PROSTORNI PLAN
PODRUČJA POSEBNE NAMENE
INFRASTRUKTURNOG KORIDORA AUTOPUTA E-761, DEONICA POJATE – PRELjINA
Prostorni plan područja posebne namene infrastrukturnog koridora AutoputaE-761, deonica Pojate – Preljina (u daljem tekstu: Prostorni plan) je dugoročni planski dokument koji se donosi za period do 2025. godine.
1. POLAZNE OSNOVE
1.1. OBUHVAT I OPIS GRANICA PODRUČJA PROSTORNOG PLANA, SA GRANICAMA ZAŠTITNOG KORIDORA (GRANICE POJASA NEPOSREDNE ZAŠTITE, GRANICE ŠIREG POJASA ZAŠTITE, GRANICE PROSTORA KOJI JE U
FUNKCIONALNOJ VEZI SA LINIJSKIM SISTEMIMA)
1.1.1. OBUHVAT I OPIS GRANICA PODRUČJA PROSTORNOG PLANA
Područje Prostornog plana se nalazi u središnjem delu Srbije i zahvata jugoistočne delove Šumadije i dolinsku zonu oko Zapadne Morave od Čačanske kotline do sastava Zapadne sa Južnom Moravom, odnosno zonu u kojoj od pomenutih reka nastaje Velika Morava. Plansko područje, kao najjužniji deo panonskog oboda i peripanonske Srbije, u odnosu na celokupan prostor Republike Srbije, ima centralni položaj sa izraženom dolinskom pozicijom koja pogoduje naseljavanju i koja je prirodno predodređena za vezu svih delova Srbije međusobno.
Plansko područje se nalazi između 43°35′ i 43°70′ severne geografske širine i 20°20′ i 21°30′ istočne geografske dužine. Obuhvata dolinske delove duž toka Zapadne Morave od Čačanske, preko Kraljevačke i Kruševačke kotline do velikomoravske doline u zoni Ćićevca, kao i bržuljkasti obod zapadnomoravske doline na severu i jugu. Prostire se između 130 m n.v. (zone pored Velike Morave, nizvodno od Varvarina) i 1127 m n.v. (vrh Goča, Krnja jela, Zborište).
Tabela Površinski udeo opština na teritoriji Plana
Grad / Opština Ukupna površina Grada / opštine (km2) Deo Grada / Opštine obuhvaćenPPPPN-om(km2) Učešće dela Grada / Opštine obuhvaćenogPPPPN-om (3) Broj KO na teritoriji plana u ukupnom području Grada/opštine (2) u % u ukupnom području PPPPN % 1 2 3 4 5 6 Ćićevac 123,70 87,77 70,95 9,07 7 Varvarin 249,29 47,56 19,08 4,92 3 Kruševac 853,97 147,82 17,31 15,27 14 Trstenik 447,84 179,85 40,16 18,58 19 Vrnjačka Banja 238,61 113,71 47,66 11,75 7 Kraljevo 1529,58 232,83 15,22 24,06 17 Čačak 636,36 158,20 24,86 16,35 17 Područje PPPPN 967,74 967,74 100,00 84
Plansko područje obuhvata delove opština Ćićevac, Varvarin, Kruševac, Trstenik, Vrnjačka Banja, Kraljevo i Čačak, odnosno teritorije 84 katastarske opštine, i to:
na području jedinice lokalne samouprave opštine Ćićevac: K.O. Mrzenica, K.O. Grad Stalać, K.O. Stalać, K.O. Lučina, K.O. Ćićevac, K.O. Ćićevac grad, K.O. Pojate;
na području jedinice lokalne samouprave opštine Varvarin: K.O. Bošnjane, K.O. Maskare, K.O. Varvarin (Selo);
na području jedinice lokalne samouprave grada Kruševca: K.O. Konjuh, K.O. Bela Voda, K.O. Kukljin, K.O. Globoder, K.O. Mačkovac, K.O. Jasika, K.O. Čitluk, K.O. Pepeljevac, K.O. Gavez, K.O. Lazarica, K.O. Šanac, K.O. Bivolje, K.O. Dedina, K.O. Makrešane;
na području jedinice lokalne samouprave opštine Trstenik: K.O. Ugljarevo, K.O. Lozna, K.O. Grabovac, K.O. Prnjavor, K.O. Osaonica, K.O. Trstenik, K.O. Bogdanje, K.O. Čairi, K.O. Medveđa, K.O. Odzaci, K.O. Gornji Ribnik, K.O. Donji Ribnik, K.O. Počekovina, K.O. Lopaš, K.O. Velika Drenova, K.O. Stari Trstenik, K.O. Selište, K.O. Bresno Polje, K.O. Stopanja;
na području jedinice lokalne samouprave opštine Vrnjačka Banja: K.O. Vraneši, K.O. Podunavci, K.O. Gračac, K.O. Novo Selo, K.O. Vrnjci, K.O. Ruđinci, K.O. Štulac;
na području jedinice lokalne samouprave grada Kraljeva: K.O. Obrva, K.O. Bapsko Polje, K.O. Cvetke, K.O. Mrsać, K.O. Miločaj, K.O. Adrani, K.O. Popovići, K.O. Oplanići, K.O. Grdica, K.O. Sirča, K.O. Kraljevo, K.O. Vitanovac, K.O. Ratina, K.O. Zaklopača, K.O. Čukojevac, K.O. Vrba, K.O. Stubal; i
na području jedinice lokalne samouprave grad Čačak: K.O. Sokolići, K.O. Rakova, K.O. Ljubić, K.O. Preljina, K.O. Konjevići, K.O. Baluga (Ljubićska), K.O. Baluga (Trnavska), K.O. Mojsinje, K.O. Stančići, K.O. Vapa, K.O. Donja Gorevnica, K.O. Zablaće, K.O. Mrčajevci, K.O. Kukići, K.O. Katrga, K.O. Mršinci, K.O. Goričani.
[pic]
Slika 1: Položaj Planskog područja
Tabela Administrativna podela i distribucija stanovništva po Popisu 2002. godine za Plansko područje
Područje PPPPN INFRASTRUKTURNOG KORIDORA AUTOPUTA E-761, DEONICA POJATE PRELjINAGrad / Opština / Naselje Brojstanovnika Površina km2 Gustina naseljenosti (st/ km2) Područje PPPPN 175606 967,74 181,46 Ćićevac (područje PPPPN) 9856 87,77 112,29 Grad Stalać 800 17,37 46,06 Lučina 927 9,38 98,83 Mrzenica 221 4,15 53,25 Pojate 986 10,07 97,91 Stalać 1828 18,05 101,27 Ćićevac 5094 25,73 1686,75 Ćićevac grad 3,02 Varvarin (područje PPPPN) 4281 47,56 89,99 Bošnjane 1963 21,3 92,16 Varvarin (Selo) 1779 18,52 96,00 Maskare 539 7,74 69,64 Kruševac (područje PPPPN) 22103 147,82 149,53 Bela Voda 1387 12,89 107,60 Bivolje 330 7,66 43,08 Gavez 140 1,69 82,84 Globoder 1656 15,23 108,73 Dedina 2775 7,85 353,50 Jasika 2040 8,45 241,42 Konjuh 1139 11,2 101,70 Kukljin 1794 18,03 99,50 Lazarica 1521 7,63 199,34 Makrešane 1618 16,56 97,71 Mačkovac 1295 10,62 121,94 Pepeljevac 2101 13,91 151,04 Čitluk 3154 5,22 604,21 Šanac 1153 10,88 105,97 Trstenik (područje PPPPN) 33586 179,85 186,74 Bogdanje 1055 9,72 108,54 Bresno Polje 725 5,43 133,52 Velika Drenova 2719 20,67 131,54 Gornji Ribnik 596 4,26 139,91 Grabovac 125 8,58 14,57 Donji Ribnik 624 2,37 263,29 Lozna 380 8,81 43,13 Lopaš 800 5,88 136,05 Medveđa 2694 26,93 100,04 Osaonica 37 6,82 5,43 Odzaci 1562 10,69 146,12 Počekovina 838 6,58 127,36 Prnjavor 318 16,16 19,68 Selište 928 7,39 125,58 Stari Trstenik 733 6,75 108,59 Stopanja 1325 8,14 162,78 Trstenik 17180 10,07 1706,06 Ugljarevo 478 8,36 57,18 Čairi 469 6,24 75,16 Vrnjačka Banja (područje PPPPN) 14013 113,71 123,23 Vraneši 1418 18,84 75,27 Vrnjci 2025 7 289,29 Gračac 2011 34,11 58,96 Novo Selo 3952 28,22 140,04 Podunavci 1446 7,32 197,54 Ruđinci 2019 11,55 174,81 Štulac 1142 6,67 171,21 Kraljevo (područje PPPPN) 76521 232,83 328,66 Adrani 2198 12,26 179,28 Bapsko Polje 260 5,77 45,06 Vitanovac 1649 22,51 73,26 Vrba 1286 10,32 124,61 Grdica 730 2,8 260,71 Zaklopača 971 6,38 152,19 Kraljevo 57411 16,52 3475,24 Miločaj 1085 14,98 72,43 Mrsać 1350 17,13 78,81 Obrva 720 10,8 66,67 Oplanići 911 12,14 75,04 Popovići 300 6,1 49,18 Ratina 2715 14,08 192,83 Sirča 1347 19,6 68,72 Stubal 1314 27,41 47,94 Cvetke 1070 15,85 67,51 Čukojevac 1204 18,18 66,23 Čačak (područje PPPPN) 15246 158,2 96,37 Baluga (Ljubićska) 434 4,42 98,19 Baluga (Trnavska) 733 5,38 136,25 Vapa 691 5,16 133,91 Goričani 780 9,74 80,08 Donja Gorevnica 904 10,2 88,63 Zablaće 1226 8,62 142,23 Katrga 1042 14,29 72,92 Konjevići 788 7,1 110,99 Kukići 574 8,3 69,16 Ljubić 61 9,45 6,46 Mojsinje 869 9,56 90,90 Mrčajevci 2676 22,97 116,50 Mršinci 1359 12,47 108,98 Preljina 1801 13,26 135,82 Rakova 778 9,47 82,15 Sokolići 182 4,24 42,92 Stančići 348 3,57 97,48
Planskim područjem se, kao „kičma” pruža saobraćajnica, državni put prvog reda br. 5*, koja povezuje sva veća naselja u regionu: Stalać, Kruševac, Trstenik, Vrnjačku Banju, Kraljevo i Čačak. Po svom položaju put je od izuzetnog značaja, jer povezuje centralne delove Republike pravcem istok – zapad sa dva najvažnija putna pravca države, a koji pripadaju i evropskoj mreži puteva, Autoput E-75 Beograd – Niš (istočna Srbija) sa novoprojektovanim Autoputem E-763 Beograd – Južni Jadran i Ibarsku magistralu (centralna Srbija), pri čemu preseca, odnosno povezuje sledeće putne pravce: Gornji Milanovac – Čačak – Užice, Kragujevac – Kraljevo – Raška i Kruševac – Aleksandrovac.
Opšta odlika zapadnomoravske doline, duž celog istražnog prostora, su vrlo nepovoljni prostorni odnosi između gradskih naselja i okolnih sela, gde se seoska, pseudourbana i gradska naselja povezuju i formiraju izgrađena područja. Pozicije pomenutih naselja su uglavnom na terasnim obodima doline Morave sa pokrivanjem prostora u nožičnim delovima padina pomenutih planina.
Prema Zakonu o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine („Službeni glasnik RS”, broj 88/10), Kruševac, Kraljevo i Čačak su 2010. godine centri nacionalnog značaja, koji su istovremeno i centri funkcionalnih urbanih područja državnog značaja.
Cela zapadnomoravska dolina se nalazi u rejonu ratarske proizvodnje sa najkvalitetnijim bonitetom zemljišta, ali u vodoprivredno neuređenom prostoru, pa se realizacijom autoputa, pored izvesnog umanjenja površina poljoprivrednog zemljišta, očekuju efekti poboljšanja uslova obrade istih.
Značajni turistički potencijali ovog regiona koji će se naći u uticajnoj zoni budućeg autoputa su: deo središnje kopaoničke zone sa centrima Željine, Goč i Stolovi, zatim gornja Rasina, Vrnjačka Banja, Kraljevo, banja Gornja Trepča i Mataruška Banja.
NAPOMENA: U toku izrade predmetnog plana, na snagu je stupila Uredba o kategorizaciji državnih puteva („Službeni glasnik RS”, broj 14/12), prema kojoj je, u odnosu na raniju kategorizaciju, značajan deo putne mreže u Srbiji izgubio rang državne mreže. Kako je predmetni plan prošao proceduru javnog uvida, uz saglasnost upravljača državnih puteva, ovde se, u vidu napomene, daje uporedni pregled državnih puteva prema ranijoj i novoj kategorizaciji. Napominjemo i da se sve stacionaže puteva prikazane u Planu odnose na stari referentni sistem državnih puteva zato što novi, usklađen sa Uredbom iz 2012.godine još uvek nije urađen, kao i zbog činjenice da je u toku priprema i donošenje nove Uredbe o kategorizaciji državnih puteva.
U tabeli koja sledi dat je uporedni prikaz državnih puteva.
Tabela Prikaz državnih puteva u obuhvatu Plana
Državni putevi prema kategorizaciji do 2012. godine Putevi prema Uredbi o kategorizaciji iz 2012. godine DP I reda broj 1 DP IA reda broj 1 DP I reda broj 5 DP IA reda broj 4 DP I reda broj 22 DP IA reda broj 2 (deonica od Beograda do Preljine)DP IB reda br. 15 (deonica Kraljevo – Ribarići – granica sa Crnom Gorom) DP I reda broj 23 DP II reda broj 155 DP I reda broj 23.1 DP IB reda broj 15 (deonica Ravni Gaj – Vitanovac – Kraljevo) DP II reda broj 102 DP II reda broj 158 (deonica Kragujevac – Kruševac)DP IB reda broj 18 (deonica Kruševac – Beloljin) DP II reda broj 119 DP II reda broj 160 DP II reda broj 214 DP II reda broj 132 DP II reda broj 217 DP II reda broj 159 (deonica Vitanovac – Jasika)DP II reda broj 164 (deonica Mijatovac – Ćićevac) DP II reda broj 222 DP II reda broj 162 DP II reda broj 218 (deonica na planskom području) Gubi rang državnog puta – postaje opštinski put DP II reda broj 219 Gubi rang državnog puta – postaje opštinski put DP II reda broj 220 Gubi rang državnog puta – postaje opštinski put DP II reda broj 224 Gubi rang državnog puta – postaje opštinski put
1.1.2. GRANICE ZAŠTITNOG KORIDORA
(GRANICE POJASA NEPOSREDNE ZAŠTITE, GRANICE ŠIREG POJASA ZAŠTITE, GRANICE PROSTORA KOJI JE U FUNKCIONALNOJ VEZI SA LINIJSKIM SISTEMIMA)
Ključna posebna namena koja opredeljuje koncepciju i planska rešenja zaštite, korišćenja i uređenja prostora i rezervisanje prostora za realizaciju planiranog Autoputa E-761
Za potrebe funkcionisanja saobraćajnog putnog pravca koji je predmet Prostornog plana, a na osnovu Zakona o javnim putevima („Službeni glasnik RS”, br. 101/05, 123/07, 101/11 i 93/12), mogu se izdvojiti sledeće zone:
zemljišni pojas autoputskog koridora rezervisan za potrebe izgradnje i funkcionisanja puta koji je definisan za izgradnju puta i funkcionisanje saobraćaja na njemu. Izgradnja objekata u zemljišnom pojasu podrazumeva objekte puta i objekte u funkciji saobraćaja na njemu, kao i objekte infrastrukturnih sistema koji se ukrštaju ili paralelno vode u koridoru puta. Širina zemljišnog pojasa iznosi oko 70,0 m;
zaštitni pojas koji je definisan kao zona za obezbeđenje zaštite od štetnog uticaja putnog koridora na okruženje. Izgradnja objekata u zaštitnom pojasu nije dozvoljena osim za objekte koji su u funkciji puta i saobraćaja na njemu. Širina zaštitnog pojasa proizilazi iz zakonske regulative i meri se od zemljišnog pojasa u dužini od 40,0 m; i
pojas kontrolisane izgradnje koji je u funkciji putnog koridora i njegovog nesmetanog funkcionisanja u prostoru. Izgradnja objekata u ovom pojasu je dozvoljena po selektivnom principu uz izradu odgovarajuće planske dokumentacije. Širina pojasa kontrolisane izgradnje direktno proizilazi iz zakonske regulative i iznosi 40,0 m od zaštitnog pojasa.
Područje koje je u funkcionalnoj vezi sa linijskim sistemom određeno je granicom pojasa kontrolisane izgradnje i granicom obuhvata Prostornog plana.
1.2. Obaveze, uslovI i smernice iz Prostornog plana
Republike Srbije i Drugih razvojnih dokumenata
Prostorni plan Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 88/10)
Prostorni plan Republike Srbije (u daljem tekstu: PPRS), kao strateški dokument, definisao je viziju, ciljeve, organizaciju prostora i planska rešenja koja su obavezujuća u procesu implementacije Plana.
Saglasno viziji dugoročnog prostornog razvoja, Republika Srbija bi trebalo da bude „teritorijalno utvrđena i regionalno uravnotežena, održivog ekonomskog rasta i konkurentna, socijalno koherentna i stabilna, infrastrukturno opremljena i saobraćajno pristupačna, očuvanog i zaštićenog prirodnog i kulturnog nasleđa, kvalitetne životne sredine i funkcionalno integrisana u okruženje”.
Sa stanovišta PPPPN infrastrukturnog koridora E-761, mnogi elementi globalne vizije odgovaraju prostornom razvoju planskog područja i njegovog uticajnog/gravitacionog područja – posebno koji se odnose na održivi ekonomski rast i konkurentnost, povećanje pristupačnosti i funkcionalno integrisanje u okruženje.
Među osnovnim principima prostornog razvoja Republike Srbije su:
održivost, kao generalni princip koji mora biti primenjen kod svih aktivnosti u prostoru Srbije;
teritorijalna kohezija, kao rezultat uravnoteženog socio-ekonomskog regionalnog razvoja;
jačanje konkurentnosti, što podrazumeva dalji razvoj metropolitenskih područja i istovremeno jačanje i funkcionalno profilisanje slabo razvijenih regiona, posebno ruralnih i industrijskih;
policentrični teritorijalni razvoj, sa naglašenom ulogom gradova i funkcionalnih urbanih područja, kao i jačanje veza na relaciji selo-grad;
funkcionalna specijalizacija, poštujući komparativne prednosti u pogledu razvojnih potencijala regionalnih celina;
formiranje i jačanje mreža gradova i naselja (klasteri) koji mogu da obezbede razvoj komplementarnih funkcija;
unapređenje saobraćajne dostupnosti kao dominantan faktor iskorišćenja teritorijalnih potencijala i uravnoteženog razvoja;
striktno poštovanje zaštite javnog interesa, javnih dobara i javnog prostora i dr.
Polazeći od stanja najvažnijih faktora prostornog razvoja, kao i dugoročne vizije i ciljeva, svi napred navedeni principi predstavljaju osnovu prostornog razvoja PPPPN infrastrukturnog koridora – odnosno planskog i uticajnog/gravitacionog područja, a posebno unapređenje saobraćajne pristupačnosti, pošto najveći deo područja ima ispodprosečnu dostupnost (Raški, Moravički i Zlatiborski upravni okruzi).
Dugoročna vizija prostornog razvoja Republike Srbije uslovljena je ostvarenjem sledećih osnovnih ciljeva:
uravnotežen regionalni razvoj (unapređenje teritorijalne kohezije);
poboljšanje regionalne konkurentnosti i pristupačnosti;
prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje;
održiva uređena životna sredina;
zaštićena i uređena prirodna i kulturna baština.
Navedeni osnovni ciljevi, unapređenje teritorijalne kohezije, poboljšanje konkurentnosti i pristupačnosti, a posebno prostorno-funkcionalna integrisanost su sa stanovišta razvoja planskog i uticajnog/gravitacionog područja najvažniji ciljevi. Izgradnja infrastrukturnog koridora E-761 predstavlja realan faktor za ostvarenje ovih ciljeva.
Razvoj mreže naselja u PPRS i njegov uticaj na PPPPN autoputa
Osnovni cilj je da prostorno-funkcionalni razvoj Republike Srbije bude zasnovan na modelu funkcionalnih urbanih područja koja će biti instrumenti uravnoteženog ili podnošljivo neuravnoteženog prostornog razvoja Republike Srbije.
Polazeći od postojećeg stanja u mreži naselja, definisanih funkcionalnih urbanih područja (FUP) i potreba budućeg održivog i teritorijalno homogenog (uravnoteženog) razvoja Prostornim planom Republike Srbije je 2010. godine definisana funkcionalno-hijerarhijska struktura naselja. U pomenutoj strukturi naselja Čačak, Kruševac i Kraljevo predstavljaju centre nacionalnog značaja.
Tabela Model funkcionalno urbanih područja Republike Srbije 2010.
Funkcionalno urbano područje (centar FUP-a) U sastavu FUP-a Br.stan.central. grada/opštine br.stan. FUP-a ZnačajFUP* Čačak Lučani 117.072 141.686 N Kraljevo Vrnjačka Banja 121.707 148.199 N Kruševac Ćićevac, Aleksandrovac 131.368 171.512 N
* N-nacionalni značaj
Za 2020. godinu je pretpostavljena ista kategorizacija funkcionalnih urbanih područja, na osnovu koje će područja gradova Čačka, Kraljeva i Kruševca takođe biti centri od nacionalnog značaja, s tim da će broj opština u sastavu FUP-a biti uvećan.
Tabela Model funkcionalno urbanih područja Republike Srbije 2020.
Funkcionalno urbano područje (centar FUP-a) U sastavu FUP-a br.stan.central. grada/opštine br.stan. FUP-a ZnačajFUP* Čačak Lučani, Gornji Milanovac 117.072 189.327 N Kraljevo Vrnjačka Banja, Trstenik 121.707 172.719 N Kruševac Ćićevac, Aleksandrovac, Varvarin, Brus, Ražanj, Trstenik 131.368 246.290 N
* N-nacionalni značaj
Razvoj pomenutih gradova će zbog svoje specifične lokacije (blizina Koridora 10) unutar mreže naselja ili regionalnih specifičnosti biti podržavan posebnim podsticajnim merama.
Razvoj poljoprivrede u PPRS-u i njegov uticaj na PPPPN autoputa
Polazište za unapređivanje prostorne distribucije i organizacije poljoprivredne proizvodnje u PPRS predstavljalo je utvrđivanje vodećih grana tržišne proizvodnje.
Tabela Prioritetni pravci prostorne orijentacije poljoprivredne proizvodnje
Okruzi Vodeće grane tržišne proizvodnje Posebna usmerenja užih lokaliteta Naziv Područja Glavne Komplementarne Zlatiborski Brdska Mešovito stočarstvo Voćarstvo Organska hrana Planinska Pašnjačko stočarstvo Lekovito bilje, pčelarstvo Jagodasto voće Moravički Brdska Mešovito stočarstvo Voćarstvo Vinogradarstvo Planinska Pašnjačko stočarstvo Lekovito bilje, pčelarstvo Jagodasto voće Raški Brdska Mešovito stočarstvo Voćarstvo Vinogradarstvo Planinska Pašnjačko stočarstvo Agrošumarstvo Organska hrana Rasinski Brdska Mešovito stočarstvo Voćarstvo Vinogradarstvo Planinska Pašnjačko stočarstvo Agrošumarstvo Organska hrana
Politika daljeg prostorno diferenciranog usmeravanja razvoja i unapređivanja poljoprivredne proizvodnje za predmetno plansko područje je proizvodnja tradicionalnih proizvoda poznatog geografskog porekla i visoke biološke vrednosti za tržišne niše, paraleleno sa aktivnostima na održivom upravljanju i zaštiti prirodnih resursa i razvoju lokalnih prerađivačkih kapaciteta i drugih pratećih delatnosti, pre svega ruralnog turizma.
Razvoj industrije u PPRS-u i njegov uticaj na PPPPN autoputa
Glavni elementi prostorne organizacije i strukture industrije u Srbiji su:
Strateške razvojne zone (razvijeno, metropolsko, nerazvijeno, depresirano, pogranično područje);
Razvojni koridori 10 i 7, koridori magistralnog i regionalnog značaja; i
Industrijski centri-metropolska područja i gradovi koji obuhvataju: a) strateške lokacije za zapošljavanje; b) postojeće i preferirane industrijske lokacije; v) braunfild i grinfild lokacije.
U prostornoj strukturi industrije vodeću ulogu imaće i dalje postojeći privredno – industrijski gradski centri i razvojni koridori, među kojima je i zapadno-moravski koridor E – 761. Osnovni lokacioni modeli industrije u razvojnim zonama, koridorima i urbanim centrima su: industrijske zone, industrijski i tehnološki parkovi (hi-tech aglomeracije i kompleksi), slobodne zone (SZ), biznis inkubatori, klasteri malih i srednjih preduzeća (MSP) (u regijama, koridorima, gradovima), zone razvoja uz aerodrome, logistički parkovi, terminali, privredne, mešovite, lučke zone, i sl..
Na planskom području koridora autoputa su planirane industrijske zone (IZ) i industrijski parkovi (IP) u Kraljevu, Kruševcu, Čačku, Trsteniku, Varvarinu i Ćićevcu, a na uticajnom području u Užicu i Novom Pazaru.
Tabela Lokacije industrijskih zona i industrijskih parkova Republike Srbije 2020.
Okrug Lokacija IZ i IP u gradovima/opštinama Površina (ha) Raški Kraljevo, Novi Pazar*, Tutin* 266,0 Rasinski Kruševac, Ćićevac, Varvarin, Trstenik 229,0 Zlatiborski Užice, Požega, Prijepolje , Priboj* 370,5 Moravički Čačak 92,0
* površina lokaliteta nije utvrđena i nije uključena u ukupni bilans (PPRS)
Razvoj turizma u PPRS i njegov uticaj na PPPPN autoputa
Za Srbiju su relevantni sledeći vidovi turizma/turistički proizvodi: 1) gradski turizam (poslovni, gradski odmori, manifestacioni); 2) zdravstveni turizam (banjski, klimatski); 3) planinski turizam (na visokim, srednjim i niskim planinama); 4) turizam na vodama (nautički, priobalni); 5) tranzitni turizam (kružna putovanja/ture/putevi ka destinacijama: nacionalnih parkova, rimskih palata i spomenika, srednjovekovnih manastira, lokaliteta kvalitetnih vina i dr., i ciljna tranzitna putovanja); 6) turizam posebnih interesa (rekreativne aktivnosti, sportsko-avanturističke aktivnosti); 7) ruralni turizam (agroturizam, kombinovani seoski turizam).
Na području PPPPN-a identifikovane su: (1) komparativne prednosti planskog područja, (2) zatim, potencijali za dalji razvoj banjskog turizma (Vrnjačka i Mataruška banja su svrstane u banje koje će perspektivno imati međunarodni značaj, a Gornja Trepča i Bogutovačka banja – nacionalni značaj) i (3) mogućnosti intenziviranjea tranzitnog turizma (koridor autoputa E – 761 predstavlja sekundarni – nacionalni pravac), sportsko – rekreativnog turizma (u okviru uticajnog područja putnog pravca nalaze se i biciklistički koridori „Eurovelo”) i ruralnog turizma.
Isto tako, u užem i širem području uticaja već je razvijen planinski turizam (Jastrebac, Kopaonik, itd.).
Kada je u pitanju razvoj gradskog turizma, od gradskih turističkih centara samo je Kraljevo svrstano u gradove od nacionalnog značaja.
Razvoj saobraćaja u PPRS i njegov uticaj na PPPPN autoputa
U koncepciji razvoja saobraćaja i transporta Srbija je sagledana kao veliki saobraćajni i transportni centar, a unutar nje nekoliko većih urbanih centara su nosioci primarnih funkcija (Beograd evropski MEGA centar, Novi Sad, Kragujevac i Niš centri međunarodnog značaja, dvadeset centara nacionalnog značaja, među kojima su Čačak, Kraljevo, Kruševac, potom Užice i Novi Pazar, kao i dva centra regionalnog značaja).
Bitnu komponentu teritorijalne kohezije čini saobraćajna pristupačnost. Ocena regionalne pristupačnosti u PPPPN-a doneta je na osnovu kombinacije četiri indikatora.
Tabela Indikatori regionalne pristupačnosti
Indikator Mera Potencijalna pristupačnost:Putnim saobraćajemŽelezničkim saobraćajem Gustina putne mreže (km državnih puteva na 100 km2 teritorije)Gustina mreže železničkih pruga (km pruga na 100 km2 teritorije) Vreme pristupa tržištu, odnosno, centrima funkcionalnih područja Vreme putovanja izraženo kroz broj stanovnika unutar 30-to minutne izohrone od centara funkcionalnih područja Vreme pristupa do najbližih regionalnih centara Prosečno vreme putovanja do najbližeg regionalnog centra
Na osnovu gornjih indikatora izrađena je ocena regionalne pristupačnosti, koja pokazuje sledeće rezultate (ocene se odnose na oblasti obuhvaćene širim područjem uticaja).
Tabela Ocena regionalne pristupačnosti
Oblast Indikatori regionalne pristupačnosti UKUPNO Pristupačnost putnim saobraćajem Pristupačnost železničkim saobraćajem Vreme pristupa tržištu Vreme pristupa do najbližih regionalnih centara Zlatiborska 3 2 2 1 8 Moravička 4 1 2 2 9 Raška 3 3 2 1 9 Rasinska 3 2 2 5 12
Na osnovu kombinovanih indikatora iz gornje tabele oblasti su sistematizovane u sledeće rangove regionalne pristupačnosti.
Tabela Rang regionalne pristupačnosti
Rang regionalne pristupačnosti Oblasti Ispod proseka – 2 (ocene: 8 – 10) Zlatiborska, Moravička, Raška Iznad proseka – 4 (ocene: 12 – 14) Rasinska
Iz čega se uočavaju dva pola regionalne pristupačnosti: iznad (4) i ispod (2) proseka.
Izgradnjom autoputa može se očekivati značajnije poboljšanje 3 od 4 indikatora regionalne pristupačnosti, što će se odraziti na veći stepen prostorne koherentnosti šireg područja uticaja.
Sa stanovišta PPPPN infrastrukturnog koridora Autoputa E–761, u PPRS u prioritetne aktivnosti do 2014. godine svrstana je rehabilitacija deonica državnog puta I reda br. 5, Pojate – Kruševac – Kraljevo – Čačak, a u prioritete do 2021. godine, aktivnosti na autoputskom pravcu Pojate – Kruševac – Kraljevo – Čačak – Požega – Užice – Kotroman (E-761, M-5).
Iako nije bila uvrštena u prioritete razvoja vazduhoplovne infrastrukture do 2014. godine, rekonstrukcija aerodroma u Lađevcima i njegovo osposobljavanje za civilni saobraćaj, a time i promena vojne namene u mešovitu za vojno – civilni saobraćaj, u kombinaciji sa autoputem veoma će doprineti unapređenju opšte pristupačnosti područja PPPPN-a (na međunarodnom nivou, jer će se stvoriti mogućnosti za bitno skraćenje vremena pristupa evropskim centrima).
Koncepcija razvoja multimodalnog transporta obuhvata aktivnosti na formiranju mreže logističkih centara – nacionalnog i lokalnog značaja koji će se razvijati u gravitacionim zonama regionalnih i privrednih centara.
Na planskom i uticajnom području Autoputa E–761 predviđeno je da se logistički centri formiraju u Čačku i Kraljevu (plansko područje) i u Užicu (uže uticajno područje). Procenjeno je da ovi centri mogu da zaposle između 500 i 1000 radnika.
Preduslov uspešne integracije teritorije Republike Srbije i njene povezanosti, kako geografski tako i društveno – ekonomski, biće razvijena mreža transportnih sistema. Stepen potencijalne pristupačnosti po oblastima, kao skup četiri indikatora (kombinovani indikator) u zbirnom rangiranju pozicionirao je Rasinski upravni okrug iznad proseka, dok su Raški i Moravički upravni okrug ispod proseka.
U strateške prioritete razvoja putne mreže, sa periodom realizacije do 2014. god, navode se:
aktivnosti na državnom putu I reda, (izgradnja Autoputa, E-763) deo rute 4 (SEETO): Beograd – Čačak – Požega – Arilje – Ivanjica – Sjenica (Duga poljana) – Boljare (granica sa Crnom Gorom); i
aktivnosti na postojećem državnom putu I reda (koridoru Autoputa E-761) Pojate – Kruševac – Kraljevo – Čačak i dalje Požega – Užice – Kotroman (granica sa Bosnom i Hercegovinom) (E-761, M-5).
U periodu posle 2014. godine, predviđene su aktivnosti na:
koridoru državnog puta I reda, (autoputski koridor) Batočina – Kragujevac – Knić – veza sa autoputskim pravcem Kraljevo – Čačak (E-761, M-5); i
završetku izgradnje obilaznica: Kruševac, Kraljevo i Užice.
Koridori državnih puteva I i II reda se zadržavaju i čuvaju i u narednom periodu. S obzirom da su već formirani i da predstavljaju osnovne nosioce saobraćaja, težište je na njihovom unapređenju (rehabilitacija, dogradnja neizgrađenih putnih pravaca i dopuna postojećih, vezanih za nove uslove i strateška opredeljenja razvoja).
Osnovni cilj razvoja železničke infrastrukture je: da se adekvatnim merama i u razumnom vremenskom periodu postigne takav nivo stanja infrastrukture, koja će, uz modernizaciju voznih sredstava, omogućiti da se poboljša kvalitet i brzina železničkog saobraćaja na nacionalnoj mreži, a da AD „Železnice Srbije” nivoom usluge privuku putnike i robu i uspešno posluju, imajući u vidu javnu i komercijalnu funkciju.
Koridori svih postojećih i ranije ukinutih pruga se zadržavaju sa ciljem obnove uz prethodno utvrđenu opravdanost. Planira se revitalizacija i modernizacija (respektivno elektrifikacija) jednokolosečne pruge Stalać – Kraljevo – Požega, sa izgradnjom kapaciteta za povezivanje značajnih korisnika železničkih usluga i dogradnja nove deonice Mladenovac-Aranđelovac-Topola-Gornji Milanovac-Čačak. Takođe su predviđeni radovi na putničkim stanicama koje će se opremati kao centri integrisani u urbano okruženje, sa poslovnim, komercijalnim, kulturnim i drugim sadržajima, koji prate saobraćaj ili su indirektno vezani za protok putnika i izmeštanje teretnog saobraćaja izvan centralnih zona velikih gradova.
Planom se predviđa promena namene vojnog aerodroma u Kraljevu u mešoviti. Aerodrom u Užicu je definisan kao potencijalni regionalni aerodrom. Sportski aerodromi u Kraljevu i Trsteniku su definisani kao letelišta koja se mogu uključiti u mrežu regionalne ponude.
Za lokacije intermodalnih terminala i logističkih centara predloženi su Užice, Čačak i Kraljevo.
Planom se generalno predviđa izrada odgovarajuće studije kojom će se definisati biciklističke rute na čitavom području Republike Srbije (osnovnim pravcem sever-jug i bočnim vezama) i sistem centara razvoja biciklizma u cilju ostvarivanja međudržavne saradnje (rute 6 i 11 EuroVelo – evropska mreža biciklističkih ruta), uz to gradovi će obezbediti uslove za kretanje bicikala na svojoj teritoriji.
Razvoj vodoprivredne infrastrukture u PPRS-u i njegov uticaj na PPPPN autoputa
Naselja sa područja Plana se vodom snabdevaju iz Zapadnomoravsko-rzavskog, Rasinsko-pomoravskog i delom iz Ibarsko-šumadijskog sistema.
Tabela Regionalni sistemi i podsistemi za snabdevanje vodom naselja
Sistem Podsistemi (PS), izvorišta (I – PV: podzemne vode, ak: akumulacije), naselja (N) Zapadnomoravski-rzavski PS: Rzav – I: Svračkovo*, Roge, Velika Orlovača; N: od Arilja do G. Milanovca; PS: Z.Morava – I: Vrutci*, Seča reka – Skrapež, Nošnica, Grabovica; PS: Uvac – I: Uvac*, Kokin Brod*, veza sa Velikim Rzavom. N: naselja kraj Zapadne Morave i u delu Šumadije Ibarsko-šumadijski PS: Studenica-Lopatnica – I: akumulacije + alivioni*, N: Kraljevo, V.Banja, Šumadija do Rače i Aranđelovca; PS: Raška – I: Raška (vrela)*, Vučinić, Bela Voda (Ljudska r.), N: Novi Pazar – Raška Rasinsko-pomoravski I: Ćelije*, aluvioni*, Ravna r. i Zabrege; N: Kruševac, Aleksandrovac, Varvarin, Paraćin, Ćuprija
NAPOMENA – *- izgrađeni objekti
Osnovni cilj je optimizacija integralnih vodoprivrednih sistema na jedinstvenom vodoprivrednom prostoru Republike Srbije i usklađivanje njihovog razvoja sa ciljevima očuvanja životne sredine i drugih korisnika prostora
U funkcionalnom i upravljačkom pogledu se na planskom području izdvaja Zapadnomoravski rečni sistem, sa ključnim višenamenskom objektima.
Tabela Rečni sistemi za uređenje, korišćenje i zaštitu voda
Rečni sistemi Ključne postojeće akumulacije i objekti Ključne nove akumulacije, objekti i mere Zapadnomoravski Gazivode, Gruža, Ćelije, Vrutci, Batlava, Međuvršje; Svračkovo (u izgr.) Ribariće + Ibarska kaskada, Roge, Velika Orlovača, Skrapež, Studenica, Lopatnica, Nošnica, dovod iz Uvca u V.Rzav
Strateški prioriteti u oblasti razvoja vodoprivredne infrastrukture do 2014. godine su:
– vodosnabdevanje: širenje Rasinskog sistema ka Paraćinu;
– zaštita voda: realizacija postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (u daljem tekstu: PPOV) u naseljima sa najvećim uticajima na izvorišta ili na ugrožene vodotoke: Kraljevo, Kruševac.
Razvoj energetske i komunikacione infrastrukture u PPRS-u i njegov uticaj
na PPPPN autoputa
Energetska infrastruktura
Osnovni cilj razvoja energetske infrastrukture je aktivno učešće Republike Srbije u planiranju i izgradnji strateške-regionalne i panevropske energetske infrastrukture za prenos električne energije i transport nafte i gasa iz novih izvora snabdevanja, uključujući i urgentnu gradnju podzemnog skladišta gasa u Republici Srbiji, sve u cilju pouzdanog i sigurnog snabdevanja potrošača u Republici Srbiji.
Poštanski saobraćaj
Osnovni ciljevi daljeg razvoja ove oblasti su:
kreiranje pravnog okruženja, stvaranje zakonodavnog okvira u skladu sa zahtevima rada i razvoja poštanske ekonomije (zakonodavni cilj);
razvijanje socijalnog dijaloga između zaposlenih i poslovodstva, poštovanje mera zaštite na radu i mera zaštite čovekove okoline (socijalni cilj);
podrška razvoju i harmonizaciji standarda kvaliteta poštanske mreže, informacionih tehnologija i modela terminalnih troškova (operativni cilj); i
podrška razvoju tržišta poštanskih usluga, podsticanjem saradnje među članovima u cilju pružanja kvalitetnijih usluga korisnicima, saradnjom sa akterima u oblasti poštanske industrije (tržišni cilj).
Smernice zaštite životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara
Osnovni cilj je zaštita i unapređenje životne sredine kao osnova uravnoteženog razvoja, korišćenja i uređenja prostora – zaustavljanje dalje degradacije, preventivna zaštita od svih planiranih aktivnosti koje mogu ugroziti postojeći kvalitet prirodne i životne sredine, uz sanaciju i revitalizaciju ugroženih područja.
Plansko područje pripada najvećim delom područjima kvalitetne životne sredine (šumska područja, poljoprivredne voćarske i vinogradarske zone, livade i pašnjaci, vodotoci II klase, lovna i ribolovna područja) sa preovlađujućim pozitivnim uticajima na čoveka, živi svet i kvalitet života. Za ova područja treba obezbediti rešenja kojima se eliminišu ili umanjuju postojeći izvori negativnih uticaja. Manji delovi planskog područja pripadaju područjima ugrožene životne sredine (područja eksploatacije mineralnih sirovina, državni putevi II reda, vodotokovi III klase). Za ova područja treba sprečiti dalju degradaciju i obezbediti poboljšanje postojećeg stanja. Urbana područja Kruševca, Kraljeva i Čačka pripadaju područjima zagađene i degradirane životne sredine sa negativnim uticajima na biljni i životinjski svet i kvalitet života. Za ovu kategoriju treba obezbediti takva rešenja i opredeljenja kojima se sprečava dalja degradacija i umanjuju efekti ograničavanja razvoja.
U oblasti upravljanja otpadom osnovni cilj je razvijanje održivog sistema radi smanjenja zagađenja životne sredine i degradacije prostora. Na planskom području regionalni centri za upravljanje komunalnim otpadom (obuhvata sakupljanje komunalnog otpada, regionalnu deponiju za najmanje 20 godina, separaciju reciklabilnog otpada, transfer stanicu i postrojenje za kompostiranje) predviđeni su na području Grada Kraljeva i Grada Kruševca. Šire područje Čačka i Lučana je predviđeno za izgradnju regionalnog skladišta opasnog otpada.
Biodiverzitet, zaštita i održivo korišćenje prirodnog, kulturnog nasleđa i predela
U oblasti zaštite i održivog korišćenja prirodnog nasleđa osnovni cilj je: očuvanje i unapređenje biološke raznovrsnosti, vrednosti geonasleđa i predela i razvoj javnih funkcija zaštićenih područja. Na osnovu prethodnih istraživanja i valorizacije, biće definisan status, prostorni obuhvat i režimi zaštite za područje Mojsinjskih planina i Stalaćke klisure Južne Morave.
U oblasti zaštite kulturnih dobara osnovni cilj je da se kulturno nasleđe artikuliše kao razvojni resurs, zaštiti, uredi i koristi na način koji će doprineti uspostavljanju regionalnog i lokalnog identiteta u skladu sa evropskim standardima zaštite. Kroz plansko područje, proteu se međunarodne kulturne staze, kao i kulturno područje koje obuhvata širi dolinski pojas reke Zapadne Morave.
Osnovni ciljevi zaštite, uređenja i razvoja predela Republike Srbije su raznovrsni, visoko kvalitetni i adekvatno korišćeni predeli i fizički uređena, za život i boravak prijatna ruralna i urbana naselja i gradovi, razvijenog identiteta zasnovanog na poštovanju i afirmaciji prirodnih i kulturnih vrednosti. Najveći deo planskog područja pripada ruralnom tipu predela, osim gradskih područja Čačka, Kraljeva i Kruševca koji pripadaju urbanom tipu predela, kao područja pod posebnim pritiskom razvoja.
U oblasti prirodnih nepogoda i tehnoloških udesa osnovni cilj je njihovo integralno upravljanje kao osnova za obezbeđenje uslova za efikasan prostorni razvoj, očuvanje ljudskih života i materijalnih dobara. U tom smislu, neophodno je stvoriti dobro organizovane i opremljene službe koje će moći da uspešno rade na prevenciji od ovih katastrofa, kao i na odbrani i otklanjanju posledica, ukoliko se jave. Manja područja zahvaćena su procesima ekscesivne erozije, a dolinski pojas Zapadne Morave predstavlja potencijalno poplavno područje.
Strategija razvoja železničkog, drumskog, vodnog, vazdušnog i intermodalnog transporta u Republici Srbiji od 2008. do 2015. godine
Strategija je u saglasnosti sa planskim rešenjima PPRS i njom se utvrđuje stanje u svim oblastima transporta, uspostavlja se koncept razvoja infrastrukture i transporta, definišu se dugoročni i oročeni ciljevi razvoja i akcioni plan za njihovu realizaciju imajući u vidu potrebu za održivim razvojem transporta.
Posle prioritetne rehabilitacije putne mreže, pravac Pojate-Kruševac-Kraljevo-Čačak treba predložiti kao novi deo Osnovne mreže u cilju povezivanja Koridora 10 sa pravcem Beograd-Južni Jadran.
Polazeći od postojećih deonica autoputeva, postojeće i očekivane tražnje na glavnim pravcima mreže javnih puteva Republike Srbije, prostorne raspodele broja stanovnika i ograničenih kapaciteta, kao strateški interes države može se definisati relativno brzo formiranje Osnovnog trougla autoputne mreže Republike Srbije (Beograd-Pojate-Čačak-Požega-Beograd) sa bitnim posrednim uticajima duž postojećih dvotračnih puteva u širem području.
Kao glavni drumski koridori Osnovne mreže koji imaju prioritet u rehabilitaciji/rekonstrukciji navode se i: Pravac 4 (granica Rumunije-Vršac-Pančevo-Beograd-Čačak-Požega-Užice-granica sa Crnom Gorom) i transverzalna veza Pojate-Kruševac-Kraljevo-Čačak, čije će se etape realizacije odrediti na osnovu ekonomske izvodljivosti.
Prioritet u razvoju železnice mora se dati racionalizaciji i poboljšanju postojećeg sistema. Sa ograničenim resursima države, uz ograničenu međunarodnu pomoć, realniji pristup i definisane prioritete, razvojni planovi železnica moraju se svesti na racionalnu meru. Smernice razvoja u cilju reintegracije železničkog transporta treba da stavljaju naglasak na Koridor 10, njegove krake i prugu Beograd-Bar.
Intermodalnim transportom postiže se optimalnost celokupnog transportnog procesa kroz isticanje prednosti koje svaki vid saobraćaja pruža u odnosu na ostale vidove. Da bi intermodalni transport bio konkurentan pored podrške države potrebno je unaprediti tehničko-tehnološke procese na graničnim prelazima i terminalima, železničku infrastrukturu i stimulisati drumske prevoznike koji obavljaju početno/završne operacije u intermodalnom transportnom lancu, odnosno transport do/od terminala.
Strategijom se navodi da Republika Srbija nema potencijale za više od dva aerodroma, ali to ne treba da onemogući eventualnu inicijativu jedinica lokalne samouprave da o svom trošku preuzmu, razvijaju i održavaju infrastrukturu za opštu i poslovnu avijaciju, ukoliko procene i pokažu da za to imaju potrebe, interese i sredstva.
Prethodna studija opravdanosti (knjiga 6.) i
Generalni projekat Autoputa E – 761 Pojate – Kraljevo – Preljina
Generalni projekat za predmetnu deonicu je urađen 2007. godine. Istaknut je značaj državnog puta (u daljem tekstu: DP) I reda br. 5 u putnoj mreži zemlje, ali i u evropskoj mreži puteva. Na nivou Srbije ova deonica ima višestruko značajnu ulogu. Ona povezuje centralne delove Republike pravcem istok – zapad, sa dva najznačajnija putna pravca države koji pripadaju i evropskoj mreži puteva.
Na osnovu izvršenih analiza utvrđeno je da će izgradnja Autoputa E – 761 dovesti do poboljšanja uslova saobraćaja kako za tokove na Autoputu tako i za tokove koji će ostati na postojećim putevima DP br.5 i DP br. 5/22. To će dovesti do ušteda u: eksploataciji vozila, vremenu putovanja i po osnovu smanjenja saobraćajnih nezgoda. Pored toga, izgradnja navedenog saobraćajnog putnog koridora imaće pozitivan uticaj na životnu sredinu i ubrzanje društveno – ekonomskog razvoja, koji će nastati kroz novostvorene saobraćajne i ekonomske koristi.
Izvršene analize upućuju na sledeći obim očekivanih saobraćajnih tokova na Autoputu E – 761 koji će nastati po osnovu tzv. normalnog i tzv. novostvorenog saobraćaja.
Tabela Očekivani saobraćajni tokovi na osnovu normalnog i novostvorenog saobraćaja
Deonica Autoputa E – 761 PGDS (vozila/dan) po osnovu: Normalnog saobraćaja Novostvorenog saobraćaja 2016. 2035. 2016. 2035. Pojate –Ćićevac 6.900 13.185 1.510 2.884 Ćićevac – Kruševac istok 4.904 9.364 1.073 2.049 Kruševac istok – Kruševac zapad 4.898 9.348 1.072 2.045 Kruševac zapad – V.Drenova 9.286 17.746 2.032 3.882 V.Drenova – Trstenik 9.854 18.830 2.156 3.119 Trstenik – V.Banja 9.716 18.567 2.126 4.062 V.Banja – Ratina 10.789 20.617 2.360 4.510 Ratina – Kamidzora 10.788 20.617 2.360 4.510 Kamidzora – Adrani 7.550 14.428 1.652 3.156 Adrani – Mrčajevci (Katrga) 8.284 15.830 1.812 3.463 Mrčajevci (Katrga) – za DP I reda br.5/22 9.640 18.423 2.109 4.030 za DP I reda br.5/22 – Preljina 9.640 18.423 2.108 4.030
Saobraćajne prognoze su pokazale da pojedine deonice DP I reda br.5 već sad imaju kritična saobraćajna opterećenja. Istraživanja su pokazala da će saobraćajno opterećenje imati konstantan rast do 2035. godine, kad će na pojedinim deonicama dostići vrednosti veće od 25.000 vozila na dan. Izgradnjom predmetnog autoputa, koji će preuzeti veliki deo robnih i putničkih tokova, opterećenje DP br. 5 se smanjuje na prihvatljivih 8.800 vozila na najopterećenijoj deonici. U tom slučaju, opterećenje autoputa iznosi maksimalnih 20.600 vozila na dan, na deonici Vrnjačka Banja – Ratina u 2035. godini.
Etapna i fazna izgradnja autoputnog profila u direktnoj je zavisnosti od dinamike narastanja obima i potreba saobraćaja. Prema rezultatima Generalnog projekta i saobraćajnih analiza i prognoza predložena je etapna gradnja u okviru tri etape.
Projektom je predviđena izgradnja ukupno 75 objekata (pretežno duplih mostova ili se dograđuje novi most uz postojeći, jednostruki mostovi su na prelazima i u okviru petlji). Duž osnovne trase predviđena je izgradnja 12 petlji, dok je predviđen komercijalni sistem eksploatacije sa zatvorenim sistemom naplate putarine.
Za celokupnu trasu autoputa pokazatelji opravdanosti ulaganja imaju sledeće vrednosti:
EISR (Ekonomska interna stopa rentabiliteta) = 13,47%; i
ENSV (Ekonomska neto sadašnja vrednost) = 10.063.422.751 dinara.
Po deonicama odnosno putnim pravcima osnovni pokazatelji ekonomske opravdanosti se razlikuju, i po rezultatima nameće se sledeći redosled:
Tabela Osnovni pokazatelji ekonomske opravdanosti
Deonice EISR (u%) ENSV (u dinarima) Obilaznica Kraljevo 17,9% 3.642.515.933 Preljina – Kraljevo 15,1% 3.939.125.139 Obilaznica Kruševac 12,9% 324.965.204 Kraljevo – Kruševac 12,4% 2.566.672.663 za DP I reda 5/22) – Preljina 10,5% 57.492.581 Kruševac – Pojate 7,6% 868.309.659
Prostorni plan područja infrastrukturnog koridora Autoputa E-75,
deonica Beograd – Niš („Službeni glasnik RS”, broj 69/03)
Planom su obuhvaćene cele katastarske opštine Pojate, Ćićevac (varoš), Ćićevac i Pločnik. Na osnovu strukture, veličine, gravitacione zone i ostalih faktora, opština Ćićevac je svrstana u grupu naselja koja se još nisu formirala kao gradska naselja, zajedno sa Batočinom, Ražnjem i Lapovom.
Plan veza Autoputa E-75 sa okruženjem je ostvaren putem petlji i denivelisanih ukrštanja. Na području Plana se nalazi petlja „Pojate” (km: 752+512) koja je u funkciji povezivanja delova područja opštine Ćićevac, grada Kruševca i turističkog centra Kopaonik sa autoputem.
Održavanje koridora postojećih državnih puteva I i II reda u funkciji kvalitetnog alternativnog putnog pravca Autoputu E-75, bez naplate putarine, se takođe navodi kao prioritet. Koridor alternativnog putnog pravca pružaće se paralelno koridoru autoputa sa deonicama sa leve i desne strane, čije će se funkcionalno povezivanje ostvariti petljama i denivelisanim ukrštanjima.
U cilju rekonstrukcije i modernizacije magistralne pruge Beograd – Niš predviđeno je da se između stanica „Velika Plana” i „Ćićevac” zadrži postojeći koridor i rekonstruiše dvokolosečna pruga, čime će biti omogućene brzine od 120 – 160 km/h, uz izgradnju drugog koloseka u dužini od 2 km i novog mosta preko reke Velike Morave u Ćupriji. Takođe se planira izgradnja deonice dvokolosečne pruge u dužini od 19 km sa delom u tunelima od Ćićevca do Đunisa.
Ovim prostornim planom, na osnovu dosadašnjih istraživanja, nije moguće utvrditi plansko rešenje niti rezervisati prostor za koridor nove posebne autonomne pruge za saobraćaj vozova brzinama preko 200 km/h. Položaj koridora će se definisati dopunom Prostornog plana, po verifikaciji Generalnog projekta, kojim će uvažiti postojeće trase železničkih pruga i autoputa, sa maksimalno potrebnim denivelacijama i ostalim zaštitama koje garantuju bezbednost stanovništva i životne sredine u koridoru.
Od saobraćajnih objekata na teritoriji opštine Ćićevac, nalaze se:
postojeće odmorište „Rubin” tip I desno, koje ima nepovoljnu lokaciju na izlaznom kraku petlje „Pojate” prema Nišu, sa privremenom namenom do realizacije kompleksa motela „Rubin 2”;
planirano odmorište „Bračin” tip II levo na granici Opštine sa opštinom Ražanj;
postojeća benzinska stanica „Pojate 1” u sastavu rekonstruisanog turističko – rekreativnog kompleksa motela „Rubin 1” – levo;
planirana benzinska stanica „Pojate 2” u sastavu planiranog turističko rekreativnog kompleksa motela „Rubin 2” – desno;
postojeći motel „Rubin 1” tip II, sa leve strane autoputa; i
planirani motel „Rubin 2” tip II, sa desne strane autoputa.
U toku izrade ovog plana pristupilo se izmenama i dopunama Prostornog plana područja infrastrukturnog koridora Autoputa E-75, deonica Beograd – Niš, u kojima će biti razmotreni, preispitani i definisani prateći sadržaji koji mogu da imaju značaj za predmetni plan.
Uredba o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene
infrastrukturnog koridora Beograd-Južni Jadran
(„Službeni glasnik RS”, br. 37/06 i 31/10)
Prostorni plan obuhvata područje magistralnog infrastrukturnog koridora utvrđenog Prostornim planom Republike Srbije kome pripada opština Čačak (katastarske opštine Prislonica, Preljina, Sokolići, Rakova, Vranići, Ljubić, Trbušani, Prijevor i Pakovraće – P 99,05 km2).
Funkcije i značaj Autoputa E-763
Planirani Autoput E-763 na deonici Beograd – Požega je deo evropske mreže E putnih pravaca i predstavljaće kvalitetnu podužnu drumsku vezu unutar teritorije Republike. U sistemu putne mreže Srbije i Crne Gore, navedeni koridor, predstavlja osnovnu vezu na pravcu sever – jug koji povezuje Vojvodinu, Beograd, zapadnu i centralnu Srbiju, područje jugozapadne Srbije sa Crnom Gorom, Jadranskim morem i lukom Bar. Pomenuti autoput i postojeće saobraćajnice magistralnog karaktera DP broj 5 i broj 22 predstavljaće centralni saobraćajni koridor u posmatranom području.
Autoput E-763 će se na teritoriji PPPPN infrastrukturnog koridora E-761 Pojate -Preljina oslanjati i povezivati i mrežu saobraćajnica Srbije i Crne Gore preko sledećih putnih pravaca:
DP I reda br.5 – Užice – Požega – Čačak – Preljina – Kraljevo;
DP I reda br.22 – Stepojevac – Lazarevac – Ćelije – Ljig – Gornji Milanovac – Preljina – Kraljevo.
Položaj trase Autoputa E-763
U okviru trase autoputa koji ulazi u PPPPN infrastrukturnog koridora Pojate-Preljina se nalazi Deonica Preljina-Trbušani (km: 115+700.25 do km: 123+972.78, dužine L=8272.53m).
Plan veza autoputa sa okruženjem
Obezbeđenje pristupačnosti budućem autoputskom pravcu Beograd – Požega svim korisnicima omogućiće se formiranjem dovoljnog broja ukrštanja i petlji na kojima će se obavljati razmena vozila sa mrežom puteva niže kategorije. Obezbeđenjem paralelnih putnih pravaca i izgradnjom denivelisanih ukrštanja (podvožnjaci i nadvožnjaci) omogućiće se komunikacija različitih strana infrastrukturnog koridora bez uticaja na uslove odvijanja saobraćaja na Autoputu E-763. S tim u vezi, planirana je izgradnja petlje Preljina, u funkciji povezivanja zone oko naselja Čačak, državnih puteva broj 5 i 22 sa planiranim Autoputem E-763.
