Na osnovu člana 58. stav 4. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09-ispravka, 64/10-US, 24/11, 121/12, 42/13-US, 50/13-US, 98/13-US, 132/14 i 145/14) i člana 42. stav 1. Zakona o Vladi („Službeni glasnik RS”, br. 55/05, 71/05-ispravka, 101/07, 65/08, 16/11, 68/12-US, 72/12, 7/14-US i 44/14),
Vlada donosi
Ovom uredbom utvrđuje se Program implementacije Regionalnog prostornog plana opština Južnog pomoravlja za period do 2018. godine, koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.
Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
05 Broj:
U Beogradu, ___________2015. godine
VLADA
PREDSEDNIK
PROGRAM IMPLEMENTACIJE REGIONALNOG PROSTORNOG PLANA OPŠTINA JUŽNOG POMORAVLJA ZA PERIOD DO 2018. GODINE
UVOD
Vlada je 21. oktobra 2010. godine donela Uredbu o utvrđivanju Regionalnog prostornog plana opština Južnog pomoravlja („Službeni glasnik RS”, broj 83/10 – u daljem tekstu: RPPJP). Ovim strateškim planskim dokumentom utvrđeni su ciljevi, opšte planske postavke, planska rešenja i smernice za njegovu implementaciju/ostvarivanje sa strateškim prioritetima prostornog razvoja teritorije u obuhvatu RPPJP.
Nakon usvajanja RPPJP, u skladu sa odredbama čl. 12. i 58. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09-ispravka, 64/10-US, 24/11, 121/12, 42/13-US, 50/13-US, 98/13-US, 132/14 i 145/14 – daljem tekstu: Zakon) pristupilo se pripremi Programa implementacije Regionalnog prostornog plana opština Južnog pomoravlja za period 2014-2018. godine (u daljem tekstu: Program implementacije RPPJP). Sadržina ovog programa utvrđena je Zakonom, a osnovni metodološki okvir za njegovu izradu postavljen je u Programu implementacije Prostornog plana Republike Srbije od 2010. do 2020. godine, za period od 2011. do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 102/11 – u daljem tekstu: Program implementacije PPRS). Nosilac i koordinator pripreme RPPJP i ovog programa je Republička agencija za prostorno planiranje, koja je poslove na izradi Programa implementacije RPPJP poverila Institutu za arhitekturu i urbanizam Srbije u svojstvu obrađivača RPPJP.
U Programu implementacije RPPJP razrađeni su strateški prioriteti RPPJP koji se realizuju ili njihova realizacija započinje do 2018. godine, a navedeni su i strateški prioriteti RPPJP koji se, iz različitih razloga, ne razrađuju u ovom programu. Dati su grafički prikazi detaljno razrađenih strateških prioriteta. Programom implementacije RPPJP utvrđeni su pokazatelji prostornog razvoja koji će biti osnova za izradu godišnjih izveštaja o ostvarivanju ovog programa i regionalnog prostornog plana.
Utvrđivanje RPPJP, Programa implementacije RPPJP i godišnje izveštavanje o njihovom ostvarivanju predstavlja deo kontinuiranog procesa prostornog planiranja i implementacije planskog dokumenta.
Program implementacije RPPJP je urađen poštujući odredbe člana 3. Zakona koje upućuju na aktivnu saradnju sa svim akterima (nadležni organi, organizacije i institucije) od kojih zavisi ostvarenje planskih rešenja i strateških prioriteta i projekata koji bi trebalo da budu u celini ili delimično ostvareni, odnosno pripremljena njihova realizacija u periodu do 2018. godine.
Prilikom izrade Programa implementacije RPPJP jasno se ukazala činjenica da se pojedina planska rešenja i strateški prioriteti nalaze u poziciji suočavanja sa mogućnostima promena (institucionalnih, socio-ekonomskih, finansijskih i dr) u periodu od donošenja RPPJP 2010. godine do pripreme ovog programa 2013-2014. godine i njegovog sprovođenja do 2018. godine, te da njihovo ostvarenje može da bude modifikovano, usporeno ili odloženo radi toga. Veliki broj aktera, sa opštim i sektorskim strategijama, planovima i programima, usložnjavaju ostvarenje brojnih aktivnosti i projekata, pogotovo ako se uzme u obzir nedovoljna horizontalna i vertikalna koordinacija među njima. Radi toga je prilikom pripreme i sprovođenja ovog programa od posebnog značaja utvrđivanje i uspostavljanje nedovoljno razvijenih horizontalnih veza između sektora koji imaju interes oko istih aktivnosti i projekata, kao i vertikalnih veza među nivoima upravljanja u sprovođenju planskih prioriteta.
Prostorni plan je urađen u GIS okruženju zasnovanom na ESRI tehnologiji (ArcGIS 10h). Prostorna baza podataka RPPJP postavljena je na sajt akreditovane regionalne razvojne agencije –CRJPO, na stranici www.centarzarazvoj.org, čime je omogućen uvid u planska rešenja RPPJP svim zainteresovanim subjektima. U bazu podataka RPPJP su integrisani i podaci o SLAP projektima na teritoriji oba upravna okruga. Pristupanjem izradi Programa implementacije RPPJP izvršeno je dalje ažuriranje formirane baze prostornih podataka RPPJP, čime je unapređena GIS i opšta informatička podrška implementacije ovog prostornog plana.
Predlog Programa implementacije RPPJP pripremljen je na osnovu Izveštaja o izvršenoj stručnoj kontroli usklađenosti Nacrta Programa implementacije Regionalnog prostornog plana Južnog pomoravlja (broj 350-01-00131/1/20163-05 od 26. decembra 2013. godine).
I. REGIONALNI PROSTORNI PLAN OPŠTINAJUŽNOG POMORAVLJA
Regionalni prostorni plan opština Južnog pomoravlja obuhvata cele teritorije grada Leskovca i opština Lebane, Crna Trava, Vlasotince, Bojnik i Medveđa na području Jablaničkog upravnog okruga (3.520 km2), i grada Vranja i opština Bosilegrad, Trgovište, Surdulica, Vladičin Han, Bujanovac i Preševo na području Pčinjskog upravnog okruga (2.769 km2), ukupne površine od 6.289 km2 (oko 7% teritorije Republike Srbije), sa 699 naselja. Obuhvaćeno područje pripada statističko-planskom regionu Južna i Istočna Srbija (u daljem tekstu: RJIS). Vremenski horizont RPPJP je 2022. godina za uspostavljanje i upravljanje planiranom organizacijom, uređenjem, korišćenjem i zaštitom prostora obuhvaćene teritorije.
U RPPJP formulisana je dugoročna vizija prostornog razvoja Južnog pomoravlja u kojoj se predviđa da obuhvaćena teritorija bude ravnomernije regionalno razvijena, konkurentna i integrisana sa okruženjem, energetski efikasna i atraktivna za investiranje. To podrazumeva aktiviranje i mobiliziranje teritorijalnog kapitala, održivo korišćenje prirodnih i stvorenih resursa, dugoročnu obnovu i razvoj ljudskih resursa, saobraćajnu pristupačnost prema koridoru X, kao i infrastrukturnu opremljenost, razvoj privrede i institucija, zaštitu prirodnog i kulturnog nasleđa kao faktora razvoja i zaštitu životne sredine.
Jedno od osnovnih opredeljenja RPPJP jesu ravnomernija regionalna razvijenost i postizanje većeg stepena funkcionalne integrisanosti područja, koja bi trebalo da se ostvaruju na nekoliko funkcijskih i teritorijalnih nivoa:
u okviru prostora Južnog pomoravlja – smanjenje unutrašnjih subregionalnih razlika, odnosno kvalitativne promene u prostornoj, saobraćajnoj, ekonomskoj i socijalnoj strukturi (naročito brdsko-planinskih područja sa izraženim disfunkcijama socijalnog i ekonomskog razvoja);
sa Republikom Srbijom – u prvom redu sa opštinama i gradovima u susednim okruzima, tj. statističko-planskim oblastima i u okviru statističko-planskog regiona Južna i Istočna Srbija, što zahteva realizaciju prioritetnih planskih rešenja od značaja za više jedinica lokalne samouprave, upravne okruge/oblasti i statističko-planske regione (naročito povezivanja preko Koridora X i realizacija drugih infrastrukturnih sistema); i
sa međunarodnim okruženjem – susednim pograničnim jedinicama lokalne samouprave i regijama u Republici Bugarskoj i Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji, a preko Koridora X i sa Grčkom, što zahteva pripremu i realizaciju transgraničnih programa (naročito u oblasti infrastrukture, turizma, zaštite životne sredine i prirode i dr).
RPPJP ukazuje da je za ostvarivanje ovih opredeljenja neophodno preduzimati aktivnosti i akcije na: 1) izgradnji institucionalnog okvira za upravljanje prostornim i ukupnim razvojem područja, u prvom redu na promenama i proširivanju organizacione strukture jedinica lokalnih samouprava i regionalnih institucija; 2) unapređenju informatičke osnove, odnosno formiranju i održavanju centralizovane baze podataka o prostoru RPPJP, kao preduslova za praćenje, kontrolu i ocenjivanje sprovođenja planskih rešenja; i 3) koordinaciji i uspostavljanju odgovarajuće saradnje između institucija na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou u sprovođenju planskih odluka. Neblagovremeno ispunjenje ovih preduslova već se pokazalo kao bitno ograničenje za pripremu Programa implementacije RPPJP, a još će veći biti njihov značaj za sprovođenje programa.
Južno pomoravlje ima mogućnost ostvarivanja prekograničnih veza sa Republikom Bugarskom (EU) i Bivšom Jugoslovenskom Republikom Makedonijom kroz institucionalnu saradnju na međudržavnom, međuregionalnom i lokalnom nivou. Položaj Južnog pomoravlja i RJIS na evropskom multimodalnom Koridoru X je ključna predispozicija za povezivanje sa Bivšom Jugoslovenskom Republikom Makedonijom i dalje sa Grčkom. Postoje mogućnosti boljeg povezivanja sa Republikom Bugarskom, ostvarivanjem poprečnih saobraćajnih veza u odnosu na Koridor X.
Određene pretpostavke za transgranične veze proizlaze iz tradicije, a određene iz regionalnih politika EU koje se odnose na zemlje tzv. „Zapadnog Balkana”. Uspostavljanje strukturno kvalitetnijih veza može se ostvariti povezivanjem urbanih centara u šire regionalne urbane asocijacije, pre svega sinhronizovanim razvojem komplementarnih delatnosti iz oblasti rada (komplementarna privreda – usaglašavanje proizvodnih programa i privrednih kapaciteta, racionalno korišćenje prirodnih i socijalnih resursa, slobodno kretanje radne snage, zajednički nastup na tržištu i dr), usluga i javnosocijalne infrastrukture (trgovina, saobraćaj, zdravstvo, visoko obrazovanje, informacije i dr), turizma i zaštite prirode. Vranje ima predispozicije za funkcionalno povezivanje i usaglašavanje obnavljanjem tradicionalnih privrednih, kulturnih i drugih veza, u prekograničnoj saradnji sa naseljima u Kumanovskoj i Skopskoj kotlini u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji. Program prekogranične saradnje sa Bivšom Jugoslovenskom Republikom Makedonijom finansiran iz IPA fonda nije se realizovao u periodu 2007-2013. godine zbog neodređenog statusa AP KiM. Evroregion „Evrobalkan” je oblik saradnje koji je započeo Savet Evrope, koji je bio aktuelan početkom devedesetih godina prošlog veka i početkom ovog veka. Zatim je usledila podrška EU iz programa CARDS u periodu 2004-2006. godine. Nakon toga je počelo finansiranje prekograničnih projekata sa Republikom Bugarskom iz IPA fonda za period 2007-2013. godine, koje će se nastaviti i u periodu 2014-2020. godine. U prekograničnu saradnju sa Republikom Bugarskom su uključeni Jablanički, Pčinjski, Pirotski, Zaječarski i Nišavski upravni okrug. Saradnja obuhvata izradu projekata iz domena infrastrukture, obrazovanja, životne sredine, korišćenja prirodnih resursa i razvoja ljudskih resursa. Razvoj privredne saradnje i formiranje prekograničnih urbanih asocijacija područja Južnog pomoravlja sa Republikom Bugarskom su značajno ograničeni, jer se radi o njenom najnerazvijenijem delu koji nema značajnih centara regionalnog nivoa, niti privrednih kapaciteta.
Uporišta ravnomernijeg subregionalnog razvoja su:
uvažavanje realnih faktora razvoja uz preduzimanje podsticajnih mera od strane državnih i drugih fondova za izgradnju i razvoj Jablaničkog i Pčinjskog upravnog okruga u funkciji razvoja lokalnih zajednica, izgradnje lokalne i regionalne infrastrukture i uređenja prostora za razvoj profitabilnih privrednih programa; i
ekonomsko oživljavanje prigraničnih područja kroz transgraničnu saradnju.
Jedan od važnijih preduslova je poboljšanje saobraćajne pristupačnosti i infrastrukturne opremljenosti prostora. Završetak izgradnje, opremanja i uređenja infrastrukturnog koridora državnog puta IA 1 (autoput E-75, deonica Grabovnica-Grdelica-granica Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije), rekonstrukcija postojeće i izgradnja pruge za velike brzine E-85 prema Grčkoj, razvoj energetske i telekomunikacione infrastrukture predstavljaće bitan faktor većeg otvaranja i integrisanosti područja RPPJP sa okruženjem.
Realizacija autoputa E-75 doprineće boljem povezivanju područja sa ostalim delovima zemlje i zemljama u okruženju, unapređenju prostorno-funkcionalnog položaja i povećanju konkurentnosti Južnog pomoravlja i RJIS, a time i ostvarenju ukupnog koncepta razvoja Republike Srbije, naročito u pogledu smanjenja negativnih tendencija u demografskim kretanjima i bržeg razvoja regionalnih centara, manjih gradova i naselja, kao i prigraničnih područja istočno i zapadno od Koridora X. Sa stanovišta ciljeva unutrašnje integracije, važno je poboljšanje mreže državnih i opštinskih puteva ka nedovoljno aktiviranim delovima područja, posebno na poprečnim pravcima (Trgovište-Bosilegrad i Kriva Feja-Bosilegrad), kao i uzdužnim pravcima istočnog i zapadnog turističkog koridora i povezivanje te mreže sa autoputem.
Za postizanje veće teritorijalne kohezije i održivosti Južnog pomoravlja neophodno je podržati policentričan razvoj centara u mreži naselja i diverzifikovati njihove funkcije. Dalji razvoj regionalnih centara Leskovac i Vranje zasnivaće se na obezbeđenju višeg kvaliteta urbanih funkcija regionalnog značaja, a posebno industrije i uslužnih delatnosti, javno-socijalnih, razvojno-upravljačkih, informacionih, naučno-istraživačkih, kulturnih i dr. Pored Leskovca i Vranja, i subregionalni centri Vlasotince, Vladičin Han i Surdulica, kao sekundarni polovi razvoja predstavljaće važne pokretače privrednog razvoja sa značajnim javnim, socijalnim, kulturnim i drugim funkcijama.
Poboljšanje kvaliteta života i ubrzaniji razvoj privrednih funkcija i javnih službi ostvarivaće se prioritetno u manje razvijenim opštinskim centrima sa delimično razvijenim urbanim funkcijama kao što su Bojnik, Lebane, Crna Trava i Medveđa (u Jablaničkom upravnom okrugu) i Bujanovac, Bosilegrad, Trgovište i Preševo (u Pčinjskom upravnom okrugu). Odgovarajućim politikama otvaranja radnih mesta, investicionim i drugim merama smanjiće se tempo populacionog rasta i koncentracije stanovništva i funkcija u neposrednom okruženju regionalnih centara, kako bi se podstakao ekonomski i socijalni razvoj drugih opštinskih i centara zajednice naselja u perifernim i pograničnim delovima područja, brdsko-planinskim, kao i u etnički mešovitim područjima.
Uporišta privrednog razvoja Južnog pomoravlja su sledeća:
Intenziviranje razvoja poljoprivrede, posebno stočarstva, ratarstva, povrtarstva, voćarstva i vinogradarstva omogućiće brži razvoj i zasnivanje raznovrsnijih prerađivačkih kapaciteta. Uporišta razvoja poljoprivrede su poboljšanje agrarne strukture u sklopu sprovođenja programa integralnog ruralnog razvoja, prema novom modelu Zajedničke agrarne politike Evropske unije, kojom se istovremeno podržava povećanje konkurentnosti poljoprivredne proizvodnje, zaštita životne sredine i ruralnih predela, diverzifikacija ekonomskih aktivnosti na selu, buđenje lokalne inicijative, podizanje tehničke opremljenosti, edukacija i obrazovanje poljoprivrednih proizvođača za ekološku proizvodnju i dr;
Dalji razvoj postojećih uspešnih firmi u sektoru malih i srednjih preduzeća (MSP), predstavlja važno uporište ekonomskog razvoja pojedinih opština, uz modernizaciju i specijalizaciju proizvodnje, eko-restrukturiranje, privredno povezivanje u proizvodno-uslužne regionalne klastere sa preduzećima na ovom području i u Nišu, Beogradu i drugim industrijskim centrima. MSP će predstavljati osnovni oblik organizovanja firmi i generator razvoja i zapošljavanja, prioritetno u agroindustriji, turizmu, transportu, sektoru uslužnih delatnosti i dr, koji omogućava i aktiviranje mikro biznisa i tzv. porodičnih firmi;
Turizam sa komplementarnim aktivnostima imaće značajnu ulogu u razvoju područja, naročito perifernih i ruralnih, kao alternativna delatnost i vid kompenzacije lokalnom stanovništvu za razne vidove razvojnih ograničenja. Uporišta razvoja turizma jesu: kompletiranje i integracija postojeće ponude u prostoru (Vlasinsko jezero, Vranjska, Bujanovačka i Sijarinska Banja i dr); izgradnja i uređenje novih sadržaja ponude u prostoru kao glavnih generatora celogodišnje turističke ponude područja (planina sa skijalištima, jezera, turističkih centara-gradova, banja sa akvatičkim sadržajima, prirodnih i kulturno-istorijskih vrednosti, tranzitnih koridora) i dr;
Uporišta održivog korišćenja energetskih, metaličnih i nemetaličnih mineralnih sirovina, su: modernizacija eksploatacije i prerade metaličnih mineralnih sirovina (rude olova i cinka na lokalitetu Besna Kobila – „Blagodat”) u gradu Vranje i opštini Bosilegrad, i kontrolisana eksploatacija nalazišta nemetaličnih mineralnih sirovina (gline, šljunka, granita, tufa, mermera i dr) sa disperznim razvojem proizvodnih i prerađivačkih kapaciteta na području grada Leskovca i opština Vlasotince, Bujanovac i Preševo, uz preduzimanje svih mera zaštite životne sredine u svim fazama tretiranja mineralnih sirovina; stavljanje u razvojnu funkciju dokazanih rezervi i nastavak istraživanja perspektivnih rezervi, pre svega retkih mineralnih sirovina – molibdena, zeolita i drugih pratećih plemenitih metala; i
Intenziviranje tercijarnog sektora privrede i diverzifikacija u skladu sa funkcijama pojedinih centara u mreži naselja i prioritetima razvoja seoskih područja.
U investicionim odlukama o materijalnoj proizvodnji striktno će se poštovati lokacioni, tehno-ekonomski i kriterijumi zaštite životne sredine i preventivne mere sistema zaštite i spasavanja, koji su usvojeni na nacionalnom i međunarodnom nivou. Programi javnih službi i valorizacija postojeće mreže biće usklađeni sa privrednim razvojem, finansijskim mogućnostima i osobenostima lokalnih zajednica, kao i sa ciljevima razvoja pojedinih područja. Programi razvoja javnih službi podrazumevaju odgovarajuću podršku u drugim sektorima (u prvom redu saobraćajne i druge komunalne infrastrukture posebno u odnosu na prigranične, periferne, brdsko-planinske atare, koji imaju infrastrukturna, resursna i druga razvojna ograničenja).
Jedno od osnovnih uporišta RPPJP odnosi se na štednju, racionalno korišćenje i zaštitu prirodnih resursa, naročito deficitarnih i strateški značajnih za razvoj i kvalitet življenja. Ukupan bilans vodnih resursa, kao i njihov prostorni i vremenski razmeštaj zahteva izuzetno pažljivo korišćenje i u potpunosti obezbeđen sistem zaštite od zagađenja i neplanskog korišćenja izvorišta površinskih i podzemnih voda. Uporište razvoja vodoprivredne infrastrukture jeste razvoj integralnih regionalnih višenamenskih sistema za uređenje, korišćenje i zaštitu voda, posebno slivova Južne Morave, Pčinje i Dragovištice. Intenziviraće se hidro-tehničke aktivnosti na regulisanju bujičnih rečnih tokova, zaštiti od poplava, poboljšanju vodosnabdevanja naseljenih područja, obnovi i ograničenom proširenju sistema za navodnjavanje, kao i sanitarnoj zaštiti ugroženih izvorišta i slivova. Strateško opredeljenje jeste zaštita poljoprivrednog zemljišta, a naročito striktno ograničavanje pretvaranja zemljišta I-IV bonitetne klase u nepoljoprivredne namene, očuvanje kvaliteta i prirodne plodnosti zemljišta. Značajno je pošumljavanje, obnavljanje i poboljšanje kvaliteta šuma, sprovođenje antierozivnih radova u slivovima postojećih i budućih akumulacija, kao i razvoj preduzetništva, posebno u oblasti osnivanja i razvoja mikro preduzeća za ekološki bezbednu preradu lokalnih poljoprivrednih i šumskih sirovina.
Uspostaviće se efikasnija kontrola korišćenja i uređenja građevinskog zemljišta i usmeravati izgradnja i komunalno opremanje i uređenje seoskih naselja i ruralnih predela. Radi blagovremenog rezervisanja prostora za racionalnu izgradnju i korišćenje objekata/područja od javnog interesa, uspostaviće se i sprovoditi režimi korišćenja i zaštite prostora koridora planiranih infrastrukturnih sistema, područja eksploatacije mineralnih sirovina, slivnih područja i prostora za izgradnju planiranih akumulacija, zaštićenih prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, kao i prostora za izgradnju regionalnih sanitarnih deponija sa reciklažnim centrima.
Važno uporište RPPJP predstavlja i unapređenje i zaštita životne sredine, zaštita i promocija vredne prirodne baštine i očuvanje područja sa prirodnim vrednostima od značaja za biodiverzitet, predeonu raznolikost i kvalitet životne sredine. U domenu zaštite kulturnog nasleđa, zalaganje je za promenu dosadašnje prakse koju je karakterisala, kako nedovoljna valorizacija, prezentacija i korišćenje nepokretnih kulturnih dobara, tako i nedovoljna uređenost, naročito vangradskih dobara (arheoloških nalazišta, crkava i seoskog etno-nasleđa). Strateško opredeljenje jeste ostvarivanje integralne zaštite i prezentacije materijalnog i nematerijalnog kulturnog nasleđa i očuvanje nacionalnog i kulturnog identiteta prostora Južnog pomoravlja.
Postepeno približavanje viziji i koncepciji prostornog razvoja Južnog pomoravlja predviđeno je ostvarivanjem sledećih osnovnih ciljeva:
odgovorno upravljanje razvojem, uređenjem i zaštitom prostora u skladu sa realnim potencijalima i ograničenjima prirodnih i stvorenih vrednosti i dugoročnim potrebama ekonomskog i socijalnog razvoja i zaštite životne sredine;
uravnotežen razvoj na intraregionalnom i interregionalnom nivou, podsticanje razvoja i povećanje dostupnosti planinskih i perifernih delova područja i iniciranje transgraničnih programa za prigranična područja; i
unapređenje kvaliteta života i stvaranje uslova za demografsku obnovu, zadržavanje i podsticanje naseljavanja i povratka stanovništva, posebno u ekonomski zaostale ruralne predele i centre, investiranjem u izgradnju, obnavljanje i održavanje infrastrukture, javnih službi i usluga, očuvanjem i unapređenjem prirodnog i kulturnog nasleđa, razvojem ekonomski isplativih i statusno privlačnih aktivnosti.
Za ostvarenje predviđene vizije, koncepcije i ciljeva razvoja prostornog razvoja Južnog pomoravlja utvrđena su planska rešenja i smernice za njihovo sprovođenje. U delu o implementaciji ovog planskog dokumenta utvrđeni su: strateški prioriteti za implementaciju RPPJP za period od 2010. do 2014. godine; učesnici u implementaciji; smernice za izradu planskih dokumenata (prostornih i urbanističkih planova, sektorskih planova i programa); mere i instrumenti za sprovođenje planskog dokumenta; institucionalno-organizaciona, informatička i programska podrška.
II. PRIPREMA I SADRŽINA PROGRAMA IMPLEMENTACIJE REGIONALNOG PROSTORNOG PLANA OPŠTINA JUŽNOG POMORAVLJA
1. O PROGRAMU IMPLEMENTACIJE
Čl. 12, 58. i 59. Zakona uveden je 2009. godine novi dokument za sprovođenje prostornih planova – program implementacije. Program implementacije utvrđuje mere i aktivnosti za sprovođenje prostornog plana za razdoblje od pet godina. U skladu sa Zakonom program sadrži naročito: prioritetne projekte za ostvarivanje prostornog uređenja; dinamiku za uređenje pojedinih prostornih celina i prioritetnih projekata; iznose i izvore sredstava za finansiranje projekata; rok izvršenja projekata; odgovornost za izvršenje projekata; pokazatelje za praćenje promena stanja u prostoru. Osnovni metodološki okvir za njegovu izradu postavljen je u Programu implementacije PPRS.
Planski rešenja RPPJP sprovode se, kao i za ostale planske dokumente, na dva načina:
direktnom implementacijom – razradom u prostornim planovima obuhvaćenih jedinica lokalne samouprave i urbanističkim planovima na osnovu kojih se prostor neposredno privodi planiranoj nameni, tj. izdaje lokacijska dozvola; i
indirektnom implementacijom – razradom u programu njegove implementacije i usklađivanjem regionalnih, opštih i sektorskih strategija, planova i programa, mera i instrumenata različitih politika.
Za direktnu implementaciju planskih rešenja RPPJP u prostornim planovima obuhvaćenih jedinica lokalne samouprave i urbanističkim planovima nadležni su organi jedinica lokalnih samouprava.
Za indirektnu implementaciju planskih rešenja RPPJP u regionalnim, opštim i sektorskim strategijama, planovima i programima, merama i instrumentima različitih politika direktnu nadležnost imaju organi i organizacije republičkog nivoa upravljanja (ministarstva, agencije, javna preduzeća i dr), a indirektnu regionalne organizacije (akreditovane regionalne razvojne agencije i dr), regionalne javne ustanove, organi i organizacije jedinica lokalne samouprave (uprave, javna preduzeća i dr).
I za direktnu i za indirektnu implementaciju RPPJP i drugih navedenih planskih dokumenata ključna je horizontalna i vertikalna koordinacija aktera i njihovih aktivnosti.
Horizontalna koordinacija interesa i aktivnosti različitih sektora i teritorija se odnosi na aktivnosti i aktere istog nivoa upravljanja. Za horizontalno usklađivanje, tj. koordinaciju potrebna je komunikacija između predstavnika institucija različitih sektora. Poželjna je takođe i komunikacija među različitim sektorima društva – javni, privatni i tzv. civilni, odnosno nevladin sektor.
