PREDLOG ZAKONA
O ZAŠTITI PRIRODE
I. OSNOVNE ODREDBE
Predmet zakona
Član 1.
Ovim zakonom uređuje se zaštita i očuvanje prirode, biološke, geološke i predeone raznovrsnosti kao dela životne sredine.
Priroda kao dobro od opšteg interesa za Republiku Srbiju uživa posebnu zaštitu u skladu sa ovim zakonom i posebnim zakonima.
Cilj zakona
Član 2.
Ovim zakonom ostvaruju se sledeći ciljevi:
1) zaštita, očuvanje i unapređenje biološke (genetičke, specijske i ekosistemske), geološke i predeone raznovrsnosti;
2) usklađivanje ljudskih aktivnosti, ekonomskih i društvenih razvojnih planova, programa, osnova i projekata sa održivim korišćenjem obnovljivih i neobnovljivih prirodnih resursa i dugoročnim očuvanjem prirodnih ekosistema i prirodne ravnoteže;
3) održivo korišćenje i/ili upravljanje prirodnim resursima i dobrima, obezbeđivanje njihove funkcije uz očuvanje prirodnih vrednosti i ravnoteže prirodnih ekosistema;
4) blagovremeno sprečavanje ljudskih aktivnosti i delatnosti koje mogu dovesti do trajnog osiromašenja biološke, geološke i predeone raznovrsnosti, kao i poremećaja sa negativnim posledicama u prirodi;
5) utvrđivanje i praćenje stanja u prirodi;
6) unapređenje stanja narušenih delova prirode i predela.
Primena zakona
Član 3.
Odredbe ovoga zakona ne primenjuju se u slučaju suzbijanja i sprečavanja neposredne opasnosti po život ili zdravlje ljudi ili imovinu, spašavanja ljudi i imovine i to samo dok traju navedene okolnosti koje se utvrđuju posebnim aktom nadležnog organa.
Značenje izraza
Član 4.
Pojedini izrazi upotrebljeni u ovom zakonu imaju sledeće značenje:
1) aktivnost u prirodi je svako privremeno ili trajno delovanje čoveka na prirodu koje može narušiti prirodnu ravnotežu, ako to delovanje nije u cilju zaštite i očuvanja prirode;
2) alohtona vrsta je vrsta koja je u ekosisteme naših područja dospela namernim ili nenamernim unošenjem;
3) autohtona vrsta je vrsta koja je prirodno rasprostranjena u ekosistemima naših područja;
4) biološka raznovrsnost (biodiverzitet) jeste sveukupnost gena, vrsta i ekosistema na Zemlji ili nekom jasno određenom području;
5) vrsta je grupa prirodnih jedinki odnosno populacija u okviru kojih se jedinke međusobno slobodno ukrštaju i daju plodno potomstvo, a reproduktivno su izolovane od drugih grupa jedinki odnosno populacija;
6) geološka raznovrsnost (geodiverzitet) jeste skup geoloških formacija i struktura, pojava i oblika geološke građe i geomorfoloških karakteristika različitog sastava i načina postanka i raznovrsnih paleoekosistema menjanih u prostoru pod uticajima unutrašnjih i spoljašnjih geodinamičkih činilaca tokom geološkog vremena;
7) geonasleđe je sve geološke, geomorfološke, pedološke i posebne arheološke vrednosti nastale tokom formiranja litosfere, njenog morfološkog uobličavanja i međuzavisnosti prirode i ljudskih kultura, koje predstavljaju ukupnu geološku raznovrsnost i imaju naučni značaj za proučavanje razvoja Zemlje;
8) genotip fosila je tipična vrsta za neki rod fosila, kojoj pripadaju sve individue u okviru te vrste roda i koja odgovara holotipu;
9) genetička raznovrsnost je ukupan broj i ukupna raznovrsnost gena, odnosno genetičkih informacija sadržanih u svim pojedinačnim vrstama biljaka, životinja, gljiva i mikroorganizama;
10) genski fond je ukupan broj gena ili količina genetske informacije koju poseduju svi članovi populacije seksualno reproduktivnih organizama;
11) genetički materijal je svaki materijal biljnog, životinjskog, mikrobskog ili drugog porekla koji sadrži funkcionalne jedinice nasleđivanja;
12) derivat je organski ili neorganski produkt živih organizama, parogovi jelena, kljove vepra, oklop kornjače i drugo);
13) divlja vrsta je vrsta iz prirode koja nije bila pod uticajem čoveka i nema posledica nastalih ukrštanjem i/ili selekcijom ili uzgojnim aktivnostima;
14) mineralne druze su kristali koji se javljaju kao skup iste ili različite vrste koji leže na zajedničkoj podlozi;
15) evidentirana prirodna dobra su područja, vrste i pokretna prirodna dokumenta od značaja za zaštitu, a za koja nije pokrenut ili sproveden postupak zaštite;
16) ekološka mreža je skup međusobno povezanih ili prostorno bliskih zaštićenih područja i ekološki značajnih područja koji omogućava slobodni protok gena i bitno doprinosi očuvanju prirodne ravnoteže i biološke raznovrsnosti i unutar koje se delovi povezuju prirodnim ili veštačkim ekološkim koridorima;
17) ekološki koridor je ekološka putanja i/ili veza koja omogućava kretanje jedinki populacija i protok gena između zaštićenih područja i ekološki značajnih područja od jednog lokaliteta do drugog i koji čini deo ekološke mreže;
18) ekološki značajno područje je područje koje bitno doprinosi očuvanju biološke raznovrsnosti;
19) ekosistem (biogeocenoza) jeste strukturno, funkcionalno i dinamički složen i jedinstven ekološki sistem u kome se međusobno prožimaju uticaji biotopa i biocenoze (abiogena i biogena);
20) endemična vrsta je vrsta čije je rasprostranjenje ograničeno na određeno jasno definisano geografsko područje;
21) ex situ zaštita je aktivna mera zaštite vrsta koja obuhvata aktivnosti na očuvanju, gajenju i razmnožavanju vrsta na mestima van njihovih prirodnih staništa, kao što su botaničke bašte, bašte, vrtovi, arboretumi, alpinetumi, zoološki vrtovi, akvarijumi, terarijumi, banke gena, semena, plodova i vegetativnih delova, kao i specijalizovane laboratorije;
22) životna zajednica (biocenoza) jeste skup svih populacija koje žive zajedno na istom staništu (biotopu) koje grade funkcionalne zajednice;
23) zamka je sredstvo namenjeno za zadržavanje, hvatanje ili usmrćivanje
životinja;
24) zaštita prirode je niz mera i aktivnosti usredsređenih na sprečavanje oštećenja prirode, prirodnih vrednosti i prirodne ravnoteže;
25) zaštićene vrste su organske vrste koje su zaštićene zakonom;
26) zaštićena područja jesu područja koja imaju izraženu geološku, biološku, ekosistemsku i/ili predeonu raznovrsnost i zbog toga se aktom o zaštiti proglašavaju zaštićenim područjima od opšteg interesa;
27) zaštićena prirodna dobra su zaštićena područja, zaštićene vrste i pokretna zaštićena prirodna dokumenta;
28) zoološki vrt je bilo koja trajna ustanova gde se drže divlje vrste životinja radi izlaganja javnosti sedam ili više dana godišnje, sa izuzetkom cirkusa, prodavnica kućnih ljubimaca i ustanova koje ne izlažu javnosti značajan broj životinja ili vrsta;
29) invazivna vrsta je strana vrsta koja unošenjem i/ili širenjem ugrožava druge vrste i ukupnu biološku raznovrsnost;
30) indikatorska vrsta je vrsta osetljiva na promene uslova u životnoj sredini koja se zbog toga može koristiti za procenu opšteg stanja prirode i životne sredine;
31) introdukcija je namerno ili nenamerno unošenje vrste na teritoriju i u ekosisteme u kojima do tada nije živela;
32) in situ zaštita je aktivna mera zaštite koja obuhvata zaštitu populacija vrste na prirodnom staništu, očuvanje prirodnih ekosistema, očuvanje i oporavak populacija na njihovim prirodnim staništima, kao i očuvanje pojava geodiverziteta na mestu nastanka ili nalazišta stena, ruda, minerala, kristala i fosila;
33) iščezla vrsta je ona vrsta za koju nema sumnje da je i poslednji primerak iščezao;
34) iščezla vrsta u prirodi je ona vrsta koje više nema u prirodi ali se jedinke mogu naći u zoološkim vrtovima, botaničkim baštama i drugim mestima, a koje se mogu ex situ metodama uzgajati za potrebe reintrodukcije;
35) kišobran vrste su vrste čijom zaštitom ujedno štitimo i veći broj drugih vrsta na istom staništu, a koje su manje poznate ili ih je teško štititi na drugi način;
36) ključne vrste su one vrste čije prisustvo ili odsustvo ima suštinski efekat na ostatak biocenoze (ekosistema);
37) korisnik zaštićenog područja je pravno lice, preduzetnik, fizičko lice ili drugi subjekat koji u zaštićenom prirodnom području obavlja poslove, delatnosti, odnosno koristi prirodno dobro i/ili njegove resurse, pogodnosti i odlike;
38) krajnje ugrožena vrsta je vrsta suočena sa najvišom verovatnoćom iščezavanja u prirodi u neposrednoj budućnosti, što se utvrđuje u skladu sa međunarodno prihvaćenim kriterijumima;
39) kristal je svaki mineral koji ima pravilnu unutrašnju građu i pravilan spoljašnji oblik i ogleda se u geometrijski pravilnim, glatkim i sjajnim površima i/ili pljosnima;
40) lektotip je primerak iz tipske serije koji predstavlja duplikat holotipa, a sakupljen je kad i holotip;
41) lokalni endemit je vrsta užeg rasprostranjenja koje ne prelazi veličinu jedne biogeografske provincije;
42) minerali su samorodni homogeni hemijski elementi ili jedinjenja u vidu kristalizovane ili amorfne materije, određene strukture, oblika i sastava, koji nisu mineralne sirovine;
43) održivo korišćenje prirodnih dobara i/ili resursa je korišćenje komponenata biodiverziteta ili geodiverziteta na način i u obimu koji ne vodi ka dugoročnom smanjenju biodiverziteta, odnosno geodiverziteta, održavajući njihov potencijal radi zadovoljenja potreba i težnji sadašnjih i budućih generacija;
44) očuvanje prirode je niz mera i aktivnosti koje se sprovode radi zaštite ili obnavljanja prirodnih staništa i populacija divljih vrsta u cilju očuvanja njihovog povoljnog stanja, prirodnih ekosistema i predeone raznovrsnosti;
45) oštećenje prirode je pojava nastala usled menjanja prirodnih procesa u tolikoj meri da je narušena prirodna ravnoteža ili su uništene prirodne vrednosti, a koje može biti uzrokovano i prirodnim procesima, pojavama i nepogodama (klizišta, odroni, zemljotresi, poplave, požari i drugo);
46) paratip je primerak vrste koji je određen pre opisivanja nominalne vrste;
47) plan upravljanja zaštićenog područja je dokument kojim subjekat zadužen za upravljanje zaštićenim područjem planira mere i aktivnosti zaštite, očuvanja, unapređenja i korišćenja zaštićenog područja;
48) planovi upravljanja prirodnim resursima i dobrima su planske i/ili programske osnove za upravljanje, gazdovanje i korišćenje prirodnih resursa i dobara u privredne, socijalne i ekološke namene i/ili svrhe propisane na osnovu posebnih zakona;
49) pećinski nakit su različiti oblici i pojave taloženja kristalnog kalcijum karbonata u speleološkim objektima (stalaktiti, heliktiti, stalagmiti, stubovi, salivi, draperije, kadice i drugo);
50) pećinski sediment je u speleološkim objektima nataložen ili na drugi način odložen rečni materijal (pesak, šljunak), glina, drobina, blokovi stena i bigar;
51) povoljno stanje vrste je stanje u kojem populacije vrste imaju perspektivu dugoročnog opstanka kao životno sposobni deo prirodnog ekološkog sistema i kada se ekološko područje rasprostranjenosti vrste ne smanjuje niti postoji verovatnoća da će se u predvidljivoj budućnosti smanjiti;
52) povoljno stanje prirodnog staništa je stanje prirodnog staništa u kojem je njegovo područje rasprostranjenosti stabilno ili je u porastu, kada su specifična struktura i funkcije neophodne za dugoročno očuvanje prisutni ili će biti prisutni u predvidljivoj budućnosti i kada je status zaštite njihovih tipičnih vrsta povoljan. Prirodno stanište je ugroženo ako nije u povoljnom stanju i/ili mu preti nestanak;
53) pokretna zaštićena prirodna dokumenta su delovi geološkog, paleontološkog i biološkog nasleđa koji imaju izuzetan naučni i obrazovni značaj;
54) populacija je prostorno i vremenski integrisana grupa jedinki iste vrste koja raspolaže zajedničkim skupom naslednih faktora, naseljava određeni prostor, pripada određenom ekosistemu, a u okviru koje su jedinke međusobno povezane prvenstveno odnosima reprodukcije;
55) praćenje stanja (monitoring) jeste plansko, sistematsko i kontinualno praćenje stanja prirode, odnosno delova biološke, geološke i predeone raznovrsnosti, kao deo celovitog sistema praćenja stanja elemenata životne sredine u prostoru i vremenu;
56) predeo je određena teritorija čiji karakter predstavlja specifičan spoj prirodnih i stvorenih vrednosti karakterističnih za dati region;
57) predeoni elemenat je najmanja, relativno homogena ekološka jedinica strukture predela, bilo prirodnog ili antropogenog porekla;
58) predeona raznovrsnost je strukturiranost prostora nastala u interakciji (međudejstvu) prirodnih i/ili stvorenih predeonih elemenata određenih bioloških, klimatskih, geoloških, geomorfoloških, pedoloških, hidroloških, kulturno-istorijskih i socioloških obeležja;
59) priroda predstavlja jedinstvo geosfere i biosfere, izloženo atmosferskim promenama i različitim uticajima i obuhvata prirodna dobra i prirodne vrednosti koje se iskazuju biološkom, geološkom i predeonom raznovrsnošću;
60) prirodne vrednosti su prirodni resursi kao obnovljive ili neobnovljive geološke, hidrološke i biološke vrednosti koji se, direktno ili indirektno, mogu koristiti ili upotrebiti, a imaju realnu ili potencijalnu ekonomsku vrednost i prirodna dobra kao delovi prirode koji zaslužuju posebnu zaštitu;
61) prirodna ravnoteža je stanje međusobno uravnoteženih odnosa i uticaja živih bića među sobom i s njihovim staništem. Prirodna ravnoteža je narušena, kada se poremeti kvantitativna ili kvalitativna struktura životnih zajednica, ošteti ili uništi stanište, uništi ili promeni sposobnost delovanja ekološkog sastava, prekine međusobna povezanost pojedinih ekoloških sastava ili prouzrokuje značajnija izolovanost pojedinih populacija;
62) ranjiva vrsta je ona vrsta koja se suočava s visokom verovatnoćom da će iščeznuti u prirodnim uslovima u nekoj srednje bliskoj budućnosti;
63) režim zaštite jeste skup mera i uslova kojima se određuje način i stepen zaštite, korišćenja, uređenja i unapređenja zaštićenog prirodnog dobra;
64) reintrodukcija je metod zaštite i očuvanja biološke raznovrsnosti veštačkim vraćanjem vrste na nekadašnja staništa sa kojih je iščezla ili na staništa na kojima je brojnost njene populacije drastično smanjena;
65) reliktna vrsta je ona vrsta koja je u dalekoj prošlosti imala široko rasprostranjenje, a čiji je današnji areal (ostatak) sveden na prostorno male delove;
66) sanacija prirode su mere koje se preduzimaju za zaustavljanje oštećenja prirode, poboljšanja stanja i funkcionalnosti;
67) sintipovi fosila su svi primerci iz jedne serije za koju ne postoji holotip;
68) speleološki objekat je podzemna šupljina u obliku kanala, hodnika i dvorana različitih dimenzija, nagiba i izgleda nastala prirodnim procesima prvenstveno u krečnjacima i dolomitima ali i u drugim stenama;
69) stanište (biotop) jesu kopnena ili vodena područja koja se ističu svojim geografskim, abiotičkim i biotičkim svojstvima, bilo da su u potpunosti ekološka ili poluekološka;
70) stanište vrste je okruženje određeno posebnim abiotičkim i biotičkim faktorima, u kome živi vrsta u bilo kojoj fazi svog biološkog ciklusa;
71) stenoendemit je vrsta čije je rasprostranjenje ograničeno na veoma malo područje, odnosno jedan lokalitet (planinski vrh, greben, klisura i slično);
72) tipovi predela su kategorije predela čija je jedinstvenost i kvalitet određen ekološkim, strukturnim, fiziognomskim, istorijskim, socio-ekonomskim i estetskim obeležjima;
73) ugrožena vrsta jeste ona vrsta koja se suočava sa visokom verovatnoćom da će iščeznuti u prirodnim uslovima u bliskoj budućnosti što se utvrđuje u skladu sa opšteprihvaćenim međunarodnim kriterijumima;
74) unapređenje prirode je niz mera i aktivnosti koje su potrebne za obnavljanje prirodnih staništa i populacija kako bi se oni doveli u povoljno prirodno stanje, kao i niz aktivnosti na revitalizaciji i sanaciji prirodnih ekosistema i predela;
75) fosili su ostaci, sačuvani u celini ili delovima, biljnih i životinjskih organizama koji su živeli u prošlosti, uključujući i tragove izumrlih organizama, a služe kao materijalni dokazi na osnovu kojih se pouzdano rekonstruiše geološka prošlost;
76) holotip fosila je vrsta koja je određena i služi kao etalon za sve druge odredbe i taj jedan primerak se čuva u Prirodnjačkom muzeju;
77) holotip je originalni primerak na osnovu koga je dat opis vrste i njeno ime;
78) crvena knjiga je naučnostručna studija ugroženih divljih vrsta raspoređenih po kategorijama ugroženosti i faktorima ugrožavanja;
79) crvena lista je spisak ugroženih divljih vrsta raspoređenih po kategorijama ugroženosti.
Načela zaštite prirode
Član 5.
Osnovna načela zaštite prirode jesu:
1) načelo visokog stepena zaštite prirode ( svako je dužan da pri preduzimanju aktivnosti ili vršenju delatnosti doprinese zaštiti i unapređivanju prirode, biološke, geološke i predeone raznovrsnosti, očuvanju opštekorisnih funkcija prirode i prirodne ravnoteže;
2) načelo održivog korišćenja ( korišćenje prirodnih resursa može se vršiti samo do stepena i na način kojima se ne ugrožava raznovrsnost i funkcionisanje prirodnih sistema i procesa;
3) načelo primene mera i uslova zaštite prirode ( u korišćenju prirodnih resursa i zaštićenih prirodnih dobara, planiranju i uređenju prostora, primenjuju se načela, mere i uslovi zaštite prirode;
4) načelo integrisane zaštite ( zaštita prirode je sastavni deo strategije održivog razvoja, prostornog i urbanističkog planiranja i drugih planova, programa i osnova;
5) načelo „korisnik plaća” ( korisnik prirodnog resursa i zaštićenog prirodnog dobra, dužan je da plati naknadu za njihovo korišćenje i snosi troškove sanacije i rekultivacije prostora;
6) načelo saradnje ( državni organi, organi autonomne pokrajine i organi jedinice lokalne samouprave, organizacije i institucije, kao i druga pravna i fizička lica, pri vršenju svojih poslova i zadataka dužni su da postupaju u skladu sa načelima, ciljevima, merama i uslovima zaštite i trajnog očuvanja prirode i da pri tome ostvaruju međusobnu i međunarodnu saradnju;
7) načelo neposredne primene međunarodnog prava ( državni organi i organi autonomne pokrajine i organi jedinice lokalne samouprave, organizacije i institucije, kao i druga pravna lica, preduzetnici i fizička lica, pri vršenju svojih poslova i zadataka neposredno primenjuju opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava i potrvrđene međunarodne ugovore kao sastavni deo pravnog sistema.
Na zaštitu prirode primenjuju se i osnovna načela zaštite životne sredine, u skladu sa zakonom.
Subjekti zaštite prirode
Član 6.
Zaštitu i očuvanje prirode, u okviru svojih ovlašćenja, obezbeđuju:
1) Republika Srbija;
2) autonomna pokrajina;
3) opština, grad i grad Beograd (u daljem tekstu: jedinica lokalne samouprave);
4) upravljač zaštićenog područja;
5) pravna lica, preduzetnici i fizička lica koji u obavljanju privrednih i drugih delatnosti koriste prirodne resurse i zaštićena prirodna dobra;
6) stručne i naučne organizacije i druge javne službe;
7) građanin, grupe građana, njihova udruženja, profesionalne ili druge organizacije.
II. ZAŠTITA PRIRODE
Mere zaštite prirode
Član 7.
Zaštita prirode sprovodi se naročito:
1) utvrđivanjem i procenom stanja, pojava i procesa u prirodi i predelu;
2) uspostavljanjem i utvrđivanjem zaštićenih prirodnih dobara i sistema praćenja njihove zaštite;
3) sprovođenjem mera zaštite prirode i predela;
4) utvrđivanjem uslova i mera zaštite prirode i zaštićenih prirodnih dobara i predela u prostornim i urbanističkim planovima, projektnoj dokumentaciji, osnovama i programima upravljanja prirodnim resursima u rudarstvu, energetici, saobraćaju, vodoprivredi, poljoprivredi, šumarstvu, lovstvu, ribarstvu, turizmu i drugim delatnostima od uticaja na prirodu;
5) održivim korišćenjem prirodnih resursa i zaštićenih prirodnih dobara i kontrolom njihovog korišćenja uspostavljanjem sistema upravljanja prirodnim resursima i zaštićenim prirodnim dobrima;
6) izradom izveštaja o stanju prirode, donošenjem i sprovođenjem strategija, programa, akcionih i sanacionih planova i planova upravljanja;
7) ublažavanjem štetnih posledica koje su nastale aktivnostima u prirodi, korišćenjem prirodnih resursa ili prirodnim katastrofama;
8) povezivanjem i usklađivanjem nacionalnog sistema zaštite prirode sa međunarodnim sistemom zaštite prirode;
9) podsticanjem naučnog i stručnog rada u oblasti zaštite prirode;
10) obaveštavanjem javnosti o stanju prirode i učestvovanjem javnosti u odlučivanju o zaštiti prirode;
11) podsticanjem i promocijom zaštite prirode, razvijanjem svesti o potrebi zaštite prirode u procesu vaspitanja i obrazovanja;
12) uključivanjem lokalnih zajednica u praćenje stanja, zaštitu i unapređenje prirode.
1. Planiranje, uređenje i korišćenje prostora,
prirodnih resursa i zaštićenih područja
Član 8.
Planiranje, uređenje i korišćenje prostora, prirodnih resursa i zaštićenih područja sprovodi se na osnovu prostornih i urbanističkih planova, planske i projektne dokumentacije, osnova i programa upravljanja i korišćenja prirodnih resursa i dobara u rudarstvu, energetici, saobraćaju, vodoprivredi, poljoprivredi, šumarstvu, lovstvu, ribarstvu, turizmu i drugim delatnostima od uticaja na prirodu, u skladu sa merama i uslovima zaštite prirode.
Korišćenje prostora, prirodnih resursa i zaštićenih područja dozvoljeno je na način predviđen ovim i drugim zakonima.
Uslovi zaštite prirode u planovima, osnovama i programima
Član 9.
Planovi, osnove i programi iz člana 8. ovog zakona sadrže uslove zaštite prirode, a naročito:
1) uslove za očuvanje biološke, geološke i predeone raznovrsnosti;
2) pregled zaštićenih i evidentiranih prirodnih dobara;
3) uslove zaštite i očuvanja prirode i zaštićenih prirodnih dobara.
Uslove zaštite prirode iz stava 1. ovog člana nadležni organ pribavlja od zavoda za zaštitu prirode (u daljem tekstu : zavod), na način i po postupku za donošenje planova i programa propisanim ovim zakonom i posebnim propisima.
Uslove zaštite prirode zavod dostavlja podnosiocu zahteva i ministarstvu nadležnom za poslove zaštite životne sredine (u daljem tekstu: Ministarstvo), organu nadležnom za poslove zaštite životne sredine autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave.
Rok važenja izdatih uslova zaštite prirode je dve godine od dana dostavljanja podnosiocu zahteva.
Obaveze nosioca projekta i korisnika prirodnih resursa
Član 10.
Nosilac projekta, odnosno pravno lice, preduzetnik i fizičko lice koje koristi prirodne resurse, obavlja građevinske i druge radove, aktivnosti i intervencije u prirodi dužno je da postupa u skladu sa merama zaštite prirode utvrđenim u planovima, osnovama i programima i u skladu sa projektno-tehničkom dokumentacijom, na način da se izbegnu ili na najmanju meru svedu ugrožavanje i oštećenje prirode.
Za projekte za koje je utvrđena obaveza izrade procene uticaja projekta na životnu sredinu uslovi zaštite prirode su sastavni deo procene uticaja na životnu sredinu.
Projekti, radovi i aktivnosti za koje se sprovodi postupak procene uticaja na životnu sredinu, kao i oni koji ne podležu postupku procene uticaja na životnu sredinu ili za koje je doneta odluka da nije potrebno sprovođenje postupka procene uticaja projekta na životnu sredinu, a koji sami ili sa drugim projektima, radovima ili
aktivnostima mogu imati značajan uticaj na integritet ekološki značajnog područja sa stanovišta ciljeva očuvanja, obavezno podležu davanju saglasnosti od strane Ministarstva.
Saglasnost iz stava 3. ovog člana Ministarstvo će izdati samo ukoliko u svetlu svih raspoloživih dokaza i obaveznog mišljenja zavoda utvrdi da projekti, radovi i aktivnosti iz stava 3. ovog člana ne mogu imati značajan uticaj na integritet ekološki značajnog područja sa stanovišta ciljeva očuvanja.
U slučaju sumnje smatraće se da projekti, radovi i aktivnosti iz stava 3. ovog člana mogu imati značajan uticaj na integritet ekološki značajnog područja sa stanovišta ciljeva očuvanja.
Izuzetno od stava 4. ovog člana, Ministarstvo će dati saglasnost za projekte, radove i aktivnosti iz stava 3. ovog člana pod sledećim uslovima:
ukoliko postoje imperativni razlozi javnog interesa koji se odnose na zaštitu zdravlja ljudi i javne sigurnosti, na korisne efekte od primarne važnosti za životnu sredinu ili druge imperativne razloge od javnog interesa koji pretežu u odnosu na interes očuvanja;
ukoliko ne postoji drugo zadovoljavajuće rešenje;
ukoliko su preduzete kompenzacijske mere iz člana 12. ovog zakona, neophodne za očuvanje sveukupne koherentnosti ekološke mreže.
Pravno lice, preduzetnik i fizičko lice iz st.1. i 3. ovog člana dužno je da po prestanku radova i aktivnosti izvrši sanaciju odnosno rekultivaciju u skladu sa ovim zakonom i drugim propisima.
Ograničenja ili prekid korišćenja
Član 11.
Ako način ili obim korišćenja prirodnih resursa neposredno ugrožava opstanak neke vrste, njenog staništa ili prirodnog ekosistema, ministar nadležan za poslove zaštite životne sredine (u daljem tekstu: ministar) naredbom može ograničiti, privremeno ili trajno obustaviti korišćenje po prethodno pribavljenom mišljenju ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, ministarstva nadležnog za poslove rudarstva i energetike i ministarstva nadležnog za poslove infrastrukture.
Za ograničenja kojima su podvrgnuti, na osnovu naredbe iz stava 1. ovog člana, vlasnici ili korisnici prirodnih resursa imaju pravo na naknadu srazmerno umanjenom prihodu.
Visina naknade utvrđuje se sporazumno, a u slučaju spora o visini naknade odlučuje sud.
Naknada iz stava 3. ovog člana isplaćuje se na teret sredstava budžeta Republike Srbije.
Vlasnik ili korisnik prirodnih resursa koji ne postupi po naredbi iz stava 1. ovog člana odgovara za štetu nastalu na vrsti, staništu ili prirodnom ekosistemu, koja je nastala nakon donošenja naredbe.
Ublažavanje štetnih posledica na prirodu
Član 12.
Pravno lice, preduzetnik i fizičko lice koje realizacijom projekta, radova ili aktivnosti iz člana 10. ovog zakona izazove štetne posledice na ekološki značajnom području ili zaštićenom prirodnom dobru u kojem se sprovode strogi režimi zaštite u skladu sa članom 35. ovog zakona, dužno je da sprovede kompenzacijske mere.
Kompenzacijske mere određuju se u zavisnosti od predviđenih ili prouzrokovanih oštećenja prirode, i to:
1) uspostavljanjem novog lokaliteta koje ima iste ili slične osobine kao oštećeni lokalitet;
2) uspostavljanjem drugog lokaliteta značajnog za očuvanje biološke i predeone raznovrsnosti, odnosno za zaštitu prirodnog dobra;
3) novčanom naknadom u vrednosti prouzrokovanog oštećenja lokaliteta u slučaju da nije moguće sprovesti kompenzacijske ili mere sanacije.
Kompenzacijske mere iz stava 1. ovog člana utvrđuje Ministarstvo.
Pri određivanju kompenzacijskih mera prednost ima nadoknađivanje novim lokalitetom koji ima iste ili slične osobine kao i oštećeni lokalitet.
Novčani iznos na ime kompenzacijskih mera uplaćuje se na račun propisan za uplatu javnih prihoda budžeta Republike Srbije i koristi se preko Fonda za zaštitu životne sredine isključivo za finansiranje projekata zaštite prirode.
Otklanjanje štetnih posledica
Član 13.
Ako su projekti ili aktivnosti u prirodi izvedene bez utvrđenih uslova zaštite prirode ili suprotno datim uslovima zaštite prirode, zbog čega su nastala oštećenja prirode i zaštićenih prirodnih dobara, nosilac projekta ili aktivnosti odnosno, korisnik prirodnih resursa, dužan je da bez odlaganja i o svom trošku otkloni štetne posledice svog delovanja, po načelima objektivne odgovornosti.
2. Predmet zaštite
Zaštita biološke raznovrsnosti
Član 14.
Zaštita biološke raznovrsnosti ostvaruje se sprovođenjem mera zaštite i unapređenja vrsta, njihovih populacija, prirodnih staništa i ekosistema.
Zaštita vrsta
Član 15.
Zaštita vrsta se ostvaruje sprovođenjem mera i aktivnosti na očuvanju samih vrsta, njihovih populacija i staništa, ekosistema i koridora koji ih povezuju.
Zaštita staništa
Član 16.
Zaštita staništa vrši se sprovođenjem mera i aktivnosti na zaštiti i očuvanju prirode, održivom korišćenju prirodnih resursa i zaštićenih prirodnih dobara, planiranjem i uređivanjem prostora.
Ministar bliže utvrđuje kriterijume za izdvajanje tipova staništa, vrste tipova staništa, osetljive, ugrožene, retke i za zaštitu prioritetne tipove staništa i mere zaštite za očuvanje tipova staništa.
Spisak tipova staništa, vrste tipova staništa, osetljive, ugrožene, retke i za zaštitu prioritetne tipove staništa i kartu staništa kojom se dokumentuju tipovi staništa, utvrđuje zavod u saradnji sa naučnim i stručnim institucijama registrovanim za istraživanja iz oblasti zaštite prirode.
Praćenje stanja staništa iz stava 3. ovog člana obavlja zavod i/ili druge stručne i naučne institucije po ovlašćenju Ministarstva.
Zaštita ekosistema
Član 17.
