta oznakadeonice Međunarodni, nacionalni i regionalni značaj prirodnih vrednosti zaštićenih i za zaštitu planiranih područja: Nacionalni park Đerdap, visoki stepen specijske i ekosistemske raznovrsnosti, spomenici prirode (Vratna, Šuplja stena) i dr;Međunarodni, nacionalni i regionalni značaj kulturnih vrednosti, u prvom redu u priobalju Dunava: arheološko nalazište Lepenski vir, tvrđave i objekti iz rimskog (Diana, Pontes, Trajanova tabla) i srednjevekovnog perioda (Golubačka tvrđava, Fetislam i drugo) i drugo kulturno nasleđe na području Prostornog plana (Rudna glava, Kraku Lu Jordan Kastel na Miroču i dr);Povoljan geografsko-saobraćajni položaj područja na Panevropskom koridoru VII (najatraktivniji sektor-Đerdapska klisura), podunavske osovine kao dela najznačajnijeg dunavsko-savskog razvojnog pojasa Srbije;Izuzetni fenomeni geonasleđa, među kojima je najznačajnija Đerdapska klisura, a potom kanjon Boljetinske reke i Rudna glava;Vodni resursi – najveći hidroenergetski potencijal Dunava na toku kroz Srbiju u odnosu na sve druge podunavske zemalje (HEPS “Đerdap”), i visoka klasa kvaliteta rečnih tokova, posebno planinskih;Izuzetan turistički potencijal – veliko bogatstvo turističkih resursa, ekološki očuvano područje, atraktivnosti kulturnih i prirodnih vrednosti i relativno dobra pristupačnost destinaciji Dunavom;Značajni resursi mineralnih sirovina: rude bakra, srebra i Zlata (Majdanpek), laporca, krečnjaka i tehničkog kamena (Golubac i drugo) i drugo;Šumsko bogatstvo Nacionalnog parka (jednog od najšumovitijih područja u Republici Srbiji, oko 64%) i potencijal za lovnu proizvodnju i zaštitu divljači;Postojeća saobraćajna infrastruktura sa izraženim mogućnostima za intermodalni saobraćaj;Izuzetan potencijal u obnovljivim energetskih izvorima – MHE, sunčeva energija, biomasa i energija vetra;Formirani centri sa razvijenim funkcijama rada i usluga kao i naselja sa pojedinim specifičnim fukncijama;Industrijska tradicija i izgrađeni privredni kapaciteti u okviru i van Nacionalnog parka, relativno kvalitetan visokostručni kadar, izgrađena krupna regionalna infrastruktura; industrijske zone u Kladovu, Majdanpeku i Mosni;Pogodnosti za poljoprivrednu proizvodnju – lokalna tradicija i kapaciteti za proizvodnju kvalitetnih prerađevina od mesa i mleka, vina i voća;Preovlađujuće kvalitetna životna sredina i poboljšan kvalitet vode na sektoru Dunava na području Prostornog plana. Nedovoljna opremljenost Nacionalnog parka centrima za posetioce, ulaznim stanicama, uređenim stazama i vidikovcima, elementima uređenja i prezentacije geoloških, geomorfoloških i drugih vrednosti; Sporo utvrđivanje statusa i kategorizacije nepokretnih kulturnih dobara i zastoj u stručnom rekognosciranju nedovoljno istraženih delova područja;Nepotpuna turistička valorizacija i prezentacija prirodnih i kulturnih vrednosti;Nedovoljna saradnja organa lokalne samouprave i upravljača Nacionalnog parka u ostvarivanju participacije lokalnih zajednica i stanovništva u zaštiti prirodnih vrednosti i održavanju čistoće i reda;Nedovoljna iskorišćenost potencijala međunarodnog vodnog puta reke Dunav za razvoj rečnog saobraćaja i turizma;Nedovoljna uređenost priobalja za potrebe razvoja turizma;Neodržavanje hidromelioracionih sistema i nedovoljna primena navodnjavanja;Nedovoljna izgrađenost i održavanje sistema odvođenja i tretmana otpadnih voda; Eksploatacija kamena na osetljivim i sa stanovišta uticaja na predeo i ukupnu sliku i doživljaj Nacionalnog parka nepovoljnim lokacijama;Dugoročno izražene nepovoljne demografske tendencije, niska gustina naseljenosti i izraženo starenje;Izrazito nepovoljni vodni režimi svih pritoka Dunava;Mestimično uništavanje pedološkog sloja eksploatacijom mineralnih sirovina u i van Nacionalnog parka;Slaba konkurentnost privrede, netransformisana privredna struktura, zastarelost tehnologija, pad investicija;Slab investicioni potencijal poljoprivrednih gazdinstava, nedovoljno povezivanje u lance proizvodnje, prerade i plasmana velikog broja sitnih proizvođača i nerazvijena lokalna partnerstva;Pojave neselektivne i nekontrolisane seče šuma, branje divljih plodova i lekovitog bilja, nedovoljna i neadekvatna informisanost stanovništva u cilju prihvatanja modela ekološkog ponašanja;Izloženost šumskih ekosistema požarima i njihova osetljivost na pojave biljnih bolesti i štetočina;Neujednačeni uslovi funkcionisanja i nedostatak integrisanosti različitih vidova saobraćaja, relativno nekvalitetna i nekompletna mreža državnih puteva II reda i opštinskih puteva u funkciji povezivanja naselja međusobno i sa sadržajima buduće turističke ponude u prostoru, nerazvijen železnički saobraćaj;Nizak stepen energetske efikasnosti, kako u proizvodnji, prenosu, tako i u distribuciji i potrošnji električne energije; starost energetskih objekata, opreme i mreže;Problemi životne sredine zbog zagađivanja voda Dunava, Peka, Porečke, Brnjičke i Boljetinske reke industrijskim, komunalnim i poljoprivrednim otpadnim vodama; zagađenost podzemnih tokova produktima eksploatacije mineralnih sirovina u RB Majdanpek;Nerešen problem komunalnih deponija i upravljanja otpadom (u Nacionalnom parku) i latentni problem upravljanja flotacijskim deponijama (van Nacionalnog parka);Neravnomerna razvijenost telekomunikacione infrastrukture, naročito na potezu Golubac – Donji Milanovac – Tekija – Sip;Nedovoljna sredstva za finansiranje zaštite prirodnih i kulturnih vrednosti; teškoće u naplati naknada za korišćenje područja Nacionalnog parka. MOGUĆNOSTI (razvojni potencijali) PRETNjE (razvoju) Multifunkcionalnost područja Nacionalnog parka sa komplementarnim sadržajima turizma, nauke, obrazovanja, kulture, proizvodnje električne energije, poljoprivrede, ograničenog korišćenja mineralnih sirovina i šuma i drugo; Mogućnost razvoja savremenog koncepta zaštite kulturnog nasleđa primenom modela teritorija muzej; mogućnost za razvoj kulturnog turizma i uključivanje u panevropske puteve kulture;Reka Dunav, Nacionalni park i druga zaštićena prirodna i kulturna dobra, kao okosnica međuopštinske, međuregionalne i transregionalne saradnje;Povećanje kapaciteta vodnog puta Dunava;Mogućnost većeg korišćenja hidropotencijala Dunava kroz izgradnju RHE „Đerdap 3”;Različiti i brojni potencijali za razvoj turizma: zaštićene prirodne i kulturne vrednosti, mogućnosti za razvoj nautičkog, ekološkog, kulturnog, ribolovnog, lovnog, klimatskog, tranzitnog, seoskog i drugih vidova turizma u skladu sa režimima zaštite Nacionalnog parka;Uspostavljanje sistema održivog upravljanja šumama u Nacionalnom parku radi unapređenja postojećeg stanja šuma, uvećanja brojnosti i kvaliteta divljači; Mogućnost razvoja malih i srednjih preduzeća – proizvodnih i pratećih uslužnih delatnosti u skladu sa režimima zaštite Nacionalnog parka i uz ispunjavanje ekoloških kriterijuma, a posebno na postojećim lokacijama kao što je industrijska zona u Mosni; Razvoj ekološki prikladne multifunkcionalne poljoprivrede, u skladu sa režimima zaštite prirode. koja doprinosi očuvanju prirodne sredine, ruralnog nasleđa, pejzažnih vrednosti i drugih lokalno specifičnih agroekoloških dobara, mogućnost razvoja ratarstva, vinogradarstva i voćarstva;Mogućnost korišćenja obnovljivih izvora energije (biomasa, solarna, a van granica Nacionalnog parka i energije vetra i novih HE);Pozitivni efekti planirane izgradnje gasovodne infrastrukture na životnu sredinu i razvoj područja;Uređenjem vodnih režima moguće je ralizovati veće sisteme za navodnjavanje vrlo kvalitetnog zemljišta, sa Dunavom kao vodozahvatom (štićeni delovi iza nasipa u zoni HE Đerdap 1);Potencijali i mogućnosti dijaspore i povratnika iz inostranstva za različite vidove uključivanja u privredni razvoj i unapređenje životne sredine (prenos znanja i tehnologija, uključivanje u izgradnju turističke infrastrukture i slično).Interregionalna, susedska i prekogranična saradnja i realizacija zajedničkih projekata kroz partnerstva, sredstva različitih evropskih fondova; zajednički investicioni projekti podunavskih zemalja u okviru Dunavske strategije i Dunavsko-karpatskog programa, kao i programa saradnje Nacionalnog parka i „Portile de Fier” (Gvozdenih vrata);Mogućnost poboljšanja kvaliteta životne sredine korišćenjem pristupnih fondova Evropske unije za uspostavljanje integralnog monitoringa kvaliteta vazduha na teritoriji i van Nacionalnog parka, posebno u zoni eksploatacije mineralnih sirovina i kamena, industrijska postrojenja, energetskih objekata, brodogradilišta i drugo; i integralnog monitoringa kvaliteta voda Dunava i njegovih pritoka. Nedovoljna materijalno-finansijska i kadrovska osposobljenost javnog preduzeća -upravljača Nacionalnog parka za sprovođenje planova i programa upravljanja i vršenje zakonom utvrđene delatnosti, posebno u domenu čuvarskog nadzora, obezbeđenja pravila unutrašnjeg reda i realizacije projekata reintrodukcije biljaka i životinja, sanacije degradiranih površina, uređenja i turističke prezentacije i interpretacije prirodnih vrednosti;Nedovoljna zaštita, konzervacija i obnova nepokretnih kulturnih dobara, nedovoljna integracija zaštite kulturnog i prirodnog nasleđa i predela, nedovoljna valorizacija, prezentacija i interpretacija kulturnog nasleđa;Nerešavanje pitanja stimulacija i kompenzacija stanovništvu i privatnom sektoru na području Nacionalnog parka; Intenziviranje neplanske izgradnje, posebno u priobalju Dunava i na prilanim putevima u Nacionalni park (vikend naselja);Nedovoljna međuregionalna i prekogranična saradnja na korišćenju potencijala Dunava kao međunarodnog vodnog puta, za razvoju turizma, saobraćaja i dr;Degradacija kvaliteta vodnih resursa; Neefikasan sistem finansiranja višenamenskog korišćenja ukupnih šumskih potencijala, posebno u granicama Nacionalnog parka;Zadržavanje postojećeg sistema upravljanja dobrima od opšteg interesa – pitanje visine, naplate i korišćenja resursnih renti (vodne, šumske, mineralne, nacionalnog parka);Nedostatak kontinuiranih ulaganja u turizam, nedostatak smeštajnih kapaciteta, nautičke infrastrukture, nerazvijenost ponude različitih aktivnosti i atraktivno kreiranih sadržaja;Nastavak demografskog pražnjenja područja, procesa starenja stanovništva, neravnomerne prostorne distribucije stanovništva i izražene koncentracije u priobalju Dunava;Ograničeni finansijski resursi za potrebe investicija i održavanja energetskih kapaciteta i za iniciranje osnivanja i izgradnje industrijskih zona i parkova, kao i nerazvijeni modaliteti javno-privatnog partnerstva u aktiviranju i korišćenju resursa, investicijama, promociji izvoza i dr;Prekogranična zagađenja, slabosti u sprovođenju propisa u oblasti zaštite prirodnih resursa i životne sredine. II. Principi, ciljevi i opšta koncepcija prostornog razvoja područja posebne namene
Principi prostornog razvoja
Osnovni principi zaštite, uređenja i održivog razvoja područja Prostornog plana koje raspolaže značajnim, ali nedovoljno aktiviranim prirodnim potencijalima i teritorijalnim kapitalom, jesu:
zaštita životne sredine;
zaštita i održivo korišćenje prirodnog i kulturnog nasleđa;
unapređenje teritorijalne kohezije;
povećanje uređenosti, konkurentnosti i efikasnosti teritorijalnog razvoja;
usklađen razvoj sa susednom i ostalim podunavskim zemljama;
prostorno-funkcionalna integrisanost i transgranično povezivanje sa okruženjem;
policentrični teritorijalni razvoj (posebno jačanje veze urbanih i seoskih naselja);
unapređenje saobraćajne pristupačnosti i dostupnosti informacijama i znanju;
razvoj kulturnog i regionalnog identiteta;
princip subsidijarnosti i javno-privatnog partnerstva;
princip veće transparentnosti u donošenju odluka;
permanentna edukacija građana i administracije i učešće javnosti u odlučivanju;
zaštita javnog interesa, javnih dobara i dobara u opštoj upotrebi;
relativizacija konflikata u zaštiti prirodnih i kulturnih vrednosti i održivom razvoju lokalnih zajednica i u odnosu na razvoj drugih posebnih namena obuhvaćenog područja.
2. Opšti i operativni ciljevi prostornog razvoja
2.1. Opšti ciljevi prostornog razvoja
Polazeći od odredbi Prostornog plana Republike Srbije i posebnih namena područja Prostornog plana, a imajući u vidu preporuke i standarde Evropske unije u oblasti održivog razvoja u zaštićenim područjima, utvrđuju se sledeći opšti ciljevi zaštite, uređenja i održivog razvoja područja:
obezbeđenje trajne i integrisane zaštite prirodnih vrednosti Nacionalnog parka i nepokretnih kulturnih dobara i njihovog održivog korišćenja za edukaciju i naučna istraživanja, prezentaciju javnosti, rekreaciju, turizam i komplementarne aktivnosti; i za jačanje regionalnog identiteta područja posebne namene;
unapređenje koridora VII poboljšanjem plovidbenih uslova za VII klasu plovnog puta, razvojem neophodne prateće infrastrukture i rečnog saobraćaja na Dunavu;
integralno uređenje, zaštita i korišćenje vodnih resursa koje podrazumeva razvoj višenamenskih vodoprivrednih i hidroenergetskih sistema optimalno uklopljenih u zaštićeno područje Nacionalnog parka i njegovo ekološko okruženje;
stvaranje uslova za odmor, rekreaciju i edukaciju posetilaca o prirodnim i kulturnim vrednostima područja, organizovanjem sadržajno zaokružene turističke ponude usklađene sa režimima zaštite Nacionalnog parka i integrisane u ponudu turističke destinacije Donje Podunavlje;
održivo korišćenje mineralnih sirovina, sanacija i zaštita životne sredine i ograničavanje eksploatacije kamena u Nacionalnom parku, kontrolisana eksploatacija i primarna prerada rude bakra u okviru rudarskog basena u okolini Majdanpeka (van Nacionalnog parka);
obezbeđenje uslova za zadržavanje i naseljavanje stanovništva višim kvalitetom življenja i privređivanja, zaštitom egzistencijalnih interesa lokalnih zajednica i stanovništva, povećanjem saobraćajne dostupnosti i povezanosti područja s okruženjem, jačanjem funkcija i uređenosti urbanih i ruralnih centara, očuvanjem i revitalizacijom seoskih naselja;
privredni oporavak i ostvarivanje održivog privrednog rasta u delatnostima komplementarnim posebnim namenama područja, koje su sposobne za konkurentski nastup na domaćem i izvoznom tržištu, radi zapošljavanja i povećavanja prosperiteta lokalnog stanovništva i povećanja socijalne kohezije;
podrška razvoju multifunkcionalne poljoprivrede zasnovane na tradicionalnoj proizvodnji visokovrednih lokalnih proizvoda i pružanju agroekoloških usluga, u skladu sa specifičnim zahtevima zaštite i održivog korišćenja prirodnih i kulturnih vrednosti, biološke i predeone raznovrsnosti;
uspostavljanje efikasnog sistema upravljanja zaštitom i razvojem područja sa posebnim namenama.
2.2. Operativni ciljevi prostornog razvoja
Operativni ciljevi zaštite prirode, prirodnih vrednosti i predela su:
održanje specijske raznovrsnosti divlje flore i faune i njeno povećanje reintrodukcijom nestalih autohtonih vrsta životinja i biljaka;
očuvanje staništa, jačanje, brojčano snaženje i prostorno širenje populacija zaštićenih, odnosno retkih, ugroženih i kritično ugroženih biljnih i životinjskih vrsta;
identifikacija međunarodno značajnih ekoloških područja odnosno staništa od značaja za zaštitu evropske divlje flore i faune po programu NATURA 2000;
održanje ekosistemske raznovrsnosti i zaštita prirodnih i agroekosistema od invazivnih vrsta biljaka i životinja, kao i od drugih vrsta, sorti i rasa koje unose nepoželjne promene u prirodni i agrobiodiverzitet;
upravljanje razvojem i uređenjem predela integrisano sa zaštitom prirodnih i kulturnih vrednosti i održivim razvojem područja;
očuvanje i unapređenje kvaliteta životne sredine u zonama posebnih prirodnih vrednosti, umereno povećanje površine pod šumom, očuvanje i unapređenje raznovrsnosti i autohtonosti dendrološkog sastava, poboljšanje strukture šumskih sastojina;
konzervacija delova područja u zatečenom, približno izvornom stanju radi zaštite integriteta i spontanog funkcionisanja njihovog ukupnog prirodnog kompleksa za naučne, obrazovne i kulturne potrebe;
očuvanje, uređenje i održivo korišćenje lokaliteta, prirodnih objekata i pojava koji svojim geološkim, geomorfološkim, hidrografskim ili drugim obeležjima predstavljaju istaknute, retke i privlačne vrednosti geonasleđa;
očuvanje starih, po dimenzijama i vrsti reprezentativnih i u drugom pogledu značajnih stabala drveća i njihovih grupacija;
zaštita starih stabala agrokulture;
sanacija i rekultivacija površina degradiranih ljudskim aktivnostima;
održivo korišćenje prirodnih resursa, predeonih, bioloških i drugih vrednosti u cilju socio-ekonomskog razvoja i stvaranje uslova da se ti resursi i vrednosti učine dostupnim ljudima radi uživanja u prirodi, odmora (turizma i rekreacije), bavljenja naukom, obrazovanjem i sportom, imajući prvenstveno u vidu dobrobit lokalne zajednice i
kontrolisanje uticaja razvoja na predeo, pre svega u pogledu zadržavanja i očuvanja postojeće strukture i povezanosti među staništima.
Operativni ciljevi zaštite nepokretnih kulturnih dobara (NKD) su:
zaštita, uređenje i prezentacija ustanovljenih i predviđenih za zaštitu NKD;
očuvanje autentičnosti NKD i njihovog prirodnog okruženja;
turistička interpretacija materijalnog i nematerijalnog kulturnog nasleđa;
uključivanje kulturnog nasleđa u evropske i nacionalne puteve kulture.
Operativni ciljevi zaštite i korišćenja voda i razvoja vodoprivredne infrastrukture su:
modernizacija i izgradnja prateće infrastrukture međunarodnog plovnog puta;
poboljšanje radnih performansi elektrana HE Đerdap 1 i 2 i poboljšanje režima rada HE Đerdap 2 (van granica Prostornog plana) sa elementima varijabilnog režima;
trajno rešenje snabdevanja vodom: urbanih naselja sa obezbeđenošću ne manjom od 97% i seoskih naselja sa obezbeđenošću 95%, uz zaštitu i optimalnu eksploataciju lokalnih izvorišta (površinskih i podzemnih) voda i povećanje pouzdanosti lokalnih vodovoda; industrije zahvatanjem tehničke vode iz Dunava (u zoni Kladova sa obezbeđenošću od 99%) i sliva Peka (u zoni Majdanpeka sa obezbeđenošću od 97%);
trajno obezbeđenje klasa kvaliteta svih vodotoka, s tim da se svi manji vodotoci na području Nacionalnog parka Đerdap zadrže u I i IIa i IIb klasi kvaliteta;
uređenje vodnih režima i zaštita od poplava: naselja kraj Dunava od stogodišnjih velikih voda, poljoprivredna zemljišta i mala naselja od pedesetogodišnjih velikih voda;
završavanje kanalizacionih sistema sa izgradnjom postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV) u Majdanpeku, Kladovu, Tekiji, Donjem Milanovcu, Dobri i Golupcu, i sanitacija seoskih naselja, prioritetno u zonama izvorišta vodosnabdevanja;
ostvarivanje pouzdane zaštite od unutrašnjih voda u zoni uspora, dopunom i obnovom postojećih drenažnih sistema;
izgradnja malih akumulacija u skladu sa režimima zaštite prirodnih i kulturnih vrednosti, vodnim režimima i drugim vodoprivrednim sistemima;
antieroziona zaštita slivova primenom bioloških mera zaštite.
Operativni ciljevi razvoja turizma su:
kompleksna valorizacija prirodnih i stvorenih turističkih potencijala, u skladu sa trendovima svetske i domaće tražnje, standardima međunarodnog tržišta i socio-ekonomskim interesima, pre svega lokalnih sredina;
organizovanje sadržajno zaokružene i integrisane ponude turističkih kompleksa u okviru destinacije Donje Podunavlje, podržane komplementarnim aktivnostima;
realizacija sadržaja ponude za celogodišnji turizam i viši kvalitet dostupnosti ponude, podržan različitim modalitetima saobraćaja;
formiranje vizitor centara i informativnih turističkih punktova za turističke komplekse u okviru destinacije Donje Podunavlje;
pravovremena rezervacija i uređenje najatraktivnijih zona za razvoj turizma;
poboljšanje efikasnosti upravljanja razvojem turističke destinacije, kompleksa i mesta, prioritetno koordinacijom aktivnosti i usklađivanjem interesa zaštite prirode, NKD i razvoja turizma i drugo.
Operativni ciljevi održivog korišćenja mineralnih sirovina su:
izrada projekata i planova sanacije i rekultivacije dela područja Nacionalnog parka gde se odvija, odnosno gde je završena eksploatacija mineralnih sirovina;
istraživanje i utvrđivanje ekonomski interesantnih rezervi mineralnih sirovina; i
dosledna primena propisa i standarda zaštite životne sredine (posebno u domenu bezbednosti odlaganja flotacijskog materijala i primene principa Best available technology) u rudarskom basenu Majdanpek (uz modernizaciju, re-inženjering i poboljšanje tehničko-tehnološke i kadrovske opremljenosti rudnika i postrojenja za preradu mineralnih sirovina);
Operativni ciljevi razvoja i razmeštaja stanovništva su:
sprovođenje podsticajnih mera za jačanje reprodukcione snage stanovništva što podrazumeva ublažavanje ekonomske cene podizanja deteta, usklađivanje rada i roditeljstva, borbu protiv neplodnosti, populacionu edukaciju, aktivnu ulogu lokalne samouprave i drugo;
zadržavanje i naseljavanje kontingenata mlađeg, posebno ženskog stanovništva stimulisanjem lokalnog zapošljavanja i samozapošljavanja i uvođenjem programa formalnog i neformalnog obrazovanja kojima bi se omogućila prekvalifikacija, dokvalifikacija i drugi oblici usavršavanja radne snage, odnosno razvoj sistema stalne obuke na radu i obrazovanja za rad;
uvećanje prostorne i profesionalne mobilnosti i fleksibilnosti radno aktivnog stanovništva; i
razvoj stimulativnih mera kojima bi se umanjila emigracija visokokvalifikovanih i visokoobrazovanih kadrova kao bitnog faktora u povezivanju konkurentnosti i inovativnosti planskog područja.
Operativni ciljevi razvoja mreže naselja su:
jačanje i razvoj funkcija, unapređenje identiteta i uređenosti opštinskih i mikrorazvojnih centara i njihovih funkcijskih veza;
poboljšanje dostupnosti ruralnog područja povećanjem kvaliteta lokalne putne mreže, razvojem komunalne infrastrukture, fiksne ruralne i mobilne telefonije, širenjem mreže i višim kvalitetom usluga javnih službi;
podsticanje i usmeravanje socioekonomske transformacije seoskih naselja difuzijom informacija, znanja i veština, disperzijom privrednih aktivnosti i povećanom mobilnošću stanovništva i
kontrola koncentracije stanovništva i privrednih aktivnosti, korišćenja i izgradnje prostora u priobalju Dunava i duž javnih državnih puteva, uz sanaciju i rehabilitaciju neplanski izgrađenih naseljskih celina.
Operativni ciljevi socijalnog razvoja su:
razvoj održive mreže i diverzifikacija usluga javnih službi u centrima u mreži naselja u domenu predškolskog vaspitanja i obrazovanja, zdravstvene i socijalne zaštite, kulture, fizičke kulture i sporta, javnih vlasti, informatike i drugo;
fleksibilnija organizacija mreže usluga i objekata javnih službi u javnom, privatnom i nevladinom sektoru; podsticanje inovativnih i integrisanih programa obrazovanja, zdravstvene i socijalne zaštite, kulture i fizičke kulture; i razvoj specijalizovanog prevoza za različite kategorije korisnika kako bi se omogućilo ravnopravno uključivanje i ravnomernije korišćenje usluga svim korisnicima;
ostvarivanje obavezujućih minimalnih standarda za aktivnosti iz kategorije obaveznih usluga od javnog interesa na celom području Prostornog plana;
racionalno korišćenje i zadržavanje objekata i prostora namenski građenih za potrebe usluga javnih službi i
instutucionalno unapređenje ukupnog sektora socijalnog razvoja.
Operativni ciljevi razvoja privrede su:
formiranje privrede zasnovane na znanju, unapređenjem podrške svim oblicima inovacija, povećanom investiranju u istraživanja i razvoj, kao i eko-restrukturiranje privrede;
iskorišćavanje osnovnih potencijala u oblasti hidroenergije, šumarstva, poljoprivrede i turizma; uspostavljanje održive strukture industrije i rudarstva podrškom restrukturizaciji rudarskog, industrijskog i energetskog kompleksa; i diversifikacija ekonomskih aktivnosti;
ravnomerniji razmeštaj kapaciteta u skladu sa režimima zaštite prirodnih i kulturnih vrednosti, obezbeđenje lokacija različite opremljenosti i poslovno-investicionih uslova za privlačenje investitora;
ekonomsko-ekološka rehabilitacija postojećih prerađivačkih kapaciteta, primenom ekološki efikasnih tehnologija, štednjom sirovina, energenata i vode, smanjenjem industrijskog otpada i transporta;
jačanje politike zapošljavanja, edukacije, prekvalifikacije i kreiranje promena na tržištu rada, podrškom razvoju preduzetništva i malih i srednjih preduzeća u proizvodnji i uslugama.
Operativni ciljevi zaštite i korišćenja poljoprivrednog zemljišta i razvoja poljoprivrede su:
zaštita agrobiodiverziteta prihvatanjem specifičnih proizvodnih praksi takozvano „poljoprivrede radi zaštite”, koja doprinosi očuvanju biljnih i životinjskih vrsta i staništa sa statusom zaštićenih prirodnih vrednosti i retkosti;
sprečavanje zauzimanja poljoprivrednog zemljišta u nepoljoprivredne svrhe planskim uređenjem i efikasnijom kontrolom izgradnje, naročito u rubnim zonama naselja uz obalu Dunava;
zaštita poljoprivrednog zemljišta od erozije, smanjivanja nivoa organskih materija, salinizacije, sabijanja i drugih vidova degradacije prirodnim i antropogenim faktorima – uspostavljanjem ekološki povoljnijih odnosa izmeću intenzivnih kultura, travnjaka, šuma i izgrađenih terena, usklađivanjem načina obrade poljoprivrednog zemljišta sa nagibom terena i primenom drugih ekološki prikladnih agrotehničkih i zaštitnih mera;
zaštita poljoprivrednog zemljišta od zagađenja opasnim i štetnim materijama – izborom i proverom ekološke prihvatljivosti lokacija i opremanjem komunalnom infrastrukturom objekata stočnih farmi i preradnih kapaciteta, sanitacijom sela, uređenjem poljskih puteva i slično, kao i pojačanim inspekcijskim nadzorom skladištenja, primene i uništavanja agrohemikalija i njihove ambalaže;
zaštita vode, vazduha i klime od zagađenja prouzrokovanog obavljanjem poljoprivredne delatnosti – primenom odgovarajućih mera i tehnika za konzervaciju zemljišta, redukovanjem upotrebe mineralnih đubriva i pesticida u biljnoj proizvodnji, oslanjanjem razvoja stočarstva na kapacitete lokalnih livada i pašnjaka, kao i promovisanjem drugih mera i aktivnosti koje su uslovljene zahtevima za harmonizaciju domaćih propisa i prakse sa standardima Evropske unije, posebno Direktive o nitratima i Direktive o upotrebi otpadnih voda u poljoprivredi;
poboljšanje proizvodno-ekonomskog potencijala poljoprivrednog zemljišta – ukrupnjavanjem zemljišnih poseda, izgradnjom i održavanjem sistema za odvodnjavanje i navodnjavanje, sprovođenjem agromelioracija, uređenjem livada i pašnjaka, rekultivacijom zemljišta degradiranih eksploatacijom mineralnih sirovina i korišćenjem zemljišta u skladu sa pravilima kodeksa dobre poljoprivredne prakse;
poboljšanje opštih uslova življenja na selu, unapređivanjem proizvodnje, prerade i plasmana tradicionalnih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda, prepoznatljivog imena porekla i kvaliteta (regionalno brendiranje), u sadejstvu sa razvojem turizma, domaće radinosti, zanatstva i trgovine, obnovom i uređenjem sela;
uspostavljanje i razvoj lokalnih partnerstava aktera iz javnog i civilnog sektora za sprovođenje integralnih razvojnih strategija/programa, kao i za jačanje prekogranične i transnacionalne saradnje po pitanjima zaštite poljoprivrednog zemljišta i sprovođenja drugih mera podrške održivom razvoju poljoprivrede i sela.
Operativni ciljevi zaštite i korišćenja šuma i razvoja šumarstva su:
zaštita i očuvanje šuma na području Nacionalnog parka;
očuvanje zaštićenih reliktnih, retkih i ugroženih vrsta flore i faune;
protiveroziona zaštita zemljišta i zaštita izvorišta voda i vodotoka;
višenamensko rekreativno korišćenje ukupnih potencijala šumskog područja;
proizvodnja drveta i ostalih proizvoda iz šume u cilju polifunkcionalne optimalizacije stanja i
istraživanja bioekoloških karakteristika šumskih zajednica i prirodnih fenomena, posebno reliktnih, retkih i ugroženih vrsta flore i faune.
Operativni ciljevi razvoja lovstva su:
poboljšanje prirodnih uslova staništa za sve vrste divljači i zaštita retkih i proređenih vrsta (trajno zaštićene vrste);
postizanje određenog broja i kvaliteta, polne i starosne strukture, gustine populacije u skladu sa prirodnim uslovima u lovištu i
korišćenje divljači kroz lovni turizam i rekreativnu aktivnost članova Lovačkih udruženja „Đerdap” i „Kuna”.
Operativni ciljevi razvoja saobraćaja i saobraćajne infrastrukture su:
razvoj rečnog saobraćaja na Dunavu – Koridoru VII, povećanjem efikasnosti i unapređenjem tehnologije u prevozu robe i putnika, povećanjem obima saobraćaja, povezivanjem sa putnom i železničkom mrežom;
rekonstrukcija postojećih i etapna realizacija planiranih državnih i opštinskih puteva, razvoj evropskih i lokalnih biciklističkih i pešačkih staza radi povećanja dostupnosti područja, omogućavanja turističke prezentacije prirodnih i kulturnih vrednosti, bolje povezanosti centara u mreži naselja, turističkih kompleksa, mesta i punktova i zona/lokaliteta privrednog razvoja;
izgradnja obilaznice oko Golubačke tvrđave i opštinskih centara;
dostizanje adekvatne pokrivenosti sistemom javnog linijskog autobuskog prevoza odgovarajućeg kvaliteta na području Nacionalnog parka i turističke regije Donje Podunavlje;
modernizacija tehničkih i drugih elemenata pruge koji će omogućiti bržu i efikasniju uslugu (uključujući elektrifikaciju) i drugo.
Operativni ciljevi razvoja energetike i energetske infrastrukture su:
održavanje, revitalizacija, modernizacija i dogradnja elektroenergetske infrastrukture u skladu sa zahtevima zaštite prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara i zaštite životne sredine, za dovoljno, sigurno, kvalitetno i ekonomično snabdevanje energijom svih potrošača na obuhvaćenom području;
povećanje proizvodnje energije zasnovano na većem korišćenju hidroenergije i lokalno raspoloživih obnovljivih izvora, za decentralizovanu proizvodnju električne energije i zadovoljavanje autonomnih i lokalnih toplotnih potreba, u okviru takozvane male energetike;
povećanje energetske efikasnosti kod proizvodnje, prenosa, distribucije i potrošnje energije donošenjem i obaveznom primenom opštinskih programa, u skladu sa standardima energetske efikasnosti i obezbeđenjem podrške ekonomskih instrumenata i organizacionih mera;
gasifikacija područja Prostornog plana, korišćenjem tečnog naftnog gasa (propan-butan) u industriji i domaćinstvima do izgradnje magistralnog gasovodnog sistema;
zaštita predviđenih koridora energetske infrastrukture, u prvom redu elektroenergetske mreže, od neplanskog korišćenja i izgradnje objekata; i
edukacija lokalnog stanovništva o neophodnosti štednje i racionalnog korišćenja energije kroz dobro osmišljene programe i demonstracione projekte.
Operativni ciljevi razvoja telekomunikacione infrastrukture su:
tehničko osavremenjavanje postojeće i izgradnja tehnički kvalitetne i pouzdane telekomunikacione mreže (kojom će se postići gustina pokrivenosti područja od 40 telefona na 100 stanovnika do 2015. godine, odnosno 60 telefona na 100 stanovnika do 2025) i obezbeđenje pristupa internetu u svim delovima mreže;
izgradnja posebne mreže radio sistema za slabo naseljeni deo područja, kojom bi se podržao razvoj turizma i mikrorazvojnih centara, radi stvaranja uslova za kvalitetniji život;
povećanje procenta pokrivenosti prostora uslugama mobilnih telekomunikacija;
usklađivanje izbora trasa za polaganje optičkih kablova i lokacija za antenske stubove ruralne RR i mobilne telefonije sa režimima zaštite prirodnih i kulturnih vrednosti;
povećanje i ujednačavanje dostupnosti poštanskog saobraćaj na celom području Prostornog plana.
Operativni ciljevi razvoja komunalne infrastrukture su:
zatvaranje i sanacija postojećih deponija (1-3 godine nakon zatvaranja) i rekultivacija zemljišta na teritoriji Nacionalnog parka (preporučljivo za lociranje reciklažnih dvorišta/zelenih ostrva), uz usmeravanje otpada ka regionalnoj sanitarnoj deponiji „Halovo 2” u Zaječaru;
ustanovljavanje decentralizovanog sistema upravljanja otpadom u seoskim naseljima sistemom mobilnih centara;
zaustavljanje i sankcionisanje linijske disperzije deponija duž seoskih puteva, rečnih tokova i u blizini seoskih i gradskih naselja; i
preusmeravanje opasnog otpada na regionalno skladište u Nišavskom okrugu, ili na manje regionalno skladište na teritoriji Timočke krajine i realizacija centara za sakupljanje opasnog otpada iz domaćinstava.
Operativni ciljevi zaštite životne sredine su:
utvrđivanje sistema mera za ograničavanje uticaja aktivnosti koje su u konfliktu sa zaštitom prirode i životne sredine (aktivnosti eksploatacije mineralnih sirovina, razvoj industrije, aktivnosti u okviru energetskih postrojenja, prostorna disperzija deponija i drugo);
razvoj integralnog katastra zagađivača, prioritetno na teritoriji Nacionalnog parka;
povećanje obima investicija za zaštitu životne sredine u Nacionalnom parku, kroz investicione fondove Evropske unije;
razvoj integralnog informacionog sistema zaštite prirode i zaštite životne sredine u okviru geoprostornog informacionog sistema za teritoriju Nacionalnog parka;
sanacija i rekultivacija površina degradiranih ljudskim aktivnostima i elementarnim nepogodama;
kontrola emisije štetnih materija i sprečavanje incidentnih nekontrolisanih ispuštanja zagađujućih materija u vazduh, vode i zemljište;
postizanje „dobrog ekološkog statusa” Dunava, Peka, Porečke, Boljetinske reke i drugih vodotokova;
kontrolisano korišćenje agrotehničkih mera koje negativno utiču na životnu sredinu;
unapređenje čistoće desnog priobalja Dunava i neposrednog okruženja izgrađenih celina, saobraćajnih koridora i zona rekreacije;
poboljšanje informisanja i primarna edukacija stanovništva i posetilaca o zaštiti životne sredine, i
povećanje učešća javnosti u donošenju odluka koje mogu imati uticaja na kvalitet životne sredine.
3. Regionalni položaj i međunarodni aspektirazvoja područja posebne namene
Područje Prostornog plana nalazi se u takozvanom „Donjem podunavlju” ili „Đerdapskom podunavlju”, u istočnoj Srbiji i pripada regionu Južna i istočna Srbija. U obuhvatu je dva administrativno-upravna okruga: Braničevskog na zapadu (delovi opština Golubac i Kučevo) i Borskog na istoku (delovi opština Majdanpek, Kladovo i Negotin).
Područje Prostornog plana je svojom severnom granicom neposredna pogranična zona ka Republici Rumuniji u dužini od oko 115 km, dok je granica sa Republikom Bugarskom, preko Negotina udaljena oko 35 km. Veza sa ovim susednim zemljama, odnosno Evropskom unijom ostvaruje se preko graničnih prelaza – sa Rumunijom preko HE „Đerdap 1” (u obuhvatu Prostornog plana) i HE „Đerdap 2”-Kusjak (van obuhvata Prostornog plana); i sa Bugarskom preko graničnog prelaza Bregovo (van područja Prostornog plana). Pored ovih drumskih, veze se ostvaruju i preko rečnih graničnih prelaza (luka i pristaništa) na vodnom putu Dunav, i to u Donjem Milanovcu i Tekiji (u obuhvatu Prostornog plana) i u Prahovu (van obuhvata Prostornog plana).
Veze sa drugim delovima Republike Srbije ostvaruju se prvenstveno državnim putem I reda br. 25.1, takozvanom „Đerdapskom magistralom”, (jedna od retkih poprečnih veza u Srbiji) koja povezuje naselja na obali Dunava i, preko Velikog Gradišta, integriše područje Prostornog plana sa Smederevsko-požarevačkom aglomeracijom (sa Kostolcem i Kovinom), koridorom X i dalje sa Beogradom. Ovo je primarna razvojna osovina Srbije i područja Prostornog plana, kojoj poseban značaj daje međunarodni vodni put E-80, odnosno koridor VII.
Preko Donjeg Milanovca, Mosne i Topolnice, državnim putem II reda br. 106 ostvaruje se veza sa timočkom razvojnom osovinom i regionalnim centrom Bor i centrom državnog značaja Zaječarom. Ovo je sekundarna razvojna osovina područja Prostornog plana.
Za prostorno-funkcijsku transformaciju područja Prostornog plana najznačajniji su uticaji sledećih centara u okruženju:
Beograda (glavni grad, nacionalni centar međunarodnog značaja) i, u nešto manjoj meri, Niša (makroregionalni centar) urbanih aglomeracija visoke atraktivnosti usled koncentracije kapitala/investicija i radnih mesta, čime se vrši veliki uticaj na demografsku i socioekonomsku transformaciju područja Prostornog plana i Srbije u celini, pre svega selektivnom emigracijom mlađeg, fertilnog i obrazovanog kontingenta stanovništva; i
Smederevsko-požarevačke aglomeracije (sa Kovinom-Kostolcem), te regionalnih centara Bora i Zaječara, sa razvijenim privrednim kompleksima eksploatacije mineralnih sirovina, energetike, komplementarne industrije, sektora usluga i usluga visokog obrazovanja, zdravstva i kulture.
Integrisanje područja Prostornog plana u širi regionalni kontekst podrazumevaće uvažavanje najvažnijih evropskih dokumenata kojim je definisan prostorni razvoj, kao i primenu njihovih preporuka za ostvarivanje međunarodne, a posebno prekogranične saradnje. Međunarodna saradnja prvenstveno će se odnositi na razvoj infrastrukturnih sistema, očuvanje prirodnih resursa i održivi razvoj, zajednički nastup kod Evropske unije i drugih relevantnih međunarodnih asocijacija za realizaciju razvojnih programa, privredne i druge saradnje i jačanje partnerstva na nivou lokalnih vlasti. Pokretač saradnje u oblasti infrastrukturnih sistema biće dalji razvoj hidro-energetskih sistema „Đerdap 1”, „Đerdap 2” i planirana „Đerdap 3”, te vodnog puta E-80. Pored ovih razvijaće se transgranični energetski prenosni sistemi (elektroenergetski vodovi i gasovod), drumska i železnička mreža, te granični prelazi.
Identifikacija i uspostavljanje mreže ekološki značajnih područja NATURA 2000 (Special Areas of Conservation–SACs i Special Protection Areas–SPAs), vršiće se prema posebnim projektima, shodno merodavnim evropskim direktivama u procesu pristupanja Evropskoj uniji, uz procenu da ta područja neće značajnije povećati obuhvat zaštite prostora sa prirodnim vrednostima na području Prostornog plana.
Dugogodišnja međunarodna saradnja, pre svega sa podunavskim zemljama, ostvaruje se zajedničkim sporazumima o obezbeđivanju plovnosti na međunarodnom vodnom putu, Koridoru VII. Ova saradnja će se intenzivirati i proširiti na različite aspekte razvoja u sprovođenju Zajedničke sveobuhvatne strategije za zemlje dunavskog sliva (Dunavska strategija Evropske unije, 2010. godina). Međunarodna saradnja na prostornom razvoju Koridora VII i područja ovog prostornog plana odvijaće se u sklopu aktivnosti na ostvarivanju pet prioritetnih oblasti utvrđenih Dunavskom strategijom Evropske unije:
razvoju transporta, energetike i informaciono-komunikacionih tehnologija (IKT) duž toka Dunava – prioritet ima ratifikacija i primena Evropskog sporazuma o glavnim unutrašnjim vodnim putevima međunarodnog značaja, uspostavljanje propisanih gabarita vodnog puta na kritičnim sektorima, obezbeđenje bezbedne plovidbe čišćenjem pojedinih sektora, razvijanje neophodne infrastrukture vodnog puta, razvoj rečne flote i uspostavljanje pune kontrole saobraćaja razvojem informacionih servisa;
zaštiti životne sredine i održivom korišćenju prirodnog bogatstva u slivu reke Dunav – primena evropskih direktiva o vodama i o zaštiti životne sredine; saradnja na očuvanju područja sa međunarodnim, prekograničnim i nacionalnim zaštitnim statusom; razvoj nacionalne ekološke mreže;
ekonomskom razvoju i jačanju regionalne saradnje i partnerstva u regionu Podunavlja – razvoj i podrška transnacionalnoj i prekograničnoj saradnji u pripremi i sprovođenju projekata ekonomskog razvoja, ruralnog razvoja, razvoja turizma i drugih ekonomskih aktivnosti;
uspostavljanju sistema sigurne plovidbe i afirmacije principa vladavine prava u slivu reke Dunav – jačanje kontrole prelaska državne granice (granična policija) i kontrole vodnog puta (rečna policija); saradnja na uspostavljanju jedinstvenog sistema za rano upozoravanje o poplavama, mapiranju i upravljanju rizicima od poplava, procedura za zajedničko delovanje u slučaju prekograničnih tehničko-tehnoloških plovidbenih akcidenata;
stvaranja ekonomije znanja kroz saradnju u regionu Podunavlja i aktivna uloga nauke u postizanju ciljeva Strategije.
