Aneks 2.3
Romska deca
Kod njih deluju kombinovani uzroci:
nedovoljno poznavanje srpskog jezika na početku školovanja. Većina romske dece nije obuhvaćena predškolskim obrazovanjem gde bi savladali jezik na kome će se školovati, pripremili se za školu, dobili potrebna predznanja koja nisu stekli u kući (nema tačnih podataka, ali procene su da nema više od 10% romske dece u predškolskim ustanovama);
nestimulativni socijalni milje iz koga dolaze: oko 35% Roma je nepismeno (Mitrović i Zarić, 1998.), 32% bez osnovne škole (DevInfo baza, 2002); svega 27% Roma završi osnovno obrazovanje (ZPS, 2003);
nemogućnost porodica da materijalno podrže (izdrže) školovanje dece: iako je osnovno obrazovanje besplatno, ipak na porodicu padne oko 7.3% troškova školovanja njihove dece (FAO, 2003) što je za kategorije siromašnih preveliko opterećenje;
socijalni problemi: deca često rade i pomažu porodici da se izdržava; pošto su izrazito siromašni često ih druga deca odbacuju; nije retko ni prisustvo predrasuda i stereotipa prema pripadnicima ove grupe, kako kod nastavnika, tako i kod dece i njihovih roditelja (UNICEF, 2001, Romi u Srbiji, 1998, konsultacije sa aktivistima romskih programa).
Deca na selu
Zahvaljujući dobro razvijenoj regionalnoj mreži škola najvećem broju dece je načelno dostupno osnovno obrazovanje, ali, postoje mnogi problemi u malim školama i kombinovanim odeljenjima:
fizička udaljenost škole, nekada nedostatak prevoza do mesta gde je škola ili novca da se taj prevoz plati;
često niži obrazovni status porodica, pa samim tim i nedovoljna podrška porodice školovanju dece;
male škole su uglavnom u manje razvijenim krajevima, pa su i prihodi porodica mali. Zbog nedostatka materijalnih sredstava porodicama je problem da izdrže troškove zvanično besplatnog školovanja, posebno ako je potrebno da dete putuje do škole ili da stanuje odvojeno od porodice da bi nastavilo školovanje;
problem predstavlja obučenost nastavnika za rad u tim specifičnim uslovima i kvalitet obrazovanja koji deca stiču (rezultati nacionalnog ispitivanja pokazuju da deca iz malih škola i kombinovanih odeljenja postižu svega polovinu republičkog proseka, koji je inače nizak);
u nekim krajevima ne školuju dečake posle 4. razreda da bi ostali na imanju (npr. istočna Srbija, Blagojević, 1991).
Deca sa razvojnim teškoćama
Mnoga od njih ne ulaze uopšte u sistem osnovnog obrazovanja, a pošto nemamo tačnu evidenciju ove dece ne znamo ni o kojem broju je reč, ni koji su razlozi za neulazak u sistem;
od one koja uđu u sistem, mnoga ponavljaju razrede (npr. među njima ima 22 puta više ponavljača nego kod njihovih vršnjaka koji nemaju poteškoće u razvoju, Hrnjica i Sretenov, 2003);
jedan broj te dece ne nastavi školovanje zbog: arhitektonskih prepreka u školi (nijedna škola nema lift, a od V-VIII razreda je najčešće kabinetska nastava, u različitim učionicama); nedostatka dodatne opreme koja bi im omogućila ili olakšala praćenje nastave; neprihvatanja od strane nastavnika i dece; postojanja negativnih stavova i predrasuda prema njima; neobučenosti nastavnika za rad sa takvom decom, i sl.