Na osnovu člana 35. stav 2. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09 – ispravka, 64/10 – US, 24/11, 121/12, 42/13 – US, 50/13 – US, 98/13 – US, 132/14 i 145/14) i člana 42. stav 1. Zakona o Vladi („Službeni glasnik RS”, br. 55/05, 71/05 – ispravka, 101/07, 65/08, 16/11, 68/12 – US, 72/12, 7/14 – US i 44/14),
Vlada donosi
U R E D B U
O UTVRĐIVANjU PROSTORNOG PLANA PODRUČJA POSEBNE NAMENE MEĐUNARODNOG VODNOG PUTA E 80 – DUNAV (PANEVROPSKI KORIDOR VII)
Član 1.
Utvrđuje se Prostorni plan područja posebne namene međunarodnog vodnog puta E 80 – Dunav (Panevropski koridor VII) (u daljem tekstu: Prostorni plan), koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.
Član 2.
Prostornim planom utvrđuju se osnove organizacije, korišćenja, uređenja i zaštite područja posebne namene međunarodnog vodnog puta E 80 – Dunav (Panevropski koridor VII) na delovima teritorija gradova Sombora, Novog Sada, Zrenjanina, Pančeva, Beograda, Smedereva i Požarevca i opština Apatin, Odzaci, Bač, Bačka Palanka, Bački Petrovac, Beočin, Sremski Karlovci, Titel, Inđija, Stara Pazova, Kovin, Bela Crkva, Veliko Gradište, Golubac, Majdanpek, Kladovo i Negotin.
Član 3.
Prostorni plan se sastoji iz tekstualnog dela, grafičkih prikaza i priloga koji se odnose na posebne mere, uslove i zahteve za prilagođavanje potrebama odbrane zemlje, kao i podacima o područjima i zonama objekata od posebnog značaja i interesa za odbranu zemlje (Aneks Odbrane).
Tekstualni deo Prostornog plana objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
Grafički prikazi (referalne karte) izrađeni su u razmeri 1: 100.000 na po dva lista, i to: Referalna karta 1: „Posebna namena prostora”; Referalna karta 2: „Mreža naselja i infrastrukturni sistemi”; Referalna karta 3: „Prirodni resursi, zaštita životne sredine i prirodnih i kulturnih dobara”; Referalna karta 4: „Sprovođenje Prostornog plana”.
Grafičke prikaze iz stava 3. ovog člana, izrađene u 29 primeraka, overava svojim potpisom ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.
Član 4.
Prostorni plan se sprovodi donošenjem odgovarajućeg urbanističkog plana za (a) deonice koridora vodnog puta E 80 – Dunav na području generalnih planova kroz gradove Novi Sad, Pančevo, Beograd i Smederevo, ili donetim urbanističkim planom sa regulacionom razradom čija su rešenja usklađena sa planiranim pratećim sadržajima vodnog puta, i (b) prateće sadržaje vodnog puta; izdavanjem lokacijskih uslova; direktnim sprovođenjem prostornih planova područja posebne namene za zaštićena prirodna dobra (sa čijim planskim rešenjima je ovaj prostorni plan usklađen), i sa njima usklađenih prostornih planova jedinica lokalne samouprave i urbanističkim planovima za građevinska područja u široj zaštitnoj zoni vodnog puta; direktnim sprovođenjem drugih prostornih planova područja posebne namene (infrastrukturnih koridora, ležišta mineralnih sirovina i dr), ili njihovom razradom urbanističkim planom za deonice trasa autoputeva, magistralnih infrastrukturnih sistema, vodnih puteva i transnacionalnog gasovoda, koji se ukrštaju sa vodnim putem Dunava, odnosno koji se nalaze u njegovom neposrednom zaštitnom pojasu i širem zaštitnom pojasu, ukoliko su usklađeni sa planskim rešenjima, pravilima i smernicama ovog prostornog plana; kao i sektorskim razvojnim planovima i programima, programima uređenja građevinskog zemljišta i programima zaštite životne sredine i prirode, a posebno planovima uređenja vodotoka i bezbednosti plovidbe u vodnom putu.
Član 5.
Grafički prikazi iz člana 3. stav 3. ove uredbe, čuvaju se trajno u Vladi (jedan komplet), Ministarstvu građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture (tri kompleta), Pokrajinskom sekretarijatu za urbanizam, graditeljstvo i zaštitu životne sredine (jedan komplet), gradu Somboru (jedan komplet), gradu Novom Sadu (jedan komplet), gradu Zrenjaninu (jedan komplet), gradu Pančevu (jedan komplet), gradu Beogradu (jedan komplet), gradu Smederevu (jedan komplet) i gradu Požarevcu (jedan komplet) i opštini Apatin (jedan komplet), opštini Odzaci (jedan komplet), opštini Bač (jedan komplet), opštini Bačka Palanka (jedan komplet), opštini Bački Petrovac (jedan komplet), opštini Beočin (jedan komplet), opštini Sremski Karlovci (jedan komplet), opštini Titel (jedan komplet), opštini Inđija (jedan komplet), opštini Stara Pazova (jedan komplet), opštini Kovin (jedan komplet), opštini Bela Crkva (jedan komplet), opštini Veliko Gradište (jedan komplet), opštini Golubac (jedan komplet), opštini Majdanpek (jedan komplet), opštini Kladovo (jedan komplet) i opštini Negotin (jedan komplet).
Dokumentaciona osnova na kojoj se zasniva Prostorni plan čuva se u ministarstvu nadležnom za poslove prostornog planiranja.
Član 6.
Pravo na neposredan uvid u grafičke prikaze iz člana 3. stav 3. ove uredbe imaju pravna i fizička lica, pod uslovima i na način koji bliže propisuje ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.
Član 7.
Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i projekti uskladiće se sa odredbama ove uredbe na način utvrđen Prostornim planom.
Planovi i programi razvoja koji se donose po posebnim propisima, propisi i drugi opšti akti uskladiće se sa odredbama ove uredbe u roku od šest meseci od dana njenog stupanja na snagu.
Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i urbanistički projekti, kao i planovi i programi razvoja doneti do dana stupanja na snagu ove uredbe, primenjuju se u delovima koji nisu u suprotnosti sa ovom uredbom.
Član 8.
Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
05 broj
U Beogradu, _____________
VLADA
PREDSEDNIK
PROSTORNI PLAN PODRUČJA POSEBNE NAMENE MEĐUNARODNOG VODNOG PUTA E 80 – DUNAV (PANEVROPSKI KORIDOR VII)
UVODNE NAPOMENE
Na osnovu Odluke o izradi Prostornog plana područja posebne namene međunarodnog plovnog puta E80 – Dunav (Panevropski koridor VII) („Službeni glasnik RS”, broj 3/10), kao i na osnovu Izveštaja o izvršenoj stručnoj kontroli Koncepta prostornog plana područja posebne namene međunarodnog plovnog puta E80 – Dunav (Panevropski koridor VII) od 20. decembra 2010. godine (dopis Ministarstva životne sredine i prostornog planiranja broj 350-01-01272/2010-07, zaveden u Republičkoj agenciji za prostorno planiranje pod brojem 350-321-46/2010-01), zaključen je ugovor o izradi Nacrta prostornog plana područja posebne namene međunarodnog plovnog (vodnog) puta E80 – Dunav – Panevropski koridor VII između Republičke agencije za prostorno planiranje (broj 404-70-8/2011-01 od 23. marta 2011. godine) kao naručioca, i Instituta za arhitekturu i urbanizam Srbije (broj 477 od 23. marta 2011. godine) i Javnog preduzeća Zavod za urbanizam Vojvodine (broj 2/21 od 24. marta 2011. godine) kao izvršilaca. Vremenski horizont Prostornog plana je do 2025. godine.
Prostorni plan područja posebne namene međunarodnog plovnog (vodnog) puta E80 – Dunav – Panevropski koridor VII (u daljem tekstu: Prostorni plan) je usklađen sa Zakonom o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09-ispravka, 64/10 – US, 24/11, 121/12, 42/13-US, 50/13-US, 98/13-US, 132/14 i 145/14 – u daljem tekstu: Zakon), Pravilnikom o sadržini, načinu i postupku izrade planskih dokumenata („Službeni glasnik RS”, br. 31/10, 69/10 i 16/11 – u daljem tekstu: Pravilnik), Zakonom o plovidbi i lukama na unutrašnjim vodama („Službeni glasnik RS”, br. 73/10 i 121/12), Zakonom o pomorskoj plovidbi („Službeni glasnik RS”, br. 87/11 i 104/13), Zakonom o vodama („Službeni glasnik RS”, br. 30/10 i 93/12), Zakonom o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br. 135/04, 36/09, 36/09 – dr. zakon, 72/09 – dr. zakon i 43/11 – US), Zakonom o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, br. 135/04 i 88/10), Zakonom o regionalnom razvoju („Službeni glasnik RS”, br. 51/09 i 30/10), Zakonom o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10 i 91/10-ispravka), Zakonom o turizmu („Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10, 99/11 – dr. zakon i 93/12), odredbama Zakona o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine („Službeni glasnik RS”, broj 88/10 – u daljem tekstu: Prostorni plan Republike Srbije), Uredbom o utvrđivanju Programa implementacije Prostornog plana Republike Srbije od 2010. do 2020. godine, za period od 2011. do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 102/11), Uredbom o utvrđivanju Vodoprivredne osnove Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 11/02), važećim aktima Vlade, kao što je Odluka o određivanju pristaništa za međunarodni saobraćaj („Službeni glasnik RS”, br. 51/05 i 14/10) i drugim normativnim aktima i dokumentima koji se odnose na problematiku iz predmeta Prostornog plana.
Prostorni plan je pripremljen na osnovu: verifikovanog i prihvaćenog Koncepta prostornog plana (rešenje broj 350-01-01272/2010-07, interni broj 43/2010 od 20. decembra 2010. godine Komisije za stručnu kontrolu regionalnog prostornog plana, programa implementacije regionalnog prostornog plana, prostornog plana područja posebne namene i programa implementacije prostornog plana područja posebne namene Ministarstva životne sredine i prostornog planiranja), postupanja po primedbama iz Izveštaja o izvršenoj stručnoj kontroli Prostornog plana, Komisije za stručnu kontrolu regionalnih prostornih planova, prostornih planova područja posebne namene i prostornih planova opština, br. 350-321-58/2012-01, od 24. decembra 2012. godine), postupanja po primedbama iz Izveštaja o obavljenom Javnom uvidu u Nacrt prostornog plana i Izveštaja o strateškoj proceni uticaja Prostornog plana na životnu sredinu (Komisija za sprovođenje javnog uvida, broj 350-321-103/2010-01 od 28. jula 2013. godine) i Dokumentacione osnove Prostornog plana (koja je zasnovana na analizi postojeće dokumentacije, uslovima i mišljenjima nadležnih organa i organizacija, studijama i sektorskim ekspertizama urađenim za sve oblasti od značaja za plansko područje i definisanje planskih rešenja), te na osnovu mišljenja nadležnih republičkih organa i organizacija na Predlog uredbe o utvrđivanju Prostornog plana. Prostorni plan sadrži:
polazne osnove (sa obuhvatom i granicama područja Prostornog plana; obavezama, uslovima i smernicama iz Prostornog plana Republike Srbije i drugih razvojnih dokumenata; sinteznim prikazom analize i ocene stanja, ograničenja i potencijala, opravdanošću funkcionisanja vodnog puta i dogradnje vodoprivrednih sistema);
principe, ciljeve i koncepcije prostornog razvoja područja posebne namene (principi prostornog razvoja; opšti i operativni ciljevi prostornog razvoja; regionalni položaj i međunarodni aspekti razvoja područja posebne namene; koncepcija i planska rešenja održivog prostornog razvoja koridora vodnog puta Dunava);
planska rešenja, sa uticajima posebne namene na razvoj pojedinih oblasti (prirodni sistemi i resursi, zaštita životne sredine, predeli, prirodna i kulturna dobra, funkcionisanje naselja sa demografskim, socijalnim, ekonomskim i drugim aspektima, odnos prema drugim tehničkim sistemima, upotreba zemljišta i bilans površina posebne namene);
pravila upotrebe zemljišta, uređenja i građenja;
implementaciju Prostornog plana (institucionalni okviri i učesnici; smernice za izradu urbanističkih planova i druge razvojne dokumentacije; prioritetna planska rešenja i projekti; mere i instrumenti za implementaciju);
završne odredbe Prostornog plana; i
referalne karte i grafički prikaz: Grafički prikaz: „Područje Prostornog plana”; Referalna karta 1: „Posebna namena prostora”, u razmeri 1:100.000; Referalna karta 2: „Mreža naselja i infrastrukturni sistemi”, u razmeri 1:100.000; Referalna karta 3: „Prirodni resursi, zaštita životne sredine i prirodnih i kulturnih dobara”, u razmeri 1:100.000 i Referalna karta 4: „Sprovođenje Prostornog plana”, u razmeri 1:100.000.
Uporedo sa izradom Prostornog plana, pripremljen je Izveštaj o strateškoj proceni uticaja Prostornog plana na životnu sredinu. Prostorni plan je urađen u geografskom informacionom sistemu (u daljem tekstu: GIS) zasnovanom na ESRI tehnologiji (ArcGIS 10h), što omogućava jednostavniju razmenu podataka, formiranje Geografskog informacionog sistema za obuhvaćeno područje i efikasniju kontrolu sprovođenja Prostornog plana.
Planska rešenja Prostornog plana za koridor vodnog puta Dunava utvrđena su sa većim stepenom detaljnosti u odnosu na deonice trasa koridora ostalih magistralnih infrastrukturnih sistema (autoputeva, železničkih pruga, gasovoda, optičkih kablova, plovnih kanala i dr.) koji se na više mesta ukrštaju sa koridorom vodnog puta.
Neposredan cilj izrade Prostornog plana je doprinos uređenju, razvoju i zaštiti Dunava kao prvenstveno plovnog koridora, ali i vodnog, ekološkog, kulturnog i turističkog koridora. Ključne odrednice Prostornog plana su usmerene ka: postizanju većeg stepena konkurentnosti i kvaliteta plovnog puta Dunava, odnosno pratećih sadržaja i objekata u funkciji bezbednosti plovidbe, nautike i dr; ostvarivanju bržeg uređenja vodnog puta Dunava prema međunarodnim standardima, u skladu sa načelima evropske transportne politike u domenu vodnog i kombinovanog transporta; uspostavljanju ravnoteže između rečnog i drugih vidova prevoza, kao ključa uspešne strategije održivog razvoja transporta; stvaranju preduslova za realizaciju razvojnih interesa Republike Srbije na području Panevropskog koridora VII u okviru saobraćajnih, ekonomskih, kulturnih i drugih oblika integracija u evropske razvojne tokove. U tim uslovima prvi zadatak Prostornog plana je da ponudi konceptualne osnove za integralan i plovidbeno bezbedan prostorni razvoj Dunava kao Panevropskog koridora VII, kao i prostorno-planska rešenja koja će omogućiti očuvanje vrednosti i valorizaciju potencijala ovog koridora, kao dela Podunavlja u Republici Srbiji, za razvoj lokalnih zajednica u priobalnom pojasu, sa adekvatno prilagođenim sistemom upravljanja razvojem, zaštitom životne sredine, primenom rečnih informacionih servisa (u daljem tekstu: RIS) i dr. Prostornim planom su sagledani i evaluirani potencijali, ograničenja i načini rešavanja konflikata u prostornom razvoju Koridora VII, posebno sa aspekata uticaja vodnog puta Dunava, vodoprivrede, saobraćaja, turizma, rudarstva, energetike, industrije i dr. na održivo korišćenje prirodnih i stvorenih resursa.
U pripremi i izradi Prostornog plana uspostavljena je saradnja sa stručnim i drugim institucijama i organizacijama, kao i preduzećima koja obavljaju delatnosti na planskom području. Ostvarena je uspešna saradnja sa Direkcijom za vodne puteve, kao organom uprave u sastavu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture, čija će uloga posebno biti izražena u procesu implementacije planskih rešenja.
Takođe, ostvarena je saradnja sa Ministarstvom odbrane, Zavodom za zaštitu prirode Srbije, Pokrajinskim zavodom za zaštitu prirode, Republičkim zavodom za zaštitu spomenika kulture, Pokrajinskim zavodom za zaštitu spomenika kulture i dr, u okviru koje su dobijeni uslovi za izradu Prostornog plana.