Prekogranična saradnja od značaja za područje Prostornog plana ostvaruje se u okviru: IPA prekograničnih programa Srbije sa Rumunijom, prekogranične saradnje područja sa prirodnim vrednostima (posebno u okviru aktivnosti na zaštiti karpatskih područja, mreže dunavskih parkova), evropskog zelenog pojasa (to jest zelenog koridora duž granice sa Rumunijom) i evropskog puta kulture (Dunavski put).
Transgranična saradnja sa Rumunijom uspostavljena je izgradnjom HEPS „Đerdap”. Programi prekogranične saradnje sa zemljama Zapadnog Balkana (od 2004. godine) namenjeni su sprovođenju zajedničkih lokalnih inicijativa sa obe strane granice. Programi i projekti se kofinansiraju iz pretpristupnih fondova (do kraja 2006. godine CARDS, dok je za period 2007-2013. godina na snazi IPA fond). Programi prekogranične saradnje podesni su za sprovođenje sektorskih planskih rešenja, posebno u oblasti razvoja infrastrukture i turizma, zaštite životne sredine, prirodnog i kulturnog nasleđa. Programom saradnje sa Rumunijom obuhvaćene su opštine Borskog upravnog okruga. U periodu 2004-2006. godine realizovano je 10 projekta vrednosti od oko 1.107.700 evra, od čega 12% u opštini Majdanpek, 23% u opštini Kladovo i 28% u opštini Negotin. Cilj Programa za period 2007-2013. godine je dostizanje usklađenog i održivog društveno-ekonomskog razvoja u pograničnoj oblasti Rumunije i Srbije, uspostavljanjem zajedničkih prekograničnih projekata i aktivnosti kroz ekonomski i društveni razvoj, zaštitu životne sredine i reagovanje u vanrednim situacijama.
Za područje Prostornog plana posebno je značajno pokretanje inicijative za uspostavljanje zajedničkog prirodnog dobra/kulturnog predela prekograničnog područja Đerdapa (koje će obuhvatiti Nacionalni park „Đerdap” na srpskoj i park prirode „Portile de Fier” na rumunskoj strani) i upisa na UNESCO Listu svetske kulturne i prirodne baštine.
Uspostavljanje strukturno kvalitetnijih veza može se ostvariti povezivanjem urbanih centara u šire regionalne urbane asocijacije, pre svega sinhronizovanim razvojem komplementarnih delatnosti iz oblasti rada (komplementarna privreda – usaglašavanje proizvodnih programa i privrednih kapaciteta, racionalno korišćenje prirodnih i socijalnih resursa, slobodno kretanje radne snage, zajednički nastup na tržištu i drugo), usluga i javnosocijalne infrastrukture (saobraćaj, zdravstvo, visoko obrazovanje, informacije i drugo), turizma i zaštite prirode. Saradnja sa Rumunijom će se takođe ostvarivati preko kulturnih veza uspostavljenih između pripadnika rumunske i vlaške nacionalne manjine u Srbiji i srpske manjine u Rumuniji (Svinjica, Moldova Nova, Oršava i Drobeta-Turnu Severin).
U budućoj potencijalnoj saradnji sa naseljima na rumunskoj obali Dunava, može se očekivati razvoj komplementarnih funkcija, privrede i zajedničke infrastrukture. Moguć uticaj na buduću prostorno-funkcijsku organizaciju neposrednog okruženja područja Prostornog plana ostvarivaće rumunski gradovi: centar regionalnog ranga Drobeta-Turnu Severin (oko 105.000 stanovnika), a potom Oršava i Moldova Nova.
4. Koncepcija razvoja područja posebne namene
4.1. Opšta koncepcija
Osnovne koncepcijske postavke i opredeljenja zaštite, uređenja i održivog razvoja područja Prostornog plana jesu:
Zaštita prirodnih vrednosti i dobara ostvarivaće se formiranjem i funkcijama mreže zaštićenih i ekološki značajnih područja od nacionalnog i međunarodnog značaja, kojom dominira Nacionalni park Đerdap na preko 41% površine područja, očuvanjem zaštićenih i strogo zaštićenih vrsta divlje flore i faune, fenomena geonasleđa i ključnih obeležja predela, uz obezbeđenje institucionalno-organizacione podrške i umrežavanja svih relevantnih aktera zaštite prirode.
Prioritet je ostvarivanje zaštite, prezentacije i održivog korišćenja zaštićenih i predviđenih za zaštitu prirodnih vrednosti kojima se obezbeđuje ekološki javni interes, omogućava razvoj lokalnih zajednica i stvaraju uslovi za odmor, rekreaciju, edukaciju i uživanje posetilaca.
Neophodna je institucionalno-organizaciona podrška, pre svega unapređenje sistema upravljanja zaštićenim područjima koji podrazumeva efikasno čuvanje i održavanje prirodnih vrednosti, njihovo uređenje i turistički interpretaciju, dalje istraživanje i monitoring, konzervaciju, rekolonizaciju i reintrodukciju biljaka i životinja, sanaciju oštećenja, uređenje predela i drugo.
Efikasnost zaštite obezbediće se uključivanjem lokalnog stanovništva u aktivnosti i poslove na zaštiti, uređenju i interpretaciji zaštićenih područja, kao i kompenzacijama ili kompenzacionim programima (prvenstveno u turizmu) za štete/gubitke uzrokovane ograničenjima režima zaštite i korišćenja prirodnih i kulturnih vrednosti.
Prema AGN sporazumu, Dunav na području Prostornog plana spada i, uglavnom, ispunjava uslove za VII klasu plovnog puta: obezbeđenje gabarita plovnog puta za brodove i sastave ukupne dužine do 275-285m, širine do 33,0-34,2m, gaza 2,5-4,5m, nosivosti 14.500-27.000t za niski plovidbeni vodostaj. Prioritet ima remont hidromehaničke opreme prevodnica na HEPS Đerdap 1 i Đerdap 2.
Predviđeno je poboljšanje proizvodnih mogućnosti hidroenergetskog sistema Đerdap, i to: HE Đerdap 1 obnovom i poboljšanjem proizvodnih performansi svih agregata i prelaskom na nov režim uspora; HE Đerdap 2 ukoliko se odgovarajućom tehničkom dokumentacijom dokaže ekonomska opravdanost i prihvatljivost uticaja na okruženje, i RHE Đerdap 3 preispitivanjem postojećeg projekta izradom prethodne studije opravdanosti sa strateškom procenom uticaja (na zaštitu životnu sredinu, prirodne i kulturne vrednosti).
Razvoj vodoprivredne infrastrukture na području Prostornog plana zasnivaće se na specifičnim zahtevima sledećih zona: priobalja Dunava (poboljšanje funkcionalnosti, dopuna i uredno održavanje HEPS Đerdap i svih pratećih komunalnih i zaštitnih sistema u priobalju); slivova pritoka Dunava (uređenje i zaštita vodotoka u skladu sa ekološkim ciljevima zaštite Nacionalnog parka i očuvanja biodiverziteta) i sliva gornjeg Peka (uređenje i korišćenje sliva radi usklađivanja ciljeva razvoja RB Majdanpek i ciljeva uređenja i zaštite prostora i životne sredine).
3. Područje Prostornog plana predstavlja deo turističke destinacije Donje podunavlje. Razvoj celogodišnje turističko-rekreativne ponude zasnivaće se na ključnim postojećim i potencijalnim atrakcijama: Đerdapske klisure i akvatorije Đerdapskog jezera, sa nizom hidro-geomorfoloških fenomena koji predstavljaju jedinstvenu evropsku vrednost na teritoriji Srbije i Rumunije; kulturno-istorijskim vrednostima evropskog i svetskog značaja (Lepenski vir, ostaci Rimskog limesa – Trajanova tabla, Trajanov most i tvrđava Dijana, utvrđeni gradovi Golubac i Fetislam); očuvanim ekosistemima priobalja i brdsko-planinskog pojasa Nacionalnog parka; i plovidbenom sistemu Đerdapa, kao jedne od najatraktivnijih nautičkih zona Dunava.
Postojeća turistička ponuda biće tehničko-tehnološki i organizaciono unapređena i funkcionalno zaokružena, posebno u pogledu uređenja, opremanja i korišćenja sadržaja ponude u priobalju, na Putu Rimskih imperatora i u brdsko-planinskom pojasu Nacionalnog parka.
Plansko opredeljenje je da će turizam predstavljati osnovnu ili alternativnu delatnost i vid kompenzacije lokalnom stanovništvu za različita ograničenja u razvoju koji nameću režimi zaštite prirodnog i kulturnog nasleđa i resursa. Aktiviraće razvoj komplementarnih aktivnosti i struktura (posebno u proizvodnji organske hrane, autentičnih etno-proizvoda, tradicionalnih zanata, javnih službi, infrastrukture i drugo) i podržati zaštitu i prezentaciju prirodnih i kulturnih vrednosti.
4. Viši kvalitet dostupnosti i integrisanosti područja Prostornog plana sa okruženjem ostvariće se: održavanjem međunarodnog plovnog puta, modernizacijom i izgradnjom prateće infrastrukture (pristana i marina), osavremenjivanjem i rehabilitacijom državnih puteva prvog i drugog reda (posebno broj 24 i broj 25.1 kako bi se omogućila bolja veza sa autoputem E-75) i železničke pruge (elektrifikacija pruge Mala Krsna-Majdanpek-Bor-Zaječar-Negotin), razvojem javnog saobraćaja (autobuski, železnički, linijski taksi), uređenjem evropske biciklističke staze broj 6 i evropske pešačke staze broj 4. Za bolje povezivanje područja sa okruženjem, perspektivno će važnu ulogu imati i realizacija: planiranih državnih puteva I reda prema Banatskoj Palanci sa novim mostom preko Dunava i prema Negotinu i Timočkoj Krajini (približno u koridoru postojećih državnih puteva I i II reda, br.115.1,105 i 24), izgradnja i uređenje aerodroma Bor za prihvat srednjih i manjih letilica.
Podjednakog je značaja razvoj i viši kvalitet lokalne mreže puteva, uključujući panoramske puteve, koja omogućava pristup i povezivanje zaštićenih, turističkih i ruralnih područja sa državnim putevima i centrima u mreži naselja.
5. Budući razvoj naselja biće u velikoj meri opredeljen prostorno-funkcijskim odnosima i vezama sa okruženjem područja Prostornog plana. Bolja konstitucija i funkcijsko umrežavanje sustema urbanih i mikrorazvojnih centara ostvarivaće se jačanjem i razvojem funkcija opštinskih centara (Golubac, Majdanpek, Kladovo) i turističkih funkcija subopštinskog centra Donji Milanovac-Mosna i mikrorazvojnih centara, prioritetno na primarnoj razvojnoj osovini (u priobalju Dunava) i u brdsko-planinskoj zoni Nacionalnog parka (Miroč i Petrovo selo).
6. Privredni razvoj područja ostvarivaće se podržavanjem dinamičnog privrednog rasta u delatnostima komplementarnim zaštiti prirodnih i kulturnih vrednosti i razvoju drugih posebnih namena, koje su sposobne za konkurentski nastup na domaćem i stranom tržištu. Prioritet ima razvoj vodoprivrede, energetike i turizma, a potom i njima komplementarne delatnosti: poljoprivreda, šumarstvo, ribarstvo i usluge. Predviđena je diverzifikacija prerađivačkog kompleksa industrije, modernizacija i eko-restrukturiranje kompleksa RB Majdanpek, ograničena i kontrolisana eksploatacija i prerada mineralnih sirovina. Ostvarivanje ovih opredeljenja podrazumeva primenu evropskih principa industrijske politike i politike razvoja preduzetništva u skladu sa uslovima zaštite područja; efikasno sprovođenje reformskih procesa koji mogu da aktiviraju teritorijalni kapital područja i da doprinesu jačanju konkurentnosti privrede.
Podsticanje razvoja konkurentne i održive poljoprivrede (u sistemu tradicionalne poljoprivrede na području Nacionalnog parka) omogućiće poboljšanje kvaliteta življenja seoskog stanovništva i ostvarivanje zaštite i održivog korišćenja poljoprivrednog zemljišta i predela. Prioritet je razvoj poljoprivrednih proizvoda posebnih odlika kvaliteta do nivoa prepoznatljivog geografskog imena porekla (vino, stočarski proizvodi, voće) i jačanje veza poljoprivrede i komplementarnih delatnosti (turizam, ugostiteljstvo i slično).
7. Razvoj energetske infrastrukture i telekomunikacija imaće posebnog značaja ne samo za podizanje standarda stanovništva, već i za privredni razvoj područja, razvoj mreže naselja i disperziju turističkih kapaciteta na ruralnom području.
Prioritet u rešavanju komunalnih problema ima uspostavljanje sistema upravljanja otpadom, zatvaranje svih postojećih nesanitarnih deponija i smetlišta, čišćenje rečnih korita i infrastrukturnih koridora (u prvom redu na području Nacionalnog parka) od nelegalno odloženog komunalnog otpada i preusmeravanje ukupnih tokova otpada ka planiranim regionalnim deponijama za Braničevski i Zaječarski okrug.
8. Osnovno koncepcijsko opredeljenje jeste očuvanje visokog kvaliteta životne sredine na delovima područja sa kvalitetnom i pretežno kvalitetnom životnom sredinom, i viši kvalitet životne sredine na preostalim delovima područja Prostornog plana, uspostavljanjem i funkcionisanjem monitoringa parametara životne sredine, ograničavanjem i eliminisanjem mogućih negativnih uticaja i rizika od zagađivanja i degradacije prostora.
9. Prioritet ima uspostavljanje institucionalno-organizacionih rešenja za koordinaciju aktivnosti i objedinjeno preduzimanje akcija na ostvarivanju Prostornog plana između ovlašćenih preduzeća za zaštitu prirode, gazdovanje državnim šumama, korišćenje voda i upravljanje turističkim prostorima, s jedne strane, i obezbeđenja saradnje i uključivanja lokalnog nivoa upravljanja, regionalnih institucija/organizacija, privatnog i trećeg sektora u implementaciju planskih rešenja, s druge.
Značajnim se smatra funkcijsko povezivanje i jačanje kapaciteta opština oko pitanja zaštite prirodnih i kulturnih vrednosti i resursa i upravljanja održivim razvojem područja. Očekuje se da će podsticajnu ulogu imati ostvarivanje dobiti za lokalne zajednice po osnovu ostvarivanja posebnih namena područja.
4.2. Polazišta i principi za relativizaciju konfliktnih interesa
Polazišta i principi za relativizaciju ispoljenih i potencijalnih konfliktnih interesa između posebnih namena i u odnosu na održivi razvoj područja i lokalnih zajednica su:
Konflikt 1 – između eksploatacije mineralnih sirovina i zaštite prirodnih vrednosti i životne sredine;
Polazište – relativizacija konflikta preduzimanjem mera sanacije i zaštite životne sredine i ograničavanjem eksploatacije kamena u (aktivnim i napuštenim) otvorenim majdanima u Nacionalnom parku i kontrolisanom eksploatacijom i primarnom preradom rude bakra u okviru rudarskog basena u okolini Majdanpeka (van Nacionalnog parka).
Principi relativizacije:
izrada procene uticaja rudarskih radova na životnu sredinu i sprovođenje predviđenih mera zaštite životne sredine;
izrada projekata i planova sanacije i rekultivacije dela područja Nacionalnog parka gde se odvija, odnosno gde je završena eksploatacija mineralnih sirovina (majdana kamena Golubac, Jelenske stene, Golo brdo i drugo) u roku od šest meseci od donošenja Prostornog plana (uz izvođenje sanacije i rekultivacije po dinamici određenoj tim projektima);
zatvaranje majdana kamena na lokalitetu Golo Brdo, površine 12,5 ha;
plansko preciziranje vremenskih i prostornih performansi eksploatacije majdana kamena kod Jelenskih stena, površine oko 54 ha (postojeće 41,25 ha i planirane oko13 ha u okviru zone sa režimom zaštite III stepena, uz uslov sanacije i rekultivacije dela lokaliteta gde je eksploatacija završena);
dosledna primena propisa i standarda zaštite životne sredine (posebno u domenu bezbednosti odlaganja flotacijskog materijala) u rudarskom basenu Majdanpek;
Konflikt 2 – između razvoja postojećih industrijskih zona i objekata u Nacionalnom parku (Mosna, Brnjica i Dobra) i ostalom delu područja Prostornog plana (Kladušnica, Majdanpek) i zaštite prirodnih vrednosti i životne sredine;
Polazište – relativizacija konflikata preduzimanjem mera sanacije i zaštite životne sredine i ograničavanjem razvoja industrijskih aktivnosti u Nacionalnom parku i njihovim kontrolisanim razvojem na ostalom delu područja Prostornog plana;
Principi relativizacije:
restriktivan pristup u planiranju proširenja postojećih industrijskih zona i lokaliteta u granicama Nacionalnog parka;
striktno poštovanje propisa koji se odnose na zaštitu životne sredine u svim industrijskim postrojenjima (na području Nacionalnog parka i na ostalom delu područja Prostornog plana);
izrada integralnog katastra zagađivača na području Nacionalnog parka i obuhvaćenih opština; zaustavljanje i kažnjavanje (primena principa zagađivač plaća) neodgovarajućeg tretmana i odlaganja industrijskog otpada koji zagađuje površinske i podzemne vode i zemljište i smanjuje dostupnost vode za potrebe stanovništva;
definisanje mera kompenzacija u industrijskim zonama i lokalitetima u domenu zaštite životne sredine i prirodnih vrednosti i usklađivanje sa principima nove industrijske politike Evropske unije i direktivama o trgovanju emisijama CO2, Kjoto protokola, direktiva CCS, IPPC, SEA, EIA, ETS i standarda EMS/ISO, kao i uslovima zaštite prirodnih vrednosti u okviru Nacionalnog parka;
Konflikt 3 – između izgradnje (stambenih i ekonomskih objekata domaćinstava, vikend objekata i objekata turističkog smeštaja) van postojećih građevinskih područja naselja i zaštite prirodnih vrednosti;
Polazište – relativizacija konflikata ograničavanjem izgradnje objekata i neodobravanjem legalizacije postojećih objekata van postojećih i planiranih građevinskih područja u Nacionalnom parku i na prilaznim putevima (odnosno ulazno-izlaznim punktovima);
Principi relativizacije:
ograničavanje izgradnje: (1) u granicama formiranih zona vikend naselja i u postojećim građevinskim područjima naselja u granicama Nacionalnom parku, (2) zabranom izgradnje svih objekata, izuzev nautičke i rekreativne infrastrukture u priobalju Dunava van zona iz prethodne tačke, kao i duž svih putnih pravaca na području Prostornog plana, i (3) utvrđivanjem i poštovanjem uslova i pravila izgradnje i rekonstrukcije objekata u skladu sa režimima zaštite i
restriktivno i selektivno planiranje nove gradnje izvan postojećih građevinskih područja naselja, dominantno za potrebe razvoja turizma i zadovoljavanje stambenih potreba poljoprivrednog stanovništva, u skladu sa režimima zaštite.
Konflikt 4 – između interesa zaštite prirodnih vrednosti i korišćenja poljoprivrednog zemljišta i šuma u Nacionalnom parku;
Polazište – definisanje kompenzacionih mera lokalnom stanovništvu usled ograničenja nastalih uspostavljanjem režima zaštite u Nacionalnom parku;
Principi relativizacije:
otkup ili zamena zemljišta (uz ubrzanu i vremenski ograničenu proceduru), obeštećenje vlasnika čije je pravo korišćenja ograničeno, uskraćeno ili im se nanosi druga šteta;
obezbeđenje podsticajnih sredstava i dopunskih/alternativnih izvora prihoda;
obezbeđenje odgovarajućih kompenzacija lokalnom stanovništvu na ime ograničenja u proizvodnji nastalih uspostavljanje režima zaštite prirodnih vrednosti i kompenzacionih programa razvoja ekološki prihvatljivih aktivnosti (ruralni i kulturni turizam);
održivo korišćenje pašno-livadskih površina u skladu sa režimima zaštite prirodnih vrednosti.
Konflikt 5 – između interesa vodoprivrede i energetike (postojeće HE Đerdap 1 i planirane HE Đerdap 3) i zaštite prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara;
Polazište – relativizacija konflikata između vodoprivrednih interesa HE Đerdap 1 i vrednosti Nacionalnog parka na osnovu izrade posebne studije procene uticaja kao i uz definisanja pojasa zemljišta između vodene površine i izohipse 72,5 m čije će se korišćenje obavljati u skladu sa režimom zaštite II , odnosno III stepena i izrada predhodne studije opravdanosti i strateške procene uticaja planirane izgradnje reverzibilne HE Đerdap 3, na prirodne i kulturne vrednosti, predeo i životnu sredinu;
Principi relativizacije:
na sektorima gde se prostorne jedinice sa režimom zaštite II stepena spuštaju do obale Dunava odnosno jezera (akumulacije), utvrđuje se pojas zemljišta između vodene površine i izohipse 72,5 m čije će se korišćenje obavljati u skladu sa režimom zaštite II stepena;
preispitivanje postojećeg projekta i izrada prethodne studije opravdanosti sa strateškom procenom uticaja, radi utvrđivanja tehničkih, ekonomskih, ekoloških uslova i opravdanosti realizacije projekta RHE Đerdap 3, pre svega sa stanovišta mogućnosti uklapanja u okruženje nacionalnog parka;
usaglašavanje režima zaštite prirodnih vrednosti (u I i II stepenu zaštite) i izgradnje sistema HE Đerdap 3;
uspostavljanje integralne zaštite prirodnih i kulturnih vrednosti, uređenja i korišćenja vodnih resursa Nacionalnog parka;
Konflikt 6 – između razvoja međunarodnog vodnog puta na Dunavu i zaštite životne sredine, prirodnih i kulturnih vrednosti u Nacionalnom parku;
Polazište – prevazilaženje negativnog uticaja vodnog puta na životnu sredinu Nacionalnog parka (usled neadekvatne promene vodnih režima, zastarelosti rečne flote, neodržavanja lučke infrastrukture, nekontrolisane eksploatacije peska i šljunka, nekontrolisanog odlaganja bagerovanog nanosa i nekontrolisanog sidrenja isluženih plovila, itd) i optimizacija koristi od ove dve aktivnosti;
Principi relativizacije:
poštovanje vodnih režima u plavnim delovima zaštićenih područja u okviru parametara i karakteristika koje su utvrđene aktom o zaštiti; očuvanje prirodne strukture obala na deonicama vodotoka na području Nacionalnog parka, ili njegove minimalne izmene;
doprinos planiranog uređenja vodnog puta i razvoja komplementarnih delatnosti (nautičkog turizma i drugo) u očuvanju i unapređenju prirodnog i kulturnog nasleđa;
sankcionisanje odgovornosti za učinjenu štetu u pogledu narušavanja kvaliteta voda (ispuštanje otpadnih voda i opasnih materija sa plovila), bez obzira na status počinioca;
usmeravanje dela profita iz razvoja vodnog puta za finansiranje programa i projekata zaštite i prezentacije prirodnih i kulturnih vrednosti područja;
izrada procene uticaja projekta uređenja vodnog puta Dunava i pratećih sadržaja vodnog puta na životnu sredinu Nacionalnog parka u cilju neutralisanja konflikta vodnog puta i zaštite.
Konflikt 7 – između turizma i zaštite prirodnih vrednosti;
Polazište – prevazilaženje eventualnog negativnog međusobnog delovanja turizma i zaštite prirodnih vrednosti i optimizacija koristi od ove dve aktivnosti;
Principi relativizacije:
usklađivanje sadržaja i obima turističke izgradnje i oblika turističkih aktivnosti (u kontekstu zahteva i standarda očuvanja prirodnih vrednosti), uz mogućnost ostvarivanja komercijalnih interesa u turizmu i komplementarnim aktivnostima;
usaglašavanje prostornog razmeštaja turističkih sadržaja i zona sa režimima zaštite,
usmeravanje dela profita iz turizma za finansiranje programa i projekata zaštite i prezentacije prirodnih i kulturnih vrednosti Nacionalnog parka;
edukacija i informisanje posetilaca i lokalnog stanovništva o vrednostima i ciljevima zaštite i održivog razvoja Nacionalnog parka;
marketing vrednosti Nacionalnog parka i turističke ponude na domaćem i evropskom tržištu.
Konflikt 8 – između razvoja lokalnih zajednica i turizma;
Polazište – realizacija koristi za lokalnu zajednicu od razvoja turističkog proizvoda i imidza turističkih centara i naselja;
Principi relativizacije:
uključivanje lokalnog stanovništva u razvoj održivog turizma;
doprinos turizma razvoju lokalne privrede i razvoju komplementarnih privrednih aktivnosti ključnih za održanje i razvoj lokalne zajednice;
podizanje kvaliteta življenja u naseljima uključenim u turističku ponudu i ruralni turizam;
Konflikt 9 – između upravljača zaštitom i korisnika prirodnih vrednosti Nacionalnog parka;
Polazište – prevazilaženje suprotnosti adaptacijama upravljačkog mehanizma;
Principi relativizacije:
dosledno sprovođenje odredbi Prostornog plana;
nova organizaciono-institucionalna rešenja u upravljanju zaštitom i održivim razvojem područja;
podrška lokalnim akcionim grupama za razvoj turizma, poljoprivrede i drugih aktivnosti, i za zaštitu prirodnih i kulturnih vrednosti;
podrška korisnika prirodnih vrednosti za primenu dobre/envajeronmentalne prakse i urednu isplatu naknade za korišćenje prirodnih vrednosti.
III. Planska rešenja prostornog razvoja područja posebne namene(Referalna karta broj 1, Referalna karta broj 2 i Referalna karta broj 3)
1. Zaštita prirodnih i predeonih vrednosti
1.1. Zaštita područja Nacionalnog parka
Prostornim planom se uspostavljaju sledeće zone zaštite Nacionalnog parka Đerdap:
zone I stepena zaštite, ustanovljene su za osamnaest (18) zasebnih prostornih jedinica, koje obuhvataju prostor najvrednijih i najočuvanijih delova Nacionalnog parka (reprezente vegetacije Đerdapske klisure, odnosno delovi savremenih i reliktnih polidominantih i osiromašenih biljnih zajednica sa bukvom, hrastovima, mečjom leskom, orahom, maklenom, jorgovanom, zelenikom, tisom i drugim vrstama, kao i najreprezantitvniji objekti geonasleđa), ukupne površine od oko 56,33 km 2 (Tabela III-1) , pojedinačne površine od 5 do oko 2492 ha i to:
„Veliki i Mali Štrbac (Štrbac – Kazani)” u opštini Kladovo i Majdanpek, površine 24,92 km2 obuhvata trideset biljnih zajednica složenih u šest vegetacijskih serija, pri čemu 16 zajednica ima karakter reliktnih polidominantnih zajednica; obuhvata staništa izuzetno raznovrsne faune, posebno ptica, sisara i gmizavaca i predstavlja najprostraniju zonu divljine izvanredne lepote i atraktivnosti na području Đerdapa;
„Golubac” u opštini Golubac, površine 0,84 km2 obuhvata izuzetno bogat mozaik biljnih zajednica predstavljenih šibljacima i šumama jorgovana, grabića, jasena, medunca, cera, granice, bukve i oraha koje se smenjuju na malom prostoru, u okruženju istoimene tvrđave;
„Bojana” u opštini Golubac, površine 0,95 km2 obuhvata izvanredno očuvanu čistu sastojinu autohtonog oraha, okruženu visokom mešovitom sastojinom bukve i oraha, sa upojedinačnim i grupimičnim učešćem mečje leske, maklena, graba i drugih vrsta drveća;
„Tatarski vis” u opštini Golubac, površine 0,34 km2 obuhvata šumske zajednice hrasta kitnjaka, graba i bukve na kontaktu geološke podloge izgrađene od kristalastih škriljaca i krečnjaka;
„Bosman-Sokolovac” u opštini Golubac, površine 2,67 km2 obuhvata reliktne polidominantne i osiromašene zajednice mečje leske, maklena, bukve, jorgovana i drugih vrsta, paleontološko nalazište sa fosilima morske faune iz donje jure i izuzetno atraktivan vidikovac;
„Šomrda” u opštini Majdanpek, površine 0,20 km2 obuhvata nalazište i u Srbiji najsevernije stanište u Srbiji reliktne tercijarne vrste zimzelenog, žbuna po imenu zelenika ili božikovina, kao i sastojine bukve i hrasta kitnjaka;
„Čoka Njalta sa Pesačom” u opštini Majdanpek, površine 5,85 km2 obuhvata najbogatije reliktne šumske zajednice đerdapskog područja, složenog sastava, koje sadrže oko 40 vrsta drveća i čine prirodni arboretum, kao i fosilonosno nalazište iz doba donje i srednje jure;
„Lepenski vir” u opštini Majdanpek, površine 0,47 km2 obuhvata refugijum termofilnog biljnog sveta sa nizom reliktnih šumskih i žbunastih zajednica u okolini istoimenog NKD od izuzetnog značaja, sa nizom retkih i interesantnih vrsta drveća i žbunja (koprivić, maklen, orah i drugo);
„Boljetinka – Greben” u opštini Majdanpek, površine 1,03 km2 obuhvata impresivnu kanjonsku dolinu Boljetinske reke i strmi dunavski odsek brda Greben, sa izvanredno izraženim geološkim profilima na kojima se prikazuje struktura i stratigrafija fosilonosnih sedimenata stvaranih u doba jure i donje krede;
„Ciganski potok” u opštini Majdanpek, površine 2,08 km2 obuhvata čistu autohotnu sastojinu oraha i mešovitu zajednicu bukve i oraha;
„Ruđine” u opštini Majdanpek, površine 0,18 km2 obuhvata čistu, dobro očuvanu visoku sastojinu hrasta kitnjaka;
„Ogašu Kazan” u opštini Majdanpek, površine 0,20 km2 obuhvata čistu, dobro očuvanu visoku sastojinu bukve;
„Čoka Kulejaši” u opštini Majdanpek, površine 0,15 km2 obuhvata čistu, dobro očuvanu visoku sastojinu hrasta kitnjaka;
„Golubinska glava” u opštini Majdanpek, površine 0,15 km2 obuhvata čistu, dobro očuvanu visoku sastojinu bukve;
„Gradašnica” u opštini Majdanpek, površine 3,34 km2 obuhvata klisurastu dolinu rečice Gradašnice sa interesantnim šumskim zajednicama tipa šibljaka, niskih šuma i šuma; ovaj prostor uključuje deo površine ranije zaštićenog spomenika prirode „pećine Gradašnica”;
„Vidikovac – Kovilovo” u opštini Majdanpek, površine 3,58 km2 obuhvata grebene i severoistočne padine istoimenog uzvišenja koje predstavlja izuetno atraktivan vidikovac, geološko-geomorfološki spomenik i stanište dobro očuvanih složenih šumskih zajednica;
„Klisura Brnjice” u opštini Golubac, površine 7,03 km2 obuhvata krečnjaku klisurasto- kanjonsku dolinu reke Brnjice sa mešovitim i čistim sastojinam hrastova (kitnjak, cer, granica) i bukve (sa primesama oraha i graba) i šibljacima gravića, jorgovana i drugih vrsta;
„Tilva Tome” u opštini Majdanpek, površine 2,34 km2 obuhvata dobro očuvane šumske zajednice među kojima se ističe visoka sastojina balkanske bukve.
Tabela III-1: Bilans površina u I stepenu zaštite
Vrsta objekta Oznaka I stepen zaštite (naziv) Površina (ha) Predeo posebnih prirodnih odlika I-1 Veliki i Mali Štrbac 2.492,41 Prirodni rezervati I-2 Golubac 84,46 I-3 Bojana 94,59 I-4 Tatarski vis 34,02 I-5 Bosman-Sokolovac 266,87 I-6 Šomrda 20,34 I-7 Čoka Njalta sa Pesačom 585,38 I-8 Lepenski vir 46,81 I-9 Boljetinka – Greben 103,0 I-10 Ciganski potok 207,75 I-11 Ruđine 18,00 I-12 Ogašu Kazan 20,00 I-13 Čoka Kulejaši 15,00 I-14 Golubinska glava 15,00 I-15 Gradašnica 334,29 I-16 Vidikovac Kovilovo 358,40 I-17 Klisura Brnjice 702,88 I-18 Tilva Tome 233,79 UKUPNO 5.632,99
U kontaktu sa pojedinim prostornim jedinicama I zone, nalaze se lokaliteti izuzetnih kulturnih i geološko-geomorfoloških vrednosti (u kategoriji ostalih prirodnih vrednosti Nacionalnog parka u zonama II stepena zaštite – Golubačka tvrđava, Lepenski vir, Vlasac, Trajanova tabla, Boljetinska reka, Greben, Štrbac, Gradašnica, vidikovac Kovilovo). Planska rešenja za zone I stepena zaštite su usmerena ka očuvanju i spontanoj restauraciji „divljine” za naučne, obrazovne i opštekulturne potrebe, bez privrednih aktivnosti, korišćenja prirodnih resursa i sa ograničenom posetom.
Iz zone sa režimom I stepena zaštite izuzima se trasa DP I reda 25.1 sa zaštitnim pojasom u svim prostornim jedinicama sa režimom I stepena zaštite, odnosno predviđa se održavanje fizičke veze delova tih prostornih jedinica koji se nalaze iznad i ispod ovog koridora (iznad tunela i ispod mostova, odnosno premošćenih dolina). Takođe, izuzima se prostor koji je bio rezervisan za zaštitu nepokretnih kulturnih dobara (ukupno oko 100 ha) i za ostale objekte u funkciji zaštite i prezentacije prirodnih dobara, prvenstveno vidikovaca (oko 78 ha). Ovi prostori se prevode u režim zaštite II stepena primeren potrebama istraživanja, konzervacije, uređenja i prezentacije prirodnih dobara i kulturnih vrednosti.
Na području Nacionalnog parka, izvan prostornih jedinica sa režimom zaštite I stepena nalaze se lokaliteti male površine (ispod 5 ha) koji predstavljaju staništa, nalazišta ili boravišta retkih i u drugom pogledu značajnih vrsta biljaka i životinja, kao i površine pod strogom zaštitom tla (jako strmi tereni i tereni ugroženi ekcesivnom erozijom). Na ovim lokalitetima ukupne orijentacione površine oko 100 ha, koji će biti precizno prostorno identifikovani planom upravljanja Nacionalnog parka, primenjivaće se režim zaštite I stepena. U slučaju da se ove površine spuštaju do obale Dunava, odnosno akumulacije, utvrđuje se pojas zemljišta između vodene površine i izohipse 72,5 m čije će se korišćenje obavljati u skladu sa režimom zaštite II stepena.
zone II stepena zaštite, ustanovljene su za petnaest (15) zasebnih celina, u kategoriji ostalih prirodnih vrednosti Nacionalnog parka, obuhvataju prostor u zaleđu ili okruženju područja i lokaliteta sa I stepenom zaštite, izvorišne čelenke/amfiteatre i doline pritoka Dunava i zanimljive hidrografske pojave (izvori, vrela, miniponornice, bare i dr), geološka mesta značajna u stratigrafskom, paleontološkom i strukturnom pogledu, specifične oblike i elemente reljefa (ostenjaci i stenovite odseci, vidikovici, pećine i jame i drugi oblici kraške morfologije, vodopadi i slapovita korita vodotoka i dr), stenovite i strmo nagnute odseke u dunavskim klisurama, stara, velika i u drugom pogledu reperezentativna stabla, i druge delove područja od značaja za zaštitu živog sveta, geodiverziteta, sa izvanrednom i dinamičnom lepotom predela i tradicionalnih oblika života i graditeljstva, ukupne površine od oko 134 km2 pojedinačne površine od 6 do oko 6177 ha (Tabela III-2), i to:
„Golubačka klisura” , u opštini Golubac, površine oko 11,42 km2, obuhvata prirodnu predeonu celinu u neposrednom okruženju Golubačkog grada i Čezavskog polja (i sastoji se iz zapadne, centralne i istočne podceline koje nisu obuhvaćene površinama u režimu zaštite I stepena);
„Basen Brnjice” , u opštini Golubac, površine oko 1,59 km2, obuhvata prirodnu predeonu celinu u neposrednom okruženju Klisure Brnjice (koja nije obuhvaćena površinama u režimu zaštite I stepena);
„Štrpsko korito – Miroč” , u opštinama Kladovo i Majdanpek, površine oko 41,79 km2, obuhvata prirodnu predeonu celinu odnosno kontinuirani pojas prostora na temenu i padinama planinskog grebena Miroča ka Dunavu (koji nije obuhvaćen površinama u režimu zaštite I stepena), od Golubinja, na jugu, do Petrovog sela, na severu;
„Sokolovac – Vlasac” , u opštinama Golubac i Majdanpek, površine oko 12,04 km2, obuhvata prirodnu predeonu celinu od ušća reke Kožice u Dunav do Boljetinskog brda (i sastoji se iz severne, centralne i južne podceline koje nisu obuhvaćene površinama u režimu zaštite I stepena);
„Čoka Njalta sa Pesačom” , u opštini Majdanpek, površine oko 0,43 km2 obuhvata prostor između zaštitnog pojasa DP I reda br. 25.1 i akvatorije Dunava;
„Lepenski vir” u opštini Majdanpek, površine oko 0,30 km2 obuhvata prostor između zaštitnog pojasa DP I reda br. 25.1 i akvatorije Dunava i neposrednu okolinu NKD praistorijskog neolitskog lokaliteta izuzetnog značaja „Lepenski vir” ;
„Šomrda – Tilve Tome” , u opštinama Golubac i Majdanpek, površine oko 61,77 km2, obuhvata prirodnu predeonu celinu odnosno kontinuirani pojas prostora na temenu i padinama planinskog grebena Severnog Kučaja (koji nije obuhvaćen površinama u režimu zaštite I stepena), od Ranitovog vrha (648 m nv) na severu do vrha Kulmea Obre (728 m nv) na jugu;
„Baltu Alušontu – Paprenički potok” , u opštini Majdanpek, površine oko 0,25 km2, obuhvata prostor koji okružuje spomenike prirode jezero Baltu Alušantu i deo klisuraste doline Papreničkog potoka;
„Glavica” , u opštini Majdanpek, površine oko 0,06 km2, obuhvata prostor, koji okružuje neposrednu okolinu spomenika prirode kupastog uzvišenja Glavica (trigonometar 286 m nv);
„Velika Peštera” , u opštini Kladovo, površine oko 0,07 km2, obuhvata prostor koji okružuje neposrednu okolinu spomenika priroda speleološkog objekta Velika Peštera;
„Gradašnica–lokalitet” , u opštini Kladovo, površine oko 0,09 km2, obuhvata prostor neposredne okoline spomenika prirode speleološkog objekta pećine Gradašnica (u delu koji nije obuhvaćen zonom sa režimom zaštite I stepena);
„Čezava – Kastrum” , u opštini Golubac, površine oko 0,66 km2, obuhvata širi prirodni prostor oko arheološkog lokaliteta rimskog kastruma i srednjovekovne nekropole u Čezavskom polju;
„Hajdučke vodenice – Trajanova tabla” , u opštini Kladovo, površine oko 1,60 km2, obuhvata širi prirodni prostor oko arheološkog lokaliteta „Hajdučke vodenice” i NKD od izuzetnog značaja „Trajanova tabla” (između državnog puta prvog reda 25.1, približno od izlaza iz tunela br. 1, iz pravca Beograda ka Kladovu i akumulacije sa zemljištem u privatnom posedu i pojas zemljišta u javnoj svojini, do ušća Suve reke u Dunav).
„Diana – Karataš” , u opštini Kladovo, površine oko 0,22 km2, obuhvata širi prirodni prostor oko NKD od izuzetnog značaja “ Diana” ;
„Vlasac–lokalitet” u opštini Majdanpek, površine oko 0,10 km2, obuhvata širi prirodni prostor arheološkog lokaliteta „Vlasac” na priobalju Đerdapskog jezera (u delu koji nije obuhvaćen zonom sa režimom zaštite I stepena).
Tabela III-2: Bilans površina u II stepenu zaštite
Vrsta prostorno jedinice Oznaka II stepen zaštite (naziv) Površina (ha) Prirodne predeone celine II-1 Golubačka klisura 1142,30 II-2 Basen Brnjice 159,46 II-3 Štrpsko korito-Miroč 4179,03 II-4 Sokolovac-Vlasac 1203,59 II-5 Čoka Njalta sa Pesačom 43,35 II-6 Lepenski vir 30,23 II-7 Šomrda-Tilva Tome 6177,05 Spomenici prirode II-8 Baltu Alušontu – Paprenički potok 25,00 II-9 Glavica 6,00 II-10 Velika Peštera 7,00 II-11 Gradašnica – lokalitet 9,00 Prirodni prostori oko NKD II-12 Čezava-Kastrum 65,62 II-13 Hajdučka Vodenica- Trajanova tabla 160,36 II-14 Diana-Karataš 22,00 II-15 Vlasac – lokalitet 10,00 Ukupno (od 1 do 15) 13239,99 prostori oko NKD 100,00 Ostale površine u II stepenu prostori oko spomenika prirode 75,00 Ukupno 13414,99
Na području Nacionalnog parka, izvan prostornih jedinica sa režimom zaštite II stepena rezerviše se prostor za za potrebe zaštite i uređenja (više manjih prostornih jedinica) u okviru ostalih NKD ukupne orijentacione (površine oko 100 ha) i spomenika prirode (oko 75 ha) kao i delove priobalja (oko 30 ha). Na ovim lokalitetima ukupne orijentacione površine oko 205 ha, koji će biti preciznije prostorno identifikovani planom upravljanja Nacionalnog parka, primenjivaće se režim zaštite II stepena.
Planska rešenja za zone II stepena zaštite su usmerena ka očuvanju i unapređenju stanja šuma, staništa posebno značajnih divljih vrsta i njihovih zajednica, optimalnom upravljanju populacijama tih vrsta, očuvanju i prezentaciji reprezenata geo-nasleđa, očuvanju i skladnom uređenju celine ambijentalnih vrednosti (stara seoska naselja, objekti i oblici tradicionalnog graditeljstva i života, očuvanje integriteta prostora u kojima se nalaze spomenici kulture, arheološka mesta i kulturno-istorijske celine).
zona III stepena zaštite, obuhvata preostali deo Nacionalnog parka (koji nije obuhvaćen zonama I i II stepena zaštite), površine oko 449 km2, koja raspolaže vrednostima predeonog, biološkog i geodiverziteta, prvenstveno je u funkciji obezbeđenja celovitosti područja Đerdapa kao zaštićenog prirodnog dobra, i na kojoj se predviđaju selektivno i ograničeno korišćenje prirodnih resursa, aktivnosti na unapređenju zaštićenog područja, životne sredine i kulturno-istorijskih vrednosti, razvoj sela, poboljašanje ekonomskog stanja i uslova života lokalnog stanovništva, izgradnja stambenih i infrastrukturnih objekata i objekata za potrebe turizma i drugih delatnosti zasnovanih na principima održivosti. U strukturi zaštićenog prostora u režimu zaštite III stepena nalazi se oko 392,74 km2 kopna (87,8%) i oko 54,77 km2 akvatorije Đerdapske akumulacije (12,2%).
Ukupna površina pod režimom zaštite I stepena iznosiće oko 56,33 km2 (8,83% prostora pod zaštitom prirodnih vrednosti), sa režimom zaštite II stepena oko 134,15 km2 (21,03%), dok će dominantni deo zaštićenog prostora, na površini od oko 447,51 km2 (70,14%) biti u režimu zaštite III stepena. (Tabela III -3).
Tabela III-3: Bilans površina prema zonama zaštite Nacionalnog parka
zone zaštite % površina u km2 I- stepen 8,83 56,33 II- stepen 21,03 134,15 III- stepen 70,14 447,51 UKUPNO 100,00 637,99
1.2. Zaštita prirodnih vrednosti na preostalom delu područja Prostornog plana
Radi zaštite posebnih prirodnih vrednosti na preostalom delu područja Prostornog plana (van obuhvata Nacionalnog parka) predlaže se ustanovljenje četiri zaštićena područja na kojima će se primenjivati režimi zaštite i korišćenja prostora saglasni režimu zaštite III stepena prirodnih vrednosti (do pokretanja postupka zaštite), i to:
1) za spomenike prirode:
„Vratna” u opštini Negotin, površine oko 145 ha;
„Šuplja stena” u opštini Majdanpek, površine oko 8 ha;
„Rajkova pećina” u opštini Majdanpek, površine oko 140 ha;
„Beli izvorac” u opštini Majdanpek, površine oko 10 ha; i
2) za planirani Specijalni rezervat prirode Mala Vrbica u opštini Kladovo, površine oko 800 ha.