Zaštita ekosistema (šumskih, visokoplaninskih, vodenih i vlažnih, osetljivih, agro i drugih ekosistema) ostvaruje se očuvanjem njihovog prirodnog sastava, strukture, funkcije, celovitosti i ravnoteže putem sprovođenja odgovarajućih mera i aktivnosti na njihovoj zaštiti, unapređenju i održivom korišćenju.
Zaštita šumskih, vlažnih i vodenih ekosistema i
staništa unutar agroekosistema
Član 18.
Očuvanje biološke raznovrsnosti šumskih ekosistema obavlja se radi jačanja opštekorisnih funkcija šuma, u skladu sa zakonom.
Gazdovanje šumama mora se zasnivati na načelima održivog razvoja i očuvanja biološke raznovrsnosti, očuvanja prirodnog sastava, strukture i funkcije šumskih ekosistema, saglasno uslovima zaštite prirode koji su sastavni deo šumskih osnova.
Radi obogaćivanja biološke i predeone raznovrsnosti u gazdovanju šumama postupa se na način da se u najvećoj meri očuvaju šumske čistine (livade, pašnjaci i drugo) i šumski rubovi.
U vlažnim i vodenim ekosistemima zabranjene su radnje, aktivnosti i delatnosti kojima se ugrožava hidrološka pojava ili opstanak i očuvanje biološke raznovrsnosti.
Količinu vode u vlažnim i vodenim ekosistemima koja je nužna za očuvanje hidrološke pojave i opstanak biološke raznovrsnosti određuje ministarstvo nadležno za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, po prethodno pribavljenom mišljenju Ministarstva.
Očuvanje biološke i predeone raznovrsnosti staništa unutar agroekosistema i drugih neautonomnih i poluautonomnih ekosistema sprovodi se prvenstveno očuvanjem i zaštitom rubnih staništa, živica, međa, pojedinačnih stabala, grupe stabala, bara i livadskih pojaseva, kao i drugih ekosistema sa očuvanom ili delimično izmenjenom drvenastom, žbunastom, livadskom ili močvarnom vegetacijom.
Prilikom ukrupnjavanja poljoprivrednog zemljišta mora se voditi računa o očuvanju postojećih i stvaranju novih rubnih staništa radi obezbeđenja biološke i predeone raznovrsnosti ekosistema.
Upotreba bioloških, biotehničkih i hemijskih sredstava
u zaštiti ekosistema i zaštićenim područjima
Član 19.
Radi zaštite ekosistema dozvoljena je upotreba sredstava za zaštitu bilja u skladu sa zakonom.
U zaštićenim područjima mogu se koristiti biološka i biotehnička sredstva za zaštitu bilja radi očuvanja biološke raznovrsnosti.
Zabranjuje se uptreba hemijskih sredstava u zaštićenim područjima.
Izuzetno od stava 3. ovog člana hemijska sredstva za zaštitu bilja mogu se koristiti jedino u slučaju suzbijanja karantinskih ili regulisanih nekarantinskih štetnih organizama ili drugih štetnih organizama koji mogu prouzrokovati veće ekonomske štete i to ukoliko ne postoji odgovarajuće biološko ili biotehničko sredstvo za zaštitu bilja, uz odobrenje ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede šumarstva i vodoprivrede a uz saglasnost Ministarstva.
Očuvanje genetičke raznovrsnosti
Član 20
Genetički materijal se koristi u skladu sa ovim zakonom i posebnim propisima.
Uzimanje genetičkog materijala iz prirode radi korišćenja ne sme ugrožavati opstanak ekosistema ili populaciju divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva u njihovim staništima.
Pristup izvorima genetičkog materijala
Član 21.
Genetički materijal iz prirode može se koristiti u skladu sa ovim zakonom.
Na genetičkom materijalu koji je stvoren od genetičkog materijala divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva ne može se steći svojina.
Banka gena
Član 22.
Radi očuvanja genetičke raznovrsnosti divljih biljaka, životinja i gljiva osniva se banka gena.
U bankama gena čuva se biološki materijal nadzirane ili uzgajane populacije, delovi biljaka, životinja i gljiva, seme, spore, polne ćelije i drugi biološki materijali, koji se koriste radi očuvanja vrsta, odnosno njihovog genetskog fonda i potencijala.
Banku gena iz stava 1. ovog člana može da osnuje pravno lice ili preduzetnik koje ispunjava uslove u pogledu kadra, opreme i prostora.
Ispunjenost uslova iz stava 3. ovog člana utvrđuje Ministarstvo u dozvoli koja se izdaje u formi rešenja.
Dozvola iz stava 4. ovog člana izdaje se na zahtev pravnog ili fizičkog lica.
Rešenje iz stava 4. ovog člana je konačno, a protiv njega se može pokrenuti upravni spor.
Bliže uslove iz stava 3. ovog člana, kao i način rada banke gena, način postupanja sa biološkim materijalom, sadržinu zahteva i dokumentaciju koja se podnosi uz zahtev za izdavanje dozvole propisuje Ministarstvo, uz prethodnu saglasnost ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.
Zaštita geološke raznovrsnosti
Član 23.
Zaštita geološke raznovrsnosti pri korišćenju i uređenju prostora ostvaruje se sprovođenjem mera očuvanja prirode, geoloških i paleontoloških dokumenata, kao i objekata geonasleđa u uslovima in situ i ex situ zaštite.
Zaštita speleoloških objekata
Član 24.
Speleološki objekti su javno dobro u svojini Republike Srbije.
Speleološki objekti zbog svojih prirodnih i kulturnih vrednosti uživaju zaštitu i koriste se u skladu sa ovim zakonom i drugim propisima.
Za speleološke objekte izrađuje se Katastar speleoloških objekata kao digitalni geografski informacioni sistem (u daljem tekstu: katastar).
Zaštita i korišćenje speleoloških objekata
Član 25.
U speleološkim objektima i njihovoj okolini zabranjeno je:
1) zagađivati vodotoke i izvore, upuštati, unositi i ostavljati otrovne materije, čvrste otpatke i uginule životinje ili deponovati bilo koju vrstu otpadaka na mestima i na takav način da mogu biti uneti u speleološki objekat tekućom vodom ili slobodnim kretanjem;
2) uništavati, oštećivati ili odnositi delove pećinskog nakita, pećinskih sedimenata, fosilnih ostataka i artefakata;
3) uništavati ili odnositi primerke faune i flore i narušavati njihove stanišne uslove;
4) izvoditi građevinske radove koji mogu prouzrokovati značajne nepovoljne i trajne promene geomorfoloških i hidroloških obeležja.
Vlada propisuje način i uslove upravljanja, korišćenja i istraživanja speleoloških objekata, kao i izrade i vođenja katastra iz člana 24. stav 3. ovog zakona.
Zaštita predela
Član 26.
Predeli se prema svojim prirodnim i stvorenim obeležjima razvrstavaju u predeone tipove koji izražavaju raznolikost prirodne i kulturne baštine.
Zaštita predela podrazumeva planiranje i sprovođenje mera kojima se sprečavaju neželjene promene, narušavanje ili uništenje značajnih obeležja predela, njihove raznovrsnosti, jedinstvenosti i estetskih vrednosti i omogućavanje tradicionalnog načina korišćenja predela.
U planiranju i uređenju prostora, kao i u planiranju i korišćenju prirodnih resursa mora se obezbediti očuvanje značajnih i karakterističnih obeležja predela.
III. ZAŠTIĆENA PRIRODNA DOBRA
Zaštićena prirodna dobra
Član 27.
Zaštićena prirodna dobra su:
1) zaštićena područja
– strogi rezervat prirode,
– specijalni rezervat prirode,
– nacionalni park,
– spomenik prirode,
– zaštićeno stanište,
– predeo izuzetnih odlika,
– park prirode;
2) zaštićene vrste
– strogo zaštićena divlja vrsta,
– zaštićena divlja vrsta;
3) pokretna zaštićena prirodna dokumenta.
1. Zaštićena područja
Član 28.
Područja koja imaju izraženu geološku, biološku, ekosistemsku i/ili predeonu raznovrsnost mogu se proglasiti za zaštićena područja od opšteg interesa.
Kriterijume i indikatore za proglašenje zaštićenih područja u skladu sa opšteprihvaćenim međunarodnim kriterijumima i indikatorima, propisaće ministar posebnim aktom, po prethodno pribavljenom mišljenju ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede i ministarstva nadležnog za poslove zaštite kulturnih dobara.
Zaštićena područja mogu se prekogranično povezivati sa zaštićenim područjima susednih država.
Plan upravljanja i mere zaštite zaštićenog područja koje je prekogranično povezano sa zaštićenim područjem susedne države, sporazumno se utvrđuje s nadležnim organima te države, a uz saglasnost Ministarstva.
Strogi i specijalni rezervat prirode
Član 29.
Strogi rezervat prirode je područje neizmenjenih prirodnih odlika sa reprezentativnim prirodnim ekosistemima, namenjeno isključivo za očuvanje izvorne prirode, genskog fonda, ekološke ravnoteže, praćenje prirodnih pojava i procesa, naučna istraživanja kojima se ne narušavaju prirodna obeležja, vrednosti, pojave i procesi.
Specijalni rezervat prirode je područje sa neizmenjenom ili neznatno izmenjenom prirodom, od naročitog značaja zbog jedinstvenosti, retkosti ili reprezentativnosti, a koje obuhvata stanište ugrožene divlje vrste biljaka, životinja i gljiva, bez naselja ili sa retkim naseljima u kojima čovek živi usklađeno sa prirodom, namenjeno očuvanju postojećih prirodnih odlika, genskog fonda, ekološke ravnoteže, praćenju prirodnih pojava i procesa, naučnim istraživanjima i obrazovanju, kontrolisanim posetama i očuvanju tradicionalnog načina života.
Specijalni rezervat prirode može biti floristički, mikološki, šumske i druge vegetacije, zoološki (ornitološki, ihtiološki i drugi), geološki, paleontološki, hidrogeološki, hidrološki i drugi.
U strogom i specijalnom rezervatu prirode zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati delatnosti koje mogu narušiti svojstva zbog kojih su proglašeni zaštićenim prirodnim dobrom (branje i uništavanje biljaka, uznemiravanje, hvatanje i ubijanje životinja, uvođenje novih bioloških vrsta, melioracijski radovi, razni oblici privrednog i drugog korišćenja i slično).
Posećivanje strogog i specijalnog rezervata prirode u cilju obrazovanja može se vršiti na osnovu dozvole koju izdaje upravljač zaštićenog područja (u daljem tekstu: upravljač).
Mere zaštite strogog i specijalnog rezervata prirode bliže se određuju aktom o proglašenju zaštićenog područja.
Praćenje prirodnih pojava i procesa i naučna istraživanja vrše se na osnovu dozvole koju izdaje Ministarstvo i uz prisustvo upravljača.
U strogom rezervatu prirode zabranjene su privredne i druge aktivnosti.
Nacionalni park
Član 30.
Nacionalni park je područje sa većim brojem raznovrsnih prirodnih ekosistema od nacionalnog značaja, istaknutih predeonih odlika i kulturnog nasleđa u kome čovek živi usklađeno sa prirodom, namenjeno očuvanju postojećih prirodnih vrednosti i resursa, ukupne predeone, geološke i biološke raznovrsnosti, kao i zadovoljenju naučnih, obrazovnih, duhovnih, estetskih, kulturnih, turističkih, zdravstveno-rekreativnih potreba i ostalih aktivnosti u skladu sa načelima zaštite prirode i održivog razvoja.
U nacionalnom parku dozvoljene su radnje i delatnosti kojima se ne ugrožava izvornost prirode, kao i obavljanje delatnosti koje su u funkciji obrazovanja, zdravstveno-rekreativnih i turističkih potreba, nastavka tradicionalnog načina života lokalnih zajednica, a na način kojim se ne ugrožava opstanak vrsta, prirodnih ekosistema i predela, u skladu sa ovim zakonom i planom upravljanja koji donosi upravljač.
Delatnosti iz stava 2. ovog člana mogu se ograničiti radi očuvanja izvornosti prirode nacionalnog parka.
Šumama u nacionalnom parku gazduje pravno lice koje upravlja nacionalnim parkom.
Šume iz stava 4. ovog člana nisu obuhvaćene šumskim područjem.
Mere zaštite nacionalnog parka i način njegovog korišćenja, bliže se određuju posebnim zakonom.
Spomenik prirode
Član 31.
Spomenik prirode je manja neizmenjena ili delimično izmenjena prirodna prostorna celina, objekat ili pojava, fizički jasno izražen, prepoznatljiv i/ili jedinstven, reprezentativnih geomorfoloških, geoloških, hidrografskih, botaničkih i/ili drugih obeležja, kao i ljudskim radom formirana botanička vrednost od naučnog, estetskog, kulturnog ili obrazovnog značaja.
Spomenik prirode može biti geološki (istorijskogeološko-stratigrafski, paleontološki, petrološki, sedimentološki, mineraloški, strukturnogeološki, hidrogeološki i drugi), geomorfološki, speleološki (pećina, jama i drugo), hidrološki (ceo ili deo vodotoka, slap, jezero, tresava i drugo), botanički (retki ili značajni primerci biljnog sveta, pojedinačno stablo ili skupina stabala, drvoredi, parkovi, arboretumi, botaničke bašte i drugo).
Na spomeniku prirode zabranjene su sve radnje i aktivnosti koje ugrožavaju njegova obeležja i vrednosti.
Mere zaštite spomenika prirode i način njegovog korišćenja, bliže se određuju aktom o proglašenju zaštićenog područja.
Zaštićeno stanište
Član 32.
Zaštićeno stanište je područje koje obuhvata jedan ili više tipova prirodnih staništa značajnih za očuvanje jedne ili više populacija divljih vrsta i njihovih zajednica.
Cilj zaštite staništa je:
1) zaštita ugroženih i retkih tipova staništa, ekosistema i/ili autohtonih divljih vrsta na nacionalnom i/ili međunarodnom nivou;
2) obezbeđivanje povoljnog stanja populacija autohtone divlje vrste i/ili vrsta;
3) omogućavanje nesmetanog odvijanja neke od životnih faza autohtonih divljih vrsta (mrešćenje, parenje, gnežđenje, podizanje mladunaca, prezimljavanje i drugo);
4) zaštita krajnje ugroženih i ranjivih vrsta;
5) omogućavanje protoka gena između populacija vrste;
6) obezbeđivanje migratornih puteva i odmorišta;
7) omogućavanje naučnih istraživanja, upravljanja populacijama i obrazovanja.
Na zaštićenom staništu zabranjene su radnje i aktivnosti kojima se ugrožava ili oštećuje jedan ili više tipova staništa.
Aktom o proglašenju zaštićenog staništa bliže se utvrđuje njegov značaj, namena i mere zaštite.
Predeo izuzetnih odlika
Član 33.
Predeo izuzetnih odlika je područje prepoznatljivog izgleda sa značajnim prirodnim, biološko-ekološkim, estetskim i kulturno-istorijskim vrednostima, koje se tokom vremena razvijalo kao rezultat interakcije prirode, prirodnih potencijala područja i tradicionalnog načina života lokalnog stanovništva.
Predeo izuzetnih odlika može biti prirodni predeo izuzetnih odlika i kulturni predeo izuzetnih odlika.
Prirodni predeo izuzetnih odlika je područje značajne biološko-ekološke i estetske vrednosti gde tradicionalan način života lokalnog stanovništva nije bitnije narušio prirodu i prirodne ekosisteme.
Kulturni predeo izuzetnih odlika je područje značajne predeone, estetske i kulturno-istorijske vrednosti koje se tokom vremena razvijalo kao rezultat interakcije prirode, prirodnih potencijala područja i tradicionalnog načina života lokalnog stanovništva.
U predelu izuzetnih odlika zabranjene su radnje i aktivnosti kojima se narušavaju primarne prirodne i stvorene vrednosti i karakter predela.
Mere zaštite, način obavljanja privrednih i tradicionalnih delatnosti i korišćenje prirodnih i stvorenih vrednosti u predelu izuzetnih odlika, bliže se utvrđuju aktom o proglašenju zaštićenog područja.
Park prirode
Član 34.
Park prirode je područje dobro očuvanih prirodnih vrednosti sa pretežno očuvanim prirodnim ekosistemima i živopisnim pejsažima, namenjeno očuvanju ukupne geološke, biološke i predeone raznovrsnosti, kao i zadovoljenju naučnih, obrazovnih, duhovnih, estetskih, kulturnih, turističkih, zdravstveno-rekreativnih potreba i ostalih delatnosti usklađenih sa tradicionalnim načinom života i načelima održivog razvoja.
U parku prirode nisu dozvoljene privredne i druge delatnosti i radnje kojima se ugrožavaju njegova bitna obeležja i vrednosti.
Mere zaštite, način obavljanja privrednih delatnosti i korišćenje prirodnih vrednosti u parku prirode, bliže se utvrđuju aktom o proglašenju zaštićenog područja.
Zone zaštite
Član 35.
Na zaštićenom području mogu se izdvojiti zone u kojima se sprovode sledeći režimi zaštite:
1) Ia stepena ( stroga zaštita;
2) Ib stepena ( stroga zaštita uz mogućnost upravljanja populacijama;
3) II stepena ( aktivna zaštita;
4) III stepena ( aktivna zaštita i mogućnost održivog korišćenja.
Režim zaštite Ia stepena – stroga zaštita se sprovodi na delu zaštićenog područja sa izvornim, neizmenjenim ili malo izmenjenim ekosistemima izuzetnog naučnog i praktičnog značaja kojom se omogućava isključivo prirodna sukcesija. U Ia stepenu zaštite isključuju se svi oblici korišćenja prostora i aktivnosti osim naučnih istraživanja i kontrolisane edukacije. Izuzetak mogu biti interventne aktivnosti u akcidentnim situacijama, uz saglasnost Ministarstva.
Režim zaštite Ib stepena – stroga zaštita se sprovodi na delu zaštićenog područja sa izvornim, neizmenjenim ili malo izmenjenim ekosistemima velikog naučnog i praktičnog značaja.
U Ib stepenu zaštite moguća su isključivo naučna istraživanja, kontrolisana edukacija i aktivnosti usmerene ka očuvanju i unapređenju postojećeg stanja ekosistema (kontrolisano pašarenje, košenje, izmuljivanje, regulisanje vodnog režima i drugo).
Režim zaštite II stepena – zaštita se sprovodi na delu zaštićenog područja sa delimično izmenjenim ekosistemima velikog naučnog i praktičnog značaja.
U II stepenu zaštite moguće su upravljačke intervencije u cilju restauracije, revitalizacije i ukupnog unapređenja prirodnog dobra bez posledica po primarne vrednosti njegovih prirodnih staništa, populacija i ekosistema, kao i kontrolisane tradicionalne delatnosti koje tokom svog odvijanja nisu ugrozile primarne vrednosti prostora.
Režim zaštite III stepena – zaštita se sprovodi na delu zaštićenog područja sa delimično izmenjenim i/ili izmenjenim ekosistemima od naučnog i praktičnog značaja.
U III stepenu zaštite moguće je selektivno i ograničeno korišćenje prirodnih resursa, upravljačke intervencije u cilju restauracije, revitalizacije i ukupnog unapređenja prirodnog dobra, održivo korišćenje, razvoj i unapređenje seoskih domaćinstava, uređenje objekata kulturno-istorijskog nasleđa i tradicionalnog graditeljstva, očuvanje tradicionalnih delatnosti lokalnog stanovništva, razvoj infrastrukture usklađene sa vrednostima, potencijalima i kapacitetima zaštićenog prostora namenjene razvoju ekološkog, ruralnog, zdravstvenog, sportsko-rekreativnog i ostalih vidova turizma u skladu sa principima održivog razvoja.
Režime zaštite predlaže zavod u studiji o zaštiti zaštićenog područja.
2. Zaštićene vrste
Član 36.
Divlje vrste koje su ugrožene ili mogu postati ugrožene, koje imaju poseban značaj sa genetičkog, ekološkog, ekosistemskog, naučnog, zdravstvenog, ekonomskog i drugog aspekta, štite se kao strogo zaštićene divlje vrste ili zaštićene divlje vrste.
Strogo zaštićenom divljom vrstom može se proglasiti:
1) vrsta iščezla u Republici Srbiji i vraćena programom reintrodukcije;
2) krajnje ugrožena divlja vrsta;
3) ugrožena divlja vrsta;
4) reliktna vrsta;
5) lokalni endemit;
6) stenoendemit;
7) međunarodno značajna i zaštićena divlja vrsta;
8) vrsta kojoj je iz drugih razloga potrebna stroga zaštita.
Zaštićenom divljom vrstom može se proglasiti:
1) ranjiva divlja vrsta;
2) endemična vrsta;
3) indikatorska, ključna i kišobran vrsta;
4) reliktna vrsta;
5) međunarodno značajna i zaštićena divlja vrsta;
6) vrsta koja nije ugrožena ali se zbog njenog izgleda može lako zameniti s ugroženom vrstom.
Zaštićene vrste u smislu ovoga zakona, određuju se na osnovu nacionalnih i međunarodnih crvenih lista ili crvenih knjiga, stručnih nalaza i naučnih saznanja.
Crvenu knjigu, odnosno listu koja sadrži ugrožene divlje vrste biljaka, životinja i gljiva, lokalitet na kome se nalaze, brojnost populacije vrsta i stepen ugroženosti utvrđuje Ministarstvo, na predlog zavoda.
Zaštita divljih vrsta koja nije uređena ovim zakonom, reguliše se posebnim propisima.
3. Pokretna zaštićena prirodna dokumenta
Član 37.
Delovi geološkog i paleontološkog nasleđa, kao i biološka dokumenta koji imaju izuzetan naučni, obrazovni i kulturni značaj, mogu se štititi kao pokretna zaštićena prirodna dokumenta.
Pokretna zaštićena prirodna dokumenta mogu biti:
1) svi primerci holotipova, sintipova i genotipova fosila, kao i tipske vrste fosila;
2) svi pojedinačni minerali i/ili kristali i mineralne druze na ležištu;
3) svi holotipovi i sintipovi fosila, tipske vrste fosila pojedinačnih minerala i kristala;
4) mikološke, botaničke i zoološke zbirke, kao i pojedinačni konzervirani preparati organskih vrsta, njihovi holotipovi i sintipovi.
Zabranjeno je sakupljanje i/ili uništavanje pokretnih prirodnih dokumenata kao i uništavanje ili oštećivanje njihovih nalazišta.
Ekološka mreža
Član 38.
Skup međusobno povezanih ili prostorno bliskih ekoloških područja koja omogućavaju slobodni protok gena i bitno doprinose očuvanju prirodne ravnoteže i biološke raznovrsnosti čine ekološku mrežu.
Unutar ekološke mreže njeni delovi se povezuju prirodnim ili veštačkim ekološkim koridorima.
Uspostavljanjem ekološke mreže obezbeđuje se povezivanje i očuvanje ekoloških područja, odnosno obnavljanje staništa kojima je narušeno povoljno stanje, kao i očuvanje ugroženih vrsta.
Uspostavljanje ekološke mreže je zasnovano na naučnim kriterijumima definisanim međunarodnim dokumentima čiji je Republika Srbija potpisnik.
Zavod u saradnji sa drugim stručnim i naučnim institucijama priprema dokumentaciju za uspostavljanje ekološke mreže.
Vlada na predlog Ministarstva utvrđuje ekološku mrežu, kao i način upravljanja, u skladu sa potvrđenim međunarodnim ugovorima.
Ekološki značajna područja
Član 39.
Ekološka područja iz člana 38. ovog zakona su područja tipova staništa ili delova tipova staništa koja posebno doprinose očuvanju biološke raznovrsnosti, kao i staništa ugroženih vrsta i koja predstavljaju ekološki značajna područja.
Ekološki značajna područja iz stava 1. ovog člana su:
– očuvana područja koja se odlikuju izuzetnom biološkom raznovrsnošću i od međunarodnog su značaja;
– područja koja doprinose očuvanju biološke i predeone raznovrsnosti;
– područja tipova staništa koja su ugrožena i retka na nacionalnom, evropskom i svetskom nivou;
– staništa vrsta koje su retke i ugrožene na nacionalnom, evropskom i svetskom nivou i staništa endemičnih vrsta;
– područja koja bitno doprinose povezanosti populacija bioloških divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva (ekološki koridori);
– migratorni putevi, odmarališta životinja, prirodna plodišta i slično.
Upravljanjem ekološki značajnim područjem iz stava 1. ovoga člana obezbeđuje se očuvanje i poboljšanje njegovih svojstava koja su najznačajnija za očuvanje povoljnog stanja tipa staništa ili vrste.
Praćenje stanja ekološki značajnih područja, ekoloških koridora i cele ekološke mreže, obavlja zavod i/ili druge stručne i naučne institucije po ovlašćenju Ministarstva.
Očuvanje ekološki značajnih područja
Član 40.
Zaštita ekološki značajnih područja obezbeđuje se sprovođenjem propisanih mera u cilju očuvanja biološke i predeone raznolikosti, zaštite prirodnih vrednosti, kao i dostizanja povoljnog stanja staništa u skladu sa odredbama ovog zakona.
Zabranjuju se radovi i aktivnosti koje mogu dovesti do ugrožavanja, narušavanja ili uništavanja ekološki značajnog područja i do narušavanja ili trajne štete na ekološki značajnom području.
Izuzetno, Ministarstvo može dozvoliti radove ili aktivnosti iz stava 2. ovog člana u skladu sa članom 10. stav 6. ovog zakona.
IV. POSTUPAK PROGLAŠAVANjA ZAŠTIĆENIH PRIRODNIH DOBARA
1. Zaštićena područja
Član 41.
Nacionalni park proglašava Narodna skupština zakonom.
Strogi i specijalni rezervat, stanište, prirodno dobro koje se štiti na osnovu međunarodnih akata ili ima međunarodni značaj, predeo izuzetnih odlika u kome se nalazi kulturno dobro od izuzetnog značaja, kao i park prirode koji se celom površinom nalazi na teritoriji dveju ili više jedinica lokalne samouprave, Vlada proglašava zaštićenim na predlog Ministarstva, a po prethodno pribavljenom mišljenju nadležnih ministarstava i nadležnog organa autonomne pokrajine ako se dobro nalazi na teritoriji autonomne pokrajine.
Izuzetno od stava 2. ovog člana, stanište i predeo izuzetnih odlika u kome se ne nalazi kulturno dobro od izuzetnog značaja, ako im je cela površina na teritoriji autonomne pokrajine, kao i park prirode koji se nalazi na teritoriji dveju ili više jedinica lokalne samouprave na teritoriji autonomne pokrajine, nadležni organ autonomne pokrajine proglašava zaštićenim područjem, po prethodno pribavljenoj saglasnosti Ministarstva i prethodno pribavljenim mišljenjima nadležnih ministarstava.
Park prirode, spomenik prirode, kao i predeo izuzetnih odlika u kome se ne nalazi kulturno dobro od izuzetnog značaja, a kojima je cela površina na teritoriji jedinice lokalne samouprave, zaštićenim područjem proglašava nadležni organ jedinice lokalne samouprave, a ako je deo tog zemljišta u državnoj svojini, na akt o proglašenju zaštićenog područja Vlada daje saglasnost.
Izuzetno od stava 4. ovog člana, spomenik prirode, kao i predeo izuzetnih odlika u kome se ne nalazi kulturno dobro od izuzetnog značaja, čija je cela površina na teritoriji dveju ili više jedinica lokalne samouprave, sporazumno proglašavaju zaštićenim područjem nadležni organi tih jedinica lokalne samouprave, po prethodno pribavljenoj saglasnosti Ministarstva i prethodno pribavljenim mišljenjima nadležnih ministarstava.
Izuzetno od st. 3, 4. i 5. ovog člana, akt o proglašenju zaštićenog područja donosi Vlada, na predlog Ministarstva, ako nadležni organi ne proglase zaštićeno područje, kao i ako utvrdi da je zaštićeno područje od izuzetnog, odnosno republičkog značaja.
Studija zaštite
Član 42.
Predlog akta o proglašenju zaštićenog područja zasniva se na naučnoj i/ili stručnoj osnovi – studiji zaštite, kojom se utvrđuju vrednosti područja koje se predlaže za zaštitu i način upravljanja područjem.
Inicijativu za proglašenje zaštićenog područja mogu podneti subjekti zaštite prirode iz člana 6. ovog zakona.
Studiju zaštite izrađuje zavod, koji o pokrenutoj inicijativi i postupku izrade studije obaveštava lokalno stanovništvo, vlasnike i korisnike područja koje je predmet studije i sarađuje sa njima.
Studija zaštite sadrži obrazloženje predloga za pokretanje postupka zaštite, opis prirodnih, stvorenih i predeonih odlika prirodnog dobra sa tematskim kartografskim prilozima, temeljne vrednosti prirodnog dobra, ocenu stanja životne sredine područja, predložene režime zaštite, kartografski prikaz sa ucrtanim granicama i režimima zaštite na osnovu podataka iz katastra nepokretnosti, koncept zaštite i unapređenja, moguće perspektive održivog razvoja, način upravljanja, procenu potrebnih sredstava za sprovođenje mera zaštite, razvoja i održivog korišćenja, potrebnu kadrovsku i tehničku opremljenost upravljača, eventualni predlog upravljača i druge elemente od značaja za proglašenje zaštićenog područja.
Sredstva za izradu studije zaštite obezbeđuju se u budžetu Republike Srbije, budžetu autonomne pokrajine, odnosno budžetu jedinice lokalne samouprave.
Područje za koje je pokrenut postupak zaštite smatra se zaštićenim u smislu ovog zakona.
Postupak zaštite prirodnog područja je pokrenut kada se predlog akta za zaštitu dostavi nadležnom organu.
Učešće javnosti
Član 43.
O predlogu akta za proglašenje zaštićenog područja nadležni organ za donošenje akta obaveštava javnost.
Nadležni organ obezbeđuje javni uvid i organizuje javnu raspravu o predlogu akta o proglašenju zaštićenog područja i stručnoj osnovi – studiji o zaštiti sa kartografskom dokumentacijom.
Obaveštenje iz stava 1. ovog člana objavljuje se u najmanje jednom dnevnom listu, koji se distribuira na celoj teritoriji Republike Srbije i u lokalnom listu jedinice lokalne samouprave na čijoj se teritoriji nalazi područje čija se zaštita predlaže, a sadrži podatke o vremenu i mestu javnog uvida i javne rasprave.
Izlaganje akta o proglašenju zaštićenog područja i stručne osnove iz stava 2. ovog člana na javni uvid traje najmanje 20 dana od dana objavljivanja obaveštenja.
Sadržaj akta o proglašenju zaštićenog područja
Član 44.
Akt o proglašenju zaštićenog područja sadrži:
1) naziv i vrstu zaštićenog područja;
2) opis osnovnih vrednosti;
3) granice zaštićenog područja sa režimima zaštite;
4) aktivnosti i radnje koje je zabranjeno vršiti u zonama režima zaštite;
5) osnovne elemente zaštite i razvoja zaštićenog područja;
6) kartografski prikaz sa ucrtanim granicama, odnosno sa oznakom lokacije;
7) popis katastarskih parcela po režimima zaštite;
8) prava i obaveze subjekata u zaštićenom području;
9) lice kome se poverava upravljanje;
10) prava i obaveze upravljača;
11) način obezbeđenja sredstava za zaštitu i razvoj zaštićenog područja i rad upravljača;
12) druge elemente od značaja za zaštićeno područje.
Objavljivanje akta o proglašenju
Član 45.