Smernice iz Regionalnog prostornog plana Zlatiborskog i Moravičkog upravnog okruga
Prostorni plan obuhvata cele teritorije grada Užica i opština Arilje, Bajina Bašta, Kosjerić, Nova Varoš, Požega, Priboj, Prijepolje, Sjenica i Čajetina na području Zlatiborskog okruga (6.148 km2), grada Čačka i opština Gornji Milanovac, Ivanjica i Lučani na području Moravičkog okruga (3.036 km2).
Prirodni resursi
Područje koje obuhvata rečnu dolinu Zapadne Morave (opština Čačak) pripada rejonu dominantno ratarsko-povrtarske proizvodnje i mešovitog stočarstva.
Stanovništvo, mreža naselja
Tabela Pregled broja stanovnika
Procena broja st. Br. stanovnika 2002.g. Br. stanovnika 2009.g. Br. stanovnika 2025.g. Grad Čačak 117.072 115.612 120.600
Na osnovu urađene procene broja stanovnika na teritoriji grada Čačka može se zaključiti da se u periodu između 2002. i 2009. godine očekuje opadanje broja stanovnika dok se u periodu nakon toga očekuje znatan porast broja stanovnika.
U cilju razvoja koherentne prostorno-funkcijske organizacije, na bazi prirodno-ekoloških, demografskih, socijalno-ekonomskih i drugih karakteristika njegovog geoprostora predviđa se višestepena hijerarhija centara u mreži naselja u kojoj Užice i Čačak kao regionalni centri pripadaju prvoj hijerarhijskoj ravni.
Privreda
Grad Čačak, zajedno sa Užicem, predstavlja regionalni polifunkcionalni privredno-industrijski centar srednje veličine.
Opredeljenja održivog razvoja privrede su: građevinarstvo, svi vidovi saobraćaja (posebno razvoj vazdušnog saobraćaja), transportne usluge, servis i održavanje vozila; potencijalna lokacija regionalnog intermodalnog terminala i logističkog centra u Užicu i Čačku.
Turistički prostor planskog područja pripada Moravičko-Dragačevskom rejonu sa Golijom i kao takav pripada delu turističkog klastera „Središna i Zapadna Srbija”.
Saobraćaj
Okosnicu drumskih veza na području opštine Čačak čini:
DP I reda br. 5: gr. Republike Srpske (Vardište) – Kremna – Užice – Požega – Čačak – Kraljevo –Trstenik – Kruševac – Pojate – Paraćin – Zaječar – gr. Bugarske, u dužini od oko 133,8 km (km: 497+535 – km: 631+326) koji predstavlja vezu sa evropskim Koridorom 10;
DP I reda br. 22: gr. AP Vojvodina – Beograd – Lazarevac – Ljig – G. Milanovac – Čačak – Kraljevo – Raška – Novi Pazar – Ribarići, u dužini od oko 55,7 km (km: 305+981 – km: 361+694), sa deonicom od 19,38 km u preklopu sa DP br. 5; i
DP I reda br. 23: Mali Požarevac – Mladenovac – Topola – Kragujevac – Mrčajevci, u dužini od oko 8,1 km (km: 105+893 – km: 113+981).
Od infrastrukture železničkog saobraćaja zastupljena je:
regionalna jednokolosečna železnička pruga Stalać – Kraljevo – Požega, u dužini od 49,3 km. Pruga je elektrificirana na deonici od Požege do Kraljeva. Kod Stalaća se spaja sa prugom Beograd – Niš (Koridor 10);
Od objekata namenjenih obavljanju vazdušnog saobraćaja postoji vojni aerodrom u Preljini.
Planira se poboljšanje saobraćajne dostupnosti, povećanje kapaciteta i poboljšanje nivoa saobraćajnih usluga na putnoj mreži kroz revitalizaciju, rekonstrukciju i modernizaciju državnih puteva. Takođe je predviđeno i kompletiranje putne mreže, i to:
realizacija zapadnomoravskog autoputskog koridora E-761 Pojate – Kruševac – Kraljevo –Čačak – Požega – Užice – Kotroman (granica sa Republikom Srpskom);
izgradnja obilaznica oko Čačka;
izgradnja novih opštinskih pravaca u cilju boljeg međusobnog povezivanja naselja;
revitalizacija i modernizacija pruge Požega-Kraljevo-Stalać;
rekonstrukcija i modernizacija sportskog aerodroma u Preljini;
realizacija logističkih centara.
Vodoprivreda
Područje Plana se vodom snabdeva preko akumulacije Međuvršje koja pripada reci Zapadna Morava.
Energetika
Područje Prostornog plana opremljeno je elektroenergetskom mrežom i trafostanicama nominalnog napona 220 i 110 kV, i distributivnom mrežom i trafostanicama napona 35 i 10 kV, koji u normalnom pogonu obezbeđuju kvalitetno napajanje konzumnog područja.
Na području Plana razvijena je mreža gasovoda sa objektima, i to: razvodni gasovodi na deonicama:
Preljina-Požega, Preljina-Gornji Milanovac, Preljina-GMRS/MRS „Lučani” i Paljevsko polje-Užice; kao i GMRS („Čačak”, „Preljina”, „Gornji Milanovac”, „Užice” i GMRS/MRS „Lučani”).
Telekomunikaciona infrastruktura
Na području Moravičkog okruga trenutno je u radu 40 poštanskih jedinica.
Komunalna infrastruktura
Gradovi Užice i Čačak opštine Bajina Bašta, Požega, Arilje, Čajetina, Kosjerić, Lučani, Ivanjica su 2005. godine zaključili regionalni sporazum o osnivanju, izgradnji i korišćenju Regionalne sanitarne deponije „Duboko” (grad Užice).
Smernice iz Regionalnog prostornog plana za područje
Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga
Regionalna organizacija Republike Srbije sa pet regiona, pozicionira plansko područje u Region Šumadija i Zapadna Srbija, i u okviru njega Kragujevac, kao centar regiona, a u isto vreme, sa urbanim centrima državnog značaja (Užice, Čačak, Kraljevo, Kruševac, Moravsko Trograđe, Zaječar) formira poprečne veze (transferzale razvoja), postavljene upravno na „kičmu” razvoja Srbije (velikomoravsku osovinu).
Planska rešenja iz Regionalnog prostornog plana za područje Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga (u daljem tekstu: RPP Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga) su definisana na dva vremenska nivoa i prema stepenu obaveznosti. Prvi period 2015. godina za prioritetna planska rešenja. Drugi period do 2021.godine za planske ideje za koje je ocenjeno da postoji mogućnost realizacije kao strateška orijentacija za budućnost. Pojedina planska rešenja obuhvataju i period iza planskog horizonta (2021. godine) usled složenosti njihove realizacije i radi dostizanja pretpostavljene vizije prostornog razvoja ovog regiona.
Vizije i potencijali
Vizija prostornog razvoja Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga, kao dela jedinstvenog Regiona Šumadije i Zapadne Srbije je:
Ravnomeran razvoj, konkurentan i integrisan sa susednim funkcionalnim područjima, AP Kosovom i Metohijom i Republikom Crnom Gorom, infrastrukturno opremljen, energetski efikasan i atraktivan za investiranje, u skladu sa ekonomskim mogućnostima i principima očuvanja životne sredine.
Opšti i posebni ciljevi
Opšti ciljevi razvoja i uređenja prostora područja RPP Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga:
odgovorno upravljanje razvojem, uređenjem i zaštitom prostora u skladu sa realnim potencijalima i ograničenjima prirodnih i stvorenih vrednosti i dugoročnim potrebama ekonomskog i socijalnog razvoja i zaštite životne sredine;
uravnotežen razvoj na intraregionalnom i interregionalnom nivou, podsticanje razvoja (poljoprivrede, turizma, energetike, rudarstva i infrastrukture), kao i povećanje dostupnosti planinskih i perifernih područja; i
unapređenje kvaliteta života i stvaranje uslova za demografsku obnovu, zadržavanje i podsticanje naseljavanja i povratka stanovništva, posebno u ruralne predele i centre, investiranjem u izgradnju, obnavljanjem i održavanjem infrastrukture, javnih službi i usluga, očuvanjem i unapređenjem prirodnog i kulturnog nasleđa, razvojem ekonomski isplativih i statusno privlačnih aktivnosti.
Ostvarenje ovih ciljeva može da se postigne:
jačanje regionalnih funkcija gradova i decentralizacija ostalih funkcija u opštinske centre i centre zajednice naselja;
koncentraciju polova razvoja – industrijskih kompleksa i privrednih zona, marketinga i informatičkih službi u regionalnim i opštinskim centrima, odnosno programa i projekata čistih tehnologija (u oblasti energetike, prerađivačke industrije, turizma, poljoprivrede, zanatstva i dr.) pretežno na seoskom području, vodeći se principima tehnološke povezanosti, ekonomske opravdanosti i ekološke podobnosti; i
razvoj prostorno funkcionalnih uticaja između regionalnih i opštinskih centara, kao regionalnog funkcionalno-urbanog sistema preko koga se ostvaruju veze sa beogradskim metropolitenom i Zapadnom Srbijom.
Ciljevi razvoja drumskog saobraćaja na području regionalnog prostornog plana su:
revitalizacija, modernizacija i dogradnja postojeće mreže puteva;
regulisanje i izmeštanje (izgradnjom obilaznica) odvijanja tranzitnog saobraćaja na deonicama javnih puteva kroz urbanizovana područja u cilju povećanja bezbednosti saobraćaja i pozitivnih efekata na životnu okolinu;
rezervisanje prostora za izgradnju planiranih saobraćajnica;
povezivanje drumske infrastrukture sa ostalim vidovima saobraćaja;
regulisanje nebezbednih ukrštanja puteva nižeg ranga sa državnim putevima I i II reda i regulasanje nebezbednih ukrštaja sa železničkom infrastrukturom;
razvoj biciklističkog saobraćaja izgradnjom međunarodnog biciklističkog koridora i biciklističke infrastrukture u urbanim sredinama;
podizanje nivoa usluga u javnom prevozu putnika u pogledu uređenja stanica, stajališta i osavremenjavanja voznog parka;
podizanje kvaliteta zaštite životne sredine u saobraćajnim koridorima;
podizanje nivoa usluge saobraćajno-transportnog sistema;
uspostavljanje efikasne institucionalne koordinacije; i
podizanje nivoa regionalne pristupačnosti.
Ciljevi razvoja železničkog saobraćaja:
usklađen razvoj sistema sa planovima susednih zemalja i Evropske unije;
modernizacija i rekonstrukcija pruga i prateće opreme kao i obnavljanje voznih sredstava;
podizanje nivoa kvaliteta usluge u prevozu putnika i robe, što će uticati na povećanje konkurentske sposobnosti i racionalnu prereraspodelu na sve vidove saobraćaja;
rezervisanje prostora za izgradnju i izgradnja planiranih magistralnih i regionalnih železničkih pruga;
regulisanje nebezbednih ukrštanja drumskih puteva sa železničkom infrastrukturom; i
uvođenje elektrovuče zbog poboljšanja energetskog bilansa zemlje i pozitivnih ekoloških efekata.
Ciljevi razvoja vodnog saobraćaja:
uspostavljanje međunarodnog plovnog koridora tokom Velike Morave u skladu sa razvojnim programima Republike Srbije;
razvoj terminala multimodalnog transporta u lukama;
razvoj putničkog saobraćaja;
razvoj nautičkog turizma.
Ciljevi razvoja vazdušnog saobraćaja:
realizacija regionalnog aerodroma Lađevci prenamenom i dogradnjom vojnog u civilno-vojni aerodrom;
koordinisanje aktivnosti na izradi planova i projekata u funkciji optimalnog iskorišćenja postojećih kapaciteta.
Opšta koncepcija i propozicije regionalnog prostornog razvoja
Osnovno strategijsko opredeljenje je postizanje većeg stepena funkcionalne integrisanosti područja Prostornog plana. Bitnim se smatra obezbeđenje uslova za znatno veću integraciju planskog područja:
u okviru prostora Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga;
sa susednim funkcionalnim područjima (okruzima, područjem beogradskog metropolitena, opštinama zapadne, južne i istočne Srbije, kao i AP Kosovom i Metohijom) što zahteva realizaciju prioritetnih planskih rešenja od značaja za više opština Regiona (naročito povezivanja preko Koridora 10 i drugih saobraćajnih koridora i realizacija drugih infrastrukturnih sistema); i
sa međunarodnim okruženjem.
Integraciji pogoduju saobraćajno-geografski položaj i planirani razvoj infrastrukturnih sistema, što će se odraziti i na osovine regionalnog i subregionalnog razvoja područja, a posebno na pojedine urbane i industrijske centre, turističke regije, kao i druga područja posebne namene.
Jedan od važnijih preduslova je poboljšanje saobraćajne pristupačnosti i infrastrukturne opremljenosti prostora. Izgradnja deonica državnih puteva I i II reda, energetske i telekomunikacione infrastrukture predstavlja bitan faktor većeg otvaranja i integrisanosti područja Prostornog plana sa okruženjem. Realizacija državnih puteva I i II reda doprineće boljem povezivanju Regiona sa ostalim delom zemlje, a takođe i unapređenju tranzitnih i posredničkih veza između panevropskih infrastrukturnih koridora, kao i unapređenju prostorno-funkcionalnog položaja i povećanju konkurentnosti.
Privredni razvoj planskog područja mora biti podržan neophodnom izgradnjom infrastrukture, dovršavanjem procesa privatizacije i rešavanjem pravno-imovinskih odnosa.
U razvoju područja, naročito perifernih i ruralnih područja, značajnu ulogu imaće turizam i komplementarne aktivnosti, bazirane na očuvanoj prirodnoj sredini i turističkim resursima od međunarodnog i nacionalnog značaja.
Tercijalni sektor privrede, neophodno je intenzivirati i diverzifikovati u skladu sa funkcijama pojedinih centara u mreži naselja i prioritetima razvoja seoskih područja.
Razvoj prostorno-funkcionalne organizacije područja po zajednicama naselja ostvarivaće se decentralizacijom funkcije rada, pojedinih proizvodnih delatnosti, javnih službi i aktivnosti iz regionalnih i opštinskih centara u centre zajednice sela i veća naselja sa opštim ili specifičnim funkcijama.
Dalji razvoj nacionalnih/regionalnih centara zasnivaće se na funkcionalnoj integraciji republičkog prostora i prekograničnoj saradnji, kao i obezbeđenju višeg kvaliteta urbanih funkcija regionalnog značaja.
Jedno od osnovnih uporišta Prostornog plana odnosi se na očuvanje, racionalno korišćenje i zaštitu prirodnih resursa, naročito deficitarnih i strateški značajnih za razvoj i kvalitet življenja. Ukupan bilans vodnih resursa, kao i njihov prostorni i vremenski razmeštaj zahteva izuzetno pažljivo korišćenje i u potpunosti obezbeđen sistem zaštite od zagađenja i neplanskog korišćenja izvorišta površinskih i podzemnih voda. Intenziviraće se hidrotehničke aktivnosti na regulisanju bujičnih rečnih tokova, zaštiti od poplava, poboljšanju vodosnabdevanja naseljenih područja, razvoju sistema za navodnjavanje i odvodnjavanje, kao i sanitarnoj zaštiti ugroženih izvorišta i slivova.
Ravnomerni razvoj planskog područja u okviru Republike Srbije se može postići na sledeći način:
Prilagođavanjem šeme osovina razvoja planskom karakteru centralne Srbije, i principima policentričnog i ravnomernog regionalnog razvoja, tačnije, označavanjem poteza Lapovo (Koridor 10) – Kragujevac – Kraljevo – Ibarska magistrala kao osovine razvoja.
Planskim jačanjem oslonca regiona na velikomoravsku osovinu razvoja (veza Kragujevac – Jagodina, Kraljevo – Kruševac, Koridor 10 – Kragujevac – Kraljevo – Ibarska magistrala, formiranje Moravskog Trograđa).
Adekvatnim tretmanom putne i železničke magistrale na osovinama razvoja.
U delu železničkog saobraćaja poseban značaj za region ima:
rekonstrukcija i elektrifikacija pruge Lapovo-Kragujevac-Kraljevo i dalje ibarskom dolinom prema Kosovu, Makedoniji i Grčkoj, kao i pruge Stalać-Kruševac-Kraljevo-Požega (modernizacija osnovnih železničkih pravaca regiona u cilju povezivanja značajnih privrednih centara).
U delu vazdušnog saobraćaja poseban značaj za region ima:
planiranje aerodroma odgovarajućeg kapaciteta za plansko područje (Lađevci), što zahtevaju urbani i privredni kapacitet regiona, i uslovi za odvijanje unutrašnjeg, privrednog i turističkog saobraćaja na području Regiona Šumadije i Zapadne Srbije.
Definisanjem razvojnih industrijskih grana na regionalnom nivou (automobili, privredna vozila, građevinske mašine, bazna hemija, namenska industrija…), a vezano za najveće regionalne industrijske centre (Kragujevac, Kraljevo, Kruševac, Jagodina, Trstenik) i njihove programe i kapacitete.
Planiranjem posebnog programa u delu turizma, koji će u okviru uspostavljenih turističkih klastera valorizovati one turističke destinacije i prostore, koji pored prirodnih ističu i kulturno-istorijske vrednosti planskog područja. Plansko područje svoje turističke programe realno bazira na širim zahvatima planinskih područja, na kojima se mogu razviti programi odmora, rekreacije i sporta, banjskog turizma i lova. Ne sme se zanemariti turizam koji se oslanja na značajne objekte istorijskog i kulturnog nasleđa, a naročito veće kulturno-istorijske celine.
Razvojem gradova, sa idejom da se budući razvoj odredi u okviru sistema koji u prostoru, bazi i funkcijama obuhvata grad i susedne opštine u okviru razvojnog koridora.
Zaštita životne sredine
Osnovno polazište prostornog razvoja zasniva se na konceptu uravnoteženog, održivog razvoja područja, pri čemu se maksimalna pažnja poklanja i očuvanju prirodnih bogatstava. U tom pogledu, ističe se potreba za uspostavljanjem aktivne politike zaštite životne sredine koja očuvanjem i unapređenjem prirodnih resursa i vrednosti ne doprinosi samo poboljšanju ukupnog kvaliteta življenja, već i sveobuhvatnom privredno-ekonomskom razvoju područja.
Kategorizacija životne sredine
Na području RPP Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga može se izvršiti diferencijacija životne sredine na četiri kategorije, i to:
Područja zagađene i degradirane životne sredine, sa negativnim uticajima na čoveka, biljni i životinjski svet i kvalitet života (lokaliteti sa prekoračenjem graničnih vrednosti zagađivanja, urbana područja, regionalne deponije, koridori autoputeva, vodotoci „van klase”). U ovoj kategoriji najugroženija područja su: Kruševac, koridor autoputa Beograd–Niš–Leskovac; urbana područja: Kraljevo, Kragujevac, Trstenik, Prokuplje, Novi Pazar, Jagodina, Paraćin; kao i sadašnji vodotoci četvrte klase i „van klase”.
Područja ugrožene životne sredine, sa manjim uticajima na čoveka, živi svet i kvalitet života (lokaliteti sa povremenim prekoračenjem graničnih vrednosti, suburbane zone naselja najugroženijih područja iz I kategorije, seoska i vikend naselja, turističke zone sa prekomernim opterećenjem prostora, područja eksploatacije mineralnih sirovina, državni putevi I i II reda, železničke pruge, velike farme, zone intenzivne poljoprivrede, aerodromi, rečna pristaništa, vodotoci III klase). U ovoj kategoriji su: linije državnih puteva I i II reda i pruga.
Područja kvalitetne životne sredine sa preovlađujućim pozitivnim uticajima na čoveka, živi svet i kvalitet života (šumska područja, turističke zone kontrolisanog razvoja, poljoprivredne voćarske i vinogradarske zone, područja sa prirodnom degradacijom, livade i pašnjaci, lovna i ribolovna područja, vodotoci II klase). U ovoj kategoriji su: Vrnjačka Banja, kao i prigradske zone sa vikend gradnjom, zone sa voćarstvom (područje Kraljeva, i drugi manji rejoni) i vinogradarstvom (Zapadnomoravski rejon, Šumadijsko-velikomoravski rejon), koridori lokalnih puteva.
Područja veoma kvalitetne životne sredine (područja zaštićenih prirodnih dobara, močvarna područja, područja zaštićena međunarodnim konvencijama, planinski vrhovi i teško pristupačni tereni, vodotoci I klase) u kojima dominiraju pozitivni uticaji na čoveka i živi svet.
Zaštita prirodnih vrednosti
Sistem zaštite prirode trebalo bi razvijati u skladu sa opštim i posebnim ciljevima iz ove oblasti, ali i saglasno sa drugim sektorskim politikama razvoja (posebno u oblasti poljoprivrede, vodoprivrede, šumarstva, lova i ribolova, rudarstva i energetike, turizma i dr.). Održivo korišćenje postojećih prirodnih resursa abiotičkog i biotičkog porekla, potrebno je kontrolisano eksploatisati i pri tome onemogućiti pojavu konflikta interesa između sektora zaštite prirodnih vrednosti i ostalih oblasti. Na analiziranom području obuhvaćenom granicama RPP Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga kao prostori najveće osetljivosti identifikovana su prirodna dobra od izuzetnog nacionalnog, ali i međunarodnog značaja (NP Kopaonik, Park prirode i MaV rezervat biosfere Golija, i buduća zaštićena prirodna dobra Kučajske planine, Mokra gora – Prokletije i dr.). Ova prirodna dobra ujedno pripadaju i visokoplaninskim, odnosno planinskim predelima čija je osetljivost ekosistema posebno izražena.
Prema Konceptu i dokumentaciji RPP Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga na području Prostornog plana nalaze se:
zaštićena prirodna dobra: spomenici prirode botaničkog karaktera: Stablo hrasta lužnjaka u Vranešima i dva stabla hrasta lužnjaka u Vrnjcima kod Vrnjačke Banje, stablo hrasta lužnjaka u Obrvi i stablo hrasta lužnjaka u Ratini kod Kraljeva, stablo hrasta lužnjaka u Beloj Vodi kod Kruševca i zaštićeni prostor oko Manastira Ljubostinja u Prnjavoru;
kao i dva dobra predviđena za zaštitu (Predeo izuzetnih odlika „Mojsinjske planine – Stalaćka klisura” kod Ćićevca i Specijalni rezervat prirode „Osredak” kod Kruševca).
Na svim prirodnim dobrima koja se nalaze u postupku zaštite zabranjeno je vršiti bilo kakve intervencije do donošenja odgovarajućeg akta o zaštiti, u cilju očuvanja njihovih primarnih vrednosti. Donošenjem akta o zaštiti propisaće se mere i aktivnosti na zaštiti koje će sprovoditi upravljač, odnosno staratelj nad prirodnim dobrom. Obavezan deo postupka proglašenja zaštite obuhvata i određivanje kategorizacije prirodnog dobra koje bi prema preporukama trebalo uskladiti sa međunarodnom IUCN kategorizacijom.
Sem generalne tendencije povećanja broja i ukupnih površina pod zaštitom u planskom periodu, obavezne aktivnosti moraju biti usmerene i ka aktivnom monitoringu stanja prirodnih dobara koja su već deo sistema zaštićenih prirodnih dobara Srbije.
Aktivan rad na nominaciji novih prirodnih dobara za sticanje i međunarodnog statusa zaštite, a potom i kontinuirano očuvanje primarnih prirodnih vrednosti, pružaju veliku razvojnu šansu prostoru za intenzivnije promovisanje njegovih vrednosti u cilju međunarodno značajnih naučnih istraživanja, ali i svojevrsnih turističkih potencijala zasnovanih na atributima ekološki očuvanih prirodnih celina.
Koncepcija zaštite, uređenja, korišćenja i razvoja prirodnih sistema i resursa podrazumeva:
racionalno i održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta, što uključuje i njegovu zaštitu od nepotrebne i nekontrolisane prenamene;
kontrolisanje degradacije zemljišta;
uspostavljanje ogranizovanog razvoja i jačanja monitoringa zemljišta, jačanja stručno-savetodavnih tela i edukacije proizvođača;
zaustavljanje i ublažavanje procesa erozije, uspostavljanjem ekološki povoljnijih odnosa izmeću poljoprivrednih, šumskih i drugih površina umrežavanjem poljoprivrednog zemljišta u razne vidove zaštitnog zelenila;
racionalnija eksploatacija šuma i zaštita šuma od štetočina i biljnih bolesti, štetnog abiotičkog faktora i požara;
postepeno povećanje šumskih površina, pre svega pošumljavanjem odgovarajućim dominantnim autohtonim vrstama;
uređivanje lovišta, lovnih objekata, održavanje proseka, lovnih puteva i komunikacija u lovištu;
uređivanje lovišta izgradnjom lovno-tehničkih objekata i puteva kao i ograđivanje delova lovišta radi intenzivnog gajenja, zaštite i lova divljači;
detaljna istraživanja potencijalnosti u termalnim vodama; i
povećanje obima korišćenja alternativnih izvora energije, kao što su mini hidroelektrane, biomasa i sl.
Zaštita kulturnih dobara
Na području RPP Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga, osim u manjem obimu, nisu ostverene interregionalne veze. Jedini međunarodni projekat promocije kulturnog nasleđa jeste projekat „Transromanika” koji spaja evropsko nasleđe romaničkog perioda. Transromanika je evropska kulturno turistička ruta koja povezuje spomenike deset evropskih regiona, a od novembra 2007. godine i spomenike u Srbiji. Manastiri Žiča, Studenica, Gradac, Đurđevi Stupovi i Sopoćani čine deo ove kulturno turističke rute. Savet Evrope je uvrstio Transromaniku u program Glavni evropski putevi kulture, jer povezuje i promoviše zajedničko nasleđe Evrope.
1.3. KORIŠĆENA DOKUMENTACIJA I EKSPERTIZE
Pri izradi Prostornog plana korišćena je mnogobrojna planska, studijska, stručna, naučna, tehnička i druga dokumentacija.
Planska i urbanistička dokumentacija
Pored PPRS i prethodno navedenih prostornih planova posebne namene za područja infrastrukturnih koridora Beograd – Niš, Beograd – Južni Jadran i za izradu ovog prostornog plana korišćeni su i:
Prostorni planovi jedinica lokalnih samoprava (PPO Ćićevac, PPO Varvarin, PPG Kruševca, PPO Trstenik, PPO Vrnjačka Banja, PPG Kraljeva i PPG Čačka), svi doneseni u periodu 2010-2011. godine;
RPP za područje Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga (u toku je postupak međuresornog razmatranja i donošenja ovog prostornog plana);
Uredba o utvrđivanju Regionalnog prostornog plana Zlatiborskog i Moravičkog okruga („Službeni glasnik RS”, broj 1/13);
Generalni urbanistički planovi i Planovi generalne regulacije za gradove i opštinska sedišta, kao i Plan generalne regulacije za Goč; i
planovi čija je izrada bila u toku (urbanistički planovi za Ćićevac, kompleks aerodroma „Morava” u Lađevcima i dr.);
Osim navedenih planova korišćena je i druga važeća urbanistička dokumentacija (planovi generalne regulacije, planovi detaljne regulacije i planovi opšteg uređenja naselja), kao i planovi čija je izrada u toku.
Projektno-tehnička dokumentacija
Za planirani Autoput E-761, deonica Pojate – (veza E – 75)– Kraljevo – Preljina (veza E – 763) od km: 0+000 do km: 109+612,72, urađena je Prethodna studija opravdanosti sa Generalnim projektom (projektant: Institut za puteve Beograd), na koje je Reviziona komisija za stručnu kontrolu tehničke dokumentacije dala Izveštaj o izvršenoj stručnoj kontroli broj 350-01-00177/2007-10 od 11. februara 2009. godine). U sklopu ove dokumentacije se nalazi 7 knjiga: Knjiga 1. Osnove za projektovanje; Knjiga 2. Građevinski projekat; Knjiga 3. Saobraćajne analize i prognoze; Knjiga 4. Inženjersko geološka i geotehnička studija; Knjiga 5. Studija klimatskih, hidroloških i hidrografskih parametara; Knjiga 6. Prethodna analiza uticaja na životnu sredinu; Knjiga 7. Saobraćajna signalizacija i oprema.
Strateško-razvojni dokumenti i osnove razvoja
Od posebnog značaja za izradu ovog prostornog plana su sledeće strategije (Vlada Republike Srbije):
Strategija razvoja železničkog, drumskog, vodnog, vazdušnog i intermodalnog transporta u Republici Srbiji od 2008. do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 4/08);
Nacionalna strategija održivog razvoja („Službeni glasnik RS”, broj 57/08),
Strategija integrisanog upravljanja granicom u Republici Srbiji („Službeni glasnik RS”, broj 111/12);
Odluka o utvrđivanju Strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 44/05).;
Osnove razvoja relevantne za izradu Prostornog plana:
Uredba o utvrđivanju Vodoprivredne osnove Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 11/02), kao i opšte i posebne šumske, lovne i poljoprivredne razvojne osnove.
Podaci o stanovništvu, aktivnostima i prostoru:
Demografski podaci za potrebe izrade Prostornog plana zasnivaju se na podacima Republičkog zavoda za statistiku iz popisa 1991. i 2002. godine, kao i prethodnim rezultatima Popisa 2011. godine;
Podaci o privredi i aktivnostima dostupni su za nivo opštine u Republičkom zavodu za statistiku, a nedostajući podaci za nivo naselja obezbeđeni su u saradnji sa jedinicama lokalne samouprave u obuhvatu Prostornog plana; i
Podaci iz dobijenih uslova za izradu Prostornog plana i druge literature i dokumentacije.
Za potrebe izrade Prostornog plana korišćene su sledeće podloge:
Topografske karte razmere 1:25000, 1:50000, 1:100000 i 1:200000;
Skenirani katastarski planovi razmere 1:2500 – georeferencirani od strane RGZ-a; i
Ortofoto za plansko područje – georeferenciran od strane RGZ-a.
1.4. sintezna SWOT ANALIZA (na osnovu analize i ocene
postojećeg stanja, problema, potencijala i ograničenja)
Tabela Tabelarni prikaz sintezne SWOT analize
S n a g e S l a b o s t i Povoljni prirodni uslovi – klima, značajna ležišta tehničkog kamena, šljunka i peska, hidrogeološki perspektivni tereni (veliki broj pojava termalnih i termomineralnih voda, naročito u okolini planskog područja);Povoljan geosaobraćajni položaj i dobra saobraćajna dostupnost (blizina evropskog saobraćajnog koridora – putni koridor 10, planirani Autoput E-763, železnički koridor, postojeća transportna mreža i infrastrukturni resursi, osnovna infrastruktura vazdušnog saobraćaja, kao i prirodni preduslovi za organizovanje nemotornih vidova saobraćaja);Fond poljoprivrednog zemljišta (226.761ha), pogodnog za razvoj povrtarstva, voćarstva, vinogradarstva, a i određenih ratarskih kultura;Tradicija bavljenja poljoprivredom (oko 12% je poljoprivredno stanovništvo);Fond obraslog šumskog zemljišta 148.854ha) pretežno lišćarskog karaktera, kao i značajan obim posečene drvne mase (oko 200.000m3 prosečno godišnje);Postojeće akumulacije i vodni kapaciteti omogućavaju dugoročno obezbeđenje vode za piće, kao i flaširanje vode;Razvijena prerađivačka industrija (sa oko 29.500 zaposlenih), posebno metalska, hemijska, prehrambena, gumarska, drvnoprerađivačka, namenska i dr. i značajni industrijski kapaciteti (fabrika guma „Trajal”, FAM a.d., hemijska „Henkel Merima”, „Rubin”, metalski kompleks „14 oktobar”, industrija hidrauličnih uređaja „Prva Petoletka”, prehrambena „Fudeks”, dečije hrane „Flori”, koncern „FVK”, „Sloboda” fabrika specijalne proizvodnje, holding „Varvarinsko Polje” i dr.), koje su uglavnom izvoznog karaktera;Postojanje industrijskih zona u većim centrima (Čačak, Kraljevo, Kruševac, Trstenik) i manjih radnih zona u ostalim opštinskim centrima (Varvarin, Ćićevac), kao i u jednom broju naselja na vangradskom području (Mojsinje, Mrčajevci, Ljubić, Preljina, Obrež, Pojate, Osaonica, V.Drenova, Grabovac, V. Šiljegovac, Ribare, Lazarica, Dedina, Konjuh, Kaonik, Kobilje, Jasika i dr.);Razvijen banjski turizam zasnovan na korišćenju termalnih i termomineralnih voda (Vrnjačka, Mataruška, Bogutovačka, Ovčar, Gornja Trepča, Slatinska banja, Ribarska, izgrađeni turističko-ugostiteljski sadržaji);Prirodne i kulturne vrednosti (manastiri, crkve, arheološka nalazišta i dr.), od kojih je samo deo zaštićen;Postojanje razvojne dokumentacije (sve opštine/gradovi imaju PPO, PGR-ove i različite razvojne dokumente); iInstitucionalna i stručna mreža (Regionalna privredna komora u Kruševcu i Kraljevu, Regionalni centar za razvoj MSP, Institut za krmno bilje, nekoliko viših škola u Kruševcu, Regionalni centar za profesionalni razvoj zaposlenih u obrazovanju, Institut za krmno bilje u Kruševcu, Institut za voćarstvo i vinogradarstvo, Tehnički fakultet, Agroekonomski i Viša tehnička škola u Čačku, Visoka Tehnička mašinska škola u Trsteniku, strukovna udruženja). Neplansko zauzimanje poljoprivrednog zemljišta u nepoljoprivredne svrhe, ugroženost poljoprivrednih površina visokim podzemnim vodama, degradacija poljoprivrednog zemljišta hemijskim agensima iz poljoprivredne proizvodnje;Nepovoljno stanje šuma;Nedovoljna istraženost mineralnih potencijala, nedostatak strategije korišćenja hidrogeotermalnih potencijala i nepostojanje projekata korišćenja alternativnih izvora energije;Nepovoljna demografska kretanja – izražen proces depopulacije i starenja stanovništva na seoskom području;Problemi u razvoju poljoprivrede – nedostatak agroekonomske rejonizacije, nerazvijeno zadrugarstvo, neodgovarajuća otkupna mreža, nedostatak skladišnog prostora, nedovoljna saradnja sa poljoprivrednim proizvođačima i slab plasman, nedostatak kapaciteta za više faze prerade, zastarela mehanizacija, postojanje „sive zone” u poljoprivredi, mali broj agrobiznis kombinata, usitnjenost poljoprivrednih proizvođača, napuštena poljoprivredna zemljišta i dr.;Prekomerna i neplanska eksploatacija šuma, sa negativnim posledicama na eroziju zemljišta;Tok reke Zapadne Morave kao prirodna barijera;Zagađivanje površinskih i podzemnih voda, stara vodovodna mreža i veliki gubici, neizgrađenost kanalizacione mreže i PPOV; Nerazvijeni sistemi za odvođenje atmosferskih voda i zaštitu od periodičnih poplava, bujica i erozije; Brojni ekonomski problemi i propadanje značajnijih privrednih subjekata, posebno većih, uticali su na niži stepen zaposlenosti radno sposobnog stanovništva i na porast nezaposlenosti;Često neadekvatna opremljenost postojećih industrijskih lokacija; Nedostatak preduzetničke infrastrukture (poslovne zone, poslovni inkubatori, inovacioni centri i dr.);Problemi u razvoju turizma – nedovoljna aktiviranost turističkih resursa (planinskog područja, seoskog tj. agroturizma, u aktiviranju termo – mineralnih izvora, i dr.), zaostajanje u turističkoj infrastrukturi (smeštajnih i pratećih sadržaja), postojanje „sive zone”, izostajanje klasterskog pristupa između turističke privrede i poljoprivrede, kao i međuopštinske i međuregionalne turističke saradnje;Nepostojanje stabilnih izvora finansiranja; Stanje postojeće putne infrastrukture, neplansko održavanje i smanjena bezbednost;neintegrisani vidovi saobraćaja; i nedovoljno razvijen sistem turističke signalizacije, biciklističkih i pešačkih staza. P o t e n c i j a l i O g r a n i č e nj a Povezivanje poljoprivrede sa drugim delatnostima (turizam, zanatstvo, mala privreda i dr.) po modelu multifunkcionalnog razvoja;Mogućnost korišćenja drvne mase za proizvodnju energije i značajne mogućnosti za korišćenje šumskih plodova (i iz okruženja) i gajenje lekovitog bilja;Mogućnost korišćenja mineralnih resursa i korišćenje termalnih voda kao energetskog potencijala;Turistička valorizacija gradskih i banjskih prostora (i u okruženju), turističkog potencijala Zapadne i Velike Morave i logistička podrška turizmu planinskih zona u okruženju;Interesi okolnih zemalja za razvoj regionalne transportne mreže i novi modeli ulaganja (koncesija, JPP, fondovi EU);Planirane industrijske (IZ) i industrijski parkovi (IP) na planskom području (Kraljevo, Kruševac, Čačak, Trstenik, Ćićevac, Varvarin);Planirana izgradnja robno-transportnih centara (Kraljevo, Ćićevac, Kruševac, Varvarin) i skladišno distributivnih centara (Pojate, Vrnjačka Banja i dr.);Planirani logistički centri (Čačak, Kraljevo);Postojanje braun fild lokacija (Kraljevo, Kruševac, Čačak, Vrnjačka Banja, Trstenik), posebno nekadašnjih vojnih, skladišnih i industrijskih prostora;Prirodni uslovi za razvoj biciklističkog saobraćaja sa potrebnom infrastrukturom;Vodni potencijal – hidro (ibarski i zapadno moravski hidropotencijal) i mineralni i termomineralni izvori (za razvoj banjskog turizma i flaširanje), izgradnja novih akumulacija, mogućnost širenja vodovodnih sistema na seoska područja i vodoregulacija (mere i objekti u funkciji zaštite od velikih voda);Prirodni potencijal za razvoj različitih vidova turizma – planinska područja (Goč, Mojsinjske planine, Željin, Stolovi, Jastrebac i dr.), jezerska (Međuvršje, Ovčarsko-kablarsko, Parmenac i dr.), očuvana ruralna područja u većini opština i dr. i aktiviranje novih lokacija za razvoj banjskog turizma (Varvarin, Kruševac i dr.), intenzivnije korišćenje postojećih banja (Vrnjačke, Mataruške, Bogutovačke, Ovčarske, G.Trepče, Ribarske), flaširanje mineralnih voda (Orašje), kao i korišćenje u energetske svrhe (Ovčaru);Nepokretna kulturna dobra – manastiri (Studenica, Žiča, Kalenić, Ljubostinje i dr.), brojne crkve, Rimske terme iz 4 veka i dr.); Klastersko udruživanje u različitim proizvodnim i uslužnim oblastima (industrija, poljoprivreda, turizam, zdravstvo) i na različitim nivoima (opštine/gradovi, međuopštinski i međuregionalni);Podsticanje novih aktivnosti i preduzetništva posebno u: uslugama (saobraćajnim, prometnim, skladišnim i dr.); turizmu (naročito tranzitnom) i ugostiteljstvu; poljoprivredi tj. preradi i plasmanu poljoprivrednih proizvoda i dr.;Povećanje vrednosti i atraktivnosti okolnog prostora/lokacija;Razvoj multimodalnog sistema transporta; iMogućnosti otvaranja prema novim tržištima u susednim državama putem realizacije funkcionalne putne mreže i povećanja spoljno-trgovinske razmene, imajući u vidu formiranu tražnju za poljoprivredno-prehrambenim, gumarskim, proizvodima namenske i obojene metalurgije, i raspoložive prirodne resurse i izgrađene kapacitete. Zagađenje zemljišta i podzemnih voda od prekomerne i neadekvatne upotrebe hemijskih sredstava u poljoprivrednoj proizvodnji;Neplansko i neracionalno korišćenje šumskih resursa;Neka potencijalna ležišta šljunka i peska se nalaze u zonama izgradnje planiranog autoputa;Ugrožavanje životne sredine i ekosistema neplanskom eksploatacijom mineralnih sirovina;Nepovoljni efekti eksploatacije mineralnih sirovina na životnu sredinu i saobraćajnice, uz odsustvo odgovarajuće kompenzacije i neadekvatna rekultivacija prostora; Loše stanje vodovodne infrastrukture i sanitacije naselja, nastavak daljeg zagađenja površinskih i podzemnih voda, kao i nedostatak projektne dokumentacije za realizaciju vodovodnih, kanalizacionih i sistema za zaštitu od velikih voda; Položaj trase planiranog autoputa koji preseca dosadašnje tokove komunikacija između naselja, radnih zona i poljoprivrednih površina i dr.;Dug period od izrade projektne dokumentacije do realizacije infrastrukturnih koridora;Velika finansijska sredstva potrebna za realizaciju autoputskog koridora; iŠtetni uticaji motornog saobraćaja na životnu sredinu.
1.5. EKONOMSKA, DRUŠTVENA I EKOLOŠKA OPRAVDANOST IZGRADNjE SISTEMA U SLUČAJU KADA SE NE IZRAĐUJE PRETHODNA STUDIJA OPRAVDANOSTI
Ekonomska, društvena i ekološka opravdanost izgradnje sistema je proverena i dokazana kroz izradu Prethodne studije opravdanosti i Generalni projekat Autoputa E-761, deonica Pojate – Preljina (JP „Putevi Srbije”, Beograd, 2008. godine) koji je prošao reviziju i zvanično je potvrđen.
2. PRINCIPI, CILjEVI I KONCEPCIJA IZGRADNjE SISTEMA
2.1. PRINCIPI IZGRADNjE SISTEMA
Razvoj infrastrukturnog koridora se zasniva na sledećim opštim principima:
Povećanje stepena saobraćajne dostupnosti opštinskim centrima, privrednim zonama i primarnim turističkim destinacijama u cilju jačanja teritorijalne kohezije i policentričnog teritorijalnog razvoja.
Mogućnosti jačanja sveobuhvatnog privrednog, kulturnog i socijalnog razvoja ogleda se u jačanju infrastukturnih veza (prvenstveno putne i železničke infrastrukture), što će omogućiti efikasniji i ekonomičniji protok robe, putovanja ljudi, razmenu informacija i ostalog. Dobra pristupačnost saobraćajnoj infrastrukturi preduslov je poboljšanja uslova za ostvarivanje uravnoteženog regionalnog razvoja i policentričnog sistema centara.
Uređenje prostora infrastrukturnog koridora uz obezbeđivanje adekvatnih veza sa lokalnom infrastrukturom kao ključnim faktorom za iskorišćavanje teritorijalnih potencijala i uravnoteženog razvoja.
Intenziviranjem ekonomskih aktivnosti, saobraćajno gledano, beleži se porast prosečnog godišnjeg dnevnog saobraćaja na većini putnih pravaca, od čega se značajniji porast beleži u blizini većih gradova i na pojedinim delovima primarne putne mreže, koja povezuje privredne oblasti sa izraženim proizvodno-trgovinskim aktivnostima.
Smanjenje negativnih uticaja izgradnje i funkcionisanja autoputa na prirodne resurse, životnu sredinu, ekološke koridore i prirodna i nepokretna kulturna dobra.
Definisanje autoputskog koridora, na području koje beleži negativan demografski trend, mora uvažavati interese uravnoteženog i održivog razvoja, kao i značaj povećanja pristupačnosti regionalnim celinama. Ekonomski isplativ, društveno opravdan i ekološki prihvatljiv transportni sistem mora biti usmeren ka korisnicima obezbeđujući integraciju sa okruženjem i drugim vidovima saobraćaja.
Zaštita koridora autoputa od neplanskog širenja građevinskih područja, uticaja vodotokova i dr.
2.2. OPŠTI I OPERATIVNI CILjEVI PROSTORNOG RAZVOJA
Opšti cilj obuhvata:
obezbeđenje prostornih uslova za izgradnju, rekonstrukciju, opremanje i funkcionisanje magistralnih infrastrukturnih sistema u koridoru;
utvrđivanje optimalnog razmeštaja aktivnosti, fizičkih struktura i stanovništva u zoni neposrednog uticaja infrastrukturnog koridora, uz uvažavanje ekonomskih, tehničko-tehnoloških, ekoloških i prostorno – funkcionalnih kriterijuma; i
obezbeđenje uslova za dalje funkcionisanje postojećih proizvodnih sistema, naselja i magistralnih saobraćajnih sistema i objekata koji se nalaze u infrastrukturnom koridoru, kao i obezbeđenje uslova za njihovo eventualno izmeštanje (gde je to potrebno).
Osnovni zadatak Prostornog plana je da planskim koncepcijama, rešenjima i smernicama za njihovu primenu obezbedi:
saobraćajnu (fizičku), ekonomsku i socijalnu integraciju pojedinih regionalnih celina u Republici;
valorizaciju efekata ciljnog i tranzitnog saobraćaja na razvoj lokalnih zajednica (gradova i opština);
valorizaciju uticaja infrastrukturnog koridora na procese urbanizacije u kontaktnom području, razvoj urbanih centara i sistema naselja i ublažavanje procesa demografskog pražnjenja područja obuhvaćenog Planom;
valorizaciju uticaja infrastrukturnog koridora na pojedine delatnosti u zoni uticaja (poljoprivreda, industrija, turizam i dr.);
rešavanje razvojnih, fizičkih (prostornih) i ekoloških konflikata između autoputa (koridora) i neposrednog okruženja;
usklađivanje i utvrđivanje trasa saobraćajne infrastrukture i drugih magistralnih infrastrukturnih objekata, utvrđivanje položaja i uslova izgradnje i uređenja čvorišta ukrštanja pojedinih trasa;
utvrđivanje planskih pretpostavki za donošenje investicionih odluka i izbor lokacija za nove privredne objekte u kontaktnom području;
stvaranje preduslova (tehničko-tehnoloških, prostorno-funkcionalnih i dr.) za usklađeno funkcionisanje svih infrastrukturnih sistema; i
konceptualni okvir za izradu novih i reviziju postojećih prostornih i urbanističkih planova ili njihovih delova na području Prostornog plana, kao i izradu i donošenje drugih planova, programa i tehničke dokumentacije.
Operativni ciljevi
Prirodni resursi i potencijali
Ciljevi održivog korišćenja prirodnih uslova i potencijala javljaju se kao usmeravajuće odrednice za prostorni razvoj uopšte, kao i dalji rad na valorizaciji prirodnih uslova i potencijala za različite namene i korišćenja prostora.
U cilju zaštite od negativnih uticaja izgradnje i funkcionisanja budućeg autoputa najvažnije predstavlja:
očuvanje, zaštita i dalje racionalno korišćenje posebno poljoprivrednog zemljišta;
definisanje i utvrđivanje mogućnosti za nove šumske površine i koridore, kao i zaštita raznovrsnosti biodiverziteta; i
očuvanje i zaštita resursa pitke vode, ali i zaštita budućeg autoputa od voda.
Privredni razvoj
Ostvarenje navedenog opšteg cilja uslovljeno je realizacijom brojnih specifičnih ciljeva vezanih za noseće privredne aktivnosti.
Ciljevi vezani za razvoj poljoprivrede odnose se na:
minimalnu prenamenu u nepoljoprivredne svrhe, za potrebe izgradnje saobraćajnica, širenje naselja, privrednih zona i objekata;
razvoj prerađivačke industrije, posebno u sektoru MSP i preduzetništva, između ostalog i kroz obezbeđenje odgovarajućih lokacija na ruralnom području;
zaustavljanje i ublažavanje procesa erozije i zbog sigurnosti izgradnje budućeg autoputa;
sprovođenje posebnih programa rekultivacije oštećenog poljoprivrednog zemljišta tokom izgradnje, kao i mera zaštite poljoprivrednog zemljišta od zagađenja sa planiranog autoputa i drugih državnih puteva prvog reda;
unapređivanje postojećih i razvoj novih agrotehničkih, hidrotehničkih i drugih postupaka koji doprinose očuvanju i povećanju plodnosti poljoprivrednog zemljišta;
očuvanje pejzažnih, turističkih i ekonomskih vrednosti;
formiranje komercijalnih privatnih poljoprivrednih gazdinstava;
očuvanje predeonih vrednosti i drugih netržišnih vrednosti ruralnog prostora;
povezivanje poljoprivrede sa komparativnim delatnostima (turizam, ugostiteljstvo i sl.) radi direktnog plasmana proizvoda i podsticanje diverzifikacije ruralne ekonomije razvojem dopunskih delatnosti (seoskog turizma, kućne radinosti, malih i srednjih pogona) u cilju stvaranja mogućnosti za zaposlenje u nepoljoprivrednim delatnostima i stvaranja uslova za poboljšanje materijalnog i socijalnog statusa seoskog stanovništva.
Ciljevi vezani za razvoj šumarstva odnose se na sledeće:
šume u blizini koridora autoputa treba da ostvare: zaštitnu, pejzažno-estetsku i proizvodnu, a vanšumsko zelenilo prevashodno zaštitnu funkciju, a posebno se naglašava potreba podizanja zaštitinih emisionih šuma u koridoru autoputa i ostalih državnih puteva;
očuvanje biodiverziteta, zaštita populacija retkih vrsta, starih primeraka drveća i bioekološki labilnih sistema;
zaštita i unapređenje stanja postojećih šuma kroz sanaciju i melioraciju devastiranih šuma sadnjom visokoproduktivnih autohtonih lišćara, uz intenzivnu negu i zaštitu postojećih šuma u svim fazama razvoja;
povećanje stepena šumovitosti, pošumljavanjem šumskog zemljišta – čistina, pionirskim vrstama četinara i autohtonim lišćarima, kako bi se uspostavio relativno optimalan odnos šumskih i drugih ekosistema i u najvećoj meri sanirali negativni efekti izgradnje i korišćenja autoputa;
favorizovati sadnju autohtonih sastojina uz težnju očuvanja autohtonih pejzaža; i
očuvanje i unapređivanje zaštitne funkcije šuma, u cilju sprečavanja poplava i bujica.
Ciljevi vezani za razvoj industrije odnose se na:
obezbećenja bolje pristupačnosti postojećih i planiranih industrijskih zona, parkova i kompleksa planiranom autoputu;
obezbeđenje zona/lokacija/prostora za prihvatanje novih industrijskih kapaciteta i sadržaja, uz pojednostavljenje procedura za njihovo korišćenje, radi povećanja atraktivnosti ovog područja i privlačenje investitora;
povezivanje sa odgovarajućim nosiocima industrijskog razvoja iz okruženja, radi zajedničkog nastupa na tržištu;
diverzifikaciju industrijske strukture, posebno prerađivačkog sektora;
podsticanje preduzetništva i MSP u cilju zapošljavanja i zadržavanja stanovništva.
Ciljevi vezani za razvoj turističke privrede odnose se na:
aktiviranje danas nedovoljno iskorišćenih potencijala za razvoj različitih vidova turistističke ponude;
izgradnju novih smeštajnih kapaciteta i pratećih sadržaja u koridoru autoputa i van njega;
unapređenje pristupačnosti turističkim centrima, prostorima i lokalitetima; i
postizanje dodatnih ekonomsko – finansijskih efekata na osnovu korišćenja pogodnosti tranzitnih i ciljnih kretanja.
Ciljevi vezani za razvoj saobraćajne privrede odnose se na:
kontrolisano korišćenje, organizovanje i rezervisanje prostora u blizini autoputa, kako bi se potencijalno vredno zemljište iskoristilo za razvoj odgovarajućih funkcija i sadržaja;
unapređenje skladišne i distributivne, a u poljoprivredi i otkupne funkcije, kako bi se iskoristile prednosti blizine autoputa na smanjenje troškova proizvodnje/usluga po osnovu kraćeg vremena transportovanja i eksploatacije vozila;
formiranje robno – transportnih i logističkih centara, kako bi se iskoristili pozitivni uticaji autoputa na razvoj privrede, i
izgradnja funkcionalnih i pratećih sadržaja u koridoru, kako bi se podstakao razvoj komplementarnih funkcija (turizam, ugostiteljstvo, servisne i druge usluge).
Demografski razvoj, naselja, javne službe
Ciljevi obuhvataju:
1) u oblasti demografskog razvoja:
zaustavljanje procesa depopulacije, kako na planskom području, tako i u užoj i široj uticajnoj zoni;
smanjivanje migracija selo-grad, stimulisanjem razvoja ostalih naselja u obuhvatu Plana, uz povećanje zaposlenosti u njima; i
unapređivanje kvaliteta stanovanja, infrastrukture, objekata javnih službi i sektora usluga.
2) u oblasti naselja:
uravnoteženog razvoja područja Plana;
bolja dostupnost centrima u mreži naselja; i
kontrolisano širenje uz prethodno definisana pravila gradnje.
3) u oblasti javnih službi:
unapređenje dostupnosti objektima javnih službi.
Saobraćajna infrastrktura
Opšti cilj razvoja saobraćajne infrastrukture je: realizacija i razvoj saobraćajnog sistema kojim se povećava saobraćajna dostupnost, ostvaruju kvalitetne veze sa Koridorom 10, omogućava održiva mobilnost stanovništva i pruža podrška ubrzanom privrednom razvoju, uz jačanje institucionalnog okvira, optimizaciju transportne mreže korišćenjem svih raspoloživih resursa na principu intermodalnosti, uz povećanje ukupne transportne efikasnosti, smanjenja troškova i povećanja ekološke prihvatljivosti transportnog sistema.
Kao operativni ciljevi razvoja saobraćajne infrastrukture mogu se izdvojiti:
usmeravanje razvoja, kompletiranje i dogradnja saobraćajne infrastrukture i definisanje trase infrastrukturnog koridora autoputa, uz definisanje odnosa sa ostalim namenama i infrastrukturnim sistemima u neposrednom kontaktu sa putnim koridorom;
uspostavljanje kvalitetne saobraćajne veze pravcem istok – zapad i jačanje funkcionalnih veza na Planskom području uz uspostavljanje kvalitetnih saobraćajnih veza državnih i frekventnih opštinskih puteva sa planiranim autoputem;
obezbeđivanje prostornih uslova za izgradnju, rekonstrukciju, opremanje i funkcionisanje ostalih državnih puteva u cilju povećanja bezbednosti i efikasnosti saobraćaja i povezivanja sa saobraćajnim koridorima u okruženju;
usmeravanje uticaja saobraćajne infrastrukture na procese urbanizacije, razvoj urbanih centara i sistema naselja i ublažavanje demografskog pražnjenja Planskog područja, uz smanjenje štetnog uticaja saobraćaja na životnu sredinu;
revitalizacija i modernizacija železničkog sistema po standardima EU u cilju povećanja obima saobraćaja i rasterećivanje drumskih saobraćajnica od teretnog saobraćaja, sa prioritetom obezbeđivanja sigurnog odvijanja saobraćaja na putno-pružnim prelazima;
standardizacija i modernizacija tehničkih elemenata, signalizacije i režima saobraćaja, kao i efikasno i racionalno korišćenje kapaciteta, podizanje nivoa usluge i povećanje bezbednosti u saobraćaju uz formiranje robno – transportnih i logističkih centara;
razvoj nemotornih i ekološki prihvatljivijih vidova transporta (biciklistički, vodni, pešački); i
izgradnja funkcionalnih i pratećih sadržaja u koridoru, kako bi se podstakao razvoj komplementarnih funkcija (turizam, ugostiteljstvo, servisne i druge usluge).
Vodoprivredna infrastruktura
Obezbeđenje potreba za vodom, održivo korišćenje voda, zaštita voda i zaštita od voda – odnosno očuvanje vodnih resursa su osnovni preduslovi za kvalitetan život stanovnštva na ovom i okolnim područjima. Zadovoljenje ovih zahteva obuhvata:
zaštitu lokalnih izvorišta i njihovih zona sanitarne zaštite od negativnih uticaja autoputa;
zaštitu kvaliteta podzemnih i površinskih voda;
osavremenjavanje vodovodnih sistema;
obezbeđenje prečišćavanja atmosferskih voda sa autoputa i državnih puteva prvog reda, atmosfersku kanalizaciju dimenzionisati na nivo od dvogodišnje do petogodišnje kiše;
obezbeđenje zaštite autoputa, naselja, industrije i poljoprivrednog zemljišta od poplava.
Energetska infrastruktura
Kvalitetna energetska mreža i korišćenje izvora energije su preduslovi razvoja i podizanja opšteg standarda pa se u skladu sa tim postavljaju sledeći ciljevi razvoja energetske mreže:
obezbeđenje dovoljnog, sigurnog, kvalitetnog i ekonomičnog snabdevanja električnom energijom svih potrošača;
razvoj i korišćenje novih i OIE;
povećanje energetske efikasnosti kod proizvodnje, distribucije i potrošnje energije, donošenjem i obaveznom primenom standarda energetske efikasnosti;
intenziviranje istraživanja svih energetskih potencijala u cilju pronalaženja novih rezervi i njihovog efikasnog korišćenja;
održavanje i poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti postojećih toplifikacionih sistema i njihov dalji razvoj;
razvoj gasovodne mreže i snabdevanje prirodnim i tečnim naftnim gasom područja; i
zaštita planiranih koridora energetske infrastrukture.