I. POLAZNE OSNOVE
1. OBUHVAT I GRANICA PODRUČJA PROSTORNOG PLANA
Položaj i osnovne odlike planskog područja
Reka Dunav svojim geografskim i strateškim položajem povezuje Istočnu i Zapadnu Evropu. Predstavlja jedini panevropski vodni koridor (od deset panevropskih koridora devet su železnički i drumski), najvažniji vodni put koji (zajedno sa Rajnom i Majnom) povezuje Crno sa Severnim morem i okosnicu mreže unutrašnjih vodnih puteva. Dunav je na teritoriji Republike Srbije plovan celim svojim tokom i ima značaj međunarodnog vodnog puta kategorije: VIs – na deonici od granice sa Mađarskom (1.433 rečnog kilometra – u daljem tekstu: p km) do Pančevačkog mosta u Beogradu (p km 1.167); VII – na deonici pod usporom nizvodno od Beograda do granice sa Republikom Bugarskom (p km 845).
Središnji položaj Republike Srbije u toku Dunava daje joj poseban značaj u korišćenju i unapređenju međunarodnog i regionalnog vodnog transporta.
Područje Prostornog plana zauzima deo Podunavlja u Republici Srbiji i obuhvata delove teritorije Autonomne pokrajine Vojvodine i statističkih regiona Beograda, Južne i Istočne Srbije koji su u neposrednom kontaktu sa Dunavom. U pogledu prirodnih osobina, tok Dunava na teritoriji Republike Srbije može se podeliti u tri sektora – panonski (do Golupca), đerdapski i pontijski. U fizičko-geografskom pogledu, područje Prostornog plana obuhvata manji deo basena Dunava u Republici Srbiji, sa koridorom međunarodnog plovnog puta na sektoru od Bezdana do ušća Timoka (dužine 588 km) i zonom njegovog neposrednog zaleđa, od kojih su granični delovi prema Republici Hrvatskoj na severozapadu (u dužini od 137,6 km) i Rumuniji na severoistoku (u dužini 229,4 km). Područje Prostornog plana odlikuje denivelacija vodenog ogledala Dunava koja iznosi oko 53 m, i kreće se od 81 m n.v, na ulazu Dunava u Republiku Srbiju iz Mađarske (na oko p km 1.433), do 28 m n.v, na ušću Velikog Timoka, na izlazu Dunava iz Republike Srbije ka Republici Bugarskoj (na p km 845), što je ujedno i najniža tačka u Republici Srbiji. Vode Dunava u pogledu kvaliteta za upotrebu spadaju u III i IV kategoriju, što znači da su pogodne za navodnjavanje i tehnološke postupke.
Područje Prostornog plana odlikuju specifične namene od značaja za utvrđivanje planskih rešenja, i to: osnovne posebne namene – Panevropski vodni transportni koridor VII Dunav i ostala vodoprivredna infrastruktura; kao i ostale posebne namene (uglavnom u segmentima) – prirodne, kulturne i turističke vrednosti, baseni i zone energetskih izvora i mineralnih sirovina, panevropski, transnacionalni i magistralni infrastrukturni sistemi, granični prelazi, granični pojas – zajednički sektori vodnog puta prema Republici Hrvatskoj (od p km 1.433 do 1.295,5) i Rumuniji (od ušća Nere – p km 1.075 do ušća Timoka – p km 845,6), i dr.
Područje Prostornog plana obuhvata delove razvojne osovine I ranga sa najvećom koncentracijom stanovništva i privrede u Republici Srbiji. Područje Prostornog plana i njegovog neposrednog okruženja odlikuju različite urbane, demografske i ekonomske strukture koje odražavaju regionalne disparitete i polarizaciju na razvijenije beogradsko-novosadsko metropolsko i bačko područje u odnosu na preostali, manje razvijeni deo područja, naročito nizvodno od Beograda.
U okviru politike približavanja Evropskoj uniji (u daljem tekstu: EU), moraju se stvoriti uslovi za intenzivniji razvoj rečnog saobraćaja i bezbednost plovidbe na Dunavu (i drugim unutrašnjim vodnim putevima) u Republici Srbiji i za integraciju vodnog sa ostalim vidovima transporta. Zainteresovanost EU za Dunavski koridor, koji omogućava integrisani prevoz roba, predstavljaće značajnu obavezu Republike Srbije, ali i interes EU u budućim aktivnostima vezanim za unapređenje ovog vodnog puta na teritoriji Republike Srbije.
1.2. Teritorijalni obuhvat područja prostornog plana
Prostorni plan obuhvata područje vodnog panevropskog koridora VII (sektor kroz Republiku Srbiju) utvrđenog Prostornim planom Republike Srbije.
Prostornim planom obuhvaćeni su:
koridor vodnog puta E80 – Dunav, ukupne dužine oko 588 km, i to:
(1.1) deonice koridora vodnog puta (od ulaza u Republiku Srbiju iz Mađarske do izlaza iz Republike Srbije ka Republici Bugarskoj, a izuzimajući deonice kroz gradove i gradska naselja definisane u podtač. 1.2 i 1.3) dužine oko 495 km i širine od oko 150 m do oko 5.200 m, koje obuhvataju trasu plovnog puta sa zaštitnim pojasevima, i to:
(a) neposrednim zaštitnim pojasom – sa trasom međunarodnog plovnog puta (širine do 200 m) i delom vodnog puta Dunava (to jest delom vodnog zemljišta: akvatorija i vodno priobalno zemljište, sprudovi-ade i rukavci koje voda povremeno plavi usled pregrađivanja tekuće vode, eksploatacijom mineralnih sirovina i sl, čija granica odgovara nivou ureza vode u visini od 3 m od niskog plovidbenog nivoa (u daljem tekstu: NPN), a koji predstavlja plovidbeni i regulacioni nivo rečnog toka koji odgovara protoku 94% trajanja proticaja na vodomernoj stanici, a bazira se na podacima tridesetogodišnjeg opažanja i preporukama Dunavske komisije) uključujući i zaštitne regulacione građevine i vodne objekte u funkciji uređenja vodotoka (kejski i odbrambeni zidovi) kao i objekte bezbednosti plovidbe na vodnom putu, i to za: (1) tehničko poboljšanje uslova plovidbe i održavanje vodnih puteva – naperi, obaloutvrde, paralelne građevine, pregrade, podvodni pragovi, usmeravajuće građevine, ševroni, brodske prevodnice, brane, sidrišta i drugi objekti koji su u funkciji plovidbe; i (2) obeležavanje i signalizaciju – plovni i obalni signali i oznake, RIS, optički, zvučni, električni, elektronski, radio-komunikacioni, navigacioni i drugi uređaji za bezbednost plovidbe; i
(b) širim zaštitnim pojasom – sa delom vodnog zemljišta (korito Dunava za veliku vodu sa priobalnim zemljištem), odnosno inundacionog područja, koje obuhvata pojas čija se granica pruža između ureza vode pri NPN+3m (neposrednog zaštitnog pojasa) i granične (poplavne) linije korita za stogodišnju veliku vodu na području na kojem nisu izgrađeni objekti za zaštitu od štetnog dejstva voda (neuređeno inundaciono područje), odnosno između korita za NPN+3m i unutrašnje (branjene) nožice glavnih nasipa sa pripadajućim objektima izgrađenim za zaštitu od poplava (uređeno inundaciono područje), kao i prostor širine ne manje od 100 m od nožice glavnih nasipa na unutrašnjoj branjenoj strani, kao i deo vode i priobalnog zemljišta pratećih sadržaja vodnog puta koji su pod posebnim režimom uređivanja i korišćenja (luke, zimovnici, skloništa, pristaništa, marine, terminali u kontaktu sa vodnim putem, prateći servisi i drugi objekti koji su u funkciji vodnog transporta i korisnika vodnog puta);
(1.2) deonice vodnog puta na području u obuhvatu generalnih planova za gradove Novi Sad, Pančevo, Beograd i Smederevo, dužine 81 km i širine od oko 300 m do oko 3.700 m, i to: Novog Sada (na deonici Ledinci-Petrovaradin, dužine oko 12 km), Pančevo (na deonici Pančevo-Vojilovica 2, dužine oko 10 km), Beograd (na deonici Batajnica-Ritopek, dužine oko 44 km) i Smederevo (na deonici Seone–Smederevo, dužine oko 15 km) koje obuhvataju neposredni zaštitni pojas i širi zaštitni pojas (uključujući prateće sadržaje vodnog puta i prostor širine ne manje od 50 m od nožice nasipa na svim branjenim površinama, kao i kosih zidova i obaloutvrda); i
(1.3) deonice vodnog puta, na delu kroz područja opština Apatin i Bačka Palanka, dužine 12 km i širine od oko 400 m do oko 1500 m, i to: na području opštine Apatin, kroz katastarsku opštinu Apatin, odnosno područje Generalnog plana Apatina („Službeni list opštine Apatin”, broj 7/07) dužine oko 5 km, i opštine Bačka Palanka, kroz katastarske opštine Bačka Palanka Grad, Bačka Palanka i Nova Palanka, odnosno područje Plana generalne regulacije za naselje Bačka Palanka („Službeni list opštine Bačka Palanka”, broj 16/11), dužine oko 7 km, koje obuhvataju trasu sa neposrednim zaštitnim pojasom i širim zaštitnim pojasom vodnog puta;
zona neposrednog uticaja koridora vodnog puta – prostor između vodnog puta i:
(2.1) pojedinih deonica magistralnih infrastrukturnih sistema, sa trasom i zaštitnim pojasevima, koji su u obuhvatu planskog područja, i to: autoputa (ukupne širine 700 m, odnosno 150 m na području generalnog plana za gradove Novi Sad i Beograd), železničke pruge (ukupne širine 250 m), gasovoda (ukupne širine 200 m za magistralne i razvodne gasovode, odnosno neposredni pojas zaštite širine 200 m za transnacionalni gasovod „Južni tok” kroz Republiku Srbiju), optičkih kablova (ukupne širine 4 m), i vodnih puteva (širine oko 300 m); i
(2.2) najbližih atara naselja, koji su u fizičkoj ili funkcionalnoj vezi sa koridorom vodnog puta; izuzev na području delova gradova Novog Sada, Beograda, Pančeva i Smedereva kao i delova opština Apatin i Bačka Palanka gde se obuhvat Prostornog plana svodi na koridor vodnog puta E80 – Dunav iz tačke 1) (1.2) i (1.3) ovog stava.
Područje Prostornog plana obuhvata prostor površine od oko 4.536 km2 na delovima teritorije:
grada Sombora: cele katastarske opštine Bački Monoštor, Bezdan i Kolut;
opštine Apatin: cele katastarske opštine Sonta i Kupusina; i deo katastarske opštine Apatin;
opštine Odzaci: cele katastarske opštine Karavukovo i Bogojevo;
opštine Bač: cele katastarske opštine Bačko Novo Selo, Plavna, Bođani i Vajska;
opštine Bačka Palanka: cele katastarske opštine Čelarevo, Mladenovo i Neštin; i delove katastarskih opština Bačka Palanka Grad, Bačka Palanka i Nova Palanka;
opštine Bački Petrovac: celu katastarsku opštinu Gložan;
opštine Beočin: cele katastarske opštine Banoštor, Čerević, Rakovac, Beočin i Susek;
grada Novog Sada: cele katastarske opštine Begeč, Kovilj i Futog; i delove katastarskih opština Novi Sad 1, Novi Sad 2, Novi Sad 3, Petrovaradin, Sremska Kamenica, Ledinci i Veternik (koje se nalaze na području Generalnog plana Novog Sada do 2021. godine, „Službeni list grada Novog Sada”, broj 39/06 – prečišćeni tekst, u daljem tekstu: Generalni plan Novog Sada) kao i delove katastarskih opština Ledinci, Petrovaradin i Veternik (koje se nalaze van područja Generalnog plana Novog Sada);
opštine Sremski Karlovci: celu katastarsku opštinu Sremski Karlovci;
opštine Titel: cele katastarske opštine Gardinovci, Lok i Titel;
opštine Inđija: cele katastarske opštine Stari Slankamen, Novi Slankamen, Beška, Krčedin i Čortanovci;
grada Zrenjanina: cele katastarske opštine Čenta i Knićanin;
opštine Stara Pazova: cele katastarske opštine Novi Banovci, Stari Banovci, Belegiš i Surduk;
grada Pančeva: celu katastarsku opštinu Ivanovo; i delove katastarske opštine Pančevo (koje se nalaze na području Generalnog plana Pančeva, „Službeni list grada Pančeva”, broj 23/12);
opštine Kovin: cele katastarske opštine Skorenovac, Kovin, Gaj i Dubovac;
opštine Bela Crkva: celu katastarsku opštinu Banatska Palanka 1;
grada Beograda: delove katastarskih opština Ritopek, Vinča, Zemun, Zemun Polje, Batajnica, Novi Beograd, Palilula, Veliko Selo, Višnjica, Krnjača, Borča, Ovča, Kovilovo i Stari grad (koje se nalaze na području Generalnog plana Beograda 2021. – „Službeni list grada Beograda”, br. 27/03, 25/05, 34/07, 63/09 i 70/14); celu katastarsku opštinu Besni Fok (gradska opština Palilula) i cele katastarske opštine Brestovik i Grocka (gradska opština Grocka, koje se nalaze van područja Generalnog plana Beograda 2021);
grada Smedereva: celu katastarsku opštinu Šalince; i delove katastarskih opština Udovice, Seone i Smederevo (koje se nalaze na području Generalnog urbanističkog plana Smedereva, „Službeni list opštine Smederevo”, broj 9/06);
grada Požarevca: cele katastarske opštine Petka, Dubravica, Ostrovo, Kostolac Grad, Selo Kostolac i Rečica;
opštine Veliko Gradište: cele katastarske opštine Kisiljevo, Požeženo, Veliko Gradište, Ostrovo, Zatonje i Ram;
opštine Golubac: cele katastarske opštine Dobra, Brnjica, Golubac, Radoševac, Usije i Vinci;
opštine Majdanpek: cele katastarske opštine Topolnica, Mosna, Donji Milanovac, Boljetin, Golubinje;
opštine Kladova: cele katastarske opštine Kupuzište, Ljubičevac, Korbovo, Velesnica, Brza Palanka, Grabovica, Milutinovac, Vajuga, Rtkovo, Velika Vrbica, Mala Vrbica, Kostol, Kladovo, Kladušnica, Davidovac, Novi Sip, Tekija, Petrovo Selo, Manastirica, Podvrška, Velika Kamenica, Rečica i Reka; i
opštine Negotin: cele katastarske opštine Bukovče, Radujevac, Prahovo, Dušanovac, Mihajlovac i Slatina.
Prostorni plan sadrži, takođe, smernice i preporuke za usmeravanje razvoja i planiranje korišćenja, organizacije i izgradnje prostora u neposrednom okruženju infrastrukturnog koridora vodnog puta E80 – Dunav, koje obuhvata područje celih katastarskih opština obuhvaćenih gradova i opština ukupne površine od oko 5.155 km².
1.3. Granica područja prostornog plana
Granica područja Prostornog plana definisana je granicama celih katastarskih opština (osim na području u obuhvatu generalnih planova za Novi Sad, Beograd, Pančevo i Smederevo, kao i katastarskih opština Apatin, Bačka Palanka Grad, Bačka Palanka i Nova Palanka, gde se poklapa sa granicom koridora vodnog puta), trasom međunarodnog plovnog puta, delom državnom granicom Republike Srbije, kao i granicom Prostornog plana Republike Srbije.
