Nacionalna strategija za rešavanje pitanja izbeglica i interno raseljenih lica za period od 2011. do 2014. godine

Na osnovu člana 45. stav 1. Zakona o Vladi („Službeni glasnik RS”, br.55/05, 71/05–ispravka, 101/07 i 65/08),

Vlada donosi

NACIONALNU STRATEGIJU

ZA REŠAVANjE PITANjA IZBEGLICA I INTERNO RASELjENIH LICA ZA PERIOD OD 2011. DO 2014. GODINE

I. UVODNI DEO

Vlada je usvajanjem Nacionalne strategije za rešavanje pitanja izbeglih i interno raseljenih lica (Zaključak Vlade 05 Broj: 02-7778/2002-01 od 30. maja 2002. godine), potvrdila rešenost i političku volju da zajedno sa ostalim državnim organima, na celovit i transparentan način, svim izbeglim i interno raseljenim licima ponudi pomoć i konkretna rešenja kako bi mogli da samostalno donesu odluku o svojoj budućnosti.

Od donošenja Nacionalne strategije iz 2002. godine, problemi lica koja su morala da napuste svoje domove tokom sukoba na prostoru bivše Jugoslavije još uvek nisu rešeni. Republika Srbija i dalje pruža podršku i pomoć za 86.154 izbeglice, od kojih su 64.615 iz Republike Hrvatske, a 21.458 iz Bosne i Hercegovine. UNHCR je 2008. godine Republiku Srbiju uvrstio među pet zemalja u svetu sa dugotrajnom izbegličkom situacijom čije rešavanje zahteva zajedničku akciju i saradnju zemalja u regionu.

Smanjenje broja izbeglica uglavnom je rezultat njihove integracije u Republici Srbiji. Od 537.937 izbeglica i 79.791 ratom ugroženih lica, registrivanih na popisu iz 1996. godine, više od 250.000 lica steklo je državljanstvo Republike Srbije što predstavlja najveći proces integracije izbeglica u savremenoj Evropi. Iako je broj lica sa priznatim statusom izbeglice znatno smanjen, i dalje je za oko 300.000 lica koja su bila u statusu izbeglice u Republici Srbiji i dalje je potrebno obezbediti podršku u procesu njihove integracije.

U toku sukoba 1999. godine i nakon ulaska KFOR-a više od 230.000 građana Republike Srbije napustilo je svoja prebivališta u AP Kosovo i Metohija. Danas je na teritoriji AP Kosovo i Metohija raseljeno više od 20.000 lica, a na drugim područjima Republike Srbije boravi 210.146 interno raseljenih lica.

Radi prihvata i zbrinjavanja interno raseljenih lica i obezbeđivanja adekvatnih životnih uslova, u skladu sa postojećim ekonomskim mogućnostima, Republika Srbija je preduzela obimne mere i aktivnosti. Ipak, većina od ovog broja lica ostala je raseljena, a mnogima je i dalje potrebna podrška. Problemi u vezi sa bezbednošću, kao i nemogućnost pristupa pripadajućim pravima, umanjuju izglede povratka.

U odnosu na 2002. godinu, promenjene su demografske karakteristike, životni uslovi i perspektiva preostalih izbeglih i interno raseljenih lica, što utiče na promenu opcija za rešavanje još uvek otvorenih pitanja.

Nastupile su i određene strukturne promene na nacionalnom i međunarodnom nivou koje utiču i na položaj izbeglica i interno raseljenih. Stoga, ovom strategijom, u odnosu na ranije donetu Nacionalnu strategiju za rešavanje pitanja izbeglih i interno raseljenih lica iz 2002. godine, utvrđuju se novi ciljevi i zadaci, razrađuju mere i aktivnosti koje će preduzeti Vlada i drugi nadležni državni organi, u skladu sa sadašnjim uslovima, potrebama i realnim mogućnostima.

II. POLAZNE OSNOVE

Nacionalna strategija za rešavanje pitanja izbeglica i interno raseljenih lica za period od 2011. do 2014. godine odnosi se na dve ciljne grupe:

1) izbeglice čiji je status definisan u skladu sa Zakonom o izbeglicama („Službeni glasnik RS” br. 18/92, 45/02 –SUS i 30/10) i

2) interno raseljena lica sa teritorije AP Kosovo i Metohija koja borave u Republici Srbiji van teritorije AP Kosovo i Metohija

Ova strategija je, u odnosu na izbeglice, utvrdila dva osnovna, paralelna pravca delovanja, kojima se omogućava da izbeglice slobodno izaberu za njih najpovoljnije trajno rešenje – povratak ili integraciju.

Kada je reč o više od 210.000 raseljenih lica iz AP Kosovo i Metohija osnovno strateško opredeljenje Republike Srbije je da svakome pruži punu podršku za održiv povratak u AP Kosovo i Metohija. Kao realna činjenica, međutim, prihvata se i dugotrajnost raseljeništva i potreba da se pronađu odgovarajuća rešenja za poboljšanje životnih uslova u raseljeništvu, što predstavlja drugi pravac strateškog delovanja.

Ostvarivanje i pristup pravima u mestu porekla i mestu raseljeništva je preduslov za slobodan izbor trajnog rešenja problema izbeglica i interno raseljenih lica i uslov održivosti tih rešenja.

Proces povratka je u direktnoj zavisnosti od stvaranja uslova u zemlji porekla ili mestu porekla za povratak izbeglica i interno raseljenih lica. Reč je, pre svega, o bezbednosti i pravnoj sigurnosti potencijalnih povratnika, o stvaranju efikasnih mehanizama restitucije imovinskih i drugih pripadajućih prava i podršci ekonomskom osamostaljivanju.

Proces integracije i poboljšavanja životnih uslova izbeglica i interno raseljenih lica odnosi se na rešavanje pitanja stanovanja i zaposlenja, kao i na unapređenje njihovog imovinskog i pravnog statusa. Ovom strategijom, kao osnovni cilj predviđeno je pružanje podrške ovim licima za samostalan i u odnosu na ostale građane, ekonomski i socijalno ravnopravan život.

Pravni okvir

1.1. Međunarodno pravni okvir

Republika Srbija potpisnica je svih osnovnih međunarodnih dokumenata iz ove oblasti, između ostalog, i Konvencije o statusu izbeglica sa završnim aktom Konferencije opunomoćenika Ujedinjenih nacija o statusu izbeglica („Službeni list FNRJ–Međunarodni ugovori”, broj 7/60) i Protokola o statusu izbeglica („Službeni list SFRJ–Međunarodni ugovori i drugi sporazumi”, broj 15/67) kojima se definišu pojam izbeglice, pravni položaj, pristup pravima i druga pitanja od značaja za položaj izbeglica.

Republika Srbija potvrdila je sledeće međunarodne ugovore: Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima („Službeni list SRJ–Međunarodni ugovori”, broj 4/01), Međunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima („Službeni list SRJ–Međunarodni ugovori”, broj 7/71), Konvencija o pravnom položaju lica bez državljanstva („Službeni list FNRJ – Međunarodni ugovori”, broj 9/59), Međunarodna konvencija o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije („Službeni list SFRJ–Međunarodni ugovori”, broj 6/67) i Konvencija o eliminisanju svih oblika diskriminacije žena („Službeni list SFRJ–Međunarodni ugovori”, broj 11/81).

Iako dokument „Vodeći principi Ujedinjenih nacija o internom raseljenju” (1998. godina) ne stvara obavezu njegove primene, on predstavlja dokument koji Republika Srbija sledi kako bi se interno raseljenim licima obezbedio proklamovani stepen zaštite i ostvarenje ljudskih prava.

U vezi sa povratkom izbeglih i interno raseljenih lica, relevantna je Rezolucija Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija broj 1120 iz 1997. godine, kojom je potvrđeno pravo svih izbeglica i raseljenih lica poreklom sa prostora bivše Jugoslavije na povratak u njihove domove.

Rezolucija Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija broj 1244iz 1999. godine, potvrđuje privrženost svih država članica suverenitetu i teritorijalnom integritetu Republike Srbije kako je predviđeno u Helsinškom završnom dokumentu i Dodatku broj 2, a u tački 13. podstiče sve države članice i međunarodne organizacije da daju doprinos ekonomskoj i socijalnoj obnovi kao i bezbednom povratku raseljenih lica na prostor AP Kosovo i Metohija.

Rezolucija Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija broj 2004/2 o stambenom smeštaju i povratu imovine izbeglicama i raseljenim licima i Načela Ekonomskog i socijalnog saveta UN o stambenom smeštaju i povratu imovine izbeglicama i raseljenim osobama (poznata kao Pinjeirova načela) iz 2005. godine, navode da je pravo svih izbeglica i raseljenih lica da se slobodno vrate u svoje države i da im se vrati stambeni prostor i imovina oduzeta tokom razdoblja raseljenja ili da budu obeštećeni za imovinu koja im ne može biti vraćena. Takođe, u navedeniom načelima izričito se spominje potreba za osiguranjem priznavanja prava vlasnika, zakupaca stanova i nosilaca stanarskih prava na stanovima u društvenom vlasništvu.

Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda („Službeni list SCG–Međunarodni ugovori”, br. 9/03, 5/05 i „Službeni glasnik RS–Međunarodni ugovori”, broj 12/10), predstavlja jednu od najvažnijih konvencija koja se primenjuje u oblasti ljudskih prava i osnovnih sloboda. Mogućnost obraćanja Evropskom sudu za ljudska prava, ustanovljena ovom konvencijom, za izbeglice i interno raseljena lica predstavlja važnu institucionalnu garanciju u zaštiti njihovih ljudskih prava.

Rezolucija Parlamentarne skupštine Saveta Evrope broj 1708, usvojena u januaru 2010. godine utvrđuje standarde u rešavanju imovinskih pitanja izbeglih i raseljenih lica.

Pored obavezujućih i vodećih opštih međunarodnih standarda u zaštiti izbeglištva i internog raseljenja, strateški okvir EU dodatno potencira potrebu efektivnog rešavanja pitanja izbegle i raseljene populacije u okviru postizanja vremenski precizno definisanih ciljeva za pridruživanje Republike Srbije Evropskoj Uniji.

Odluka Saveta Evropske unije broj 2008/213/EK od 18. februara 2008. godine, o principima, prioritetima i uslovima sadržanim u Evropskom partnerstvu (EP) sa Republikom Srbijom uključujući Kosovo kako je definisano u Rezoluciji broj 1244 SB UN od 10. juna 1999. godine, u delu Aneksa 2 o regionalnim pitanjima i međunarodnim obavezama Republike Srbije, predviđa, između ostalog, „obezbeđenje prava na realan izbor između održivog povratka i integracije” (kratkoročni cilj) i, „omogućavanje integracije izbeglica koje odluče da se ne vrate ” (srednjoročni cilj).

Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju između Evropskih zajednica i njihovih država članica, s jedne strane, i Republike Srbije sa druge strane („Službeni glasnik RS”, broj 83/08), u preambuli potvrđuje „pravo na povratak svim izbeglicama i interno raseljenim licima, pravo na zaštitu njihove imovine i druga srodna ljudska prava”.

Opšti okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini („Službeni list SRJ–Međunarodni ugovori”, broj 12/02), sadrži ukupno 11 aneksa od kojih se Aneks VII odnosi na Sporazum o izbeglicama i raseljenim licima. Navedenim mirovnim sporazumom utvrđeno je da sve izbeglice i raseljena lica imaju pravo na vraćanje imovine koja im je oduzeta tokom sukoba od 1991. godine i propisana je obaveza da se odmah ukinu zakoni i administrativna praksa s diskriminativnim namerama i efektima.

Prilog G Sporazuma o pitanjima sukcesije („Službeni list SRJ–Međunarodni ugovori”, broj 6/02) reguliše oblast priznavanja, zaštite i pristupa privatnoj imovini i stečenim pravima građana i drugih pravnih lica bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Značaj Priloga G Sporazuma je u tome, što garantuje da će prava na pokretnu i nepokretnu imovinu koja se nalazi na teritoriji države sukcesora i na koju su građani ili druga pravna lica imali pravo na dan 31. decembra 1990. godine biti priznata, zaštićena i vraćena od strane te države u skladu sa utvrđenim standardima, normama međunarodnog prava, i to nezavisno od nacionalnosti, državljanstva, boravišta ili prebivališta takvih lica. Član 6. Priloga G Sporazuma predviđa da će se domaće zakonodavstvo svake od država sukcesora koje se odnosi na „stanarsko pravo” primenjivati jednako na lica koja su bila državljani Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i koja su imala takva prava, bez diskriminacije.

U okviru regionalnog procesa koji su inicirali Evropska komisija, Organizacija za bezbednost i saradnju (OEBS), Visoki komesarijat UN za izbeglice, Srbija i Crna Gora, Bosna i Hercegovina i Republika Hrvatska, 31. januara 2005. godine održana je regionalna ministarska konferencija o rešavanju izbegličko-raseljeničkih pitanja na kojoj je usvojena Deklaracija Regionalne ministarske konferencije o rešavanju izbegličko–raseljeničkih pitanja (Sarajevska deklaracija). Deklaracijom se potvrđuje da sve izbeglice imaju puno i neotuđivo pravo na pojedinačne odluke o zemlji stalnog boravka i pristup pripadajućim pravima i izražava se odlučnost za preduzimanje svih nužnih državnih i administrativnih mera kako bi se omogućilo ostvarenje tih pojedinačnih odluka i osiguralo pravedno rešenje pitanja izbeglica.