Telekomunikaciona infrastruktura
Kvalitetna telekomunikaciona mreža jedan je od preduslova razvoja i podizanja opšteg standarda pa se u skladu sa tim postavljaju sledeći ciljevi razvoja telekomunikacione mreže:
tehnički osavremeniti postojeću telekomunikacionu mrežu u naseljima;
u okviru zaštitnog koridora autoputa, obezbediti dovoljno prostora za polaganje optičkog kabla;
izgraditi tehnički kvalitetnu i pouzdanu telekomunikacionu mrežu kojom će se postići gustina preko 50 telefona na 100 stanovnika do 2025. godine kao i pristup internetu u svim delovima mreže; i
izgraditi posebnu mrežu RR sistema za slabo naseljeni deo prostora kojom bi se pojačala uloga centara zajednice naselja.
Zaštita životne sredine, pejzaža, prirodnih i kulturnih vrednosti i zaštita od elementarnih nepogoda i tehničko – tehnoloških hazarda
Osnovni cilj je zaštita i unapređenje životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara, odnosno integralno upravljanje prirodnim uslovima kao faktorom nastanka prirodnih hazarda, što predstavlja osnovu uravnoteženog razvoja, korišćenja i uređenja prostora planskog područja. Od posebne važnosti je zaustavljanje dalje degradacije životne sredine, primena principa prevencije radi smanjenja rizika od potencijalno negativnih uticaja koridora autoputa na prirodne i kulturne vrednosti, uz sanaciju i revitalizaciju ugroženih područja.
Operativni ciljevi su:
Obezbeđivanje zaštite od buke na delovima koridora koji prolaze pored stambenih naselja;
Smanjivanje negativnih uticaja aerozagađenja i povišenog nivoa buke formiranjem zelenih zaštitnih pojaseva;
Obezbeđivanje zaštite voda (od spiranja sa kolovoznih površina) i zaštite od voda (uz plavna područja), uz prevenciju nastanka erozionih procesa;
Očuvanje specijske i ekosistemske raznovrsnosti prostora, kroz očuvanje lokaliteta koja su staništa prirodnih retkosti;
Uspostavljanje mreže ekoloških koridora radi omogućavanja migracija vrsta sa prostorno udaljenih staništa biljnih i životinjskih vrsta;
Uklapanje trase autoputa u pejzažne karakteristike planskog područja;
Usklađivanje trase autoputa sa mrežom ekoloških koridora i zaštitom utvrđenih i predviđenih za zaštitu prirodnih vrednosti;
Formiranje prolaza za životinje kroz infrastrukturni koridor sa ciljem očuvanja prohodnosti migratornih vrsta;
Zaštita nepokretnih kulturnih dobara od svih oblika nekontrolisane urbanizacije i izgradnje infrastrukturnih sistema;
Obezbeđivanje uslova za adekvatnu promociju kulturnih dobara kao turističkog resursa na koridoru autoputa; i
Sprovođenje mera prevencije, pripravnosti i odgovora na prirodne nepogode na svim nivoima (od preduzeća, preko opštinskih do državnih organa).
2.3. KONCEPCIJA REŠENjA SISTEMA
2.3.1. Ocena postojećeg stanja i SWOT analiza
Plansko područje obuhvata delove opština u Rasinskom, Raškom i Moravičkom upravnom okrugu i ostvaruje veze sa susednim područjima preko državnih puteva (DP) I i II reda, železničkom prugom i vazdušnim saobraćajem lokalnog karaktera. Postojeće stanje karakteriše i postojanje značajnih generatora saobraćajnih tokova: privrednih i turističkih potencijala, banjskih i specifičnih kapaciteta.
Dužina putne mreže na celokupnim teritorijama opština na Planskom području iznosi 1.870 km, od čega je 75,6% sa savremenim kolovozom, što je iznad republičkog proseka od 64,9%.
Tabela Putna mreža i stepen motorizacije 2009. godine
[pic]
Stepen motorizacije je različit, sa najmanjom vrednošću u opštini Ćićevac (164 PA/1.000 stanovnika) i najvećim u Vrnjačkoj Banji (253 PA/1.000 stanovnika). Ukupna dužina DP I reda na planskom području iznosi 165,9 km, dok su DP II reda zastupljeni sa 114,4 km. Gustina putne mreže po opštinama u bližem okruženju planiranog autoputa je različita i kreće se od 0,37 km/km² u Kraljevu do 1,34 km/km² u Vrnjačkoj Banji, dok je republički prosek 0,49 km/km².
Okosnicu drumskih veza čine*:
državni putevi I reda:
DP I reda br. 1 (E-75): autoput Beograd – Niš, koji se planskim područjem pruža kratkom deonicom u dužini od oko 3,4 km (km: 750+150 – km: 753+550));
DP I reda br. 5: gr. Republike Srpske (Vardište) – Kremna – Užice – Požega – Čačak – Kraljevo – Trstenik – Kruševac – Pojate – Paraćin – Zaječar – granica Bugarske. Teritorijom Plana se pruža od petlje „Pojate” (veza sa Autoputem E-75) do Preljine, u dužini od oko 118,6 km (km: 611+571 – km: 730+168). Deonica od Preljine do Kraljeva, u dužini od oko 30,8 km je u preklopu sa DP br. 22;
DP I reda br. 22: Horgoš – Novi Sad – Beograd – Lazarevac – Preljina – Kraljevo – Novi Pazar – Ribarići, u dužini od 36,6 km na Planskom području (km: 339+850 – km:376+456. Deonica od Preljine do Kraljeva, u dužini od oko 30,8 km je u preklopu sa DP br. 5;
DP I reda br. 23: Mali Požarevac – Mladenovac – Topola – Kragujevac – Knić – Mrčajevci (veza sa DP br. 5), sa veoma kratkom deonicom na Planskom području od 0,5 km (km: 113+471 – km:113+981); i
DP I reda br. 23.1: Ravni Gaj – Vitanovac – Kraljevo, u dužini od oko 12,6 km (km: 23+620 – km:36+220). Na planskom području se spaja sa DP br. 5.
državni putevi II reda:
DP II reda br. 102: Kragujevac – Rekovac – Kruševac – Beloljin, u dužini od oko 3,8 km, koji se na Planskom području ukršta sa DP br. 5 i br. 217;
DP II reda br. 119: Čitluk (veza sa DP br. 5) – Aleksandrovac – Jošanička Banja – Biljanovac, u dužini od 5,3 km;
DP II reda br. 214: Mala Krsna – Velika Plana – Jagodina – Niš – Leskovac – Vladičin Han – Vranje – Tabanovac, u dužini od oko 4,1 km, koji predstavlja alternativni pravac Autoputu E-75;
DP II reda br. 217: Mijatovac – Varvarin – Velika Drenova – Vitanovac (veza sa DP br. 23.1) koji se pruža paralelno DP br. 5 levom obalom reke Zapadne Morave, u dužini od oko 65,6 km na Planskom području;
DP II reda br. 218: Majur – Belušić – Velika Drenova – Aleksandrovac – Brus – Prepolac, u dužini od oko 10,8 km. Deonica od Velike drenove do stopanje, u dužini od 4,4 km je neprohodna, uključujući i prelaz preko reke Zapadne Morave. Na Planskom području se ukršta sa DP br. 5 i br. 217;
DP II reda br. 219: Rekovac – Grabovac – Čairi, u dužini od oko 9,8 km. Na Planskom području se ukršta sa DP br. 5 i br. 217;
DP II reda br. 220: Ćićevac (veza sa DP br. 5) – Varvarin – Rekovac – Kalenić, u dužini od oko 5,5 km;
DP II reda br. 222: Vrnjci (veza sa DP br. 5) – Grčak – Brus – Blace – Kuršumlija – Prolom Banja – Negosavlje, u dužini od oko 1,6 km; i
DP II reda br. 224: Ugljarevo (veza sa DP br. 217) – Novo Selo – Goč – za Gokčanicu, u dužini od oko 7,9 km.
opštinski putevi ukupne dužine 1.178 km na teritorijama opština na Planskom području, sa savremenim kolovoznim zastorom na svega 69,22%.
*NAPOMENA: U toku izrade Prostornog plana, na snagu je stupila Uredba o kategorizaciji državnih puteva, prema kojoj je, u odnosu na raniju kategorizaciju, značajan deo putne mreže u Srbiji izgubio rang državne mreže. Kako je Prostorni plan prošao proceduru Javnog uvida, uz saglasnost upravljača državnih puteva, ovde se, u vidu napomene, daje uporedni pregled državnih puteva prema ranijoj i novoj kategorizaciji. Napominjemo i da se sve stacionaže puteva prikazane u Prostornog planu odnose na stari referentni sistem državnih puteva zato što novi, koji je usklađen sa Uredbom o kategorizaciji državnih puteva („Službeni glasnik RS”, broj 14/12) još uvek nije urađen.
U tabeli koja sledi dat je uporedni prikaz državnih puteva.
Tabela Prikaz državnih puteva u obuhvatu plana
Državni putevi prema kategorizaciji do 2012. godine Putevi prema Uredbi o kategorizaciji iz 2012. godine DP I reda broj 1 DP IA reda broj 1 DP I reda broj 5 DP IA reda broj 4 DP I reda broj 22 DP IA reda broj 2 (deonica od Beograda do Preljine)DP IB reda br. 15 (deonica Kraljevo – Ribarići – granica sa Crnom Gorom) DP I reda broj 23 DP II reda broj 155 DP I reda broj 23.1 DP IB reda broj 15 (deonica Ravni Gaj – Vitanovac – Kraljevo) DP II reda broj 102 DP II reda broj 158 (deonica Kragujevac – Kruševac)DP IB reda broj 18 (deonica Kruševac – Beloljin) DP II reda broj 119 DP II reda broj 160 DP II reda broj 214 DP II reda broj 132 DP II reda broj 217 DP II reda broj 159 (deonica Vitanovac – Jasika)DP II reda broj 164 (deonica Mijatovac – Ćićevac) DP II reda broj 222 DP II reda broj 162 DP II reda broj 218 (deonica na planskom području) Gubi rang državnog puta – postaje opštinski put DP II reda broj 219 Gubi rang državnog puta – postaje opštinski put DP II reda broj 220 Gubi rang državnog puta – postaje opštinski put DP II reda broj 224 Gubi rang državnog puta – postaje opštinski put
Stanje kolovozne konstrukcije DP I reda se može oceniti kao zadovoljavajuće, uz potrebu rehabilitacije pojedinih deonica. Stanje DP II reda nije zadovoljavajuće i ne odgovara rangu puta.Saobraćajno opterećenje deonica DP, prikazano kroz PGDS (prosečan godišnji dnevni saobraćaj), dato je u sledećoj tabeli:
Tabela PGDS na DP na Planskom području (prema tada važećoj kategorizaciji)
[pic]
U strukturi saobraćajnog toka najzastupljeniji su putnički automobili sa učešćem od 77 – 85%.
Na Planskom području je od infrastrukture železničkog saobraćaja zastupljena:
magistralna elektrificirana železnička pruga broj 3, odnosno E-70 i E-85: Beograd – Niš, u dužini od 16,46 km. Železnička pruga je dvokolosečna od Ćuprije do železničke stanice Stalać, dok je od Stalaća do stanice Đunis jednokolosečna. U stanici Stalać se odvaja pruga prema Kraljevu, koja se kasnije spaja sa prugom Beograd – Bar;
regionalna jednokolosečna železnička pruga broj 55: Stalać – Kraljevo – Požega, u dužini od 99,91 km na Planskom području. Pruga je elektrificirana na deonici od Kraljeva do Požege;
magistralna neelektrificirana jednokolosečna pruga broj 20: Lapovo – Kragujevac – Kraljevo – Raška – Kosovo Polje – Đeneral Janković – državna granica, u dužini od oko 17,75 km, od čega je 3,84 km u preklopu sa prugom Stalać – Kraljevo – Požega; i
postojeći koridor ukinute pruge uzanog koloseka Čačak – Gornji Milanovac – Topola – Mladenovac.
Pored dugog veka eksploatacije bez adekvatnog održavanja i zastarelosti kolosečnih postrojenja i uređaja, nepovoljan momenat predstavlja i stanje koloseka koje nije zadovoljavajuće, što uslovljava pojavu deonica sa uvedenim laganim vožnjama, odnosno dozvoljenu brzinu kretanja na većini deonica u rasponu od 40 km/h do 80 km/h. Postojeći slobodni profil u većini slučajeva ne omogućava primenu savremenih transportnih tehnologija.
Od objekata namenjenih obavljanju vazdušnog saobraćaja postoje vojni i sportski aerodromi/letelišta u: Preljinama, Kraljevu (Lađevci), Trsteniku i Kruševcu. Vojni aerodrom poseduje asfaltno-betonsku poletno sletnu stazu, koja zahteva rekonstrukciju i ima potencijala da se osposobi za obavljanje civilnog vazdušnog saobraćaja.
Osnovne potencijale razvoja saobraćajne infrastrukture predstavlja povoljan saobraćajno – geografski položaj u odnosu na međunarodni Koridor 10 i Ibarsku magistralu (DP I reda br. 22), kao i planirani Autoput E-763 Beograd – Južni Jadran, mreža državnih i opštinskih puteva kojom se integrišu gradovi i opštine i ostvaruju veze sa susednim regionima, koridori železničkih pruga čiji potencijali nisu u dovoljnoj meri iskorišćeni, infrastruktura vazdušnog saobraćaja, sa mogućnošću prijema i otpreme manjih komercijalnih aviona u civilnom vazdušnom saobraćaju, prirodni preduslovi za razvoj biciklističkog saobraćaja u cilju povezivanja sa regionima i razvoja cikloturizma, naročito u zaštićenim područjima; i izgradnja logističkih centara u cilju uspostavljanja kompatibilnosti saobraćajnog sistema i racionalizacije transportnog procesa i usmeravanje razvoja industrijskih centara.
Osnovna ograničenja razvoja predstavlja nekompletna mreža državnih puteva, po pitanju neizgrađenih deonica i nestandardnih tehničko – eksploatacionih elemenata, saobraćajno opterećenje državnih puteva, sa kritičnim vrednostima na deonicama u zoni opštinskih centara koja premašuju projektovane kapacitete, prolazak DP I reda kroz opštinske centre, nedostatak puteva sa savremenim kolovozom u kategoriji opštinskih i nekategorisanih puteva, nedovoljna finansijska sredstva za održavanje, loše stanje železničke infrastrukture, visoka cena modernizacije infrastrukture vazdušnog saobraćaja i izgradnje pratećih sadržaja i nepostojanje odgovarajuće infrastrukture za nemotorni saobraćaj što dovodi do mešanja sa motornim saobraćajem.
SWOT analiza za saobraćajnu infrastrukturu
Tabela Prikaz SWOT analiza za saobraćajnu infrastrukturu
PREDNOSTI SLABOSTI 1. Geografski položaj Planskog područja sa direktnim kontaktom sa međunarodnim Koridorom 10 i planiranim Autoputem E-763 Beograd – Južni Jadran. 1. Ekonomska situacija i nepostojanje stabilnih izvora finansiranja. 2. Postojeća transportna mreža i infrastrukturni resursi. 2. Tok reke Zapadne Morave kao prirodne barijere. 3. Definisani okvir i ustanovljeni ciljevi i prioriti u skladu sa evropskim i regionalnim politikama razvoja saobraćaja. 3. Stanje postojeće putne infrastrukture, neplansko održavanje i smanjena bezbednost. 4. Postojanje osnovne infrastrukture vazdušnog saobraćaja. 4. Visoka cena rekonstrukcije i izgradnje saobraćajne infrastrukture i objekata. 5. Magistralna i regionalna železnička pruga. 5. Neintegrisani vidovi saobraćaja. 6. Prirodni preduslovi za organizovanje nemotornih vidova saobraćaja. 6. Nedovoljno razvijen sistem turističke signalizacije, biciklističkih i pešačkih staza. MOGUĆNOSTI PRETNjE 1. Interesi okolnih zemalja za razvoj regionalne transportne mreže i novi modeli ulaganja (koncesija, JPP, fondovi EU). 1. Dug period od izrade projektne dokumentacije do realizacije infrastrukturnih koridora. 2. Neposredna veza sa međunarodnim Koridorom 10 drumskim i železničkim vezama. 2. Velika finansijska sredstva potrebna za realizaciju koridora autoputa. 3. Mogućnost otvaranja prema novim tržištima u susednim državama putem realizacije funkcionalne putne mreže. 3. Nizak kreditni rejting države i nestabilno i nedovoljno finansiranje razvoja saobraćajnog sistema. 4. Razvoj multimodalnog sistema transporta i očuvanje ekološkog sadržaja. 4. Štetni uticaji motornog saobraćaja na životnu sredinu. 5. Prirodni uslovi za razvoj biciklističkog saobraćaja sa potrebnom infrastrukturom.
Osnovno koncepcijsko opredeljenje je rezervisanje prostora za koridor planiranog autoputa uz zadovoljenje osnovnih plansko – projektnih elemenata, racionalnije iskorišćavanje postojećih kapaciteta, rekonstrukcija i izgradnja ostale putne infrastrukture u cilju poboljšanja povezanosti prostora sa bližim i daljim okruženjem uz valorizaciju potencijala užeg i šireg uticajnog područja.
Planirane aktivnosti predstavljaju razradu strategije definisane PPRS, Strategijom razvoja železničkog, drumskog, vodnog, vazdušnog i intermodalnog transporta u Republici Srbiji od 2008. do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 4/08) i Generalnim master planom saobraćaja u Srbiji (2009. godine), gde je koridor Autoputa E-761 definisan kao razvojni projekat od prioritetnog značaja. Takođe je predviđena rekonstrukcija određenih deonica DP i realizacija obilaznih putnih pravaca u skladu sa smernicama PPRS i Prostornih planova jedinica lokalne samouprave, u cilju povećanja nivoa saobraćajne usluge. Opštinska putna mreža će se prilagođavati zahtevima i potrebama lokalnih samouprava i usklađivati sa putnom mrežom višeg nivoa u zavisnosti od utvrđenih prioriteta.
Predmetna deonica DP br. 5 je od primarnog značaja u mreži magistralnog karaktera naše zemlje, a u evropskoj mreži puteva ima sekundarni značaj – pripada putevima klase „B” sa oznakom E-761. Na nivou Srbije ova deonica povezuje centralne delove Republike pravcem istok – zapad, sa dva najznačajnija putna pravca države koji pripadaju i evropskoj mreži puteva. Prvi pravac je Autoput E-75 koji se poklapa sa krakom „C” Panevropskog multimodalnog Koridora 10, preko koga ostvaruje vezu na severu sa Beogradom i centralnom i zapadnom Evropom i na jugu sa južnim delovima Republike, odnosno sa BJR Makedonijom, Bugarskom i dalje Bliskim istokom i Azijom. Drugi putni pravac od izuzetnog značaja jeste planirana trasa Autoputa E-763 Beograd – Južni Jadran. Ovim putnim pravcem region bi dobio najkraću vezu sa zapadnom Srbijom, Crnom Gorom, a preko luke Bar i sa južnom Italijom, kao i veze sa pomorskim lukama Jadrana i Sredozemlja.
2.3.2.1. Celine i zone posebne namene
Celine i zone posebne namene odnose se na saobraćajni koridor i objekte u funkciji Autoputa E-761. Podeljene su na:
Zonu autoputa
Zone ukrštanja
Zone pratećih sadržaja
ZONA AUTOPUTA je definisani prostor za potrebe izgradnje autoputa i njegovo funkcionisanje. Izgradnja objekata u zoni putnog koridora podrazumeva objekte puta i objekte u funkciji saobraćaja na njemu, kao i objekte infrastrukturnih sistema koji se ukrštaju ili paralelno vode u koridoru puta. Širina zone iznosi 70,0 m.
Na zonu autoputa se nadovezuju zona neposredne zaštite i zona šire zaštite koje su definisane zakonskom regulativom.
Zona neposredne zaštite je utvrđena za obezbeđenje zaštite od štetnog uticaja putnog koridora na okruženje. Izgradnja objekata u zoni neposredne zaštite nije dozvoljena osim za objekte koji su u funkciji puta i saobraćaja na njemu i na deonicama kroz građevinska područja, gde se pruža mogućnost formiranja i izgradnje servisnih saobraćajnica u pojasu neposredne zaštite. Širina zone direktno proizilazi iz zakonske regulative i iznosi 40,0 m, i
Zona šire zaštite je u funkciji putnog koridora i njegovog nesmetanog funkcionisanja u prostoru. Izgradnja objekata u zoni šire zaštite dozvoljena je po selektivnom principu uz izradu odgovarajuće planske dokumentacije. Širina zone direktno proizilazi iz zakonske regulative i iznosi 40,0 m .
ZONE UKRŠTANjA autoputa sa postojećom i planiranom putnom mrežom i ostalim vidovima saobraćaja i postojećom i planiranom infrastrukturom i vodotocima prikazane su na referalnim kartama, a rezervisan prostor omogućuje implementaciju planiranog vida ukrštaja u fazi projektovanja.
Prostornim planom su definisana ukrštanja sa državnim i opštinskim putevima za deonice za koje se izdaje lokacijska dozvola direktno iz Prostornog plana, dok bi za ukrštaje i prelaze u zonama građevinskih područja naselja i radnih zona, kao i za deonice za koje je predviđena urbanistička razrada trebalo ostaviti mogućnost definisanja planovima nižeg reda, uz saobraćajno tehničke uslove upravljača puta.
ZONA PRATEĆIH SADRŽAJA, koju čine objekti uz državni put, koji imaju ulogu da omoguće što bolje funkcionisanje saobraćaja, kao i da pruže usluge potrebne korisnicima državnog puta, tj. zadovolje njihove potrebe i zahteve, kako bi se obezbedilo bezbednije i komfornije putovanje ili izvršenje transportnog rada.
Definisanje prostornog razmeštaja trase autoputa urađeno je na osnovu projektne dokumentacije, na nivou revidirane prethodne studije opravdanosti sa Generalnim projektom urađena, dok je idejni projekat za pojedine deonice u fazi izrade.
Za koridor Autoputa E-761, deonica Pojate – Preljina, rezerviše se prostor ukupne dužine oko 110,9 km. Širina koridora, kojom je obuhvaćena širina putnog pojasa od 70,0 m, obostrani pojas neposredne zaštite (80 m), obostrani pojas kontrolisane izgradnje (80 m) i širi zaštitni pojas od 470 m, iznosi ukupno 700 m. Trasa autoputa je definisana na osnovu Generalnog projekta i Prethodne studije opravdanosti, kao i kroz konsultacije sa obrađivačima idejnih projekata pojedinih deonica.
Poprečni profil planiranog autoputa podrazumeva:
kolovozne trake:
vozne trake 4h3,75 m
ivične trake 2h(1,0 m + 0,5 m)
zaustavne trake 2h2,50 m
prateći elementi kolovoza
razdelna traka 3,00-4,00 m
bankine 2h1,5 m
Slika 2: Putni pojas autoputa
Autoput u okviru putnog pojasa od oko 70 m, koji predstavlja i pojas eksproprijacije, ima po dve kolovozne trake i jednu zaustavnu traku u oba smera, kao i razdelno ostrvo između njih, kosine nasipa i zaštitnu ogradu i ima sledeći položaj i tehničke karakteristike po deonicama.
*Napomena: U prikazu deonica autoputa koji sledi, stacionaže su indikativnog karaktera, na nivou generalnih tehničkih rešenja. U toku dalje razrade tehničke dokumentacije može doći do izvesnih odstupanja, iz objektivnih razloga.
Deonica 1: Pojate – Koševi (km: 0+000 – km: 27+600)
Petlja „Pojate” na Autoputu E-75 Beograd – Niš, tj. mesto postojećeg nadvožnjaka koji je predviđen za rekonstrukciju, zbog širenja kraka postojeće petlje u pun profil novoprojektovanog autoputa, usvojeno je kao početak predmetne deonice. Trasa dalje ide jugozapadno, preseca gasovod (km: 1+215), a zatim mostom prelazi preko Jovanovačke reke i dvokolosečne železničke pruge (km: 1+324). Trasa nastavlja južno do druge denivelisane raskrsnice Ćićevac (km: 3+088), kojom je ostvarena veza sa putem Varvarin – Ćićevac, koji prelazi mostom (km: 3+686). U cilju neugrožavanja zaštićenih zona izvorišta „Moravište”, predlaže se vođenje trase bliže reci Velikoj Moravi. Osovinu autoputa u zoni vodoizvorišta „Moravište” je potrebno dodatno proveriti i ispitati u sledećim fazama izrade tehničke dokumentacije, imajući u vidu da do sada nisu dobijeni svi traženi merodavni uslovi i podaci. Trasa dalje vodi do mosta na reci Južnoj Moravi (km: 8+519) i mosta na reci Zapadnoj Moravi (km:9+871). Trasa ponovo prelazi na desnu obalu reke Zapadne Morave mostom u km: 15+940 i nastavlja dalje do denivelisane raskrsnice „Kruševac – istok” (km: 20+050). Trasa je na ovom delu u znatnom nasipu, imajući u vidu neposrednu blizinu reke i nivo stogodišnje vode, što uslovljava potrebu za oblaganjem kosina nasipa. Trasa je nadalje u velikoj meri definisana postojećom obilaznicom oko Kruševca, koja je izgrađena u poluautoputskom profilu i za koju je predviđena rehabilitacija. Na tom delu su predviđene dve petlje: „Kruševac istok” i „Kruševac zapad”.
Deonica 2: Obilaznica Kruševca – Trstenik (km: 27+600 – km: 47+000)
Sledeća deonica razmatra potez do urbanog područja Trstenika (km: 47+020). Trasa autoputa se pruža neizgrađenom zonom uz korito reke Zapadne Morave, desnom obalom, imajući u vidu da prebacivanje trase na levu obalu zahteva izgradnju dva nova mosta, dok su ostali pokazatelji merodavni za izbor varijante gotovo identični (raspodela saobraćajnih tokova, troškovi održavanja, sigurnost saobraćaja, prostorne posledice, ekološke posledice).
Na predmetnoj deonici predviđena je petlja „Velika Drenova” (km: 35+070/36+090) preko koje se ostvaruje veza sa DP II reda br. 218.
Na ovoj deonici se mora voditi računa o granicama Specijalnog rezervata prirode „Osredak”. Zavod za zaštitu prirode Srbije je 2009. godine pokrenuo istraživanje, a 2010. god je uradio Studiju zaštite Specijalnog rezervata prirode – Osredak. Prema istraživanju Zavoda utvrđeno je da je u pitanju područje sa izraženim biodiverzitetom tj. prisustvom reprezentativnih biljnih i životinjskih vrsta od kojih su mnoge zbog ugroženosti na nacionalnim i međunarodnim listama trajno zaštićenih vrsta. Na području rezervatu su definisana dva stepena zaštite: drugi stepen zaštite u površini od 153 ha i treći stepen zaštite u površini od 92 ha. Imajući u vidu da je prema Zakonu o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10 i 91/10- ispravka) zabranjeno izvođenje radova i aktivnosti u smislu izgradnje objekata tehničke infrastrukture, Planom se predviđa izmeštanje trase autoputa definisane Generalnim projektom na ovom području. Preporuka je obrađivaču Idejnog projekta deonice autoputa u zoni naselja Bresno polje, (okvirno od km: 30+000 do km: 35+000), da se ispita mogućnost izmeštanja trase južnije, van granica zaštićenog prostora, a na osnovu uslova Zavoda za zaštitu prirode. Ovaj prostor nije ugrožen građevinskim područjem naselja i ova intervencija je sa tog stanovišta moguća. Dodatna opravdanost ovog rešenja se može naći u izbegavanju nepovoljnih uslova za gradnju na postojećoj trasi, sa brojnim meandrima, močvarnim zemljištem i visokim nivoom podzemnih voda.
Deonica 3: Područje Trstenika (km: 47+000 – km: 55+000)
Treća deonica zahvata šire područje Trstenika, koje karakterišu vrlo složeni prostorni uslovi. Gradsko tkivo Trstenika spojeno sa naseljem Grabovac preko dva mosta preko reke Zapadne Morave, dok je desna obala reke u celosti pokrivena urbanim jezgrom Trstenika. Zbog toga se trasa autoputa vodi levom obalom reke Zapadne Morave, na koju prelazi mostom dužine 245 m (km: 47+690). Rešenje je prihvaćeno u PPO Trstenik i PGR Trstenika, tako da se koridor uspešno čuva od drugih namena. Na predmetnoj deonici predviđena je petlja „Trstenik” (km: 47+370) kojim se ostvaruje veza sa gradskim područjem i državnim putevima br. 5, br. 217 i br. 219.
U zapadnom obodu Trstenika nalazi se podzemna akumulacija vode čijom se eksploatacijom obavlja vodosnabdevanje grada. Koridor autoputa tangira ovo područje, što uslovljava povećane mere zaštite podzemnih voda. Trasa autoputa se i dalje vodi levom obalom reke Zapadne Morave, imajući u vidu postojeće i planirane turističke sadržaje u Vrnjačkoj Banji, zbog čega je potrebno regulisati njen tok u dužini od 1,7 km i izmeštanje trase DP II reda br. 217.
Trasa autoputa definisana Generalnim projektom se u manjoj meri koriguje u zoni vodoizvorišta „Zvezdan” u Trsteniku, imajući u vidu neposredno zonu zaštite kroz koju trasa autoputa prolazi. Rešenje izmeštanja trase je preuzeto iz Generalnog urbanističkog plana „Trstenik” do 2030. godine („Službeni list opštine Trstenik”, broj 7/09).
U toku izrade Idejnog projekta ove deonice autoputa, posebna pažnja se mora posvetiti delu deonice u dužini od 2,5 km, koja se vodi levom obalom reke Zapadne Morave, neposredno uz DP II reda br. 217, gde je teren plavan i nepovoljan za izgradnju i gde se nalazi zaštićeni lokalitet srednjovekovnog grada „Grabovac” – potes „Jerinin grad”.
Deonica 4: Trstenik – Adrani (km: 55+000 – km: 81+000)
Ova deonica se pruža do početka planirane obilaznice Kraljeva i planirane poprečne veze DP br. 23.1 i br. 5. Generalnim planom Vrnjačke Banje planirani turističko rekreativni sadržaji dopiru do same obale reke, što je uslovilo vođenje koridora levom obalom na slobodnom poljoprivrednom zemljištu. Posle prolaska koridora kroz ovu zonu trasa autoputa prelazi na desnu obalu mostom dužine 175 m (km: 59+600) imajući u vidu gusto izgrađenu levu obalu reke, razuđeno ušće reke Gruže kao leve pritoke reke Zapadne Morave i poziciju početka planirane obilaznice Kraljeva i planirane poprečne veze državnih puteva.
Od km: 73+000 (ušće reke Ibar u reku Zapadnu Moravu) do km: 81+000 (ušće reke Mujine u reku Zapadnu Moravu) predviđa se izgradnja obilaznice Kraljeva. Most preko reke Ibar, kao sastavni deo obilaznice, je izgrađen i privremeno povezan na gradsku mrežu. Poprečna veza DP I reda br. 5 i br. 23.1 je predviđena istočno od Kraljeva, pre njihovog spajanja u centralnoj gadskoj zoni.
Veza autoputa sa ostalom putnom mrežom ostvarena je preko petlje „Vrnjačka Banja” (km: 58+280) kojom se ostvaruje veza sa DP II reda br. 224, petlje „Ratina” (km: 69+555), kojom se ostvaruje veza sa DP br. 5 i br. 23.1 i petlje „Kamidzora” (km: 75+945), kojom se ostvaruje veza sa gradskim područjem i DP br. 23.1.
U zoni Vrnjačke Banje s obzirom na gustinu sadržaja i aktivnosti posebnu pažnju treba obratiti prilikom ukrštanja sa postojećom infrastrukturnom mrežom – vodovodom iz izvorišta „Ugljarevo” sa kojeg se vodom snabdeva Vrnjačka Banja, kao i potrebnim zaštitnim zonama i pojasevima ove infrastrukture, te se prilikom izrade Idejnog projekta moraju poštovati uslovi nadežnih preduzeća i organizacija.
Napominje se da u sklopu ove deonice trasa autoputa prolazi kontaktnom zonom podnožja Gledićkih planina (trasa od njega odvojena postojećim državnim putem prvog reda i naseljenim zonama) i doline Zapadne Morave te je potrebno da se prilikom izrade Idejnog projekta obrati posebna pažnja na očuvanje predela, s obzirom da je područje Gledićkih planina u ranijim planovima tretirano kao prirodno vredan predeo.
Deonica 5: Adrani – Preljina (km: 81+000 – km: 109+612)
Peta deonica se pruža od naselja Adrani do grada Čačka i završava se petljom „Preljina” koja je predviđena projektom Autoputa E-763 Beograd – Južni Jadran. Trasa se od petlje „Adrani” (km: 82+160) pruža desnom obalom reke Zapadne Morave, dok mostom u km: 83+370 prelazi na suprotnu obalu reke Zapadne Morave, kojom se kreće sve do Preljine. Razlog prelaska je lokacija potencijalnog vodoizvorišta „Adrani” i veliki kompleks sa postrojenjima za preradu kamena sa asfaltnom bazom, koji se nalaze na desnoj obali reke.
Denivelisanom raskrsnicom „Adrani” ostvaruje se vaza sa DP br. 5 (22), što podrazumeva izgradnju planirane poprečne veze kojom bi se povezali DP br. 5 i br. 22 međusobno i sa novim autoputem. Predmetna deonica se završava u čvoru „Preljina” u km: 110+870 gde je i krajnja stacionaža Autoputa E-761.
Obezbeđenje pristupačnosti planiranom autoputu svim korisnicima i ostvarivanje veze sa postojećom i planiranom putnom mrežom omogućiće se formiranjem petlji i ukrštaja. Obezbeđenjem servisnih, paralelnih putnih pravaca i izgradnjom denivelisanih ukrštaja (podvožnjaci i nadvožnjaci) omogućiće se povezanost različitih strana infrastrukturnog koridora bez uticaja na uslove odvijanja saobraćaja na Autoputu E-761.
Denivelisane raskrsnice – petlje
Koncepcija raskrsnica uslovljena je rangom puteva na ukrsnom pravcu. Predviđene su sa punim programom veza uz orijentaciju direktnih i poludirektnih rampi koja odgovaraju distribuciji saobraćajnog opterećenja na ukrsne pravce. Sve denivelisane raskrsnice predviđene su prema zatvorenom sistemu naplate putarine.
Lokacija ukrštaja je određena na osnovu sledećih kriterijuma:
obezbeđenje veza na mestima ukrštanja sa državnim i saobraćajno najopterećenijim opštinskim putevima uz maksimalno zadržavanje njihovih trasa;
denivelisano ukrštanje sa železničkim prugama (autoput iznad pruge);
obezbeđenje veze za regionalne i opštinske centre na Planskom području; i
obezbeđenje veze za pojedina područja (planirana za razvoj turizma i značajne prostorno-razvojne zone (industrija, robno-transportni centri i dr.).
Granične elemente denivelisanih raskrsnica, koji podrazumevaju proračun minimalnih i maksimalnih vrednosti za situacioni plan, podužni profil, poprečni profil i preglednost, potrebno je definisati u daljem procesu izrade projektne dokumentacije u funkciji računske brzine od Vr=60 km/h, kao maksimalnoj brzini na denivelisanoj raskrsnici. Na trasi autoputa su planirane sledeće petlje:
Tabela : Denivelisane raskrsnice na Autoputu E-761
[pic]
Napomena:
*Stacionaže definisane Prostornim planom su indikativnog karaktera, na nivou generalnih tehničkih rešenja. U toku dalje razrade tehničke dokumentacije može doći do izvesnih odstupanja, iz objektivnih razloga.
** stacionaža petlje „Katrga” data orijentaciono (92+900 km prema radnoj verziji Idejnog projekta) i njenu definitivnu lokaciju, kao i moguće tehničko rešenje (tip „indirektna truba”, „truba” i sl.), treba potvrditi daljom izradom tehničke dokumantacije, odnosno prilikom izrade planske i tehničke dokumentacije za autoputski pravac Lapovo – Batočina – Kragujevac – Knić – veza sa E-761. Lokacija u Katrgama je povoljnija sa stanovišta uklapanja više područja posebne namene u odnosu na lokaciju iz Prethodne studije opravdanosti sa Generalnim projektom (u zoni naselja Mrčajevci orijentacione stacionaže 96+180 km). U tom smislu, moguće je odstupanje od definisane stacionaže, tipa petlje, kao i broja naplatnih mesta
Denivelisana raskrsnica „Pojate”. Postojeća petlja je oblika trube koja povezuje DP I reda br. 5 sa Autoputem E-75. Planom se predviđa njena rekonstrukcija u smislu razdvajanja kolovoza na dvosmernom delu rampi, za šta je rezervisan prostor prilikom izgradnje petlje. Na osnovu saobraćajnih analiza, na početnim deonicama Pojate-Ćićevac i Ćićevac-Kruševac je saobraćaj najmanji na celom potezu (PGDS 9.500 -13.200), pa na ovoj petlji nisu predviđene značajnije izmene u smislu povećanja njenog kapaciteta. Detaljniji prostorni razmeštaj petlje, na osnovu istraživanja na nivou Idejnog projekta, prikazan je na grafičkom prilogu D1: Denivelisana raskrsnica „Pojate”.
Denivelisana raskrsnica „Ćićevac”. Petlja je planirana u funkciji povezivanja DP I reda br. 5, DP II reda br. 220 prema Varvarinu, posredno i DP II reda br. 214, naselja Ćićevac, Pojate i Stalać sa novim autoputem. Petlja je oblika indirektne trube sa orijentaciom rampi u skladu sa veličinom saobraćaja. U zoni petlje, od pratećih sadržaja poziciono je definisana naplatna rampa. Veza sa DP II reda br. 220 se ostvaruje trokrakom površinskom raskrsnicom. Potrebno je predvideti pet naplatnih mesta na naplatnoj stanici, tj. po jedno mesto sa spoljne strane rampe za elektronsku naplatu i vangabaritna vozila i tri za ručnu naplatu. Detaljniji prostorni razmeštaj petlje, na osnovu istraživanja na nivou Idejnog projekta, prikazan je na grafičkom prilogu D2: Denivelisana raskrsnica „Ćićevac”.
Denivelisana raskrsnica „Kruševac – istok”. Petlja je planirana u funkciji povezivanja DP I reda br. 5, DP II reda br. 221b i DP II reda br. 223 sa planiranim autoputem. Nadovezuje se na planiranu istočnu tranzitnu saobraćajnicu Kruševca (veza ka Brusu i Kopaoniku), sa koje će biti omogućene veze ka gradu. Petlja je oblika „trube” i postavljena je unutar pojasa koji je već rezervisan za nju. Detaljniji prostorni razmeštaj petlje, na osnovu istraživanja na nivou Idejnog projekta, prikazan je na grafičkom prilogu D3: Denivelisana raskrsnica „Kruševac – istok”.
Denivelisana raskrsnica „Kruševac – zapad”. Petljom se povezuje industrijska zona u Kruševcu, centralni i zapadni delovi grada i DP II reda br. 102, a preko njega i DP II reda br. 217 sa novim autoputem. Planom se predlaže da se u narednim fazama izrade projektne dokumentacije razradi oblik petlje „truba” umesto „poludeteline” koja je predviđena Generalnim projektom. Naime, troškovi eksploatacije sa dva naplatna mesta će veoma brzo prevazići investicione troškove izgradnje petlje oblika „truba”, imajući u vidu saobraćajne analize i perspektivne saobraćajne tokove. Prostorni uslovi su definisali u velikoj meri izgled petlje. Veza sa ostalom putnom mrežom se ostvaruje preko kružne raskrsnice unutrašnjeg radijusa 16 m. Detaljniji prostorni razmeštaj petlje, na osnovu istraživanja na nivou Idejnog projekta, prikazan je na grafičkom prilogu D4: Denivelisana raskrsnica „Kruševac – zapad”.
Evidentno je da su predviđene petlje Kruševac istok i Kruševac Zapad na malom međusobnom rastojanju (manje od 2 km), što dodatno dolazi do izražaja ukoliko se uzme u obzir i postojanje izlivnih i ulivnih traka između njih. Predmetnim planom se rezerviše prostor za izgradnju obe denivelisane raskrsnice, pri čemu se prioritet daje petlji „Kruševac – istok”. Opravdanost izgradnje petlje „Kruševac – zapad” je potrebno proveriti u sledećim fazama izrade projektne dokumentacije. Planom se predviđa izgradnja servisne saobraćajnice, paralelne autoputu, koja povezuje petlju „Kruševac – istok” sa gradskom saobraćajnicom kroz industrijsku zonu Kruševca preko planirane kružne raskrsnice. Planirana saobraćajnica će služiti za izmeštanje tranzitnih tokova iz Kruševca koji ne koriste autoput i za ostvarivanje direktne veze industrijske zone sa autoputem ukoliko se ne realizuje petlja „Kruševac – zapad”.
Denivelisana raskrsnica „Velika Drenova”. Denivelisana raskrsnica je planirana u funkciji povezivanja DP II reda br. 218, a preko njega i DP II reda br. 217 i DP I reda br. 5 sa planiranim autoputem. Uz ovu petlju se planira izgradnja nedostajuće deonica na DP br. 218 uz izgradnju mosta preko reke Zapadne Morave. Detaljniji prostorni razmeštaj petlje, na osnovu istraživanja na nivou generalnog projekta, prikazan je na grafičkom prilogu D5: Denivelisana raskrsnica „Velika Drenova”.
Denivelisana raskrsnica „Trstenik”. Ova raskrsnica je planirana oko 1 km istočno od Trstenika u neizgrađenom prostoru i ima za cilj da preko planiranih saobraćajnica primarne gradske mreže poveže grad, sportski aerodrom i DP I reda br. 5, DP II reda br. 219 i DP II reda br. 217 sa planiranim autoputem. Detaljniji prostorni razmeštaj petlje, na osnovu istraživanja na nivou generalnog projekta, prikazan je na grafičkom prilogu D6: Denivelisana raskrsnica „Trstenik”.
Denivelisana raskrsnica „Vrnjačka Banja”. Planirana je u funkciji povezivanja Vrnjačke banje, subregionalnog centra sa izraženom turističkom funkcijom, sa planiranim autoputem preko DP II reda br. 224, a posredno i sa DP I reda br. 5, DP II reda br. 222 i DP II reda br. 217. Detaljniji prostorni razmeštaj petlje, na osnovu istraživanja na nivou generalnog projekta, prikazan je na grafičkom prilogu D7: Denivelisana raskrsnica „Vrnjačka Banja”.
Denivelisana raskrsnica „Ratina”. Ova raskrsnica podrazumeva izgradnju planirane poprečne veze kojom bi se povezali DP I reda br. 5 i br. 23.1 međusobno, kao i sa novim autoputem. Ujedno ovo mesto je predviđeno kao početna tačka u planiranoj realizaciji obilaznice Kraljeva kao jedne od prioritetnih etapa u gradnji celog putnog pravca. Detaljniji prostorni razmeštaj petlje, na osnovu istraživanja na nivou generalnog projekta, prikazan je na grafičkom prilogu D8: Denivelisana raskrsnica „Ratina”.
Denivelisana raskrsnica „Kamidzora”. Planirana je u prethodno oslobođenom prostoru izmeštanjem korita reke Zapadne Morave, koja u ovom prostoru izraženo meandrira. Raskrsnica povezuje planirane saobraćajnice industrijske zone grada Kraljeva, a preko njih centralne zone i DP I reda br. 23.1 sa planiranim autoputem. Detaljniji prostorni razmeštaj petlje, na osnovu istraživanja na nivou generalnog projekta, prikazan je na grafičkom prilogu D9: Denivelisana raskrsnica „Kamidzora”.
Denivelisana raskrsnica „Adrani”. Raskrasnica je planirana u severoistočnoj perifernoj zoni Kraljeva i povezuje DP I reda br. 5 sa planiranim autoputem. Definitivni položaj petlje je potrebno utvrditi nakon definisanja ukrsnog mesta zapadne obilaznice Kraljeva i DP I reda br. 5/22, u smislu njene dislokacije bliže ukrsnom mestu planirane zapadne obilaznice Kraljeva i postojećeg DP br. 5, a u skladu sa realnom dinamikom realizacije zapadne obilaznice. Sama petlja je locirana na km: 82+160 (km: 80+950 po Generalnom projektu) i razvijana je u povoljnim topografskim i ograničenim prostornim uslovima. Petlja je oblika „Trube” sa punim programom veza. Orijentacija direktnih i poludirektnih rampi je takva da odgovara distribuciji saobraćajnog opterećenja na ukrsne pravce. Detaljniji prostorni razmeštaj petlje, na osnovu istraživanja na nivou Idejnog projekta, prikazan je na grafičkom prilogu D10: Denivelisana raskrsnica „Adrani”.
Denivelisana raskrsnica „Katrga”. Osim povezivanja naselja u okruženju sa planiranim autoputem, sama petlja je značajna i zbog povezivanja planiranog autoputskog pravca Lapovo – Batočina – Kragujevac – Knić – veza sa E-761 (u zoni naselja Katrga – orijentaciona stacionaža km: 92+900 prema radnoj verziji Idejnog projekta). Ova petlja zahteva dodatno istraživanje i pažljivo planiranje imajući u vidu da studijska, planska i tehnička dokumentacija za predmetni autoput, na osnovu koje bi se moglo detaljnije definisati mesto priključka, još uvek nije urađena. Ovo je naročito važno sa stanovišta prostornog uklapanja više područja posebne namene uključujući aerodrom „Morava”, kao i stečenih obaveza u pogledu regionalnog i lokalnog prostornog razvoja. Na osnovu dosadašnjih istraživanja i planskih obaveza iz planova šireg područja povezivanje autoputskih koridora E-761 i koridora autoputa prema Kragujevcu ukazuje na to da je optimalna lokacija ove petlje na području naselja Katrga (orijentacione stacionaže km: 92+900 prema radnoj verziji Idejnog projekta). Ovu optimalnu lokaciju, neophodno je potvrditi tehničkom dokumentacijom za autoputski pravac Lapovo-Batočina-Kragujevac –Knić-veza sa E-761, kao i prostornim planom područja posebne namene za taj autoputski pravac. Ova petlja povezuje novi autoput sa pomenutim putnim pravcem, a preko njega i sa DP br. 5/22.
Denivelisana raskrsnica „Preljina”. Ova raskrsnica je oblika trube i podrazumeva izgradnju planirane poprečne veze kojom bi se povezali DP br. 5 i br. 22 međusobno, kao i sa novim autoputem. Veza je definisana kao primarna gradska saobraćajnica koja se završava na ukrštaju sa E-761 dužine oko 1.500 m. Planom se predviđa njeno produženje do DP I reda br. 22 za oko 800 m u cilju njegovog efiksnijeg povezivanja sa novim autoputem i postojećom obilaznicom Čačka.
Ostatak deonice u dužini od oko 2,6 km ima funkciju priključka planiranog Autoputa E-761 na projektovanu trasu Autoputa E-763 Beograd-Južni Jadran. Projektnim rešenjem deonice E-763 Takovo-Preljina, ovaj priključak je predviđen kao privremeno rešenje tako što ga je povezao na postojeći DP I reda br. 22 u mestu Preljina. Rešenje podrazumeva izgradnju saobraćajnice u dužini od oko 1.000 m, naplatnu stanicu i most preko reke Dičine. Rešenje iz tehničke dokumentacije planiranog Autoputa E-761 predviđa izradu trajnog rešenja što podrazumeva priključak E-761 dužine 2,6 km (u poluprofilu), poprečna veza DP br. 5 i br. 22 dužine 2,3 km i izgradnju same petlje „Preljina”. Detaljniji prostorni razmeštaj petlje, na osnovu istraživanja na nivou Idejnog projekta, prikazan je na grafičkom prilogu D12: Denivelisana raskrsnica „Preljina”.
Realizacija petlji koje se povezuju na planirane gradske primarne saobraćajnice u Kruševcu, Trsteniku, Kraljevu i Čačku predpostavljaju prethodnu realizaciju ovih saobraćajnica, te je neophodna stalna koordinacija sa gradskim strukturama u narednim fazama projektovanja.
Ukrštanje sa ostalom putnom infrastrukturom
Povezivanje područja sa suprotnih strana autoputskog koridora ostvaruje se planskim razmeštajem denivelisanih ukrštaja, tj. nadvožnjaka i potputnjaka, kojima se povezuju trase državnih puteva, frekventnijih opštinskih puteva i pojedinih poljskih puteva.
Tabela Ukrštaji na Autoputu E-761*
redni broj objekat stacionaža (km) napomena GP PPPN 1 nadvožnjak Stacionaže za ove objekte nisu određene u Generalnom projektu 5+315 prelaz preko autoputa 2 nadvožnjak 7+688 prelaz preko autoputa 3 potputnjak 8+405 poljski put ispod mosta 4 potputnjak 8+594 poljski put ispod mosta 5 potputnjak 12+140 poljski put ispod mosta 6 potputnjak 13+812 pločast propust L=5 m 7 potputnjak 17+388 poljski put ispod mosta 8 nadvožnjak 19+595 prelaz preko autoputa 9 nadvožnjak 22+683 DP II reda br. 102 10 potputnjak 24+020 pločast propust L=5 m 11 potputnjak 25+285 pločast propust L=5 m 12 nadvožnjak 28+613 prelaz preko autoputa kod naselja Kukljin 13 nadvožnjak 34+460 DP II reda br. 218 14 potputnjak 40+127 pločast propust L=10 m 15 potputnjak 44+524 pločast propust L=10 m 16 potputnjak 47+050 pločast propust L=5 m 17 nadvožnjak 48+160 DP II reda br. 219 18 potputnjak 48+580 gradska ulica 19 nadvožnjak 56+900 DP II reda br. 224 20 potputnjak 60+173 pločast propust L=10 m 21 potputnjak 63+695 pločast propust L=5 m 22 nadvožnjak 65+085 opštinski put 23 potputnjak 67+804 pločast propust L=5 m 24 nadvožnjak 69+820 veza sa DP br. 5 i br. 23.1 25 podvožnjak 73+230 DP I reda br. 23.1 26 nadvožnjak 75+130 veza sa DP br. 23.1 i opštinskim 27 nadvožnjak 78+015 opštinski put, veza na DP br.5 28 potputnjak 79+650 80+860 pločast propust L=10 m 29 potputnjak 80+595 81+808 pločast propust L=20 m 30 potputnjak 80+950 82+160 propust petlja “Adrani” L=10 m 31 potputnjak 81+575 82+786 pločast propust L=10 m 32 potputnjak 83+390 84+590 pločast propust L=10 m 33 podvožnjak 84+025 85+225 DP I reda br. 5 L=48 m 34 potputnjak 85+350 86+560 pločast propust L=10 m 35 potputnjak 86+897 88+110 pločast propust L=10 m 36 potputnjak 87+267 88+479 pločast propust L=5 m 37 potputnjak 87+579 88+809 pločast propust L=5 m 38 potputnjak 88+491 89+704 pločast propust L=10 m 39 podvožnjak 89+740 90+955 pločast propust L=10 m 40 potputnjak 90+615 91+830 pločast propust L=10 m 41 potputnjak 92+203 93+418 pločast propust L=10 m 42 potputnjak 92+889 94+105 pločast propust L=10 m 43 potputnjak 93+655 94+871 pločast propust L=10 m 44 potputnjak 95+075 96+290 pločast propust L=10 m 45 potputnjak 95+769 96+987 pločast propust L=20 m 46 potputnjak 97+650 98+865 prolaz ispod mosta 47 potputnjak 98+808 100+025 pločast propust L=5 m 48 potputnjak 100+224 101+441 pločast propust L=5 m 49 nadvožnjak 101+644 102+865 prelaz preko autoputa 50 potputnjak 103+179 104+406 pločast propust L=5 m 51 potputnjak 105+068 106+285 pločast propust L=5 m 52 potputnjak 106+476 107+693 pločast propust L=5 m 53 nadvožnjak 106+891 108+116 prelaz preko autoputa
Napomena:
*Stacionaže definisane Prostornim planom su indikativnog karaktera, na nivou generalnih tehničkih rešenja. U toku dalje razrade tehničke dokumentacije može doći do izvesnih odstupanja, iz objektivnih razloga.
Radi potrebe održavanja autoputa i preusmeravanja saobraćaja u prilikama kada je jedna traka autoputa zatvorena predviđaju se službeni prolazi na međusobnom rastojanju od 2,5 – 3,5 km. Definitivan položaj službenih prolaza će biti određen u sledećim fazama izrade projektne dokumentacije.
Imajući u vidu raznovrsnost životinjskog sveta na predmetnom području, u daljim fazama izrade projektne dokumentacije potrebno je ispitati mogućnost realizacije eko-nadvožnjaka, tj. prelaza preko autoputa koji su namenjeni životinjama.
Mostovi i nadvožnjaci na trasi autoputa
U cilju premošćavanja rečnih tokova, na trasi autoputa su predviđeni sledeći mostovi:
Tabela Mostovi na Autoputu E-761*
[pic]
Napomena:
*Stacionaže definisane Prostornim planom su indikativnog karaktera, na nivou generalnih tehničkih rešenja. U toku dalje razrade tehničke dokumentacije može doći do izvesnih odstupanja, iz objektivnih razloga.
Svi mostovi su predviđeni sa armirano betonskim stubovima, a konačne lokacije će biti određene kroz izradu glavnih projekata, imajući u vidu značajno meandriranje pojedinih rečnih tokova.
Alternativni putni pravac
Alternativni putni pravci imaju funkciju da omoguće kretanje korisnicima koji idu pravcem pružanja planiranog putnog pravca i u slučajevima kada oni ne žele da koriste autoput, kao i da omoguće usmeravanje regionalnih i lokalnih kretanja ka autoputu preko najbliže petlje.
Alternativni putni pravac čine DP II reda br. 214, koji predstavlja alternativni putni pravac Autoputu E-75 i DP I reda br. 5 koji prati trasu planiranog autoputa. DP br. 5 se od veze sa DP br. 214 u Pojatima pruža dalje prema Ćićevcu, gde se preko petlje „Ćićevac” ostvaruje veza sa planiranim autoputem. Alternativni putni pravac dalje nastavlja trasom DP br. 5 prema Kruševcu, prolazeći kroz naselja Stalać i Mrzenica i kroz sam grad Kruševac, imajući u vidu da je trasa obilaznice Kruševca sastavni deo profila planiranog autoputa. Zbog toga se predviđa izgradnja servisne saobraćajnice, paralelne autoputu, koja se pruža od Makrešana do Čitluka, u dužini od oko 8,4 km. Time se izbegava uvođenje tranzitnog saobraćaja u Kruševac i direktan pristup autoputu iz industrijske zone Kruševca, do eventualne izgradnje petlje „Kruševac – istok”. Planirana saobraćajnica se odvaja od DP I reda br. 5 u km: 712+268 i ponovo se spaja sa istim putem u km:703+673.
Trasa alternativnog pravca dalje vodi do Trstenika, prolazeći kroz naselja Koševi, Stopanja, Donji Ribnik i Odzaci, obilazeći Trstenik sa južne strane. Nakon toga trasa nastavlja preko naselja Vrnjci, Podunavci, Vrba i Ratina do Kraljeva, gde prolazi kroz sam grad, imajući u vidu da obilaznica Kraljeva još uvek nije realizovana. Nakon naselja Adrani, trasa alternativnog putnog pravca prelazi reku Zapadnu Moravu i planirani Autoput E-761 i preko naselja Mrčajevci i Mojsinje dolazi do naselja Preljina gde se spaja sa DP br. 22 koji u ovom delu predstavlja alternativni putni pravac planiranom Autoputu E-763 Beograd – Južni Jadran.
2.3.2.4. Plan razmeštaja pratećih sadržaja u koridoru Autoputa E-761
Prateći sadržaji omogućavaju bolje uslove funkcionisanja saobraćaja, kao i zadovoljavanje potreba i zahteva korisnika puta u cilju bezbednijeg i efikasnijeg transporta.
Funkcionalni sadržaji državnog puta obuhvataju službe i objekte koji utiču na eksploatacione parametre i uslove saobraćaja vozila, pre svega u cilju ostvarenja projektovanog kapaciteta, brzine i kvaliteta usluge.
Sadržaji za potrebe korisnika državnog puta podrazumevaju sve objekte i funkcije koje obezbeđuju bezbednije i komfornije putovanje učesnika u saobraćaju uz ostvarenje pozitivnih ekonomskih efekata.
Osnovni kriterijumi za izbor mikrolokacija za prateće sadržaje su:
saobraćajno tehnički uslovi;
prostorni uslovi;
prirodni uslovi;
komunalna i infrastrukturna opremljenost; i
uslovi zaštite životne sredine.