Granica Prostornog plana prikazana je na referalnim kartama i opisno:
severoistočna granica: od tromeđe državnih granica Republike Srbije, Mađarske i Republike Hrvatske, oko p km 1.433, na teritoriji katastarske opštine Kolut, nastavlja spoljnom granicom katastarskih opština Bezdan, Bački Monoštor (grad Sombor) i Kupusina (opština Apatin), odnosno u nastavku se poklapa sa granicom koridora vodnog puta na teritoriji katastarske opštine Apatin do preseka sa granicom katastarske opštine Sonta (opština Apatin) kojom nastavlja u pravcu istoka i poklapa se sa spoljnom granicom katastarske opštine Bogojevo i Karavukovo (opština Odzaci), Vajska, Bođani, Plavna i Bačko Novo Selo (opština Bač), i Mladenovo, odnosno u nastavku se poklapa sa granicom koridora vodnog puta na teritoriji katastarskih opština Bačka Palanka Grad, Bačka Palanka i Nova Palanka do preseka sa granicom katastarske opštine Čelarevo (opština Bačka Palanka) kojom nastavlja u pravcu istoka i poklapa sa spoljnom granicom katastarske opština Gložan (opština Bački Petrovac); nastavlja spoljnom granicom katastarskih opštine Begeč, Futog i Veternik do preseka sa zapadnom granicom Generalnog plana Novog Sada, gde se u nastavku poklapa sa granicom koridora vodnog puta, do preseka sa severnom granicom katastarske opštine Kovilj, i nastavlja spoljnom granicom katastarske opštine Kovilj (grad Novi Sad); na teritoriji opštine Titel poklapa se sa granicom katastarskih opština Gardinovci, Lok i Titel, nakon čega nastavlja granicom katastarskih opština Knićanin i Čenta (grad Zrenjanin), odnosno Besni Fok i Kovilovo do preseka sa severnom granicom Generalnog plana Beograda, gde se u nastavku poklapa sa granicom koridora vodnog puta (grad Beograd), do preseka sa zapadnom granicom Generalnog plana Pančeva, gde se u nastavku poklapa sa granicom koridora vodnog puta, do granice sa katastarskom opštinom Ivanovo, i dalje nastavlja spoljnom granicom katastarske opštine Ivanovo (grad Pančevo); u nastavku se poklapa sa spoljnim granicama katastarskih opština Skorenovac, Kovin, Gaj i Dubovac (opština Kovin) i Banatska Palanka 1 (opština Bela Crkva) do granice sa Rumunijom u blizini p km 1.075, odakle nastavlja nizvodno, poklapajući se sa neposrednim zaštitnim pojasom, odnosno levom ivicom trase plovnog puta do tromeđe državnih granica Republike Srbije, Rumunije i Republike Bugarske, oko p km 845, na području katastarske opština Bukovče (opština Negotin); i
jugozapadna granica: od tromeđe državnih granica Republike Srbije, Mađarske i Republike Hrvatske, oko p km 1.433, na teritoriji katastarske opštine Kolut (grad Sombor) odakle nastavlja nizvodno, poklapajući se sa neposrednim zaštitnim pojasom vodnog puta, odnosno desnom stranom (osovine trase) koridora plovnog puta do preseka granice Republike Srbije i Republike Hrvatske na teritoriji katastarske opštine Neštin (opština Bačka Palanka); nastavlja spoljnim granicama katastarskih opština Neštin (opština Bačka Palanka), Susek, Banoštor, Čerević i Rakovac (opština Beočin) i Ledinci do preseka sa južnom granicom Generalnog plana Novog Sada, gde se u nastavku poklapa sa granicom koridora vodnog puta do preseka sa istočnom granicom Generalnog plana Novog Sada, kojom nastavlja do preseka sa granicom katastarske opštine Petrovaradin (grad Novi Sad), odakle se u nastavku poklapa sa spoljnim granicama katastarske opštine Sremski Karlovci (opština Sremski Karlovci); nastavlja spoljnom granicom katastarskih opština Čortanovci, Beška, Krčedin, Stari Slankamen i Novi Slankamen (opština Inđija), Surduk, Belegiš, Stari Banovci i Novi Banovci (opština Stara Pazova) do preseka sa zapadnom granicom Generalnog plana Beograda, gde se u nastavku poklapa sa granicom koridora vodnog puta do preseka istočne granice Generalnog plana Beograda, sa granicom katastarske opštine Grocka, i poklapa se sa spoljnim granicama katastarskih opština Grocka i Brestovik (grad Beograd) do preseka sa zapadnom granicom Generalnog plana Smedereva; u nastavku se poklapa sa granicom koridora vodnog puta do preseka sa istočnom granicom Generalnog plana Smedereva, odakle nastavlja spoljnim granicama katastarske opštine Šalince (grad Smederevo), Dubravica, Petka, Kostolac Grad, Selo Kostolac i Rečica (grad Požarevac), Zatonje, Kisiljevo, Veliko Gradište i Požeženo (opština Veliko Gradište), Vinci, Usije, Radoševac, Golubac, Brnjica i Dobra (opština Golubac), Boljetin, Donji Milanovac, Mosna, Topolnica (obilazeći zaliv Porečke reke) i Golubinje (opština Majdanpek) do preseka sa granicom katastarske opštine Brza Palanka (opština Kladovo); nastavlja spoljnom granicom katastarskih opština Brza Palanka i Kupuzište (opština Kladovo), Slatina, Mihajlovac, Dušanovac, Prahovo, Radujevac i Bukovče (opština Negotin) do tromeđe državnih granica Republike Srbije, Rumunije i Republike Bugarske, oko p km 845, na području katastarske opština Bukovče (opština Negotin).
1.4. Posebne namene područja prostornog plana
Ključne posebne namene područja Prostornog plana su: (1) deonica Panevropskog vodnog transportnog koridora VII Dunav kroz Republiku Srbiju; i (2) ostala vodoprivredna infrastruktura. Deonica koridora VII Dunav se pruža pravcem severozapad-jugoistok u dužini od oko 588 km (što je četvrtina ukupne dužine plovnog puta koji iznosi oko 2.415 km) i predstavlja: ključnu deonicu vodnog puta Srednjeg Podunavlja u domenu rečnog i multimodalnog i kombinovanog transporta; najatraktivniju nautičku deonicu na celom toku Dunava; značajan, ali nedovoljno iskorišćen potencijal međunarodnog vodnog puta E80 – Dunav i nautičkog turizma; vodni put sa brojnim ali i nedovoljno uređenim i opremljenim pratećim sadržajima. Ostala vodoprivredna infrastruktura koja je u funkcionalnoj vezi sa Dunavom, oslanja se na iskorišćavanje hidroenergetskog potencijala u okviru dve postojeće hidroelektrane (u daljem tekstu: HE) „Đerdap 1” i „Đerdap 2”, uz mogućnost izgradnje reverzibilne hidroelektrane (u daljem tekstu: RHE) „Đerdap 3”, zatim na sisteme i objekte za zaštitu od voda (nasipe, regulacije korita i obaloutvrde na sektoru Dunava u okviru 12 deonica prve linije zaštite od voda) i zaštitu voda, na izvorišta voda i dr.
Ostale posebne namene koje su prisutne u segmentima na području Prostornog plana, u delu vodnog zemljišta (akvatorije, vodnog priobalnog zemljišta i inundacionog područja u okviru neposredne odnosno šire zone zaštite vodnog puta), kao i u zoni neposrednog uticaja koridora vodnog puta su:
prirodne vrednosti (nacionalnog i međunarodnog značaja) sa 35 zaštićenih područja i oko 20 u postupku/planiranih za zaštitu, koje zahvataju oko 25% površine Prostornog plana, 80 km2 akvatorije i oko 260 km obale Dunava;
kulturne vrednosti, od arheoloških nalazišta iz perioda neolita (Starčevo, Vinča, Lepenski Vir i dr), Rimskog puta na Đerdapu, Puteva rimskih imperatora kroz Srbiju, rimskih gradova i utvrđenja (Viminacium, Diana i dr); srednjevekovnih utvrđenja (Bač, Petrovaradin, Beograd, Smederevo, Golubac, Ram, Kladovo i dr), od značaja ne samo za Republiku Srbiju već i podunavske zemlje i svetsku baštinu;
turističke vrednosti Dunava (nacionalnog i međunarodnog značaja) kao primarnog turističkog prostora (koji integriše najznačajnije turističke klastere Republike Srbije) i koji se sastoji iz tri zone, i to: Gornjeg Podunavlja (turističko-ekološke zone), Srednjeg Podunavlja (turističko-urbano-privredne zone) i Donjeg Podunavlja (turističko-istorijske zone) sa akvatorijom (u kojoj se nalaze 53 ade i deset stalnih sprudova) i atraktivnim priobaljem za nautičare;
zone ukrštanja sa Panevropskim drumskim Koridorom X (posebno autoputem kod Beške i Beograda) i drugim transnacionalnim i magistralnim infrastrukturnim sistemima (železničkom prugom, gasovodom, transnacionalnim gasovodom, produktovodom, optičkim kablovima);
zone razvoja logističkih centara i kombinovanog transporta;
zone sa značajnim rezervama energetskih izvora i mineralnih resursa i razvijenim rudarstvom (posebno u Kostolačkom lignitskom basenu, a potencijalno u Kovinskom lignitskom basenu i dr.); i
zone specijalne namene sa postojećim i planiranim graničnim prelazima i dugim graničnim pojasom prema Republici Hrvatskoj i Rumuniji u dužini od oko 367 km.
2. OBAVEZE, USLOVI I SMERNICE IZ PROSTORNOG PLANA REPUBLIKE SRBIJE I DRUGIH RAZVOJNIH DOKUMENATA
2.1. Prostorni plan Republike Srbije
Za područje Prostornog plana posebno su relevantne sledeće odredbe Prostornog plana Republike Srbije:
reka Dunav predstavlja prirodnu granicu Republike Srbije – prema Republici Hrvatskoj i Rumuniji. Granica na Dunavu uglavnom ide sredinom plovnog puta. U pogledu infrastrukture vodnog puta problemi su: delimična iskorišćenost u odnosu na raspoložive kapacitete, nepovezanost domaćeg saobraćaja sa vodnim putevima u Rajnskom i Dunavskom sistemu, loše stanje domaćih luka, pristaništa i flote (uz negativne efekte privatizacije), zapuštena mreža kanala hidrosistema „Dunav-Tisa-Dunav” (u daljem tekstu: HS DTD) (neophodno povećanje protočnosti), ugroženost strateške pozicije na Dunavu, i dr. Predviđa se unapređenje i razvoj rečnog transporta rehabilitacijom unutrašnjih vodnih puteva (sa obezbeđenjem čišćenja, produbljivanja, signalizacije i održavanja, rekonstrukcijom, izgradnjom i modernizacijom luka i izgradnjom marina, posebno na dunavskoj plovnoj mreži);
Dunav kao Panevropski koridor VII predstavlja potencijal za transdržavnu saradnju Republike Srbije kroz brojne inicijative koje tretiraju strateške teme zaštite i razvoja na području Podunavlja, kroz učešće u interesnim prostornim grupacijama – evroregionima (npr. „Dunav–Kriš–Mureš–Tisa”, „Danube 21”) i dr. Prostorna integracija i funkcionalna povezanost regionalnih celina neophodna je za ostvarenje veće teritorijalne kohezije i za jačanje razvojnih kapaciteta. U tom pogledu definisan je i dunavski pojas, odnosno širi prostor funkcionalno upućen ili povezan na reku Dunav, uključujući i pojas duž reke Save. Privredu, saobraćaj, turizam, kulturnu saradnju i druge oblike povezivanja stanovništva duž ove razvojne osovine, podržavaće planovi i projekti vezani za Koridor VII;
u područja ugrožene životne sredine ubrajaju se rečna pristaništa, kao i vode Dunava zbog uticaja prekograničnog zagađivanja i akumuliranja mulja (posebno u Đerdapskom jezeru). U oblasti zaštite životne sredine, strateški prioritet je poboljšanje kvaliteta površinskih i podzemnih voda. Zahteva se izrada plana upravljanja vodama za neposredni sliv Dunava, izgradnja sistema za prikupljanje, odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda, i obezbeđenje racionalnog korišćenja vode u industriji i energetici uvođenjem novih tehnologija i recirkulacije;
pored Specijalnog rezervata prirode (u daljem tekstu: SRP) Gornje Podunavlje (značajno područje za ptice – IBA područje i Ramsarsko područje), Labudovog okna, Koviljsko-petrovaradinskog rita i poplavnih područja uz Deliblatsku peščaru (Ramsarsko područje), koja su stekla međunarodni status zaštite, za zaštićena prirodna dobara predložena su i: Đerdapska klisura (Dunav, p km 1.050-950, za upis u Listu rezervata biosfere i Listu svetske baštine UNESCO), Negotinska krajina (Dunav p km 930-845, za upis u Ramsarsku listu) i Gornje Podunavlje (za upis u Listu rezervata biosfere). Prioritetna kulturna područja koja treba da uživaju poseban tretman su: područje Sremskih Karlovaca i Petrovaradinske tvrđave i priobalje Dunava sa starovekovnim objektima, rimskim limesom i srednjevekovnim tvrđavama od Beogradske tvrđave do Kladova i dr; i
Gornje Podunavlje i Donje Podunavlje definisani su kao primarne turističke destinacije sa manjim učešćem celogodišnje ponude. Izdvojeni su turing turistički pravci koji u koridoru Dunava obuhvataju: putne turing pravce – putevi/staze kulture, biciklizma i dr; plovne turing pravce u funkciji nautičkog turizma, za šta se predviđa izgradnja više rečnih marina; i dr.
2.2. DRUGI PLANSKI DOKUMENTI
2.2.1. Odluka o donošenju Regionalnog prostornog plana Autonomne pokrajine Vojvodine
Odlukom o donošenju Regionalnog prostornog plana Autonomne pokrajine Vojvodine („Službeni list AP Vojvodine”, broj 22/11 – u daljem tekstu: RPP APV) obuhvaćeno je oko 2.928 km² područja Prostornog plana (oko 65% površine), kao i veći deo dunavskog pojasa kroz Republiku Srbiju. Ovim planskim dokumentom predviđeno je postizanje većeg stepena funkcionalne integrisanosti sa okruženjem, kako susednih okruga i jedinica lokalne samouprave u Centralnoj Srbiji (posebno sa Šapcem, Beogradom i Smederevom), tako i sa susednim državama (Republikom Hrvatskom, Mađarskom i Rumunijom). Integraciji pogoduju izuzetan saobraćajno-geografski položaj Autonomne pokrajine Vojvodine i planirani razvoj infrastrukturnih i vodoprivrednih sistema, privrede i komplementarnih servisa, čime će jačati osovine nacionalnog, regionalnog i subregionalnog razvoja, te u njih integrisana funkcionalno-urbana područja. Poseban značaj za buduću integraciju teritorije Autonomne pokrajine Vojvodine sa okruženjem imaće upravo reka Dunav sa plovnim putem, te reke Sava i Tisa. Reka Dunav sagledana je u RPP APV kao veliki razvojni potencijal sa različitih aspekata (plovni, ekološki, privredni, turistički i dr). Za područje Prostornog plana relevantne su i sledeće odredbe RPP APV:
iako je rekonstruisana gotovo cela odbrambena linija na Dunavu, potrebno je izgraditi još oko 8 km nasipa u neposrednoj blizini naselja Čelarevo i Čerević;
Dunav sa svojim aluvionom ima veliki značaj u vodosnabdevanju i navodnjavanju. Vodosnabdevanje se obezbeđuje iz sledećih regionalnih sistema: Bački sistem sa naseljima gradova/opština Apatin, Sombor, Odzaci, Bač, Kula, Mali Iđoš, Bačka Topola, Vrbas, Srbobran, i Bečej; Južnobanatski sistem, koji koristi i aluvion Kovin – Dubovac, a snabdeva naselja gradova/opština Pančevo, Kovin, Opovo, Kovačica, Alibunar, Vršac, Plandište i Bela Crkva; Novosadski sistem koji snabdeva naselja gradova/opština Novi Sad, Beočin, Bački Petrovac, Bačka Palanka, Temerin, Žabalj i Zrenjanin; i dva mikroregionalna sistema (Odzaci – Bačka Palanka i Gardinovci – Čenta). Razvoj navodnjavanja zasnivaće se na povećanju vodozahvatnog kapaciteta na Dunavu (crpna stanica „Bezdan I”);
potencijalno iskorišćavanje većeg dela preostalog hidropotencijala Dunava ostvariće se izgradnjom HE „Novi Sad” („Beočin”) snage oko 250 MW i prosečne godišnje proizvodnje od oko 1.000 GWh/god;
u kontekstu zaštite voda, potrebna je izrada plana upravljanja vodama za neposredni sliv reke Dunav, prečišćavanje komunalnih i industrijskih otpadnih voda i izgradnja postrojenja za upravljanje otpadom;
nastaviće se podvodna eksploatacija uglja u rudniku „Kovin”, a potencijalno i na drugim lokalitetima duž desne obale Dunava (Čerević, Banoštor i Sremska Kamenica);
unapređenje i razvoj rečnog tranporta planira se rehabilitacijom unutrašnjih vodnih/plovnih puteva sa obezbeđenjem čišćenja, produbljivanja, signalizacije i održavanja, rekonstrukcijom, izgradnjom i modernizacijom luka, izgradnjom i uvođenjem RIS-a i izgradnjom marina na Dunavu. Takođe, predviđeni su i lokaliteti-zone, međunarodna pristaništa na Dunavu: Novi Sad, Apatin, Bogojevo, Beočin i Bačka Palanka. Osim Apatina (trenutno jedina marina sa odgovarajućim sadržajima), planirane su i sledeće marine: Novi Sad (nautički centar), Pančevo, Kovin, Bela Crkva, Bačka Palanka, Odzaci, Bač, Beočin, Sremski Karlovci, Inđija i Stara Pazova; pristaništa će se graditi i planirati na osnovu odgovarajuće planske dokumentacije, podstičući transport na unutrašnjim vodnim putevima;
trajektni prelazi preko reke Dunav utvrđeni su u zonama: Vajska – Vukovar (međudržavni), Futog – Veternik, Futog – Banoštor, Ivanovo – Ritopek i Stara Palanka – Ram;
tri turističke destinacije su posebno značajne za Prostorni plan: Gornje Podunavlje (tradicionalni centri Sombor i Apatin), Novi Sad – Fruška gora (tradicionalni centri Novi Sad i Bačka Palanka, te novi priobalni i niskoplaninski turistički centri) i Donje Podunavlje (tradicionalni centri Vršac i Bela Crkva, novi priobalni turistički centar i centar u Deliblatskoj peščari). Sve destinacije pripadaju tipu „destinacije sa dominantnom letnjom ponudom”. Vodni put Dunav, povezan sa Tisom i plovnim kanalima HS DTD predviđen je za razvoj nautičkog turizma. Takođe, duž Dunava se pružaju, u celosti ili delom, sledeće kulturne rute: „Put rimskih careva”, „Tvrđave na Dunavu”, vinske rute, i dr). Definisana je međunarodna biciklistička staza „Eurovelo”, ruta 6, koja se pruža uz Dunav. Razvoj lovišta i lovnog turizma imaće svoj oslonac upravo u lovištima u Gornjem Podunavlju i na Fruškoj gori;
sa aspekta zaštićenih prirodnih dobara, značajni su sledeći prostori i lokaliteti: Gornje Podunavlje, Dunavski lesni odsek Surduk – Stari Banovci, Ritovi Podunavlja i Dunavski park. U planskom periodu, status proglašenih zaštićenih područja zadržavaju Nacionalni park (u daljem tekstu: NP) Fruška Gora, parkovi prirode (u daljem tekstu: PP), i to: PP Tikvara i PP Begečka jama, SRP Deliblatska peščara, SRP Gornje Podunavlje, SRP Koviljsko-petrovaradinski rit, SRP Karađorđevo, SRP Bagremara; na osnovu prethodnih istraživanja i valorizacije, biće definisani status, prostorni obuhvat i režimi zaštite, za prostor oko reka Nere i Karaša, za Bogojevački rit, Slatine Bačke (Somborski salaši, slatine kod Sonte i Bogojeva), Dunavski lesni odsek od Surduka do Starih Banovaca, Hrastove šume uz Mostongu, Rit između Plavne i Bačkog Novog Sela, Fruškogorski lesni plato, Ritove Podunavlja, Lesni profil Čot, Stratigrafski profil Filijala Beočin.