Vertikalna koordinacija se odnosi na aktivnosti i interese aktera među različitim nivoima upravljanja – od međunarodnog, preko republičkog, do regionalnog i lokalnog. U vertikalnoj saradnji je bitan princip supsidijarnosti koji se odnosi na podršku manjim teritorijalnim jedinicama – lokalnoj samoupravi, akterima na regionalnom nivou, privatnom i nevladinom sektoru, prilikom zastupanja njihovih interesa i ostvarivanja njihovih potreba.
Za razliku od Programa implementacije PPRS ili Programa implementacije Regionalnog prostornog plana AP Vojvodine, gde se radilo o usklađivanju aktivnosti i interesa institucija na republičkom, odnosno pokrajinskom nivou upravljanja, Program implementacije RPPJP trebalo bi da ima nekoliko nivoa horizontalne i vertikalne koordinacije. Kako se radi o implementaciji regionalnog prostornog plana, trebalo bi da podrazumeva usklađivanje aktivnosti i interesa institucija na i između republičkog, regionalnog i lokalnog nivoa upravljanja.
Problem predstavlja nerazvijen sistem institucija i koordinacije aktera i njihovih aktivnosti na nivou statističko-planskih regiona (za ovaj program na nivou RJIS) i okruga/oblasti, za ovaj program na nivou Jablaničkog i Pčinjskog upravnog okruga). Za ostvarivanje celovite vertikalne i horizontalne koordinacije nedostaju nadležnosti institucija na republičkom nivou upravljanja, i/ili na nivou statističko-planskog regiona i upravnog okruga/oblasti u odnosu na lokalni nivo upravljanja. Primeri dosadašnje prakse međususedske saradnje u upravljanju razvojem jedinica lokalne samouprave ukazuju da se samousklađivanje aktivnosti i interesa susednih opština/gradova odvija otežano i kada se radi o rešavanju urgentnih potreba i problema od zajedničkog interesa (primeri regionalnih deponija otpada). Njihova aktivna participacija u vertikalnoj i horizontalnoj koordinaciji ne može se očekivati sve dok ne bude uslovljena korišćenjem sredstava republičkog budžeta, IPA fonda i drugih fondova i donacija za programe i pomoć razvoju jedinica lokalne samouprave i lokalnih aktera, što sada nije slučaj.
Bez toga je horizontalna i vertikalna koordinacija aktera i njihovih aktivnosti veoma neizvesna i otežano se odvija, što se pokazalo i u toku pripreme Programa implementacije RPPJP i odrazilo se na neujednačenost u razradi strateških prioriteta utvrđenih RPPJP.
Drugi momenat koji je imao uticaja na pripremu Programa implementacije RPPJP jeste isticanje perioda, od 2010. do 2014. godine, predviđenog planskim dokumentom za ostvarivanje strateških prioriteta. S obzirom na odloženi početak pripreme, ovim programom predviđeno je njegovo ostvarivanje u periodu od 2014. do 2018. godine.
Program implementacije RPPJP sadrži:
strateške prioritete RPPJP;
pokazatelje prostornog razvoja koji će biti osnova za praćenje i godišnje izveštavanje o ostvarivanju ovog programa i regionalnog prostornog plana; i
preporuke za koordinaciju aktivnosti na ostvarivanju strateških prioriteta, praćenje pokazatelja prostornog razvoja i Programa implementacije RPPJP.
2. O STRATEŠKIM PRIORITETIMA
Programom implementacije RPPJP razrađuju se i operacionalizuje realizacija strateških prioriteta, to jest projekata definisanih u ovom planskom dokumentu.
Regionalnim prostornim planom Južnog pomoravlja u glavi IV. „Mere i instrumenti za primenu i sprovođenje plana”, 1.1. „Prioritetne aktivnosti na implementaciji” definisano je 160 strateških prioriteta prostornog razvoja za 44 planska rešenja u 15 tematskih oblasti. Razrada strateških prioriteta izvršena je u skladu sa članom 59. Zakona.
U Programu implementacije RPPJP razrađeni su strateški prioriteti koji se realizuju ili njihova realizacije započinje do 2018. godine, utvrđeni su strateški prioriteti koji se, iz različitih razloga, ne razrađuju u ovom programu. Prilikom izrade Programa implementacije RPPJP jasno se ukazala činjenica da se pojedina planska rešenja i strateški prioriteti nalaze u poziciji suočavanja sa mogućnostima promena (institucionalnih, socio-ekonomskih, finansijskih i dr.) u periodu od donošenja RPPJP 2010. do pripreme Programa implementacije RPPJP 2013-2014. i njegovog sprovođenja do 2018. godine, te da njihovo ostvarenje može da bude modifikovano, usporeno ili odloženo radi toga. Veliki broj aktera, sa opštim i sektorskim strategijama, planovima i programima, usložnjavaju ostvarenje brojnih aktivnosti i projekata, pogotovo ako se uzme u obzir nedovoljna horizontalna i vertikalna koordinacija među njima. Radi toga je za sprovođenja ovog programa od posebnog značaja uspostavljanje nedovoljno razvijenih horizontalnih veza između sektora koji imaju interes oko istih aktivnosti i projekata, kao i vertikalnih veza među nivoima upravljanja u sprovođenju strateških planskih prioriteta.
U Programu implementacije RPPJP strateški prioriteti koji se razrađuju prikazani su u okviru tabela i na grafičkim prikazima. Ostali strateški prioriteti navedeni su u posebnom poglavlju prema različitim razlozima zbog kojih se ne razrađuju.
Za izbor strateških prioriteta koji se razrađuju korišćen je metodološki pristup i kriterijumi koji su definisani i primenjeni u izradi Programa implementacije PPRS. Postupak odabira, preispitivanja i preciziranja prioriteta posebno je obrađen sa stanovišta njihove opravdanosti i realnih mogućnosti za njihovo ostvarivanje, koliko je to bilo sagledivo u trenutku izrade Programa implementacije RPPJP. Za svaki prioritet koji se detaljno razrađuje inicirana je i ostvarena uspešna saradnja sa većinom nadležnih organa i organizacija na republičkom nivou upravljanja, sa malobrojnim organizacijama na regionalnom/okružnom nivou i sa jedinicama lokalne samouprave.
Razrada strateških prioriteta do 2018. godine rađena je u saradnji sa relevantnim akterima prostornog razvoja putem popunjavanja analitičkih kartica koje su pretočene u tabele sa dole navedenom strukturom (Tabela 1a) i nalaze se u glavi III.
Tabela 1a: Struktura razrade strateških prioriteta utvrđenih RPPJP
Red. br.SP Strateški prioritetiSP Aktivnosti za realizaciju prioriteta(A) Učesnici u realizaciji aktivnosti i projekata Projekti za realizaciju prioriteta(P) Odgovornost (O) i partneri (Pr) za realizaciju A i P Orijentacioni iznosi i izvori finansiranja A i P Rokovi realizacije A i P(faza P) 1 2 3 4 5 6 7 8 Tematska oblast Plansko rešenje: Prioritet utvrđen RPPJP
Osnovna svrha izrade analitičkih kartica bila je provera realnosti (podrazumevajući i izmene i dopune strateških prioriteta), razrada i realizacija strateških prioriteta utvrđenih RPPJP.
Strateški prioriteti
Navedeni su strateški prioriteti, pod rednim brojem za svako pojedinačno plansko rešenje po tematskim oblastima, koji su definisani u glavi IV. „Mere i instrumenti za primenu i sprovođenje plana”, 1.1. „Prioritetne aktivnosti na implementaciji” RPPJP. Na ovaj način je olakšano praćenje razrade i ostvarivanja strateških prioriteta utvrđenih RPPJP. Uvršteni su i novi strateški prioriteti po tematskim oblastima za planska rešenja utvrđena RPPJP koje su predložili relevantni akteri na republičkom, regionalnom i lokalnom nivou upravljanja.
Aktivnosti za realizaciju prioriteta (A)
Aktivnosti za realizaciju prioriteta podrazumevaju: upravne i organizacione aspekte i planske aktivnosti (na pripremi i donošenju prostornih, urbanističkih i sektorskih planova i programa) na realizaciji prioriteta sadržane u nadležnostima i programima resornih ministarstava, republičkih i regionalnih agencija, republičkih javnih preduzeća, javnih ustanova i privrednih društava, organa i organizacija jedinica lokalne samouprave (uprave, javna preduzeća, javne ustanove). Za ostvarivanje pojedinih strateških prioriteta navedene aktivnosti su diferencirane prema nivou upravljanja koji ih je predložio iz delokruga svoje nadležnosti.
Učesnici u realizaciji aktivnosti i projekata
Navedeni su svi akteri za koje je prepoznato da imaju direktnu ili indirektnu ulogu u realizaciji strateškog prioriteta. U njih se ubrajaju: organi i organizacije na republičkom nivou upravljanja (ministarstva, agencije, javna preduzeća, zavodi i dr.), organizacije na regionalnom nivou (akreditovane razvojne agencije, zavodi, privredne komore, asocijacije i dr.), organi i organizacije na lokalnom nivou upravljanja (skupštine i uprave jedinica lokalne samouprave, javna preduzeća, javne ustanove, asocijacije i dr.). Pored ovih učesnika, naznačene su i druge domaće i međunarodne institucije, nevladine organizacije i zainteresovani investitori koji učestvuju ili su potencijalni učesnici u realizaciji strateških prioriteta.
Projekti za realizaciju prioriteta (P)
Navedeni su svi konkretni projekti koji su dobijeni od nadležnih organa, organizacija i asocijacija, čija je realizacija predviđeno da započne ili da se obavi u vremenskom horizontu Programa implementacije RPPJP, do 2018. godine. Za ostvarivanje pojedinih strateških prioriteta navedeni projekti su diferencirani prema nivou upravljanja koji ih je predložio iz delokruga svoje nadležnosti. Za pojedine strateške prioritete dati su predlozi novih projekata čija bi realizacija vodila ostvarivanju prioriteta. Za ostvarivanje pojedinih strateških prioriteta navedeno je više projekata. Za pojedine strateške prioritete nisu dobijeni podaci o predviđenim projektima, niti predlozi za potencijalne nove projekte.
Odgovornosti i partneri za realizaciju A i P
Odgovornost za realizaciju navedenih aktivnosti i projekata nosi organ ili organizacija na republičkom, regionalnom ili lokalnom nivou upravljanja, koja prati realizaciju strateškog prioriteta po fazama (ukoliko ih ima) i o tome priprema godišnji izveštaj koji će se ugrađivati u Godišnji izveštaj o ostvarivanju RPPJP. Odgovornost za realizaciju prioriteta ima organ zadužen za određenu oblast bez obzira na povremene promene naziva organa u okviru rekonstrukcije u sklopu organa uprave. U pojedinim slučajevima odgovornost za realizaciju strateškog prioriteta ima privatan sektor, to jest zainteresovani investitor (primer MHE). U glavi V. Programa implementacije RPPJP predloženi su modaliteti institucionalne koordinacije i praćenja pripreme i ostvarivanja navedenih aktivnosti i projekata koji su u nadležnosti lokalnog nivoa upravljanja.
Orijentacioni iznosi i izvori finansiranja
Sredstva neophodna za ostvarivanje započetih, predviđenih ili predloženih aktivnosti i projekata neophodnih za realizaciju strateškog prioriteta data su u orijentacionim iznosima u dinarima (RSD) ili u evrima (EUR), uzimajući u obzir sve trenutne okolnosti. Finansijska sredstva su za većinu prioriteta definisana u trenutku izrade Programa implementacije RPPJP i treba ih prihvatiti uslovno, odnosno realna finansijska sredstva će se definisati u trenutku realizacije projekata u skladu sa realnim mogućnostima izvora finansiranja. U većem broju slučajeva, za određene aktivnosti i projekte nisu dati ni orijentacioni iznosi, već će se utvrditi u kasnijim fazama realizacije projekta i u procesu inoviranja ovog programa. Izvori sredstava za finansiranje projekata jesu javna sredstva (budžet RS, budžeti JLS i ostali javni izvori finansiranja kao što su razni fondovi) i sredstva opredeljena iz drugih izvora, kao što su evropski fondovi (IPA i dr), razni krediti (Svetska banka, Međunarodni monetarni fond, Evropska banka za obnovu i razvoj, Evropska investiciona banka i sl), donacije, privatni i međunarodni fondovi.
Rokovi realizacije A i P (faza P)
Za navedene aktivnosti i projekte utvrđeni su rokovi njihove realizacije, ili planiranih faza realizacije. Pojedine aktivnosti su kontinualnog karaktera i ne ograničavaju se na vremenski horizont Programa implementacije RPPJP. Pojedine aktivnosti i projekti nemaju prikazan ovaj podatak, saglasno dostavljenim predlozima od strane nadležnih organa i organizacija.
3. FAZE I UČESNICI IZRADE PROGRAMA IMPLEMENTACIJE RPPJP
Program implementacije RPPJP je urađen u skladu sa odredbama zakona koje upućuju na aktivnu saradnju sa svim akterima (nadležni organi, organizacije i institucije) od kojih zavisi ostvarenje planskih rešenja i strateških prioriteta i projekata koji bi trebalo da budu u celini ili delimično ostvareni, odnosno pripremljena njihova realizacija u periodu do 2018. godine.
Izrada Programa implementacije RPPJP odvijala se po sledećim fazama:
I faza – Identifikacija i komunikacija sa akterima i mogućim izvorima finansiranja u implementaciji strateških prioriteta;
II faza – Provera preliminarne liste aktivnosti i projekata, institucionalno-organizacionih i finansijskih aranžmana za njihovu realizaciju i
III faza – Izrada Nacrta Programa implementacije RPPJP.
Koordinaciju faza i aktera u pripremi i sprovođenju Programa implementacije RPPJP obavljao je nosilac njegove izrade – Republička agencija za prostorno planiranje.
Analitičke kartice u tabelarnom obliku sa listama strateških prioriteta, u skladu sa tematskom oblašću na koju se odnosi prioritet, dostavljene su relevantnim akterima u pripremi i ostvarivanju Programa implementacije RPPJP. U Tabeli 1b naznačeno je od kojih aktera su dobijene popunjene analitičke kartice.
Tabela 1b. Pregled učešća aktera u pripremi Programa implementacije RPPJP, 2013.
AKTERIprema vrsti nadležnosti NIVO UPRAVLJANJA I NAZIV AKTERA Dostavljena popunjena kartica REPUBLIČKI NIVO UPRAVLJANJA MINISTARSTVA* Ministarstvo energetike, razvoja i zaštite životne sredine + Ministarstvo privrede + Ministarstvo kulture i informisanja – Ministarstvo omladine i sporta + Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja – Ministarstvo prirodnih resursa, rudarstva i prostornog planiranja + Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Republička direkcija za vode + Ministarstvo regionalnog razvoja i lokalne samouprave + Ministarstvo rada, zapošljavanja i socijalne politike + Ministarstvo saobraćaja + Ministarstvo spoljne i unutrašnje trgovine i telekomunikacija + Ministarstvo zdravlja – DIREKCIJE I ZAVODI Republički zavod za zaštitu spomenika kulture (RZZSP) – Zavod za zaštitu prirode Srbije (ZZPS) + Institut za javno zdravlje Srbije „dr Milan Jovanović-Batut” + JAVNA PREDUZEĆA I PRIVREDNA DRUŠTVA JP Putevi Srbije (JP PS) + Koridori Srbije (KS) + Železnice Srbije (ŽS) + JVP Srbijavode (JVP SV), VPC Morava + JP Emisiona tehnika i veze (JP ETV) + JP Srbijašume (JP SŠ) + JP Skijališta Srbije (JP SS) – JP Elektroprivreda Srbije – JP Elektromreža Srbije (JP EMS) + JP Pošta Srbija (JP PTT) + JP Transnafta + Jugorosgaz + NIS Gaspromnjeft + Orion – Telenor + VIP – RATEL – REGIONALNE ORGANIZACIJE I USTANOVE AGENCIJE I ORGANIZACIJE Centar za razvoj Jablaničkog i Pčinjskog okruga (CRJPO) + Regionalna privredna komora Leskovac + ZAVODI Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš (ZZSKN) + LOKALNI NIVO UPRAVLJANJA JEDINICE LOKALNE SAMOUPRAVE(JLS) Bojnik – Bosilegrad + Bujanovac – Vladičin Han + Vlasotince – Vranje + Lebane – Leskovac – Medveđa – Preševo – Surdulica – Trgovište – Crna Trava –
Dati su nazivi ministarstava kako su glasili u momentu dostavljanja njihovih predloga za izradu Programa implementacije RPPJP u 2013. godini, a pre donošenja Zakona o ministarstvima („Službeni glasnik RS”, broj 44/14).
4. PROCES PRAĆENJA, IZVEŠTAVANJA I INOVIRANJAPROGRAMA IMPLEMENTACIJE
Horizontalna i vertikalna koordinacija aktera i njihovih aktivnosti otežano se odvijala u toku pripreme Programa implementacije RPPJP, što se odrazilo na neujednačenost u razradi strateških prioriteta utvrđenih RPPJP.
Imajući u vidu neujednačenost u nivou detaljnosti kategorije detaljno razrađenih strateških prioriteta, uzimajući u obzir mogućnost da će u toku realizacije ovog programa implementacije dolaziti do adaptacija, modifikacija i novih inicijativa u ostvarivanju detaljno razrađenih strateških prioriteta, a radi omogućavanja da pojedini nerazrađeni strateški prioriteti pređu u kategoriju detaljno razrađenih prioriteta, te pomaka u organizovanju aktivnosti, institucija i koordinacije na nivou RJIS sa donošenjem regionalne razvojne strategije za ovaj region, odnosno odgovarajućeg strateškog dokumenta regionalnog razvoja, kao i drugih promena u organizaciji i koordinaciji aktivnosti lokalnog nivoa upravljanja, dokument pod nazivom Program implementacije RPPJP predstavlja deo kontinuiranog procesa planiranja, programiranja i implementacije planskog prostornog razvoja Južnog pomoravlja.
Kao deo tog procesa, izmene i dopune Programa implementacije RPPJP, a po potrebi i izmene i dopune ili inoviranje RPPJP, predlagaće se na osnovu godišnjeg izveštaja o ostvarivanju RPPJP i Programa implementacije RPPJP. Kako je ovaj program operativni dokument za implementaciju RPPJP, realno je očekivati da se inovira zajedno sa podnošenjem izveštaja.
Time će se ostvariti kontinuitet procesa planiranja i implementacije planiranog prostornog razvoja Južnog pomoravlja i omogućiti:
svim akterima, naročito onima koji nisu bili dovoljno pripremljeni za aktivnije učešće u pripremi prvog programa, da inoviraju i dopune svoje predloge za detaljnu razradu strateških prioriteta;
usklađivanja ovog programa sa izradom regionalne razvojne strategije i (godišnjih) programa finansiranja razvoja regiona za RJIS, odnosno odgovarajućeg strateškog dokumenta regionalnog razvoja (u delovima koji se teritorijalno odnose na Južno pomoravlje);
usklađivanja ovog programa i izrade sektorskih strategija, planova i programa (u delovima koji se teritorijalno odnose na Južno pomoravlje); i
usklađivanja ovog programa i projekata koji konkurišu za IPA fond, donacije ili za realizaciju javno-privatnog partnerstva.
Na ovaj način se omogućava povećanje efikasnosti i efektivnosti procesa planiranja, prostornog razvoja i uređenja teritorije Južnog pomoravlja.
Monitoring i njegovo dobro uspostavljanje predstavlja sastavni deo i osnov uspešne implementacije. U periodu važenja ovog programa implementacije predviđena je izrada godišnjih izveštaja o stanju u prostoru u kojima treba da se prate: napredovanje u realizaciji strateških prioriteta, promene u vrednostima pokazatelja (indikatora) prostornog razvoja i realno ocenjivanje stanja razvoja prostora putem merenja vrednosti definisanih pokazatelja u utvrđenim vremenskim intervalima. Iz tog razloga se u glavi V. Programa implementacije RPPJP predviđa se organizacija monitoringa, kao postupka kojim se obezbeđuje stalna sprega između dobijanja informacija i njihove interpretacije, a da se tokom implementacije usredsređuje na praćenje i ocenu promena prioriteta.
Programom implementacije utvrđuju se pokazatelji za praćenje promene stanja u prostoru, tako da Program implementacije RPPJP predviđa izgradnju i korišćenje GIS – orijentisanog informacionog sistema što je neophodan uslov za kvalitetan monitoring i upravljanje implementacijom RPPJP i prostornim razvojem Južnog pomoravlja.
Pored pokazatelja za praćenje promena u stanju u prostoru definisanih u glavi IV. Programa implementacije RPPJP, date su preporuke za koordinaciju aktivnosti na ostvarivanju strateških prioriteta i praćenje pokazatelja prostornog razvoja, kao i za godišnje izveštavanje o ostvarivanju RPPJP u glavi V. ovog programa.
III. IMPLEMENTACIJA STRATEŠKIH PRIORITETA REGIONALNOG PROSTORNOG PLANA OPŠTINA JUŽNOG POMORAVLJA
1. DETALJNO RAZRAĐENI STRATEŠKI PRIORITETI
U Tabeli 2. su detaljno razrađena 72 strateška prioriteta, pod odgovarajućim rednim brojem za 30 planskih rešenja u 15 tematskih oblasti koji su definisani u glavi IV. „Mere i instrumenti za primenu i sprovođenje plana”, 1.1. „Prioritetne aktivnosti na implementaciji” RPPJP:
Poljoprivredno zemljište i ruralni razvoj;
Šumsko zemljište i zaštita šuma i razvoj lovstva;
Vodni resursi;
Geološki resursi;
Razvoj stanovništva, mreže naselja i javnih službi;
Razvoj privrednih delatnosti;
Razvoj turizma;
Razvoj saobraćajne infrastrukture;
Vodoprivredna infrastruktura;
Energetska infrastruktura;
Telekomunikaciona infrastruktura;
Komunalni sadržaji;
Zaštita životne sredine;
Zaštita prirode i prirodnih vrednosti; i
Zaštita nepokretnih kulturnih dobara.
Strateški prioriteti iz Tabele 2. koji imaju preciznu prostornu odrednicu naznačeni su na grafičkim prilozima 1. „PRIRODNI RESURSI I VREDNOSTI, ZAŠTITA NKD I RAZVOJ TURIZMA” i 2. „RAZVOJ PRIVREDE I INFRASTRUKTURNI SISTEMI”. Nisu naznačeni oni strateški prioriteti čija prostorna odrednica nije dovoljno precizna (npr. odnosi se na industrijsku zonu/park regionalnog značaja u ili van postojećeg naselja) ili nivo detaljnosti odgovara prostornom planu jedinice lokalne samouprave (npr. PPOV, lokalne deponije komunalnog otpada). Grafički prikazi su pripremljenih na osnovu generisanog sadržaja referalnih karata RPPJP.
U sklopu inoviranja Programa implementacije RPPJP preporučuje se obavljanje inoviranja i dopune navedenih aktivnosti i projekata za ostvarivanje strateških prioriteta.
Tabela 2: Detaljna razrada strateških prioriteta utvrđenih RPPJP
Orijentacioni iznosi, utvrđeni 2014. godine, kao i mogući izvori finansiranja su dati indikativno i biće trajno kontrolisani i po potrebi menjani godišnjim izveštajima o prostornom razvoju, u dogovoru sa nadležnim institucijama i prema realnim mogućnostima budžeta.