Prioritet ima i istraživanje, uspostavljanje i ostvarivanje zaštite:
populacija i primeraka ugroženih, retkih i u drugom pogledu značajnih vrsta divlje flore i faune ustanovljavanjem zaštićenih područja male površine u vidu staništa ili spomenika prirode na mestima koja su identifikovana kroz naučne studije i projekte, stručnu dokumentaciju i odgovarajuća programska dokumenta (kao što su Crvena knjiga flore Srbije, projekat Staništa Srbije, IBA, IPA i PBA projekti i dr);
geoloških mesta, speleoloških i hidroloških objekata, na prvom mestu paleontoloških, stratigrafskih i drugih lokaliteta, karstnih izvora i vrela, ponorskih i drugih vodotoka i speleoloških objekata; i
divljih biljnih i životinjskih vrsta koje imaju ili će dobiti status strogo zaštićenih vrsta (kao iščezle, krajnje ugrožene i ugrožene, reliktne, stenoendemične, međunarodno značajne).
Lokalne samouprave će uspostaviti zaštitu i organizovati adekvatno upravljanje ostalim područjima i lokalitetima sa očuvanim posebnim prirodnim vrednostima, izvan Nacionalnog parka i područja zaštićenih aktima Vlade Republike Srbije, kao što su klisure i vodotoci, interesantne formacije stena, kulturni predeli oko spomenika kulturne baštine, manji očuvani šumski kompleksi, pojedinačna reprezentativna stabla i grupacije drveća.
1.3. Režimi zaštite prirodnih vrednosti
Za uspostavljane zone zaštite Nacionalnog parka utvrđuju se diferencirani režimi zaštite, korišćenja i uređenja.
1.3.1. Režim zaštite I stepena
Na području Nacionalnog parka u zonama sa režimom zaštite I stepena utvrđuju se najstrožije mere, zabrane i ograničenja kojima se isključuju sve aktivnosti u prostoru i korišćenje prirodnih resursa, osim kontrolisanih aktivnosti naučnog rada, ograničene edukacije, ograničene i kontrolisane prezentacije posetiocima, sprovođenja zaštitnih, sanacionih i drugih neophodnih mera u slučaju požara, elementarnih nepogoda i udesa, pojava biljnih i životinjskih bolesti i prenamnožavanja štetočina, uz saglasnost nadležnog ministarstva. Poseta u opštekulturne rekreativne svrhe obavezno se odvija u pratnji ovlašćenog lica upravljača Nacionalnog parka, ili samostalno sa posebnom dozvolom upravljača.
Nepokretnosti obuhvaćene režimom zaštite I stepena treba da budu u javnoj svojini kako bi se ovaj režim mogao sprovoditi. Izuzetak mogu biti male enklave privatnih livada i pašnjaka okružene državnim šumama: koje će se pribaviti u svojinu Republike Srbije (zamenom, otkupom i drugo), za koje će se izvršiti nadoknada štete zbog umanjenja prava korišćenja; ili će se uspostaviti režim II stepena zaštite.
1.3.2. Režim zaštite II stepena
Na području Nacionalnog parka u zonama sa režimom zaštite II stepena uspostavlja se ograničeno i strogo kontrolisano korišćenje prirodnih bogatstava i aktivnosti (izgradnje i korišćenja) u prostoru u meri koja ne ugrožava prirodna staništa, ekosisteme i druge primarne vrednosti zaštićenog područja. Zona sa režimom zaštite II stepena podrazumeva upravljačke intervencije u cilju restauracije, revitalizacije, prezentacije i ukupnog unapređenja stanja zaštićenog područja.
Dozvoljena je planska i kontrolisana gradnja infrastrukture i uređenje prostora za potrebe prezentacije prirodnih i kulturnih vrednosti (centri za posetioce i drugo) i rekreacije, izgradnja i rekonstrukcija puteva i komunalne infrastrukture radi povezivanja, opremanja i revitalizacije seoskih naselja i prezentacije zaštićenog prirodnog dobra, rekonstrukcije elektroprivrednih, vodoprivrednih i šumarskih objekata, kao i gradnja i rekonstrukcija objekata seoskih domaćinstava u okviru postojećih katastarskih/građevinskih parcela, uz obavezu kontrolisanog eliminisanja čvrstog otpada i obezbeđenja sanitarno bezbednog prikupljanja i eliminisanja otpadnih voda. Ostala izgradnja nije dozvoljena.
Omogućava se plansko uređenje prostora za potrebe javnog turističko-rekreativnog korišćenja prostora, čuvanja, održavanja i prezentacije vrednosti zaštićenog područja (objekti za čuvare, vidikovci, eko-učionice na otvorenom, nadstrešnice za sklanjanje od nevremena – koji se grade kao rustični objekti, kao i izletničke, ribolovne, pešačke, planinarske i biciklističke staze – uz postavljanje informativnih punktova i markiranje staza, pristani i drugo).
Korišćenje i uređenje poljoprivrednog zemljišta biće zasnovano na poštovanju propisanih uslova zaštite i preduzimanja odgovarajućih antierozionih mera, poljoprivrednih aktivnosti usmerenih ka zaštiti livadsko-pašnjačkih ekosistema i valorizaciji specifičnih prirodnih pogodnosti za razvoj pašnjačkog stočarstva, integralne/organske proizvodnje voća i mestimično retkih vrsta žita, razvoj pčelarstva i uzgoj lovne divljači.
Režim zaštite II stepena u gazdovanju šumama podrazumeva umereno povećanje površina pod šumom, poboljšanje strukture, kvaliteta i zdravstevnog stanja sastojina i jačanje opštekorisnih funkcija šume, koje će se detaljno utvrditi planom upravljanja Nacionalnog parka, planom razvoja šumskog područja i programima upravljanja šumama Nacionalnog parka. Aktivnosti lova i ribolova se ograničavaju samo na gajenje i zaštitu lovnog i ribljeg fonda. Dozvoljeno je korišćenje lokalnih izvorišta površinskih i podzemnih voda za potrebe vodosnabdevanja, uz obavezno ustanovljavanje i zona i sprovođenje režima sanitarne zaštite izvprišta u skladu sa Pravilnikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja („Službeni glasnik RS” , broj 92/08).
Zabranjuje se formiranje deponija komunalnog otpada, formiranje novih grobalja, zakopavanje uginule stoke, ispuštanje opasnih i štetnih materija, kao i vršenje drugih radnji koje mogu ugroziti vrednosti Nacionalnog parka. Eksploatacija mineralnih sirovina se smatra nepoželjnom. Prihvatljivost navedenih izuzetaka od zabrane izgradnje ili vršenje delatnosti i aktivnosti koje se ograničavaju konkretno se proverava kroz stratešku procenu uticaja ili procenu uticaja na životnu sredinu za rešenja koja su predmet Prostornog plana, odnosno kroz druge na zakonu zasnovane instrumete u fazi njegove primene.
1.3.3. Režim zaštite III stepena
Na području Nacionalnog parka i predviđenim za zaštitu prirodnim vrednostima sa režimom zaštite III stepena uspostavlja se selektivno i kontrolisano gazdovanje prirodnim resursima, izgradnjom o korišćenjem prostora i aktivnostima u prostoru, uz uslov održanja visokog kvaliteta životne sredine, biološke, geološke i predeone raznovrsnosti.
U ovom režimu omogućava se razvoj agroekološke poljoprivrede, zaštita i unapređenje šuma, sanitarni lov i ribolov uz ekološki odgovorno i održivo upravljanje populacijama divljači, privredni, rekreativni i sportski ribolov, plansko uređenje i komunalno opremanje postojećih naselja, planska izgradnja objekata turističke namene (u skladu sa pravilima utvrđenim Prostornim planom), marina, pristana i druge tehničke infrastrukture, lovačkih, šumarskih i hidro-tehničkih objekata, elektroenergetske, saobraćajne, vodoprivredne i telekomunikacione infrastrukture, kao i formiranje reverzibilne akumulacije i izgradnja odgovarajuće hidroelektrane.
Dozvoljena je stambena izgradnja za potrebe stalno nastanjenog stanovništva u postojećim građevinskim područjima u skladu sa pravilima utvrđenim Prostornim planom, odnosno na proširenom građevinskom području naselja na osnovu odgovarajućeg urbanističkog plana.
Dozvoljena je rekonstrukcija, dogradnja i izgradnja stambenog i ekonomskih objekata poljoprivrednog domaćinstva izvan postojećeg i planiranog građevinskog područja naselja na katastarskoj parceli koja ispunjava uslove propisane u delu IV 3.1. i po predviđenim parametrima i uslovima ovog Prostornog plana.
Zabranjuje se izgradnja novih vikend kuća. Zadržavaju se postojeće vikend kuće i dozvoljena je njihova prenamena i dogradnja za stalno stanovanje na osnovu pravila iz dela IV 3. ovog Prostornog plana, ukoliko za postojeću zonu vikend izgradnje nije predviđena izrada urbanističkog plana. Dozvoljava se rekonstrukcija i dogradnja postojećih vikend kuća u funkciji komercijalizacije u turizmu na osnovu odgovarajućeg urbanističkog plana.
Moguć je razvoj manjih industrijsko-zanatskih pogona, kao što je rezanje građe, briketiranje otpadaka drveta i slično, kao i rad, rekonstrukcija i tehnološko unapređenje postojećih industrijskih objekata ukoliko ispunjavaju uslove zaštite prirode i životne sredine.
U naseljima i na lokacijama sa stambenim, turističkim i ekonomskim/privrednim objektima, kod kojih se na bilo koji način mogu ugroziti izdanske i površinske vode, mora se obezbediti sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje ili odvođenje otpadnih voda, što uslovljava: realizaciju kanalizacionih sistema i odgovarajućih PPOV, odnosno, tamo gde to nije racionalno ni izvodljivo, izgradnju i uređenje nepropusnih septičkih jama uz organizovanje službe koja će se starati o njihovom pražnjenju, ili postavljanje minipostrojenja za prečišćavanje za individualne ili grupne objekte.
Razvojem i uređenjem saobraćajne infrastrukture obezbediće se uslovi za nesmetano odvijanje tranzitnog putničkog i robnog prometa, uz kontrolisan i krajnje restriktivan prevoz opasnih i štetnih materija u skladu sa posebnim propisima, kao i drugih materija u količinama koje mogu trajno i u značajnom obimu da ugroze vrednosti Nacionalnog parka.
Čvrsti otpad poreklom sa područja Nacionalnog parka odvozi se i deponuje izvan tog područja, osim otpada za koji se pod posebnim uslovima obezbeđuje reciklaža i koji se za te namene privremeno zadržava na području.
Dozvoljeno je ograničeno i kontrolisano korišćenje mineralnih sirovina, uz obavezu primene svih neophodnih mera zaštite životne sredine i uređenja predela. Eksploatacija kamena u okviru postojećih lokacija za koje su pribavljena odgovarajuća odobrenja u skladu sa merodavnim propisima može se obavljati, uz obavezu izrade studija izvodljivosti zatvaranja i izrade i realizacije projekata rekultivacije kamenoloma u periodu za koji se Prostorni plan donosi.
1.4. Zaštita predeonih vrednosti
Prostornim planom se predviđa očuvanje strukture i raznovrsnosti prirodnih predela, kao i unapređenje i uređenje kulturnog, ruralnog i urbanog predela.
Prioritet imaju: (1) očuvanje i obnova postojećih ruralnih struktura naselja i njihovih atara;(2) unapređenje urbanih predela kao i zaštita i uvećanje prirodnih prostora unutar urbanih i periurbanih struktura; (3) revitalizacija, rekultivacija i obnova prirodnih predela degradiranih eksploatacijom mineralnih sirovina.
Osnovni kriterijumi za održivi razvoj i uređenje predela kao integralnog dela održivog razvoja, zaštite i identiteta prirodnih i kulturnih vrednosti, su:
zadržavanje postojeće strukture i povezanosti među staništima radi zaštite ukupne slike predela;
ograničen, kontrolisan i selektivan razvoj aktivnosti, načina i intenziteta korišćenja prostora koji mogu da imaju negativan uticaj na očuvanje i unapređenje slike predela, posebno priobalja Dunava i njegovih pritoka;
realizacija mera za umanjenje uticaja i praćenje efekata preduzetih mera na očuvanje predela, u slučajevima kada nije moguće izbeći sve negativne uticaje na kulturne predele.
2. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara
Podunavsko kulturno područje, utvrđeno Prostornim planom Republike Srbije, na osnovu izražene koncentracije NKD, njihove istorijske, kulturne i stilske povezanosti, predstavlja zajedno za zaštićenim prirodnim vrednostima polazište za očuvanje identiteta Nacionalnog parka Đerdap.
Plansko opredeljenje jeste očuvanje i zaštita svih dobara sa spomeničkim vrednostima, nezavisno od njihovog formalnog statusa (kategorisano, evidentirano, registrovano i identifikovano dobro), kako zbog njihove buduće zaštite tako i zbog mogućeg održivog korišćenja za razvoj turizma i drugih aktivnosti. Za skoro sva NKD treba utvrditi granice zaštićene okoline dobra, a za 53 dobra status zaštite i kategorizaciju (Tabela III-4, Referalna karta 3. Prostornog plana), dok na nedovoljnom istraženim delovima područja treba nastaviti kontinuirano rekognosciranje i istraživanje materijalnog i nematerijalnog nasleđa.
Tabela III-4. Nepokretno kulturno nasleđe
Lokacija Naziv lokaliteta Glavni nalazi Period izgradnje* Vrsta kulturnog dobra Kategorija Status zaštite OPŠTINA GOLUBAC Obala Dunava, 4 km nizvodno od naselja Golubac Tvrđava Golubac srednjovekovni fortifikacioni objekat XIV vek Spomenik kulture (SK) NKD od izuzetnog značaja (Sl.gl. SRS, broj 14/1979) Centar naselja Golubac Crkva Sv. Nikole XIX vek (1830-40) – sakralni objekat SK Registrovana NKD Centar naselja Golubac Zgrada u ulici Veljka Dugoševića br. 102 XIX vek ( 1890-91) – objekat javne namene SK Registrovana NKD Centar naselja Golubac Zgrada u Ul. Veljka Dugoševića 110 XIX vek (1893) – objekat javne namene SK Registrovana NKD Centar naselja Golubac urbano jezgro Golupca urbano nasleđe – gradsko jezgro Identifikovana dobra Obala Dunava, u Golubačkoj klisuri Livadica rimsko utvrđenje II- III vek Arheološko nalazište (AN) Registrovana NKD Južno od sela Dvorište (9 km od Golupca) Manastir Tuman manastirski kompleks XIV vek; XX vek Identifikovana dobra Obala Dunava , selo Brnjica Brnjica rimsko utvrđenje (pregradni kastrum), nekropola – I vek AN Registrovana NKD Obala Dunava, između sela Dobre i Brnjice Mala Orlova srednjovekovna nekropola – X vek AN Registrovana NKD Obala Dunava, između sela Dobre i Brnjice Čezava – rimsko utvrđenje (Castrum Novae), civilno naselje, I-VIv – srednjovekovna nekropola, XI-XII v AN Registrovana NKD Obala Dunava -između Dobre i Brnjice Turski potok rimsko utvrđenje, II vek AN Registrovana NKD Obala Dunava kod sela Dobra Zidanac (Speculum) rimsko-vizantijsko utvrđenje – spekulum – II i IV vek Evidentirana dobra Obala Dunava kod sela Dobra Kožica 1 i 2 Praistorijski lokalitet – naselje od V-IV veka p.n.e. Evidentirana dobra Obala Dunava kod sela Dobra Saldum rimsko i vizantijsko utvrđenje, I-IV vek AN Registrovana NKD -1966 Obala Dunava kod sela Dobra Bosman rimsko utvrđenje, I v AN Registrovana NKD Obala Dunava, klisura Gospođin vir Gospođin vir – praistorijski lokalitet – naselje neolita, bronzanog i gvozdenog doba,- rimski lokalitet – stražara i manje naselje, ostaci rimskog puta, sa Tiberijevom, Klaudijevom i Dominicijanovom tablom, I-II vek- srednjovekovno naselje, XIV-XVIII vek sa jednobrodnom crkvom AN Registrovana NKD Obala Dunava – klisura Gospođin vir Padina – praistorijski lokalitet – naselje mezolita i sgarijeg neolita – antički lokalitet – srednjovekovni lokalitet Evidentirana dobra Obala Dunava – klisura Gospođin vir Stubica Praistorijski lokalitet – naselje starijeg neolita Evidentirana dobra Obala Dunava – klisura Gospođin vir Pesača – praistorijsko naselje iz kasnobronzanog i ranogvozdenog doba, – rimsko utvrđenje iz III i IV veka – srednjovekovna nekropola (X i XI v) Evidentirana dobra U blizini sela Boljetin Crkva Sokolica Srednjovekovni lokalitet XIV-XVI v Evidentirana dobra OPŠTINA KUČEVO U ataru sela Brodice, opština Kučevo Kraku Lu Jordan rudarsko-metalurški kompleks -kasnoantički lokalitet (III–IV vek) AN NKD od izuzetnog značaja („Sl.gl. SRS“, broj 28/83) OPŠTINA MAJDANPEK Obala Dunava, u blizini sela Boljetin Lepenski vir Praistorijski lokalitet – mezolitsko i neolitsko naselje (7000-6000. godina pre n.e.) AN NKD od izuzetnog značaja („Sl.gl. SRS“, broj 14/79) U blizini sela Boljetin Etno-park “ Lepenski vir” XIX vek – Narodno graditeljstvo na lokalitetu „ Lepenski vir” Ruralno nasleđe Identifikovana dobra Obala Dunava, u blizini sela Boljetin Klisura Praistorijski lokalitet – naselje bronzanog doba (nalazi Vatinske kulturne grupe, nalazi iz gvozdenog doba) Evidentirana dobra Obala Dunava , u blizini sela Boljetin Lepenska potkopina Praistorijski lokalitet – sezonsko stanište iz neolita Starčevačke kulture Evidentirana dobra Obala Dunava, u blizini sela Boljetin Katarinine livade Praistorijski lokalitet – naselje iz poznog eneolita (Vučedolska kultura) Evidentirana dobra Potopljena obala – u blizini sela Boljetin Ravna (Campsa) – rimsko i ranovizantijsko utvrđenje II-IV vek; – srednjovekovno naselje i nekropola IX-XI vek AN (potopljeno) Registrovana -potopljena NKD (Rešenje Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture (RZZSK) br. 552 od 1966) Potopljena obala – kod sela Boljetin Mala livadica – praistorijski lokalitet- naselje starijeg gvozdenog doba- rimsko utvrđenje – osmatračnica AN (potopljeno) Registrovana -potopljena NKD (Rešenje RZZSK br. 571/1 od 1966) Potopljena obala – kod sela Boljetin Velika livadica – praistorjski lokalitet – sezonski karakter naselja (Kocofeni kultura)- rimsko utvrđenje I vek – srednjovekovno naselje VI i poč.VII veka AN (potopljeno) Registrovana -potopljena NKD (Rešenje RZZSK br. 567/1 od 1966) Potopljena obala, kod ušća Boljetinske reke u Dunav Boljetin (Smorna) – rimski i ranovizantijski logor I-V, VI vek- srednjovekovno naselje i nekropola, XII-XIV vek AN (potopljeno) Registrovana -potopljena NKD (Rešenje RZZSK br. 553/1 od 1966) Obala Dunava, 3 km nizvodno od L. Vira Vlasac Praistorjski lokalitet – mezolitsko naselje (kultura Lepenskog Vira) Evidentirana dobra Potopljeno ostrvo u Donjomilanovačkoj kotlini Porečko ostrvo – praistorijsko naselje – rimska osmatračnica – srednjovekovna crkva XIV-XVI vek Evidentirana -potopljena NKD Naselje Majdanpek Stara topionica u Majdanpeku industrijsko nasleđe (period izgradnje: 1853-55. godine) SK Registrovana kulturna dobra Centar naselja Majdanpek Crkva Svetih apostola Petra i Pavla sakralno nasleđe (1856-1858. godine) Identifikovana dobra Atar sela Rudna Glava Rudna Glava – praistorijski rudnik – rudnik bakra u ranom eneolitu- rimski rudnik gvožđa AN NKD od izuzetnog značaja („Sl.gl. SRS“, broj 28/1983) Potopljena obala, stari Donji Milanovac Stara crkva sv.Nikole sakralno nasleđe (period izgradnje: 1840.-1845) Evidentirana -potopljena NKD D. Milanovac Crkva Svetog Nikole (nova) XX vek – sakralno nasleđe – predmeti preneti iz stare crkve (potopljene) i ostaci zidnog slikarstva, kao i vredni predmeti iz stare porečke crkve (preteče stare crkve, period izgradnje: 1970). Identifikovana dobra D. Milanovac Kapetan Mišin konak i Tenkina kuća XIX vek – primeri narodnog graditeljstva Identifikovana dobra D. Milanovac Stara porečka čaršija urbano nasleđe – staro gradsko jezgro D.Milanovca Identifikovana dobra Potopljena obala – kod D. Milanovca Veliki Gradac-Taliata rimsko vizantijski kastrum, I -4.vek i ranovizantijska bazilika sa nekropolom AN (potopljeno) Registrovana -potopljena NKD (Rešenje RZZSK br. 543/1, od 1966) Potopljena obala, kod D. Milanovca Ribnica – praistorijsko naselje (kasna bronza i rano gvozdeno doba)- rimsko utvrđenje (4.vek)- srednjovekovno naselje sa nekropolom iz XIV-XVI veka AN (potopljeno) Registrovana -potopljena NKD (Rešenje RZZSK br. 545/1 od 1966) Potopljena obala kod D. Milanovca Ciginija rimsko utvrđenje AN (potopljeno) Registrovana -potopljena NKD (Rešenje RZZSK br. 544/1 od 1966) Obale Porečkog zaliva Porečka reka – rimski sabirni centar za snabdevanje vojnih trupa u Đerdapu – srednjovekovno veće naselje sa nekropolom (XII-XIII vek). Evidentirana dobra Obala Porečkog zaliva kod Donjeg Milanovca Mrfaja – praistorijski lokalitet, više nalazišta, slojevi Basarabi kulture ranog gvozdenog doba, Vatinske i Otomani kulture srednjeg bronzanog doba. Evidentirana dobra Potopljena obala Porečkog zaliva, u ataru sela Mosna Stara crkva u Staroj Mosni XIX vek – sakralno nasleđe Evidentirana – potopljena dobra Potopljena obala Dunava kod V.Golubinja Veliko Golubinje rimsko utvrđenje, III i IV vek AN (potopljeno) Registrovana -potopljena NKD (Rešenje RZZSK br. 542/1 od 1966) Potopljena obala Dunava kod M.Golubinja Malo Golubinje rimski lokalitet sa ostacima osmatračnice, kastel, ostaci manjeg utvrđenja iz III i IV veka AN (potopljeno) Registrovana -potopljena NKD (Rešenje RZZSK br. 541/1 od 1966) Selo Miroč selo Miroč XIX vek etno nasleđe (narodno graditeljstvo) Identifikovana dobra Miroč Ostaci fortifikacije „Kastel” na Miroču rimsko utvrđenje AN Zaštićeno kulturno dobro OPŠTINA KLADOVO Potopljena obala Dunava kod Malog Kazana, opština Kladovo Pecka Bara – praistorijski lokalitet iz kasnog haldštata- rimski lokalitet – manji fortifika-cioni objekat tipa stražare (III i IV)- srednjovekovni lokalitet – crkva (XIV-XV vek) AN (potopljeno) Registrovana -potopljena NKD (Rešenje RZZSK br. 546/1 od 1966) Potopljena obala Dunava kod Malog Kazana Hajdučka vodenica – praistorijski lokalitet – naselje kasnobronzanog, ranog gvozdenog doba i Kocafeni kulture sa nekropolom- rimsko utvrđenje, I-IV vek- srednjovekovno naselje sa nekropolom, XI-XV vek AN (potopljeno) Registrovana -potopljena NKD (Rešenje RZZSK br. 539/1 od 1966) Naselje Kostol kod Tekije Trajanova tabla, deo rimskog Limesa i deo puta rimski lokalitet – obeležje završetka radova na izgradnji puta kroz Donju Klisuru, prelaz I-II v SK NKD od izuzetnog značaja („Sl.gl. SRS”, broj 28/1983) Između Malog i Velikog Kazana Signalna stanica “ Varnika” industrijsko nasleđe – regulisanje plovidbe u Đerdapu pre brane Identifikovana dobra Potopljena obala Dunava kod Tekije Golo Brdo rimsko utvrđenje AN (potopljeno) Registrovana -potopljena NKD (Rešenje RZZSK br. 570/1 od 1966) Potopljena obala Dunava kod Tekije Transdierna rimsko utvrđenje I/II i III/IV vek AN (potopljeno) Registrovana -potopljena NKD (Rešenje RZZSK br. 538/1 od 1966) Petrovo selo Petrovo selo etno nasleđe /4/ Identifikovana dobra Obala Dunava kod Novog Sipa Diana – Karataš rimski i ranovizantijski logor, I – VI vek. (kastrum Diana, letnja rezidencija imperatora Trajana) AN NKD od izuzetnog značaja („Sl.gl. SRS”, broj 28/1983) Potopljena obala Dunava uzvodno od ulaza u nekadašnji sipski kanal Kastrum Sip rimsko utvrđenje, III vek AN (potopljeno) Registrovana -potopljena NKD (Rešenje RZZSK br. 537/1 od 1966) selo Manastirica manastir Manastirica Manastirski kompleks Identifikovana dobra Kladovo Ulica kralja Aleksandra urbano nasleđe – „Stara čaršija” – trgovačko-zanatski centar u Kladovu, prva polovina XIX v Prostorna kult-istorij. celina Registrovana NKD („Sl. list opština” br. 2 od 1986) Kod Kladova Fetislam Srednjovekovno utvrđenje, XVI vek. SK NKD od velikog značaja („Sl. gl. SRS”, broj 14/1979) Kod Kladova Pontes (na granici van obuhvata Plana) ostaci kastruma i stubova Trajanovog mosta, II vek. Arheološko nalazište NKD od izuzetnog značaja („Sl.gl. SRS”, broj 28/1983)
* Na Referalnoj karti 3. dobara su naznačena na sledeći način: 1. Arheološka nalazišta, 2. Fortifikacijske građevine, 3. Crkve,4. Manastiri, 5. Urbano nasleđe, 6. Ruralno nasleđe, 7. Industrijsko nasleđe, 8. Spomenički kompleksi i pojedinačni spomenici
Izvor: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd, Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture Smederevo, 2010; na osnovu prethodnih istraživanja dokumentovanih u Prostornom planu NP Đerdap 1989 i Prostornom planu Republike Srbije, 2010.
Plansko opredeljenje jeste integralna zaštita materijalnih i nematerijalnih kulturnih vrednosti i prirodnih vrednosti područja Nacionalnog parka, prema modelu teritorija-muzej koji se već primenjuje u razvijenim zemljama. Primena ovog modela podrazumeva minimum promene autentičnosti i minimum intervencija, kako na NKD tako i u njegovom okruženju. U skladu s tim, prioritet ima preduzimanje mera tehničke zaštite i rekonstrukcija NKD, prezentacija dobra i njegove zaštićene okoline i interpretacija kulturnog nasleđa.
Prioritet ima istraživanje i zaštita narodnog graditeljstva, koje bi trebalo očuvati u izvornoj nameni. Prioritet bi trebalo da ima očuvanje, obnova i uređenje tradicionalnih seoskih naselja i celina (sela, zaselaka i izdvojenih sklopova), narodnog graditeljstva i tradicionalnih oblika privređivanja u ruralnom predelu, radi povećanja njihove atraktivnosti za razvoj i uključivanja u turističku ponudu. To se, u prvom redu, odnosi na naselja Miroč i Petrovo Selo.
Plansko opredeljenje jeste održivo korišćenje kulturnog nasleđa kao razvojnog resursa i ekonomskog dobra. Preduslov za ostvarivanje ovog opredeljenja je stručna ocena koja kulturna dobra mogu biti u režimu ekonomskog korišćenja, na koji način (kapitalizacija objekta, davanje u najam, izdavanje i slično) i pod kojim ekonomskim i konzervatorskim uslovima. Ovaj pristup omogućava da se istorijske celine i ambijenti, kao i pojedinačne građevine sa spomeničkim obeležjima, zajedno sa svojim okruženjem na adekvatan način (odnosno u skladu sa njihovim prostornim, arhitektonskim, etnološkim i istorijskim obeležjima) uključuju u budući razvoj. Najpoželjnije je održivo korišćenje kulturnog nasleđa za razvoj kulturnog turizma, radi ostvarivanja očekivanog doprinosa turizma zaštiti i očuvanju nasleđa i razvoju lokalnih zajednica. Dobri primeri su realizacija projekata zaštite, uređenja, prezentacije i interpretacije arheološkog nalazišta i kulture Lepenskog vira i Golubačke tvrđave.
Plansko opredeljenje jeste utvrđivanje zona sa različitim režimima zaštite i održivog korišćenja NKD i njihovog okruženja koje su definisane u delu IV 1.2. Prostornog plana. Prioritet ima utvrđivanje zaštićene okoline i zona zaštite NKD i zaustavljanje neplanske (bespravne) izgradnje, sanacija i unapređenje stanja postojeće izgradnje u tim zonama zaštite. To se u prvom redu odnosi na nepokretno kulturno nasleđe u priobalnom području Dunava (Diana, Fetislam i drugo) i na identifikovane urbane i ruralne celine koje mogu da imaju spomeničke vrednosti.
Za zaštitu i održivo korišćenje NKD poseban značaj ima njihovo uključivanje u međunarodne programe zaštite kulturnog nasleđa i evropske puteve kulture. To se u prvom redu odnosi na program „ Kulturno nasleđe – most ka zajedničkoj budućnosti” , koji koordinira UNESCO. Cilj je jačanje regionalne saradnje u oblasti zaštite i promocije kulturnog nasleđa u jugoistočnoj Evropi (Srbija je uključena od 2004. godine). Deo projekta koji se realizuje pod sloganom „Tvrđave na Dunavu” (među kojima se Golubačka tvrđava i Fetislam) omogućiće zaštitu kulturnog nasleđa i uspostavljanje saradnje lokalnih zajednica u Podunavlju. Na području Nacionalnog parka Đerdap relizovaće se projekat Puta rimskih imperatora (Golubačka tvrđava, Lepenski vir, Diana, Fetislam, Trajanova tabla, put i Pontes, Arheološki muzej Đerdapa u Kladovu), koji ima tendenciju širenja i uspostavljanja saradnje sa susednim državama na zaštiti i prezentaciji rimske kulture i nasleđa.
2.1. Mere i uslovi zaštite i korišćenja NKD i njihove zaštićene okoline
NKD od izuzetnog značaja Lepenski Vir i Golubačka tvrđava i njihova zaštićena okolina štite se, uređuju i koriste u skladu sa donetim planovima detaljne regulacije.
Utvrđuju se sledeće opšte mere zaštite i uslovi čuvanja i korišćenja za ostala NKD i njihovu zaštićenu okolinu definisanu ovim planom (deo IV 1.2. Prostornog plana), do utvrđivanja granica i zona sa diferenciranim režimima zaštite, izgradnje i uređenja prostora:
mere tehničke zaštite i drugi radovi na spomenicima kulture i njihovoj zaštićenoj okolini mogu da se izvode samo pod uslovima i na način utvrđen Zakonom o zaštiti kulturnih dobara;
zabranjuje se raskopavanje, rušenje, prepravljanje, preziđivanje, prerađivanje i vršenje bilo kakvih radova koji mogu narušiti svojstva NKD;
zabranjuje se korišćenje ili upotreba NKD u svrhe koje nisu u skladu sa njihovom prirodom, namenom i značajem, ili na način koji može dovesti do njihovog oštećenja;
ograničava se izgradnja privrednih objekata i stočnih farmi u zaštićenoj okolini NKD, a u skladu sa režimima zaštite Nacionalnog parka utvrđenim ovim Prostornim planom;
izgradnja infrastrukturnih, stambenih i drugih objekata predviđenih ovim Prostornim planom i odgovarajućim urbanističkim planom u zaštićenoj okolini NKD vrši se pod uslovima koji će se utvrđivati po svakom pojedinačnom zahtevu od strane Zavoda za zaštitu prirode ili nadležnog zavodu za zaštitu spomenika kulture shodno zakonskim ovlašćenjima;
zabranjuje se prevođenje svih nadzemnih instalacija u zaštićenoj okolini NKD;
ako se prilikom poljoprivrednih ili drugih radova naiđe na materijalne ostatke prošlosti – dobra koja uživaju prethodnu zaštitu prema Zakonu o kulturnim dobrima, radovi se moraju prekinuti kako bi se dobro sačuvalo od eventualnog oštećenja, i o tome obavestiti nadležni Zavod za zaštitu spomenika kulture;
u zaštićenoj okolini NKD pri svakoj vrsti radova obavezna su prethodna istraživanja nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture.
Pored opštih mera iz prethodnog stava, utvrđuju se sledeće posebne mere zaštite i uslovi čuvanja arheoloških lokaliteta i njihove zaštićene okoline definisane ovim planom (deo IV 1.2. Prostornog plana), do utvrđivanja granica i zona sa diferenciranim režimima zaštite, izgradnje i uređenja prostora:
sakralna zdanja u ruševinama, gde za to postoje mogućnosti, poželjno je u celosti obnoviti, prema podacima o prvobitnom izgledu ili analogijama, a u skladu sa uslovima nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;
crkve u arheološkim ostacima – crkvine, potrebno je nakon istraživanja restaurirati ili konzervirati, radi očuvanja digniteta nekadašnjeg sakralnog prostora;
konzervacija i prezentacija arheoloških ostataka na otvorenom prostoru mora biti takva da obezbedi potpunu sigurnost od propadanja, a eventualna prezentacija ostataka evidentiranih arheoloških lokaliteta ili onih koje će se otkriti tokom budućih istraživanja moguća je uz zaštitna nadziđivanja;
zabranjuje se širenje savremenih grobalja na prostor starih sakralnih nekropola;
preduslov prezentacije starih sakralnih nekropola sa većim brojem očuvanih nadgrobnih spomenika jeste čišćenje lokaliteta od divlje vegetacije i poznijih naslaga zemlje;
arheološki lokaliteti se ne smeju uništavati i na njima vršiti neovlašćena prekopavanja, iskopavanja i duboka zaoravanja (preko 30 cm);
za položaj trase i izvođenje podzemnih električnih vodova i drugih instalacija (vodovoda, kanalizacije, optičkih kablova) pribavljaju se uslovi i saglasnost nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture i obezbeđuje stalni arheološki nadzor u toku izvođenja radova;
u neposrednoj okolini ovim planom definisane ili utvrđene zaštićene okoline arheoloških lokaliteta investicioni radovi sprovode se uz povećane mere opreza i obezbeđenje arheološkog nadzora;
dozvoljava se infrastrukturno opremanje i uređenje ovim planom definisane ili utvrđene zaštićene okoline arheoloških lokaliteta prema posebnim uslovima i uz saglasnost nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture; i
zabranjuje se neovlašćeno prikupljanje pokretnih arheoloških površinskih nalaza.
3. Ostale posebne namene
3.1. Vodoprivreda
Plan razvoja vodoprivredne infrastrukture na području Prostornog plana zasniva se na specifičnim zahtevima sledeće tri zone: (a) priobalja Dunava (poboljšanje funkcionalnosti, dopuna i uredno održavanje HEPS Đerdap i svih pratećih komunalnih i zaštitnih sistema u priobalju); (b) slivovi pritoka Dunava (uređenje i zaštita vodotoka u skladu sa ekološkim ciljevima zaštite Nacionalnog parka i očuvanja biodiverziteta); i (v) sliv gornjeg Peka (uređenje i korišćenje sliva radi usklađivanja ciljeva razvoja RB Majdanpek i ciljeva uređenja i zaštite prostora i životne sredine).
3.1.1. Hidroenergetika
Prostornim planom se predviđa poboljšanje proizvodnih mogućnosti hidroenergetskog sistema Đerdap, i to:
HE Đerdap 1, na dva načina: (a) obnovom svih šest agregata elektrane i poboljšanjem njenih proizvodnih performansi (povećavanjem instalisane snage svakog od agregata na po 205 MW) čime se ukupna instalisana snaga elektrane povećava na 1230 MW (za novih 90 MW) zauzimajući još značajnije mesto u elektroenergetskom sistemu Srbije; i (b) prelaskom na nov režim uspora, korekcijom sada važećeg režima eksploatacije „69,5 i više” , koji će se razlikovati od prethodnog po tome što se kod ušća Nere dopušta kratkotrajno podizanje uspora i do kote 70,90 m nv, čime bi se (uz dopunu sistema zaštite priobalja) još više povećale proizvodne mogućnosti HE Đerdap 1 (od 120 GWh/god. do oko 440 GWh/god., zavisno od varijante promene režima rada koja bude usvojena); novi režim uspora (sa održavanjem kote 69,5 mnv na brani) nema nepovoljne efekte na područje Prostornog plana, jer se radi o zoni u kojoj su i sada nivoi približno na 69,59-70,5 mnv na potezu od brane uzvodno do kraja granice planskog područja;
HE Đerdap 2, ukoliko se odgovarajućom tehničkom dokumentacijom dokaže ekonomska opravdanost i prihvatljivost uticaja na okruženje, priobalje i naselja u zoni zaštite, pristupiće se adaptaciji uspornih objekata na frontu uspora posebnom hidromehaničkom opremom, dodatnim radovima na zaštiti priobalja i prelasku na režim koji je uslovno nazvan 41,40/39,50, sa nešto varijabilnijim radom koji dopušta podizanja nivoa gornje vode na brani do kote 41,40 mnv (čime bi režim imao uticaja na čitavom potezu uspora do brane HE Đerdap 1); planirani režim ne bi uticao na režime velikih voda, dok bi se u Kladovu nivoi povećali do oko 40 cm, uz nešto veće oscilacije, ali bi ostali u sadašnjim granicama; i
RHE Đerdap 3, preispitivanjem postojećeg projekta izradom prethodne studije opravdanosti sa strateškom procenom uticaja (na zaštitu životnu sredinu, prirodne i kulturne vrednosti) kojom treba analizirati tehničke, ekonomske, ekološke uslove i opradanost realizacije projekta, pre svega sa stanovišta mogućnosti uklapanja u okruženje Nacionalnog parka; idejnim projektom (1973/1989) predviđena je realizacija akumulacija Pesača (na Severnom Kučaju, na rečici koja se uliva u Dunav) i Brodica (pritoka Peka) koje bi imale karakter gornjih akumulacija RHE, dok bi postrojenje bilo na samoj obali Đerdapske akumulacije (koja bi služila kao donji bazen), oko 3 km uzvodno od Lepenskog Vira; realizacija gornjih akumulacija predviđena je u više faza, a u funkciji instalisane snage RHE i vremena režima rada. Akumulacija Pesača bi se gradila u dve faze: (1) sa NU 450 mnv i korisnim akumulacionim prostorom od 18,5 ×106 m3 (za I fazu RHE od 600 MW u sedmičnom režimu rada) i (2) NU 470 mnv i korisnim akumulacionim prostorom od 32,5 ×106 m3 (za II fazu RHE od 1.200 MW u sedmičnom režimu rada, a za III faza RHE od 1.800 MW u dnevnom režimu rada). Veza akumulacije Pesača i đerdapske akumulacije ostvaruje se tunelsko-cevovodnim dovodom dužine 2.760 m, po jedan za svaku fazu. Dalja mogućnost širenja sistema u smislu povećanja instalisane snage i režima rada (IV faza RHE od 2.400 MW u sezonskom režimu rada) omogućena je izgradnjom gornje akumulacije Brodica, koja bi bila povezana sa akumulacijom Peseča po principu spojenih sudova veznim tunelom dužine oko 7,7 km. Akumulacija Brodica bi imala dodatni korisni akumulacioni prostor od 330 ×106 m3 (pri NU 450 mnv), odnosno 545 ×106 m3 (pri NU 470 mnv). Preliminarne analize rađene u toku 2010. godine ukazale su na opravdanost izgradnje I faze, a dalji razvoj ovog energetskog potencijala zavisiće od energetskih zahteva u sklopu šireg evropskog prostora.
3.1.2. Vodni put E-80
Tok Dunava u Srbiji je od r.km.863 do r.km.1175 u zoni značajnijeg uspora od akumulacija HEPS „Đerdap I” (r.km.943) i HEPS „Đerdap II” , (r.km.863), od čijih režima eksploatacije zavise plovidbeni uslovi propisani za klasu VII vodnog puta (na sektoru Dunava od km.1170 do srpsko-bugarske granice, r.km.845,65, odnosno do HEPS „Đerdap II” , r.km.863) koji su uglavnom ispunjeni. Da ne bi došlo do ugrožavanja plovidbe režimom leda na ovom sektoru, srpski i rumunski korisnici sistema, obavezala su se da odgovarajućim merama, uz korišćenje ledolomaca, sprečavaju stvaranje ledenih zagušenja u periodu pojave ledohoda.
Savlađivanje denivelacije u zoni obe hidroenergetske stepenice realizovano je izgradnjom brodskih prevodnica, koje omogućavaju nesmetano propuštanje plovila/sastava propisanih klasom VII. Gabariti prevodnica su pri projektovanju predviđeni i za prihvat većih samohodnih plovila, tako da se mogu prevoditi rečno-morski brodovi nosivosti 5000 t, pod uslovom da se i nizvodno od HEPS „Đerdap II” ostvare preduslovi za plovidbu ovih plovila. Na brani HEPS „Đerdap I” realizovane su po dve dvostepene prevodnice, na srpskoj i na rumunskoj strani. Dužina prevodnica je 310 m, širina 34 m, minimalna dubina na pragu je 5 m, što omogućava jednovremeno prevođenje konvoja sastavljenog od tegljača (potiskivača) i devet potisnica ukupne nosivosti 14500-27000 t, ili dva broda nosivosti po 5000t. Kompletno prevođenje kroz obe komore traje 65-75 minuta. Radi omogućavanja bezbednog prilaska/odlaska brodova, i njihovog prevođenja, izgrađena su odgovarajuća uzvodna i nizvodna pretpristaništa, širine 100m, dužine 580-600m. Na brani HEPS „Đerdap II” izgrađene su, kako na srpskoj, tako i na rumunskoj strani, jednostepene prevodnice dimenzija 310(34m, dubine na pragu 5m, koje omogućavaju prevođenje istih sastava kao na prevodnicama HEPS „Đerdap I” . Trajanje prevođenja iznosi 45min. Zbog zahteva plovidbe, sniženje kote uspora na brani HEPS „Đerdap II” ne može biti ispod kote 38,5 mnm.
Godišnji kapacitet prevodnica na HEPS „Đerdap I” i HEPS „Đerdap II”, pod pretpostavkom naizmeničnog prevođenja u oba smera, iznosi oko 50 miliona tona. Decenije eksploatacije prevodnica na HEPS „Đerdap I” (od 1972. godine) i na HEPS „Đerdap II” (od 1985. godine), nameću ozbiljne zahvate na remontu hidromehaničke opreme koji su svrstani u jedan od prvih prioriteta, prema proceni prioriteta projekata na vodnom putu na Dunavu kroz Srbiju. Nizvodno od HEPS „Đerdap II” planiran je hidroenergetski objekat HE „Turnu Magurele–Nikopolj” (kao zajednički objekat Rumunije i Bugarske), pri čemu bi se uspor protezao i na područje Srbije, sve do donje vode HEPS„Đerdap II” , čime bi bili zadovoljeni svi uslovi propisani klasom VII vodnog puta i na ovom potezu.
3.1.3. Ostali vodoprivredni aspekti
Zaštite voda
Predviđa se integralna zaštita voda, koja podrazumeva primenu:
Tehnoloških mera, koje obuhvataju završavanje kanalisanja naselja i realizaciju PPOV opšteg tipa u Kladovu (sa naseljima od Karataša do Kostola), Tekiji, Donjem Milanovcu, Golupcu i Majdanpeku i svih obližnjih naselja povezanih na te kanalizacione sisteme. Proizvodna preduzeća realizuju svoja PPOV, ili predtretmane, kojima se otpadne vode iz tehnoloških procesa prečišćavaju do stanja da smeju da budu upuštene u gradsku kanalizaciju i upućene prema PPOV. Moraju se ukloniti sve opasne materije, posebno one koje bi svojim toksičnim delovanjem ometale rad bioaeracionog dela PPOV.