prioritetno je (do 2015. godine), dalje razvijati rečni koridor Dunava, a infrastrukturnoj integraciji doprineće i dalji razvoj Koridora H, izgradnjom dvokolosečne pruge sa mostom preko Dunava i izgradnjom jednog Ro-Ro terminala na Dunavu.
2.2.2. Uredba o utvrđivanju Regionalnog prostornog plana Timočke krajine
Uredbom o utvrđivanju Regionalnog prostornog plana Timočke krajine („Službeni glasnik RS”, broj 51/11 – u daljem tekstu: RPP Timočke krajine) obuhvaćeno je oko 24% teritorije Prostornog plana, ili oko 1.099 km² (na delovima teritorije opština Majdanpek, Kladovo i Negotin). RPP Timočke krajine predviđeno je postizanje većeg stepena funkcionalne integrisanosti na prostoru Timočke krajine, kao i sa ostalim delovima Republike Srbije (sa susednim funkcionalnim područjima) i međunarodnim okruženjem. Integraciji pogoduju saobraćajno-geografski položaj i planirani razvoj infrastrukturnih i vodoprivrednih sistema, kao i dalji razvoj industrije prerade ruda sa pratećim delatnostima, što će se odraziti i na osovine regionalnog i subregionalnog razvoja područja, a posebno na pojedine urbane i industrijske centre, energetski kompleks, turističke regije, kao i druga područja posebne namene. Za područje Prostornog plana relevantne su i sledeće odredbe RPP Timočke krajine o: prostornom razvoju (prostorno-funkcionalna integrisanost i transgranično povezivanje, podsticanje razvoja poljoprivrede, turizma, rekreacije i sl, uređenje plovno-nautičkog koridora, iniciranje transgraničnih programa i dr); prostorno funkcionalnim uticajima koji su uspostavljeni između centara različitog hijerarhijskog ranga, a koji opredeljuju formiranje timočke razvojne osovine (kao primarnog regionalnog funkcionalno-urbanog sistema na pravcu Niš – Knjaževac – Zaječar – Negotin – Kladovo); planskim rešenjima usmerenim ka privrednoj i saobraćajnoj međuregionalnoj integraciji područja (pravcima Majdanpek – Donji Milanovac – Kladovo, Bor – Donji Milanovac, Kladovo – Brza Palanka – Negotin i dr); kao i o razvoju rečnog saobraćaja, povećanju efikasnosti i unapređenju tehnologije u prevozu robe i putnika, povezivanju sa putnom i železničkom mrežom, i usklađivanju sa potrebama razvoja privrede i naselja u blizini plovno-nautičkog puta, međunarodnoj saradnji u pogledu razvoja infrastrukturnih sistema (razvoj hidroenergetskih sistema „Đerdap 1”, „Đerdap 2” i potencijalno sistema „Đerdap 3”, te razvoj vodnog puta E80), očuvanju prirodnih resursa i održivog razvoja, zajedničkom nastupu kod EU i drugih relevantnih međunarodnih asocijacija za realizaciju razvojnih programa, privredne i druge saradnje i jačanju partnerstva na svim nivoima.
2.2.3. Izmene i dopune Regionalnog prostornog plana administrativnog područja grada Beograda
Izmenama i dopunama Regionalnog prostornog plana administrativnog područja grada Beograda („Službeni list grada Beograda”, broj 38/11 – u daljem tekstu: RPP AP Beograda) nisu menjana polazišta i planska rešenja iz prethodnog Regionalnog prostornog plana („Službeni list grada Beograda”, broj 10/04) od značaja za Prostorni plan. RPP AP Beograda obuhvaćeno je oko 6,6% teritorije Prostornog plana, ili oko 300 km2 (na delu teritorije grada Beograda koji obuhvata deonicu koridora vodnog puta od Batajnice do Ritopeka). Za područje Prostornog plana relevantne su sledeće odredbe RPP AP Beograda: održiv prostorni razvoj Koridora VII, koji svojim geostrateškim položajem, ekonomskim, ekološkim i kulturnim potencijalima nudi mogućnost kooperacije (umrežavanja) dunavskih gradova; razvoj teretnog i putničkog saobraćaja, čime se stvaraju bolji uslovi za razvoj tranzitnog, nautičkog, izletničkog, lovnog i eko turizma i sportskog ribolova; uređenje koridora Dunava i opremanje pratećim sadržajima u funkciji vodnog puta i korisnika plovnog i nautičkog puta, i dr. Istaknuto je da Dunavski pojas treba da zadrži sve karakteristike prostora u kome dominiraju aktivnosti vezane za potencijale kao što su poljoprivreda, ribarstvo, lovstvo, turizam, rekreacija i sl. Potencirani su elementi prirodnih vrednosti, predela i pejsaža, uz nužno preplitanje sa konkuretnim ekonomskim aktivnostima koje ih neće ugroziti. Data je mogućnost razvoja slobodnih zona kao najdinamičnijih formi aglomeriranja delatnosti (komplementarnih funkcija i kompatibilnih razvojnih programa), čime se inicira saradnja industrijsko-urbanih centara sa lučko-pristanišnim.
2.2.4. Uredba o utvrđivanju Prostornog plana područja infrastrukturnog koridora autoputa E-75, deonica Beograd-Niš
Uredbom o utvrđivanju Prostornog plana područja infrastrukturnog koridora autoputa E-75, deonica Beograd-Niš („Službeni glasnik RS”, br. 69/03 i 121/14) obuhvaćeno je oko 0,7% teritorije Prostornog plana, ili oko 34 km2 (na delu teritorije gradske opštine Grocka) za infrastrukturni koridor autoputa. Utvrđena su rešenja za koridor autoputa: izgrađena (kratka) deonica autoputa E-75 (M-1), koja tangira katastarsku opštinu Grocka, zona ukrštanja planirane deonice koridora autoputa-obilaznice Bubanj Potok – Vinča sa Dunavom (mostom) sa zaštitnim pojasevima, kao i zona uticaja koridora autoputa. Utvrđen je plan veza infrastrukturnih sistema sa okruženjem, kao i uticaj infrastrukturnog koridora na životnu sredinu, prirodna i nepokretna kulturna dobra. Utvrđene su okvirne površine za magistralne infrastrukturne sisteme u infrastrukturnom koridoru. Ustanovljeni su režimi korišćenja prostora i pravila za uređivanje zaštitnih pojaseva infrastrukturnih sistema.
2.2.5. Uredba o utvrđivanju Prostornog plana područja infrastrukturnog koridora autoputa E-75, Subotica – Beograd (Batajnica)
Uredbom o utvrđivanju Prostornog plana područja infrastrukturnog koridora autoputa E-75, Subotica – Beograd (Batajnica) („Službeni glasnik RS”, br. 69/03, 36/10 i 143/14) obuhvaćeno je oko 5,7% teritorije područja Prostornog plana, ili oko 263 km2 (na delovima teritorije opštine Inđija i grada Novog Sada) za infrastrukturni koridor autoputa. Utvrđena su rešenja za koridor autoputa: izgrađena deonica autoputa E-75 koja prolazi kroz katastarske opštine Beška i Kovilj sa zaštitnim pojasevima kao i zona uticaja koridora autoputa; zona ukrštanja koridora sa Dunavom (postojećim i planiranim mostom) kod Beške; prateći objekti u funkciji autoputa i korisnika saobraćaja; plan veza infrastrukturnih sistema sa okruženjem, kao i uticaji infrastrukturnog koridora na životnu sredinu, prirodna i nepokretna kulturna dobra. Vodni transport je istaknut kao vrlo važan segment budućeg privrednog, a naročito turističkog razvoja ovog prostora (multimodalnost, izgradnja pojedinih kapaciteta pristaništa, kao i kapaciteta nautičkog turizma), što će se detaljnije utvrditi kroz valorizaciju potencijala međunarodnog vodnog puta Dunav.
2.2.6. Uredba o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene infrastrukturnog koridora državnog puta I reda br. 21 Novi Sad – Ruma – Šabac i državnog puta I reda br. 19 Šabac – Loznica
Uredbom o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene infrastrukturnog koridora državnog puta I reda br. 21 Novi Sad – Ruma – Šabac i državnog puta I reda br. 19 Šabac-Loznica („Službeni glasnik RS”, broj 40/11), obuhvaćeno je svega oko 1,5% teritorije područja Prostornog plana, ili oko 78 km2 (na delovima teritorije grada Novog Sada i opštine Sremski Karlovci). Planom su utvrđene sledeće zone: zona putnog koridora, zona neposredne zaštite, zona šire zaštite i područje koje je u funkcionalnoj vezi sa linijskim sistemom. Data su planska rešenja za koridor državnih puteva I reda br. 19 i I reda br. 21; zona ukrštanja koridora sa Dunavom (planirani most kod Petrovaradina); prateći objekti u funkciji puta i korisnika saobraćaja, veza infrastrukturnih sistema sa okruženjem, kao i uticaji infrastrukturnog koridora na životnu sredinu, prirodna i nepokretna kulturna dobra. Vodni transport će imati poseban značaj u ukupnom razvoju multimodalnosti, usled planiranog razvoja infrastrukturnih sistema i kroz jačanje funkcija Novog Sada kao centra multimodalnog transporta.
2.2.7. Odluka o donošenju Prostornog plana područja posebne namene Fruške gore do 2022. godine
Odlukom o donošenju Prostornog plana područja posebne namene Fruške gore do 2022. godine („Službeni list APV”, broj 16/04 – u daljem tekstu: PPPPN „Fruška gora”) obuhvaćeno je 7% teritorije Prostornog plana, odnosno 316,82 km² (na delovima teritorija opština Inđija i Sremski Karlovci i grada Novog Sada). Obuhvaćen je prostor posebnih prirodnih, kulturno-istorijskih i turističkih vrednosti, na kom su utvrđene zone zaštite I, II i III stepena, kao i zone od interesa za razvoj turističko-rekreativnih aktivnosti. Utvrđena su pravila: korišćenja, uređenja i zaštite prirode, poljoprivrednog, šumskog zemljišta i dr; uređenja i održivog prostornog razvoja (mreže naselja i stanovništva, ruralnih područja, privrednih delatnosti, javnih službi, infrastrukturnih sistema i dr). Predviđeno je intenzivnije korišćenje vodnog puta, posebno u turističko-rekreativne svrhe, što uslovljava rekonstrukciju i izgradnju odgovarajuće infrastrukture, kao i revitalizaciju postojećih i izgradnju novih putničkih pristaništa i marina sa pratećim sadržajima, u skladu sa evropskim standardima.
2.2.8. Odluka o donošenju Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode „Deliblatska peščara”
Odlukom o donošenju Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode „Deliblatska peščara” („Službeni list APV”, broj 8/06) obuhvaćeno je 5% teritorije Prostornog plana, ili oko 233 km² (na delu teritorije opštine Kovin). Obuhvaćen je prostor posebnih prirodnih i turističkih vrednosti, na kom su utvrđene zone zaštite I, II i III stepena. Utvrđena su pravila: korišćenja, uređenja i zaštite prirode i uređenja i održivog prostornog razvoja (mreže naselja, stanovništva, infrastrukturnih sistema, turizma i dr).
2.2.9. Odluka o donošenju Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode „Stari Begej – Carska bara”
Odlukom o donošenju Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode „Stari Begej-Carska bara” („Službeni list APV”, broj 8/09) obuhvaćeno je 1% teritorije Prostornog plana, ili oko 50 km2 (na delu teritorije grada Zrenjanina). Obuhvaćen je prostor posebnih prirodnih vrednosti, na kom su utvrđene zone zaštite I, II i III stepena. Utvrđena su pravila: korišćenja, uređenja i zaštite prirode i uređenja i održivog prostornog razvoja (turizma i lokalnih komplementarnih aktivnosti, stanovništva, infrastrukturnih sistema i dr).
2.2.10. Odluka o donošenju Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode „Koviljsko-petrovaradinski rit”
Odlukom o donošenju Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode „Koviljsko-petrovaradinski rit” („Službeni list APV”, broj 3/12 – u daljem tekstu: PPPPN SRP „Koviljsko-petrovaradinski rit”) obuhvaćeno je 7% teritorije Prostornog plana, ili oko 354 km2 (na delu teritorije grada Novog Sada, te opština Sremski Karlovci, Titel i Inđija). Obuhvaćen je prostor posebnih prirodnih vrednosti SRP „Koviljsko-petrovaradinski rit” ukupne površine oko 5.895 ha, u kom su utvrđeni režimi zaštite I, II i III stepena. PPPPN SRP „Koviljsko-petrovaradinski rit” zasniva se na očuvanju Koviljsko-petrovaradinskog rita kao zaštićenog prirodnog dobra, njegovom korišćenju u skladu sa propisanim merama zaštite i razvoju područja u skladu sa raspoloživim potencijalima i resursima, ostvarivanju kompatibilnosti prirodnih i kulturnih dobara i razvoja područja u sklopu turističke destinacije Fruške gore i tranzitnog turističkog pravca prvog stepena (Koridor H i Koridor VII). Utvrđena su pravila: korišćenja, uređenja i zaštite prirode i uređenja i održivog prostornog razvoja (turizma i lokalnih komplementarnih aktivnosti, stanovništva, infrastrukturnih sistema i dr). Prioritetna planska rešenja od značaja za ovaj prostorni plan su iz domena razvoja vodnog saobraćaja: formiranje marine kod Sremskih Karlovaca i putničkog pristaništa kod Čortanovačke šume i Sremskih Karlovaca.