Saobraćajno tehnički uslovi podrazumevaju postojanje ulivnih i izlivnih traka kako bi se omogućio nesmetani saobraćajni tok. U tom pogledu mesta početka ulivnih traka za odmorišta moraju biti lako uočljiva i prepoznatljiva u odnosu na okruženje. Prostorni uslovi su vrlo značajan kriterijum imajući u vidu da od vrste objekta i obima sadržaja zavisi i obim zauzimanja zemljišta koji se kreće od 0,5 – 3 ha. Prirodni uslovi uzimaju u obzir afirmaciju mikrolokacija kroz formiranje pristupačnih pratećih sadržaja. Formiranje kompleksa pratećih sadržaja ne sme ugroziti prirodne odnose na određenom prostoru, već treba da podignu nivo njihove privlačnosti. Komunalna i infrastrukturna opremljenost pojedinih lokacija, kao i mogućnosti autonomnog komunalnog opremanja, snabdevanja i održavanja ili direktna povezanost sa naseljima u okruženju su veoma bitni parametri kod izbora mikrolokacija pratećih sadržaja. Zaštita životne sredine u okviru zona pratećih sadržaja je veoma važan kriterijum imajući u vidu da su ove lokacije, sa ekološkog aspekta, tretirane kao zone povećanog rizika (naročito u akcidentnim situacijama).
Izgradnja pratećih sadržaja autoputa realizovaće se na osnovu ovog plana, a u svemu prema projektnoj dokumentaciji. U toku daljih terenskih istraživanja za potrebe izrade tehničke dokumentacije i izvođenja radova može doći do izvesnih odstupanja od Planom utvrđenih stacionaža. Ova odstupanja su moguća iz objektivnih razloga zato što su Planom stacionaže definisane indikativno na nivou generalnih tehničkih rešenja.
Usvojen je princip linijske prostorne raspodele baza za održavanje i objekata upravljanja i kontrole saobraćaja. Rešenje je uslovljeno odnosom željenog standarda i zahtevanog nivoa održavanja.
Baze za održavanje puteva, predstavljaju osnovne baze, locirane na međusobnom rastojanju od 40-60 km, između određenih petlji, usvojenog linijskog sistema održavanja. Zauzimaju površinu od 1,5 – 4,0 ha. Obavezni sadržaji baza su:
magacin soli;
pokriveno skladište;
otvoreno skladište;
garaža za putnička vozila;
upravna zgrada;
komunalna oprema lokacije;
pumpa za gorivo; i
parking za vozilo.
Planom se predviđa realizacija dve baze za održavanje, čije lokacije treba da ispunjavaju sledeće zahteve:
blizina urbanih naselja;
kompletna komunalna opremljenost (kanalizacija, voda, struja, grejanje);
ekološki kriterijum;
međusobni razmak od 40-60 km; i
tehnički elementi servisnih puteva uz mogućnost okretanja vozila za zimsko održavanje (vanstandardna vozila).
Položaj baze se predviđa unutar tipičnog čvora (dupla truba, indirektna truba). Uz bazu za održavanje predviđaju se i sadržaji za upravljanje saobraćajem.
Planom se predviđaju sledeće lokacije za baze za održavanje:
baza kod petlje „Velika Drenova” – orijentaciona stacionaža km: 36+090; i
baza kod petlje „Kamidzora” – orijentaciona stacionaža km: 75+945.
Objekti kontrole i upravljanja podrazumevaju:
sisteme za obezbeđivanje pravovremenih informacija:
telefonske stubiće, na međuodstojanju od oko 2 km;
video sistem;
senzore za lokalne meteorološke uslove;
senzore saobraćajnog toka, na međuodstojanju od 20 km; i
patrolna vozila i dr.
sistem obaveštavanja:
telekomunikacionu opremu;
saobraćajne znake; i
patrolna vozila.
S obzirom da je Generalni projekat autoputa, kao osnov za izradu ovog Plana, predvideo klasičan sistem saobraćajne signalizacije, Planom se predviđa mogućnost instaliranja Inteligentnog Transportnog Sistema (ITS), čija se opravdanost i svrsishodnost mora proveriti kroz izradu Idejnog projekta autoputa i Studije opravdanosti.
S tim u vezi se predviđa detektovanje i brojanje saobraćaja u vidu integrisanog saobraćajnog detektora koji se sastoji od: doplerovog, ultrazvučnog i pasivniog infracrvenog radara za merenje brzine vozila, klasifikaciju vozila, merenje vremena između vozila i zauzetost saobraćajnih voznih traka. Tip detektora je za montažu na portal iznad kolovoza. Lokaciju portala je potrebno predvideti u sledećoj fazi izrade projektne dokumentacije. Takođe se predviđa instaliranje video nadzora za nadgledanje situacije u kritičnim situacijama i na specifičnim mestima, kao što su petlje i mostovi.
Objekti naplate putarine, koje čine glavna naplatna mesta (u daljem tekstu: GNM) i sporedna naplatna mesta (u daljem tekstu: SNM), sadrže:
naplatni plato;
podijum naplatnog platoa;
naplatne kabine;
centralna poslovnica;
osvetljenje;
pomoćne površine; i
objekte kontrolne stanice.
Planom se predviđaju sledeće lokacije za objekte naplate putarine:
GNM na petlji Pojate na km: 0+000 (ukoliko novi pravac E-761 bude u istom sistemu naplate sa E-75, ovo mesto nema naplatu);
GNM na km: 107+300 (ukoliko novi pravac E-761 bude u istom sistemu naplate sa E-763, ovo mesto nema naplatu); i
SNM na svim lokacijama koje se poklapaju sa lokacijama denivelisanih raskrsnica.
Ovi sadržaji su obavezni elementi autoputa koji pozitivno utiču na nivo usluge, stepen bezbednosti i ukupan nivo komfora. U prateće sadržaje za potrebe korisnika spadaju: parkirališta, odmorišta, moteli i benzinske stanice.
Parkirališta su namenjena kraćem odmoru korisnika (15-30 minuta) i predviđaju se odvojeno po smerovima sa praktično istim sadržajima i na približno istoj stacionaži. Obavezni sadržaji su sanitarni čvor, voda za piće i veće zelene površine za odmor opremljene klupama i stolicama. Mogući sadržaji su manje prodavnice i/ili kafei i montažne prodavnice sezonskih proizvoda. Moguće ih je dodatno opremiti prodavnicama ili kafeima koji rade u sezoni.
Odmorišta služe za duže zadržavanje (30-90 minuta) i za pružanje različitih usluga. Obavezni sadržaji su stanica za snabdevanje gorivom, restoran, kafei, prodavnica prehrambene robe, prodavnica potrošnih i rezervnih delova za vozila, informacioni centar, sanitarni čvor, voda za piće, zelena površina za odmor. Odmorište je moguće obogatiti u kasnijem periodu i drugim sadržajima, u zavisnosti od potreba korisnika kao što su pumpe za gorivo i manji autoservisi.
Uslužni centri su celoviti multifunkcionalni prateći sadržaji koji služe za duže zadržavanje korisnika. Pored prethodno navedenog, opremaju se i motelima, kamping prostorom, benzinskim pumpama, servisima i radionicama. To su specifično urbanistički uređeni prostori potpuno komunalno opremljeni. Pristup uslužnim centrima se, pored direktnog pristupa sa autoputa, obezbeđuje i preko lokalne putne mreže u zaleđu.
Prateće sadržaje je potrebno locirati imajući u vidu usklađivanje potrebe korisnika sa funkcionalno – bezbednosnim zahtevima autoputa i prostornim mogućnostima i ograničenjima, uz razmatranje sledećih parametara:
saobraćajno-tehnički uslovi;
„spoljna sagledljivost” objekta;
položaj u odnosu na denivelisane raskrsnice;
granični elementi plana i profila;
prostorna ograničenja;
prirodni i istorijski uslovi mikrolokacije;
komunalna opremljenost; i
zaštita životne sredine.
Prostornim planom se predviđa realizacija sledećih pratećih sadržaja autoputa:
parkirališta: km: 7+213 (obostrano), km: 68+210 (obostrano) i km: 100+780 (obostrano);
odmorišta: km: oko 30+000 i oko 60+000 (obostrano), pri čemu odmorište na oko 60+000 može da preraste u uslužni centar, ukoliko se ukaže potreba kroz dalju razradu tehničke dokumentacije
Ukoliko je moguće, kod svih parkirališta i odmorišta je potrebno predvideti individualne vodozahvate (bunari i sl.), koji će služiti pre svega kao izvor tehničke vode. Detaljna prostorna organizacija odmorišta i uslužnih centara mora se definisati kroz izradu posebne planske i projektne dokumentacije u skladu sa potrebama korisnika, dok su parkirališta objekti tipskog karaktera i na grafičkom prilogu D13: Parkiralište „Moravište”, predstavljeno je parkiralište u km: 7+213.
Pored pratećih sadržaja u okviru koridora autoputa, Planom se omogućava i realizacija motela i benzinskih stanica na ostaloj putnoj mreži u okviru Planskog područja, tj. na pristupnim saobraćajnicama autoputu, a na osnovu prostornih planova lokalnih samouprava.
Državni put I reda br. 5 se, do realizacije Autoputa E-761, zadržava na postojećoj trasi sa potrebnom rehabilitacijom i modernizacijom tehničko-eksploatacionih karakteristika. Nakon izgradnje autoputa, koridor DP I reda br. 5 se poklapa sa koridorom novoizgrađenog autoputa, dok napuštena trasa zadržava rang državnog puta dok se ne steknu uslovi za njegovu prekategorizaciju. Na osnovu Uredbe o kriterijumima za kategorizaciju državnih puteva („Službeni glasnik RS”, broj 37/09), urbanističkih planova jedinica lokalne samouprave i tehničko-eksploatacionih karakteristika samog puta moguće je određene deonice proglasiti putem nižeg ranga od postojećeg (državni put II reda ili opštinski put u delu van naselja, primarna gradska saobraćajnica u naselju i sl.). Prekategorizaciju puta vrši upravljač puta (JP „Putevi Srbije”) uz saglasnost nadležnog ministarstva.
Ostale DP I reda je potrebno rehabilitovati u cilju zadovoljavanja tehničko-eksploatacionih karakteristika predviđenih za ovaj rang puteva.
Planira se rehabilitacija svih DP II reda na Planskom području, od kojih se izdvajaju:
DP br. 102, u dužini od 3,8 km i izmeštanje deonice od naselja Lipovac do ukrštanja sa planiranim autoputem, u cilju formiranja istočne obilaznice Kruševca;
DP br. 119, u dužini od 5,3 km, koji je od velikog značaja za povezivanje regije Župe sa planiranim autoputem;
DP br. 214, u dužini od 4,1 km. Ovaj putni pravac predstavlja alternativni putni pravac Autoputu E-75 i njegovo redovno održavanje predstavlja prioritetnu aktivnost;
DP br. 217, u dužini od 65,6 km. Značaj ovog putnog pravca ogleda se u integrisanju naselja na levoj obali reke Zapadne Morave i njihovo povezivanje sa planiranim autoputem preko poprečnih veza;
DP br. 218, u dužini od 10,8 km i izgradnja deonice od čvora br. 0177 „Velika Drenova” do čvora br. 1009 „Stopanja”, u dužini od oko 4,4 km, uključujući izgradnju mosta preko reke Zapadne Morave. Predmetni pravac predstavlja najkraću vezu između regija Levač i Župa i predstavlja njihovu najkraću vezu sa planiranim autoputem imajući u vidu da će se saobraćaj na ovom putu intenzivirati izgradnjom mosta i povezivanjem sa autoputem i regijom Župe, predlaže se izmeštanje trase puta kroz naselje Velika Drenova. Trasa puta od km: 48+704 do km:54+875 bi se izmestila istočno od naselja, izgradnjom novih deonica dužine 4,52 km (2,25+2,27), pri čemu bi deonica od 1,67 km bila u preklopu sa DP br. 217 (km: 58+112 do km: 59+778);
DP br. 219, u dužini od 9,8 km, sa izgradnjom savremenog kolovoznog zastora;
DP br. 220, u dužini od 5,5 km. Ovaj putni pravac je veoma važan jer predstavlja vezu opštine Varvarin sa Autoputem E-75 i planiranim Autoputem E-761;
DP br. 222, sa predlogom izmeštanja trase puta u skladu sa rešenjem iz PPO Vrnjačka Banja, pri čemu se trasa u zapadnom delu produžava do spajanja sa DP br. 224 u cilju spajanja sa petljom „Vrnjačka Banja”, dok se u istočnom delu trasa izmešta iz centra naselja Vrnjačka Banja i formira istočnu obilaznicu. Nova trasa puta na planskom području ima dužinu od oko 6,5 km; i
DP br. 224, u dužini od 7,9 km, sa izgradnjom novog mosta preko reke Zapadne Morave. Ovim putnim pravcem će se, preko denivelisane raskrsnice, ostvarivati veza planiranog autoputa sa opštinama Vrnjačka Banja i Trstenik.
Na planskom području su predviđene sledeće obilazne saobraćajnice:
oko Ćićevca: koja povezuje postojeće DP br. 5 i DP br. 220, u cilju preusmeravanja tranzitnog saobraćaja prema Varvarinu iz urbane zone;
oko Kruševca: na DP br. 5 (km: 703+673 do km: 712+268), u cilju izmeštanja tranzitnog saobraćaja iz Kruševca;
oko Kraljeva, što predstavlja prioritetni zadatak; i
oko naselja Mrčajevci i Bresnica na DP I reda br. 5 u dužini od oko 4,0 km.
Imajući u vidu planirani razvoj privrednih i radnih zona blisko autoputu na potezu od Ćićevca do Trstenika, predviđa se izgradnja servisnih saobraćajnica, paralelnih autoputu, preko kojih će se ostvarivati posredna veza privrednih zona sa denivelisanim raskrsnicama – petljama, preko mreže opštinskih puteva i DP II reda.
Trase planiranih obilaznih i servisnih saobraćajnica je potrebno detaljnije definisati izradom odgovarajuće tehničke, studijske i planske dokumentacije, imajući u vidu konfiguraciju terena, stepen izgrađenosti i sl, što se planskom razradom na ovom nivou nije moglo uraditi.
Na osnovu Prostornog plana infrastrukturnog koridora Autoputa E-75, odnosno Predloga uredbe o izmenama i dopunama Uredbe o utvrđivanju PPPPN Autoputa E-75, deonica Beograd – Niš, na Planskom području i njegovoj bliskoj okolini se predviđa zadržavanje postojećih ili izgradnja sledećih pratećih sadržaja za korisnike autoputa:
postojeće parkiralište „Rubin” desno (km: 753+100 sa nepovoljnom lokacijom na izlaznom kraku petlje „Pojate” prema Nišu) sa privremenom namenom do realizacije motela „Rubin 2” i benzinske stanice na km: 755+000;
planirano samostalno obostrano smaknuto parkiralište „Bračin 1” levo (oko km: 757+000) i „Bračin 2” desno (oko km: 759+500);
planirana samostalna obostrana smaknuta benzinska stanica „Pojate 2” (desno, oko km: 755+000) i postojeća „Pojate 1” u sastavu (rekonstruisanog) turističko-rekreativnog kompleksa motela „Rubin 1” („Araus” i „NIS Petrol”, levo, km: 753+200); i
obostrani smaknuti motel, i to postojeći motel „Rubin 1” tip II (levo, km: 753+200) i planirani motel „Rubin 2” tip II (desno, oko km: 755+000).
2.4. REGIONALNI ZNAČAJ SISTEMA I FUNKCIONALNE VEZE
Realizacija autoputskog koridora imaće na srednji i duži rok značajne uticaje na bliže i dalje okruženje po pitanju režima korišćenja prostora, demografskih kretanja i uticaja na privredni razvoj. Analizom mreže državnih magistralnih putnih pravaca uočavaju se dva glavna pravca orijentisana smerom sever-jug tj. Koridor 10 i Ibarska magistrala, dok se po pitanju poprečnih veza uočavaju nedostatci, što će se ublažiti realizacijom Autoputa E-761.
Širi značaj autoputskog koridora ogleda se u povezivanju šireg uticajnog područja tj. Turske, Bugarske, Srbije, Bosne i Hercegovine i Hrvatske, kao i Koridora 10 (Salzburg – Zagreb – Beograd – Niš – Skoplje – Solun) sa planiranim koridorom E-763 Beograd – Južni Jadran, tj. Jadranskim priobaljem i lukom Bar, kao značajnim robno-transportnim centrom. U okviru Trans – Evropske putne mreže odnosno mreže međunarodnih puteva, koridor putnog pravca Pojate – Preljina pojavljuje se kao vezni put E-761 sekundarnog značaja, čijom će se realizacijom omogućiti bolji kvalitet usluge prevoza putnika i roba.
[pic]
Slika 3: Prostorni razmeštaj infrastrukturnih koridora
Značaj saobraćajnice ogleda se i u obezbeđivanju efikasnijeg, ekonomičnijeg i bezbednijeg transporta putnika i roba iz pravca istočne i južne Srbije tj. užeg uticajnog područja, kao i BJR Makedonije i Grčke (luka Solun) prema zapadnoj Srbiji, centralnoj Bosni i crnogorskom primorju. Povezivanjem sa lukom Bar omogućeno je povezivanje i sa južnom Italijom, kao i veze sa pomorskim lukama Jadrana i Sredozemlja.
Primarna funkcija je obezbeđivanje visokokapacitetne saobraćajnice koja će zadovoljiti potrebe saobraćajne tražnje u budućem periodu, dok se sekundarna funkcija ogleda u podsticaju razvoja bližeg i daljeg okruženja tj. planskog područja i regiona koji njemu gravitiraju, uz ostvarivanje maksimalnih komercijalnih efekata u direktnom okruženju autoputa. Sistem putne mreže Srbije izgradnjom Autoputa Pojate – Preljina pružao bi znatno bolju uslugu tokovima ljudi i robe koji se trenutno odvijaju mrežom državnih puteva I i II reda. Preusmeravanjem daljinskih i međugradskih tokova na planirani autoput stekli bi se uslovi za poboljšanje kvaliteta usluga na DP br. 5.
Analiza teritorijalne kohezije užeg uticajnog područja autoputa u PPRS (kroz ocenu regionalne pristupačnosti na osnovu 4 indikatora), pokazala je da postoji neuravnoteženost regionalne pristupačnosti ovog područja i da se u pogledu kvaliteta pristupačnosti izdvajaju sledeće celine:
sa iznadprosečnom regionalnom pristupačnošću koja zahvata Rasinsku oblast; i
sa ispodprosečnom regionalnom pristupačnošću koju čine Zlatiborska, Moravička i Raška oblast sa ispodprosečnom regionalnom pristupačnošću.
Izgradnjom autoputa mogu se očekivati značajnija poboljšanja sledeća tri od četiri indikatora regionalne pristupačnosti i to:
pristupačnost drumskim saobraćajem, najpre zahvaljujući povećanju gustine mreže puteva visokog kvaliteta/ranga;
vremena pristupa tržištima, kako unutar samog područja uticaja, tako i u odnosu na prostor Republike i regija/centara Jugoistočne Evrope; i
vremena pristupa najbližim regionalnim centrima.
Kao pokazatelj poboljšanja teritorijalne kohezije na makro nivou razmatranja, analizirano je vreme pristupa centara opština iz područja uticaja autoputa Beogradu (kao funkcionalnom urbanom području Mega značaja) i Nišu (kao funkcionalnom urbanom području međunarodnog značaja). Analiza je sprovedena za putovanja trasama:
Autoputem E-75 i u nastavku do centara državnim putevima I reda;
Ibarskim putem (DP I reda br. 22) i u nastavku odgovarajućim ostalim državnim putevima, na relaciji Beograd – centri opština u području uticaja budućeg autoputa; i
kombinacijom novog autoputa umesto ostalih državnih puteva i Ibarske magistrale, odnosno Autoputa E-75.
Rezultati su dati u sledećoj tabeli.
Tabela – Vreme pristupa iz Beograda/Niša ka opštinskim centrima područja uticaja novog autoputa
[pic]
Analiza pokazuje da se mogu očekivati uštede vremena na svim posmatranim relacijama, čime će se bitno unaprediti pristupačnost Planskog područja u odnosu na glavne centre Republike. Značajne uštede će se ostvariti na sledećim relacijama:
Beograd/Niš – Kruševac;
Beograd/Niš – Trstenik;
Beograd/Niš – Vrnjačka Banja;
Beograd/Niš – Kraljevo; i
Beograd/Niš – Čačak.
Kada su u pitanju relacije između centara opština unutar šireg okruženja autoputa, skraćenje vremena putovanja sa izgradnjom autoputa je znatno na svim relacijama.
Promena teritorijalne kohezije Planskog područja pre i posle izgradnje autoputa najbolje se ilustruje kada se analizira izohrona koju formiraju putovanja u trajanju do 60 minuta. Iz podataka datih u narednoj tabeli vidi se da je obuhvat naselja 60-to minutnom izohronom relativno sužen i obuhvata relacije koje se mogu grupisati oko:
Kruševca – ka Ćićevcu, Varvarinu i Trsteniku;
Trstenika – ka Kruševcu, Vrnjačkoj Banji i Kraljevu; i
Vrnjačke Banje – ka Kruševcu, Trsteniku, Kraljevu i Čačku.
Tabela – Matrica relacija između naselja/centara opština unutar planskoog područja autoputa sa naznakom izohrone linije od 60 minuta, postojeće stanje
[pic]
Korišćenjem planiranog autoputa gotovo sve relacije unutar šireg okruženja autoputa bivaju obuhvaćena izohronom od 60 minuta, izuzev relacija između najudaljenijih tačaka (Ćićevac – Čačak i Varvarin – Čačak).
Tabela – Matrica relacija između naselja/centara opština unutar uticajnog područja autoputa sa naznakom izohrone linije od 60 minuta, stanje sa novim autoputem
[pic]
Realizacijom Autoputa E-761 na deonici Pojate – Preljina rasterećuju se deonice DP I reda, redukuje obim teretnog saobraćaja i povećava komercijalna brzina na istom, dok se održava optimalni kvalitet usluge na deonicama autoputa.
Obim saobraćaja na pojedinim deonicama DP br. 5 je već dostigao kritične vrednosti, dok će na skoro svim deonicama preći 10.000 vozila na dan veoma brzo. Prognozirane vrednosti obima saobraćaja u slučaju nerealizacije Autoputa E-761 dati u sledećoj tabeli. Za karakteristične godine uzete su 2004. – bazna godina, 2016 – predviđeni početak eksploatacije i 2035. period 20-to godišnje eksploatacije.
Tabela Obim saobraćaja na DP br. 5 bez realizacije Autoputa E-761
deonica PGDS (vozila na dan) 2004. 2016. 2035. Čačak – Preljina 0 9.640 18.423 Preljina – Mrčajevci (Katrga) 8.353 14.738 26.329 Mrčajevci (Katrga) – Kraljevo 6.700 11.820 21.116 Kraljevo – Kraljevo 1 6.700 11.820 21.116 Kraljevo 1 – Ribnica 8.023 14.199 25.276 Ribnica – Beranovac 9.346 16.577 29.435 Beranovac – Novo Selo 9.346 16.577 29.435 Novo Selo – Vrnjci 8.964 15.900 28.261 Vrnjci – Čairi 7.855 13.907 24.759 Čairi – Stopanja 7.968 14.102 25.227 Stopanja – obil. Kruševac 8.046 14.239 25.363 obil. Kruševac 3.500 6.138 11.859 obil. Kruševac – Ćićevac 3.721 6.511 11.715 Ćićevac – Pojate 4.652 7.549 14.653
U slučaju realizacije autoputa, pored normalnog saobraćaja, generiše se i novostvoreni saobraćaj, čije su vrednosti za prvu godinu eksploataciju i dvadesetogodišnji period eksploatacije dati u sledećoj tabeli:
Tabela Obim saobraćaja na Autoputu E-761
deonica Autoputa E-761 PGDS (vozila na dan) „normalni saobraćaj” „normalni saobraćaj” 2016. 2035. 2016. 2035. Pojate – Ćićevac 6.900 13.185 1.510 2.884 Ćićevac – Kruševac istok 4.904 9.364 1.073 2.049 Kruševac istok – Kruševac zapad 4.898 9.348 1.072 2.045 Kruševac zapad – V. Drenova 9.286 17.746 2.032 3.882 V. Drenova – Trstenik 9.854 18.830 2.156 4.119 Trstenik – Vrnjačka Banja 9.716 18.567 2.126 4.062 Vračka Banja – Ratina 10.789 20.617 2.360 4.510 Ratina – Kamidzora 10.788 20.617 2.360 4.510 Kamidzora – Adrani 7.550 14.428 1.652 3.156 Adrani – Mrčajevci (Katrga) 8.284 15.830 1.812 3.463 Mrčajevci (Katrga) – za DP br. 5/22 9.640 18.423 2.109 4.030 za DP br. 5/22 – Preljina 9.640 18.423 2.108 4.030
Realizacijom Autoputa E-761 rasterećuju se deonice DP br. 5, što je prikazano u tabeli koja sledi:
Tabela Obim saobraćaja na DP br. 5 nakon realizacije Autoputa E-761
deonica PGDS (vozila na dan) 2016. 2035. Preljina – Mrčajevci 4.126 7.879 Mrčajevci – Kraljevo 2.757 5.263 Kraljevo – Kraljevo 1 2.757 5.263 Kraljevo 1 – Ribnica 3.687 7.037 Ribnica – Beranovac 4.618 8.811 Beranovac – Novo Selo 4.618 8.811 Novo Selo – Vrnjci 4.430 8.457 Vrnjci – Čairi 3.232 6.168 Čairi – Stopanja 3.280 6.259 Stopanja – obil. Kruševac 3.974 7.587 obil. Kruševac – Ćićevac 1.220 2.320 Ćićevac – Pojate 762 1.448
Prosečne godišnje stope rasta formirane su na osnovu studije infrastrukture regiona Balkan, Master plana Republike Srbije i operativnih podataka JP „Putevi Srbije”.
Tabela Prosečne godišnje stope rasta po tipovima vozila (%)
period PA BUS LTV STV TTV AV 2005-2010 5,40 3,60 3,40 4,20 4,60 5,20 2010-2015 4,60 3,40 3,30 4,00 4,20 4,20 2015-2020 4,10 3,40 3,30 3,70 4,10 3,60 2020-2025 3,60 3,10 3,10 3,50 4,10 3,40 2025-2030 3,36 3,10 3,10 3,50 4,10 3,40 2030-2035 3,24 3,10 3,10 3,50 4,10 3,40
Plansko područje će adekvatnim razvojem železničke infrastrukture i razvojem Koridora 10 ostvariti kvalitetne veze prema jugoistoku Evrope i Bliskom istoku. Osim toga, uvođenjem novih standarda i tehnologija intermodalnog transporta, kako u tehnološkom tako i poslovnom smislu, ostvariće se kvalitetne veze sa lukom Bar, čime se povećava dostupnost evropskog tržišta.
Povećanjem učešća železničkog transporta u ukupnom obimu prevoza, pre svega roba, daje se veliki doprinos ekologiji i zaštiti životne sredine, što će, uz razvoj intermodalnih čvorišta, dati osnov za razvoj sistema zasnovano na principima održivog razvoja.
Magistralna međunarodna elektrificirana železnička pruga broj 3
odnosno E-70 i E-85: Beograd-Niš
Pruga Beograd-Niš izgrađena je 1884. godine, kao jedna od prvih na ovim prostorima, sa ciljem da ostvari železničku vezu Niša sa Beogradom i Srbije sa Evropom. Pruga je izgrađena kao jednokolosečna, a u periodu od 1934. do 1988. godine dograđivan je drugi kolosek na deonicama između Velike Plane i Trupala. Na pruzi je organizovan javni putnički i teretni saobraćaj. Pruga je osposobljena za osovinski pritisak od 225 kN.
Dvokolosečne deonice imaju najveće dopuštene brzine vozova do 100 km/h, a jednokolosečne deonice od 60-100 km/h. Pruga je elektrificirana u periodu od 1971 . do 1974. godine i opremljena SS i TK uređajima.
Pruga Beograd-Niš je deo železničkog Koridora 10 i predstavlja magistralnu E prugu (E-70 i E-85), a zbog geostrateškog položaja Srbije, kao deo tradicionalnog saobraćajnog koridora, ima veliki međunarodni-tranzitni značaj i nalazi se u evropskim planovima i sporazumima kojima su definisani ciljevi i standardi razvoja interoperabilne železničke infrastrukture u okviru Transevropske železničke mreže. Pored međunarodnog značaja, pruga Beograd-Niš koja povezuje dva velika grada i železnička čvora Beograd i Niš predstavlja kičmu železničke mreže Srbije i ima veliki nacionalni značaj, potvrđen i istaknut kroz PPRS od 2010. do 2020. godine, kao i Stavove i Odluke Nacionalnog saveta za infrastrukturu i Vlade Republike Srbije, da je železnički Koridor 10 jedan od državnih prioriteta. Osnovni cilj razvoja Koridora 10 su brze, kvalitetne i konkurentne železničke veze sa značajno redukovanim vremenima putovanja između velikih gradskih, komercijalnih i industrijskih centara Republike Srbije i Evrope.
Na planskom području su deonice Ćuprija-Stalać i Stalać-Đunis, pri čemu je deonica Ćuprija-Stalać dvokolosečna sa najvećom dopuštenom brzinom do 100 km/h, a deonica Stalać-Đunis je jednokolosečna sa najvećom dopuštenom brzinom 60-85 km/h. U toku su aktivnosti na rekonstrukciji i izgradnji dvokolosečne deonice pruge Gilje-Ćuprija za projektnu brzinu 160 km/h. Takođe, u toku su aktivnosti na pripremi za izradu planske i tehničke dokumentacije za rekonstrukciju jednokolosečne deonice Stalać-Đunis sa izgradnjom dvokolosečne deonice.
Značajne stanice na pruzi između čvorova Beograd i Niš su: stanica Velika Plana (u kojoj se priključuje pruga iz Male Krsne); stanica Lapovo (u kojoj se priključuje pruga Lapovo-Kragujevac-Kraljevo-Kosovo Polje); stanica Stalać (u kojoj se priključuje pruga Stalać-Kraljevo-Požega).
Cilj razvoja pruge Beograd-Niš je rekonstrukcija, modernizacija i izgradnja dvokolosečne pruge visoke performanse za mešoviti (putnički i teretni) saobraćaj i intermodalni transport za projektnu brzinu od 160 km/h, a gde god je to moguće 220 km/h, po evropskim standardima interoperabilnosti kojima se obezbeđuje visok nivo brzine, bezbednosti, kapaciteta, udobnosti, redovitosti i zaštite životne sredine.
Magistralna neelektrificirana železnička pruga broj 20 odnosno E-85:
Lapovo – Kragujevac – Kraljevo – Kosovo Polje -Đeneral Janković – granica sa BJRM
Pruga Lapovo – Kragujevac – Kraljevo – Kosovo Polje – Đeneral Janković – državna granica sa BJRM predstavlja magistralnu E prugu, a ovom prugom se ostvaruje alternativna veza pruge Beograd – Niš sa BJRM. Pruga je jednokolosečna neelektrificirana, a na pruzi je organizovan javni putnički i teretni saobraćaj. Pruga je osposobljena za osovinski pritisak od 220 do 225 kN. Najveća dopuštena brzina vozova je do 100 km/h.
Na planskom području u okviru predmetne pruge, kao i pruge Stalać – Kraljevo – Požega, nalazi se železnički čvor Kraljevo, koji ima veliki značaj, posebno u robnom saobraćaju. Planiranom dogradnjom koloseka na deonici Lapovo – Kragujevac – Kraljevo poboljšaće se kvalitet usluge na pruzi i povećati značaj železničkog čvora u Kraljevu kao potencijalnog intermodalnog čvora.
Regionalna železnička pruga broj 55: Stalać-Kraljevo-Požega
Pruga Stalać – Kraljevo – Požega je jednokolosečna neeelektrificirana, a na pruzi je organizovan javni putnički i teretni saobraćaj. Pruga je osposobljena za osovinski pritisak od 180 do 225 kN. Najveća dopuštena brzina vozova je do 100 km/h.
Pruga Stalać – Kraljevo – Požega predstavlja regionalnu prugu koja povezuje regione sa magistralnom mrežom, odnosno povezuje magistralnu međunarodnu prugu E-70 i E-85: Beograd-Niš sa magistralnom prugom E-85: Lapovo – Kragujevac – Kraljevo – Kosovo Polje – Đeneral Janković – državna granica sa BJRM i sa magistralnom prugom E-79: (Beograd) – Resnik – Požega – Vrbnica – državna granica, a koja povezuje Republiku Srbiju sa Crnom Gorom i Albanijom, kao i luku Bar sa Koridorima 10 i 7. Poseban značaj povezanosti pruge Stalać – Kraljevo – Požega sa magistralnim prugama E-79, E-70 i E-85 je stvaranje uslova za nesmetano odvijanje kontejnerskog i svih tehnologija intermodalnog transporta železnicom, sa izgradnjom kapaciteta za povezivanje značajnih korisnika železničkih usluga.
Uz saobraćajno „otvaranje” Planskog područja realizacijom autoputa, ukupna regionalna pristupačnost u odnosu na značajne evropske regije i centre biće bitno poboljšana rekonstrukcijom i modernizacijom aerodroma.
Postojeći vojni aerodrom „Lađevci” pruža mogućnost korišćenja u civilne svrhe, naročito za pružanje specifičnih turističkih usluga, dok bi se nakon dogradnje i rekonstrukcije aerodroma u Trsteniku, Kraljevu i Kruševcu stekli uslovi za njihovu upotrebu za prihvat i otpremu manjih komercijalnih aviona u poslovne i turističke svrhe.
Razvojem integralnog transporta odnosno izgradnjom skladišno-distributivnih ili robno-transportnih centara uspostavlja se kompatibilnost saobraćajnog sistema i omogućuje racionalizacija transportnog procesa. Njihova izgradnja doprineće boljoj koordinaciji u lancu proizvodnja-transport-prodaja, čime se uspostavlja kompatibilnost saobraćajnog sistema i omogućuje racionalizacija transportnog procesa. Doprinos privredi se ogleda i u rešavanju problema usitnjenosti skladišnih prostora, racionalizaciji distribucije, mogućnosti uvođenja savremene informatike, kao i u smanjenju zagušenja opštinskog centra teretnim saobraćajem.
Izgradnjom planiranih autoputskih koridora omogućava se efikasniji plasman proizvoda na nova tržišta, što će usloviti povećanje tražnje za proizvodima, tako da će postojanje logističkih centara postati nužnost.
3. PLANSKA REŠENjA
3.1. UTICAJ NA PRIRODU I ŽIVOTNU SREDINU I MERE ZAŠTITE
Planska rešenja zaštite i korišćenja prirodnih resursa bazirana su na principima racionalne i kontrolisane eksploatacije, u skladu sa ciljevima koncepta održivog razvoja, a u odnosu na koridor planiranog autoputa koji je predmet ovog prostornog plana.
3.1.1. PRIRODNI RESURSI
3.1.1.1. POLjOPRIVREDNO ZEMLjIŠTE
Uticaj posebne namene na korišćenje poljoprivrednog zemljišta i razvoj poljoprivrede. S obzirom na planiranu izgradnju autoputa dolinom Zapadne Morave od Pojata do Preljine, pored neophodnog kontrolisanog planskog korišćenja sadašnjih poljoprivrednih površina za potrebe izgradnje autoputa i njihovog pretvaranja u građevinsko zemljište, omogućiće se ne samo savremena i dobra saobraćajna veza i dostupnost lokalnih zajednica u planskom području, već će se poboljšati i pristupačnost i omogućiti bolji uslovi plasmana poljoprivrednih proizvoda lokalnim zajednicama planskog područja, ali i susednim brdsko – planinskim opštinama u kojima su povoljni uslovi za razvoj planinskog stčarstva, proizvodnju biljnih kultura tradicionalno vezanih za brdsko-planinske krajeve (krompir, voće, vinova loza u župama, lekovito bilje i šumski plodovi i sl.). Plansko područje će se svakako javiti kao prioritetna zona u kojoj će se razvijati i agroprerađivački kapaciteti u planom definisanim radnim zonama, kao i njihovo povezivanje sa ostalim naseljenim pocručjima i veza sa autoputskim koridorom, odnosno uticajnim područjem u kojem je moguć plasman poljoprivrednih proizvoda. Prioritetno se javlja potreba obezbeđenja dostupnosti poljoprivrednih površina u pojedinim delovima planskog područja, kako se autoput ne bi javio kao ograničavajući faktor komuniciranja i funkcionisanja, a time i ekonomskog razvoja.
U prostornom smislu angažovanja zemljišta, planirani koridor autoputa koristiće, u meri gde je to moguće, postojeće putne pravce, ali na većem delu trase (oko 85%) vodi kroz poljoprivredno i vodno zemljište, te je neophodna zaštita istih od nepovoljnih efekata funkcionisanja saobraćaja na autoputu. Izgradnja i proširenje građevinskih površina pod saobraćajnicama smatra se negativnom propratnom pojavom razvoja posebne namene. Takođe, javlja se i mogućnost eventualnog zagađenja tokom eksploatacije same saobraćajnice, usled pojačane frekvencije u vidu štetnih dejstva na okruženje i čak na ugrožavanje površinskih podzemnih voda.
S obzirom da izgradnja autoputa, osim što izuzima značajne površine poljoprivrednog zemljišta od svoje primarne funkcije – poljoprivredne proizvodnje, često ima i negativne posledice po okolno zemljište i okolinu u celinu, Prostornim planom se propisuje obaveza obezbeđenja zaštite obradivog poljoprivrednog zemljišta od prve do pete klase, naročito onog koje je uređeno u postupku komasacije, a zemljište slabijih bonitetnih klasa i neobradivo poljoprivredno zemljište se može koristiti u nepoljoprivredne svrhe. U skladu sa tim, Prostornim planom je predviđeno maksimalno očuvanje poljoprivrednog zemljišta i ublažavanje mogućih konflikata koji mogu biti:
neposredno i posredno delovanje koridora na očuvanje, ili degradaciju poljoprivrednog zemljišta,
delovanje same gradnje koridora na neposredno okruženje.
Uporedo sa izgradnjom neophodno je preduzeti mere zaštite poljoprivrednog zemljišta i to:
podizanjem sistema zaštitnog zelenila sa ciljem zaštite od izduvnih gasova i umanjenje uticaja taloženja aerozagađenja na okolnom zemljištu;
definisanje i uređenje mreže opštinskih i nekategorisanih puteva sa ciljem očuvanja poljoprivrednog zemljišta i mogućnošću njegove valorizacije.
3.1.1.2. ŠUME I ŠUMSKO ZEMLjIŠTE
Iako koridor planiranog autoputa minimalno prolazi kroz manje enklave šumskog zemljišta, neophodno je obezbediti ostvarivanje osnovnih funkciija šuma i vanšumskog zemljišta na čitavom planskom području. U odnosu na planirani koridor puta, razvoj šumarstva odnosi se na:
unapređenje stanja šuma na teritoriji obuhvata Prostornog plana,
povećanje stepena šumovitosti i obraslosti područja, a pogotovo ugroženih delova (područja manje šumovitosti i mesta izložena intenzivnom negativnom uticaju),
zaštita šuma od svih oblika negativnog delovanja i stabilnost šumskih ekosistema,
rešavanje potencijalnih konflikata vezanih za prolazak koridora kroz šume i šumsko zemljište,
podizanje zaštitnih imisionih šuma u graničnim zonama industrijskih postrojenja i saobraćajnica,
formiranje zaštitnog zelenila uz radne površine u ataru, na prostorima za rekultivaciju (napuštene deponije, degradirano zemljište) i u zonama kroz ili pored naseljenih mesta,
uspostavljanje monitoringa, očuvanje stabilnosti i kvaliteta lovne divljači,
formiranje prelaza za životinje kroz infrastrukturni koridor, radi smanjenja njihovog uginuća,
zaštita retkih vrsta kroz očuvanje staništa.
3.1.1.3. VODE
Uticaj posebne namene na vodoprivrednu / hidrotehničku problematiku
Voda i vodotoci, kao dobra od opšteg interesa, za zadovoljenje opštih i pojedinačnih interesa pod posebnom su zaštitom i koriste se pod uslovima i na način koji određuje Zakon o vodama („Službeni glasnik RS”, br. 30/10 i 93/12). S obzirom na ciljeve zaštite i korišćenja vodnog resursa (optimiziranje režima voda, praćenja stanja i analize kvaliteta voda), kao i potrebe za racionalnim i višenamenskim korišćenjem vodotokova i priobalja (vodosnabdevanje, melioracije, plovidba, rekreativne i turističke aktivnosti, poribljavanje, hidroenergetski potencijal i sl.), razvoj i značaj vodnih resursa zavisiće od njihove zaštite, očuvanja i uređenja, nastavka izgradnje meiorativnih sistema i antierozivne zaštite i zaštite od štetnog dejstva voda, zatim razvoja privrednog i sportskog ribolova, kao i izgradnje odgovarajuće turističke infrastrukture i razvoja turizma.
Vodno zemljište se može koristiti na način kojim se ne utiče štetno na vode i priobalni ekosistem i ne ograničavaju prava drugih, i to za:
izgradnju vodnih objekata i postavljanje uređaja namenjenih uređenju vodotoka i drugih voda;
održavanje korita vodotoka i vodnih objekata;
sprovođenje mera zaštite voda;
sprovođenje zaštite od štetnog dejstva voda;
ostale namene, utvrđene zakonom.
Priobalno zemljište, jeste pojas zemljišta neposredno uz korito za veliku vodu vodotoka koji služi održavanju zaštitnih objekata i korita za veliku vodu i obavljanju drugih aktivnosti koje se odnose na upravljanje vodama. Širina pojasa priobalnog zemljišta je:
u području nezaštićenom od poplava do 10 m;
u području zaštićenom od poplava do 50 m (zavisno od veličine vodotoka, odnosno zaštitnog objekta), računajući od nožice nasipa prema branjenom području.
Regulacija Zapadne Morave u funkciji izgradnje autoputa. Iako su na posmatranom potezu Zapadne Morave, duž njenog toka, delimično izgrađeni odbrambeni nasipi radi kontrole poplavnih voda i zaštite priobalja naselja i privrednih aktivnosti od poplavnih voda (nasipi su izgrađeni parcijalno u zoni većih naseljenih mesta i zonama niskog priobalnog terena gde je uticaj poplave najveći), s obzirom da je trasa planiranog autoputa prema tome, gotovo celom dužinom u zoni plavljenja Zapadne Morave, niveleta puta se mora izdići iznad tog merodavnog nivoa vode.
Planirani koridor ovog autoputa dakle, celom njegovom dužinom, sadrži tok reke Zapadne Morave. Osim toga, trasa autoputa prema Generalnom projektu, direktno kontaktira sa rečnim tokom. U tom smislu se može reći da će budući autoput sa rečnim tokom biti u izvesnoj interakciji.
Trasa autoputa se na više mesta ukršta sa koritom Zapadne Morave i na jednom mestu sa koritom Južne Morave, a u pojedinim zonama se trasa autoputa bitno približava koritu Zapadne Morave.
Regulacioni radovi za potrebe izgradnje autoputa će se obavljati u skladu sa tehničkom dokumentacijom za izgradnju autoputa i regulaciju Zapadne Morave (u skladu sa Generalni projektom uređenja Zapadne Morave – Institut za vodoprivredu „Jaroslav Černi” AD, Beograd, 2008. godine), koji su u funkciji razvoja prostora prvenstveno gradskih područja, kao i sličnih projekata za Južnu Moravu i njihove pritoke.
Ograničenja u širem koridoru autoputa sa aspekta erozije i bujica. Erozioni procesi na području koje gravitira projektovanom putu mogu ugroziti buduću saobraćajnicu na dva načina – direktno i indirektno. Direktno ugrožavanje autoputa može biti prouzrokovano erozijom tla na padinama koje se nalaze neposredno uz saobraćajnicu (naročito na deonicama u useku). S druge strane, indirektan efekat erozionih procesa odnosi se na područja udaljena od autoputa, sa kojih erozioni nanos stiže preko bujičnih vodotoka do saobraćajnice. Problem direktnog ugrožavanja puta mora se rešavati u okviru projekta saobraćajnice, dok se u ovom poglavlju ukazuje samo na potencijalni efekat erozionih i bujičnih procesa u zonama ukrštanja vodotoka i autoputa.
Kao što je istaknuto, osnovni problem u vezi sa uticajem erozionih i bujičnih procesa na saobraćajnicu odnosi se na potencijalni efekat rečnog nanosa na objekte koji se nalaze na mestima ukrštanja autoputa sa bujičnim vodotocima. Zaustavljanje i taloženje nanosa u zonama mostova i propusta može u velikoj meri smanjiti propusnu moć ovih objekata. U tom slučaju, pri nailasku velikih voda može doći do zagušenja otvora ovih objekata i prelivanja saobraćajnice. To znači da se u okviru projektovanja i izgradnje autoputa velika pažnja mora posvetiti problemima ukrštanja saobraćajnice sa bujičnim vodotocima. U procesu pripreme tehničke dokumentacije za izgradnju autoputa, trebalo bi uraditi i projekat antierozionog uređenja gravitirajućeg područja. Određenim biološkim, biotehničkim i tehničkim merama mogu se smanjiti eroziona produkcija i pronos nanosa, a time i stepen ugroženosti buduće saobraćajnice od erozije i nanosa.
Pored antierozionih i bujičarskih mera i radova, postoji još jedan aspekt rešavanja problematike ugroženosti saobraćajnice od erozije i nanosa. Radi se o hidrauličkom dimenzionisanju objekata na mestima ukrštanja autoputa sa bujičnim vodotocima. Sa tog aspekta, posebno treba voditi računa o opasnosti od zaustavljanja nanosa i formiranja nanosnih naslaga u zonama mostova i propusta. To znači da se kod hidrauličkog dimenzionisanja ovih objekata mora imati u vidu neophodnost ostvarenja adekvatnog transportnog kapaciteta za nanos.
Obezbeđenje zaštite voda vodotokova od uticaja prilikom izgradnje i ekspoatacije autoputa
Izgradnja i eksploatacija autoputa u redovnom funkcionisanju i pri akcidentnim situacijama moraju se planirati i sprovoditi na način da se obezbedi zaštita voda Zapadne i Velike Morave, kao i njihovih pritoka od eventualnog zagađenja, ugrožavanja normalnog hidrološkog režima, odnosno neplaniranih izmena korita vodotokova.
Korišćenje izvorišta voda za snabdevanje vodom
Kod svih vrsta izvorišta, a posebno kod izvorišta čije su vode namenjene vodosnabdevanju stanovništva, moraju se preduzeti sve potrebne mere razvoja i preventivne zaštite izvorišta od slučajnog ili namernog zagađivanja. Ovo se pre svega odnosi na potrebu uvođenja zona i pojaseva sanitarne zaštite i opšte sanitarno uređenje izvorišta u skladu sa Zakonom o vodama i Pravilnikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja („Službeni glasnik RS”, broj 92/08).
Bez obzira na činjenicu da će se veliki deo stanovništva snabdevati vodom iz regionalnog vodovoda, zaštita postojećih izvorišta za snabdevanje vodom (prvenstveno izvorišta iz kojih se vodom snabdevaju Ćićevac, Trstenik i Vrnjačka Banja) i obezbeđenje uspostavljanja zona sanitarne zaštite, kao i obezbeđenje korišćenja prostora u skladu sa režimima koji se utvrde za pojedine zone sanitarne zaštite je prioritetni zadatak, pri čemu se pri izgradnji i funkcionisanju autoputa moraju obezbediti uslovi za zaštitu izvorišta voda za piće. Vode iz plićih izdani mogu se koristiti za potrebe pojedinih potrošača ili industrije, ali uglavnom za tehničke potrebe i u uslovima gde nisu potrebne hemijski i bakteriološki ispravne vode, a za naselja koja nisu priključena na regionalni vodovod ili druga izvorišta koja su van uticaja autoputa (prvenstveno ona u brdskim zonama) za koja ispitivanja vode u podzemnim izdanima u dolini Zapadne Morave i pritoka pokažu da je ona odgovarajućeg kvaliteta za piće, neophodno je obezbediti zaštitu tla i podzemnih voda od štetnih zagađenja nastalih sa autoputa.
Korišćenje voda za izgradnju malih hidroelektrana
U skladu sa katastrom malih hidroelektrana i drugim prihvaćenim projektima koji se odnose na izgradnju hidroenergetskih objekata na Zapadnoj Moravi i njenim pritokama, moguća je njihova izgradnja zavisno od režima korišćenja prostora u koridoru planiranog autoputa.
3.1.1.4. MINERALNE SIROVINE
Uticaj posebne namene na korišćenje mineralnih sirovina, termalnih voda i mineralnih voda za flaširanje.
Mineralne sirovine
Nalazišta kamenog materijala i prirodnog agregata, koja se nalaze u koridoru planiranog autoputa i bližoj okolini, odnosno u pojasu ekonomski isplatljive transportne daljine (računato od nalazišta do najbliže tačke trase), najdalje 30 km su sledeća:
Šljunak i pesak.
U koridoru buduće saobraćajnice nalazi se više aktivnih nalazišta šljunka sa separacionim postrojenjima. Sva ova nalazišta su vezana za aluvijalne nanose Zapadne i Velike Morave. Rezerve i eksploatacione mogućnosti su velike. Pored prirodne mešavine, vrši se i separacija u agregate standardne frakcije: 0-4, 4-8, 8-16 i 16-32 mm.
Pored aluvijalnog šljunka, na par lokacija eksploatiše se šljunak i pesak iz jezerskih naslaga, koji se nalazi po obodu aluvijona (oko Trstenika i Stalaća). Koristi se samo prirodna mešavina, koja je više peskovita i prašinasta. Pošto aluvijalnog šljunka ima u velikim količinama, aktiviranje ovih nalazišta nije neophodno.
Kameni materijal karbonatnog i silikatnog porekla
Agregati karbonatnog porekla uglavnom se koriste za izradu gornjih nosećih slojeva kolovozne konstrukcije i betona.
Bliže koridora, nalazi se pet aktivnih nalazišta iz kojih se eksploatiše krečnjak. Nalazišta predstavljaju otvorene površinske kopove iz kojih se miniranjem ili pneumatskim čekićima vade blokovi različitih dimenzija. Kamen se zatim, u zavisnosti od potreba, drobi i separiše u različite frakcije. Ukupne rezerve ove stenske mase su velike, a perspektivnost nalazišta je dobra.
Površinski kop „BELA VODA” – Kamenolom se nalazi sa desne strane puta (stari put) Kruševac – Trstenik u selu Brajkovac, 4,5 km od sela Belih Voda. Stenska masa je predstavljena pločastim i slojevitim peščarima miocenske starosti. Kamenolom nije u eksploataciji. Kamen se može upotrebiti kao lomljen, za izradu kamenih nabačaja, nasipa, ispuna i dr.; kao lomljen ili obrađen, kamen se može upotrebiti za sva zidanja i oblaganja (niskogradnja, hidrogradnja).
Površinski kop „GAVRANOVE STENE” – Kamenolom se nalazi sa desne strane puta Kruševac – Trstenik u selu Bela Voda 20 km od Kruševca. Stenska masa je predstavljena bankovitim i slojevitim peščarima miocenske starosti. Kamenolom nije u eksploataciji. Kamen se može upotrebiti kao lomljen, za izradu kamenih nabačaja, nasipa, ispuna i dr.
Na 20 km od koridora nalaze se dva aktivna kamenoloma silikatnih stenskih masa (andezita). Utvrđene rezerve andezita su velike, naročito nalazišta u selu Kamenica, 15 km od Kraljeva. Perspektivnost ležišta je velika.
Agregati silikatnog porekla uglavnom se koriste za izradu gornjih slojeva kolovoznog zastora, odnosno veznog i habajućeg sloja. Na karti su prikazani zelenom bojom.
Nafta i gas
Plansko područje je u celini obuvaćeno istražnim prostorom broj 1915 na kojem je, od strane Ministarstva rudarstva i energetike (posl. broj 310-02-05972010-06 od 1. aprila 2010.godine), odobreno izvođenje geoloških istraživanja nafte i gasa do 2020. godine. Navedeni istražni prostor obuhvata područje južno od Save i Dunava u Republici Srbiji a krajnji istočni deo planskog područja (zona oko Ćićevca) pripada istražnom regionu „Moravski rov”, dok je središnji i zapadni deo planskog područja u okviru istražnog područja „Zapadna Morava” u kojima će se raditi gravimetrijska, geomagnetna i reflektivna seizmička ispitivanja i istražna bušenja terena.
Termalne, mineralne i vode za flaširanje
U okolini Kraljeva najpoznatije su Mataruška i Bogutovačka banja, a poznat je i izvor sa povišenom temperaturom vode na lokaciji Maglić u okruženju planskog područja. Vode su uglavnom vezane za serpentinite, o čemu svedoči i povišen sadržaj magnezijuma.
U okolini Vrnjačke Banje značajni kolektori su paleozojski škriljci koji su u kontaktu sa serpentinitima. Vode se, osim za balneološke potrebe i flaširaju i to kao mineralna („Voda Vrnjci”) i kao voda sa niskim sadržajem rastvorenih materija („Vrelo”).
U blizini Trstenika flašira se voda „Mivela” koja je specifična po visokom sadržaju magnezijuma.
U okruženju, brojni su izvori vode koja se često koristi za flaširanje ili kao termalna i mineralna voda u banjama koje su na obroncima Kopaonika, Jastrepca i drugih planina česte.
Koncept korišćenja mineralnih sirovina zasniva se na procesima njihove kontrolisane eksploatacije i korišćenja savremenih tehnoloških postupaka u eksploataciji. Eksploatacija mineralnih sirovina obavljaće se na prostorima za koja su odobreni eksploatacioni radovi.
Eksploatacija, prvenstveno građevinskog kamena i šljunka i peska, ali i drugih metaličnih i nemetaličnih sirovina, ukoliko se istraživanjima pokaže da bi eksploatacija bila rentabilna i ekološki prihvatljiva, je perspektivna aktivnost za plansko područje, koja se u budućnosti mora odvijati planski, uz poštovanje zahteva zaštite životne sredine, tj. uz definisanje i poštovanje predviđenog načina eksploatacije i rekultivacije prostora, kao i transporta i skladištenja eksploatisanog materijala.
Ostvarivanje ovog koncepta obuhvata sledeće:
izrada kompletne istražne, planske i tehničke dokumentacije za prostore za koje se prioritetno iskaže interes za eksploatacijom kamena, šljunka i peska i dr.
izrada planske i tehničke dokumentacije za prostore za kojima se istraživanjima dokaže da je eksploatacija ležišta rentabilna i prihvatljiva sa aspekta uticaja na životnu sredinu.
izrada i sprovođenje projekata rekultivacije i prostora koji su napušteni ili se napuštaju kao ležišta.
Pri realizaciji koncepta obavezno je poštovanje međusobnih uslovljenosti koridora planiranog autoputa i eventualne eksploatacije, odnosno obezbeđenje pristupačnosti i režima korišćenja prostora u skladu sa zakonom.
U narednom planskom periodu nastaviće se sa daljom eksploatacijom mineralnih sirovina na eksploatacionim poljima kao istražnim radovima na istražnim prostorima odobrenim od nadležnog ministarstva.
3.1.2. ŽIVOTNA SREDINA, PREDELI , PRIRODNA I KULTURNA DOBRA,
ZAŠTITA OD ELEMENTARNIH NEPOGODA I TEHNIČKO – TEHNOLOŠKIH HAZARDA I ASPEKT ODBRANE
Uticaj posebne namene na životnu sredinu
Izgradnja i eksploatacija infrastrukturnih sistema u infrastrukturnom koridoru manifestovaće se povećanim nivoom ekološkog opterećenja u odnosu na postojeće stanje elemenata životne sredine u pogledu sledećih uticaja/efekata:
1) zagađivanje i degradacija zemljišta – u fazi izgradnje autoputa do zagađenja i degradacije zemljišta može doći usled nepravilne manipulacije naftom i njenim derivatima koja se koristi za građevinsku mehanizaciju, skidanjem površinskog sloja zemljišta, formiranjem privremenih pristupnih puteva koji mogu na pojedinim osetljivim delovima uticati na čitav sistem parametara zemljišta (vodopropustljivost, sadržaj vazduha u tlu i sl.), formiranjem deponija i pozajmišta građevinskog materijala u toku izgradnje i iniciranjem erozionih procesa u slučaju izgradnje autoputa na mestima visokih useka i zaseka. U fazi eksploatacije puta zagađenje zemljišta može nastati usled odvijanja više procesa kao što su zagađenje od atmosferskih voda sa kolovoza, taloženjem izduvnih gasova vozila, odbacivanjem otpadaka iz vozila, prosipanjem tereta, taloženjem iz atmosfere čestica donesenih vetrom, razvejavanjem prašine usled kretanja vozila i dr.