Uprkos značajnim uloženim naporima, do rešenja se nije došlo zbog različitih stavova zemalja potpisnica o načinu rešavanju otvorenih pitanja, koji bi vodio zatvaranju izbegličkog pitanja u regionu.

Regionalna saradnja ponovo je uspostavljena održavanjem ministarske konferencije 25. marta 2010. godine u Beogradu, pod nazivom „Trajna rešenja za probleme izbeglica – saradnja država u regionu”. Ministri spoljnih poslova Republike Srbije, Republike Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Crne Gore, u zajedničkoj izjavi složili su se o potrebi dalje saradnje zemalja u regionu u procesu rešavanja problema izbeglica, podržali su principe sadržane u Sarajevskoj deklaraciji i slobodu izbeglica da izaberu povratak ili integraciju, kao i važnost pristupa pripadajućim pravima. U okviru dogovorene saradnje nastaviće se i konsultacije sa međunarodnom zajednicom u cilju organizovanja međunarodne donatorske konferencije na kojoj bi se razmatralo osnivanje multidonatorskog fonda, radi pomoći u procesu povratka ili integracije izbeglica i interno raseljenih lica, zatvaranja kolektivnih centara i pomoći najugroženijima.

Podršku procesu pružile su međunarodne organizacije EU, UNHCR, OSCE i SE kroz zajednički dokument u kome su naglasili važnost rešavanja otvorenih pitanja (stanarska prava, obnova, konvalidacija radnog staža) radi postizanja trajnih rešenja.

Sporazumom između Saveta ministara Srbije i Crne Gore i Veća ministara Bosne i Hercegovine o povratku izbeglih lica iz Srbije i Crne Gore i Bosne i Hercegovine, sa protokolom („Službeni list SCG–Međunarodni ugovori”, broj 6/04) ugovorne strane su preuzele obaveze da pomognu dobrovoljan, organizovan i međusobno usaglašen povratak izbeglih lica koja borave na teritoriji ovih dveju država.

Ugovor o dvojnom državljanstvu između Savezne Republike Jugoslavije i Bosne i Hercegovine („Službeni list SRJ – Međunarodni ugovori”, broj 2/03), olakšao je položaj izbeglica u procesu integracije, omogućavanjem dvojnog državljanstva.

Sporazumom o normalizaciji odnosa između Savezne Republike Jugoslavije i Republike Hrvatske („Službeni list SRJ–Međunarodni ugovori”, broj 5/96), kao i Protokolom o proceduri organizovanog povratka u vezi sa ovim sporazumom, ugovorne strane preuzele su obavezu da pomognu dobrovoljan i organizovan povratak u Republiku Hrvatsku.

Sporazum između Savezne Republike Jugoslavije i Republike Hrvatske o socijalnom osiguranju („Službeni list SRJ – Međunarodni ugovori”, broj 1/01), kao i Sporazum između Savezne Republike Jugoslavije i Bosne i Hercegovine o socijalnom osiguranju („Službeni list SRJ–Međunarodni ugovori”, broj 7/03) regulišu pitanja u vezi sa ostvarivanjem prava iz socijalnog osiguranja, naročito prava iz penzijskog osiguranja izbeglica koje su se odlučile za integraciju u Republici Srbiji.

Nacionalni pravni okvir

Nacionalni plan za integraciju Republike Srbije u Evropsku uniju (Zaključak Vlade broj 05-021-8524/09 od 24. decembra 2009. godine, Strategija za smanjenje siromaštva (2003) i Strategija za upravljanje migracijama („Službeni glasnik RS”, broj 59/09) kao ključni međusektorski dokumenti, sagledavaju probleme sa kojima se suočavaju izbegla i interno raseljena lica, i daju odgovarajuće smernice za razvoj sektorskih strategija koje treba da reše njihove probleme. Problemima izbeglih i interno raseljenih lica bavi se i Nacionalna strategija održivog razvoja („Službeni glasnik RS”, broj 57/08) .

Nacionalna strategija za rešavanje pitanja izbeglih i interno raseljenih lica (2002. godina), potvrdila je čvrstu rešenost i političku volju Vlade da zajedno sa ostalim državnim organima na celovit i transparentan način, svim izbeglim i interno raseljenim licima ponudi pomoć i konkretna rešenja da bi mogli samostalno i na najbolji način da donesu odluku o svojoj budućnosti. Posle devet godina, postoji potreba za njenom izmenom u cilju prilagođavanja predviđenih mera novonastaloj situaciji i potrebama.

Strategija dugoročnog ekonomskog razvoja srpske zajednice na Kosovu i Metohiji („Službeni glasnik RS”, broj 21/07) pripremljena je sa ciljem poboljšanja životnog standarda srpskog stanovništva na tim prostorima. Od izuzetne važnosti za povratak interno raseljenih lica je i Strategija održivog opstanka i povratka na Kosovo i Metohiju („Službeni glasnik RS”, broj 32/10).

Strategija za unapređivanje položaja Roma u Republici Srbiji („Službeni glasnik RS”, broj 27/09) postavlja osnove za unapređivanje položaja Roma u Republici Srbiji i smanjenje razlike između romske populacije i ostalog stanovništva. Ovim dokumentom stvara se osnova za identifikovanje i primenu mera afirmativne akcije, pre svega u oblastima obrazovanja, zdravlja, zapošljavanja i stanovanja. Poseban akcenat strategija stavlja na Rome interno raseljena lica.

Nacionalna strategija zapošljavanja 2005-2010 ( Zaključak Vlade 05 Broj:11-2291/2005 od 14. aprila 2005. godine) i Nacionalni akcioni plan zapošljavanja za 2010. godinu predstavljaju osnovne strateške dokumente koji se odnose na zapošljavanje u Republici Srbiji. Akcionim planom zapošljavanja predviđene su posebne mere za podsticanje zapošljavanja izbeglih i raseljenih lica i to kroz: formiranje odgovarajuće baze podataka o nezaposlenim izbeglim i raseljenim licima, dodelu subvencija poslodavcima za novo zapošljavanje izbeglih i interno raseljenih lica, uključivanje izbeglih i interno raseljenih lica u javne radove.

Nacionalna strategija za poboljšanje položaja žena i unapređenje rodne ravnopravnosti (Zaključak Vlade 05 Broj:110-488/2009 od 13. februara 2009. godine) utvrđuje da u odnosu na opštu populaciju, postoji značajan procenat razlike u nezaposlenosti žena izbeglica i interno raseljenih lica. Stoga, potrebno je pripremiti i posebne programe namenjene ovim kategorijama žena i ojačati programe i planove koje se odnose na ove grupe, posebno u lokalnim sredinama.

Strategija razvoja socijalne zaštite („Službeni glasnik RS” broj 108/05), Nacionalna strategija za mlade („Službeni glasnik RS”, broj 55/08) i Nacionalna strategija o starenju („Službeni glasnik RS”, broj 76/06) su sektorske strategije čije sprovođenje predviđa pojedine mere koje mogu pozitivno uticati i na rešavanje pojedinih pitanja izbeglih i interno raseljenih lica.

Zakon o izbeglicama („Službeni glasnik RS” br. 18/92, 45/02 – SUS i 30/10) uređuje status, položaj i prava izbeglica sa područja republika bivše SFRJ u Republici Srbiji. Na osnovu ovog zakona, izbeglicama je obezbeđen prihvat, privremeni smeštaj i pomoć u ishrani, odgovarajuća zdravstvena zaštita i određena prava iz socijalne zaštite, kao i podrška u procesima povratka i integracije kroz podršku u rešavanju stambenih potreba. Lica u statusu izbeglice imaju pravo na zapošljavanje i školovanje, u skladu sa zakonom.

Zakon o državljanstvu Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, br. 135/04 i 90/07) predviđa rešenja koja podrazumevaju lakše i brže sticanje srpskog državljanstva. Procedura je naročito pojednostavljena i olakšana za izbeglice iz bivših republika Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (član 23).

Zakon o matičnim knjigama („Službeni glasnik RS”, broj 20/09) na celovit način uređuje oblast matičnih knjiga i obezbeđuje njihovu jednobraznost i autentičnost, u skladu sa važećim evropskim standardima i principima sadržanim u obavezujućim međunarodnim aktima. Ovim zakonom se uređuje upis činjenice rođenja, zaključenja braka i smrti u matične knjige i to kako onih činjenica koje su nastale na teritoriji Republike Srbije, tako i onih koje su nastale u inostranstvu, a odnose se na državljane Republike Srbije. Zakon sadrži niz novina koje obezbeđuju značajan napredak u zadovoljenju prava građana, uz istovremeno obezbeđenje opšteg interesa, s obzirom da su matične knjige preduslov svih drugih službenih evidencija. Posebno unapređenje u odnosu na prethodno važeće propise je način na koji je uređeno pitanje upisa činjenice rođenja u matičnu knjigu rođenih, s obzirom da se omogućava upis ove činjenice bez obzira da li se radi o detetu čiji su roditelji poznati, detetu čiji su roditelji nepoznati, detetu bez roditeljskog staranja ili usvojenom detetu. Zakon propisuje vođenje drugog primerka matičnih knjiga isključivo primenom elektronskoh sredstava za obradu i skladištenje podataka, kao i uspostavljanje informacionog sistema – prevođenjem matičnih knjiga u elektronski oblik, čime su stvoreni preduslovi za izdavanje izvoda iz matičnih knjiga bez obzira kod kog organa se to zahteva, što će sa aspekta ostvarivanja prava izbeglica i interno raseljenih lica značajno olakšati ostvarivanje prava u ovoj oblasti.

Zakon o ličnoj karti („Službeni glasnik RS”, broj 62/06), Zakon o putnim ispravama („Službeni glasnik RS”, br. 90/07, 116/08, 104/09 i 76/10) i Zakon o prebivalištu i boravištu građana („Službeni glasnik SRS”, broj 42/77) su zakoni koji se primenjuju i na interno raseljena lica, kao na državljane Republike Srbije i uređuju postupak izdavanja ličnih dokumenata izbeglica.

Zakon o radu („Službeni glasnik RS”, br. 24/05, 61/05 i 54/09) koji se primenjuje na sve državljane (uključujući i interno raseljena lica) i na zaposlene strane državljane i lica bez državljanstva (uključujući i izbeglice) koja rade kod poslodavca na teritoriji Republike Srbije i Zakon o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti („Službeni glasnik RS”, broj 36/09) koji je uveo Nacionalni akcioni plan zapošljavanja kao osnovni instrument planiranja aktivne politike zapošljavanja na godišnjem nivou i u kome je zapošljavanje teže zapošljivih kategorija stanovništva, među kojima i izbeglica i interno raseljenih lica, jedan od prioriteta, okvir su za ravnopravno uključivanje izbeglica i interno raseljenih lica na tržište rada.

Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja („Službeni glasnik RS”, broj 72/09), Zakon o osnovnoj školi („Službeni glasnik RS”, br. 50/92 i 22/02), Zakon o srednjoj školi („Službeni glasnik RS”, br. 50/92, 24/96, 23/02 i 25/02) i Zakon o visokom obrazovanju („Službeni glasnik RS”, br. 76/05, 97/08 i 44/10) uređuju pitanja od značaja za obrazovanje državljana Republike Srbije i stranih državljana i lica bez državljanstva u Republici Srbiji.

Zakon o učeničkom i studentskom standardu („Službeni glasnik RS”, broj 18/10) koji uređuje ostvarivanje prava u oblasti učeničkog i studentskog standarda, i to učenika i studenata državljana Republike Srbije (posebno učenika i studenata iz osetljivih društvenih grupa), kao i stranih državljana i državljana država u regionu, kao podršku u sticanju obrazovanja.

Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Službeni glasnik RS”, broj 107/05) i Zakon o zdravstvenom osiguranju („Službeni glasnik RS”, br. 107/05 i 109/05) uređuju pitanja ostvarivanja prava na zdravstvenu zaštitu izbeglica i interno raseljenih lica.

Zakonom o socijalnoj zaštiti i obezbeđivanju socijalne sigurnosti građana („Službeni glasnik RS”, br. 36/91, 33/93, 67/93,46/94, 52/96, 29/01, 84/04 i 115/05) utvrđuje se socijalna sigurnost koja se obezbeđuje građanima koji su nesposobni za rad, a nemaju sredstva za izdržavanje, kao i građanima i porodici koji svojim radom i po osnovu rada, putem srodničke obaveze izdržavanja, po osnovu imovine i imovinskih prava ili na drugi način ne mogu da obezbede dovoljno sredstava za zadovoljavanje osnovnih životnih potreba. Izbegla lica nemaju pravo na materijalno obezbeđenje, ali imaju pravo na smeštaj u ustanove socijalne zaštite u skladu sa ovim zakonom. Zakon se primenjuje u potpunosti na interno raseljena lica.

Zakon o socijalnom stanovanju („Službeni glasnik RS”, broj 72/09) kao prioritetne ugrožene grupe, u smislu zadovoljenja njihovih stambenih potreba, navodi izbegla i interno raseljena lica, uvažavajući njihovu specifičnu situaciju.

Pitanja koja se odnose na pristup pravima izbeglih i interno raseljenih lica uređena su i drugim zakonima Republike Srbije, kao što je Zakon o finansijskoj podršci porodici sa decom („Službeni glasnik RS”, br. 16/02, 115/05 i 107/09), Porodični zakon („Službeni glasnik RS”, broj 18/05), Zakon o javnom zdravlju („Službeni glasnik RS”, broj 72/209), Zakon o udruženjima („Službeni glasnik RS”, broj 51/09) i Zakon o zaštitniku građana („Službeni glasnik RS”, br. 79/05 i 54/07).