Organizaciono-ekonomskih mera, kojima se utiče na smanjenje zagađenja voda poštovanjem pravilnika o opasnim materijama, smanjenjem specifične potrošnje vode uvođenjem realnih nakanada za korišćenje voda i ispuštanje upotrebljenih voda, ekonomskim stimulisanjem recirkulacije vode, uvođenjem monitoringa kvaliteta voda, propisima o kontroli transporta opasnih materija u zoni izvorišta, zabranom stavljanja u promet zagađujućih supstanci za koje postoje adekvatne zamene (na primer zabrana nerazgradljivih deterdzenata i materija sa nedozvoljenim količinama fosfora), itd.
Zaštita od voda
Zaštita od poplava se realizuje u dve hidrografske zone, i to na:
priobalnom delu Dunava u okviru: uređenja vodnih režima u zoni akumulacija Đerdap 1 i 2, prema kriterijumima zaleganja podzemnih voda (za zaštitu poljoprivrednog zemljišta kote nivoa podzemnih voda trajanja 1% održavaju se na dubini minimum 0,8-1,0 m od površine terena, i za zaštitu naselja i priobalja nivoi podzemnih voda trajanja 1% održavaju se na 3,0 m od površine terena za gradska naselja, odnosno 2,0 m za seoska naselja); programa zaštite priobalja HE Đerdap po kom se saobraćajnice i naselja štite od velike vode Q1%; aktivnosti na praćenju ponašanja, tekućem i investicionom održavanju zaštitnih sistema (postavljanje i zamena pijezometara, bunara, kontrolnih tačaka i drugo) prioritetno u priobalju HE Đerdap 1, posebno u zoni Golupca, kako bi se održavala dubina zaleganja podzemne vode, u uslovima daljeg podizanja uspora ekstremno do kote 70,9 mnv na ušću Nere, kao i u priobalju HE Đerdap 2, posebno u zoni Kladova, i nakon podizanja uspora do kote 41,40 mnv;
manjim vodotocima, posebno na području Nacionalnog parka: uređenjem po principima naturalne regulacije, korišćenjem prirodnih materijala, bez ugrožavanja biodiverziteta vodenih i priobalnih ekosistema; uređenjem obalnog pojasa naselja sa zaštitom od povodnja Q2%, uz uređenje obale u cilju povezivanja naselja sa akvatorijom.
Prostornim planom se predviđa antieroziono uređenje prostora u sklopu realizacije integralnih sistema vodne infrastukture, gde prioritet ima uređenje površina sa žarištima ekcesivne i jake erozije (I i II kategorija) i pošumljavanje i melioracija poljoprivrednih zemljišta niskih bonitetnih klasa u cilju dovođenja u stanje ekonomske održivosti.
Akumulacije
Na manjim vodotocima su jako sužene mogućnosti za realizaciju akumulacija. U potencijalnim akumulacijama (u slivu Peka i drugo) koje služe kao izvorišta vodosnabdevanja nije dozvoljen kavezni uzgoj riba zbog zaštite od eutrofikacije. U gornjem slivu Peka (van područja Prostornog plana), planira se akumulacija Bukovska reka, koja će služiti za vodosnabdevanje i uređenje vodnih režima (sliv 67 km2, Qsr ( 0,8 m3/s, okvirna kota NU = 250 mnv, zapremina oko 28×106 m3).
Male akumulacije na području Nacionalnog parka mogu da se grade samo na prostoru u režimu zaštite III stepena ukoliko su u funkciji poboljšavanja vodnih režima i turističkih aktivnosti, uz pribavljanje i poštovanje vodnih uslova i uslova zaštite prirodnih i NKD i obavezu izrade procene uticaja na životnu sredinu. Male akumulacije se mogu graditi nakon realizacije antierozionih radova. Nisu dozvoljene derivacije protoka cevovodima u cilju koncentracije pada za MHE. U korišćenju malih akumulacija i MHE obavezno se mora ispuštati garantovani ekološki protok, prema kriterijumima koji su usvojeni u Srbiji, sa obezbeđenošću 100%, što omogućava nesmetan razvoj vodenih i priobalnih ekosistema. Poribljavanje akumulacija može se obavljati samo na osnovu odgovarajućih ihtioloških studija i projekata poribljavanja. Navedeni uslovi i ograničenja za MHE obavezujući su za prostorne planove jedinica lokalne samouprave kojima rešenja iz Katastra MHE treba tretirati isključivo kao tehničke mogućnosti koje su okvirne (neobavezujuće) i koje tek treba preispitati sa gledišta usklađivanja sa okruženjem.
3.2. Turizam i rekreacija
Sa aspekta turističkog razvoja područje Prostornog plana predstavlja deo prostorne celine/turističke destinacije „Donje podunavlje” (koje se prostire na sektoru od Golubca do ušća Timoka, obuhvatajući Dunav sa priobaljem, Nacionalni park i brdsko-planinsko zaleđe) i koja predstavlja:
zonu kulturno-istorijskih vrednosti evropskog i svetskog značaja (Lepenski vir, ostaci Rimskog limesa, Trajanova tabla, Trajanov most, tvrđava Dijana, vizantijsko-srpski utvrđeni gradovi Golubac, Fetislam i drugo);
zonu đerdapske klisure i akvatorije Đerdapskog jezera, sa nizom hidro-geomorfoloških fenomena (Golubačko/Moldovsko „jezero” , Golubačka klisura, Ljupkovska kotlina, Klisura Gospođin vir – Boljetinsko Brdo, Donjomilanovačka kotlina, Mali Kazan, Veliki Kazan sa klisurom do Trajanove table, Oršavska kotlina, Sipska klisura, Brana HE – Đerdap I i drugo) koji predstavljaju jedinstvenu evropsku vrednost (na teritoriji Srbije i Rumunije);
zonu očuvanih ekosistema priobalja i brdsko-planinskog pojasa Nacionalnog parka u koridoru Dunava;
deo hidroenergetskog i plovidbenog sistema Đerdapa, kao jedne od najatraktivnijih zona Dunava koja pruža punu sigurnost plovidbe svim nautičkim plovnim jedinicama i sve brojnijim kruzing brodovima; sa aspekta plovno-nautičkog puta distanca od Golubca (1040 r. km) do Brane HE „Đerdap I” (944 r. km) iznosi oko 96 km.
Razvoj turizma i rekreacije zasnivaće se na sledećem konceptu: (a) turizam će predstavljati osnovnu ili alternativnu delatnost i vid kompenzacije lokalnom stanovništvu za različita ograničenja u razvoju koji nameću režimi zaštite prirodnog i kulturnog nasleđa i resursa; (b) prema prirodnim i stvorenim potencijalima, razvoj turizma i rekreacije zasnivaće se na integrisanoj turističko-rekreativnoj ponudi Dunava, brdsko-planinskog zaleđa, kulturno istorijskih znamenitosti (Golubačka tvrđava, Lepenski vir i drugo), naselja, sela, lovišta i drugo; (v) turizam će aktivirati razvoj komplementarnih aktivnosti i struktura (sela prvenstveno u bližem kontaktu sa Dunavom, posebno u proizvodnji organske hrane, autentičnih etno-proizvoda, tradicionalnih zanata, javnih službi i objekata, infrastrukture i drugo), podržati i unaprediti zaštitu i kulturološku prezentaciju prirode, prirodnih i kulturnih vrednosti; (g) postojeća turistička ponuda biće tehničko-tehnološki i organizaciono unapređena i funkcionalno zaokružena, posebno u pogledu uređenja, opremanja i korišćenja sadržaja ponude u priobalju (uz uređenje kupališta, pratećih sadržaja plovno-nautičkog puta, obnovu „Bele flote đerdapske klisure” i drugo) i povećanje standarda i kapaciteta turističkog smeštaja, razvojem celogodišnje turističko-rekreativne ponude u prostoru, u skladu sa međunarodnim standardima i trendovima u evropskom odmorišnom turizmu i hotelijerstvu; (d) razvijaće se atraktivni i profitabilni programi postojeće i nove turističke ponude za privlačenje domaćeg i inostranog kapitala.
Prema prirodnim i stvorenim turističkim resursima, ponuda će se zasnivati na sledećim vidovima turizma:
– turizmu, sportu i rekreaciji na Dunavu sa raznovrsnom celogodišnjom ponudom na Đerdapskom jezeru i u Nacionalnom parku (odmori, nautika, kružne ture, ribolov, lov, mesta sa uređenim obalama za rekreaciju i kupanje, panoramski putevi/pogledi Đerdapskom magistralom, Donji Milanovac-Majdanpek, Donji Milanovac-Veliki Štrbac i drugo, manifestacije na Dunavu i drugo) uz kulturni, planinski, seoski i druge specijalizovane vidove turizma;
– kulturnom turizmu, prvenstveno u smislu: originalne prezentacije uslova življenja drvenih kultura i civilizacija (kulture Lepenskog Vira); i ponude starorimskog nasleđa na potezu Vimincijum (van obuhvata Prostornog plana) – Diana – Pontes (Šarkamen i drugo, van obuhvata Prostornog plana), srednjovekovnih tvrđava, spomenika kulture, etno-vrednosti tradicionalnih sela (kružne ture i drugo), uz funkcionalnu integraciju turističke ponude okruženja; atrakciju može predstavljati i učešće, pod stručnom kontrolom, turista u arheološkim „otkrivanjima” još neobrađenih a identifikovanih objekata, kao i eventualna dopunska podvodna istraživanja potopljenih, praistorijskih, antičkih i rimskih lokaliteta;
– planinskom turizmu i rekreaciji – na delovima planinskih sektora na području Prostornog plana i neposrednom okruženju (Miroč, Deli Jovan, Kučajske planine, Homoljske planine) sa bogatom i raznovrsnom turističkom ponudom prvenstveno u letnjoj i delom i zimskoj sezoni, uz kulturni, seoski, lovni, ekološki i druge specijalizovane vidove turizma;
– tranzitnom turizmu – prvenstveno na Dunavu kao međunarodnom vodnom putu-koridoru VII, segmentima puteva I reda (br. 25.1, br. 25), segmentu biciklističkog koridora Eurovelo 6 (trasama postojećih državnih puteva I i II reda), kao i koridoru panoramskog turističkog puta Nacionalnim parkom, uz funkcionalnu integraciju turističke ponude okruženja;
– inicijaciji gradskog turizma – u opštinskim centrima i naseljima (Golupcu, Donjem Milanovcu, Kladovu), uz celogodišnju ponudu (sa akcentom na letnjoj sezoni) u rekreaciji, manifestacionom, kongresnom i poslovnom turizmu i drugo, uz funkcionalnu integraciju turističke ponude naselja i Nacionalnog parka;
– seoskom turizmu – sa celogodišnjom ponudom, uz planinski, eko i etno-turizam, lovni turizam, proizvodnju eko-hrane i etno-zanatskih proizvoda, duž biciklističke staze EUROVELO 6 i evropske pešačke staze 4, Puta rimskih imperatora, panoramskih puteva kroz Nacionalni park, na pravcu Golubac/Donji Milanovac-Negotin i drugo, centara i mesta komercijalne i ponude drugih oblika turizma; i
– turizmu specijalnih interesovanja (speleologija/avanturističke ture, na primer speleološki put od Miroča preko Suvog i Buranovog ponora, istraživačke ture, obilazak prerasti/, biciklizam, planinarenje i pešačenje, paraglajding, panoramski putevi i drugo) uz funkcijsku integraciju sa drugim vidovima turizma.
3.2.1. Organizacija i uređenje turističkih prostora
Plansko opredeljenje je da se delovi turističke destinacije Donje Podunavlje, koji obuhvataju Nacionalni park sa neposrednim okruženjem, organizuju preko sedam turističkih kompleksa (sa prostorima/mestima/puntovima van površina u režimu zaštite I i II stepena prirodnih vrednosti) koji se prožimaju predstavljajući segmente specifične turističke ponude u prostoru za razvoj turizma i to:
1) Golubački kompleks (pojas od Golubca do Dobre)
Golubac (Varoš), uz neophodnu saobraćajnu rekonstrukciju koja je usmerena ka pretvaranju priobalnih blokova (između nove glavne ulice „magistrale” i obale Dunava) u „Golubačku rivu” ili „čaršiju” sa ugostiteljskim, trgovinskim, zabavnim, servisnim i drugim sadržajima (ribolovna staza, kupalište, đerdapska marina – zapad, i drugo), uz turističko informativne punktove namenjene domaćim i stranim turistima, izgradnju i obnovu stacionarnih kapaciteta, auto-kampom (koji zadovoljava međunarodne sanitarne i poslovne standarde) i drugo;
priobalna zona (od Varoši do Golubačke tvrđave van zaštitnog pojasa državnog puta I reda) sa pešačko-biciklističkom (deonicom Eurovelo 6 stazom pored obale uz neophodnu denivelaciju pešačkih prelaza duž magistrale, uređenje ulica i privezišta za čamce na obali, plaža pontona ili drugo) u letnjem periodu godine, ribolovnih mesta, ustanovljenje taksi brodića između Varoši i Tvrđave (od postojećeg pristana/marine u Golubcu do pristana Tvrđave) i drugo;
Tvrđava Golubački grad (turistički prostor) sa: ulaznom (zapadnom) kapijom Nacionalnog parka (info punkt, vizitor centar sa programima prezentacije istorije, Đerdapske klisure, Nacionalnog parka, kulture Lepenskog vira, Rimskog limesa, srpskog srednjeg veka i dr), arheološkim parkom sa tvrđavom (rekonstrukcija), amfiteatrom sa 3000 mesta (rekultivacijom napuštenog kamenoloma) na čijem prilazu je predviđena kolonija sa višenamenskim programima (od arheologije preko mitologije, ekologije do likovne, slikarsko vajarske i muzičke kolonije i drugo), turističkim smeštajem (sa oko 80 ležajeva), i sa izmeštanjem državnog puta I reda iz tvrđave (kroz novoprojektovani tunel), uz razvoj turističke infrastrukture i suprastrukture;
akvatorija Dunava (na prostoru Golupca) koja je jedinstvena po svojoj površini od oko 60 km2 (širine oko 6 km i dužine oko 10 km), povoljnim vetrovima i mogućnostima jedrenja i surfovanja; potencijali ove akvatorije dobijaju na značaju ako se sagledavaju integralno sa Rumunskim delom (Moldove) sa ostrvom Moldova veke u (površine oko 8km2) i
turistička sela Brnjica i Dobra (na obali Dunava) sa ponudom neposrednog okruženja.
2) kompleks prirodnih i istorijskih vrednosti (od Dobre do Boljetina i Reškovice)
posebne vrednosti Nacionalnog parka;
Lepenski vir (turistički prostor) sa arheološkim nalazištem, turističkim smeštajem (sa oko 150 ležajeva), etno selom, istraživačkom stanicom, pristanom, vizitor centrom, parkingom i drugim sadržajima, uz razvoj turističke infrastrukture i suprastrukture; deonica stare trase (nekategorisanog) puta br. 25.1 i, od ušća reke Kožice u Dunav, do Boljetinskog brda (sa alternativnom brdskom-deonicom Eurovelo 6 koja se pruža u kontaktu sa nekoliko rezervata prirode i sa mogućom lokacijom za formiranje biciklističkog turističko-servisnog punkta u naselju Kožica);
turistička sela Boljetin (postojeće), Boljetin-Dunav (planirano) i etno naselje Boljetinsko brdo (planirano), sa ponudom neposerdnog okruženja i
deonica Eurovelo 6 i više šetnih staza (dužine oko 60 km), od lokaliteta Lepenski vir do ulaska u klisuru Veliki Kazan i razvoj mreže novih staza.
3) Donjemilanovački kompleks sa Porečkim zalivom (od Reškovice do Golubinja)
Donji Milanovac, sa orijentacijom turističkih funkcija ka: (a) Dunavu (započeto sa pristanom za kruzing brodove i Vizitor centrom Nacionalnog parka kao i formiranjem „rive” ili „čaršije” prema Đerdapskom jezeru, sa ugostiteljskim i servisnim i turističko informativnim punktovima) uz ostvarivanje denivelisane pešačke veze preko Đerdapske magistrale, između prostora priobalja i hotelskog kompleksa „Lepenski vir”; (b) brdsko-planinskom zaleđu uređenjem panoramskih puteva kroz Nacionalni park, (na relaciji Šomrda-Veliko Štrpce, Donji Milanovac (preko Omana)-Majdanpek, Donji Milanovac-vidikovac Veliko Štrpce i drugo); (v) izgradnji i obnovi stacionarnih kapaciteta i drugo.
Porečki zaliv (sa akvatorijom i pribalnim delom) predstavlja prostornu celinu u funkciji razvoja Donjeg Milanovca, sa aspekta korišćenja akvatorije zaliva kao centralne đerdapske marine sa nautičkim centrom (prihvatom jahting turista, iznajmljivanjem čamaca, kao i razvijenom akva-taksi službom i drugo) uz obnovu i ograničenu izgradnju stacionarnih kapaciteta u priobalju; poželjno je Donji Milanovac sa Porečkim zalivom, u prostornom i funkcionalnom smislu, tretirati kroz jedinstven programsko-urbanistički koncept plana generalne regulcije;
turistička sela Miroč (kao rizort vazdušna banja) i Golubinje, sa ponudom okruženja;
deonica Eurovelo 6 i drugo.
4) kompleks Veliki i Mali Štrbac (od Golubinja do Tekije)
posebne vrednosti Nacionalnog parka (od prvorazednog značaja su vidikovci Veliki i Mali Štrbac, kao i smena ruralnih i šumskih predela sa dalekim vizurama na Karpate preko Đerdapske klisure ka severu i planinske masive Deli Jovana i Homolja ka jugu);
NKD od izuzetnog značaja „Trajanova tabla”, vidljiva sa reke, postavljena/izdignuta 21,5 metara iznad potopljenog rimskog puta sa realizacijom planiranog pristupa kopnom.
deonica Eurovelo 6 i drugo.
5) kompleks Tekije sa Tekijsko – Oršovskom akvatorijom (od Tekije do Sipa)
Turističko selo Tekija, kao tradicionalno ribarsko naselje sa đerdapskom marinom – istok, objektima za rekreaciju na kopnu i vodi, kajakaškim klubom, auto-kampom, izletištem na lokaciji nekadašnje karaule, povoljnim odnosom prema akvatoriji Dunava i ponudom neposrednog brdsko – planinskim zaleđem (Petrovo selo i drugo) i vezom na panoramski put, kojim su dostupne reprezentativne vrednosti Nacionalnog parka;
akvatorija Dunava sa Oršovskom Kotlinom i Sipskom klisurom: uz razvoj turističke infrastrukture i suprastrukture, posebno priobalnih sadržaja vezanih za usluge i servise u vezi ribolovnih aktivnosti i promocije manifestacije „Zlatna bućka Đerdapa”; kao i realizacije potencijalnog pristana za turističke brodove;
deonica Eurovelo 6 i drugo.
6) kompleks HE Đerdap I – Karataš – Kladovo (do Sipa do Kladova)
Kladovo, sa orijentacijom turističkih funkcija ka: (a) priobalju Dunava (sa starim gradskim jezgrom, Arheološkim muzejom Đerdapa, stacionarnim kapacitetima, marinom, uređenom plažom i sportsko-rekreativnim objektima, manifestacijama, javnim i drugim sadržajima u funkciji turizma) sa delom u Nacionalnom parku (hidroelektranom, arheološkim lokalitetima Diana-Zaves i drugo) i delu van Parka (arheološkim lokalitetima Fetislam, Fort-Elizabetin, ostacima Trajanovog mosta, kladovskim ritovima – Turski, Crkveni i Malovrbački, ribnjacima i drugo); (v) unutrašnjosti opštine Kladovo sa brdsko-planinskim zaleđem i seoskom-etno zonom (Podvrška, Manastirica, Reka i drugo), očuvanom prirodnom i kulturnom baštinom (Manastir sv. Trojice u selu Manastirica), sa potencijalima za lovni i ekološki turizam, izletničku rekreaciju i drugim turističkim vrednostima, koja će se razvijati kao kompleks turističkih aktivnosti;
turistička sela Karataš-Sip-Davidovac-Kladušnica;
deonica Eurovelo 6 i drugo.
7) turističko-rekreativni kompleks opštinski centar Majdanpek sa neposrednom okolinom
Majdanpek, koji će u svom okruženju, pored ponude Dunavskog priobalja u širem okruženju, integrisati i druge značajne turističke resurse i vrednosti kao što su jezero Veliki Zaton, ski stadion Rajkovo (sa dve ski-staze dužine 2,2 km i ski liftom sa visinskom razlikom 200 m), Rajkova pećina i drugi speleološki objekti koje treba urediti za komercijalne posete turista (Ponorska pećina, Izvorska pećina, Dubočka pećina, pećina Gradašnica, veliki broj vrtača, uvala i jama, prerast kod Rudne Glave, i dr), klisure Malog i Velikog Peka i njihovih pritoka, Bigrena akumulacija Beli Izvorac, lovišta i drugo i
brdsko-planinska i seoska-etno ambijetalna zona, sa potencijalima za seoski, lovni i ekološki turizam, izletničku rekreaciju i drugo.
Od posebnog značaja za razvoj turizma i prezentaciju vrednosti Nacionalnog parka je realizacija:
deonice Puta rimskih imperatora sa kulturnoistorijskim spomenicima, od kojih su najznačajniji – Trajanova tabla (sa planiranim kopnenim pristupom), ostaci Trajanovog mosta (sa planiranom rekonstrukcijom kratke deonice mosta u priobalju i hologramskim prikazom dela mosta iznad Dunava), ostaci rimskog puta, utvrđenje Diana (sa planiranom rekonstrukcijom i prezentacijom dela utvrđenja); kao i ostali lokaliteti iz drugih perioda (Lepenski Vir, tvrđava Golubački grad, Fetislam – Kladovska tvrđava, muzeji i drugo) i
panoramskog puta (koji se uglavnom oslanja na trase šumskih, seoskih i javnih puteva), i pruža duž vododelnice (severnog Kučaja, Šomrde i Miroča), uporedo sa Đerdapskom klisurom, predstavljajući osnovnu pretpostavku komercijalizacije prostora Nacionalnog parka u brdsko planinskoj zoni (kao što je „Bela đerdapska flota” i nautički turizam uslov komercijalizacije u akvatičkoj zoni Nacionalnog parkap); trasa panoramskog puta bi se pružala na sledećem pravcu: Manastir Tumane – ispod lokaliteta Lipovača, dolinom rečice Derezne do sela Radenka – na sever do Crnog vrha (kota 624 mnv), a potom lokaliteta Sgrnjak (kota 544 mnv), Kornovski vis (kota 632 mnv), Kulija sedevi , Jezdin vrh (kota 685 mnv), La Selbi (kota 735 mnv), Čoka Počin (kote726 mnv), Šinderski vrh (kota 691 mnv), Vojinovo (kota 708 mnv), Tatarski vis – Babino Mašilo (kota 627 mnv), Tilva Toma (kota 673 mnv), Čoka Frasinj – Kulija Orba kota (728 mnv), Kraku Bauca – Kraku sindra (ulaz u Nacionalni park iz pravca Majdanpeka); nastavlja ka lokalitetu Kraku Skorca – Veliki Liškovac (kota 803 mnv), planinarski dom – Veliki Šopot (kota 741 mnv), Bukova Glava (kota 649 mnv), rudnoglavski put – Kulmja Topolnica (kota 486 mnv) – (kota 267 mnv) Topolnica (ulaz u Nacionalni park na pravcu Mosne); nastavlja ka lokalitetu Kraku Vujenja (kota 447 mnv / kota 498 mnv), Čoka Čoju (493 mnv) do Miroča /sela (sekundarni ulaz Nacionalni park); nastavlja ka lokalitetu Čoka Lukavica (507 mnv), Mihailov ponor – Čaršija (kota 567 mnv), Grobnička bara / (pećine) Veliki i Mali Ponor (kota 504 mnv), Petrovo selo – Kraku Baloga – Planinarski dom (kota 431 mnv) (sekundarni ulaz u nacionalni park), odnosno do raskrsnice puta za Tekiju, Karataš/Davidovac i Kladovo.
Najznačajniji postojeći i planirani lokaliteti razvoja turizma jesu:
1) turistički prostori:
Tvrđava Golubački grad; i
Lepenski vir;
2) turistički i nautički centri:
Golubac (gradski turistički centar);
Donji Milanovac (turistički centar Nacionalnog parka);
Porečki zaliv (nautički centar); i
Kladovo (gradski turistički centar);
3) značajnija turistička sela (sa kapacitetima ruralnog, etno i odmorišnog turizma, koja će svoju funkciju zasnivati na integrisanoj ponudi Dunava sa priobaljem i brdsko-planinskog kompleksa) Brnjica, Dobra, Boljetin, Tekija (ribarsko selo), Golubinje, Karataš-Sip-Davidovac-Kladušnica i turističko naselje Boljetin-Dunav (locirano na površi sa obe strane državnog puta I reda br. 25.1 i između tog puta i Dunava u KO Boljetin), Miroč i Petrovo selo;
4) turistički eko punktovi:
Boljetinsko brdo, koje će se razvijati kao jedan od atraktivnih punktova ruralnog turizma, locirano sa desne strane (stare deonice) nekategorisanog puta br. 25.1, na grebenu iznad Boljetina (300-400 m nv) sa pravcem pružanja ka Dunavu i brdsko-planinskom zaleđu Nacionalnog parka;
Čezava, koji će se razvijati kao atraktivn kamperski punkt, lociran na istoimenom poluostrvu na Dunavu kod sela Dobra; i
domusi (na deonici Puta rimskih imperatora od Golupca do Kladova), koji će predstavljati pansione građene u stilu antičkih rimskih vila (villae rustica) na međusobnoj udaljenosti od oko 5-10 km (koja se može dnevno preći pešice ili biciklom), locirane u kulturnom predelu duž reke Dunav (sa 5-10 soba, odnosno 10-20 ležajeva). Procena je da se na području Prostornog plana može locirati oko 15 domusa-pansiona.
Preduslov za razvoj, odnosno aktiviranje turističkih kompleksa jeste funkcijska integracija ponude lokaliteta, u skladu sa položajem i značajem. To podrazumeva razvoj specifične turističke ponude i njeno objedinjavanje, formiranjem kombinovanih turističkih tokova i poboljšanjem kvaliteta saobraćajnih veza (drumskih, plovnih, biciklističkih, pešačkih). Povezivanje i integrisanje turističke ponude omogućiće: aktiviranje uređenje postojećih i izgradnja novih izletničkih, biciklističkih, pešačkih, planinarskih i ribolovnih staza; održavanje puteva i izgradnja pratećih sadržaja na pristupnim putnim pravcima I i II reda; izgradnja pojedinih kraćih deonica lokalnih putnih pravaca; aktiviranje rečnog saobraćaja; i drugo.
U odnosu na postojeće stanje, predviđa se rekonstrukcija, izgradnja i restrukturiranje i povećanje kategorizacije osnovnih turističkih kapaciteta (hotela i apartmana visoke kategorije u tuirističkim centrima), objekata domaćinstava (porodični pansioni u turističkim selima uz stavljanje određenog broja vikendica u funkciju komercijalizacije u turizmu), kao i izgradnja novih smeštajnih kapaciteta u turističkim selima i punktovima.
3.3. Granični prelazi i pogranični pojas
Područje Prostornog plana je svojom severnom granicom neposredna pogranična zona ka Republici Rumuniji u dužini od oko 115 km, u kojem, u skladu sa Zakonom o prelaženju državne granice i kretanju u graničnim pojasu, postoje ograničenja koja se odnose na kretanje i boravak lica, u dubini od 100 m, duž granične linije na teritoriji Republike Srbije. S druge strane, granica sa Republikom Bugarskom je, preko Negotina, udaljena oko 35 km. Veza sa ovim susednim zemljama, odnosno Evropskom unijom ostvaruje se graničnim prelazima – sa Rumunijom preko HE „Đerdap 1” (u obuhvatu Prostornog plana- na 943 r.km) i HE „Đerdap 2” -Kusjak (van obuhvata Prostornog plana) i sa Bugarskom preko graničnog prelaza Bregovo (van područja Plana). Pored ovih drumskih, veze se ostvaruju i preko rečnih graničnih prelaza (luka i pristaništa) na vodnom putu Dunav, i to u Golupcu, Donjem Milanovcu i Tekiji (u obuhvatu Prostornog plana) i u Prahovu (van obuhvata Prostornog plana).
4. Uticaj posebne namene na razvoj pojedinih oblasti
4.1. Prirodni sistemi i resursi
Uticaj neadekvatnog korišćenja prirodnih resursa u okviru Nacionalnog parka može imati višestruke negativne efekte na plansko područje i režime zaštite i ogleda se u aktivnostima neracionalnog korišćenja poljoprivrednog zemljišta, pojavama neplanske seče šuma, radovima na održavanju vodnog puta/vodnih režima Dunava. Na području Prostornog plana su intenzivirane pojave bespravne gradnje na lokacijama izvan granica građevinskih područja, posebno u priobalju Dunava.
Pojave neracionalne eksploatacije drvne mase mogu prouzrokovati negativne posledice na prirodu (erozije) i životnu sredinu (povećanje zagađenosti). U tom smislu, potrebno je uvažati ne samo zakone koji se odnose na životnu sredinu, već i uslove iz osnova gazdovanja šumama koji se odnose na eksploataciju šuma i pošumljavanje. Pored toga, na šume i šumsko zemljište, veliki uticaj imala je izgradnja Đerdapskog jezera koja je doprinela stvaranju posebne vrste klimata i promene hidrografskih uslova (podizanjem nivoa vode).
Korišćenje dela zemljišta u poljoprivredne svrhe u okviru Nacionalnog parka karakteriše nedovoljna usklađenost sa prirodnim predispozicijama (pedološkim, morfološkim) predela i režimima zaštite prirode. S tim u vezi javljaju se problemi i nerešenog pitanja „kompenzacija” poljoprivrednim proizvođačima zbog određenih ograničenja koja proizlaze iz režima zaštite. Uticaji na poljoprivredu ogledaju se i kroz potencijalno zagađenje voda Dunava (iz plovnih objekata ili sa uzvodnih područja) koje se koriste za navodnjavanje (visok nivo azotnih i fosfornih jedinjenja, pojačana sedimentacija, taloženje nutrijenata u mulju), kao i pojave nefunkcionisanja/neodržavanja drenažnih sistema za odvodnjavanje, što je obaveza hidroenergetskog sistema.
Uticaj Dunava se, pored proizvodnje hidroenergije, direktno manifestuje preko režima uspora i zaštitnih sistema koji su uticali na režime voda drugih reka, podizanje nivoa podzemnih voda i plavljenje. Uticaj se ispoljava na: šume u forlandu, ritske delove zaštićenih područja, prirodnu strukturu obala (stabilnost padina i kosina), korišćenje poljoprivrednog zemljišta, integritet vodenih staništa, sadržaje i uslove lociranja naseljskih struktura, kulturna dobra u priobalju akumulacije.
Eksploatacija mineralnih sirovina može imati veći negativni uticaj na zagađivanje zemljišta, vode i vazduha, kao i narušavanja estetske slike predela. U Nacionalnom parku se vrši eksploatacija kamena kod Golupca (Jelenske Stene) i Tekije (Golo brdo za čiji rad ne postoji zvanično odobrenje). Van Nacionalnog parka se vrši eksploatacija bakra sa flotacijom u Majdanpeku a u predelu Brodice obavljaju se istražni radovi u funkciji eksploatacije zlata.
4.2. Privredne delatnosti
4.2.1. Razvoj i razmeštaj privrednih aktivnosti
Planska opredeljenja razvoja privrede su:
Turizam, sa razvojem specifične ponude u prostoru u okviru destinacije Donje Podunavlje doprineće poboljšavanju standarda i zaposlenosti lokalnog stanovništva, istovremeno podstičući razvoj poljoprivrede i podizanje atraktivnosti regiona za investiranje i poboljšanje demografske strukture.
Energetika, posebno proizvodnja elektroenergije iz hidroenergetskog potencijala Dunava i razvoj novih i obnovljivih izvora energije (vetra, sunca, biomase).
Poljoprivreda i ribarstvo, zasnovana na efikasnoj proizvodnji, malim prehrambenim pogonima, plasmanu proizvoda, razvoju stočarstva, povećanju veličine poseda i brendiranju proizvoda, udruživanju proizvođača; najznačajniju šansu razvoja poljoprivrede čini sinergija sa turizmom kroz plasman proizvoda, angažovanje u seoskom turizmu, motivisanje mladih i drugo.
Unapređenje plovidbenog sistema, saobraćajnih i skladišno-logističkih usluga, intenzivnim korišćenjem položaja područja na Koridoru VII – međunarodnom vodnom putu Dunav.
Dalji razvoj sektora vađenja ruda, pre svega modernizacija i eko-restrukturiranje kompleksa RTB „Majdanpek” (van Nacionalnog parka) i ograničena eksploatacija kamena (uz rekultivaciju na lokalitetu Jelenske stene u Nacionalnom parku), uz primenu principa održivog korišćenja resursa i poštovanje uslova zaštite prirodnog i kulturnog nasleđa i zaštite životne sredine.
Diverzifikovani razvoj prerađivačkog sektora industrije (prehrambeni kompleks, drvni, prerada lekovitog bilja i dr) zasnovan na primeni savremene tehnologije, znanja, inovacija, istraživačko-razvojne aktivnosti.
Razvoj i diverzifikacija usluga tercijarnog i kvartarnog sektora, posebno trgovine, zanatstva, poslovnih usluga, finansijskih, informatičkih, tehničkih, ličnih usluga, poslova sa nekretninama, usluga javnih službi i drugo.
Šumarstvo, lov i vodoprivredne aktivnosti.
Planska opredeljenja privrednog razvoja podrazumevaju izgradnju osnovne regionalne i lokalne infrastrukture u oblasti vodosnabdevanja, saobraćajne mreže, komunalne infrastrukture, odlaganja otpada. Koncept privrednog razvoja uključuje razvoj malih i srednjih preduzeća, kao osnovni oblik organizovanja firmi i generator razvoja, konkurentnosti i zapošljavanja.
Realizacija novih proizvodnih kapaciteta i malih i srednjih preduzeća usmeravaće se na sledeći način:
u postojeće privredne i planirane industrijske zone, parkove, nove slobodne zone, lučke, preduzetničke zone (grinfild i braunfild ulaganjima);
obezbeđenjem zasebnih infrastrukturno opremljenih lokacija površine 1-2 ha za smeštaj pogona u centrima zajednice naselja i u naseljima koja imaju interes za razvoj malih i srednjih preduzeća;
izgradnjom mikro pogona u postojećem stambenom tkivu seoskih naselja, uz poštovanje pravila izgradnje i uređenja prostora i uslova režima zaštite prirode i zaštite životne sredine;
aktiviranjem i poboljšanjem infrastrukturne opremljenosti postojećih lokacija i napuštenih objekata;
uključivanjem stvarnih ekoloških troškova u troškove izgradnje novih rudarskih, proizvodnih i energetskih kapaciteta (uključujući ekološke odštete).
Planirani razmeštaj privrednih kapaciteta na području Prostornog plana (izuzev turističkih i poljoprivrednih) trebalo bi da se zasniva na postojećoj prostornoj strukturi kapaciteta, uslovima i režimima zaštite Nacionalnog parka, potencijalima i ograničenjima prostora (zaštita izvorišta vode, očuvanje kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta, racionalno korišćenje izgrađene naseljske strukture, infrastrukturna opremljenost pojedinih lokaliteta, zaštićene prirodne i kulturno-istorijske vrednosti i drugo), predloženim kriterijumima za usmeravanje razmeštaja, kao i na budućim rešenjima prostorne organizacije rudarstva i turizma.
Usmeravanje razmeštaja budućih proizvodnih pogona trebalo bi da se zasniva na sledećim kriterijumima: uvažavanje pozitivnih trendova u razmeštaju privrede, zbog ušteda u prostoru i eksternih ekonomija; društvene i interne efikasnosti i stepena zadovoljavanja potreba i interesa; usaglašavanje lokacionih zahteva novih pogona sa režimima zaštite prirode i uslovima zaštite životne sredine; uvažavanje troškova otvaranja radnih mesta i infrastrukturnog opremanja zemljišta; usklađivanje razvoja privrednih aktivnosti radi korišćenja izgrađenih fondova, smanjenja troškova putovanja zaposlenih i eksploatacionih troškova lokaliteta; kriterijumima eko-efikasnosti u korišćenju lokaliteta; primena i razvoj ekološki efikasnih tehnologija; postepeno zatvaranje ekološki rizičnih pogona ili procesa; kriterijumi bezbednosti okruženja i ekosistema u slučaju akcidenata i elementarnih nepogoda.
U prostornoj strukturi privrede vodeću ulogu imaće i dalje postojeći privredno-industrijski centri i zone rudarsko-energetsko-industrijskog kompleksa. Buduća alokacija privrede/industrije usmerava se u:
Kladovo, Majdanpek i Golubac kao polifunkcionalne privredne centre (turizam, industrija, rudarstvo, energetika, usluge);
naselja sa nukleusom proizvodno-prerađivačkih aktivnosti i inicijalnim oblicima preduzetništva i malih i srednjih preduzeća: Mosna i Donji Milanovac u opštini Majdanpek, Sip u opštini Kladovo, Dobra i Brnjica u opštini Golubac;
turističke centre i centre uslužnih delatnosti – Kladovo, Donji Milanovac, Golubac.
Za razvoj privrednih delatnosti, posebno industrije i rudarstva, predviđa se:
aktiviranje novih lokaliteta i prostornih modela industrije i malih i srednjih preduzeća (industrijske zone/park) u okviru postojećih i planiranih privrednih i industrijskih zona (Majdanpek, Kladovo, Golubac);
disperzija proizvodnih i uslužnih kapaciteta malih i srednjih preduzeća (lokaciono fleksibilnih, radno-intenzivnih) u okviru manjih kompleksa i lokaliteta u urbanim i seoskim naseljima;
zauzimanje novih površina radi eksploatacije rude bakra površinskim i podzemnim kopovima (van Nacionalnog parka), kao i ograničena eksploatacija nemetala, peska i šljunka, i drugo;
korišćenje lokacija u okviru postojećih rudarsko-industrijskih zona.
Potencijalno povoljni lokaliteti za smeštaj novih privrednih/industrijskih malih i srednjih preduzeća su dve industrijske zone (Kladovo i Golubac – industrijska zona Radoševac) i jedan industrijski park (Majdanpek) na površini od oko 300 ha, koje imaju karakter grinfild lokaliteta. Postojeći rudarski lokaliteti RB Majdanpek zauzimaju 1.350 ha, i predstavljaće okosnicu prostornog razvoja rudarskog kompleksa i industrije u narednom periodu.
4.2.2. Razvoj poljoprivrede
Korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta zasnivaće se na integralnom upravljanju prirodnim resursima, na način kojim se obezbeđuje opšte poboljšanje stanja životne sredine, rehabilitacija tla, vode, vazduha i prirodnih predela i očuvanje flore i faune i njihovih staništa. U tim okvirima, biće razrađena rešenja za punu valorizaciju koristi, vrednosti i usluga koje zaštićeno područje pruža održivom poljoprivrednom i ruralnom razvoju.
Održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta u ekološki značajnom području Nacionalnog parka i Karpatskoj oblasti u Srbiji ostvaruje se u sistemu tradicionalne poljoprivrede, koji je formiran sadejstvom lokalnog socijalnog i ekološkog sistema. Time se obezbeđuje visok stepen ekološke racionalnosti proizvodnje korišćenjem lokalnih prirodnih resursa, uključujući upravljanje agrobiodiverzitetom u skladu s iskustveno proverenim znanjima koja se prenose generacijama.
Visok stepen biološke raznovrsnosti u okruženju, karakterističan za zaštićeno područje, doprinosi razmeni genetskog materijala između gajenih biljnih vrsta i njihovih samoniklih srodnika, pospešujući in-situ konzervaciju. Orijentacija ka lokalnim vrstama i sortama, prilagođenim klimatskim, pedološkim i hidrološkim uslovima podneblja, doprinosi zaštiti specijskog agrodiverziteta. Veliki broj sitnih parcela pod različitim biljnih kulturama, odvojenih negovanim travnatim međama, živicama, terasama i jarkovima, drvoredima i šumarcima, formira mozaični izgled predela i obezbeđuje staništa i ekokoridore zaštićenim biljnim i životinjskim vrstama. Redovnim košenjem/ispašom livada i pašnjaka unutar šumskih površina čuvaju se staništa biljnih i životinjskih vrsta i neguje predeo. Staranje o ovim elementima biodiverziteta i predela predstavlja tzv. agroekološke usluge koje moraju biti adekvatno plaćene iz zajedničkih (budzetskih) sredstava.
Očuvanje lokalnih karakteristika proizvoda i tradicionalnih metoda proizvodnje, koje su osnova za definisanje tzv. specifičnog ili višeg kvaliteta, može se postići pravilnom politikom zaštite geografskog imena porekla. Tržišni rezultati ovakvog vida marketinške strategije, zasnovane na diferencijaciji i proizvodnji za tržišne niše, više su nego zadovoljavajući i ogledaju se, pre svega, u postizanju znatno viših cena na tržištu. Vezivanjem porekla proizvoda za određeno područje, razvoj specifičnih konkurentskih prednosti i promocija proizvoda značajno doprinose razvoju preduzetništva, turizma i ukupnom ruralnom razvoju. Angažovanje oko sertifikacije, promocije i kontrole kvaliteta ovako zaštićenih proizvoda zahteva povezivanje poslovnih subjekata u lancu, što doprinosi unapređenju proizvodnje i osiguranju prihoda, posebno malih proizvođača.
Prostorno diferencirane mere podrške zaštiti i održivom korišćenju poljoprivrednog zemljišta na području Prostornog plana primenjivaće se u skladu sa heterogenim resursnim, strukturnim, tehničko-tehnološkim i socioekonomskim obeležjima sledećih specifičnih ruralnih rejona:
Rejon agroekološke poljoprivrede – obuhvata zaštićenu brdsko-planinsku oblast unutar zone sa režimima II i III stepena zaštite Nacionalnog parka. Uz poštovanje propisanih uslova zaštite i preduzimanje odgovarajućih antierozionih mera, poljoprivredne aktivnosti na području Nacionalnog parka usmerene su ka zaštiti livadsko-pašnjačkih ekosistema i valorizaciji specifičnih prirodnih pogodnosti za razvoj pašnjačkog stočarstva (KO: Tekija, Petrovo Selo, Golubinje, Miroč, Dobra i Brnjica), integralne/organske proizvodnje voća (Boljetin, Topolnica, Mosna, Miroč) i mestimično retkih vrsta žita (raž, proso, heljda i slično), razvoj pčelarstva i uzgoj lovne divljači. Visokokvalitetne, organski proizvedene stočarske proizvode, voće, med, ribu i divljač potrebno je ekonomski valorizovati zaštitom porekla i plasmanom u ugostiteljskim objektima i turističkim kapacitetima, posebno podsticanjem razvoja ruralnog turizma na gazdinstvima (Miroč, Tekija, Novi Sip) i u okviru seoskih ambijentalnih celina (Golubinje, Petrovo Selo), uz razvoj pratećih delatnosti, pre svega zanatstva i domaće radinosti, i etnomanifestacija.