2) zagađivanje voda – u fazi izgradnje zagađenja su privremenog karaktera, po obimu i intenzitetu ograničena, mada u slučajevima pojedinih havarija mogu doneti ozbiljne posledice; konflikti sa vodenom florom i faunom mogu nastati usled povećanog zadržavanja sedimenata tokom građevinskih radova. Izmene režima podzemnih voda mogu se manifestovati usled izgradnje stubova za mostove, sleganjem tla ispod visokih nasipa i sl. U fazi eksploatacije puta zagađivanje voda prvenstveno je posledica sledećih procesa: odbacivanjem otpadaka iz vozila u okolne rečne tokove, taloženjem zagađujućih čestica iz atmosfere, spiranjem zagađujućih materija sa kolovozne podloge, oticanjem voda zagađene natrijum-hloridom koji se posipa po kolovoznoj površini tokom zimskih meseci, razlivanjem naftnih derivata i opasnih materija u slučaju akcidentnih situacija u saobraćaju i dr.
3) zagađivanje vazduha – izvođenje građevinskih radova po svojoj prirodi predstavlja značajan izvor zagađivanja atmosfere zbog korišćenja građevinske mehanizacije koja za pogon uglavnom koriste fosilna goriva. Pokretanje velikih zemljanih masa tokom izrade trupa puta izaziva podizanje u atmosferu velike količine prašine koja može da izazove negativne posledice na stanovništvo i vegetaciju. Rad asfaltnih baza, kao i ugradnja asfaltne mase na trasi puta, dovode do emisije lako isparljivih organskih jedinjenja (VOC) koja u svom sastavu imaju značajan procenat policikličnih aromatičnih ugljovodonika (PAH) čiji uticaj na pojavu kancerogenih oboljenja kod stanovništva je potvrđen. U fazi eksploatacije mogući negativni uticaji nastaju kao posledica izduvnih gasova vozila, čiji se najveći uticaj registruje u neposrednioj zoni autoputa (do 50 m od ivice kolovoza), nakon čega opada intenzitet zagađenja vazduha kao posledica odvijanja saobraćaja na autoputu.
4) ugroženost prostora od buke – u fazi izgradnje prekoračenja dozvoljenih nivoa buke nastaće usled rada mehanizacije i postrojenja lociranih duž saobraćajnice, pri čemu će ovi uticaji biti vremenski ograničeni. U fazi eksploatacije, merodavni nivoi buke na autoputu biće veći za oko 10-12 dB (A) u odnosu na dozvoljeni nivo. Računajući na slobodno rasprostiranje zvuka, može se očekivati da će dozvoljeni nivo buke od 65 dB (A) biti dostignut na rastojanju od oko 300 m levo i desno od autoputa. U zavisnosti od dinamike izgradnje zaštitnih sistema od negativnog uticaje buke, potencijalno mogu biti ugroženi stambeni objekti čije se građevinske parcele naslanjaju na neposredni pojas zaštite autoputa.
5) flora i fauna – uticaj aerozagađenja na floru je prostorno ograničen na uzak pojas uz sam put, kao i uticaji zagađenja tla na floru područja autoputa uz samu ivicu autoputa i u kanalima za odvodnjavanje, budući da se radi o malim koncentracijama polutanata. Određeni jači uticaji u neposrednom prostoru uz saobraćajnicu mogu se očekivati jedino kroz efekte zaslanjivanja tla kao posledica zimskog održavanja. Negativni uticaji na faunu ogledaju se prvenstveno kroz presecanja već ustaljenih puteva koje životinje koriste, kao i mogući udesi životinja na putu koji su u takvim slučajevima neizbežni, što je naročito moguće u zonama šumaraka, tršćaka i vodotoka, koje životinje koriste. S obzirom da se planirana saobraćajnica na mnogim mestima naslanja i/ili preseca vodene ekosisteme, mogući su i negativni uticaji prilikom regulacije rečnih korita na ihtiofaunu područja.
6) hemijski udesi i akcidenti – u slučaju saobraćajnih udesa cisterni koje prevoze opasne i toksične materije, može doći do izlivanja tereta na ili pored autoputa, što može prouzrokovati veći stepen zagađivanja zemljišta, vodotokova i izvorišta voda, kao i ugrožavanje stanovništva u neposrednoj blizini autoputa, usled mogućih isparenja toksičnih gasova.
Zbog specifičnosti područja Zapadnog Pomoravlja (gusta izgrađenost naselja, radnih zona i postojećih komunikacija, poljoprivredno zemljište kao vredan resurs ovog kraja Srbije, lokaliteti i zone atraktivni za turizam, brojni vodotoci i plavne zone, zone izvorišta vodosnabdevanja, vrednih i zaštićenih prirodnih predela i lokaliteti zaštićenih i evidentiranih kulturnih dobara i dr.), obaveza je projektanta da u fazi izrade tehničke dokumentacije postupi prema uslovima nadležnih zavoda za zaštitu prirode, spomenika kulture (kako državnog, tako i regionalnog nivoa), institucija i državnih i lokalnih preduzeća u čijoj su nadležnosti mreže i objekti infrastrukture. Projektovanje položaja i tehničkih elemenata trase, prateće infrastrukture i pratećih sadržaja autoputa, procena uticaja na životnu sredinu i projektovanje odgovarajućih mera zaštite kako u toku izgradnje autoputa, tako i u toku njegove eksploatacije u redovnim i akcidentnim uslovima, neophodno je usaglasiti sa pomenutim uslovima koje projekant dobije u fazi izrade tehničke dokumentacije.
Posebno se naglašava da je na celokupnoj deonici, a posebno na delovima za koje tek predstoji razrada Generalnog projekta i preciznije određivanje trase, neophodno koridor autoputa od 700 metara (po 350 metara obostrano od osovine autoputa) čuvati od neadekvatne i trajne prenamene, s obzirom na navedene specifičnosti, sadržaje u prostoru i potencijale područja za različite aktivnosti (poljoprivreda, turizam, snabdevanje vodom, izgradnja), prirodne i kulturne vrednosti i dr.
Zaštita i uređenje životne sredine i predela
Za zaštitu životne sredine i uređenje predela utvrđuju se odgovarajuće mere koje će se detaljnije razrađivati prilikom izrade planskih dokumenata jedinica lokalne samouprave, urbanističkim planovima i tehničke dokumentacije radi planiranja infrastrukturnih sistema u koridoru u skladu sa očuvanjem i unapređem životne sredine planskog područja, i to:
Mere zaštite zemljišta, površinskih i podzemnih voda
racionalno koristiti prostor prilikom izgradnje autoputa, uz poseban osvrt da se trasa vodi najkraćim putem i po mogućstvu na već postojećim trasama ukoliko je to tehnički i funkcionalno izvodljivo, na način da se u što većoj meri zaštite zemljišta I do V katastarske klase koja su ujedno i najpogodnija za poljoprivredne kulture;
ne preporučuje se gajenje voća, povrća i ostalih biljaka namenjenih za ishranu ljudi i životinja na rastojanju od 300 m od ivice kolovoza sa obe strane autoputa;
zabranjeno je planiranje otvaranja pozajmišta geološkog građevinskog materijala, kao i uzimanje rečnog materijala (peska, šljunka i sl.). Neophodan agregat i druge geološke materijale za potrebe izgradnje predmetnog infrastrukturnog koridora potrebno je obezbediti od za to ovlašćenih firmi;
dozvoljeno je koristiti geološki građevinski materijal iz prosečenog dela trase, zaseka ili useka;
protiveroziona zaštita kosina uz autoput obezbediće se sprovođenjem bioinženjerskih mera zaštite zemljišta od erozije, tako da se u slučaju velikih nagiba škarpi preporučuje postavljanje žičanih mreža, ispod kojih se sadi trava i autohtono šiblje; takođe, radi učvršćivanja tla i i smanjivanja erozionih procesa, vršiće se požbunjavanje kosina nasipa parternim zelenilom;
sprovođem bioloških, biotehničkih i tehničkih mera za kontrolu erozionih i transportnih procesa u slivovima, smanjiće se eroziona produkcija i transport nanosa, a time i stepen ugroženosti planiranog autoputa od nepovoljnih dejstava erozija i bujica;
prilikom projektovanja sistema odvođenja otpadnih voda sa kolovozne površine posebnu pažnju obratiti na mesta ukrštanja autoputa sa vodotokovima (obezbediti odgovorajuće separatore za prikupljanje i kontrolisano odvođenje zauljenih i zaprljanih atmosferskih voda), radi sprečavanja direktnog izlivanja štetnih materija u recipijente;
preporučuje se da se pri izvođenju radova na regulaciji i uređenju vodotokova u zoni radova, primeni princip tzv. „naturalnog uređenja”, koji podrazumeva primenu prirodnih materijala (kamen, drvo i slični materijali) i izbegavanje betoniranja obala i korita;
odbranu od poplavnih voda sprovoditi realizacijom linijskih zaštitnih sistema, održavanjem i uređenjem postojećih, tj. izgradnjom nedostajućih nasipa, prioritetno na reci Zapadnoj Moravi, a u skladu sa Generalnim projektom uređenja Zapadne Morave (Institut za vodoprivredu „Jaroslav Černi”, Beograd, 2008. godine);
izvođenjem regulacionih radova na vodotokovima ne smeju da se izazovu promene hidrološkog režima vodtokova; to podrazumeva da kod izvođenja radova treba uzeti u obzir i minimalni održivi protok i regulaciju planirati tako da u koritu uvek bude ostavljena neophodna količina vode, odnosno da ne bude ugrožen opstanak i migracije riba i drugih vodenih organizama, a sve u skladu sa važećom zakonskom regulativom;
neophodno je poštovati propisane režime zaštite izvorišta vodosnabdevanja na planskom području uz obezbeđivanje potpune izolacije poprečnog profila autoputa od podloge; prilikom izgradnje autoputa preporučuje se da se trasa sprovede tako da se izbegnu područja neposredne i uže sanitarne zone zaštite i izvorišta vodosnabdevanja pojedinih opština („Moravište” kod Ćićevca, „Zvezdan” i „Ugljarevo” kod Trstenika, izvorišta mineralnih voda kod Vrnjačke Banje) kroz koje prolazi planirani autoput;
u neposrednoj blizini vodotokova se mora izbeći prosipanje bilo kakvih opasnih supstanci. U tom smislu, od izvođača radova treba zahtevati da za svoje mašine koriste biorazgradiva sredstva za podmazivanje kao i biorazgradiva ulja za menjače, kako bi se na minimum svelo zagađivanje u toku izvođenja radova;
sakupljanje sanitarnih otpadnih voda kompleksa motela odvijaće se internom kanalizacionom mrežom sa uređajem za sekundarno prečišćavanje (aerobni postupak) i odvođenjem prečišćene vode kolektorom do recipijenta; sanitarne otpadne vode odmorišta, parkirališta i naplatnih rampi ukoliko nema lokalne kanalizacije, sakupljaće se u vodonepropusnoj jami koja bi se periodično praznila od strane nadležnih komunalnih preduzeća i organizacija;
za sve objekte u planiranim privredno-radnim zonama preporučuje se izgradnja manjih (paketnih) tipova postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (Putoks, Biodisk), radi zaštite vodotokova od eventualnog zagađenja industrijskim otpadnim vodama;
postojeća izvorišta podzemnih voda od značaja za javno vodosnabdevanje naselja, nalaze se u neposrednoj blizini trase autoputa. S tim u vezi, postoji opasnost od njihovog ugrožavanja, te je neophodno da se prilikom izrade tehničke dokumentacije poštuju uslovi nadležnih organizacija i sprovodi odgovarajuća zaštita, a posebno u slučaju definisanja i proglašavanja zona sanitarne zaštite u (post)planskom periodu od strane nadležnih organizacija;
na područjima sa visokim nivoom podzemnih voda kao i u područjima sa vodopropusnom litologijom, treba obratiti pažnju na mogućnost prodiranja tečnosti koje ugrožavaju vodu u toku faze izvođenja. Moraju se uzeti u obzir napredna planiranja hitnih procedura u slučaju prosipanja opasnih materija, kao i pažljiv izbor lokacije gradilišta.
Mere zaštite od buke i vibracija
Duž trase planiranog putnog pravca locirano je više naselja koja u planskom periodu mogu biti izloženi prekomernim nivoima saobraćajne buke. Posebno se izdvajaju naselja: Stalać, Mrzenica, Stalać, Čitluk, Grabovac, Trstenik, Ratina, Kraljevo, Grdica, Adrani, Baluga, Konjevići i Preljina.
Od tehničkih mera zaštite predlažu se tri tipa mera za zaštitu od buke:
pasivne mere zaštite (atestirana stolarija koja se postavlja na fasadama objekata) primenjuje se na manjim grupama objekata koje su izložene neznatnim prekoračenjima dozvoljenih nivoa buke. Takođe svoju primenu mogu naći i u kombinaciji sa drugim tipovima zaštite u koliko se pri optimizaciji mera zaštite za to ukaže potreba;
nasipi za zaštitu od buke nalaze svoju primenu u zonama ugroženih naselja gde postoji dovoljno prostora i konfiguracija terena dozvoljava primenu ovog tipa zaštite;
procena je da najveći udeo u zaštiti od saobraćajne buke, zbog svojih karakteristika, imaju zidovi za zaštitu od buke.
Uzimajući u obzir prostorne karakteristike trase kao i odnos položaja postojećih naselja i novoprojektovane trase, utvrđeno je da se problem saobraćajne buke javlja na više odseka. Duž trase planiranog putnog pravca locirano je više naselja koja u planskom periodu mogu biti izloženi prekomernim nivoima saobraćajne buke. Posebno se izdvajaju naselja: Mrzenica, Čitluk, Medveđa, Grabovac, Ratina, Grdica, Adrani, Baluga i Preljina. Procenjena dužina konstrukcija za zaštitu od buke na posmatranoj trasi je oko 5 000 metara sa rasponima visine od 1.5 do 4.0 m.
Izgradnjom konstrukcija za zaštitu od buke u poprečnom profilu puta na definisanim pozicijama ostvariće se i povoljni efekti u domenu aerozagađenja. Istraživanja pokazuju da na spoljašnjoj strani zida za zaštitu od buke, posmatrano u odnosu na izvor, dolazi do opadanja koncentracija svih aerozagađivača za približno 25 – 30%. Na ovaj način se postižu povoljniji rezultati u smislu ublažavanja ovih uticaja.
Za objekte koji se nalaze na rastojanju od 50 m desno i levo od ivice kolovoza predvideće se, posebnim projektima, odgovarajuće mere zaštite od vibracija.
Mere zaštite od zagađenja vazduha
Zaštita vazduha od zagađenja ostvariće se formiranjem sistema zelenih površina, priključivanjem domaćinstava na planirane gasovodne i toplovodne sisteme (čime se smanjuje negativan uticaj primene fosilnih goriva za zagrevanje stambenih i poslovnih objekata) i ugradnjom odgovarajućih filtera za prečišćavanje vazduha na svim budućim privrednim objektima za koje se utvrdi da produkuju zagađujuće materije iznad zakonom propisanih vrednosti.
Zaštita od zagađenja vazduha kao posledica odvijanja saobraćaja na autoputu ostvariće se i primenom sledećih mera:
formiranjem zelenih zaštitnih šumskih pojaseva od različitih autohtonih vrsta zasada otpornih na aerozagađenje, radi zaštite od negativnih uticaja na kontaktne zone poljoprivrednog i ostalog zemljišta. Pojaseve locirati i na svim mestima gde autoput tangira urbana i ruralna naselja, što će se bliže definisati izradom projektne dokumentacije;
primenom stimulativnih finansijskih mera za sva vozila koja koriste ekološki prihvatljiva goriva (npr. biodizel);
izradom projekata hortikulturnih rešenja za zaštitu od zagađenja vazduha kao posledica korišćenja pratećih sadržaja autoputa (odmorišta, stanice za snabdevanje gorivom, moteli i dr.);
sanacijom i rekultivacijom svih površina koja se koriste za izgradnju autoputa, radi smanjenja mogućeg razvejanja čestica prašine na okolna naselja.
Upravljanje otpadom
Prema Strategiji upravljanja otpadom za period 2010–2019.godine, za opštine planskog područja planirano je odlaganje komunalnog otpada na tri regionalne deponije, pri čemu se regionalni centri za upravljanje komunalnim otpadom nalaze u sledećim opštinama:
Kraljevo za opštine: Kraljevo i Vrnjačka Banja;
Kruševac, za opštine: Kruševac, Trstenik, Varvarin i Ćićevac; i
Prikupljeni otpad sa teritorije opštine Čačak odlagaće se na regionalnu deponiju „Duboko” u Užicu.
Strategijom upravljanja otpadom za period 2010–2019. godine, na planskom području planirana su tri centralna mesta za tretman infektivnog medicinskog otpada, i to: u Čačku (Zdravstveni centar Čačak), Kraljevu (Zdravstveni centar Kraljevo) i Kruševcu (Zdravstveni centar Kruševac).
Na lokacijama pratećih sadržaja autoputa (odmorišta, parkirališta, moteli, stanice za snabdevanje gorivom) obavezno je prikupljanje i odlaganje čvrstog otpada, uvažavajući lokalne uslove za odlaganje otpada, kao i njihov tretman. U sklopu kompleksa pratećih sadržaja obezbediti posebne prostore za postavljanje kontejnera koji omogućavaju primarnu selekciju otpada (za papir, staklo, aluminijumske limenke i dr.) čije će periodično pražnjenje obavljati lokalna komunalna preduzeća i/ili regionalna preduzeća za upravljanje otpadom.
Deponovanje šuta zemlje i ostalog otpada duž trase autoputa i neposredno uz nju se zabranjuje tokom i po završetku radova – osim na lokacijama koje će se projektom organizacije gradilišta utvrditi kao privremene deponije.
Mere zaštite od akcidentnih situacija i elementarnih nepogoda
Tokom transporta cisterni i ostalih vozila moguće je akcidentno izlivanje nafte, naftnih derivata i ostalih opasnih i zapaljivih materija, zbog čega je neophodno primeniti sledeće mere zaštite:
izvršiti hitnu dekontaminaciju i sanaciju zemljišta zagađenog naftnim derivatima i odlaganje kontaminiranog zemljišta;
zatvaranje oštećenih cisterni;
na poljoprivrednom zemljištu koje je ugroženo razlivanjem nafte i njenih derivata, gajiti kulture koje imaju sposobnost dekontaminacije terena;
u blizini mesta izlivanja naftnih derivata neophodno je crpljenje zagađene podzemne vode, radi sprečavanja korišćenja zagađene vode iz lokalnih bunara.
Privredni objekti u planiranim privredno-radnim zonama sa povećanim nivoom hazarda i stanice za snabdevanje gorivom trebalo bi da donesu Plan zaštite od udesa, kao operativnog dokumenta u cilju prevencije i minimiziranja mogućih akcidentnih situacija usled odvijanja tehničko-tehnoloških procesa.
Prilikom izgradnje autoputa posebnu pažnju obratiti na sva mesta gde će planirana trasa puta prelaziti preko potencijalno plavnih površina i tangirati obale koje su u stanju urušavanja. U tom smislu, neophodno je sprovoditi inženjersko-tehničke mere sanacije ruševnih obala, i to u periodu pre početka izgradnje autoputa, radi minimiziranja opasnosti od moguće destabilizacije i podlokavanja stubova.
U slučaju formiranja ledenih nanosa i na reci Zapadnoj Moravi, koje se mogu pojaviti u uslovima izrazito niskih temperatutra tokom zimskih meseci, potrebno je obezbediti prostorne mogućnosti adekvatan saobraćajni pristup vozilima i mehanizaciji u funckciji razbijanja ledenih čepova na rečnom toku i onemogućavanju stvaranja ledenih uspora, koje u slučaju naglih otapanja mogu prouzrokovati velike materijalne štete po stanovništvo, prirodne resurse i zonu autoputa. Aktivnosti tokom pojava vanrednih situacija sprovoditi prema aktivnostima definisanim u Opštinskim planovima odbrane od poplava i vanrednih situacija, gde je neophodna aktivna koordinacija Opštinskih službi za vanredne situacije i Sektora za civilnu zaštitu Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srbije.
Zaštita od uticaja zemljotresa jačine 8° i 9° MCS podrazumeva strogu primenu važećih tehničkih propisa za izgradnju na seizmičkim područjima pri projektovanju i građenju planirane saobraćajnice, kao i svih ostalih objekata duž koridora.
Radi zaštite od stvaranja snežnih nanosa i poledice potrebno je formirati pojaseve zaštitnog zelenila, odnosno planirati zasnivanje vanšumskog zelenila i poljozaštitnih pojaseva duž koridora, koji će biti realizovani na osnovu izrade studije o opravdanosti podizanja ovih pojaseva i projektne dokumentacije koja će se izraditi za te potrebe.
Preventivne mere zaštite od eksplozije, požara i akcidentnih situacija podrazumevaju strogu primenu propisa koji regulišu rad sa eksplozivnim materijama, zapaljivim tečnostima i gasovima, kao i način njihovog uskladištenja, prevoza i prometa. Pored toga, mere zaštite obuhvataju i redovnu kontrolu i održavanje rezervoara i postrojenja, ugradnju sigurnosne opreme, dobru obučenost i opremljenost ljudi za pružanje hitnih intervencija na terenu.
Preventivne mere zaštite od požara podrazumevaju planske mere zaštite koje se razrađuju kroz tehničku dokumentaciju, a u naseljskim zonama i kroz planove nižeg reda a obuhvataju zoniranje gradova i naselja, izgradnju novih saobraćajnica i rekonstrukciju postojećih odgovarajuće širine, izgradnju ulične hidrantske mreže, planiranje uređenja crpilišta vode za potrebe gašenja požara i dr.
Mere zaštite i unapređenja vegetacije
prilikom planiranja trasa infrastrukturnih sistema obratiti pažnju da se izgradnjom potpuno ne unište veći šumski kompleksi, priobalja vodotokova, delovi močvarnih površina, napušteni delovi korita i dr.;
pri određivanju lokacija pratećih sadržaja autoputa uzeti u obzir takva funkcionalna rešenja koja će u maksimalnoj meri očuvati postojeću vegetaciju, u prvom redu pojednična stabla, šumarke, visoko zelenilo i sl.;
prilikom podizanja novih vegetacionih formi, prednost davati podizanju šumskih kompleksa u odnosu na travne forme, pri čemu se ne preporučuje sadnja vegetacije u prekinutim, izdiferenciranim nizovima duž autoputa, već sadnja u povezanim šumskim kompleksima koja daje specifičan utisak korisnicima autoputa i omogućava lakši rast i održavanje biljaka;
zaštitni šumski pojasevi će se prioritetno podizati: u zoni zaštite podzemnih voda, radi ublažavanja negativnog dejstva izlivanja zaprljanih površinskih voda sa autoputa; na područjima sa ratarskim kulturama na najkvalitetnijem poljoprivrednom zemljištu i uz samu ivicu autoputa; u zaštitnim zonama autoputa ka građevinskim područjima naselja, turističko-rekreativnim i područjima sa prirodnim i kulturnim vrednostima, kao i u kontaktnim zonama između planiranih privrednih zona i naseljskih struktura;
zaštitno zelenilo podizaće se uz uvažavanje tehničko-tehnoloških zahteva infrastrukturnih sistema za preglednošću (petlji, mostova, denivelisanih ukrštanja i sl.) i zaštitom od akcidenata (ograničenja za podizanje zelenila u zaštitnim zonama gasovoda i elektroenergetskih vodova).
Mere zaštite divljači
na planiranoj trasi infrastrukturnog koridora obezbediće se tzv. „ekološki koridori”, tj. podvožnjaci ili nadvožnjaci za nesmetan prolaz divljači i ostalih životinjskih vrsta kao i pejzažni mostovi, a sve u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode i Pravilnikom o specijalnim tehničko-tehnološkim rešenjima koja omogućavaju nesmetanu i sigurnu komunikaciju divljih životinja („Službeni glasnik RS”, broj 72/10);
obavezna je stroga zaštita retkih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta koje štiti Pravilnik o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva („Službeni glasnik RS”, br. 5/10 i 47/11), naročito na područjima zaštićenih i planiranih za zaštitu prirodnih dobara.
Uređenje predela
Strategija zaštite i korišćenja prirodnih vrednosti podrazumeva postizanje ravnoteže između aktivnosti u prostoru i predeonih elemenata, radi minimiziranja opterećenja na zastupljene tipove predela i očuvanje i unapređenje predela i predeone raznovrsnosti u obuhvatu Prostornog plana.
U tom smislu je potrebno pejzažno oblikovati putni pojas, sve infrastrukturne objekte i prateće sadržaje, radi saniranja posledica oštećenja predela, estetskog i vizuelnog vođenja saobraćaja, zaštite životne sredine i stvaranja novog vegetacijskog koridora kroz koji će biti omogućen protok vrsta.
Za ozelenjavanje trase puta se predlaže korišćenje autohtonih vrsta. Kroz formiranje grupa sadnica i zaštitnog zelenila, ostvariće se zaštita zemljišta, zaštita od udara vetra i nanosa snega na ugroženim deonicama od buke i aerozagađenja na deonicama puta koje tangiraju naselja. Na prostorima kroz koje putna infrastruktura prolazi kroz zaštićena prirodna dobra, ozelenjavanje je potrebno uskladiti sa uslovima zaštite.
U skladu sa Konvencijom o biološkoj raznovrsnosti, potrebno je sprečavati širenje, a po potrebi preduzimati mere za uništavanje invazivnih vrsta. Potrebno je zaštititi i očuvati biološki diverzitet ukupnog prostora i predeo u celini.
Radi zaštite životinja je potrebno je formirati prolaze za životinje kroz trup puta koji će omogućiti ne samo kretanje svih životinjskih vrsta, nego i ublažiti negativne uticaje odvijanja saobraćaja na populaciju životinja. Da bi se smanjila verovatnoća dospevanja životinja na put, potrebno je modelirati teren sa obe strane puta, posebno kroz formiranje remiza na mestima gde će biti projektovani prolazi za životinje.
Za smanjenje negativnog vizuelnog efekta preporučuju se sledeće mere zaštite:
planirati zaštitu pejzaža adekvatnim ozelenjavanjem nasipa i planiranih konstrukcija autoputa autohtonim vrstama; uklapanjem useka i nasipa u prirodni oblik terena;
preoblikavanjem terena narušenog morfološkog lika u skladu sa pejzažom;
ponovnim uspostavljanjem trajnog biljnog pokrivača na svim mestima na kojima su prestale aktivnosti građenja;
kompozicionim rešenjima zelenih masiva na usecima i nasipima;
formiranjem novih pojaseva zaštitnog zelenila sa rasporedom zelenih masiva koji će smanjiti uticaj jednoličnosti trase, naizmeničnim zatvaranjem i otvaranjem vizura prema okolnom predelu;
Monitoring životne sredine
Na planskom području neophodno je uspostavljanje sistema monitoringa svih parametara kvaliteta životne sredine, vazduha, vode, zemljište, biljni svet – kulture (voće i povrće), i to:
monitoring vazduha obuhvata periodično praćenje emisije sumpordioksida (SO2), oksida azota (NOx), suspendovanih čestica, čađi i redovno praćenje imisije sumpordioksida (SO2), azotdioksida (NO2), suspendovanih čestica i čađi u vazduhu (posebno u koridoru autoputa i u okviru budućih privrednih i svih drugih vrsta objekata za koje se utvrdi povećana emisija zagađujućih materija u atmosferi);
monitoring voda podrazumeva periodično praćenje vrednosti pokazatelja kvaliteta voda (prioritetno rečnog toka Zapadne Morave i svih lokalnih izvorišta vodosnabdevanja) i redovno praćenje sastava otpadnih voda pre ispuštanja u recipijent;
monitoring zemljišta definiše praćenje analitičkih indikatora u oblasti korišćenja zemljišta (promena namene), praćenje koncentracije teških metala u zemljištu i praćenje koncentracije azota u zemljištu, posebno u neposrednoj blizini autoputa;
monitoring otpada podrazumeva praćenje načina upravljanja otpadom u pogledu ukupne količine otpada, količine otpada po sektorima, količine otpada koji se reciklira i količine otpada koji će se deponovati na regionalne sanitarne deponiju na teritoriji Grada Kruševca i Grada Kraljeva;
obezbeđivanje biomonitoringa vazduha, vode i zemljišta kao komplementarna metoda fizičko-hemijskim metodama monitoringa;
obezbeđivanje ekoloških standarda u budućim privrednim objektima ostvaruje se dobijanjem integrisane dozvole za rad postrojenja koja mogu imati određene negativne uticaje na stanje životne sredine, u skladu sa Zakonom o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine („Službeni glasnik RS”, broj 135/04);
investiranje u zaštitu životne sredine ostvaruje se primenom principa „zagađivač plaća” u skladu sa važećom regulativom, definisanjem odgovarajućih lokalnih fondova za zaštitu životne sredine i drugih lokalnih institucija, kao i investiranje u programe zaštite životne sredine; i
primenu Sistema upravljanja zaštitom životne sredine u postojećim i budućim privrednim objektima (JUS-ISO 14001, EMAS).
Zaštita, uređenje i korišćenje prirodnih dobara
U oblasti zaštite prirodnih dobara, dalji razvoj će se zasnivati na održavanju biološke i predeone raznovrsnosti, i na tome zasnovanom gazdovanju obnovljivim, a posebno neobnovljivim resursima. Neophodno je obezbeđivanje uslova za zaštitu očuvanih ekosistema, potencijalno ugroženih biljnih i životinjskih vrsta, odnosno očuvanje šumskih površina od negativnih posledica (požari, nelegalna seča, krčenje šuma na račun izgradnje autoputa i ostalih infrastrukturnih sistema, itd.), izrada katastra ugroženih biljnih i životinjskih vrsta i sprovođenje sistema monitoringa i izrada karte biodiverziteta planskog područja (identifikacija flore, faune i „starih zapisa”).
Na planskom području u postupku zaštite nalaze se dva prirodna dobra – Predeo izuzetnih odlika „Mojsinjske planine i Stalaćka klisura Južne Morave” (opština Ćićevac) i Specijalni rezervat prirode „Osredak” (Grad Kruševac). Za područje Predela izuzetnih odlika „Mojsinjske planine i Stalaćke klisure Južne Morave” u toku je izrada Studije o zaštiti Mojsinjskih planina od strane Zavoda za zaštitu prirode Srbije, pri čemu će režimi zaštite naknadno biti definisani aktom o zaštiti Predela izuzetnih odlika „Mojsinjske planine i Stalaćke klisure Južne Morave”, a u skladu sa odredbama Zakona o zaštiti prirode.
Sa druge strane, Osredak je jedno od najbogatijih močvarnih staništa u dolini Zapadne Morave (značajno stanište ptica, vodozemaca i gmizavaca) koje se sastoji od spleta starih rukavaca, mrtvaja i desetine novonastalih jezera, a preko čijeg područja bi prelazila trasa planiranog autoputa. U tom smislu, Planom se obavezuje vođenje infrastrutkurnog koridora sa trasom autoputa izvan zaštićenog područja u skladu sa režimima zaštite, što zahteva delimično izmeštanje trase autoputa, radi izbegavanja močvarnog dela starih rukavaca Zapadne Morave, kao i novonastalih jezera koji predstavljaju najvrednije delove budućeg zaštićenog prirodnog dobra.
Na staništima prirodnih retkosti u skladu sa pozitivnom regulativom kojom je regulisana zaštita prirodnih retkosti, potrebno je uvažiti I stepen režima zaštite gde je zabranjeno korišćenje prirodnih bogatstava i isključen svaki drugi oblik korišćenja prostora i aktivnosti osim naučnog istraživanja i kontrolisane edukacije.
Zaštita i uređenje prostora na područjima prirodnih dobara u postupku zaštite sprovodiće se saglasno uspostavljenom režimu zaštite III stepena kojim je:
zabranjeno lomiti i seći zaštićena stabla, seći grane, kidati lišće i plodove i preduzimati bilo koje druge radnje koje bi izmenile njegov izgled ili ugrozile biološki opstanak;
zabranjena ispaša stoke i loženje vatre;
zabranjena sadnja drugih vrsta zelenila;
zabranjena promena namene korišćenja zemljišta na prostoru zaštićenih prirodnih dobara;
zabranjeno graditi objekte na zaštićenom području;
zabranjeno deponovati komunalni i industrijski otpad, šut, sekundarne sirovine i druge vrste otpadnih materijala.
Ako se u toku izvođenja radova na trasi autoputa naiđe na prirodno dobro koje je geološko-paleontološkog i mineraloško-petrografskog porekla, za koje se pretpostavlja da ima svojstva prirodnog spomenika, izvođač radova je dužan da o tome obavesti organizaciju za zaštitu prirode i preuzme sve mere zaštite da se do dolaska ovlašćenog lica, prirodno dobro ne ošteti i da se čuva na mestu i položaju u kome je nađeno.
Prostori od velikog značaja, kao reproduktivni centri različitih vrsta, a posebno riba, vodozemaca i gmizavaca su plavna područja reke Morave (Zapadna, Južna i Velika Morava). Posebnu pažnju treba posvetiti očuvanju ovih prostora, obezbeđenjem stalnog dotoka vode, sprečavanjem odlaganja komunalnog i drugog otpada, omogućavanjem nesmetane migracije životinja kroz strogo kontrolisane koridore i prolaze, a eksploataciju šljunka je neophodno sprovoditi na planski kontrolisan način. Takođe, neophodno je sve značajnije mrtvaje i novonastale akumulacije (nastale eksploatacijom šljunka), popisati, obeležiti i uspostaviti redovan monitoring u cilju njihovog opstanka i zaštite.
Na predmetnom području postoji i veliki broj zaštićenih stabala, koja zbog svojih posebnih vrednosti zahtevaju obezbeđenje zaštitne zone oko istog, kao i usmeravanje razvoja i aktivnosti, koje ne bi ugrozile ovaj prostor u smislu unošenja novih vrsta, uklanjanje i seča grana, odlaganje smeća, izgradnja visokih objekata u blizini zaštićenih stabala i sl.
U obuhvatu predmetnog Plana nalaze se i ekološki značajna područja, ekološka mreža (Uredba o ekološkoj mreži – „Službeni glasnik RS”, broj 102/10), koju čine ekološki koridori od međunarodnog značaja i to Južna, Zapadna i Velika Morava, kao i ekološka mreža na prostoru Mojsinjskih planina i Stalaćke klisure Južne Morave, Osredka, te mreža potencijalno zaštićenih prirodnih područja NATURA 2000. Nabrojana područja ekološke mreže i mrežu NATURA 2000, treba štititi u skladu sa Uredbom o ekološkoj mreži („Službeni glasnik RS”, broj 102/10), a sve u cilju očuvanja biološke i predeone raznovrsnosti, te zaštite tipova staništa od posebnog značaja za očuvanje, obnavljanje i unapređivanje narušenih staništa i očuvanje određenih vrsta.
Zaštita, uređenje i korišćenje nepokretnih kulturnih dobara
Koncepcija razvoja u oblasti nepokretnih kulturnih dobara, pored njihove adekvatne zaštite, jeste i njihova dalja afirmacija, koja će se uspostaviti i razvojem komplementarnih aktivnosti u neposrednoj okolini utvrđenih i evidentiranih kulturnih dobara, pri čemu poseban značaj treba da dobiju objekti narodnog graditeljstva. Takođe, insistira se na identifikovanju i formiranju kulturnih staza („intinerera”) duž postojećih komunikacija između značajnih nepokretnih kulturnih dobara šireg područja kao specifičnih turističkih motiva (npr. manastir Ljubostinja – manastir Žiča – autentični primerci narodne ruralne arhitekture). Imajući u vidu da na planskom području nisu obavljena kompleksna istraživanja na osnovu kojih bi se za pojedine objekte ustanovili stepeni zaštite i režimi korišćenja, od posebnog značaja je i sprovođenje detaljnog rekognosciranja terena.
Stara seoska naselja, objekti narodnog graditeljstva i ambijentalne celine kompletiraće turističku ponudu i otvaraju mogućnosti formiranja novih staza ka seoskim naseljima (organizovanje posebnih etno – turističkih kompleksa). Posebno se napominje da izgradnju svih novih objekata u seoskim naseljima treba uskladiti sa specifičnom arhitekturom ruralnih prostora radi adekvatne zaštite i očuvanja etno-nasleđa u ruralnim područjima.
Prioritet u zaštiti evidentiranih i nepokretnih kulturnih dobara koja uživaju prethodnu zaštitu imaju objekti i lokaliteti u koridorima planiranih infrastrukturnih sistema. Pre izvođenja radova na trasama infrastrukturnih sistema, obaveza investitora je da obezbedi uslove za obavljanje stručne opservacije terena od strane nadležnog Zavoda za zaštitu spomenika kulture. Ukoliko izvođač u toku radova naiđe na objekte koji ukazuju na arheološko poreklo, dužan je da prekine radove i o tome obavesti nadležnu službu za zaštitu spomenika kulture.
Opšte mere i uslovi zaštite i korišćenja nepokretnih kulturnih dobara su:
na zaštićenim kulturnim dobrima i njihovoj zaštićenoj okolini, ne može se vršiti raskopavanje, rušenje, prepravljanje, aktivnosti izgradnje i uređenja prostora ili bilo kakvi radovi koji mogu da naruše svojstva kulturnog dobra, bez prethodno utvrđenih uslova i saglasnosti nadležne službe zaštite kulturnih dobara;
ako se u toku izvođenja građevinskih i drugih radova naiđe na arheološka nalazišta ili arheološke predmete, izvođač radova je dužan da odmah, bez odlaganja prekine radove i obavesti nadležni Zavod za zaštitu spomenika kulture i preduzme mere da se nalaz ne uništi i ne ošteti i da se sačuva na mestu i u položaju u kome je otkriven;
dobra koja uživaju prethodnu zaštitu (evidentirana dobra) ne smeju se oštetiti, uništiti, niti se može menjati njihov izgled, svojstvo ili namena.
zabrana privremenog ili trajnog deponovanja otpada i ispuštanje otpadnih voda, otvaranja pozajmišta zemlje i drugog materijala;
zabrana gradnje i postavljanja objekata trajnog ili privremenog karaktera, koji svojom arhitekturom, gabaritom i visinom mogu ugroziti kulturno dobro; i
zabrana radova koji mogu poremetiti statičku stabilnost objekta.
Ostale mere zaštite nepokretnih kulturnih dobara i dobara pod prethodnom zaštitom su:
uraditi posebnu studiju o valorizaciji NKD i dobara pod prethodnom zaštitom na planskom području, koja treba da sadrži sve relevantne podatke o svim objektima ili lokalitetima, obrađene tako da se na osnovu njih mogu utvrditi pojedinačni uslovi i mere zaštite;
ostvariti zaštitu kroz dokumentaciju, kao obavezni, primarni vid zaštite, izradom potpune detaljne stručne i tehničke dokumentacije svih utvrđenih NKD i evidentiranih dobara pod prethodnom zaštitom;
korisnici i drugi subjekti koji raspolažu nepokretnim kulturnim dobrima dužni su da svakom zaštićenom objektu posvećuju punu pažnju;
povećanje gabarita i spratnosti (dogradnjama, nadgradnjama, izgradnja zvonare i sl.) na nepokretnim kulturnim dobrima planirati sa najvećom odgovornošću, a uređenje površina crkvenih i manastirskih porti izvoditi u neposrednoj konsultaciji sa nadležnim Zavodom za zaštitu spomenika kulture.
Mere zaštite, koje obezbeđuju očuvanje autentičnosti objekata zaštićenih i evidentiranih spomenika kulture i prostora oko njih su:
očuvanje izvornog izgleda arhitekture, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala i stilskih karakteristika;
zabranjuje se ugradnja i zamena građevinskih elemenata i materijala koji nisu primereni istorijskom i spomeničkom karakteru objekta (PVC stolarija, krov neprimerenim crepom, i sl.);
ažurno praćenje stanja i održavanja, konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, fasada i instalacija;
zabrana izvođenja građevinskih radova, izgradnja infrastrukture, promena oblika terena i izmena vegetacionog sklopa bez prethodne saglasnosti i nadzora nadležne ustanove zaštite;
nastavak istraživanja arheoloških lokaliteta na planskom području;
valorizacija objekata narodnog graditeljstva i gradske arhitekture;
zabrana skladištenja otpadnog materijala i stvaranje deponija;
zabrana gradnje objekata koji svojom arhitekturom i gabaritom neposredno ugrožavaju spomenik kulture; i
zabrana gradnje objekata koji nisu u funkciji spomenika kulture.
Korišćenje i uređenje prostora od interesa za odbranu zemlje
Na planskom području nalazi se veći broj kompleksa posebne namene sa različitim statusom koji podrazumevaju prostor sa objektima i sadržajima u funkciji sistema odbrane zemlje. Najveći broj kompleksa posebne namene zastupljen je na području Grada Kraljeva (ukupno 12), a u ostalim opštinama planskog područja on je srazmerno manji (Kruševac – 3, Čačak – 2, Trstenik 1). Pojedine Opštine (Varvarin, Ćićevac i Vrnjačka Banja) čiji delovi teritorije pripadaju planskom području nemaju posebnih uslova u pogledu zaštite kompleksa posebne namene, s obzirom da na istim nisu zastupljeni objekti u nadležnosti Vojske Srbije.
Uređenje područja Prostornog plana za potrebe odbrane zasnivaće se na uslovima i zahtevima Ministarstva odbrane za prilagođavanje Prostornog plana potrebama odbrane zemlje, a u skladu sa Zakonom o odbrani („Službeni glasnik RS”, br. 116/07, 88/09, 88/09 – dr.zakon, 104/09 – dr.zakon), Odlukom o objektima od posebnog značaja za odbranu („Službeni glasnik RS”, br. 112/08) i Odlukom o vrstama investicionih objekata i prostornih i urbanističkih planova značajnih za odbranu zemlje („Službeni list SRJ”, broj 39/95).
Za obezbeđivanje uslova nesmetanog funkcionisanja vojnih kompleksa u području plana obavezno je da se pojedinačno utvrde, pored uslova za obezbeđenje priključaka na magistralne i regionalne infrastrukturne sisteme i pojedinačni uslovi kao što su definisanje zaštitnih bezbednosnih zona, zona ograničene i kontrolisane izgradnje i planiranje okolnih sadržaja koji neće ugroziti njihovu bezbednost i funkcionisanje.
Oko kompleksa sa statusom „perspektivan” utvrđuju se zone prostorne zaštite, koje su uslovljene njihovom namenom i propisuju se zbog bezbednosti okoline od ovih kompleksa i aktivnosti u njima, u cilju zaštite stanovništva i materijalnih dobara. Zone tretirati kao prostor sa posebnim režimom korišćenja, uređenja i izgradnje, a pravilima uređenja definišu se kao:
zona zabranjene izgradnje – sa potpunom zabranom bilo kakve gradnje
zona kontrolisane gradnje – kao zona u kojoj je za izgradnju objekata obavezna prethodna saglasnost Ministarstva odbrane
zona ograničene gradnje – kao zona gde je zabranjena gradnja objekata visokogradnje i obavezna je prethodna saglasnost Ministarstva odbrane
zona prostorne zaštite – u kojoj je za izgradnju objekta obavezna prethodna saglasnost Ministarstva odbrane.
Za komplekse sa statusom „nije perspektivan” i „Master plan” može se skinuti status posebne namene. Buduća namena ovih kompleksa odrediće se planovima nižeg nivoa, nakon otuđenja i regulisanja imovinsko pravnih odnosa. Planom se predlaže da prioritet ima javna namena ovih objekata a u skladu sa interesima lokalne samouprave, Republike i drugih zainteresovanih subjekata. Realizacija planskih rešenja uslovljena je konačnim regulisanjem imovinsko pravnih odnosa sa budućim vlasnikom ili korisnikom.
Za kompleks Aerodroma „Lađevci” definiše se zona ograničene gradnje. Prilikom planiranja i izgradnje objekata u zoni prostorne zaštite oko aerodroma, obavezno je poštovati odredbe Zakona o vazdušnom saobraćaju („Službeni glasnik RS”, br. 73/10, 57/11 i 93/12), kao i drugih zakonskih i podzakonskih akata koja se odnose na planiranje, visinu, izgradnju i obeležavanje objekata, instalacija i prepreka u zonama aerodroma. Za deo kompleksa posebne namene aerodrom Lađevci promena statusa odnosi se na mogućnost civilnog korišćenja uz poštovanje uslova i ograničenja izgradnje Direktorata civilnog vazduhoplovstva Republike Srbije. Visina objekata u zoni ograničene gradnje oko aerodroma Lađevci, na autoputu E-761, u delu od raskrsnice puta u rejonu Ada, zaseok Dragutinovići (3 800 m južno od sela Mrčajevci) do zaseoka Peškopeja (2 500 m severoistočno od železničke strane Mrčajevaca) ne sme da prelazi dozvoljene visine i na taj način utiče na bezbednost letenja.
Skelska mesta prelaska tretirati kao perspektivne objekte uređenja teritorije za potrebe sistema odbrane, za koje je predviđena zona zabranjene gradnje od 50 m, kao i postavljanje plovnih objekata na delu obale i vodenog prostora.
3.2. UTICAJ NA FUNKCIONISANjE NASELjA
(SOCIJALNI, EKONOMSKI I TEHNIČKI ASPEKTI)
3.2.1. STANOVNIŠTVO
S obzirom na dosta nepovoljna demografska obeležja, koja su karakteristična za ovo područje, potrebno je primeniti odgovarajuće mere demografske politike, kako na globalnom, tako i na lokalnim nivou sa ciljem usporavanja i eventualnog zaustavljanja negativnih demografskih tendencija. Izgradnjom infrastrukturnog koridora autoputa očekivan je pozitivan uticaj na drmografski razvoj u periodu od 2002. do 2025. godine. Daljim ulaganjem, ne samo u infrastrukturu, već i u privredu biće omogućeno otvaranje novih radnih mesta, što bi zadržalo stanovnike na ovom području, a samim tim bi uticalo na podizanje uslova života na viši nivo u svim naseljima.
Usled promena u metodologiji praćenja statističkih podataka, kao i nedostatka podataka o migracijama stanovništva, mogu se uraditi samo indikativne procene budućeg broja stanovnika. Projekcija tj. procena broja stanovnika je urađena za prvi petogodišnji planski period, kada se očekuje realizacija prioritetnih planskih rešenja, kao i za krajnji planski horizont u kome bi trebalo očekivati ostvarivanje preostalih planskih rešenja.
Na osnovu urađene demografske analize, utvrđenih potencijala, ograničenja i osnovnih ciljeva demografskog razvoja, a uzimajući u obzir pretpostavljeni pozitivan uticaj infrastrukturnog koridora na demografski razvoj za pomenuti period procenjeni broj stanovnika bi bio sledeći:
Tabela Procena promene broja stanovnika
Broj stanovnika1991 god. Broj stanovnika 2002. god. Broj stanovnika 2011.god. – preliminarni rezultati Procena 2016.god. Procena 2025. god. Ćićevac (područje PPPPN) 10478 9856 8742 9117 8672 Grad Stalać 880 800 695 709 655 Lučina 970 927 817 875 843 Mrzenica 280 221 187 164 135 Pojate 1022 986 841 942 915 Stalać 2010 1828 1521 1620 1499 Ćićevac grad 5316 5094 4681 4825 4659 Varvarin(područje PPPPN) 4582 4281 3795 3926 3714 Bošnjane 2107 1963 1702 1794 1693 Varvarin (Selo) 1868 1779 1597 1672 1606 Maskare 607 539 496 463 420 Kruševac(područje PPPPN) 22451 22103 20380 21668 21393 Bela Voda 1491 1387 1206 1265 1192 Bivolje 185 330 259 689 1107 Gavez 139 140 117 141 142 Globoder 1767 1656 1369 1525 1446 Dedina 2753 2775 2613 2803 2822 Jasika 2025 2040 1781 2059 2072 Konjuh 1299 1139 1000 964 865 Kukljin 1994 1794 1516 1568 1438 Lazarica 1285 1521 1884 1885 2164 Makrešane 1754 1618 1402 1460 1367 Mačkovac 1338 1295 1079 1242 1210 Pepeljevac 2230 2101 2119 1948 1855 Čitluk 2912 3154 3061 3491 3727 Šanac 1279 1153 974 1010 928 Trstenik(područje PPPPN) 35482 33586 29909 31319 29943 Bogdanje 1194 1055 977 901 814 Bresno Polje 767 725 648 675 644 Velika Drenova 2952 2719 2349 2449 2290 Gornji Ribnik 577 596 564 621 638 Grabovac 119 125 131 133 139 Donji Ribnik 609 624 534 644 657 Lozna 396 380 335 361 349 Lopaš 860 800 682 730 688 Medveđa 2966 2694 2282 2384 2203 Osaonica 7 37 30 308 1203 Odzaci 1629 1562 1375 1481 1431 Počekovina 954 838 756 711 639 Prnjavor 302 318 318 340 354 Selište 1047 928 858 796 721 Stari Trstenik 779 733 636 678 645 Stopanja 1387 1325 1197 1250 1204 Trstenik 18094 17180 15329 16083 15415 Ugljarevo 538 478 449 411 373 Čairi 305 469 459 811 1153 Vrnjačka Banja(područje PPPPN) 12915 14013 15046 15546 16620 Vraneši 1487 1418 1400 1335 1284 Vrnjci 1784 2025 2268 2379 2639 Gračac 1983 2011 1824 2047 2071 Novo Selo 3557 3952 4430 4519 4925 Podunavci 1347 1446 1495 1583 1677 Ruđinci 1771 2019 2452 2385 2656 Štulac 986 1142 1177 1377 1553 Kraljevo(područje PPPPN) 76304 76521 82251 76798 76977 Adrani 2029 2198 2198 2434 2598 Bapsko Polje 263 260 247 256 254 Vitanovac 1734 1649 1510 1547 1485 Vrba 1303 1286 1360 1265 1251 Grdica 667 730 805 819 882 Zaklopača 941 971 1149 1011 1037 Kraljevo (gradsko naselje) 56831 57411 63030 58158 58643 Miločaj 1106 1085 1008 1059 1042 Mrsać 1440 1350 1307 1244 1180 Obrva 763 720 651 669 638 Oplanići 937 911 901 879 859 Popovići 340 300 305 256 231 Ratina 2664 2715 3190 2781 2825 Sirča 1440 1347 1318 1237 1172 Stubal 1399 1314 1198 1213 1153 Cvetke 1139 1070 990 988 939 Čukojevac 1308 1204 1084 1084 1013 Čačak(područje PPPPN) 15545 15246 14872 14874 14639 Baluga (Ljubićska) 437 434 405 430 428 Baluga (Trnavska) 769 733 727 690 663 Vapa 715 691 696 662 643 Goričani 875 780 698 674 613 Donja Gorevnica 913 904 867 893 885 Zablaće 1264 1226 1169 1179 1150 Katrga 1056 1042 865 1024 1013 Konjevići 814 788 862 756 736 Kukići 648 574 485 492 445 Ljubić 77 61 57 45 37 Mojsinje 865 869 831 874 877 Mrčajevci 2675 2676 2761 2677 2678 Mršinci 1330 1359 1262 1397 1422 Preljina 1727 1801 1830 1900 1966 Rakova 823 778 864 724 692 Sokolići 234 182 161 132 108 Stančići 323 348 332 383 407 PODRUČJE PLANA 177757 175606 174995 172906 171192 Čačak 115401 117072 114809 119 121 Ćićevac 11546 10755 9446 10 10 Kraljevo 122987 121707 124554 127 128 Kruševac 133911 131368 127429 137 137 Trstenik 52796 49043 42989 51 51 Varvarin 21917 20122 17772 22 22 Vrnjačka Banja 25275 26492 27.332 28 29 Okruženje planiranog autoputa 483833 476559 464.331 495 497 Novi Pazar 82767 85996 92.766 99 109 Užice 82303 83022 78.018 84 85 Raška 28294 26981 24.680 26 26 Uže uticajno područje 193364 195999 195.464 209 220 Rasinski upravni okrug 272834 259441 240.463 263 259 Raški upravni okrug 293311 291230 300.102 305 314 Moravički upravni okrug 228093 224772 212.149 221 218 Zlatiborski upravni okrug 332470 313396 284.929 291 277 Šire uticajno poručje 1126708 1088839 1.037.643 1078598 1067638
Na osnovu prikazane projekcije stanovništva iz Tabele 31, koja je rađena na osnovu podataka iz Popisa 1991. i 2002. godine, moguće je zaključiti da je u narednom periodu na području Plana realno očekivati neznatan pad broja stanovnika. U periodu od 2002. do 2016. godine se očekuje opadanje broja stanovnika za oko 1,5%, a do 2025. godine dalji pad broja stanovnika. Demografski pad se očekuje u skoro svim opštinama na teritoriji Plana, osim u opštinama Vrnjačka Banja i Kraljevo gde se očekuje blagi demografski rast.
U okruženju planiranog autoputa, kao i u užem uticajnom području, u kojima je pozitivan uticaj izgradnje autoputa osetniji, moguće je očekivati porast broja stanovnika u periodu od 2002. do 2025. godine, dok se u širem uticajnom području očekuje smanjenje broja stanovnika.
U tabeli su takođe prikazani prvi preliminarni rezultati Popisa iz 2011. godine, koji nisu korišteni u izradi same procene s obzirom da rezultati tog Popisa još nisu zvanični.
3.2.2. NASELjA
Na osnovu već ostvarenih prostornih odnosa između naselja moguće je formirati jedinstvenu mrežu centara koja će u isto vreme uzeti u obzir izgradnju planiranog autoputa. Definisanjem mreže naselja će se omogućiti veća uzajamna povezanost naselja, kao i njegovo bolje funkcionisanje.
Detaljnom analizom prostornih planova opština ponaosob primenjivana je različita kategorizacija centara u okviru mreže naselja te se nailazi na termine, sekundarni centar, centar zajednice naselja, seoska naselja itd. S tim u vezi, u okviru novoformirane mreže naselja potrebno je uzeti u obzir klasifikacije iz svih prostornih planova i objediniti ih u jednu hijerarhijsku ravan.
U odnosu na to se predviđa sledeća hijerarhija centara u mreži naselja:
Centri nacionalnog značaja (centar FUP-a): Kruševac, Kraljevo, Čačak;
Opštinski centri (unutar FUP-a): Vrnjačka Banja, Trstenik; Varvarin, Ćićevac;
Lokalni centri (centri zajednice naselja): Mršinci, Mrčajevci, Preljina, Stalać, Vitanovac, Konjuh, Jasika, Velika Drenova, Medveđa, Počekovina, Stopanja, Vraneši, Gračac, Novo Selo, Podunavci, Štulac.
Centru nacionalnog značaja Kruševcu gravitiraju opštine Aleksandrovac, Brus, Varvarin, Ćićevac, Trstenik i Ražanj; Kraljevu gravitiraju opštine Vrnjačka Banja i Raška, dok Lučani, Gornji Milanovac i Ivanjica gravitiraju Čačku.
Vrnjačka Banja, Trstenik, Ćićevac i Varvarin predstavljaju opštinske centre unutar FUP-a, ali po različitim osnovama. Pored toga ove dve opštine su u isto vreme i centri od posebnog značaja za područje Plana.
Vrnjačku Banju karakteriše konstantan porast broja stanovnika, a izvršenom procenom broja stanovnika se očekuje isti trend i u periodu do 2025. godine. Razlog za konstantan porast broja stanovnika se ogleda u činjenici da je Vrnjačka Banja glavni turistički centar ovog regiona.
Opština Trstenik zbog svoje izražene privredne aktivnosti, prvenstveno iz područja metalske industrije pored postojećih industrijskih centara kao što su Kraljevo, Kruševac i Čačak, koji zapošljavaju između 5.000 i 10.000 ljudi, spada u centre srednje veličine (1 000-5 000 zaposlenih).
Ćićevac i Varvarin su karakteristični zbog svog privrednog razvoja, koji nije toliko izražen u odnosu na Kruševac, Kraljevo, Čačak ili Trstenik, ali u isto vreme omogućava formiranje industrijskih zona i industrijskih parkova, biznis centara pa bi na taj način u budućnosti ova dva centra mogla da postanu okosnica razvoja.
Lokalni centri tj centri zajednice naselja su četvrta kategorija centara na području Plana. U nju spadaju kako gradska, tako i seoska naselja koja u opštinskim planovima pripadaju kategoriji opštinskih, sekundarnih, prigradskih naselja, potom centara zajednice naselja sa opštim ili posebnim funkcijama, kao i naseljima sa razvijenim centrom itd.
3.2.3. JAVNE DELATNOSTI I SLUŽBE
U odnosu na planiranu mrežu naselja u nekim opštinama je potrebno proširiti, ali i unaprediti kvalitet javnih službi kako bi se ostvario njihov povoljniji prostorni raspored, a time i povećao kvalitet života u naseljima.
U skladu s tim planirano je:
proširenje postojećih kapaciteta objekata za srednješkolsko obrazovanje, kao i rekonstrukcija poctojećih i izgradnja novih osnovnih škola;
rekonstrukcija većine zdravstvenih objekata u seoskim naseljima, kao i izgradnja zdravstvenih punktova u naseljima bez osnovne zdravstvene zaštite;
izgradnja gerontoloških centara u onim opštinama u kojima postoji potreba; i
izgradnja i rekonstrukcija cpoptsko-pekpeativnih kompleksa.
Takođe je potrebno stvaranje uslova i poboljšanje prostorne dostupnosti za korišćenje usluga od javnog interesa.