2. Institucionalni okvir

Institucionalni okvir definisan je u skladu sa nadležnostima koje organi državne uprave imaju u odnosu na izbeglice i interno raseljena lica.

Komesarijat za izbeglice, kao posebna organizacija osnovana Zakonom o izbeglicama, nadležan je za utvrđivanje statusa izbeglice i vođenje evidencije izbeglih i interno raseljenih lica, zbrinjavanje izbeglica i interno raseljenih lica, usklađivanje pružanja pomoći od strane drugih organa i organizacija u zemlji i inostranstvu, obezbeđivanje pomoći izbeglicama u procesu povratka i reintegracije, pokretanje inicijativa za traženje međunarodne pomoći od strane UN i drugih međunarodnih organizacija, zbrinjavanje i zaštitu prava interno raseljenih lica. Komesar za izbeglice predsedava Komisijom za koordinaciju procesa trajne integracije izbeglica.

Određen broj ministarstava obavlja poslove državne uprave koji neposredno utiču na ostvarivanje pojedinih prava značajnih za izbeglice i interno raseljena lica, i to:

Ministarstvo unutrašnjih poslova obavlja poslove državne uprave koji se odnose na: državljanstvo, prebivalište i boravište građana, lične karte, putne isprave, međunarodnu pomoć i druge oblike međunarodne saradnje u oblasti unutrašnjih poslova, upravno rešavanje u drugostepenom postupku po osnovu propisa o izbeglicama.

Ministarstvo rada i socijalne politike obavlja poslove državne uprave koji se odnose na: zaključivanje međunarodnih ugovora o socijalnom osiguranju, populacionu politiku, antidiskriminacionu politiku, sistem socijalne zaštite, ostvarivanje prava i integraciju izbeglih i raseljenih lica.

Ministarstvo za Kosovo i Metohiju obavlja poslove državne uprave koji se odnose na: saradnju sa Komesarijatom za izbeglice u delu koji se odnosi na interno raseljena lica sa Kosova i Metohije i održavanje stalnih međunarodnih kontakata sa učesnicima u međunarodnom pregovaračkom procesu o određivanju budućeg statusa Kosova i Metohije.

Ministarstvo zdravlja obavlja poslove državne uprave koji se odnose na: sistem zdravstvene zaštite, sistem obaveznog zdravstvenog osiguranja, drugih oblika zdravstvenog osiguranja i doprinosa za zdravstveno osiguranje, bliže uređivanje prava iz zdravstvenog osiguranja, učestvovanje u pripremi i sprovođenju međunarodnih sporazuma o obaveznom socijalnom osiguranju.

Ministarstvo prosvete obavlja poslove državne uprave koji se odnose na: istraživanje, planiranje i razvoj predškolskog, osnovnog, srednjeg, višeg i visokog obrazovanja i učeničkog i studentskog standarda, nostrifikaciju i ekvivalenciju javnih isprava stečenih u inostranstvu, unapređenje društvene brige o obdarenim učenicima i studentima.

Pojedini poslovi državne uprave koji su u vezi sa ostvarivanjem prava izbeglih i interno raseljenih lica u delokrugu su:

Ministarstva ekonomije i regionalnog razvoja ( obavlja poslove državne uprave koji se odnose na: praćenje stanja i kretanja na tržištu rada u zemlji, evidencije u oblasti zapošljavanja, unapređenje i podsticanje zapošljavanja; strategiju, program i mere aktivne i pasivne politike zapošljavanja.

Ministarstva za ljudska i manjinska prava( obavlja poslove državne uprave koji se odnose na: zaštitu i unapređenje ljudskih i manjinskih prava, praćenje usaglašenosti domaćih propisa sa međunarodnim ugovorima i drugim međunarodnopravnim aktima o ljudskim i manjinskim pravima, antidiskriminacionu politiku, usklađivanje rada organa državne uprave u oblasti zaštite ljudskih prava.

Ministarstva spoljnih poslova( obavlja poslove državne uprave koji se odnose na: zaštitu prava i interesa Republike Srbije njenih državljana i pravnih lica u inostranstvu.

Ministarstva za državnu upravu i lokalnu samoupravu ( obavlja poslove državne uprave koji se odnose na matične knjige.

Ministarstva životne sredine i prostornog planiranja( obavlja poslove državne uprave koji se odnose na: prostorno planiranje i urbanizam, utvrđivanje uslova za izgradnju objekata, utvrđivanje stambenih odnosa i stambenog poslovanja, građevinarstvo, građevinsko zemljište, komunalnu infrastrukturu i komunalne delatnosti, poslove inženjerske geodezije, inspekcijski nadzor u oblasti urbanizma, građevine i komunalne infrastukture.

III. VIZIJA STRATEGIJE

Republika Srbija je u saradnji sa različitim subjektima na međunarodnom i nacionalnom nivou, obezbedila izbeglicama trajna, održiva i primerena rešenja kroz pristup svim pravima, uslugama i resursima na jednakim osnovama kao i državljanima Republike Srbije, a interno raseljenim licima efektivno poboljšanje uslova života u toku raseljenja i potpunu socijalnu uključenost.

Misija i vrednosti

Republika Srbija aktivno stvara uslove za kvalitetan, dostojanstven i siguran život izbeglica i interno raseljenih lica u Republici Srbiji i aktivno pomaže povratak u mesto porekla. Republika Srbija je posvećena pronalaženju trajnih rešenja za izbeglice i interno raseljena lica, uz poštovanje prava svakog pojedinca na izbor.

Rešavanje pitanja izbeglica i interno raseljenih lica zasnovano je na sledećim principima:

poštovanju ljudskih prava;

uvažavanju ljudskog dostojanstva svakog pojedinca;

informisanosti i dobrovoljnosti odluka;

partnerstvu svih relevantnih aktera;

dostupnosti prava i usluga na jednakim osnovama za sve;

dobrobiti izbeglica i interno raseljenih lica;

aktivnom učešću izbeglica i interno raseljenih lica u pronalaženju najboljih rešenja.

IV. CILjEVI STRATEGIJE

STRATEŠKI CILj 1:

Unaprediti neophodne uslove za siguran i dostojanstven povratak izbeglica u Republiku Hrvatsku i Bosnu i Hercegovinu i institucionalne mehanizme za puno i ažurno ostvarivanje stečenih prava u zemljama porekla

Opis stanja: Nesmetan pristup stečenim individualnim pravima u zemlji porekla, a naročito ostvarivanje imovinskih prava uslov je za održivi povratak. Takođe, ostvarivanje ovih prava ili pravična rešenja za oduzeta imovinska prava utiču i na socijalno-ekonomski položaj izbeglica u Republici Srbiji i doprinose njihovoj integraciji kroz korišćenje individualnih resursa.

Proces povratka izbeglica u zemlje porekla, Republiku Hrvatsku i Bosnu i Hercegovinu, odvijao se sa različitim uspehom. Prema podacima Komesarijata za izbeglice, 31% izbeglica se vratilo u Bosnu i Hercegovinu, a 18% u Republiku Hrvatsku. Krajem 2008. godine, prema rezultatima pomenute analize stanja i potreba, svega 5% lica u izbegličkom statusu izrazilo je nameru da se vrati u zemlju porekla.

Broj izbeglica iz Bosne i Hercegovine u ukupnoj izbegličkoj populaciji u Republici Srbiji smanjio se sa 43,3% (1996. godina) na 26,4% (2005. godina), dok je učešće izbeglica iz Republike Hrvatske poraslo sa 54,0% (1996. godina) na 73,4% (2005. godina). Ovi podaci ukazuju na to, da se povratak izbeglica iz Republike Srbije u Bosnu i Hercegovinu odvijao i dalje se odvija sa znatno manje prepreka i teškoća nego povratak u Republiku Hrvatsku.

1. Povratak u Republiku Hrvatsku

Od ukupnog broja svih povratnika u Republiku Hrvatsku, prema podacima kancelarije UNHCR-a u Hrvatskoj, Srpskog demokratskog Foruma i Filozofskog fakulteta u Zagrebu iz 2006. godine: jedna trećina starija je od 65 godina; 8% je zaposleno;11% potpuno zavisi od pomoći koju dobija; 11% je preminulo; 43% ostaje u Republici Hrvatskoj.

1.1. Vraćanje stanarskih prava

Rezolucijom broj 1120 SB UN iz 1997. godine i Sarajevskom deklaracijom potvrđeno je pravo svih izbeglica da se vrate u domove u kojima su živeli pre ratnih sukoba. Procenjuje se da je u Republici Hrvatskoj oduzeto više od 30 000 stanarskih prava licima koji su zbog sukoba izbegla sa teritorije Republike Hrvatske. Ovim izbeglicama nije omogućen povratak u svoje predratne domove, korišćenje stana i otkup pod povoljnim uslovima kao i ostalim hrvatskim građanima. Vlada Republike Hrvatske je 2003. godine umesto vraćanja stanarskih prava ponudila, kao jedino rešenje, program stambenog zbrinjavanja kroz koji povratnici mogu da zahtevaju dodelu stambenih jedinica ukoliko žele da se vrate u Republiku Hrvatsku. Program stambenog zbrinjavanja različito je uređen na različitim područijima Republike Hrvatske što za posledicu ima i različite obime prava koje korisnici ovih programa ostvaruju.

1.2. Konvalidacija radnog staža

Iako je Republika Hrvatska u 2008. godini ukinula rokove za podnošenje zahteva za konvalidaciju radnog staža, još uvek postoje administrativne prepreke i komplikovane procedure za ostvarivanje prava na priznavanje radnog staža licima koja su bila zaposlena na područjima koja nisu bila pod kontrolom hrvatske vlade u periodu od avgusta 1991. godine do avgusta 1995. godine.

1.3. Neisplaćene penzije

Tokom devedesetih godina, veliki broj korisnika penzija (procenjuje se 40.000), koji su ostali da žive na teritorijama pod upravom UN, ili su izbegli, ostali su bez penzija, jer im je isplata obustavljena jednostranim aktom penzionog fonda Republike Hrvatske. Problem neisplaćenih, a dospelih penzija (za period 1991-1998), nastao je kao rezultat toga što se u Republici Hrvatskoj primenjuje odredba Zakona o mirovinskom osiguranju, kojom je predviđeno da je korisnik primanja izazvao okolnosti zbog kojih je došlo do obustave isplate, iako je isplata zaista obustavljena 1. avgusta 1991. godine zbog prekida platnog prometa između Republike Hrvatske i područja pod zaštitom Ujedinjenih Nacija, koja u tom trenutku nisu bila pod njenim suverenitetom.

1.4. Obnova imovine

Komesarijat za izbeglice je u Republici Srbiji, zaključno sa septembrom 2004. godine, prikupio 17.500 zahteva za obnovu ratom oštećene imovine u Republici Hrvatskoj, koji su preko UNHCR-a prosleđeni hrvatskim vlastima za preko 57.000 lica. U Republici Hrvatskoj još uvek ima oko 7.000 nerešenih zahteva po žalbama u drugom stepenu, a obnovu kuća ne prati odgovarajuće ulaganje u razvoj područja povratka, otvaranje novih radnih mesta i izgradnja infrastrukture, što dodatno otežava održivi povratak.

1.5. Učešće u procesu privatizacije

Izbeglice iz Republike Hrvatske, za razliku od ostalih hrvatskih građana, u potpunosti su isključene iz učešća u privatizaciji društvenih, državnih i javnih preduzeća, u čijem su razvoju jednako učestvovali.

1.6. Status boravka i državljanstva za povratnike

Značajan broj povratnika koji nemaju hrvatsko državljanstvo, prilikom povratka u Republiku Hrvatsku tretiraju se kao strani državljani koji podležu komplikovanoj i skupoj proceduri priznavanja statusa stranca sa privremenim ili stalnim boravkom u Republici Hrvatskoj. Problem predstavljaju propisi Republike Hrvatske prilikom čijeg donošenja nije uvažena činjenica da se radi o građanima koji su pre raspada Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije živeli u Republici Hrvatskoj.

1.7. Bezbednosna situacija

Na proces povratka u Republiku Hrvatsku utiče i bezbednosna situacija povratnika. Putem saradnje nadležnih organa Republike Srbije i Republike Hrvatske razmenjeni su podaci o licima protiv kojih je pokrenuta istraga, ili se vodi krivični postupak, ili su osuđeni za ratne zločine i dostupni su u Ministarstvu pravde Republike Srbije kao i u konzularno-diplomatskim predstavništvima Republike Hrvatske u Republici Srbiji.

2. Povratak u Bosnu i Hercegovinu

U Bosni i Hercegovini omogućen je pristup svim stečenim pravima što je direktno uticalo na uspešnost procesa povratka, kao i na obim trajnih rešavanja problema izbeglica iz Bosne i Hercegovine. Uspešno su sprovedeni programi restitucije oduzete privatne imovine i stanarskih prava.

Međunarodna zajednica je preko Visokog predstavnika u Bosni i Hercegovini stavila van snage zakone donete za vreme ratnih sukoba, kojima su oduzeti stanovi izbeglim nosiocima stanarskog prava i oglasila ništavnim sve upravne, sudske i druge akte kojima je nosiocu stanarskog prava prestalo stanarsko pravo i omogućila da predratni nosioci stanarskog prava uđu u posed tih stanova i da ih otkupe pod povoljnim uslovima. Zajedničkim naporima međunarodne zajednice i lokalnih vlasti stvoreni su povoljni uslovi za povratak izbeglica i za obnovu uništene imovine.