Akt o proglašenju zaštićenog područja iz člana 41. st. 1. i 2. ovog zakona objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije”, akt o proglašenju iz člana 41. stav 3. ovog zakona u službenom glasilu autonomne pokrajine, a akt o proglašenju iz člana 41. st. 4. i 5. ovog zakona u službenom glasilu jedinice lokalne samouprave.
Organ koji donosi akt o proglašenju zaštićenog područja isti dostavlja u roku od 30 dana:
1) nadležnom sudu radi upisa nepokretnosti u zemljišne knjige;
2) Republičkom geodetskom zavodu;
3) upravljaču zaštićenog područja;
4) zavodu, radi upisa u registar zaštićenih prirodnih dobara.
Akt o prestanku zaštite
Član 46.
Ako zaštićeno područje izgubi vrednosti zbog kojih je proglašeno, zavod predlaže donošenje akta o prestanku zaštite ili promeni statusa zaštićenog područja, a po postupku propisanom za donošenje akta o proglašenju zaštite.
Akt iz stava 1. ovog člana, dostavlja se nadležnom sudu radi brisanja zabeležbe u zemljišnim knjigama ili katastru nepokretnosti.
Zavod u roku od mesec dana od dana donošenja akta o prestanku zaštite briše zaštićeno područje iz Registra zaštićenih prirodnih dobara.
Prethodna zaštita
Član 47.
Područje za koje se na osnovu stručnog obrazloženja zavoda utvrdi da ima svojstva zaštićenog područja i/ili je pokrenut postupak za proglašenje iz člana 41. ovog zakona, područje je pod prethodnom zaštitom.
Akt o prethodnoj zaštiti donosi Ministarstvo, po prethodno pribavljenoj saglasnosti nadležnih ministarstava.
Aktom o prethodnoj zaštiti utvrđuje se područje pod prethodnom zaštitom, mere zaštite i rok na koji se određuje prethodna zaštita, koji ne može biti duži od jedne godine od dana donošenja.
Nadležni organ je dužan da akt o proglašenju zaštićenog područja donese u roku iz stava 3. ovog člana, a u protivnom prestaje prethodna zaštita i ista se više ne može uspostaviti.
Rešenje o prethodnoj zaštiti objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije” i dostavlja organu nadležnom za proglašenje zaštićenog područja i zavodu radi evidencije o područjima pod prethodnom zaštitom.
2. Zaštićene vrste
Član 48.
Na osnovu procene ugroženosti pojedinih vrsta i obaveza iz potvrđenih međunarodnih ugovora, kao i na osnovu nacionalnih i međunarodnih crvenih lista i/ili crvenih knjiga i/ili druge stručne dokumentacije, ministar sporazumno sa ministrom nadležnim za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, a na predlog zavoda, proglašava divlje vrste strogo zaštićenim divljim vrstama ili zaštićenim divljim vrstama.
Aktom iz stava 1. ovog člana, utvrđuju se mere zaštite za strogo zaštićene i zaštićene divlje vrste biljaka, životinja i gljiva, kao i mere zaštite njihovih staništa.
Akt iz stava 1. ovog člana objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
3. Pokretna zaštićena prirodna dokumenta
Član 49.
Geološka, paleontološka i biološka dokumenta koja su ugrožena u smislu ovog zakona, na predlog Prirodnjačkog muzeja, po pribavljenom mišljenju zavoda, proglašava zaštićenim prirodnim dobrom ministar sporazumno sa ministrom nadležnim za poslove zaštite kulturnih dobara.
Akt iz stava 1. ovog člana objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
Registar zaštićenih prirodnih dobara
Član 50.
Zaštićena prirodna dobra upisuju se u registar.
Registar zaštićenih prirodnih dobara vodi se kao centralni, pokrajinski i registar pokretnih zaštićenih prirodnih dokumenata.
Centralni registar zaštićenih prirodnih dobara vodi Zavod za zaštitu prirode Srbije.
Pokrajinski zavod za zaštitu prirode vodi registar zaštićenih prirodnih dobara za teritoriju autonomne pokrajine.
Registar pokretnih zaštićenih prirodnih dokumenata vodi Prirodnjački muzej.
Upis zaštićenih prirodnih dobara i brisanje iz registra obavlja se na osnovu akta o utvrđivanju, odnosno proglašenju, o prethodnoj zaštiti ili akta o prestanku zaštite.
Ministarstvo propisuje sadržaj i način vođenja registara zaštićenih prirodnih dobara.
Podaci iz registra zaštićenih prirodnih dobara su javni.
V. UPRAVLjANjE I KORIŠĆENjE ZAŠTIĆENIH PODRUČJA
Planiranje upravljanja zaštićenim područjem
Član 51.
Zaštita, upravljanje, korišćenje i unapređenje zaštićenih područja sprovodi se na osnovu akta o proglašenju zaštićenog područja i plana upravljanja zaštićenim područjem.
Plan upravljanja zaštićenim područjem
Član 52.
Upravljač donosi plan upravljanja za period od deset godina.
Za određena zaštićena područja, aktom o proglašenju može biti predviđeno da se plan upravljanja donosi za kraći period (pojedinačna stabla, drvoredi i slično).
Planom upravljanja određuje se način sprovođenja zaštite, korišćenja i upravljanja zaštićenim područjem, smernice i prioriteti za zaštitu i očuvanje prirodnih vrednosti zaštićenog područja, kao i razvojne smernice, uz uvažavanje potreba lokalnog stanovništva.
Pravna lica, preduzetnici i fizička lica dužna su da obavljaju delatnosti u zaštićenom području u skladu sa planom upravljanja.
Pre isteka perioda na koji se plan donosi analizira se njegovo sprovođenje i ostvareni rezultati, a ako je to potrebno može se vršiti njegova revizija.
Izveštaj o ostvarivanju plana dostavlja se na način i po postupku propisanom za donošenje plana.
Sadržaj plana upravljanja
Član 53.
Plan upravljanja sadrži naročito:
1) prikaz glavnih prirodnih i stvorenih vrednosti, kao i prirodnih resursa;
2) ocenu stanja životne sredine zaštićenog područja;
3) pregled konkretnih aktivnosti, delatnosti i procesa koji predstavljaju faktor ugrožavanja zaštićenog područja;
4) dugoročne ciljeve zaštite, očuvanja i unapređenja i održivog razvoja;
5) analizu i ocenu uslova za ostvarivanje tih ciljeva;
6) prioritetne aktivnosti i mere na zaštiti, održavanju, praćenju stanja i unapređenju prirodnih i stvorenih vrednosti;
7) prioritetne zadatke naučnoistraživačkog i obrazovnog rada;
8) planirane aktivnosti na održivom korišćenju prirodnih vrednosti, razvoju i uređenju prostora;
9) prostornu identifikaciju planskih namena i režima korišćenja zemljišta;
10) aktivnosti na promociji vrednosti zaštićenog područja;
11) studijsku (istraživačku), programsku, plansku i projektnu dokumentaciju potrebnu za sprovođenje ciljeva i aktivnosti;
12) oblike saradnje i partnerstva sa lokalnim stanovništvom i drugim vlasnicima i korisnicima nepokretnosti;
13) aktivnosti i mere na sprovođenju plana sa dinamikom i subjektima realizacije plana upravljanja i način ocene uspešnosti njegove primene;
14) finansijska sredstva i druge materijalne pretpostavke za izvršavanje poverenih poslova u upravljanju zaštićenim područjem i način njihovog obezbeđenja.
Sprovođenje plana upravljanja
Član 54.
Na plan upravljanja nacionalnim parkom saglasnost daje Vlada po prethodno pribavljenim mišljenjima nadležnih ministarstava.
Na plan upravljanja zaštićenim područjem koje je proglašeno aktom Vlade saglasnost daje Ministarstvo, po prethodno pribavljenim mišljenjima nadležnih ministarstava.
Na plan upravljanja zaštićenim područjem koje je proglašeno aktom nadležnog organa autonomne pokrajine, odnosno nadležnog organa jedinice lokalne samouprave saglasnost daje organ nadležan za poslove zaštite životne sredine autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave po prethodno pribavljenom mišljenju zavoda.
Planovi upravljanja iz st. 1, 2. i 3. ovog člana ostvaruju se godišnjim programima upravljanja, na koje saglasnost daje Ministarstvo, organ nadležan za poslove zaštite životne sredine autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave.
Izveštaj o ostvarivanju godišnjeg programa za prethodnu godinu i godišnji program upravljanja za narednu godinu, upravljač dostavlja nadležnom organu do 15. decembra tekuće godine, a izveštaj o ostvarivanju plana upravljanja iz člana 52. ovog zakona najkasnije 60 dana pre isteka perioda za koji je plan donet.
O predlogu plana upravljanja zaštićenim područjem upravljač je dužan da obavesti javnost.
Obaveštavanje javnosti podrazumeva javni uvid u predloženi plan.
Javni uvid organizuje i sprovodi upravljač zaštićenog područja i traje 30 dana.
Prostorni plan područja posebne namene
Član 55.
Organizacija, korišćenje, uređenje prostora i izgradnja objekata na zaštićenom području vrši se na osnovu prostornog plana područja posebne namene odnosno urbanističkog plana, u skladu sa zakonom.
Planovi iz stava 1. ovog člana moraju biti u skladu sa aktom o proglašenju zaštićenog područja i planom upravljanja zaštićenim područjem.
U postupku izrade planova iz stava 1. ovoga člana, nadležni organ za izradu plana, dužan je da pribavi uslove zaštite prirode, u skladu sa članom 9. ovog zakona.
Pravilnik o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi
Član 56.
Upravljač je dužan da obezbedi unutrašnji red i čuvanje zaštićenog područja u skladu sa pravilnikom o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi koji donosi, uz saglasnost nadležnog organa.
Pravilnik iz stava 1. ovog člana, za nacionalni park i zaštićena područja za koja akt o zaštiti donosi Vlada, upravljač donosi uz saglasnost Ministarstva.
Pravilnik iz stava 1. ovog člana, za zaštićena područja za koja akt o zaštiti donosi nadležni organ autonomne pokrajine ili jedinice lokalne samouprave, upravljač donosi uz saglasnost nadležnog organa autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave.
Pravilnikom iz stava 1. ovog člana utvrđuju se pravila za sprovođenje propisanog režima zaštite, a naročito: način na koji će se ponašati posetioci, vlasnici i korisnici nepokretnosti pri kretanju, boravku i obavljanju poslova na zaštićenom području; mesta, površine i objekti u kojima se ograničava kretanje ili zabranjuje i ograničava obavljanje određenih radnji, kao i trajanje tih mera; vrste divljih biljaka i životinja i druge prirodne i kulturne vrednosti koje je zabranjeno uništavati, oštećivati ili uznemiravati; vrste divljih biljaka i životinja čije je korišćenje, odnosno branje, sakupljanje i izlov ograničeno, kao i način i uslovi obavljanja tih radnji; način saradnje sa fizičkim licima, preduzetnicima i pravnim licima koja po različitom osnovu koriste ili su zainteresovani za korišćenje prirodnih bogatstava i prostora; uslovi zaštite prilikom obavljanja naučnih istraživanja i obrazovnih aktivnosti; mesta i uslovi za odlaganje otpada; način održavanja urednosti i čistoće zaštićenog područja; način i organizacija čuvarske službe i čuvanja zaštićenog prirodnog dobra, kao i oprema i sredstva neophodna za čuvanje i održavanje.
Aktom o proglašenju zaštićenog područja bliže se utvrđuju sadržaj, način donošenja i oglašavanja akta iz stava 1. ovog člana.
Radovi i aktivnosti na zaštićenom području
Član 57.
Na zaštićenom području zabranjeni su radovi i aktivnosti, odnosno izvođenje projekata, koji oštećuju, narušavaju i menjaju osobine i vrednosti zbog kojih je područje zaštićeno.
Za radove i aktivnosti, odnosno izvođenje projekata na zaštićenom području sprovodi se postupak procene uticaja na životnu sredinu, u skladu sa zakonom.
Za radove i aktivnosti, odnosno projekte za koje se ne sprovodi postupak procene uticaja na životnu sredinu, a za koje je potrebno pribavljanje odgovarajuće dozvole, kao i za radove, aktivnosti, odnosno izvođenje projekta za koje prema posebnom propisu nije potrebno odobrenje za gradnju, druga dozvola ili odobrenje, a koji mogu imati uticaj na vrednosti i obeležja zaštićenog dobra, izvođač radova, odnosno nosilac projekta, dužan je da od zavoda pribavi akt o uslovima i merama zaštite prirode, u skladu sa ovim zakonom.
Planirane radove i aktivnosti, odnosno izvođenje projekta iz ovog člana, nosilac projekta dužan je da pismeno prijavi upravljaču zaštićenog područja, koji je u obavezi da ga upozna o mogućnostima za obavljanje istih, kao i o daljoj proceduri.
Akt iz stava. 3. ovog člana zavod izdaje u formi rešenja.
Na rešenje iz stava 5. ovog člana, dozvoljena je žalba Ministarstvu.
Korišćenje i posećivanje zaštićenih područja
Član 58.
Zaštićena područja mogu se koristiti i posećivati na način koji ne ugrožava njihove vrednosti i sprovođenje zaštite.
Korišćenje i posećivanje zaštićenog područja dozvoljeno je svima pod jednakim uslovima, u skladu sa ovim zakonom i aktom o zaštiti tog zaštićenog prirodnog dobra.
Ako bi se korišćenjem i posećivanjem zaštićenog područja mogla prouzrokovati opasnost za njegovo očuvanje, može se zabraniti ili ograničiti korišćenje i posećivanje.
Obaveze korisnika ili vlasnika nepokretnosti
Član 59.
Vlasnik ili korisnik nepokretnosti u zaštićenom području dužan je da dozvoli pristup određenoj prirodnoj vrednosti, radi zadovoljenja naučnih, obrazovnih, estetskih, kulturnih i rekreacijskih potreba, na način i pod uslovima utvrđenim aktom o proglašenju zaštićenog područja.
Pravo preče kupovine
Član 60.
Vlasnik nepokretnosti u granicama zaštićenog područja koji namerava da proda nepokretnost, dužan je da tu nepokretnost prvo ponudi na prodaju organu koji je doneo akt o zaštiti to jest Republici Srbiji, autonomnoj pokrajini, odnosno jedinici lokalne samouprave na čijem se području nepokretnost nalazi.
Vlasnik nepokretnosti u granicama zaštićenog područja dužan je da u ponudi navede cenu i uslove prodaje.
Republika Srbija, autonomna pokrajina, odnosno jedinica lokalne samouprave dužna je da se o ponudi izjasni u roku od trideset dana od prijema pisane ponude.
Ako ponuda ne bude prihvaćena u propisanom roku, vlasnik može nepokretnost prodati uz iste ili za njega povoljnije uslove od onih iz ponude.
Ako vlasnik proda nepokretnost u zaštićenom području, a nije postupio u skladu sa st. 1. i 4. ovog člana, Republika Srbija, autonomna pokrajina, odnosno jedinica lokalne samouprave ima pravo da pokrene sudski postupak za poništaj ugovora o prodaji, u roku do devedeset dana od dana saznanja za zaključenje tog ugovora, ali najkasnije u roku od pet godina od dana zaključenja ugovora o kupoprodaji.
Postupak za poništaj ugovora shodno stavu 5. ovog člana, može se pokrenuti i kada je taj ugovor zaključen kao ugovor o poklonu ili kada su uslovi prodaje ili cena prividni, kao i kada je stvarna cena niža i uslovi ugovora povoljniji za kupca, u odnosu na ponudu iz stava 1. ovog člana.
Sticanje vlasništva u zaštićenom području
Član 61.
Vlasništvo na nepokretnostima u zaštićenim područjima može se sticati pod uslovima propisanim ovim zakonom i drugim zakonima.
Strana pravna ili fizička lica mogu sticati pravo vlasništva nad nepokretnostima u zaštićenim područjima, u skladu sa zakonom.
Oduzimanje (eksproprijacija) i ograničenje prava svojine
Član 62.
U zaštićenom području, radi sprovođenja zaštite i očuvanja zaštićenih područja, kada postoji interes Republike Srbije, može se nepokretnost eksproprisati ili ograničiti svojinska i druga stvarna prava na nekretninama .
Postupak eksproprijacije prava svojine na nepokretnosti sprovodi se u skladu sa posebnim propisima.
Naknada za uskraćivanje ili ograničavanje prava korišćenja
Član 63.
Pravno lice, preduzetnik ili fizičko lice, kome su, zbog ograničenja i zabrana iz ovog zakona ili na osnovu donetih akata o zaštiti, bitno smanjeni postojeći uslovi za sticanje prihoda od delatnosti, a kojima se bavio najmanje pet godina do donošenja akta kojim je utvrđena zabrana, odnosno ograničenje korišćenja , a to nije moguće nadoknaditi dozvoljenom delatnošću u okviru propisanog režima zaštite u zaštićenom području, ima pravo na naknadu za ograničenja i zabrane.
Naknada iz stava 1. ovog člana može se nadoknaditi ako Ministarstvo, nadležni organ autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave, u saradnji sa upravljačem zaštićenog područja, utvrdi da pravno lice, preduzetnik ili fizičko lice sprovodi propisane mere i uslove zaštite prirode.
Iznos naknade utvrđuje se sporazumno, a u slučaju spora o visini naknade odlučuje sud.
Naknada iz stava 1. ovog člana isplaćuje se na teret sredstava budžeta Republike, Srbije, autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave.
Odgovornost za štetu
Član 64.
Republika Srbija ne odgovara za štetu koju prouzrokuju divlje vrste, osim u slučajevima određenim ovim zakonom i drugim propisima.
Pravno lice, preduzetnik ili fizičko lice kome bi strogo zaštićene i zaštićene divlje vrste mogle prouzrokovati imovinsku ili drugu štetu (u daljem tekstu: oštećeno lice) dužno je da na primeren način i o svom trošku preduzme sve dozvoljene radnje i aktivnosti kako bi sprečilo nastanak štete.
Pod radnjom ili aktivnosti u smislu stava 2. ovog člana, podrazumeva se ograđivanje, čuvanje dobara i rasterivanje strogo zaštićenih životinjskih vrsta, sa mesta gde neposredno ugrožavaju dobra i na način koji ne ugrožava opstanak vrsta.
Ukoliko okolnosti dozvoljavaju, za radnje i aktivnosti iz stava 3. ovog člana, potrebno je pribaviti mišljenje zavoda.
Pravo na nadoknadu štete
Član 65.
Oštećeno lice ima pravo na nadonadu štete u visini stvarne štete koju su nanele strogo zaštićene i zaštićene divlje vrste i ako je preduzeo propisane radnje i aktivnosti.
Oštećeno lice je dužno da Ministarstvu, odnosno nadležnom organu autonomne pokrajine, odnosno upravljaču zaštićenog područja, prijavi nastanak štetnog događaja bez odlaganja, a najkasnije u roku od osam dana od dana nastanka štete
Visina naknade štete utvrđuje se sporazumno između Ministarstva, odnosno nadležnog organa autonomne pokrajine i oštećenog lica, a u slučaju spora o visini štete odlučuje sud.
Nadoknade štete prouzrokovane nedozvoljenom radnjom
Član 66.
Pravna lica, preduzetnici i fizička lica dužna su da naknade štetu koju prouzrokuju povredama ovog zakona.
Visina naknade štete utvrđuje se sporazumno između Ministarstva, odnosno nadležnog organa autonomne pokrajine i lica iz stava 1. ovog člana, a u slučaju spora o visini štete odlučuje sud.
Visina naknade štete prouzrokovane nedozvoljenom radnjom u odnosu na pojedine primerke strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta utvrđuje se prema odštetnom cenovniku koji donosi ministar u sporazumu sa ministrom nadležnim za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.
Sredstva ostvarena od naknade štete iz st.1., 2. i 3. ovog člana prihod su budžeta Republike Srbije, odnosno budžeta autonomne pokrajine i koriste se za očuvanje i unapređenje zaštićenog područja.
Upravljanje zaštićenim područjem
Član 67.
Zaštićenim područjem, upravlja upravljač, koji ispunjava uslove u pogledu stručne, kadrovske i organizacione osposobljenosti za obavljanje poslova zaštite, unapređenja, promovisanja i održivog razvoja zaštićenog prirodnog dobra.
Ispunjenost uslova iz stava 1. ovog člana utvrđuje Ministarstvo, odnosno nadležni organ autonomne pokrajine, odnosno nadležni organ jedinice lokalne samouprave, u postupku izbora upravljača.
Upravljač može biti pravno lice, a u izuzetnim slučajevima preduzetnik i fizičko lice.
Izbor upravljača nadležni organ iz stava 2. ovog člana, vrši na osnovu konkursa, a ukoliko izbor po konkursu nije moguć, upravljač se određuje ili imenuje aktom o proglašenju.
Zaštićenim područjem, koje se nalazi na prostoru nacionalnog parka, graniči se sa njim ili se nalazi neposredno uz njegovu granicu, upravlja upravljač nacionalnog parka.
Bliže uslove iz stava 1. ovog člana propisuje Ministarstvo.
Obaveze upravljača
Član 68.
U upravljanju zaštićenim područjem upravljač, je dužan naročito da:
1) čuva, unapređuje i promoviše zaštićeno područje;
2) sprovodi propisane režime zaštite;
3) donosi plan upravljanja i akt o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi utvrđen aktom o zaštiti;
4) obeleži zaštićeno područje, granice i režime zaštite u skladu sa posebnim pravilnikom o načinu obeležavanja;
5) osigura neometano odvijanje prirodnih procesa i održivog korišćenja zaštićenog područja;
6) obezbedi nadzor nad sprovođenjem uslova i mera zaštite prirode;
7) prati kretanje i aktivnosti posetilaca i obezbeđuje obučene vodiče za turističke posete;
8) vodi evidencije o prirodnim vrednostima i o tome dostavlja podatke zavodu;
9) vodi evidenciju o ljudskim aktivnostima, delatnostima i procesima koji predstavljaju faktor ugrožavanja i oštećenja zaštićenog područja i o tome dostavlja podatke zavodu i Ministarstvu;
10) u saradnji sa republičkom i pokrajinskom inspekcijom i organima bezbednosti sprečava sve aktivnosti i delatnosti koje su u suprotnosti sa aktom o zaštiti i predstavljaju faktor ugrožavanja i devastacije zaštićenog područja;
11) donosi akt o naknadama;
12) vrši i druge poslove utvrđene zakonom i aktom o zaštiti.
Ukoliko se u postupku nadzora nad radom, stručnog i inspekcijskog nadzora utvrdi da upravljač ne izvršava obaveze ustanovljene aktom o zaštiti, upravljanje zaštićenim područjem se oduzima i poverava drugom upravljaču.
Finansiranje zaštićenog područja
Član 69.
Finansiranje zaštićenog područja obezbeđuje se iz:
1) sredstava budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave;
2) sredstava Fonda za zaštitu životne sredine;
3) naknada za korišćenje zaštićenog područja;
4) prihoda ostvarenih u obavljanju delatnosti i upravljanja zaštićenim područjem;
5) sredstava obezbeđenih za realizaciju programa, planova i projekata u oblasti zaštite prirode;
6) donacija, poklona i pomoći;
7) drugih izvora u skladu sa zakonom.
Naknada za korišćenje zaštićenog područja
Član 70.
Za korišćenje zaštićenog područja privredno društvo ili drugo pravno lice, preduzetnik i građani (korisnici) plaćaju naknadu upravljaču zaštićenog područja, i to:
1) za delatnosti iz oblasti turizma, ugostiteljstva, izgradnje, eksploatacije mineralnih sirovina, trgovine, transporta, distribucije, prenosa, telekominikacija, snimanja i sl.;
2) za delatnosti iz oblasti vodoprivrede, rudarstva i energetike, saobraćaja, korišćenja flore i faune i sl.;
3) za korišćenje posebno uređenih ili pogodnih terena za pojedine namene korišćenja (parkiranje, rekreaciju, sport, ložišta, postavljanje reklama, molovi, platforme za pecanje i privezi za čamce i sl.);
4) korišćenje imena i znaka zaštićenog područja;
5) usluga upravljača zaštićenog područja.
Visinu, način obračuna i plaćanja naknade iz stava 1. ovog člana određuje upravljač zaštićenog područja, u zavisnosti od
1) stepena iskorišćavanja zaštićenog područja;
2) stepena štete koja se nanosi zaštićenom području;
3) stepena povećanih obaveza upravljača u održavanju urednosti i čistoće, čuvanja i obavljanja drugih poslova u zaštiti, unapređenju i razvoju zaštićenog područja, a koje su u neposrednoj vezi sa obavljanjem određenih delatnosti u zaštićenom području;
4) pogodnosti koje pruža korišćenje zaštićenog područja za obavljanje delatnosti ili za druge svrhe korišćenja.
Bliže kriterijume, način obračuna, postupak naplate naknade iz st. 1.i 2.ovog člana propisuje Vlada.
Na akt upravljača zaštićenog područja kojim se utvrđuje visina, način obračuna i plaćanja naknade iz stava 1. ovog člana saglasnost daje Ministarstvo.
Upravljač zaštićenog područja može privrednom društvu ili drugom pravnom licu, preduzetniku ifizičkom licu, obračunati naknadu za ulazak u zaštićeno područje, odnosno pojedine objekte ili delove zaštićenog područja.
Upravljač zaštićenog područja dužan je da sredstva iz stava 1. ovog člana koristi za zaštitu, razvoj i unapređenje zaštićenog područja.
Sredstva od naknada iz ovog člana, upravljač je dužan da vodi na posebnom računu.
VI. ZAŠTITA I OČUVANjE DIVLjIH VRSTA
Zaštita i očuvanje divljih vrsta
Član 71.
Pod zaštitom i očuvanjem divljih vrsta podrazumeva se sprečavanje svih radnji koje utiču na narušavanje povoljnog stanja populacija divljih vrsta, uništavanje ili oštećivanje njihovih staništa, legla, gnezda ili narušavanje njihovog životnog ciklusa odnosno povoljnog stanja.
Povoljno stanje divljih vrsta obezbeđuje se zaštitom njihovih staništa i zaštitnim merama za pojedine vrste u skladu sa ovim zakonom .
Zaštita staništa divljih vrsta
Član 72.
Pri izvođenju radova i aktivnosti u prirodi i korišćenju prirodnih vrednosti na staništima divljih vrsta, primenjuju se mere, metode i tehnička sredstva koja doprinose očuvanju povoljnog stanja vrsta, odnosno koji ne ugrožavaju divlje vrste i/ili narušavaju staništa njihovih populacija, ili se ti radovi i aktivnosti mogu ograničiti u periodu koji se poklapa sa značajnim fazama njihovog životnog ciklusa. Očuvanje divljih vrsta i njihovih staništa iz stava 1. ovog člana sastavni je deo mera i uslova zaštite prirode iz člana 9. ovog zakona.
Strogo zaštićene divlje vrste
Član 73.
Strogo zaštićena divlja vrsta može biti zaštićena na teritoriji cele Republike Srbije ili na pojedinim njenim delovima.
Ako je neko područje privremeno stanište strogo zaštićene divlje vrste, a njegova se zaštita ne može osigurati na neki drugi način, Ministarstvo može posebnim aktom, po prethodno pribavljenom mišljenju ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede i šumarstva, proglasiti to područje ili neki njegov deo privremeno zaštićenim dok traje potreba za zaštitom.
Mere zaštite strogo zaštićenih divljih vrsta
Član 74.
Zabranjeno je korišćenje, uništavanje i preduzimanje drugih aktivnosti kojima bi se mogle ugroziti strogo zaštićene vrste biljaka, životinja i gljiva i njihova staništa.
U smislu stava 1. ovog člana, zabranjeno je:
1) uništavati jedinke biljaka i gljiva i njihovih razvojnih oblika, branjem, sakupljanjem, sečenjem ili iskopavanjem i čupanjem iz korena, u svim fazama biološkog ciklusa i ugrođavati ili uništavati njihova staništa.;
2) držati i trgovati samoniklim strogo zaštićenim biljkama i gljivama i njihovim razvojnim oblicima;
3) hvatati, držati i/ili ubijati, strogo zaštićene vrste životinja u svim fazama biološkog ciklusa, oštećivati ili uništavati njihove razvojne oblike, jaja, gnezda i legla, kao i područja njihovog razmnožavanja,odmaranja iugrožavati ili uništavati njihova staništa i sl.;
4) uznemiravati, naročito u vreme razmnožavanja, podizanja mladih, migracije i hibernacije;
5) presecati migratorne puteve;
6) prikrivati, držati, uzgajati, trgovati, izvoziti, prevoziti, otuđivati ili na bilo koji način pribavljati i javno izlagati životinje uključujući sve njihove derivate i razvojne oblike.
Bliži uslovi i mere zaštite za strogo zaštićene divlje vrste i mere zaštite njihovih staništa utvrđuju se aktom iz člana 48. ovog zakona.
Dozvoljene radnje sa strogo zaštićenim divljim vrstama
Član 75.
Izuzetno od odredbe člana 74. ovog zakona, u slučaju opravdanog javnog interesa i pod uslovom da ne postoji drugo zadovoljavajuće rešenje i da izuzeće nije štetno po opstanak populacija strogo zaštićenih divljih vrsta u povoljnom stanju očuvanja u njihovom prirodnom području rasprostranjenosti, Ministarstvo može dozvoliti radnje radi:
1) istraživanja i obrazovanja, upravljanja populacijom , ponovnog naseljavanja
(repopulacije), ponovnog unošenja i uzgoja u in-situ i ex-situ uslovima;
2) sprečavanja ozbiljnih šteta na usevima, stoci, šumama, ribnjacima, vodi i
drugim oblicima svojine;
3) radi zaštite javnog zdravlja i javne bezbednosti, ili drugih razloga od preovladavajućeg javnog interesa, uključujući razloge socijalne ili ekonomske prirode i korisne posledice od prvenstvenog značaja za životnu sredinu;
4) sakupljanja matičnih jedinki u cilju razmnožavanja, gajenja njihovih potomaka i prometa u komercijalne svrhe u za to registrovanim plantažnim i farmerskim objektima uz uslov da se deo jedinki vrati na prirodna staništa.
Dozvolu za slučaj iz stava 1. ovog člana izdaje Ministarstvo po prethodno pribavljenom mišljenju zavoda i ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede .
Dozvola iz stava 2. ovog člana izdaje se u formi rešenja i sadrži: naziv vrste, svrhu i cilj korišćenja odnosno obavljanja radnji, mesto obavljanja radnji, vreme važenja dozvole, način i uslove pod kojima se mogu obavljati radnje, kao i način dostavljanja izveštaja o obavljenim radnjama.
Na rešenje iz stava 4. ovog člana, žalba nije dozvoljena, ali se može pokrenuti upravni spor.
Zaštićene divlje vrste
Član 76.
Zaštićena divlja vrsta može biti zaštićena na teritoriji cele Republike Srbije ili na pojedinim njenim delovima.
Zaštićene divlje vrste gljiva, lišajeva, biljaka, životinja i njihovih delova, u cilju prerade, trgovine, prekograničnog prometa, kao i plantažnog i farmerskog uzgoja, mogu se sakupljati na osnovu dozvole, koju izdaje Ministarstvo, u skladu sa zakonom.
Bliži uslovi i mere zaštite za zaštićene divlje vrste i mere zaštite njihovih staništa utvrđuju se aktom iz člana 48. ovog zakona.
Način korišćenja zaštićenih divljih vrsta
Član 77.
Korišćenje i sakupljanje zaštićenih divljih vrsta dozvoljeno je isključivo na način kojim se ne ugrožava povoljno stanje njihove populacije.