2.2.11. Odluka o donošenju Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode „Gornje Podunavlje”
Odlukom o donošenju Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode „Gornje Podunavlje” („Službeni list APV”, broj 3/12) obuhvaćeno je oko 11% teritorije Prostornog plana, ili oko 555 km2 (na delu teritorije grada Sombora i opštine Apatin). Obuhvaćen je prostor posebnih prirodnih vrednosti, na kom su utvrđene zone zaštite I, II i III stepena. Gornje Podunavlje uživa i međunarodnu zaštitu: kao stanište ptica (IBA područje), biljaka i dnevnih leptira (IPA, PBA), upisano je u Ramsarsku listu kao značajno vlažno područje u skladu sa Ramsarskom konvencijom, deo je EMERALD mreže kojom su obuhvaćena područja značajna za zaštitu i očuvanje divljih biljnih i životinjskih vrsta i njihovih staništa, i predstavlja potencijalni rezervat biosfere (program UNESCO-a „Man and Biosphere” – MaB). Utvrđena su pravila: korišćenja, uređenja i zaštite prirode i uređenja i održivog prostornog razvoja (turizma i lokalnih komplementarnih aktivnosti, stanovništva, infrastrukturnih sistema i dr). Posebna pažnja posvećena je višenamenskom korišćenju prostora na potezu Bezdan – Bogojevo, koje je jedno od tri najveća planirana izvorišta vode u Vojvodini za regionalno vodosnabdevanje, a naslonjeno je na aluvijum Dunava.
2.2.12. Uredba o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene sistema produktovoda kroz Republiku Srbiju
(Sombor-Novi Sad-Pančevo-Beograd-Smederevo-Jagodina-Niš)
Uredbom o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene sistema produktovoda kroz Republiku Srbiju (Sombor – Novi Sad – Pančevo – Beograd – Smederevo –Jagodina – Niš) („Službeni glasnik RS”, broj 19/11 – u daljem tekstu: PPPPN sistema produktovoda kroz Republiku Srbiju), obuhvaćeni deo teritorije Prostornog plana (prilikom ukrštanja sa Dunavom) tretiran je kao pojas energetskog infrastrukturnog sistema za cevovodni transport naftnih derivata. Za područje Prostornog plana relevantne su sledeće odredbe PPPPN sistema produktovoda kroz Republiku Srbiju: logistički centar sistema je u Pančevu u okviru rafinerije Pančevo (odakle polaze dva kraka, severni prema Novom Sadu i Somboru, i južni prema Smederevu i Nišu), lokacije terminala, posebno u Beogradu (moguće lokacije Gornji Zemun, Veliko Selo, Leštane) i Smederevu (u blizini stovarišta NIS a.d, Novi Sad, uzvodno od kovinskog mosta, na desnoj obali, naspram Smederevske ade); trasa produktovoda sa dve deonice ispod korita Dunava (podbušivanjem) kod Smedereva i Beograda.
2.2.13. Uredba o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene transnacionalnog gasovoda „Južni tok”
Uredbom o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene transnacionalnog gasovoda „Južni tok” („Službeni glasnik RS”, br. 119/12 i 46/13) tretiran je energetski infrastrukturni sistem za cevovodni transport gasa pod visokim pritiskom. Obuhvaćeno je oko 22% teritorije Prostornog plana, ili oko 1.012 km2 (prilikom ukrštanja koridora gasovoda sa vodnim putem Dunavom) na teritoriji sledećih opština/gradova: Sombor, Bač, Bačka Palanka, Zrenjanin, Titel, Stara Pazova, Palilula (grad Beograd), Pančevo, Kovin i Smederevo. Ukrštanja gasovoda „Južni tok” sa rekom Dunav, a time i vodnim putem, predviđena su podbušivanjem ili polaganjem gasovoda u koritu reke. Planirana ukrštanja su predviđena između Smedereva i Kovina (oko p km 1.110), zatim između Besnog Foka i Surduka (oko p km 1.204, krak ka Republici Srpskoj) i između Bačkog Novog Sela i Sotina (oko p km 1.318, krak ka Republici Hrvatskoj).
2.2.14. Uredba o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene Kostolačkog ugljenog basena
Uredbom o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene Kostolačkog ugljenog basena („Službeni glasnik RS”, broj 1/13 – u daljem tekstu: PPPPN Kostolačkog ugljenog basena) obuhvaćeno je 3% teritorije Prostornog plana, ili oko 136 km2 (na delovima teritorije Grada Požarevca). Osnovni cilj PPPPN Kostolačkog ugljenog basena je obezbeđenje prostornih uslova za održivi prostorni razvoj, racionalnu eksploataciju ležišta lignita, nafte i gasa kao i drugih resursa u Kostolačkom basenu, te za neutralisanje ili ublažavanje negativnih razvojnih, ekoloških i socio-ekonomskih posledica eksploatacije i prerade energetskih i drugih resursa. U obuhvatu PPPPN Kostolačkog ugljenog basena je i arheološko nalazište „Viminacijum”. Povećanje saobraćajne dostupnosti i integrisanje turističke ponude planirano je: izgradnjom pristana za brodove na Dunavu, realizacijom državnog puta pored desne obale Dunava (sa pešačko-biciklističkom stazom), te izgradnjom marine na Dunavu (i Velikoj Moravi) kao prihvatnog nautičkog punkta za stacionarna i tranzitna plovila. Deo turističke ponude zasnivaće se na akvatoriji i priobalju Dunava (na sektoru od Dubravice do Rečice, u dužini od oko 30 km), sa mogućnošću pristajanja kruzing turističkih brodova i razvoja nautičkog i drugih vidova turizma na vodi, kulturno istorijskim znamenitostima arheološkog parka „Viminacijum” i drugih spomenika kulture i povoljnom geo-saobraćajnom položaju područja (na deonici panevropskog vodnog Koridora VII – Dunavu, i gravitacionoj zoni panevropskog kopnenog koridora autoputa E-75, deonica Beograd-Niš). Istaknuta je neophodnosti izgradnje novog drumskog mosta na Dunavu (na potezu između Dubravice i Rama. U domenu plovidbene infrastrukture planirana je i izgradnja robnog pristaništa na dunavskom kanalu u Kostolcu, pored termoelektrane (u daljem tekstu: TE) „Kostolac A”. Deonica rečnog sistema Dunava dopunjavaće se objektima za zaštitu kvaliteta voda (realizacijom postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (u daljem tekstu: PPOV) u Kostolcu). U delu priobalja Dunava gde se predviđa razvoj površinskog kopa „Drmno” izvršiće se rekonstrukcija sistema odbrane priobalja od uspora voda Dunava kroz sinhronizovanu izradu tehničke dokumentacije za vodoprivredne i rudarske aktivnosti.
2.2.15. Uredba o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka „Đerdap”
Uredbom o utvrđivanju Prostornog plana područja Nacionalnog parka „Đerdap” („Službeni glasnik RS”, broj 43/13 – u daljem tekstu: PPPPN NP „Đerdap”) obuhvaćeno je 19% teritorije Prostornog plana, ili oko 852 km2 (na delovima teritorija opština Golubac, Majdanpek i Kladovo). Obuhvaćen je prostor posebnih prirodnih i kulturnih vrednosti, na kom su utvrđene zone zaštite I, II i III stepena. Zaštita prirodnih vrednosti i dobara ostvarivaće se formiranjem i funkcijama mreže zaštićenih i ekološki značajnih područja od nacionalnog i međunarodnog značaja, kojom dominira NP „Đerdap” na preko 41% površine područja PPPPN NP „Đerdap”, zatim očuvanjem zaštićenih i strogo zaštićenih vrsta divlje flore i faune, fenomena geonasleđa i ključnih obeležja predela, uz obezbeđenje institucionalno-organizacione podrške i umrežavanja svih relevantnih aktera zaštite prirode. Utvrđena su planska rešenja u domenu: usklađivanja razvoja i zaštite prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara; razvoja šumarstva i poljoprivrede; razvoja mreže i funkcije naselja i turističkih centara (sa primarnim centrom Donjim Milanovcem); razvoja suprastrukture i infrastrukture; i dr. Funkcija turizma je definisana kao kompatibilna osnovnoj nameni uz smernice za: razvoj drumskog i vodnog transporta i njegovog povezivanja sa turističko-rekreativnim lokalitetima; razvoj celogodišnje rekreativno-sportske ponude u prostoru i uređenje obale (putnička pristaništa, marine za plovila, pristaništa za čamce, nautički centri); stimulisanje domaćinstava za razvoj seoskog turizma i dr. Postojeća turistička ponuda biće tehničko-tehnološki i organizaciono unapređena i funkcionalno zaokružena, posebno u pogledu uređenja, opremanja i korišćenja sadržaja ponude u priobalju, na „Putu rimskih careva” i u brdsko-planinskom pojasu NP „Đerdap”. Viši kvalitet dostupnosti i integrisanosti područja PPPPN NP „Đerdap” sa okruženjem ostvariće se: održavanjem međunarodnog plovnog puta, modernizacijom i izgradnjom prateće infrastrukture (pristana i marina), osavremenjavanjem i rehabilitacijom državnih puteva prvog i drugog reda i železničke pruge, razvojem javnog saobraćaja, uređenjem evropske biciklističke staze br. 6 i evropske pešačke staze br. 4. Planirani su sledeći turistički i nautički centri: Golubac (gradski turistički centar), Donji Milanovac (turistički centar NP „Đerdap”), Porečki zaliv (nautički centar) i Kladovo (gradski turistički centar). Prioritet ima remont hidromehaničke opreme prevodnica na HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2”, što će biti od posebnog značaja za unapređenje funkcija vodnog puta.
2.2.16. Uredba o izmenama i dopunama Uredbe o utvrđivanju Prostornog plana područja infrastrukturnog koridora autoputa E-75, deonica Beograd – Niš
Uredbom o izmenama i dopunama Uredbe o utvrđivanju Prostornog plana područja infrastrukturnog koridora autoputa E-75, deonica Beograd-Niš („Službeni glasnik RS”, broj 121/14) nisu menjana polazišta i planska rešenja važećeg Prostornog plana područja infrastrukturnog koridora autoputa E-75, deonica Beograd-Niš („Službeni glasnik RS”, broj 69/03) od značaja za Prostorni plan. Izvršene su promene sledećih delova plana: položaj infrastrukturnih sistema u koridoru, sprovođenje prostornog plana i referalne karate prostornog plana. Prostornim planom područja infrastrukturnog koridora autoputa E-75, deonica Beograd-Niš obuhvaćeno je oko 0,7% teritorije ovog Prostornog plana, ili oko 34 km2 (na delu teritorije gradske opštine Grocka) za infrastrukturni koridor autoputa. Utvrđena su rešenja za koridor autoputa: izgrađena (kratka) deonica autoputa E-75 (M-1), koja tangira katastarsku opštinu Grocka, zona ukrštanja planirane deonice koridora autoputa – obilaznice Bubanj potok – Vinča sa Dunavom (mostom) sa zaštitnim pojasevima, kao i zona uticaja koridora autoputa. Utvrđen je plan veza infrastrukturnih sistema sa okruženjem.
2.2.17. Uredba o izmenama i dopunama Prostornog plana područja infrastrukturnog koridora autoputa E-75, Subotica – Beograd (Batajnica)
Uredbom o izmenama i dopunama Prostornog plana područja infrastrukturnog koridora autoputa E-75, deonica Subotica – Beograd (Batajnica), („Službeni glasnik RS”, broj 143/14) nisu menjana polazišta i planska rešenja važećeg Prostornog plana područja infrastrukturnog koridora autoputa E-75, deonica Subotica – Beograd („Službeni glasnik RS”, br. 69/03 i 36/10) od značaja za Prostorni plan. Izvršene su promene sledećih delova plana: položaj infrastrukturnih sistema u koridoru, sprovođenje prostornog plana i referalne karate prostornog plana. Prostornim planom područja infrastrukturnog koridora autoputa E-75, deonica Subotica – Beograd (Batajnica) obuhvaćeno je oko 5,7% teritorije Prostornog plana, ili oko 263 km2 (na delovima teritorije opštine Inđija i grada Novog Sada) za infrastrukturni koridor autoputa. Utvrđena su rešenja za koridor autoputa: izgrađena deonica autoputa E-75 koja prolazi kroz katastarske opštine Beška i Kovilj sa zaštitnim pojasevima kao i zona uticaja koridora autoputa; zona ukrštanja koridora sa Dunavom kod Beške; prateći objekti u funkciji autoputa i korisnika saobraćaja, plan veza infrastrukturnih sistema sa okruženjem.
2.2.18. Uredba o utvrđivanju Regionalnog prostornog plana za područje Podunavskog i Braničevskog upravnog okruga
Uredbom o utvrđivanju Regionalnog prostornog plana za područje Podunavskog i Braničevskog upravnog okruga („Službeni glasnik PC”, broj 8/15 – u daljem tekstu: RPP Podunavskog i Braničevskog UO) obuhvaćeno je oko 6% teritorije Prostornog plana, ili oko 325 km2 (na delovima teritorije gradova Smederevo i Požarevac, te opštine Veliko Gradište). Ovim planskim dokumentom predviđeno je postizanje većeg stepena funkcionalne integrisanosti u okvirima prostora Podunavskog i Braničevskog okruga sa drugim delovima Republike (sa susednim funkcionalnim područjima, tj. okruzima, beogradskog metropolitenskog područja, opštinama Centralne i Istočne Srbije, te Autonomnom pokrajinom Vojvodinom) i sa međunarodnim okruženjem (susednim pograničnim opštinama i regionima u Rumuniji). Integraciji pogoduju saobraćajno-geografski položaj i planirani razvoj infrastrukturnih i vodoprivrednih sistema, kao i dalji razvoj industrije prerade ruda sa pratećim delatnostima, što će se odraziti i na osovine regionalnog i subregionalnog razvoja područja, a posebno na pojedine urbane i industrijske centre, energetski kompleks, turističke regije, kao i druga područja posebne namene. Za područje Prostornog plana relevantne su i sledeće odredbe RPP Podunavskog i Braničevskog UO o: prostornom razvoju (prostorno-funkcionalna integrisanost i transgranično povezivanje, podsticanje razvoja poljoprivrede, turizma, rekreacije i sl, uređenje plovno-nautičkog koridora i iniciranje transgraničnih programa i dr.); planiranoj izgradnji marine na području Rama i pristaništa u Kostolcu u neposrednoj blizini arheološkog lokaliteta Viminacijum; izgradnji robnih pristaništa za potrebe TE Kostolac; nastavku aktivnosti na izgradnji nove luke Smederevo; novom pristaništu na Dunavu; rekonstrukciji postojećeg (kod naselja Ram) i izgradnji novog skelskog prelaza (na lokaciji starog pristaništa Dubravica); izgradnji saobraćajnog koridora na desnoj obali Dunava od državnog puta (u daljem tekstu: DP) I reda br. 24 kod (Smederevsko-kovinskog) mosta na Dunavu do Rama (veza sa DP I reda 108 – opština Veliko Gradište) sa pratećom pešačko-biciklističkom stazom. Grad Smederevo označen je kao potencijalna makro lokacija izgradnje intermodalnih terminala i razvoja logističkog centra od nacionalnog značaja.
2.3. Ostali relevantni dokumenti
2.3.1. Ključne međunarodne konvencije i strategije od značaja za prostorni razvoj i uređenje Koridora VII
U procesu prostornog razvoja i uređenja Koridora VII i integracije sa zemljama dunavskog sliva, Republika Srbija će morati da primenjuje strateške evropske dokumente, posebno evropsku politiku prostornog/teritorijalnog razvoja (Teritorijalna agenda EU do 2020. godine, Vodeći principi za održiv prostorni razvoj evropskog kontinenta), Geteboršku strategiju i strategiju Evropa 2020 (Strategija za mudar, održiv i inkluzivan rast, kao zamena za Lisabonsku strategiju), kao i brojne sporazume i konvencije (međunarodne, evropske, transgranične i prekogranične). Za razliku od Teritorijalne agende iz 2007 godine, u kojoj je transport imao značajnije mesto, prema Teritorijalnoj agendi EU do 2020. godine (Teritorijalna agenda Evropske unije do 2020. godine – Ka inkluzivnoj, pametnoj i održivoj Evropi raznovrsnih regiona), usvojenoj 2011. godine, dostupnost različitih vidova saobraćaja, uključujući i vodni transport, predstavlja preduslov teritorijalnog povezivanja, kao peti od šest prioriteta prostornog razvoja. Poseban značaj pridaje se intermodalnim rešenjima i daljem razvoju transevropske transportne mreže. U pratećem dokumentu Agende (Stanje i perspektive prostora EU – ažurirana verzija), unutrašnji vodni putevi su označeni kao nezamenjive arterije, sa velikim uticajem na industrijski, urbani i kulturni razvoj, ali bez dalje razrade. Strategija Evropa 2020. transport vidi kroz prizmu modernizacije svih vidova saobraćaja, smanjenje emisija ugljen-dioksida, dalji razvoj logistike i „inteligentno” upravljanje. Vodni transport nesporno je jedan od vidova transporta koji je najbliži ciljevima ove strategije.