Vinogradarsko-ratarsko-stočarski rejon obuhvata, sa istočne i jugoistočne strane područja Prostornog plana plodne ravnice Ključa (KO: Davidovac, Kladovo, Kladušnica, Manastirica, Podvrška, Velika Kamenica) i zatalasane bregove Negotinske nizije (KO: Urovica, Vratna), a sa zapadne KO Golubac. Rejon poseduje savršene mikroklimatske, pedološke i konfiguracijske uslove za gajenje vinove loze i viševekovnu tradiciju u proizvodnji vina. Bolje iskorišćavanje lokalnih potencijala za razvoj vinogradarstva zaslužuje posebnu podršku i sa stanovišta obogaćivanja asortimana turističke ponude. Tome može da doprinese promovisanje sistema integralne proizvodnje grožđa i vina. Uspešno prilagođavanje proizvodnje grožđa i vina zahtevima tržišne konkurentnosti je uslovljeno osavremenjavanjem sortimenta gajene vinove loze i unapređenjem tehničko-tehnoloških uslova proizvodnje i prerade grožđa. Na području Ključa koncentrisane su najplodnije oranice područja Prostornog plana, na kojima je moguće organizovati intenzivnu, pre svega ratarsku, a uz završetak davno započetkog projekta izgradnje sistema za navodnjavanje, i značajniju povrtarsku proizvodnju. Prioritetne aktivnosti treba vezati za zaštitu obradivog zemljišta od zauzimanja u nepoljoprivredne svrhe, zaštitu od erozije i kontaminacije otpadom; ukrupnjavanje poseda i njihovo tržišno orijentisanje; i otvaranje malih pogona za preradu mesa, mleka, voća, povrća, ribe i drugih visokokvalitetnih proizvoda sa područja Prostornog plana i šireg regionalnog okruženja. Pored razvijenog vinogradarstva, prostrane livade i kvalitetni pašnjaci severnog oboda opštine Negotin pružaju odlične uslove za uzgoj goveda i ovaca i za proizvodnju visokokvalitetnog ovčijeg i goveđeg mesa, mleka i prerađevina poznatog geografskog porekla. Brežuljkasti tereni Urovice pogodni su i za razvoj voćarske proizvodnje, u čijoj strukturi se mogu naći autohtone sorte jabuka (proizvodnja matičnih zasada u Zavodu za poljoprivredu Krajina, Negotin), ali i zasadi jagodičastog voća (jagode, maline, kupine), za čije zasnivanje postoje dobri uslovi i rastući interes među poljoprivrednicima. Gajenje lekovitog bilja i pčelarska proizvodnja, takođe imaju dobre potencijale, a velike površine pod šumama bogate su samoniklim lekovitim biljem, pečurkama i ostalim šumskim plodovima. Mini-klanice za jagnjad, mini-mlekare za preradu ovčijeg mleka, mešaone i pakirnice meda i ostalih pčelinjih proizvoda, mini-sušare i pakirnice za voće, lekovito bilje i šumske plodove i formiranje udruženja stočara, voćara i vinogradara, kao nosioca oznaka porekla, prioritetni su projekti za ove krajeve u narednom periodu.
Voćarsko-stočarski rejon – obuhvata centralne delove područja Prostornog plana, van teritorije Nacionalnog parka (osim KO Majdanpek koja je retko naseljena), najvećim delom pokrivena šumom i sa izraženim problemima zemljišta degradiranih rudarskim aktivnostima, koja zahtevaju rekultivaciju. Ostatak ovog rejona čini brdsko-planinska oblast, bogata voćnjacima (Voluja, Rudna Glava, Radenka, Dvorište) i livadama i pašnjacima (Radenka, Voluja, Rudna Glava, Krivača). Sa stanovišta racionalnog korišćenja poljoprivrednog zemljišta, prioritet treba dati obnovi i poboljšanju nege postojećih voćnjaka, a tek posle toga krenuti sa preuzimanjem oranica za podizanje novih voćnjaka. Pažnju treba pokloniti reintrodukciji starih, autohtonih sorti, koje su naročito pogodne za podizanje voćnjaka na zemljištima slabijeg proizvodno-ekonomskog potencijala. Podrška obnovi i razvoju stočarstva trebalo bi da uključi investicione, stručno-savetodavne, organizacione i marketinške mere, od opremanja gazdinstava uređajima za pripremu i čuvanje stočne hrane, savremenim stajskim smeštajem i pratećim sanitarnim objektima za skladištenje stajnjaka, do brendiranja finalnih proizvoda.
Zaštita i održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta u navedenim ruralnim rejonima zasnivaće se na primeni postojećih i razvoju različitih novih diferenciranih mera i instrumenata agrarne politike i politike ruralnog razvoja, kao i na podrškama IPA prekograničnog programa Srbija – Rumunija, Karpatske mreže zaštićenih oblasti i drugih evropskih i međunarodnih programa i institucija.
4.2.3. Razvoj šumarstva i lovstva
Planska postavka gazdovanja šumama je da se zadržava ostvaren stepen šumovitosti i dominantna namena zaštitne funkcije šuma i unapređuje postojeće stanje državnih i privatnih šuma.
Unapređenje gazdovanja šumama obezbediće se:
obnavljanjem šuma/sastojina: prirodnim putem na 900 ha, veštačkim putem na 470 ha i bagrema kotličenjem na 10 ha;
popunjavanjem sastojina: prirodno obnovljenih površina setvom na 10 ha i sadnjom na 161 ha; i veštački podignutih kultura na 260 ha i rasadničkom proizvodnjom (200000 komada);
negom sastojina: osvetljavanjem podmlatka na 100 ha, sečom izbojaka i ručnim uklanjanjem korova na 200 ha, čišćenjem u mladim prirodnim sastojinama na 100 ha, čišćenjem u kulturama na 200 ha i prorednim merama nege na 25.000 ha;
korišćenjem sastojina u zapremini od oko 975.000 m3;
zaštitom zdravstvenog stanja šuma: snimanjem i praćenjem pojave suše na 37.050 ha, monitoringom štetočina entomološkog i fitopatološkog porekla na 44.000 ha, prognozom pojave štetnih insekata, razvojem i unapređenjem izveštajne i dijagnozno-prognozne službe;
zaštitom šuma: protivpožarnom na 37.050 ha, kontrolom požarišta, dovođenjem u red sečišta, saniranjem vetroloma i snegoloma, zaštitom podmlatka kitnjaka od divljači;
izgradnjom i održavanjem šumskih puteva: izgradnjom 66 km mekih šumskih puteva, održavanjem 93 km tvrdih šumskih puteva i 300 km mekih šumskih puteva;
uređivanjem površina za odmor i rekreaciju: obeležavanjem pravaca kretanja, uređivanjem livada unutar šumskih kompleksa, izgradnjom neophodne infrastrukture (klupe, korpe, table obaveštenja i upozorenja i slično);
unapređivanjem naučno-istraživačkog rada na zdravstvenom stanju šumskih ekosistema, istraživanju biodiverziteta, ekoloških i razvojno-proizvodnih karakteristika tipova šuma, uvođenju GIS tehnologije i drugo.
Plansko opredeljenje je razvoj lovstva zasnovan na ekološkom kapacitetu lovišta utvrđenom prema bonitetu staništa u Nacionalnom parku, i to: II bonitet za jelena 2 grla/100 ha u odnosu polova 1:1; II bonitet za srnu 3 grla/100 ha u odnosu polova 1:1; i III bonitet za divlju svinju 0.6 grla/100 ha u odnosu polova 1:1. Negom i uzgojem lovne divljači u skladu sa ekološkim kapacitetom lovišta može se ostvariti sledeći odstrel divljači na godišnjem nivou: 40 jelena, 65 srna, 80 divljih svinja, 8 divokoza, 130 zečeva, 300 fazana, 28 poljskih jarebica.
Zaštitom i razvojem šuma i šumskog zemljišta van Nacionalnog parka planski će upravljati JP „Srbijašume” u skladu sa odredbama Zakona o šumama, te opštim i posebnim šumskim osnovama gazdovanja. Prema nameni dominiraće šume sa funkcijom proizvodnje tehničkog drveta (oko 87%) i u funkciji zaštite zemljišta od erozije (oko 11%), manjim delom u funkciji stalne zaštite šuma van gazdinskog tretmana (oko 1,4%) u kao lovno-uzgojni centri krupne divljači (na oko 0,8%).
Razvoj lovišta obuhvata formiranje ograđenog lovišta za divlju svinju i jelensku divljač površine 100 ha (lokalitet Trpičevo) i 500 ha (lokalitet Taušan). Time bi se omogućio uzgoj oko 250 komada divljih svinja i 50 grla jelenske divljači. Predviđeno je formiranje odgajališta divokozije divljači površine 4 ha (lokalitet Ploče), i reintrodukcija divokoza na područje lokaliteta Bosman–Sokolovac i Čoka Njalta sa Pesačom. Pored toga će se formirati i prihvatilište za fazane (površine 0,27 ha). Očuvanje brojnosti, strukture i kvaliteta divljači postići će se očuvanjem staništa i primenom sledećih gazdinskih mera: prihranjivanjem u jesenjem i zimskom periodu osnovnih vrsta (zrnastom, kabastom i sočnom hranom, čime je olakšano i praćenje divljači), redovna zdravstvena kontrola divljači putem analize uzoraka pri odstrelu, unošenje odgovarajućih lekova u dopunsku hranu i pojilišta u slučaju pojave bolesti (i preventivno) i drugo.
4.2.4. Mineralne sirovine
Plansko opredeljenje je održivo korišćenje mineralnih sirovina, posebno na području Nacionalnog parka, koje će se zasnivati na poštovanju režima zaštite, ekološki odgovornom pristupu svim aktivnostima na eksploataciji i preradi mineralnih sirovina kao i rekultivaciji prostora gde je završena eksploatacija mineralnih sirovina.
Predviđa se realizacija sledećih aktivnosti:
sanacija i zaštita životne sredine i ograničavanje eksploatacije kamena u (aktivnim i napuštenim) otvorenim majdanima u Nacionalnom parku i to: (a) izrada projekata i planova sanacije i rekultivacije (gde je eksploatacija završena) majdana kamena „Jelenske stene” površine oko 54 ha (postojeće 41,25 ha i planirane oko 13 ha u KO Golubac i Brnjica); i (b) zatvaranje majdana kamena na lokalitetu „Golo Brdo” površine oko 12,5 ha (KO Tekija);
kontrolisana eksploatacija i primarna prerada rude bakra u okviru rudarskog basena u okolini Majdanpeka (van Nacionalnog parka), uz doslednu primenu propisa i standarda zaštite životne sredine (posebno u domenu bezbednosti odlaganja flotacijskog materijala);
završetak osnovnih i detaljnih geoloških, metalogenetskih i hidrogeoloških istraživanja;
aktiviranje proizvodnje zlata i volframa u Blagojevom Kamenu i
selektivna, ograničena i strogo kontrolisana eksploatacija kvalitetnog arhitektonskog kamena, izuzev u zonama sa režimom zaštite I i II stepena, pod uslovom da se preduzmu sve mere zaštite životne sredine i prirodnih vrednosti.
4.3 Razvoj naselja, demografski i socijalni razvoj
4.3.1. Razvoj mreže naselja
Razvoj mreže naselja zasnivaće se na jačanju veza sa važnijim centrima u okruženju područja Prostornog plana, policentričnoj strukturi, komplementarnosti funkcija i naseljskih sadržaja. Perspektivno će jačati veze i komplementarne funkcije naselja duž obala Dunava.
Budući razvoj naselja biće u velikoj meri opredeljen prostorno-funkcijskim odnosima i vezama u neposrednom okruženju područja Prostornog plana, širem regionalnom okruženju, na nacionalnom nivou i kroz transgraničnu saradnju. U tom smislu prepoznaju se sledeći nivoi uticaja na područje Prostornog plana:
Beograda kao nacionalnog centra međunarodnog značaja i, u nešto manjoj meri, Niša, kao makroregionalnog centra, koji će i u buduće imati snažan uticaj na područje Prostornog plana, iskazan, pre svega, selektivnom emigracijom mlađeg i obrazovanog kontingenta stanovništva;
Smederevsko-požarevačke aglomeracije, te regionalnih centara Bora i Zaječara;
Lokalnih opštinskih centara Majdanpeka, Negotina i Kladova, a potom Golubca i Kučeva;
Moguće transgranične veze sa naseljima na rumunskoj obali Dunava, pre svega sa Drobeta-Turnu Severin (centar regionalnog ranga sa oko 105.000 stanovnika), Oršave i Moldove Nove.
U razvoju mreže naselja predviđena je sledeća hijerarhijska struktura naselja na području Prostornog plana:
Lokalni opštinski centri Golubac, Majdanpek i Kladovo imaće najveći uticaj na svoja pripadajuća naselja, a time i na najveći deo područja Prostornog plana. Usled malog broja obuhvaćenih naselja sa područja opština Kučevo i Negotin, uloga ovih opštinskih centara biće manjeg značaja.
Naselje Donji Milanovac svojim centralnim položajem na području Prostornog plana i na čvorištu primarne i sekundarne razvojne osovine imaće veći značaj, posebno za naselja na području Nacionalnog parka, a pored postojećih jačaće i razvijati funkcije turističkog centra, saobraćajne kapacitete u funkciji vodnog puta, i privredu (Mosna).
Naselja Brnjica, Dobra, Boljetin, Golubinje, Tekija, Novi Sip-Karataš, Davidovac i Kladušnica duž primarne razvojne osovine imaju najveće potencijale za razvoj valorizacijom svog položaja u funkciji vodnog puta, HEPS „Đerdap” , turizma, prezentacije i zaštite Nacionalnog parka. Aglomeriranje naselja je već započeto od HE „Đerdap 1” do Kladova.
Naselja Donji Milanovac, Mosna, Topolnica, Klokočevac, Crnajaka i Rudna Glava duž sekundarne osovine razvoja povezuju područje Prostornog plana sa Borom. Budući razvoj u ovoj osovini zavisiće, pre svega, od eksploatacije mineralnih sirovina i razvoja komplementarne privrede.
Naselja Miroč (na granici Nacionalnog parka i miročke površi) i Petrovo selo (u Nacionalnom parku) na oko 500 mnv, sa očuvanim strukturama tradicionalnih naselja imaće značaj za razvoj ruralnog turizma i prezentaciju prirodnih i kulturnih vrednosti.
Prostornim planovima jedinica lokalne samouprave bliže će se utvrditi mreža centara i njihove funkcije na ruralnom području u obuhvatu ovog Prostornog plana.
4.3.2 Stanovništvo i socijalni razvoj
Stanovništvo
Projekcija stanovništva na području Prostornog plana zasniva se na analitičkoj metodi pri čemu je uzeta u obzir hipoteza o niskom natalitetu i hipoteza o migracijama koja odražava nešto usporenije iseljavanje zbog smanjenja kontingenta potencijalno emigracionog stanovništva. Hipoteza o mortalitetu je postavljena prema skraćenim aproksimativnim tablicama mortaliteta za Srbiju u periodu 2001-2003. godine. S obzirom na očekivan naglašen uticaj faktora endogenog karaktera na razvoj populacije na području Prostornog plana, uprkos očekivanom smanjenju odliva stanovništva, negativna prirodna reprodukcija i nepovoljna starosna struktura predstavljaće osnovne prepreke za zaustavljanje opšte depopulacije.
Uz ovakve pretpostavke, ukupan broj stanovnika (Tabela III-5) bi se već do 2015. godine smanjio za oko 7%, odnosno za 2.974 stanovnika. Do 2025. godine, broj stanovnika bi opao za dodatnih 3.070 (oko 8%). Posmatrano po prostornim celinama, u periodu 2002-2025. godine, depopulacija na području Nacionalnog parka će biti nešto veća (16,4%) u odnosu na ostali deo područja Prostornog plana (oko 14%).
Tabela III-5: Analitička projekcija stanovništva do 2025. godine
Područje Stanje2002. god. Broj stanovnika Broj stanovnika 2007. 2012. 2017. Broj % 2002. 2015. 2025. 2015/02 2025/15 2025/02 Brnjica 391 373 407 95,4 109,1 104,1 Golubac 1.896 1.940 2.054 102,3 105,9 108,3 Dvorište 305 275 195 90,2 70,9 63,9 Dobra 678 692 726 102,1 104,9 107,1 Krivača 429 412 303 96,1 73,5 70,6 opština Golubac – deo 3.699 3.692 3.685 99,8 99,8 99,6 Velika Kamenica 757 690 663 91,1 96,1 87,6 Davidovac 610 569 540 93,3 94,8 88,5 Kladovo 9.142 9.334 9.614 102,1 103,0 105,2 Kladušnica 727 667 581 91,8 87,1 79,9 Manastirica 250 208 178 83,2 85,6 71,2 Novi Sip 909 834 765 91,7 91,7 84,2 Petrovo Selo 129 93 69 72,1 74,2 53,5 Podvrška 1.143 1.053 924 92,1 87,8 80,8 Tekija 967 975 1.012 100,8 103,8 104,7 opština Kladovo- deo 14.634 14.423 14.346 98,6 99,5 98,0 Brodica 468 410 398 87,5 97,1 85,0 Voluja 1.123 953 930 84,9 97,6 82,8 Radenka 803 671 538 83,6 80,1 67,0 opština Kučevo – deo 2.394 2.034 1.865 85,0 91,7 77,9 Boljetin 672 593 539 88,2 90,9 80,2 Golubinje 1.079 919 804 85,2 87,5 74,5 Donji Milanovac 3.132 3.163 3.389 101,0 107,1 108,2 Majdanpek 10.071 10.373 11.378 103,0 109,7 113,0 Miroč 406 379 349 93,4 92,0 86,0 Mosna 787 798 830 101,4 104,0 105,5 Rudna Glava 2.309 2.039 1.835 88,3 90,0 79,5 Topolnica 1.064 958 858 90,0 89,6 80,6 opština Majdanpek -deo 19.520 19.222 19.982 98.5 104,0 102,4 Vratna 316 257 242 81,4 94,0 76,5 Urovica 1.191 1.070 902 89,8 84,3 75,7 opština Negotin – deo 1.507 1.327 1.144 88,1 86,2 75,9 Nacionalni park 8.744 8.440 8.541 96,5 101,2 97,7 van NP 33.010 32.258 32.481 97,7 100,7 98,4 Prostorni plan 41.754 40.698 41.022 97,5 100,8 98,2
Prostornim planovima jedinica lokalne samouprave bliže će se utvrditi projekcija stanovništva i osnovnih funkcionalnih kontigenata za sva naselja u obuhvatu ovog Prostornog plana.
Javne službe
Razvoj javnih službi zasnivaće se na sledećim opredeljenjima:
Organizacijom javnih službi po principu komplementarnih omogućiće povećanje gravitacionog područja ustanova/usluga (mogućnost da se usluga koristi van mesta stanovanja), a time i broja korisnika, uz istovremeno obezbeđenje kvalitetnog servisiranja.
Razvojem mobilnih usluga povećava se dostupnost usluga korisnicima, omogućava zadovoljenje i prilagođavanje njihovim potrebama, a time se povećava ponuda i kvalitet usluga javnih službi u naseljima koja su deficitarna osnovnim uslugama. Mobilne usluge javnih službi prilagođavaju se potrebama manjeg broja korisnika u naseljima dispergovanog tipa i mogu da pokriju veliki spektar usluga (osnovno obrazovanje, programi dokvalifikacije i prekvalifikacije, preventivna i primarna zdravstvena zaštita, socijalna zaštita, kultura i drugo). Mobilnost se obezbeđuje vozilom sa odgovarajućom ugrađenom opremom i ekipom/timom koji periodično dolaze u naselje. Svako naselje bi za potrebe obavljanja ovih aktivnosti trebalo da ima odgovarajući postojeći ili novi objekat, odnosno univerzalni multifunkcionalni centar (centar javnih usluga) manjeg kapaciteta.
Održivost različitih inicijativa biće daleko veća ukoliko se potrebe za uspostavljanjem mobilnih usluga rešavaju dogovorom više opština, a udruživanjem resursa povećava se mogućnost održivosti i trajnosti uspostavljenih usluga.
Prostornim planovima jedinica lokalne samouprave utvrdiće se razvoj mreže objekata i usluga javnih službi za naselja u obuhvatu ovog Prostornog plana.
4.4. Razvoj saobraćaja i infrastrukturnih sistema
4.4.1. Saobraćaj i saobraćajna infrastruktura
Planirani razvoj putne infrastrukture obuhvata:
osavremenjavanje i rehabilitaciju državnih puteva prvog i drugog reda, posebno br. 24 i br.25.1 kako bi se omogućila bolja veza sa autoputem E-75, kao i sa planiranim magistralnim pravcima (istočne magistrale prema Banatskoj Palanci novim mostom preko Dunava, odnosno prema Negotinu i Timočkoj Krajini, približno u koridoru postojećih državnih puteva I i II reda, br.115.1, br.105 i br.24);
rekonstrukciju postojećih i razvoj novih opštinskih puteva u funkciji umrežavanja naselja, zaštite i prezentacije prirodnih i kulturnih dobara, integralnog razvoja i uređenja područja Prostornog plana (posebno panoramski-grebenski put kroz Nacionalni park koji treba da omogući posetiocima uživanje u prirodnim atrakcijama i pejzažima Dunava i njegovih obala, ali i planinskog zaleđa, mreža šumskih komunikacija u funkciji turističko-rekreativnih aktivnosti, u funkciji protivpožarnog puta i drugo);
realizaciju obilaznice Golubačkog grada (tunelom), Golupca, Majdanpeka i drugo.
U okviru planiranog sistema saobraćaja predviđa se uređenje autobuskih stajališta i informativno-kontrolnih punktova na ulazima u Nacionalni park, i to:
odgovarajućih autobuskih stajališta na kontaktu građevinskih područja, Nacionalnog parka i turističkih naselja sa mrežom puteva, što je preduslov za integrisanu turističku ponudu područja i
jedanaest informativno-kontrolnih punktova odnosno ulaznih kapija u Nacionalni park:
u opštini Golubac: primarni punkt „Golubac” kod Golubačke tvrđave pored državnog puta I reda br. 25.1;
u opštinama Kučevo i Golubac sekundarni punktovi: „Radenka” pored opštinskog puta veza br.256 – Radenka – Brnjica (br. 25.1); „Čezava” pored opštinskog puta Čezava – veza sa br. 25.1; i „Voluja” pored opštinskog puta, veza br. 24 – Dobra (br. 25.1);
u opštini Majdanpek: primarni punkt „Liškovac” iznad Majdanpeka pored državnog puta II reda br. 104, Majdanpek-Donji Milanovac; sekundarni punkt „Rudna glava” iznad Majdanpeka pored opštinskog puta Majdanpek-Donji Milanovac; primarni punkt „Mosna” pored državnog puta II reda br. 106; i primarni punkt „Miroč” pored državnog puta II reda br. 104; i
u opštini Kladovo: sekundarni punkt „Planinica” pored opštinskog puta Kilome-Petrovo selo; sekundarni punkt „Manastirica” kod naselja Manastirica pored opštinskog puta br. 25–Manastirica i primarni punkt „Karataš” kod naselja Karataš, iznad Kladova pored državnog puta I reda br. 25.
Za potrebe zaštite područja, turističke ponude, lokalnog stanovništva i naselja predviđa se održavanje postojećih (od Donjeg Milanovca preko Omana do Majdanpeka, od Donjeg Milanovca ka Velikom Štrpcu i drugo) i razvoj novih opštinskih puteva, u prvom redu panoramsko-grebenskih puteva. Za uključivanje panoramskih puteva u turističku ponudu destinacije, poželjno je stvoriti određene preduslove: izmeštanje teškog transporta sa Đerdapske magistrale (alternativno i transformisanjem „Đerdapske magistrale” u panoramski put); dogradnja mreže opštinskih puteva radi izgradnje nedostajućih deonica opštinskih panoramskih puteva i rekonstrukcije postojećih puteva; kategorizacija opštinskih panoramskih puteva za različit tip prevoznih sredstava (turistički autobusi, putnička vozila, terenska vozila); turističko i drumsko označavanje opštinskih panoramskih puteva (sa svim promotivnim, destinacijskim i informativnim sadražajima, kao i neophodnom drumskom signalizacijom); i uređenje parkinga i mesta za zaustavljanje sa adekvatnim sadržajima i opremom (komunalna opremljenost, prodavnice suvenira, restorani). Uz postojanje evropske pešačke staze 4 i lokalnih pešačkih staza sa sistemom vidikovaca i staze zdravlja, opštinski panoramski putevi doprinose ukupnoj vrednosti i atraktivnosti čitavog područja. Potrebno je detaljno razraditi projekat za svaku opštinsku trasu panoramskog i grebenskog puta sa potrebnom dokumentacijom koja se tiče opravdanosti izabrane trase, detaljne analize svih atrakcija koje ona pokriva, potrebnom infrastrukturom i ulaganjima, potrebnim monitoringom i kontrolom kvaliteta.
Moguća je izgradnja benzinskih stanica na području Nacionalnog parka „Đerdap” , van zona sa režimom zaštite prirode I i II stepena, u skladu sa Zakonom i neophodnom procenom uticaja na životnu sredinu. Jedna od potencijalnih lokacija je u zoni Boljetinskog brda turističkog naselja Boljetin-Dunav.
Promocija i razvoj biciklističkog saobraćaja u koridoru „Eurovelo 6” (kroz sve dunavske zemlje od Severnog do Crnog mora) predstavlja jedan od prioriteta, koji se na području Prostornog plana pruža Đerdapskom magistralom ka Negotinu i dalje ka Bugarskoj sa alternativnim ulazima ka Nacionalnom parku, meandrima Dunava, arheološkim lokalitetima i drugo Povoljna lokacija za formiranje biciklističkog turističko-servisnog punkta je u naselju Kožica.
Razvoj plovno-nautičkog puta obuhvata: revitalizaciju brodskih prevodnica u sklopu HEPS „Đerdap I” , u dogovoru sa rumunskom stranom; izgradnju novih i osavremenjavanje postojećih pristana sa neophodnom infrastrukturom i pristupnim saobraćajnicama (u blizini Golubačkog grada, Lepenskom Viru, Kladovu i drugo); izgradnju marina i priveziššta (Golupcu, Donjem Milanovcu, Porečkom zalivu, Tekiji, Kladovu); unapređenje sistema za obeležavanje i signalizaciju vodnog puta; razvoj i implementaciju rečnih informacionih servisa.
Razvoj graničnih prelaza pratiće razvoj putne infrastrukture. Poseban značaj imaće rečni prelazi (Golubac-Moldava Veke, Donji Milanovac-Svinjica, Tekija-Oršava i Kladovo-Turnu Severin), koji će se uređivati u sklopu pratećih sadržaja vodnog puta, uz razvoj novih funkcija (rečni feriboti, informativni turistički punktovi i drugo).
Prostornim planom Republike Srbije predviđena je elektrifikacija pruge Mala Krsna- Majdanpek-Bor-Zaječar-Negotin.
Perspektivno, u cilju kavlitetnije zaštite prirode, prezentacije kulturnih dobara i ukupne turističke valorizacije moguće je izmeštanje trase DP I reda br. 25.1 van područja Nacionalnog parka „Đerdap” .
4.4.2. Hidrotehnička infrastruktura
Snabdevanje vodom naselja
Na području Prostornog plana ne postoje uslovi za razvoj regionalnih sistema za snabdevanje vodom stanovništva. Naselja će se i dalje snabdevati iz vlastitih izvorišta, uz njihovu adekvatnu zaštitu. Planska opredeljenja i kriterijumi razvoja vodovoda i pravci razvoja pojedinih sistema su sledeći: (a) potpuna zaštita lokalnih izvorišta uspostavljanjem zaštitnih zona i njihovo korišćenje samo do količina koje ne ugrožavaju ekološke uslove u okruženju; (b) iz karstnih izvora je dopušteno zahvatanje vode uz uslov da se ne ugrožava protočnost nizvodnog dela toka (protok nizvodno od vodozahvata ne sme biti manji od tzv. male mesečne vode obezbeđenosti 80%); (v) eksploatacija aluvijalnih izvorišta sme se obavljati samo do granica do kojih formiranje depresionog levka ne ugrožava ekološke i druge uslove u okruženju; (g) rekonstrukcija mreža svih vodovoda, u cilju smanjenja gubitaka na manje od 20% i povećavanja rezervarskih prostora do specifične zapremine od 400 L/korisnik.
Golubac će svoje potrebe i u budućnosti zadovoljavati iz izvorište podzemnih voda Usje, koje treba zaštititi i rezervisati zonu za ovu namenu, u slučaju potencijalnog proširenja. Golubački vodovod ima uslove da preraste u grupni sistem širenjem prema naseljima Vinci, Sladinac, Vojilovo i Maleševo. Pored izvorišta podzemnih voda u aluvijumu Dunava, vodovod će morati da oslanja i na prečišćavanje vode Dunava u postrojenju za prečišćavanje vode (u daljem tekstu: PPV). Naselje Dobra se oslanja na izvorište podzemnih voda i vodovod izgrađen tokom preseljenja naselja (dovoljnog kapaciteta), uz striktno sprovođenje mera sanitarne zaštite izvorišta.
Donji Milanovac se vodom snabdeva iz PPV (kapaciteta oko 40 l/s) koje koristi Dunav kao izvorište sirove vode. Lokalna izvorišta u dolini Porečke reke, iz kojih se vršilo vodosnabdevanje su ugrožena otpadnim vodama jalovišta rudnika bakra Majdanpek, koje je formirano u slivu Porečke reke. Potencijalna izvorišta su i ležišta podzemnih karstnih voda u okviru masiva Miroča (u zoni Belih voda sa proticajem od preko 0.5 m3/s) za koja je neophodno ustanoviti zone sanitarne zaštite izvorišta.
Tekija se oslanja na izvorište podzemnih voda, koje je ugroženo obližnjim ispustom kanalizacije bez PPOV. Zaštita tog izvorišta zahteva realizaciju PPOV. Za naselje Tekija planira se izgradnja novog rezervoara za vodosnabdevanje, čija lokacija će biti precizirana tehničkom dokumentacijom i odgovarajućim urbanističkim planom.
Naselja Sip, Davidovac i Kladušnica se snabdevaju iz izvorišta podzemnih voda u zaleđu Sipa. Preduslov očuvanja ovog izvorišta je hitno uklanjanje i sanacija divlje deponije koja ugrožava izvorište, kao i sanitacija i zaštita šire zone izvorišta.
Karataš i objekti HE Đerdap oslanjaju se na kaptažu izvorišta u koritu reke Kosovica, koje ima dovoljan kapacitet za buduće potrebe, uz preduslov njegovog očuvanja sanitacijom uzvodnog naselja Petrovo Selo i ustanovljavanjem zona sanitarne zaštite.
Kladovo koristiti izvorište Carina, kapaciteta oko 110 L/s. Obnovom mreže i smanjenjem gubitaka može se dobiti oko 25 L/s vode. Sistem će se po potrebi proširiti na izvorište Pesak, procenjenog kapaciteta do 200 L/s, za koje treba ustanoviti zone sanitarne zaštite. Zbog hidrauličke stabilnosti vodovoda potreban je kontra rezervoar (zapremine 2(2044 m3 na lokaciji Osojna). Formiranje grupnog vodovodnog sistema ostvariće se povezivanjem sa uzvodnim i nizvodnim naseljima.
Sistem za snabdevanje vodom Majdanpeka se oslanja na dva izvorišta: akumulaciju „Veliki Pek” iz koje se zahvata oko 60-70 L/s, i malu akumulaciju „Veliki Zaton” kapaciteta oko 15 L/s. Oba izvorišta imaju PPV. Sistem radi u dosta napregnutim uslovima, posebno u malovodnim periodima i ima visoke rizike od zagađenja. Dugoročno snabdevanje se može pouzdano ostvariti iz akumulacije na Bukovskoj reci (van područja Prostornog plana) za koju treba ustanoviti zone sanitarne zaštite.
Seoska naselja u planinskom zaleđu Nacionalnog parka snabdevaju se vodom individualno, iz bunara ili obližnjih izvora (u raštrkanim naseljima planinskih sela), ili putem malih grupnih vodovoda, najčešće kaptiranjem nekog izvora za po nekoliko domaćinstava. Zbog razuđenosti tih naselja, koja se ponekad svode na manje zaseoke od po nekoliko međusobno udaljenih kuća, dosta su teški uslovi za razvijanje većih povezanih vodovoda. Takva konfiguracija potpuno isključuje mogućnost povezivanja za neki veći vodovodni sistem. Zato se snabdevanje vodom tih naselja zasniva na obnovi i poboljšanju pouzdanosti lokalnih vodovoda, pre svega spajanjem u jedinstvenu celinu više manjih grupnih sistema, izgradnjom većih rezervoara (specifična zapremina treba da bude ne manja od 400 L/stanovnik, zbog pouzdanosti snabdevanja domaćinstava koja se bave stočarstvom) i, pre svega, smanjivanjem gubitaka u mreži koji su u tim naseljima veoma veliki. Postoje uslovi za razvoj grupnog vodovoda Urovica – Slatina oslanjanjem na izvorišta Valja Mare, i Klokočevac – Topolnica – Mosna oslanjanjem na Porečku reku nizvodno od spoja Crnajke i Šaške reke.
Snabdevanje vodom za tehnološke potrebe
Na području Nacionalnog parka nije dozvoljeno građenje proizvodnih pogona i drugih objekata koji kao otpadne vode imaju nutrijente i/ili druge zagađujuće materije. Mogu se realizovati samo objekti viših nivoa finalizacije, sa „čistim” tehnologijama koje nemaju čvrste ili tečne otpadne i opasne materije.
RTB Majdanpek svoje potrebe za vodom obezbeđuje iz vodotoka u gornjem slivu Peka (Mali Pek). U cilju povećanja pouzdanosti obavlja regulisanje prema svojim potrebama, uz obaveznu recirkulaciju (Bukovska reka se rezerviše za potrebe snabdevanja naselja vodom).
Korisnici u industrijskoj zoni Kladova vodu za tehnološke potrebe zahvataju iz Dunava, neposredno ili iz priobalnih bunara.
Kanalisanje i prečišćavanje otpadnih voda naselja
Planirani razvoj kanalisanja i prečišćavanja otpadnih voda naselja obuhvata:
sva naselja u priobalju Dunava kao i u Majdanpeku treba da povećaju obuhvat kanalizacionih sistema na ne manje od 90% korisnika priključenih na vodovode;
kanalisanje naselja se obavlja po principima separacionih sistema, sa razdvojenim sistemima za otpadne vode naselja i atmosferske vode; ukidaju se svi parcijalni izlivi kolektora otpadnih voda u vodotoke mimo PPOV;
kanalizacije treba obavezno finalizovati sa PPOV opšteg tipa, sa primarnim i sekundarnim tretmanom;
izlazni kvalitet prečišćene vode treba da bude u granicama IIb klase (BPK5 < 6 g O2/m3);
prioritet je završetak kanalizacionih sistema sa izgradnjom PPOV Majdanpeka, Tekije, Donjeg Milanovca, Dobre i Golupca; i realizacija kanalizacionih sistema sa PPOV za postojeća i planirana turistička sela i naselja u priobalju Dunava;
grupni kanalizacioni sistemi realizovaće se gde postoje uslovi: Kladovo-Kostol, sa mogućnošću širenja prema Kladušnici, Davidovcu i Karatašu, sa jednim PPOV na nizvodnom delu; širenje kanalizacije Golupca prema Usju, zbog zaštite izvorišta, i na obližnja naselja na Tumanskoj reci, itd.);
rezervisanje prostora za širenje PPOV u slučaju potrebe uvođenja produžene bioaeracije i dodatnog uklanjanja azota i fosfora.
Sanitacija seoskih naselja koja ne mogu da budu obuhvaćena kanalizacionim sistemima, posebno u planinskim područjima, obavljaće se po principima ruralne sanitacije – sa odvođenjem otpadnih voda u propisane vododržive septičke jame, uz operativnu organizaciju daljeg postupka sa otpadnim vodama kako ne bi došlo do zagađenja površinskih i podzemnih voda.
4.4.3. Elektroenergetska infrastruktura i obnovljivi izvori energije
Izgradnja elektroprenosnog i gasovodnog sistema odvijaće se u skladu sa zahtevima zaštite prirodnog i kulturnog nasleđa i životne sredine. Veće korišćenje obnovljivih izvora moguće je ostvariti iz hidroppotencijala i korišćenja vetra, sunčeve energije i biomase.
Izgradnjom RHE „Đerdap 3” biće neophodno njeno povezivanje na (prenosnu) mrežu i to sa dva dalekovoda 400 kV od RHE „Đerdap 3” do planiranog razvodnog postrojenja u Požarevcu.
Razvoj elektroenergetske mreže zasnivaće se na izgradnji novih 110 kV objekata za distribuciju električne energije na području Prostornog plana i njegovog neposrednog okruženja, prioritetno na izradnji sledeće dve trafostanice:
TS 110/35 kV Mosna, sa priključnim 110 kV vodovima. Izgradnjom ove TS rešiće se problem veoma lošeg napajanja područja Donjeg Milanovca. Trafostanica će biti priključena na prenosni sistem preko 110 kV vodova Majdanpek 2-Mosna (26.3 km) i HE Đerdap 2-Mosna (32 km). Varijantno rešenje je rekonstrukcija i uvođenje postojećeg DV 110 kV br. 1186 HE „Đerdap 2-Sip” u planiranu TS 110/35 kV Mosna dvostrukim priključnim dalekovodom 110 kV. Međutim, sa 110 kV vodom HE Đerdap 2-Mosna podiže se nivo sigurnosti evakuacije snage HE Đerdap 2, a vršni gubici snage u prenosnoj mreži smanjuju se i do 4.5 MW.
TS 110/35 kV Neresnica, sa priključnim 110 kV vodovima, locirana u istoimenom selu na oko6 km istočno od Kučeva, neposredno uz postojeću TS 35/10 kV, za čiju izgradnju su pripreme započele pre nekoliko godina (obezbeđen je deo opreme, ali zbog nerešenih imovinskih odnosa izgradnja kasni). Izgradnjom ove trafostanice obezbediće se sigurnost napajanja područja opštine Kučevo. Biće priključena na postojeći vod 110 kV TS Majdanpek 3-TS Petrovac.
Planirana je izgradnja 9 novih dalekovoda 35 kV, izgradnja 3 nove TS 35/x kV i povećanje snage transformatora u pojedinim postojećim TS 35/x kV.
Preporuka je da se na području Nacionalnog parka izvrši kabliranje postojećih i planiranih DV 10/0,4 kV (smeštanjem zajedno sa TT kanalizacijom i slično). Ovo se posebno odnosi na sistem postojećih DV 10/0,4 kV od Golubca do Kožice, koji će se izmestiti uz postojeći DP I reda br. 25.1.
Perspektivne potrebe za jačanjem energetskih kapaciteta Republike Srbije korišćenjem hidropotencijala ukazuju na mogućnost izgradnje RHE „Đerdap 3” u kooperaciji sa pouzdanim partnerima iz inostranstva i uz poštovanje međunarodnih dokumenata koji obavezuju Srbiju u domenu održive energetike.
Izgradnja malih hidroelektrana (mHE) prema utvrđenim hidropotencijalima i u skladu sa režimima zaštite prirodnih i kulturnih vrednosti, povećaće sigurnost u napajanju električnom energijom naselja, alternativne seoske ekonomije i turističko-rekreativne infrastrukture na području Prostornog plana. Povezivanje planiranih mHE na elektroenergetski sistem generalno će se obavljati vazdušnim ili kablovskim DV na postojeću ili planiranu DV 10(20) kV mrežu i objekte.
Na području Prostornog plana predviđena je i proizvodnja ekološki prihvatljivih oblika energije iz OIE, i to: sunčeve energije, primenom raznih vrsta pasivnih i aktivnih solarnih sistema (na objektima u okviru građevinskih područja centara i naselja); energije vetra, izgradnjom vetroelektrana odgovarajuće snage van Nacionalnog parka i njihovog uključivanja u energetski sistem Srbije, a na osnovu detaljnijih istraživanja potencijalno najznačajnijih područja Radenke i Krivače u opštini Kučevo i izbora mikrolokacija prema uslovima Zavoda za zaštitu prirode; i biomase, pre svega korišćenjem drvnih otpadaka iz šumarstva i prerade drveta čije pravilno korišćenje kao izvora biomase nema negativnih uticaja na životnu sredinu.
Planirano snabdevanje opština Istočne Srbije prirodnim gasom je tesno povezano sa realizacijom snabdevanja iz pravca Bugarske (magistralni gasovod Sofija-Dimitrovgrad-Niš ili magistralni gasovod „Južni tok” ), kao preduslova za obezbeđenje potrebnih tehničkih uslova za gasifikaciju područja izgradnjom magistralnog gasovoda Niš-Knjaževac-Zaječar-Vražogrnac, sa račvanjem na dva magistralna kraka (Vražogrnac-Bor i Vražogrnac-Negotin-Prahovo) i magistralnim ograncima gasovoda (krak od Bora prema Majdanpeku, odnosno Donjem Milanovcu i krak od Prahova prema Brzoj Palanci i Kladovu).
Za snabdevanje područja Prostornog plana prirodnim gasom verovatnija je varijanta razvodnog gasovoda Osipaonica-Požarevac-Kučevo-Majdanpek-Donji Milanovac sa ograncima prema Golupcu, Petrovcu i Žagubici. Taj razvodni gasovod se nalazi u pripremnoj fazi izrade prethodne studije opravdanosti sa idejnim projektom, tako da se njegova izgradnja može se očekivati oko 2015. godine.
4.4.4. Telekomunikaciona infrastruktura
Planirani razvoj fiksne telefonske mreže i mobilne telefonije zasniva se na:
poboljšanju postojećeg stanja telekomunikacione mreže osavremenjivanjem pristupnih mreža, kao i zamenom postojećih analognih i zastarelih digitalnih komutacija (centrala) novim digitalnim u Kladovu (centrala Kladovo 1), Golupcu, Brnjici, Dobroj, Krivači, Rudnoj Glavi, Urovici, Voluji i Radenki (ukupno 3870 postojećih priključaka). Time će se omogućiti ukidanje dvojnika, poboljšavanje pristupa internetu i mreži za prenos podataka u svim mestima u kojima postoji telefonska mreža;
izgradnji novih komutacionih objekata u sledećim naseljima i delovima naselja: Boljetin, Golubinje, Kladušnica i Topolnica;
izgradnji optičkih kablova za naselja u kojima se grade komutacije, kao i za postojeće komutacije koje nemaju optičke kablove;
izgradnji magistralnih optičkih kablova na sledećim relacijama: Veliko Gradište-Golubac-Donji Milanovac, Majdanpek-Poreč-Donji Milanovac-Tekija-Kladovo i Salakovac-Kučevo-Majdanpek (projektovanje u toku);
izgradnji ruralnog radiotelefonskog sistema za naselja Miroč, Petrovo Selo i ređe naseljene delove ostalih naselja;
izgradnji planiranih baznih stanica mobilnih operatera Telekom-MTS (064 i 065), VIP (060 i 061) i Telenor (062, 063 i 069);
digitalizaciji radio difuzne mreže.
U oblasti razvoja emisione infrastrukture predviđena je izgradnja, sanacija i rekonstrukcija sistema za emitovanje i distribuciju digitalnog televizijskog signala.
U cilju poboljšanja postojećeg stanja poštanskog saobraćaja, predviđeno je:
otvaranje novih poštanskih jedinica u naseljima Golubinje i Topolnica;
funkcionisanje dela poštanskih jedinica kao sistema stalnih, odnosno sezonskih ugovornih pošti;
uvođenje mobilnih poštanskih šaltera koji bi po određenom rasporedu, obilazili udaljena sela;
uvođenje svih novih poštanskih usluga u poštanski saobraćaj.
4.4.5. Komunalna infrastruktura
Plansko opredeljenje u pogledu tretmana komunalnog otpada jeste zatvaranje svih postojećih nesanitarnih deponija i smetlišta, čišćenje rečnih korita i infrastrukturnih koridora (posebno na prostoru Nacionalnog parka) od nelegalno odloženog komunalnog otpada i preusmeravanje ukupnih tokova otpada ka planiranim regionalnim deponijama za Braničevski i Zaječarski upravni okrug. Planirana evakuacija otpada realizovaće se izgradnjom reciklažnih dvorišta, zelenih ostrva za prikupljanje otpada ili uključivanjem naselja u mobilni sistem prikupljanja otpada (u okviru Nacionalnog parka, u zoni sa režimom III stepena zaštite) i transfer stanicama (na ostalom delu područja Prostornog plana).
Plansko opredeljenje je:
da se uporedo sa preusmeravanjem otpada na regionalne deponije, a najkasnije do 2013. godine izvrši sistematsko zatvaranje, remedijacija i rekultivacija smetlišta, detaljno geološko i hidrotehničko istraživanje i analiza kvaliteta podzemnih voda u neposrednoj blizini svih nekadašnjih deponija, zbog procene ekološke ugroženosti zemljišta;
izgradnja reciklažnih dvorišta (na području Nacionalnog parka) u: Brnjici i Dobri (opštinama Golubac), Boljetinu, Donjem Milanovcu, Golubinju i Mosni, alternativno na potezu Miloševa Kula – Rudna glava (opštinama Majdanpek) i Tekiji i Sipu (opština Kladovo);
izgradnja zelenih ostrva (za prikupljanje i preradu organskog otpada, distribuciju neorganskog otpada krajnjim korisnicima) u ostalim seoskim naseljima ili njihovo uključivanje u mobilni sistem prikupljanja otpada; i
izgradnja transfer stanica (na ostalom delu područja Prostornog plana) u Kladovu, Majdanpeku i Golupcu (na osnovu regionalnih planova upravljanja otpadom i nacionalne strategije upravljanja otpadom, na lokacijama nekadašnjih deponija).