Red.br.SP Strateški prioritetiSP Aktivnosti za realizaciju prioriteta(A) Učesnici u realizaciji aktivnosti Projekti za realizaciju prioriteta(P) Odgovornost (O) i partneri (Pr) za realizaciju projekata Orijentacioni iznosi i izvori finansiranja A i P Rokovi realizacije A i P(i faza) 1 2 3 4 5 6 7 8 Tematska oblast 1: Korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta Plansko rešenje 1.1: Ruralna rejonizacija 2) Otklanjanje limitirajućeg uticaja nestašice padavina u vegetacionom periodu izgradnjom sistema za navodnjavanje u sklopu kompleksnog unapređenja vodoprivredne infrastrukture i uz primenu savremenih metoda navodnjavanja. Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine (MPZŽS) − Grad Vranje Izgradnja sistema za navodnjavanje zemljišta na osnovu konkretnih projekata Lokalna samouprava, MPZŽS, RDV, donatori i NVO Projekti izgradnje mini akumulacija na pogodnim vodotocima, bušenje bunara i izgradnja kanalske mreže O: MPZŽS Pr: JLS, RDVCRJPO, NVO; međunarodne asocijacije Budžet RS, donacije, Budžet JLS Kontinuira-ne aktivnosti Ostale JLS − 3) Unapređivanje infrastrukturnih, tehničko-tehnoloških i socioekonomskih uslova za povećanje tržišne konkurentnosti brdskog područja u proizvodnji i plasmanu voća i stočnih proizvoda posebnih odlika kvaliteta. Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine (MPZŽS) − CRJPO Regionalni voćarski klaster južne Srbije,CRJPO, MPZŽS Jačanje Regionalnog voćarskog klastera sa ciljem povećanja proizvodnje i poboljšanja plasmana voćaRevolving fond za poboljšanje infrastrukturnih i tehničko tehnoloških uslova agrobiznisa O: CRJPOO: Regionalni voćarski klaster južne Srbije 150.000 EUR IPA 2014 – 2016. Grad Vranje Detaljna kategorizacija sela u pogledu socio-ekonomskog i poljoprivrednog stanja sela (Izrada „slike” sela) JLS, Poljoprivredni fakultet u Zemunu, MPZŽS, MP Sagledavanje i diferenciranje prioriteta u razvoju poljoprivredne proizvodnje u gradu Vranje O: JLSPr: CRJPO, MPZŽS, MP međunarodne asocijacije Budžet RS, donacije, Budžet JLS Kontinuira-ne aktivnosti 5) Uspostavljanje partnerstva lokalnih aktera iz javnog i civilnog sektora pri utvrđivanju specifičnih socioekonomskih i ekoloških problema, radi donošenja Akcionih programa za ruralni razvoj, u interakciji s planiranim razvojem turističkih centara i drugih sadržaja turističke ponude i komplementarnih delatnosti, kojima se obezbeđuju alternativni prihodi lokalnom stanovništvu. Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine (MPZŽS) − CRJPO Formiranje partnerstvaFormiranje LAG-ova Izrada akcionih planova za ruralni razvojIzrada i implementacija pilot projekata CRJPO, JLS, TO Partnerstvo za ruralni razvoj O: CRJPO 650.000 EUR IPA Budžeti JLS 2014 – 2018. Grad Vranje Usmeravanje proizvođača ka stvaranju brendova i sertifikovanju poljoprivrednih proizvoda i stvaranje uslova za razvoj novih grana poljoprivredne proizvodnje JLS, MPZŽS, CRJPO Obuka zainteresovanih proizvođača za izradu projekata i biznis planova O: JLS Pr: CRJPO, MPZŽS, međunarodne asocijacije Budžet RS, Donacije,Budžet JLS Kontinuira-ne aktivnosti Ostale JLS − Plansko rešenje 1.2: Održivo korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta 2) Zaustavljanje procesa spontanog ispadanja iz poljoprivredne proizvodnje zemljišta i drugih agrarnih fondova kojima raspolažu staračka regresivna domaćinstva, stimulisanjem transfera njihovog zemljišta, stoke i tehničkih sredstava na deo mlađe populacije opredeljene za rad u poljoprivredi i život na selu, obezbeđenjem sigurnih prava zakupa zemljišta i dobrim funkcionisanjem tržišta zemljišta. Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine (MPZŽS) − Grad Vranje Formiranje, implementacija i stalno ažuriranje lokalnog informacionog sistema za poljoprivredu (zemljišni informacioni sistem po granama proizvodnje, uključujući i organsku proizvodnju) JLS, MPZŽS, CRJPO, NVO Izrada kratkoročnog, srednjeročnog i dugoročnog plana ulaganja u poljoprivredne delatnosti sela O: MPZŽSPr: JLS, CRJPO, NVO, međunarodne asocijacije Budžet RS, Donacije, Budžet JLS Kontinuirane aktivnosti Opština Bosilegrad Davanje u zakup poljoprivrednog zemljišta mlađim licima i njihov upis u registar poljoprivrednih gazdinstava. Poljoprivrednici koji imaju imovinu i zakupci O: JLSPr: MPZŽS, privatni sektor Privatni sektor i subvencije iz Agrarnog budžeta Kontinuirane aktivnosti Opština Vladičin Han Formiranje oglednih parcela, demonstracionih gazdinstava i centara za obuku. JLS, MPZŽS, poljoprivredna gazdinstva O: JLSPr: MPZŽS, poljoprivredna gazdinstva 5.000.000 RSDBudžet JLS, Budžet RS, Donacije Do kraja 2018. Ostale JLS − 6) Izrada odgovarajuće investicione dokumentacije za podizanje novih i obnovu dela amortizovanih vinograda i voćnjaka, uz usklađivanje sortimenta zasada s trendovima tražnje na domaćem i svetskom tržištu. Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine (MPZŽS) − Grad Vranje Formiranje edukacionog centra za vinogradarsku proizvodnju JLS, MPZŽS i područne poljoprivredne stručne službe Obuka zainteresovanih proizvođača za primenu novih tehnologija u vinogradarstvu O: MPZŽSPr: JLS, CRJPO, međunarodne asocijacije Budžet RS, Donacije, Budžet JLS Kontinuirane aktivnosti Ostale JLS − Plansko rešenje 1.3: Razvoj i restrukturiranje poljoprivrednog sektora 2) Organizovanje odgovarajućih modaliteta poslovnog povezivanja porodičnih gazdinstava, međusobno i sa sferom prometa i prerade poljoprivredno-prehrambenih proizvoda. Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine (MPZŽS) − CRJPO Programa obuke Formiranje specijalizovanih udruženja, Pospešivanje formiranja različitih oblika i modela zadruga Razvoj poljoprivrednih zadruga − CRJPO Obuke za MSP Uvođenje standarda relevantnih za prehrambenu industrijuIzrada programa poboljšanja poslovnih performansi MSPRazmena primera dobre prakse Stimulisanje otvaranja novih privatnih preduzeća u oblasti proizvodnje i prerade poljoprivrednih proizvoda Izgradnja, adaptacija objekata i nabavka opreme za mini sušare i mini mlekare − 5) Podrška razvoju i promociji organske proizvodnje hrane (izbor lokaliteta i programa, uključivanje u mrežu laboratorija za atestiranje, marketing i sl.), kao i aktivnostima za dobijanje robne marke širokog asortimana lokalnih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda, po osnovu posebnih/zaštićenih odlika geografske sredine Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine (MPZŽS) − CRJPO Stručna podrška postojećim proizvođačima i prerađivačimaJačanje kapaciteta Centra za organsku proizvodnju Leskovac Grant šema za unapređenje organske proizvodnje Selekcija proizvoda, izrada elaborata (code of practice), registracija Usmeravanje proizvođača ka stvaranju brendova i sertifikovanju polj. proizvoda Unapređenje organske proizvodnje − Tematska oblast 2: Korišćenje i zaštita šumskog zemljišta i šuma i razvoj lovstva Plansko rešenje 2.1: Održivo korišćenje i zaštita šumskog zemljišta i šuma 1. Predlog novog prioriteta Inoviranje osnova gazdovanja šumama Inoviranje osnova gazdovanja šumama za gazdinske jedinice u Južnomoravskom, Jablaničkom, Nišavskom, Moravskom i Topličkom šumskom području kojima je istekao ili ističe rok važenja do 2018. godine. JP „Srbijašume” – JP „Srbijašume” Budžet RS, JP „Srbijašume” Kontinuirana aktivnost do kraja 2018. 2. Predlog novog prioriteta Izrada godišnjih planova gazdovanja šumama Inoviranje osnova gazdovanja šumama za gazdinske jedinice u Južnomoravskom, Jablaničkom, Nišavskom, Moravskom i Topličkom šumskom području. JP „Srbijašume” Izrada izvođačkih projekata gazdovanja šumama za gazdinske jedinice JP „Srbijašume” Budžet RS, JP „Srbijašume” Kontinuirana aktivnost do kraja 2018. Tematska oblast 3: Vodni resursi Plansko rešenje 3.2: Zaštita od voda 1) Odbrana od poplavakombinacijom regulacija i linijskih zaštitnih sistema (pasivna odbrana od poplava), posebno na reci Vlasini od Vlasotinca do ušća u Južnu Moravu, i aktivnih mera, realizacijom akumulacija kao i bujičarskim i biotehničkim radovima u slivu. Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine – Republička direkcija za vode (RDV), JVP Srbijavode VPC Morava (JVP SV VPCM) Izrada tehničke dokumentacije u skladu sa Programom poslovanja JVP SV VPCM Nastavak regulacije reke Dragovištice od sportskog centra do Brilovštice i od benzinske pumpe do Gradišta − 2) Uspostavljanje kontrole i planskog usmeravanja eksploatacije materijala iz rečnih korita, u skladu sa principima kontrolisanog „upravljanja rečnim nanosom’“ odnosno normalizacije režima pronosa nanosa (posebno u gornjem slivu Južne Morave sa pritokama). Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine – Republička direkcija za vode (RDV), JVP Srbijavode VPC Morava (JVP SV VPCM) Izdavanje vodnih akata za eksploataciju rečnog nanosa. Plansko rešenje 4.1: Eksploatacija mineralnih sirovina i izvorišta termomineralnih voda 1) Eksploatacija ruda Pb, Zn, Au i plemenitih i retkih metala (Lece, Blagodat-Grot, Karamanica, i Ruplje), Mo (Mačkatica), fosfata (Lisina), zeolita (Zlatokop) šljunka, peska, kvarcnog peska, vatrostalne gline, građevinsko-tehničkog i arhitektonskog kamena i dr. Ministarstvo rudarstva i energetike (MRE) Izdavanje odobrenja za istraživanje mineralnih sirovinaIzdavanje potvrda o resursima mineralnih sirovinaIzdavanje odobrenja za eksploataciju mineralnih sirovina Rudnik Karamanica: Završetak detaljnih istraživanja, izrada elaborata o rudnim rezervama. Izrada projektne dokumentacije, izgradnja kapitalnih rudarskih objekata i nabavka opreme. − 3) Poboljšanje informacione osnove i inženjerskogeološka istraživanja, kao podrška planiranju, projektovanju i izgradnji:izrada karte hazarda terena (katastar klizišta i nestabilnih padina); izrada karte mikroseizmičke rejonizacije. Ministarstvo rudarstva i energetike (MRE) 2) Obezbeđivanje integralnog upravljanja otpadom koji se formira u svim proizvodnim procesima i tehnološkim fazama u mineralno sirovinskom kompleksu, sa posebnim akcentom na efikasnije i kompleksnije korišćenje sirovina i iskorišćenje različitih tehnogenih sirovina koje se stvaraju u mineralno-sirovinskom kompleksu. Ministarstvo rudarstva i energetike (MRE) Plansko rešenje 5.1: Demografska obnova 2) Ublažavanje negativnih demografskih procesa merama za zaustavljanje emigracije mladog stručnog kadra (zaposlenje, kvalitet života) i stvaranje uslova za povratak i redistribuciju stanovništva (zaposlenje, komunalno opremanje naselja i dr.). Ministarstvo omladine i sporta (MOS) Obrazovni programi za osnaživanje mladih iz ranjivih grupa kroz KZM Formiranje revolving fonda za podršku biznisu mladih – Plansko rešenje 5.2: Razvoj ljudskih resursa 1) Podizanje nivoa obrazovanja, razvoj znanja i specijalnih veština radne snage. Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja (MRZBSP) Sprovođenje Programa dodatnog obrazovanja i obuke Izrada mape obrazovnih profila u JP, Analiza potreba u regionu, Izrada kurikuluma, Stavljanje u funkciju doživotnog obrazovanja – 2) Podrška za samozapošljavanje i osnivanje poslova manjeg razmera, kao i unapređenje reintegracije i fleksibilnosti radne snage. Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja (MRZBSP) Organizovanje obuke iz preduzetništva za nezaposlena licaObezbeđivanje subvencije nezaposlenim licima za samozapošljavanje Mapiranje pogodnih braunfild lokacija Revitalizacija braunfild lokacije i stavljanje u funkciju biznis inkubatora – 3) Poboljšavanje uslova socijalnog statusa pojedinih kategorija stanovništva (odraslih osoba bez obrazovanja, žena, dece, starih, izbeglih i interno raseljenih lica, vojnih invalida i drugih posebno ugroženih grupa). Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja (MRZBSP) Grantovi, deset grantova po 20.000,00 EUR za podršku politici samozapošljavanja žena Organizovanje obuke za unapređenje poljoprivredne proizvodnje (posebno organske proizvodnje)Revolving fond za podršku razvoju biznisa ugroženih grupaPromocija primera dobre prakse Zapošljavanje starih radnika do dopune radnog staža za penzijuStvaranje mogućnosti za zapošljavanje invalidnih i socijalno ugroženih grupaOsposobljavanje Roma za njihovo integrisanje u društvo Edukacija dece i žena i dr. od zlostavljanja – Tematska oblast 6: Razvoj privrednih delatnosti Plansko rešenje 6.1: Privredni razvoj 1) Institucionalna podrška regionalnom razvoju, uspešnim firmama i sektoru MSP, povezivanje u proizvodno-uslužne regionalne klastere, kompletiranje infrastrukture (u privredno-industrijskim zonama i turističkim destinacijama). Ministarstvo privrede (MP), Regionalna privredna komora Leskovac (RPKL) − CRJPO Razvoj aktivnosti Klastera Pilot akcije i pokazne studije, Brendiranje, promocija i vidljivost, Uspostavljanje Inovacionih centara, Jačanje institucionalnih kapaciteta Aktivnosti su sadržane u Strategiji održivog razvoja opštine Vladičin Han za period od 2013. do 2018. godine (Strategija VH) – Plansko rešenje 6.2: Opremanje i realizacija novih privrednih kompleksa i lokaliteta 2) Izgradnja:- slobodne zone i industrijskog parka u Vladičinom Hanu od regionalnog značaja za koju postoji tehnička dokumentacija; – regionalnog skladišno-distributivnog centra voća i povrća u Leskovcu. Ministarstvo privrede (MP) − Grad Vranje Infrastrukturno unapređenje Slobodne zone VranjePromovisanje Slobodne zone Vranje Aktivnosti su sadržane u Strategiji VH − 3) Razvoj i izgradnja mikro pogona u seoskim naseljima u kojima je ispoljen interes za razvoj MSP, uz poštovanje uslova zaštite životne sredine Ministarstvo privrede (MP) − CRJPO Formiranje partnerstava za izradu studijePromocija studijeIzrada projektno tehničke dokumentacije za pilot projekat Otvaranje mini proizvodnih pogona − Tematska oblast 7: Razvoj turizma Plansko rešenje 7.1: Kompletiranje i integracija postojeće turističke ponude u prostoru 1) Konsolidacija opremljenosti kapaciteta i bolja organizacija korišćenja postojeće turističke ponude Vlasinskog jezera, Vranjske banje, Bujanovačke banje, Sijarinske banje, NKD (Manastira Prohor Pčinjski, arheološkog nalazišta Caričin grad), manifestacija i dr. Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT) Priprema i sprovođenje Programa rasporeda i korišćenja subvencija i dotacija namenjenih za razvoj turizma za budžetsku godinu (PSD-RT) Izgradnja, rekonstrukcija, adaptacija i opremanje turističkih kapacitetaPromocija atraktivnih destinacija za privlačenje investitora i turista − 2) Modernizacija, komunalno opremanje i komercijalizacija postojećih i potencijalnih smeštajnih kapaciteta (u seoskim domaćinstvima i vikend kućama) u turističkoj destinaciji Krajište i Vlasina, kao i na drugim lokalitetima (posebno „Pašina česma” – grad Leskovac). Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT) Priprema i sprovođenje PSD-RTDonošenje Uredbe o uslovima i načinu dodele kreditnih sredstava za podsticanje kvaliteta turističke ponude Intenzivniji razvoj i promocija seoskog turizma na Besnoj Kobili − Plansko rešenje 7.2: Realizacija novih segmenata turističke ponude i infrastrukture 1) Prva etapa izgradnje skijališta Besna Kobila sa planinskim turističkim centrom (na visokoplaninskom području Vranje i Bosilegrad). Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT) Priprema i sprovođenje PSD-RTPriprema i sprovođenje programa poslovanja JP Skijališta Srbije (JPSS) Unapređenje postojeće infrastrukture i izgradnja turističkih kapaciteta Promovisanje potencijala Besne Kobile i privlačenje investitora − 2) Prva etapa izgradnje celogodišnjih akvatičkih sadržaja na bazi prirodne termomineralne vode Vranjske banje. Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT) Priprema i sprovođenjePSD-RT Intenzivnija promocija potencijala Vranjske Banje Priprema i sprovođenje PSD-RTPriprema i sprovođenje programa poslovanja JPSS Izrada projekta turističke signalizacije Grantovi za pružaoce usluga za unapređenje usluga Organizacija događaja u regionu koji promovišu turizam Izgradnja planinskog doma Aktivnosti su sadržane u Strategiji VH − 4) Realizacija prve deonice grebenskog-panoramskog puta planinskim vencem od Čemernika do Dukata. Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT) Priprema i sprovođenje PSD-RT − 5) Realizacija prve etape informativno-turističkog punkta kod Preševa. Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT) Priprema i sprovođenje PSD-RT − 6) Povećanje saobraćajne dostupnosti u funkciji integrisanja turističke ponude (posebno na Besnoj Kobili, Trgovištu i Bosilegradu) i razvoj prvih etapa tehničke infrastrukture (sistema vodosnabdevanja i kanalisanja otpadnih voda, elektrosnabdevanja i telekomunikacija) i javnih sadržaja. Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT) Priprema i sprovođenje PSD-RT Unapređenje postojeće infrastrukture Unapređenje postojeće infrastrukture − Plansko rešenje 7.3: Izrada razvojnih dokumenata i saradnja subjekata razvoja turizma 1) Izrada prostornih i urbanističkih planova, programa razvoja turizma i tehničke dokumentacije za izgradnju i uređenje predviđenih sadržaja. Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT) Priprema i sprovođenje PSD-RT Aktivnosti su sadržane u Strategiji VH − 2) Ostvarivanje saradnje među obuhvaćenim opštinama i gradovima, kao i saradnje sa susednim opštinama, velikim gradovima, privrednim, kulturnim i drugim organizacijama i institucijama na razvoju turizma; ostvarivanje transgranične saradnje u razvoju turizma sa Republikom Bugarskom i i Makedonijom. Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT) − CRJPO Formiranje timova za realizaciju projekata Izrada planaPromocija plana Realizacija pilot aktivnosti iz planova − 3) Formiranje informacionog sistema o turističkim resursima i tražnji, uvođenje monitoringa turističkog poslovanja, promocije i propagande turističkih proizvoda područja. Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT) − CRJPO Softversko unapređenje postojećeg portala zasnovano na GIS platformi Prezentacija na međunarodnim sajmovima − 4) Edukacija kadrova u turizmu i utvrđivanje upravljača turističkih prostora. Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT) Priprema i sprovođenje PSD-RTPriprema i donošenje odluka o proglašenju turističkih prostora i utvrđivanje UTP Izrada i realizacija implementacionog plana za realizaciju regionalnog programa edukacije stanovništva za turizam Aktivnosti su sadržane u Strategiji VH − 5) Skupštine opština i gradova, uz pomoć nadležnog ministarstva, doneće programe: razvoja turizma sa predinvesticionim studijama opravdanosti; promotivnih aktivnosti; opremanja i uređenja građevinskog zemljišta turističkih prostora; i edukacije stanovništva za turizam i dr. Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT) Priprema i sprovođenje PSD-RT Formiranje regionalnih radnih grupa za izradu navedenih programaIzrada i realizacija programa i pilot projekata − Tematska oblast 8: Razvoj saobraćajne infrastrukture Plansko rešenje 8.1: Povećanje saobraćajne dostupnosti područja državnim putevima I reda 1) Završetak izgradnje deonice auto-puta E-75 od Leskovca/Belog Brega u dužini od 94,7 km Koridori Srbije d.o.o. (KS) Radovi ugovoreni, izgradnja u toku: 1) Modernizacija puteva II reda: paralelna-alternativna saobraćajnica auto-puta, DP IIa 231; deonica Vlasinsko jezero-Bosilegrad-granični prelaz (Bugarska) kao deo DP Ib 40; puta Bujanovac-Trgovište-Republika Makedonija, kao nastavak DP Ib 41; putevi prema Crnoj Travi, Strezimirovcima, manastiru Sv. Prohor Pčinjski, Donjem Stenjevcu, Ribarcima i Bosilegradu. JP Putevi Srbije (JP PS) Predviđena sanacija klizišta-odrona Romanov most na DP IIa 231, deonica Svođe-Bosilegrad na km 68+900.Projekat poboljšanja DP IB br. 39 sa sanacijom klizišta Mutivode na km 262+070. Rekonstrukcija i modernizacija DP IIa 231 Vlasina-Bosilegrad–granica Bugarske, deonica od Donje Lisine do granice sa opštinom Surdulica u dužini od 21 km i sanacija klizišta iznad Lisinskog jezera – 2) Početak izgradnje kori-dora puteva II reda od značaja za razvoj turizma na području Južne Srbije, posebno deonice DP IIa 134 Trgovište-Bosilegrad i DP IIb 442 Kriva Feja-Bosilegrad, istočnog i zapadnog turističkog koridora, grebenskog-panoramskog turističkog koridora-puta i dr. Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT), Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture (MGSI), JP Putevi Srbije (JP PS) – Opština Bosilegrad Rekonstrukcija DP IIb 442 Kriva Feja Bosilegrad Modernizacija deonice “4. Kilometar – Dve reke” u dužini od 6 km. – Plansko rešenje 8.3: Usmeravanje uticaja saobraćajne infrastrukture na razvoj urbanih centara i sistema naselja 1) Početak kompletiranja mreže (rekonstrukcija i izgradnja) na državnim putevima II reda – neizgrađenih i neprohodnih deonica. Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture (MGSI), JP Putevi Srbije (JP PS) – Opština Bosilegrad Rekonstrukcija i modernizacija puta “Dve reke -Dukat – Zagranja”- opština Trgovište (oko 15 km). – 2) Rekonstrukcija i izgradnja lokalne putne mreže posebno prema mikrorazvojnim centrima u nedovoljno razvijenim i pograničnim područjima (povezivanje deonica od Sijarinske banje ka Vranju, sa grebensko panoramskim putevima i dr. deonicama značajnim za razvoj turizma). Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT) – CRJPO Projektno tehnička dokumentacija za puteve na teritoriji Jablaničkog upravnog okruga (Toplički upravni okrug je uradio dokumentaciju)Izvođenje radova Revitalizacija opštinskih puteva – Plansko rešenje 8.4: Razvoj železničkog saobraćaja i infrastrukture 1) Modernizacija pruge E-85 Železnice Srbije a.d. (ŽS) Plansko rešenje 9.2: Razvoj sistema vodosnabdevanja 4) Završetak rezervoara i magistralnih dovoda kojima se formiraju četiri stabilna podsistema Brestovac-Bojnik-Doljevac (Bojnik, Konjuvce, Kosančić i Brestovac). Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine – Republička direkcija za vode (RDV) Izgradnja vodnih objekata za korišćenje voda – objekata za snabdevanje vodom za piće Cevovod sirove vode od brane Prvonek do PPVRekonstrukcije gradske vodovodne mreže u Vranju Povezivanje sela: Moštanica, Tibužde, Kupinice, Rataje, Pavlovac, Neradovac Popravka i izgradnja lokalnih vodovoda po selima – 9.3: Razvoj sistema za kanalisanje i prečišćavanje otpadnih voda 1) Rekonstrukcija kanalizacije Vranja, Leskovca, Vladičinog Hana, Bujanovca, Preševa i Bojnika u vidu grupnih sistema (grad i okolna seoska naselja) sa realizacijom PPOV. Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine – Republička direkcija za vode (RDV) Izgradnja PPOV Vranja sa kolektorimaRekonstrukcija kanalizacione mreže Vranja (10 km) Izgradnja PPOV Leskovac Izgradnja glavnog fekalnog kolektora za Bosilegrad i prigradska naselja Izgradnja PPOV – CRJPO Plansko rešenje 10.1 Priprema i početak izgradnje elektroenergetske mreže i objekata 1) Rekonstrukcija: TS „Leskovac 2” 220/110 kV u TS „Leskovac 2” 400/220/110 kV JP Elektromreža Srbije (JP EMS) Pribavljanje upotrebne dozvole Pribavljeno Rešenje o odobrenju gradnje Izvođenje radova u toku Izvođenje radova na izgradnji objekta u toku Izvođenje radova na izgradnji vodova u toku Po puštanju u trajni pogon TS Vranje 4 2) Proširenje DV na pravcu TS 35/10 kV Sijarinska Banja – TS 35/10 kV Klaić i opremanje ćelije 35 kV u TS 35/10 kV Sijarinska Banja. Ministarstvo rudarstva i energetike (MRE) 1) Izgradnja razvodnog gasovoda RG 11-01 i RG 11-02 Niš-Leskovac-Vranje, koji predstavlja vezu sa magistralnim gasovodom MG-11 Niš – Prokuplje – Priština; JUGOROSGAZ 1) Korišćenje hidropotencijala razvojem HS Vlasina i izgradnjom MHE. Ministarstvo rudarstva i energetike (MRE) Rekonstrukcija i revitalizacija Vlasinskih hidroelektrana (Vrla 1-4, Pap Lisina) Izgradnja MHE – jedna završena, jedna u izgradnji i pet u pripremiIzgradnja vetroelektrane na Milevskoj planini − Tematska oblast 11: Telekomunikaciona i emisiona infrastruktura 2) Predlog novog prioriteta JP ETV:Proširenje kapaciteta, zamena i rekonstrukcija postojeće emisione opreme u: Leskovcu, Badincu, Brestovcu, V. Grabovnici, Vučju, Grdelici, Miroševcu, Pečenjevcu, Predejanu, Kosančiću, Stajkovcu, Svođu, Klajiću, Sastavu Reka, Preslapu i Tularu, a u MG Vranje-Vranju, Vlasu, Klenikama, Reljanu, Trgovištu, Klisuri, Vlasina Okruglici, Božici i Binovcu. Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (MTTT) − JP Emisiona tehnika i veze (JP ETV) 3) Izgradnja RR mreže za: Trgovište–Preševo i Bosilegrad–Surdulica. Telekom Srbija − VIP − Telenor − VIP − Telenor Plansko rešenje 12.1: Integralno upravljanje komunalnim otpadom 2) Izgradnja reciklažnog centra na teritoriji regionalne deponije Željkovac (Leskovac), izrada plana upravljanja otpadom i izgradnja tri transfer stanice Bojnik (koja obuhvata i Lebane i Medveđu), Vlasotince i Crna Trava na teritoriji Jablaničkog upravnog okruga. Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine (MPZŽS) − CRJPO Izrada Regionalnog plana upravljanja čvrstim otpadom za Jablanički upravni okrug sa studijom procene uticaja na životnu sredinu − 5) Zatvaranje i sanacija lokalnih smetlišta u ruralnim područjima i formiranje sanitarno uređenih seoskih odlagališta komunalnog otpada u skladu sa Nacionalnom strategijom upravljanja otpadom. Opština Bosilegrad Realizacija projekata sanacije, zatvaranja i rekultivacije smetlišta komunalnog otpada „Kremikovo” u Bosilegradu − Tematska oblast 13: Zaštita životne sredine Plansko rešenje 13.1: Unapređenje i zaštita kvaliteta životne sredine 9) Izrada i revizija lokalnih akcionih planova zaštite životne sredine za sve opštine i gradove. Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine (MPZŽS) − Opština Bosilegrad Izrada i donošenje Lokalnog ekološkog akcionog plana opštine Bosilegrad − Tematska oblast 14: Zaštita prirode i prirodnih vrednosti Plansko rešenje 14.1: Zaštita, prezentacija i kontrolisano korišćenje prirodnih dobara Zavod za zaštitu prirode Srbije (ZZPS) 1) Zavod za zaštitu prirode Srbije (ZZPS) 1) Zavod za zaštitu prirode Srbije (ZZPS) 1) Plansko rešenje 15.1: Zaštita i prezentacija NKD 1) Nastavak istraživanja, uređenja i prezentacije najvrednijih arheoloških nalazišta, u prvom redu lokaliteta Caričin grad. Ministarstvo kulture i informisanja (MKI) − Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš (ZZSKN) Izrada studija, elaborata, programa i projekata istraživanja, uređenja, prezentacije, konzervacije i restauracije, kao i njihovo sprovođenje − Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš (ZZSKN) U toku je postupak proširenja granica zaštićene okoline arheološkog nalazišta Caričin Grad − CRJPO Studija za mapiranje najznačajnijih NKD u Jablaničkom i Pčinjskom regionuMapiranje, obeležavanje,obuka za pružaoce usluga duž puta kulture, promocija R.br.ppr Prioritetno plansko rešenje (ppr) Strateški prioritet iz RPPJP 2. Korišćenje i zaštita šumskog zemljišta i šuma i razvoj lovstva 2.1. Održivo korišćenje i zaštita šumskog zemljišta i šuma Unapređenja stanja postojećih šuma i povećanja površina pod šumama, prvenstveno na slivovima akumulacija (Barje oko 17 km2, Vlasine, Prvoneka i dr.). 5) Obnavljanje šuma, podizanje novih i nega šuma u državnim šumama na području Jablaničkog ŠP (na oko 37.898 ha) i Južnomoravskog ŠP (na oko 62.488 ha). 6) Antierozivna zaštita na površinama i lokalitetima koje ugrožava srednja, ekscesivna i jaka erozija (posebno na slivovima akumulacija) i na površinama u okviru planiranog skijališta na Besnoj Kobili. 3. Vodni resursi 3.1. Zaštita kvaliteta voda 1) Zaštita izvorišta voda nacionalnog ranga (I/II klase kvaliteta) u gornjim delovima Banjske reke, Veternice, Vrle, Pčinje, Vlasine, odnosno uzvodno od akumulacija koje su izvorišta regionalnih podsistema („Prvonek” i dr). 6. Razvoj privrednih delatnosti 6.2. Opremanje i realizacija no-vih privrednih kompleksa i lokaliteta 2) Izgradnja: (a) slobodne zone i industrijskog parka u Vladičinom Hanu od regionalnog značaja za koju postoji tehnička dokumentacija;i (b) regionalnog skladišno-distributivnog centra voća i povrća u Leskovcu. 7. Razvoj turizma 7.1. Kompletiranje i integracija postojeće turističke ponude u prostoru 1) Konsolidacija opremljenosti kapaciteta i bolja organizacija korišćenja postojeće turističke ponude Vlasinskog jezera, Vranjske banje, Bujanovačke banje, Sijarinske banje, NKD (Manastira Prohor Pčinjski, arheološkog nalazišta Caričin grad), manifestacija i dr, uz funkcionalno integrisanje ponude okruženja. Modernizacija, komunalno opremanje i komercijalizacija postojećih i potencijalnih smeštajnih kapaciteta (u seoskim domaćinstvima i vikend kućama) u turističkoj destinaciji Krajište i Vlasina, kao i na drugim lokalitetima (posebno „Pašina česma” – grad Leskovac uz sportske i druge sadržaje). 7.2. Realizacija novih segmenata turističke ponude i infrastrukture 1) Prva etapa izgradnje skijališta Besna Kobila sa planinskim turističkim centrom (na visokoplaninskom području grada Vranje i opštine Bosilegrad). 2) Prva etapa izgradnje celogodišnjih akvatičkih sadržaja na bazi termomineralne vode Vranjske banje. 3) Realizacija sadržaja celogodišnje turističko-rekreativne ponude u prostoru Čemernika, Ostrozuba, Gramade, Besne Kobile, Vardenika, Milevske planine, Dukata (alpsko, turno i nordijsko skijanje, snou-bord i dr. u zimskoj sezoni, planinarske i izletničke ture, jahanje, planinski biciklizam, letenje zmajem i paraglajderom, bas-safari i dr. u letnjoj sezoni) i etnološkog, seoskog, lovnog, ribolovnog i nekih drugih specijalizovanih vidova turizma na Kukavici, Poljani i Radanu. 4) Realizacija prve deonice grebenskog-panoramskog puta planinskim vencem od Čemernika do Dukata. 5) Realizacija prve etape informativno-turističkog punkta kod Preševa. 6) Povećanje saobraćajne dostupnosti u funkciji integrisanja turističke ponude (posebno na Besnoj Kobili, Trgovištu i Bosilegradu) i razvoj prvih etapa tehničke infrastrukture (sistema vodosnabdevanja i kanalisanja otpadnih voda, elektrosnabdevanja i telekomunikacija) i javnih sadržaja. 8. Razvoj saobraćajne infrastrukture 8.1. Povećanje saobraćajne dostupnosti područja državnim putevima I reda 3) Izgradnja obilaznica: Svođa, Vlasotinaca i Leskovca na DP IB br. 39, obilaznice Surdulice na DP Ib 40; Bujanovca na DP Ib 41; Preševa na DP Ib 42; i Lebana i Medveđe na DP IB br. 39. 8.2. Modernizacija i kompletira-nje mreže državnih puteva II reda i opštinskih puteva Modernizacija puteva II reda: paralelna-alternativna saobraćajnica auto-puta, DP IIa 158; deonica Vlasinsko jezero-Bosilegrad-granični prelaz (Bugarska) kao deo DP Ib 40; puta Bujanovac-Trgovište-Republika Makedonija, kao nastavak DP Ib 41; putevi prema Crnoj Travi, Strezimirovcima, manastiru Sv. Prohor Pčinjski, Donjem Stenjevcu, Ribarcima i Bosilegradu; 2) Početak izgradnje koridora puteva II reda od značaja za razvoj turizma na području Južne Srbije, posebno deonice DP IIa 134 Trgovište-Bosilegrad i DP IIb 442 Kriva Feja-Bosilegrad, istočnog i zapadnog turističkog koridora, grebenskog-panoramskog turističkog koridora-puta i dr. 8.3. Usmeravanje uticaja saobraćajne infrastrukture na razvoj urbanih centara i sistema naselja Početak kompletiranja mreže (rekonstrukcija i izgradnja) na državnim putevima II reda – neizgrađenih i neprohodnih deonica. Rekonstrukcija i izgradnja lokalne putne mreže posebno prema mikrorazvojnim centrima u nedovoljno razvijenim i pograničnim područjima (povezivanje deonica od Sijarinske banje ka Vranju, sa grebensko panoramskim putevima i dr. deonicama značajnim za razvoj turizma). 8.4. Razvoj železničkog saobraćaja i infrastrukture 1) Modernizacija pruge E-85 3) Adekvatno rešenje železničkog saobraćaja u Leskovcu i Vranju. 9. Vodoprivredna infrastruktura 9.1. Fazni razvoj sistema akumulacija 1) Početak realizacije akumulacija Ključ. 2) Rekonstrukcija preliva na brani „Vlasina” povećanjem KNU na 1213,8 m nm. 9.2. Razvoj sistema vodosnabdevanja 1) Završetak PPV u sistemu Barje, i realizacija osnovne konfiguracije Jablaničkog regionalnog podsistema, povezivanjem sa Lebanom. 2) Izgradnja magistralnog cevovoda Vranje-Bujanovac, kao deo kraka Vranjsko-pčinjskog podsistema. 3) Obezbeđenje pouzdanog snabdevanja vodom Surdulice u uslovima remonta Vlasinskih hidroelektrana, dovodom sa zahvata kompenzacionog basena. 5) Rekonstrukcija vodovodnih mreža, kako bi se gubici sveli na manje od 25% uz uvođenje monitoringa radi upravljanja sistemima i kontrole gubitaka. 6) Povezivanje seoskih naselja na opštinske/gradske vodovode, posebno u zoni Vranja, Bujanovca, Preševa, Leskovca i Vlasotinca, uz obnovu mreža seoskih vodovoda koji imaju velike gubitke pre njihovog povezivanja na regionalne podsisteme. 9.3. Razvoj sistema za kanalisanje i prečišćavanje otpadnih voda Rekonstrukcija kanalizacije Vladičinog Hana, Bujanovca, Preševa i Bojnika u vidu grupnih sistema (grad i okolna seoska naselja) sa realizacijom PPOV. 2) Rekonstrukcija kanalizacije Vlasina Rid i izgradnja PPOV nizvodno od brane Vlasina. 3) Proširenje obuhvata kanalizacija Surdulice i povećanje efektivnosti PPOV. 9.4. Razvoj sistema za obezbeđenje vode za tehničke potrebe Obnova postojećih zahvata i kanalskih dovoda u Vlasinsko jezero (saniranje mesta na kojima se javljaju gubici) i postupno produženje severnog dovoda (Jerma i Strvna) i južnog Ljubatskog dovoda, radi povećanja energetskih efekata Vlasinskih hidroelektrana
2.2. Smernice za urbanističke planove i tehničku/projektnu dokumentaciju
U glavi IV. Mere i instrumenti za primenu i sprovođenje plana, 1.1. „Prioritetne aktivnosti na implementaciji” RPPJP utvrđene su smernice za razradu regionalnog prostornog plana u drugim planskim dokumentima.