U prostorno-funkcionalnom smislu, od posebnog značaja za Republiku Srbiju u procesu evrointegracija jeste Zajednička sveobuhvatna strategija za zemlje dunavskog sliva (Strategija Evropske unije za Dunavski region sa Akcionim planom), koju je Evropska komisija usvojila decembra 2010. godine i čije prioritetne oblasti (stubovi) su:
povezivanje Podunavskog regiona (poboljšanje mobilnosti i intermodalnosti; podsticanje održive energetike; podsticanje kulture i turizma kao i direktnih kontakata među ljudima);
zaštita životne sredine u Podunavlju (ponovno uspostavljanje i očuvanje kvaliteta voda; upravljanje rizicima po životnu sredinu; očuvanje biodiverziteta, predela i kvaliteta vazduha i zemljišta);
rad na prosperitetu Podunavlja (razvoj društva zasnovanog na znanju kroz istraživačku delatnost, obrazovanje i informacione tehnologije; podrška konkurentnosti preduzeća; ulaganja u ljude i njihove veštine);
jačanje Podunavskog regiona (dalji razvoj institucionalnih kapaciteta i saradnje; zajednički rad na jačanju bezbednosti).
S obzirom da je urađena po ugledu na Strategiju za region Baltika (2009), Dunavska strategija EU sadrži i Akcioni plan na osnovu kojeg će se realizovati prioritetni projekti u Podunavlju. Izrada strategije za zemlje dunavskog sliva omogućila je formiranje trećeg velikog transnacionalnog područja u Evropi (pored Mediterana i Baltika), u čijem obuhvatu se nalazi 14 zemalja (devet članica EU i pet zemalja različitog statusa u odnosu na EU). Jedan od ključnih zadataka Dunavske strategije je unapređenje Dunava kao transportnog koridora, radi povezivanja sistema Rajna–Majna–Dunav tj. Baltičkog i Crnog mora i jeftinije prekomorske trgovine između Evrope i Azije.
Zainteresovanost EU za Dunavski koridor predstavlja značajnu obavezu Republike Srbije u budućim aktivnostima vezanim za njegov prostorni razvoj, uređenje i zaštitu, kao i za unapređenje vodnog puta na teritoriji Republike Srbije. Strateški okvir politike unutrašnjeg vodnog transporta u Republici Srbiji i unapređenja vodnog puta u Koridoru VII baziraće se na Evropskoj transportnoj politici, odnosno Beloj knjizi Evropske Komisije iz 2011. godine: Mapa puta za jedinstveno evropsko transportno područje – Ka konkurentnom i resursno efikasnom transportnom sistemu, Zakonu o potvrđivanju Evropskog sporazuma o glavnim unutrašnjim vodnim putevima od međunarodnog značaja (AGN) („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, br. 13/13 i 4/14), Evropskom sporazumu o važnim međunarodnim linijama za kombinovani transport sa pratećim postrojenjima (AGTC, 1991) sa Protokolom o kombinovanom transportu na unutrašnjim plovim putevima uz AGTC (1997) objedinjenim Zakonom o ratifikaciji Evropskog sporazuma o važnim međunarodnim linijama za kombinovani transport i pratećim postrojenjima (AGTC) („Službeni list SCG – Međunarodni ugovori”, broj 7/05) i Zakonom o potvrđivanju Evropskog sporazuma o međunarodnom transportu opasnog tereta na unutrašnjim plovnim putevima (ADN) („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, broj 3/10).
Bela knjiga iz 2011. godine sadrži 40 konkretnih inicijativa do 2020. godine koje bi trebalo da doprinesu stvaranju konkurentnog transportnog sistema kojim će se povećati mobilnost i otkloniti glavne prepreke u ključnim oblastima, uključujući povećanje potrošnje goriva i zapošljavanje. Izneti predlozi bi istovremeno trebalo da smanje zavisnost Evrope od uvoznog goriva, kao i emisije ugljen-dioksida. Ciljevi nove transportne politike do 2050. godine obuhvataju: nestanak automobila koji koriste konvencionalna goriva u gradovima; udeo održivih goriva sa niskim sadržajem ugljenika od 40% u avijaciji; smanjenje emisija za bar 40% prilikom brodskog transporta robe morima; prebacivanje 50% međugradskog prevoza putnika i robe na srednjim distancama sa drumskog na železnički i vodni transport; smanjenje emisije ugljen-dioksida u sektoru transporta za 60% do polovine ovog veka. Uloga vodnog transporta je, u tom smislu, višestruka. Očekuje se da ovaj vid transporta preuzme veću ulogu u raspodeli transporta po vidovima, zbog čega je potrebno obnoviti i dograditi odgovarajuću infrastrukturu, povezati unutrašnje plovne puteve sa morskim lukama gde god je to moguće, uspostaviti savremene sisteme za upravljanje saobraćajem (ERTMS, ITS, SSN i VTS, RIS) i generalno unaprediti multimodalnost. Do 2030. godine predviđa se završetak TEN-T mreže, što znači da se predviđa i završetak započetih projekata na Koridoru VII, odnosno prioritetnoj transevropskoj transportnoj rečnoj osi broj 18 (Rajna-Majna-Dunav).
Uslovi eksploatacije Dunava kao međunarodnog plovnog puta regulisani su Konvencijom o režimu plovidbe na Dunavu („Službeni list FNRJ”, broj 8/49 i „Službeni list SRJ – Međunarodni ugovori”, broj 6/98) (Beogradska konvencija, 1948). Ovom konvencijom garantovana je slobodna plovidba i propisane su obaveze zemalja potpisnica da vodni put održavaju na utvrđenom tehničkom nivou i da obezbede sigurnu plovidbu. Obaveze zemalja potpisnica ove konvencije utvrđuju se preporukama Dunavske komisije koja sada obuhvata 11 zemalja dunavskog sliva. U skladu sa AGN sporazumom izvršena je klasifikacija mreže unutrašnjih vodnih puteva u Pregledu osnovnih standarda i parametara evropske mreže vodnih puteva („Plava knjiga”, UNECE, 2006), uključujući i Dunav na teritoriji Republike Srbije. Plovidbeni standardi se još uvek sagledavaju na osnovu preporuka Dunavske komisije. Usvajanjem Zakona o potvrđivanju Evropskog sporazuma o glavnim unutrašnjim vodnim putevima od međunarodnog značaja (AGN) omogućeno je bliže utvrđivanje kategorizacije deonica međunarodnog plovnog puta Dunavom kroz Republiku Srbiju, pri čemu će se posebno razmotriti mogućnost razgraničenja kategorije plovnog puta VIc i VII na p km 1.170, u zoni Beograda.
Zakonom o ratifikaciji Evropskog sporazuma o važnim međunarodnim linijama za kombinovani transport i pratećim postrojenjima (AGTC) utvrđeni su tehnički i operativni uslovi koje treba da ispune terminali u rečnim lukama da bi se kvalifikovali kao luke od međunarodnog značaja za kombinovani transport. Evropski akcioni program za promovisanje prevoza na unutrašnjim vodama (NAIADES) predstavlja važan okvir za bolju integraciju unutrašnjih vodnih puteva (IWW), razvijanje odgovarajuće infrastrukture vodnog puta, modernizaciju i poboljšanje flote u pogledu ekoloških zahteva i upotrebu savremenih informacionih i komunikacionih tehnologija za poboljšanje plovidbe. Jedan od prioritetnih projekata je poboljšanje vodnog puta u Panevropskom transportnom koridoru VII.
Iako je vodni transport ekološki najpovoljniji vid transporta, evidentirani negativni uticaji vodnog transporta na životnu sredinu u Koridoru VII u Republici Srbiji moraju da se svedu na minimum u skladu sa Okvirnom direktivom o vodama (WFD, 2000), Konvencijom o proceni uticaja na životnu sredinu u prekograničnom kontekstu (ESPO konvencija, UNECE, 1991), evropskim direktivama iz domena zaštite životne sredine i Zakonom o potvrđivanju Konvencije o saradnji na zaštiti i održivom korišćenju reke Dunav („Službeni list SRJ – Međunarodni ugovori”, broj 2/03 – u daljem tekstu: Konvencija o zaštiti Dunava), kao i na osnovu Preporuka Dunavske komisije za sprečavanje zagađenja voda Dunava prouzrokovanog plovidbom (1998).
Konvencija o zaštiti Dunava je glavni instrument za saradnju i prekogranično upravljanje vodama u slivu reke Dunav, čijim sprovođenjem koordinira Međunarodna komisija za zaštitu reke Dunav (ICPDR) uspostavljanjem zajedničkih prioriteta i strategije za poboljšanje stanja Dunava i njegovih pritoka. Republika Srbija je 2003. godine stupila u članstvo ove komisije i ratifikovala Konvenciju o zaštiti Dunava. Ključne obaveze zemalja potpisnica Konvencije su jačanje saradnje, harmonizacija i koordinacija mera na: očuvanju, poboljšanju i racionalnom korišćenju površinskih i podzemnih voda; održivom razvoju i zaštiti životne sredine slivnog područja; zaštiti i obnovi ekosistema (naročito zaštićenih i vodenih), kontroli hazarda i smanjenju opterećenja Crnog mora zagađenjima, primeni principa zagađivač plaća i prevencije. Posebno je izdvojen značaj planskih aktivnosti i mera koje se preduzimaju za smanjenje transgraničnog uticaja u: ispuštanju otpadnih voda, nutrijenata i hazardnih supstanci, regulacionim radovima na kontroli režima površinskih (u vodotocima) i podzemnih voda i zaštiti od poplava, planiranom korišćenju hidroenergije, kontroli i smanjenju negativnih uticaja postojećih hidrotehničkih objekata (akumulacija, hidroelektrana i sl.) na životnu sredinu, hidrološke uslove i ekosisteme, i dr. U tom kontekstu izdvojeni su sledeći zadaci od značaja za planiranje prostornog razvoja i uređenje dunavskog sliva i Koridora VII: utvrđivanje izvorišta podzemnih voda, zona njihove zaštite i mera za prevenciju i smanjenje zagađivanja nutrijentima, agrohemikalijama i drugim hazardnim materijama; procena uticaja planiranih aktivnosti na kvalitet voda; evaluacija značaja različitih elemenata biotopa za rečni ekosistem i utvrđivanje mera za poboljšanje ekoloških uslova u vodenim ekosistemima i dr.
U sklopu aktivnosti na sprovođenju Konvencije o zaštiti Dunava, Međunarodna komisija za zaštitu reke Dunav (ICPDR) utvrdila je deklaraciju Dunavski sliv – reke u srcu Evrope (Dunavska deklaracija, 2004), kojom su potvrđene međudržavne obaveze na: implementaciji Okvirne direktive o vodama (WFD) i Direktive o proceni i upravljanju rizicima od poplava (2007), pre svega izradom plana upravljanja rečnim slivom i implementacijom Akcionog programa za održivu zaštitu od poplava u slivu Dunava (2004); smanjenju ukupne količine organskih materija u slivu Dunava do 2019. godine radi postizanja dobrog ekološkog statusa i obnove ekološki održive ravnoteže tih materija u Crnom moru; prestanku ispuštanja neprečišćenih otpadnih voda naselja sa više od 10.000 ES i svih velikih industrijskih pogona do 2015. godine; postepenom prestanku ispuštanja materija koje predstavljaju najveći rizik za vodene ekosisteme u Dunavskom slivu i značajnom smanjenju ispuštanja ostalih materija, izmeni trenda fizičke degradacije vodenih ekosistema vraćanjem sekcija Dunava i njegovih pritoka u prirodno stanje (obnovom poplavnih područja, ponovnim povezivanjem vlažnih i retenzionih područja i minimiziranjem uticaja novih projekata na fizičku degradaciju ekosistema); zaštiti, očuvanju i obnovi biološke raznovrsnosti i različitih staništa (posebno retkih i ugroženih vrsta) i jedinstvenog ekosistema Delte Dunava; osiguranju da razvoj poljoprivrednog sektora ne dovede do degradacije kvaliteta životne sredine Dunava i njegovih pritoka, razvoju inventara emisija i transgranične mreže monitoringa za ocenu kvaliteta vode Dunava, i dr.
Na subregionalnom nivou (četiri zemlje u slivu reke Save) potpisani su Okvirni sporazum o slivu reke Save, Protokol o režimu plovidbe uz Okvirni sporazum o slivu reke Save i Sporazum o izmenama Okvirnog sporazuma o slivu reke Save i Protokola o režimu plovidbe uz Okvirni sporazum o slivu reke Save, a zatim je donet Zakon o ratifikaciji Okvirnog sporazuma o slivu reke Save, Protokola o režimu plovidbe uz Okvirni sporazum o slivu reke Save i Sporazuma o izmenama Okvirnog sporazuma o slivu reke Save i Protokola o režimu plovidbe uz Okvirni sporazum o slivu reke Save („Službeni list SCG – Međunarodni ugovori”, broj 12/04) u cilju razvoja međunarodne plovidbe i uspostavljanja integralnog i održivog upravljanja vodama, čijim sprovođenjem koordinira Međunarodna komisija za sliv reke Save.
Za primenu evropskih direktiva i konvencija u slivu Dunava značajna je saradnja u okviru aktivnosti Međunarodne komisije za zaštitu reke Dunav (ICPDR), Dunavske komisije i Međunarodne komisije za sliv reke Save. Sa aspekta održivog korišćenja i zaštite voda ključna je primena Okvirne direktive o vodama (WFD). Ova direktiva uključuje obavezu izrade plana upravljanja slivom reke Dunav za sve zemlje u slivu. Do 2015. godine oročeno je ostvarivanje utvrđenih ciljeva Okvirne direktive o vodama (WFD) u dunavskom slivu i Koridoru VII – postizanje dobrog ekološkog i hemijskog statusa svih površinskih i podzemnih vodnih tela ili najmanje dobar ekološki potencijal i dobro hemijsko stanje za značajno modifikovana i veštačka vodna tela.
Ciljevi, uslovi i obaveze utvrđene ovom direktivom razrađeni su prvim Planom upravljanja slivom reke Dunav sa Zajedničkim programom mera (DRBMP, 2009), koji predstavlja platformu za koordiniranje implementacije Okvirne direktive o vodama (WFD) na nivou celog sliva između 14 podunavskih zemalja. Zasnovan je na nacionalnim planovima upravljanja slivom reke Dunav, izuzev za teritoriju Republike Srbije za koju plan tek treba da se pripremi zajedno sa programom mera. Zbog toga je za Republiku Srbiju veliki broj značajnih pitanja obrađenih ovim planom, naročito za period do 2015. godine, ostao nedefinisan i otvoren za utvrđivanje u skladu sa Zakonom o vodama. Ključne obaveze utvrđene Planom upravljanja slivom reke Dunav koje se odnose na Republiku Srbiju i područje Prostornog plana obuhvataju sledeće aktivnosti i propozicije za period do 2015. godine i srednjoročni period:
unapređenje vodnog statusa površinskih i podzemnih voda – redukcija zagađenja do nivoa zahtevanog za ostvarenje dobrog ekološkog i hemijskog statusa voda: do 2015. godine rekonstrukcijom i izgradnjom osam sistema za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih komunalnih voda za naselja, od kojih se ni jedno ne nalazi na području ili u neposrednom okruženju Prostornog plana, a u srednjoročnom periodu predviđenim sekundarnim (izuzetno i tercijarnim) prečišćavanjem otpadnih voda za sva naselja sa više od 10.000 ES; redukcija emisije azota okvirno za 12% (sa dominantnih 6-9 kg/ha/god na 3-6 kg/ha/god i manje od 3 kg/ha/god na području Prostornog plana) i fosfora za 21% (sa preovlađujućih 60-75 i 30-45 kg/km2/god na 45-60 i manje od 30 kg/km2/god na području Prostornog plana) primenom najbolje prakse zaštite životne sredine (BEP) u poljoprivredi, najbolje dostupne tehnologije (BAT) u poljoprivredi i industriji;
unapređenje kontinuiteta rečnog ekosistema i kretanja ribljih vrsta, uspostavljanjem veza plavnih područja-vlažnih staništa sa rečnim ekosistemom i prohodnosti barijera za ribe, s tim da se ostvarivanje dobrog ekološkog statusa ili dobrog ekološkog potencijala ne očekuje do 2015. godine, već u srednjoročnom periodu – najviši prioritet dat je izradi studije opravdanosti za uspostavljanje prohodnosti đerdapskih brana za migratorne riblje vrste i srednji prioritet za barijeru (ustavu) na Tamišu u odnosu na ostale barijere (ustave na vezama Tamiša i HS DTD sa Dunavom) na području Prostornog plana, do 2015. godine predviđeno je uspostavljanje veza plavnih područja-vlažna staništa sa rečnim ekosistemom za četiri zaštićena prirodna dobra – vlažna staništa od kojih je samo Gornje Podunavlje na području Prostornog plana;
među budućim infrastrukturnim projektima koji mogu da imaju efekat na slivno područje i podležu posebnoj analizi u skladu sa obavezama iz Okvirne direktive o vodama (WFD) naznačeno je proširenje i uređenje deonice vodnog puta u zoni Apatina.