U reciklažnim dvorištima bi se obavljalo sakupljanje i separacija otpada na organske i neorganske komponente (sa kratkim vremenom skladištenja). Organske komponente bi bile dalje odvožene na kompostiranje dok bi se organske komponente balirale i vozile do mesta konačne prerade ili odlaganja van Nacionalnog parka. Lokacije reciklažnih dvorišta moraju da zadovoljavaju nekoliko osnovnih uslova, to jest da budu:
na obodima naselja, sa pristupom na javnu saobraćajnicu (u zoni sa režimom III stepena zaštite);
udaljene najmanje 500 m od najbliže zone stambenih naselja, zona zaštite kulturno-istorijskih spomenika ili zona zaštite prirode u režimu zaštite II stepena, kao i od autobuskih stanica i skladišta zapaljivih materija;
udaljene najmanje 2 km od zdravstvenih stanica i turističkih lokaliteta;
udaljene najmanje 100 m od benzinskih stanica ili stanica za snabdevanje naftom i gasom;
van koridora hidrotehničkih sistema i drugo,
van zone zaštite izvorišta vodosnabdevanja.
4.5. Zaštita životne sredine i organizacija prostora od interesa za odbranu
4.5.1. Zaštita životne sredine
Plansko opredeljenje se zasniva na komplementarnosti zaštite životne sredine i posebnih namena područja i integrisanju aspekta zaštite životne sredine u planska rešenja u vezi sa zaštitom i korišćenjem dobara i resursa, namenom, uređenjem i izgradnjom prostora, razvojem i razmeštajem infrastrukturnih sistema i naselja, upravljanjem otpadom i drugo.
Kategorizacija kvaliteta životne sredine
Prostornim planom su utvrđene kategorije životne sredine na osnovu kategorizacije utvrđene Prostornim planom Republike Srbije, stanja kvaliteta životne sredine na području Nacionalnog parka i istraživanja rađenih za potrebe ovog Prostornog plana, i to:
1) nezagađena područja (područja kvalitetne životne sredine) su područja i lokaliteti sa skoro neizmenjenom ili neizmenjenom prirodnom sredinom, uz izvesni rizik od elementarnih nepogoda – zone sa režimom zaštite I i II stepena Nacionalnog parka, kao i zone van Nacionalnog parka koje se nalaze u režimu zaštite II stepena, kompleksi šuma u ruralnom zaleđu područja Prostornog plana i drugo;
2) mali stepen zagađenosti (područje pretežno kvalitetne životne sredine) imaju područja i lokaliteti u zonama sa režimom zaštite III stepena Nacionalnog parka sa relativno neizmenjenom prirodnom sredinom, lokalni i nekategorisani putevi, ruralna naselja i turistička sela u Nacionalnom parku (Brnjica, Dobra, Boljetin, Golubinje, Tekija, Davidovac, Miroč, Petrovo selo i drugo) sa neadekvatnim sistemom prikupljanja i kanalisanja otpadnih voda; ruralne sredine na ostalom delu područja Prostornog plana sa pojavama neadekvatne upotrebe agrohemijskih sredstava koja prouzrokuje zagađivanje zemljišta;
3a) srednji stepen zagađenosti (područje ugrožene životne sredine) sa srednjim uticajem na zagađenje životne sredine sa povremenim prekoračenjem graničnih vrednosti zagađujućih materija u vazduhu, vodi i zemljištu i to: šire zone urbanih naselja bez organizovanog sistema kontrole životne sredine (Kladovo, Golubac, Majdanpek, Donji Milanovac), postrojenja za proizvodnju električne energije (HE Đerdap 1), privredni i industrijski kapaciteti (industrijske zone u Mosni, Donjem Milanovcu, široj zoni Kladova), lokalitet kamenoloma Golo brdo (kod Tekije nacionalnom parku), zone intenzivne poljoprivrede (van Nacionalnog parka), lokaliteti i zone bespravne izgradnje; zone ekscesivne i jake erozije (u donjem toku Brnjice, donjem toku Čezave, u okolini Radenke, Brodice i Voluje, područje između Čoke Njalte i Boljetinskog grebena, područje iznad Golubinja, dolina Male reke iznad Velike kamenice i drugo); lokacije postojećih nesanitarnih smetlišta, lokacije postojećih i planiranih pristana (Golubac, Dobra, PIM, Lepenski vir, Donji Milanovac, Tekija, Kladovo), koridori državnih puteva u granicama Nacionalnog park (Đerdapska magistrala i državni put II reda br. 106.), koridor železničke pruge i lokacije transfer stanica u Golupcu, Majdanpeku i Kladovu (van Nacionalnog parka);
3b) srednji stepen zagađenosti sa potencijalnom mogućnošću ugrožavanja životne sredine – ovoj kategoriji pripada vodni put Dunava, zbog mogućnosti ekoloških akcidenata, državni putevi II reda (osim br. 106) u i van granica Nacionalnog parka i turistički prostori Lepenski Vir i Golubački grad (zbog potencijalne antropopresije turista);
4) viši stepen zagađenosti (područje zagađene i degradirane životne sredine) –lokacije sa epizodnim zagađenjima životne sredine (vazduha, zemljišta i reka, sa mogućnošću ugrožavanja bukom, neprijatnim mirisima); u ovoj kategoriji nalaze se i pojedine zone područja Prostornog plana koje su izložene neposrednom uticaju prekograničnog zagađenja iz industrijske zone Turn Severina i Oršave kao i pojas u radijusu od 5 km oko zone RB Majdanpek; pored toga, u ovaj stepen zagađenosti imaju i lokacije brodogradilišta kod Kladova i zona eksploatacije krečnjaka Jelenske stene;
5) visok stepen zagađenosti (područje izuzetne zagađenosti životne sredine) – na lokalitetima sa prekoračenim graničnim vrednostima imisija, to jest na lokalitetima ugrožene životne sredine (hot spots) sa emisijama teških metala u vazduh, vodu i zemljište (zona eksploatacije RB Majdanpek, flotacijsko jalovište Valja Fundata, Šaški potok), kao i lokalitet SEVESO II postrojenja višeg reda („Fabrika bakarnih cevi” Majdanpek); navedeni lokaliteti bez planske primene mera sanacije i remedijacije mogu imati značajan nereverzibilni uticaj na izmenu osnovnih parametara kvaliteta životne sredine (neophodnost velikih intervencija da bi se parametri životne sredine vratili u postojeće stanje) i posredno uticati na povećanje stepena zagađenosti životne sredine u Nacionalnom parku.
Postojeći kvalitet životne sredine Nacionalnog parka predstavlja dodatnu, komplementarnu vrednost za visoko rangiranje ovog područja u odnosu na ekološke zahteve i mogućnosti održivog razvoja.
Uspostavljanjem zona sa režimima zaštite, to jest primenom i efikasnom kontrolom sprovođenja uspostavljenih ograničenja za razvoj aktivnosti, objekata i radova koji mogu imati uticaja na zagađivanje životne sredine obezbediće se viši kvalitet životne sredine i smanjiti rizik od zagađivanja i degradacije prostora Nacionalnog parka i ostalog dela područja Prostornog plana.
Integralna zaštita prirode i životne sredine, zasnivaće se na sprovođenju sledećih mera i smernica:
1) Mera zaštite podzemnih i površinskih voda
očuvanje kvaliteta vode Dunava u IIa klasi i unapređenje kvaliteta ostalih vodotokova do propisane klase kvaliteta (I, IIa, iznimno donjeg toka reke Pek u III/IV klasi);
uspostavljanje i sprovođenje režima i mera sanitarne zaštite postojećih i planiranih izvorišta vodosnabdevanja: Carine i Pesak (Kladovo), u slivu gornjeg toka Peka i Bukovske reke (Majdanpek), Usije (Golubac), reke Kosovica, Slatinska reke (uzvodno: Valja Mare) i reke Zamna, izvorišta podzemnih voda za vodovode Tekije, Dobre, Donjeg Milanovca, Sipa, i svih lokalnih izvorišta;
dosledna primena Evropske direktive o vodama (2000/60/EC) i Zakona o vodama u domenu: utvrđivanja i koordinacije mera za površinske i podzemne vode koje pripadaju istom ekološkom, hidrološkom i hidrogeološkom slivu; sprečavanja ili smanjenja uticaja nezgoda kod kojih dolazi do iznenadnog zagađivanja voda; određivanja opštih pravila za kontrolu zagađivanja i akumuliranja količine vode kako bi se osigurala ekološka održivost sliva; osiguravanja odgovarajućih informacija o planiranim merama i izveštajima o napredovanju njihovog sprovođenja, radi uključivanja javnosti u proces donošenja i ostvarivanja upravljanja rečnim slivovima;
stroga kontrola postojećih izvora zagađenja iz industrije i energetike; prepoznavanje i uklanjanje izvora zagađivanja reka: ispitivanjem kvaliteta otpadnih voda i praćenjem havarijskih zagađenja iz industrije i energetike (prema Zakonu o vodama, član 106.); prečišćavanjem otpadnih voda do nivoa koji odgovara GVI, odnosno do nivoa kojim se ne narušavaju standardi kvaliteta životne sredine recipijenta (prema Zakonu o vodama, član 99.); uspostavljanjem sistema integralnog upravljanja otpadom na teritoriji svih opština u skladu sa planskim rešenjima; sprečavanjem odranjanja i spiranja smeća u Dunav i ostale rečne tokove (Boljetinska, Porečka i Brnjička reka) sa postojećih smetlišta do njihovog zatvaranja i remedijacije; i racionalnom i stručnom upotrebom pesticida i veštačkih đubriva na području Prostornog plana;
stroga kontrola prometa opasnih supstanci Dunavom i kontrola rasutih tereta u zoni pristaništa i brodogradilišta;
strožiji kriterijumi za prečišćavanje otpadnih voda u PPOV, sa produženom bioaeracijom i dodatnim uklanjanjem fosfora i natrijuma, naročito manjih vodotoka nizvodno od naselja na pritokama Dunava;
dislociranje postojećih divljih deponija komunalnog otpada koje filtratima atmosferskih voda, kao o procednim vodama sa deponije značajno ugrožavaju kvalitet rečnih tokova i lokalnih izvorišta; uklanjanje smeća sa obala i iz korita reka koje ugrožava kvalitet vode;
utvrđivanje uzroka, vrste i opsega zagađivanja, ocena stepena ugroženosti ekološke funkcije voda, zdravlja i života ljudi, kao i mogućnosti širenja zagađenja;
sistematsko praćenje kvaliteta voda: redovno praćenje vrednosti pokazatelja kvaliteta voda i redovno praćenje sastava otpadnih voda pre ispuštanja u recipijent.
2) Mera za smanjenje uticaja na kvalitet vazduha
smanjenje emisija zagađujućih materija iz postojećih izvora zagađivanja (industrije u Donjem Milanovcu i Mosni, eksploatacije mineralnih sirovina u Majdanpeku i kamenoloma u Brnjici i Tekiji), propisivanjem i strogom kontrolom graničnih vrednosti imisija zagađujućih materija od strane lokalnih jedinica uprave i upravljača Nacionalnog parka iz stacionarnih i pokretnih izvora zagađivanja, na osnovu utvrđenih evropskih i nacionalnih standarda i to: (a) razvojem i implementacijom savremenijih mera zaštite u okviru industrijskih postrojenja, energetskih objekata, prvenstveno postavljanjem filtera; (b) primenom ekološki povoljnije tehnologije i sistema za prečišćavanje vazduha u industriji i energetici u cilju zadovoljenja graničnih vrednosti emisije; (v) smanjenjem emisije ugljen monoksida kao produkta nepotpunog sagorevanja fosilnih goriva u zoni državnih puteva; i (g) zatvaranjem i sanacijom postojećih smetlišta;
sistematsko praćenje kvaliteta vazduha: (a) kontrolom kvaliteta vazduha na više mernih mesta na području Prostornog plana, u skladu sa Evropskom direktivom o proceni i upravljanju kvalitetom ambijentalnog vazduha (96/62/ES), i (b) u okviru državne mreže mernih stanica za merenje regionalnog i prekograničnog atmosferskog prenosa zagađujućih materija u vazduhu i aerosedimentima u skladu sa međunarodnim obavezama i Zakonom o zaštiti vazduha („Službeni glasnik RS”, broj 36/09 ) i Uredbom o uslovima za monitoring i zahtevima kvaliteta vazduha („Službeni glasnik PC” , broj 11/10);
3) Mera zaštite zemljišta
sistematsko praćenje kvaliteta zemljišta: praćenje koncentracije teških metala i azota u zemljištu (posebno u opštini Majdanpek i kontaktnim zonama eksploatacije mineralnih sirovina);
sprečavanje dalje kontaminacije zemljišta u opštini Majdanpek, sprovođenje tehničke i biološke rekultivacije degradiranih površina u površinskim poljima eksploatacije mineralnih sirovina van granica Nacionalnog parka, lokalnih smetlišta i deponija;
očuvanje ekonomskih i ekosistemskih funkcija zemljišta sprovođenjem tehničkih i bioloških radova i mera zaštite na evidentiranim erozionim terenima;
odvijanje površinske eksploatacije u granicama valorizovanih ekoloških zona i postojećim granicama odobrenih istražnih prava, bez otvaranja novih površina kojima bi se mogao ugroziti postojeći zemljišni fond;
sprečavanje zagađenja toksičnim materijama koje se koriste u poljoprivredi: lekovi, boje, pesticidi, mineralna đubriva;
ograničavanje na najmanju moguću meru korišćenja i fragmentacije kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta za nepoljoprivredne namene, u prvom redu zaštitom od trajnog gubitka izgradnjom objekata i infrastrukture;
preduzimanje mera za smanjenje rizika od zagađivanja zemljišta pri skladištenju, prevozu i pretakanju naftnih derivata i opasnih hemikalija u okviru lokacija pristaništa na Dunavu;
priprema preventivnih i operativnih mera zaštite, reagovanja i postupaka sanacije zemljišta u slučaju havarijskog izlivanja opasnih materija u okolinu.
4) Mera za sprečavanje rizika od nastanka udesnih situacija
sprovođenje 24-časovnog sistema monitoringa kvaliteta vode, vazduha i zemljišta;
definisanje obaveza operatera SEVESO II postrojenja (Fabrike bakarnih cevi Majdanpek) koji mora da dostavi obaveštenje, odnosno da izradi Politiku prevencije udesa ili Izveštaj o bezbednosti i Plan zaštite od udesa;
ograničavanje emisija iz novih izvora zagađivanja;
pribavljanje obavezne integrisane dozvole za promene u načinu funkcionisanja postojećih objekata i postrojenja.
5) Mera za ekološko upravljanje komunalnim i opasnim otpadom
fazno rešavanje deponovanja komunalnog otpada – izmeštanjem smetlišta iz Nacionalnog parka i preusmeravanjem tokova otpada na novoplaniranu regionalnu deponiju „Halovo 2” do 2015. godine;
definisanje zona za lociranje reciklažnih dvorišta i zelenih ostrva u okviru Nacionalnog parka i transfer stanica van Nacionalnog parka za primarnu selekciju otpada prema regionalnim planovima upravljanja otpadom;
utvrđivanje mehanizma sanacije postojećih deponija i načina rekultivacije zemljišta radi privođenja novim namenama (a prema postojećoj planskoj i projektnoj dokumentaciji);
definisanje nadležnosti za eliminaciju industrijskog i otpada iz energetike van granica Nacionalnog parka i njegovo deponovanje na planirano regionalno skladište u Nišavskom upravnom okrugu;
realizacija bezbedne evakuacije opasnog i medicinskog otpada sa teritorije Nacionalnog parka, u skladu sa regionalnim strategijama i planovima upravljanja otpadom i Strategijom upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine.
6) Mera zaštite od buke
utvrđivanje nadležnosti za sprovođenje merenja buke i zaštite od buke u okviru industrijskih postrojenja, energetskih objekata, zona eksploatacije mineralnih sirovina i kamenoloma, pristana i brodogradilišta, kao i izgrađenih sredina.
Osnovna mera koju treba sprovoditi na celom području Prostornog plana jeste uspostavljanje i funkcionisanje monitoringa parametara životne sredine.
4.5.2. Organizacija prostora od interesa za odbranu i vanredne situacije
Obezbeđenje uslova i mera od interesa za odbranu zemlje ostvaruju se implementacijom rešenja Prostornog plana i Izveštaja o strateškoj proceni uticaja Prostornog plana na životnu sredinu (za postrojenja na SEVESO II listi).
Prostornim planom je, u skladu sa Uslovima i zahtevima Ministarstva odbrane (sektora za materijalne resurse- Uprave za infrastrukturu) za prilagođavanje Prostornog plana potrebama odbrane zemlje (interni broj 4420-2 od 08.12.2009.) utvrđeno 9 vojnih kompleksa (3 na području opštine Majdanpek – Donji Milanovac, Porečka reka, Bele vode, 5 na području opštine Kladovo – Tekija-pristanište, Đerdap 1, Novi Sip, Petrovo Selo i Grujinci i jedan na području opština Kladovo i Majdanpek – Državna šuma);
Vojni kompleksi koji imaju status „predato MUP-u Republike Srbije” (Donji Milanovac, Bele vode, Đerdap 1, Petrovo selo i Grujinci) su zaštićeni uslovima koje propisuje to Ministarstvo i oko njih nije predviđen poseban režim zaštite ili ograničenja gradnje. Za komplekse sa statusom posebne namene (Porečka reka i Državna šuma) može se očekivati promena statusa u neperspektivne. Za sve ostale vojne komplekse (Tekija pristanište i Novi Sip), koji imaju status „Master plan” može se skinuti status „posebne namene”. Buduća namena ovih kompleksa odrediće se prostornim planovima lokalnih samouprava, nakon otuđenja i regulisanja imovinsko pravnih odnosa. Prioritet ima javna namena ovih objekata (u funkciji razvoja javno-socijalne infrastrukture), a u skladu sa interesima lokalne samouprave, Republike Srbije i drugih zainteresovanih subjekata. U tom smislu, preporuka Prostornog plana je da se na lokalitetu nekadašnje karaule u Tekiji formira izletište.
U skladu sa Zakonom o zaštiti državne granice, postoje ograničenja koja se odnose na kretanje i boravak lica u graničnom pojasu, koji obuhvata deo teritorije Republike Srbije u dubini od 100 m, duž granične linije.
Posebne mere zaštite obuhvataju zaštitu od poplava, snežnih nanosa i klizišta, definisanje uslova za izgradnju građevinskih objekata, prema potrebnom nivou seizmičke otpornosti, definisanju alternativnih saobraćajnih pravaca za evakuaciju stanovništva, utvrđivanju mogućnosti obaveštavanja i uzbunjivanja stanovništva i drugim elementima.
U planskom periodu neophodno je donošenje planova za odbranu od elementarnih nepogoda i o proglašenju erozivnih područja čime se propisuju administrativne mere preporuka i zabrana.
Privredni subjekti na području Plana (Fabrika bakarnih cevi Majdanpek, koja se nalazi na SEVESO II listi, kao i RB Majdanpek) imaju obavezu da pripreme planove delovanja u slučaju tehnoloških akcidenata (izlivanja tehnoloških voda, požara, eksplozija, emisije štetnih gasova i drugo) u saradnji sa lokalnim institucijama i organima. Kroz mere i uslove date Izveštajem o Strateškoj proceni propisuju se aktivnosti koje mogu sprečiti ili neutralizovati akcidente nastale u okviru SEVESO II postrojenja.
Policentričnim sistemom naselja omogućiće se očuvanje disperznog razmeštaja postojećih seoskih naselja, istovremenim jačanjem centralnih funkcija opštinskih centara i sekundarnog opštinskog centra, centra Nacionalnog parka, Donjeg Milanovca. U skladu sa principima prevencije od razaranja obavezna je primena važećih aseizmičkih propisa pri sanaciji postojećih i izgradnji novih objekata.
Autonomnost poljoprivrede obezbeđuje biološki bezbedna hrana proizvedena u autonomnim pogonima, pod uslovom da se ostvari planirana integracija sa industrijom i turizmom, kao stimulativnim organizatorom i potrošačem u doba mira.
U izradi plana zaštite od požara predviđena saobraćajna pristupačnost šumskim područjima biće realizovana izgradnjom mreže javnih, službenih i šumskih puteva, grebenskog turističkog puta, staza za turistička terenska vozila, bicikle i pešake, računajući ove objekte istovremeno i kao protivpožarne barijere koje dele šumu na manje segmente.
U planiranju sistema veza uvažen je njihov poseban značaj za izdvojena brdsko-planinska sela (na Miročkoj površi), primenom visokofrekventnih veza i obezbeđivanjem radio, TV i prijema interneta. Pored eksternih veza, predviđen je razvoj sistema unutrašnjih veza koji ima poseban značaj u vanrednim situacijama.
Alternativno vodosnabdevanje sa visokim stepenom pouzdanosti i niskim stepenom povredivosti treba omogućiti jedinstvenim sistemima, sastavljenim od povezanih separatnih i većeg broja lokalnih sistema. Obeležiće se zona akcidenata (poplavni talasi, poplave i klizišta) uvođenjem sistema obaveštavanja i uzbunjavanja, kao i planova reakcija u slučaju ovih pojava.
Autonomnost snabdevanjem energijom u vanrednim situacijama obezbeđuje se korišćenjem alternativnih izvora: hidropotencijala planinskih vodotoka, vetro-elektrana, biomasa, bio-gasa dobijenog tretmanom biloške komponente komunalnog otpada i drugo.
Prema konceptu razvoja turizma, intencija je funkcionalno integrisanje većine aktivnosti naselja (pre svega poljoprivrede i male privrede) i neposredno uključenje u turističku ponudu, čime se omogućava razvoj naselja i povećanje broja stalnih stanovnika. Planirani javni objekti i smeštajni turistički sadržaji mogu se u vanrednim situacijama upotrebiti za potrebe sanitetskog zbrinjavanja i lečenja.
4.6. Namena prostora i bilans površina posebne namene
Upotreba prostora na području Plana (površine 1542 km2) ima sledeću strukturu:
poljoprivredno zemljište oko 412 km2 (oko 27%),
šume i šumsko zemljište oko 1015 km2 (66%),
neplodne površine oko 115 km2 (7%), od čega vodene površine i vlažna područja oko 64 km2 (od čega u obuhvatu Nacionalnog parka oko 55 km2).
Promene u bilansu osnovne namene prostora su planskim rešenjima usmerene ka optimizaciji namene zemljišta i prirodnih uslova, uz minimalno zauzimanje zemljišta za potrebe realizacije turističke infrastrukture i turističkih lokaliteta, izgradnju infrastrukture, obezbeđenje dugoročnih stambeno-komunalnih i ekonomskih potreba lokalne zajednice (Tabela. III-8).
Planirane promene u bilansu namene prostora do 2025. godine neznatno će se odraziti na poljoprivredno zemljište koje će se smanjiti za oko 1 km2 i iznosiće oko 411 km2. Za potrebe razvoja turizma nameniće se oko 1 km2 poljoprivrednog zemljišta. Zadržava se ostvaren stepen šumovitosti (oko 66%) uz unapređenje postojećeg stanja državnih i privatnih šuma. Ostalo zemljište obuhvata: građevinsko zemljište (ukupne površine oko 29 km2, od čega ,postojećih naselja i planiranih turističkih lokaliteta oko 13 km2, i infrastrukture oko 17 km2), površine eksploatacije mineralnih sirovina (RB Majdanpek i kamenolome, površine oko 16 km2) i neplodne površine (van poljoprivrednog zemljišta, šuma i šumskog zemljišta, površine oko 69 km2).
Građevinsko zemljište povećaće se sa oko 29 km2 na oko 30 km2 (ili 3,5%) i iznosiće oko 2% ukupne površine Prostornog plana. Građevinska područja naselja određena su orijentaciono na osnovu ortofoto snimaka. Planirana gradnja u postojećim naseljima u i izvan obuhvata Nacionalnoh parka biće najvećim delom u okviru postojećih granica građevinskog područja naselja, dok će se izgradnja putne mreže vršiti pretežno na trasama postojećih lokalnih, šumskih i nekategorisanih puteva.
Posmatrano po zonama zaštite Nacionalnog parka, promene namene nisu predviđene u zonama sa režimom zaštite I stepena (povećanje ukupne površine sa oko 27 na oko 56 km2, odnosno za 29 km2 ili više od dva puta). U zonama sa režimom zaštite II stepena (smanjenje sa oko 152 km2 na oko 134 km2, odnosno za 18 km2 ili 12%) neće doći do značajnije promene namene (vidikovci i pristupni putevi, turističke staze, kampovi i drugo objekti u funkciji prezentacije vrednosti Nacionalnog parka). Najznačajnije promene u nameni biće u zonama sa režimom zaštite III stepena (na površini oko 447,5 km2) gde će se poljoprivredno zemljište (1 km2) prenameniti za razvoj turizma.
Do značajne promene u korišćenju poljoprivrednih, šumskih i neplodnih površina van područja Nacionalnog parka može doći u zoni razvoja eksploatacije mineralnih sirovina, dok će se razvoj infrastrukturnih koridora i naselja pretežno odvijati u okviru postojećih površina. Ove promene biće precizirane prostornim planovima lokalnih samouprava i Prostornim planom posebne namene Borsko-majdanpečkog rudarskog basena.
Planirana zaštita posebnih prirodnih vrednosti van obuhvata Nacionalnog parka (saglasna zonama zaštite III stepena) na površini od oko 11 km2 (od čega su: 3 km2 spomenici prirode i to 1,6 km2 u opštini Majdanpek, 1,4 km2 u opštini Negotin, i 8 km2 IBA područje u opštini Kladovo), ne predviđa promenu namene prostora.
TabelaIII-8: Prikaz bilansa namene prostora po zonama zaštite Nacionalnog parka i na području Prostornog plana u km2
Godina Namena prostora Poljoprivredno Šumsko Ostalo Ukupno Zona zaštite I stepena (1) 2011 1,4 54,5 0,4 56,3 2025 1,4 54,5 0,4 2025/2011 0 0 0 Zona zaštite II stepena (2) 2011 12,4 120,1 1,6 134,1 2025 12,4 120,1 1,6 2025/2011 0 0 0 Zona zaštite III stepena (3) 2011 91,9 281,1 74,5 447,5 2025 90,9 281,1 75,5 2025/2011 -1 0 +1 Ukupno NP „Đerdap” (1+2+3) 2011 105,7 455,7 76,5 637,9 2025 104,7 455,7 77,5 2025/2011 -1 0 +1 Van Nacionalnog parka (4) 2011 302,7 562,6 39,1 904,4 2025 301,7 562,6 40,1 2025/2011 -1 0 +1 Ukupno područje Plana (1+2+3+4) 2011 411,7 1014,9 115,6 1542,1 2025 409,7 1014,9 117,6 2025/2011 -2 0 +2
Proširenje postojećih građevinskih područja naselja izvan granica Nacionalnog parka može se utvrditi šematskim prikazima uređenja naselja u sklopu prostornih planova jedinica lokalne samouprave i/ili odgovarajućim urbanističkim planom.
IV. Pravila upotrebe zemljišta, uređenja i građenja
Pravila uređenja i građenja utvrđena Prostornim planom (dalje: pravila) su obavezujuća za izdavanje lokacijske dozvole u zoni direktne primene Prostornog plana na području Nacionalnog parka i području hidrorevirzibilnog sistema „Đerdap 3”.
Pravila su usmeravajuća za izradu i donošenje urbanističkih planova predviđenih u delu V 2.1. Prostornog plana. Do donošenja predviđenih urbanističkih planova, može se izdati lokacijska dozvola na osnovu planskih rešenja i pravila ovog Prostornog plana samo za rekonstrukciju i dogradnju postojećih objekata na postojećem građevinskom području naselja u Nacionalnom parku.
Pravila su obavezujuća za usklađivanje donetih prostornih planova jedinica lokalne samouprave i za izradu i donošenje Prostornog plana opštine Majdanpek na obuhvaćenim delovima teritorija opština u granicama Nacionalnog parka i područja hidrorevirzibilnog sistema „Đerdap 3” i usmeravajuća na preostalom delu područja Prostornog plana.
1. Pravila uređenja i građenja za zone saposebnim režimom zaštite
1.1. Zone zaštite prirodnih dobara
Izgradnja i uređenje prostora Nacionalnog parka i drugih zaštićenih i predviđenih za zaštitu prirodnih dobara biće u skladu sa režimima, uslovima i merama zaštite utvrđenim u delu III 1.3. Prostornog plana.
1.2. Zone zaštite nepokretnih kulturnih dobara
Uređenje i izgradnja prostora zaštićene okoline nepokretnih kulturnih dobara od izuzetnog značaja Lepenski Vir i Golubačka tvrđava sprovodiće se na osnovu donetih planova detaljne regulacije (Plan detaljne regulacije za revitalizaciju srednjovekovne tvrđave Golubački grad i Plan detaljne regulacije područja arheološkog lokaliteta Lepenskog vira)
Za NKD u obuhvatu zona sa režimom zaštite I i II stepena Nacionalnog parka (deo III 2. i Referalna karta 1. Prostornog plana), primenjivaće se režimi, uslovi i mere zaštite utvrđeni u delu III 1.3. Prostornog plana i uslovi nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture.
Utvrđivanje zaštićene okoline za ostala kategorisana i nepokretna kulturna dobra kojima će biti utvrđen status i kategorizacija, odrediće se ustanovljavanjem sledećih zona sa različitim režimima zaštite i pravilima uređenja i izgradnje prostora, i to:
zona I stepena zaštite, to jest zona zaštićene/neposredne prirodne okoline NKD koja uživa isti status zaštite kao dobro, sa režimom strogo kontrolisane izgradnje i uređenja prostora kojim je:
zabranjena izgradnja objekata koji nisu u funkciji zaštite i prezentacije kulturnog dobra;
dozvoljeno korišćenje, održavanje i, eventualno, rekonstrukcija objekata u okviru postojećih gabarita i uz saglasnost nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;
prostor se uređuje, oprema komunalnom infrastrukturom i odgovarajućim mobilijarom u skladu sa zahtevima zaštite i prezentacije nepokretnog kulturnog dobra i
dozvoljen dosadašnji način korišćenja poljoprivrednog zemljišta i radovi na uređenju šuma koji nisu u koliziji sa zaštitom i prezentacijom nepokretnog kulturnog dobra i očuvanjem predeonog lika zaštićenog prostora;
zona II stepena zaštite čini prostornu celinu sa I zonom zaštite u okviru predeonog lika bliže percepcije (do najbližih vizuelnih prepreka u okruženju), koju štiti od negativnih uticaja okruženja i omogućava prezentaciju nepokretnog kulturnog dobra, ima režim ograničene i strogo kontrolisane izgradnje i uređenja prostora kojim je:
dozvoljena rekonstrukcija i održavanje postojećih, izuzetno i izgradnja novih stambenih i pomoćnih objekata za poljoprivrednu proizvodnju stalnih stanovnika naselja i to isključivo na postojećoj katastarskoj/građevinskoj parceli, u skladu sa uslovima nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture i odgovarajućim urbanističkim planom i
dozvoljen saobraćajni pristup i organizovanje punkta za prihvat posetilaca i službenih lica, sa pratećim sadržajima za prezentaciju nepokretnog kulturnog dobra i uređenim stazama za pešačko kretanje posetilaca i
zona III stepena zaštite, to jest šira zona zaštite, koja obuhvata prostor ambijentalne i/ili predeone celine u kojoj se NKD nalazi, ima režim selektivne i kontrolisane izgradnje i uređenja prostora kojim je dozvoljen:
razvoj aktivnosti komplementarnih zaštiti NKD;
promena namene i načina korišćenja poljoprivrednog i šumskog zemljišta ukoliko se ne remeti očuvanje predeonog lika, a u skladu sa režimima zaštite Nacionalnog parka ustanovljenim ovim Prostornim planom;
izgradnja pristupnih i rehabilitacija i rekonstrukcija postojećih puteva i saobraćajnica u naselju, kao i uređenje različitih vrsta staza za kretanje posetilaca, izletnika i turista (izletničke, panoramske, planinarske i drugo);
izgradnja turističkih, sportsko-rekreativnih, stambenih, poljoprivrednih i drugih objekata u funkciji razvoja kulturološkog i ruralnog turizma i obnove postojećih naselja na osnovu odgovarajućeg urbanističkog plana, a u skladu sa režimima zaštite Nacionalnog parka i planskim rešenjima ustanovljenim ovim Prostornim planom.
Ni u jednoj od navedenih zona nije dozvoljena površinska eksploatacija mineralnih sirovina i formiranje privremenih pozajmišta.
Do utvrđivanja granica i zona sa diferenciranim režimima zaštite, izgradnje i uređenja prostora, zaštićenom okolinom utvrđenih i predviđenih za utvrđivanje NKD (zona I), koja uživa isti status zaštite kao dobro, smatraće se cele katastarske parcele na kojima se to dobro nalazi, a po potrebi i sve katastarske parcele koje se sa njima graniče.
1.3. Zone zaštite izvorišta vodosnabdevanja, akumulacija i vodotoka
Za sva postojeća i planirana lokalna izvorišta vodosnabdevanja ustanovljavaju se zone sanitarne zaštite u skladu sa Pravilnikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja („Službeni glasnik RS”, broj 92/08).
Područje hidrorevirzibilnog sistema „Đerdap 3” za koje je predviđena izrada prostornog plana područja posebne namene (Referalne karte 1. i 4. Prostornog plana) rezerviše se do konačnog opredeljivanja za realizaciju akumulacija na vodotocima Pesača i Brodica. Za to područje utvrđuju se sledeći režimi rezervisanja i pravila izgradnje i uređenja prostora do izrade prostornog plana područja posebne namene:
režim selektivne kontrolisane izgradnje i korišćenja prostora kojim se zabranjuje izgradnja: novih javnih puteva, objekata industrije i malih i srednjih preduzeća, poljoprivrednih objekata (izuzev ekonomskih objekata za sopstvene potrebe poljoprivrednih domaćinstava), turističkih objekata i kuća za odmor; i svih objekata i izvođenje radova koji u svom tehnološkom procesu koriste ili emituju opasne materije, derivate nafte i druge supstance koje mogu da dovedu do zagađivanja životne sredine; i
omogućava modernizacija svih postojećih objekata; zamena, rekonstrukcija i/ili dogradnja stambenih, stambeno-poslovnih, poslovnih i turističkih objekata domicilnog stanovništva do 25% postojeće bruto razvijene površine objekta, kao i izgradnja i dogradnja ekonomskih objekata za sopstvene potrebe poljoprivrednih domaćinstava, pod uslovom obezbeđenja sanitarno bezbednog prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda.
Zaštita vodnog zemljišta (VZ) sprovodi se na način koji je definisan Prostornim planom Republike Srbije i Zakonom o vodama.
Na priobalnom delu Dunava na području Prostornog plana obalni pojas svih naselja se uređuje po principima urbane regulacije, sa kejovima i valobranima, sa zaštitom od povodnja Q1% i rezervom ne manjom od 1 m za zaštitu od talasa. Za neregulisane vodotoke se do završetka kartiranja svih zona koje se plave velikim vodama verovatnoće do 1% uspostavlja vodno zemljište na pojasu širine 10 m duž obala vodotoka. Za VZ duž vodotoka utvrđuju se sledeća pravila uređenja i izgradnje prostora:
zabranjena je gradnja bilo kakvih stalnih objekata i legalizacija postojećih objekata, osim hidrotehničkih objekata, ali se može koristiti za poljoprivrednu proizvodnju, plantažne zasade (šume, voćnjaci, vinogradi) i sportsko-rekreativne otvorene površine;
ne dozvoljava se podužno vođenje saobraćajnih i infrastrukturnih sistema; u slučaju da je neophodna izgradnja pojedinih deonica infrastrukturnih sistema sa podužnim položajem trase ista se uslovljava izvođenjem linijskih odbrambenih sistema za zaštitu od poplavnih voda verovatnoće 0,5%;
na prelasku plavnih zona objekti linijskih i komunalnih infrastrukturnih sistema (saobraćajnice, objekti za prenos energije, cevovodi) moraju se visinski izdići i dispoziciono tako rešiti da budu zaštićeni od poplavnih voda verovatnoće 0,5% (takozvana dvestogodišnja velika voda) i
regulaciju reka u zoni naselja pored funkcionalnih kriterijuma treba primeriti skladnom povezivanju naselja sa akvatorijom; duž obala reka se mora ostaviti slobodan prostor od najmanje 7 m širine.
2. Pravila uređenja i građenja površina i objekata javne namene
2.1. Pravila uređenja i građenja infrastrukturnih sistema
2.1.1. Pravila uređenja i građenja pojaseva regulacije infrastrukturnih sistema
Pojas regulacije jeste putno zemljište i zemljišni pojas drugih objekata infrastrukturnih sistema.
Prostornim planom utvrđuje se orijentaciona širina pojasa regulacije za:
državni put I reda širine oko 25.0 m, državni put II reda širine oko 20.0 m i opštinski put širine oko 15.0 m;
jednokolosečnu železničku prugu širine oko 16.0 m.
Utvrđuju se sledeća pravila uređenja pojasa regulacije javnog državnog puta I/II reda i opštinskog puta:
u izgrađenom prostoru naselja uz kolovoz se izvodi autobusko stajalište najmanje širine 3.0 m, obostrani trotoari s ivičnjacima najmanje širine od po 1.5 m, a samo izuzetno jednostrani trotoar širine dva i više metara, dok se van izgrađenog prostora naselja izvode obostrane bankine širine po 1.5 m s tvrdim zastorom;
u skladu s lokalnim uslovima i potrebama u saobraćajnom profilu javnog puta smešta se biciklistička staza širine 1.0 m za jednosmeran ili 2.0 m za dvosmeran saobraćaj sa zaštitnom trakom minimalne širine 1.5 m; ili se u slobodnom profilu saobraćajnice smešta bicklistička staza širine 1.5 m za jednosmeran ili 2.5 m za dvosmeran saobraćaj;
saobraćajni priključci na državni put utvrđuju se na osnovu uslova i saglasnosti upravljača državnim putevima, preko rekonstruisanih postojećih saobraćajnih priključaka opštinskih puteva ili preko servisne saobraćajnice, tako da:
parcele koje izlaze na državni put I reda ne mogu, svaka za sebe pojedinačno, da imaju direktan izlaz na put već se pristup takvih parcela mora ostvariti preko servisne saobraćajnice na osnovu pribavljene saglasnosti upravljača puta;
priključivanje prilaznog na javni put vrši se prvenstveno njegovim povezivanjem sa drugim prilaznim ili nekategorisanim putem koji je već priključen na javni put, a na područjima na kojima ovo nije moguće, priključivanje prilaznog puta vrši se neposredno na javni put i to prvenstveno na put nižeg reda;
zemljani i šumski putevi koji se ukrštaju ili priključuju na državne puteve, moraju imati širinu od najmanje 5 m sa tvrdom podlogom ili sa istim kolovoznim zastorom kao i put na koji se priključuje ili sa njim ukršta, u dužini koja odgovara najmanje ukupnoj širini neposrednog pojasa zaštite državnog puta;
ili se predmetna deonica državnog puta u izgrađenom prostoru naselja predlaže za javni put u naselju na osnovu ovog plana ili odgovarajućeg urbanističkog plana;
saobraćajni priključak opštinskog puta i priključna saobraćajnica ulice na državni put ima minimalnu širinu saobraćajnih traka od 2,75 m i minimalni radijus krivine 10-12 m;
u izgrađenom prostoru naselja između trotoara i granice pojasa regulacije podiže se drvored i drugi zasad, tako da ne ometa preglednost javnog puta i ne ugrožava bezbednost saobraćaja;
kosine useka, zaseka i nasipa, kao i druge kosine u putnom zemljištu, gde je to moguće, ozelenjavaju se travom, šibljem i drugim autohtonim rastinjem koje ne ugrožava preglednost puta;
duž svih puteva obezbeđuje se infrastruktura za prikupljanje i kontrolisano odvođenje atmosferskih voda, sa ugrađenim separatorima naftnih derivata na državnim putevima u Nacionalnom parku i zoni I i II sanitarne zaštite izvorišta voda i
reklamne table i panoi, oznake kojima se obeležavaju turistički objekti, kulturno-istorijski spomenici i spomen obeležja i drugi slični objekti, mogu se postavljati pored državnih puteva na udaljenosti od 7 m od ivice kolovoza, odnosno pored opštinskog puta na udaljenosti od 5 m od ivice kolovoza, odnosno prema uslovima upravljača puta.
2.1.2. Pravila uređenja i građenja zaštitnih pojaseva infrastrukturnih sistema
Ustanovljavaju se sledeći obostrani zaštitni pojasevi trasa i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema na području Prostornog plana:
1) neposredni pojas zaštite – prostor zaštitnog pojasa od:
ivice pojasa regulacije puta širine 20.0 m za državni put I reda, 10.0 m za državni put II reda, 5.0 m za javni opštinski i nekategorisan put;
ose železničkog koloseka širine 25.0 m;
ose dalekovoda od 110 kV i 35 kV širine 15.0 m i nižeg napona širine 6.0 m; i
ose optičkog kabla širine jedan metar;
2) širi pojas zaštite – prostor kontrolisane izgradnje od granice neposrednog pojasa zaštite/zaštitnog pojasa: širine 20.0 m za državni put I reda, 10.0 m za državni put II reda i 5.0 m za javni opštinski; i širine 175 m za železničku prugu;
3) pojasevi zaštite životne sredine od uticaja na infrastrukturni sistem:
pojas I stepena zagađenja – sa veoma velikim ekološkim opterećenjem životne sredine, zbog emisija aerozagađenja, povećane buke i zagađivanja zemljišta, poklapa se sa neposrednim pojasima zaštite infrastrukturnih sistema;
pojas II stepena zagađenja – sa velikim ekološkim opterećenjem životne sredine zbog povećane buke i zagađivanja zemljišta poklapa se sa širim pojasima zaštite javnih puteva.
Širina zaštitnih pojaseva javnih puteva usklađivaće se sa njihovom kategorizacijom u državne i opštinske puteve. Širina zaštitnih pojaseva infrastrukturnih sistema je obavezna do njihovog redefinisanja izradom odgovarajućeg urbanističkog plana.
U neposrednom pojasu zaštite trase i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema – državnih i opštinskih puteva, železničke pruge, dalekovoda i optičkih kablova, uspostavlja se režim ograničene i strogo kontrolisane izgradnje i uređenja prostora sa sledećim osnovnim pravilima:
zabranjuje se izgradnja objekata koji nisu u funkciji infrastrukturnog sistema koji se štiti, odnosno rekonstrukcija i dogradnja postojećih objekata i izgradnja novih privrednih, stambenih i drugih objekata;
dozvoljava se izgradnja funkcionalnih i pratećih sadržaja, objekata, postrojenja i uređaja u funkciji infrastrukturnog sistema;
mogu se postavljati planirane paralelno vođene trase ostalih infrastrukturnih sistema, objekata i postrojenja na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona, a pod uslovima i na način koji utvrdi nadležno javno preduzeće, odnosno upravljač javnog infrastrukturnog sistema i
izvode se potrebni radovi i sprovode mere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na životnu sredinu, kao i potrebne mere zaštite infrastrukturnog sistema.
U širem pojasu zaštite trase i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema – državnih i opštinskih puteva, železničke pruge, dalekovoda i optičkih kablova uspostavlja se režim selektivne i kontrolisane izgradnje i uređenja prostora sa sledećim osnovnim pravilima:
1) dozvoljava se izgradnja objekata, odnosno legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih i izgradnja novih objekata na osnovu odgovarajućeg urbanističkog plana, s tim da je za povećanje gustine naseljenosti, stepena izgrađenosti i zauzetosti površina, u prvom redu za izgradnju stambenih i objekata javne namene, preduslov preduzimanje mera zaštite na osnovu procene uticaja i rizika od infrastrukturnog sistema na životnu sredinu;
2) svi planirani paralelno vođeni infrastrukturni sistemi koji nisu postavljeni u neposrednom pojasu zaštite smeštaju se u širem pojasu zaštite na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona i
3) izvode se potrebni radovi i sprovode mere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na životnu sredinu, kao i potrebne mere zaštite infrastrukturnog sistema koje nisu realizovane u neposrednom pojasu zaštite.