Razradom u prostornim planovima obuhvaćenih jedinica lokalne samouprave i urbanističkim planovima na osnovu kojih se prostor neposredno privodi planiranoj nameni, tj. izdaje lokacijska dozvola, obezbeđuje se direktna implementacija RPPJP.
U ovom delu Programa implementacije RPPJP navedene su smernice iz pojedinih strateških prioriteta ako su od značaja za izradu urbanističkih planova na teritoriji obuhvaćenih jedinica lokalne samouprave.
Za realizaciju pojedinih strateških prioriteta neophodna je izrada odgovarajuće projektno-tehničke dokumentacije u skladu sa zakonom, radi omogućavanja direktnog sprovođenja tih prioriteta.
Tabela 4: Smernice za urbanističke planove i tehničku/projektnu dokumentaciju
Tematska oblast iz RPPJP R.br.ppr Prioritetno plansko rešenje (ppr) Strateški prioritet iz RPPJP 2. Korišćenje i zaštita šumskog zemljišta i šuma i razvoj lovstva 2.1. Održivo korišćenje i zaštita šumskog zemljišta i šuma 2)Izrada projekata pošumljavanja slivova akumulacija na području Prostornog plana. 8. Razvoj saobraćajne infrastrukture 8.4. Razvoj železničkog saobraćaja i infrastrukture 2)Rezervisanje prostora za koridor brze pruge i izrada tehničke dokumentacije za prugu za vozove velikih brzina. Predlog novog prioriteta JP Železnice Srbije:Izrada tehničke dokumentacije za rekonstrukciju i modernizaciju postojeće jednokolosečne pruge Niš – Preševo – granica Republike Makedonije. 7. Razvoj turizma 7.3. Izrada razvojnih dokumenata i saradnja subjekata razvoja turizma Izrada prostornih i urbanističkih planova i tehničke dokumentacije za izgradnju i uređenje predviđenih sadržaja. 12. Komunalni sadržaji 12.1. Integralno upravljanje komunalnim otpadom Izrada projektne dokumentacije za zatvaranje, sanaciju i remedijaciju postojećih deponija u Jablaničkom i Pčinjskom upravnom okrugu, sa predmerom i predračunom troškova i procenom uticaja na životnu sredinu. Finalizacija planske dokumentacije za izgradnju regionalne deponije METERIS 2 (Vranje) sa reciklažnim centrom sa studijom opravdanosti i procenom uticaja na životnu sredinu za Pčinjski upravni okrug. 13. Zaštita životne sredine 13.1. Unapređenje i zaštita kvaliteta životne sredine 8) Izrada strateških procena i procena uticaja na prirodu i životnu sredinu svih prioritetnih programa, planskih dokumenata i projekata.
2.3. Uslovljenost drugim aktivnostima
Realizacija određenog broja prioriteta uslovljena je različitim aktivnostima (npr. prethodna istraživanja) ili utvrđivanjem i primenom odgovarajućih mera i instrumenata različitih politika. Tek nakon realizacije tih aktivnosti može se pristupiti razradi i ostvarivanju prioriteta iz ove grupe.
U drugom slučaju neophodno je sprovođenje sektorskih aktivnosti na osnovu sektorskih planova i programa i programa poslovanja javnih preduzeća (npr. u oblasti šumarstva, vodoprivrede), koje omogućavaju direktno sprovođenje strateških prioriteta.
Tabela 5: Uslovljenost drugim aktivnostima
Tematska oblast iz RPPJP R.br.ppr Prioritetno planskorešenje (ppr) Strateški prioritet iz RPPJP 1. Korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta 1.2. Održivo korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta 4) Popravljanje agrohemijskih osobina obradivih zemljišta, selektivnim korišćenjem podsticajnih sredstava iz Agrarnog budžeta Republike Srbije i drugih izvora, na osnovu prethodnih agropedoloških analiza. 5) Destimulisanje intenzivnog korišćenja poljoprivrednih zemljišta niske bonitetne vrednosti, uvođenjem poreskih olakšica i drugih podsticaja za pošumljavanje, odnosno zatravljivanje submarginalnih oranica. 2. Korišćenje i zaštita šumskog zemljišta i šuma i razvoj lovstva 2.1. Održivo korišćenje i zaštita šumskog zemljišta i šuma 3) Racionalno korišćenje ukupnih proizvodnih potencijala šuma, uz povećanje ukupne obraslosti i popunjavanje nedovoljno obraslih površina. Razvoj lovstva Očuvanje raznovrsnosti lovne faune (gajenje, naseljavanje i zaštita divljači) uz usklađivanje lovnih i ostalih delatnosti u lovištima. Fazno poboljšanje stanja i fonda sitne i krupne divljači u skladu sa kapacitetom lovno produktivnih površina na šumskim područjima. 3. Vodni resursi 3.1. Zaštita kvaliteta voda 3) Uspostavljanje i obeležavanje zona zaštita akumulacija (posebno Vlasinskog jezera koje je u uslovima povećanog efluentnog opterećenja). 4) Sanitarno opremanje postojećih objekata, sanacija zagađenog zemljišta i uspostavljanje zabrane prevoza opasnih i štetnih materija na putevima u užim zonama zaštite akumulacija, uz zabranu izgradnje objekata koji mogu ugroziti izvorište i izgradnju obilaznica akumulacija. 4. Geološki resursi 4.1. Eksploatacija mineralnih sirovina i izvorišta termomineralnih voda 2) Potpunije aktiviranje utvrđenih rezervi termomineralnih voda Vranjske banje, Bujanovačke Banje i Sijarinska banja kao i istraživanje mogućnosti aktiviranja ostalih izvorišta (Tulare, Levosoje, Miratovac i dr) 4.2. Saniranje površina oko postojećih rudarskih objekata i razvoj projekata koji minimalno ugrožavaju životnu sredinu 1) Preduzimanje svih zakonskih i tehničko-tehnoloških mera da se degradiranje i zagađivanje životne sredine svede na prihvatljiv i propisan nivo u svim fazama tretiranja mineralnih sirovina (eksploatacija, priprema, prerada, transport), uz dosledno ostvarivanje kratkoročnih i dugoročnih programa i planova sanacije i rekultivacije degradiranih površina. 2) Obezbeđivanje integralnog upravljanja otpadom koji se formira u svim proizvodnim procesima i tehnološkim fazama u mineralno sirovinskom kompleksu, sa posebnim akcentom na efikasnije i kompleksnije korišćenje sirovina i iskorišćavanje različitih tehnogenih sirovina koje se stvaraju u mineralno-sirovinskom kompleksu. 5. Stanovništvo, mreža naselja, javne službe 5.5. Razvoj javnih službi i poboljšanje njihove dostupnosti, posebno na ruralnim područjima Predškolsko vaspitanje i obrazovanje: Zamena objekata u postojećoj mreži novim ili povećanje kapaciteta dogradnjom (u gradu Vranje i opštinama Bujanovac, Medveđa i dr), saniranje najvećeg broja objekata i uređenje komplekse vrtića, uz dodatno opremanje gotovo svih objekata. 2) Osnovno obrazovanje i vaspitanje: Višenamensko korišćenje postojećih objekata za mobilne ekipe dečjih vrtića, ustanova kulture, kurseve informatike i sl. 6. Razvoj privrednih delatnosti 6.2. Opremanje i realizacija novih privrednih kompleksa i lokaliteta 4)Aktiviranje i infrastrukturno opremanje postojećih atraktivnih lokacija. 5) Izgradnja ekonomske infrastrukture, uključujući opremanje postojećih lokacija za koje postoje zainteresovani investitori. 12. Komunalni sadržaji 12.1. Integralno upravljanje komunalnim otpadom 5) Zatvaranje i sanacija lokalnih smetlišta u ruralnim područjima i formiranje sanitarno uređenih seoskih odlagališta komunalnog otpada u skladu sa revidiranom Nacionalnom strategijom upravljanja otpadom. 13. Zaštita životne sredine 13.1. Unapređenje i zaštita kvaliteta životne sredine 2)Uspostavljanje sistema stalnog monitoringa svih parametara kvaliteta životne sredine na području opština i gradova (zemljišta, vode, vazduha i vegetacije, kvaliteta života). 5) Zaustavljanje neplanske izgradnje i preispitivanje mogućnosti za plansko uklapanje i legalizaciju neplanski izgrađenih objekata na području opština i gradova. 6) Zabrana i sprečavanje neplanskog kaptiranja i korišćenja izvora i vrela, kao i neplanskog lokalnog korišćenja hidroenergije vodotoka. 7) Sprovođenje mera zaštite životne sredine i uređenja zaštitnih pojaseva državnih puteva I i II reda koje ugrožavaju životnu sredinu. 13.2. Revitalizacija prostora ugroženog NATO bombardovanjem Utvrđivanje svih preostalih lokacija na kojima je bilo vršeno NATO bombardovanje i njihovo mapiranje. Izrada detaljnog katastra zagađivača i 24-časovni monitoring radijacionog zagađenja na teritorijama opština Preševo i Bujanovac i grada Vranja. Dekontaminacija područja na kojima je prisutno jonizujuće zračenje: Borovac 1 i 2 i Bratoselce u opštini Bujanovac, Pljačkovica u gradu Vranje i Reljan u opštini Preševo. 13.3 Zaštita kvaliteta života 1) Monitoring svih parametara kvaliteta života u cilju poboljšanja zdravstvenog stanja stanovnika (posebno u zonama uticaja infrastrukturnih koridora, zonama dejstva jonizujućeg zračenja kao i zonama ugroženih izvorišta vodosnabdevanja).
2.4. Realizacija kroz nacionalne, regionalne, lokalne i sektorske strategije,planove i programe, i programe poslovanja institucija i preduzeća
Za ovu grupu strateških prioriteta neophodna pretpostavka je prethodno donošenje relevantnih strateških dokumenata opšteg karaktera sa različitim teritorijalnim obuhvatom (npr. regionalne razvojne strategije, strategija razvoja jedinica lokalne samouprave i sl), programa ili akcionih planova za njihovo ostvarivanje, i/ili strateških dokumenta za različite sektore, bez kojih nije moguće pristupiti realizaciji pojedinih strateških prioriteta. Takođe, strateški prioriteti iz ove grupe mogu biti ostvareni i kroz programe poslovanja institucija i preduzeća.
U izradi regionalne razvojne strategije za region Južna i Istočna Srbija, odnosno odgovarajućeg strateškog dokumenta regionalnog razvoja biće sagledane strateška opredeljenja i potrebne mere od značaja za ostvarivanje strateških prioriteta utvrđenih u RPPJP za tematske oblasti 5. (stanovništvo, mreža naselja, javne službe) i 6. (razvoj privrednih delatnosti), a naročito onih u vezi sa planskim rešenjima 5.1-5.4. (demografska obnova, razvoj ljudskih resursa, funkcionalno jačanje regionalnih urbanih centara, očuvanje i transformacija ruralnih područja) i 6.2. (realizacija novih privrednih kompleksa).
Tabela 6: Realizacija kroz nacionalne, regionalne, lokalne i sektorske strategije, planove i programe i programe poslovanja institucija i preduzeća
Tematska oblast iz RPPJP (nacionalni ili regionalni strateški dokument) R.br.ppr Prioritetno plansko rešenje (ppr) Strateški prioritet iz RPPJP 1. Korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta 1.1. Ruralna rejonizacija 1) Izrada i sprovođenje programa očuvanja poljoprivrednog zemljišta i održivog razvoja poljoprivrede u rejonu intenzivne poljoprivrede, uz puno uvažavanje funkcionalne povezanosti i razvojnih interakcija između urbanih centara i njihovog ruralnog zaleđa. 4) Izrada i sprovođenje posebnih programa obnove pašnjačkog stočarenja i uspostavljanja organskog sistema ovčarske proizvodnje, prvenstveno u funkciji očuvanja i progradacije prirodnih planinskih travnjaka. 5. Stanovništvo, mreža naselja, javne službe 5.5. Razvoj javnih službi i poboljšanje njihove dostupnosti, posebno na ruralnim područjima 8) Skupštine opština i gradova, u saradnji sa nadležnim ministarstvima, mesnim zajednicama, privatnim sektorom i nevladinim organizacijama, utvrdiće lokalnu politiku zdravstvene zaštite, socijalne zaštite, razvoja kulture i fizičke kulture, i doneti akt o mreži objekata dečjih vrtića i osnovnih škola za svoju teritoriju. 7. Razvoj turizma 7.3. Izrada razvojnih dokumenata i saradnja subjekata razvoja turizma 5) Skupštine opština i gradova, uz pomoć nadležnog ministarstva, doneće:program razvoja turizma sa predinvesticionim studijama (opravdanosti), program promotivnih aktivnosti, program opremanja i uređenja građevinskog zemljišta na turističkim prostorima, iprogram edukacije stanovništva za turizam i dr. 10. Energetska infrastruktura 10.1. Priprema i početak izgradnje elektroenergetske mreže i objekata 10)Izgradnja DV 35 kV (u opštini Bujanovac) između TS 110/35/10 kV i TS 35/10 kV „Groblje” i izgradnja DV 35 kV na pravcu TS „Bujanovac 1”-planirana TS 35/10 kV Trnovac. 11) Izgradnja TS 35/10 kV „Lece” (u opštini Medveđa), opremanje ćelije 35 kV u TS 110/35 Jablanica (pravac ka Sijarinskoj Banji). 10.2. Proširenje i rekonstrukcija mreže napojnih i distributivnih elektroenergetskih objekata Izgradnja/proširenje TS 110/35 kV „Vladičin Han” i „Vranje 2”. Proširenje DV na pravcu TS 35/10 kV „Sijarinska Banja” – TS 35/10 kV „Klaić” i opremanje ćelija 35 i 10 kV u TS 35/10 kV „Gazdare”. Rekonstrukcija DV 35 kV „Vranje 2 – Bujanovac 1”, izgradnja novog trafo polja i transformatora snage 31,5 MVA u TS 110/35/10 kV „Bujanovac 1“. 11. Telekomunikaciona infrastruktura 11.1. Poboljšanje postojećeg stanja telekomunikacione infrastrukture 1) Zamena postojećih analognih komutacija (centrala) digitalnim: u MG Leskovac – Leskovcu, Badincu, Brestovcu, V. Grabovnici, Vučju, Grdelici, Miroševcu, Pečenjevcu, Predejanu, Kosančiću, Stajkovcu, Svođu, Klajiću, Sastavu Reka, Preslapu i Tularu, a u MG Vranje-Vranju, Vlasu, Klenikama, Reljanu, Trgovištu, Klisuri, Vlasina Okruglici, Božici i Binovcu.Predejanu, Kosančiću, Stajkovcu, Svođu, Klajiću, Sastavu Reka, Preslapu i Tularu, a u MG Vranje – Vranju, Vlasu, Klenikama, Reljanu, Trgovištu, Klisuri, Vlasina Okruglici, Božici i Binovcu. 11.2. Proširenje mreže telekomunikacione infrastrukture 1) Izgradnja novih komutacionih objekata u naseljima i delovima naselja sa preko 500 stanovnika, čime bi se postigla željena gustina telefona i pristup internetu. 2) Izgradnja optičkih kablova za naselja u kojima se grade komutacije, kao i na sledećim relacijama: Lebane–Medveđa, Lebane–Slavujevce, Slavujevce-Miroševce, Sastav reka–Gradska, Brestovac–Međa–Kosančić, Ždeglovo–Bošnjace, Tupalovo–Vlasotince, u MG Leskovac; kao i Vranje-granica Makedonije, Ristovac–Klenike–Trgovište, Klenike-Sv. Prohor–Pčinjski, Barelić–D. Stajevac u MG Vranje. 3) Izgradnja RR mreže za: Trgovište–Preševo i Bosilegrad–Surdulica. 4) Izgradnja planiranih baznih stanice mobilnih operatera Telekom-MTS i VIP. 11.3. Razvoj mreže poštanskih usluga 1) Poboljšanje prostorne distribucije i opremljenosti poštanskih jedinica uz uvođenje novih usluga. 2) Mogućnost funkcionisanja dela poštanskih jedinica kao sistema stalnih, odnosno sezonskih ugovornih pošti. 3) Otvaranje odgovarajućih broja šaltera poštanske službe u subopštinskim centrima, centrima zajednice naselja, kao i u naseljima sa specifičnim funkcijama. 4) Realizaciju poštanskih jedinica u većim turističkim naseljima. 12. Komunalni sadržaji 12.1. Integralno upravljanje komunalnim otpadom 2) Izgradnja reciklažnog centra na teritoriji regionalne deponije Željkovac (Leskovac), izrada plana upravljanja otpadom i izgradnja tri transfer stanice Bojnik (koja obuhvata i Lebane i Medveđu), Vlasotince i Crna Trava na teritoriji Jablaničkog upravnog okruga. 12.2. Upravljanje opasnim otpadom 1) Preusmeravanje opasnog otpada na regionalno skladište u Nišavskom upravnom okrugu (prema revidiranoj Nacionalnoj strategiji upravljanja otpadom). Izgradnja manjih regionalnih skladišta na teritoriji Jablaničkog i Pčinjskog upravnog okruga za sakupljanje opasnog otpada iz domaćinstava (baterija, akumulatora, otpadnih ulja, otpadnih električnih i elektronskih aparata), koje mogu biti uz centre za odvojeno sakupljanje reciklabilnog otpada na nivou svake opštine/grada. 13. Zaštita životne sredine 13.1. Unapređenje i zaštita kvaliteta životne sredine 1) Izrada i sprovođenje programa zaštite zemljišta od vodne erozije, zagađivanja i drugih degradacionih procesa, zaštite voda od zagađivanja i nepovoljnih promena hidroloških režima, zaštite vazduha od zagađivanja, zaštite od prekomerne buke i svih elemenata životne sredine od radijacionog zagađivanja (Preševo, Vranje, Bujanovac). 3) Smanjenje zagađenja iz industrije (naročito hemijske) primenom mera zaštite na svim industrijskim objektima koji mogu da ugroze životnu sredinu. 4) Izrada i realizacija programa za sanaciju i rekultivaciju slivova akumulacija. 9) Izrada i revizija lokalnih akcionih planova zaštite životne sredine za sve opštine i gradove. 13.4. Prevencija rizika od udesa i akcidenata Obezbeđivanje monitoringa za sva industrijska postrojenja sa SEVESO II liste. Obezbeđivanje adekvatnog neutralisanja ili smanjenja uticaja rada postrojenja sa SEVESO II liste. Uspostavljanje monitoringa kvaliteta voda na izlivima PPOV. 14. Zaštita prirode i prirodnih vrednosti 14.2 Istraživanje i ustanovljavanje zaštićenih prirodnih dobara 2) Uspostavljanje zaštite, očuvanje i uređenje manjih područja i lokaliteta od lokalnog značaja. 15. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara 15.1. Zaštita i prezentacija NKD 2)Utvrđivanje granica zaštićene okoline NKD. 3) Izrada Programa konzervacije, restauracije i revitalizacije NKD. 5) Permanentno evidentiranje, valorizacija, zaštita, uređenje i uključivanje u turističku ponudu objekata narodnog graditeljstva i spomenika tehničke kulture (hidro-elektrana u Vučju, vodenice i dr).
2.5. Edukacija i promocija
Ovoj grupi pripadaju strateški prioriteti koji se realizuju kroz aktivnosti edukacije i promocije. Edukacija predstavlja značajan instrument za sprovođenje prioriteta, kroz aktivnosti edukacije svih aktera koji učestvuju u realizaciji ovih prioriteta.
Takođe, za stvaranje povoljnijeg ambijenta za realizaciju razvojnih prioriteta potrebna je promocija kao jedan od instrumenata koji doprinose njihovoj realizaciji.
Tabela 7: Edukacija i promocija
Tematska oblast iz RPPJP R.br.ppr Prioritetno plansko rešenje (ppr) Strateški prioritet iz RPPJP 1. Korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta 1.3. Razvoj i restrukturiranje poljoprivrednog sektora 4) Promovisanje metoda integralnog prihranjivanja i zaštite biljaka, uporedo s uspostavljanjem sistema kontrole primene agrohemikalija. 2. Korišćenje i zaštita šumskog zemljišta i šuma i razvoj lovstva Razvoj lovstva 4) Edukacija lovnih stručnjaka i lovaca. 5. Stanovništvo, mreža naselja, javne službe 5.2. Razvoj ljudskih resursa 1) Podizanje nivoa obrazovanja, razvoj znanja i specijalnih veština radne snage. 7. Razvoj turizma 7.3. Izrada razvojnih dokumenata i saradnja subjekata razvoja turizma 4) Edukacija kadrova u turizmu.