Ministar propisuje mere i bliže uslove zaštite zaštićenih divljih vrsta koje obuhvataju:
1) vremensku zabranu korišćenja;
2) kvantitativno i kvalitativno ograničenje u korišćenju;
3) prostornu zabranu korišćenja radi obnove populacija do zadovoljavajućeg nivoa.
Zavod vodi evidenciju o načinu i obimu korišćenja zaštićenih divljih vrsta radi utvrđivanja i praćenja stanja populacija, koje uključuje i divlje vrste čije je korišćenje regulisano Zakonom o lovstu i Zakonom o ribarstvu.
Ako se utvrdi da je zbog korišćenja zaštićena divlja vrsta ugrožena, ministar može zabraniti ili ograničiti korišćenje te vrste uz prethodno mišljenje zavoda.
Dozvola za istraživanje strogo zaštićenih i
zaštićenih divljih vrsta
Član 78.
Za istraživanje strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta dozvolu izdaje Ministarstvo, rešenjem uz prethodno pribavljeno mišljenje zavoda.
Za naučnoistraživački rad koji se obavlja na zaštićenom području izvođač je dužan da obavesti upravljača.
Izveštaji istraživanja iz stava 1. ovog člana dostavljaju se Ministarstvu, zavodu i upravljaču zaštićenog područja do kraja kalendarske godine.
Iznošenje divljih vrsta i/ili njihovih delova i derivata iz stava 1. ovog člana u naučnoistraživačke svrhe vrši se na osnovu dozvole koju izdaje Ministarstvo, u skladu sa članom 94. ovog zakona..
Na rešenje iz stava 1. žalba nije dozvoljena, ali se može pokrenuti upravni spor.
Zabranjena sredstva za hvatanje i ubijanje divljih životinja
Član 79.
Zabranjena je upotreba određenih sredstava za hvatanje i ubijanje divljih vrsta životinja, kojima se ugrožavaju i uznemiravaju njihove populacije i/ili staništa, narušava njihova dobrobit a mogu prouzrokovati njihovo lokalno nestajanje.
Zabranjenim sredstvima se smatraju naročito:
1) zamke;
2) lepak;
3) hemijska sredstva tipa atraktanata;
4) upotreba živih životinja kao mamaca u lovu ptica i divljači;
5) samostreli, lukovi, strele odnosno drugo oružje sa tetivom, koje potiskom tetive ili druge elastične materije izbacuje strelu ili drugi projektil;
6) lov ptica mrežama;
7) električne ubojite ili omamljujuće naprave;
8) svetleće naprave;
9) ogledala i druge zaslepljujuće naprave;
10) odašiljači zvuka (magnetofoni, kasetofoni, audio rekorderi i plejeri i dr.) koji emituju zvukove dozivanja, bola ili javljanja/oglašavanja;
11) naprave za osvetljavanje cilja;
12) optički nišani za noćni lov s mogućnošću elektronskog uveličavanja ili pretvaranja slike;
13) eksploziv;
14) otrovi ili omamljujući mamci;
15) automatsko oružje;
16) vazduhoplovi;
17) lov životinja vozilima na motorni pogon u pokretu;
18) druga sredstva utvrđena ostalim zakonima i ratifikovanim međunarodnim ugovorima.
Pojedina sredstva iz stava 2. ovog člana mogu se izuzetno i ograničeno koristiti u naučnoistraživačke svrhe, a radi sprovođenja programa reintrodukcije, umatičenja, monitoringa vrsta, premeštanja životinja, realizacije programa zaštite i očuvanja i u drugim slučajevima u skladu sa posebnim zakonom.
Dozvolu za upotrebu sredstava iz stava 3. ovog člana izdaje Ministarstvo rešenjem, uz prethodno pribavljeno mišljenje drugih nadležnih organa.
Na rešenje iz stava 4. žalba nije dozvoljena, ali se može pokrenuti upravni spor.
Mere zaštite migratornih vrsta
Član 80.
Javni putevi i druge vrste saobraćajnica, telekomunikacioni i elektroenergetski sistemi, hidrograđevinski i drugi objekti čijom se izgradnjom presecaju uobičajeni koridori dnevno-noćnih i sezonskih migracija divljih životinja, prouzrokuje fragmentacija staništa ili na drugi način remeti njihov normalan životni ciklus, grade se na način kojim se umanjuju negativni efekti i primenom posebnih konstrukcijskih i tehničko-tehnoloških rešenja na samim objektima i u njihovoj okolini, tokom izgradnje i u periodu eksploatacije.
Specijalna tehničko-tehnološka rešenja, koja omogućavaju nesmetanu i sigurnu komunikaciju divljih životinja (ekološki mostovi, izgrađeni prolazi i prelazi, tuneli, propusne cevi, jarkovi, sigurnosni i usmeravajući objekti, riblje staze i liftovi i dr.) kao i i mere zaštite i način održavanja tehničko-tehnoloških rešenja, propisuje ministar uz saglasnost ministarstva nadležnog za poslove saobraćaja, rudarstva i energetike, poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.
Mere zaštite ptica i slepih miševa
Član 81.
Stubovi i tehničke komponente srednjenaponskih i visokonaponskih vodova izvode se na način da se ptice i slepi miševi zaštite od strujnog udara i mehaničkog ozleđivanja.
Lokacije strujnih generatora pokretanih vetrom (vetrenjače) utvrđuju se tako da se izbegnu njihova važna staništa i putevi migracije.
Odredba stava 1. ovog člana ne odnosi se na gornje vodove železnica.
Pri izgradnji visokih objekata (vetrogeneratora, stubova, tornjeva, mostova i dr.) u blizini ekološki značajnih područja neophodno je primenjivati tehničko-tehnološke mere pri čemu se pre svega misli na osvetljavanje objekata, kako bi se izbegli negativni uticaji ovakvih objekata.
Nije dozvoljeno korišćenje jakih svetlosnih izvora (reklamni rotirajući reflektori, laseri i slično) usmerenih ka nebu osim ukoliko se oni koriste za potrebe bezbednosti i kontrole vazdušnog saobraćaja .
Unošenje alohtonih vrsta
Član 82.
Zabranjeno je unošenje alohtonih divljih vrsta i njihovih hibrida u slobodnu prirodu na području Republike Srbije.
Izuzetno, unošenje iz stava 1. ovog člana je dozvoljeno ako je naučno i stručno dokazano i prihvatljivo s gledišta zaštite prirode i održivog upravljanja, odnosno ako se unošenjem ne ugrožava prirodno stanište autohtonih divljih vrsta.
Ministarstvo izdaje dozvolu iz stava 2. ovog člana na osnovu studije prihvatljivosti i studije o proceni uticaja na prirodu, uz saglasnost ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.
Uslove i način unošenja alohtonih divljih vrsta i njihovih hibrida u kontrolisanim uslovima (registrovani zoološki vrtovi i druga uzgajališta) propisuje ministar uz saglasnost ministra nadležnog za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, a po prethodno pribavljenom mišljenju zavoda i drugih naučnih i stručnih institucija.
Strane divlje vrste koje unošenjem i/ili širenjem ugrožavaju druge vrste i ukupnu biološku raznovrsnost na području Republike Srbije proglašava invazivnim Ministarstvo, na osnovu opšteprihvaćenih međunarodnih kriterijuma, naučnih saznanja i obaveza preuzetih iz međunarodnih ugovora i međunarodnih dokumenata, na predlog Zavoda i drugih stručnih i naučnih institucija, a po prethodno pribavljenom mišljenju ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede
Aktom iz stava 5. ovog člana propisuju se mere kontrole i suzbijanja invazivnih vrsta.
Nenamerno unošenje alohtonih vrsta
Član 83.
Ako dođe do nenamernog unošenja alohtonih divljih vrsta i njihovih hibrida u slobodnu prirodu na područje Republike Srbije, ili ako postoji opravdana sumnja da će doći do takvog unošenja, ministar propisuje mere postupanja u cilju uništavanja ili sprečavanja daljeg širenja unetih alohtonih divljih vrsta i njihovih hibrida.
Premeštanje jedinki autohtonih vrsta
Član 84.
Premeštanje jedinki autohtonih divljih vrsta u slobodnoj prirodi na teritoriji Republike Srbije, može se vršiti na osnovu istraživanja i planskih dokumenata, u skladu sa ovim i ostalim zakonima.
Premeštanje iz prethodnog stava može se vršiti pod uslovom da se istraživanjima utvrdi da takav postupak ni na koji način ne ugrožava povoljan status populacija vrste, odnosno dobrobit životinja.
Saglasnost na premeštanje jedinki autohtonih divljih vrsta u slobodnoj prirodi daje Ministarstvo uz prethodno pribavljeno mišljenje zavoda.
Reintrodukcija divljih vrsta
Član 85.
Reintrodukcija divljih vrsta u slobodnu prirodu na području Republike Srbije može se vršiti na osnovu istraživanja, programa reintrodukcije i dozvole.
Pre svake reintrodukcije potrebno je uraditi studiju izvodljivosti i studiju procene uticaja na životnu sredinu.
Obim i sadržaj studija iz stava 2. ovog člana određuje Ministarstvo na predlog zavoda.
Reintrodukcija divljih vrsta može se vršiti pod uslovom da se istraživanjima utvrdi da takav postupak doprinosi povoljnom statusu vrste.
Dozvolu iz stava 1. ovog člana izdaje Ministarstvo rešenjem, uz prethodno mišljenje zavoda i ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede i šumarstva.
Na rešenje iz stava 5. žalba nije dozvoljena, ali se može pokrenuti upravni spor.
Uslovi za držanje divljih životinja
Član 86.
Divlje životinjske vrste mogu se držati u zatočeništvu radi sopstvenih potreba ili prikazivanja javnosti u zoološkim vrtovima, akvarijumima, terarijumima ili sličnim prostorima, radi uzgoja, prodaje i kupovine, samo ako im dobrobit nije ugrožena, odnosno ako im se obezbede životni uslovi koji odgovaraju vrsti, rasi, polu, starosti kao i fizičkim i biološkim specifičnostima, osobinama u ponašanju, odnosno zdravstvenom stanju životinja.
Zabranjeno je držanje divlje životinjske vrste u neprikladnim uslovima.
Divlje životinje iz stava 1. ovog člana obavezno se obeležavaju na propisani način.
Ministar saglasno sa ministrom nadležnim za poslove veterinarstva propisuje uslove koje moraju ispunjavati zoološki vrtovi, i drugi objekti i/ili prostori za držanje životinja u smislu stava 1. ovog člana, uslove držanja, način obeležavanja i evidentiranja divljih životinja iz st.1. ovog člana.
Poreklo primeraka strogo zaštićenih i
zaštićenih divljih vrsta
Član 87.
Pojedini primerci strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta mogu se držati u zatočeništvu radi sopstvenih potreba ili prikazivanja javnosti u zoološkim vrtovima, akvarijumima, terarijumima ili sličnim prostorima, uzgajati, prodavati i kupovati, pod uslovom da vlasnik ima dokaz o poreklu, i da se radi o:
1) primercima koji su zakonito uvezeni;
2) primercima koji su zakonito stečeni pre nego što je vrsta zakonom zaštićena;
3) primercima odgajenim u za to registrovanim farmama, plantažama, centrima za razmnožavanje;
4) primercima za koje vlasnik ima drugi dokaz o zakonitom sticanju, odnosno poreklu primeraka.
Pod dokazom o poreklu iz stava 1. ovog člana podrazumeva se potvrda, uverenje, sertifikat, uvozna ili izvozna dozvola, i/ili mišljenje stručne ili naučne organizacije o poreklu vrsta.
Dozvola za držanje divljih životinja
Član 88.
Pravno lice, preduzetnik i fizičko lice koje postane vlasnik zaštićenih divljih životinja s namerom njihovog držanja u zatočeništvu radi sopstvenih potreba ili prikazivanja javnosti u zoološkim vrtovima, akvarijumima, terarijumima ili sličnim prostorima, radi uzgoja, prodaje i kupovine, dužno je da u roku od trideset dana po sticanju vlasništva nad tim životinjama, podnese zahtev Ministarstvu radi pribavljanja dozvole.
Pravno lice, preduzetnik i fizičko lice koje namerava da drži autohtone ili alohtone divlje životinje u zatočeništvu radi sopstvenih potreba ili prikazivanja javnosti u zoološkim vrtovima, akvarijumima, terarijumima ili sličnim prostorima, radi uzgoja, prodaje i kupovine, dužno je da pribavi dozvolu Ministarstva.
Dozvola iz st. 1. i 2. ovog člana izdaje se u formi rešenja, ako podnosilac zahteva dokaže da su ispunjeni propisani uslovi iz člana 86. i 87. ovog zakona.
Ukoliko se u postupku inspekcijskog nadzora u skladu sa ovim zakonom u toku važenja dozvole iz stava 3. ovog člana, utvrdi da je zoološki vrt,odnosno drugi objekat i/ili prostor u kome se drže životinje u smislu ovoga člana, prestao da ispunjava uslove na osnovu kojih je dozvola izdata, Ministarstvo će istu ukinuti.
Ministarstvo vodi registar pravnih lica, preduzetnika i fizičkih lica iz st. 1. i 2. ovoga člana.
U skladu sa potvrđenim međunarodnim ugovorima, odgajivačnice u kojima se uzgajaju određene zaštićene vrste, mogu da vrše prekogranični promet tih zaštićenih vrsta samo pod uslovom da se registruju u nadležnom međunarodnom organu.
Na rešenje iz stava 3.ovog člana žalba nije dozvoljena, ali se može pokrenuti upravni spor.
Uzgoj divljih životinja
Član 89.
Pravno lice, preduzetnik i fizičko lice koje namerava da uzgaja autohtone ili alohtone divlje vrste životinja, a čije gajenje nije regulisano posebnim zakonom, dužno je da pribavi dozvolu u skladu sa ovim zakonom.
Ako se u postupku izdavanja dozvole utvrdi da postoji opasnost po zdravlje ljudi, dobrobit životinja i životnu sredinu, Ministarstvo može zatražiti od podnosioca zahteva iz stava 1. ovog člana, da pre izdavanja dozvole izradi studiju o proceni uticaja.
Vlasnik divlje vrste životinje iz stava 1. ovog člana obavezan je da osigura da ta životinja ne pobegne u prirodu i odgovoran je za štetu koju ta životinja prouzrokuje ako pobegne.
Trgovina divljim životinjama
Član 90.
Pravno lice, preduzetnik i fizičko lice koje obavlja trgovinu živim autohtonim ili alohtonim divljim životinjskim vrstama, dužno je da obezbedi odgovarajuće uslove za držanje životinja u skladu sa ovim zakonom i drugim propisima i da vodi evidenciju o trgovini tim životinjama i njihovom poreklu.
Trgovinom iz stava 1. ovog člana smatraju se prodaja i kupovina, sticanje u komercijalne svrhe, izlaganje javnosti radi sticanja dobiti, korišćenje u svrhu sticanja dobiti, držanje radi prodaje, nuđenje na prodaju ili prevoz radi prodaje, najam i razmena životinja.
Trgovina se može vršiti samo primercima uzgajanim u prijavljenim uzgajalištima ili koji imaju dokaz o poreklu, kao i da je primerak ili pošiljka propisno obeležena.
Prilikom trgovine zaštićenim životinjama, prodavac, odnosno vlasnik je dužan da novom vlasniku izda potvrdu o poreklu životinje, pismeno uputstvo o uslovima i načinu držanja životinje i druge informcije koje su od značaja ( higijena, ishrana, rasne odlike, karakter, osnovna obuka, socijalizacija, održavanje kondicije i sl. ) kao i račun.
Prihvatilište za divlje životinje
Član 91.
U svrhu privremenog i/ili trajnog zbrinjavanja zaštićenih divljih životinja formiraju se namenska prihvatilišta.
Prihvatilište u smislu ovog zakona je područje ili prostor sa objektima uređenim za privremeno ili trajno zbrinjavanje jedinki divljih životinja koje nisu sposobne da se samostalno brinu o sebi u kojem životinje mogu da provedu određeno vreme do trajnog rešavanja njihovog zbrinjavanja.
Ministar saglasno sa ministrom nadležnim za poslove veterinarstva propisuje uslove koje moraju ispunjavati prihvatilišta iz stava 1. ovog člana.
Za rad prihvatilišta iz ovog člana potrebna je dozvola, koju izdaje Ministarstvo rešenjem.
Na rešenje iz stava 4. ovog člana žalba nije dozvoljena, ali se može pokrenuti upravni spor.
Ministarstvo može osnovati prihvatilište iz ovog člana.
Oduzimanje divljih životinja
Član 92.
Primerke divljih vrsta životinja koji se drže u zatočeništvu, gaje ili kojima se obavlja trgovina suprotno uslovima iz čl. 86. do 92.ovog zakona, oduzima nadležni inspektor i izdaje potvrdu o oduzimanju.
Oduzeti primerci iz stava 1. ovog člana se privremeno ili trajno zbrinjavaju u prihvatilište iz člana 91. ovog zakona ili u zoološki vrt koji odredi ministarstvo.
Međusobna prava i obaveze u pogledu zbrinjavanja oduzetih primeraka iz stava 1. ovog člana, regulišu se ugovorom zaključenim između Ministarstva i prihvatilišta, odnosno zoološkog vrta.
Postupanje sa nađenim primercima
zaštićenih divljih životinja
Član 93.
Lice koje nađe zaštićenu divlju životinju dužno je da odmah obavesti najbližu veterinarsku organizaciju i Ministarstvo o:
1) pronađenim mrtvim primercima zaštićenih divljih životinja,
2) primercima zaštićenih divljih životinja koje su bolesne ili ozleđene u meri da nisu sposobne da samostalno prežive u prirodi.
Veterinarska organizacija dužna je da utvrdi uzroke uginuća pronađenih mrtvih strogo zaštićenih divljih životinja.
Troškove postupka iz stava 2. ovog člana snosi Ministarstvo.
Ministarstvo može licu iz stava 1. ovog člana dozvoliti na njegov zahtev držanje bolesne ili ozleđene životinje radi lečenja i oporavka.
Opravdane troškove nastale lečenjem životinje snosi Ministarstvo.
Svi primerci strogo zaštićenih divljih vrsta iz stava 1. ovog člana moraju biti obeleženi na propisani način.
Ubijene ili na bilo koji drugi način usmrćene ili nađene strogo zaštićene vrste na teritoriji Republike Srbije predaju se Prirodnjačkom muzeju na prepariranje, konzervaciju i čuvanje čime postaju pokretna zaštićena prirodna dobra kao delovi biološkog nasleđa a koji imaju naučni, obrazovni i kulturni značaj.
Prirodnjački muzej vodi evidenciju o vrstama iz stava 7. ovog člana.
Prekogranični promet zaštićenih vrsta
Član 94.
Ministarstvo izdaje dozvolu za uvoz, izvoz, unos, iznos ili tranzit biljnih i životinjskih divljih vrsta, njihovih delova i derivata zaštićenih na osnovu zakona, potvrđenih međunarodnih ugovora i opšteprihvaćenih pravila međunarodnog prava.
Dozvola iz stava 1. ovog člana izdaje se pod sledećim uslovima:
1) da je pravo raspolaganja jedinkom vrste divlje životinje, gljive i biljke stečeno u skladu sa zakonom;
2) da su životinje ili pošiljka obeleženi na propisani način;
3) da su preduzete sve mere za dobrobit životinja tokom prevoza.
Dozvola iz stava 1. ovog člana izdaje se i za vrste čiji jedan ili oba roditelja pripadaju divljoj vrsti.
U skladu sa potvrđenim međunarodnim ugovorima i opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, a u cilju zaštite vrsta iz stava 1. ovog člana ministar donosi pravilnik kojim propisuje:
1) uslove pod kojima se obavlja uvoz, izvoz, unos, iznos ili tranzit, trgovina, i uzgoj vrsta iz stava 1. ovog člana;
2) izdavanje dozvola i drugih akata ( potvrde, sertifikati, mišljenja);
3) spiskove vrsta, njihovih delova i derivata koji podležu izdavanju dozvola, odnosno drugih akata;
4) vrste, njihove delove i derivate čiji je uvoz odnosno izvoz zabranjen, ograničen ili obustavljen;
5) izuzetke od izdavanja dozvole;
6) sadržinu, izgled i način vođenja registra izdatih dozvola;
7) način obeležavanja životinja ili pošiljki;
8) način sprovođenja nadzora i vođenja evidencije;
9) izradu izveštaja i dr.
Pri uvozu, izvozu, unosu, iznosu, i tranzitu, žive životinje moraju se prevoziti i čuvati na način kojim se ni najmanje ne ozleđuje ili oštećuje njihovo zdravlje ili se sa njima nehumano postupa, u skladu s posebnim propisima.
Prijava prekograničnog prometa zaštićenih vrsta
Član 95.
Uvoz, izvoz, unos, iznos i tranzit zaštićenih divljih vrsta, njihovih delova i derivata obavezno se prijavljuje carinskoj službi, u skladu sa odredbama ovog zakona i drugim propisima.
Veterinarsko zdravstveni i fitosanitarni pregled i kontrolu pošiljki iz stava 1. ovog člana nad kojima postoji nadležnost granične veterinarske i fitosanitarne inspekcije sprovodi se u skladu s posebnim propisima. Granične prelaze na kojima se može obavljati uvoz, izvoz, unos, iznos i tranzit, zaštićenih vrsta, njihovih delova i derivata, kao i uslove u pogledu njihove opremljenosti i osposobljenosti za obavljanje tih poslova, propisuje ministar nadležan za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede uz saglasnost Ministra.
Carinska služba dužna je da prilikom uvoza, izvoza, unosa, iznosa i tranzita vrsta, iz člana 94. stav 1. ovog zakona pregleda odgovarajuće dozvole i overi prelazak granice u za to predviđenoj rubrici obrasca dozvole.
U slučaju uvoza, izvoza, unosa, iznosa i tranzita carinska služba original dozvole overava a kopiju dozvole zadržava za svoju evidenciju, a overeni original vraća uvozniku/ izvozniku.
Obaveze carinske službe
Član 96.
Ako prilikom uvoza, izvoza, unosa, iznosa, ili tranzita carinska služba ne može da odredi vrstu životinje, gljive ili biljke čiji uvoz ili izvoz podleže ograničenjima ili zabranama, može ih:
1) na trošak carinskog deklaranta (primaoca odnosno pošiljaoca robe), sama čuvati ili dati nekome na čuvanje do utvrđivanja statusa vrste čiji uvoz, izvoz, re-eksport ili tranzit podleže ograničenjima;
2) prepustiti carinskom deklarantu do okončanja postupka, ali uz zabranu raspolaganja.
Carinska služba može od carinskog deklaranta zahtevati potvrdu da predmetna vrsta nije pod zaštitom.
Vrste za koje carinska služba utvrdi da se uvoze, izvoze, unose, iznose ili da su u tranzitu bez propisanih dozvola ili drugih dokumenata, privremeno se zadržavaju do okončanja postupka.
U slučajevima iz stava 3. ovog člana izdaje se potvrda.
Vrste iz stava 3. ovog člana, predaju se na čuvanje, od strane ministarstva ovlašćenom pravnom ili fizičkom licu, a mogu se ostaviti na čuvanje i carinskom deklarantu uz zabranu raspolaganja.
Ako se propisana dozvola ili drugi zatraženi dokumenti ne dostave u roku od mesec dana nakon privremenog zadržavanja ili u produženom roku koji može iznositi najduže dva meseca, carinska služba donosi odluku o oduzimanju.
Ako se u postupku carinske kontrole utvrdi da se radi o vrstama za koje nema uvozne ili izvozne dozvole, oduzimaju se, a o oduzetim vrstama izdaje se potvrda.
U slučajevima iz st. 3. do 7. ovog člana carinska služba dužna je da u najkraćem roku obavesti Ministarstvo koje odlučuje o zbrinjavanju oduzetih vrsta, imajući u vidu odredbe posebnih propisa i ratifikovanih međunarodnih ugovora.
Kada se vrste zaplene ili oduzmu, troškove (troškovi hrane, smeštaja, prevoza, vraćanja i drugo) snosi carinski deklarant.
VII. ZAŠTITA POKRETNIH ZAŠTIĆENIH PRIRODNIH DOKUMENATA
Zaštita pokretnih zaštićenih prirodnih dokumenata
Član 97.
Zaštićena geološka, paleontološka i biološka dokumenta čuvaju se na mestu gde su nađeni, a nalazište uživa zaštitu kao zaštićeno prirodno dobro.
Ako se pojedina zaštićena geološka i paleontološka dokumenta (fosili, minerali, kristali i dr.) ne mogu zaštititi na nalazištu, daju se na čuvanje pravnom licu (Prirodnjačkom muzeju, zavičajnom muzeju, muzeju u sastavu fakulteta ili zbirci) koje je dužno da osigura njihovu stručnu muzeološku zaštitu (inventarizaciju, determinaciju, preparaciju i konzervaciju, stalno održavanje i nadgledanje) i omogući njihovu upotrebu u obrazovne, naučne i kulturne svrhe.
Ministar propisuje bliže uslove pod kojima se fosili, minerali i kristali mogu dati pravnom licu na zaštitu i čuvanje.
Botaničke i zoološke zbirke uživaju zaštitu kao zaštićeno prirodno dobro. One mogu biti vlasništvo pravnog lica, preduzetnika ili fizičkog lica, koje je dužno da osigura njihovu stručnu muzeološku zaštitu (inventarizaciju, determinaciju, preparaciju i konzervaciju, stalno održavanje i nadgledanje) i omogući njihovu upotrebu u obrazovne, naučne i kulturne svrhe.
Ograničenja i zabrane
Član 98.
Zabranjeno je uzimati iz prirode geološka i paleontološka dokumenta (fosile, minerale, kristale, pećinski nakit i dr.) koja su proglašena zaštićenim prirodnim dobrima ili se nalaze na objektu geonasleđa i zaštićenom nalazištu.
Izuzetno, Ministarstvo može dozvoliti uzimanje iz prirode fosila, minerala i kristala koji su proglašeni zaštićenim prirodnim dobrima ili se nalaze na objektu geonasleđa i zaštićenom nalazištu, radi naučnog i stručnog istraživanja, obrazovanja, izlaganja na izložbama i dr.
Postupanje sa geološkom i
paleontološkom materijalnom dokumentacijom
Član 99.
Pronađena geološka i paleontološka dokumenta (fosili, minerali, kristali i dr.) koja bi mogla predstavljati zaštićenu prirodnu vrednost nalazač je dužan da prijavi Ministarstvu u roku od osam dana od dana pronalaska, i preduzme mere zaštite od uništenja, oštećivanja ili krađe.
Ministarstvo donosi rešenje o istraživanju nalazišta geoloških i paleontoloških dokumenata, najkasnije u roku od trideset dana od dana prijave nalazišta, kojim propisuje uslove zaštite prirode.
Ako Ministarstvo ne odredi drugačije, nalazač ne može na mestu nalaza da obavlja radnje i aktivnosti koje bi mogle prouzrokovati uništavanja ili oštećivanja nalaza, osim primene mera zaštite.
Vlasnik ili korisnik prava na zemljištu na kojem su pronađena geološka i paleontološka dokumenta dužni su da omoguće istraživanje nalazišta u skladu sa rešenjem Ministarstva.
Istraživanje nalazišta može da obavlja pravno lice, preduzetnik ili fizičko lice na osnovu istražnog prava.
Pravno lice, preduzetnik ili fizičko lice dužno je da u roku od trideset dana od dana obavljenog istraživanja dostavi Ministarstvu izveštaj o obavljenom istraživanju sa podacima o stanju nalazišta, mogućoj ugroženosti nalazišta, i o potrebnim dodatnim istraživanjima i dodatnim merama zaštite.
Ako se radi o potencijalnom objektu geonasleđa, pravno lice, preduzetnik ili fizičko lice dužno je da u istom roku podnese izveštaj Zavodu o obavljenom istraživanju sa podacima o stanju nalazišta, mogućoj ugroženosti nalazišta, i o potrebnim dodatnim istraživanjima i dodatnim merama zaštite.
Promet pokretnih zaštićenih prirodnih dokumenata
Član 100.
Zabranjen je izvoz svih pokretnih zaštićenih prirodnih dokumenata koji su proglašeni zaštićenim prirodnim dobrima.
Izuzetno, Ministarstvo može dozvoliti izvoz, odnosno iznošenje pokretnih zaštićenih prirodnih dobara radi naučnog istraživanja, obrazovanja ili izlaganja. U dozvoli iz stava 2. ovog člana utvrđuju se uslovi izvoza pokretnih zaštićenih prirodnih dokumenata u skladu sa njihovom vrstom.
VIII. ORGANIZACIJA ZAŠTITE PRIRODE
Obavljanje upravnih poslova zaštite prirode
Član 101.
Upravne poslove zaštite prirode obavlja Ministarstvo, nadležni organ autonomne pokrajine i nadležni organ jedinice lokalne samouprave.
Državni organi, organi autonomne pokrajine i organi jedinice lokalne samouprave su dužni, u skladu s ovim zakonom, Strategijom, programima zaštite prirode i dokumentima prostornog planiranja da:
1) se staraju o očuvanju prirode, prirodnih vrednosti i predeone raznovrsnosti na svome području;
2) proglašavaju zaštićena prirodna dobra iz svoje nadležnosti;
3) obezbeđuju uslove za zaštitu i očuvanje zaštićenih prirodnih dobara iz svoje nadležnosti;
4) učestvuju u postupku proglašenja zaštićenih područja koje proglašava Narodna skupština ili Vlada ili nadležni organ autonomne pokrajine ili nadležni organ jedinice lokalne samouprave;
5) učestvuju u izradi planova upravljanja zaštićenim područjima iz svoje nadležnosti;
6) obaveštavaju javnost o stanju prirode i prirodnih vrednosti na svom području i o preduzimanju mera zaštite i očuvanja;
7) pružaju potrebnu pomoć jedinicama lokalne samouprave na zaštiti prirode na njihovom području;
8) obavljaju i druge poslove propisane ovim zakonom i propisima donetim na osnovu ovog zakona.
Stručni poslovi zaštite prirode
Član 102.
Stručne poslove zaštite prirode i prirodnih dobara obavljaju stručne organizacije za zaštitu prirode i ti poslovi odnose se naročito na:
prikupljanje i obradu podataka o prirodi i prirodnim vrednostima;
praćenje stanja i ocenu očuvanosti prirode i stepena ugroženosti objekata geonasleđa, divljih vrsta i njihovih staništa, stanišnih tipova, ekosistema, ekološki značajnih područja, zaštićenih područja, ekoloških koridora, ekološke mreže i predela;
izradu studija zaštite kojima se utvrđuju vrednosti područja predloženih za zaštitu i način upravljanja tim područjima;
izradu predloga akta o zaštiti područja;
izradu predloga akta o prestanku zaštite područja;
izradu predloga za prethodnu zaštitu područja;
davanje uslova za radove na zaštićenim prirodnim dobrima izdavanje mišljenja na plan upravljanja zaštićenog područja;
vršenje stručnog nadzora na zaštićenim prirodnim dobrima sa predlogom mera;
pružanje stručne pomoći upravljačima zaštićenih prirodnih dobara, organima lokalne samouprave, udruženjima građana, grupama građana i pojedincima na zaštiti prirode, predela i prirodnih dobara;
utvrđivanje uslova i mera zaštite prirode i prirodnih vrednosti u postupku izrade i sprovođenja prostornih i urbanističkih planova, projektne dokumentacije, osnova (šumskih, lovnih, ribolovnih, vodoprivrednih i dr.), programa i strategija u svim delatnostima koje utiču na prirodu;
obavljanje stručnih poslova u postupku izrade ocene prihvatljivosti radova i aktivnosti u prirodi, pripremanja i sprovođenja projekata i programa na zaštićenom području;
predlaganje obima i sadržaja studija izvodljivosti i procene uticaja na životnu sredinu u postupku reintrodukcije i naseljavanja divljih vrsta u slobodnu prirodu;
vođenje evidencije o načinu i obimu korišćenja, kao i faktorima ugrožavanja zaštićenih i strogo zaštićenih divljih vrsta radi utvrđivanja i praćenja stanja njihovih populacija;
učestvovanje u postupku javnog uvida radi proglašavanja zaštićenih prirodnih dobara;
organizovanje i sprovođenje vaspitno-obrazovnih i promotivnih aktivnosti u zaštiti prirode;
učešće u sprovođenju ratifikovanih međunarodnih ugovora o zaštiti prirode;
vođenje registra zaštićenih prirodnih dobara i drugih podataka od značaja za zaštitu prirode;
inventarizaciju pojedinačnih elemenata geološke, biološke i predeone raznovrsnosti sa statističkim analizama i izvještajima o njihovom stanju;
vođenje baze podataka u oblasti zaštite prirode kao dela jedinstvenog informacionog sistema Agencije za zaštitu životne sredine;
obaveštavanje javnosti o prirodnim vrednostima, zaštiti prirode, njenoj ugroženosti, faktorima i posledicama ugrožavanja;
obavljanje i drugih poslova utvrđenih ovim zakonom.