Jedan od načina je organizovanje komplementarnih sadržaja koji povećavaju gravitaciono područje korisnika ustanove/usluge (mogućnost da se usluga koristi van mesta stanovanja). Smisao organizovanja ovakvih sadržaja je da se poveća područje sa koga dolaze korisnici i time poveća broj/koncentracija korisnika usluga, a da se istovremeno obezbede potrebni uslovi za kvalitetno obavljanje usluge (đački domovi, internati, nedeljni boravak i sl.).
Drugi primer je i upotreba mobilnih usluga (približavanje usluge mestu stanovanja – „usluga ka korisniku”), kojima se povećava ponuda i poboljšava kvalitet. Mobilne usluge i službe se prilagođavaju potrebama manjeg broja korisnika koji žive u manjim i udaljenim naseljima i mogu da pokriju veliki spektar usluga u osnovnom obrazovanju, programima dokvalifikacije i prekvalifikacije, preventivnoj i primarnoj zdravstvenoj zaštiti, socijalnoj zaštiti, kulturi i drugim oblastima.
3.2.4. Uticaj Autoputa na funkcionisanje naselja i javnih službi
Izgradnja infrastrukturnog koridora E-761 (Pojate-Preljina) će umnogome uticati na dalji razvoj nivoa centara u okviru mreže naselja. Uticaj se ogleda u ukidanju/preusmeravanju pojedinih postojećih komunikacija i uspostavljanju novih, ali i u skraćivanju odnosno produžavanju vremena putovanja između naselja.
Koridor autoputa će uglavnom imati pozitivan uticaj na funkcionisanje naselja, posebno sa leve strane autoputa gledano iz pravca petlje Pojate. Povezanost naselja će se, pored postojećim putevima, omogućiti i u slučaju naselja kojima bi planirani autoput presekao dosadašnju putnu dostupnost, i to preko denivelisanih ukršataja i propusta. Denivelisane raskrsnice su planirane u blizini glavnih centara i ni na koji način neće negativno uticati na funkcionisanje mreže naselja, niti će usloviti prekid komunikacija između naselja.
Na naselja u okviru opštine Ćićevac (Pojate, Ćićevac, Lučina, Stalać, Mrzenica i grad Stalać) sam autoput neće uticati s obzirom da su sva naselja smeštena sa iste strane autoputa pa će kao i do sada veza biti ostvarivana preko državnog puta I reda br.5. Kada je reč o objektima javnih službi, karakteristična je veoma dobro razvijena mreža predškolskog, osnovnog, ali i srednjeg obrazovanja, kao i mreža zdravstvenih, kulturnih i sportsko-rekreativnih ustanova na čije funkcionisanje autoput neće imati uticaj.
U opštini Varvarin veza između naselja se ostvaruje uglavnom preko državnog puta II reda br. 217, dok su opštinski centri Varvarin i Ćićevac povezani državnim putem II reda br. 220. Veza između naselja opštine neće biti ugrožena, dok će postojeće veze sa susednim Ćićevcem biti ugrožene što će biti prevaziđeno izgradnjom petlje. Izgradnja autoputa neće uticati na funkcionisanje objekata javnih službi s obzirom da Varvarin Selo, Maskare i Bošnjane gravitiraju naselju Varvarin koje se nalazi sa iste strane autoputa.
Negativan uticaj izgradnje autoputa će se osetiti u naseljima Šanac, Gavez i Jasika, čije će veze sa opštinskim centrom Kruševcem biti prekinute. Izvesna ograničenja će imati i naselja Kukljin, Bela Voda i Konjuh, što će se rešiti izgradnjom nadvožnjaka u naselju Velika Drenova. Na naselja sa druge strane reke izgradnja autoputa neće imati nikakav uticaj. Naselja opštine Kruševac karakteriše dobro razvijena mreža objekata osnovnog obrazovanja, dok će dostupnost objektima srednjeg obrazovanja, ali i Domu zdravlja u Kruševcu, pojedinim naseljima biti ostvarena preko denivelisanih ukrštaja postojećih puteva sa autoputem. Mreža objekata zdravstvenih ustanova, ustanova kulture i socijalne zaštite je dobro razvijena.
Lokalnim centrima Velika Drenova i Medveđa, kao i drugim naseljima sa te strane reke, izgradnjom autoputa neće doći do velikih promena u komunikaciji sa Trstenikom, s obzirom da će im i dalje biti dostupni državni putevi I i II reda. Na opštinski centar Trstenik, uz lokalne centre Stopanju i Počekovinu, kao i ostalim naseljima sa te strane autoputa, neće biti ugrožene dosadašnje veze sa samim Trstenikom. Samim tim dostupnost već dobro razvijenoj mreži objekata obrazovne, zdravstvene i socijalne zaštite nije ugrožena.
S obzirom da budući autoput samo delimično tangira teritoriju opštine Vrnjačka Banja njegova izgradnja neće imati nikakav uticaj na funkcionisanje opštine a veza sa Kraljevom će i dalje biti državni put I reda br.5, kao i jednokolosečna železnička pruga broj 55: Stalać – Kraljevo – Požega. Sva naselja, pa samim tim i sve javne službe, su smeštene sa iste strane autoputa pa njegova izgradnja neće uticati na njihovo funkcionisanje.
U gradskom području Kraljeva izgradnja autoputa neće mnogo uticati na vezu između naselja, s obzirom da će i dalje funkcionisati postojeći državni putevi, a izgradnja petlji „Ratina”, „Kamidzora” i „Adrani” će uticati na eventualno skraćenje vremena puta iz pojedinih naselja ka Kraljevu. Funkcionisanje objekata javnih službi će biti nepromenjeno.
Izgradnja autoputa će negativno uticati na jedan deo opštine Čačak, i to od naselja Baluga (Trnavska) do Vapskog Polja (granične kraljevačke opštine). To će se manifestovati kroz prekinute veze sa naseljima sa druge strane autoputa do kojih će umesto lokalnim putevima (kao do sada) morati da idu koristeći tzv. propuste. Veza sa Čačkom, ali i susednim Kraljevom će biti otežana, a i vreme putovanja će se produžiti. Ostala naselja u okviru gradskog područja Čačka uglavnom neće imati negativne posledice nakon izgradnje pomenutog koridora autoputa. Bez obzira na negativan uticaj u pojedinim naseljima, izgradnjom autoputa neće doći do prestanka funkcionisanja objekata osnovne obrazovne i zdravstvene zaštite u tim naseljima s obzirom da u naselju Zablaće postoji osnovna škola i ambulanta.
3.2.5. PRIVREDNE DELATNOSTI
Na osnovu analize stanja i SWOT analize izvedeni su zaključci koji su bili osnova za definisanje vizije, ciljeva i koncepcije razvoja i prostorne organizacije privrede kao bitnog faktora analize uticaja izgradnje autoputa na naselja u okruženju (socijalni i ekonomski).
Među zaključcima od posebnog značaja su sledeći:
u privrednoj strukturi ističu se industrija, posebno prerađivačka, poljoprivreda odnosno povrtarstvo, voćarstvo, vinogradarstvo i stočarstvo, kao i turizam;
navedene privredne oblasti i grane su i od republičkog značaja i učestvuju i u spoljno-trgovinskoj razmeni;
formirani privredni/industrijski centri srednje veličine, sa 5 000 – 10 000 zaposlenih, spadaju među najznačajnije u Republici;
banjski turizam i najvažniji banjski centri – Vrnjačka, Mataruška, Bogutovačka i Gornja Trepča su od nacionalnog značaja, dok su centri planinskog turizma u užem području uticaja najznačajniji republički centri ove vrste;
za razvoj navedenih privrednih oblasti i grana plansko i uticajno područje raspolaže takvim potencijalom, bilo prirodnim (poljoprivredno i šumsko zemljište, mineralni i termomineralni izvori i drugi resursi za razvoj različitih vidova i turističkih proizvoda) i stvorenim (centri sa industrijskim ili radnim zonama sa slobodnim lokacijama, braunfild lokacije i dr.) i
veliki značaj planskih rešenja iz PPRS koja treba da se implementiraju na predmetnom području – počev od izgradnje Autoputa E – 761 sa pratećim sadržajima, formiranja industrijskih zona i industrijskih parkova, robno transportnih i logističkih centara.
Koncepcija privrednog razvoja (granska i prostorna) – uticaj izgradnje autoputa na naselja i razvoj prostora
Unapređenjem sistema transporta ljudi i dobara kroz izgradnju/unapređenje infrastrukture, ima za rezultat rast privrede. Glavni efekti takvog rasta vezuju se za kratkoročne (tokom izgradnje otvraju se nova radna mesta) i dugoročne efekte.
Dugoročni efekti nastaju usled direktnih ušteda zbog efikasnijeg transporta ljudi i dobara. To dalje ima uticaja na ekonomiju obima (kroz širi pristup tržištima proizvoda i usluga i radne snage, efikasniju logistiku (isporuka roba na vreme i sl.), kao i na diversifikaciju proizvoda i usluga.
Indirektni, ili indukovani efekti nastaju usled privlačenja investicija pod uticajem poboljšane pristupačnosti područja Plana i takođe se manifestuju u povećanju obima proizvodnje roba i usluga.
Dugoročno posmatrano, za analizu uticaja izgradnje autoputa na funkcionisanje naselja, odnosno, na koncept privrednog razvoja tri faktora su od najvećeg značaja:
stanje – postojeća izgrađenost privrede i raspoloživi resursi,
politika i planska rešenja data u PPRS koja se odnose na plansko područje, i
uticaj koridora Autoputa E – 761 na neposredno privredno okruženje.
Analiza formirane strukture, potencijala (prirodnih i stvorenih) i ograničenja (održivost, konkurentnost) upućuje da će i u budućoj strukturi privrede okosnicu razvoja činiti postojeći nosioci razvoja – industrija, poljoprivreda i turizam.
Planska rešenja vezana su za industriju, turizam i poljoprivredu koja su data u PPRS imaće znatan uticaj na razvoj privrede predmetnog područja (detaljnije su obrazložena u tački 1 – Izvodi iz planske i druge dokumentacije).
Izgradnja Autoputa E – 761 može doprineti diverzifikaciji postojeće privredne strukture, bržem razvoju pojedinih oblasti i grana, a posebno intenziviranju razvoja saobraćajno – prometne funkcije. Istovremeno ovaj infrastrukturni koridor predstavlja faktor koji u određenoj meri može da pospeši disperziju privredne aktivnosti u jednom broju naselja duž koridora.
Na taj način pospešiće se policentričan razvoj, što bi doprinelo održivosti privrednog razvoja i smanjenju nepovoljnih migratornih kretanja.
Intenziviranje razvoja poljoprivrede i agrokompleksa, u skladu sa poljoprivrednom rejonizacijom treba iskoristiti za veću proizvodnju povrtarskih (krompir, pasulj, i dr.) i voćarskih kultura (pre svega, šljive i jabuke), kao i određene grane stočarstva (goveda i svinja). U proizvodnji navedenih poljoprivrednih proizvoda plansko područje ima značajno učešće u republičkim okvirima, a istovremeno i u spoljno-trgovinskoj razmeni (izvozu). Na određenim lokalitetima postoje dobri uslovi za obnovu površina pod vinogradima (vinogorja), kao i za organizovanje proizvodnje „zdrave” tj. organske hrane, cvećarstva i pčelarstva, za kojima raste tražnja na domaćem i stranom tržištu. Razvoj MSP, preduzetništva i porodičnih firmi su poželjni oblici organizovanja prehrambeno-prerađivačkog sektora.
Za diverzifikaciju industrijske strukture najviše uslova ima prerađivački sektor intenzivnijim razvojem prehrambene, hemijske, metalske, drvnoprerađivačke, elektro i industrije nemetala. Pored postojećih velikih kapaciteta navedenih industrijskih grana, biće neophodno da se podstakne razvoj malih i srednjih preduzeća (u daljem tekstu: MSP) i preduzetništva obezbeđivanjem odgovarajućih lokacija odnosno infrastrukturnim opremanjem postojećih zona, formiranjem industrijskih zona i parkova, novih manjih radnih zona, biznis parkova, aktiviranjem braunfild lokacija i objekata, kao i finansijskim podsticajima i edukativnim aktivnostima. Ovaj sektor je posebno pogodan za razvoj MSP i preduzetništva, naročito u diverzifikaciji prehrambene industrije s obzirom na sirovinsku osnovu (stočarsku, povrtarsku, voćarsku), u metaloprerađivačkoj industriji, imajući u vidu tradiciju, postojanje velikih nosilaca i propulzivni karakter ove grane, u drvnoprerađivačkoj industriji, sakupljanju i preradi šumskih plodova i lekovitog bilja čime ovo područje obiluje.
Plansko područje raspolaže uslovima za kompleksniji i intenzivniji razvoj turističke privrede, s obzirom na postojanje značajnih potencijala za formiranje različite turističke ponude. Pored izvorišta mineralnih i termomineralnih izvora na osnovu kojih su se formirali najpoznatiji banjski centri, na planskom području postoje izvori koji još uvek nisu iskorišćeni za proširenje banjske ponude. Najveći deo turističkog potencijala još uvek nije maksimiziran, što je slučaj sa razvojem planinskog, vodnog, lovnog, ribolovnog, seoskog, etno i turizma od posebnog interesovanja. Pored banjskog, određeni potencijali su visoko vrednovani (planinski, seoski, a izgradnjom Autoputa E-761 i tranzitni) i predstavljaju osnovu za jačanje međuopštinske i međuregionalne saradnje. Turistički sektor je važan i zbog svog uticaja na razvoj drugih grana (poljoprivrede, usluga, saobraćaja i dr.), razvoj preduzetništva i porodičnog biznisa, što je bitno za otvaranje novih radnih mesta i zadržavanje stanovništva, naročito u ruralnom području.
Sektor usluga danas zaostaje, a vrlo je važan za poboljšanje poslovnog ambijenta i promenu privredne strukture Planskog područja. U okviru ovog sektora posebne potrebe su izražene za razvoj saobraćajno-transportnih, skladišno-distributivnih, prometno-finansijskih, informatičkih i marketinških, usluga u funkciji razvoja industrije, poljoprivrede i turizma, kao i zadovoljenja potreba stanovništva. U ovom sektoru postoje povoljni uslovi za razvoj različitih vidova saradnje (partnerstva) između javnog i privatnog sektora.
Sektorska/granska i prostorna struktura su međusobno povezane, a ta uslovljenost doći će do izražaja na Planskom području, gde će određeni prirodni resursi (poljoprivredni, šumski, vodni i dr.) i izgrađena struktura (veliki centri, infrastruktura i dr.) u velikoj meri uticati na formiranje buduće prostorne strukture privrede.
Pored navedenih uticaja, izgradnjom autoputa podiže vrednost i atraktivnost okolnog zemljišta za smeštaj manjih privrednih kapaciteta. Dobre uslove za razvoj (u tranzitnim područjima) imaju naselja, kao što su: Preljina, Ljubić, Konješevica, Mrčajevci, Mojsinje i dr. sa područja Grada Čačka; Adrani, Ratina, Stubal, Podunavci sa područja Grada Kraljeva; Stopanja, Ribari, Počekovina, Grabovac, Velika Drenova sa područja Opštine Trstenik; Čitluk, Jasika, Bivolje, Makrešane sa područja Grada Kruševca; Pojate, Stalać, Mrzenica sa područja Opštine Ćićevac, kao i naselje Bošnjane sa područja Opštine Varvarin i Vrnjci sa područja Vrnjačke Banje.
Poljoprivreda
Poljoprivredna rejonizacija izvršena u skladu sa prirodnim predispozicijama (morfološkim, pedološkim, klimatskim, vodnim i dr.) značila bi postepeno napuštanje „svaštarske” proizvodnje i definisanje buduće proizvodne i prostorne strukture primarne poljoprivredne proizvodnje. To bi ujedno bio osnov za gransku i prostornu diverzifikaciju prehrambene prerađivačke industrije, kao i za razvoj seoskog/etno turizma i formiranje agrotehničke ponude Planskog područja.
Primarna poljoprivredna proizvodnja u skladu sa prirodnim preduslovima je i osnov za porast produktivnosti – višestruko povećanje prinosa i obima proizvodnje, što je od velikog značaja za razvoj ne samo poljoprivrede i prerađivačke industrije već i za privredni razvoj ovog i šireg područja, jer je ovaj sektor jedan od najvažnijih izvoznih sektora. Povećanjem obima proizvodnje, boljom organizacijom otkupa, skladištenja i plasmana, imajući pri tome u vidu i planirane sadržaje (robno-transportne, skladišno-distributivne i dr.) omogućilo bi da privreda planskog područja ekonomski valorizuje uticaj izgradnje autoputa.
Prostorna organizacija industrije, MSP i preduzetništvo
Postojeća industrijska struktura će i dalje predstavljati okosnicu oblikovanja buduće prostorne strukture. Pored postojećih industrijskih centara – Kraljeva, Kruševca, Čačka koji u republičkim razmerama spadaju u centre srednje veličine (sa 5 000 – 10 000 zaposlenih) i Trstenika, koji spada u grupu centara male veličine (sa 1 000 – 5 000 zaposlenih), formiranje industrijskih zona i industrijskih parkova, biznis centara je predviđeno u Ćićevcu i Varvarinu, koji su danas manjeg značaja. U najvećim centrima su, pored tradicionalnih grana, zastupljene i propulzivne grane (hemijska, metalska, i dr.). U navedenim centrima, takođe, postoje braunfild lokacije. Pored navedenih, u većem broju naselja postoje manje radne zone ili pojedinačne lokacije (Preljina, Velika Drenova, Mrčajevci, Mojsinje, Ljubić, Obrež, Osaonica, Adrani, Grabovac, Veliki Šiljegovac, Kaonik, Kobilje, Jasika i dr.), uglavnom sa tradicionalnim industrijskim granama (prehrambena, drvnoprerađivačka, građevinskog materijala i dr.), sa dobrim uslovima za proširenje industrijske matrice.
Turizam
Prostorna organizacija turizma je u najvećoj meri uslovljena prirodnim resursima i već izgrađenom strukturom, u kojoj dominiraju banjski centri – Vrnjačka, Mataruška, Bogutovačka i Gornja Trepča, koji će i u budućnosti predstavljati banje međunarodnog odnosno nacionalnog značaja. Pored navedenih postoji još nekoliko banja koje su manjeg značaja (Ribarska, Ovčar, Sirčevska i dr.). Nalazišta i kapaciteti mineralnih i termomineralnih izvora omogućuju da se razvoj banjskog turizma intenzivira, proširenjem postojećih ali i otvaranjem novih banja (na području opština Varvarin i Trstenik i Grada Kruševca).
Potencijal planinskih područja usmerava ka razvoju različitih vidova turizma (zimski, pešačenje, sportsko-rekreativni, lovni i dr.) na predelima Goča, Željina, Mojsinja, Stolova i Jastrebca. Na užem području uticaja, turistički centar „Kopaonik” postaće dostupan u međunarodnim razmerama (sa stanovišta njegove pristupačnosti vazdušnim saobraćajem, veza autoputem od Niša preko Kruševca i Brusa uticaće na skraćenje vremena putovanja, a time i na ukupnu dostupnost ovog centra u međunarodnim razmerama).
Pomoravlje raspolaže potencijalima za razvoj izletničkog, sportsko – rekreativnog, ribolovnog i sl. vidova turizma. U pojedinim zonama postoje lokalne vrednosti (naročito zone uz Zapadnu Moravu – „Podunavačke bare” u opštini Vrnjačka Banja npr., zonu stave Zapadne i Južne Morave sa Moravištem kod Varvarina i Ćićevca i dr.). Ove zone predstavljaju postojeće i potencijalne turističke lokalitete i njihov razvoj planiran je prostornim i urbanističkim planovima jedinica lokalnih samopurava.
Tranzitni turizam koji je danas od manjeg značaja za celokupan turistički promet i oblikovanje ukupne prostorno – turističke strukture, će sa izgradnjom autoputa koja za sobom povlači izgradnju pratećih sadržaja (smeštajnih, ugostiteljskih, sportsko-rekreativnih, prometnih, finansijskih i servisnih), dobiti na značaju.
Pored navedenih, uslove za razvoj imaju i biciklistički (zbog prolaska koridora međunarodne biciklističke staze EUROVELO 11), seoski turizam (područja sa očuvanom prirodnom sredinom), manifestacioni, u svrhe kulture (područja sa nepokretnim prirodnim dobrima – manastirima, crkvama i crkvištima, arheološkim nalazištima) i turizam slobodnog vremena.
Saobraćajna privreda
Da bi se iskoristili pozitivni uticaji izgradnje autoputa na razvoj privrede okruženja neophodno je da postoje odgovarajući saobraćajni infrastrukturni sadržaji, koji bi doprineli ekonomskoj valorizaciji efekata. Na planskom području je predviđeno formiranje: robno-transportnih centara u Kraljevu, Kruševcu, Varvarinu i Ćićevcu; skladišno-distributivnih centara u naseljima Pojate, Vrnjačka Banja i dr., i logističkih centara u Čačku i Kraljevu.
3.3. ODNOS PREMA DRUGIM TEHNIČKIM SISTEMIMA
3.3.1. OSTALI VIDOVI SAOBRAĆAJA
Razvojem železničke infrastrukture će se povećati stepen saobraćajne dostupnosti u odnosu na susedne regione. S tim ciljem se predviđa:
revitalizacija i modernizacija (respektivno elektrifikacija) regionalne železničke pruge broj 55: Stalać – Kraljevo – Požega, sa izgradnjom kapaciteta za povezivanje značajnih korisnika železničkih usluga;
revitalizacija i modernizacija železničke pruge broj 20 odnosno E-85: Lapovo – Kragujevac – Kraljevo – Kosovo Polje – Đeneral Janković – državna granica, pri čemu se planira dvokolosečna deonica Lapovo – Kragujevac – Kraljevo;
revitalizacija i modernizacija železničke pruge (Beograd) – Resnik – Požega – Vrbnica – državna granica, kako bi se stvorili uslovi za nesmetano odvijanje kontejnerskog i svih tehnologija intermodalnog transporta železnicom, sa dogradnjom neophodnih kapaciteta; i
izgradnja jednokolosečne elektrificirane železničke pruge normalnog koloseka Čačak – Gornji Milanovac – Topola – Mladenovac, na kojoj se planira organizacija saobraćaja putničkih vozova i teretnog saobraćaja. Trasa planirane pruge bi se vodila u najvećoj mogućoj meri po postojećoj trasi ukinute pruge uzanog koloseka na području Čačka, što će se definisati kroz izradu tehničke dokumentacije.
Pored gore navedenog, ovim Planom se pruža mogućnost i rekonstrukcije kompleksa železničke stanice Ćićevac sa dogradnjom dvokolosečne deonice od Stalaća do Đunisa u dužini od 17 km, uz zamenu elemenata gornjeg stroja i obnovu donjeg stroja pruge, kako bi se omogućila brzina na pruzi po sporazumu AGC i SEECP i obezbedio slobodni profil UIC-C koji bi omogućavao intermodalni transport robe železnicom koji se planira na koridoru H. Takođe se pruža mogućnost rekonstrukcije železničke stanice Kraljevo u cilju njenog prerastanja u terminal za robni rad.
Prethodni stav je u saglasnosti sa uslovima AD „Železnice Srbije” izdatih za potrebe izrade Prostornih planova jedinica lokalne samouprave koje se nalaze na teritoriji predmetnog Plana.
Prioritetna aktivnost u planskom periodu je obezbeđivanje svih putno-pružnih prelaza na svim prugama i njihova eventualna denivelacija u zonama naselja. Takođe je potrebno svođenje broja putnih prelaza na najneophodnije, imajući u vidu da je rastojanje između pojedinih prelaza van urbanog područja manje od 2 000 m.
Prema PPRS železnica zadržava svo zemljište na kojem pravo korišćenja ima AD „Železnice Srbije”, kao i koridore svih ranije ukinutih pruga sa ciljem obnove uz prethodno utvrđenu opravdanost.
Veze železničkih pruga sa okruženjem u gravitacionoj zoni Autoputa E-761 će se u putničkom saobraćaju ostvarivati u železničkim stanicama i stajalištima, a u robnoj razmeni u okviru robno – transportnih centara, pretovarno manipulativnih punktova i u okviru železničkih stanica u okviru urbanih prostora koja su veća izvorišta i odredišta roba.
Broj i lokacije železničkih kapaciteta će se bliže definisati razradom strateški utvrđenih rešenja sa detaljnom urbanističkom razradom, s tim što se moraju zadovoljiti gotovo svi lokacijski, saobraćajni i tehničko-tehnološki uslovi, kao i uslovi zaštite životne sredine.
Planirana trasa autoputa se ukršta sa sledećom železničkom infrastrukturom:
sa magistralnom međunarodnom elektrificiranom železničkom prugom broj 3 odnosno E-70 i E-85: Beograd-Niš, i to u zoni Jovanovačke reke (km: 169+524 železničke pruge, km: 1+320 autoputa);
sa magistralnom neelektrificiranom železničkom prugom broj 20 odnosno E-85: Lapovo – Kragujevac – Kraljevo – Kosovo Polje – Đeneral Janković – državna granica, i to na području grada Kraljeva u zoni mosta preko reke Zapadne Morave (km: 73+230 autoputa); i
sa postojećim koridorom ukinute pruge uzanog koloseka Čačak – Gornji Milanovac – Topola – Mladenovac, i to u zoni Preljine (km: 108+618 autoputa).
Navedena ukrštanja železničke infrastrukture i Autoputa E-761 moraju biti denivelisana, pri čemu je potrebno da ugao ukrštanja bude veći od 60°, a povoljno je planirati ukrštanje pod uglom od oko 90°. Obavezno uzeti u obzir planiranu širinu planuma železničke pruge na mestima ukrštanja, dok je elemente objekta na autoputu potrebno uskladiti sa elementima železničke pruge na kojoj se ovi objekti planiraju, što će biti definisano u okviru posebnih Tehničkih uslova AD „Železnice Srbije”.
Prilikom realizacije ukrštaja neophodno je poštovati odredbe Zakona o železnici („Službeni glasnik RS”, broj 45/13) i Zakona o bezbednosti u železničkom saobraćaju („Službeni list SRJ”, br. 60/98, 36/99-ispravka i „Službeni glasnik RS”, broj 101/05-dr. zakon), uslove AD „Železnice Srbije” za izradu Prostornog plana, Tehničke uslove AD „Železnice Srbije” za izradu tehničke dokumentacije Autoputa E-761, kao i uslove Prostornog plana.
Osnovna koncepcija prostornog razvoja aerodromske infrastrukture zasniva se na realizaciji projekata koji stimulišu razvoj mreže radi povezivanja aerodroma unutar Republike Srbije i sa okruženjem, rekonstrukciji i rehabilitaciji mreže lokalnog karaktera, formiranju kvalitetnih baza podataka i standardizaciji i modernizaciji aerodroma i pratećih sistema, uz integralno povezivanje sa ostalim vidovima saobraćaja.
Rekonstrukcijom i modernizacijom postojeće infrastrukture za vazdušni saobraćaj ostvariće se veći stepen regionalne pristupačnosti Planskog područja. U tu svrhu se planira rekonstrukcija i modernizacija sledećih aerodroma/letelišta:
aerodroma „Morava” (Lađevci), što podrazumeva: prevođenje u civilni i rekonstrukciju poletno–sletne staze, izgradnju odgovarajućih putničkih i robnih terminala i izgradnju aerodromske zgrade i kontrolnog tornja;
sportskog aerodroma u Trsteniku koji se pretežno koristi za obuku pilota i padobranaca i nema značajniju ulogu u vazdušnom saobraćaju Republike Srbije. Tehnička opremljenost i stanje infrastrukture omogućavaju njegovo korišćenje i u komercijalne svrhe u smislu prihvata i otpreme manjih turističkih aviona;
aerodroma u Kruševcu, uz izgradnju asfaltirane poletno-sletne staze u naselju Rosulje;
sportskog aerodroma „Kraljevo”, što podrazumeva rekonstrukciju postojećih ili izgradnju novih objekata u funkciji aerodroma; i
sportsko – rekreativnog aerodroma u naselju Preljina, koji se nalazi na izuzetno povoljnoj lokaciji, imajući u vidu blizinu DP br. 5, br. 22, br. 23 i planiranih autoputeva E-761 i E-763. Predviđa se izgradnja poletno-sletne staze i pratećih objekata.
PPRS nije predviđena izgradnja plovnog puta od Beograda do Niša do 2020. godine. Plan razvoja plovnih puteva za duži period definiše plovni koridor koji bi vodio rekama Velikom Moravom, Južnom Moravom i Vardarom, i na taj način povezivao reku Dunav sa Solunom. Prethodnim Prostornim planom Republike Srbije („Službeni glasnik RSˮ, broj 13/96) predviđalo se plovidbeno korišćenje toka reke Zapadne Morave do Stalaća, čime bi se industrijski centri Kraljeva i Kruševca povezali sa najvažnijim evropskim plovidbenim sistemom Dunav – Majna – Rajna. U PPRS se odustalo od ovog opredeljenja, ali je stav obrađivača da se nastavi sa daljim istraživanjem koridora plovnog puta.
Rečni saobraćaj na reci Zapadnoj Moravi ostaje lokalnog karaktera. U tu svrhu je potrebno izgraditi pristane i marine malog kapaciteta i funkcionalno ih povezati sa mrežom drumskih saobraćajnica. Planom se predviđa izgradnja odgovarajuće nautičke infrastrukture za prihvat i čuvanje plovnih sredstava u blizini opštinskog centra i na svim ostalim lokacijama na kojima se ukaže potreba, što će se detaljnije razrađivati Prostornim planovima jedinica lokalne samouprave. U skladu sa razvojem rečnog saobraćaja razvijaće se i pristani u smislu pružanja kompatibilnih usluga.
Kako bi se iskoristili pozitivni uticaji izgradnje autoputa na razvoj privrede okruženja neophodno je da postoje odgovarajući saobraćajni infrastrukturni sadržaji, koji bi doprineli ekonomskoj valorizaciji efekata. Na Planskom području ne postoje uslovi za formiranje logističkih centara intermodalnog transporta u pravom smislu te reči. Imajući u vidu blizinu železničke pruge, može se govoriti o formiranju terminala „kopno-kopno”, tj. povezivanju železnice sa drumom na regionalnom novou. U tom smislu je predviđeno formiranje robno-transportnih centara (RTC) u Kraljevu i Kruševcu, dok se u Ćićevcu i Trsteniku predviđa formiranje skladišno – distributivnih centara manjeg značaja.
Planirane RTC je potrebno razvijati kao logističke centre, koji bi opsluživli, u transportno-distributivno-skladišnom sistemu, mnogo veće područje od teritorija na kojima se nalaze. Razvoj centara ove namene bi doprineo racionalizaciji mikro i makro distribucije, što bi u velikoj meri doprinelo smanjenju distributivnih troškova.
Detaljna organizacija i veličina potrebnog prostora za objekte ove namene utvrdiće se kroz izradu potrebne studijske i tehničke dokumentacije, nakon detaljne analize privrednih potencijala i potreba.
Biciklistički saobraćaj je u ekspanziji u celom svetu sa namerom da se umanje nepogodni efekti koje sa sobom nose ostali vidovi saobraćaja. Pod pokroviteljstvom Evropske Unije, Evropska biciklistička federacija (ECF) je 1998. godine pokrenula projekat mreže biciklističkih staza kroz Evropu (EVP). Teritorijom Plana je predviđen prolazak koridora istočno – evropske biciklističke transverzale EuroVelo 11. Konačan koridor trase još uvek nije utvrđen, ali se predviđa da na ovom delu vodi dolinama reka Velike i Južne Morave, kako bi dalje nastavio ka BJR Makedoniji.
Na Planskom području je predviđena realizacija mreže biciklističkih staza u funkciji prezentacije ambijentalnih, prirodnih i kulturnih vrednosti i rekreacije, ali i sa ciljem razdvajanja nemotornog od motornog saobraćaja. Zbog svojih odlika, ali i zbog veličine prostora koji obuhvata, teritorija Plana je pogodna za razvoj cikloturizma, održivom vidu ekoturizma i idealnom kompromisu između mogućnosti za savladavanje većih rastojanja, uz istovremeno očuvanje dubine doživljaja okoline kakvu pruža pešačenje. Trasa će pratiti koridor planiranog autoputa i povezivaće se sa lokalnim biciklističkim stazama u cilju formiranja jedinstvenog sistema.
3.3.2. HIDROTEHNIČKA / VODOPRIVREDNA INFRASTRUKTURA
U pogledu dugoročnog vodosnabdevanja teritorija obuhvaćena planom pripada Ibarsko-šumadijskom i Rasinsko-pomoravskom regionalnom sistemu vodosnabdevanja. A predmetna teritorija obuhvaćena planom pripada Zapadnomoravskom sistemu i sistemu Velika Morava.
Planska rešenja
Vodosnabdevanje
Procenjene potrebne količine vode do kraja planskog perioda određene su na osnovu planiranog broja stanovnika i procenjene specifične potrošnje vode. Prema podacima iz Vodoprivredne osnove Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 11/02, u daljem tekstu: VOS), procenjena specifična potrošnja na kraju planskog perioda iznosi 600 l/stan/dan u gradskim područjima i 400 l/stan/dan u seoskim područjima. Ove količine nisu preporuke za projektovanje konkretnih vodovodnih sistema, već služe da se rezervišu vodni resursi za buduće korišćenje voda.
Planirane potrebe za vodom po VOS date su u sledećoj tabeli.
Tabela Potrebe za vodom
Opština Visokokvalitetnavoda 106 m3/sek Industrija106 m3/sek Ukupno106 m3/sek Kraljevo 32,2 29,6 61,8 Vrnjačka Banja 11,5 1,7 13,2 Kruševac 39,2 41,8 81,0 Varvarin 3,0 0,9 3,9 Trstenik 15,3 8,3 23,6 Ćićevac 3,1 1,6 4,7
U tabeli su date planirane potrebe za sva naselja navedenih opština. Za konkretno područje obuhvaćeno planom može se reći da uslovno raspolaže visoko kvalitetnim vodama jer predstavlja deo dva regionalna sistema za snabdevanje naselja vodom.
Koncepcija vodosnabdevanja opština u okviru pojedinih sistema je sledeća:
Tabela Snabdevanje opština vodom
Organizaciona jedinica Način vodosnabdevanja i potrebni radovi Kraljevo Zaštita i dogradnja izvorišta Žičko polje i KonarevoDovođenje vode iz sistema „Gruža” do izgradnje podsistema Studenica – LopatnicaDovođenje vode iz podsistema Studenica – Lopatnica Vrnjačka Banja Maksimalno korišćenje lokalnih izvorištaRazvoj lokalnog sistema – brana „Selište”Dovođenje vode iz podsistema Studenica – Lopatnica Kruševac Akumulacija „Ćelije”Proširenje PPV Varvarin Akumulacija „Ćelije” Trstenik Razvoj izvorišta „Zvezdan” i „Staro korito”Dovođenje vode iz podsistema Studenica – LopatnicaAkumulacija „Ćelije” Ćićevac Akumulacija „Ćelije”
Razvoj regionalnih sistema vodosnabdevanja i vodoizvorišta, podrazumeva i očuvanje postojećih lokalnih izvorišta za vodosnabdevanje i u eventualnim havarijskim situacijama. Neophodno je za izvorišta vodosnabdevanja oformiti zone i sprovesti mere sanitarne zaštite.
Odvođenje otpadnih voda
Odvođenje otpadnih voda će se obavljati po separacionom sistemu, tj. posebno se odvode sanitarne i tehnološke a posebno atmosferske vode. Potrebno je ukinuti sve parcijalne izlive kolektora otpadnih voda u vodotokove i dovesti ih do PPOV. U dolinskim naseljima graditi grupne sisteme, spajanjem kanalizacija više naselja. Do kraja planskog perioda treba težiti da se urade kompletni sistemi za sakupljanje , odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda za gradske i opštinske centre (Čačak, Kraljevo, Vrnjačka Banja, Kruševac, Varvarin, Trstenik i Ćićevac). Za sva naselja u priobalju reka Zapadne, Južne i Velike Morave potrebno je izgraditi kanalizaciju i PPOV. U seoskim naseljima, gde nije moguće formirati kanalizacionu mrežu, sanitarne otpadne vode odvoditi u propisne vodonepropusne septičke jame.
Uređenje, korišćenje i zaštita voda
Teritorija obuhvaćena planom pripada zapadnomoravskom sistemu i sistemu Velika Morava. U okviru zapadnomoravskog rečnog sistema izgrađene su akumulacije: „Ćelije” na Rasini, „Tucački naper” na Gruži i „Gazivode” na Ibru. Planirana je izgradnja, sistema kaskadnih akumulacija na Zapadnoj Moravi, koje ne bi izlazile iz površina predviđenih za veliku vodu. Predviđeni su regulacioni radovi na Ibru (Kraljevo), Vrnjačkoj reci (Vrnjačka Banja), nasipi pored Zapadne Morave (Kraljevo, Trstenik, Kruševac), kao i uređenje bujičnih vodotokova u svim naseljima. Predviđa se regulacija Jovanovačke reke (Ćićevac), Kalenićke reke (Varvarin).
Antierozionu zaštitu treba sprovoditi kao deo mera integralnog korišćenja i uređenja prostora i blagovremene zaštite akumulacija od zasipanja nanosom. U skladu sa strategijom da se poljoprivredna zemljišta nižih bonitetnih klasa pretvaraju u šumska, prioritet se daje biološkim merama zaštite: pošumljavanju, obnavljanju degradiranih šuma, zatravnjivanju i melioraciji pašnjaka.
Zaštita voda će se odvijati u okviru rečnih sistema, uz integralno korišćenje tehnoloških, vodoprivrednih i organizaciono-ekonomskih mera. Tehnološke mere: izgradnja PPOV za sva naselja koja imaju više od 5.000 ES (i za manja naselja koja se nalaze u zaštitnim zonama izvorišta vodosnabdevanja), prioritet imaju naselja u zonama zaštite postojećih i planiranih akumulacija za vodosnabdevanje i naselja koja svojim otpadnim vodama ugrožavaju aluvijalna izvorišta; izgradnja predtretmana u industrijama priključenim na kanalizacije naselja ili kompletnih PPOV ako se otpadne vode ispuštaju u vodotokove. Vodoprivredne mere: kanalisanje naselja separacionim sistemima; kanalizacione sisteme završavati PPOV; poboljšavanje režima malih voda ispuštanjem vode iz akumulacija; zaštita izvorišta vodosnabdevanja uspostavljanjem sve tri zone sanitarne zaštite. Organizaciono-ekonomske mere: zabrana stavljanja u promet opasnih materija za kvalitet vode; ekonomski stimulansi za promenu „prljavih tehnologija” i smanjenje potrošnje vode u proizvodnji; sprovođenje principa „zagađivač plaća” ( troškovi naknada veći od prečišćavanja otpadnih voda).
Prioriteti i pravila uređenja
Voda i vodotoci, kao dobra od opšteg interesa, za zadovoljenje opštih i pojedinačnih interesa pod posebnom su zaštitom i koriste se pod uslovima i na način koji određuje Zakon o vodama.
U domenu vodoprivrede uraditi studiju usaglašavanja postojećih i planiranih vodoprivrednih sistema sa trasom i objektima planiranog Autoputa E-761, deonica Pojate-Preljina. Posebnu pažnju posvetiti bujičnim vodotocima, degradiranim aluvijalnim ravnima pored Zapadne i Velike Morave eksploatacijom šljunka, erodiranim, nestabilnim i plavljenim površinama. Vodoprivrednim rešenjima sprečiti ugrožavanje budućeg autoputa, ali i minimizirati njegovo negativno delovanje na vodotoke, izvorišta, mreže i objekte vodne infrastrukture.
Takođe, u zoni planiranog autoputa Pojate-Preljina hidroenergetski potencijal Zapadne Morave će se iskoristiti izgradnjom šest stepenika sa padovima od 7 m do 8,2 m, snagama od 20 MW do 21 MW i prosečnom godišnjom proizvodnjom od 61 kWh/god do 65 kWh/god. Jedna od varijanti je izgradnja sledećih stepenica: Vitanovac, Stubal, Trstenik, Medveđa, Kuljan I i II. Ideja je da se putem kaskada Zapadne Morave formira plovni put od početka Velike Morave do Kraljeva, pri čemu bi se konačno rešenje našlo u sklopu kompleksnog rešenja iskorišćavanja voda, uzimajući u obzir potrebe vodosnabdevanja stanovništva i kompleksnog korišćenja i zaštite vode Zapadne Morave. Tehnička dokumentacija za navedene projekte nije urađena, tako da se mora uraditi nakon ove faze projektovanja autoputa na potezu Pojate-Preljina.
Posebno se naglašava da, kako tokom izrade plana nisu dobijeni svi uslovi po pitanju izgraćenih vodnih objekata i formiranja zona zaštite, ukoliko tokom vremena nastanu okolnosti koje nisu tretirane planom, potrebno je projektnom dokumentacijom predvideti eventualne mere zaštite ili izmeštanja trase.
Vodosnabdevanje
Pri planiranju budućeg snabdevanja stanovništva vodom, u domenu izbora izvorišta, prednost dobijaju ona izvorišta koja su ekonomski povoljnija i koja su izložena manjim rizicima ugrožavanja kvaliteta voda, pa ih relativno lako možemo adekvatno zaštititi, odnosno svesti rizike na prihvatljivi nivo. Neophodno je sva izvorišta visokokvalitetnih podzemnih i površinskih voda adekvatnim merama zaštititi i unaprediti (pošumljavanje slivova, saniranje izvora zagađivanja, itd.). To podrazumeva:
Zaštitu svih izvorišta vodosnabdevanja, a posebno, u zoni postojećih lokalnih vodoizvorišta na teritoriji opština Ćićevac (izvorište „Moravište”) i Trstenik, koja tangira trasa autoputa;
Smanjenje gubitaka u vodovodnim sistemima;
Obnova i dogradnja PPV u Majdevu (Kruševac);
Kod svih vrsta izvorišta, a posebno kod izvorišta čije su vode namenjene vodosnabdevanju stanovništva, moraju se preduzeti sve potrebne mere razvoja i preventivne zaštite izvorišta od slučajnog ili namernog zagađivanja. Ovo se pre svega odnosi na potrebu uvođenja zona i pojaseva sanitarne zaštite i opšte sanitarno uređenje izvorišta u skladu sa Zakonom o vodama i Pravilniku o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja.
Vode iz plićih izdani mogu se koristiti za potrebe pojedinih potrošača ili industrije, ali uglavnom za tehničke potrebe i u uslovima gde nisu potrebne hemijski i bakteriološki ispravne vode.
U snabdevanju naselja vodom, prioritetno i maksimalno biće korišćena lokalna izvorišta podzemnih i površinskih voda, a nedostajuće količine će se obezbeđivati iz regionalnih sistema, sa oslanjanjem na izvorišta zakonom zaštićena od zagađenja, koja se dimenzionišu za obezbeđenost od 97%. Dugoročne potrebe za vodosnabdevanjem zasnivaće se na izgradnji integralnih vodoprivrednih sistema, s posebnim osloncem na višenamenske akumulacije. Prioritet u korišćenju voda ima planska racionalizacija potrošnje, višekratno korišćenje voda u tehnološkim procesima (recirkulacija) i unapređenje tehnoloških procesa proizvodnje i prerade.
Optimalnu dugoročnu orijentaciju snabdevanja vodom stanovništva predstavlja izgradnja regionalnih i međuregionalnih vodovodnih sistema u koji bi bili integrisani i postojeći vodovodni sistemi. Ovi sistemi treba da dopune nedostajuće količine vode sa lokalnih izvorišta i povećaju ukupnu sigurnost rada sistema. Postoje naselja za koja nije racionalno povezivati ih na regionalne vodovodne sisteme, odnosno gde je povoljnije korišćenje samo lokalnih izvorišta.
Do realizacije regionalnih sistema, dalji razvoj vodosnabdevanja odvijaće se u pravcu koji je sada u funkciji, uz povećanje broja crpnih bušotina na postojećim ili novim izvorištima, sa izgradnjom PPV za dobijanje kvalitetne vode za piće po zahtevanim kriterijumima, kao i izgradnjom neophodnih elemenata u sistemima (rezervoari, crpne stanice, komore itd.).
Odvođenje otpadnih voda
Površinske vode, prirodni i veštački vodotokovi izloženi su permanentnoj degradaciji, upuštanjem otpadnih industrijskih i naseljskih voda. Na prostoru obuhvaćenim Prostornim planom, razvijaće se separacioni kanalizacioni sistemi, kojima će se posebno odvoditi fekalne otpadne vode, a posebno atmosferske otpadne vode.
Osnovni zadatak kanalizacionog sistema je potpuna hidrotehnička sanitacija urbanih prostora, industrijskih i drugih radnih zona, kao i turističkih lokaliteta i centara. Fekalni kanalizacioni sistemi treba da prikupe i odvedu van teritorije sve otpadne vode formirane pri upotrebi i korišćenju. Kanalizacioni sistemi su u vrlo uskoj vezi sa vodosnabdevanjem i predstavljaju funkcionalnu i organsku celinu sa njim. Zbog toga se kanalizacioni sistemi moraju razvijati uporedo sa razvojem sistema vodosnabdevanja.
Pre upuštanja otpadnih voda u recipijent predviđa se njihovo prečišćavanje na centralnom PPOV. Karakter recipijenta predviđa, odnosno zahteva odgovarajući stepen prečišćavanja. Posle prečišćavanja na uređajima za prečišćavanje otpadnih voda, pre ispuštanja u recipijent koncentracija pojedinih zagađujućih materija u efluentu mora zadovoljavati uslove koje propisuje nadležno vodoprivredno preduzeće.
Gde god je moguće, koristiti tzv. grupne sisteme, kojima se jednim PPOV prečišćavaju otpadne vode iz više obližnjih naselja, povezanih magistralnim kolektorima sa odgovarajućim kanalizacionim crpnim stanicama. Do izgradnje kanalizacionih sistema, za prihvat i evakuaciju otpadnih voda moguća je primena prelaznih rešenja, tj. izgradnja betonskih vodonepropusnih septičkih jama, koje će se prazniti prema potrebama autocisternama, angažovanjem nadležne komunalne organizacije.
Razvoj atmosferske kanalizacije ima zadatak zaštite urbanizovanih površina unutar naselja i industrijskih pogona od plavljenja atmosferskim vodama. Kišnu kanalizaciju koncipirati za merodavne uslove (vremenski presek, urbanizovanost prostora, računska kiša itd.), a etapno realizovati tako da se izgrađeni delovi racionalno uklapaju u buduće rešenje.
Prilikom izrade plana koji predviđa izradu koncepta atmosferske kanalizacije, potrebno je prethodno definisati ukupne količine upuštenih voda i shodno tome uz konsultaciju nadležnih organa vodoprivrede proceniti mogućnost prihvata predviđenih količina. U slučaju da su procenjene količine upuštenih voda veće od onih na koje su dimenzionisani delovi kanalske mreže u koje se predviđa upuštanje, potrebno je predvideti mogućnost rekonstrukcije.
Atmosferske i otpadne vode sakupljati postojećom već izgrađenom kanalizacijom mešovitog tipa. Po mogućstvu vršiti razdvajanje kišne od fekalne kanalizacije neposredno pre ulaska u PPOV. Ukoliko na nekim područjima ne postoji izgrađena kanalizacija ili ona nije separatnog tipa, potrebno je predvideti izgradnju kolektora u kojem bi se posebno odvodile otpadne vode.
Atmosferske i uslovno čiste tehnološke vode (rashladne i sl.), čiji kvalitet odgovara IIb klasi kvaliteta vode mogu se bez prečišćavanja upuštati u melioracione kanale. Za atmosferske vode koje će se evakuisati sa površine autoputa i sa zamuljenih i zaprljanih površina (benzinska pumpa i sl.) pre uliva u atmosfersku kanalizaciju ili otvorene kanale predvideti odgovarajući predtretman (separator ulje, taložnik). Na prostoru obuhvaćenom predmetnim Planom neophodna je rekonstrukcija i proširenje kanalizacionih sistema kao priprema za izgradnju PPOV.
Uređenje, korišćenje i zaštita voda
Ciljevi zaštite i korišćenja vodnog resursa su: optimiziranje režima voda, praćenja stanja i analize kvaliteta voda. Ovim će se omogućiti racionalno i višenamensko korišćenja reke (rekreativne i turističke aktivnosti, poribljavanje, hidroenergetski potencijal i sl.)
Razvoj i značaj vodnih resursa zavisiće od njihove zaštite, očuvanja i uređenja, nastavka izgradnje zalivnih sistema, zatim razvoja privrednog i sportskog ribolova, kao i izgradnja odgovarajuće turističke infrastrukture i razvoja turizma.
Vodno zemljište se može koristiti na način kojim se ne utiče štetno na vode i priobalni ekosistem i ne ograničavaju prava drugih, i to za:
izgradnju vodnih objekata i postavljanje uređaja namenjenih uređenju vodotoka i drugih voda;
održavanje korita vodotoka i vodnih objekata;
sprovođenje mera zaštite voda;
sprovođenje zaštite od štetnog dejstva voda;
ostale namene, utvrđene zakonom.
Priobalno zemljište je pojas zemljišta neposredno uz korito za veliku vodu vodotoka koji služi održavanju zaštitnih objekata i korita za veliku vodu i obavljanju drugih aktivnosti koje se odnose na upravljanje vodama.
Širina pojasa priobalnog zemljišta je:
u području nezaštićenom od poplava do 10 m;
u području zaštićenom od poplava do 50 m (zavisno od veličine vodotoka, odnosno zaštitnog objekta), računajući od nožice nasipa prema branjenom području.
Na području obuhvaćenom Planom razvijaće se višenamenski hidrotehnički sistemi, kojima se integralno rešavaju problemi korišćenja i zaštite voda, uređenja vodnih režima i odbrane od poplava i to:
regionalni sistemi za obezbeđivanje voda najvišeg kvaliteta, za naselja i one industrije koje zahtevaju vodu tog kvaliteta,
regionalni sistemi za korišćenje, uređenje i zaštitu rečnih voda (tzv. rečni sistemi), kojima se podmiruju ostali korisnici, uređuju i štite vode.
To podrazumeva, sledeće aktivnost u okviru:
Regulacija vodotokova:
Leva obala Ibra u Kraljevu;
Regulacija Vrnjačke reke u Vrnjačkoj Banji;
Regulacija Kalenićke reke u Varvarinu,
Neregulisanog korita Jovanovačke reke;
Održavanje i izgradnju zaštitnih nasipa, posebno nasipa uz Musinu reku.
Korišćenje voda:
Početak izrade kaskada/stepenika na Zapadnoj Moravi i Ibru u funkciji iskorišćavanja hidropotencijala u energetske svrhe.
Zaštita voda:
Realizacija PPOV naselja u zoni zaštite izvorišta vodosnabdevanja (Trstenik, Ćićevac, Varvarin);
Realizacija PPOV u naseljima sa najvećim uticajima na vodotokove (Kraljevo, Kruševac, Vrnjačka Banja, Čačak).
Hidrotehničke melioracije navodnjavanje i odvodnjavanje:
Najveće potrebe za odvodnjavanjem su na najnižim površinama priobalja Zapadne Morave. Za sve objekte koji se budu gradili na ovim sistemima definisaće se vodoprivredni uslovi i uskladiti izgradnja sa potrebama konkretnih vodoprivrednih zahteva.
Za sve tačke prelaza trase puta sa hidrološko neizučenim vodotocima izvršeno je hidrauličko dimenzionisanje propusta i mostova. Sva dimenzionisanja su izvršena na stogodišnje velike vode. U vezi sa ovim usvojeno je da se za manje vodotoke i potoke koriste cevasti propusti Ø 200 mm, a za veće, do raspona 10 metara, pločasti propusti, odnosno mostovi za raspone veće od 10 metara.
Brane i akumulacije:
U neposrednoj zoni trase posmatranog autoputa ne postoji izgrađena značajna akumulacija, ali je prema PPRS i VOS predviđeno da se u široj zoni koridora autoputa Pojate-Preljina hidroenergetski potencijal Zapadne Morave iskoristi izgradnjom šest stepenika.
Zaštita od spoljnih i unutrašnjih voda (odbrana od poplava), regulacioni radovi:
Trasa autoputa većim delom prolazi kroz potencionalno plavljeni prostor sliva Zapadne Morave i prema njoj se upravno spuštaju leve i desne pritoke, uglavnom bujični potoci Zapadne Morave. Neophodno je kompletno sprovođenje antierozionih mera u okviru slivova bujičnih potoka i zaštite od velikih voda od istih i u plavnom pojasu Zapadne Morave.
S obzirom na veliku ugroženost naselja atmosferskim vodama, odbranu od poplava treba realizovati u sadejstvu sa rešavanjem unutrašnjih voda naselja. Rekonstrukcijom postojećih nasipa na vodotocima, kao i regulacionim radovima u koritima potoka, ostvariće se visok stepen zaštite urbanog područja, kao i potpuna zaštita poljoprivrednih površina.
Održavati objekte u funkciji zaustavljanja i sprečavanja erozionih procesa u slivovima bujičnih vodotokova. Ovi objekti su van trase planiranog autoputa, jer su izgrađeni u gornjem delu sliva vodotoka, kako bi se zaustavila produkcija nanosa.
Zakonom o vodama regulisati eksploataciju rečnih nanosa u aluvionu duž korita i priobalja Zapadne Morave, gde se nalaze sprudovi i ležišta kvalitetnog šljunka i peska. Eksploatacija ovih materijala obavezno se obavlja uz posebno izdata akta koja su definisana Zakonom o vodama, kao i dokumentacijom kojom se dokazuje da se eksploatacijom neće pogoršati morfološke karakteristike reke i njenog priobalja, a samim tim ugroziti budući objekti i trasa autoputa.
3.3.3. ENERGETSKA INFRASTRUKTURA
Elektroenergetska infrastruktura
Koncept osnovnih planskih rešenja
Razvoj energetske infrastrukture na području Prostornog plana zasnivaće se na uspostavljanju efikasnog sistema planskog upravljanja i eksploataciji izgrađenih energetskih resursa, uz primenu savremenih rešenja i modernizacije postojećih sistema prenosa, izgradnje novih i distribucije energije prema međunarodnim standardima; stvaranje uslova za kontinuirano, pouzdano i racionalno napajanje električnom energijom za period 2011 do 2020 godine:
u oblasti transformacije električne energije;
Rasterećenje sistema 35 kV, prebacivanje nekih nadležnosti sistema 35 kV na sistem 110 kV izgradnjom novih trafostanica 110/10 kV, Optimizacija sistema 35 kV izgradnjom novih trafostanica 35/10 kV ugradnjom transformatora optimalne snage 8MVA ili 2×8 MVA. Poboljšanje kvaliteta elektroenergetskih sistema daljinskim upravljanjem;
izgradnja novih trafostanica 110/35 kV i 110/10 kV;
izgradnja nove trafostanice 400/220/110 kV u Kraljevu;
u oblasti prenosa električne energije, izgradnja dalekovoda 400 kV Kragujevac 2 – Kraljevo 3;
poboljšanje prostorne raspodele snage izgradnjom novih dvostrukih dalekovoda 110 kV radi povećanja pouzdanosti postojećih i napajanje novoplaniranih TS110/10 kV;
dupliranje postojećeg dalekovoda 35 kV od postojeće TS 110/35 kV „Čačak 1” preko postojeće TS 35/10 kV „Zablaće” do postojeće TS 110/35 kV „Bresnica”;
izgradnja trafostanice 400/110 kV, 110/”x”, i 35/10 kV u Kruševcu;
izgradnja TS 110/x kV – Varvarin;
rekonstrukcija dalekovoda 110 kV Kruševac – Jagodina (uvod u TS 110/”x” kV Varvarin);
izgradnja nove TS 35/10 kV u blizini nove TS 110/35 kV;
u planiranom periodu predviđeno je ugradnja novog transformatora 110/35 kV snage 31,5 MVA u TS110/35/10 kV „Trstenik 1” i premeštanje postojećeg u TS 110/35 kV „Trstenik 2”;
u Ćićevcu se planira proširenje kapaciteta u narednom periodu u TS 35/10 kV;
u planskom periodu predviđena je rekonstrukcija u trafostanici 110/20/10 kV Vrnjačka Banja ugradnjom novih transformatora 31,5/31,5/20 MVA;
postojeći dalekovodi 110 kV i 220 kV se zadržavaju, a u planu je i postepen prelazak sa napona 220 kV na napon 400 kV na potezu TS Požega – TS Kraljevo 3 – TS Niš 2, planiranim dalekovodima 400 kV po trasi postojećih dalekovoda 220 kV.