2.6. Ostali prioriteti u indirektnoj vezi sa prostornim razvojem
Realizacija strateških prioriteta u indirektnoj vezi sa prostornim razvojem ne zahteva prethodno obezbeđenje odgovarajućih prostornih preduslova, ali ima uticaj na ostvarivanje održivog prostornog razvoja i viši kvalitet življenja na području RPPJP. Ostvarivanje ovih prioriteta značajno doprinosi zaštiti, uređenju i korišćenju prostora, čime se podiže i vrednost teritorijalnog kapitala.
Tabela 8: Ostali prioriteti u indirektnoj vezi sa prostornim razvojem Južnog pomoravlja
Tematska oblast iz RPPJP R.br.ppr Prioritetno plansko rešenje (ppr) Strateški prioritet iz RPPJP 1. Korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta 1.2. Održivo korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta Ubrzavanje registracije poljoprivrednih gazdinstava radi obezbeđenja direktnog pristupa što širem krugu robnih proizvođača merama podrške iz Agrarnog budžeta Republike za ukrupnjavanje i konsolidaciju zemljišnih poseda i unapređenje bioloških, hemijskih i fizičkih svojstava poljoprivrednog zemljišta. 3) Obezbeđenje institucionalnih, materijalnih i kadrovskih pretpostavki za organizovanje efikasnog sistema savetodavne poljoprivredne službe, osavremenjavanje rada veterinarske službe i permanentno stručno obrazovanje zemljoradnika. 7)Donošenje podsticajnih, restriktivnih i obrazovnih mera kojima se sprečavaju eksterni efekti poljoprivredne proizvodnje na stanje životne sredine. 1.3. Razvoj i restrukturiranje poljoprivrednog sektora 1)Obezbeđivanje sigurnih prava zakupa zemljišta i dobrog funkcionisanja tržišta zemljišta, koje olakšava pomeranje resursa sa napuštenih, regresivnih gazdinstava ka produktivnijim poljoprivrednicima, kao i drugih mera podrške ukrupnjavanju i tehničko-tehnološkoj modernizaciji porodičnih gazdinstava. 2. Korišćenje i zaštita šumskog zemljišta i šuma i razvoj lovstva 2.1. Održivo korišćenje i zaštita šumskog zemljišta i šuma Organizovanje čuvanja šume i forsiranje mera preventivne zaštite i maksimalno suzbijanje bespravne seče, posebno na području koje gravitira granici sa AP Kosovom i Metohijom. 7)Institucionalno opremanje i organizovanje za potrebe: monitoringa i istraživanja šuma (posebno funkcionalnih optimuma u zonama sa različitim režimima zaštite prirode, inventure privatnih šuma i dr.). Razvoj lovstva 2) Organizacija stručnih službe za praćenje i usmeravanje razvoja populacije glavnih i sporednih vrsta divljači. 4) Organizovanje lovnog turizma. 3. Vodni resursi 3.1. Zaštita kvaliteta voda 2) Definisanje sistema zaštite od zagađivanja i neplanskog korišćenja površinskih i podzemnih voda (posebno duž Južne Morave, donjih tokova Veternice, Dragovištice, Puste reke, Banjske i drugih manjih reka) u zoni dolinskih naselja i regionalnih i tranzitnih deponija, sa ciljem dovođenja u stanje klase IIb (sa BPK5 < 6 g O2/m3). 5)Održivo korišćenje lokalnih izvorišta do količina koje ne ugrožavaju ekološke uslove u okruženju i održavanje kvaliteta voda vodotoka i akumulacije u propisanim I/II klasama kvaliteta. 5. Stanovništvo, mreža naselja, javne službe 5.2. Razvoj ljudskih resursa Poboljšavanje uslova socijalnog statusa pojedinih kategorija stanovništva (odraslih osoba bez obrazovanja, žena, dece, starih, izbeglih i interno raseljenih lica, vojnih invalida i drugih posebno ugroženih grupa). 5.5. Razvoj javnih službi i poboljšanje njihove dostupnosti posebno na ruralnim područjima 1) Predškolsko vaspitanje i obrazovanje: Organizovanje specijalizovanog prevoza za svu decu koja žive na udaljenosti većoj od 1,5 km od predškolske vaspitne grupe, kao i za svu decu sa posebnim potrebama. 2) Uvođenje fleksibilnih programa osnovnog obrazovanja i vaspitanja; organizovanje specijalizovanog prevoza za učenike koji žive na udaljenosti većoj od 4 km od škole i za sve učenike sa posebnim potrebama. 3) Jačanje i osamostaljivanje postojećih srednjih škola i otvaranje novih uz redefinisanje i usklađivanje obrazovnih profila sa strukturom i potreba-ma privrede na regionalnom i lokalnom nivou. Umrežavanje stručnih škola sličnih obrazovnih profila, njihova diverzifikaciju i veća fleksibilnost za prilagođavanje potrebama privrede i tržišta rada. Razvijanje stručnog obrazovanja modernizovanjem opreme i nastavnih sredstava i opremanjem škola potrebnim sadržajima (specijalne nastavne prostorije, školske radionice, biblioteke i internet učionice, trpezarije i restorani, sportski tereni i ostale prateće usluge). 4) Povećanje dostupnosti primarne zdravstvene zaštite korisnicima, naročito na ruralnom području, organizovanjem mobilnih zdravstvenih timova, integrisanim pružanjem usluga zdravstvene i socijalne zaštite i pružanjem kvalitetne prehospitalne hitne medicinske pomoći. 5) Razvoj raznovrsnih socijalnih usluga usaglašenih sa potrebama korisnika koje se prioritetno zadovoljavaju u lokalnoj zajednici i porodici (prirodnom okruženju), a omogućavaju izbor najmanje restriktivne usluge za korisnika. 6. Razvoj privrednih delatnosti 6.1. Privredni razvoj 2) Intenziviranje partnerstva na nivou lokalnih vlasti i regiona u cilju zajedničkog nastupa kod EU i drugih relevantnih međunarodnih asocijacija za realizaciju transgraničnih programa privrednog razvoja i zaštite prirode. 3) Razvoj javno-privatnog partnerstva u realizaciji regionalnih projekata. 6.2. Opremanje i realizacija novih privrednih kompleksa i lokaliteta 6) Brendiranje proizvoda i bolje tržišno pozicioniranje. 7. Razvoj turizma 7.3. Izrada razvojnih dokumenata i saradnja subjekata razvoja turizma 2) Ostvarivanje saradnje među obuhvaćenim opštinama i gradovima, kao i saradnje sa susednim opštinama, velikim gradovima, privrednim, kulturnim i drugim organizacijama i institucijama na razvoju turizma; ostvarivanje transgranične saradnje u razvoju turizma sa Republikom Bugarskom i Bivšom Jugoslovenskom Republikom Makedonijom. 3) Formiranje informacionog sistema o turističkim resursima i tražnji, uvođenje monitoringa turističkog poslovanja, promocije i propagande turističkih proizvoda područja. 10. Energetska infrastruktura 10.4 Upotreba OIE Korišćenje termomineralnih izvora – posebno Vranjske banje. Korišćenje solarne energije, biomase i biogasa. 12. Komunalni sadržaji 12.1. Integralno upravljanje komunalnim otpadom Organizovanje komunalne službe u ruralnim naseljima opština/gradova. 14. Zaštita prirode i prirodnih vrednosti 14.1. Zaštita, prezentacija i kontrolisano korišćenje prirodnih dobara 2) Očuvanje/održanje staništa i raznovrsnosti divlje flore i faune, njeno jačanje (brojčano snaženje) i prostorno širenje. 3) Očuvanje raznovrsnosti i slike predela, unapređenje njegove čistoće i uređenosti, sprovođenje prioritetnih aktivnosti sanacije i rekultivacije degradiranih površina.
2.7. Detaljno razrađeni strateški prioriteti iz Programa implementacije PPRS koji obuhvataju strateške prioritete iz RPPJP
Strateški prioriteti iz ove grupe obuhvaćeni su detaljno razrađenim prioritetima u Programu implementacije PPRS (PIPPRS). Pojedini od ovih prioriteta obrađeni su i u detaljno razrađenim prioritetima ovog programa, kada je više detalja za njihovo ostvarivanje dobijeno od relevantnih aktera.
Tabela 9: Detaljno razrađeni strateški prioriteti iz Programa implementacije PPRS (PIPPRS) koji obuhvataju strateške prioritete iz RPPJP
Tematska oblast iz RPPJP R.br.ppr Prioritetno plansko rešenje RPPJP (ppr)Strateški prioritet iz RPPJP Detaljno razrađen strateški prioritet iz PIPPRS koji obuhvat strateške prioritete iz RPPJP 5. Razvoj stanovništva, mreže naselja i javnih službi 5.2. Razvoj ljudskih resursa:2) Podsticanje ekonomskog i socijalnog razvoja drugih centara u mreži naselja. 31. Izrada braunfild katastra sa valorizacijom 5.4. Očuvanje i transformacija ruralnih naselja i područja:Zadržavanje mlađeg dela kontingenta radne snage i podsticanja povratka dela nezaposlene radne snage iz opštinskih i gradskih centara na ruralna područja modernizacijom poljoprivrede i dopunskih aktivnosti (turizam, mikrobiznis). 33. Strategija oživljavanja ugašenih sela 7. Razvoj turizma 7.1. Kompletiranje i integracija postojeće turističke ponude u prostoru: 2) Modernizacija, komunalno opremanje i komercijalizacija postojećih i potencijalnih smeštajnih kapaciteta (posebno u seoskim domaćinstvima i postojećim vikend kućama) u turističkoj destinaciji Krajište i Vlasina, kao i na drugim lokalitetima (posebno „Pašina česma” – grad Leskovac uz sportske i druge sadržaje). 60. Prostorni razvoj turizma: Vlasina – Krajište 8. Razvoj saobraćajne infrastrukture 8.1. Povećanje saobraćajne dostupnosti područja državnim putevima I reda:1) Završetak izgradnje deonice auto-puta E-75 od Leskovca do Belog Brega u dužini od 94,7 km. 63. Izgradnja i dogradnja autoputa u dužini od 95 km: Leskovac-granica sa Makedonijom kod Preševa (Koridor X) (SEETO) 9.Vodoprivredna infrastruktura 9.1. Fazni sistem razvoja akumulacija: 2) Rekonstrukcija preliva na brani „Vlasina” povećanjem KNU na 1213,8 m nm. 120. Podizanje uspora Vlasinskog jezera (0,8m) 10.Energetska infrastruktura 10.3. Razvoj gasovodne infrastrukture:1) Izgradnja razvodnog gasovoda RG 11-01 i RG 11-02 Niš-Leskovac-Vranje, koji predstavlja vezu sa magistralnim gasovodom MG-11 Niš – Prokuplje – Priština. 105. Izgradnja gasovoda Niš-Leskovac, Leskovac-Vranje, razvodnih gasovoda Leskovac, Vranje 2) Priprema i početak izgradnje dovodno-razvodnih gasovoda, u fazama, od razvodnog gasovoda RG 11-01 ka opštinama i gradovima Južnog Pomoravlja i većim industrijskim potrošačima i naseljima. 12. Komunalni sadržaji 12.1 Integralno upravljanje komunalnim otpadom:2) Izgradnja reciklažnog centra na teritoriji regionalne deponije Željkovac (Leskovac), izrada Plana upravljanja otpadom i izgradnja tri transfer stanice Bojnik (koja obuhvata i Lebane i Medveđu), Vlasotince i Crna Trava na teritoriji Jablaničkog upravnog okruga. 12. Izgradnja osam regionalnih centara za upravljanje otpadom – regionalnih deponija sa postrojenjima za separaciju reciklabilnog otpada, transfer stanicama i centrima za odvojeno sakupljanje reciklabilnog otpada – reciklažnim dvorištima. 3) Finalizacija planske dokumentacije za izgradnju regionalne deponije METERIS 2 (Vranje) sa reciklažnim centrom, sa studijom opravdanosti i procenom uticaja na životnu sredinu za Pčinjski upravni okrug i determinisanje dve lokacije transfer stanica u opštinama Pčinjskog upravnog okruga i to: po jedna transfer stanica za Bosilegrad i teritoriju opština Trgovište, Preševo i Bujanovac. 12.2 Upravljanje opasnim otpadom:1) Preusmeravanje opasnog otpada na regionalno skladište u Nišavskom upravnom okrugu (prema revidiranoj Nacionalnoj strategiji upravljanja otpadom). 14. Izgradnja centralnog postrojenja za fizičko hemijski tretman opasnog otpada i izgradnja pet centralnih regionalnih skladišta opasnog otpada u Republici Srbiji u skladu sa navodima iz Prostornog plana 2) Izgradnja manjih regionalnih skladišta na teritoriji Jablaničkog i Pčinjskog upravnog okruga za sakupljanje opasnog otpada iz domaćinstava (baterija, akumulatora, otpadnih ulja, otpadnih električnih i elektronskih aparata), koje mogu biti uz centre za odvojeno sakupljanje reciklabilnog otpada na nivou svake opštine/grada. 13. Zaštita životne sredine 13.1. Unapređenje i zaštita kvaliteta životne sredine2) Uspostavljanje sistema stalnog monitoringa svih parametara kvaliteta životne sredine na području opština i gradova (zemljišta, vode, vazduha i vegetacije, kvaliteta života). 11. Uspostavljanje monitoringa zagađivača u skladu sa članom 72. Zakona o zaštiti životne sredine 14. Zaštita prirode i prirodnih vrednosti 14.1. Zaštita, prezentacija i kontrolisano korišćenje prirodnih dobara2) Revizija prirodnih dobara koja su zaštićena na osnovu ranijih zakona: rezervati prirode „Ostrozub-Zeleniče“, „Kukavica”, „Jarešnik”, spomenik prirode „Stablo crnog bora u Petkovskoj mahali”, neposredna okolina i prirodni prostor „Jašunjski manastiri”. 18. Revizija statusa (vrsta, kategorija, režima i granica zaštita) ranije proglašenih zaštićenih područja i usklađivanje sa važećom zakonskom regulativom
2.8. Detaljno razrađeni prioriteti iz Programa implementacije PPRSod značaja za područje Južnog pomoravlja
Prioriteti ove grupe utvrđeni su Programom implementacije PPRS. U ovom programu su navedeni zato što će se njihova realizacija odvijati na teritoriji Južnog pomoravlja, te će uticati na prostorni razvoj ovog područja.
Ovi prioriteti se ne razrađuju u Programu implementacije RPPJP, zato što su predmet realizacije na nacionalnom nivou od strane nadležnih republičkih organa i institucija.
Tabela 10: Detaljno razrađeni prioriteti iz Programa implementacije PPRS (PIPPRS)od značaja za područje RPPJP
Tematska oblast RPPJP R.br.ppr Prioritetno plansko rešenje RPPJP (ppr)(Strateški prioritet) Prioritet iz PIPPRSkoji se odnosi na područje i tematsku oblast RPPJP 1. Korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta 1.2. Održivo korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta Uspostavljanje informacionog sistema o poljoprivrednom zemljištu, kompatibilnim sistemima geografske informatike u cilju formulisanja i sprovođenja zemljišne politike u skladu sa zakonima EU Evidentiranje terena ugroženih procesima vodne i eolske erozije, određivanje i kontrola sprovođenja odgovarajućih radova i mera zaštite zemljišta na tim terenima 2. Šume i šumsko zemljište 2.1. Održivo korišćenje i zaštita šumskog zemljišta i šuma Implementacija Strategije razvoja šumarstva 27. Karta erozije Republike Srbije i bilans produkcije i pronosa nanosa u slivovima 5. Razvoj stanovništva, mreže naselja i javnih službi 5.1. Demografska obnova 28. Studija o zonama i područjima realno moguće demografske revitalizacije (definisanjem mera aktivne politike prema migracijama stanovništva u sklopu održivog regionalnog razvoja Srbije) 5.3. Funkcionalno jačanje i uloga urbanih centara 30. Izrada strategija razvoja turizma za centre FUP, MEGA 7. Razvoj turizma – – 54. Touring putni pravac koridora H sa bočnim pravcima: opremanje za kružna i linearna turistička putovanja/ture/puteve (turistička signalizacija i turistički punktovi) 13. Zaštita životne sredine 13.1. Unapređenje i zaštita kvaliteta životne sredine 9. Poboljšanje kvaliteta površinskih i podzemnih voda 10. Podsticanje racionalnog korišćenja prirodnih resursa, podsticanje korišćenja sekundarnih sirovina, smanjenje emisije zagađujućih materija i uvođenje čistije proizvodnje 14. Zaštita prirode i prirodnih vrednosti 14.1. Zaštita, prezentacija i kontrolisano korišćenje prirodnih dobara: 4) Očuvanje raznovrsnosti i slike predela, unapređenje njegove čistoće i uređenosti, sprovođenje prioritetnih aktivnosti sanacije i rekultivacije degradiranih po-vršina.. 26. Identifikacija predela različitog karaktera na regionalnom nivou kroz „Karakterizaciju predela Srbije” kojom se formira osnova za: valorizaciju i zaštitu prirodnih i kulturnih predela, planiranje i upravljanje njihovim kvalitetom, stratešku procenu i procenu uticaja na životnu sredinu, formiranje GIS-a o prirodnim i kulturnim vrednostima predela. 15. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara 15.1. Zaštita i prezentacija NKD 25. Lista svetske baštine UNESCO: izrada i usvajanje menadžment plana za Caričin grad
IV. POKAZATELJI PROSTORNOG RAZVOJA
1. KLJUČNI POKAZATELJI ZA MONITORING PROSTORNOG RAZVOJA JUŽNOG POMORAVLJA
Izborom i primenom pokazatelja prostornog razvoja, kako se nastoji postići kroz Program implementacije RPPJP, otvara se novo polje delovanja za prostorno relevantne politike. Pokazatelji će pokazati u kojim se segmentima područje Južnog pomoravlja unapređuje, a u kojim stagnira ili zaostaje u odnosu na postavljene ciljeve razvoja, kroz odmeravanje sa drugim područjima, poređenje sa usvojenim normama i standardima i druge ocene. U kontekstu isprepletanih razvojnih politika u prostoru, pomoć pokazatelja se ogleda kroz koordiniranje različitih nivoa odgovornosti pojedinih aktera u pravcu postizanja zadovoljavajućeg nivoa uzajamne optimizacije u prostoru. Pored pokazatelja koji pomažu identifikovanju unutarregionalnih razlika, kao i ocenjivanju trendova razvoja, cilj je da pokazatelji pomognu u isticanju kritičnih pitanja i problema, kako bi se postiglo šire uključivanje javnosti i motivisanje ključnih aktera da deluju u skladu sa principima održivog razvoja.
Za potrebe praćenja sprovođenja RPPJP korišćen je ciljno-orijentisani pristup izbora i sistematizacije pokazatelja, što znači njihova prevashodna povezanost sa ciljevima prostornog razvoja područja. Shodno tome organizaciona šema pokazatelja prati razmatrane problemske oblasti planerskog postupka, vodeći računa o standardnim informacijskim zahtevima relevantnosti pokazatelja, među kojima su:
prepoznatljivost u ciljevima i prioritetima razvoja datog područja;
mogućnost objektivnog, jednoznačnog i pouzdanog merenja;
mogućnost da se mogu dugoročno pratiti za čitavo područje (vremenska i geografska pokrivenost);
uporedivost sa drugim pokazateljima uz što manje preklapanje; i
usaglašenost sa pokazateljima prostornog razvoja na nacionalnom nivou koji su definisani u PPRS i Programu implementacije PPRS.
Dodatni zadatak u izboru i organizovanju pokazatelja jeste da se dođe do što kraće liste, s tim da oblasti budu ravnomerno zastupljene, tako da pojedini pokazatelji mogu ukazati na korelacije između pojedinih problemskih oblasti, u aspektima koji se razmatraju.
Intencija je da predloženi pokazatelji budu prvi korak ka složenijem monitoringu prostornog razvoja u pravcu formiranja informacionog sistema o prostornom razvoju Južnog pomoravlja.
Shodno navedenim zahtevima izdvojena je lista od 61 pokazatelja u okviru 29 problemskih zadataka za potrebe periodičnog izveštavanja o stanju u prostoru. Za svaki od predloženih pokazatelja urađena je detaljnija razrada kojom se bliže određuju oblasti i svrha primene, parametri izračunavanja, prostorna i vremenska pokrivenost, izvori podataka, kao i povezanost sa drugim pokazateljima.
Od 61 izabranih pokazatelja 43 su razrađeni pokazatelji za nivo RPPJP na osnovu istih pokazatelja koji su definisani Uredbom o utvrđivanju Programa implementacije Prostornog plana Republike Srbije od 2010. do 2020, za period od 2010. do 2015. („Službeni glasnik RS”, broj 102/11).
Tabela 11. Organizaciona šema izbora pokazatelja za monitoringprostornog razvoja Južnog pomoravlja
Tematska oblast Problemski zadatak Oznaka pokazatelja Demografski razvoj Demografske promene 1, 2, 3 Poboljšanje starosne strukture 4, 5, 6 Zaštita zdravlja i rizici po zdravlje stanovništva 7, 8, 9 Ekonomski razvoj Investiranje 10, 11, 12, 13, 14 Konkurentnost 10, 15, 24 Zaposlenost 15, 16, 17 Socijalni razvoj Smanjenje razlika u kupovnoj moći stanovništva 17, 18,21 Pristup tržištu rada 12, 15, 16, 19 Smanjenje socijalne isključenosti i siromaštva 16, 18, 20, 21 Upravljanje prirodnim resursima Racionalnije korišćenje prostora 22, 23, 24, 25 Očuvanje poljoprivrednog zemljišta i održivi razvoj poljoprivrede 22, 26,27 Korišćenje vodnih resursa 28, 29, 30, Snabdevanje energijom 31, 32 Očuvanje prirodnog i kulturnog nasleđa i razvoj turizma Očuvanje biodiverziteta 33, 25 Očuvanje kulturnih markera područja 34, 38 Unapređenje regionalnih potencijala za turizam i kreativne industrije 35, 36, 37, 38, Uravnoteženost naseljske strukture Policentričnost urbanog sistema 39, 40, 44 Održivost naseljske strukture (odnosi grada i sela) 41, 42, Unapređenje dostupnosti javnih službi 39, 43 Infrastrukturni sistemi i veze Saobraćajne i trgovinske veze sa okruženjem 44, 45 Opremljenost komunalnom infrastrukturom 46, 47, 48, 49, 50 Zaštita životne sredine Poboljšanje kvaliteta vazduha 8, 9 Poboljšanje kvaliteta površinskih i podzemnih voda 28, 29 Minimiziranje negativnih posledica prirodnih procesa i ljudskih aktivnosti u prostoru 25, 51, 52, 53 Smanjenje količine otpada, povećanje recikliranja 54, 55, 56 57 Teritorijalna uprava Raspoloživi prihodi opština 58 Efikasnost rada teritorijalne uprave 59, 60 Učešće u programima i projektima međuregionalne i transgranične saradnje 61
Izdvojeni su sledeći glavni pokazatelji za monitoring prostornog razvoja Južnog pomoravlja (JP):
Broj stanovnika (indeksi promena) opštine/grada Južnog pomoravlja,
Gustina naseljenosti u gradskim i ostalim naseljima,*
Migracioni bilansi,*
Udeo stanovništva po velikim starosnim grupama i polu,*
Stopa fertiliteta,*
Broj lica 20-30 godina starosti koji su se odselili sa područja JP,
Dostupnost primarnoj zdravstvenoj zaštiti,*
Broj i % stanovnika naselja koji su izloženi stalnom i učestalom prekomernom zagađenju vazduha,*
Broj i % stanovnika naselja u zonama zagađenja od industrijskih/ rudarskih/ energetskih postrojenja,*
Broj novih pokrenutih preduzeća i broj ugašenih preduzeća godišnje,
Stopa zaposlenosti,
Stopa investicija,*
Zaposlenost u stranim firmama u ukupnoj zaposlenosti opštine/grada,*
Broj izdatih građevinskih dozvola (rešenja) za turističke i industrijske objekte,
Zaposleno stanovništvo prema stepenu obrazovanja,
Stopa nezaposlenosti,*
Zaposlenost po ekonomskim delatnostima,*
Broj domaćinstava koja žive ispod granice siromaštva,*
Stopa zapošljavanja starijih radnika (55-64 godina),*
Broj socijalno (neprofitnih) stanova prema broju domaćinstava u programu socijalnog stanovanja,*
Struktura stanovništva prema visini prihoda,
Korišćenje zemljišta (poljoprivredne, šumske, vodne, rudarske, izgrađene površine),*
Urbani rast – širenje urbanih područja,*
Broj i površina brownfield i greenfield lokacija,*
Površine na kojima su sprovedene mere remedijacije, rekultivacije i revitalizacije oštećenih zemljišta,
Udeo poljoprivrednih površina pod organskom/ kontrolisanom proizvodnjom,*
Navodnjavane površine (ha, % površine na kojima je potrebno navodnjavanje),
Kvalitet površinskih voda (klase kvaliteta),*
Kvalitet podzemnih voda,*
Specifična potrošnja vode u naseljima (L/st/dan),*
Potrošnja energije po izvorima i vrsti korisnika,*
Broj i snaga mini-hidroelektrana (MHE),
Zaštićena prirodna područja i predlozi za zaštitu,*
Broj i vrsta zaštićenih kulturnih dobara i dobara predloženih za zaštitu,*
Turistički smeštaj (prema tipu i kategoriji objekata i broju ležaja),
Turistički smeštaj u seoskim domaćinstvima,*
Broj turista i turističkih noćenja godišnje,*
Broj društvenih događaja sa prezentacijom narodne tradicije i kulturnog identiteta lokalnih zajednica,*
Stepen koncentracije stanovništva u primarnim centrima prema funkcionalnim nivoima centara,*
Zastupljenost funkcija tercijarnog i kvartarnog sektora prema funkcionalnim nivoima centara,
Demografski trendovi urbanih područja u odnosu na ruralna područja,*
Obim dnevnih migracija,*
Dostupnost regionalnih i subregionalnih centara javnim prevozom,
Udeo stanovništva koje živi unutar 30-minutne izohrone od železničke stanice,*
Broj graničnih prelaza i promet putnika i robe sa susednim zemljama,
Pokrivenost naselja (% broja domaćinstava) mrežom javnog vodovoda,*
Pokrivenost naselja (% broja domaćinstava) kanalizacionom mrežom,*
Pokrivenost naselja (% broja domaćinstava) elektro mrežom visoke sigurnosti snabdevanja,*
Broj internet korisnika,*
Pristup širokopojasnim sistemima,*
Naselja i kultivisana područja potencijalno ugrožena od poplava,*
Naselja u prostorima ugroženosti od erozivnih procesa,*
Oblici kompenzacije izazvanih socijalnih problema prilikom planske prenamene prostora,
Količina komunalnog otpada koja se generiše na nivou lokalnih zajednica (t/god),*
Udeo komunalnog otpada koji se organizovano sakuplja (% domaćinstava),*
Količina i tretman industrijskog otpada i jalovine (t/god; ha),*
Procenat od ukupne količine otpada koji se reciklira,*
Budžet opštine/grada,
59) Pokrivenost prostora prostornim i urbanističkim planovima čija je izrada predviđena RPPJP,*
60) Vreme potrebno za dobijanje građevinske dozvole, i
61) Broj programa i projekata transgranične i međuregionalne saradnje.