Ogranizacije za zaštitu prirode
Član 103.
Poslove zaštite prirode i prirodnih dobara koja se nalaze na teritoriji Republike Srbije obavlja Zavod za zaštitu prirode Srbije.
Poslove zaštite prirode i prirodnih dobara koja se celom svojom površinom nalaze na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine, obavlja Pokrajinski zavod za zaštitu prirode.
Organizacije za zaštitu prirode su pravna lica.
Organizacije za zaštitu prirode su ustanove.
U obavljanju poslova zaštite prirode i prirodnih dobara organizacije za zaštitu prirode iz st. 1. i 2. ovog člana ostvaruju saradnju kroz usaglašavanje programa zaštite prirodnih dobara.
Pokrajinski zavod za zaštitu prirode dostavlja izveštaj o ostvarivanju godišnjeg programa Zavodu za zaštitu prirode Srbije, najkasnije do 31. marta tekuće godine za proteklu godinu.
Programi zaštite prirodnih dobara
Član 104.
Stručni poslovi iz člana 102. ovog zakona obavljaju se na osnovu srednjoročnog i godišnjeg programa zaštite prirodnih dobara koje donose organizacije za zaštitu prirode, u skladu sa dokumentima zaštite prirode iz člana 111. ovog zakona.
Na srednjoročni program zaštite prirodnih dobara saglasnost daje Vlada, a na godišnji program zaštite prirodnih dobara Ministarstvo, odnosno nadležni organ autonomne pokrajine.
O ostvarenju srednjoročnog i godišnjeg programa zaštite prirodnih dobara organizacije za zaštitu prirode podnose izveštaj Ministarstvu, odnosno nadležnom organu autonomne pokrajine.
Sredstva za obavljanje delatnosti organizacije za zaštitu prirode propisane ovim zakonom i za rad organizacije za zaštitu prirode obezbeđuju se iz budžeta Republike Srbije, odnosno budžeta autonomne pokrajine i iz drugih izvora u skladu sa zakonom.
U obavljanju stručnih poslova organizacije za zaštitu prirode ostvaruju saradnju sa organizacijama iz oblasti nauke, kulture, obrazovanja, vaspitanja i drugih oblasti i organizuju aktivnosti usmerene na podizanje nivoa ekološke svesti.
IX. ZNAK ZAŠTITE PRIRODE
Znak zaštite prirode
Član 105.
Radi promovisanja zaštite prirode i identifikacije službenog lica u postupku nadzora i preduzimanja mera na zaštiti prirode koristi se znak zaštite prirode.
Ministar bliže propisuje izgled znaka, postupak i uslove za njegovo korišćenje.
Dan zaštite prirode
Član 106.
U cilju unapređivanja zaštite prirode obeležava se svake godine Dan zaštite prirode.
U Danu zaštite prirode organizuju se vaspitne, obrazovne, rekreativne, stručne i druge aktivnosti kojima se na primeren način podstiče i unapređuje zaštita prirode.
Dan zaštite prirode obeležava se svake godine, 11. aprila.
X. FINANSIRANjE ZAŠTITE PRIRODE
Obezbeđenje sredstava za zaštitu prirode
Član 107.
U budžetu Republike Srbije obezbeđuju se sredstva za zaštićena područja, za mere i aktivnosti predviđene aktom o zaštiti, zaštitu prirodnih vrednosti od međunarodnog i republičkog značaja, kao i onih prirodnih vrednosti koje utvrdi Ministarstvo, za novčane i druge podsticajne mere propisane ovim zakonom, za naknade šteta nanetih od zaštićenih divljih vrsta, za ostvarenje prava preče kupovine, za naknade vlasnicima i korisnicima prava na nekretninama za ograničenja kojima su podvrgnuti u zaštićenim prirodnim dobrima/resursima koje su od međunarodnog i republičkog značaja, kao i za druge namene utvrđene ovim zakonom.
U budžetu autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave obezbeđuju se sredstva za zaštitu prirodnih područja koje ona proglašava, za mere i aktivnosti predviđene aktom o zaštiti, za novčane i druge podsticajne mere propisane ovim zakonom, kao i za ostvarivanje prava preče kupovine i naknade vlasnicima i korisnicima prava na nekretninama za ograničenja kojima su podvrgnuti u tim zaštićenim područjima.
Sredstva za finansiranje zaštite prirode obezbeđuju se korišćenjem prirodnih dobara/resursa i zaštićenih područja, ako ovim ili posebnim zakonom nije drugačije propisano, i iz drugih izvora utvrđenih zakonom ili propisima donetim na osnovu ovog zakona.
Podsticajne mere za očuvanje i
zaštitu biološke i predeone raznovrsnosti
Član 108.
Očuvanje ugroženih divljih vrsta, ugroženih stanišnih tipova, zaštićenih područja i drugih zaštićenih prirodnih dobara i ekološke mreže, podstiče se novčanim naknadama i povoljnim kreditiranjem zaštitnih radnji.
Podsticajne mere iz stava 1. ovog člana namenjene su i zaštiti i očuvanju biološke i predeone raznovrsnosti, a naročito pri upravljanju koje uvažava i sprovodi mere očuvanja biološke i predeone raznovrsnosti, i koje nije štetno za prirodu, kao i za davanje naknada pravnim licima, preduzetnicima i fizičkim licima koji radi zaštite biološke i predeone raznovrsnosti trpe odgovarajuća ograničenja ili štete.
Vlada utvrđuje novčani podsticaj i naknade iz stava 1. i 2. ovog člana.
XI. ČUVANjE ZAŠTIĆENIH PODRUČJA
Čuvari prirode
Član 109.
Neposredni nadzor na zaštićenom području vrši čuvarska služba koju obezbeđuje upravljač.
Čuvar zaštićenog područja kontroliše sprovođenje pravila unutrašnjeg reda u zaštićenom području i obavlja poslove čuvanja zaštićenog područja.
Prava i dužnosti čuvara
Član 110.
Ako u vršenju čuvarske službe čuvar zaštićenog područja utvrdi da je učinjena radnja suprotno pravilima unutrašnjeg reda ili druge zakonom utvrđene zabrane kršenja režima zaštite, ili ako postoji osnovana sumnja da je učinjen prekršaj, odnosno krivično delo, ovlašćen je i dužan da:
1) prati kretanje i aktivnosti posetilaca i legitimiše lica koja zatekne u zaštićenom području;
2) izvrši pregled svih vrsta vozila, plovnih objekata i tovara;
3) izvrši svaki pregled, osim stanova i drugih prostorija, za čiji je pregled potreban sudski nalog;
4) privremeno oduzme predmete kojima je izvršen prekršaj ili krivično delo i predmete koji su nastali ili pribavljeni izvršenjem takvog dela, kao i da ove predmete, bez odlaganja, preda upravljaču zaštićenog područja radi čuvanja;
5) lice bez ličnih isprava, zatečeno u vršenju nedozvoljenih radnji, privede nadležnom organu unutrašnjih poslova;
6) zatraži uspostavljanje prethodnog stanja, odnosno naredi mere za sprečavanje i uklanjanje štetnih posledica;
7) sarađuje sa vlasnicima i korisnicima prava na nekretninama u zaštićenom području u cilju zaštite prirode;
8) sarađuje sa korisnicima prirodnih resursa u zaštićenom području i koordinira zajedničke akcije u cilju zaštite i racionalnog korišćenja prirodnih resursa;
9) prati stanja biljnih i životinjskih vrsta, kao i drugih vrednosti zaštićenog područja;
10) pruža pomoć posetiocima zaštićenog područja i lokalnom stanovništvu.
U vršenju službe čuvar je dužan da pokaže službenu legitimaciju.
Legitimaciju čuvara zaštićenog područja izdaje upravljač zaštićenog područja na obrascu koji propisuje ministar.
Čuvar zaštićenog područja mora da ima najmanje srednju stručnu spremu, jednu godinu radnog iskustva u struci i položen stručni ispit i da ispunjava propisane uslove za nošenje oružja i druge uslove, utvrđene aktom upravljača.
Za vreme službe, čuvar zaštićenog područja nosi službenu odeću, oružje, znak zaštite prirode i znak zaštićenog područja koje čuva i naoružan je oružjem koje odredi upravljač.
XII. DOKUMENTI ZAŠTITE PRIRODE
Osnovni dokumenti zaštite prirode
Član 111.
Osnovni dokument zaštite prirode i prirodnih vrednosti je Strategija zaštite prirode i prirodnih vrednosti (u daljem tekstu: Strategija) koju donosi Narodna skupština za period od deset godina, i programi zaštite prirode koje donose Vlada, nadležni organ autonomne pokrajine ili nadležni organ jedinice lokalne samouprave, za period od deset godina.
Programi iz stava 1. ovog člana moraju biti usklađeni sa Strategijom.
Strategija zaštite prirode
Član 112.
Strategija određuje dugoročne ciljeve i smernice očuvanja prirode i prirodnih vrednosti, načine njihovog sprovođenja u skladu sa ukupnim privrednim, društvenim i kulturnim razvojem Republike Srbije.
Strategija se izrađuje na osnovu izveštaja o stanju prirode i sprovođenju zaštite prirode i prirodnih vrednosti, (u daljem tekstu: Izveštaj o stanju prirode), a sadrži pored opštih strateških ciljeva, naročito:
1) smernice za očuvanje biološke, geološke i predeone raznovrsnosti, za očuvanje zaštićenih prirodnih dobara, ekološki značajnih područja, ekoloških koridora i ekološke mreže;
2) smernice za istraživanje i praćenje stanja u prirodi;
3) smernice za uključivanje zaštite prirode u druge sektore;
4) smernice za zakonodavni i institucionalni okvir;
5) smernice za vaspitanje i obrazovanje u cilju očuvanja biološke, geološke i predeone raznovrsnosti;
6) smernice za uključivanje lokalnog stanovništva u proces zaštite i unapređenja zaštićenih područja;
7) smernice za obaveštavanje javnosti i učešće javnosti u odlučivanju o zaštiti prirode;
8) akcione planove za sprovođenje smernica, s utvrđivanjem prioriteta i mogućih izvora finansiranja;
9) način ispunjavanja međunarodnih obaveza u zaštiti prirode.
Smernice utvrđene Strategijom primenjuju se u izradi dokumenata prostornog uređenja i planova upravljanja prirodnim resursima.
Stručnu osnovu za izradu Strategije izrađuje Zavod.
Revizija Strategije obavlja se po potrebi.
Strategija se objavljuje u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
Program zaštite prirode
Član 113.
Autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave, u okviru nadležnosti utvrđenih ovim i posebnim zakonom, donose svoje programe zaštite prirode, u skladu sa strateškim dokumentima iz člana 111. ovog zakona i svojim specifičnostima.
Dve ili više jedinica lokalne samouprave mogu doneti zajedničke programe iz stava 1. ovog člana.
Izveštaj o stanju prirode
Član 114.
Izveštaj o stanju prirode u Republici Srbiji podnosi se Narodnoj skupštini za period od pet godina, a sadrži naročito:
1) podatke o stanju geološke, biološke i predeone raznovrsnosti, zaštićenih
prirodnih dobara, ekološki značajnih područja, ekoloških koridora i ekološke mreže sa analizom stepena ugroženosti, faktorima ugrožavanja i problemima u zaštiti i unapređenju;
2) podatke o uticajima korišćenja prirodnih vrednosti dobara na geološku, biološku i predeonu raznovrsnost, na zaštićena prirodna dobra i ekološku mrežu;
3) podatke o uticajima pojedinih projekata i aktivnosti na prirodu i njene vrednosti;
4) ocenu sprovedenih mera u očuvanju prirode, njenih vrednosti i predeone raznovrsnosti;
5) analizu sprovođenja Strategije i drugih dokumenata značajnih za zaštitu prirode;
6) ocenu sprovedenog stručnog nadzora koji obavlja Zavod;
7) podatke o korišćenju finansijskih sredstava za zaštitu prirode;
8) procenu potrebe izrade novih ili izmene i dopune postojećih dokumenata kao i druge važne podatke za zaštitu i očuvanje prirode.
Izveštaj o stanju prirode, zaštićenih prirodnih dobara i ekoloških mreža priprema Zavod, u saradnji s Pokrajinskim zavodom za zaštitu prirode i drugim stručnim i naučnim institucijama, a utvrđuje Ministarstvo.
Autonomna pokrajina, odnosno jedinica lokalne samouprave pripremaju izveštaje o stanju prirode na svom području, koji dostavljaju Ministarstvu.
XIII. PRISTUP INFORMACIJAMA I UčEšćE JAVNOSTI
Pristup informacijama
Član 115.
Državni organi, organi autonomne pokrajine, organi jedinice lokalne samouprave, zavod, upravljači zaštićenih prirodnih dobara kao i ovlašćene i druge organizacije, dužni su da javnosti pruže podatake u vezi sa stanjem i zaštitom prirode, osim ako posebnim zakonom ili posebnim propisima nije propisana tajnost podataka.
Javnost ima pravo pristupa propisanim registrima ili evidencijama koje sadrže informacije i podatke u skladu sa ovim zakonom.
Informacije koje se odnose na zaštitu prirode dostavljaju se podnosiocu zahteva, u skladu sa zakonom.
Učešće javnosti u odlučivanju
Član 116.
U toku izrade propisa, odnosno akata o proglašavanju zaštićenih prirodnih dobara, planova upravljanja zaštićenim područjima i planova korišćenja prirodnih vrednosti, obezbeđuje se učešće javnosti u skladu sa ovim zakonom.
Vaspitanje i obrazovanje o zaštiti prirode
Član 117.
Ministarstvo nadležno za poslove obrazovanja dužno je da osigura uslove za unapređivanje vaspitanja i obrazovanja o zaštiti prirode.
Ministarstvo, nadležni organ autonomne pokrajine, zavod i pravna lica s javnim ovlašćenjima dužni su da obaveštavaju javnost o prirodnim vrednostima, zaštiti prirode, njenoj ugroženosti, faktorima i posledicama ugrožavanja.
XIV. NADZOR
Nadzor nad radom i primenom zakona
Član 118.
Nadzor nad primenom odredaba ovoga zakona i propisa donetih na osnovu ovog zakona vrši Ministarstvo, ako ovim zakonom nije drugačije propisano.
Nadzor nad zakonitošću rada zavoda vrši Ministarstvo, odnosno nadležni organ autonomne pokrajine.
Ministarstvo vrši nadzor nad radom upravljača zaštićenih prirodnih dobara, zavoda i imalaca javnih ovlašćenja u vršenju poverenih poslova.
Inspekcijski nadzor
Član 119.
Inspekcijski nadzor vrši Ministarstvo preko inspektora za zaštitu životne sredine (u daljem tekstu: inspektor) u okviru delokruga utvrđenog ovim zakonom.
Autonomnoj pokrajini poverava se vršenje inspekcijskog nadzora nad primenom odredaba ovog zakona na zaštićenim područjima, koja se nalaze na teritoriji autonomne pokrajine.
Jedinici lokalne samouprave poverava se vršenje inspekcijskog nadzora nad primenom odredaba ovog zakona na zaštićenim područjima koja proglašava nadležni organ jedinice lokalne samouprave.
Prava i dužnosti inspektora
Član 120.
U vršenju inspekcijskog nadzora inspektor ima prava i dužnost da utvrđuje:
1) korišćenje i upotrebu zaštićenih prirodnih vrednosti i drugih delova prirode;
2) sprovođenje uslova i mera zaštite prirode, drugih akata izdatih na osnovu ovoga zakona i drugih propisa;
3) sprovođenje kompenzacijskih mera;
4) sprovođenje planova upravljanja prirodnim dobrima/resursima u delu koji se odnosi na mere i uslove zaštite prirode;
5) sprovođenje plana upravljanja i programa zaštite, očuvanja, korišćenja i unapređenja zaštićene prirode i njenih vrednosti;
6) sprovođenje plana upravljanja i drugih akata zaštićenog područja;
7) radnje koje mogu prouzrokovati promene i oštećenja na zaštićenom području ili drugim zaštićenim prirodnim dobrima;
8) sprovođenje neposredne zaštite, očuvanja i korišćenja zaštićenih prirodnih dobara;
9) sprovođenje mera i uslova zaštite zaštićenih prirodnih dobara, zaštićenih biljnih i životinjskih vrsta i gljiva;
10) da li se izvoz, uvoz i tranzit zaštićenih divljih vrsta biljaka i životinja i gljiva vrši u skladu sa ovim zakonom i propisima donetim na osnovu ovog zakona;
11) da li se unošenje i ponovno unošenje divljih vrsta u prirodu vrši u skladu sa odredbama ovog zakona;
12) informisanje javnosti o stanju prirode, planovima upravljanja zaštićenog područja;
13) sprovođenje drugih propisanih uslova i mera zaštite biološke i predeone raznovrsnosti utvrđenih ovim zakonom i propisa donetih na osnovu ovog zakona; 14) da li se sprovodi monitoring stanja prirode i njenih vrednosti;
15) da li se vodi registar zaštićenih prirodnih dobara i druge propisane evidencije;
16) da li se genetički materijal koristi u skladu sa ovim zakonom i posebnim propisima;
17) da li upravljač zaštićenog područja izvršava obaveze ustanovljene aktom o zaštiti;
18) da li upravljač zaštićenog područja koristi sredstva za rad i obavljanje poslova na zaštiti i unapređivanju zaštićenog područja;
19) da li se korišćenje fosila, minerala kristala i bigra ili istraživanje njihovih nalazišta vrši u skladu sa ovim zakonom;
20) da li se sakupljanje i stavljanje u promet divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva njihovih razvojnih oblika i delova vrši u skladu sa propisanim uslovima;
21) da li se veštačko preseljavanje i naseljavanje populacija ili delova populacija autohtonih vrsta vrši u skladu sa odredbama ovog zakona;
22) da li se držanje, uzgoj i trgovina divljim životinjama obavlja sa dozvolom i pod uslovima i na propisani način.
Ovlašćenja inspektora
Član 121.
U vršenju inspekcijskog nadzora inspektor je ovlašćen da:
1) zabrani korišćenje i upotrebu zaštićenih prirodnih vrednosti i drugih delova prirode bez odobrenja ili protivno odobrenju;
2) naredi sprovođenje uslova i mera zaštite prirode, drugih akata izdatih na osnovu ovoga zakona i drugih propisa;
3) naredi sprovođenje kompenzacijskih mera;
4) naredi sprovođenje planova upravljanja prirodnim dobrima/resursima u delu koji se odnosi na mere i uslove zaštite prirode;
5) naredi sprovođenje plana upravljanja i programa zaštite, očuvanja, korišćenja i unapređenja zaštićene prirode i njenih vrednosti;
6) naredi sprovođenje plana upravljanja i drugih akata zaštićenog područja;
7) zabrani radnje koje mogu prouzrokovati promene i oštećenja na zaštićenom području ili drugim zaštićenim prirodnim dobrima;
8) naredi sprovođenje neposredne zaštite, očuvanja i korišćenja zaštićenih prirodnih dobara;
9) naredi sprovođenje mera i uslova zaštite zaštićenih prirodnih dobara, zaštićenih biljnih i životinjskih vrsta i gljiva;
10) zabrani izvoz, uvoz i tranzit zaštićenih divljih vrsta biljaka i životinja i gljiva ako se promet vrši suprotno sa ovim zakonom i propisima donetim na osnovu ovog zakona i ratifikovanim međunarodnim ugovorima;
11) zabrani unošenje divljih vrsta u prirodu ako je u suprotnosti sa odredbama ovog zakona;
12) naredi informisanje javnosti o stanju prirode, planovima upravljanja zaštićenog područja;
13) naredi sprovođenje drugih propisanih uslova i mera zaštite biološke i predeone raznovrsnosti utvrđenih ovim zakonom i propisa donetih na osnovu ovog zakona;
14) naredi sprovođenje monitoringa stanja prirode i njenih vrednosti;
15) naredi vođenje registara zaštićenih prirodnih dobara i druge propisane evidencije;
16) zabrani da se genetički materijal koristi suprotno odredbama ovog zakona i posebnim propisima;
17) naredi da upravljač zaštićenog područja izvršava obaveze ustanovljene aktom o zaštiti;
18) naredi da upravljač zaštićenog područja koristi sredstva za rad i obavljanje poslova na zaštiti i unapređivanju zaštićenog područja;
19) zabrani korišćenje fosila, minerala kristala i bigra ili istraživanje njihovih nalazišta ako je u suprotnosti sa ovim zakonom;
20) zabrani sakupljanje i stavljanje u promet divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva njihovih razvojnih oblika i delova ako se sakupljanje i stavljanje u promet vrši bez dozvole i suprotno propisanim uslovima;
21) zabrani veštačko preseljavanje i naseljavanje populacija ili delova populacija autohtonih vrsta bez dozvole ili suprotno propisanim uslovima;
22) zabrani držanje, uzgoj i trgovinu divljim životinjama bez dozvole ili pod uslovima i na propisani način;
23) zabrani oštećivanje ili uništavanje staništa zaštićenih divljih vrsta;
24) zabrani druge radnje i aktivnosti koje su u suprotnosti sa odredbama ovog zakona i propisa donetih na osnovu njega.
Radi sprečavanja nastanka neotklonjivih šteta na zaštićenom prirodnom dobru, biološkoj i predeonoj raznovrsnosti, smanjivanja štete nastale zbog obavljanja nedozvoljenih delatnosti, radnji ili aktivnosti, odnosno radi preduzimanja hitnih zaštitnih mera, ili radi otklanjanja neposredne opasnosti za život i zdravlje ljudi ili imovinu, inspektor može, u toku nadzora doneti rešenje i usmeno.
Konstatacija o izdatom usmenom rešenju unosi se u zapisnik, uz naznaku da će pisano rešenje biti doneto u roku od 8 dana.
Na rešenja inspektora iz st.1 i 2 . dozvoljena je žalba.
Rešenje inspektora iz stava 1. tač. 1), 7), 10), 11), 16), 19), 20), 21), 22), 23) i 24) ovog člana je konačno, i protiv njega se može voditi upravni spor.
Obaveštavanje drugih nadležnih organa
Član 122.
Ako u toku vršenja inspekcijskog nadzora inspektor oceni da su pored povrede ovog zakona povređeni i drugi zakoni i propisi kojima se uređuju pitanja od značaja za zaštitu prirode ili pojedinog njenog dela, dužan je, pored preduzimanja mera za koje je ovlašćen, da obavesti drugi nadležni organ.
Drugi nadležni inspekcijski organ o preduzetim merama izveštava inspektora.
U slučajevima kada inspektor utvrdi takve povrede zakona za koje su istovremeno propisane i nadležnosti drugih inspekcijskih organa, obavezan je da bez odlaganja, obavesti ministra kako bi se zajednički izvršio nadzor i preduzele odgovarajuće mere.
Oduzimanje predmeta i zaštićenih prirodnih dobara
Član 123.
U vršenju inspekcijskog nadzora inspektor ima pravo i dužnost da privremeno oduzme:
1) predmete, robu ili uređaje čija upotreba nije dozvoljena ili koji su nastali, odnosno kojima su izvršene nedozvoljene radnje;
2) pokretna zaštićena prirodna dokumenta ili zaštićenu divlju vrstu i naloži njihovo čuvanje.
Na rešenje inspektora iz stava 1. ovog člana, može se izjaviti žalba ministru.
Zaštićene divlje vrste stečene protivzakonitom radnjom, koje su podložne kvarenju ili se ne mogu odgovarajuće zbrinuti ili ako njihovo čuvanje zahteva veće troškove prodaju se, a odluku o prodaji, načinu i uslovima prodaje donosi ministar.
Ostvarena sredstva čuvaju se na evidentnom računu Ministarstva, do okončanja sudskog postupka.
Izuzetno, sa oduzetim pokretnim zaštićenim prirodnim dokumentima i zaštićenim divljim vrstama iz stava 1. ovog člana, može se postupiti i na drugi primereni način za njihovo očuvanje i zaštitu, a na predlog Zavoda, odnosno Prirodnjačkog muzeja (puštanje u prirodu, ustupanje zoološkom vrtu ili drugoj ustanovi, i sl.) uz potvrdu, na čuvanje i/ili prezentaciju i/ili prodaju.
XV. NADLEŽNOST ZA REŠAVANjE PO ŽALBI
Član 124.
Po žalbi na rešenje inspektora, rešava ministar.
Žalba se izjavljuje u roku od 15 dana od dana dostavljanja rešenja.
Žalba ne odlaže izvršenje rešenja.
Po žalbi na prvostepeno rešenje nadležnog organa autonomne pokrajine u vršenju poverenih poslova rešava ministar.
Po žalbi na prvostepeno rešenje nadležnog organa jedinice lokalne samouprave u vršenju poverenih poslova rešava ministar.
XVI. KAZNENE ODREDBE
Privredni prestupi
Član 125.
Novčanom kaznom od 1.500.000 do 3.000.000 dinara kazniće se za privredni prestup pravno lice ako:
1) koristi prostor, prirodne resurse i zaštićena područja na način koji prouzrokuje trajno narušavanje biološke, geološke, hidrološke, pedološke i predeone raznovrsnosti (član 8. stav 2);
2) ne postupa u skladu sa merama zaštite prirode utvrđenim u planovima, programima, osnovama i projektno-tehničkom dokumentacijom (član 10. stav 1);
3) ne izvrši sanaciju odnosno rekultivaciju (član 10. stav 7);
4) bez odlaganja i o svom trošku ne otkloni štetne posledice koje su u prirodi i zaštićenim prirodnim dobrima, nastale usled projekata i aktivnosti izvedenih bez utvrđenih uslova zaštite prirode ili suprotno datim uslovima (član 13);
5) sakuplja zaštićene divlje vrste gljiva, lišajeva, biljaka, životinja i njihove delove bez dozvole (član 76);
6) vrši prekogranični promet zaštićenim divljim vrstama bez dozvole Ministarstva (član 94. stav 1);
7) ne izvrši prijavu prekograničnog prometa zaštićenih divljih vrsta carinskoj službi (član 95).
Za privredni prestup iz stava 1 ovog člana, može se izreći novčana kazna u srazmeri sa visinom učinjene štete, neizvršene obaveze, ili vrednosti robe ili druge stvari koja je predmet privrednog presupa, a najviše do dvadesetostrukog iznosa učinjene štete, neizvršene obaveze ili vrednosti robe ili druge stvari koja je predmet privrednog prestupa.
Novčanom kaznom u iznosu od 100.000 do 200.000 dinara kazniće se za privredni prestup iz stava 1. ovoga člana i odgovorno lice u pravnom licu.
Za privredni prestup iz stava 1. ovog člana, pored propisane novčane kazne privrednom društvu ili drugom pravnom licu može se izreći i zaštitna mera zabrane obavljanja određene privredne delatnosti, a odgovornom licu zaštitna mera zabrane vršenja određene dužnosti u trajanju do deset godina.
Za privredni prestup iz stava 1. ovog člana može se uz kaznu izreći i zaštitna mera oduzimanja predmeta koji su upotrebljeni ili namenjeni za izvršenje privrednog prestupa, odnosno koji su nastali izvršenjem privrednog prestupa.
Prekršaji
Član 126.
Novčanom kaznom od 500.000 do 1.000.000 dinara kazniće se za prekršaj pravno lice ako:
1) planirane projekte i aktivnosti u prirodi koji nisu obuhvaćeni procenom uticaja na životnu sredinu, a koji sami ili s drugim projektima ili aktivnostima mogu imati uticaj na ekološki značajno područje ili zaštićeno prirodno dobro, obavlja bez saglasnosti (član 10. stav 3);
2) obavlja radnje, aktivnosti i delatnosti kojima se ugrožava hidrološka pojava ili opstanak i očuvanje biološke raznovrsnosti (član 18. stav 4);
3) upotrebljava hemijska sredstva u zaštićenim područjima (član 19. stav 3);
4) koristi hemijska sredstva, bez pribavljene saglasnosti Ministarstva (član 19. stav. 4);
5) genetički materijal uzima iz prirode, suprotno članu 20. stav 2. ovog zakona;
6) obavlja ili preduzima radnje i delatnosti koje mogu narušiti svojstva zaštićenog područja (čl. 29. do 35);
7) obavlja radnje i/ili aktivnosti koje mogu da dovedu do narušavanja ili uništavanja ekološki značajnog područja (član 40. stav 2);
8) u zaštićenom području obavlja delatnost suprotno planu upravljanja ( član 52. stav 4);
9) planirane radove i aktivnosti, odnosno izvođenje projekta pismeno ne prijavi upravljaču (član 57. stav 4);
10) na primeren način i o svom trošku ne preduzme sve dozvoljene radnje i aktivnosti kako bi se sprečio nastanak štete (član 64. stav 2);
11) preduzima radnje kojima se mogu ugroziti strogo zaštićene vrste biljaka, životinja, gljiva i njihovih staništa (član 74);
12) ne pribavi dozvolu iz člana 75. ovog zakona;
13) sakuplja i koristi zaštićene divlje vrste suprotno propisanim uslovima (član 77);
14) obavlja istraživanja na zaštićenim vrstama bez dozvole ministarstva i/ili ne dostavi rezultate istraživanja (član 78);
15) koristi zabranjena sredstva za hvatanje i ubijanje divljih životinja suprotno članu 79. ovog zakona;
16) ako ne preduzima mere zaštite iz člana 81. ovog zakona;
17) unosi alohtone divlje vrste i njihove hibride u slobodnu prirodu suprotno članu 82. ovog zakona;
18) vrši premeštanje jedinki autohtonih divljih vrsta bez saglasnosti ministarstva (član 84);
19) vrši reintrodukciju divljih vrsta bez dozvole ministarstva (član 85);
20) ako drži, uzgaja , prodaje i kupuje strogo zaštićene i zaštićene divlje vrste suprotno uslovima iz člana 87. ovog zakona;
21) ako drži zaštićene divlje životinje bez dozvole Ministarstva (član 88);
22) uzgaja i trguje divljim vrstama suprotno čl. 89. i 90. ovog zakona;
23)ako obavlja poslove prihvatilišta bez dozvole Ministarstva (član 91);
24) postupa sa nađenim primercima zaštićenih divljih životinja suprotno članu 93. ovog zakona;
25) uzima iz prirode geološka i paleontološka dokumenta koji su proglašeni zaštićenim prirodnim dobrima ili se nalaze na objektu geonasleđa, zaštićenom nalazištu ili ležištu mineralnih sirovina suprotno članu 98. ovog zakona;
26) vrši istraživanja nalazišta geoloških i paleontoloških dokumenata suprotno članu 99. ovog zakona;
27) ako vrši izvoz pokretnih zaštićenih prirodnih dokumenata , suprotno članu 100. ovog zakona.