2.2. Pravila uređenja i građenja za saobraćajnu infrastrukturu nagrađevinskom području naselja
Na građevinskom području naselja razvija se saobraćajna mreža koja se, u skladu sa funkcijama i razvojnim potrebama naselja, segregira po sledećim kategorijama: sabirne ulice, stambene ulice i kolskopešačke ulice.
Širina regulacije za sabirne ulice iznosi najmanje 10 m (1.5+7+1,5), a za stambene ulice najmanje 7 m (1+5+1).
Nivelacija, primenjeni radijusi krivina i padovi se usaglašavaju sa standardima i propisima za ovu vrstu saobraćajnica. Maksimalni podužni nagib za sve ulice iznosi 12%. Minimalna širina trotoara je jedan metar. Odvodnjavanje se rešava gravitacionim oticanjem površinskih voda (podužnim i poprečnim padom saobraćajnica).
2.3. Pravila uređenja i građenja za objekte javne namene
Objekti javne namene mogu da se grade u zonama sa pretežno stambenom i stambeno-poslovnom namenom, kao i na postojećim i planiranim parcelama za javne namene utvrđenim odgovarajućim urbanističkim planom.
Za izgradnju svih novih, dogradnju i rekonstrukciju postojećih objekata javne namene u Nacionalnom parku obavezna je izrada urbanističkog projekta. U slučaju fazne izgradnje urbanistički projekat se radi za celinu kompleksa sa jasno naznačenim fazama izgradnje koje se mogu realizovati na način da svaka faza može da funkcioniše samostalno i kao deo celine.
Osnovna opšta pravila uređenja i građenja za objekte javne namene u oblasti dečjeg vaspitanja i obrazovanja, obrazovanja, zdravstvene i socijalne zaštite i kulture jesu:
1) minimalna površina parcele za objekat javne namene je 4.0 ara;
2) tip objekta zavisi od njegove funkcije i uslova na lokaciji, ali je pretežno slobodno stojeći objekat na parceli;
3) maksimalni indeks zauzetosti je 30%;
4) maksimalni indeks izgrađenosti je 1.0;
5) postojeći objekti zadržavaju postojeću građevinsku liniju, a za nove objekte minimalno rastojanje građevinske od regulacione linije iznosi 5.0 m;
6) najmanja udaljenost objekata javne namene od objekata na susednim parcelama iznosi pola visine susednog objekta, ali ne manje od 5.0 m;
7) rastojanje osnovnog gabarita objekta od granice susedne parcele iznosi na delu bočnog dvorišta pretežno severne orijentacije minimalno 3.5 m, odnosno na delu bočnog dvorišta pretežno južne orijentacije minimalno 4.0 m;
8) maksimalna visina objekta je 12.0 m (od kote prizemlja do slemena) i
9) u granicama sopstvene građevinske parcele obezbeđuje se parkiranje i garažiranje vozila, izvan površine javnog puta.
3. Pravila uređenja i građenja za objektestambene i poslovne namene
Pravila uređenja i građenja odnose se na formiranje građevinskih parcela i izgradnju novih objekata, dogradnju i rekonstrukciju postojećih objekata stambene, stambeno-poslovne i poslovne namene. Objekti poslovne namene su kompatibilni sa stanovanjem i mogu se graditi u zonama pretežno stambene i stambeno-poslovne namene, ukoliko nemaju negativnog uticaja na životnu sredinu, kao što su: pružanje intelektualnih usluga, usluga javnih službi u privatnom sektoru, tehnički i drugi servisi, trgovina, ugostiteljstvo, tradicionalni zanati i slične poslovne namene.
Pravila parcelacije i izgradnje, indeks zauzetosti, indeks izgrađenosti i visinska regulacija važe za svaku pojedinačnu građevinsku parcelu.
3.1. Veličina i oblik parcele
Oblik i veličina parcele za postojeće izgrađene objekte, nove objekte i objekte za dogradnju određuje se tako da se na njima mogu izgraditi objekti u skladu sa pravilima parcelacije i izgradnje.
Dozvoljava se formiranje nove građevinske parcele spajanjem delova dve ili više katastarskih parcela bez ograničenja (površine) veličine parcele. Dozvoljava se deoba katastarskih parcela do utvrđenog minimuma za formiranje novih građevinskih parcela.
Tabela IV-1. Veličina građevinske parcele
Namena i tipologija izgradnje Minimalna površina parcele Optimalna površina parcele 1. Stanovanje – nepoljoprivredno domaćinstvo 5.0 a 10.0 a 1.1 Postojeće stanovanje – nepoljoprivredno domaćinstvo postojeća 10.0 a 2. Stanovanje – mešovito domaćinstvo 6.0 a 15.0 a 2.1 Postojeće stanovanje – mešovito domaćinstvo postojeća 15.0 a 3. Stanovanje – poljoprivredno domaćinstvo 8.0 a 20.0 a 3.1 Postojeće stanovanje – poljoprivredno domaćinstvo postojeća 20.0 a 4. Poslovna namena 8.0 a 20.0 a 4.1 Stambeno-poslovna namena (70%:30%) 6.0 a 15.0 a
3.2. Indeks zauzetosti
Dozvoljena je izgradnja do indeksa zauzetosti datog u Tabeli IV-2.
Tabela IV-2. Maksimalan indeks zauzetosti građevinske parcele
Namena i tipologija izgradnje Maksimalni indeks zauzetosti 1. Stanovanje – nepoljoprivredno domaćinstvo 30% 1.1 Postojeće stanovanje – nepoljoprivredno domaćinstvo 30% ili postojeći* 2. Stanovanje – mešovito domaćinstvo 40% 2.1 Postojeće stanovanje – mešovito domaćinstvo 40% ili postojeći* 3. Stanovanje – poljoprivredno domaćinstvo 50% 3.1 Postojeće stanovanje – poljoprivredno domaćinstvo 50% ili postojeći* 4. Poslovna namena 80% 4.1 Stambeno-poslovna namena (70%:30%) 60%
* ukoliko je veća od planirane
3.3. Indeks izgrađenosti
Dozvoljena je izgradnja do indeksa izgrađenosti utvrđenog u Tabeli IV-3.
Tabela IV-3. Maksimalan indeks izgrađenosti parcele
Namena itipologija izgradnje Maksimalni indeks izgrađenosti 1. Stanovanje – nepoljoprivredno domaćinstvo 0.8 1.1 Postojeće stanovanje – nepoljoprivredno domaćinstvo 0.8 ili postojeći* 2. Stanovanje – mešovito domaćinstvo 0.8 2.1 Postojeće stanovanje – mešovito domaćinstvo 0.8 ili postojeći* 3. Stanovanje – poljoprivredno domaćinstvo 1.0 3.1 Postojeće stanovanje – poljoprivredno domaćinstvo 1.0 ili postojeći* 4. Poslovna namena 1.0 4.1 Stambeno-poslovna namena (70%:30%) 1.0
* ukoliko je veća od planirane
3.4. Građevinska linija
Rastojanje građevinske linije od regulacione linije iznosi 5.0 m, osim na delu državnog puta I reda kada iznosi 20.0 m, odnosno II reda 10.0 m (osim ukoliko je predmetni put proglašen naseljskom saobraćajnicom od strane nadležnog organa).
Novi objekat (ukoliko se gradi kao zamena za postojeći objekat) postavlja se u skladu sa planiranim građevinskim linijama, odnosno pravilima izgradnje ovog prostornog plana.
Dozvoljeno je odstupanje od građevinske linije u sledećim slučajevima:
kada je postojeći objekat već zatečen sa odstupanjem od građevinske linije i
kada pozicija novog objekta nije u skladu sa već postojećim objektima, ili zaklanja vizure.
3.5. Međusobna udaljenost objekata
Objekti na parcelama se postavljaju na propisanom rastojanju iz ovog prostornog plana iz razloga protivpožarne zaštite, zaštite od obrušavanja snegova i atmosferskih voda, urbanističke i arhitektonske regulacije prostora.
Objekti na istoj parceli se postavljaju:
na rastojanju od minimum 5.0 m od zida do zida za stambene namene, s tim da streha ne sme da prelazi 1.0 m;
na rastojanju od minimum 6.0 m od zida do zida za stambeno-poslovne i poslovne namene, s tim da streha ne sme da prelazi 1.0 m i
za postojeće objekte minimalno rastojanje može biti 4.0 m od zida do zida, s tim da streha ne sme da prelazi 1.0 m.
Najmanje dozvoljeno rastojanje osnovnog gabarita (bez ispada) objekta od granice građevinske parcele je za:
objekte stambene namene – slobodnostojeće objekte na delu bočnog dvorišta severne orjentacije 1.5 m i na delu bočnog dvorišta južne orjentacije 2.5 m; dvojne objekte na bočnom delu dvorišta 4.0 m i
objekte poslovne i stambeno-poslovne namene na bočnom delu dvorišta 5.0 m.
3.6. Visina objekata
Visina objekta se ovim prostornim planom utvrđuje u metrima (od kote prizemlja do kote slemena) i ne može da bude veća od 12.0 m za objekte stambene i stambeno-poslovne namene.
Visina objekta za poslovne namene ne može da bude veća od 16.0 m.
3.7. Energetska efikasnost objekata
U izgradnji svih novih i rekonstrukciji i sanaciji postojećih objekata poštovaće se principi energetske efikasnosti.
Energetska efikasnost svih objekata koji se grade, rekonstruišu, dograđuju, obnavljaju, adaptiraju i saniraju (stambene, javne, poslovne, turističke, sportsko-rekreativne, uslužne i druge namene, kulturna dobra i objekti u njihovoj zaštićenoj okolini i drugi objekti koji koriste energiju) utvrđivaće se u postupku energetske sertifikacije i posedovanjem energetskog pasoša u skladu sa Pravilnikom o energetskoj efikasnosti zgrada i Pravilnikom o uslovima, sadržini i načinu izdavanja sertifikata o energetskim svojstvima zgrada („Službeni glasnik RS”, broj 61/11).
3.8. Spoljni izgled objekta
Spoljni izgled svih postojećih i novih objekata usaglašava se sa arhitekturom tradicionalnog narodnog graditeljstva na području obuhvaćenih opština. Posebni zahtevi gradnje su:
postavljanje objekta u skladu sa morfologijom terena, koja ne remeti drastično postojeću nivelaciju;
volumen i gabarit objekta prilagoditi uslovima okruženja, vodeći računa o o očuvanju autentičnosti predela u kojem se objekat gradi;
primenjeni materijali za obradu fasade moraju biti prirodni i mogu se primeniti: drvo, malterisana fasada i kamen;
preporučuje se četvorovodan krov sa nagibom do 45%. Preporučuje se crep za krovni pokrivač. Naročito se preporučuje upotreba nadstrešnica u funkciji naglašavanja autohtone arhitekture. Ispadi streha treba da budu najmanje 1.0 m, zbog zaštite objekta od padavina;
maksimalni erkeri i ispadi na objektima mogu da budu do 1.20 m, na visini od minimum 3.0 m od terena. Ukoliko je erker veći od ove dimenzije, usklađuje se prema građevinskoj liniji, odnosno granici parcele;
zidovi podrumskih etaža, suterena ili podzida koji su vidni, obrađuju se oblogom od kamena. Nije dozvoljena upotreba betonskih zidova kao završne obloge.
3.9. Ograde
Ograđivanje parcele je dozvoljeno, ali se preporučuje da se one ne ograđuju. Ukoliko se ipak ograđuju, preporučuje se da se koriste transparentne i ograde od ukrasnog zelenila, kada visina ograda može biti:
za parcelu stambene namene najviše do 1.4 m;
za parcelu poslovne namene najviše do 2.0 m.
3.10. Pristup parceli
Prustup parceli se obavezno obezbeđuje na jedan od tri načina, prema mogućnostima na svakoj pojedinačnoj postojećoj i planiranoj parceli i to:
direktnim izlazom na javni put; ili
preko privatnih prilaza; ili
putem ugovora o službenosti.
Pravo privatnih prilaza ili putem ugovora o službenosti prolaza (druga i treća alineja prethodnog stava) mogu se primenjivati i odnositi, po potrebi, na više parcela.
Kod formiranja novih parcela obavezno je formiranje direktnih izlaza na javni put. Minimalna širina pristupa za parcelu stambene namene iznosi 3.5 m, a za parcelu stambeno-poslovne i poslovne namene iznosi 5.0 m.
3.11. Ekonomski objekti
Ekonomski objekti poljoprivrednih i mešovitih domaćinstava su:
stočne staje (živinarnici, svinjci, govedarnici, ovčarnici, kozarnici), ispusti za stoku, jame za osoku, đubrišta, poljski klozeti i drugo;
uz stambeni objekat: letnja kuhinja, mlekara, sanitarni propusnik, magacini hrane za sopstvene potrebe i drugo;
pušnice, sušnice, koš, ambar, nadstrešnica za mašine i vozila, magacini hrane i objekti namenjeni ishrani stoke i drugo.
Međusobno rastojanje stambenog objekta i stočne staje je 15.0 m.
Đubrište i poljski klozeti moraju biti udaljeni od stambenog objekta, bunara, odnosno izvora vode, najmanje 20.0 m, i to samo na nižoj koti.
Međusobna rastojanja ekonomskih objekata iz prvog stava 3.11. zavisi od organizacije ekonomskog dvorišta, s tim da se prljavi objekti mogu postavljati samo niz vetar u odnosu na čiste objekte.
Pozicija objekta iz prvog stava 3.11. u odnosu na građevinsku liniju utvrđuje se lokacijskom dozvolom na osnovu uvida u situacioni plan, i to primenom dozvoljenih rastojanja utvrđenih ovim pravilima.
Ako se ekonomski delovi susednih parcela neposredno graniče, rastojanje novih ekonomskih objekata od granice parcele ne može biti manje od 2.5 m.
Ako se ekonomski deo jedne parcele graniči sa stambenim delom susedne parcele, rastojanje novih ekonomskih objekata utvrđuje se primenom pravila iz drugog stava 3.11.
Na parceli sa nagibom terena od javnog puta (naniže), u slučaju nove izgradnje, stambeno dvorište se postavlja na najvišoj koti uz javni put na građevinskoj liniji. Najmanja širina pristupnog puta na parceli iznosi 3.00 m. Ekonomsko dvorište se postavlja iza stambenog dvorišta (naniže).
Na parceli sa nagibom terena od javnog puta (naviše), u slučaju nove izgradnje, stambeno dvorište se postavlja na najvišoj koti. Najmanja širina pristupnog stambenog puta je 2.5 m. Ekonomsko dvorište se postavlja iza stambenog dvorišta (naniže).
3.12. Parkiranje i garažiranje
Parkiranje ili garažiranje vozila rešava se na sopstvenoj građevinskoj parceli, izvan površine javnog puta. Po pravilu se obezbeđuje jedno parking/garažno mesto:
na jednu stambenu jedinicu na građevinskoj parceli stambene namene;
na 60 m2 korisne površine poslovnog prostora na građevinskoj parceli poslovne namene.
3.13. Rekonstrukcija postojećih objekata
Nadziđivanje i dogradnja objekata može se dozvoliti samo u sklopu rekonstrukcije celog objekta ili grupacije objekata, kako bi se obezbedilo celovito estetsko, funkcionalno i tehničko sagledavanje objekta.
Za potrebe rekonstrukcije objekta koji prelazi dozvoljene indekse iz ovog Prostornog plana, mogu se izvoditi radovi na:
rekonstrukciji i redizajnu fasade po uslovima iz ovog prostornog plana;
rekonstrukciji i zamena krova i krovnog pokrivača po uslovima iz ovog prostornog plana sa mogućnošću korišćenja potkrovlja kao korisnog prostora;
poboljšanju termičke zaštite i energetske efikasnosti zgrade;
i drugi radovi na poboljšanju opšteg kvaliteta objekta koji ovde nisu navedeni.
Za potrebe rekonstrukcije objekta koji ne prelazi dozvoljene indekse iz ovog Prostornog plana, mogu se izvoditi radovi na:
dogradnji i nadgradnji do dozvoljenog maksimuma;
rekonstrukciji i redizajnu fasade po uslovima iz ovog prostornog plana;
rekonstrukciji i zameni krova i krovnog pokrivača po uslovima iz ovog prostornog plana sa mogućnošću korišćenja potkrovlja kao korisnog prostora;
poboljšanju termičke zaštite i energetske efikasnosti zgrade;
i drugi radovi na poboljšanju opšteg kvaliteta objekta koji ovde nisu navedeni.
3.14. Gradnja na postojećim parcelama koje su manje od dozvoljenih
Na parcelama koje su manje od utvrđenog minimuma, a nalaze se u građevinskom području, mogu se graditi po predviđenim parametrima i uslovima ovog Prostornog plana.
Nije dozvoljeno, po usvajanju ovog prostornog plana, naknadno cepanje parcela, osim do dozvoljenog minimuma od 5.0 a.
Dozvoljena tolerancija površine postojeće parcele iznosi 10% od dozvoljenog minimuma.
Za oba slučaja primenjuju se urbanistički parametri i uslovi na postojeću površinu parcele.
3.15. Izgrađeni objekti na parcelama koje su manje od dozvoljenih
Za ove objekte primenjuje se pravilo iz prvog stava 3.14.
Izgrađeni objekti na parcelama formiranim ispod tih objekata zadržavaju se u postojećem stanju.
Dozvoljeno je spajanje više parcela za postojeće objekte, i ako je tim spajanjem parcela ispod dozvoljenog minimuma objekat se zadržava u postojećem stanju. Za ove objekte primenjuje se pravilo iz prvog stava 3.14.
Izgradnja stambenih i ekonomskih objekata poljoprivrednih domaćinstavaizvan građevinskog područja
Može da se dozvoli rekonstrukcija, dogradnja i izgradnja stambenog (maksimalne površine do 200 m2) i ekonomskih objekata poljoprivrednog domaćinstva izvan postojećeg građevinskog područja naselja i planiranog građevinskog područja koje se utvrđuje odgovarajućim urbanističkim planom, u skladu sa režimima zaštite Nacionalnog parka, drugih prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara utvrđenim ovim Prostornim planom i u skladu sa odredbama člana 26. Zakona o poljoprivrednom zemljištu („Službeni glasnik RS”, br. 62/06 i 41/09), a na katastarskoj parceli koja ispunjava uslove propisane u delu IV 3.1. i po predviđenim parametrima i uslovima ovog Prostornog plana.
4. Pravila uređenja i građenja za objekte privredne namene
Objekti privredne namene grade se u zonama pretežno privredne namene i na lokalitetima za industriju i malih i srednjih preduzeća koji su utvrđeni u delu III 4.2.1. Prostornog plana, a na osnovu odgovarajućeg urbanističkog plana. Za građevinske parcele sa privrednom namenom i lokalitete za industriju i malih i srednjih preduzeća obavezna je izrada plana detaljne regulacije.
Pravila uređenja i građenja za objekte privredne namene jesu:
minimalna veličina građevinske parcele je 15.0 ari;
minimalna širina građevinske parcele je 20.0 m za jedan proizvodni objekat na parceli, odnosno 30.0 m za više proizvodnih objekata na parceli;
maksimalan indeks zauzetosti građevinske parcele je 50%;
minimalno rastojanje osnovnog gabarita objekta privredne namene od granice susedne parcele iste ili druge namene je 5.0 m za objekte koji nemaju uticaja na životnu sredinu, odnosno ne podležu obavezi procene uticaja i ne zahteva se procena uticaja na životnu sredinu;
obavezna je primena zaštitnih rastojanja od objekata u okruženju i preduzimanje mera zaštite životne sredine za objekat privredne namene na osnovu procene uticaja na životnu sredinu, a za skupne lokacije proizvodnih kapaciteta (lokalitet i komplekse) na osnovu strateške procene uticaja na životnu sredinu u skladu sa Uredbom o utvrđivanju Liste I projekata za koje je obavezna procena uticaja i Liste II projekata za koje se može zahtevati procena uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, broj 84/05);
minimum 25% ukupne površine parcele zauzimaju zelene površine, uključujući i zaštitne zelene pojaseve prema zonama i susednim parcelama sa stambenom i javnom namenom;
pristupni put za vezu sa javnim putem je minimalne širine 5.0 m s radijusom krivine priključka od minimum 10.0-12.0 m, s tim da se pristup parceli postavlja s jednim ulazom-izlazom;
u granicama sopstvene građevinske parcele obezbeđuje se parkiranje svih putničkih (po pravilu se obezbeđuje jedno parking mesto na 60 m2 korisne površine) i teretnih vozila, potreban manipulativni prostor i skladišta za one delatnosti i malih i srednjih preduzeća koja imaju veće transportne zahteve i materijalne inpute (sirovine, repromaterijale i gotove proizvode);
minimalno opremanje građevinske parcele, lokaliteta i kompleksa privredne namene podrazumeva obezbeđenje sledećih infrastrukturnih objekata: pristupni put, vodosnabdevanje, prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda, priključak na elektroenergetsku i telekomunikacionu mrežu; uređenje manipulativnog prostora, parkinga za različite vrste vozila; i posebne prostorije ili ograđenog prostora sa posudama za prikupljanje otpada i
za skupne lokacije (kompleksi i lokaliteti) mogu se predvideti zajednički servisi kao što su: tehničko održavanje i opsluživanje infrastrukturnih, skladišnih i proizvodnih objekata, služba obezbeđenja i nadzora, logistička podrška i drugo.
5. Pravila uređenja i građenja za objekte turističke namene
Pravila uređenja i građenja za objekte turističke namene za Golubac, Donji Milanovac, Karataš-Sip-Davidovac-Kladušnicu i Kladovo definišu se planom generalne regulacije, a za turistička sela (Brnjicu, Dobru, Tekiju, Miroč i Petrovo Selo), delove turističkih sela (Boljetin, Golubinje i drugo) i druge turističke lokalitete (naselje Boljetin Dunav, eko punkt Boljetinsko brdo i potencijalna turistička sela – transformisane zone vikend izgradnje) planom detaljne regulacije.
Objekti turističke namene mogu da se grade u novim zonama turističke namene u turističkim centrima, turističkim selima, naselju i punktu utvrđenim u delu III 3.2.1. Prostornog plana na osnovu odgovarajućeg urbanističkog plana.
Pravila uređenja i izgradnje objekata turističke namene u turističkim selima i eko punktu Boljetin-Brdo, jesu:
priroritet ima adaptacija/rekonstrukcija postojećih kuća sa okućnicom i pratećim objektima (vajati, koševi i drugo) i izgradnja novih objekata u gabaritu postojećih ili napuštenih objekata u funkciji ruralnog i eko turizma;
minimalna površina građevinske parcele je 8.0 ari;
maksimalni indeks zauzetosti iznosi 40% i maksimalni indeks izgrađenosti 0.4;
građevinska linija objekta je na minimum 5.0 m od regulacione linije, a najmanja udaljenost od granica parcele iznosi 2.5 m;
preporučuje se izgradnja dva tipa novih objekata u funkciji ruralnog i eko turizma: „gostinske smeštajne jedinice” kao osavremenjeni oblik vajata-kolibe (površine oko 40 m2, sa dve prostorije za smeštaj 2-4 osobe, po mogućnosti sa zasebnim ulazom i kupatilom) i „eko kuće” (u vidu malog pansiona, površine oko 60 m2, sa tri prostorije za smeštaj 4-6 osoba, obavezno sa dnevnim boravkom i kupatilom);
primenjuju se pravila za spoljni izgled objekta utvrđena u 3.8 m;
maksimalna visina novog i rekonstruisanog objekta je 7.0 m (od kote prizemlja do slemena);
ograđivanje građevinske parcele je dozvoljeno najviše do 1.4 m visine (sem kod eko punkta gde se ne preporučuje ograđivanje građevinske parcele);
pristup parceli se obezbeđuje direktnim izlazom na javni put, ili preko privatnih prolaza ili putem ugovora o službenosti, minimalne širine prolaza 5.0 m i
parkiranje i garažiranje vozila obezbeđuje se na sopstvenoj građevinskoj parceli (po pravilu jedno parking mesto na dve smeštajne jedinice), izvan površine javnog puta.
Objekti turističke namene iz prethodnog stava mogu da se grade i u zoni direktne primene Prostornog plana u režimu zaštite III stepena Nacionalnog parka i drugih prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara na području Prostornog plana na osnovu plana detaljne regulacije.
Zabranjuje se izgradnja novih vikend kuća na području Nacionalnog parka i u zonama zaštite drugih prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara na području Prostornog plana.
Zadržavaju se postojeće vikend kuće koje su izgrađene u zonama vikend izgradnje formiranim na osnovu planskih rešenja i propozicija prethodno važećeg Prostornog plana Nacionalnog parka Đerdap (donetog 1989. godine). Dozvoljava se njihova prenamena i dogradnja za stalno stanovanje na osnovu pravila iz dela IV 3. ovog Prostornog plana, ukoliko za postojeću zonu vikend izgradnje nije predviđena izrada urbanističkog plana. Dozvoljava se njihova rekonstrukcija i dogradnja u funkciji komercijalizacije u turizmu na osnovu plana detaljne regulacije kada se primenjuju pravila uređenja i izgradnje za objekte turističke namene u turističkom selu.
Zadržavaju se postojeće vikend kuće koje su izgrađene van zona vikend izgradnje utvrđenih prethodno važećim Prostornim planom Nacionalnog parka Đerdap (donetog 1989. godine) ako se nalaze u režimu zaštite III stepena utvrđenog ovim Prostornim planom. Dozvoljava se njihova prenamena za stalno stanovanje u skladu sa pravilima iz dela IV 3. ovog Prostornog plana. Ukoliko se iskaže interes za njihovu komercijalizaciju u turizmu, rekonstrukcija i dogradnja postojećih vikend kuća može se odobriti na osnovu plana detaljne regulacije, kada se primenjuju pravila uređenja i izgradnje za objekte turističke namene u turističkom selu.
Izvan zona zaštite prirodnih i NKD van granica Nacionalnog parka može da se dozvoli kontrolisana i ograničena izgradnja novih vikend kuća na osnovu plana detaljne regulacije u zonama predviđenim prostornim planom jedinice lokalne samouprave, kada se primenjuju pravila uređenja i izgradnje za objekte turističke namene u turističkom selu.
Pravila uređenja i izgradnje objekata turističke namene u turističkim centrima i u turističkom naselju Boljetin Dunav, jesu:
priroritet ima adaptacija/rekonstrukcija postojećih objekata;
preporučuje se izgradnja objekata za komercijalne turističke usluge pretežno specijalizovanog hotelskog ili apartmanskog tipa (stacionarne namene, uslužne, poslovne delatnosti i garažiranje) u kompaktnom objektu (optimalno 20 soba, sa oko 50 ležaja), pod uslovom da ispunjavaju propisane sanitarno-higijenske i druge komunalne uslove;
minimalna površina parcele je 20.0 a;
građevinska linija objekta je na minimum 5.0 m od regulacione linije, najmanja udaljenost od granica parcele iznosi 5.0 m i od susednog objekta 10.0 m;
maksimalan indeks zauzetosti je 20% i maksimalan indeks izgrađenosti je 0.6;
primenjuju se pravila za spoljni izgled objekta utvrđena u 3.8 m,
maksimalna visina objekta je 12.0 m (od kote prizemlja do slemena);
ne preporučuje se ograđivanje građevinske parcele;
pristup parceli se obavezno obezbeđuje direktnim izlazom na javni put, minimalne širine prilaza 5.0 m i
parkiranje i garažiranje vozila obezbeđuje se na sopstvenoj građevinskoj parceli (broj parking 60% od broja apartmana), izvan površine javnog puta.
U turističkim centrima, dozvoljava se izgradnja turističkih kapaciteta u nizu, homogenih urbanih struktura (pansiona i apartmana) i izgradnja kompleksa kao jedinstvene urbane celine klupskog apartmanskog tipa. Pravila uređenja i izgradnje ova dva tipa objekta turističke namene su:
turistički kapaciteti u nizu, homogenih urbanih struktura (pansiona i apartmana) grade se sa internim saobraćajnicama i trgom i prethodnim opremanjem komunalnom infrastrukturom; sa maksimalnom visinom objekata do 16.0 m;
kompleks kao jedinstvena urbana celina klupskog apartmanskog tipa gradi se sa baznim objektom (sa recepcijom, restoranom, garažom i dodatnim sadržajima) i nizom malih individualnih prizemnih objekata (jedan apartman jedan objekat) postavljenih oko zajedničkog centralnog prostora, sa maksimalnom visinom objekata do 7.0 m;
minimalna površina parcele 50.0 a;
građevinska linija objekata je na 10.0 m od regulacione linije; najmanja udaljenost od susednog objekta iznosi 10.0 m;
maksimalan indeks zauzetosti je 30% i maksimalan indeks izgrađenosti 0.3;
na istoj parceli mogu se graditi drugi objekti: bazeni, sportski tereni, senici i drugi objekti sličnog tipa;
primenjuju se pravila za spoljni izgled objekata utvrđena u 3.8 m;
ne preporučuje se ograđivanje građevinske parcele;
pristup parceli obezbeđuje se direktnim izlazom na javni put, minimalne širine prilaza 5.0 m;
u granicama sopstvene građevinske parcele obezbeđuje se parkiranje (broj parking mesta 60% od broja apartmana) i garažiranje vozila (u podzemnim etažama objekta).
U zonama turističke namene dozvoljava se izgradnja turističkih nestacionarnih objekata klubskog tipa (za potrebe rekreacije i sporta, druženja i zabave turista). Tipovi klubske namene mogu biti: ribolovni klub sa specijalitetima od ribe, jedriličarski ili marina klub, etno klub, biciklistički klub, dečiji klub, lovački klub sa specijalitetima od divljači, sportski klubovi i drugo. Pravila uređenja i građenja za ovaj tip turističkih objekata su:
minimalna površina parcele je 40.0 a;
objekat se postavlja na obodu slobodnog zelenog prostora;
maksimalna BRGP iznosi do 300 m2, a visina objekta do 7.0 m;
tip objekta je brvnara sa delovima od kamena i sa krovom od šindre;
pristup parceli se obezbeđuje direktnim izlazom na javni put, minimalne širina prilaza 5.0 m;
parkiranje se obezbeđuje na sopstvenoj građevinskoj parceli.
U zonama turističke namene, posebno u Nacionalnom parku, preporučuje se gradnja turističkih objekata uz poštovanje principa: integracije ekoloških i turističke aktivnosti sa komercijalnim poslovanjem; bio-klimatske arhitekture i ekoloških kriterijuma sa malim stepenom uticaja na sredinu; korišćenja obnovljivih izvora energije i naprednih tehnika gradnje koje koriste sunce za grejanje i vetar za klimatizaciju, kao i lokalne građevinske materijale; usaglašenosti sa pejzažom i drugo.
V. Implementacija prostornog plana
1. Institucionalni okvir i učesnici
1.1. Podrške implementaciji Prostornog plana
Imajući u vidu zahteve zaštite i održivog razvoja, a shodno nacionalnom zakonodavstvu, dobroj praksi i poštovanju preporuka Međunarodne unije za zaštitu prirode i prirodnih resursa (IUCN – International Union for Conservation of Nature) koje se odnose na upravljanje II Kategorijom zaštićenih područja (Nacionalnim parkovima), predložen je okvir primene Prostornog plana kao područja na kom su pored zaštite prirode i naučnih istraživanja dopušteni održivi razvoj turizma i rekreacije.
Upravljanje zaštitom, razvojem i uređenjem prostora u skladu sa planskim rešenjima i pravilima utvrđenim Prostornim planom podrazumeva:
razvoj informacionih i unapređenje monitoring sistema – na osnovu Prostornog plana i Zakona o Nacionalnim parkovima („Službeni glasnik RS”, br. 39/93, 44/93, 53/93, 67/93, 48/94 i 101/205), Republička agencija za prostorno planiranje će u saradnji sa JP „Nacionalni park Đerdap” i Institutom za arhitekturu i urbanizam Srbije (obrađivačem Prostornog plana), formirati bazu podataka o prostoru i Prostornom planu, u funkciji: korišćenja, monitoringa i ocene sprovođenja, dopune i inoviranja planskih koncepcija zaštite i razvoja područja. Na taj način stvoriće se preduslovi za formiranje GIS-a Nacionalnog parka: u prvoj fazi, će se izvršiti analiza dostupnih podataka iz Prostornog plana i podataka kojima raspolaže JP Nacionalni park, upravljači turističkih prostora, turističke organizacije/agencije, opštine i drugo (utvrdiće se stepen validnosti i ažurnosti podataka); i u drugoj fazi, formiraće se jedinstvena prostorna baza podataka konverzijom digitalnih podataka u jedinstveni sistem podataka o prostoru koja bi imala zadatak da pruži/obezbedi trajnu informatičku podršku pripremanju, donošenju i sprovođenju planskih i programskih odluka.
unapređenje institucionalno-organizacione podrške – u cilju: postizanja institucionalne i akcijske ravnoteže između koordinacije ovlašćenih preduzeća za zaštitu prirode, gazdovanje državnim šumama, korišćenje voda i upravljanje turističkim prostorima, s jedne strane, i potrebe da se obezbedi lokalni, regionalni i nacionalni uticaj i efikasnost akcije s druge; kao i uspostavljanja višeg nivoa partnerstva između javnog, privatnog i takozvanog „trećeg sektora“. Mogući su i modaliteti integralnog upravljanja razvojem i zaštitom područja Nacionalnog parka u vidu Javnog preduzeća sa širim ovlašćenjima ili Agencije za održivi razvoj, uređenje prostora i zaštitu životne sredine (kao razvojnih institucija/organizacija sa pojedinim ovlašćenjima koja su preneta od republičkih i lokalnih organa vlasti). Zajednička mogućnost za sva sela na području Prostornog plana je formiranje poljoprivredno-turističkih zadruga naselja koje mogu da organizuju poslove uređenja i opremanja prostora za rad i stanovanje i aktiviranje proizvodnih i uslužno-turističkih programa domaćinstava udruženih u seosku kooperativu.
Institucionalno-organizacioni aranžman za upravljanje razvojem, zaštitom i uređenjem prostora za područje Prostornog plana finansiraće se iz republičkog budzeta, dela ekonomske cene pružanja vodoprivrednih i turističkih usluga, javnih prihoda opština i drugo.
1.2. Učesnici u implementaciji
Ključni učesnici u ostvarivanju Prostornog plana su, u skladu sa svojim nadležnostima i delokrugom rada odgovarajući organi i institucije na lokalnom, regionalnom, nacionalnom i međunarodnom nivou.
Ključni učesnici na republičkom nivou upravljanja su ministarstva sa odgovarajućim direkcijama i upravama nadležnim za poslove zaštite životne sredine, kulture, turizma, urbanizma i prostornog planiranja, infrastrukture, energetike, ekonomije, regionalnog razvoja, finansija, poljoprivrede, šumarstva, vodoprivrede; javna preduzeća i ustanove nadležne za poslove zaštite prirode i spomenika kulture, drumskog saobraćaja, vodoprivrede, šumarstva, elektroprivrede i telekomunikacija; kao i zavodi nadležni za zaštitu prirode i spomenika kulture. U ostvarivanju Prostornog plana odgovarajuće učešće uzeće i ministarstva nadležna za poslove privrede, ekonomske saradnje sa inostranstvom, zdravlja, socijalne politike, prosvete, omladine i sporta i drugo; kao i agencija nadležna za prostorno planiranje. Ključni učesnici na regionalnom nivou upravljanja su regionalne privredne komore i razvojne agencije, a na lokalnom nivou upravljanja društva za upravljanje turističkim prostorima na području Nacionalnog parka, opštine Golubac, Majdanpek, Kladovo, Negotin i Kučevo. U ostvarivanju Prostornog plana odgovarajuće učešće uzeće i mesne zajednice, opštinska javna komunalna preduzeća, opštinske direkcije za urbanizam i građevinsko zemljište i druge direkcije, agencije, ustanove i turističke organizacije i poljoprivredno-turističke zadruge sela s područja Prostornog plana. Pored navedenih učesnika neophodno je animirati i organizovati učešće drugih aktera, u prvom redu žitelje planskog područja, vlasnike nepokretnosti, domaćinstva koja imaju poljoprivredno gazdinstvo, lokalne i druge zainteresovane poslovne subjekte, pre svih HEPS Đerdap, asocijacije proizvođača, udruženja građana, nevladine organizacije i druge aktere čime će se obezbediti adekvatne mere podrške ekonomskom i socijalnom razvoju, zaštiti i upravljanju prirodnim resursima i očuvanju lokalne tradicije i kulture.
2. Smernice za izradu planske dokumentacije isprovođenje prostornog plana
Prostorni plan će se sprovoditi dvojako:
indirektno:
primenom planskih rešenja u drugim prostornim planovima područja posebne namene čiji se obuhvat preklapa sa područjem ovog Prostornog plana:(a) Prostornom planu područja posebne namene međunarodnog plovnog puta E80 – Dunav – Panevropski koridor VII i njegovom razradom urbanističkim planovima za prateće sadržaje plovno-nautičkog puta (pristane – postojeće u Donjem Milanovcu, Tekiji i Kladovu, planirane kod Lepenskog vira i Golubačkog grada, uključujući i teretni pristan u Golupcu-Jelenske stene sa zonom eksploatacije kamena; prioritetne marine i privezišta uključujući i Nautički centar u Porečkom zalivu); (b) Prostornom planu područja posebne namene za borski i majdanpečki rudarski basen; i (v) Prostornom planu područja posebne namene hidrorevirzibilnog sistema „Đerdap 3“;
primenom i razradom planskih rešenja ovog Prostornog plana u prostornim planovima jedinica lokalne samouprave za teritorije opština Golubac, Majdanpek, Kladovo, Negotin i Kučevo;
razradom planskih rešenja urbanističkim planovima i sektorskim planovima; i
neposredno: izdavanjem informacije o lokaciji i lokacijske dozvole na osnovu planskih rešenja i propozicija ovog Prostornog plana u zoni njegove direktne primene.
Smernice za sprovođenje Prostornog plana i razradu prostornim i urbanističkim planovima i urbanističko-tehničkom dokumentacijom (Referalna karta 4)
Za područje Panevropskog Koridora VII, Vlada donosi Prostorni plan područja posebne namene međunarodnog vodnog puta E-80 – Dunav.
Za prostor rezervisan ovim Prostornim planom za slivove planiranih akumulacija hidrorevirzibilnog sistema „Đerdap 3” i za borski i majdanpečki rudarski basen Vlada donosi prostorni plan za područje posebne namene. Do donošenja navedenih prostornih planova područja posebne namene primenjivaće se pravila utvrđena u delu IV 1.3. Prostornog plana za rezervisani prostor akumulacija hidrorevirzibilnog sistema „Đerdap 3”, dok će se za borski i majdanpečki rudarski basen prostor privoditi nameni na osnovu Prostornog plana opštine Majdanpek.
Skupštine opština Golubac, Majdanpek, Kladovo, Kučevo i Negotin uskladiće u celosti prostorne planove jedinica lokalne samouprave za obuhvaćene delove teritorije svojih opština sa planskim koncepcijama, rešenjima i propozicijama ovog Prostornog plana. Šematski prikazi uređenja naselja koji su sastavni deo prostornih planova opština Golubac, Majdanpek i Kladovo ne mogu da se primenjuju za naselja i delove naselja u obuhvatu Nacionalnog parka Đerdap, a za naselja i delove naselja na preostalom delu područja ovog prostornog plana usklađivaće se sa rešenjima, propozicijama i pravilima ovog prostornog plana. Doneti prostorni planovi jedinica lokalne samouprave i urbanistički planovi mogu da se sprovode u delu koji nije u suprotnosti sa planskim rešenjima, propozicijama i pravilima ovog Prostornog plana.
„Plan detaljne regulacije za revitalizaciju tvrđave Golubački grad”, sa Odlukom o proglašenju turističkog prostora tvrđava Golubački grad („Službeni glasnik RS”, broj 41/11) i „Plan detaljne regulacije područja arheološkog lokaliteta Lepenskog vira”, sa Odlukom o proglašenju turističkog prostora Lepenski vir („Službeni glasnik RS”, broj 41/11), usklađeni su sa ovim Prostornim planom.
Skupštine opština Golubac, Majdanpek, Kladovo, Negotin i Kučevo doneće na osnovu ovog Prostornog plana u periodu do 2015. godine odgovarajuće urbanističke planove:
Plan generalne regulacije za naselja
Golubac (gradski turistički centar),
Donji Milanovac (turistički centar Nacionalnog parka) sa Reškovicom i Kapetan Mišinim bregom,
Karataš-Sip-Davidovac-Kladušnica,
Kladovo (gradski turistički centar),
Majdanpek;
Plan detaljne regulacije za:
naselje Mosnu,
naselja (turistička sela) Brnjicu, Dobru, Tekiju, Miroč i Petrovo Selo;
naselja (delove turističkih sela) Boljetin i Golubinje na području Nacionalnog parka, i delove naselja na ulazno-izlaznom pravcu državnog puta II reda br. 106 na području KO Topolnica i Mosna u kojima se iskaže potreba za proširenjem postojećeg građevinskog područja;
turističko naselje Boljetin-Dunav, eko punkt Boljetinsko-brdo, Čezava–kamp i potencijalna turistička sela;
zonu eksploatacije nemetaličnih mineralnih sirovina Jelenske stene sa pristanom na Dunavu;
nautički centar Porečki zaliv, a po potrebi i druge prateće sadržaje plovno-nautičkog puta (postojeće i planirane pristane, marine i privezišta);
kompleks NKD Diana sa zonama zaštite;
izgradnju i rekonstrukciju lokaliteta za turizam (uključujući Domuse na putu Rimskih imperatora i potencijalna turistička sela koja nastaju transformacijom postojećih vikend naselja u Nacionalnom parku, kao i ostala vikend naselja van obuhvata Nacionalnog parka u skladu sa prostornim planovima jedinica lokalne samouprave), industriju i malih i srednjih preduzeća i objekat u funkciji poljoprivredne proizvodnje;
planirani objekat linijskog i komunalnog infrastrukturnog sistema za koji je neophodno utvrditi površinu za javne namene;
zone vetroelektrane (na teritoriji KO Radenke i Krivače na području Kučeva) i male hidroelektrane.
Granice planova generalne i detaljne regulacije na Referalnoj karti 4. „Sprovođenje Prostornog plana” date su orijentaciono, na osnovu dostupnih satelitskih snimaka, a bliže će biti utvrđene odlukom o izradi urbanističkog plana.
Do donošenja Prostornog plana područja posebne namene međunarodnog vodnog puta E-80 – Dunav, može se, na osnovu ovog Prostornog plana, doneti plan detaljne regulacije za pristan i marinu na međunarodnom vodnom putu E-80.
Na osnovu ovog prostornog plana, odnosno urbanističkog plana radi se urbanistički projekat za izgradnju, rekonstrukciju i uređenje:
benzinske pumpe;
zaštićene okoline NKD;
objekata javne namene u Nacionalnom parku;
verskog objekta.
Preostali deo područja Prostornog plana predstavlja zonu direktne primene Prostornog plana.
Na osnovu planskih rešenja i propozicija utvrđenih Prostornim planom, ministarstvo nadležno za urbanizam, odnosno opštinske uprave izdavaće informaciju o lokaciji i lokacijsku dozvolu na području za koje u delu V 2.1. Prostornog plana nije predviđena izrada urbanističkog plana i urbanističko-tehničke dokumentacije.
Na osnovu Zakona o zaštiti životne sredine (čl. 35. i 36.), Zakona o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu i Zakona o proceni uticaja na životnu sredinu, u toku implementacije Prostornog plana preporučuje se izrada strateških procena uticaja na životnu sredinu za urbanističke planove za:
naselja Majdanpek, Kladovo, Golubac, Donji Milanovac, Mosna, Karataš-Sip-Davidovac-Kladušnica, Tekiju, Brnjicu, Dobru, Miroč i Petrovo Selo;
potencijalna turistička sela koja nastaju transformacijom postojećih vikend naselja;
turističko naselje Boljetin-Dunav i eko punkt Boljetinsko-brdo;
nautički centar u Porečkom zalivu i
pristan sa zonom eksploatacije nemetaličnih mineralnih sirovina Jelenske stene.