Nedostajući zadaci, prioriteti i mere za ostvarivanje ciljeva Okvirne direktive o vodama (WFD) na našem delu području sliva reke Dunav i na području Prostornog plana utvrdiće se na osnovu nacionalnog plana upravljanja ovim slivom i rizicima od poplava.
Zajedničkom izjavom o vodećim principima za razvoj unutrašnje plovidbe i zaštite životne sredine u slivu reke Dunav (Međunarodna komisije za zaštitu reke Dunav (ICPDR), Dunavska komisija i Međunarodna komisije za sliv reke Save, 2007), u ostvarivanju dobrog ekološkog statusa i dobrog ekološkog potencijala poseban značaj dat je primeni integralnog pristupa u planiranju prostornog razvoja predela duž reke Dunav i usklađivanju konfliktnih interesa na pojedinim deonicama reke između planiranog razvoja vodnog puta i uticaja na vodene ekosisteme i status voda; ili između zahtevanog očuvanja i obnove zaštićenih prirodnih i ekološki visokovrednih rečnih predela i ekosistema i uticaja na plovnost međunarodnog puta.
Imajući u vidu izuzetnu koncentraciju prirodnog i kulturnog nasleđa na području Prostornog plana i njegovog neposrednog okruženja, za prostorni razvoj i uređenje Koridora VII relevantna je primena sledećih međunarodnih konvencija: Zakon o potvrđivanju Konvencije o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, broj 102/07) na osnovu koje je razvijena Smaragdna mreža (EMERALD mreža područja od posebne važnosti za zaštitu prirode) i mreža Natura 2000 (u fazi pripreme), Zakon o potvrđivanju Konvencije o očuvanju migratornih vrsta divljih životinja („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, broj 102/07) (Bonska konvencija), Zakon o potvrđivanju Konvencije o biološkoj raznovrsnosti („Službeni list SRJ – Međunarodni ugovori”, broj 11/01 i „Službeni list SCG – Međunarodni ugovori”, broj 16/05), Konvencija o močvarama koje su od međunarodnog značaja, naročito kao staništa ptica močvarica („Službeni list SFRJ – Međunarodni ugovori”, broj 9/77) (Ramsarska konvencija), Zakon o ratifikaciji Konvencije o zaštiti svetske kulturne i prirodne baštine („Službeni list SFRJ”, broj 56/74), i dr; kao i evropskih konvencija i rezolucija: Zakon o potvrđivanju Evropske konvencije o predelu („Službeni glasnik RS”, broj 4/11), Zakon o potvrđivanju Okvirne konvencije o zaštiti i održivom razvoju Karpata („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, broj 102/07), Zakon o ratifikaciji Konvencije o zaštiti evropskog arhitektonskog blaga („Službeni list SFRJ – Međunarodni ugovori”, broj 4/91), Zakon o potvrđivanju Evropske konvencije o zaštiti arheološkog nasleđa (revidirana) („Službeni glasnik RS”, broj 42/09), Rezolucije o kulturnim rutama Saveta Evrope i dr.
Konačno, međunarodnim dokumentima obuhvaćen je (posredno i neposredno) i energetski značaj Dunava. U Teritorijalnoj agendi EU iz 2007. godine (što je dobrim delom zadržano i u Teritorijalnoj agendi EU iz 2011. godine), pitanja energetske infrastrukture, energetske efikasnosti i cena energije zauzimaju veoma značajno mesto i dovode se u vezu sa regionalnim identitetom i diverzitetom. U tom smislu, svaki region može doprineti štednji energije i eksploataciji obnovljivih energetskih resursa dok se kao odgovor na sve veću uvoznu zavisnost ističe uvođenje decentralizovanije, efikasnije, sigurnije i ekološki prihvatljivije proizvodnje obnovljive energije. Energetska strategija EU (Energija 2020: Strategija za konkurentnu, održivu i sigurnu energetiku), koja je usvojena 10. novembra 2010. godine ima pet prioriteta i to: dostizanje energetski efikasne Evrope; kreiranje stvarno integrisanog panevropskog energetskog tržišta; jačanje prava korisnika i dostizanje najvišeg nivoa sigurnosti i bezbednosti; jačanje liderske pozicije Evrope na polju energetske tehnologije i inovacija; i jačanje spoljne dimenzije energetskog tržišta EU.
Udeo obnovljivih izvora energije u EU sve je veći i 2007. godine iznosio je gotovo 20% u ukupno proizvedenoj električnoj energiji. Strategija ocenjuje da se u EU 45% energije proizvede u postrojenjima sa niskom emisijom gasova sa efektom staklene bašte (nuklearne i hidroelektrane). Eksploatacija HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2” regulisana je Zakonom o potvrđivanju Konvencije između Savezne vlade SRJ i Vlade Rumunije o eksploataciji i održavanju hidroenergetskih i plovidbenih sistema „Đerdap 1” i „Đerdap 2” („Službeni list SRJ – Međunarodni ugovori”, broj 7/98).
Prekogranična saradnja od značaja za područje Prostornog plana ostvaruje se u okviru: IPA prekograničnih programa Republike Srbije sa Rumunijom, Republikom Bugarskom, Mađarskom i Republikom Hrvatskom; prekogranične saradnje područja sa prirodnim vrednostima (posebno u okviru aktivnosti na formiranju prekograničnog rezervata biosfere Dunav-Drava-Mura, karpatskih područja, mreže dunavskih parkova), evropskog zelenog pojasa (to jest donjepodunavskog zelenog koridora duž granice sa Rumunijom), evropskog puta kulture (Dunavski put) i Evroregiona („Dunav-Kriš-Moriš-Tisa”, „Dunav 21” i dr).
2.3.2. Ostala dokumentacija
Prostorni plan usaglašen je sa nacionalnim i regionalnim dokumentima, kao što su:
Strategija razvoja železničkog, drumskog, vodnog, vazdušnog i intermodalnog transporta u Republici Srbiji za period 2008-2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 4/08), prema kojoj je jedan od ciljeva potpuna integrisanost transportne mreže Republike Srbije u transevropsku transportnu mrežu. U okviru realizacije ovog cilja potrebno je prioritetno obaviti rehabilitaciju, rekonstrukciju i izgradnju Panevropskog koridora VII, u skladu sa međunarodnim sporazumima i obavezama Republike Srbije po preporukama Dunavske komisije. Istaknuta je neophodnost smanjenja negativnog uticaja transporta na životnu sredinu, u skladu sa principima održivog razvoja, kao i stabilnog načina finansiranja razvoja i izgradnje Dunavskog koridora (luka, pristaništa, robno-transportnih terminala, mreže intermodalnog transporta, turizma i dr.) za šta je posebno zainteresovana EU.
Generalni plan i studija izvodljivosti za unutrašnji vodni transport u Republici Srbiji (2006), čiju izradu je finansirala Evropska agencija za rekonstrukciju (EAR), a u kojima je istaknuta neophodnost investiranja u infrastrukturu na međunarodnim unutrašnjim plovnim putevima u Republici Srbiji, posebno na reci Dunav, uz procenu da je za rehabilitaciju i održavanje sistema unutrašnjih plovnih puteva u Republici Srbiji u narednih deset godina potrebno oko 290 miliona evra.
Nacionalna strategija održivog razvoja („Službeni glasnik RS”, broj 57/08) u kojoj se među pet nacionalnih prioriteta, nalazi proširenje i unapređenje saobraćajne infrastrukture, transevropske mreže i intermodalnog transporta u ukupnom prevozu robe i putnika, a posebno rečnog saobraćaja na Dunavu, što će se pozitivno odraziti na porast zaposlenosti, sektor usluga i poboljšanje međunarodne konkurentnosti privrede.
Nacionalna strategija Srbije za pristupanje Srbije i Crne Gore Evropskoj uniji (2005) gde su relevantne sledeće odredbe o: postojanju značajnih prirodnih pogodnosti i neiskorišćenim potencijalima za razvoj rečnog saobraćaja (koji je prema svim preporukama EU identifikovan kao jedan od najpropulzivnijih vidova saobraćaja); planiranom preusmeravanju tokova roba u Evropi sa drumskog na rečni saobraćaj uz unapređenje kvaliteta usluga i očuvanje okoline; obavezama Republike Srbije u uređenju koridora Dunav (uklanjanje ograničenja vodnog transporta, liberalizacija i usaglašavanje regulative rečnog saobraćaja sa standardima EU, kompenzacionim merama u okviru državne pomoći javnom transportu s ciljem obezbeđivanja nediskriminatorskih uslova na tržištu i dr).
Strategija razvoja turizma Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 91/06); Odluka o utvrđivanju strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 44/05); Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014–2024. godine („Službeni glasnik RS”, broj 85/14); Strategija upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine („Službeni glasnik RS”, broj 29/10); Strategija razvoja šumarstva Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 59/06); i dr.
Konsultovani su i drugi razvojni i planski dokumenti: prostorni planovi jedinica lokalnih samouprava na koridoru vodnog puta (Apatin, Bač, Bačka Palanka, Bela Crkva, Beočin, Inđija, Kovin, Sremski Karlovci, Titel, Stara Pazova, Pančevo, Smederevo, Golubac, Majdanpek, Kladovo i dr.); Master plan razvoja turizma Sremskih Karlovaca; Master plan turističke destinacije Gornje Podunavlje (kojim je dat set atraktivnih programa u vezi sa aktiviranjem Karapandze, Monoštorskog rita, Bajskog kanala i sela Bački Breg, Kolut, Bezdan sa Banjom, Bački Monoštor sa termalnim vodama i Kupusina i dr); Master plan turističke destinacije Donje Podunavlje; Master plan kulturno-istorijske rute „Put rimskih careva”; Generalni master plan saobraćaja u Srbiji (projekat finansiran od strane Evropske komisije); Prethodna studija opravdanosti i generalni projekat za novo mehanizovano teretno pristanište u Beogradu, „Ehting” d.o.o, 2007; „Rečne luke i pristaništa Srbije”, specijalno izdanje u okviru lista „Luka Beograd”, a.d. „Luka Beograd” a.d, 2004/2005; Studija prostornog razmeštaja regionalnih deponija i transfer stanica na području Autonomne pokrajine Vojvodine (Pokrajinski sekretarijat za arhitekturu, urbanizam i graditeljstvo, 2006. godina), Studija mreže marina na Dunavu u Autonomnoj pokrajini Vojvodini (Pokrajinski sekretarijat za privredu 2006. godina); Program uređenja osnovnog nautičkog puta Dunavom kroz Srbiju „DUNAV 2005” (Međunarodni naučni forum „Dunav – reka saradnje”, Ministarstvo trgovine turizma i usluga Srbije, 2005. godina); Studija „Transport na unutrašnjim plovnim putevima” (Saobraćajni fakultet, Beograd, 2007); kao i ostali strateški, razvojni i akcioni planovi i dokumenti za pojedine gradove i opštine na koridoru (opštinski ekološki akcioni planovi, lokalni ekološki akcioni planovi, strateški planovi u oblasti upravljanja vodama, opštinski planovi upravljanja otpadom, opštinski programi razvoja turizma, studije o prirodnim i kulturnim dobrima i dr.); i dr.
3. SKRAĆENI PRIKAZ I OCENA POSTOJEĆEG STANjA
(POTENCIJALI I OGRANIČENjA, SWOT ANALIZA)
3.1. Postojeće stanje
3.1.1. Vodni put i prateća infrastruktura
Dunav kao vodni put od međunarodnog značaja predstavlja primarni resurs mreže vodnih puteva na teritoriji Republike Srbije, koju pored Dunava čine reke Sava i Tisa, sa mrežom kanala HS DTD. Nasuprot relativno povoljnim prirodnim uslovima, vodni transport (teretni, putnički i turistički) u Republici Srbiji do sada nije zauzimao mesto koje mu pripada po ekonomičnosti i ekološkim prednostima. Tokom protekle dve decenije, unutrašnji vodni transport i prateća infrastruktura u Republici Srbiji dospeli su u vrlo teško stanje usled različitih spoljnih i unutrašnjih faktora, prateće ekonomske i finansijske krize i nejasne tranzicione politike. Održavanje i razvoj unutrašnje plovidbe i prateće infrastrukture praktično su onemogućeni, što je posebno dovelo do stagnacije i narušavanja osnovnih funkcija rečne infrastrukture. Vodni transport, kako teretni, tako putnički i turistički, sa pratećom infrastrukturom daleko je ispod obima ili kapaciteta koje pruža Dunav na toku kroz Republiku Srbiju.
Analiza i ocena stanja Koridora VII kroz Republiku Srbiju ukazuje na sledeće:
Robni promet na mreži unutrašnjih vodnih puteva u Republici Srbiji, uključujući Dunav kao njen najznačajniji element, u periodu od 1992. godine do 2000. godine, imao je stalnu tendenciju opadanja. Nakon 2000. godine, zabeležen je rast ukupnog robnog prometa Dunavom, kako tranzitnog, tako i unutrašnjeg (2002. godine iznosio je 7,7 miliona t, a 2008. godine oko 17,5 miliona t, što je približno oko 85% u odnosu na ukupan promet na unutrašnjim vodnim putevima Republike Srbije) iako nije bilo značajnijih ulaganja u vodni transport i prateću infrastrukturu.
Republika Srbija bi trebalo da ispuni tehničke i druge plovidbene uslove na Dunavu za klase VIc i VII koje dopuštaju plovidbu velikih sastava nosivosti od 9.800 do 18.000 t, odnosno od 14.500 do 27.000 t i rečno-morskih i morsko-rečnih brodova nosivosti do 5000 t.
Na delu Dunava od Bezdana do Beograda (okvirno od p km 1.433 do p km 1.167) potrebno je zadovoljiti klasu VIc. Na ovoj deonici postoje 24 kritična sektora (od kojih je 17 na zajedničkoj deonici vodnog puta između Republike Srbije i Republike Hrvatske) koji ograničavaju plovidbu.
Na delu Dunava od Beograda do đerdapskih akumulacija (okvirno od p km 1.167 do p km 863) koji je u zoni značajnijeg uspora od akumulacija HE „Đerdap 1” (p km 943) i HE „Đerdap 2” (p km 863) kao i nizvodno do srpsko-bugarske granice (p km 845), plovidbeni uslovi zavise od režima eksploatacije hidroenergetskog sistema. Potrebno je zadovoljiti propisanu klasu VII vodnog puta, gde se na pojedinim potezima javljaju problemi: nedovoljna širine plovnog puta (koja se s obzirom na morfologiju Đerdapske klisure ne može menjati racionalnim merama, što uslovljava obavezno naizmeničnu uzvodnu ili nizvodnu plovidbu mimoilazećih plovila/sastava); hidromehaničke opreme prevodnica na hidroenergetskom i plovidbenom sistemu (u daljem tekstu: HEPS) „Đerdap” (neophodan remont); i povremene smetnje plovidbi u periodu pojave malih voda, zbog ostataka nemačkih ratnih brodova potopljenih krajem Drugog svetskog rata (neophodno uklanjanje potopljenih plovila).
Sa stanovišta prostorne i funkcionalne organizacije planskog područja, prostorni raspored i broj luka otvorenih za međunarodni saobraćaj je zadovoljavajući; većina luka ima fizičke mogućnosti za proširenje na postojećim teritorijama; sve luke izuzev luka u Bačkoj Palanci, Smederevu i Beočinu imaju vezu sa zaleđem drumskim i železničkim saobraćajnicama. Da bi vodni transport na Dunavu u Republici Srbiji bio konkurentan i integrisan u ostale vidove saobraćaja, većina luka mora biti osposobljena za kombinovani saobraćaj sa odgovarajućom infrastrukturom (jedino luka u Beogradu poseduje specijalizovani kontejnerski terminal za manipulaciju kontejnera bruto težine do 50 t, dok ostale luke nude raznovrsne usluge i uglavnom su specijalizovane za opšti i rasuti teret). Luke u Novom Sadu, Pančevu i Beogradu su opremljene objektima i uređajima za prihvat, tretman i odlaganje otpadnih materija i zauljenih otpadnih voda, dok luka u Bačkoj Palanci ima samo uređaj za prihvat čvrstog otpada.