Za prekršaj iz stava 1. ovog člana može se izreći novčana kazna u srazmeri sa visinom pričinjene štete ili neizvršene obaveze, vrednosti robe ili druge stvari koja je predmet prekršaja, a najviše do dvadesetostrukog iznosa tih vrednosti.
Za prekršaj iz stava 1. ovog člana kazniće se i odgovorno lice u preduzeću ili drugom pravnom licu novčanom kaznom od 25.000 do 50.000 dinara.
Za radnje iz člana 125. stav 1. tač. 5), 6) i 7) kao i za radnje iz stava 1. ovog člana, kazniće se preduzetnik za prekršaj novčanom kaznom od 250.000 do 500.000 dinara.
Za radnje iz člana 125. stav 1. tač. 5), 6) i 7), kao i za radnje iz stava 1. tač. 2), 5), 6), 7), 8), 9),10), 11), 12), 13), 14), 15), 17), 18), 19), 20), 21), 22), 23), 24), 25), 26) i 27) ovog člana, kazniće se za prekršaj fizičko lice novčanom kaznom od 5.000 do 50.000 dinara ili kaznom zatvora do 30 dana.
Za prekršaj iz st. 1, 4. i 5. ovog člana može se uz kaznu izreći i zaštitna mera oduzimanja predmeta koji su upotrebljeni ili namenjeni za izvršenje prekršaja, odnosno koji su nastali izvršenjem prekršaja.
Prekršaj odgovornog lica u organu državne uprave,
imaocu javnih ovlašćenja, odnosno ovlašćenom pravnom licu
Član 127.
Novčanom kaznom od 25.000 do 50.000 dinara kazniće se za prekršaj odgovorno lice u državnom organu, organu teritorijalne autonomije, organu jedinice lokalne samourave i imaocu javnih ovlašćenja ako:
1) ne prati stanje staništa i tipova staništa (član 16. stav 4);
2) ne odredi količinu vode u vlažnim i vodenim ekosistemima koja je nužna za očuvanje hidrološke pojave i opstanak biološke raznovrsnosti (član 18. stav 5);
3) ne prati stanje ekološki značajnih područja, ekoloških koridora i cele ekološke mreže (član 39. stav 4);
4) ne vodi registar zaštićenih prirodnih dobara (član 50);
5) ne dostavi planove upravljanja i izveštaje o ostvarivanju planova upravljanja i ne obezbedi obaveštavanje javnosti (član 54);
6) u postupku izrade plana ne pribavi uslove zaštite prirode( član 55. stav 3);
7) ne donese Pravilnik o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi (član 56);
8) ne upravlja zaštićenim područjem na propisan način (član 68);
9) sredstva ostvarena po osnovu naknade za korišćenje prirodnog područja ne koristi za zaštitu i unapređivanje zaštićenog područja i ne vodi ih na posebnom računu (član 70. st. 6. i 7);
10) ne obavlja stručne poslove iz okvira svoje delatnosti iz člana 102. stav 1. tač. 8), 13), 16) i 19) ovog zakona.
Član 128.
Novčanom kaznom od 5.000 do 30.000 dinara kazniće se za prekršaj fizičko lice ako ne postupi po nalogu čuvara zaštićenog područja ili ga omete u vršenju njegovih ovlašćenja (član 56. stav 4).
Član 129.
Novčanom kaznom od 5.000 dinara kazniće se za prekršaj roditelj, staralac, odnosno odgovorno lice u organu starateljstva, ako zbog propuštanja dužnog nadzora nad maloletnikom, maloletnik učini prekršaj iz člana 126. stav 1. tač. 11), 15), 21), 22) i 24) i člana 128. ovog zakona.
XVII. PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
Član 130.
Prirodna dobra zaštićena do stupanja na snagu ovog zakona, ostaju pod zaštitom, a upravljači, vlasnici i korisnici tih zaštićenih prirodnih dobara imaju prava i obaveze propisane ovim zakonom.
Ekološka mreža biće utvrđena i postaje deo evropske ekološke mreže Natura 2000 do dana pristupanja Republike Srbije Evropskoj Uniji.
Član 131.
Pravna lica koja upravljaju šumama, divljači i vodama dužna su da usklade šumske, lovne, ribolovne i vodoprivredne osnove sa odredbama ovog zakona prilikom njihove obnove ili prve revizije.
Pravna lica, preduzetnici i fizička lica koja upravljaju zaštićenim područjem dužna su da planove upravljanja zaštićenim područjem usklade sa odredbama ovog zakona u roku od dve godine od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Vlasnici stubova i tehničkih komponenata izgrađenih pre stupanja na snagu ovog zakona, koji u velikoj meri ugrožavaju ptice i slepe miševe, preduzeće u roku od pet godina od dana stupanja na snagu ovog zakona mere zaštite od strujnog udara, u skladu sa članom 81. ovog zakona.
Pravna lica, preduzetnici i fizička lica koja obavljaju trgovačku delatnost u smislu ovog zakona dužna su da usklade svoje poslovanje sa odredbama ovoga zakona u roku od trideset dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Pravna lica, preduzetnici i fizička lica koji su vlasnici ili po bilo kom drugom osnovu držaoci zaštićenih divljih životinja i biljaka, a za koje je po odredbama ovog zakona, potrebno pribavljanje dozvole, dužna su da podnesu zahtev Ministarstvu u roku od tri meseca od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Upravljači zaštićenih područja dužni su da usklade upravljanje zaštićenim područjem sa odredbama ovog zakona u roku od tri meseca od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Član 132.
Zavod je dužan da uskladi svoj rad, poslovanje i opšta akta sa odredbama ovog zakona u roku od dve godine od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Javno preduzeće „Nacionalni park Đerdap”, Javno preduzeće „Nacionalni park Šar planina”, Javno preduzeće „Nacionalni park Kopaonik”, Javno preduzeće „Nacionalni park Tara” i Javno preduzeće „Nacionalni park Fruška gora” dužna su da usklade svoj rad, poslovanje i opšta akta sa odredbama ovog zakona u roku od dve godine od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Član 133.
Vlada, odnosno nadležni organ Autonomne pokrajine Vojvodine osnovaće organizacije iz člana 103. ovog zakona u roku od šest meseci od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Za obavljanje poslova iz člana 103. ovog zakona sredstva, prava i obaveze za rad Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode predstavljaju deo sredstava, prava i obaveza dosadašnjeg Zavoda za zaštitu prirode Srbije koje se nalaze na području Autonomne Pokrajine Vojvodine.
Podela sredstava, prava i obaveza nastala za vreme dosadašnjeg rada Zavoda za zaštitu prirode Srbije utvrdiće se deobnim bilansom dosadašnjeg Zavoda za zaštitu prirode Srbije.
Organizacije iz stava 1. ovog člana preuzeće, danom početka rada, sredstva, prava i obaveze zavoda iz stava 2. ovog člana, kao i zaposlene u tim zavodima.
Zavod za zaštitu prirode Srbije sa sedištem u Beogradu, Pokrajinski zavod za zaštitu prirode sa sedištem u Novom Sadu ne mogu da otuđuju imovinu, vrše statusne promene, ni da zapošljavaju nove radnike od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Član 134.
Podzakonski propisi za sprovođenje ovog zakona biće doneti u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Do stupanja na snagu propisa utvrđenih ovim zakonom ostaju na snazi propisi koji su doneti na osnovu Zakona o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br. 66/91, 83/92, 53/93-dr.zakon, 67/93-dr.zakon, 48/94-dr.zakon, 53/95 i 135/04).
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaju da važe odredbe o zaštiti prirode sadržane u Zakonu o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br. 66/91, 83/92, 53/93-dr.zakon, 67/93-dr.zakon, 48/94-dr.zakon, 53/95 i 135/04) i Zakon o nacionalnim parkovima („Službeni glasnik RS”, broj 39/93), osim odredaba čl. 6. i 7. i opisa područja nacionalnih parkova, a do donošenja posebnih zakona.
Postupci započeti prema odredbama Zakona o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br. 66/91, 83/92, 53/93-dr.zakon, 67/93-dr.zakon, 48/94-dr.zakon, 53/95 i 135/04) završiće se po odredbama ovog zakona.
Član 135.
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
O b r a z l o ž e nj e
I USTAVNI OSNOV ZA DONOŠENjE ZAKONA O ZAŠTITI PRIRODE
Ustavni osnov za donošenje ovog zakona je član 97. tačka 9. Ustava Republike Srbije, prema kome Republika Srbija uređuje i obezbeđuje sistem zaštite i unapređenja životne sredine.
II RAZLOZI ZA DONOŠENjE ZAKONA I CILjEVI KOJI SE OSTVARUJU
U skladu sa Ustavom, Republika Srbija uređuje sistem zaštite životne sredine Zakonom o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS“, broj 135/2004) i posebnim zakonima i podzakonskim aktima.
Sistem zaštite životne sredine može se sprovoditi usaglašavanjem posebnih zakona kojima se uređuje zaštita, korišćenje i upravljanje činiocima životne sredine. Potreba za održivim i racionalnim korišćenjem prirodnih resursa i dobara, obavezuje u ovom trenutku donošenje novog propisa kojim se uređuje njihova zaštita, unapređivanje i korišćenje, a posebno u delu koji obuhvata zaštitu, očuvanje i racionalno korišćenje prirode i njenih vrednosti, biološku i predeonu raznovrsnost.
Zakonom o zaštiti životne sredine zaštita, očuvanje prirode i njene biološke i predeone raznovrsnosti uređena je samo načelno i utvrđeno da se ova oblast uredi posebnim zakonom, do kada ostaju na snazi odredbe Zakona o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS“, br. 66/91, 83/92, 53/93, 67/93, 48/94, 53/95 i 135/04) kojima se uređuje zaštita prirode. Te odredbe se nisu menjale (sem u delu kaznenih) od njegovog donošenja.
U Evropi i svetu poslednjih petnaest godina postignut je napredak u konceptu očuvanja (konzervaciji) prirode, njenih prirodnih vrednosti i postavljeni uslovi za održivim i racionalnim upravljanjem prirodnim vrednostima. Zakonsko uređenje ove oblasti u Republici Srbiji regulisano koje je kroz odredbe Zakona o zaštiti životne sredine iz 1991. godine, nameće potrebu za noveliranjem pravnih normi sa jedne strane, a sa druge strane deo je procesa usaglašavanja sa međunarodnim normama.
Zaštita prirode je jedna od osnovnih oblasti u zaštiti životne sredine. Stalno pogoršavanje stanja prirodnih staništa i pretnja izvesnim vrstama divlje flore i faune predstavlja jedno od osnovnih pitanja politike EU u oblasti životne sredine. Procenjuje se da je danas u Evropi ozbiljno ugroženo ili se nalazi na ivici izumiranja oko 1000 biljnih vrsta i više od 150 različitih vrsta ptica. Glavnim uzrocima se smatraju stalni gubitak i smanjenje zemljišta zbog urbanog razvoja, izgradnja puteva kao i sve više intenzivna poljoprivreda.
Politika EU u oblasti zaštite prirode je zasnovana na većem broju izvora prava iako se može reći da se ona oslanja na dva glavna dela legislative. To su upustva o pticama i upustvo o staništima, a drugo je regulativa kojom se utvrđuju specifični finansijski instrumenti za oblast zaštite prirode. Prioriteti koji se postavljaju pred Evropu a koju i Republika Srbija sledi je NATURA 2000, i «Emerald mreža» koju je inicirao Savet Evrope kao deo aktivnosti na implementaciji Bernske konvencije. U razvoj i uspostavljanje ove mreže uključene su zemlje članice i nečlanice Evropske unije i jedan broj afričkih zemalja.
Predložena rešenja su izraz usklađivanja sa međunarodnim obavezama koje proizilaze iz ratifikovanih međunarodnih ugovora u oblasti zaštite biodiverziteta: Konvencije o biološkoj raznovrsnosti, Konvencije o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama divlje flore i faune (CITES), Konvencije o zaštiti kulturne i prirodne baštine, Konvencije o močvarama koje su od međunarodnog značaja, posebno kao prebivalište ptica močvarica, kao i direktivama EZ o zaštiti prirode:
– Direktive Saveta 92/43/EEZ od 21. maja 1992. godine (Službeni glasnik EU L 206. 22/7/1992 P. 0007-0050) o zaštiti prirodnih staništa i divljih biljnih i životinjski vrsta, koja ima za cilj održavanje biodiverziteta kroz očuvanje prirodnih staništa i divlje flore i faune u Evropi. Ova Direktiva ima za cilj da unapredi održavanje biodiverziteta kroz definisanje zajedničkih okvira za očuvanje divlje flore i faune kao i staništa od interesa za EU. Zato se osniva evropska ekološka mreža- Natura 2000 koja uključuje specijalna područja očuvanja određena od strane država članica;
– Direktive Saveta 79/409/EEC od 2. aprila 1979. (Službeni glasnik L103, 25.0401979.,str.0001-0018) o očuvanju divljih ptica;
– Direktive Saveta 1999/22/EC od 29. marta 1999. godine ( Službeni glasnik L 094, 09.04. 1999., str0024- 0026) u vezi sa držanjem divljih životinja u zoološkim vrtovima, koja ima za cilj da se utvrde minimalni standardi za držanje i brigu o životinjama u zoološkim vrtovima i da se ojača uloga zooloških vrtova u očuvanju biodivrziteta. Direktivom su propisane mere za izdavanje dozvola, i kontrolu vrtova, kao i vođenje registra vrtova, sprečavanje bekstva životinja, veterinarske zaštite.
– Uredbe Saveta (EC) br. 338//97 od 9. decembra 1996. godine (Službeni glasnik L 061, 03/03/1997, str. 1) o zaštiti faune i flore regulisanjem njihove trgovine. Ova Uredba se primenjuje u skladu sa ciljevima, principima i odredbama Konvencije o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama divlje flore i faune (CITES).
Posebno treba napomenuti da su u postupku izrade Nacrta zakona uzete u obzir i odredbe ratifikovanih konvencija, i to: Konvencija o zaštiti migratornih vrsta , Konvencija o zaštiti evrposke divlje flore i faune, Karpatske konvencije.
1. Uvodne napomene
Predlog zakona uvažava do sada dostignuti stepen demokratskog i tehničko-tehnološkog razvoja, različitosti i specifičnosti prostora Republike Srbije i na celovit način reguliše odnos prema očuvanju staništa, predela i biološke raznovrsnosti.
Složenost, kompleksnost i međuzavisnost pojava i procesa u životnoj sredini zahteva integrisani pristup i definisanje osnovnih načela i uslova za normativno uređivanje u oblasti upravljanja prirodnim vrednostima a pre svega zaštiti i očuvanju biološke i predeone raznovrsnosti.
Posebno treba istaći da teritorija Republike Srbije ima veliki biodiverzitet uslovljen: 1) biogeografskim položajem koji je omogućio rasprostranjenje različitih floro- fauno i geno elemenata; 2) velikom raznovrsnošću ekoloških uslova (klimatskih, orografskih, geoloških, itd.) od nizija do visokoplaninskih oblasti koji omogućuju obrazovanje velikog broja staništa što se odražava i na raznovrsnost predela; 3) mozaičnim rasporedom staništa; 4) razvođem tri velika rečna sliva i prisustvom pripadajuće slatkovodne faune; 5) geografskim položajem na osnovnim faunističkim migratornim rutama; 6) refugijalnim prostorima kakvi su kanjoni i klisure, pećine u krasu itd. Prema broju vrsta u odnosu na veličinu teritorije, diverzitet vrsta vaskularne flore Srbije je među najvećim u Evropi (Srbija 0,718, Grčka 0,733, Bugarska 0,722, Rumunija 0,657, Bosna i Hercegovina 0,759, Mađarska 0,673, Italija 0,684, Francuska 0,638, Britanija 0,601). Brojne vrste su tercijarni, glacijalni, borealni, kserotermni ili stepski relikti. Lokalni endemiti flore Srbije su većinom reliktne vrste tercijerne starosti. Pored endemita Balkana, u flori Srbije su prisutne i subendemične vrste, koje su pored Balkanskog poluostrva rasprostranjene i u drugim susednim regionima Evrope i zapadne Azije. Raznovrsnost faune je takođe izrazito visoka u poređenju sa stanjem u Evropi. Registrovano je oko 110 vrsta riba (od 7 endemičnih vrsta Dunavskog basena, na teritoriji Srbije živi 5 vrsta), oko 20 vrsta vodozemaca, najmanje 45 vrsta gmizavaca, oko 260 vrsta ptica gnezdarica, 94 vrste sisara (iz reda bubojeda 10, slepih miševa 25, mesoždera 19, papkara 7, glodara 32. 1). Ukupan broj sisara, ptica gnezdarica, gmizavaca i vodozemaca čini oko 43,3% ukupnog broja ovih grupa životinja u Evropi. Stanje biodiverziteta Srbije uslovljava donošenje zakona kojim se reguliše njegova zaštita, očuvanje i korišćenje.
Jedan od načina ostvarivanja te politike zaštite je i očuvanje biološke raznovrsnosti imajući u vidu ekonomske, kulturne i regionalne potrebe država Evrope i princip održivog razvoja. Prirodna staništa evropskog kontinenta izložena su neprestanom propadanju i povećavanju broja ozbiljno ugroženih divljih vrsta. Potreba za očuvanjem i zaštitom kao dela ekološkog nasleđa koji često ne poznaje granice obavezuje sve države da svojim normativnim, planskim i drugim merama spreče i očuvaju biološku raznovrsnost Evrope.
Sa aspekta politike jedne zemlje, posmatranje biološke raznovsnosti prvenstveno se definiše u ekonomskom smislu vrednosti bioloških resursa za socijalni i ekonomski razvoj date zajednice. Biološki resursi predstavljaju gradivni materijal koji ulazi u svaki osnovni tip ekonomske delatnosti i to na njenim bazičnim nivoima. Na tim osnovama zasnovan je i Predlog zakona o zaštiti prirode.
2. Pravni okvir
Pri rešavanju problema zaštite životne sredine sve zemlje se suočavaju sa potrebom da otklanjaju nasleđene probleme i da istovremeno preventivno deluju i i spreče dalje uništavanje, degradiranje i oštećenja prirode i prirodnih resursa i dobara. Razvijaju se integrisani pristupi upravljanju pojedinim resursima, kao i integrisani pristup upravljanju svim prirodnim resursima.
III OBJAŠNjENjA OSNOVNIH PRAVNIH INSTUTUTA
I. OSNOVNE ODREDBE (član 1-7)
Ovim odredbama Predloga zakona uređuje se zaštita i očuvanje prirode i prirodnih vrednosti, biološke, geološke i predeone raznovrsnosti kao dela životne sredine na način i pod uslovima utvrđenim zakonom. Priroda i prirodne vrednosti uživaju posebnu zaštitu, kao dobra od opšteg interesa za Republiku Srbiju. Nacrtom zakona se utvrđuju ciljevi zaštite prirode i prirodnih vrednosti, i to: zaštita, očuvanje i unapređenje biološke (genetičke, specijske, ekosistemske), geološke i predeone raznovrsnosti; usklađivanje ljudskih aktivnosti, ekonomskih i društvenih razvojnih planova, programa, osnova i projekata sa održivim korišćenjem obnovljivih i neobnovljivih prirodnih vrednosti i resursa i dugoročnim očuvanjem prirodnih ekosistema i prirodne ravnoteže; održivo korišćenje/upravljanje prirodnim resursima i dobrima, obezbeđivanje njihove funkcije uz poštovanje načela očuvanja prirodnih vrednosti i ravnoteže prirodnih ekosistema; blagovremeno sprečavanje ljudskih aktivnosti i delatnosti koje mogu dovesti do trajnog osiromašenja biološke i predeone raznovrsnosti, kao i poremećaja sa negativnim posledicama u prirodi; utvrđivanje i praćenje stanja u prirodi i unapređenje stanja narušenih delova prirode i predela. (član 1-3)
Takođe, Predlogom zakona utvrđeni su ciljevi zaštite prirode koje se sprovode utvrđivanjem i procenom stanja, pojava i procesa u prirodi i predelu; zaštitom prirodnih dobara; uspostavljanjem sistema praćenja prirodnih vrednosti i zaštićenih prirodnih dobara; sprovođenjem mera zaštite prirode i predela; utvrđivanjem uslova i mera zaštite prirode i predela u prostornim i urbanističkim planovima, projektnoj dokumentaciji, osnovama i programima upravljanja prirodnim resursima, razvijanjem svesti o potrebi zaštite prirode u procesu vaspitanja i obrazovanja (član 2).
Odredbe Predloga zakona ne primenjuju se u slučaju suzbijanja i sprečavanja neposredne opasnosti po život ili zdravlje ljudi ili imovinu, spašavanja ljudi i imovine i primenjuju se samo za vreme trajanja navedenih okolnosti, koje se utvrđuju posebnim aktom nadležnog organa (član 3).
Predlogom zakona utvrđeno je značenje izraza koji su upotrebljeni u ovom zakonu i usaglašeni sa međunarodnim dokumentima o zaštiti prirode. Takođe, data su načela zaštite i unapređivanja prirode i to: načelo visokog stepena zaštite prirode i prirodnih vrednosti, načelo održivosti, načelo primene mera i uslova zaštite prirode, načelo integrisane zaštite, načelo „korisnik plaća” i načelo saradnje, kao i subjekti zaštite prirode – Republika, autonomna pokrajina, opština, odnosno grad (u daljem tekstu: jedinica lokalne samouprave), pravna i fizička lica koji u obavljanju privrednih i drugih delatnosti koriste prirodne vrednosti i prirodne resurse, naučne i stručne organizacije i druge javne službe i građanin, grupe građana, njihova udruženja, profesionalne ili druge organizacije, subjekti zaštite prirode (član 4-7).
II. ZAŠTITA PRIRODE (član 7- 27)
Mere zaštite i unapređivanja prirode odnose se na zaštitu i unapređivanje prirode i prirodnih vrednosti; zaštitu prirodnih dobara; održivo korišćenje prirodnih resursa, prirodnih vrednosti i prirodnih dobara i kontrola njihovog korišćenja; očuvanje ekoloških mreža i koridora; sprovođenje nacionalne strategije, zakonske regulative, planova, programa, osnova i druge dokumentacije; ublažavanje štetnih posledica izazvanih aktivnostima u prirodi, korišćenjem prirodnih resursa/dobara ili prirodnim katastrofama;
podsticajne mere za zaštitu i unapređenje prirodnih vrednosti i prirodnih dobara (član 7).
U Predlogu zakona je utvrđeno da se planiranje, uređenje i korišćenje prostora, predela, prirode, prirodnih vrednosti i zaštićenih prirodnih dobara sprovodi na osnovu prostornih i urbanističkih planova, planske i projektne dokumentacije, osnova i programa upravljanja i korišćenja prirodnih resursa i dobara u skladu sa merama i uslovima zaštite prirode određenim u svrhu očuvanja prirode i njenih vrednosti (član 8).
U članu 9. i 10.utvrđeni su uslovi zaštite prirode u planovima osnovama i programima, i to: planovi, osnove i programi iz člana 8. ovog zakona sadrže uslove zaštite prirode, a naročito: 1) uslove za očuvanje biološke, geološke i predeone raznovrsnosti; 2) pregled zaštićenih i evidentiranih prirodnih dobara; 3) uslove zaštite i očuvanja prirode i zaštićenih prirodnih dobara, kao i obaveze nosioca projekta i korisnika prirodnih resursa. Takođe, utvrđene su obaveze nosioca projekta i korisnika prirodnih resursa, odnosno nosilac projekta, odnosno pravno lice, preduzetnik i fizičko lice, koje koristi prirodne resurse, obavlja građevinske i druge radove, aktivnosti i intervencije u prirodi, dužno je da postupa u skladu sa merama zaštite prirode utvrđenim u planovima, osnovama i programima, i u skladu sa projektno-tehničkom dokumentacijom, na način da se izbegnu ili na najmanju meru svedu ugrožavanje i oštećenje prirode.
Članom 11. Predloga zakona je propisano da ako način ili obim korišćenja prirodnih vrednosti neposredno ugrožava opstanak neke vrste, njenog staništa ili prirodnog ekosistema, ministar nadležan za poslove zaštite životne sredine (u daljem tekstu: ministar), naredbom može ograničiti, privremeno ili trajno obustaviti korišćenje uz prethodno pribavljeno mišljenje ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Za ograničenja kojima su podvrgnuti, vlasnici ili korisnici imaju pravo na naknadu srazmerno umanjenom prihodu, da se visina naknade utvrđuje se sporazumno, a u slučaju spora o visini naknade odlučuje sud, da se ta naknada isplaćuje se na teret sredstava budžeta Republike. Takođe, propisano je da vlasnik ili korisnik koji ne postupi po ovoj naredbi odgovara za štetu nastalu na vrsti, staništu ili prirodnom ekosistemu, koja je nastala nakon donošenja naredbe.
Pravno lice, preduzetnik i fizičko lice koje realizacijom projekta, radova ili aktivnosti iz člana 10. ovog zakona izazove štetne posledice na zaštićenom prirodnom dobru dužno je da sprovede kompenzacijske mere (član 12.)
Kompenzacijske mere određuju se u zavisnosti od predviđenih ili prouzrokovanih oštećenja prirode, i to: 1) uspostavljanjem novog lokaliteta koje ima iste ili slične osobine kao oštećeni lokalitet; 2) uspostavljanjem drugog lokaliteta značajnog za očuvanje biološke i predeone raznovrsnosti, odnosno za zaštitu prirodnog dobra; 3) novčanom naknadom u vrednosti prouzrokovanog oštećenja lokaliteta u slučaju da nije moguće sprovesti kompenzacijske ili mere sanacije. Kompenzacijske mere utvrđuje Ministarstvo.
Predlog zakona uvodi i obavezu otklanjanja štetnih posledica na prirodu i njene vrednosti u slučaju da su projekti ili aktivnosti u prirodi izvedeni bez utvrđenih uslova zaštite prirode ili suprotno datim uslovima zaštite prirode (član 13).
U Predlogu zakona utvrđene su osnove zaštite biološke raznovrsnosti, zaštiti ekosistema -šumskih, visokoplaninskih, vodenih i vlažnih, a posebno očuvanju staništa i stanišnih tipova, zaštita geološke raznovrsnosti, speleoloških objekata i predela, upotreba bioloških, biotehničkih i hemijskih sredstava u zaštiti ekosistema i zaštićenim područjima očuvanje genetičke raznovrsnosti, pristup izvorima genetičkog materijala, banka gena (član 14-27).
III. ZAŠTIĆENA PRIRODNA DOBRA (član 27-41)
Predlog zakona utvrđuje da se područja ili njihovi delovi, divlje biljne i životinjske vrste i geološke pojave, oblici i dr., a koja imaju izraženu biološku, geološku, ekosistemsku i/ili predeonu raznovrsnost mogu proglasiti za zaštićena prirodna dobra, i to: zaštićena područja (strogi rezervat prirode; specijalni rezervat prirode; nacionalni park; spomenik prirode; zaštićeno stanište; predeo izuzetnih odlika; park prirode); zaštićene vrste (strogo zaštićena divlja vrsta; zaštićene vrste; pokretna zaštićena prirodna dokumenta, režimi zaštite, ekološki značajna područja, ekološka mreža.
IV. POSTUPAK PROGLAŠAVANjA ZAŠTIĆENIH PRIRODNIH DOBARA(član 41-51)
.
Postupak proglašavanja zaštićenih prirodnih dobara zasniva se na stručnoj osnovi – studiji zaštite, koju izrađuje zavod. Nadležni organi za proglašavanje zaštite Narodna skupština Republike Srbije, Vlada, nadležni organ autonomne pokrajine i nadležni organ jedinice lokalne samouprave, a u zavisnosti od vrste zaštićenog prirodnog dobra.
Studija zaštite sadrži: obrazloženje predloga za pokretanje postupka zaštite; opis prirodnih, stvorenih i predeonih odlika prirodnog dobra; ocenu stanja područja; predlog kategorije i režima zaštite (zona zaštite); kartografski prikaz sa ucrtanim granicama, odnosno sa oznakom lokacije na osnovu podataka iz katastra nepokretnosti; koncept zaštite, unapređenja, održivog razvoja, način upravljanja tim područjem, kao i moguće izvore potrebnih sredstava za sprovođenje akta o proglašenju zaštićenog područja.
U Predlogu zakona je regulisan postupak proglašavanja zaštićenog područja. Postupak zaštite prirodnog dobra je pokrenut kada zavod predlog za zaštitu uputi nadležnom organu. O predlogu za proglašenje zaštićenog područja nadležni organ za donošenje akta o zaštiti obaveštava javnost. Obaveštavanje javnosti podrazumeva javni uvid u predloženi akt o proglašenju zaštićenog područja i stručnu osnovu sa kartografskom dokumentacijom. Javni uvid traje najmanje 20 dana. Obaveštenje o javnom uvidu objavljuje se u najmanje jednom javnom glasilu, a sadrži podatak gde se može pregledati stručna osnova sa kartografskom i drugom dokumentacijom.
Zakonom je utvrđen sadržaj akta o zaštiti, objavljivanje akta o proglašenju
u »Službenom glasniku Republike Srbije«, službenom glasilu autonomne pokrajine i u službenom glasilu jedinice lokalne samouprave. Akt o proglašenju dostavlja se: nadležnom sudu radi upisa u zemljišne knjige; Republičkom geodetskom zavodu; upravljaču zaštićenog područja i zavodu, radi upisa u registar zaštićenih prirodnih dobara. Ako zaštićeno područje izgubi vrednosti zbog kojih je proglašeno, zavod predlaže donošenje akta o prestanku zaštite, a po postupku propisanom za donošenje akta o proglašenju zaštite. Akt o prestanku zaštite dostavlja se nadležnom sudu radi brisanja beleške u zemljišnim knjigama, a zavod u roku od mesec dana od dana donošenja akta o prestanku zaštite briše zaštićeno područje iz registra zaštićenih prirodnih dobara.
Nacrt zakona utvrđuje i mogućnost da se područje stavi pod prethodnu zaštitu, na osnovu stručnog obrazloženja zavoda, ako se utvrdi da ima svojstva zaštićenog područja i/ili je pokrenut postupak radi stavljanja pod zaštitu. Akt o prethodnoj zaštiti donosi zavod. Zaštićeno područje za koje je donet akt o prethodnoj zaštiti, ili je pokrenut postupak radi stavljanja pod zaštitu smatra se zaštićenim u smislu ovog zakona.
Drugu grupu zaštićenih prirodnih dobara čine zaštićene vrste divlje flore i faune. Ministar sporazumno sa ministrom nadležnim za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, na predlog zavoda, proglašava divlje vrste zaštićenim vrstama ili strogo zaštićenim vrstama, a na osnovu procene ugroženosti pojedinih vrsta i obaveza iz ratifikovanih međunarodnih ugovora.
Zaštićena geološka i paleontolška dokumenta su treća grupa zaštićenih prirodnih dobara koja proglašava ministar sporazumno sa ministrom nadležnim za poslove zaštite kulturnih dobara.
Sva zaštićena prirodna dobra upisuju se u registar zaštićenih prirodnih dobara koji vodi zavod. Registar zaštićenih geoloških, paleontoloških i bioloških dokumenata, vodi Prirodnjački muzej. Podaci iz registra zaštićenih prirodnih dobara su javni.