Za ostale urbanističke planove odluka o pristupanju ili nepristupanju izradi strateške procene donosi se u skladu sa odredbama iz čl. 5, 6. i 9. Zakona o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, br. 135/04 i 88/10) ukoliko se konkretnim planom uspostavlja okvir za odobravanje budućih razvojnih projekata za koje je propisano utvrđivanje procene uticaja na životnu sredinu, odnosno ako se na obuhvaćenom području planiraju dva ili više projekata obuhvaćenih Uredbom o projektima za koje se izrađuje studija o proceni uticaja na životnu sredinu.
Smernice za sprovođenje u sektorskim planovima i programima
Sprovođenje i razradu planskih rešenja i propozicija utvrđenih ovim Prostornim planom u sektorskim planovima i programima u skladu sa zakonom obezbeđuju:
JP „Nacionalni park Đerdap” i upravljači drugih zaštićenih područja prirodnih dobara donošenjem plana upravljanja, godišnjih programa upravljanja zaštićenim područjima i programa prezentacije prirodnih vrednosti za potrebe turizma (u saradnji sa turističkim organizacijama);
Republički zavod za zaštitu spomenika kulture i regionalno nadležan zavod za zaštitu spomenika kulture, u saradnji s nadležnim opštinskim upravama i privatnim sektorom, utvrđivanjem srednjoročnih i godišnjih programa istraživanja i zaštite nepokretnih kulturnih dobara;
ministarstvo nadležno za vodoprivredu, odnosno Republička direkcija za vode, u saradnji sa JVP „Srbijavode”, VPC Dunav-Sava pripremom plana upravljanja vodama, programa mera za ostvarivanje plana upravljanja vodama i godišnjih programa upravljanja vodama za vodno područje Donjeg Dunava, a u saradnji sa ministarstvom nadležnim za životnu sredinu i Republičkim hidrometeorološkim zavodom pripremom godišnjih programa monitoringa statusa voda na vodnom području Donjeg Dunava, koje donosi Vlada;
JP „Elektroprivreda Srbije” izradom prethodne studije opravdanosti sa strateškom procenom uticaja na životnu sredinu za RHE „Đerdap 3”, a u saradnji sa JP P.D. „Đerdap” realizacijom zadataka vezanih za poboljšavanje proizvodnih mogućnosti i održavanje HEPS „Đerdap 1” i „Đerdap 2”;
ministarstvo nadležno za rudarstvo, u saradnji sa nosiocima prava eksploatacije mineralnih sirovina pripremom i izradom projekata i planova sanacije i rekultivacije delova područja Nacionalnog parka (i ostalog dela područja Prostornog plana) gde se obavlja, odnosno gde je završena eksploatacija mineralnih sirovina;
ministarstvo nadležno za saobraćaj, u saradnji („Plovputem”, „Jugoregistrom” i kapetanijama) sa ministarstvima nadležnim za životnu sredinu, prostorno planiranje, poljoprivredu, šumarstvo i vodoprivredu, JP „Đerdap”, JP P.D. „Đerdap”, JVP „Srbijavode” izradom projekata i planova održavanja objekata međunarodnog plovnog puta E80-Dunav i drenažnih sistema u priobalju HE Đerdap;
ministarstvo nadležno za turizam u saradnji sa ministarstvima nadležnim za životnu sredinu i prostorno planiranje, turističkim organizacijama, „Društvom sa ograničenom odgovornošću za razvoj turizma Tvrđava Golubački grad”, „Društvom sa ograničenom odgovornošću za razvoj turizma Dobrodošli u Lepenski vir” i drugim upravljačima turističkih prostora, subjektima razvoja turizma i privatnim sektorom izradom projekata razvoja turizma;
ministarstvo nadležno za šumarstvo i JP „Nacionalni park Đerdap” revizijom plana razvoja šuma u Nacionalnom parku; i JP za gazdovanje šumama „Srbijašume” revizijom plana razvoja Timočkog šumskog područja i osnova za gazdovanje šumama; a u saradnji sa vlasnicima zemljišta izradom programa gazdovanja šumama i pošumljavanja zemljišta u privatnom vlasništvu; kao i izradom planova zaštite šuma od požara u Nacionalnom parku i ostalom delu područja Prostornog plana;
JP „Putevi Srbije” usklađivanjem srednjoročnih i godišnjih programa izgradnje, rehabilitacije i održavanja državnih puteva;
„Železnice Srbije” a.d. izradom programa održavanja, zaštite i razvoja pružne mreže;
korisnici lovnih područja, odnosno lovišta donošenjem programa razvoja lovnog područja, lovne osnove i godišnjih planova gazdovanja lovištem u obuhvatu ovog Prostornog plana;
korisnici ribolovnih područja (voda), donošenjem programa razvoja ribolova i godišnjih planova gazdovanja ribolovnim područjima (stazama) u obuhvatu ovog Prostornog plana;
opštinske uprave Golupca, Majdanpeka, Kladova, Negotina i Kučeva, u saradnji s ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine, revizijom i realizacijom akcionih programa zaštite životne sredine za područja opština (takozvani LEAP);
skupštine opština Golubac, Majdanpek, Kladovo, Negotin i Kučevo donošenjem srednjoročnih planova zaštite od buke, programa i planova monitoringa životne sredine (vazduha, buke, zemljišta i drugo) i programa praćenja dokumentacije o strateškim procenama uticaja planova i procenama uticaja projekata na životnu sredinu;
skupštine opština Golubac, Majdanpek, Kladovo, Negotin i Kučevo i susednih opština donošenjem i realizacijom regionalnih planova upravljanja komunalnim otpadom za Braničevski i Zaječarski okrug i opštinskih planova upravljanja otpadom;
skupštine opština Golubac, Majdanpek, Kladovo i Negotin donošenjem srednjoročnih i godišnjih programa razvoja vodovodne i kanalizacione infrastrukture; plana za proglašenje erozionih područja i operativnog plana zaštite od poplava za teritorije svojih opština;
skupštine opština Golubac, Majdanpek, Kladovo, Negotin i Kučevo u saradnji sa ministarstvom nadležnim za turizam i JP „Nacionalni park Đerdap” donošenjem opštinskih programa održivog razvoja turizma;
skupštine opština Golubac, Majdanpek, Kladovo, Negotin i Kučevo u saradnji sa ministarstvom nadležnim za poljoprivredu i JP „Nacionalni park Đerdap”, asocijacijama poljoprivrednih proizvođača i vlasnicima zemljišta, donošenjem privredno-ekoloških planova korišćenja i zaštite livada i pašnjaka u granicama Nacionalnog parka i programa integralnog ruralnog razvoja za teritorije svojih opština;
opštinske uprave Golupca, Majdanpeka, Kladova, Negotina i Kučevo odnosno javna preduzeća/direkcije nadležne za opštinske puteve, usklađivanjem srednjoročnih i godišnjih programa razvoja mreže opštinskih puteva.
Prioritetna planska rešenja i projekti
Prioritetne aktivnosti na implementaciji Prostornog plana utvrđuju se za prvu fazu implementacije do 2015. godine. Prioritetne aktivnosti su utvrđene za posebne namene prostora na teritoriji Nacionalnog parka „Đerdap” i područja Prostornog plana, a na osnovu predviđenih etapa i faza realizacije po oblastima obuhvataju:
1. Zaštita prirode i prirodnih vrednosti
Plansko rešenje 1.1: Zaštita, prezentacija i kontrolisano korišćenje područja Prioritetne aktivnosti: donošenje Zakona o Nacionalnom parku Đerdap i programa upravljanja zaštićenim područjima;sprovođenje odredaba Prostornog plana koje se odnose na uspostavljanje zona i režima zaštite prirode, uređenja i korišćenja; obeležavanje granica (zona sa režimima zaštite I, II i III stepena) Nacionalnog parka na terenu i drugo;nastavak radova na prezentaciji i uređenju vrednosti Nacionalnog parka, posebno vizitor centara (centara dobrodošlice, mreže različitih staza, vidikovaca i drugo)pokretanje procedure za utvrđivanje statusa zaštite (posebnih prirodnih vrednosti van Nacionalnog parka) planiranih spomenika prirode Vratna, Beli Izvorac, Šuplja stena i Rajkova pećina (u režimu zaštite II stepena) i planiranog Specijalnog rezervata prirode Male Vrbice (u režimu zaštite III stepena);očuvanje ekosistemskih, pejzažnih, bioloških i drugih vrednosti i prirodnih resursa područja i obezbeđivanje dostupnosti za održivo korišćenje iz domena nauke, obrazovanja, turizma, rekreacije i sporta i komplementarnih aktivnosti iintegrisanje prezentacije prirodnih vrednosti u turističku ponudu putem zajedničkih programa, planova i projekata, uz uvođenje određenih taksi (ekološke takse koje bi se plaćale prilikom ulaska u Nacionalni park), i izdvajanje dela prihoda od turističkih aktivnosti za potrebe zaštite i prezentacije prirode i prirodnih vrednosti. Plansko rešenje 1.2: Definisanje kompenzacionih mera lokalnom stanovništvu usled ograničenja nastalih uspostavljanjem režima zaštite Prioritetne aktivnosti: otkup ili zamena zemljišta (uz ubrzanu i vremenski ograničenu proceduru) ili obeštećenje vlasnika čije je pravo korišćenja ograničeno, uskraćeno ili im se nanosi druga šteta u privređivanju;obezbeđivanje kompenzacija za alternativne izvore prihoda i programe razvoja ekološki prihvatljivih aktivnosti (proizvodnja i prerada poljoprivrednih i šumskih proizvoda, proizvodnja eko-hrane i autentičnih etno-proizvoda, ruralni i kulturni turizam) iedukacija stanovništva u oblasti zaštite prirode, alternativne seoske ekonomije i turističke delatnosti. Plansko rešenje 1.3: Očuvanje predela Prioritetne aktivnosti: očuvanje raznovrsnosti, živopisnosti i lepote prirodnih predela; zadržavanje postojeće strukture i povezanosti među staništima radi zaštite ukupne slike predela;ograničen, kontrolisan i selektivan razvoj aktivnosti i intenziteta korišćenja prostora koji mogu imati negativan uticaj na očuvanje i unapređenje slike predela posebno priobalja Dunava;sprovođenje mera za unapređenje prirodnih i kulturnih predela u priobalju Dunava i njegovih pritoka u Nacionalnom parku. Plansko rešenje 1.4: Intenziviranje transgranične i međunarodne saradnje Prioritetna aktivnost: jačanje partnerstva na nivou lokalnih vlasti (opština sa područja Prostornog plana i dunavskih opština u Republici Rumuniji) u cilju zajedničkog nastupa kod Evropske unije i drugih relevantnih međunarodnih asocijacija za realizaciju transgraničnih razvojnih programa sa obe strane Dunava iz oblasti: zaštite prirode, prirodnih i kulturnih vrednosti i životne sredine, turizma i infrastrukture; i.nastavak aktivnosti na iniciranju upisa Đerdapa (prekograničnog područja Nacionalnog parka Đerdap u Srbiji i Parka prirode Gvozdena vrata u Rumuniji) na Listu svetske prirodne i kulturne baštine.
2. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara
Plansko rešenje 2.1. Zaštita i unapređenje stanja nepokretnih kulturnih dobara Prioritetne aktivnosti: utvrđivanje statusa i kategorizacije nepokretnih kulturnih dobara za evidentirana dobra koja uživaju prethodnu zaštitu i utvrđivanje granica njihove zaštićene okoline;utvrđivanje granica zaštićene okoline za utvrđena nepokretna kulturna dobra i zona sa diferenciranim režimima zaštite i održivog korišćenja kulturnog nasleđa;identifikacija, evidentiranje i utvrđivanje statusa NKD za objekte industrijskog nasleđa (privredno tehničke građevine); prikupljanje, sistematizacija podataka i valorizacija objekata graditeljskog nasleđa, sa utvrđivanjem fizičkog stanja i potrebe za preventivnom zaštitom; iobavljanje istraživanja i formiranje baze podataka arheoloških lokaliteta. Plansko rešenje 2.2: Prezentacija NKD Prioritetne aktivnosti: završetak projekta zaštite i prezentacije arheološkog nalazišta Lepenski Vir (izgradnja pristana za turističke brodove, etno naselja, objekata ugostiteljstva i infrastrukture i drugo);realizacija projekta uređenja i prezentacije kompleksa Golubačke tvrđave (izmeštanje puta, rekonstrukcija tvrđave, izgradnja centra za posetioce, pristana za brodove, uređenje arheološkog parka, izgradnja infrastrukture, i dr);preduzimanje aktivnosti na zaštiti, prezentaciji, interpretaciji i obezbeđenju dostupnosti nepokretnog kulturnog nasleđa u sklopu realizacije puteva kulture (Put rimskih careva i Putevi Tvrđava na Dunavu, i dr); izrada konzervatorskih uslova i projekata za očuvanje, unapređenje i održivo korišćenje nepokretnih kulturnih dobara i njihove zaštićene okoline u kontekstu razvoja turizma; idetaljna inventarizacija ambijentalnih celina i objekata narodnog graditeljstva zajedno sa neposrednim okruženjem – ruralnim predelom, sa smernicama za uređenje prostora i pravilima rekonstrukcije i izgradnje.Izrada „Atlasa narodnog graditeljstva Srbije” za područje Nacionalnog parka „Đerdap”;Sprovođenje arhitektonskog konkursa i definisanje preporuka za izradu urbanističkih planova, projektovanje i izgradnju objekata različitih namena na području Nacionalnog parka „Đerdap”.
3. Razvoj vodoprivrede i hidrotehničke infrastrukture
Plansko rešenje 3.1. Razvoj hidroenergetike Prioritetne aktivnosti: obnova svih šest agregata na HE „Đerdap 1” (sa tempom jedan godišnje) uz povećavanjem instalisane snage iremont hidromehaničke opreme prevodnica na HEPS „Đerdap I”. Plansko rešenje 3.2. Zaštita od voda i zaštita voda Prioritetne aktivnosti: održavanje i obnova svih drenažnih sistema u priobalju HE „Đerdap 1” (posebno Golupca) kako bi se održavala dubina zaleganja podzemne vode, i u uslovima daljeg podizanja uspora ekstremno do kote 70,9 m nm na ušću Nere;integralna zaštita voda koja obuhvata rekonstrukciju kanalizacije i realizaciju PPOV u Kladovu, Golupcu, Donjem Milanovcu, Tekiji i Majdanpeku, kao i primenu organizaciono-ekonomskih mera kojima se utiče na smanjenje zagađenja;urgentna realizacija projekata čišćenja i sanacije divljih deponija u Nacionalnom parku koje direktno ugrožavaju lokalna vodoizvorišta (u Sipu i Tekiji) iizrada projekata i planova sanacije. Plansko rešenje 3.3. Poboljšanje i razvoj sistema vodosnabdevanja naselja Prioritetne aktivnosti: poboljšanje puzdanosti i razvoj sistema za snabdevanje vodom gradskih turističkih centara, turističkih naselja, sela i puntova;revitalizacija i sanitarno uređenje izvorišta lokalnih sistema vodosnabdevanja iodržavanje kvaliteta: voda vodotoka u propisanim I i II klasama kvaliteta – Carina i Pesak u Kladovu, gornji tok Peka i Bukovske reke u Majdanpeku, Usija u Golupcu, Kosovice, Slatinske reke i Zamne; i izvorišta podzemnih voda za vodovode Tekije, Dobre, Donjeg Milanovca i Sipa.
4. Turizam
Plansko rešenje 4.1. Kompletiranje i intenziviranje postojeće turističke ponude Prioritetne aktivnosti: konsolidacija opremljenosti kapaciteta i bolja organizacija korišćenja postojeće turističke ponude u Golubcu, Donjem Milanovcu i Kladovu;funkcionalno integrisanje ponude u prostoru (dunavsko priobalje sa Đerdapskim jezerom i Nacionalnim parkom, arheološkim nalazištem Lepenski vir, Golubačkom tvrđavom, Eurovelom 6 itd.); modernizacija i komercijalizacija postojećih i potencijalnih smeštajnih kapaciteta u skladu sa međunarodnim standardima i trendovima u turizmu i hotelijerstvu;uređenje izletničkih, biciklističkih, pešačkih, planinarskih i ribolovnih staza izaustavljanje pojava neplanske izgradnje na području Nacionalnog parka; transformacija zona vikend izgradnje u potencijalna turistička sela. Plansko rešenje 4.2. Izgradnja i uređenje novih sadržaja u funkciji turizma Prioritetne aktivnosti: komunalno uređenje turističkih mesta i punktova i izgradnja novih smeštajnih kapaciteta; unapređenje postojećih objekata javnih službi i namenska izgradnja višefunkcionalnih (javnih i privatnih) objekata u skladu s potrebama stacionarnih korisnika i turista;realizacija nautičko-turističke infrastrukture na Dunavu: marina (Golubac, Donji Milanovac, Kladovo, nautički centar Porečki zaliv), pristana (Golubačka tvrđava, Lepenski vir. Tekija) i drugih sadržaja za turiste (vizitor centri u Golupcu, Lepenskom viru i Donjem Milanovcu, i dr);uređenje deonice Puta rimskih imperatora, sa turističkim punktovima (pet domusa u prvoj fazi, od koji jedan na području Kladovo, tri na području Majdanpeka i jedan na području Golupca);realizacija raznovrsnih sadržaja ponude u brdsko-planinskom zaleđu Nacionalnog parka (prostoru Kučajskih planina, Deli Jovana, Homoljskih planina, Miroča), sa pretežnom ponudom u letnjoj sezoni (planinarske i izletničke ture, jahanje, turizam specijalnih interesovanja i dugo);realizacija prve deonice panoramskog puta;gradnja turističkih objekata uz poštovanje principa: integracije ekoloških i turističke aktivnosti; bio-klimatske arhitekture i ekoloških kriterijuma; korišćenja obnovljivih izvora energije i naprednih tehnika gradnje; usaglašenosti sa pejzažom irazvoj ruralnog turizma u opštini Negotin – sela brdske zone, vinogradarske zone i ravničarske zone; opštini Kladovo – razvoj etno-sela; opština Majdanpek – sela u priobalju i blizini Dunava, brdskoj zoni i sela koja imaju značajnu arheološku građu. Plansko rešenje 4.3. Izrada razvojnih dokumenata i institucionalno organizovanje Prioritetne aktivnosti: izrada planskih i investicionih dokumenata (urbanističkih planova, arhitektonsko-građevinskih i drugih projekata) za izgradnju i uređenje turističkih lokaliteta;ostvarivanje organizovane saradnje među obuhvaćenim opštinama, kao i saradnje sa susednim opštinama, velikim gradovima, privrednim, kulturnim i drugim organizacijama i institucijama na razvoju turizma; ostvarivanje transgranične saradnje u razvoju privrede i turizma sa Republikom Rumunijom na državnom i lokalnom nivou; formiranje informacionog sistema o turizmu, uvođenje monitoringa razvoja turizma i njegovog uticaja na okruženje, promocija Nacionalnog parka i turističke destinacije Donje podunavlje; integralni razvoj turističke ponude kroz saradnju turističkih organizacija, „Društva sa ograničenom odgovornošću za razvoj turizma Tvrđava Golubački grad”, „Društva sa ograničenom odgovornošću za razvoj turizma Dobrodošli u Lepenski vir”, JP „Nacionalni park Đerdap” i drugih subjekata razvoja iobezbeđenje poreskih i infrastrukturnih olakšica za investiranje u otvaranje malih i srednjih preduzeća, posebno za preduzetničko angažovanje u turizmu, poljoprivredi i pratećim delatnostima, uključujući animiranje stanovništva na radu u inostranstvu za povratak na imanja i ulaganja u oživljavanje lokalne privrede.
5. Mineralne sirovine
Plansko rešenje 5.1: Održivo korišćenje mineralnih sirovina Prioritetne aktivnosti: primena ekološki odgovornog pristupa aktivnostima na eksploataciji i preradi mineralnih sirovina i rekultivaciji prostora gde je završena eksploatacija mineralnih sirovina;izrada projekata i planova sanacije i rekultivacije lokaliteta gde je završena ili je u toku eksploatacija mineralnih sirovina, posebno u Nacionalnom parku (rekultivacija dela majdana kamena Jelenske stene, kao i sanacija i zatvaranje majdana kamena na lokalitetima Golubac i Golo brdo);preduzimanje svih zakonskih i tehničko-tehnoloških mera da se degradiranje i uništavanje životne sredine svede na prihvatljiv nivo u svim fazama tretiranja mineralnih sirovina (eksploatacija, priprema, prerada, transport) posebno u okviru rudarskog basena u okolini Majdanpeka u domenu bezbednosti odlaganja flotacijskog materijala i upravljanja otpadom koji se formira u proizvodnim procesima izavršetak osnovnih i detaljnih geoloških, metalogenetskih i hidrogeoloških istraživanja za područje Nacionalnog parka, sa procenom rizika i hazarda potencijalne eksploatacije po životnu sredinu.
6. Infrastruktura
Plansko rešenje 6.1: Izgradnja i modernizacija putne mreže Prioritetne aktivnosti: osavremenjavanje i rehabilitacija državnih puteva prvog i drugog reda, posebno br. 24 i br.25.1;rekonstrukcija postojećih i razvoj novih opštinskih puteva u funkciji umrežavanja naselja, zaštite i prezentacije prirodnih i kulturnih dobara, posebno panoramski-grebenskog puta kroz Nacionalni park, i održavanje i uređenje mreže šumskih komunikacija u funkciji turističko-rekreativnih aktivnosti i protivpožarnog puta;uspostavljanje informativno-kontrolnih punktova na ulazima u Nacionalni park irelizacija obilaznice Golupca i Golubačke tvrđave (tunelom). Plansko rešenje 6.2: Izgradnja ostale saobraćajne infrastrukture Prioritetne aktivnosti: razvoj rečnog putničkog saobaraćaja – rečnih feribota i stavljanje u funkciju rečnih prelaza (Golubac-Moldava Veke, Donji Milanovac-Svinjica, Tekija-Oršava i Kladovo-Turnu Severin);promocija i razvoj biciklističkog saobraćaja u koridoru „Eurovelo 6”, lokalnih biciklističkih, pešačkih i planinarskih staza; i drugo. Plansko rešenje 6.3: Razvoj elektroenergetetske infrastrukture i obnovljivih izvora energije Prioritetne aktivnosti: izgradnje elektroenergetskih objekata TS 110/35 kV Mosna (sa priključenjem na prenosni sistem preko 110 kV vodova TS Majdanpek 2 – TS Mosna i HE „Đerdap 2”- TS Mosna) i TS 110/35 kV Neresnica (sa priključenjem na prenosni sistem preko 110 kV voda TS Majdanpek 3-TS Petrovac);razvoj nekoliko novih dalekovoda 35 kV, izgradnja 3 nove TS 35/x kV;proširenje mreže napojnih i distributivnih elektroenergetskih objekata postojećih naselja i planiranih turističkih lokaliteta;razvoj gasovodnog sistema (iz pravca Zaječara – magistralnog gasovoda Južni tok ili alternativno iz pravca Požarevaca za Kučevo, Majdanpek i Donji Milanovac sa ograncima prema Golupcu);korišćenje obnovljivih izvora, posebno energije vetra na području Radenke i Krivače u opštini Kučevo (van Nacionalnog parka); Plansko rešenje 6.4: Razvoj telekomunikacione i emisione infrastrukture i poštanske mreže Prioritetne aktivnosti: izgradnja magistralnih optičkih kablova na relacijama Veliko Gradište-Golubac-Donji Milanovac, Majdanpek – Poreč-Donji Milanovac-Tekija-Kladovo;osavremenjivanje pristupnih mreža i zamena analognih i zastarelih digitalnih komutacija (centrala) novim u Kladovu, Golupcu, Brnjici, Dobroj, Krivači, Rudnoj Glavi, Urovici, Voluji i Radenki;izgradnja novih komutacionih objekta u Boljetinu, Golubinju, Kladušnici i Topolnici;izgradnja ruralnih radio sistema za naselja Miroč, Petrovo Selo i ređe naseljene delove ostalih naselja;povećanje broja baznih stanica mobilne telefonije u skladu sa potrebama pokrivanja signalom područja (MTS, VIP, Telenor);izgradnja, sanacija i rekonstrukcija sistema za emitovanje i distribuciju digitalnog televizijskog signala.poboljšanje opremljenosti postojećih i otvoranje novih poštanskih jedinica u naseljima Golubinje i Topolnica iuvođenje novih poštanskih usluga kao i mobilnih poštanskih šaltera. Plansko rešenje 6.5: Razvoj komunalne infrastrukture Prioritetne aktivnosti: zatvaranje i sanacija lokalnih smetlišta (posebno u Nacionalnom parku), čišćenje rečnih korita i preusmeravanje ukupnih tokova otpada ka planiranim regionalnim deponijama;izgradnja reciklažnih dvorišta u Brnjici, Dobri, Boljetinu, Donjem Milanovcu, Golubinju, Mosni, Tekiji i Sipu (na području Nacionalnog parka) i transfer stanica na lokacijama nekadašnjih deponija u Kladovu, Majdanpeku i Golupcu (na ostalom delu područja Prostornog plana);izgradnja zelenih ostrva u seoskim naseljima (za prikupljanje i preradu organskog otpada, distribuciju neorganskog otpada krajnjim korisnicima), ili uključivanje seoskih naselja u mobilni sistem prikupljanja otpada;sanacija postojećih grobalja i obezbeđenje komunalnih uslova za proširenje postojećih ili uređenje novih lokacija za groblja u skladu sa režimima zaštite Nacionalnog parka;obezbeđenje komunalno uređenih lokacija za stočna groblja u skladu sa režimima zaštite Nacionalnog parka.
7. Zaštita životne sredine
Plansko rešenje 7.1: Unapređenje i zaštita kvaliteta životne sredine Prioritetne aktivnosti: obezbeđenje uslova za sanaciju, rekultivaciju i uređenje mesta i zona degradirane ili ugrožene životne sredine na području Nacionalnog parka (kamenolomi, zemljišta i vegetacije oštećenih erozionim procesima, površine oštećene radovima na izgradnji suprastrukture i infrastrukture) i na ostalom delu područja Prostornog plana (eksploatacija mineralnih sirovina i rudarski objekti u Majdanpeku);izrada katastra zagađivača prirode i životne sredine u Nacionalnom parku i sprovođenje monitoringa; izrada i sprovođenje programa zaštite zemljišta od vodne erozije, zagađivanja i drugih degradacionih procesa, zaštite voda od zagađivanja i nepovoljnih promena hidroloških režima, zaštite vazduha od zagađivanja, zaštite od prekomerne buke i drugo; istraživanje kvalitativnog sastava i kvantitativne strukture ihtiofaune, bentosa, planktona i vodene vegetacije Đerdapske akumulacije; i praćenje promena osnovnih pokazatelja kvaliteta vode i kontrolisano poribljavanje;jačanje partnerstva na nivou lokalnih vlasti (opština sa područja Prostornog plana i dunavskih opština u Republici Rumuniji) na zaštiti životne sredine (primer pojava prekograničnog zagađenja vazduha iz Turn Severina);izrada strateških i procena uticaja na prirodu i životnu sredinu svih prioritetnih programa, planskih dokumenata i projekata. Plansko rešenje 7.2: Održivo korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta Prioritetne aktivnosti: razvoj multifunkcionalne poljoprivrede u skladu sa prostorno heterogenim potencijalima i ograničenjima;izrada privredno-ekoloških planova korišćenja i zaštite livada i pašnjaka, u prvom redu, u granicama Nacionalnog parka, prevashodno u funkciji utvrđivanja njihovih kapaciteta i prikladnih sistema konzervacije, uključujući režime ispaše i kompenzacije lokalnom stanovništvu za odgovarajuće agroekološke usluge;ažuriranje podataka katastra o namenama i vlasništvu zemljišta, uz istovremeno uspostavljanje sistema praćenja i ocene stanja poljoprivrednog i ostalog zemljišta;destimulisanje intenzivnog korišćenja marginalnih oraničnih zemljišta, obezbeđenjem podsticaja za zatravljivanje i pošumljavanje oranica 7. i 8. katastarske klase;jačanje stručno-savetodavne službe – radi difuzije znanja i informacija vezanih za primenu dobre poljoprivredne prakse održivog upravljanja poljoprivrednim zemljištem u uslovima zaštićenog područja, razvoj integralne i organske proizvodnje, primenu odgovarajućih mera i tehnika konzervacione obrade zemljišta i pružanje agroekoloških usluga;intenziviranje aktivnosti na definisanju agroekoloških programa i šema nadoknada za održavanje sistema tradicionalne poljoprivrede na području Nacionalnog parka i u njegovom ruralnom zaleđu, prevashodno radi podrške zadržavanju poljoprivrednika na gazdinstvu, kao nužnom uslovu za očuvanje stalne naseljenosti terena sa prirodnim i drugim ograničenjima za intenziviranje poljoprivredne proizvodnje, u skladu sa rešenjima Evropske unije;jačanje podrške ulaganjima mladih poljoprivrednika u proširenje poseda, obnovu pašnjačkog stočarstva, obnovu i podizanje novih dugogodišnjih zasada u vinogradarstvu i voćarstvu, opremu za navodnjavanje i mehanizaciju i diversifikaciju delatnosti na gazdinstvu i u ruralnom okruženju, korišćenjem podsticajnih sredstava iz budzeta Republike Srbije i formiranjem opštinskih agrarnih budzeta, pronalaženjem strateških partnera i korišćenjem domaćih razvojnih fondova i predpristupnih fondova Evropske unije iformiranje udruženja proizvođača – stočara, voćara i vinogradara i pčelara, u cilju: zajedničkih ulaganja u kapacitete za doradu, preradu, skladištenje i transport svojih finalnih proizvoda; uvođenja savremenih standarda i sistema kontrole kvaliteta; zaštite geografskog porekla lokalnih visokovrednih proizvoda i unapređivanje njihovog marketinga. Plansko rešenje 7.3: Održivo korišćenje i zaštita šumskog zemljišta i šuma i razvoj lovstva Prioritetne aktivnosti: očuvanje i unapređivanje stanja postojećih šuma i poboljšanje strukture šumskih sastojina;ostvarivanje planskog korišćenja šuma;primena bioloških i tehničkih mera antierozivne zaštite i uređenja na lokalitetima koje ugrožava ekscesivna i jaka erozija erozije (okvirno u donjem toku Brnjice, donjem toku Čezave, u okolini Radenke, Brodice i Voluje, područje između Čoke Njalte i Boljetinskog grebena – Lepenski vir do Boljetina, područje iznad Golubinja, dolina Male reke iznad Velike kamenice i drugo);preciznije evidentiranje terena ugroženih procesima vodne i eolske erozije, određivanje i kontrola sprovođenja odgovarajućih radova i mera zaštite zemljišta na tim terenima, prema smernicama koje će biti utvrđene Republičkom poljoprivrednom i šumskom osnovom;kontrolisano korišćenje šumskih plodova i lekovitog bilja ipoboljšanje stanja i fonda divljači i unapređenje raznovrsnosti lovne faune, posebno retkih i ugroženih vrsta lovne divljači; organizovanje lovnog turizma i edukacija lovnih stručnjaka i lovaca sa ciljem zaštite i uzgoja divljači; utvrđivanje ograničenja u pogledu organizacije lovnih i ribolovnih područja u Nacionalnom parku.
4. Mere i instrumenti za implementaciju
Za ostvarivanje planskih koncepcija, rešenja i propozicija Prostornog plana najznačajnija je primena sledećih mera i instrumenata različitih politika:
1) Zaštite prirode i prirodnih vrednosti i NKD:
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za životnu sredinu, kulturu i turizam, sredstava republičkih fondova za zaštitu životne sredine i turizam, JP „Elektroprivreda Srbije”, prihoda JP P.D. „Đerdap”, JP „Nacionalni park Đerdap” upravljača turističkim prostorima, budzeta obuhvaćenih opština i sredstava privatnog sektora za sprovođenje zaštite prirodnih vrednosti i NKD;
razvoj informacionog i monitoring sistema o Nacionalnom parku i NKD koje će, u skladu sa zakonom, obezbediti Zavod za zaštitu prirode Srbije i nadležna ustanova zaštite spomenika kulture;
ministarstva nadležna za zaštitu životne sredine, izgradnju prostora i kulturu, u saradnji sa nadležnim zavodima za zaštitu prirode i spomenika kulture, pojačanim nadzorom nad zaštitom prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, korišćenjem i izgradnjom zaštićenih prostora;
priprema i postepeno uvođenje sistema kompenzacija i naknada vlasnicima zemljišta za nastale štete, uskraćivanje i umanjenje dobiti, kao i kompenzacionih programa (za razvoj poljoprivrede i sela, turizma, lokalnih infrastrukturnih sistema, objekata zajedničke komunalne potrošnje, javnih službi i drugo) za ograničenja u razvoju lokalnih zajednica na području Nacionalnog parka, radi sprovođenja režima i mera zaštite prirodnih vrednosti.
2) Zaštita i održivo korišćenje voda i razvoj vodoprivredne infrastrukure:
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije, evropskih fondova za podršku implementaciji Dunavske strategije, IPA programa i drugih evropskih programa (EU-ERDF, SEE Program, Intereg i drugo) za uređenje međunarodnog plovnog puta (na području Prostornog plana – remont hidromehaničke opreme prevodnica na HEPS „Đerdap I” i „Đerdap II”, i van područla Prostornog plana – uklanjanje potopljenih plovila u zoni Prahova, izgradnja terminala za prihvat korišćenih ulja i otpadnih voda sa brodova u luci Prahovo), uz uključivanje sredstava privatnog sektora u sklopu javno-privatnih aranžmana, za realizaciju prateće infrastrukture plovnog puta (izgradnja luka, pristana i marina);
uspostavljanje monitoringa parametara kvaliteta vode u pritokama Dunava na području Prostornog plana, s matematičkim modelom za prognozu kvaliteta vode koji obezbeđuje Republička direkcija za vode, u saradnji s JVP „Srbijavode” i nadležna opštinska javna komunalna preduzeća;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije, JP „Elektroprivreda Srbije”, JP PD „Đerdap”, evropskih fondova za podršku implementaciji Dunavske strategije, a za realizaciju programa obnove svih drenažnih sistema i zaštite priobalja akumulacija HE „Đerdap I” i „Đerdap II” od spoljašnjih i unutrašnjih voda;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije, ministarstva nadležnog za vodoprivredu, IPA programa Nacionalnog investicionog plana i budzeta obuhvaćenih opština za finansiranje rekonstrukcije vodovoda, obnove i proširenja postojećih kanalizacionih sistema, izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (u Kladovu, Tekiji, Donjem Milanovcu, Dobri, Golupcu i Majdnapeku) i ruralnu sanitaciju naselja, posebno u Nacionalnom parku.
3) Održivi razvoj turizma:
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstva za turizam i regionalni razvoj, Nacionalnog investicionog plana, IPA programa, drugih evropskih programa i iz budzeta opština za sprovođenje Master plana turističke destinacije Donje Podunavlje i opštinskih programa održivog razvoja turizma;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za turizam, budzeta obuhvaćenih opština, sredstava privatnog sektora i donacija za realizaciju programa edukacije lokalnog stanovništva i preduzetnika za uključivanja u turističku ponudu Nacionalnog parka i primarne turističke destinacije Donje Podunavlje;
saradnja, koordinacija i kooperacija društava za upravljanje turističkim prostorima „Tvrđava Golubački grad” i „Lepenski vir”, turističkih organizacija i drugih stejkholdera u turizmu uz podršku Nacionalne turističke razvojne korporacije, radi obezbeđenja efikasnog upravljanja održivim razvojem primarne turističke destinacije i koordinacije realizacije Master plana turističke destinacije Donje Podunavlje, opštinskih programa razvoja turizma i projekata razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture i
udruživanje sa privatnim sektorom dela sredstava koja se izdvajaju iz budzeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstva i javnih prihoda opština u vidu investicione podrške prioritenim programima razvoja, organizacije i uređenja prostora od značaja za razvoj turizma (prezentaciju vrednosti Nacionalnog parka, razvoj nautičke infrastrukture, eko punktova i drugo).
4) Razvoj mreže naselja i javnih službi:
formiranje i razvoj lokalnih informacionih i monitoring sistema o prostoru koje obezbeđuju opštinske uprave u saradnji sa ministarstvom nadležnim za prostorno planiranje, Republičkom agencijom za prostorno planiranje i Republičkim geodetskim zavodom;
poboljšanje koordinacije opštinskih javnih preduzeća za komunalne delatnosti, direkcija/zavoda (za urbanizam, građevinsko zemljište, puteve) i opštinskih uprava (urbanističke, građevinske, katastra i druge službe) u pogledu objedinjavanja aktivnosti na uređenju građevinskog zemljišta, izgradnji i održavanju objekata komunalne infrastrukture, naročito u turističkim centrima, nautičkom centru, turističkim selima i naselju i turističkim punktovima i
objedinjeno i koordinirano korišćenje sredstava koja se izdvajaju iz budzeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstava i sredstava budzeta obuhvaćenih opština za razvoj javnih službi, uz obezbeđenje stimulacija privatnom sektoru za realizaciju planskih prioriteta u tom domenu i konkurisanje za korišćenje sredstava IPA programa, Svetske banke (za programe socijalne i zdravstvene zaštite) i donacija.
5) Održivi razvoj privrede i malih i srednjih preduzeća:
razvoj finansijskog sistema na lokalnom, regionalnom i republičkom nivou za intenzivnije korišćenje tekućih podsticajnih mera za razvoj malih i srednjih preduzeća i preduzetništva;
obezbeđenje koordinacije, monitoringa i upravljanja privrednim razvojem na opštinskom i regionalnom nivou kroz osnivanje i saradnju opštinskih i regionalnih kancelarija/razvojnih institucija: podrška samozapošnjavanju i razvoju malih i srednjih preduzeća; organizacija izrade potrebne planske i tehničke dokumentacije i istraživanja, programa, projekcija i biznis planova koji će konkurisati za sredstva različitih fondova, kao što su NIP, SIEPA, uključujući i sredstva IPA programa i evropskih institucija (Evropska banka za obnovu i razvoj-EBRD, Evropska agencija za rekonstrukciju-EAR i drugo); efikasno rukovođenje budzetom lokalne zajednice, lokalnim ekonomskim razvojem, investicijama u razvojne projekte, interesnim povezivanjem lokalnih zajednica na regionalnom, nacionalnom i transgraničnom nivou.
6) Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta i održivi razvoj poljoprivrede:
korišćenje sredstava iz agrarnog budzeta Republike Srbije za izradu i sprovođenje privredno-ekoloških planova korišćenja i zaštite livada i pašnjaka u Nacionalnom parku, šema nadoknada za održavanje sistema tradicionalne poljoprivrede na području Prostornog plana, kao i iz agrarnih budzeta opština za izradu i sprovođenje opštinskih programa integralnog ruralnog razvoja;
uspostavljanje poljoprivrednog informacijskog sistema (PIS) i pojačani nadzor nad korišćenjem, zaštitom i uređenjem poljoprivrednog zemljišta, poribljavanjem vodotoka i razvojem ribarstva, primenom sredstava za zaštitu bilja i drugih hemijskih sredstava i pojačanim veterinarsko-sanitarnim nadzorom, koji obezbeđuju opštinske uprave u saradnji sa ministarstvom nadležnim za poljoprivredu;
osnivanje opštinskih ili regionalne agencije za ruralni razvoj za koordinaciju aktivnosti na izradi i primeni programa razvoja multifunkcionalne poljoprivrede, aktivnim uključivanjem u sprovođenje nacionalne agrarne politike, formulisanjem lokalnih strategija i programa održivog poljoprivrednog i ruralnog razvoja i obezbeđenjem finansijskih sredstava iz različitih javnih i privatnih, domaćih i stranih izvora za kofinansiranje njihove implementacije.
7) Zaštita i korišćenje šuma, održivi razvoj šumarstva i lovstva:
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije i JP „Nacionalnog parka Đerdap” za zaštitu, obnavljanje i uređenja šuma u Nacionalnom parku, i sredstava JP „Srbijašume”, budzeta obuhvaćenih opština i privatnog sektora za unapređenje stanja šuma;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za šumarstvo i vodoprivredu i zaštitu životne sredine i sredstava korisnika lovišta i ribolovnih područja za zaštitu, proizvodnju i uzgoj divljači i ribe i
aktuelizacija katastra nepokretnosti, informacionog i monitoring sistema o šumama, koje obezbeđuju ministarstvo nadležno za šumarstvo, Republički geodetski zavod, JP „Nacionalni park Đerdap” i JP „Srbijašume”.
8) Razvoj linijskih i komunalnih infrastrukturnih sistema:
obezbeđenje sredstava za održavanje i rekonstrukciju mreže državnih puteva i železničke pruge iz budzeta Republike Srbije, sredstava JP „Putevi Srbije”, „Železnice Srbije” a. d. i kreditnih sredstava međunarodnih asocijacija i Evropske banke za rekonstrukciju;
obezbeđenje sredstava iz budzeta opština, uz participaciju JP „Putevi Srbije” za rekonstrukciju i dogradnju planiranih opštinskih puteva, i uz participaciju evropskih programa i donacija za uređenje biciklističkih i pešačkih staza;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za energetiku i životnu sredinu, sredstava agencija (za energetsku efikasnost), i sredstava privatnog sektora za istraživanje i komercijalno korišćenje lokalnih, obnovljivih izvora energije za zadovoljavanje određenih lokalnih energetskih potreba (u domaćinstvima, poljoprivredi i komercijalnim delatnostima), kao i podsticajnih i kreditnih sredstava za ulaganja u energetski štedljiviju izgradnju i korišćenje objekata i nove energetski efikasnije i ekološki prihvatljivije tehnologije i
obezbeđenje sredstava iz budzeta obuhvaćenih opština i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava IPA programa za razvoj lokalne infrastrukture (opštinskih puteva, vodovoda, kanalizacije i/ili ruralne sanitacije naselja – sanitarno bezbednog tretmana otpadnih voda, sanitaciju seoskih smetlišta, ruralnog radiotelefonskog sistema i mesnih mreža i objekata zajedničke komunalne potrošnje).
9) Zaštita životne sredine:
formiranje integralnog katastra zagađivača životne sredine koje obezbeđuju opštinske uprave, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine;
pojačani nadzor nad obavljanjem i kontrolom uticaja aktivnosti (saobraćaj, poljoprivreda, turizam i dr) na kvalitet životne sredine, koji obezbeđuju opštinske uprave i ministarstvo nadležno za zaštitu životne sredine;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za životnu sredinu i iz budzeta opština za izradu i realizaciju predviđenih planova i programa zaštite životne sredine (srednjoročnih planova zaštite od buke, programa i planova monitoringa životne sredine), za informisanje i edukaciju stanovništva o mogućnostima i efektima unapređenja kvaliteta životne sredine;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstava, budzeta obuhvaćenih opština i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava Evropske banke za obnovu i razvoj – EBRD, Svetske banke za investicione programe i drugih kreditnih i sredstava iz donacija, za izradu i realizaciju regionalnih i opštinskih planova upravljanja komunalnim otpadom.
VI. Završne odredbe Prostornog plana
Granice Nacionalnog parka i granica zona sa režimom zaštite I i II stepena detaljnije će se utvrditi Zakonom o Nacionalnom parku Đerdap za čiju izradu Prostorni plan predstavlja polazni osnov. Ukoliko se odredbama Zakona o Nacionalnom parku Đerdap promene bilansi namene prostora po zonama sa režimom zaštite I-III stepena, Prostorni plan će se uskladiti sa odredbama tog zakona u roku od godinu dana od njegovog stupanja na snagu.
Republička agencija za prostorno planiranje, u saradnji sa JP „Nacionalni park Đerdap” i opštinskim upravama Golupca, Kučeva, Majdanpeka, Kladova i Negotina pratiće primenu Prostornog plana i najmanje svake četvrte godine podnositi Vladi izveštaj o sprovođenju Prostornog plana, posebno prve etape implementacije plana. Sastavni deo tog izveštaja je ocena sprovođenja Prostornog plana, s eventualnim predlogom dopune i izmene plana.
Na osnovu izveštaja iz prethodnog stava, utvrđivaće se potreba za pristupanje dopuni i izmeni Prostornog plana.