(*) Razrađeni pokazatelji za nivo RPPJP, na osnovu istih pokazatelja koji su definisani u Programu implementacije Prostornog plana Republike Srbije 2010-2020., za period 2010-2015 („Službeni glasnik RS”, broj 102/11).
Broj stanovnika, kao i dinamičnost promena u međupopisnim periodima, može se označiti kao opšti kumulativni pokazatelj stepena razvijenosti i usaglašenosti funkcija naselja, s obzirom da najbrže reaguje na promene ostalih socijalnih, ekonomskih i ekoloških faktora prostornog razvoja. Porast broja stanovnika zapravo odslikava sposobnost zajednice da zadrži stanovništvo i omogući relativno dobre uslove života i rada. Indeks porasta/smanjenja broja stanovnika takođe je u vezi sa dinamikom funkcionalne transformacije zajednice, imajući u vidu da određena veličina naselja opravdava smeštanje objekata javnih službi i privlačenje proizvodnih, poslovnih i trgovinskih delatnosti.
Za Južno pomoravlje praćenje ovog pokazatelja posebno odslikava planska opredeljenja po pitanju demografske obnove područja, kroz podršku države na smanjenju unutarregionalnih razlika sa posebnom pažnjom na teritorijalnim potencijalima u odnosu na devastirana područja koja doživljavaju ekonomsko zaostajanje i depopulaciju. Drugi pravac tumačenja ovog pokazatelja povezan je sa realizacijom cilja ublažavanja negativnih demografskih procesa merama za zaustavljanje emigracije mladog stručnog kadra (zaposlenje, kvalitet života) i stvaranja uslova za povratak i redistribuciju stanovništva (zaposlenje, komunalno opremanje naselja i dr).
Izračunavanje: Statistički podaci, raspoloživi po 10-godišnjim vremenskim presecima (Popis stanovništva) i godišnjim procenama broja stanovnika.
Gustina naseljenosti je značajan pokazatelj uravnoteženosti razvoja područja JP i RJIS, pružajući informacije kako o potencijalima (u smislu radne snage, korisnika usluga, potrošača, itd), tako i o ograničenjima, u smislu specifičnih razvojnih izazova (urbana disekonomija, depopulacija područja, proizvodna vitalnost područja, opravdanost opremanja tehničkom infrastrukturom i smeštanja objekata javnih službi).
Izračunavanje: Odnos broja stanovnika i površine teritorije: G=S/P (st/km2) (parametri: S-broj stanovnika, P-površina teritorije); preporučena skala vrednosti prema PPRS: <50, 50-100, 100-200, 200-500, >500 st/km2. Podaci su raspoloživi u 10-godišnjim vremenskim presecima (Popis stanovništva) i godišnjim procenama broja stanovnika. Vrednost gustine naseljenosti direktno zavisi od prostorne jedinice merenja, tako da na regionalnom ili višem nivou ne daje dobru indikaciju realnog stanja). Poželjno je da se gustina naseljenosti prikaže kroz difuzni model, koristeći podatke za manje prostorne jedinice ili bar na nivou grada/opštine (za gradska i ostala naselja), kako bi se omogućila preciznija slika. Ovim bi se donekle izbegao problem „veštačkih” gustina kada su u pitanju velike prostorne jedinice (npr. slučaj sa velikim delovima planinskih područja koje nisu naseljene).
Povezanost sa drugim pokazateljima: Za analize regionalnih tipologija ovaj pokazatelj se kombinuje sa drugim pokazateljima (broj stanovnika, struktura zaposlenosti, nizijska i planinska područja) u okviru nekog od razvijenih modela koji su priznati u naučnoj i stručnoj praksi.
Pokazateljem se pokazuju razlike u demografskoj dinamici između područja JP, RJIS i drugih statističko-planskih regiona i unutar područja JP, što može ukazivati ili odražavati neravnomerni ekonomski razvoj posmatranog područja. Mapiranje ovog pokazatelja može ukazati na regionalne obrasce migracija (na primer, migracije stanovništva iz graničnih i manje razvijenih područja mogu biti indikacija da dosadašnje mere za unapređenje regionalnog razvoja i pomoć demografsko ugroženim područjima još uvek nisu ostvarile potreban učinak). Interpretacija pokazatelja zavisi od prostornog nivoa koji je uzet za jedinicu posmatranja, stoga je za analizu migratornih kretanja potreban uporedni prikaz različitih prostornih nivoa i više vremenskih serija podataka.
Izračunavanje: Migraciona komponenta u promeni broja stanovnika područja iskazana je razlikom ukupne promene broja stanovnika i prirodnog priraštaja u popisnom periodu:
M= ((St2-St1) – (R-U)) / St1
(parametri: S-broj stanovnika, R- broj rođenih, U – broj umrlih, t1, t2 – početna, krajnja godina); preporučena skala vrednosti: < -5,0 / -5,0 do -2,5 / -2,5 do 0,0 / 0,0 do 2,5 / 2,5 do 5,0 / > 5,0.
Povezanost sa drugim pokazateljima: Praćenje ovog pokazatelja je značajno povezati sa merama i programima u cilju usmeravanja poželjnih trendova u razmeštaju stanovništva, unutrašnjim i međunarodnim migracijama.
Starosna struktura stanovništva je relevantna indikacija više aspekata prostornog razvoja društvene zajednice. Udeo stanovništva do 15 godina pokazuje stanovništvo školskog uzrasta i time potencijalni trošak za zajednicu, a takođe deo stanovništva koji će ući na tržište rada u bliskoj budućnosti, što znači i mogući nastanak disbalansa na tržištu rada. Populacija 15-65 godine je esencijalna varijabla, pošto pokazuje radno sposobni deo populacije. Udeo stanovništva starijeg od 65 godina je važan pokazatelj, jer ova populacija skoro u potpunosti zavisi od kolektiva, što ukazuje na ekonomski pritisak starih na radni kontingent. Zahtevi ovog dela populacije se stoga razlikuju u odnosu na udeo mladog stanovništva, koje predstavlja buduće aktivno stanovništvo, i samo do tada čini izdržavani deo populacije.
Izračunavanje: Udeo školske populacije (do 15 godina starosti), sredovečne populacije (15-64 godina) i stare populacije (preko 65 godina) u ukupnom stanovništvu, kao i polna struktura svake starosne grupe: S15-/S*100; S15-64/S*100; S65+/S*100 (%) (parametri: S-broj stanovnika; 15-, 15-64, 65+: starosni kontingenti). Preporučena skala vrednosti: udeo stanovnika do 15 godina: < 12,5 / 12,5-15,0 / 15,0 do 17,5 / 17,5 do 20,0 / > 20,0; udeo stanovnika 15 – 65 godina: < 62,5 / 62,5-65,0 / 65,0 do 67,5 / 67,5 do 70,0 / > 70,0; udeo stanovnika sa 65 i više godina: < 12,5 / 12,5-15,0 / 15,0 do 17,5 / 17,5 do 20,0 / > 20,0. Podaci su raspoloživi u 10-godišnjim vremenskim presecima (Popis stanovništva).
Pored ovih parametara, koje je važno pratiti radi upoređenja sa nacionalnim i međunarodnim (ESPON) trendovima promena, za regionalni nivo prostornih analiza od značaja su i sledeći starosni kontigenti: udeo mladog stanovništva (do 19 godina), mlađe sredovečnog (20-39 godina), starije sredovečnog (40-65 godina) i starog stanovništva (preko 65 godina), kao i polna struktura svake starosne grupe.
S obzirom da disbalans u starosnoj strukturi stanovništva može predstavljati jednu od najznačajnijih prepreka za održivi prostorni razvoj nekog područja, poželjno je da se mapiraju lokalne zajednice na osnovu izvedenih pokazatelja iz osnovnog pokazatelja, na primer (prema PPRS, 2010): koeficijenti starosne zavisnosti (zavisnost starih predstavlja broj starih 65 i više godina na jednu osobu starosti 20-65 godine); zavisnost mladih (predstavlja broj starih 0-19 godina na jednu osobu starosti 20-65 godine), ukupna zavisnost (predstavlja zbir broja starih 0-19 godina i starih 65 i više godina na jednu osobu starosti 20-65 godine), indeks starenja (predstavlja broj starih 65 i više godina na jednu osobu starosti 0-19 godina).
Promene u stopi fertiliteta ispoljavaju se nakon dužeg vremenskog perioda. Dugoročno održavanje niskih stopa neminovno će izazvati starenje stanovništva i problem depopulacije, sa svim posledicama ovog procesa, ukoliko nema mehaničkog priliva stanovništva. S druge strane, dugoročno održanje visokih stopa (iznad republičkog proseka) odraziće se na povećane zahteve u obezbeđivanju usluga javnih službi, u oblasti obrazovanja i društvene brige o deci, zdravstvene zaštite, a zatim i zapošljavanja, stanovanja i dr. S obzirom na složenost determinisanja faktora koji utiču na stopu fertiliteta, kao što su ustaljene reproduktivne norme, ekonomska cena roditeljstva, odsustvo reproduktivnih potencijala, ovaj pokazatelj otvara niz pitanja za ocenu demografskih resursa lokalne sredine i mogućnosti njihovog boljeg organizovanja.
Izračunavanje: Suma verovatnoće rađanja prema starosti žena između 15 i 49 godina (statistički podatak). Preporučena skala vrednosti: < 1,2 / 1,2-1,4 / 1,4-1,6 / 1,6-1,8 / > 1,8. Prikaz na nivou lokalne samouprave.
Pokazatelj pokazuje jedan segment migracionih kretanja koji može imati višestruke posledice kako na demografski razvoj tako i na ukupnu perspektivnost prostornog razvoja područja JP. Trend odseljavanja stanovništva iz starosne grupe 20-30 godina može biti upozorenje o smanjenju rezervi radno sposobnog stanovništva, kao i slabljenju kontingenta reproduktivnog stanovništva. S druge strane, uzroci preseljenja mogu biti ekonomske prirode – u potrazi za zaposlenjem (prema nivou obrazovanja i kvalifikovanosti), obezbeđenjem boljeg standarda za porodicu, obezbeđenjem stana, školovanja dece i drugih razloga, što su ujedno indikacija zaostajanja u razvoju naselja na području JP, do toga da će pojedina naselja ostati bez stalnih stanovnika.
Izračunavanje: Koristi se statistički pokazatelj „specifična stopa emigracije” izračunat za stanovništvo po petogodišnjim starosnim grupama, sumiran za starosne grupe 20-25 i 25-30 godina.
Za ovaj pokazatelj je predviđeno da se prati preko dva bazna pokazatelja, shodno raspoloživosti podataka. Prvi je pokazatelj o najvišem stepenu socijalne isključenosti i odnosi se na udeo stanovništva koje nema osnovno zdravstveno osiguranje. Drugi je pokazatelj dostupnosti zdravstvenih usluga meren brojem stanovnika prema broju lekara. Analiza trendova i unutarregionalnih razlika u vrednosti ovih pokazatelja značajna je za ocenu socijalne kohezije i uravnoteženog prostornog razvoja. U kasnijim fazama monitoringa očekuje se poboljšanje pokazatelja kroz kompletiranje podataka za saobraćajnu dostupnost, kao i za kvalitet primarne zdravstvene zaštite.
Za naselja Južnog pomoravlja ovaj pokazatelj bi trebalo dalje poboljšavati u smislu većeg obuhvata modaliteta zdravstvene zaštite, kao što je organizovanje mobilnih zdravstvenih timova, integrisanost pružanja usluga zdravstvene i socijalne zaštite i pružanje prehospitalne hitne medicinske pomoći. Ova poboljšanja pokazatelja su važna za praćenje ostvarenja cilja koji se odnosi na povećanje dostupnosti primarne zdravstvene zaštite korisnicima, naročito na ruralnom području.
Izračunavanje: a) udeo lica koja nemaju osnovno zdravstveno osiguranje u ukupnom stanovništvu opštine; i b) broj stanovnika na jednog lekara opšte prakse (mapiranje u odnosu na republički prosek).
Pokazatelj prati stanje područja izloženog stalnom ili učestalom prekoračenju graničnih vrednosti tipičnih zagađujućih materija (SO2, CO2, NO2, PM10), posebno za urbana područja i naselja u koridoru autoputa.
Izračunavanje: Broj stanovnika koji živi unutar zona zagađenja – prema evidencijama praćenja koncentracije, intenziteta i učestalosti zagađenja. U prvom koraku, potrebno je označiti izolinije oko potencijalnih izvora zagađenja prema tipu, intenzitetu i učestalosti zagađenja. U drugom koraku, potrebno je izračunati broj stanovnika koji se nalaze unutar označenog prostora. U trećem koraku, potrebno je agregiranje dobijenih podataka na nivou oblasti i regiona.
Pokazatelj prati stanje područja zagađene i degradirane životne sredine (područja otvorenih rudarskih kopova, jalovišta, deponija, hemijske industrije i dr) sa negativnim uticajima na čoveka, biljni i životinjski svet i kvalitet života. Pokazateljem se takođe može pratiti sprovođenje mera sanacije i revitalizacije degradiranih ekosistema i saniranje posledica zagađenja.
Izračunavanje: Broj stanovnika koji živi unutar zona neposrednog uticaja industrijskih postrojenja, postojećih ili mogućih zagađivača – prostor označen izolinijama prema intenzitetu i učestalosti zagađenja ili prostor oko potencijalnih izvora zagađenja.
Ovaj pokazatelj upućuje na stepen diverzifikovanosti i vitalnosti ekonomije. Nova preduzeća su znak dinamične ekonomije, dok njihovo gašenje ukazuje na smanjenje privlačnosti područja za investiranje, što dugoročno može uticati na pogoršanje demografske i socijalne strukture područja JP.
Izračunavanje: Statistički podatak, praćenje na nivou lokalne samouprave.
Stopa zaposlenosti je jedan od ključnih pokazatelja za procenu tržišta rada i za ocenu dinamičnosti razvoja područja JP, kao i za procenu stepena socijalne isključenosti i siromaštva. Prema statističkoj definiciji, pod pojmom zaposleni podrazumevaju se sva lica koja imaju zasnovani radni odnos sa privrednim društvom ili ustanovom, ili preduzetnikom, bez obzira na to da li su radni odnos zasnovala na neodređeno ili određeno vreme i da li rade puno ili kraće od punog radnog vremena. Zaposlenima se ne smatraju pomažući članovi domaćinstva na imanju, u radnji ili privrednom društvu nekog od članova domaćinstva, kao ni lica na izdržavanju kazne i spoljni saradnici (ugovor o delu).
Izračunavanje: Udeo zaposlenih lica starosti 15-64 godine u ukupnom broju stanovnika iste starosne grupe na nivou lokalne samouprave; preporučena skala vrednosti: <30, 30-40, 40-50, 50-60, 60-70, >70 (%).
Povezanost sa drugim pokazateljima: Značajno je prikazati relacije sa promenom broja stanovnika, stepenom razvoja javnih službi, obimom investicija u područje JP, kao i ulaganjima u razvoj humanog kapitala kroz uslove obrazovanja i nivoa kvaliteta življenja.
Pokazatelj pokazuje unutarregionalne disparitete u privrednom rastu, posebno distribuciju i nivo investicija po stanovniku između pojedinih lokalnih zajednica, ukazujući stepen njihove ekonomske atraktivnosti. Agregirano na regionalnom nivou pokazuje se koliko područje JP i RJIS generiše od ukupnih investicija u zemlji, odražavajući njihovu konkurentnost i pristupačnost.
Izračunavanje: Ostvarene investicije u nova osnovna sredstva u tekućim cenama po stanovniku (statistički podatak) u odnosu na nacionalni prosek; prikaz na lokalnom nivou, u jednogodišnjim intervalima.
Za strane kompanije mogu biti atraktivna manje razvijena područja iz više razloga (jeftina radna snaga, proširenje na druga tržišta, blizina sirovinskih resursa), dok njihovo prisustvo na različite načine utiče na konkurentnost regiona. Ovaj pokazatelj uzima jedan aspekt uticaja, zapošljavanje, na osnovu čega bi se taj uticaj merio, posebno kroz promene tokom vremena i uporedne analize sa drugim područjima.
Izračunavanje: Udeo zaposlenih u stranim firmama lociranim u opštini/gradu u ukupnoj zaposlenosti opštine/grada/regiona; preporučena skala vrednosti: <5, 5-10, 10-15, 15-20, >20 (%).
Podaci o izdatim građevinskim dozvolama pokazuju intenzitet građevinske delatnosti, strukturu i razmeštaj investicija, i realizaciju planskih rešenja. Ovim pokazateljem izdvojeni su objekti iz klase 121, 125 i 230 prema statističkoj klasifikaciji objekata (+).
Izračunavanje: Statistički podaci – iz upitnika i kontrolnika GRAĐ-10, agregirano na godišnjem nivou (na osnovu mesečnih statističkih istraživanja), za nivo naselja prema funkcionalnom značaju u mreži naselja, kao i za nivo lokalne samouprave.
(+) (121- Hoteli i ostale zgrade za kratkotrajni boravak, 125 – Industrijske zgrade i skladišta, 230 – Složene industrijske građevine (građevine za rudarstvo, elektrane, građevine i postrojenja za hemijsku industriju i drugi objekti i postrojenja u teškoj industriji) (Izvor: Klasifikacija vrsta građevina, Republički zavod za statistiku, Beograd, 2005)
Informacije o obrazovnom nivou zaposlenih pomažu da se stekne uvid o stepenu društvene kohezije, kao i prostornoj (ne)uravnoteženosti ponude radne snage. Mapiranjem ovog pokazatelja jasno se može ukazati na disbalanse i ustanoviti prostorne koncentracije stručnih profila zaposlenih.
Izračunavanje: Statistički podaci, trend promene obrazovnog nivoa stanovništva na nivou lokalnih samouprava po godinama.
Prostornom analizom podataka o nezaposlenim licima može se dobiti uvid o ekonomskoj i socijalnoj koheziji teritorije, imajući u vidu da visok nivo nezaposlenosti generiše niz demografskih problema.
Za prostor Južnog pomoravlja ovo je posebno indikacija koliko su delotvorne planske mere koje su usmerene na zadržavanje mlađeg dela kontingenta radne snage i podsticanja povratka dela nezaposlene radne snage iz urbanih i opštinskih/gradskih centara na ruralna područja (farmersko stočarstvo, ukrupnjavanje poseda, organska poljoprivreda) modernizacijom poljoprivrede i dopunskih aktivnosti (turizam, mikrobiznis).
Visoka stopa nezaposlenosti može ići uporedo sa delovima društva koji imaju poteškoće u pristupu tržištu rada, koje ih sprečavaju da budu u potpunosti integrisani članovi društva u kom žive. Za potpunije analize pokazatelj bi trebalo raščlaniti po kategorijama nezaposlenog stanovništva, na primer: žene, mladi, etničke grupe, urbani i opštinski/gradski centri, ruralne oblasti i mikrorazvojni centri.
Izračunavanje: Statistički podatak – udeo nezaposlenih lica (po starosti i polu) u ukupnom broju aktivnih lica; preporučena skala vrednosti: <5, 5-10, 10-15, 15-20, >20.
Povezanost sa drugim pokazateljima: Ovaj pokazatelj je potrebno analizirati kroz različite regionalne uslove (u brdsko-planinskim područjima, urbanim i ruralnim područjima) i uporediti sa drugim pokazateljima kako bi se mogla definisati marginalizacija sela, stagniranje i opadanje vitalnosti ruralnih područja i ruralnog stanovništva, ograničene mogućnosti za zapošljavanje mladih, visok stepen siromaštva.
Doprinos ovog pokazatelja je uvid u ekonomski profil lokalne zajednice, kao i razmeštaj privrednih aktivnosti unutar područja JP, čime se iz ovog aspekta (broja zaposlenih) analizira dostignuti nivo privredne razvijenosti. Generalno, područja sa većim udelom zaposlenih u poljoprivredi uobičajeno se smatraju ekonomski manje naprednim ili sa strukturnim teškoćama u ekonomiji. Ovo se dalje elaborira kroz druge pokazatelje iz predložene liste, ali je ovde važno da se ukaže na doprinos pojedinih grupa aktivnosti u ukupnoj zaposlenosti područja JP. Dalje, prostorne neravnomernosti mogu se pratiti prema promeni broja zaposlenih u industriji, sumiranjem podataka po nivoima industrijskih centara, kako su kategorizovani planskim kriterijumima.
Izračunavanje: Broj zaposlenih lica po ekonomskim aktivnostima (prema jedinstvenoj međunarodnoj klasifikaciji delatnosti) (statistički podaci), na nivou lokalne samouprave. Moguća varijanta grupisanja aktivnosti za analizu je: a) poljoprivreda, šumarstvo, lov i ribolov; b) industrija (bez građevinarstva) i građevinarstvo; i v) usluge.
Ovaj pokazatelj pruža uvid o udelu populacije čiji su prihodi ispod utvrđenog egzistencijalnog minimuma. Siromaštvo nije samo problem distribucije prihoda već ide uporedo sa drugim socijalnim problemima, kao što su dugoročna nezaposlenost, zbog nedostatka radnog iskustva i niskog nivoa obrazovanja, dostupnost javnih službi (zdravstvene zaštite, obrazovanja, socijalnog staranja i dr), dostupnost komunalnih usluga i dr.
Za gradove/opštine Južnog pomoravlja ovim pokazateljem prvenstveno se prati ostvarivanje cilja poboljšanja uslova socijalnog statusa pojedinih kategorija stanovništva (odraslih osoba bez obrazovanja, žena, dece, starih, izbeglih i interno raseljenih lica i drugih posebno ugroženih grupa). Pored toga, tumačenje ovog pokazatelja je povezano sa praćenjem drugih ciljeva razvoja ljudskih resursa, među kojima su: podizanje nivoa obrazovanja, razvoj znanja i specijalnih veština radne snage, kao i podrška za samozapošljavanje i osnivanje poslova manjeg razmera kao i unapređenje reintegracije i fleksibilnosti radne snage.
Izračunavanje: S obzirom da postoji više različitih metodoloških pristupa za izračunavanje ovog pokazatelja, potrebne su dodatne analize o načinu njegovog prikazivanja. Jedan od načina izračunavanja: broj domaćinstava čiji su prihodi ispod praga od 60% prosečne zarade u zemlji (statistički podatak, %).
Povezanost sa drugim pokazateljima: migracioni bilans, stopa zaposlenosti, nivoa obrazovanja, dostupnost javnih službi, standard stanovanja i komunalnih usluga (energija, sanitarno-higijenski uslovi, komunikacije).
Ovaj pokazatelj se koristi da odslika ukupne kapacitete tržišta rada na području JP, ali takođe i otvaranje radnih mesta za zapošljavanje starijih lica. Pokazatelj odražava mere socijalne politike i zapošljavanja sa ciljem da se poveća participacija određenih kategorija stanovništva i doprinese unapređenju socijalne i ekonomske kohezije.
Izračunavanje: Udeo broja zaposlenih lica starosti 55-64 godina u ukupnom broju stanovnika iste starosne grupe, (%) na nivou lokalne samouprave.
Definisanje politike i strategije socijalnog stanovanja u Republici Srbiji povezuje se sa ciljevima regionalnog i prostornog razvoja. Izrazito neravnomeran regionalni razvoj može se poboljšati pažljivom strategijom u kojoj će socijalno stanovanje imati važnu ulogu, kao što se može i dodatno pogoršati ukoliko se neodgovarajućom politikom socijalnog stanovanja bude dalje povećavala privlačnost razvijenih urbanih sredina. Socijalno stanovanje, kao instrument socijalne stambene politike Republike Srbije treba na sistemski način da doprinese rešavanju stambenih potreba domaćinstava koja iz ekonomskih, socijalnih i drugih razloga nisu u mogućnosti da samostalno obezbede na tržištu adekvatno stanovanje. S obzirom da je važan segment održivog ekonomskog i socijalnog razvoja gradova, socijalno stanovanje se ne tretira kao trošak već kao ekonomski i društveno isplativa investicija sa dugoročnim pozitivnim efektima. Pored direktnog uticaja na povećanje socijalne održivosti zajednice, ono ima pozitivne uticaje i na ekonomske i druge parametre, kao što su: tržište rada, zaposlenost, unapređenje standarda stanovanja, povećanje mobilnosti radnih mesta, ekonomska stabilnost i sl.
Izračunavanje: Godišnja ponuda socijalno neprofitnih stanova u odnosu na broj domaćinstava koja čine ciljnu grupu programa socijalnog stanovanja, na nivou lokalnih samouprava.
Pokazatelj prezentuje unutar-regionalne disparitete prihoda domaćinstava, a time odražava i aspekte prevazilaženja siromaštva, smanjenje ekonomskih razlika, kao i poželjnu zastupljenost različitih socijalnih grupa u zajednici i prevenciju socijalne segregacije.
Izračunavanje: Pokazatelj predstavlja razradu istog pokazatelja na nacionalnom nivou – „Gini index” prihoda domaćinstava na nivou lokalne samouprave: procenat prihoda koji ostvaruje 20% najbogatijih domaćinstava u odnosu na procenat prihoda koji ostvaruje 20% najsiromašnijih domaćinstava – procenat razlike između Lorencove krive i krive apsolutno jednake raspodele (%).
Ovaj pokazatelj daje bilans korišćenja prostora, koji treba da ukaže na trendove prostornog razvoja i poštovanje planskih propozicija racionalnog korišćenja resursa, poboljšanja kvalitativnih karakteristika i uslova konverzije namene zemljišta.