Iako je vidljiv napredak u pogledu ostvarivanja prava, naročito u restituciji imovinskih prava, još uvek nije uspostavljen mehanizam za naknadu štete za uništenu imovinu, u smislu odredaba Aneksa 7 Dejtonskog mirovnog sporazuma.

Nakon završetka ratnih sukoba na prostoru Bosne i Hercegovine, jednom broju izbeglica i ratom pogođenih lica, korisnika stanova iz stambenog fonda bivše Jugoslovenske narodne armije uskraćeno je pravo na povrat u posed tih stanova što je otežalo povratak u Bosnu i Hercegovinu.

Povratnici se suočavaju sa problemima koji su u vezi sa ekonomskim prilikama, mogućnostima zapošljavanja, obnovom uništene imovine i uništene infrastrukture.

Osiguranici koji kao izbeglice žive u Republici Srbiji, a koji su staž osiguranja ostvarili u Bosni i Hercegovini, još uvek se, pri ostvarivanju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, suočavaju sa brojnim problemima i preprekama (saradnja organa nije uvek na zadovoljavajućem nivou da bi omogućila efikasno sprovođenje Sporazuma između Savezne Republike Jugoslavije i Bosne i Hercegovine o socijalnom osiguranju; većina osiguranika ima problem pribavljanja svih potrebnih dokumenata za podnošenje zahteva za ostvarivanje prava na penziju; prekogranični postupak rešavanja o zahtevu za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja je dugotrajan).

Mere:

jačanje državne podrške ostvarivanju prava izbeglica u zemljama porekla radi stvaranja povoljnih uslova za održiv povratak i reintegraciju izbeglica praćenjem primene svih relevantnih međudržavnih sporazuma i pojačanom državnom aktivnošću na međunarodnom i međudržavnom planu;

jačanje diplomatske aktivnosti usmerene prema međunarodnim organizacijama radi dobijanja podrške za pronalaženje i primenu mehanizama u zaštiti i ostvarivanju pripadajućih prava, u skladu sa principima zaštite ljudskih prava;

jačanje državnih programa materijalne podrške povratnicima i povratničkim zajednicama u Republici Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.

STRATEŠKI CILj 2:

Stvoriti potrebne uslove za izbeglice, posebno za najugroženije kategorije izbeglica ― pojedinaca i porodica koji su odlučili da žive u Republici Srbiji, da ravnopravno sa svim drugim građanima rešavaju svoje osnovne životne probleme i integrišu se u lokalnu zajednicu

Opis stanja: U Republici Srbiji, 18 godina nakon izbijanja prvih ratnih sukoba u bivšoj SFRJ, još uvek boravi oko 86.000 lica sa statusom izbeglice. Od ovog broja 75% čine izbeglice iz Republike Hrvatske. Najveći broj izbeglica boravi u AP Vojvodini (48,37%). Više od četvrtine ukupnog broja izbeglica boravi u Beogradu (28,67%), a u centralnoj Srbiji boravi 22,70%.

Prema podacima Komesarijata za izbeglice iz septembra 2010. godine, u kolektivnim centrima je boravilo 967 izbeglica.

Iako je veliki broj izbeglih, prognanih i ratom ugroženih lica naturalizovan, ovim licima je i dalje potrebna pomoć u rešavanju pitanja zapošljavanja, stanovanja i pomoć u ostvarivanju prava u zemlji porekla, čime bi se mnogima znatno olakšao ekonomski aspekt procesa integracije u lokalnim zajednicama u Republici Srbiji.

Prema Zakonu o izbeglicama, izbeglicama je obezbeđen prihvat, privremeni smeštaj i pomoć u ishrani za najugroženija lica koja ne mogu samostalno da obezbede sredstva za život. Obezbeđen je pristup odgovarajućoj zdravstvenoj zaštiti, određenim pravima iz oblasti socijalne zaštite – kao što su pravo na smeštaj u ustanove socijalne zaštite i pravima iz oblasti zaštite dece i porodice. Takođe, zagarantovano im je pravo na školovanje i zapošljavanje, stvoreni su preduslovi za rešavnje stambenih potreba u procesu integracije i predviđena je podrška povratnicima.

Od 1995. godine najveću podršku izbeglicama u Republici Srbiji dao je UNHCR, a poslednjih godina i Evropska unija.

Uvažavajući sve napore Republike Srbije i međunarodnih donatora, izbeglice su, ulažući svoja sredstva i resurse, same najviše doprinele uspehu svoje integracije.

Integracija izbeglica je kompleksan proces koji zahteva podršku izbeglicama u oblasti rešavanja statusnih pitanja, rešavanja stambenih potreba, zapošljavanja, ostavrivanja prava iz penzijskog, zdravstvenog, socijalnog osiguranja, i dr.

Sredstva za stambene projekte obezbeđena su delom iz sredstava republičkog budžeta, a delom iz budžeta opština i gradova na čijem području su programi trajne integracije izbeglica realizovani.

Imajući u vidu da je proces integracije bitno olakšan, danas glavnu prepreku integraciji predstavljaju nedostatak sredstava za rešavanje stambenih potreba izbeglica i teškoće u vezi sa zapošljavanjem.

U okviru ovog strateškog cilja, kao prioritet u delovanju, izdvojeni su:

državljanstvo i statusna pitanja;

zapošljavanje i pravo na rad;

obrazovanje;

zdravstvena zaštita;

socijalna zaštita;

rešavanje stambenih pitanja.

1) Državljanstvo i statusna pitanja

Pristup mnogim pravima u zemlji porekla, kao i pristup pravima i regulisanje statusa u zemlji izbeglištva, zavisi od mogućnosti pribavljanja dokumenata.

Na osnovu sprovedene „Analize stanja i potreba izbegličke populacije” utvrđeno je da procenat ispitanika kojima nedostaje neki od ličnih dokumenata iznosi 44%, od kojih se 36% izjasnilo da im nedostaje neki od ličnih dokumenata iz zemlje porekla, dok se 8% izjasnilo da im nedostaje neki od ličnih dokumenata iz Republike Srbije.

Procenjuje se da je više od 250.000 izbeglica steklo državljanstvo Republike Srbije i time ispunilo prvi formalni uslov u procesu integracije.

Zakonom o državljanstvu Republike Srbije olakšana je i ubrzana procedura sticanja državljanstva, a izbegla lica u odnosu na druge podnosioce zahteva, plaćaju umanjenu taksu, pa su i troškovi postupka smanjeni.

Zakonom o matičnim knjigama utvrđuje se upis činjenice rođenja, zaključenja braka i smrti nastale na teritoriji bivših republika Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije u matične knjige koje se vode u Republici Srbiji, za sva lica koja su stekla državljanstvo Republike Srbije, a na osnovu izvoda iz matične knjige inostranog organa. Pored toga, ovim zakonom uređuje se i upis navedenih činjenica u matične knjige u slučaju kada se ne može pribaviti izvod iz matične knjige inostranog organa, tako što se upis vrši na osnovu odluke nadležnog suda.

Poteškoće u pribavljanju dokumenata, pored materijalnih nemogućnosti ili neposedovanja pasoša ili putnog lista, stvara i činjenica da pribavljanje dokumenata u zemlji porekla, putem punomoćnika, nije uvek dozvoljeno, ali i činjenica nedovoljne informisanosti izbeglica.

U praksi se, po pravilu, ne primenjuje mehanizam pribavljanja dokumenata putem međunarodnopravne pomoći iako je još 1997. godine Savezna Republika Jugoslavija potpisala sa Republikom Hrvatskom Sporazum o pravnoj pomoći u građanskim i krivičnim stvarima, a Srbija i Crna Gora je 2005. godine isti sporazum potpisala sa Bosnom i Hercegovinom. Podrška u pribavljavanju dokumenata obezbeđuje se, uglavnom, putem projekata pravne pomoći finansiranih iz sredstava međunarodnih donacija i instrumenata predristupne pomoći.

Izbeglicama koje su dobile rešenja o prijemu u državljanstvo Republike Srbije i koje su pokrenule postupak za prijavu prebivališta i pribavljanje lične karte, prestaje status izbeglice.

Pri ostvarivanju statusnih prava izbeglica i u vezi sa pristupom drugim pravima, značajne probleme stvaraju različita pravna rešenja i praksa u Republici Srbiji i u zemljama porekla izbeglica. U slučaju da izbeglica iz Republike Hrvatske odjavi prebivalište u Republici Hrvatskoj to može dovesti do otežanog pristupa programima obnove uništene imovine ili programima stambenog zbrinjavanja.

Jedan od problema su različita rešenja u vezi sa upisom jedinstvenog matičnog broja građana (JMBG) u lična dokumenta građana. Policijske uprave u Republici Srbiji, po pravilu, insistiraju na podatku o JMBG iz zemlje porekla ili na uverenju da JMBG nije utvrđen. Ipak, ukoliko ova informacija nije dostupna, na zahtev stranke, policijske uprave bivšem izbeglici utvrđuju novi JMBG.

Jedan broj izbeglica ne raspolaže dokumentacijom o svom obrazovanju i stečenoj stručnoj spremi, što utiče na njihovo zapošljavanje u Republici Srbiji u skladu sa obrazovanjem i stečenim kvalifikacijama u struci. Deo izbeglica ne raspolaže dokumentacijom o radnom stažu iz organizacija i institucija u kojima su bili zaposleni jer su tokom ratnih sukoba uništene ili nestale.

U Republici Srbiji, lice koje je zasnovalo radni odnos u mestu boravišta, a koje nema radnu knjižicu, može da se obrati nadležnom opštinskom organu prema mestu zaposlenja sa zahtevom za izdavanje radne knjižice. Međutim, u pogledu izdavanja radne knjižice nezaposlenim izbelicama, koju je potrebno priložiti prilikom prijave na evidenciju nezaposlenih lica u Nacionalnoj službi za zapošljavanje postoji različita praksa u jedinicama lokalne samouprave u smislu primene Zakona o izbeglicama. Naime, na osnovu Pravilnika o radnoj knjižici („Službeni glasnik RS”, broj 17/97), zahtev za izdavanje radne knjižice nezaposleno lice podnosi nadležnom organu opštinske uprave prema mestu svog prebivališta, a izbeglice u Republici Srbiji, u skladu sa Zakonom o izbeglicama pravo na zapošljavanje, kao i druga prava utvrđena ovim zakonom, ostvaruju prema svom boravištu u Republici Srbiji.

2) Zapošljavanje i pravo na rad

Izbeglice u Republici Srbiji su u pogledu prava na rad u velikoj meri izjednačene sa građanima u Republici Srbiji. One radnu knjižicu mogu otvoriti na osnovu izbegličke legitimacije, prijaviti se kao nezaposleno lice u Nacionalnoj službi za zapošljavanje, pristupiti svim programima aktivne politike zapošljavanja, i konkurisati za slobodna radna mesta, osim kada je državljanstvo neophodan uslov učešća na konkursu. Takva situacija je stvorena primenom odredaba Zakona o izbeglicama.

Prema „Analizi stanja i potreba izbegličke populacije”, stopa nezaposlenosti među izbeglicama iznosi 33%, što je znatno više nego u domaćoj populaciji

Nacionalna strategija zapošljavanja za period od 2005. godine do 2010. godine, prepoznaje nepovoljan položaj izbeglica na tržištu rada, a Akcioni plan za zapošljavanje (2010. godina) predviđa mere podsticanja zapošljavanja izbeglica, uključujući unapređenje evidencija, subvencionisanje poslodavaca za otvaranje novih radnih mesta i zapošljavanje izbeglica, kao i njihovo uključivanje u javne radove.

Zbog nemogućnosti ispunjavanja kreditnih uslova (u pogledu garancija žiranata i hipotekarnog obezbeđenja) izbeglice ne mogu učestvovati u nekim državnim programima podrške samozapošljavanju. Sprovođenje donatorskih programa usmerenih na pomoć pri zapošljavanju i na podsticanje samostalne ekonomske aktivnosti otežavaju problemi koji proizlaze iz složenih zakonskih regulativa.

Za poboljšanje položaja izbeglica na tržištu rada i za napuštanje pasivnog položaja oslanjanja na različite oblike pomoći značajne su i sve mere afirmativne akcije usmerene na dokvalifikaciju i prekvalifikaciju nezaposlenih siromašnih izbeglica u skladu sa potrebama tržišta rada. Međutim, izbeglice su znatno slabije informisane i u realizaciju ovih mera uključene u značajno manjoj meri nego nezaposlena lica. Takođe, struktura nezaposlenih je izrazito nepovoljna jer veliki broj izbeglica spada u kategoriju lica koja teško nalaze zaposlenje, kao što su žene, lica starija od 40 godina i lica sa niskim obrazovanjem.

3) Obrazovanje

Izbeglice imaju jednako pravo na obrazovanje kao i državljani Republike Srbije – osnovno obrazovanje je obavezno i besplatno, a srednje i visokoškolsko obrazovanje, zavisno od uspeha kandidata, finansira se iz budžeta Republike Srbije ili kroz samofinansiranje.