V. PLANIRANjE I UPRAVLjANjE ZAŠTIĆENIH PODRUČJA (Član 51-71)
Zaštita, upravljanje, korišćenje i unapređenje zaštićenih područja sprovodi se na osnovu akta o proglašenju zaštićenog područja i plana upravljanja zaštićenim područjem. Upravljač donosi plan upravljanja za period od deset godina. Za određena zaštićena područja, aktom o proglašenju može biti predviđeno da se plan upravljanja donosi za kraći period (pojedinačna stabla, drvoredi i sl.). Planom upravljanja određuje se način sprovođenja zaštite, korišćenja i upravljanja zaštićenim područjem, smernice i prioriteti za zaštitu i očuvanje prirodnih vrednosti zaštićenog područja, razvojne smernice uz uvažavanje potreba lokalnog stanovništva. Pravna lica, preduzetnici i fizička lica dužna su da obavljaju delatnosti u zaštićenom području u skladu sa planom upravljanja.
Očuvanje i korišćenje zaštićenih područja regulisano je kroz planiranje upravljanja zaštićenim područjem na osnovu akta o zaštiti i plana upravljanja koji moraju biti usklađeni sa propisanim režimima zaštite. Plan upravljanja donosi se za period od deset godina. Planom upravljanja određuje se način izvođenja zaštite, korišćenja i upravljanja zaštićenim područjem, smernice i prioriteti za zaštitu i očuvanje prirodnih vrednosti zaštićenog područja, razvojne smernice uz uvažavanje potreba lokalnog stanovništva. Pravna lica, preduzetnici i fizička lica dužna su da obavljaju delatnosti u zaštićenom području u skladu sa planom upravljanja. Pre isteka perioda na koji se plan donosi analizira se sprovođenje plana i ostvareni rezultati, a ako je to potrebno, može se vršiti njegova revizija, na način i u postupku propisanom za njegovo donošenje.
Predlogom zakona utvrđen je sadržaj plana upravljanja koji sadrži naročito: prikaz glavnih prirodnih i stvorenih vrednosti, kao i prirodnih resursa; ocenu stanja životne sredine zaštićenog područja; pregled konkretnih aktivnosti, delatnosti i procesa koji predstavljaju faktor ugrožavanja zaštićenog područja; dugoročne ciljeve zaštite, očuvanja i unapređenja i održivog razvoja; analizu i ocenu uslova za ostvarivanje tih ciljeva; prioritetne aktivnosti i mere na zaštiti, održavanju, praćenju stanja i unapređenju prirodnih i stvorenih vrednosti; prioritetne zadatke naučnoistraživačkog i obrazovnog rada; planirane aktivnosti na održivom korišćenju prirodnih vrednosti, razvoju i uređenju prostora; prostornu identifikaciju planskih namena i režima korišćenja zemljišta; aktivnosti na promociji vrednosti zaštićenog područja; studijske (istraživačke), programske, planske i projektne dokumentacije potrebne za sprovođenje ciljeva i aktivnosti; oblike saradnje i partnerstva sa lokalnim stanovništvom i drugim vlasnicima i korisnicima nepokretnosti; aktivnosti i mere na sprovođenju plana sa dinamikom i subjektima realizacije plana upravljanja i način ocene uspešnosti njegove primene; finansijska sredstva, i druge materijalne pretpostavke za izvršavanje poverenih poslova u upravljanju zaštićenim područjem i način njihovog obezbeđenja.
Na plan upravljanja nacionalnog parka saglasnost daje Vlada uz prethodno pribavljena mišljenja nadležnih ministarstava. Na plan upravljanja zaštićenog područja koje je proglašeno aktom Vlade saglasnost daje Ministarstvo, uz prethodno pribavljena mišljenja nadležnih ministarstava.
Na plan upravljanja zaštićenog područja koje je proglašeno aktom nadležnog organa autonomne pokrajine, odnosno nadležnog organa jedinice lokalne samouprave saglasnost daje organ nadležan za poslove zaštite životne sredine autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave uz prethodno pribavljeno mišljenje zavoda. Planovi upravljanja ostvaruju se godišnjim programima upravljanja, na koji saglasnost daje Ministarstvo, organ nadležan za poslove zaštite životne sredine autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave. Izveštaj o ostvarivanju godišnjeg programa za prethodnu godinu i godišnji program upravljanja za narednu godinu, upravljač dostavlja nadležnom organu do 15. decembra tekuće godine, a izveštaj o ostvarivanju plana upravljanja, najkasnije 60. dana pre isteka perioda za koji je plan donet. O predlogu plana upravljanja zaštićenog područja upravljač je dužan da obavesti javnost. Obaveštavanje javnosti podrazumeva javni uvid u predloženi plan. Postupak javnog uvida organizuje i sprovodi upravljač zaštićenog područja. Javni uvid traje 30 dana.
Organizacija, korišćenje, uređenje prostora i izgradnja objekata na zaštićenom području vrši na osnovu prostornog plana područja posebne namene odnosno urbanističkog plana, u skladu sa zakonom. Planovi, programi i osnove moraju biti usaglašeni sa aktom o zaštiti i planom upravljanja zaštićenog područja.
Upravljač je dužan da obezbedi unutrašnji red i čuvanje zaštićenog područja u skladu sa Pravilnikom o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi koji donosi uz saglasnost nadležnog organa. Pravilnik za nacionalni park i zaštićena područja za koja akt o zaštiti donosi Vlada, upravljač donosi uz saglasnost Ministarstva. Pravilnik za zaštićena područja za koja akt o zaštiti donosi nadležni organ autonomne pokrajine ili jedinice lokalne samouprave, upravljač donosi uz saglasnost nadležnog organa autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave. Pravilnikom se utvrđuju pravila za sprovođenje propisanog režima zaštite a naročito: način na koji će se ponašati posetioci, vlasnici i korisnici nepokretnosti pri kretanju, boravku i obavljanju posla na zaštićenom području; mesta, površine i objekti u kojima se ograničava kretanje ili zabranjuje i ograničava obavljanje određenih radnji, kao i trajanje tih mera; vrste divljih biljaka i životinja i druge prirodne i kulturne vrednosti koje je zabranjeno uništavati, oštećivati ili uznemiravati; vrste divljih biljaka i životinja čije je korišćenje, odnosno branje, sakupljanje i izlov ograničeno, kao i način i uslovi obavljanja tih radnji; način saradnje s fizičkim licima, preduzetnicima i pravnim licima koja po različitom osnovu koriste ili su zainteresovani za korišćenje prirodnih bogatstava i prostora; uslovi zaštite prilikom obavljanja naučnih istraživanja i obrazovnih aktivnosti; mesta i uslovi za odlaganje otpada; način održavanja urednosti i čistoće zaštićenog područja; način i organizacija čuvarske službe i čuvanja zaštićenog prirodnog dobra, oprema i sredstva neophodna za čuvanje i održavanje.
Na zaštićenom području zabranjeni su radovi, aktivnosti, odnosno izvođenje projekata, koji oštećuju, narušavaju i menjaju osobine i vrednosti zbog kojih je područje zaštićeno. Za radove i aktivnosti, odnosno izvođenje projekata na zaštićenom području sprovodi se postupak procene uticaja na životnu sredinu, u skladu sa zakonom. Za radove i aktivnosti, odnosno projekte za koje se ne sprovodi postupak procene uticaja na životnu sredinu, a za koje je potrebno pribavljanje odgovarajuće dozvole, kao i za radove, aktivnosti, odnosno izvođenje projekta za koje prema posebnom propisu nije potrebno odobrenje za gradnju ili druga dozvola ili odobrenje, a koji mogu imati uticaj na vrednosti i obeležja zaštićenog dobra, nosilac projekta, dužan je da pribavi akt o uslovima i merama zaštite prirode, u skladu sa ovim zakonom. Planirane radove i aktivnosti, odnosno izvođenje projekta iz ovog člana, nosilac projekta dužan je da pismeno prijavi upravljaču zaštićenog područja, koji je u obavezi da ga upozna o mogućnostima za obavljanje istih kao i daljoj proceduri.
Zaštićena područja mogu se koristiti i posećivati na način koji ne ugrožava njihove vrednosti i sprovođenje zaštite. Korišćenje i posećivanje zaštićenog područja, dozvoljeno je svima pod jednakim uslovima u skladu sa ovim zakonom i aktom o zaštiti tog zaštićenog prirodnog dobra. Ako bi se korišćenjem i posećivanjem zaštićenih područja mogla prouzrokovati opasnost za njihovo očuvanje, može se zabraniti ili ograničiti korišćenje i posećivanje. Vlasnik ili korisnik nepokretnosti u zaštićenom području dužan je da dozvoli pristup određenoj prirodnoj vrednosti, radi zadovoljenja naučnih, obrazovnih, estetskih, kulturnih i rekreacijskih potreba, na način i pod uslovima utvrđenim aktom o zaštiti područja.
Članom 60. utvrđeno je pravo preče kupovine po kome vlasnik nepokretnosti u granicama zaštićenog područja koji namerava da proda nepokretnost, dužan je da tu nepokretnost prvo ponudi na prodaju organu koji je doneo akt o zaštiti, Republici, autonomnoj pokrajini, odnosno jedinici lokalne samouprave na čijem se području nepokretnost nalazi. Vlasnik nepokretnosti u granicama zaštićenog područja dužan je da u ponudi navede cenu i uslove prodaje.
Republika, autonomna pokrajina, odnosno jedinica lokalne samouprave dužna je da se o ponudi izjasni u roku od trideset dana od prijema pisane ponude.
Vlasništvo na nepokretnostima u zaštićenim područjima može se sticati pod uslovima propisanim ovim zakonom i drugim zakonima. Strana pravna ili fizička lica mogu sticati pravo vlasništva nad nepokretnostima u zaštićenim područjima, u skladu sa zakonom.
U zaštićenom području, radi sprovođenja zaštite i očuvanja zaštićenih područja, kada postoji interes Republike, može se nepokretnost eksproprisati ili ograničiti svojinska i druga stvarna prava na nekretninama. Postupak eksproprijacije prava svojine na nepokretnosti sprovodi se u skladu sa posebnim propisima.
U član u 63. Nacrta zakona propisano je da pravno lice, preduzetnik ili fizičko lice, kome su, zbog ograničenja i zabrana iz ovog zakona ili na osnovu donetih akata o zaštiti, bitno smanjeni postojeći uslovi za sticanje prihoda od delatnosti, a kojima se bavio najmanje pet godina do donošenja akta kojim je utvrđena zabrana, odnosno ograničenje korišćenja , a to nije moguće nadoknaditi dozvoljenom delatnošću u okviru propisanog režima zaštite u zaštićenom području, ima pravo na naknadu za ograničenja i zabrane. Naknada se može nadoknaditi ako Ministarstvo, nadležni organ autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave, u saradnji sa upravljačem zaštićenog područja, utvrdi da pravno lice, preduzetnik ili fizičko lice sprovodi propisane mere i uslove zaštite prirode. Iznos naknade utvrđuje se sporazumno, a u slučaju spora o visini naknade odlučuje sud.
Republika ne odgovara za štetu koju prouzrokuju divlje vrste, osim u slučajevima određenim ovim zakonom i drugim propisima. Pravno lice, preduzetnik ili fizičko lice kome bi strogo zaštićene i zaštićene divlje vrste mogle prouzrokovati imovinsku ili drugu štetu dužno je da na primeren način i o svom trošku preduzme sve dozvoljene radnje i aktivnosti kako bi sprečilo nastanak štete. Pod radnjom ili aktivnosti podrazumeva se ograđivanje, čuvanje dobara i rasterivanje strogo zaštićenih životinjskih vrsta, sa mesta gde neposredno ugrožavaju dobra i na način koji ne ugrožava opstanak vrsta.
U članu 65. Predlogu zakona utvrđeno je da oštećeno lice ima pravo na nadonadu štete u visini stvarne štete koju su nanele strogo zaštićene i zaštićene divlje vrste i ako je preduzeo propisane radnje i aktivnosti. Oštećeno lice je dužno da Ministarstvu, odnosno nadležnom organu autonomne pokrajine, odnosno upravljaču zaštićenog područja, prijavi nastanak štetnog događaja bez odlaganja, a najkasnije u roku od osam dana od dana nastanka štete. Visina naknade štete utvrđuje se sporazumno između Ministarstva, odnosno nadležnog organa autonomne pokrajine i oštećenog lica, a u slučaju spora o visini štete odlučuje sud.
Članom 66. propisano je da pravna lica, preduzetnici i fizička lica dužna su da naknade štetu koju prouzrokuju povredama ovog zakona. Visina naknade štete prouzrokovane nedozvoljenom radnjom u odnosu na pojedine primerke strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta utvrđuje se prema odštetnom cenovniku koji donosi ministar u sporazumu sa ministrom nadležnim za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Visina naknade štete prouzrokovane nedozvoljenom radnjom u odnosu na ostala zaštićena prirodna dobra utvrđuje se na osnovu ocene veštaka. Visina naknade štete utvrđuje se sporazumno između Ministarstva, odnosno nadležnog organa autonomne pokrajine i lica a u slučaju spora o visini štete odlučuje sud. Sredstva ostvarena od naknade štete prihod su budžeta Republike Srbije, odnosno budžeta autonomne pokrajine i koriste se za očuvanje i unapređenje zaštićenog područja.
Zaštićenim područjem, upravlja upravljač koji ispunjava uslove u pogledu stručne, kadrovske i organizacione osposobljenosti za obavljanje poslova zaštite, unapređenja, promovisanja i održivog razvoja zaštićenog prirodnog dobra. Ispunjenost uslova iz stava 1. ovog člana utvrđuje Ministarstvo, odnosno nadležni organ autonomne pokrajine, odnosno nadležni organ jedinice lokalne samouprave. Upravljač zaštićenog prirodnog dobra određuje se aktom o proglašenju, na osnovu sprovedenog konkursa ili imenovanjem od strane nadležnog organa. Zaštićenim prirodnim dobrom koje se nalazi na prostoru nacionalnog parka, graniči se sa njim ili se nalazi neposredno uz njegovu granicu, upravlja upravljač nacionalnog parka.
Obaveze upravljača zaštićenog područja su naročito da: čuva, unapređuje i promoviše zaštićeno područje; sprovodi propisane režime zaštite; donosi plan upravljanja i akt o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi utvrđen aktom o zaštiti; obeleži zaštićeno područje, granice i režime zaštite u skladu sa posebnim pravilnikom o načinu obeležavanja; osigura neometano odvijanje prirodnih procesa i održivog korišćenja zaštićenog područja; obezbedi nadzor nad sprovođenjem uslova i mera zaštite prirode; prati kretanje i aktivnosti posetilaca i obezbeđuje obučene vodiče za turističke posete; vodi evidencije o prirodnim vrednostima i o tome dostavlja podatke zavodu; vodi evidenciju o ljudskim aktivnostima, delatnostima i procesima koji predstavljaju faktor ugrožavanja i oštećenja zaštićenog područja i o tome dostavlja podatke zavodu i Ministarstvu; u saradnji sa republičkom i pokrajinskom inspekcijom i organima bezbednosti sprečava sve aktivnosti i delatnosti koje su u suprotnosti sa aktom o zaštiti i predstavljaju faktor ugrožavanja i devastacije zaštićenog područja; donosi akt o naknadama; i druge poslove utvrđene zakonom i aktom o zaštiti. Ukoliko se u postupku nadzora nad radom, stručnog i inspekcijskog nadzora utvrdi da upravljač ne izvršava obaveze ustanovljene aktom o zaštiti, na predlog nadležnog organa, upravljanje zaštićenim područjem se oduzima i poverava drugom upravljaču.
Članom 69. propisano je da se finansiranje zaštićenog područja obezbeđuje iz: 1)sredstava budžeta Republike, autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave; 2) naknada za korišćenje zaštićenog područja; 3) prihoda ostvarenih u obavljanju delatnosti i upravljanja zaštićenim područjem; 4) sredstava obezbeđenih za realizaciju programa, planova i projekata u oblasti zaštite prirode; 5) donacija, poklona i pomoći; 6) drugih izvora u skladu sa zakonom.
Za korišćenje zaštićenog područja privredno društvo ili drugo pravno lice, preduzetnik i građani (korisnici) plaćaju naknadu upravljaču zaštićenog područja, i to: za delatnosti iz oblasti turizma, ugostiteljstva, izgradnje, eksploatacije mineralnih sirovina, trgovine, transporta, distribucije, prenosa, telekominikacija, snimanja i sl.; za delatnosti iz oblasti šumarstva, poljoprivrede, vodoprivrede, rudarstva i energetike, saobraćaja, korišćenja flore i faune i sl.; za korišćenje posebno uređenih ili pogodnih terena za pojedine namene korišćenja (parkiranje, rekreaciju, sport, ložišta, postavljanje reklama, molovi, platforme za pecanje i privezi za čamce i sl.); korišćenje imena i znaka zaštićenog područja; usluga upravljača zaštićenog područja.
Visinu, način obračuna i plaćanja naknade iz stava 1. ovog člana određuje upravljač zaštićenog područja, u zavisnosti od stepena iskorišćavanja zaštićenog područja, stepena štete koja se nanosi zaštićenom području, stepena povećanih obaveza upravljača u održavanju urednosti i čistoće, čuvanja i obavljanja drugih poslova u zaštiti, unapređenju i razvoju zaštićenog područja, a koje su u neposrednoj vezi sa obavljanjem određenih delatnosti u zaštićenom području, pogodnosti koje pruža korišćenje zaštićenog područja za obavljanje delatnosti ili za druge svrhe korišćenja. Na akt upravljača zaštićenog područja kojim se utvrđuje visina, način obračuna i plaćanja naknade iz stava 1. ovog člana saglasnost daje Ministarstvo. Upravljač zaštićenog područja može građanima obračunati naknadu naplatom za ulazak u zaštićeno područje, odnosno pojedine objekte ili delove zaštićenog područja. Upravljač zaštićenog područja dužan je da sredstva koristi za zaštitu, razvoj i unapređenje zaštićenog područja. Sredstva od naknada iz ovog člana, upravljač je dužan da vodi na posebnom računu.
VI. ZAŠTITA I OČUVANjE DIVLjIH VRSTA (Član 71- 97)
U Predlogu zakona, a saglasno EU direktivama posebna pažnja posvećena je zaštiti i očuvanju divljih vrsta biljaka i životinja, a naročito očuvanjem migratornih vrsta, staništa, stanišnih tipova, ptica, načinu i uslovima korišćenja ovih vrsta, istraživanjima, unošenju alohtonih vrsta, ponovno naseljavanje iščezlih vrsta, preseljavanju vrsta, nenamernom unošenju vrsta stranog porekla, sredstvima za hvatanje i ubijanje vrsta. Posebno su propisane zabrane: branje, sakupljanje, uništavanje, seča ili iskopavanje strogo zaštićenih vrsta biljaka i gljiva. Zabranjeno je držanje i trgovina strogo zaštićenim biljkama i gljivama. Strogo zaštićene životinje zabranjeno je: namerno hvatanje, držanje i/ili ubijanje; namerno oštećivanje ili uništavanje njihovih razvojnih oblika, gnezda ili legla, kao i područja njihovog razmnožavanja ili odmaranja; namerno uznemiravanje, naročito u vreme razmnožavanja, podizanja mladih, migracije i hibernacije, ako bi uznemiravanje bilo značajno u odnosu na ciljeve zaštite; namerno uništavanje ili uzimanje jaja iz prirode ili držanje praznih jaja; prikrivanje, držanje, uzgajanje, trgovina, uvoz, izvoz, prevoz i otuđivanje ili na bilo koji način pribavljanje i prepariranje. Izuzetno, u slučaju opravdanog javnog interesa i ako neće nastati šteta za opstanak određene populacije, ministarstvo može dozvoliti radnje radi: zaštite gljiva, biljaka i životinja; sprečavanja ozbiljnih šteta na usevima, stoci, šumama, ribnjacima, vodi i drugim oblicima svojine; zaštite zdravlja i sigurnosti, vazdušne sigurnosti ili drugih preovladavajućih javnih interesa; istraživanja i obrazovanja, ponovnog naseljavanja (repopulacije), ponovnog unošenja, te neophodnog razmnožavanja. Ministarstvo može dozvoliti, na selektivnoj osnovi i ograničeno, uzimanje, držanje i ostalo razumno korišćenje strogo zaštićenih divljih vrsta u malom broju uz kontrolu.
Pojedini primerci strogo zaštićenih divljih životinjskih vrsta mogu se držati u zatočeništvu, uzgajati, prodavati i kupovati na osnovu dozvole ministarstva, uz uslov da se radi o: primercima koji su zakonito uvezeni i imaju vlasnika; primercima koji su zakonito stečeni pre nego je vrsta zakonom zaštićena. Izuzetno pojedine strogo zaštićene životinje, gljive i biljke mogu se izvoziti i uvoziti u naučne svrhe, radi razmene, izlaganja i sl., na osnovu dozvole ministarstva.
Zakonom su utvrđene obaveze lica koje nađe strogo zaštićenu divlju životinju dužno je da odmah obavesti najbližu veterinarsku organizaciju i/ili veterinarsku ambulantu privatne prakse i ministarstvo o: pronađenim mrtvim primercima strogo zaštićenih divljih životinja, primercima strogo zaštićenih divljih životinja koje su bolesne ili ozleđene u meri da nisu sposobne da samostalno prežive u prirodi. Utvrđena je obaveza veterinarske organizacije i veterinarske ambulante privatne prakse da utvrdi uzroke uginuća pronađenih mrtvih strogo zaštićenih divljih životinja.
Ministarstvo može dozvoliti držanje bolesne ili ozleđene životinje radi lečenja i oporavka licu koje je pronašlo ozleđenu ili bolesnu životinju ako to lice ima zadovoljavajuće znanje i uslove za držanje te životinje u zatočeništvu. Ministarstvo može dozvoliti izuzetak od zabrane držanja u zatočeništvu strogo zaštićenih divljih vrsta, ako se radi o zaplenjenim ili oduzetim primercima, i ako to nije u suprotnosti s drugim propisima i ratifikovanim međunarodnim ugovorima. Propisano je svi primerci strogo zaštićenih divljih vrsta koje se nalaze u zatočeništvu moraju biti obeleženi na propisani način.
Zakonom su uređena i pitanja prekograničnog prometa zaštićenim divljim vrstama, prijava prekograničnog prometa, obaveze carinske službe.
Ministarstvo izdaje dozvolu za iznos, unos, izvoz ili uvoz divljih vrsta, njihovih delova i delova i derivata zaštićenih na osnovu zakona. Vrste za koje se izdaje dozvola postupak izdavanja dozvole, način obeležavanja životinja ili pošiljki sa gljivama ili biljkama, sadržinu izgled i način vođenja registra izdatih dozvola propisuje ministar. Pri uvozu, izvozu, i/ili tranzitu žive životinje moraju se prevoziti i čuvati na način kojim se ni najmanje ne ozleđuje, oštećuje zdravlje ili nehumano postupa, u skladu s posebnim propisima.
Uvoz, izvoz ili tranzit, unošenje ili iznošenje zaštićenih vrsta, njihovih delova i derivata obavezno se prijavljuje carinskoj službi, u skladu sa odredbama ovog zakona i drugim propisima. Veterinarsko zdravstveni pregled i kontrolu pošiljaka nad kojima postoji nadležnost granične veterinarske inspekcije sprovodi se u skladu s posebnim propisima iz oblasti veterine. Granične prelaze na kojima se može obavljati uvoz, izvoz ili provoz, te unos ili iznos zaštićenih vrsta, njihovih delova i derivata, kao i uslove u pogledu njihove opremljenosti i osposobljenosti za obavljanje tih poslova, propisuje ministar nadležan za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede uz saglasnost ministra. Carinska služba dužna je prilikom uvoza, izvoza vrsta, iz da pregleda odgovarajuće dozvole o zaštiti divljih vrste, i overi prelazak granice u za to predviđenoj rubrici obrasca dozvole.
Utvrđena je i obaveza i pravo carinske službe da: na trošak carinskog obveznika ili primaoca odnosno pošiljaoca robe, može privremeno zadržati primerke ili dati nekome na čuvanje do utvrđivanja statusa vrste čiji uvoz, izvoz ili tranzit podleže ograničenjima; prepustiti carinskom obvezniku ili primaocu, odnosno pošiljaocu robe do okončanja postupka, ali uz zabranu raspolaganja. Vrste za koje carinska služba utvrdi da se uvoze, izvoze ili da su u tranzitu bez propisanih dozvola ili drugih dokumenata, zapljenjuju se do okončanja postupka.
Propisane su mere i uslovi držanja, uzgoja i trgovine divljim vrstama koji su usaglašeni sa EU direktivama. Pravno i fizičko lice koje obavlja trgovinu živim životinjama autohtonih ili stranih divljih vrsta, dužno je da obezbedi odgovarajuće uslove za držanje životinja u skladu sa ovim zakonom i drugim propisima i da vodi evidenciju o trgovini tim životinjama. Trgovina se može vršiti samo primercima uzgajanim u prijavljenim uzgajalištima ili koji imaju dokaz o poreklu, kao i da je primerak ili pošiljka propisno obeležena. Prilikom trgovine zaštićenim životinjama, prodavac, odnosno vlasnik je dužan da novom vlasniku izda potvrdu o poreklu životinje, kao i račun. Pravna i fizička lica za obavljanje trgovine dužna su da pribave saglasnost ministarstva.
Primerci zaštićenih divljih vrsta koji se drže u zatočeništvu ili uzgajaju ili kojima se obavlja nedozvoljena trgovina bez saglasnosti, oduzima nadležni inspektor i izdaje potvrdu o oduzimanju. Oduzeti primerci se privremeno ili trajno zbrinjavaju kod ovlašćenih fizičkih ili pravnih lica na trošak ministarstva.
VII. ZAŠTITA POKRETNIH ZAšTIćENIH PRIRODNIH DOKUMENATA (ČLAN 97- 100)
Zaštićena geološka, paleotološka i biološka dokumenta (fosili, minerali, kristali i pećinski nakit i dr.) čuvaju se na mestu gde su nađeni, a nalazište uživa zaštitu kao zaštićeno prirodno dobro. Pećinski nakit se izuzima iz bilo koje mogućnosti zaštite van speleoloških objekata. Ako se pojedina zaštićena geološka i paleontološka dokumenta (fosili, minerali, kristali dr) ne mogu zaštititi na nalazištu daju se na čuvanje pravnom licu (Prirodnjačkom muzeju, zavičajnom muzeju, muzeju u sastavu ili zbirci fakulteta) koje je dužno da osigura njihovu stručnu zaštitu i omogući njihovu upotrebu u obrazovanje, naučne svrhe, za zaštitu prirode i muzejsku delatnost. Ministar propisuje bliže uslove pod kojima se fosili, minerali i kristali mogu dati pravnom licu na zaštitu i čuvanje. Zabranjeno je uzimanje iz prirode zaštićenih geoloških i paleontoloških dokumenata (fosila, minerala, kristala, pećinskog nakita i dr) koji su proglašeni zaštićenim prirodnim dobrima ili se nalaze na objektu geonasleđa, zaštićenom nalazištu ili ležištu mineralnih sirovina i drugih metalogenetskih jedinica. Izuzetno, ministarstvo može dozvoliti uzimanje iz prirode fosila, minerala i kristala koji su proglašeni zaštićenim prirodnim dobrima ili se nalaze na objektu geonasleđa, zaštićenom nalazištu radi naučnog i stručnog istraživanja, obrazovanja, izlaganja na izložbama i dr.
Pronađena geološka i paleontološka dokumenta (fosili, minerali, kristali, pećinski nakit i dr) koji bi mogli predstavljati zaštićenu prirodnu vrednost nalazač je dužan da prijavi ministarstvu u roku od osam dana od dana pronalaska, i preduzme mere zaštite od uništenja, oštećivanja ili krađe. Ministarstvo donosi rešenje o istraživanju nalazišta geoloških i paleontoloških dokumenata (fosila, minerala, pećinskog nakita i dr) najkasnije u roku od trideset dana od dana prijave nalazišta, kojim propisuje uslove zaštite prirode. Ako ministarstvo ne odredi drugačije, nalazač ne može na mestu nalaza da obavlja radnje i aktivnosti koje bi mogle dovesti do uništavanja ili oštećivanja nalaza, osim primene mera zaštite. Vlasnik ili korisnik prava na zemljištu na kojem su pronađena geološka i paleontološka dokumenta dužni su da omoguće istraživanje nalazišta u skladu s rešenjem ministarstva. Pravno ili fizičko lice dužno je u roku od trideset dana od dana obavljenog istraživanja dostaviti ministarstvu izveštaj o obavljenom istraživanju sa podacima o stanju nalazišta, mogućoj ugroženosti nalazišta, i o potrebnim dodatnim istraživanjima i dodatnim merama zaštite.
VIII. ORGANIZACIJA ZAŠTITE PRIRODE (Član 101-105)
U Predlogu zakona utvrđeno je da obavljanje upravnih poslova zaštite prirode obavlja Ministarstvo, nadležni organ autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave.
Državni organi, organi autonomne pokrajine i organi jedinice lokalne samouprave su dužni, u skladu s ovim zakonom, Strategijom, programima zaštite prirode i dokumentima prostornog planiranja da: se staraju o očuvanju prirode, prirodnih vrednosti i predeone raznovrsnosti na svome području; proglašavaju zaštićena prirodna dobra iz svoje nadležnosti, obezbeđuju uslove za zaštitu i očuvanje zaštićenih prirodnih dobara iz svoje nadležnosti; učestvuju u postupku proglašenja zaštićenih područja koje proglašava Narodna skupština ili Vlada;
učestvuju u izradi planova upravljanja zaštićenim područjima iz svoje nadležnosti; obaveštavaju javnost o stanju prirode i prirodnih vrednosti na svom području i o preduzimanju mera zaštite i očuvanja; pružaju potrebnu pomoć jedinicama lokalne samouprave na zaštiti prirode na njihovom području i obavljaju i druge poslove propisane ovim zakonom i propisima donetim na osnovu ovog zakona.
Poslove zaštite prirode i prirodnih dobara koja se nalazi na teritoriji Republike Srbije, obavlja Zavod za zaštitu prirode Srbije i Pokrajinski zavod za zaštitu priride Poslove zaštite prirode i prirodnih dobara koja se celokupnom svojom površinom nalaze na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodina, obavlja Pokrajinski zavod za zaštitu prirode. U obavljanju poslova zaštite prirode i prirodnih dobara organizacije za zaštitu prirode iz stava 1. i 2. ovog člana ostvaruju saradnju kroz usaklašavanje planova i programa na zaštiti prirodnih dobara. Pokrajinski zavod za zaštitu prirode dostavlja izveštaj o ostvarivanju godišnjeg programa Zavodu za zaštitu prirode Srbije, najkasnije do 31. marta tekuće godine za proteklu godinu.
Organizacije za zaštitu prirode su pravna lica. Organizacije za zaštitu prirode su ustanove.