Uticaj planiranog autoputa na mrežu dalekovoda 35, 110 i 220 kV
Sa planiranim autoputem se ukrštaju ili se nalaze u njegovom koridora sledeći elektroenergetski vodovi: DV 35 kV Ćićevac – Varvarin, DV 35 kV Stopanja – V. Drenova, DV 35 kV Trstenik – V. Drenova, DV 35 kV Kraljevo – Vitanovac, DV 35 kV Kraljevo – Vitanovac, DV 35 kV Čačak – Bresnica, DV 110 kV Čačak – G. Milanovac i DV 35 kV Čačak – Brđani. Ukoliko bude potrebno, vršiće se izmeštanje delova njihovih trasa u zonama ukrštanja ili na delovima gde se delovi trasa poklapaju ili ukrštaju sa trasom planiranog autoputa na nepropisan način, u skladu sa Pravilnikom o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova od 1 do 400 kV („Službeni list SFRJ”, broj 65/88 i „Službeni list SRJ”, broj 18/92).
Lokalna elektroenergetska mreža koja služi za napajanje potrošača u planskom području
Ova mreža obradiće se u planovima nižeg rada u manjoj razmeri kao što su: javna rasveta, benzinska pumpa, restoran, prodavnice, naponska rampa, kiosk, administracija, motel, asvaltna baza. U ovom elaboratu daćemo parametre za dimenzionisanje elektroenergetske mreže na delu puta Pojate – Preljina.
Parametri za deminzionisanje električne mreže:
1. Javna rasveta:
autoput 2 h 250 W/ctyby
Glavne pristupnice 1 h 250 W/ctyby
Parking saobraćajnice 150 W/ctyby
2. Benzinska pumpa:
istakačka mesta 400 W/po mestu
opšta potrošnja 5 KW
3. Restoran:
opšta potrošnja 50 W/m2
entilacija i klimatizacija 100 W/m2
kuhinja 10 KW
4. Prodavnica (trgovina)
opšta potrošnja 50 W/m2
ventilacija i klimatizacija 100 W/m2
rashladni uređaji i topla voda 8 KW
5. Naplatna rampa:
naplatno mesto 3 KW/mestu
6. Kiosk:
100 W/m2
7. Kiosk za hranu
opšta potrošnja 50 W/m2
ventilacija i klimatizacija 100 W/m2
rashladni uređaji i topla voda 8 KW
8. Administracija
opšta potrošnja 50 W/m2
ventilacija i klimatizacija 100 W/m2
9. Motel
100 W/ležaju
10. Asfaltna baza 250 KW/bazi
Ostali uslovi
Javnom preduzeću koje se stara o elektroenergetskoj mreži i objektima treba obezbediti nesmetan pristup i ostale uslove za normalno održavanje i funkcionisanje dalekovoda od 110-400 kV u skladu sa Zakonom o energetici (,,Službeni glasnik RS”, br. 57/11, 80/11 – ispravka, 93/12 i 124/12). Ovo uključuje i povremene veće radove na zameni opreme na dalekovodima prilikom kojih se može pojaviti i potreba za zaustavljanjem saobraćaja.
Gasovodna infrastrutktura
Prostor između Pojata i Preljine je najznačajniji gasovodni koridor u centralnom delu Srbije, jer spaja istočni i zapadni deo Republike Srbije i predstavlja deonicu sigurnosnog gasovodnog sistema. Predmetna deonica će imati još veći znaćaj u povećanju tranzitnih kapaciteta obzirom da je kod Paraćina planirana i veza sa internacionalnim gasovodom ,,Južni tok”.
Nema posebnih planova za dalji razvoj gasovoda visokog radnog pritiska na ovom prostoru, osim što što se planira izgradnja paralelnog gasovoda visokog radnog pritiska, od Batočine, preko Kragujevca do Bresnice, što je izvan granica ovog Plana, ali je veoma značajno zbog sigurnijeg snabdevanja prostora prema Čačku, Kraljevu i dalje prema Užicu, Zlatiboru i Priboju, naročito u uslovima snabdevanja prirodnim gasom iz jednog pravca snabdevanja, iz pravca Mađarske, što je danas prisutno.
Na prostoru od Pojata do Preljine moguće je izgraditi i više novih GMRS stanica kako bi se formirale nove distribucije u ovom prostoru. U najavi su GMRS Mrčajevci, Trstenik 2 i dr.
Uticaj planiranog autoputa na gasovodnu mrežu
Obzirom da su svi razvodni gasovodi i gasovodni objekti izgrađeni i u eksploataciji, potrebno ih je tretirati u skladu sa Pravilnikom o uslovima za nesmetan i bezbedan transport prirodnog gasa gasovodima pritiska većeg od 16 bar (,,Službeni glasnik RS”, broj 37/13), pa je radi zaštite istih potrebno, obezbediti horizontalno rastojanje između postojećih gasovoda i planiranog autoputa koje ne sme biti manje od 20 m, računajući od spoljne ivice putnog pojasa.
Postojeći magistralni gasovod koji vodi od Pojata ka Preljini se na više mesta ukršta ili se nalazi u koridoru trase planiranog autoputa. Ukoliko bude potrebno, vršiće se izmeštanje delova njihovih trasa u zonama ukrštanja ili na delovima gde se delovi trasa poklapaju ili ukrštaju sa trasom planiranog autoputa na nepropisan način, ili ne potrebno obezbediti bezbednu eksploataciju gasovodne mreže i objekata.
Na nekoliko mesta autoputski koridor preseca gasovode, a obzirom da ugao ukrštanja gasovoda sa saobraćajnicom treba da bude 90( uz dozvoljena odstupanja do ugla od 60(, na mestima ukrštanja gasovoda sa planiranim autoputem, potrebno je izvršiti zaštitu, korigovanje ili izmeštanje gasovoda u skladu sa članom 31. pomenutog pravilnika. Horizontalno rastojanje između izgrađenih objekata GMRS i krajnje ivice putnog pojasa – ukoliko je put u kategoriji autoputa iznosi minimum 30 m, što je takođe u skladu sa pomenutim pravilnikom.
3.3.4. TELEKOMUNIKACIONA INFRASTRUKTURA
Koncept osnovnih planskih rešenja
Konceptom razvoja telekomunikacione infrastrukture, u skladu sa razvojnim dokumentima i programima na nivou Republike Srbije i nadležnih operatera, predviđa izgradnju telekomunikacione infrastrukture u planskom području, kojom će se omogućiti povezivanje na nacionalnom, regionalnom, prekograničnom nivou, kao preko telekomunikacione mreže u koridorima ostalih saobraćajnica, postojećih i planiranih sa lokalnim nivoom.
U koridoru puta planirana je trasa za telekomunikacione kablove telekomunikacionih sistema vezanih za funkcionisanje autoputa (SOS telefoni, video nadzor i upravljanje osvetljenjem petlji, međusobna telefonska veza baza za održavanje, naplatnih rampi, dispečerskih centara…, prenos podataka računarskom mrežom…) kao i za potrebe ostalih imaoca sistema veza (mobilni operateri, vojska, EPS, MUP itd.
Planirana je i izgradnja privodnih optičkih kablova od optičkog kabla u koridoru puta duž svih saobraćajnica u obuhvatu Prostornog plana za povezivanje sa naseljima, sadržajima van naselja, baznim radiostanicama.
Optički kablovi u magistralnoj ravni nalaze se na sledećim relacijama:
Kraljevo 3 – Kragujevac
Kraljevo 3 (II) – Kragujevac
Kraljevo 3 – Čačak
Kraljevo 3 – Kruševac
Kraljevo 3 – Raška
Vrnjačka Banja – Novo selo
Čačak – Gornji Milanovac
Kraljevo – Kruševac
Kruševac – Pojate
Jagodina-Niš (Pojate)- Ražanj
Kraljevo-Kruševac-Počekovina
Kraljevo-Trstenik-Kruševac
Kraljevo-Čačak (PE cevi postavljene pored pruge)
Mrčajevci-Konjevići.
Optički kablovi u lokalnoj ravni nisu navedeni zato što nemaju uticaja na autoput i ne ukrštaju se sa istim.
Za potrebe mobilnih telekomunikacija, u skladu sa planovima razvoja nadležnih operatera, planiran je veći broj baznih radiostanica za pokrivanje celokupnog područja. Planska rešenja obuhvataju:
poboljšanje postojećeg stanja odnosno zamena analognih postojećih analognih centrala digitalnim;
izgradnja novih komutacionih objekata u naseljima u kojima se ukaže potreba;
izgradnja optičkih kablova od centrale do pretplatnika;
izgradnja RR mreža u delovima naselja gde je teško graditi fiksnu telefonsku mrežu;
izgradnja novih baznih stanica mobilne telefonije.
Razvoj poštanske mreže predviđa:
poboljšanje prostorne distribucije i opremljenosti poštanskih jedinica uz uvođenje novih usluga u poštanskom saobraćaju;
mogućnost funkcionisanja dela poštanskih jedinica kao sistema stalnih, odnosno sezonskih ugovornih pošti;
otvaranje odgovarajućeg broja šaltera poštanske službe u subopštinskim centrima, centrima zajednice naselja, kao i u naseljima sa specifičnim funkcijama;
realizacija poštanskih jedinica u zonama turističkog razvoja, u većim turističkim naseljima i turističkim selima.
Razvoj telekomunikacionih sistema radio i TV mreže
Prenos, emitovanje i distribucija radio i TV programa i dodatnih servisa obavlja se preko radio relejnih mreža i mreža predajnika i repetitora.
Proces prelaska sa analogne na digitalnu zemaljsku televiziju sprovodi se u skladu sa strateškim aktima Vlade i to:
Strategijom za prelazak sa analognog na digitalno emitovanje radio i televizijskog programa u Republici Srbiji („Službeni glasnik RS”, broj 52/09), i
Odlukom o izmenama Strategije za prelazak sa analognog na digitalno emitovanje radio i televizijskog programa u Republici Srbiji („Službeni glasnik RS”, broj 18/12), sa Akcionim planom kao njenim sastavnim delom kojima je predviđena izgradnja, sanacija i emitovanje i distribuciju digitalnog televizijskog kanala.
Uticaj planiranog autoputa na mrežu telekomunikacionih vodova
Sa planiranim autoputem se ukrštaju ili se nalaze u njegovom koridoru sledeći optički kablovi: Kraljevo 3 – Kragujevac, Kraljevo 3 (II) – Kragujevac, Kraljevo 3 – Čačak, Čačak – Gornji Milanovac, Jagodina-Niš (Pojate)- Ražanj, Mrčajevci-Konjevići. Ukoliko bude potrebno, vršiće se izmeštanje delova njihovih trasa u zonama ukrštanja ili na delovima gde se delovi trasa poklapaju ili ukrštaju sa trasom planiranog autoputa na nepropisan način.
3.3.5. KOMUNALNA INFRASTRUKTURA
Komunalni otpad
Osnovno konceptualno opredeljenje u pogledu tretmana komunalnog otpada jeste zatvaranje postojećih nesanitarnih deponija na teritoriji svih opština. Neophodno je zaustaviti dosadašnji trend prostorne disperzije deponija duž puteva, rečnih tokova i u blizini seoskih i gradskih naselja implementacijom projekata izgradnje dve nove regionalne sanitarne deponije i ustanovljavanjem decentralizovanog sistema upravljanja otpadom, koji bi seoskim naseljima omogućio individualno prikupljanje organskog i neorganskog otpada, preradu organskog otpada na lokalnom nivou i dalju distribuciju neorganskog otpada krajnjim korisnicima, tj. otkupljivačima sekundarnih sirovina. U tom smislu, neophodno je utvrditi mehanizme sanacija postojećih deponija koje se zatvaraju u gradskim naseljima i van njih, kao i načine rekultivacije zemljišta radi privođenja novim namenama (a prema planskoj i projektnoj dokumentaciji).
Rekultivacija svake pojedinačne deponije (zajedno sa hidrogeološkim istraživanjima) bi trebalo da se obavi u periodu od prve do treće godine nakon zatvaranja.
Osnovni cilj jeste urgentna sanacija postojećih gradskih deponija i minimiziranje štetnih uticaja u budućem periodu, putem korišćenja i primene svih savremenih dostignuća i iskustava u oblasti sanacije i remedijacije. Pod minimiziranjem štetnog uticaja deponije podrazumeva se preduzimanje najnužnijih mera zaštite životne sredine, tj. maksimalne moguće intervencije koje će, pre svega, zaštititi stanovništvo i okolne objekte od direktnih uzročnika zaraze i zagađenja, i to:
gasova koji se izdvajaju iz tela deponije, što može dovesti do samozapaljivanja i razvejavanja gustog, štetnog dima;
širenja neprijatnog mirisa otpada, koji se pri hemijskim i biološkim reakcijama, a pod dejstvom toplote i atmosferskih padavina raspada, jer nije prekriven dovoljnom količinom inertnog materijala;
direktnog kontakta ljudi, domaćih životinja i ptica sa otpadom koji je siguran izvor zaraze.
U okviru granica lokacije deponije se očekuje i izgradnja postrojenja za preradu otpadnih voda koje nastaju kao sekundarni produkti tretmana i odlaganja komunalnog otpada. Celokupan sistem zasnovan je na definisanju mreže transfer stanica u svakoj pojedinačnoj opštini/gradu, iz kojih bi se otpad prevozio na mesto prerade i konačnog odlaganja. Lokalne uprave samostalno određuju lokacije transfer stanica na svojim teritorijama planovima nižeg reda, koje će biti u skladu sa postojećim projektima za deponije.
Posle izgradnje regionalnih deponija predviđa se zatvaranje svih gradskih deponija i njihova remedijacija i sanacija u skladu sa pratećim projektima.
Lokacije transfer stanica moraju da zadovolje osnovne uslove da budu:
locirane na obodima gradova ili sela, na pristupnim putevima ka regionalnoj deponiji;
udaljene najmanje 2 km od zdravstvenih stanica i drugih medicinskih centara sa stacionarnim pacijentima, banja ili prehrambene industrije;
udaljene najmanje 500 m od najbliže zone stambenih naselja, zona zaštite kulturno-istorijskih spomenika ili zona zaštite životne sredine, kao i od autobuskih i železničkih stanica, skladišta zapaljivih materija i vojnih objekata;
udaljene najmanje 100 m od stanica za snabdevanje naftom i gasom; i
da se ne nalaze iznad instalacija za irigaciju, hidromelioracionih sistema, bilo kakvih objekata podzemne infrastrukture i dr.
Najefikasnije je potencijalne sirovine (staklo, metal, papire i plastiku) separativno odvajati i uključivati u proizvodni proces određenih industrija, organske materije (lišće, otpaci od drveta i trave) kompostirati i prerađivati u organsko đubrivo, a nesagorive i nerazgradive otpatke (šut, pepeo, otpaci kamena, opeke i sl.) koristiti za nasipanje puteva ili druge građevinske potrebe.
Ostali komunalni objekti
Prilikom projektovanja i izvođenja autoputa neophodno je obezbediti saobraćajnu dostupnost grobljima, a ukoliko je potrebno, i obezbeđenje izmeštanja delova ili celih pojedinih grobalja zbog izgradnje autoputa i pratećih sadržaja.
3.4. UPOTREBA ZEMLjIŠTA
Osnovna namena prostora određena je važećim prostornim planovima jedinica lokalne samouprave na celom području Prostornog plana. U odnosu na to, izmena tih planova i njihovih namena u prostoru će se odnositi isključivo na područje posebne namene, odnosno koridora planiranog autoputa.
Obzirom na uticaj koridora planiranog autoputa na okolno područje, eventualne izmene u namenama prostora mogu da se odnose na povećanu privrednu aktivnost, izgradnju ili rekonstrukciju komunikacija nižeg nivoa, potrebu obezbeđenja zona zaštite delova postojećih i planiranih namena od štetnog uticaja autoputa i zbog potrebe obezbeđenja pristupa i nesmetanog funkcionisanja saobraćaja u koridoru.
Realizacijom Plana, odnosno izgradnjom autoputa i pratećih objekata u koridoru, doći će do povećanja površine pod građevinskim zemljištem. U okviru poljoprivrednog zemljišta doći će do smanjenja površina zbog izgradnje autoputa. Šumsko zemljište će se i pored smanjenja potrebnog za izgradnju planiranog autoputa, povećati na delovima terena u koridoru koji će biti pod zaštitnim zelenilom. U okviru vodnog zemljišta zbog potrebe izgradnje i zaštite autoputa i okolnih terena gradiće se nasipi i ostali objekti za melioracije i zaštitu od poplava, kao i objekti za regulaciju rečnih tokova.
Problematika zauzimanja površina neophodnih za izgradnju puta kao i svih pratećih sadržaja koji su značajni za ostvarivanje kompletnog programa izgradnje predstavlja jedan od bitnih parametara merodavan za definisanje odnosa puta i životne sredine, pogotovo zbog činjenice da su obradive površine, limitirane u smislu raspoloživih količina. U procesu definisanja mogućih uticaja, potrebe za zauzimanjem površina se moraju sagledati i sa ekološkog stanovišta i preduzeti odgovarajuće mere u smislu mogućih svođenja uticaja na najmanju moguću meru.
Zauzimanje površina za potrebe izgradnje puta može se podeliti u dve osnovne kategorije. Radi se o površinama koje se bespovratno angažuju za potrebe puta i površinama koje se najčešće angažuju privremeno u toku same izgradnje. U površine koje se nepovratno angažuju spadaju:
Površine koje obuhvata planum puta:
vozne trake,
zaustavne trake,
razdelni pojas,
trake za ubrzanje i usporenje,
bankine.
Površine elemenata trupa puta:
kosine useka i nasipa,
površine sistema za odvodnjavanje (kanali),
površine projektovane za obezbeđivanje preglednosti,
površine koje obuhvataju razne zaštitne i potporne konstrukcije.
Površine pratećih sadržaja:
denivelisane raskrsnice i površinski ukrštaji sa svim svojim elementima,
parkirališta i odmorišta,
uslužni centri,
baze za održavanje puta,
razni prateći putevi i staze
i drugi funkcinalni sadržaji i sadržaji za potrebe korisnika autoputa.
Ostale površine:
putno zemljište u okviru pojasa eksproprijacije.
U okviru prostora predviđenog za izgradnju, izvođač postavlja gradilišnu bazu u okviru koje se nalaze privremeni objekti koji će služiti za potrebe izgradnje obilaznice.
Položaj gradilišne baze treba predvideti na lokaciji koja nije u neposrednoj blizini naseljenih mesta i na dovoljnoj udaljenosti je od postojećih vodotokova.
Površine koje se angažuju privremeno u toku same izgradnje biće date izvođačkim projektom.
S obzirom na elemente poprečnog profila puta, usvojene za analiziranu deonicu, površine koje su obuhvaćene planumom puta, sa po dve kolovozne i jednom zaustavnom trakom po smeru i razdelnim ostrvom i bankinama, određene su širinom od 30,0 m u koju su uključeni svi elementi što prevedeno na jedinicu dužine od jednog kilometra iznosi 3,0 ha. Površine, obuhvaćene kosinama useka i nasipa predstavljaju u prvom redu funkciju projektovanog nagiba, položaja nivelete i topografskih karakteristika područja kroz koje trasa prolazi. Pojas eksproprijacije u ukupnoj širini od oko 70 metara, pored planuma puta obuhvata kosine nasipa, odnosno useka i zaštitnu ogradu i određen je na osnovu isprojektovanih poprečnih profila.
U skladu sa navedenim orijentaciono je sračunata ukupna površina zemljišta obuhvaćena eksproprijacijom.
Tabela Zauzimanje zemljišta za potrebe posebne namene izgradnje i funkcionisanja planiranog autoputa i pratećih sadržaja u funkciji autoputa
površine Obradivo zemljište Šume Urbanizovano Livade Voćnjaci i vinogradi Ukupno Ukupna površina u ha 588,30 129,05 5,78 123,71 43,17 890,1 % od ukupne površine pod posebnom namenom 66,1 14,5 0,65 13,9 4,85 100,00
Zaključuje se da se za potrebe izgradnje posebne namene planiranog autoputa potrebno angažovanje 890,01 hektara, odnosno 0,92% teritorije planskog područja.
4. PRAVILA UREĐENjA I PRAVILA GRAĐENjA
4.1. PRAVILA UREĐENjA I ORGANIZACIJE ZEMLjIŠTA
Pojas regulacije jeste rastojanje između regulacionih linija javnog puta, što se utvrđuje u zavisnosti od funkcije i ranga saobraćajnice. Prostornim planom utvrđuje se orijentaciona širina punog pojasa regulacije za:
autoput širine oko 70 m;
državni put I reda širine oko 25 m;
državni put II reda širine oko 20 m; i
opštinski put širine oko 15 m.
Vrste i širine zaštitnih pojaseva
Određuju se sledeći obostrani zaštitni pojasevi trasa i objekata postojećih i planiranih koridora saobraćajne infrastrukture na području Prostornog plana:
1) neposredni zaštitni pojas – prostor zaštitnog pojasa od ivice zemljišnog pojasa puta širine 40 m za autoput, 20 m za državni put I reda, 10 m za državni put II reda, 5 m za javni opštinski i nekategorisan put; i
2) pojas kontrolisane izgradnje – prostor kontrolisane izgradnje se pruža od granice neposrednog zaštitnog pojasa širine 40 m za autoput, 20 m za državni put I reda, 10 m za državni put II reda i 5 m za javni opštinski put.
Svi putevi utvrđeni Planom su javni putevi i moraju se projektovati po propisima za javne puteve i uz primenu odgovarajućih standarda na osnovu Zakona o javnim putevima. Takođe, moraju da se planiraju, projektuju i grade tako da se planska i tehnička rešenja usklade sa najnovijim znanjima tehnike projektovanja i izgradnje javnih puteva, sa zahtevima bezbednosti saobraćaja, sa ekonomskim načelima i merilima za ocenu opravdanosti njihove izgradnje i sa propisima o zaštiti životne sredine, tako da štetni uticaji na sredinu zbog očekivanog saobraćaja budu što manji. Procedure i akcije na projektovanju i građenju saobraćajne infrastrukture, instalacija tehničke infrastrukture i regulacija vodotokova, moraju se objedinjavati.
U zaštitnom pojasu pored javnog puta van naselja, zabranjena je izgradnja građevinskih ili drugih objekata, kao i postavljanje postrojenja, uređaja i instalacija, osim izgradnje saobraćajnih površina pratećih sadržaja javnog puta, kao i postrojenja, uređaja i instalacija koje služe potrebama javnog puta i saobraćaja na javnom putu.
U zaštitnom pojasu javnog puta je dozvoljena gradnja, odnosno postavljanje, vodovoda, kanalizacije, toplovoda, železničke pruge i drugih sličnih objekata, kao i telekomunikacionih i elektrovodova, instalacija, postrojenja i sl, po prethodno pribavljenoj saglasnosti upravljača javnog puta koja sadrži saobraćajno-tehničke uslove.
Zaštitni pojas, sa svake strane javnog puta, ima sledeće širine:
državni putevi I reda – autoputevi 40 m;
ostali državni putevi I reda 20 m;
državni putevi II reda 10 m;
opštinski putevi 5 m.
Ograde, drveće i zasadi pored javnih puteva trebalo bi podizati tako da ne ometaju preglednost javnog puta i ne ugrožavaju bezbednost odvijanja saobraćaja.
Reklamne table, reklamni panoi, uređaji za slikovno ili zvučno obaveštavanje ili oglašavanje mogu se postavljati pored državnog puta na minimalnoj udaljenosti od 7 m, odnosno pored opštinskog puta na minimalnoj udaljenosti od 5 m, mereno sa spoljne strane od ivice kolovoza.
4.1.2. PRAVILA ZA USAGLAŠAVANjE INFRASTRUKTURNIH
SISTEMA U KORIDORU
Osnovna pravila za usaglašavanje infrastrukturnih sistema proizilaze iz važećih zakona, tehničkih propisa, uslova zaštite životne sredine, kao i njihovog međusobnog odnosa u prostoru. Ovim prostornim planom utvrđuju se pravila za infrastrukturne sisteme i objekte:
Vodoprivredna infrastruktura
Pravila uređenja za zone vodozahvata
Za izvorišta podzemnih voda u zaštitnoj zoni zabranjena je svaka gradnja. Elventualna izgradnja infrastrukture u blizini uslovljena je režimom zaštite izvorišta, u skladu sa Pravilnikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja („Službeni glasnik RS”, broj 92/08).
Izvorišta površinskih voda
Zaštitna zona izvorišta je u radijusu od 10 m, gde je zabranjena svaka gradnja. Eventualna izgradnja infrastrukture u blizini uslovljena je režimom zaštite izvorišta, prema Pravilniku o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja.
Cevovod sirove vode
Zaštitni koridor cevovoda je minimalno 5 m obostrano. U koridoru je zabranjena svaka gradnja. Ukrštanja sa drugom infrastrukturom se vrše pod uglom od 90° po važećim propisima i normativima;
Postrojenja za prečišćavanje vode (u daljem tekstu: PPV), na parceli na kojoj se nalazi PPV nije dozvoljena bilo kakva gradnja, a eventualna izgradnja drugih vodova infrastrukture uslovljena je režimom zaštite PPV, u skladu sa gore navedenim pravilnikom.
Područja na kojima se nalaze izvorišta podzemnih voda i područja izvorišta površinskih voda od kojih se zahteva visoki kvalitet treba štititi od namernih ili slučajnih zagađenja i drugih uticaja infrastrukturnih sistema u koridoru. Predvideti zaštitu podzemnih voda i zemljište obezbediti od proboja zagađenja, posebno kod prevoza opasnih materija.
U cilju minimiziranja negativnog efekta eksploatacije autoputa predviđeno je:
kontrolisano sakupljanje atmosferskih otpadnih voda koje se slivaju sa kolovoznih površina (zatvoreni sistem odvodnjavanja);
prečišćavanje otpadnih voda pre njihovog upuštanja u recipijent.
Nivo prečišćavanja otpadnih voda uslovljen je kvalitetom vode recipijenta. Na osnovu stepena zagađenosti atmosferskih otpadnih voda i zahtevanog kvaliteta za njihovo upuštanje, predviđeno je prikupljanje atmosferskih otpadnih voda u retenzije, locirane duž trase puta. Pražnjenje retenzija se vrši preko koalescentnih filtera u najbliži recipijent (otvoreni tok). Preporučuje se monitoring kvaliteta atmosferskih otpadnih voda pre njihovog upuštanja u recipijent.
Zone zaštite izvorišta i vodnih objekata, režim organizacije, uređenja i korišćenja prostora ustanovljavaju se kao:
šira zona zaštite (zona sanitarnog osmatranja, u daljem tekstu: zona III);
uža zona zaštite (zona ograničenja, u daljem tekstu: zona II);
zona neposredne zaštite (zona strogog režima, u daljem tekstu: zona I).
U pojasu šire zone zaštite (zona III) dozvoljeno je slobodno korišćenje zemljišta, uz izuzetne mere ograničenja koje propisuju nadležni organi zdravstvene službe. U zoni koridora pored prirodne zaštićenosti vodonosnih sredina, mora se uzeti u obzir i značaj izdani, odnosno akumulacije podzemnih voda za javno vodosnabdevanje pri čemu je stepen značaja određen prema tipu naselja koje koristi ili može koristiti određenu izdan, odnosno akumulaciju podzemnih voda.
Formirana izvorišta uključuju i zone sanitarne zaštite. Uzimajući u obzir i ove parametre moraju se primeniti odgovarajuće mere zaštite (prema zakonskoj regulativi).
U zoni III ne mogu se graditi ili upotrebljavati objekti i postrojenja, koristiti zemljište ili vršiti druge delatnosti, ako to ugrožava zdravstvenu ispravnost vode na izvorištu, i to:
trajno podzemno i nadzemno skladištenje opasnih materija i materija koje se ne smeju direktno ili indirektno unositi u vode;
proizvodnja, prevoz i manipulisanje opasnim materijama i materijama koje se ne smeju direktno ili indirektno unositi u vode;
komercijalno skladištenje nafte i naftnih derivata;
ispuštanje otpadne vode i vode koja je služila za rashlađivanje industrijskih postrojenja;
izgradnja saobraćajnica bez kanala za odvod atmosferskih voda;
eksploatacija nafte, gasa, radioaktivnih materija, uglja i mineralnih sirovina;
nekontrolisano deponovanje komunalnog otpada, havarisanih vozila, starih guma i drugih materija i materijala iz kojih se mogu osloboditi zagađujuće materije ispiranjem ili curenjem;
nekontrolisano krčenje šuma;
izgradnja i korišćenje vazdušne luke;
površinski i podpovršinski radovi, miniranje tla, prodor u sloj koji zastire podzemnu vodu i odstranjivanje sloja koji zastire vodonosni sloj, osim ako ti radovi nisu u funkciji vodosnabdevanja;
održavanje auto i moto trka.
U pojasu uže zone zaštite (zona II) zabranjuje se kopanje kanala i izvođenje zemljanih radova, probijanje gornjeg (zaštitnog) sloja zemljišta, odnosno kopanje šljunka, peska, gline i sl. Ne dozvoljava se građenje uređaja za uklanjanje otpadnih materija.
Mora se isprojektovati i izvesti zatvoren sistem prihvatanja, odvođenja i prečišćavanja atmosferskih otpadnih voda sa kolovoza. Kanali za prihvat atmosferskih voda moraju biti izvedeni od vodonepropusnih materijala, a prikupljene otpadne vode se moraju tretirati na separatorima masti i ulja, pa tek onda upuštene u konačni recipijent.
U zoni II ne mogu se graditi ili upotrebljavati objekti i postrojenja, koristiti zemljište ili vršiti druge delatnosti, ako to ugrožava zdravstvenu ispravnost vode na izvorištu, i to:
izgradnja ili upotreba objekata i postrojenja, korišćenje zemljišta ili vršenje druge delatnosti iz člana 27. ovog pravilnika;
stambena izgradnja;
upotreba hemijskog đubriva, tečnog i čvrstog stajnjaka;
upotreba pesticida, herbicida i insekticida;
uzgajanje, kretanje i ispaša stoke;
kampovanje, vašari i druga okupljanja ljudi;
izgradnja i korišćenje sportskih objekata;
izgradnja i korišćenje ugostiteljskih i drugih objekata za smeštaj gostiju;
produbljivanje korita i vađenje šljunka i peska;
formiranje novih grobalja i proširenje kapaciteta postojećih.
Zona neposredne zaštite (zona I) izvorišta podzemne vode formira se na prostoru izvorišta neposredno oko vodozahvatnog objekta. Zona I izvorišta podzemne vode zasađuje se dekorativnim zelenilom, rastinjem koje nema duboki koren i može se koristiti kao senokos. Ova zona se ograđuje radi sprečavanja nekontrolisanog pristupa ljudi i životinja zaštitnom ogradom koja ne može biti bliža od 10 m (ukoliko u ovoj zoni boravi stalno zaposlena osoba), odnosno 3 m (ukoliko u ovoj zoni ne boravi stalno zaposlena osoba) od vodozahvatnog objekta koji okružuje.
U zoni I ne mogu se graditi ili upotrebljavati objekti i postrojenja, koristiti zemljište ili vršiti druge delatnosti, ako to ugrožava zdravstvenu ispravnost vode na izvorištu, i to:
izgradnja ili upotreba objekata i postrojenja, korišćenje zemljišta ili vršenje druge delatnosti iz člana 28. ovog pravilnika;
postavljanje uređaja, skladištenje opreme i obavljanje delatnosti koji nisu u funkciji vodosnabdevanja;
kretanje vozila koja su u funkciji vodosnabdevanja van za to pripremljenih saobraćajnica, prilaz vozilima na motorni pogon koja nisu u funkciji vodosnabdevanja, korišćenje plovila na motorni pogon, održavanje sportova na vodi i kupanje ljudi i životinja;
napajanje stoke;
uzgajanje ribe radi komercijalnog izlovljavanja.
Takođe, predmetna deonica državnog puta I reda, mora se vidno označiti postavljanjem table sa natpisom: „PAŽNjA! ULAZITE U ZONU REŽIMA SANITARNE ZAŠTITE” i u okviru te deonice ograničiti brzinu kretanja vozila, kako bi se rizik od eventualnih akcidenata sveo na minimum. Pojas zone neposredne zaštite služi isključivo za potrebe vodovoda te se u njemu ne dozvoljavaju druge aktivnosti.
Magistralni vodovod zaštitni koridor glavne cevi je minimum 2.5 m obostrano; zaštitni koridor cevi van naselja je opredeljen prema prečniku cevi:
80 mm-200 mm = 1.5 m
300 mm = 2.3 mm
300 mm-500 mm =1.5 m
500 mm-1000 mm = preko 5 m.
Nije dozvoljena bilo kakva gradnja. Ukrštanja sa drugom infrastrukturom se vrše pod uglom od 90° po važećim propisima i normativima.
Postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda na parceli na kojoj se nalazi PPOV nije dozvoljena bilo kakva gradnja, a eventualna izgradnja drugih vodova infrastrukture uslovljena je režimom zaštite i funkcionisanja postrojenja PPOV (Zakon o vodama).
Za Biodisk obezbediti parcelu pored recipijenta na parceli na kojoj se nalazi biodisk nije dozvoljena bilo kakva gradnja, a eventualna izgradnja drugih vodova infrastrukture uslovljena je režimom zaštite i funkcionisanja postrojenja.
Za kanalizaciju zaštitni koridor cevovoda i kolektora je minimalno 1.5 m obostrano. U koridoru je zabranjena svaka gradnja. Ukrštanja sa drugom infrastrukturom se vrše pod uglom od 90° uz obostranu zaštitu, po važećim propisima i normativima.
Za drenaži kanal zaštitni koridor kanala je minimalno 5 m obostrano od ivice kanala. U koridoru je zabranjena gradnja stambenih i proizvodnih ugostiteljskih objekata. Izgradnja eventualne infrastrukture u blizini uslovljena je režimom zaštite i funkcionisanja kanala. Izgradnju objekata u funkciji kanala moguća je po važećim propisima i normativima uz saglasnost i uslove nadležnog Javnog vodoprivrednog preduzeća.
Za odbrambeni nasip zaštitni koridor nasipa je minimalno 5 m obostrano od nožice nasipa. U koridoru je zabranjena gradnja stambenih i proizvodnih ugostiteljskih objekata. Izgradnja eventualne infrastrukture u blizini uslovljena je režimom zaštite i funkcionisanja nasipa. Izgradnju objekata u funkciji nasipa moguća je po važećim propisima i normativima uz saglasnost i uslove nadležnog Javnog vodoprivrednog preduzeća.
Objekti se ni u kom slučaju ne mogu locirati i nalaziti u vodnom zemljištu (Zakon o vodama). Za aktivnosti na ovim prostorima obavezna je saglasnost i uslovi nadležnog Javnog vodoprivrednog preduzeća.
Tabela Merodavne velike vode za sisteme zaštite od poplava
Broj stanovnika i karakter dobara na zaštićenom području kaseti Prioriteti Povratni period merodavne velike vode (god) Preko 50000 stanovnika Od 20000 do 50000 stanovnika Vrlo veliki i značajni industrijski i drugi privredni objekti Od 5000 do 20000 stanovnika Srednji industrijski i drugi privredni objekti Melioracioni sistemi i izvorišta za vodosnabdevanje stanovništva Do 5000 stanovnika Mali industrijski i drugi privredni objekti Poljoprivredne površine van melioracionih sistema 111222333 min. 200min. 100min. 100min. 50min. 50min. 25min. 25min. 25min. 20
Termoenergetska infrastruktura:
Magistralni gasovodi, naftovodi i produktovodi po pravilu, ukrštaće se sa svim ostalim infrastrukturnim sistemima bušenjem ispod tih sistema i postavljanjem u zaštitnu cev, po mogućstvu pod uglom od 90°, na minimalnoj dubini od 0,8 m od dubine drenažnog kanala i 1 m od vodovodnih, telekomunikacionih i drugih cevi i kablova i 1,5 m od dna neregulisanih korita vodenih tokova i 1,0 m od dna regulisanih korita vodenih tokova.
Kod prolaska u blizini ili paralelnog vođenja gasovoda uz druge objekte odstojanje ne sme biti manje od:
5 m od spoljne ivice putnog pojasa DP II reda i opštinskih puteva,
10 m od spoljne ivice putnog pojasa DP I reda,
20 m od spoljne ivice putnog pojasa autoputa,
30 m od spoljne ivice putnog/pružnog pojasa kod nadzemnih delova gasovoda, osim ako gasovod nije postavljen na drumski ili železnički most,
15 m od spoljne ivice pružnog pojasa industrijskih koloseka,
10 m od nožice nasipa regulisanih vodotoka i kanala,
0,5 m od spoljne ivice drugih ukopanih instalacija i melioracionih objekata,
1,0 m (mereno horizontalno) od temelja građevinskih objekata, ukoliko ne ugrožava stabilnost objekta.
Prilikom ukrštanja i paralelnog vođenja planiranog infrastrukturnog koridora autoputa sa postojećim koridorima gasovodne infrastrukture, može doći do konflikta ukoliko se ne ispoštuju minimalni uglovi ukrštanja i propisana rastojanja. Ukoliko se ne mogu ispoštovati propisani tehnički normativi prilikom ukrštanja i paralelnog vođenja, predvideti izmeštanje dela gasovodne infrastrukture kako bi se ispunili tehnički normativi za bezbedno funkcionisanje gasovodne i saobraćajne infrastrukture, kao i preduzeti mere zaštite gasovoda od uticaja infrastrukturnog koridora puteva I reda u radnom pojasu u toku izgradnje, a kasnije korišćenja saobraćajne infrastrukture.
Tabela Usaglašavanje gasovodne infrastrukture sa koridorom puta
Mreža / objekat Zaštitna zona / pojas Pravila / mogućnost izgradnje Magistralni gasovod (p=50 bar) Minimum 30 m, obostrano od ivice cevi. Zabraniti izgradnju stambenih, ugostiteljskih i proizvodnih objekata, u zaštitnom pojasu. Izgradnja u blizini gasovoda uslovljena je Pravilnikom o tehničkim uslovima za nesmetan i bezbedan transport naftovodima i produktovodima (,,Službeni glasnik RS”, broj 37/13) i Pravilnikom o uslovima za nesmetan i bezbedan transport prirodnog gasa gasovodima pritiska većeg od 16 bar (,,Službeni glasnik RS”, broj 37/13). Razvodni gasovod (p=50 bar) Minimum 30 m, obostrano od ivice cevi. Zabraniti izgradnju stambenih, ugostiteljskih i proizvodnih objekata, u zaštitnom pojasu. Izgradnja u blizini gasovoda uslovljena je Pravilnikom o tehničkim uslovima za nesmetan i bezbedan transport naftovodima i produktovodima (,,Službeni glasnik RS”, broj 37/13) i Pravilnikom o uslovima za nesmetan i bezbedan transport prirodnog gasa gasovodima pritiska većeg od 16 bar (,,Službeni glasnik RS”, broj 37/13). Gradski gasovod (p=6/12 bar) Minimum 3 m, obostrano od ivice gasovodne cevi. Zabraniti izgradnju stambenih, ugostiteljskih i proizvodnih objekata, u zaštitnom pojasu. Izgradnja u blizini gasovoda uslovljena je Pravilnikom o uslovima i tehničkim normativima za projektovanje i izgradnju gradskog gasovoda (,,Službeni list SRJ”, broj 20/92). Gradski gasovod (p=4 bar) Minimum 1 m, obostrano od ivice gasovodne cevi. Zabraniti izgradnju stambenih, ugostiteljskih i proizvodnih objekata, u zaštitnom pojasu. Izgradnja u blizini gasovoda uslovljena je Pravilnikom o uslovima i tehničkim normativima za projektovanje i izgradnju gradskog gasovoda (,,Službeni list SRJ”, broj 20/92). Glavna mernoregulaciona stanica (GMRS) Zabraniti izgradnju stambenih, ugostiteljskih i proizvodnih objekata, u zaštitnoj zoni. Izgradnja u blizini GMRS uslovljena je Pravilnikom o tehničkim uslovima za nesmetan i bezbedan transport naftovodima i produktovodima (,,Službeni glasnik RS”, broj 37/13) i Pravilnikom o uslovima za nesmetan i bezbedan transport prirodnog gasa gasovodima pritiska većeg od 16 bar (,,Službeni glasnik RS”, broj 37/13). Mernoregulaciona stanica (MRS) Zabraniti izgradnju stambenih, ugostiteljskih i proizvodnih objekata, u zaštitnoj zoni. Izgradnja u blizini MRS uslovljena je Pravilnikom o uslovima i tehničkim normativima za projektovanje i izgradnju gasovoda (,,Službeni list SRJ”, broj 20/92). Magistralni i razvodni naftovod (p=50 bar) Minimum 30 m, obostrano od ivice gasovodne cevi. Zabraniti izgradnju stambenih, ugostiteljskih i proizvodnih objekata, u zaštitnom pojasu. Izgradnja u blizini gasovoda uslovljena je Pravilnikom o tehničkim uslovima za nesmetan i bezbedan transport naftovodima i produktovodima (,,Službeni glasnik RS”, broj 37/13) i Pravilnikom o uslovima za nesmetan i bezbedan transport prirodnog gasa gasovodima pritiska većeg od 16 bar (,,Službeni glasnik RS”, broj 37/13).
Elektroenergetska infrastruktura
Ukrštanje elektroenergetskih kablova sa državnim putevima izvesti isključivo mehaničkim podbušivanjem ispod trupa puta, tako da minimalna dubina predmetnih instalacija i zaštitne cevi od najniže gornje kote kolovoza do gornje kote zaštitne cevi iznosi 1,35-1,50 m, u zavisnosti od konfiguracije terena.
Ostali elektroenergetski vodovi naponskog nivoa 35 kV, 110 kV, 220 kV i 400 kV mogu se ukrštati i nadzemno sa putem po mogućnosti pod uglom od 90°, ali ne manjim od 45°, pri čemu najmanja visina provodnika od gornje ivice kolovoza treba da bude 7,75 m (za napon 220 kV), odnosno 2 m (za napon od 400 kV). Minimalna udaljenost električnog stuba od zemljišnog pojasa autoputa pri ukrštanju, treba da bude po pravilu 40 m, a minimalno 10 m, a ne može biti manja od visine stuba, odnosno u skladu sa uslovima nadležnog preduzeća za puteve.
Telekomunikaciona infrastruktura
Ukrštanje sa državnim putevima izvesti isključivo mehaničkim podbušivanjem ispod trupa puta, tako da minimalna dubina predmetnih instalacija i zaštitne cevi od najniže gornje kote kolovoza do gornje kote zaštitne cevi iznosi 1,35-1,50 m, u zavisnosti od konfiguracije terena.
4.1.3. POTREBNE POVRŠINE ZA KORIDORE INFRASTRUKTURNIH SISTEMA
Potrebne površine za koridore infrastrukturnih sistema utvrđene su na bazi modifikovanih kriterijuma koji su korišćeni u Prostornim planovima autoputskih koridora (E-70 i E-75). Širine zaštitnih pojaseva utvrđene su primenom sledećih kriterijuma:
zadovoljenje prostornih uslova za smeštanje planiranog infrastrukturnog sistema,
utvrđivanje bezbednog rastojanja od infrastrukturnog sistema, radi zaštite od negativnih uticaja na životnu sredinu, što se pre svega odnosi na buku i aerozagađenje,
obezbeđenje zaštite osnovnih funkcija u eksploatacija infrastrukturnog sistema od negativnih uticaja na okruženje kao što su neplanska izgradnja, nekontrolisano odlaganje otpada i slično.
4.1.4. SMERNICE I USLOVI ZA FORMIRANjE GRAĐEVINSKIH PARCELA
Za izgradnju u okviru putnog koridora, koji se prostire preko teritorije dve ili više katastarskih opština, pre izdavanja upotrebne dozvole, formira se jedna ili više građevinskih parcela tako da jedna građevinska parcela predstavlja zbir delova pojedinačnih katastarska parcela unutar katastarskih opština.
Na osnovu pravila uređenja i građenja i uslova datih u Planu, kao i situacionih i nivelacionih elemenata puta, potrebno je uraditi projekat parcelacije kojim će se formirati građevinske parcele planiranog puta.
4.1.5. OPŠTI I POSEBNI USLOVI I MERE ZAŠTITE ŽIVOTA I ZDRAVLjA LjUDI, ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE I ZAŠTITE OD ELEMENTARNIH NEPOGODA
U kontekstu zaštite životne sredine, ljudi i predela neophodna je realizacija sledećih uslova i mera:
uspostaviti monitoring stanja životne sredine u toku izgradnje i eksploatacije saobraćajnice (kvalitet vazduha, vode i zemljišta, nivo buke i vibracija),
zaštita stanovništva od negativnih uticaja koridora (zaštitna ograda koridora u cilju bezbednosti, ostavljanje slobodnog prostora za kretanje pešaka i mehanizacije pored ograde, denivelisano ukrštanje sa opštinskim putevima, izgradnja pratećih sadržaja),
zaštita poljoprivrednog zemljišta (racionalno korišćenje zemljišta za potrebe izgradnje i eksploatacije koridora, adekvatno odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda sa kolovoza),
zaštita zemljišta, podzemnih i površinskih voda (kontrolisano sakupljanje atmosferskih otpadnih voda sa kolovoza i njihovo prečišćavanje do potrebnog nivoa pre upuštanja u recipijent, zaštita izvorišta kroz formiranje zona zaštite, zaštita zemljišta i podzemnih voda od proboja zagađenja postavljanjem elastičnih ograda i vodonepropusnih folija na delovima koridora, gde ona eventualno dolazi u kontakt sa postojećim izvorištima vodosnabdevanja i dr.),
zaštita vazduha od zagađivanja (formiranje zelenih zaštitnih pojaseva duž koridora, posebno na deonicama uz naselja i na pravcima dominantnih vetrova, adekvatna hortikulturna obrada pratećih sadržaja),
zaštita od buke (uspostavljanje monitoringa nivoa buke duž koridora i prema stanju nivoa buke postavljanje zvučnih barijera, posebno u naseljima) i vibracija (ispitati ugroženost postojećih objekata duž koridora i prema potrebi, primeniti odgovarajuće mere zaštite od vibracija),
zaštita od erozija i bujica (biološke, biotehničke i tehničke mere zaštite, hidrauličko dimenzionisanje objekata na mestima ukrštanja koridora sa bujičnim vodotocima),
zaštita od poplava (aktivna i pasivna odbrana, planska kontrola izgradnje u ugroženim zonama),
adekvatno odlaganje komunalnog otpada (privremeno deponovanje u kontejnere duž koridora i na lokacijama pratećih sadržaja, a njihovo pražnjenje će vršiti nadležne komunalne službe),
zaštita faune (zaštitna ograda i propusti za životinje, u skladu sa uslovima Zavoda za zaštitu prirode Republike Srbije),
zaštita vegetacije (tokom izgradnje koridora sačuvati postojeće šumske komplekse, priobalje vodotoka, močvarne površine i sl; a prilikom formiranja zaštitnog pojasa koristiti pretežno autohtone vrste, u skladu sa podlogom i okolinom),
zaštita pejzaža (adekvatno ozelenjavanje useka i nasipa, njihovo uklapanje u prirodni oblik reljefa i pejzaža, otvaranje vizura prema okolnom prostoru i dr.),
zaštita od akcidenata (u slučaju izlivanja nafte i naftnih derivata vršiti posipanje ugroženog zemljišta sorbentom, skinuti kontaminirani sloj zemlje i nasuti nekontaminiranim, na ugroženom poljoprivrednom zemljištu u period do 23 godine gajiti kulture koje vrše dekontaminaciju zemljišta, ali ne mogu služiti za ishranu u tom periodu),
zaštita od otpadnih, opasnih i štetnih materija (propisati način postupanja sa pojedinim opasnim materijama, u skladu sa propisima, propisati metodologiju za procenu opasnosti odnosno rizika od udesa i opasnosti od zagađivanja životne sredine).
Sa aspekta sveukupne zaštitite prostora pored navedenih opštih uslova i mera, mera zaštite navedenih u poglavlju 3. PLANSKA REŠENjA 3.1.2. ŽIVOTNA SREDINA, PREDELI, PRIRODNA I KULTURNA DOBRA, ZAŠTITA OD ELEMENTARNIH NEPOGODA I TEHNIČKO – TEHNOLOŠKIH HAZARDA I ASPEKT ODBRANE, naročito se izdvajaju pravila i uslovi koji se moraju ispoštovati u toku izrade tehničke dokumentacije, izgradnje i eksploatacije planiranog autoputa. Ovde se navode osnovni uslovi (usklađeni sa uslovima dobijenim za izradu ovog PPPPN od Zavoda za zaštitu prirode Srbije 03 br. 019-1574/2 izdatim 20. jula 2011.godine), a u fazi izrade tehničke dokumentacije projektant će posebno pribavljati i poštovati sve zakonom propisane uslove:
S obzirom na konfiguraciju terena i planiranu gustinu i strukturu saobraćaja, Projektom obavezno predvideti odgovarajuću širinu, uzdužni nagib i nosivost saobraćajnih traka, zaustavne i razdelne trake, ivičnjake, bankine za obezbeđivanje bočne stabilnosti puta, rigole za prihvatanje i kontrolisano vođenje površinskih voda, berme za zaštitu rigole od erodiranog materijala i sl., mostove, nadvožnjake i prelaze, odnosno potrebno je primeniti tehnička rešenja koja obezbeđuju stabilnost kolovozne konstrukcije i ispunjavaju tehničke propise i standarde koji se odnose na ovu vrstu objekata;
Projektnu i tehničku dokumentaciju predmetne saobraćajnice i pratećih objekata potrebno je uskladiti sa najnovijim znanjima tehnike projektovanja i izgradnje javnih puteva, sa zahtevima bezbednosti saobraćaja, sa ekonomskim načelima i merilima za ocenu opravdanosti njene izgradnje i sa propisima o zaštiti prirode, tako da štetni uticaji na prirodu, zbog očekivanog saobraćaja, budu što manji;
Planirati koordinirano i kontrolisano vođenje planiranih infrastrukturnih sistema kroz infrastarukturni koridor, svuda gde to prirodni faktori i tehnološko-tehnički uslovi građenja eksploatacije i zaštite dozvoljavaju. Razmeštaj infrastrukturnih sistema u koridoru, broj premošćavanja vodotoka i depresija i međusobnog ukrštanja, svesti na najmanji mogući broj, s tim da je za infrastrukturne sisteme sa značajnim tehničko-gehnopockim i lokacijskim zahtevima (autoput i sl.) poželjan razmeštaj duž iste obale vodotoka;
Pored same trase predmetnog autoputa, a u cilju što racionalnijeg iskorišćenja prostora prateću infrastrukturu locirati sa one strane planiranog autoputa, koja je udaljenija od Zapadne Morave;
U cilju racionalnog korišćenja prostora za potrebe izgradnje i eksploatacije infrastrukturnih sistema u predmetnom koridoru, iste trasirati najkraćim putem, trasom optimalno prilagođenom uslovima terenima, paralelnim vođenjem infrastrukturnih sistema u koridoru i korišćenjem postojećih trasa uvek kada je to tehnički i funkcionalno izvodljivo;
Zabranjeno je planiranje otvaranja pozajmišta geološkog građevinskog materijala, kao i uzimanje rečnog materijala (peska, šljunka i sl.). Neophodan agregat i druge geološke materijale za potrebe izgradnje predmetnog infrastrukturnog koridora potrebno je obezbediti od za to ovlašćenih firmi;
Dozvoljeno je koristiti geološki građevinski materijal iz prosečenog dela trase, zaseka ili useka;
Na mestima gde trasa infrastrukturnog koridora stvara useke i škarpe, potrebno je predvideti odgovarajuće bio-inženjerske mere zaštite terena od erozije, zatravljivanjem i ozelenjavanjem kosina odgovarajućom vrstom biološkog pokrivača uz poštovanje principa bezbednosti saobraćaja i vođenje trase. Prilikom pokrivanja škarpa vegetacijom treba imati u vidu da postoji prirodni, maksimalni stepen nagiba do koga se vegetacija može održati bez pomoći tehničkih mera. Zemljište veoma strmih škrapa, treba učvrstiti žičanom mrežom ili odgovarajućim ćelijskim trodimenzionalnim sistemom mreža, od biološki nerazgradivih polimera, ispod koje se sadi trava i autohtono šiblje. Saobraćajnice se ne smeju staviti u promet ukoliko padine nisu stabilizovane;
Planirana elektro oprema, koja će se koristi pri izgradnji predmetnih objekata, treba da je odgovarajućeg tipa, propisno montirana, zaštićena od preopterećenja i propisno izolovana, odnosno kablirana;
Eventualni radovi na miniranju, moraju se planirati i izvoditi po šemi strogo kontrolisanog miniranja i sa kvalifikovanim licima za tu vrstu posla. Dopremu eksploziva i inicijalnih sredstva planirati iz odgovarajućeg ovlašćenog magacina, a njihovo dopremanje vršiti vozilima za tu namenu;
Pri sagledavanju radova obavezno preduzeti sve mere protivpožarne zaštite, kako šuma, tako i ljudstva i tehnike na gradilištu. U svako vreme, na licu mesta mora biti oprema za gašenje požara, dok je prilikom miniranja strogo zabranjeno paljenje vatre;
Definisati rešenja za uticaje koji se javljaju kao posledica građenja objekata, koji su privremenog karaktera; uticaje koji se javljaju kao posledica egzistencije sistema u prostoru, koji imaju trajni karakter; uticaje koji se javljaju kao posledica eksploatacije sistema kroz vreme, koji su trajnog karaktera, a isti su: buka, aerozagađenje, vibracije, zagađenje voda, zagađenje i degradacija tla, zauzimanje zemljišta, prostorno razdvajanje funkcija, ugrožavanje flore i faune, degradacija pejzaža, ugrožavanje prirodnih i kulturnih dobara, rizik od akcidenata i drugih nepogoda i sl;
Definisati odgovarajuće metode, kojima bi se izvori zagađenja, buka prašina, neugodni mirisi, otpadne vode, kao i uzroci koji potencijalno mogu doprineti njihovom povećanju (naročito u okolini opterećenih deonica predmetnog infrastrukturnog koridora i dr.), mogli smanjiti i biti U granicama dozvoljenih nivoa;
Predvideti izolaciju poprečnog profila predmetne saobraćajnice i pratećih objekata od podloge, radi sprečavanja эagađenja vodonosnog sloja;
Planirati odgovarajuća tehnička rešenja kojima će biti obezbeđeno sakupljanje i odvođenje atmosferskih voda (kiša, sneg), sa kolovoza i površina za parkiranje, do uređaja za prečišćavanje separatora pre izliva u recipijent;
Separator mora biti takav da uhvati prvo najveće zagađenje sa kolovoza i površina za parkiranje, i efikasno ga prečisti;
Predvideti saniranje lokacije ukoliko prilikom izvođenja građevinskih radova na izgradnji i u toku eksploatacije predmetnog infrastrukturnog koridora, dođe do havarijskog izlivanja ulja, maziva ili goriva, odnosno ukoliko usled nepravilne manipulacije naftom i njenim derivatima, prilikom korišćenja građevinskih mašina i drugih postrojenja, pranja vozila i mehanizacije izvan za to predviđenih i uređenih mesta, neadekvatno uređenog gradilišta i drugim aktivnostima koje se ne sprovode po preporukama tehničkih mera zaštite u toku izgradnje, dođe do zagađenja tla. Takođe, razmotriti problem akcidentnih situacija pri prevozu opasnih, štetnih i drugih materija i definisati odgovarajuće uslove i mere zaštite prirode, stanovništva, podzemnih i površinskih voda, šuma, poljoprivrednog zemlji šta i sl;
Zabranjeno je servisiranje vozila i održavanje građevinskih mašina, transportnih sredstava i sl., duž trase planiranih objekata, kao i na području zaštićenih prirodnih dobara i prirodnih dobara planiranih za zaštitu. Otpadni materijal sakupljen pri servisiranju vozila (ulja i maziva) skladištiti u za to određenu i obeleženu burad i njihovo deponovanje vršiti u skladu sa propisima;
Planirati sanaciju divljih deponija i načine upravljanja otpadom. Zabranjeno je bacanje komunalnog i drugog otpada u vodotoke i zemljište, kao i deponovanje otpadnih materijala na teritoriji zaštićenog prirodnog dobra i prirodnog dobara planiranog za zaštitu. Uzeti u obzir odredbe Zakona o upravljanju otpadom („Službeni glasnik RS”, br. 36/09 i 88/10). Komunalni otpad može se privremeno deponovati duž trase puta u specijalnim sudovima, kontejnerima, a za njihovu periodičnu evakuaciju nadležna je opštinska komunalna služba. Nije dozvoljeno vršiti paljenje otpada na gradilištu;
Definisati mere zaštite od elementarnih nepogoda (poplave, zemljotresi, vetar), tehničkih katastrofa (požari, eksplozije) i ratnog razaranja;
Ukoliko se u toku radova naiđe na geološka ili paleontološka dokumenta (fosili, minerali, kristali i dr.), koja bi mogla predstavljati zaštićenu prirodnu vrednost, odredbom člana 99. Zakona o zaštiti prirode, nalazač je dužan da o nalazu obavesti nadležno ministarstvo u roku od osam dana od pronalaska i preduzme mere zaštite od uništenja, oštećivanja ili krađe, do dolaska ovlašćenog lica;
U slučaju da se tokom radova naiđe na objekte arheološkog karaktera tj. spomenike kulture, izvođač radova, odnosno nosilac Projekta je dužan da, u skladu sa Zakonom o kulturnim dobrima („Službeni glasnik RS”, br. 71/94, 52/11 – dr. zakon i 99/11 – dr. zakon), odmah obavesti nadležan zavod za zaštitu spomenika kulture, odnosno preduzme sve mere kako se nalaz ne bi oštetio do dolaska ovpašćenog lica;
Nakon okončanja svih građevinskih radova obavezno planirati sanaciju, revitalizaciju, rekultivaciju, rehabilitaciju, uređenje i privođenje nameni degradiranih i devastiranih površina, i to: evidentiranjem terena ugroženim procesima vodne, eolske i drugim oblicima erozije, određivanjem i kontrolom sprovođenja odgovarajućih radova i mera zaštite zemljišta na ugroženim terenima, preciznim zoniranjem ekološki osetljivih područja, planiranjem zemljišta, osiguranjem stabilnosti terena, estetskim oblikovanjem lokacije, humusiranjem, zatravljivanjem, ozelenjavanjem autohtonim biljnim vrstama, odnosno takvim vrstama koje su biološki postojane u datim klimatskim uslovima, otpornije na štetne uticaje (izduvne gasove, vetar, snežne nanose i ostale moguće nepovoljne uslove). Izbor biljnih vrsta uskladiti sa okolnim prostorom i njegovom namenom. Uticati na smanjenje degradiranih prostora zbog neplanske eksploatacije prirodnih resursa, te izvršiti sanaciju ekoloških crnih tačaka, kao i smanjigi zagađenja vode, vazduha i zemljišta. Takođe, po završetku planiranih radova neophodno je ukloniti sve viškove građevinskog materijala, opreme, mašina i dr. sa predmetnih lokacija;
Posebnu pažnju obratiti na održavanje predmetnog autoputa tokom zimske sezone. Za sprečavanje nastanka poledice na predmetnoj saobraćajnici planirati upotrebu ekološki prihvatljivih sredstava, a na održavanju iste planirati angažovanje nadležnog preduzeća za puteve.