Prema „Analizi stanja i potreba izbegličke populacije”, više od polovine anketiranih lica ima završenu srednju školu, više od 13% lica nema završenu osnovnu školu, a skoro 9% ima završenu višu ili visoku školu. Bez obrazovanja i samo sa osnovnom školom ima mnogo više žena. Prosečna starost lica sa visokim obrazovanjem iznosi 39,6 godina, što je manje u odnosu na registraciju 2004/2005 godine.

Problem u dostupnosti obrazovanju predstavlja težak materijalni položaj velikog broja izbegličkih porodica, teškoće u finansiranju školovanja dece u srednjim školama i na fakultetima izvan mesta njihovog boravišta, kao i nedovoljna informisanost o mogućnostima ostvarivanja podrške u rešavanju ovog problema.

Zakon o učeničkom i studentskom standardu predviđa da učenici i studenti iz osetljivih društvenih grupa u koje se ubrajaju i izbeglice, ostvaruju prava u oblasti učeničkog i studentskog standarda primenom blažih kriterijuma koje propisuje ministar prosvete. Takođe, Ministarstvo prosvete svake školske godine, u okviru redovnog konkursa, pod povoljnijim uslovima obezbeđuje smeštaj i ishranu, kao i dodelu kredita i stipendija učenicima, odnosno studentima iz osetljivih društvenih grupa.

4) Zdravstveno osiguranje

Izbeglice su zdravstveno osigurane i imaju pravo na zdravstvenu zaštitu u istom obimu, sadržaju i pod istim uslovima kao i druga osigurana lica.

Izbeglice iz bivših republika Socijalističe Federativne Republike Jugoslavije mogu da se uključe u obavezno zdravstveno osigurnje ukoliko nisu obezbedile neki od osnova za obavezno zdravstveno osiguranje, u skladu sa Zakonom o zdravstvenom osiguranju, tako da sami plaćaju doprinos za obavezno zdravstveno osiguranje. Bivše izbeglice koje si stekle državljanstvo i prebivalište u Republici Srbiji prava iz zdravstvenog osiguranja ostvaruju kao osiguranici zemalja sa kojima je zaključen međunarodni ugovor o socijalnom osiguranju. Izbeglice koje su stekle državljanstvo Republike Srbije, a ne žele da odjave prebivalište iz Republike Hrvatske (hrvatski penzioneri odjavom prebivališta iz Hrvatske gube najnižu penziju i dobijaju samo osnovnu, gube i davanja po osnovu preostale radne sposobnosti i zaštitnog dodatka, prebivalište u Republici Hrvatskoj je uslov za ostvarivanje prava na obnovu imovine i sl.), prava iz zdravstvenog osiguranja u Republici Srbiji mogu da ostvare kao državljani Republike Srbije koji primaju penziju ili invalidninu isključivo od inostranog nosioca osiguranja dok borave ili imaju prbivalište na teritoriji Republike Srbije.

Jedan od opštih ciljeva Strategije javnog zdravlja Republike Srbije za period od 2009. godine do 2013. godine, usmeren je ka unapređenju zdravstvenog stanja društveno ranjivih grupa stanovništva.

5) Socijalna zaštita

Izbeglicama pripada deo prava iz oblasti socijalne zaštite, kao što su smeštaj u ustanove socijalne zaštite i hraniteljske porodice, usluge stručnog socijalnog rada, jednokratna materijalna pomoć i pravo na smeštaj u objekte za socijalno stanovanje u zaštićenim uslovima, u skladu sa odlukama jedinica lokalnne samouprave o proširenim pravima .

Jedan broj izbeglih lica koji su stekli državljanstvo Republike Srbije i dalje živi u nepovoljnom socio-ekonomskom statusu, iako kao državljani Republike Srbije imaju pravo na minimum socijalne sigurnosti porodice. Po članu domaćinstva 29% izbeglica ima mesečne prihode manje od 48 evra (nivo za ostvarivanje prava iz oblasti socijalne zaštite). Međutim, mnogi od njih nisu dovoljno informisani o svojim mogućnostima i pravima.

U skladu sa Strategijom razvoja socijalne zaštite (2005), socijalna zaštita u Republici Srbiji se značajno reformiše. Jedinice lokalne samouprave, u skladu sa potrebama građana i prema svojim mogućnostima, razvile su veliki broj različitih usluga socijalne zaštite u zajednici, od kojih izbeglice mogu da koriste usluge za decu i mlade i za osobe sa invaliditetom (dnevni boravak i dnevni centar, otvoreni klub, pomoć u kući, za stare i za žrtve nasilja u porodici).

Izbeglice su, takođe, i korisnici socijalnog stanovanja u zaštićenim uslovima, koje je razvijeno u znatnom broju jedinica lokalne samouprave u Republici Srbiji. Program je Komesarijat za izbeglice, u saradnji sa Ministarstvom rada i socijalne politike, Srpskim demokratskim centrom, UNHCR-om i određenim jedinicama lokalne samouprave, počeo da razvija 2002. godine. Ovaj vid socijalnog stanovanja razvijen je u skladu sa konceptom otvorenih oblika socijalne zaštite. Projekti su namenjeni za smeštaj porodica sa bolesnim članom, samohranih roditelja i starijih lica i osoba sa invaliditetom sposobnih za samostalan život. Model je kasnije razvijan i uz podršku drugih donatora, pa je tako u drugoj polovini 2009. godine, iz donatorskih fondova Evropske unije (IPA 2007), započeta realizacija projekata podrške izbeglim i interno raseljenim licima u Republici Srbiji, u okviru kojih će biti izgrađeno još objekata za socijalno stanovanje u zaštićenim uslovima. Takođe, u okviru budžetskih sredstava su za realizaciju Nacionalnog investicionog plana u 2009. godini odobrena sredstva za izgradnju jednog objekta za socijalno stanovanje u zaštićenim uslovima.

6) Rešavanje stambenih pitanja

I pored uloženih napora i značajnih sredstava za rešavanje stambenih potreba izbeglica, najveći broj izbeglica još uvek nema trajno rešenje svog stambenog pitanja.

Prema analizi podataka iz projekta „Stanje i potreba izbegličke populacije u Republici Srbiji” (2008. godine), 61% izbeglica stanuje kao podstanar ili kod rođaka i prijatelja; manje od trećine lica u izbegličkom statusu (29,50%) obezbedilo je vlasništvo nad stambenim objektom u kojem žive, ali od tog broja čak 73% potražuje građevinski materijal za dovršetak gradnje ili adaptaciju stambenog objekta. U prostoru koji nije namenjen za stanovanje živi 7% od ukupnog broja domaćinstava. Takođe, iz prikupljenih podataka može se zaključiti da oko 15.000 izbegličkih domaćinstava želi da svoje stambeno pitanje reši putem kredita.

Pored stanovanja u socijalno zaštićenim uslovima, kao oblikom socijalne zaštite, više od polovine lica smeštenih u kolektivnim centrima opredelilo se i za socijalno stanovanje sa mogućnošću kupovine stana. Pri tom, važno je uzeti u obzir da više od polovine domaćinstava u kolektivnim centrima čine samačka domaćinstva, a najmanji broj programa bio je namenjen prvenstveno samcima.

Najveća prepreka u obezbeđivanju većeg broja stambenih jedinica za stambeno zbrinjavanje izbeglica su nedovoljna finansijska sredstva u odnosu na broj domaćinstava i njihove potrebe.

Najveći deo dosada realizovanih projekata izgradnje stambenih jedinica bio je namenjen rešavanju stambenog pitanja lica iz kolektivnih centara i u funkciji njihovog zatvaranja. Na području Republike Srbije u ovom trenutku postoji 58 kolektivnih centara u kojima živi 967 izbeglih lica i još 3617 interno raseljenih lica.

Izbeglice koje žive u lošim uslovima u privatnom smeštaju i u tzv. nezvaničnim kolektivnim centrima, zbog ograničenih sredstva, bile su u manjoj meri obuhvaćene programima podrške za rešavanje stambenih pitanja, i to uglavnom putem programa dodele građevinskog materijala i kupovine seoskih domaćinstava sa okućnicom.

Od 1992. godine pa do kraja 2010. godine, Republika Srbija je uz veliku podršku međunarodne zajednice obezbedila 7.844 različita stambena rešenja putem kojih je zbrinuto oko 30.400 lica. Projekti rešavanja stambenih potreba izbeglica uključivali su izgradnju stambenih jedinica (po modelu samogradnje, gotove i polugotove gradnje), kupovinu seoskih domaćinstava, dodelu paketa građevinskog materijala i montažne kuće.

Lokalna samouprava je važan oslonac i aktivan učesnik u procesima lokalne integracije izbeglica. Jedinice lokalne samouprave koje su bile uključene u projekte stambene izgradnje učestvovale su dodelom građevinskog zemljišta bez naknade, obezbeđivanjem primarne komunalne infrastrukture i odustajanjem od naplate različitih lokalnih taksi i doprinosa. Veliki broj jedinica lokalne samouprave i dalje pokazuje motivisanost za učešće u projektima lokalne integracije izbeglica. Više od sto gradskih i opštinskih skupština do kraja 2010. godine, usvojilo je lokalne akcione planove za unapređenje položaja izbeglih i interno raseljenih lica i dobilo finansijsku podršku Komesarijata za izbeglice za realizaciju aktivnosti predviđenih ciljevima u navedenim planovima.

Specifični cilj 2.1:

Unaprediti mehanizme za rešavanje svih statusnih pitanja izbeglica

Mere:

obezbediti odgovarajuće programe besplatne pravne pomoći izbeglicama u pogledu ostvarivanja prava i pribavljanja neophodnih dokumenata;

pojačati diplomatske aktivnosti usmerene ka tome da integracija izbeglica u Republici Srbiji ne oteža pristup pravima u zemlji porekla;

aktivirati mehanizme koji su predviđeni važećim sporazumima zaključenim između zemalja porekla izbeglica i Republike Srbije radi olakšanog pribavljanja različitih vrsta dokumenata.

Specifični cilj 2.2:

Povećati zaposlenost izbeglica u Republici Srbiji, vodeći računa posebno o rodnoj ravnopravnosti i potrebama osoba sa invaliditetom

Mere:

intenzivnije uključivanje izbeglica u mere aktivne politike zapošljavanja kroz programe podsticanja socijalnog preduzetništva, samozapošljavanja i uključivanjem lokalne samouprave u sprovođenje javnih radova;

poboljšanje kontinuiranog informisanja izbeglica na nacionalnom i lokalnom nivou o konkretnim programima i mogućnostima zapošljavanja preko Nacionalne službe za zapošljavanje, uz uključivanje lokalne samouprave;

povećanje konkurentnosti nezaposlenih izbeglica, posebno mladih, kroz programe dokvalifikacije i prekvalifikacije, u skladu sa izmenjenim potrebama tržišta rada;

olakšavanje pristupa tržištu rada promenom prakse Nacionalne službe za zapošljavanje neposrednom primenom Zakona o izbeglicama;

olakšavanje pristupa kreditima u cilju podsticanja razvoja malih i srednjih preduzeća i samozapošljavanja izbeglica;

obezbediti aktivno uključivanje žena u realizaciju svih planiranih mera radi smanjenja postojećih izrazitih rodnih nejednakosti u izbegličkoj populaciji;

podržati izradu propisa kojim bi se unapredio razvoj socijalnog preduzetništva u Republici Srbiji.

Specifični cilj 2.3:

Uključiti najosetljivije kategorije izbeglica u sve nivoe obrazovanja kao i lokalno stanovništvo

Mere:

praćenje uključenosti izbegličke populacije, posebno najosetljivijih kategorija (korisnike smeštaja u kolektivnim centrima, žene), u obrazovni sistem;

podrška izbegličkim porodicama za unapređenje obrazovanja dece i mladih putem informisanja učenika i studenata iz izbegličke populacije o programima stipendiranja za srednjoškolsko i univerzitetsko obrazovanje i razvijanja dodatnih programa stipendiranja za sve nivoe obrazovanja za decu iz materijalno ugroženih izbegličkih porodica.

Specifični cilj 2.4:

Podržati i afirmisati mere zdravstvene zaštite prema najugroženijim kategorijama izbeglica u Republici Srbiji radi povećanog obuhvata tih grupa uslugama zdravstvene zaštite u Republici Srbiji

Mere:

praćenje problema sa kojima se suočavaju izbeglice u ostvarivanju zdravstvene zaštite i u skladu sa rezultatima predlaganje aktivnosti za njihovo rešavanje;

uključivanje najugroženijih kategorija izbeglica u realizaciju Akcionog plana javnog zdravlja Republike Srbije od 2009. godine do 2013. godine

Specifični cilj 2.5:

Omogućiti izbeglicama koje su u stanju socijalne potrebe ostvarivanje prava i usluga socijalne zaštite u punom obimu

Mere:

praćenje ostvarivanja prava i usluga socijalne zaštite izbeglica, posebno najugroženijih kategorija, u saradnji sa centrima za socijalni rad (deca i mladi bez porodičnog staranja, žrtve nasilja u porodici, žrtve trgovine ljudima);

aktivnije uključivanje izbeglica, posebno najugroženijih kategorija, u postojeće oblike socijalne zaštite poboljšanjem informisanosti izbeglica o pravima i uslugama socijalne zaštite, kao i o uslovima i postupku za ostvarivanje prava i korišćenje usluga, a posebno o uslugama socijalne zaštite za ranjive grupe u lokalnoj zajednici – za decu i mlade, za osobe sa invaliditetom, za stare i za žrtve nasilja u porodici;

širiti razvoj programa socijalnog stanovanja u zaštićenim uslovima, tako što će se promovisati novi oblici proširenih prava u socijalnoj zaštiti i podržati jačanje specifičnih kapaciteta centara za socijalni rad i razvijanje pratećih usluga socijalne zaštite;

dalje obezbeđivanje programa socijalnog stanovanja u zaštićenim uslovima ugroženim korisnicima kolektivnih centara;

olakšati realizaciju smeštaja izbeglica u odgovarajuće ustanove socijalne zaštite i nastojati da se obezbede adekvatna rešenja za smeštaj lica sa invaliditetom, teško hronično obolelih lica (sa psihijatrijskim oboljenjima) i lica sa dijagnostikovanim mentalnim smetnjama.