Stručni poslovi na zaštiti prirode i prirodnih dobara obavljaju se na osnovu srednjoročnog i godišnjeg programom zaštite prirodnih dobara koje donose organizacije za zaštitu prirode. Srednjoročni, odnosno godišnji program zaštite prirodnih dobara donosi se u skladu sa dokumentima zaštite prirode iz člana 111. ovog zakona. Na srednjoročni program zaštite prirodnih dobara saglasnost daje Vlada, a na godišnji program zaštite prirodnih dobara Ministarstvo, odnosno nadležni organ autonomne pokrajine. O ostvarenju srednjoročnog i godišnjeg programa zaštite prirodnih dobara organizacije za zaštitu prirode podnose izveštaj Ministarstvu, odnosno nadležnom organu autonomne pokrajine. Sredstva za obavljanje delatnosti organizacije za zaštitu prirode propisane ovim zakonom i za rad organizacije za zaštitu prirode obezbeđuju se iz budžeta Republike, odnosno budžeta autonomne pokrajine i iz drugih izvora u skladu sa zakonom. U obavljanju poslova organizacije za zaštitu prirode ostvaruju saradnju sa organizacijama iz oblasti nauke, kulture, obrazovanja, vaspitanja i drugih oblasti i organizuje aktivnosti usmerene na podizanju nivoa ekološke svesti. Nadzor nad zakonitošću rada organizacija za zaštitu prirode vrši Ministarstvo,odnosno nadležni organ autonomne pokrajine.
IX. ZNAK ZAŠTITE PRIRODE (Član 105-107)
Radi promovisanja zaštite prirode i identifikacije službenog lica u postupku nadzora i preduzimanja mera na zaštiti prirode koristi se znak zaštite prirode. Ministar bliže propisuje izgled znaka, postupak i uslove za njegovo korišćenje
U cilju unapređivanja zaštite prirode obeležava se svake godine Dan zaštite prirode. U Danu zaštite prirode organizuju se vaspitne, obrazovne, rekreativne, stručne i druge aktivnosti kojima se na primeren način potstiče i unapređuje zaštita prirode. Dan zaštite prirode obeležava se svake godine, 11. aprila.
X. FINANSIRANjE ZAŠTITE PRIRODE (Član 107-109)
U budžetu Republike obezbeđuju se sredstva za zaštitu prirodnih vrednosti od međunarodnog i republičkog značaja, kao i onih prirodnih vrednosti koje utvrdi ministarstvo, za novčane i druge podsticajne mere propisane ovim zakonom, za naknade šteta nanetih od zaštićenih životinja, za ostvarenje prava preče kupovine Republike, za nadnade vlasnicima i korisnicima prava na nekretninama za ograničenja kojima su podvrgnuti u zaštićenim prirodnim dobrima/resursima koje su od međunarodnog i republičkog značaja, kao i za druge namene utvrđene ovim zakonom. U budžetu jedinice lokalne samouprave obezbeđuju se sredstva za zaštitu prirodnih područja koje ona proglašava, za novčane i druge podsticajne mere propisane ovim zakonom, kao i za ostvarivanje prava preče kupovine i naknade vlasnicima i korisnicima prava na nekretninama za ograničenja kojima su podvrgnuti u tim zaštićenim područjima. Sredstva za finansiranje zaštite prirode osiguravaju se korišćenjem prirodnih dobara/resursa i zaštićenih područja, ako ovim ili posebnim zakonom nije drugačije propisano, i iz drugih izvora utvrđenih zakonom ili propisima donetim na osnovu ovog zakona.
Očuvanje ugroženih divljih vrsta i ugroženih stanišnih tipova potstiče se novčanim naknadama i povoljnim kreditiranjem zaštitnih radnji. Ove potsticajne mere namenjene su i zaštiti i očuvanju biološke i predeone raznovrsnosti, a naročito pri upravljanju koje uvažava i sprovodi mere očuvanja biološke i predeone raznovrsnosti, i koje nije štetno za prirodu, kao i za davanje naknada pravnim i fizičkim licima koji radi zaštite biološke i predeone raznovrsnosti trpe odgovarajuća ograničenja ili štete. Ministar utvrđuje novčani potsticaj i naknade.
XI.ČUVANjE ZAŠTIĆENIH PODRUČJA (Član 109-111)
Neposredni nadzor na zaštićenom području vrši čuvarska služba koju obezbeđuje upravljač.Čuvar zaštićenog područja kontroliše sprovođenje pravila unutrašnjeg reda u zaštićenom području i obavlja poslove čuvanja zaštićenog područja.
Ako u vršenju čuvarske službe čuvar zaštićenog područja utvrdi da je učinjena radnja suprotno pravilima unutrašnjeg reda ili druge zakonom utvrđene zabrane kršenja režima zaštite, ili ako postoji osnovana sumnja da je učinjen prekršaj, odnosno krivično delo,ima ovlašđenje da preduzme mere saglasno članu 110.
XII. DOKUMENTI ZAŠTITE PRIRODE (ČLan 111-115)
Zakonom je utvrđeno da je osnovni dokument zaštite prirode i prirodnih vrednosti Strategija zaštite prirode i prirodnih vrednosti (u daljem tekstu: Strategija) koju donosi Narodna skupština za period od deset godina, i programi zaštite prirode koje donose Vlada, nadležni organ autonomne pokrajine ili nadležni organ jedinice lokalne samouprave, za period od deset godina. Strategija određuje dugoročne ciljeve i smernice očuvanja prirode i prirodnih vrednosti, načine njihovog sprovođenja u skladu sa ukupnim privrednim, društvenim i kulturnim razvojem Republike.
Predlogom zakona je propisano da se Strategija izrađuje na osnovu izveštaja o stanju prirode i sprovođenju zaštite prirode i prirodnih vrednosti, (u daljem tekstu: Izveštaj o stanju prirode), a sadrži pored opštih strateških ciljeva, naročito: smernice za očuvanje biološke, geološke i predeone raznovrsnosti, za očuvanje zaštićenih prirodnih dobara, ekološki značajnih područja, ekoloških koridora i ekološke mreže; smernice za istraživanje i praćenje stanja u prirodi; smernice za uključivanje zaštite prirode u druge sektore; smernice za zakonodavni i institucionalni okvir; smernice za vaspitanje i obrazovanje u cilju očuvanja biološke, geološke i predeone raznovrsnosti; smernice za uključivanje lokalnog stanovništva u proces zaštite i unapređenja zaštićenih područja; smernice za obaveštavanje javnosti i učešće javnosti u odlučivanju o zaštiti prirode; akcione planove za sprovođenje smernica, s utvrđivanjem prioriteta i mogućih izvora finansiranja kao i način ispunjavanja međunarodnih obaveza u zaštiti prirode. Smernice utvrđene Strategijom primenjuju se u izradi dokumenata prostornog uređenja i planova upravljanja prirodnim resursima. Stručnu osnovu za izradu Strategije izrađuje Zavod. Revizija Strategije obavlja se po potrebi, a obavezno na pet godina.
Takođe, Predlogom je utvrđeno da autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave, u okviru nadležnosti utvrđenih ovim i posebnim zakonom, donose svoje programe zaštite prirode, u skladu sa strateškim dokumentima i svojim specifičnostima.
XIII. PRISTUP INFORMACIJAMA I UčEšćE JAVNOSTI (Član 115-117)
Državni organi, organi autonomne pokrajine, organi jedinice lokalne samouprave, zavod, upravljači zaštićenih prirodnih dobara kao i ovlašćene i druge organizacije, dužni su da javnosti pruže podatake u vezi sa stanjem i zaštitom prirode, osim ako posebnim zakonom ili posebnim propisima nije propisana tajnost podataka. Javnost ima pravo pristupa propisanim registrima ili evidencijama koje sadrže informacije i podatke u skladu sa ovim zakonom.
U toku izrade propisa, odnosno akata o proglašavanju zaštićenih prirodnih dobara, planova upravljanja zaštićenim područjima i planova korišćenja prirodnih vrednosti, obezbeđuje se učešće javnosti u skladu sa ovim zakonom.
Ministarstvo nadležno za poslove obrazovanja dužno je da osigura uslove za unapređivanje vaspitanja i obrazovanja o zaštiti prirode.
Ministarstvo, nadležni organ autonomne pokrajine, zavod i pravna lica s javnim ovlašćenjima dužni su da obaveštavaju javnost o prirodnim vrednostima, zaštiti prirode, njenoj ugroženosti, faktorima i posledicama ugrožavanja.
XIV. NADZOR (Član 118-124)
Nadzor nad primenom odredaba ovoga zakona i na osnovu njega donesenih propisa obavlja ministarstvo.
Nadzor nad primenom odredaba ovoga zakona i propisa donetih na osnovu ovog zakona vrši Ministarstvo, ako ovim zakonom nije drugačije propisano. Inspekcijski nadzor vrši Ministarstvo preko inspektora za zaštitu životne sredine u okviru delokruga utvrđenog ovim zakonom, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave vrše inspekcijski nadzor nad izvršavanjem poslova u skladu sa vim zakonom i propisa donetih na osnovu ovog zakona . Utvrđena su prava, dužnosti i ovlašćenja inspektora.
XV. NADLEŽNOST ZA REŠAVANjE O ŽALBI (Član 124)
Po žalbi na rešenje inspektora, rešava ministar. Žalba se izjavljuje u roku od 15 dana od dana dostavljanja rešenja. Žalba ne odlaže izvršenje rešenja. Po žalbi na prvostepeno rešenje nadležnog organa autonomne pokrajine u vršenju poverenih poslova rešava ministar.Po žalbi na prvostepeno rešenje nadležnog organa jedinice lokalne samouprave u vršenju poverenih poslova rešava ministar.
XVI. KAZNENE ODREDBE (Član 125-130)
Zakonom su utvrđeni privredni prestupi i prekršaji za preduzeće ili drugo pravno lice, kao i odgovorno lice u preduzeću ili drugom pravnom licu, odgovornog lica u nadležnom organu uprave i organizaciji, fizičkog lica, čije su radnje izdiferencirane u skladu sa Zakonom o privrednim prestupima i Zakonom o prekršajima.
XVII. PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE (Član 130-135)
Zaštićena prirodna dobra koja su zaštićena do stupanja na snagu ovog zakona, ostaju pod zaštitom, a vlasnici i korisnici tih zaštićenih prirodnih dobara imaju prava i obaveze propisane ovim zakonom. Međunarodna ekološki značajna područja sastavni su deo evropske ekološke mreže Natura 2000. Međunarodna ekološki značajna područja utvrdiće se do dana pristupanja Republike Srbije Evropskoj Uniji.
Pravna lica koja upravljaju šumama, divljači, vodama, dužna su da usklade šumske, lovne i vodoprivredne osnove sa odredbama ovog zakona prilikom njihove obnove ili prve revizije. Druga pravna i fizička lica koja upravljaju prirodnim vrednostima dužna su da planove upravljanja prirodnim vrednostima usklade sa odredbama ovog zakona u roku od godine dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Pravna i fizička lica koja obavljaju trgovačku delatnost u smislu ovog zakona dužna su da usklade svoje poslovanje sa odredbama ovoga zakona u roku od trideset dana od dana stupanja na snagu ovog zakona. Upravljači zaštićenih područja dužni su da usklade upravljanje zaštićenim područjem sa odredbama ovog zakona u roku od tri meseca od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Zavod je dužan da uskladi svoj rad, poslovanje i opšta akta sa odredbama ovog zakona u roku od dve godine od dana stupanja na snagu ovog zakona. Vlada Republike Srbije, odnosno nadležni organ Autonomne Pokrajine Vojvodina osnovaće organizacije iz člana 103. ovog zakona u roku od šest meseci od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Za obavljanje poslova iz člana 103. ovog zakona sredstva, prava i obaveze za rad Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode predstavljaju deo sredstava, prava i obaveza dosadašnjeg Zavoda za zaštitu prirode Srbije koje se nalaze na području Autonomne Pokrajine Vojvodine. Podela sredstava, prava i obaveza nastala za vreme dosadašnjeg rada Zavoda za zaštitu prirode Srbije utvrdiće se deobnim bilansom dosadašnjeg Zavoda za zaštitu prirode Srbije. Organizacije iz stava 1. ovog člana preuzeće, danom početka rada, sredstva, prava i obaveze zavoda iz stava 2. ovog člana, kao i zaposlene u tim zavodima. Zavod za zaštitu prirode Srbije sa sedištem u Beogradu, Pokrajinski zavod za zaštitu prirode sa sedištem u Novom Sadu ne mogu da otuđuju imovinu, vrše statusne promene, ni da zapošljavaju nove radnike od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Javna preduzeća za upravljanje nacionalnim parkovima, odnosno Javno preduzeće „Nacionalni park Đerdap“, Javno preduzeće „Nacionalni park Šar planina“, Javno preduzeće „Nacionalni park Kopaonik“, Javno preduzeće „Nacionalni park Tara“ i Javno preduzeće „Nacionalni park Fruška gora“ dužna su da usklade svoj rad, poslovanje i opšta akta s odredbama ovog zakona u roku od dve godine od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Vlada i ministar će u roku od godine dana od dana stupanja na snagu ovog zakona doneti propise za koje su ovlašćeni ovim zakonom. Do stupanja na snagu propisa utvrđenih ovim zakonom ostaju na snazi propisi koji su doneti na osnovu Zakona o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS“, br. 66/91, 83/92, 53/93-dr.zakon, 67/93-dr.zakon, 48/94-dr.zakon, 53/95 i 135/04).
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaju da važe odredbe o zaštiti prirode sadržane u Zakonu o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS“, br. 66/91, 83/92, 53/93-dr.zakon, 67/93-dr.zakon, 48/94-dr.zakon, 53/95 i 135/04) i Zakona o nacionalnim parkovima („Službeni glasnik RS“, broj 39/93), osim odredaba čl. 6. i 7. i opis područja nacionalnih parkova, a do donošenja posebnih zakona. Postupci započeti prema odredbama Zakona o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS“, br. 66/91, 83/92, 53/93-dr.zakon, 67/93-dr.zakon, 48/94-dr.zakon, 53/95 i 135/04) završiće se po odredbama ovog zakona. Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije.“
IV ANALIZA EFEKATA
Dosadašnji ekonomski i neekonomski interesi i razlozi diktirali su uslove i način eksploatacije prirodnih resursa i dobara, bez uračunavanja direktnih ili indirektnih uticaja na životnu sredinu.
Jedan od načina ostvarivanja politike zaštite životne sredine je i očuvanje biološke, geološke i predeone raznovrstosti imajući u vidu ekonomske, kulturne i regionalne potrebe država Evrope i princip održivog razvoja. Potreba za očuvanjem i zaštitom prirode kao dela ekološkog nasleđa koji često ne poznaje granice obavezuje sve države da svojim normativnim, planskim i drugim merama spreče i očuvaju biološku raznovrsnost Evrope.
Sa aspekta politike jedne zemlje, posmatranje biološke, geološke i predeone raznovrsnosti prvenstveno se definiše u ekonomskom smislu. Vrednosti bioloških i geoloških resursa osnov su socijalnog i ekonomskog razvoja jedne zajednice. Ovi resursi, kao obnovljivi i neobnovljivi predstavljaju gradivni materijal koji ulazi u svaki osnovni tip ekonomske delatnosti i to na njenim bazičnim nivoima.
Zaštita, očuvanje i upravljanje prirodnim vrednostima, a pre svega kao bioloških i geoloških resursa je zahtev i potreba čoveka i njegov odnos prema prirodi. Takav odnos obezbeđuje potrebnu harmoniju između čoveka i njegovih aktivnosti s jedne strane i očuvanje prirode i njenih vrednosti sa druge strane.
Određivanje problema koje zakon treba da reši
Zakon o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS,“ br. 135/04) uređeni osnovi zaštite prirode i njenih vrednosti, kao dela životne sredine.
Potreba da se posebnim propisom reguliše zaštita prirode, očuvanje njenih vrednosti zasnovana je na jačanju i primeni načela efikasnosti i održivog korišćenja obnovljivih prirodnih resursa, uređivanju upravljanja prirodnim vrednostima, a pre svega onim vrednostima koje imaju poseban značaj za Srbiju i Evropu. Takođe, potreba za sveobuhvatnim odnosom prema biološkoj i geološkoj raznovrsnosti osnov je uključivanja u ekološku mrežu zaštićenih područja, a radi očuvanja njene posebnosti i raznovrsnosti.
Pored toga, napredak u konceptu očuvanja prirode, tj. prirodnih vrednosti sam po sebi, bez nedostatka i neusaglašenosti sa drugim zakonima koji reguliše delatnost korišćenja resursa kao i međunarodne obaveze na očuvanja prirode koje je država preuzela ukazuju na potrebu donošenja novog zakona koji bi taj odnos efikasnije regulisao. Naknada državi za korišćenje obnovljivih resursa a posebno finansiranje upravljanja zaštićenim područjima je pitanje koje zahteva precizno definisanje, jer odsustvo valorizacije i povezanost vrednosti sa iznosom naknade za njeno korišćenje su kategorije koje su podložne zloupotrebi u praksi od strane korisnika, a na štetu države.
Cilj koji se postiže
Potreba za zaštitom, očuvanje i unapređivanjem prirode i njenih vrednosti odnosno biološke, geološke i predeone raznovrsnosti obavezuju u ovom trenutku donošenje novih propisa kojima se uređuje njihova zaštita, očuvanje i korišćenje.
Predlog zakona uvažava do sada dostignuti stepen demokratskog i tehnikog-tehnološkog razvoja, različitosti i specifičnosti prostora i prirodnih vrednosti Republike Srbije i na celovit način reguliše zaštitu očuvanje i unapređenje biološke (genetičke, specijske, ekosistemske), geološke i predeone raznovrsnosti, kao i dobrobiti životinja.
Odredbe ovog zakona odnose se utvrđivanje i procenu stanja, pojava i procesa u prirodi i predelu, zaštitu prirodnih dobara; uspostavljanje sistema praćenja prirodnih vrednosti i zaštićenih prirodnih dobara; sprovođenje mera zaštite prirode i predela.
Predložena rešenja su izraz usklađivanja sa međunarodnim obavezama koje proizilaze iz ratifikovanih međunarodnih ugovora u oblasti zaštite biodiverziteta: Konvencije o biološkoj raznovrsnosti, Konvencije o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama divlje flore i faune, Konvencije o zaštiti kulturne i prirodne baštine, Konvencija o močvarama koje su od međunarodnog značaja, posebno kao prebivalište ptica močvarica, kao direktiva EZ o zaštiti prirode.
Dodatni razlog za donošenje novog zakona je i potreba usaglašavanja sa Zakonom o zaštiti životne sredine i drugim propisima kojima se reguliše održivo korišćenje prirodnih resursa i dobara i planiranje i uređenje prostora.
Predloženim zakonskim rešenjem ne menja se bitno režim u oblasti zaštite prirode, već se unapređuje sistem upravljanja prirodom i njenim vrednostima i uspostavlja osnov za očuvanjem prirode.
Da li su razmatrane druge mogućnosti za rešavanje problema?
Materija kojom se uređuje oblast zaštite prirode se ne može ustrojiti bez postojanja zakonskog akta koji bi dao osnov za donošenje niza propisa kojima se uređuju pravila u zaštiti, očuvanju, održivom korišćenju obnovljivih prirodnih vrednosti i resursa i očuvanje biološke, geološke i predeone raznovrsnosti, tako da ne postoje druge mogućnosti za rešavanje navedenih problema.
Zašto je donošenje zakona najbolje rešenje problema?
Potreba za zaštitom, očuvanjem i unapređivanjem biološke (genetičke, specijske, ekosistemske), geološke i predeone raznovrsnosti, kao i za dobrobiti životinja, usklađivanjem ljudskih aktivnosti, ekonomskih i društvenih razvojnih planova, programa, osnova i projekata sa održivim korišćenjem obnovljivih i neobnovljivih prirodnih vrednosti i resursa i dugoročnim očuvanjem prirodnih ekosistema i prirodne ravnoteže, održivim korišćenjem/upravljanjem prirodnim resursima i dobrima, obezbeđivanje njihove funkcije uz poštovanje načela očuvanja prirodnih vrednosti i ravnoteže prirodnih ekosistema, blagovremeno sprečavanje ljudskih aktivnosti i delatnosti koje mogu dovesti do trajnog osiromašenja biološke i predeone raznovrsnosti, kao i poremećaja sa negativnim posledicama u prirodi, utvrđivanje i praćenje stanja u prirodi kao i unapređenje stanja narušenih delova prirode i predela osnovni su razlozi za donošenje zakona.
Posebno treba naglasiti da se Predlogom zakona utvrđuju mere zaštite prirode i prirodnih vrednosti koje se sprovode utvrđivanjem i procenom stanja, pojava i procesa u prirodi i predelu, zaštitom prirodnih dobara, uspostavljanjem sistema praćenja prirodnih vrednosti i zaštićenih prirodnih dobara, sprovođenjem mera zaštite prirode i predela, utvrđivanjem uslova i mera zaštite prirode i predela u prostornim i urbanističkim planovima, projektnoj dokumentaciji, osnovama i programima upravljanja prirodnim resursima u rudarstvu, energetici, saobraćaju, vodoprivredi, poljoprivredi, šumarstvu, lovstvu, ribarstvu, turizmu i drugim delatnostima od uticaja na prirodu, izradom izveštaja o stanju prirode, donošenjem i sprovođenjem strategija, programa, akcionih i sanacionih planova i planova upravljanja, uspostavljanjem sistema upravljanja prirodnim vrednostima i zaštićenim prirodnim dobrima, povezivanjem i usklađivanjem državnog sistema sa međunarodnim sistemom zaštite prirode i predela, potsticanjem naučnog i stručnog rada u oblasti zaštite prirode, obaveštavanjem javnosti o stanju prirode i učestvovanjem javnosti u odlučivanju o zaštiti prirode, potsticanjem i promocijom zaštite prirode, razvijanjem svesti o potrebi zaštite prirode u procesu vaspitanja i obrazovanjak, kao i utvrđivanjem odgovornosti subjhekata zaštite.
Na koga će i kako uticati rešenja predložena u zakonu?
Zakon će imati pozitivan uticaj na:
1) korisnike područja – jasnim utvrđivanjem njihovih prava i obaveza, kroz definisanje sadržaja upravljačkih dokumenata, preduzimanje mera pri očuvanju i zaštitiprirode i njenih vrednosti, utvrđivanjem naknada za korišćenje ovog resursa i njihove raspodele;
2) upravljače zaštićenog područja– jasnim utvrđivanjem njihovih prava i obaveza, kroz definisanje mera koje su dužni da preduzimaju pri upravljanju zaštićenim područjem kao i uslova i monitoringa prirodnih vrednosti zbog kojih je područje proglašeno za zaštićeno;
3) nadležne organe, stručne službe i organizacije– jasnim utvrđivanjem uslova i mera zaštite u prosecu planiranja i korišćenja resursa, ograničenja, i zabrane prometa strogo zaštićenih divljih vrsta, kao i utvrđivanjem dozvola za obavljanje određenih radnji i aktivnosti koje se planiraju i preduzimaju kako u prirodi tako i u zaštićenim područjima.
Zakonom su utvrđene i razgraničene nadležnosti organa Republike, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave koje se odnose na: proglašenje zaštićenih područja, davanje saglasnosti na programe upravljanja, utvrđivanje i raspodelu naknade, kao i utvrđivanje štete koja je pričinjena prirodi a posebno zaštićenim divljim vrstama biljaka i životinja.
Predloženim rešenjima u Predlogu zakona obezbeđuje se odgovornost svih gore navedenih subjekata za očuvanje i zaštutu prirode kao obnovljivog i neobnovljivog prirodnog resursa, s jedne strane i nadležnih organa Republike, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave, s druge strane.
Koji su troškovi koje će primena zakona izazvati građanima i privredi, posebno malim i srednjim preduzećima?
Troškovi koje primena ovog zakona stvara za građane, preduzeća odnose se samo na korišćenje zaštićenog područja, po kome privredna društva ili druga prava lica, preduzetnici i građani kao korisnici zaštićenog područja plaćaju naknadu upravljaču zaštićenog područja, za delatnosti turizma, ugostiteljstva, trgovine, transporta, distribucije, prenosa, telekominikacija, snimanja i sl.; korišćenje posebno uređenih ili pogodnih terena za pojedine namene korišćenja (parkiranje, rekreaciju, sport, ložišta, postavljanje reklama); korišćenje imena i znaka zaštićenog područja; usluga upravljača zaštićenog područja. Ove naknade su i sada bile predviđene zakonom.
Predložena rešenja pozitivno utiču na građane i preduzeća da u zaštićenom području mogu obavljati delatnosti koje nisu u suprotnosti sa merama i uslovima zaštite (turizam, ugostiteljstvo, stari zanati, i trgovina).
Da li pozitivni efekti donošenja zakona opravdavaju troškove njegove primene?
Svakako, jer se ovim zakonom ostvaruje primena načela visokog stepena zaštite prirode i prirodnih vrednosti, načelo održivosti, načelo primene mera i uslova zaštite prirode, načelo integrisane zaštite, načelo „korisnik plaća” – korisnik prirodnih vrednosti, resursa i dobara, odnosno zaštićenog prirodnog dobra dužan je da plati naknadu za njihovo korišćenje i snosi troškove sanacije i rekultivacije prostora i načelo saradnje – državni organi i jedinice lokalne samouprave, organizacije i institucije, kao i druga pravna i fizička lica, pri vršenju svojih poslova i zadataka dužni su da postupaju u skladu sa načelima, ciljevima, merama i uslovima zaštite i trajnog očuvanja prirode i da pri tome ostvaruju međusobnu i međunarodnu saradnju.
Da li zakon stimuliše pojavu novih privrednih subjekata na tržištu i tržišnu konkurenciju
Kako je ovim zakonom utvrđeno pravo i mogućnost obavljanja dozvoljenih delatnosti i aktivnosti u zaštićenom području stvoriće se mogućnost pojave novih privrednih subjekata, u oblasti turitma, ugostiteljstva, male privrede.
Da li su sve zainteresovane strane imale priliku da iznesu svoje stavove o zakonu?
Analiza primene važećeg zakona, a imajući u vidu stanje u oblasti zaštite prirode i njenih vrednosti, kao i potreba zakonskog regulisanja upravljanja zaštićenim područjima i divljim vrstama biljaka i životinja, ukazala je na potrebu izrade datih rešenja. Nacrt zakona je bio dostupan javnosti na davanje primedaba, predloga i sugestija od 07. do 16. oktobra 2008. godina od kada se nalazi na sajtu Ministarstva životne sredine i prostornog planiranja. U toku rada na zakonu, kao i u toku javne rasprave dati su i izneti predlozi i sugestije od strane stručnih organizacija, udruženja i nevladinih organizacija koji su i ugrađeni u tekst zakona. Javna rasprava je sprovedena od 07. do 16. oktobra 2008. godine
Koje će mere tokom primene zakona biti preduzete da bi se ostvarili razlozi donošenja zakona?
Grupu zakonodavnih, upravnih i drugih mera čine:
1) donošenje Strategije zaštite biološke, geološke i predeone raznovrsnosti koju donosi Narodna skupština za period od deset godina, i programi zaštite prirode koje donose Vlada, Izvršno veće autonomne pokrajine ili nadležni organ jedinice lokalne samouprave, za period od deset godina;
2) prikaz glavnih vrednosti i prirodnih resursa i njihovih korisnika;
3) prioritetne aktivnosti na čuvanju, održavanju i monitoringu prirodnih i drugih vrednosti i činilaca životne sredine i tehničkoj, biološkoj i drugoj zaštiti; ocenu stanja zaštićenog područja; prioritetne zadatke naučnoistraživačkog i obrazovnog rada; planirane aktivnosti na održivom korišćenju prirodnih resursa, razvoju i uređenju prostora; prostornu identifikaciju planskih namena i režima korišćenja zemljišta i dr.
4) zaštita ekološki značajnih područja;
5) naučno istraživački rad, u cilju istraživanja, proučavanja, staništa i stanišnih tipova, kao i očuvanju ekosistema;
6) mere koje se tiču prometa divljim vrstama biljaka i životinja i uspostavljanje kontrole u prekograničnom prometu;
7) pojačan inspekcijski nadzor nad sprovođenjem zakona i izricanje propisanih kazni srazmero šteti koja se može pričiniti obnovljivom prirodnom resursu.
Predviđene mere utvrđuju pravac i put zaštiti prirode i očuvanju biološke i predeone raznovrsnosti.
V. SREDSTVA POTREBNA ZA SPROVOĐENjE OVOG ZAKONA
Za sprovođenje ovog zakona nisu potrebna dodatna sredstva iz Budžeta Republike Srbije. Donošenje ovog zakona neće izazvati povećanje troškova u budžetu Republike jer najveći deo poslova u njegovoj primeni do sada je obavljalo Ministarstvo saglasno utvrđenim poslovima u Zakonu o ministarstvima(“Službeni glasnik RS“ broj 65/08), preko svojih postojećih zaposlenih i redovne inspekcije. Sprovođenje zakona neće uzrokovati povećanje broja zaposlenih i nabavku nove opreme. Povećanje poslova odnosi se na donošenje podzakonskih akata što će se svrstati u dužnosti visokostručnih službenika Ministarstva. Prava i dužnosti koje donosi zakon, a koje zahtevaju posebne aktivnosti subjekata zaštite, mogu se urediti kroz budžetsko planiranje u 2009. godini i redovnoj aktivnosti nosilaca zaštite prirode.
Strategiju zaštite prirode kao prioritetni i osnovni dokument realizacije zakona, nosioci izrade strategije će sprovesti u okviru svojih redovnih poslova sa postojećim tehničkim i stručnim potecijalom. Restrukturiranje javnih preduzeća u upravljače zaštićenih dobara, biće sprvedeno u skladu sa postupkom restrukturiranja javnih preduzeća. Sredstva za zaštitu i razvoj zaštićenih dobara i rad upravljača zaštićenih prirodnih dobara, obezbediće pretežno sami upravljači u skladu sa ovim zakonom.
VII. PREDLOG DA SE ZAKON DONESE PO HITNOM POSTUPKU
Ovaj zakon potrebno je doneti po hitnom postupku, imajući u vidu ciljeve zbog kojih se zakon donosi, a to su pre svega zaštita prirode, kao jedinstva, biološke geološke i predeone raznovrsnosti, i razloge za donošenje zakona.
Raštrkanost pravne regulative tj. odredaba koje se odnose na zaštitu prirode, (stari zakon o zaštiti životne sredine iz 1991. godine, novi Zakon o zaštiti životne sredine iz 2004. godine, neujednačenost kaznenih odredbi, neujednačenost u procedurama i sl. ), umnogome otežava rad i poslovanje kako privrednih subjekata, tako i zaposlenih u državnim organima, a o šteti koju trpi priroda i prirodne vrednosti, koje se ovim zakonom štite, verovatno ne treba posebno da se govori. Treba naglasiti da stalno pogoršavanje stanja prirodnih staništa i pretnja izvesnim vrstama divlje flore i faune koje predstavlja i jedno od osnovnih pitanja politike EU, naprosto više ne može da čeka i hitno je potrebno na celovit i sistemski način urediti ovu oblast.
Razlozi za hitno donošenje su takođe obaveze koje proizilaze iz međunarodnih konvencija, i direktiva Evropske unije, na osnovu kojih je potrebno doneti podzakonska akta.
U nekim slučajevima, npr. Implementacioni akt za sprovođenje CITES konvencije, odnosno direktive EU 338/97, Republika Srbija je bila u obavezi da donese još prethodnih godina. Stvorenim pravnim osnovom u ovom zakonu koji se odnosi na promet, pre svega prekogranični ugroženih biljnih i životinjskih vrsta, ispunićemo tu svoju obavezu, u protivnom moguće su i određene konsekvence od strane sekretarijata konvencije-suspenzija Republike Srbije.
U Evropi i svetu poslednjih petnaest godina postignut je napredak u konceptu očuvanja (konzervaciji) prirode, njenih prirodnih vrednosti i postavljeni uslovi za održivim i racionalnim upravljanjem prirodnim vrednostima. usaglašavanja sa međunarodnim normama, sa kojima Republika Srbija treba u što kraćem roku da se usaglasi.
.