4.2. PRAVILA GRAĐENjA
Pravilima građenja definisana su pravila koja bi trebalo da se primenjuju prilikom sprovođenja Plana. Specifična pravila i uslovi definišu se detaljnijom planskom i tehničkom dokumentacijom, a moraju biti u graničnim vrednostima propisanim pravilima i uslovima ovog plana.
Javni putevi se moraju graditi tako da imaju najmanje dve saobraćajne i dve ivične trake ili ivičnjake u ravni kolovoza, a ulica trotoar i umesto ivičnih traka – ivičnjake. Širina i broj kolovoznih traka definisane su kategorijom puta.
Poprečni profil planiranog autoputa sadrži dve kolovozne trake razdvojene razdelnim ostrvom širine 3,0-4,0 m, u zavisnosti od uslova terena. Svaka kolovozna traka se sastoji od po dve saobraćajne trake od najmanje 3,75 m i zaustavne trake od 2,5 m. Ukupna širina poprečnog profila autoputa je 30,0 m. Ostali elementi puta (poluprečnik krivine, uzdužni nagib, ivične trake i sl.) se projektuju da omoguće brzinu od najmanje 130 km/h, imajući u vidu konfiguraciju terena na području Plana.
Ostali državni putevi I reda moraju da poseduju najmanje jednu saobraćajnu traku po smeru minimalne širine 3,5 m, s tim što se, zavisno od konfiguracije terena, gustine i strukture saobraćaja, širina saobraćajne trake može smanjiti do 3,25 m. Ostali elementi puta moraju omogućiti bezbedan saobraćaj za veće brzine, a najmanje za brzinu od 100 km/h.
Poprečni profil državnog puta II reda sadrži kolovoznu površinu, sa najmanje jednom saobraćajnom trakom po smeru, i obostrano vođene trotoare u naseljenim zonama. Minimalna širina saobraćajne trake ne bi trebalo da bude manja od 3,25 m.
Poprečni profil opštinskih puteva sadrži kolovoz sa jednom saobraćajnom trakom po smeru i obostrane trotoare u naseljenim mestima. Minimalna regulaciona širina kod rekonstrukcija postojećih uličnih profila može iznositi 10 m, (2×3,0+2×2,0).
Za saobraćajni priključak komercijalnih objekata (benzinske stanice, poslovnog kompleksa, itd.) na DP I reda, predvideti trake za usporenje/ubrzanje. Povezivanje pojedinačnih lokacija (stambeni, stambeno-poslovni objekti i dr.) na državne puteve uslovljava se izgradnjom paralelnog jednosmernog servisnog puta, sa minimum 1,5 m širokim razdelnim pojasom od DP I reda, koji će povezivati lokacije duž putnog pravca. Ukoliko se servisni put predviđa u zaleđu lokacija, priključenje na državni put predvideti na dovoljno velikom rastojanju da se ne ometa odvijanje saobraćaja na istom.
Zemljani put koji se ukršta ili priključuje na javni put mora se izgraditi sa tvrdom podlogom ili sa istim kolovoznim zastorom kao i javni put sa kojim se ukršta, odnosno na koji se priključuje, u širini od najmanje pet metara i u dužini od najmanje 40 m za državni put I reda, 20 m za državni put II reda i 10 m za opštinski put, računajući od ivice kolovoza.
Pri rekonstrukciji određenih elemenata putne i ulične mreže, mora se voditi računa da elementi puta koji se rekonstruišu budu u saglasnosti sa tehničkim propisima i standardima koji su propisanu za tu vrstu objekta, odnosno materijala koji se koristi. Rekonstrukcija delova putne mreže mora obuhvatiti sve elemente poprečnog profila.
Elementi situacionog plana
Granični elementi podrazumevaju proračun minimalnih i maksimalnih vrednosti za situacini plan, podužni profil, poprečni profil i preglednost u funkciji računske brzine deonice Vr = 130 km/h.
Situacioni plan:
maksimalna dužina pravca max L = 2 400 m minimalni radijus horizontalne krivine min R = 800 m mahimalni radijus horizontalne krivine sa ipk min R’ = 5 000 m minimalna dužina prelazne krivine min L = 115 m min. dužina zaustavne preglednosti pri in = 1% min Pz = 300 m maksimalna širina zone preglednosti max bp = 14,1 m
Podužni profil:
maksimalni podužni nagib max in = 4% minimalni podužni nagib min in = 0% – nasipmin in = 0.5% – usek maksimalni nagib rampe vitoperenja max irv = 0,75% minimalni radijus konkavnog zaobljenja min Rv = 11 250 m minimalni radijus konveksnog zaobljenja min Rv = 22 500 m
Poprečni profil:
širina vozne trake za kontinualnu vožnju tv = 3.75 + 3.75 m širina zaustavne trake tz = 2.50 m širina ivične trake ti = 1.00 i 0,50 m širina bankine b = 1.50 m minimalni poprečni nagib kolovoza min ip= 2,5% maksimalni poprečni nagib kolovoza u krivini max ipk = 7%
Primenjeni elementi u projektovanju autoputa jednaki su graničnim ili povoljniji od njih.
Normalni poprečni profil
Normalni poprečni profil predstavlja tipsko rešenje u standardnim terenskim i standardnim saobraćajnim uslovima. Njime se utvrđuju fizičke razmere putne konstrukcije, definišu interni odnosi primenjenih elemenata i rešavaju tipski konstruktivni detalji. Imajući u vidu da je nakon usvajanja Generalnog projekta stupio na snagu Pravilnik o uslovima koje sa aspekta bezbednosti saobraćaja moraju da ispunjavaju putni objekti i drugi elementi javnog puta („Službeni glasnik RS”, broj 50/11). Planom su definisani poprečni profili u skladu sa pozitivnom regulativom, a na osnovu prognoziranog saobraćajnog opterećenja, strukture saobraćaja, ranga puta i usvojene računske brzine (Vr=130 km/h), sa sledećim karakteristikama:
vozne trake 4 x 3,75 m 15,00 m zaustavne trake 2 x 2,50 m = 5,00 m ivične trake 2 x (1,00 m + 0,50 m) = 3,00 m bankine 2 x 1,50 m = 3,00 m razdelna traka* 3,00-4,00 m 4,00 m ukupna širina: 30,00 m
* Napomena:
Glavnim projektom biće određena precizna širina razdelne trake u zavisnosti od uslova terena.
Imajući u vidu da je postojeći Autoput E-75 Beograd – Niš izveden, a planirani Autoput E-763 Beograd – Južni Jadran projektovan sa poprečnim profilom na osnovu starog Pravilnika, Planom se omogućava da se u fazama izrade Idejnog i Glavnog projekta primeni poprečni profil kojim će se na najefikasniji i najbezbedniji način ostvariti veza autoputeva. Definisano rešenje u projektnoj dokumentaciji je potrebno da odobri Reviziona komisija za stručnu kontrolu tehničke dokumentacije.
Poprečni nagib kolovoza na pravcu je simetrično dvostran i iznosi ip=2,5%, a u krivini jednostran, usmeren ka centru krivine i iznosi: 2,5% ipk 7%. Nagib bankina je 6% kako na višoj tako i na nižoj strani kolovoza i usmereni su ka spoljnim stranama. Nagib razdelne trake je dvostran i iznosi najmanje 6%, a usmeren je ka njenoj sredini. U zoni razdelne trake postavlja se jednostruka elastična ograda za svaku traku autoputa posebno. Visina najviše tačke elastične ograde od ivica kolovoza je 0,75 m.
Kosine nasipa je potrebno odrediti na osnovu nalaza geotehničkog elaborata, uzimajući u obzir stabilnost kosina kao maksimalni nagib. Preporučeni nagibi kosina su za usek i nasip 1:2.
Za efikasno odvodnjavanje površinskih i pribrežnih voda predviđeni su površinski kanali i podzemna kanalizacija. U razdelnoj traci na pravcu, pri dvostranom nagibu kolovoza, nisu predviđeni elementi za odvodnjavanje jer voda otiče ka spoljašnjim ivicama kolovoza. U krivinama, pri jednostranom nagibu, voda sa kolovoza otiče ka razdelnoj traci preko asfaltirane površine širine 1,5 m ka betonskoj kanaleti širine 1,0 m. Za dalje prihvatanje vode predviđena je kišna kanalizacija sa slivnicima i revizionim šahtovima. Kada voda sa kolovoza teče ka spoljnoj ivici nasipa prihvata se ivičnjakom do slivnika tj. šahta. Voda sa kolovoza nakon toga ide na tretman prečišćavanja putem separatora. U useku, uz ivicu bankine, za prihvatanje vode sa kolovoza predviđen je segmentni jarak širine vodenog ogledala 2,5 m kao i dubine minimum 0,30 m ispod kote posteljice.
S obzirom da je autoput saobraćajnica visokog ranga, predviđena je zaštitna žičana ograda sa obe strane puta na celoj njegovoj dužini. Zaštitna žičana ograda se postavlja na rastojanju od 1,0 m od najudaljenije tačke poprečnog profila. Sa spoljne strane zaštitne žičane ograde predviđen je prostor širine 5,0 m namenjen kretanju i manevrisanju poljoprivredne mehanizacije, tamo gde je to moguće. Na mestima gde je potreban povremen ulaz u prostor koji je ograđen žičanom ogradom predviđena su vrata. Vrata su postavljena u zoni objekata, a na međusobnom rastojanju 2 do 3 km.
Denivelisane raskrsnice – petlje
Denivelisane raskrsnice – petlje je potrebno projektovati pridržavajući se sledećih parametara:
Situacioni plan:
minimalni radijus horizontalne krivine min R = 50 m; minimalni radijus horizontalne krivine sa ipk min R’ = 2000 m; minimalna dužina prelazne krivine min L = 30-50 m.
Poprečni profil (petlja – dvosmerni saobraćaj):
širina vozne trake za kontinualnu vožnju tv = 3.50 m širina trake za prinudno zaustavljanje tz = 1.50 m širina ivične trake ti = 0.25 m razdelni pojas Rt = 2.0 m širina bankine b = 1.5 m minimalni poprečni nagib kolovoza min ip= 2,5% maksimalni poprečni nagib kolovoza u krivini max ipk = 6%
Poprečni profil (petlja – jednosmerni saobraćaj):
širina vozne trake za kontinualnu vožnju tv = 3.50 m širina trake za prinudno zaustavljanje tz = 1.50 m širina ivične trake ti = 0.25 m širina bankine b = 1.5 m minimalni poprečni nagib kolovoza min ip= 2,5% maksimalni poprečni nagib kolovoza u krivini max ipk = 6%
Uređenje putnog pojasa
Polazna osnova i cilj pri oblikovanju plana ozelenjavanja bio je sledeći:
obezbediti sigurnost korisnika puta i poboljšanje uslova eksploatacije;
odvajanje kolovoznog dela puta od drugih namena površina;
učvršćivanje kosina nasipa i useka;
smanjenje nivoa buke;
poboljšanje mikroklimatskih uslova; i
učiniti vožnju prijatnijom.
Prilikom definisanja prostornog razmeštaja rastinja u saobraćajnom profilu potrebno je poštovati sledeća minimalna rastojanja:
minimalno rastojanje srednje visokog rastinja od ivice bankina autoputa je 4,5 m;
minimalno rastojanje sadnica šiblja od ivice bankina je 3,5 m na škarpama nasipa od ivice lokalnih saobraćajnica je 3 m; i
minimalno rastojanje drveća od ivice kanala je 4 m,a minimalno rastojanje šiblja od ivice kanala je 3 m.
Zelene površine predviđene ovim planom obuhvataju:
površine bankina duž trase autoputa obostrano (planirano podizanje travnjaka);
površine srednjeg razdelnog pojasa (delimično podizanje travnjaka pošto je razdelna traka delom trase celom širinom izbetonirana, popločana a delom predviđena za podizanje travnjaka);
površine škarpi obostrano duž autoputa (planirana sadnja sadnim materijalom različite kategorije i podizanje travnjaka) spontano obnavljati, i
površine denivelisanih ukrštaja (planirano podizanje travnjaka).
Potrebno je primeniti grupacije različitih kategorija zelenila, sa sadnjom sadnica srednje visokih i nižih lišćara, srednje visokih četinara, ukrasnog šiblja, poleglih četinara i travnjaka, koje će zajedno dati neophodno zasenčenje budućeg autoputa. Ovo rastinje treba da ima izraženu sposobnost vezivanja terena kao zaštita od erozije i filter koji će zadržavati čestice prašine, čađi i delimično teške metale.
Naplatne stanice
Broj naplatnih mesta na denivelisanim raskrsnicama je određen ovim planom, dok će se detaljniji prostorni razmeštaj pratećih sadržaja definisati projektnom dokumentacijom, pri čemu moraju posedovati objekte infrastrukture: oprema naplatnih mesta, ostrva naplatnih platoa, osvetljenje platoa, vodovod, kanalizacija, napajanje električnom energijom, telefonija i dr, kao i objekte za osoblje na naplatnoj stanici: kancelarije, prostorije za potrebe policije i dr. Projektnom dokumentacijom je potrebno predvideti i kanale za elektronske vidove plaćanja naknade, imajući u vidu nove tendencije u ovoj oblasti.
Odnos sa elektroenergetskom infrastrukturom
Trasa planiranog autoputa ugrožava postojeće elektro-energetske vodove, što uslovljava njihovu rekonstrukciju. U skladu sa vežećim pravilnikom, potrebno je da sigurnosna visina voda iznad autoputa iznosi 7,75 m (za napon 220 kV), odnosno 2 m (za napon od 400 kV), udaljenost bilo kog dela stuba od ivice autoputa iznosi po pravilu 40,0 m. Kad vod prelazi preko autoputa, udaljenost bilo kog dela stuba može biti manja ako to zahtevaju uslovi tla, s tim da ne sme biti manja od 10,0 m. Izolacija mora biti mehanički i električno pojačana.
U rasponu ukrštanja nije dozvoljeno nastavljanje provodnika, odnosno zaštitnih užadi. Ugao ukrštanja ne sme biti manji od 30°.Pri vođenju vodova paralelno sa autoputem, udaljenost voda od autoputa na potezima dužim od 5 km mora biti:
za vodove napona do 35 kV – najmanje 50,0 m, i
za vodove napona većeg od 35 kV – najmanje 100,0 m.
Ukoliko je predviđeno podzemno ukrštanje elektro-energetskih vodova sa autoutem, potrebno je kablovske vodove položiti u zaštitne PVC cevi ispod autoputa, pod pravim uglom.
Prateći sadržaji autoputa
Parkirališta
služe za kraća zadržavanja putnika. Od obaveznih sadržaja sadrže:
parking za putnička i teretna vozila i autobuse;
interni telefon;
sanitarne prostorije;
voda za piće;
panoi sa turističkim informacijama; i
manje površine uređene za odmor i igru dece.
Odmorišta
služe za duže zadržavanje putnika (30-90 min.) Osnovni sadržaji odmorišta tipa I površine 1,5-3 ha su:
parking putničkih automobila sa 20 mesta, parking teretnih vozila sa osam mesta i autobusa sa dva mesta;
manja javna česma, sanitarni čvor (min. 40 m² bruto);
prodavnica osvežavajućih pića sa upotrebom mobilnog telefona i priručnim sredstvima prve pomoći na putu za putničke automobile (min. 20 m²);
mesta za odmor i sedenje za 50 osoba, nadstrešnice, telefonska govornica i pejzažno uređena površina za odmor od 500-1000 m²;
službeni objekat za nužni smeštaj zaposlenih na odmorištu i svratište inspekcije i policije (min. 20 m²); i
tabla sa nazivom i planom odmorišta na ulazu u odmorište (informacije o neposrednom okruženju i njegovim motivima) i tabla na izlazu sa odmorišta sa osnovnim informacijama o daljem putu (o glavnim saobraćajnim skretanjima prema gradovima, banjama, turističkim destinacijama, prirodnim i kulturnim dobrima i dr.).
Osnovni sadržaji odmorišta tipa II, površine 3-5 ha su:
parking za automobile sa 40 mesta, parking za teretna vozila sa 16 mesta, parking za autobuse sa četiri mesta;
veća javna česma, sanitarni čvor (min. 50-100 m² bruto);
prodavnica 50-100 m², etno–ugostiteljstvo (min. 50 m²);
manji kafe, manja prodavnica, manje igralište (za odbojku ili košarku);
mini-pijaca za prodaju lokalnih poljoprivrednih i tradicionalnih zanatskih proizvoda sa natkrivenim prostorom sa tezgama (min. 200 m²);
mesta za sedenje za 100-200 putnika, površina za odmor i relaksaciju u etno ambijentu (staze, klupe i stolovi sa 100 sedećih mesta, korpe za otpatke i dr.) površine od min. 2000 m²;
tabla sa nazivom i planom odmorišta na ulazu u odmorište (informacije o neposrednom okruženju i njegovim motivima);
informativno–turistički punkt (min. 30 m²) na izlazu sa odmorišta u funkciji promocije turizma (sa javnim i službenim telefonom ili upotrebom mobilnog telefona i informacijama o neposrednom okruženju i njegovim motivima pristupačnim sa odmorišta, o glavnim saobraćajnim skretanjima prema gradovima, banjama, turističkim destinacijama, prirodnim i kulturnim dobrima i dr.);
prostor za priručna sredstva prve pomoći i pomoći na putu za putničke automobile (min. 30 m²); i
službeni objekat za nužni smeštaj zaposlenih na odmorištu i svratište inspekcije i policije (min. 40 m²).
Uslužni centri su specifični, višenamenski objekti koji prvenstveno služe za duže zadržavanje korisnika. Opremaju se motelima, pumpama za gorivo, restoranima, servisima, radionicama i sl. Potrebno im je obezbediti direktan pristup sa autoputa i pristup iz zaleđa tj. sa lokalne putne mreže. Detaljnija razrada predloženih lokacija uslužnih centara uradiće se detaljnijom planskom razradom na nivou planova detaljne regulacije.
4.2.2. ŽELEZNIČKI SAOBRAĆAJ
Rekonstrukcija postojećih koloseka obavljaće se prema stanju gornjeg stroja na pruzi, odnosno redovnom ciklusu zamene i obnove materijala gornjeg stroja. Pri rekonstrukciji je potrebno voditi računa o poštovanju standarda, tehničkih propisa, materijala i da rezervni delovi poseduju merodavne ateste.
U delu naselja, gde železnička pruga prolazi kroz stambeno tkivo, uspostavlja se zaštitni pojas širine najmanje 25 m od ose krajnjih koloseka, uz preduzimanje mera zaštite od buke i vibracija. Međutim, poželjno je tamo gde je to moguće, da zaštitni pojas bude 40 m od ose krajnjeg koloseka.
Prema PPRS, železnica zadržava železničko zemljište i koridore svih ranije ukinutih pruga.
U skladu sa Zakonom o železnici ukrštaj železničke pruge sa javnim putevima izvodi se njihovim svođenjem na najneophodniji broj, usmeravanjem dva ili više javnih puteva na zajedničko mesto ukrštanja. Razmak između dva ukrštaja pruge i javnog puta ne može da bude manji od 2.000 m, osim u urbanom području prema posebnom dogovoru železnice i gradske uprave. Ukrštanje železničke pruge sa nekategorisanim putevima izvodi se usmeravanjem tih puteva na najbliži javni put, koji se ukršta sa odnosnom prugom. Ako to nije moguće, treba međusobno povezati puteve i izvesti njihovo ukrštanje sa prugom na zajedničkom mestu.
4.2.3. PEŠAČKI I BICIKLISTIČKI SAOBRAĆAJ
Pešačke površine (staze i trotoari) su sastavni elemenat poprečnog profila svih gradskih saobraćajnica. One se obavezno fizički izdvajaju u posebne površine koje su zaštićene od ostalih vidova motornog saobraćaja, izuzev kod integrisanih ulica. Širina trotoara zavisi od namene i atraktivnosti okolnog prostora i intenziteta pešačkih tokova. Minimalna širina trotoara za kretanje pešaka je 0,8 m, a za kretanje invalida sa pomagalima 1,5 m.
Novoplanirane biciklističke trase (trake i staze) se mogu voditi zajedno sa motornim saobraćajem u ulicama nižeg ranga od autoputa, zajedno sa pešacima i izdvojeno od ostalih vidova saobraćaja.
Ukoliko je obim motornog i pešačkog saobraćaja takav da može ugroziti bezbednost odvijanja saobraćaja potrebno je biciklistički saobraćaj izdvojiti u posebne staze. Osnovna pravila trasiranja biciklističkih staza su: koristiti mirne (stambene) ulice, izbegavati ulice sa nepovoljnim nagibima, trase polagati kroz ozelenjene zone, trasama povezivati stambene zone, zone rekreacije i centralnih aktivnosti i u zonama atrakcije planirati prostore za parkiranje bicikla. Kao posebne, biciklističke staze se trasiraju obodom pošumljenih oblasti, kroz pošumljene oblasti i preko livada. Podloga mora omogućiti nesmetano korišćenje staza tokom većeg dela godine. Preporučuje se asfalt, makadam, kamena staza i sl. Minimalna širina jednosmerne biciklističe staze je 1,25 m, a dvosmerne 2,5 m.
Navedena pravila su usmeravajućeg karaktera i imajući u vidu da se odnose na prostor van koridora autoputa, primenjivaće se u slučaju da ne postoje pravila za infrastrukturu za pešački i biciklistički saobraćaj u planovima jedinica lokalnih samouprava.
4.2.4. USLOVI ZA OSTALE INFRASTRUKTURE
Hidrotehnička (vodoprivredna) infrastruktura:
sva ukrštanja planiranih infrastrukturnih sistema (državni put, pruga, gasovod, optički kabl) sa površinskim vodotocima (prirodnim i veštačkim) izvodiće se uz poštovanje uslova da se ne remeti osnovna namena i funkcija vodotoka i da se osigura normalan proticaj vodotoka u svim uslovima;
položaj trase infrastrukturnog sistema biće van zone neposredne i uže zaštite podzemnih i površinskih izvorišta vodosnabdevanja, a kada to nije moguće, zaštita izvorišta obezbediće se posebnim projektom zaštite i kontinualne kontrole kvaliteta vode;
propusti i mostovi dimenzionisaće se na stogodišnje vode, a da se pri tome ne ugrozi bezbednost funkcionisanja infrastrukturnog sistema, dok će se na mestima ukrštanja obezbediti zaštita obala i korita (obaloutvrda uzvodno i nizvodno prema hidrauličnom proračunu) od erozije, uz odvodnjavanje u zoni mostova;
položaj trase površinskog ili podzemnog linijskog infrastrukturnog sistema, po pravilu je van vodnog zemljišta, a na mestima ukrštanja sa vodotokom, kada je god moguće, pod uglom od približno 90°, pod uslovom da se podzemni infrastrukturni sistemi na mestu ukrštanja sa vodotokom obezbeđuju putem objekata (mosta) za veće vodotoke, ili zaštitnim cevima ispod dna korita manjih vodotoka, na minimalnoj dubini od 0,8 do 1,5 m;
preporučuje se tipiziranje izgleda propusta tako da dimenzionisanje otvora zadovolji hidrauličke elemente za pojedine vodotoke i kanale;
obezbediće se kontrolisano prikupljanje i evakuacija atmosferskih voda duž trupa državnog puta i pruge i njihovo odvođenje u postojeće retencione prostore (vodotoke, kanale) po principu brže evakuacije (rigole, propusti i dr.);
na mestima ukrštanja državnog puta i pruge sa postojećim trasama vodovoda i kanalizacije predvideće se propusti sa zaštitnim cevima;
sve radnje na usaglašavanju saobraćajnih sistema sa vodoprivrednom infrastrukturom obavljaće se uz saglasnost i kontrolu nadležnih organa za poslove vodoprivrede.
Energetska infrastruktura
Elektroenergetska infrastruktura:
Trafostanice graditi kao zidane, montažnobetonske (u daljem tekstu: MBTS) i stubne (u daljem tekstu: STS), za rad na 20 kV naponskom nivou;
Površina za izgradnju zidane ili MBTS trafostanice treba da bude oko 5,0 h 6,0 m, minimalna udaljenost od drugih objekata treba da bude 3 m;
Trafostanica se može graditi u liniji postojećeg nadzemnog voda ili van njega na parceli vlasnika (korisnika), najmanje 3,0 m od stambenih i drugih objekata;
Visokonaponska i niskonaponska mreža se može graditi nadzemno ili podzemno na poljoprivrednom zemljištu, po mogućnosti u već postojećim elektroenergetskim koridorima, uz saglasnost vlasnika (korisnika) parcele;
20 kV mrežu i niskonaponsku mrežu na šumskom zemljištu graditi podzemno u putnom pojasu šumskog puta ili stazi, odnosno u postojećim koridorima ako postoje;
Oko nadzemnih 400 kV i 110 kV dalekovoda obezbediti koridor 40 m, odnosno 25 m od ose dalekovoda sa obe strane, u kojima se ne mogu graditi objekti bez saglasnosti vlasnika dalekovoda, a oko 10 kV i 20 kV, nadzemnih vodova obezbediti koridor od 5 m od ose dalekovoda, sa obe strane, u kojem neće biti dozvoljena gradnja, kao ni zasađivanje visokog rastinja bez prethodne saglasnosti nadležnog preduzeća;
Ukrštanje elektroenergetskih vodova, zaključno sa 20 kV sa putem, izvešće se kabliranjem i postavljanjem u za to planirane infrastrukturne tehnološke kanale;
Ukrštanje elektroenergetskih kablova sa državnim putevima izvesti isključivo mehaničkim podbušivanjem ispod trupa puta, tako da minimalna dubina predmetnih instalacija i zaštitne cevi od najniže gornje kote kolovoza do gornje kote zaštitne cevi iznosi 1,35-1,50 m, u zavisnosti od konfiguracije terena;
Elektroenergetski vodovi naponskog nivoa 400 kV, 220 kV i 110 kV se mogu ukrštati i nadzemno sa državnim putem i prugom po mogućnosti pod uglom od 90°, ali ne manjim od 45°, pri čemu najmanja visina provodnika od gornje ivice kolovoza treba da bude 7,75 m (za napon 220 kV), odnosno 2 m (za napon od 400 kV), a od šina železničke pruge 12 m, odnosno u skladu sa uslovima nadležnih preduzeća za puteve i železnicu;
Minimalna udaljenost električnog stuba od zemljišnog pojasa državnog puta pri ukrštanju, treba da bude po pravilu 40 m, a minimalno 10 m (ne manje od visine stuba), odnosno u skladu sa uslovima nadležnog preduzeća za puteve;
Pri paralelnom vođenju elektroenergetske kablove polagati najmanje 3,0 m od državnih puteva I i II reda (krajnja tačka poprečnog profila izuzetno ivica kolovoza), odnosno u skladu sa uslovima nadležnog preduzeća za puteve. Od ostalih puteva min. 1,0 m;
Elektroenergetske kablove pri paralelnom vođenju polagati u zemljanom rovu ili kablovskoj kanalizaciji, na dubini od najmanje 1,35 m;
Za elektroenergetsku mrežu, kao linijsku infrastrukturu obavezna je izrada urbanističkog plana;
Elektroenergetsku mrežu i druge objekte u blizini dalekovoda graditi uz uvažavanje Pravilnika o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova napona od 1 kV do 400 kV („Službeni list SFRJ”, br. 65/88 i 18/92), zatim tehničkih uslova zaštite podzemnih metalnih cevovoda od uticaja elektroenergetskih postrojenja JUS N.CO.105 („Službeni list SFRJ”, broj 68/86), zaštite telekomunikacionih postrojenja od uticaja elektroenergetskih postrojenja, zaštite od opasnosti JUS N.CO.101 („Službeni list SFRJ”, broj 68/88), Zakona o javnim putevima i Zakona o zaštiti od nejonizujućih zračenja („Službeni glasnik RS”, broj 36/09) i odgovarajućih podzakonskih akata.
Termoenergetska infrastruktura
Gasovodi visokog i srednjeg pritiska i MRS
Minimalna udaljenost mernoregulacionih stanica u objektima od čvrstog materijala od stambenih, poslovnih i fabričkih zgrada, radionica i skladišta zapaljivih materijala iznosi 15 m.
Minimalna udaljenost mernoregulacionih stanica u objektima od čvrstog materijala od trafo stanice iznosi 30 m.
Tabela Minimalna udaljenost mernoregulacionih stanica u objektima od čvrstog materijala od ostalih infrastrukturnih objekata:
Železničke pruge i objekti 30 m Industrijski koloseci 14 m Državni putevi I reda 20 m Državni putevi II reda i opštinski putevi 10 m Ostali putevi 6 m Vodotoci 5 m šetališta i parkirališta 10 m Ostali građevinski objekti 10 m
Rastojanja u tabeli data su u metrima, računajući kod železničkih pruga i puteva od ivice pružnog/putnog pojasa
U pojasu širine 30 m na jednu i drugu stranu od ose gasovoda visokog pritiska, zabranjeno je graditi zgrade za stanovanje.
Dubina polaganja gasovoda je minimalno 1,35 – 1,50 m.
Kod prolaska u blizini ili paralelnog vođenja gasovoda visokog pritiska uz druge objekte odstojanje ne sme biti manje od:
10 m od spoljne ivice putnog pojasa državni putevi I reda,
5 m od spoljnje ivice putnog pojasa državni putevi II reda i opštinskih puteva,
20 m od spoljne ivice putnog pojasa autoputa,
20 m od spoljnje ivice pružnog pojasa železničke pruge, osim ako je gasovod postavljen na drumski ili železnički most,
15 m od krajnje ose industrijskog koloseka,
1 m (mereno horizontalno) od temelja građevinskih objekata, ukoliko ne ugrožava stabilnost objekta,
0,5 m od spoljne ivice drugih ukopanih instalacija i melioracionih objekata,
10 m od nožice nasipa regulisanih vodotoka i kanala.
Tabela Minimalno dozvoljenih rastojanja gasovoda srednjeg pritiska u odnosu na ukopane instalacije
Minimalna dozvoljena rastojanja Ukrštanje Paralelno vođenje gasovod 0,3 m 0,5 m vodovod, kanalizacija 0,3 m 0,5 m niskonaponski elektro kablovi 0,3 m 0,5 m visokonaponski elektro kablovi 0,5 m 0,5 m telefonski kablovi 0,3 m 0,6 m tv i komunikacioni kablovi 0,3 m 0,5 m tehnološka kanalizacija 0,3 m 0,7 m betonski šahtovi 0,3 m kanali 0,5 m 1,0 m železnička pruga i industrijski kolosek 1,5 m 5,0 m visoko zelenilo 1,0 m temelj građevinskih objekata 1,0 m opštinski putevi i ulice 1,0 m 0,5 m državni putevi I i II reda 1,35-1,5 m 3,0 m benzinske pumpe 5,0 m
Izvan naseljenih mesta data rastojanja treba povećati za 0,5 m kod paralelnog vođenja i 0,2 m kod ukrštanja.
Minimalna udaljenost gasovoda srednjeg pritiska od bliže ivice temelja objekta je:
1,0 m za gasovode pritiska od 24 bar i 0,5 m ukoliko se gasovod postavlja u zaštitnu cev
3,0 m za gasovode pritiska od 713 bar i 1,0 m ukoliko se gasovod postavlja u zaštitnu cev.
Udaljenost ukopanog gasovoda srednjeg pritiska od ulične stubne električne rasvete, vazdušne niskonaponske i PTT mreže mora biti tolika da ne ugrožava stabilnost stubova, minimalno 0,5 m.
Kada se gasovod srednjeg pritiska vodi paralelno sa putevima nižeg ili višeg reda, njegovo rastojanje od spoljne ivice odvodnog kanala, nožice useka ili nasipa mora biti minimalno 3,0 m ( krajnja tačka poprečnog profila izuzetno ivica kolovoza).
Ako se gasovod postavlja ispod saobraćajnice prokopavanjem te saobraćajnice (podbušivanjem ispod trupa puta upravno u zaštitnoj cevi na minimalnoj dubini zaštitne cevi od 1,35 m), polaže se u rov na peščanu posteljicu i sa dvostrukom antikorozionom izolacijom, prema propisima.
Ukrštanje gasovoda sa državnim putevima izvesti isključivo mehaničkim podbušivanjem ispod trupa puta, upravno na predmetni put u propisanoj zaštitnoj cevi. Minimalna rastojanje od gornje kote zaštitne cevi do gornje kote kolovoza iznosi od 1,35-1,50 m.
Pri ukrštanju gasovoda sa saobraćajnicama, vodotocima i kanalima, ugao zaklapanja njihovih osa mora biti između 60° i 90°. Za ukrštanje pod manjim uglom potrebna je saglasnost nadležnog organa. Takva saglasnost se ne može izdati za ukrštanje sa železničkom prugom.
Gasovodna mreža niskog pritiska
Dubina polaganja gasovoda treba da iznosi 0,8 m; minimalna dubina polaganja gasovoda je 0,6 m. Lokacija rovova treba da je u zelenom pojasu između trotoara i ivičnjaka ulice, trotoara i rigola, trotoara i betonskog kanala. Na lokaciji gde nema zelenog pojasa gasovod se vodi ispod uličnog trotoara, betoniranih platoa i površina ili ispod uličnih kanala za odvod atmosferske vode na dubini 1,0 m od dna kanala ili rigola. Izuzetno, gasovod se polaže duž trupa puta, uz posebne mere zaštite od mehaničkih i drugih oštećenja.
Trase rovova za polaganje gasne instalacije se postavljaju tako da gasna mreža zadovolji minimalna propisana odstojanja u odnosu na druge instalacije i objekte infrastrukture. Vrednosti minimalnih dozvoljenih rastojanja u odnosu na ukopane instalacije su date u narednoj tabeli:
Tabela Minimalno dozvoljenih rastojanja gasovoda niskog pritiska u odnosu na ukopane instalacije
Minimalna dozvoljena rastojanja Ukrštanje Paralelno vođenje gasovod 0,3 m 0,5 m vodovod, kanalizacija 0,3 m 0,5 m niskonaponski elektro kablovi 0,3 m 0,5 m visokonaponski elektro kablovi 0,5 m 0,5 m telefonski kablovi 0,3 m 0,6 m tv i komunikacioni kablovi 0,3 m 0,5 m tehnološka kanalizacija 0,3 m 0,7 m betonski šahtovi 0,3 m kanali 0,5 m 1,0 m železnička pruga i industrijski kolosek 1,5 m 5,0 m visoko zelenilo 1,0 m temelj građevinskih objekata 1,0 m opštinski putevi i ulice 1,0 m 0,5 m državni putevi I i II reda 1,35-1,50 m 3,0 m benzinske pumpe 5,0 m
Ukrštanje distributivnog gasovoda sa saobraćajnicama vrši se uz njegovo polaganje u zaštitnu cev ili kanal (minimalna rastojanje od gornje kote zaštitne cevi do gornje kote kolovoza iznosi od 1,35 – 1,50 m), izuzev ako se proračunom dokaže da to nije potrebno. Pri tome se mora obezbediti prirodna ventilacija kanala, zaštitne cevi ili podzemnog prolaza. Distributivni gasovod se ne polaže ispod zgrada i drugih objekata visokogradnje. Minimalna udaljenost gasovoda niskog pritiska od bliže ivice temelja objekta je 1,0 m. Udaljenost ukopanih stubova električne rasvete, vazdušne niskonaponske i PTT mreže mora biti tolika da ne ugrožava stabilnost stubova, minimalno 0,5 m.
Toplovodna mreža:
Dubina polaganja toplovoda je od 0,6 m do 1,0 m. Lokacija rovova treba da je u zelenom pojasu između trotoara i ivičnjaka ulice, trotoara i rigola, trotoara i betonskog kanala. Na lokaciji gde nema zelenog pojasa, gasovod se vodi ispod uličnog trotoara, betoniranih platoa i površina ili ispod uličnih kanala za odvod atmosferske vode na dubini 1,0 m od dna kanala ili rigola. Izuzetno, gasovod se polaže duž trupa puta, uz posebne mere zaštite od mehaničkih i drugih oštećenja;
Pri paralelnom vođenju distributivnog toplovoda sa podzemnim vodovima, minimalno svetlo rastojanje iznosi 0,4 m, a u izuzetnim slučajevima može biti manje od 0,2 m. Pri ukrštanju distributivnog gasovoda sa podzemnim vodovima minimalno svetlo rastojanje iznosi 0,2 m, a pri vođenju toplovoda pored temelja iznosi 1,0 m;
Ukrštanje toplovoda sa saobraćajnicama vrši se uz njegovo polaganje u zaštitnu cev ili kanal (Minimalna rastojanje od gornje kote zaštitne cevi do gornje kote kolovoza iznosi od 1,35 – 1,50 m), izuzev ako se proračunom dokaže da to nije potrebno;
Minimalna dubina ukrštanja toplovoda sa putevima i ulicama je 1,0 m, sa železničkim prugama 1,5 m, a sa industrijskim kolosecima 1,0 m;
Minimalna udaljenost toplovoda od bliže ivice temelja objekta je 1,0 m;
Pri ukrštanju toplovoda sa saobraćajnicama, vodotocima i kanalima, ugao zaklapanja njihovih osa mora biti između 60° i 90°. Za ukrštanje pod manjim uglom potrebna je saglasnost nadležnog organa;
Udaljenost toplovoda od stubova električne rasvete, vazdušne niskonaponske i PTT mreže mora biti tolika da ne ugrožava stabilnost stubova, minimalno 0,5 m.
Telekomunikaciona infrastruktura:
Telekomunikaciona mreža će se u potpunosti graditi podzemno na području Prostornog plana;
Dubina polaganja telekomunikacionih kablova treba da je najmanje 1,35 m;
Ukrštanje telekomunikacionih kablova sa putem izvešće se kabliranjem i postavljanjem u zaštitne cevi;
Ukrštanje sa državnim putevima izvesti isključivo mehaničkim podbušivanjem ispod trupa puta, tako da minimalna dubina predmetnih instalacija i zaštitne cevi od najniže gornje kote kolovoza do gornje kote zaštitne cevi iznosi 1,35-1,50 m, u zavisnosti od konfiguracije terena;
Pri paralelnom vođenju telekomunikacione kablove polagati najmanje 3,0 m od državnih puteva I i II reda (krajnja tačka poprečnog profila izuzetno ivica kolovoza), odnosno u skladu sa uslovima nadležnog preduzeća za puteve. Od ostalih puteva minimum.1,0 m po uslovima nadležnog preduzeća;
Pri paralelnom vođenju telekomunikacionih i elektroenergetskih kablova do 10 kV najmanje rastojanje mora biti 0,50 m i 1,0 m za kablove napona preko 10 kV;
Pri ukrštanju najmanje vertikalno rastojanje od elektroenergetskog kabla mora biti 0,50 m, a ugao ukrštanja oko 90°;
Pri ukrštanju telekomunikacionog kabla sa cevovodom gasovoda, vodovoda, kanalizacije, vertikalno rastojanje mora biti najmanje 0,30 m;
Pri približavanju i paralelnom vođenju telekomunikacionog kabla sa cevovodom gasovoda, vodovoda i kanalizacijom horizontalno rastojanje mora biti najmanje 0,50 m;
Telekomunikaciona oprema za potrebe TT, RBS, KDS i RTV može biti postavljena u pomoćni objekat u okviru kompleksa ili parcele;
Ako se telekomunikaciona oprema postavlja u zaseban kompleks na slobodnostojeći antenski stub, isti mora biti ograđen;
Napajanje električnom energijom obezbediti sa niskonaponske mreže 0,4 kV ili iz trafostanice 20/0,4 kV;
Do kompleksa obezbediti pristupni put minimalne širine 3 m do najbliže javne saobraćajnice.
5. IMPLEMENTACIJA
Vlada i Vlada Narodne Republike Kine su zaključile međudržavni Sporazum o ekonomskoj i tehničkoj saradnji u oblasti infrastrukture u avgustu 2009. godine u cilju realizacije strateških infrastrukturnih projekata. Za potrebe izgradnje ovog koridora Vlada Republike Srbije i kineska kompanija „CRBC – Putevi i mostovi” (China Road and Bridge Corporation), su zaključile predugovor. U nastavku realizacije ovog predugovora biće zaključen ugovor o izgradnji moravskog koridora. Daljom realizacijom ovog međudržavnog aranžmana, moguće je definisati posebne modele implemetacije u smislu javno-privatnog partnerstva, koncesija i sl. Implementacija definisana ovim prostornim planom je u skladu sa pozitivnom regulativom iz oblasti planiranja i izgradnje, kao i u skladu sa aktuelnom praksom planiranja u Republici Srbiji.
Ovaj plan će biti osnov za proglašenje javnog interesa, dok će se imovinski odnosi rešavati na osnovu odgovarajućih elaborata eksproprijacije koji su sastavni deo idejnih i glavnih projekata, u skladu sa zakonima.
5.1. INSTITUCIONALNI OKVIR IMPLEMENTACIJE I
UČESNICI U IMPLEMENTACIJI
Upravljanje prostornim razvojem se zasniva na postojećem sistemu upravljanja u Republici Srbiji i podrazumeva koordinirane aktivnosti različitih nivoa organa državne uprave u procesu korišćenja, uređenja, razvoja i zaštite planskog područja:
državni nivo – resorna ministarstva i javna preduzeća;
nivo lokalnih samouprava – resorna odeljenja, službe i javna preduzeća lokalne samouprave.
Upravljanje prostornim razvojem predstavlja proces donošenja odluka, zasnovanih na potrebi realizacije ciljeva i planskih rešenja utvrđenih Prostornim planom. Posebnu ulogu i odgovornost imaće sledeći učesnici u implementaciji Prostornog plana:
Ministarstvo prirodnih resursa, rudarstva i prostornog planiranja,
Ministarstvo energetike, razvoja i zaštite životne sredine,
Ministarstvo regionalnog razvoja i lokalne samouprave,
Ministarstvo saobraćaja,
Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede,
JP Putevi Srbije”,
AD „Železnice Srbije”,
JVP „Srbijavode”,
JP „Srbijašume”,
„Koridori Srbije” d.o.o,
Jedinice lokalne samouprave sa područja Prostornog plana,
Zavod za zaštitu prirode Srbije,
Republički zavod za zaštitu spomenika kulture,
Institucije koje će učestvovati u proceduri izrade i kontrole tehničke dokumentacije.
5.2. SPROVOĐENjE PLANA
Prostorni plan se sprovodi lokacijskom dozvolom koju izdaje nadležno ministarstvo na osnovu pravila iz ovog plana, odnosno urbanističkim planom i projektom za zone za koje je propisana izrada istih.
Moguće je fazno sprovođenje po deonicama (deonica od Pojata do Koševa, deonica od Adrana do Preljine i deonica od Koševa do Adrana).
Prostorni plan, zajedno sa prethodnom, projektnom i drugom dokumentacijom neophodnom za izgradnju autoputa, daje elemente za direktno sprovođenje. Time je omogućeno definisanje prostorne, tehnološke ili funkcionalne veze koridora sa neposrednim okruženjem, kao i položaj i pravila uređenja, građenja i korišćenja objekata i površina u koridoru kao što su baze za održavanje puta, odmorišta, objekti za sistem naplate putarine, petlje, nadvožnjaci, mesta ukrštanja sa drugom infrastrukturom i dr. Grafička predstava za ove zone data je ilustrativno i parcijalno na razmeri 1:2 500.
Donošenjem ovog prostornog plana, područja u njegovom obuhvatu koja su van koridora autoputa sprovode se na osnovu prostornih planova (područja posebne namene, jedinica lokalnih samouprava), kao i urbanističkih planova donetih u skladu s njima, a u koridoru autoputa planska rešenja tih planova se stavljaju van snage.
Referalnom kartom broj 4 „Sprovođenje plana”, šematski je prikazan rezervisan prostor u skladu sa revidovanom tehničkom dokumentacijom. Napominje se da u kartografskom prikazu širina koridora i linijskih simbola nisu u razmeri, tako da je definisana optimalna širina koridora od 700 metara planiranog autoputa (po 350 metara obostrano od osovine autoputa) planska rezervacija prostora, koja će biti redukovana na širinu normalnog poprečnog profila i planski definisanim zaštitnim zonama. Van ovog „redukovanog” koridora, u sprovođenju će se koristiti planski dokumenti jedinica lokalne samouprave. Implementacija i sprovođenje prostornih planova uređeni su Zakonom o planiranju i izgradnji. Moguća su izvesna odstupanja koja su u skladu sa Pravilnikom o uslovima koje sa aspekta bezbednosti saobraćaja moraju da ispunjavaju putni objekti i drugi elementi javnog puta, imajući u vidu da se ovim podzakonskim aktom predviđa utvrđivanje širine koridora od 500 do 2000 metara. U tom smislu, zaključeno je da su moguća izvesna odstupanja u delu kod zaštićenih dobara, prirodnih resursa, izgrađenih objekata, s tim da autoputski koridor ne remeti druga područja posebne namene, a naročito budući vodni put.
Glavnim projektom biće precizno definisana trasa u planski rezervisanom koridoru od 700 metara čime se stvaraju suštinski uslovi za sprovođenje postupka legalizacije bespravno izgrađenih objekata u planskom koridoru koji svojom dispozicijom i funkcijom ne ometaju izgradnju i funkcionisanje autoputa.
5.3. SMERNICE ZA IMPLEMENTACIJU PLANA
Prostorni plan implementiraće se obaveznim ugrađivanjem njegovih odredbi u:
planove i programe javnih i drugih preduzeća u oblasti infrastrukture (saobraćaj, vodoprivreda, elektroprivreda, telekomunikacije, energetike i dr.),
posebne planove, programe, projekte i osnove za pojedine oblasti (poljoprivrednog, vodnog i šumskog zemljišta, rekultivaciju degradiranog zemljišta, zaštitu životne sredine, zone zaštićenih prirodnih i kulturnih dobara i dr.).
5.4. DELOVI TERITORIJE U OBUHVATU PROSTORNOG PLANA ZA KOJE JE PREDVIĐENA IZRADA URBANISTIČKOG PLANA
Ovaj PPPPN se razrađuje urbanističkim planom radi izgradnje pratećih sadržaja u koridoru autoputa, kao i za propisane zone obavezne urbanističke razrade (uslužni centri, prateći sadržaji i sl. u skladu sa ovim prostornim planom).
Delovi teritorije u okviru koridora autoputa za koje je ovim planom predviđena izrada plana detaljne regulacije su:
uslužni centri u koridoru autoputa u kojima se planira razvoj komercijalnih sadržaja (moteli, benzinske pumpe, trgovina i sl.),
sadržaji u funkciji autoputa (funkcionalni sadržaji i sadržaji za korisnike autoputa) za koje je ovim prostornim planom dat orijentacioni položaj i prikaz na referalnim kartama.
Po potrebi u toku sprovođenja, može se eventualno pristupiti manjim izmenama i dopunama, naročito u pogledu definisanja lokacije ukrštanja u delu naselja Katrga, za potrebe definisanja veze sa budućim autoputskim pravcem prema Kniću, Kragujevcu, Batočini i Lapovu (veza sa Koridorom 10 − E-75).
Delovi teritorije u okviru koridora autoputa za koje je moguća izrada plana detaljne regulacije na osnovu odluke nadležnog organa su:
delovi trasa infrastrukture za koje se pokaže da je potrebno izmeštanje jer se poklapaju ili ukrštaju sa trasom autoputa na nepropisan način, ili iz drugog razloga,
područja u obuhvatu Plana koja su van koridora autoputa a sprovode se na osnovu prostornih planova jedinica lokalnih samouprava i urbanističkih planova,
kao i ostala područja prema potrebi.
5.5. PRIORITETNA PLANSKA REŠENjA I PROJEKTI
U pogledu dinamike realizacije planskih rešenja Prostornog plana određeni su prioriteti izgradnje posebne namene po deonicama i etapnost realizacije koji su definisani u skladu sa međudržavnim Sporazumom o ekonomskoj i tehničkoj saradnji u oblasti infrastrukture Vlade Republike Srbije i Vlade Narodne Republike Kine i predugovorom o izgradnji moravskog koridora sklopljenim između Vlade Republike Srbije i kineske kompanije „CRBC – Putevi i mostovi” (China Road and Bridge Corporation), odnosno ugovora koji će biti zaključeni, realizacijom ovog sporazuma i ovog predugovora između Vlade Republike Srbije i Narodne Republike Kine.
Planira se sledeća etapnost, i to:
izgradnja obilaznice oko Kruševca do kraja 2014. godine;
izgradnja deonice Pojate – Koševi i Preljina – Adrani do kraja 2015. godine;
izgradnja deonice Koševi – Adrani do kraja 2016. godine.
Svaka deonica autoputa je moguće da se gradi po fazama, što će se detaljno definisati kroz izradu projektne dokumentacije, uzimajući u obzir kriterijum što manjeg ometanja saobraćaja na postojećim saobraćajnicama.
Prioriteti u razvoju putne infrastrukture, definisani prostornim planovima jedinica lokalne samouprave, sprovode se po utvrđenoj dinamici, pri čemu se izdvaja realizacija obilaznica oko Kruševca i Kraljeva.
Predlog prioriteta za ostale infrastrukture je dat kroz odgovarajuće tekstove planskih rešenja, a etapnost eventualnih izmeštanja delova trasa i usklađivanja trasa infrastruktura sa trasom planiranog autoputa biće usaglašena sa etapnošću izgradnje autoputa, kroz izradu potrebnih planova detaljne regulacije i tehničke dokumentacije za usaglašavanje / izmeštanje pojedinih delova trase.
U realizaciji planskih rešenja, kao i u primeni mera i instrumenata, normativa i standarda, prioritet takođe ima:
sanacija nastalih šteta od postojećih infrastrukturnih sistema, izgradnje autoputa i buduće rigorozno sprečavanje svih direktnih i indirektnih negativnih uticaja;
regulacija Zapadne Morave i pritoka u skladu sa tehničkom dokumentacijom i potrebama izgradnje autoputa i zaštite naseljskih površina od štetnog dejstva voda;
socijalna, ekonomska i ekološka zaštita stanovništva u infrastrukturnom koridoru, koje je ugroženo izgradnjom i funkcijom infrastrukturnih sistema;
reaktiviranje železničkog saobraćaja;
primena prostornoplanskih, urbanističkih i ekoloških mera koje su utvrđene Prostornim planom, opštih propisa u pogledu zaštite životne sredine i neposrednih tehničko-tehnoloških mera zaštite i
obezbeđivanje institucionalnih, organizacionih i informatičkih uslova za sprovođenje Prostornog plana, kao i uslova za nastavak započetih istraživanja, izradu odgovarajućih programa, planova i projekta od interesa za razvoj područja.
5.6. MERE I INSTRUMENTI ZA IMPLEMENTACIJU
Organizacione mere i instrumenti
objavljivanje javnih poziva i formiranje tela za sprovođenje tenderskog postupka za izradu dokumentacije i kasnije realizacije gore navedenih aktivnosti;
izrada planske i tehničke dokumentacije za saobraćajne koridore (drumske, železničke, rečne, biciklističke) na teritoriji Plana i šire;
obezbeđenje mera pojačanog nadzora građevinske inspekcije radi kontrole korišćenja rezervisanog prostora za magistralne infrastrukturne koridore do njegovog privoćenja planiranoj nameni;
nadležna javna preduzeća i posebne organizacije obezbediće detaljno snimanje stanja izgrađenosti prostora i vlasništva nepokretnosti predvićenih za uklanjanje u neposrednim zaštitnim pojasevima infrastrukturnih koridora (autoputa, pruge), a prema dinamici izgradnje pojedinih infrastrukturnih sistema utvrđenoj ovim prostornim planom;
stručne službe nadležne skupštine gradova i opština informisaće, putem oglašavanja u sredstvima javnog informisanja, lokalnu zajednicu o donetim programima, davati uputstva o pravima i obavezama vlasnika i korisnika obuhvaćenih nepokretnosti i druga potrebna obaveštenja u vezi sa sprovoćenjem Prostornog plana;
izrada potrebne tehničke dokumentacije za rekonstrukciju i rehabilitaciju planiranih delova saobraćajne mreže.
Ekonomsko – finansijske mere
udruživanje sredstava za razvoj državnih puteva iz budzeta Republike Srbije i sredstava Javnog preduzeća „Putevi Srbije” i kreditnih sredstava međunarodnih asocijacija, Evropske banke za obnovu i razvoj i putem privatnog predfinansiranja, finansiranja od strane agencije za putne fondove, javnog-privatnog partnerstva i sl; i
obezbeđenje sredstava iz javnih prihoda opštine, uz participaciju JP „Putevi Srbije” i AD „Železnice Srbije” za rekonstrukciju i izgradnju određenih elemenata mreže iz njihovih nadležnosti, u skladu sa mogućnostima i investicionim planovima.
Normativno – pravne mere
obezbeđenje striktne primene zakona i planskih akata u oblasti izgradnje i rekonstrukcije saobraćajnih koridora i objekata;
izgradnja novih i rekonstrukcija postojećih saobraćajnica vrši se na osnovu odgovarajuće planske i tehničke dokumentacije, a u skladu sa Zakonom o javnim putevima („Službeni glasnik RS”, br. 101/05, 123/07, 101/11 i 93/12) i merodavnim pravilnikom o tehničkim normativima;
rekonstrukcija i modernizacija železničke infrastrukture vrši se na osnovu odgovarajuće planske i tehničke dokumentacije, a u skladu sa Zakonom o železnici („Službeni glasnik RS”, broj 45/13), Zakonom o bezbednosti u železničkom saobraćaju („Službeni list SRJ”, br. 60/98, 36/99 – ispravka, i „Službeni glasnik RS”, broj 101/05 – dr. zakon) i merodavnim pravilnicima o tehničkim normativima;
nadležne skupštine gradova i opština doneće srednjoročne i godišnje programe rekonstrukcije i uklanjanja objekata u neposrednim zaštitnim pojasima infrastrukturnih sistema, a na osnovu postignutog sporazuma o visini, dinamici i uslovima obezbećenja finansijskih sredstava nadležnih javnih preduzeća i posebnih organizacija;
nadležna javna preduzeća i posebna organizacija (JP „Putevi Srbije” i „Koridori Srbije” d.o.o.) utvrdiće i obavestiti nadležne gradske i opštinske službe o kriterijumima za finansijsko i materijalno obeštećenje kod preuzimanja nepokretnosti, ograničenja prava svojine i šteta nastalih pri izvoćenju radova na izgradnji pojedinih infrastrukturnih sistema;
donošenje odluke skupštine opštine o izgradnji i rekonstrukciji opštinskih puteva, biciklističkih staza, i sl; i
donošenje odluke republičkih javnih preduzeća o rekonstrukciji i izgradnji objekata iz njihove nadležnosti.
Plansko – programske mere i politike
izrada planova detaljne regulacije za zone određene ovim prostornim planom;
izrada generalnih, idejnih i glavnih projekata, sa pratećim studijama opravdanosti, za rekontrukciju i izgradnju saobraćajne infrastrukture i objekata;
izrada Studije stacionaranog saobraćaja, koja bi obuhvatila urbano područje i turističke lokalitete na teritoriji Plana;
međusobno usklađivanje saobraćajne politike i politike privrednog razvoja;
definisanje javnog interesa i izrada elaborata eksproprijacije.