Specifični cilj 2.6:

Unaprediti sistem rešavanja stambenih pitanja izbeglica, posebno najugroženijih kategorija, zasnovan na jasno definisanim potrebama, kriterijumima i prioritetima i koordinisanoj saradnji nacionalnih, lokalnih i međunarodnih subjekata i pokrenuti njegovu primenu

Mere:

dalja primena i razvoj dobrih praksi, efikasnih i efektivnih modela rešavanja stambenih pitanja izbeglica kreiranjem projekata, u saradnji i uz podršku lokalne samouprave;

razvoj i dopunjavanje stambenih programa sa aktivnostima podrške ekonomskom osamostaljivanju i osnaživanju i drugim uslugama podrške;

obezbeđivanje stambenih rešenja za korisnike kolektivnih centara koji se zatvaraju (pomoć u građevinskom materijalu, kupovina domaćinstava sa okućnicom, montažne kuće, socijalno stanovanje, stimulisanje izgradnje jeftinih stambenih jedinica i omogućavanje kupovine pod povoljnim kreditnim uslovima);

podrška razvoju i implementaciji lokalnih akcionih planova za rešavanje pitanja izbeglica i interno raseljenih lica obezbeđivanjem stručne podrške u izradi lokalnih akcionih planova i praćenje relizacije planiranih ciljeva, kao i obezbeđivanje direktne finansijske podrške sa nacionalnog i međunarodnog nivoa za realizaciju lokalnih akcionih planova;

razvoj sistema socijalnog stanovanja stvaranjem novih i jačanjem postojećih finansijskih i institucionalnih mehanizama, a posebno jačanjem neprofitnih stambenih organizacija za izgradnju neprofitnih stanova, faznu izgradnju i rekonstrukciju stanova, u skladu sa Zakonom o socijalnom stanovanju;

predlaganje mera kojim bi se olakšao proces legalizacije stambenih objekata koje su izgradile najugroženije izbegličke porodice i smanjiti troškove tog procesa u saradnji sa nadležnim ministarstvom;

primena odredaba Zakona o izbeglicama koje se odnose na rešavanje stambenih potreba izbeglica, kao i Zakona o socijalnom stanovanju za sve izbeglice-korisnike stanova za socijalno stanovanje;

iniciranje stvaranja nacionalnog budžetskog fonda za prikupljanje sredstava namenjenih novim programima integracije izbeglica.

STRATEŠKI CILj 3:

Poboljšati životne uslove najugroženijih kategorija interno raseljenih lica, pojedinaca i porodica, tako da ostvaruju pristup pravima, uslugama i resursima, u skladu sa zakonom, kao i drugi građani i da rešavaju svoja osnovna životna pitanja

Opis stanja: Većina interno raseljenih lica je srpske nacionalnosti (75,14%), a oko 25% čine ostale etničke grupe od kojih je najviše Roma (10,80%). Podaci UNHCR-a pokazuju da se samo 18.000 pripadnika manjina vratilo u svoje domove, međutim prema podacima Ministarstva za Kosovo i Metohiju svega oko 2.000 povratka je održivo

Najveći broj interno raseljenih lica boravi u centralnoj i južnoj Srbiji (65,34%), a najmanje u AP Vojvodini (6,36%). Više od četvrtine ukupnog broja interno raseljenih lica boravi u Beogradu (28,30%). Od svih okruga u Republici Srbiji van AP Kosovo i Metohija, najveća koncentracija interno raseljenih lica je u Raškom okrugu. Najveći procenat interno raseljenih lica je u starosnoj dobi od 19 godina do 65 godina (65,09%) koja obuhvata i najveći broj radno sposobnih.

Svim licima koja su evidentirana kao interno raseljena iz AP Kosovo i Metohija izdata je legitimacija raseljenog lica, koja je evidencionog karaktera i važi uz odgovarajući lični dokument. Manjem broju interno raseljenih lica obezbeđen je smeštaj u kolektivnim centrima koji se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, a u njima interno raseljena lica, u odnosu na izbeglice, danas čine izrazitu većinu. U Republici Srbiji trenutno se nalazi 58 kolektivnih centara sa 3.617 raseljenih lica, a od toga u 17 kolektivnih centara na teritoriji AP Kosovo i Metohija nalazi se više od 550 lica. Interno raseljena lica imaju pristup obrazovanju, zdravstvenoj i socijalnoj zaštiti, a jedan broj interno raseljenih lica uključeno je u program privremene novčane naknade.

Interno raseljena lica su korisnici svih projekata koji su u ovom trenutku dostupni i izbeglicama, a usmereni su ka poboljšanju životnih uslova.

Komesarijat za izbeglice u saradnji sa jedinicama lokalne samouprave, podržava i sprovodi projekte poboljšanja životnih uslova izbeglica i interno raseljenih lica. Ovo se čini i kroz donošenje lokalnih akcionih planova, čija realizacija je finansijski podržana od strane Komesarijata za izbeglice i UNHCR-a.

Interno raseljena lica koja pripadaju zajednici Roma, Aškalija i Egipćana (u daljem tekstu: RAE populacija), predstavljaju posebno ugroženu kategoriju i teže ostvaruju svoja zagarantovana prava proistekla iz građanskog statusa, pristup uslugama zdravstva, obrazovanja i vaspitanja, zapošljavanja, socijalne zaštite i stambenog zbrinjavanja, najčešće zbog nedostatka ličnih dokumenata, siromaštva, tradicionalnog načina života i otežanog pristupa institucijama sistema. U bazi interno raseljenih lica Komesarijata za izbeglica registrovano je oko 22. 500 Roma interno raseljenih lica, od kojih je njih 1.200 smešteno u kolektivnim centrima.

Veliki broj pripadnika RAE populacije živi u teškim uslovima u nehigijenskim naseljima i neformalnim kolektivnim centrima.

Republika Srbija usmerena je ka sveobuhvatnom rešavanju problema sa kojima se suočavaju interno raseljena lica, u skladu sa osnovnim standardima ljudskih prava i principima trajnog rešavanja problema prinudne raseljenosti, i to kroz povratak i poboljšanje njihovih životnih uslova u raseljenju.

Ovom strategijom obuhvaćen je kao strateški cilj unapređenje životnih uslova interno raseljenih lica u mestima raseljenja.

U okviru ovog strateškog cilja izdvojeni su, kao prioritetni životni problemi:

dokumentacija i statusna pitanja;

zapošljavanje i pravo na rad;

obrazovanje;

zdravstvena zaštita;

socijalna zaštita;

rešavanje stambenih pitanja.

1) Dokumentacija i statusna pitanja

Interno raseljenim licima koja su zbog oružanih sukoba napustila svoje domove na teritoriji AP Kosovo i Metohija garantovana su sva prava i slobode, kao i svim građanima Republike Srbije.

U cilju olakšavanja pristupa interno raseljenih lica svim njihovim pravima, u proteklih deset godina, samostalno, kao i uz pomoć međunarodnih donatora, sprovođene su značajne aktivnosti poboljšanja kapaciteta organa nadležnih za izdavanje dokumenata. Interno raseljena lica od 2005. godine imaju mogućnost plaćanja za 70% umanjenih republičkih administrativnih taksi za pribavljanje izvoda iz matičnih knjiga, a Zakonom o republičkim administrativnim taksama („Službeni glasnik RS”, br. 43/03, 51/03, 61/05, 5/09 i 54/09) predviđeni su uslovi kada taksa ne mora da se plati.

Problemi sa kojima se suočavaju interno raseljena lica u pribavljanju dokumenata odnose se na: pribavljanje dokumenata iz izmeštenih evidencija sa teritorije AP Kosovo i Metohija koji se sada nalaze na teritoriji Republike Srbije van AP Kosovo i Metohija; pribavljanje dokumenata iz evidencija koje su ostale u AP Kosovo i Metohija i njihovo važenje; prijavu boravišta u raseljenju; uvažavanje činjenice boravišta za pristup određenim pravima.

Nedostatkom dokumenata više su pogođeni interno raseljena lica iz najugroženije RAE populacije. Usled težeg pribavljanja osnovnih dokumenata o identitetu, izvestan broj interno raseljenih lica iz RAE populacije nema pristup ostvarivanju svojih prava.

Matične knjige koje sadrže podatke o rođenju, braku, smrti i državljanstvu u junu mesecu 1999. godine sa teritorije AP Kosovo i Metohija prenete su na više lokacija u centralnoj i južnoj Srbiji.

Zakonom o matičnim knjigama poslovi vođenja matičnih knjiga i rešavanja u prvostepenom upravnom postupku za područje AP Kosovo i Metohija povereni su gradu Nišu (za grad Prištinu i opštine: Podujevo, Glogovac, Obilić, Lipljan i Kosovo Polje), gradu Kragujevcu (za opštine: Peć, Istok i Klina), gradu Kraljevu (za opštine: Kosovska Mitrovica, Srbica, Zubin Potok, Vučitrn, Zvečan i Leposavić), gradu Kruševcu (za opštine: Prizren, Orahovac, Suva Reka i Gora), gradu Jagodini (za opštine: Đakovica i Dečani), gradu Vranju (za opštine: Gnjilane, Vitina, Kosovska Kamenica i Novo Brdo) i gradu Leskovcu (za opštine: Uroševac, Kačanik, Štimlje i Štrpce). Navedene poslove izvršava gradska uprava.

Međutim, udaljenost nadležnih gradskih uprava i nedostatak finansijskih sredstava, problemi su koji interno raseljenim licima otežavaju pribavljanje različitih dokumenata. U toku je postupak uspostavljanja Centralnog sistema za elektronsku obradu i skladištenje podataka i čuvanje drugog primerka matičnih knjiga i kontinuirano preuzimanje podataka koji se vode za sve opštine i gradove u Republici Srbiji, pa i za područje AP Kosovo i Metohija.

Izvestan broj matičnih knjiga, dosijea i drugih službenih evidencija organa uprave Republike Srbije ostao je u AP Kosovo i Metohija ili je uništen, odnosno izgubljen, u junu 1999. godine.

Zakonom o matičnim knjigama omogućava se upis činjenice rođenja i smrti i posle proteka roka za prijavu, odnosno naknadni upis činjenice rođenja i smrti u matične knjige, kao i obnova upisa činjenice rođenja, zaključenja braka i smrti koje su bile upisane u uništene ili nestale matične knjige. Lica koja podnose zahteve za obnovu upisa u matičnu knjigu prilažu potrebne javne isprave (izvod iz matične knjige rođenih, izvod iz matične knjige venčanih, izvod iz matične knjige umrlih ili druge isprave koje dokazuju određenu čiljenicu koja se upisuje u matičnu knjigu). U slučaju da lice koje zahteva obnovu upisa nije u mogućnosti da priloži dokaze da je bilo upisano u određenu matičnu knjigu, a organ uprave ne može te podatke da pribavi po službenoj dužnosti prema propisima koji uređuju oblast matičnih knjiga, stranka se upućuje da podnese tužbu nadležnom sudu radi utvrđivanja odgovarajućih činjenica, a kada dobije pravnosnažnu sudsku odluku o tome, upisuje se u odgovarajuću matičnu knjigu.

Deci iz populacije interno raseljenih lica, iako ne poseduju izvod iz matične knjige rođenih, dozvoljen je upis u osnovne škole. Svedočanstva o završenom osnovnom školovanju u ovom slučaju dobijaju se tek po podnošenju dokumenta kojim se dokazuje identitet deteta.

Prijava boravišta u raseljenju je osnov za pristup mnogim pravima koja interno raseljena lica ostvaruju u lokalnim zajednicama u kojima borave. Prijavljivanje boravišta otežano je kada interno raseljena lica ne poseduju dokaze o pravnom osnovu stanovanja na adresi na kojoj se prijavljuju (izjava vlasnika stana da nekoga prima na smeštaj, ugovori o korišćenju ili zakupu stana, vlasnički list, rešenje o dodeli stana). Boravište nije moguće prijaviti u neformalnim kolektivnim centrima i nehigijenskim naseljima. Ovim su posebno pogođena interno raseljena lica iz RAE populacije, koji u velikom broju žive u neformalnim naseljima.

Nezaposlena interno raseljena lica zahtev za izdavanje radne knjižice podnose organu opštinske uprave prema mestu prebivališta, a ne i prema mestu boravišta, što otežava registrovanje u Nacionalnoj službi za zapošljavanje i pristup programima aktivne politike zapošljavanja.

Republika Srbija preuzela je obavezu uplate doprinosa za zaposlene u društvenim preduzećima kojima nije uplaćivan obavezni doprinos u periodu od 1991. do 2003. godine. Osnovana je i posebna služba u okviru Republičkog fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje koja se bavi pitanjima interno raseljenih lica i uveden je pojednostavljen postupak dokazivanja relevantnih činjenica.