Izračunavanje: Identifikacija osnovnih kategorija namena prostora (iskazana u ha ili km2, % od ukupne površine opštine/grada, kao i mapiranjem teritorije). Osnovne kategorije namena prostora za područje JP su:
1) poljoprivredno zemljište, od toga:
poljoprivredna zemljišta niske bonitetne vrednosti koja se intenzivno koriste, za koje je potrebno pošumljavanje, odnosno zatravljivanje submarginalnih oranica, posebno na nagibima iznad 180 i na drugim erodabilnim lokacijama;i
površine novih i obnove amortizovanih vinograda i voćnjaka (posebno sa sortimentima zasada koji odgovaraju trendovima tražnje na domaćem i svetskom tržištu);
2) šume i šumsko zemljište, od toga:
povećanje površina pod šumama na slivovima akumulacija,
realizacija cilja obnavljanja šuma, podizanja novih i nega šuma u državnim šumama na području Jablaničkog ŠP (na oko 37.898 ha) i Južnomoravskog ŠP (na oko 62.488 ha);i
antierozivna zaštita na površinama i lokalitetima koje ugrožava srednja, ekscesivna i jaka erozija (posebno na slivovima akumulacija) i na površinama u okviru planiranog skijališta na Besnoj Kobili;
3) građevinska područja naselja;
4) industrija i druge antropogene površine (posebno ukoliko su regionalnog značaja, što se prema RPPJP odnosi na: privredni kompleks, slobodnu zonu, industrijski park, regionalni skladišno-distributivni centar);
5) rudnici, kopovi i termomineralni izvori:
eksploatacione površine rudarskih kopova i zone prerade ruda olova, cinka zlata i plemenitih i retkih metala (Lece, Blagodat-Grot, Karamanica, i Ruplje), molibdena (Mačkatica), fosfata (Lisina), zeolita (Zlatokop) šljunka, peska, kvarcnog peska, vatrostalne gline, građevinsko-tehničkog i arhitektonskog kamena i dr;i
zone aktiviranja termomineralnih izvora Vranjske banje, Bujanovačke Banje i Sijarinske banje kao i ostalih potencijalnih izvorišta (Tulare, Levosoje, Miratovac i dr);
6) površine akumulacija i prostor rezervisan za nove akumulacije, zone izvorišta podzemnih i površinskih voda, zone obezbeđenja regionalnih vodovoda, kanalskih sistema i PPOV;
7) površine pod saobraćajnom infrastrukturom: autoputni koridor, državni putevi, opštinski putevi, železnička mreža, zone aerodroma;
8) površine pod energetskom mrežom i objektima;
9) prostori zaštićenih prirodnih i kulturnih vrednosti izvan građevinskih područja;i
10) prostori posebne namene, zone zabranjene gradnje i zone kontrolisane gradnje.
Pokazatelj prati povećanje urbanih područja po određenim vremenskim intervalima (zavisno od raspoloživih podataka) planskog perioda, uz ocenu trendova (usporenih ili dinamičnih procesa). Značaj praćenja ovog pokazatelja sadržan je u jednom od osnovnih ciljeva prostornog razvoja koji se tiče racionalnog korišćenja građevinskog zemljišta, posebno u smislu opravdanosti konverzije poljoprivrednog i šumskog zemljišta u građevinsko, kao i ograničavanja fizičkog širenja građevinskog područja naselja u skladu sa demografskim i ekonomskim potrebama razvoja.
Izračunavanje: Urbani rast tokom perioda do pet godina, prikazan kao relativno povećanje izgrađenih/zauzetih površina, prema klasifikaciji Corine o zemljišnom pokrivaču. Preporučena skala vrednosti: <0,5 / 0,5-1 / 1-2,5 / 2,5-5 / 5-10 / 10-20 / >20 (%), urbanih područja.
Za privredni razvoj Južnog pomoravlja ovaj pokazatelj je važan za praćenje cilja opremanja i realizacije novih privrednih kompleksa i lokaliteta. Posebno je važno analizirati:
obezbeđene infrastrukturno opremljene privredne komplekse ili lokalitete od značaja za više opština/gradova, JP i RJIS;
planiranu izgradnju slobodne zone, industrijskog parka u Vladičinom Hanu, regionalnog skladišno-distributivnog centra voća i povrća u Leskovcu;
izgradnju mikro pogona u seoskim naseljima u kojima je ispoljen interes za razvoj MSP; kao i
aktiviranje i infrastrukturno opremanje postojećih atraktivnih lokacija.
Pored toga, praćenje ovog pokazatelja treba da ukaže na kontrolu neracionalnog širenja građevinskih područja i veće angažovanje brownfield prostora odnosno pažljiv i racionalniji pristup greenfield investicijama. Na uređenje brownfield lokacija takođe se gleda kao na mogući doprinos razvoju područja RJIS, JP i lokalnom razvoju, s obzirom na mogućnost korišćenja evropskih fondova za ovu namenu, i s obzirom da ove površine obično imaju osnovnu infrastrukturu i potrebnu urbanističku dokumentaciju, što predstavlja uštedu za investitore.
Izračunavanje: Pokazatelj ne zahteva posebne tehnike izračunavanja ali su potrebna dodatna razmatranja o načinu prezentacije, zavisno od raspoloživosti podataka (katastri brownfield i greenfield lokacija opština i gradova), koji se prikazuju agregirano na nivou lokalne samouprave.
Ovim pokazateljem prati se povećanje ili nastajanje prirodnih područja pošumljavanjem, sanacijom i rekultivacijom degradiranih površina kao i prirodnom regeneracijom predela, u skladu sa planskim rešenjima kojima su označena ova područja.
Posebno je za područje JP važno da se kroz ovaj pokazatelj prati ostvarivanje cilja da se degradiranje i zagađivanje životne sredine svede na prihvatljiv i propisan nivo u svim fazama tretiranja mineralnih sirovina (eksploatacija, priprema, prerada, transport), uz dosledno ostvarivanje kratkoročnih i dugoročnih programa i planova sanacije i rekultivacije degradiranih površina;
Izračunavanje: Pošumljene površine, sanirane i rekultivisane degradirane površine kao i prirodno regenerisani predeli u JP.
Ovim pokazateljem se prati proizvodnja hrane visoke biološke vrednosti i/ili poznatog geografskog porekla u sistemima organske, integralne i tradicionalne poljoprivrede.
Za područje JP ovaj pokazatelj treba da ukaže na obnavljanje pašnjačkog stočarenja i uspostavljanje organskog sistema ovčarske proizvodnje, prvenstveno u funkciji očuvanja i progradacije prirodnih planinskih travnjaka.
Primena ovog pokazatelja namenjena je i za širi kontekst, jer se organska poljoprivreda može definisati kao pristup u poljoprivredi gde je cilj da se stvore integralni, humani, ekološki održivi sistemi poljoprivredne proizvodnje. Glavne prednosti organske poljoprivrede generalno se vide u sledećem: više su tržišne cene ovih proizvoda; način proizvodnje podrazumeva manje intenzivno korišćenje zemljišta i bolja je zaštita životne sredine. Prednost može biti i u tome što je organska poljoprivreda u većoj meri radno intenzivna od konvencionalne, što bi trebalo da doprinese većoj zaposlenosti seoskog stanovništva i da pomogne da se manja gazdinstva i farme zadrže u proizvodnji, pošto u suprotnom ne bi bila sposobna da se izbore na tržištu konvencionalne poljoprivrede i globalnom konkurencijom.
Izračunavanje: U analizu se uzimaju podaci o poljoprivrednim površinama koje su sertifikovane za organsku proizvodnju ili uzgajanje kultura pod stručnim nadzorom. Računa se udeo tih površina u ukupnim poljoprivrednim površinama opštine (%). Očekuje se da pokazatelj bude obuhvaćen redovnim statističkim izveštajima po odgovarajućoj metodologiji za međunarodna upoređenja i raspoloživ za manje teritorijalne celine.
Povezanost sa drugim pokazateljima: Pokazatelj bi se analizirao uporedo sa pokazateljima o održivom upravljanju i zaštiti prirodnih resursa, demografskom razvoju, unapređenju socijalne i ekonomske kohezije, kao i za međunarodne uporedne analize.
Pokazatelj je namenjen praćenju realizacije jednog od glavnih ciljeva očuvanja poljoprivrednog zemljišta i održivog razvoja poljoprivrede koji se tiče ublažavanja limitirajućeg uticaja nestašice padavina u vegetacionom periodu na visinu i stabilnost prinosa ratarskih kultura i razvoj povrtarske proizvodnje u brežuljkasto-dolinskim atarima. RPPJP je predviđena izgradnja sistema za navodnjavanje u sklopu kompleksnog unapređenja vodoprivredne infrastrukture.
Izračunavanje: Poželjno je mapiranje površina koja se navodnjavaju prema podacima o realizaciji planiranih vodoprivrednih projekata na području JP, prema označenim područjima koja je potrebno navodnjavati.
Pokazatelj opisuje jedan aspekt u okviru osnovnog cilja optimizacije integralnih vodoprivrednih sistema i usklađivanje njihovog razvoja sa ciljevima očuvanja životne sredine i drugih korisnika prostora. Taj aspekt se odnosi na zaštitu voda na nivou rečnih sistema, koji su već teritorijalno uspostavljeni, uz integralno korišćenje tehnoloških, vodoprivrednih i organizaciono-ekonomskih mera. Merama su date smernice i prioriteti za postavljanje postrojenja za preradu otpadnih voda (PPOV), kanalisanje naselja, poboljšanje režima malih voda, zone zaštite izvorišta, kao i preventivnih mehanizama i stimulansa, sve u cilju zaštite voda i dovođenja kvaliteta voda u rekama i jezerima u klase propisane Vodoprivrednom osnovom Republike Srbije.
Na teritoriji JP ovim pokazateljem posebno se prati:
Zaštita izvorišta voda nacionalnog ranga (I/II klase kvaliteta) u gornjim delovima Banjske reke, Veternice, Vrle, Pčinje, Vlasine, odnosno uzvodno od akumulacija koje su izvorišta regionalnih podsistema („Prvonek” i dr);
Definisanje sistema zaštite od zagađivanja i neplanskog korišćenja površinskih i podzemnih voda (posebno duž Južne Morave, donjih tokova Veternice, Dragovištice, Puste reke, Banjske i drugih manjih reka) u zoni dolinskih naselja i regionalnih i tranzitnih deponija, sa ciljem dovođenja u stanje klase IIb (sa BPK5 < 6 g O2/m3);
Uspostavljanje i obeležavanje zona zaštita akumulacija (posebno Vlasinskog jezera koje je u uslovima povećanog efluentnog opterećenja);
Sanitarno opremanje postojećih objekata, sanacija zagađenog zemljišta i uspostavljanje zabrane prevoza opasnih i štetnih materija na putevima u užim zonama zaštite akumulacija, uz zabranu izgradnje objekata koji mogu ugroziti izvorište i izgradnju obilaznica akumulacija; i
Održivo korišćenje lokalnih izvorišta do količina koje ne ugrožavaju ekološke uslove u okruženju i održavanje kvaliteta voda vodotoka i akumulacije u propisanim I/II klasama kvaliteta.
Izračunavanje: Pokazateljem se prati klasa kvaliteta površinskih voda u odnosu na propisanu klasu prema Uredbi o kategorizaciji vodotoka, na bazi redovnih analiza kvaliteta vode na mernim profilima (statistički podaci).
Pokazatelj je namenjen praćenju ostvarivanja cilja planskog i održivog korišćenja podzemnih voda, uz adekvatne mere zaštite za vodosnabdevanje, kao izvora geotermalne energije i za unapređenje banjskog turizma. Značaj praćenja ovog pokazatelja je iz razloga što su podzemne vode sporo obnovljive, a zbog nadeksploatacije i neadekvatne zaštite sve veći problem postaje njihov kvalitet, dovodeći u pitanje mogućnost korišćenja niza izvorišta, čak i iz osnovnog vodonosnog sloja, bez upotrebe postrojenja za prečišćavanja, i to sa dosta zahtevnim tehnologijama.
Prostorne analize će pokazati učinak planskih mera i planskih rešenja koje se tiču korišćenje prostora, broja i lokacija PPOV, preusmerenja korisnika tehnoloških voda na druge izvore, kao i specifičnih mera za pojedine tipove vodonosnih sredina (aluvijalnih, karstnih, neogenih, pukotinskih).
Izračunavanje: Primenjuju se rezultati analiza kvaliteta voda od strane ovlašćenih institucija.
Uloga ovog pokazatelja je da prati rezultate planskih mera racionalizacije potrošnje vode i smanjenja specifične potrošnje u svim vidovima potrošnje. Za potpunije prostorne analize potrebno je dalje dekomponovanje ovog pokazatelja prema korisnicima/potrošačima: domaćinstva, privredni kapaciteti priključeni na javne vodovode, ostali registrovani potrošači kojima se voda naplaćuje (restorani, bolnice, sanitacija grada, kao i gubici u mreži). U prvom redu, potrebne su analize relacijskih odnosa između specifične potrošnje vode i gubitaka u distribuciji vode.
Izračunavanje: Prosečna dnevna potrošnja vode po stanovniku po naseljima (godišnji prosek), uz prikaz sezonskih oscilacija (L/st/dan). Rezultati se prikazuju u relaciji sa veličinom naselja, gustinom naseljenosti, kao i pokrivenošću javnim vodovodom.
Ovaj pokazatelj pokriva aspekt upotrebe raspoložive energije za područje JP, tj. količinu potrošene energije, prema nameni i vrsti energije, u određenom vremenskom periodu. U širem kontekstu, pokazatelj ovim pokazuje mogućnosti održivog korišćenja energije na dva načina, u okviru ponude i u okviru potrošnje. Ovo mogu biti korisne informacije da se na regionalnoj osnovi utiče na energetsku efikasnost (smanjenjem količine utrošene energije bez smanjenja ukupne privredne aktivnosti).
Izračunavanje: Godišnja potrošnja energije prema nameni (saobraćaj, industrija, domaćinstva) i vrsti energije (električna, toplotna, pogonska) po lokalnim zajednicama (diferencirano za urbano i ruralno područje), na osnovu raspoloživih podataka zvanične statistike i drugih institucija odgovornih za distribuciju energije.
Pokazatelj prati cilj da se u budućoj strukturi potrošnje energenata poveća učešće obnovljivih izvora energije. U okviru ovog pokazatelja moguće je za sada pratiti samo jedan od njih – energija MHE (s tim da se shodno raspoloživim podacima mogu uzeti u obzir i drugi obnovljivi izvori energije, kao što su energija biomase, uključujući biogas i biogorivo, energija sunca, energija vetra i geotermalna energija).
Izračunavanje: broj, razmeštaj i snaga minihidroelektrana (do 10 MW) na području JP. Očekuje se da pokazatelj bude obuhvaćen redovnim statističkim izveštajima i raspoloživ za manje teritorijalne celine.
Povezanost sa drugim pokazateljima: Pokazatelj bi trebalo analizirati uporedo sa pokazateljima o održivom upravljanju i zaštiti prirodnih resursa.
Pokazateljem se prate zaštićena područja prema vrsti i stepenu zaštite, odnosno ostvarenje cilja strogo kontrolisanog smanjivanja prirodnih područja, zaštite prirodnih staništa i očuvanja biodiverziteta. Pored proglašenih prirodnih dobara, prati se status predloženih dobara za zaštitu, kao i površine koje ulaze u mrežu ekološki značajnih područja Emerald do uključenja u mrežu Natura 2000, čiji je glavni cilj pravovremena zaštita i očuvanje najvažnijih evropskih staništa i vrsta.
Izračunavanje: Zaštićena prirodna područja prema vrsti i stepenu zaštite i status područja predloženih za zaštitu, prema registru Zavoda za zaštitu prirode, kao i registru područja Emerald mreže, do uključenja u mrežu Natura 2000.
Polazeći od osnovne planske koncepcije da se kulturno nasleđe artikuliše kao razvojni resurs, da se zaštiti, uredi i koristi na način koji će doprineti uspostavljanju regionalnog i lokalnog identiteta, u skladu sa evropskim standardima zaštite, ovim pokazateljem prati se broj, vrsta i status zaštite kulturnih dobara. Pored već zaštićenih kulturnih dobara, pokazatelj prati status dobara koja uživaju prethodnu zaštitu, kao i objekata i lokaliteta koji su RPPJP identifikovani za zaštitu, s obzirom da planska rešenja predviđaju za njih isti tretman kao i za proglašena kulturna dobra.
Izračunavanje: Mapiranje zaštićenih kulturnih dobara, prema vrsti i stepenu zaštite (površina teritorije pod zaštitom), kao i dobara i lokaliteta predloženih za zaštitu (prema vrsti i površini), na nivou lokalnih samouprava, prema podacima zvaničnih službi zaštite spomenika.
Pokazateljem se prati raspoloživost smeštajnih kapaciteta za razvoj turizma, koji je označen kao jedan od glavnih ciljeva prostornog razvoja područja JP. Shodno izdvojenim turističkim rejonima važno je da pokazatelj bude razmatran za najmanje tri nivoa: nivou opština, nivou turističkih kompleksa i nivou turističkih mesta koji su naznačeni u RPPJP.
Izračunavanje: Broj ležaja prema vrsti i kategoriji turističkih objekata (shodno propisanoj kategorizaciji turističkih objekata).
Povezanost sa drugim pokazateljima: Pokazatelj se tumači povezano sa pokazateljima o saobraćajnoj dostupnosti i opremljenosti komunalnom infrastrukturom, kao i realizacijom prostornih i urbanističkih planskih dokumenata za ova područja.
Pokazatelj prati stepen aktiviranosti seoskog turizma, a u širem smislu pokazuje u kojoj je meri lokalno stanovništvo uključeno u turističku privredu.
Izračunavanje: Broj ležaja u seoskim domaćinstvima prema propisanoj kategorizaciji turističkih objekata. U odnosu na praćenje ovog pokazatelja na nacionalnom nivou (za koji je osnovni nivo za agregiranje podataka nivo lokalne samouprave), poželjno je da podaci budu dostupni na nivou turističkih mesta.
Povezanost sa drugim pokazateljima: Pokazatelj je značajno analizirati zajedno sa pokazateljima o saobraćajnoj dostupnosti i opremljenosti turističkih prostora turističkom i komunalnom infrastrukturom.
Povećanje ili smanjenje broja turista pokazuje nivo atraktivnosti područja JP, kvalitet i raznovrsnost ponude, kao i u kojoj meri su postojeće komplementarne lokalne aktivnosti integrisane sa turizmom.
Izračunavanje: Pokazatelj predstavlja razradu nacionalnog nivoa izveštavanja o stanju u prostoru, mereći promene u godišnjem broju turista i turističkih noćenja po opštinama i turističkim centrima područja JP. Podaci su raspoloživi iz zvaničnih statističkih izvora.
Povezanost sa drugim pokazateljima: Tumačenje pokazatelja bi trebalo dopuniti informacijama o turističkom smeštaju.
Uloga pokazatelja je da pomogne u identifikovanju posebnosti mesta, stepenu oživljavanja izvorne kulturne tradicije, nivou očuvanosti identiteta, ali i spremnosti lokalnog stanovništva da preuzmu deo odgovornosti za razvoj područja (uključujući folklor, obnovljene radionice starih zanata, prodaju originalnih lokalnih proizvoda i dr)
Izračunavanje: Broj društvenih događaja po mestu održavanja, broju učesnika i, eventualno, broju posetilaca.
Povezanost sa drugim pokazateljima: Tumačenje pokazatelja bi trebalo dopuniti informacijama o turističkim kapacitetima, broju turista, aktivnostima lokalnih udruženja.
Pokazatelj omogućava uvid u policentričnost urbane strukture područja JP. Područje je policentrično ako je stepen koncentracije relativno podjednak za urbane centre istog funkcionalnog nivoa, i monocentrično ako je on visok samo u jednom centru. Ovim merenjima moguće je, takođe, preispitati ranije korišćene tipologije i pratiti promene kategorija za funkcionalna područja.
Izračunavanje: Udeo stanovništva planskog područja u urbanim centrima prema funkcionalnom značaju u mreži naselja; preporučena skala vrednosti: <10, 10-15, 15-20, 20-30, >30 (%).
Pokazatelj pokazuje stepen zaokruženosti funkcija za svaki urbani centar prema značaju u mreži i sistemu naselja, kao i raspodelu funkcija između urbanih centara prema nivou centraliteta koji je istraživan u RPPJP.
Izračunavanje: Broj zaposlenih radnika po pojedinim granama tercijarnog i kvartarnog sektora u urbanim centrima prema njihovom funkcionalnom značaju u mreži naselja.
Ukupni demografski razvoj na nivou područja JP može da prikrije značajne unutrašnje razlike između pojedinih prostornih celina, tipično između urbanih i ruralnih područja. Ova polarizovanost se manifestuje kao demografski disbalans između razvijenijeg središta i uže zone prigradskih naselja i nerazvijene periferije. Velike promene u prostorno-demografskoj strukturi uzrokovane su snažnim procesom primarne urbanizacije i intenzivnim migracionim tokovima na relaciji selo-grad, čije usporavanje je otpočelo tek „pražnjenjem” demografskih „rezervi”, ruralnih sredina. Cilj ovog pokazatelja je da prati trend ovih procesa i identifikuje prostore prema intenzitetu promena.
Izračunavanje: Promena ukupnog broja stanovnika unutar područja koje je identifikovano kao urbano, u poređenju sa promenom ukupnog broja stanovnika ostalog dela područja JP (koje se smatra ruralnim).
Pokazatelj pomaže da se razume privredna dinamika područja JP i analizira funkcionalna struktura mreže naselja, u smislu identifikovanja centara ekonomskog razvoja, kao definisanja njihovog gravitacionih područja uticaja.
Izračunavanje: Modelovanje prostora uticaja centara prema pravcima dnevnih migracija (statistički podaci o migracijama), za funkcionalne urbane centre koji su izdvojeni u okviru područja JP. Bolja primena pokazatelja moguća je ukoliko se izvrši strukturiranje dnevnih migracija prema cilju putovanja (posao, škola, usluge i sl).
Povezanost sa drugim pokazateljima: Pokazatelj je potrebno povezati sa pokazateljima zaposlenosti, dostupnosti urbanih centara i demografskim pokazateljima.
Značaj pokazatelja je i u tome što uključuje kako socijalnu tako i ekološku dimenziju. U socijalnom smislu, dobra pristupačnost na primer javnim službama od opšteg interesa je primer jednakih mogućnosti za sve grupe stanovništva, uključujući i socijalno osetljive grupe i građane koji ne koriste automobil. U ekološkom smislu, dostupnost javnim prevozom može biti razlog da se ne koristi automobil, čime se ujedno doprinosi smanjenju uticaja saobraćaja na životnu sredinu. Na nivou regionalnih i subregionalnih centara organizuju se usluge višeg ranga – srednje, više i visoko obrazovanje, bolnička i specijalizovana zdravstvena zaštita, određeni vidovi socijalne zaštite osetljivih društvenih grupa, aktivnosti i usluge u oblasti kulture, kao i aktivnosti sporta i rekreacije. Pokazatelj je namenjen da ukaže da li je omogućena dostupnost ovih usluga za stanovništvo manjih gradskih i seoskih naselja područja JP ili je potrebno da se obezbede određena sredstva ili mehanizmi kojima se povećava njihovo gravitaciono područje.
Izračunavanje: Analizira se pokrivenost teritorije uslugama javnog prevoza (%, broj naselja, broj stanovnika), kao i prosečno vreme putovanja do regionalnog i subregionalnog centra. U okviru ovih analiza izdvojeno se prati procenat stanovništva područja JP koje živi unutar izohrone od 45 minuta putovanja autom do najbližeg regionalnog i subregionalnog centra.
Razvoj železničkog saobraćaja se postavlja kao jedan od glavnih ciljeva prostornog razvoja JP. Jedno od osnovnih pitanja je pristup železničkim stanicama, što ističe problem neuravnoteženosti železničkom prevozu. S tim u vezi, ovaj pokazatelj je pogodan pošto ne izračunava samo vreme putovanja već i pokazuje da li su područja koja su dobro povezana (kratko vreme putovanja), u skladu sa onim područjima gde živi većina stanovnika (mapiranjem se jasno pokazuju područja sa dobrom, a posebno sa slabom pristupačnošću), poštujući pravilo da lokacija železničke stanice treba da bude u skladu sa distribucijom stanovništva.
Izračunavanje: Broj stanovnika koji živi unutar 30-minutne izohrone oko svake železničke stanice (mereno putovanjem automobilom), kao procenat od ukupnog broja stanovnika grada/opštine. U prvom koraku, označava se 30-minutna izohrona oko svake železničke stanice mereno putovanjem automobilom. Zatim se izračunava broj stanovnika koji živi unutar ove izohrone. U trećem koraku, izračunava se koji je to procenat od ukupnog broja stanovnika na nivou grada/opštine. Parametri za izračunavanje: broj stanovnika ili na naseljskom nivou ili na rasterskom nivou (rezolucija rasterskih sistema može biti 1×1 km ili 2×2 km); nadalje, sve železničke stanice moraju biti kodirane u bazi podataka; mora biti dostupna baza podataka o drumskoj mreži, kao i podaci o prosečnom vremenu putovanja po deonicama mreže. Poželjno je ažuriranje podataka najmanje na 5-godišnjem nivou.
Bolja prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje, podrazumeva pojačane potrebe prekograničnog saobraćaja i veću propusnost granica, što je i prilika za jačanje regionalne ekonomije za šta poseban značaj imaju mesta graničnih prelaza. Povećanje pristupačnosti treba da prati umrežavanje funkcionalnih urbanih područja unutar teritorije Republike Srbije, RJIS i JP i transgranično povezivanje sa susednim funkcionalnim urbanim područjima u okolnim zemljama. Ovim pokazateljem prati se uloga infrastrukturne opremljenosti RJIS i JP u podsticanju razvoja veza, trgovine, transporta i komunikacija kroz unapređenje međuregionalne i međudržavne saradnje sa opštinama u transgraničnim područjima.
Izračunavanje: Broj drumskih graničnih prelaza i godišnji obim putničkog i robnog saobraćaja na graničnim prelazima.
Opremljenost naselja vodovodnom infrastrukturom jedan je od ključnih pokazatelja kvaliteta življenja što opravdava praćenje ovog pokazatelja. S druge strane, mreža javnog vodovoda je sastavni deo izgrađenog građevinskog fonda, tako da je ovo i pokazatelj urbanog standarda. Ovaj pokazatelj je namenjen za praćenje realizacije strateškog prioriteta obnove mreže svih vodovoda, koji je apostrofiran u RPPJP. Pokazatelj bi trebalo povezati sa demografskim trendovima i koliko ovi procesi utiču na komunalno opremanje i obnovu postojećih sistema.
Izračunavanje: Udeo domaćinstava urbanih i ostalih naselja, na nivou lokalnih samouprava, priključenih na mrežu javnog vodovoda (statistički podatak); preporučena skala vrednosti: <30, 30-50, 50-70, 70-90 >90 (%).
Opremljenost naselja kanalizacionom mrežom jedan je od ključnih pokazatelja standarda življenja, kao i urbanog standarda, što opravdava praćenje ovog pokazatelja. Istovremeno, ovaj pokazatelj namenjen je za praćenje realizacije strateškog prioriteta rekonstrukcije i proširenja obuhvata postojećih sistema kanalizacione infrastrukture kao priprema za izgradnju postrojenja za preradu otpadnih voda (PPOV), prema RPPJP. U tom smislu, pokazatelj bi dodatno pratio realizaciju planiranih PPOV po naseljima.
Izračunavanje: Udeo domaćinstava u urbanim i ostalim naseljima, na nivou lokalnih samouprava, priključen na javnu kanalizacionu mrežu (statistički podatak); preporučena skala vrednosti: <10, 10-30, 30-50, 50-70 >70 (%).
Pokazatelj prati realizaciju planskih rešenja prostornog razvoja energetske infrastrukture (izgradnje novih i rekonstrukcije postojećih prenosnih i distributivnih infrastrukturnih objekata i vodova), pri čemu se prate samo podaci za domaćinstva za potrebe preciznijih prostornih analiza. Potpunija primena pokazatelja bi se postigla praćenjem podataka na naseljskom nivou, pošto bi se mogli identifikovati problemi seoskih i gradskih naselja, naselja sa malim gustinama naseljenosti, prigradskih naselja u odnosu na naselja sa relativno kompaktnom urbanom strukturom.