Uz postojeći broj lica iz interno raseljene populacije, Republika Srbija se obavezala da primi i povratnike po osnovu sporazuma o readmisiji koje Republika Srbija zaključuje sa drugim evropskim zemljama, među kojima je zanačajan broj lica koja su napustila AP Kosovo i Metohiju.

2) Zapošljavanje i pravo na rad

Kroz kontinuiranu primenu niza afirmativnih mera predviđenih nacionalnim strateškim dokumentima i propisima iz oblasti rada i zapošljavanja, kao i kroz osnivanje republičkog Saveta za zapošljavanje i lokalnih saveta za zapošljavanje, Republika Srbija ulaže napore da olakša interno raseljenim licima ravnopravan pristup tržištu rada.

Prema podacima „Ankete o životnom standardu interno raseljenih lica” iz 2007. godine, stopa nezaposlenosti interno raseljenih lica iznosila je 36%, što je znatno više u odnosu na domicilnu populaciju kod koje je ista stopa iznosila 21%.

Među licima koja su u statusu zaposlenih radnika (rade za poslodavce) 30% radi bez formalnog ugovora o radu, dok je među samozaposlenima čak 94% lica koja obavljaju neregistrovan posao. Neformalno zaposlenje za sobom povlači niz negativnih posledica u smislu sticanja primanja ispod proseka, nedostatka zaštite na radu, preterano dugog radnog vremena, nemogućnosti ostvarivanja socijalnih prava po osnovu rada, i sl.

U okviru populacije interno raseljenih lica postoje veoma izražene rodne razlike, kao i razlike između Roma i ostalih interno raseljenih lica. Stope zaposlenosti žena iz ove populacije značajno su niže. RAE populacija među interno raseljenim licima imaju daleko težu prolaznost ka formalnom zaposlenju, pa se kod njih kao najčešći oblik zaposlenosti javlja neformalna samozaposlenost.

Više od 90% nezaposlenih interno raseljenih lica nalazi se u situaciji dugoročne nezaposlenosti (preko dve godine). Među interno raseljenim licima neromske etničke pripadnosti u trećini domaćinstava nema nijednog zaposlenog člana, dok je ovakvih domaćinstava među interno raseljenim licima romske etničke pripadnosti čak 71%.

Republika Srbija, počev od od 2003. godine isplaćuje mesečne novčane naknade za više od 23.500 interno raseljenih lica i lica nastanjenih na teritoriji AP Kosovo i Metohija koja su do juna 1999. godine bila u radnom odnosu u nekoj od državnih i društvenih organizacija ili preduzeća na području AP Kosovo i Metohija, a koja nisu u međuvremenu primala zaradu, zasnovala novi radni odnos, ostvarila uslove za penziju, niti ostvaruju prihod po osnovu nezaposlenosti, rada ili imovine. I pored njihove faktičke radne neangažovanosti ova interno raseljena lica tretiraju se kao da su u radnom odnosu tako da nemaju potpuni pristup merama iz oblasti aktivne politike zapošljavanja kako bi poboljšali svoju konkurentnost na tržištu rada, stekli realno zaposlenje i ostvarili samoodrživost.

Primanje novčane naknade često demotiviše interno raseljena lica da se aktivnije orijentišu ka formalnom zapošljavanju i samozapošljavanju. Kako bi sačuvali privremenu naknadu, interno raseljena lica se u značajnom broju, povremeno ili redovno, angažuju u zoni neformalne ekonomije.

Evidentan je i nedostatak adekvatnog zakonskog okvira u pogledu podsticanja samozapošljavanja, socijalnog preduzetništva i mikrokreditiranja, a tu su i relativno restriktivni uslovi obezbeđenja garancija za kredite namenjene razvoju preduzetničkih aktivnosti.

3) Obrazovanje

Deca i mladi u raseljenju koji treba da budu obuhvaćeni osnovnoškolskim i srednjoškolskim obrazovanjem (od 7 do 18 godina) čine 20% raseljeničke populacije.

Prema analizi izvršenoj na osnovu „Ankete o životnom standardu interno raseljenih lica”, bez osnovne škole je 7% interno raseljenih lica i 66% interno raseljenih Roma; završenu samo osnovnu školu ima 22% interno raseljenih lica i 27% interno raseljenih Roma; srednju stručnu spremu ima 57% interno raseljenih i 7% interno raseljenih Roma, dok višu i visoku stručnu spremu ima 14% interno raseljenih lica i 0,4% interno raseljenih Roma.

Analiza je pokazala da su deca iz raseljeničke populacije dobro integrisana u obrazovni sistem Republike Srbije, osim u visokom obrazovanju. U poređenju sa opštom populacijom Republike Srbije, oni u manjem procentu učestvuju u visokom obrazovanju – 45% prema 61%, – što je verovatno posledica nedostatka finansijskih sredstava.

Deca i mladi iz romskih raseljeničkih zajednica manje su zastupljeni na svim obrazovnim nivoima, takođe, i u odnosu na decu iz neromskih raseljeničkih zajednica. Čak i u obaveznom predškolskom programu procenat dece iz romskih raseljeničkih zajednica niži je u odnosu na decu iz neromskih raseljeničkih zajednica i decu iz domicilne populacije. Naročito je zabrinjavajuće da u uzrastu od 15 do 19 godina samo 16% interno raseljenih Roma pohađa školu, dok u uzrastu od 19 do 25 godina među interno raseljenim Romima je mali broj studenta.

Finansijske poteškoće u ostvarivanju obrazovanja dece i mladih iz najugroženijih kategorija nastoje se ublažiti kroz postojeće fondove – Fond za mlade talente Republike Srbije i Fond za stipendiranje siromašnih srednjoškolaca. Sasvim je izvesno da to nije dovoljno i da postoji potreba za osnivanjem dodatnih fondova, na nacionalnom i na lokalnom nivou.

Posebni su napori uloženi u povećanje dostupnosti obrazovanja za Rome, uključujući i interno raseljene Rome, putem mera afirmativne akcije pri upisu u srednje škole i na fakultete, razvojem programa romskih medijatora u nastavi, kroz programe i stipendije Romskog edukacionog fonda (REF) i Fonda za otvoreno društvo.

Zakon o učeničkom i studentskom standardu predviđa da učenici i studenti iz osetljivih društvenih grupa u koje se ubrajaju i raseljena lica, ostvaruju prava u oblasti učeničkog i studentskog standarda primenom blažih kriterijuma koje propisuje ministar prosvete. Takođe, Ministarstvo prosvete svake školske godine, u okviru redovnog konkursa, pod povoljnijim uslovima obezbeđuje smeštaj i ishranu, kao i dodelu kredita i stipendija učenicima, odnosno studentima iz osetljivih društvenih grupa.

4) Zdravstveno osiguranje

Interno raseljena lica ostvaruju prava koja proističu iz obaveznog zdravstvenog osiguranja, u skladu sa Zakonom o zdravstvenom osiguranju. Sva interno raseljena lica koja poseduju urednu legitimaciju raseljenog lica dobijaju zdravstvenu knjižicu na osnovu te legitimacije.

Prema analizi izvršenoj na osnovu „Ankete o životnom standardu interno raseljenih lica”, zdravstveno osiguranje nije imalo samo 1,6% lica neromskog porekla, ali čak 16,1% interno raseljenih lica romskog porekla. Iako je većina interno raseljenih lica svoje zdravlje ocenilo kao osrednje, dobro ili vrlo dobro, jedna četvrtina boluje od hroničnih bolesti (26% interno raseljenih lica, ali samo 18% interno raseljenih Roma. U romskim raseljeničkim zajednicama, pored nedostatka dokumenata i materijalnih sredstava, primetna je i potreba prevencije bolesti i bolja informisanost o sistemu zdravstvene zaštite.

Jedan od opštih ciljeva Strategije javnog zdravlja Republike Srbije jasno je usmeren ka unapređenju zdravstvenog stanja socijalno ranjivih grupa stanovništva. U skladu s tim, Ministarstvo zdravlja sprovodi program pod nazivom „Unapređenje zdravlja posebnih grupacija stanovništva”.

5) Socijalna zaštita

Interno raseljena lica imaju pravo na sve oblike socijalne zaštite u Republici Srbiji, u skladu sa zakonima i drugim propisima.

Problemi u ostvarivanju ovog prava još uvek postoje usled administrativnih i materijalnih prepreka, prvenstveno zbog toga što interno raseljena lica ne mogu uvek da pribave sve neophodne dokumente za dobijanje i periodično obnavljanje pojedinih oblika zaštite, ali i zbog neinformisanosti ugroženih interno raseljenih lica o dostupnim programima zaštite. Interno raseljenim Romima potrebna je pomoć u podnošenju zahteva radi ostvarivanja prava iz socijalne zaštite.

Kada se radi o socijalnim davanjima, analizom urađenom na osnovu „Ankete o životnom standardu interno raseljenih lica” utvrđena su tri glavna stuba socijalne pomoći porodicama interno raseljenih lica, i to: dečiji dodatak, dodatak za materijalno obezbeđenje porodice (u daljem tekstu: MOP) i dodatak za pomoć i negu drugog lica. Romske porodice pokazuju veću učestalost u primanju sva tri dodatka, naročito kada je reč o dečijem dodatku (42,1%), odnosno MOP (18,9%). U odnosu na domicilnu populaciju, razlika je posebno uočljiva kod dečijeg dodatka gde interno raseljena lica, zbog većeg broja dece, pokazuju veću ukupnu zavisnost od tog vida pomoći.

Prema istoj anketi, stopa siromaštva među raseljenima je 14,5%. Od ukupnog broja interno raseljenih lica, invaliditet je potvrdio nadležni organ uprave kod 3% lica, a među Romima kod 1,9%. Ta lica su izrazito neintegrisana: samo 10% njih članovi su neke organizacije osoba sa invaliditetom, a nijedno od ovih lica nije romskog porekla.

Pored prava na socijalna davanja, raseljenim licima su, takođe, dostupne i sve usluge socijalne zaštite koje koriste i izbeglice.

Interno raseljena lica uključena su u programe socijalnog stanovanja u zaštićenim uslovima. U periodu od 2004. godine do 2009. godine Evropska unija i drugi donatori su, uz učešće lokalnih samouprava koje su obezbedile zemljište i infrastrukturu, finansirali izgradnju stambenih jedinica za socijalno stanovanje u zaštićenim uslovima, socijalno ugroženih porodica interno raseljenih lica i lica i porodica iz lokalne populacije.

6) Rešavanje stambenih pitanja

Republika Srbija podržava projekte za rešavanja stambenih potreba interno raseljenih lica. Pored sredstva iz budžeta Republike Srbije, budžeta jedinica lokalne samouprave i Fonda za pružanje pomoći izbeglim, prognanim i raseljenim licima AP Vojvodine, sredstva za navedene projekte obezbeđuju se i iz instrumenata predpristupne pomoći Evropske unije i od strane donatora. Rešavanje stambenih potreba jedno je od najznačajnijih pitanja za poboljšanje životnih uslova interno raseljenih lica.

Projekti za rešavanje stambenih potreba interno raseljenih lica obuhvataju kupovinu seoskih domaćinstava, pomoć u građevinskom materijalu i donaciju montažnih kuća.

U procesu postepenog zatvaranja kolektivnih centara interno raseljenim licima korisnicima kolektivnih centara obezbeđuju se navedena stambena rešenja.

Pored preduzetih mera, više od 3.600 interno raseljenih lica i dalje živi u zvaničnim kolektivnim centrima, dok je približno 2.000 lica koja žive u nezvaničnim kolektivnim centrima i neformalnim naseljima. Ova lica nisu u mogućnosti da samostalno reše svoje stambeno pitanje.

Prema rezultatima „Ankete o životnom standardu interno raseljenih lica”, od ukupnog broja interno raseljenih lica 53% ima vlasnička, odnosno suvlasnička prava na stambenom prostoru u kome živi (u odnosu na 90,4% domicilnog stanovništva), a 21,8% iznajmljuje stambeni prostor (u odnosu na 3,3% domicilnog stanovništva). Utvrđeno je da čak 10,2% interno raseljenih lica živi u objektima koji nisu namenjeni za stanovanje u odnosu na samo 0,5% domicilnog stanovništva. Takođe, prosečna veličina stambenog prostora neromskih domaćinstava iznosi 18,43 m2, po članu domaćinstva, a romskih 8,14 m2 po članu domaćinstva, toalet u kući nema 16,4% neromskih i čak 66,4% romskih raseljeničkih domaćinstava, a tekuću vodu nema 2,3% neromskih i 40,2% romskih domaćinstava.

Glavna prepreka u rešavanju stambenih potreba interno raseljenih lica predstavlja nedostatak sredstava.

Specifični cilj 3.1:

Olakšati interno raseljenim licima pristup dokumentaciji od značaja za njihov status i ostvarivanje prava

Mere:

poboljšati informisanost interno raseljenih lica o postupcima pribavljanja ličnih dokumenata i olakšati pribavljanje dokumenta kroz obezbeđivanje pravne pomoći;

podizati kapacitete u jedinicama lokalne samouprave kako bi mogli da odgovore na potrebe interno raseljenih lica u pogledu pribavljanja ličnih dokumenata;

podići nivo međusektorske saradnje u cilju sagledavanja i rešavanja problema interno raseljenih lica vezanih za pristup dokumentaciji od značaja za ostvarivanje njihovih prava, uključujući i razmatranje praktičnih rešenja za verifikaciju dokumenata izdatih u mestu porekla;

olakšavanje pristupa formalnom tržištu rada kroz promenu propisa koji će omogućiti izdavanje radne knjižice nezaposlenim interno raseljenim licima prema mestu boravišta;

podržati sprovođenje Strategije za poboljšanje položaja Roma u delu koji sadrži aktivnosti koje za cilj imaju olakšanu prijavu boravišta.

Specifični cilj 3.2:

Povećati stopu zaposlenosti interno raseljenih lica, do nivoa stope opšte zaposlenosti u Republici Srbiji

Mere:

pojačano uključivanje interno raseljenih lica u mere aktivne politike zapošljavanja i druge programe podsticanja zapošljavanja koje sprovodi Nacionalna služba za zapošljavanje;

pratiti položaj najugroženijih kategorija interno raseljenih lica na tržištu rada kako bi se sagledali efekti preduzetih mera i planirale nove afirmativne mere usmerene na navedene kategorije;

obezbediti pojačano uključivanje žena u realizaciju svih planiranih mera radi smanjenja postojećih izrazitih rodnih nejednakosti u raseljeničkoj populaciji u pogledu nezaposlenosti i zaposlenosti;

podsticati razvoj programa aktivnih mera zapošljavanja prilagođenih uslovima lokalnih zajednica tako što će se proširiti programi subvencionisanog zapošljavanja interno raseljenih lica, pojačati stručnu i konsultativnu pomoć za sve korisnike finansijskih podsticaja za samozapošljavanje, podsticati učestvovanje jedinica lokalne samouprave u konkursima za sprovođenje javnih radova kako bi se obezbedila veća zaposlenost socijalno ugroženih interno raseljenih lica kroz programe javnih radova, posebno podsticati aktivnosti lokalnih saveta za zapošljavanje;

povećati konkurentnost nezaposlenih interno raseljenih lica omogućavanjem stručnog obrazovanja kroz programe prekvalifikacije i dokvalifikacije, kao i informisanjem i podsticanjem mladih za školovanje za zanimanja za kojima postoji veća potražnja, posebno za deficitarna zanimanja;

podsticati razvoj mera za olakšavanje pristupa tržištu rada kroz upoznavanje poslodavaca sa mogućnostima da kroz socijalno odgovorno poslovanje ekonomski osnaže interno raseljena lica i razvoj programa podsticanja socijalnog preduzetništva kroz različite forme poslovnog udruživanja nezaposlenih lica;

aktivno učestvovati u reformisanju sistema privremenih novčanih naknada za interno raseljena lica s ciljem uvođenja novih afirmativnih mera koje će stimulisati aktivnije pronalaženje zaposlenja i time dovesti do smanjenja obima programa privremnih novčanih naknada;

podsticati uvođenje mera koje će olakšati pristup kreditima namenjenim podsticanju samozapošljavanja i preduzetništva.

Specifični cilj 3.3:

Povećati uključenost u sve nivoe obrazovnog sistema interno raseljenih lica (dece i mladih), posebno iz RAE populacije i najugroženijih kategorija interno raseljenih lica

Mere:

pratiti socijalnu uključenosti interno raseljenih lica u obrazovni sistem putem indikatora preporučenih od strane Minstarstva prosvete i Republičkog zavoda za statistiku;

jačati materijalne mogućnosti raseljeničkih porodica, naročito onih iz RAE populacije, za unapređenje obrazovanja dece i mladih, kroz nastavljanje razvoja programa kreditiranja i stipendiranja (na državnom i lokalnom nivou) školovanja mladih iz populacije interno raseljenih lica, za sve nivoe obrazovanja, uz uvažavanje principa rodne ravnopravnosti;

sprovoditi projekte o značaju i pozitivnim efektima školovanja dece i mladih iz romskih raseljeničkih zajednica.

Specifični cilj 3.4:

Poboljšati ostvarivanje prava na zdravstvenu zaštitu interno raseljenih lica, posebno najugroženijih kategorija, kroz afirmisanje mera i usluga zdravstvene zaštite

Mere:

poboljšati kroz informisanje dostupnost i kvalitet zdravstvenih usluga koje se pružaju interno raseljenim licima;

podržati šire uključivanje romskih zajednica interno raseljenih lica u sistem zdravstvene zaštite;

podržati programe edukacije o neophodnosti prevencije i adekvatnog lečenja bolesti uz podršku mreže romskih zdravstvenih medijatora.

Specifični cilj 3.5:

Omogućiti interno raseljenim licima, a naročito najugroženijim kategorijama interno raseljenih lica da ostvaruju pristup svim pravima i uslugama socijalne zaštite

Mere:

poboljšati informisanost interno raseljenih lica o pravima i uslugama socijalne zaštite, kao i o uslovima i postupku za ostvarivanje prava i korišćenje usluga, posebno o uslugama socijalne zaštite za najugroženije kategorije (za decu, mlade, osobe sa invaliditetom, stare i žrtve nasilja u porodici);

promovisanje programa socijalnog stanovanja u zaštićenim uslovima radi povećanog uključivanja definisanih ranjivih grupa iz raseljeničke populacije.

Specifični cilj 3.6.:

Poboljšati uslove stanovanja interno raseljenih lica i porodica kroz programe za unapređenje kvaliteta uslova života, sa prioritetom lica iz kolektivnih centara i najugroženijih kategorija ove populacije

Mere:

obezbediti odgovarajuća materijalna sredstva za realizaciju programa stambenog zbrinjavanja interno raseljenih lica, posebno najugroženijih kategorija, iz budžeta Republike Srbije i međunarodnih donacija, kroz programe pomoći u građevinskom materijalu, kupovinu domaćinstava sa okućnicom, montažne kuće i socijalno stanovanje;

kontinuirano pratiti potrebe i mogućnosti interno raseljenih lica u cilju unapređenja njihovih životnih uslova, uz primenu dobrih iskustava iz stambenih programa namenjenih izbeglicama i interno raseljenim licima;

stvoriti uslove za zatvaranje preostalih kolektivnih centara kroz rešavanje stambenih potreba interno raseljenih lica iz kolektivnih centara;

prioritetno razvijati i sprovoditi programe stanovanja koji su dopunjeni projektima podrške ekonomskom osnaživanju i osamostaljivanju;

definisati mere koje će olakšati postupak legalizacije stambenih objekata koje su samostalno izgradile porodice interno raseljenih lica i smanjiti troškove tog postupka;

u saradnji sa jedinicama lokalne samouprave realizovati projekte komunalnog uređenja neformalnih naselja u kojima žive interno raseljena lica, u skladu sa zakonima i drugim propisima;

podsticati razvoj i implementaciju lokalnih akcionih planova za rešavanje pitanja izbeglih i interno raseljenih lica i obezbediti finansijsku i logističku podršku aktivnostima namenjenim za rešavanje stambenih pitanja interno raseljenih lica.

V. PRIMENA I KOORDINACIJA

Rešavanje pitanja izbeglica i interno raseljenih lica je kompleksan i sveobuhvatan posao za koji je, u okviru svoje nadležnosti, odgovorna gotovo svaka javna institucija na nacionalnom i lokalnom nivou. Organi državne uprave, nosioci aktivnosti, operativno će sprovoditi pojedine mere iz svoje nadležnosti i biti odgovorni za njihovu realizaciju.

U cilju da se unapredi proces trajne integracije izbeglica, Vlada je donela Odluku o obrazovanju Komisije za kordinaciju procesa trajne integracije izbeglica („Službeni glasnik RS”, broj 108/04).

Zadaci Komisije za kordinaciju procesa trajne integracije izbeglica su da: prati i koordinira proces trajne integracije izbeglica posebno rešavanje stambenih pitanja izbeglica i članova njihovih porodica, ostvaruje saradnju sa nadležnim međunarodnim, stranim i domaćim organima i organizacijama, posebno finansijskim organizacijama na realizaciji određenih projekata vezanih za trajnu integraciju izbeglica, pri čemu prioritet ima saradnja sa Razvojnom bankom Saveta Evrope, razmatra, inicira i predlaže mere nadležnim organima i organizacijama u cilju ostvarivanja i realizacije procesa trajne integracije izbeglica i da ostvaruje saradnju sa nadležnim organima opština, gradova i grada Beograda u realizaciji projekata trajne integracije izbeglica, a posebno u rešavanju stambenih pitanja izbeglica i članova njihovih porodica.

Mandat Komisije prvenstveno vezan za pitanja trajne integracije izbeglica, pa je potrebna nadležnost Komisije proširiti i na praćenje primene ove strategije.

Komesarijat za izbeglice stara se o primeni ove strategije i sarađuje sa Komisijom. Komesarijat priprema godišnje izveštaje o praćenju (monitoring) primene ove strategije i dostavlja ih Komisiji, a po potrebi i svim zainteresovanim subjektima. Svake dve godine Komesarijat za izbeglice organizuje i sprovodi internu evaluaciju primene ove strategije.

Komesarijat za izbeglice, preko poverenika za izbeglice u lokalnim samoupravama prikuplja podatke o primeni lokalnih akcionih planova za izbeglice i interno raseljena lica i na taj način bi se odvijala vertikalna koordinacija nacionalni – lokalni nivo. Poverenici za izbeglice, prema unapred dogovorenoj dinamici i uz pomoć odgovarajućih instrumenata za praćenje (monitoring) i izveštavanje, dostavljaju izveštaje o realizaciji lokalnih akcionih planova. Prikupljeni podaci biće doprinos praćenju realizacije ove strategije, jer će pokazati kako se u lokalnim zajednicama u kojima izbeglice i interno raseljena lica žive, kroz lokalne akcione planove sprovodi ova strategija.

VI. PRAĆENjE I OCENjIVANjE SPROVOĐENjA STRATEGIJE

Cilj praćenja i ocenjivanja uspešnosti primene (monitoringa i evaluacije) ove strategije je da se sistematski prikupljaju podaci, prati i nadgleda proces primene i procenjuje uspeh realizacije ove strategije radi predlaganja eventualnih izmena u predviđenim merama, na osnovu nalaza i ocena.

Praćenje, kao sistematski proces prikupljanja podataka, sprovodi se kontinuirano i dugoročno za period od 2011. godine do 2014. godine. Ocenjivanje uspešnosti – evaluacija (kao analiza podataka i donošenje ocene o uspešnosti) obavljaće se svakih šest meseci. Na osnovu pojedinačnih izveštaja iz svih relevantnih organa državne uprave koji će biti pripremljeni od strane određene kontakt-osobe i usaglašeni na nivou Komisije, kao i na osnovu izveštaja dobijenih od poverenika za izbeglice u jedinicama lokalne samouprave, Komesarijat za izbeglice će pripremati zajednički izveštaj o praćenju primene ove strategije i dostavljati ga Komisiji. Komesarijat će sprovoditi, svake dve godine, internu evaluaciju primene ove strategije kroz saradnju sa svim navedenim subjektima. Evaluacioni izveštaj će, takođe, podnositi Komisiji. Finalna evaluacija će se obaviti na kraju 2014. godine.

Predmet praćenja (monitoringa) i ocenjivanja uspešnosti (evaluacije) su: realizavanje aktivnosti, ostvarivanje rezultata i specifičnih ciljeva, dostizanje strateških ciljeva, ostvarivanje održivog uticaja na kvalitet života ciljnih grupa ove strategije.

Ključni indikatori uticaja za praćenje i ocenjivanje uspešnosti primene su:

– broj usluga, mera, programa i projekata realizovan za izbeglice i interno raseljena lica, posebno za najugroženije kategorije, od 2011. do 2014. godine, na nacionalnom i lokalnom nivou ;

– broj izbeglica i interno raseljenih lica obuhvaćenih uslugama i merama;

– broj i struktura korisnika – izbeglica i interno raseljenih lica za koje su obezbeđena trajna rešenja;

-obim finansijskih sredstava izdvojenih za usluge u okviru pojedinačnih projekata namenjenih izbeglicama i interno raseljenim licima;

-struktura finansijskih sredstava izdvojenih za usluge izbeglicama i interno raseljenim licima (nacionalni budžet, budžeti jedinica lokalne samouprave, sredstva donatora i drugi izvori).

Komesarijat za izbeglice odgovoran je za praćenje i ocenjivanje uspešnosti primene ove strategije, kroz praćenje primene ove strategije, pripremanje zajedničkog izveštaja o praćenju i sprovođenje ocenjivanja uspešnosti (periodično – dvogodišnje i finalno – na kraju strateškog perioda). Komesarijat će, u saradnji sa svim subjektima, definisati način organizovanja praćenja i ocenjivanja uspešnosti primene ove strategije.

VII. SREDSTVA ZA SPROVOĐENjE STRATEGIJE

Sredstva za sprovođenje Nacionalne strategije obezbeđivaće se iz različitih izvora, i to: iz redovnih budžetskih sredstava Komesarijata za izbeglice, iz budžeta jedinica lokalne samouprave, iz sredstava donatora, odnosno pomoću programa i projekata koji će se doneti na osnovu ove strategije i njenog akcionog plana.

VIII. AKCIONI PLAN

Akcioni plan za sprovođenje ove strategije, Vlada će doneti u roku od šest meseci od dana objavljivanja Strategije.

IX. ZAVRŠNA ODREDBA

Ovu strategiju objaviti u „Službenom glasniku Republike Srbije”.

05 Broj: 019-1497/2011

U Beogradu, 3. marta 2011. godine

V L A D A

PRVI POTPREDSEDNIK VLADE –ZAMENIK PREDSEDNIKA VLADEIvica Dačić