Izračunavanje: Udeo domaćinstava urbanih i ostalih naselja po jedinicama lokalne samouprave, priključen na elektro mrežu visoke sigurnosti (izvorni podatak).
Povezanost sa drugim pokazateljima: Pokazatelj bi trebalo povezati sa demografskim trendovima da se pokaže koliko ovi procesi utiču na komunalno opremanje i obnovu postojećih sistema.
Pristup Internetu postao je od ključne važnosti za koncept izgradnje inkluzivnog društva zasnovanog na znanju, u ekonomskom i u socijalnom smislu. Mapiranjem podataka može se uočiti stepen polarizovanosti područja JP, odnosno potrebna poboljšanja prostorne ravnomernosti u pristupu Internetu.
Izračunavanje: Procenat domaćinstava urbanih i ostalih naselja koja imaju pristup Internetu na nivou lokalne samouprave. preporučena skala vrednosti: <20, 20-30, 30-40, 40-50, >50 (%). Za potpuniji prikaz pokazatelja poželjno je uključiti i kvalitet internet pristupa (tip konekcije, brzina protoka, stabilnost veza).
Pokazatelj se odnosi na pokrivenost područja JP pristupnim mrežama širokopojasnih usluga za prenos podataka, s tim da je poželjno prikazati da li je baziran na žičanom, bežičnom ili optičkom povezivanju.
Izračunavanje: Širokopojasna konekcija u domaćinstvima i preduzećima urbanih i ostalih naselja na nivou lokalnih samouprava. Primena pokazatelja uslovljena je raspoloživošću podataka na potrebnom teritorijalnom nivou za prostorne analize.
Ovaj pokazatelj identifikuje slučajeve poplava i istovremeno prati ostvarivanje cilja na optimizaciji integralnih vodoprivrednih sistema. Pokazatelj je važno povezati sa sprovedenim zaštitnim merama za odbranu od poplava (izgradnja nasipa, regulisanje vodnog režima, sprečavanje gradnje u plavnim zonama i dr.).
Za područje JP ovaj pokazatelj se prvenstveno tumači u vezi sa realizacijom sledećih planskih mera:
izgradnja zaštitnih sistema za odbranu od poplava (pasivna odbrana), posebno na reci Vlasini od Vlasotinca do ušća u Južnu Moravu, i realizacija akumulacija kao i bujičarskih i biotehničkih radova u slivu (aktivna odbrana);
kontrola i plansko usmeravanje eksploatacije građevinskih materijala iz rečnih korita, u skladu sa principima kontrolisanog „upravljanja rečnim nanosom” odnosno normalizacije režima pronosa nanosa (posebno u gornjem slivu Južne Morave sa pritokama) u cilju ublažavanja i otklanjanja morfoloških deformacija korita koje ugrožavaju regulacione objekata i mostove; i
zaštita od erozionih procesa (posebno na slivovima vodotokova na području opština Preševo, Bujanovac i Medveđa, zoni Grdeličke klisure, i slivu reke Božice), primenom odgovarajućih tehničkih, biotehničkih i bioloških mera.
Izračunavanje: Mapiranje teritorije prema broju slučajeva poplava prema podacima Sektora MUP-a za vanredne situacije, Republičke direkcije za vode, raspoloživih karata plavnih zona ili karata hazarda terena.
Ovim pokazateljem se identifikuju i prate promene površina zahvaćene erozivnim procesima na posmatranom području i izloženost naselja prema intenzitetu erozije. Ovim pokazateljem može se ukazati na područja intenzivnih erozivnih procesa koji mogu biti odraz neodgovarajuće upotrebe prostora (na primer, pojava klizišta na terenima relativno slabije nosivosti u periodima povećanih padavina ili u delovima naselja gde nije adekvatno regulisano odvođenje voda). Sa druge strane, označavanje ovih zona omogućava sigurniji izbor lokacije i smanjenja troškova izgradnje kuća, privrednih objekata i infrastrukturnih sistema. Kontinuitet praćenja ovog pokazatelja omogućiće sagledavanje efikasnosti preduzetih antierozivnih mera.
Izračunavanje: Erozivni procesi se odnose na eroziju zemljišta, klizišta i odrone. Pokazatelj bi se računao superponiranjem karata naseljenosti i karata erozije, kao i podataka katastra klizišta.
Ovim pokazateljem prate se oblici rešavanja narušenih prava stanovništva i uslova življenja u lokalnim zajednicama u postupku realizacije planskih rešenja.
Izračunavanje: Zavisno od konkretnog slučaja pokazatelj se može iskazati opisno i/ili numerički, da se pokaže obim raseljavanja, obim izmeštanja infrastrukture, oblike naknade štete i dr.
Količina komunalnog otpada koja se generiše na lokalnom nivou u poređenju sa rezultatima pokazatelja „količina otpada koji se organizovano sakuplja”, ukazuje na obim problema neodrživog upravljanja otpadom, pokazujući koji deo otpada završava van komunalnih deponija.
Izračunavanje: Količina komunalnog otpada koje se stvara iz naselja, agregirano na nivou lokalnih zajednica i na nivou područja JP (potrebno je dodatno razmatranje načina modelovanja podataka i identifikovanje izvora podataka).
Količina komunalnog otpada koje se organizovano sakuplja na nivou svih lokalnih samouprava, ilustruje i stepen održivosti koji je dostignut za područje JP.
Izračunavanje: Udeo domaćinstava po lokalnim samoupravama (agregirano na nivou područja RPPJP) koje pokriva rad komunalnih službi za odnošenje otpada.
U okviru ovog pokazatelja prati se: količina proizvedenog industrijskog otpada, po vrstama (t/god.); površina prostora koja se godišnje zauzima za jalovišta i odlagališta industrijskog otpada, uključujući i zone restriktivnog korišćenja za druge namene.
Izračunavanje: Uvođenje ovog pokazatelja zavisiće od raspoloživosti preciznih podataka, odnosno identifikovanja relevantnih izvora podataka.
Pokazatelj prati jedan aspekt tretmana otpada koji se tiče reciklabilnog otpada (prema količini i vrsti), koji upućuje i na nivo održivosti područja JP.
Izračunavanje: Udeo komunalnog i industrijskog otpada koji se reciklira od ukupne količine sakupljenog otpada u okviru svake lokalne samouprave i agregirano za područje JP. Praćenje je uslovljeno stepenom pouzdanosti podataka, s obzirom da ovaj pokazatelj uključuje i podatke o količini i sastavu otpada koji se reciklira, količine otpada koji se organizovano sakuplja, kao i količine ukupno generisanog otpada.
Ovaj pokazatelj pruža uvid u materijalnu osnovu lokalne samouprave, odnosno sistem finansiranja poslova jedinica lokalne samouprave – prihodi i rashodi za obavljanje izvornih i poverenih poslova u toku jedne godine. S obzirom na razuđeni model formiranja izvora prihoda lokalne samouprave, kao i promene u skladu sa promenama republičkog budžetskog sistema, za interpretiranje ovog pokazatelja važno je uključiti i okolnosti koje su u datoj godini promenjene u odnosu na prethodnu godinu formiranja budžeta. U okviru izvora prihoda budžeta jedinica lokalne samouprave, značajno je ukazati na srazmeru između izvornih javnih prihoda (za koje uživaju relativnu autonomiju u pogledu utvrđivanje visine) i ustupljenih javnih prihoda (koji su predmet utvrđivanja centralnih vlasti radi obezbeđenja približno jednakog nivoa usluga koje lokalna samouprava pruža građanima), kao i prihoda koje Republika delimično ustupa (koji su obično najizdašniji izvor prihoda za budžet lokalnih samouprava).
Izračunavanje: Statistički podatak. Za detaljnije prostorne analize raspoloživi su i izvedeni pokazatelji: budžet opštine/grada po stanovniku, udeo pojedinih izvora prihoda u ukupnom budžetu (izvorni javni prihodi, ustupljeni javni prihodi i dopunska sredstva iz budžeta Republike Srbije).
S obzirom da je prostorno i urbanističko planiranje aktivnost i odgovornost javnog sektora, te da je prostorni plan akt od opšteg značaja, podrazumeva se da aktivnosti svakog nivoa upravljanja moraju biti međusobno usklađene u ostvarivanju planiranog prostornog razvoja. Pokazateljem se prati planska razrada RPPJP, kroz donošenje prostornih i urbanističkih planova, a ujedno i ostvarivanje naznačenih prioriteta u pokrivenosti teritorije planskim dokumentima.
Bilo bi značajno uključiti nekoliko osnovnih parametara za proveru usaglašenosti planova, kao i koordinacije u njihovom sprovođenju. Pored toga, u praćenje je potrebno uključiti druge strategije i programe na državnom i regionalnom nivou, u meri u kojoj imaju uticaj na prostorni razvoj, a posebno sektorske razvojne dokumente, na koje se prostorni planovi direktno oslanjaju (ključni dokumenti po sektorima navedeni su u Prostornom planu Republike Srbije).
Izračunavanje: Mapiranje teritorije važećim prostornim i urbanističkim planovima (prema prostornom nivou i godini donošenja), prema podacima centralnog i lokalnih registara planskih dokumenata.
Kao indikacija efikasnosti rada državne uprave (na republičkom i lokalnom nivou), kao i validnosti, ažurnosti i operativnosti planske dokumentacije, ovim se može pratiti kako rad odgovornih instanci u sprovođenju RPPJP, tako i nivo razrade planske dokumentacije za direktnu implementaciju RPPJP.
Izračunavanje: Vreme potrebno za dobijanje građevinske dozvole prema složenosti procedure za različite vrste objekata.
Praćenje ovog pokazatelja predviđeno je u okviru programa izveštavanja na nacionalnom nivou, dok se za nivo područja JP i RJIS predviđa njegova razrada na tematske oblasti na koje se projekti odnose. Pokazateljem se prate oblici transgranične saradnje sa lokalnim i regionalnim zajednicama susednih država – Bugarskom i Bivšom jugoslovenskom republikom Makedonijom, naročito u oblasti infrastrukture, turizma, zaštite životne sredine i prirode, kako je apostrofirano planskim opredeljenjima razvoja ovog područja. Naravno, prate se programi i projekti i iz drugih oblasti transgranične i međudržavne saradnje.
Izračunavanje: Broj projekata u okviru međunarodne saradnje u koje je uključena najmanje jedna institucija rezident koja predstavlja opštinu ili područja JP i RJIS, prikazano po tematskim oblastima.
V. PREPORUKE ZA KOORDINACIJU AKTIVNOSTI, PRAĆENJE I IZVEŠTAVANJE O OSTVARIVANJU PROGRAMA IMPLEMENTACIJE
1. KOORDINACIJA AKTIVNOSTI NA OSTVARIVANJUPROGRAMA IMPLEMENTACIJE
Specifičnosti razvojnih problema i položaj Južnog pomoravlja prema susednim regionalnim područjima u drugim državama koje su članice Evropske unije, uticaće na pravac i sadržaj institucionalno-organizacionog prilagođavanja za potrebe upravljanja i ostvarivanja planiranog prostornog razvoja.
U pogledu novih institucionalnih i organizacionih aranžmana, mogući su sledeći modaliteti integralnog upravljanja prostornim razvojem Južnog pomoravlja:
Oblasne asocijacije klastera;
Interregionale forme povezivanja opština/gradova;
Regionalna/oblasne korporacije/agencije za održivi regionalni razvoj i uređenje teritorije, kao razvojne institucije/organizacije sa pojedinim ovlašćenjima koja su preneta od republičkih i lokalnih organa vlasti.
Ključno je da se institucionalno-organizacionim aranžmanom obezbede uslovi za efikasniju koordinaciju aktivnosti relevantnih aktera na ostvarivanju strateških prioriteta RPPJP i drugih strateških dokumenata opšteg karaktera sa različitim teritorijalnim obuhvatom (regionalne razvojne strategije, odnosno odgovarajućeg strateškog dokumenta regionalnog razvoja, strategije razvoja jedinica lokalne samouprave i sl), i za različite sektore (na republičkom nivou), kao i programa ili akcionih planova za njihovo ostvarivanje i programa poslovanja preduzeća u javnom i privatnom sektoru i ustanova javnih službi na svim nivoima upravljanja.
Imajući u vidu da se na regionalnom nivou planiranja donose i implementiraju regionalni prostorni plan sa programom njegove implementacije i regionalna razvojna strategija sa programom finansiranja razvoja regiona, najcelishodnije bi bilo da se uspostavi institucionalno-organizacioni aranžman koji će obezbediti integrisanu podršku ostvarivanju ovih planskih dokumenata. Bilo bi značajno da se u sklopu tog aranžmana obezbedi monitoring ostvarivanja i efekata ostvarivanja strateških prioriteta regionalnog prostornog plana i regionalne razvojne strategije.
Prema članu 39. Zakona o regionalnom razvoju („Službeni glasnik RS”, br. 51/09 i 30/10), regionalne razvojne agencije obavljaju, između ostalih, sledeće poslove: učestvuju u pripremi i sprovođenju razvojnih dokumenata, sarađuju u pripremi i primeni lokalnih razvojnih planova, realizuju razvojne projekte za koje su ovlašćene, vode informacioni sistem od značaja za region i oblast. Na radnim sastancima Ministarstva regionalnog razvoja i lokalne samouprave i RAPP, održanim u toku 2013. godine, razmatrano je proširenje delokruga poslova ovih agencija i na praćenje regionalnih prostornih planova. U izradi novog Zakona o regionalnom razvoju trebalo bi sagledati mogućnosti za proširenje poslova koje obavljaju regionalne razvojne agencije, polazeći od predloženih preporuka iz Programa implementacije RPPJP.
Do uspostavljanja odgovarajućeg institucionalno-organizacionog aranžmana za region Južna i Istočna Srbija, koordinacija aktivnosti relevantnih aktera na ostvarivanju i podrška praćenju ostvarivanja RPPJP i Programa implementacije RPPJP trebalo bi da se poveri Centru za razvoj Jablaničkog i Pčinjskog okruga – CRJPO, akreditovanoj regionalnoj razvojnoj agenciji. CRJPO bi trebalo da obezbedi:
koordinaciju aktivnosti jedinica lokalne samouprave i republičkog nivoa upravljanja na ostvarivanju detaljno razrađenih strateških prioriteta iz Programa implementacije RPPJP (Tabela 2) i izveštavanju o njihovom ostvarivanju;
iniciranje i koordinaciju aktivnosti jedinica lokalne samouprave i aktera sa njihove teritorije sa republičkim nivoom upravljanja na pripremi i razradi strateških prioriteta koji su predmet detaljne razrade u procesu inoviranja Programa implementacije RPPJP (Tabela 3);
dalje ažuriranje i održavanje baze podataka o prostoru Južnog pomoravlja u funkciji korišćenja, praćenja i ocene sprovođenja RPPJP i ovog programa (Tabela 11), kao i dopune i inoviranja planskih koncepcija i rešenja;
monitoring ostvarivanja i efekata ostvarivanja detaljno razrađenih strateških prioriteta iz Programa implementacije RPPJP (Tabela 2);
koordinaciju aktivnosti jedinica lokalne samouprave i aktera sa njihove teritorije na godišnjem izveštavanju o ostvarivanju detaljno razrađenih strateških prioriteta iz Programa implementacije RPPJP (Tabela 2).
Za obavljanje navedenih poslova neophodnu stručno planersku pomoć CRJPO-u, pružaće RAPP i Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije (IAUS, u svojstvu obrađivača RPPJP i ovog programa implementacije).
Ovakav dopunjeni delokrug rada CRJPO, podrazumeva izmenjenu ulogu i položaj prema osnivačima i redefinisanje seta standardizovanih usluga za akreditovane regionalne razvojne agencije koje ustanovljava Ministarstvo privrede na godišnjem nivou. Set standardizovanih usluga bi trebalo proširiti poslovima iz domena prostornog planiranja. Ti poslovi bi trebalo da obuhvate: a) praćenje ostvarivanja programa implementacije regionalnih prostornih planova; b) učešće u pripremi/inoviranju regionalnih prostornih planova; v) vođenje informacionog sistema o prostoru obuhvaćenom regionalnim prostornim planovima. Realizacija navedenih poslova podrazumeva podršku promenama i proširenju organizacione strukture, kadrovskom jačanju i finansiranju poslova CRJPO, kojima bi se, u izvesnom smislu, menjale i proširile njegove današnje funkcije.
2. GIS PODRŠKA PRAĆENJU I IZEŠTAVANJU O OSTVARIVANJUPROGRAMA IMPLEMENTACIJE I RPPJP
Prilikom izrade RPPJP formirana je baza prostornih podataka u GIS okruženju zasnovanom na ESRI tehnologiji (ArcGIS 10h). Ova baza podataka je postavljena na sajt CRJPO (www.centarzarazvoj.org), u saradnji sa GDI GISDATA Beograd i IAUS, čime je omogućen uvid u planska rešenja RPPJP svim zainteresovanim subjektima. U bazu podataka RPPJP su integrisani i podaci o SLAP projektima na teritoriji oba upravna okruga. Pristupanjem izradi Programa implementacije RPPJP izvršeno je dalje ažuriranje formirane baze prostornih podataka, čime je unapređena GIS i opšta informatička podrška implementacije RPPJP.
Na osnovu RPPJP i Programa implementacije RPPJP, a u saradnji sa RAPP i IAUS, CRJPO će pristupiti ažuriranju i održavanju baze podataka o prostoru obuhvaćenom RPPJP, u funkciji korišćenja, praćenja i ocene sprovođenja, kao i dopune i inoviranja strateških prioriteta, planskih koncepcija i rešenja. Ažuriranje baze podataka izvršiće se na osnovu Programa implementacije RPPJP, regionalne razvojne strategije, drugih prostornih planova (prostornih planova područja posebne namene i prostornih planova jedinica lokalne samouprave), kao i sektorskih planova, programa i projekata od značaja za područje Južnog pomoravlja.
Takođe, CRJPO će u saradnji i koordinaciji sa nadležnim skupštinama gradova/opština pristupiti organizaciji centralizovanog sistema informatičke podrške za praćenje sprovođenja RPPJP, koji podrazumeva obradu podataka (o aktivnostima i radovima u vezi sa korišćenjem, organizacijom, uređenjem i izgradnjom prostora), koje prikupljaju i ažurno dostavljaju nadležne stručne službe jedinice organa lokalnih samouprava sa područja Jablaničkog i Pčinjskog upravnog okruga. Na osnovu dobijenih podataka i informacija RAPP će, u saradnji sa IAUS i CRJPO, proveravati i ocenjivati usklađenost planiranih i ostvarenih promena u prostoru sa strateškim prioritetima iz Programa implementacije RPPJP i planskim koncepcijama i rešenjima RPPJP. Radi realizacije ovih zadataka, posebna pažnja će se posvetiti utvrđivanju standarda iskaza planskih i projektantskih rešenja ili pokazatelja, kako bi bilo omogućeno njihovo upoređivanje.
Informacioni sistem o prostoru je potrebno racionalno i efikasno organizovati objedinjeno za sve lokalne samouprave u obuhvatu RPPJP, sa pokazateljima datim ovim Programom implementacije (glava IV) za praćenje promena u prostoru i primene strateških prioriteta i planskih rešenja RPPJP, kao i za blagovremeno pružanje informacija donosiocima odluka u gradu/opštinama i zainteresovanim investitorima o mogućnostima korišćenja i izgradnje prostora i sl.
Finansiranje formiranja i održavanja baze podataka o prostoru (nabavka softvera i hardvera, obuka kadra i implementacija celog sistema) može biti obezbeđeno iz budžeta Republike Srbije (Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture, i Ministarstvo privrede), domaćih i stranih fondova za podsticanje razvoja lokalnih samouprava, opštinskih i gradskih budžeta i dr.
2.1. KONCEPT GIS-A JUŽNOG POMORAVLJA I PREPORUKE ZA UNAPREĐENJE SISTEMA
Formiranje, ažuriranje i održavanje GIS-a RPPJP ima dve osnovne faze:
1) U prvoj fazi, izvršeno je prikupljanje i analiza dostupnih podataka, kao i ocena njihove validnosti i ažurnosti, i
2) U drugoj fazi, formirana je prostorna baza podataka konverzijom digitalnih podataka u jedinstveni sistem podataka o prostoru.
S obzirom da digitalni (vektorski) podatak ne nosi dodatne informacije o objektu koji prikazuje, prilikom konverzije podataka vršeno je povezivanje grafičkih prikaza sa odgovarajućim podacima iz dokumentacione osnove RPPJP. Integrisani digitalni podaci sa opisnim informacijama (atributi) smešteni su u centralnu bazu podataka. Na osnovu ovako postavljenog sistema periodično se vrše ažuriranja i održavanje baze podataka, dopunom digitalnih podataka (izmenom atributa opisnih polja o specifičnoj pojavi u prostoru ili planskim, programskim i projektnima aktivnostima na području JP). Kako bi pregled jedinstvene relacione baze bio što jednostavniji i kako bi se efikasnije i brže održavala ažuriranost podataka, sistem se ka krajnjem korisniku postavlja preko specifičnih dokumenata koji su stalno dostupni i mogu da se pregledaju, odštampaju ili izmene na nivou intraneta. Prostorna baza podataka RPPJP je prva prostorna baza podataka regionalnih planova koja je postavljena ne veb-sajt, čime je omogućen pristup sadržaju baze prostornih podataka svim zainteresovanim subjektima.
Struktura podataka neophodna za regionalne prostorne planove u mnogome opredeljuje i strukturu baze podataka. Svi podaci od značaja za RPPJP klasifikuju se u sledeće kategorije:
Administrativni podaci: u kojima se nalaze granice i površine teritorijalnih jedinica, planskog obuhvata i sl.,
Namena površina: podaci koji opisuju postojeću i planiranu namenu prostora,
Infrastruktura: skup podataka o objektima, mrežama i sistemima infrastrukture,
Zaštita: područja i lokacije pod različitim režimima zaštite, i
Rasteri su struktuirani u „katalog”, kao zasebna baza podataka: najčešće sekcije topografske karte 1:50000, 1:100000 i 1:200000, kao i drugi kartografski izvori.
U narednom periodu organizacije i institucije na regionalnom nivou i stručne službe lokalnih samouprava treba da formiraju i održavaju bazu prostornih podataka o relevantnim prostornim pojavama i usvojenim razvojnim i planskim dokumentima. Pored već formirane centralizovane baze prostornih podataka, treba formirati korisnička mesta sa softverima, koja su u mogućnosti da ostvare vezu sa bazom, te da na osnovu toga izvrše specifične analize podataka, pripreme obrazce za štampu (kreiraju specifične karte) obrade i unesu određene izmene podataka, te usluže veći broj raznovrsnih korisnika.
Na osnovu ovakve koncepcije stiče se osnov za dalje izmene i praćenje ostvarivanja strateških prioriteta i planskih rešenja RPPJP, regionalne razvojne strategije, drugih prostornih planova (prostornih planova područja posebne namene i prostornih planova jedinica lokalne samouprave), kao i sektorskih planova, programa i projekata. Ovim sistem čini otvorenu strukturu koja će biti u mogućnosti da se menja i proširuje, integrisanjem planske, programske i projektne dokumentacije većeg stepena detaljnosti. Na osnovu ovih mogućnosti GIS-a, izveštavanje o ostvarivanju RPPJP, Programa implementacije RPPJP i drugih razvojnih i planskih dokumenata, kao i izrada nove planske dokumentacije biće jednostavnija i znatno brža.
SKRAĆENICE
AI – Arheološki institut SANU
VPCM – Vodoprivredni centar „Morava”
GIS – geografski informacioni sistem
GIZ – Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit GmbH (Nemačko udruženje za međunarodnu saradnju)
GZP – Direkcija za građevinsko zemljište i puteve
DEU – Donacija Evropske unije
DMO – Destinacijske menadžment organizacije
EBRD – European Bank for Reconstruction and Development (Evropska banka za rekonstrukcija i razvoj)
EIB – European Investment Bank (Investiciona banka Evropske unije)
EU – Evropska unija
ŽS – Železnice Srbije a.d.
ZZPS – Zavod za zaštitu prirode Srbije
ZZSKN – Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš
IKT – Informaciono-komunikacione tehnologije
IPA – Instrument for Pre-Accession assistance (Instrument EU za bespovratnu finansijsku pretpristupnu pomoć zemljama kandidatima)
JVP SV – Javno vodoprivredno preduzeće „Srbijavode”
JP EMS – Javno preduzeće „Elektromreža Srbije”
JP ETV – Javno preduzeće Emisiona tehnika i veze
JLS – Jedinica lokalne samouprave
JP PS – Javno preduzeće „Putevi Srbije”
JP PTT – Javno preduzeće „Pošta Srbije“
JP SS – Javno preduzeće „Skijališta Srbije”
JP SŠ – Javno preduzeće „Srbijašume”
JPUO – Javna preduzeća, ustanove i organizacije
KZM – Kancelarija za mlade
KS – Koridori Srbije d.o.o.
KfW – KfW Entwicklungsbank (Nemačka investiciona banka)
LAG – Lokalna akciona grupa
MISP – Municipal Infrastructure Support Programme (Program podrške razvoju infrastrukture lokalne samouprave)
MGSI – Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture
MDULS – Ministarstvo državne uprave i lokalne samouprave
MZd – Ministarstvo zdravlja
MKI – Ministarstvo kulture i informisanja
MOS – Ministarstvo omladine i sporta
MP – Ministarstvo privrede
MPZŽS – Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine
MPNT – Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja
MRZBSP – Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja
MRE – Ministarstvo rudarstva i energetike
MTTT – Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija
NARR – Nacionalna agencija za regionalni razvoj
NVO – Nevladine organizacije
NSZ – Nacionalna služba za zapošljavanje
PD – Privredno društvo
PPV – Postrojenje za prečišćavanje voda (fabrika vode)
PPOV – Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda
PPRS – Prostorni plan Republike Srbije
PSD-RT – Program rasporeda i korišćenja subvencija i dotacija namenjenih za razvoj turizma za budžetsku godinu
RAPP – Republička agencija za prostorno planiranje
RDV – Republička direkcija za vode
RGZ – Republički geodetski zavod
RZZSK – Republički zavod za zaštitu spomenika kulture – Beograd
RJIS – Region Južna i Istočna Srbija
RPPJP – Regionalni prostorni plan Južnog pomoravlja
RRA – Regionalna razvojna agencija
RT-RP – Klaster za razvoj turizma Radanskog područja
RHMZ – Republički hidrometeorološki zavod
SIDA – Swedish International Development Cooperation Agency (Švedska agencija za međunarodni razvoj i saradnju)
SLAP – informacioni sistem o infrastrukturnim projektima za zaštitu životne sredine i ekonomski razvoj na lokalnom nivou
TOS – Turistička organizacija Srbije
TO – Lokalne turističke organizacije
UKS –TP – Uredba o uslovima i načinu dodele kreditnih sredstava za podsticanje kvaliteta turističke ponude
UZP – upravljač zaštićenog područja
UTP – upravljač turističkog prostora
HIPERB – Hellenic Plan for the Economic Reconstruction of the Balkans 2002-2011 (Grčki plan za ekonomsku rekonstrukciju Balkana)
CRJPO – Centar za razvoj Jablaničkog i Pčinjskog okruga
WB –World Bank (Svetska banka)