Osnovni problemi luka na Dunavu su: nedovoljna privredna aktivnost usled nedostatka roba za pretovar, kako u tranzitu tako i u uvozu/izvozu, nezadovoljavajuće stanje većine luka i lučke infrastrukture, ali i odsustvo adekvatne, pre svega železničke veze sa okruženjem. U pogledu godišnjeg obima transporta i kapaciteta, luke sa najvećim obimom pretovara na Dunavu su: Beograd, Novi Sad, Pančevo, Smederevo i Prahovo (sa značajnim ograničenjima zbog nedovoljnog ulaganja u njihovo održavanje i modernizaciju). Unapređenje rada luka (posebno luka otvorenih za međunarodni saobraćaj) zahteva investicije države u razvoj lučke infrastrukture, jasno definisanu politiku u oblasti vlasničkih prava nad lukama i lučkom infrastrukturom, kao i angažovanje Agencije za upravljanje lukama.
Stanje flote u Republici Srbiji (sa uglavnom zastarelih 450 plovila sa raspoloživim kapacitetom transporta od oko 435.000 t) i prateće infrastrukture, izuzetno je teško i potpuno odražava stanje vodnog transporta. Rehabilitacija flote zahteva značajniju podrške države što će uticati i na oporavak domaćeg unutrašnjeg vodnog transporta u celini kao i na rad aktivnih brodogradilišta (uglavnom u privatnom sektoru) koja posluju relativno dobro.
Nerazvijena je i nekvalitetna mreža putničkih pristaništa i marina (uglavnom u većim gradskim i pojedinim turističkim centrima) koja ne ispunjava sve uslove propisane postojećim propisima i nije usklađena sa razmeštajem turistički atraktivnih lokaliteta, u prvom redu kulturnog i prirodnog nasleđa. Izuzetak predstavlja terminal za međunarodni putnički saobraćaj „Luke Beograd” a.d.
Prevoz putnika Koridorom VII, odnosno koridorom Rajna-Dunav u smislu važeće saobraćajne strategije EU, kroz Republiku Srbiju ima pre svega turistički karakter u vidu rečnih krstarenja, koji osetno raste svake godine i predstavlja osnovu za razvoj značajne privredne aktivnosti u oblastima transporta, turizma, trgovine i drugih usluga.
Realizacijom RIS-a, koja je započeta početkom 2009. godine, učinjen je prvi korak u primeni informaciono-upravljačkih tehnologija u vodnom transportu u Republici Srbiji (kojom se prate hidrografske promene na svim sektorima Dunava i vrši prilagođavanje i obeležavanje plovnog puta u skladu sa ažurnim uslovima plovnosti i daje prognoza do četiri dana).
Evidentirani su negativni uticaji vodnog transporta, odnosno plovila i plutajućih objekata na životnu sredinu (ispuštanjem, izlivanjem ili deponovanjem predmeta i materija, uključujući derivate ulja) koji se određenim merama i aktivnostima, moraju svesti na minimum.
3.1.2. Vodoprivreda
Za područje Prostornog plana od posebne važnosti su sledeći vodoprivredni aspekti: hidrološko-vodoprivredni uslovi za integralno uređenje, korišćenje i zaštitu voda; hidroenergetski potencijali i uslovi njihovog optimalnog korišćenja; sistemi zaštite priobalja, koji je osnovni preduslov korišćenja voda Dunava i šire zone u njegovom priobalju; sistemi komunalne infrastrukture u zoni priobalja, posebno zaštićena izvorišta; objekti melioracionih sistema, od kojih vitalno zavisi iskorišćenje najkvalitetnijih zemljišnih potencijala Republike Srbije, posebno u Vojvodini.
Dunav, sa preko 5.350 m3 prosečnog protoka, predstavlja oko 42% hidroenergetskog potencijala Republike Srbije, sa dve postojeće HE („Đerdap 1” i „Đerdap 2”) i mogućnošću realizacije HEPS „Novi Sad ”, RHE „Đerdapa 3” i HE Turnu Magurele – Nikopolj (Rumunija-Republika Bugarska) nizvodno od HE „Đerdap 2”.
Sistem za zaštitu od spoljnih i unutrašnjih voda vrlo je složen i realizovan na većem delu toka Dunava (sastoji se iz nasipa, regulacija korita i obaloutvrda) na 12 deonica, od čega pet na teritoriji Centralne Srbije (D1 i od D3 do D6) i na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine (od D7 do D12 i D17), uz potrebu dopune/izgradnje na nekoliko deonica (u blizini naselja Čelarevo i Čerević i dr). HS DTD (sa osnovnom kanalskom mrežom dužine oko 960 km) skladno je inkorporiran i predstavlja najvažniji hidrotehnički sistem Republike Srbije, od koga zavisi bezbednost Bačke i Banata. HS DTD se koristi i za snabdevanje vodom industrije, a delom je degradiran zbog upuštanja otpadnih voda iz naselja i industrija. Zahteva revitalizaciju, povećanje protočnosti i proširenje funkcija. Najvažniji objekti HS DTD su sedam hidročvorova (koji po pravilu imaju kontrolne vodozahvatne/sigurnosne ustave, brodske prevodnice, a neke od njih imaju i pumpne/crpne stanice i služe za kontrolu vodnih režima kada to nije moguće obezbediti u dovoljnoj meri gravitacionim putem, a mogu i propuštati odgovarajuće količine vode za navodnjavanje), i to:
Bezdan, leva obala oko r km 1.425,5 (sa glavnom ustavom bačkog dela HS DTD izgrađenom 1960. godine i crpnom stanicom, na spoju Dunava i Velikog Bačkog kanala, deonica Bezdan – Prigrevica), preko koga se upušta voda iz Dunava u HS DTD sa proticajem do 60 m3/s;
Bogojevo, leva obala oko r km 1.363,4 (sa ustavom izgrađenom 1972. godine u blizini prevodnice Bogojevo i reverzibilnom crpnom stanicom, na spoju kanala Bečej – Bogojevo sa Dunavom, na proširenom platou odbrambenog dunavskog nasipa), preko koga se kanali HS DTD snabdevaju vodom iz Dunava u periodima kada je nema dovoljno sa gravitacionog doticaja, i odvodi suvišna voda južne Bačke iz kanala u Dunav;
Novi Sad, leva obala oko r km 1.253,4 (sa ustavom izgrađenom 1963. godine i prevodnicom na kanalu u okviru HS DTD, odnosno Malom Bačkom kanalu, deonica Novi Sad – Savino Selo, 4,5 km uzvodno od spoja kanala sa Dunavom), preko koga se održava vodostaj za potrebe snabdevanja južne Bačke vodom, plovidbe i gravitacionog ispuštanja vode u Dunav do 60 m3/s;
Čenta, leva obala oko r km 1.209,5 (sa ustavom izgrađenom 1973. godine na spoju kanala Karaš/Tamiš sa Dunavom, odnosno rukavac Tamiša kojim su spojene vode Tamiša i Dunava), preko koga se vrši separacija voda Dunava i Tamiša, u periodu velikih voda Dunava sprečava se ulaz dunavskih voda kroz Karaš u Tamiš, odnosno u periodu velikih voda Tamiša omogućava se upuštanje dela tih voda u Dunav kroz Karaš i ustavu
Čenta (preko hidročvora Opovo sa ustavom izgrađenom 1971. godine na spoju kanala Karaš/Dunav sa Tamišom, preko koga se obezbeđuje i dirigovan vodostaj na Tamišu između ustava Opovo i Pančevo); u periodu malih voda Tamiša i Dunava ustave Čenta i Opovo su potpuno zatvorene;
Pančevo, leva obala oko r km 1.154,2 (sa ustavom izgrađenom 1973. godine, prevodnicom i crpnom stanicom na ušću Tamiša u Dunav), preko koga se štiti priobalje donjeg Tamiša od negativnog dejstva uspora koji izaziva brana HE „Đerdap”, omogućava separaciju voda Tamiša i Dunava, reguliše nivo vode u Tamišu uzvodno od Pančeva do ustave Opovo; i
Kajtasovo, leva obala oko r km 1.076,2 (sa ustavom izgrađenom 1971. godine na spoju kanala HS DTD sa Dunavom), preko koga se reguliše i održava nivo vode u uzvodnom delu kanala HS DTD (do Botoša, a izuzetno, sa ustavom Tomaševac sve do Zlatice) i omogućava ispuštanje velikih voda i leda Karaša, Vršačkog kanala, Moravice sa Rojgom, Brzave i drugih voda.
Na području Prostornog plana i neposrednom okruženju infrastrukturnog koridora vodnog puta E80 – Dunav, nalaze se značajna izvorišta regionalnog značaja i objekti komunalne infrastrukture (Bački sistem sa naseljima Apatin, Sombor, Odzaci, Bač, Kula, Mali Iđoš, Bačka Topola, Vrbas, Srbobran, Bečej i Novi Bečej; Južnobanatski sistem, koji koristi i aluvion Kovin – Dubovac, a snabdeva naselja gradova/opština Pančevo, Kovin, Opovo, Kovačica, Alibunar, Vršac, Plandište i Bela Crkva; Šalinac i zona Godominskog rita oko ušća Morave u Dunav, kao i nizvodnija izvorišta koja su više ograničena i napregnuta. Zbog loše sanitacije naselja, divljih deponija kraj izvorišta, kao i odsustva PPOV mnoga izvorišta su ugrožena, uz mogućnost da budu trajno izgubljena.
3.1.3. Ostali infrastrukturni sistemi
Saobraćaj
Na području Prostornog plana i neposrednom okruženju infrastrukturnog koridora vodnog puta E80 – Dunav, u saobraćajnom smislu izdvaja se prostor koga čine gradovi Novi Sad, Beograd, Smederevo, Pančevo i opština Kovin. Na ovom prostoru postoji najveća koncentracija mreže infrastrukture drumskog i železničkih saobraćaja. Putna i železnička infrastruktura Koridora X pruža se u dužini od oko 140 km, gotovo paralelno toku Dunava na odstojanju od desetak kilometara. Uzvodno od Novog Sada i nizvodno od Smedereva/Kovina, putna i železnička infrastruktura, iako manje razvijena, u dovoljnoj meri omogućava pristup Koridoru VII, odnosno, pristaništima i lučkim postrojenjima. Stope rasta saobraćajnog opterećenja su relativno visoke, što se može pripisati uticaju centara, a posledica su dnevnih migracionih kretanja (porast saobraćaja je posebno prisutan duž državnih puteva I A3 (DP I-1, E70), dok se na IB-22 (DP I 24) i IB-14 (DP I 25) beleže i deonice sa opadanjem obima saobraćaja).
Područjem Prostornog plana obuhvaćeno je više državnih puteva (deonice ili cele trase). Od državnih puteva I reda (u zagradi su navedeni brojevi prema prethodno važećoj kategorizaciji državnih puteva) obuhvaćeni su: A1 (E-75) Beograd – Novi Sad; IB-10 (DP I 1.9) Pančevo – Banatski Karlovac – Vršac; IB-12 (DP I 18 i 7) Sombor – Odzaci – Bačka Palanka – Novi Sad; IB-13 (DP I 24.1) Krnjača – Zrenjanin – Kikinda – Čoka – Horgoš; IB-14 (DP I 24) Pančevo – Kovin – Požarevac; IB-15 (DP I 18, DP II 101) državna granica sa Mađarskom (granični prelaz Bački Breg) – Bezdan – Sombor – Kula; IB-16 (DP I 17.1) državna granica sa Republikom Hrvatskom (granični prelaz Bezdan) – Bezdan i IB-17 (DP I 3) Bogojevo – Srpski Miletić. IB-19 (DP I 18) Erdevik – Kuzmin; IB-21 (DP I 21) Novi Sad – Irig – Ruma; IB-33 (DP I 24) Negotin – Veljkovo – državna granica sa Republikom Bugarskom (Mokranje); IB-34 (DP I 25.1) Požarevac – Veliko Gradište – Golubac – Donji Milanovac – Kladovo; IB-35 (DP I 25, E-771) državna granica sa Rumunijom – Negotin – Zaječar i dalje.
Od državnih puteva II reda (u zagradi su navedeni brojevi prema prethodno važećoj kategorizaciji državnih puteva) obuhvaćeni su: IIA 100 (DP I 22.1) Beograd – Stara Pazova – Inđija – Novi Sad – Srbobran – Bačka Topola – Subotica – petlja Horgoš, IIA 107 (DP II 101) Apatin – Sombor; IIA 108 (DP II 119) Bačka Palanka – Gajdobra – Silbaš; IIA 111 (DP II 102) Novi Sad – Rumenka – Bački Petrovac – Silbaš – Ratkovo; IIA 112 (DP II 102) Ratkovo – Bač – bačko Novo Selo; IIA 114 (DP II 122) Čurug – Žabalj – Šajkaš; IIA 119 (DP II 107) Novi Sad – Rakovac – Beočin – Sviloš – državna granica sa Republikom Hrvatskom (Neštin); IIA 122 (DP I 18) državna granica sa Republikom Hrvatskom (Ljuba) – Erdevik; IIA 125 (DP I 22.2) petlja Maradik – veza sa IIA 100; IIA 126 (DP II 119) Slankamen – Inđija – Putinci – Ruma; IIA 127 (DP II 119) Stari Banovci – Stara Pazova – Golubinci – Putinci; IIA 129 (DP II 110) Kać – Šajkaš – Perlez – Kovačica; IIA 130 (DP I 24) Pančevo – Jabuka; IIA 131 (DP II 124) Čenta – Jabuka; IIA 134 (DP II 115) Kovin – Vračev Gaj – Bela Crkva; IIA 153 (DP II 100) Beograd (Leštane) – Grocka – Smederevo; IIA 159 (DP II 103) Požarevac – Kostolac; IIA 163 (DP II 108a) Golubac – Maleševo – Zelenik – Lješnica; IIA 164 (DP II 104) Majdanpek – Donji Milanovac; IIA 165 (DP I 25.1) Porečki most – Klokočevac; IIA 167 (DP II 250) Kladovo – Korbovo – Milutinovac, IIA 168 (lokalni put) Dušanovac – državna granica sa Rumunijom (Kusjak), IIB 306 (DP II 119.2) Gajdobra – Čelarevo; IIB 310 (DP II 123) Kovin – Deliblato – Alibunar; IIB 312 (DP II 115.1) Dunav – Banatska Palanka – Vračev Gaj; IIB 313 (DP II 130) Rakovac – Vrdnik – Irig – Maradik; IIB 314 (DP II 106) državna granica sa Republikom Hrvatskom (Ljuba) – Erdevik – Ruma; IIB 319 (DP II 267) Novi Banovci – Batajnica; IIB 351 (DP II 100a) Brestovik – Umčari; IIB 371 (DP II 107b) Požarevac – Dubravica; IIB 372 (DP II 105) Bratinac – Ram; IIB 373 (DP II 108) Ram – Topolovik; IIB 396 (DP II 104) Porečki most – Brza Palanka IIB 397 (DP II 249) Slatina – Štubik; IIB 400 (DP II 278) Negotin – državna granica sa Rumunijom (Kusjak). Opšta je karakteristika svih kategorisanih puteva (posebno državnih puteva II reda) da su na kraju eksploatacionog perioda i da su u vrlo lošem stanju, što je rezultiralo značajnim smanjenjem njihove propusne moći i nivoa usluge. Mreža opštinskih puteva na području Prostornog plana omogućava pristup turističkim i izletničko-rekreativnim lokalitetima.
Mrežu železničke infrastrukture čine: (a) magistralne pruge – br. 4 (E 85) (Beograd) Stara Pazova – Novi Sad – Subotica – državna granica (Kelebia); br. 6 (E 66) Beograd Centar – Pančevo – Vršac – državna granica; br. 9 (E 771) Subotica – Bogojevo – Erdut (državna granica Republike Hrvatske) i br. 3 (E70/85) Rakovica – Jajinci – Mala Krsna; (b) regionalne pruge – br. 5. Novi Sad – Odzaci – Bogojevo; br. 6. Novi Sad – Orlovat; br. 14. Smederevo – Mala Krsna; br. 15. Mala Krsna – Bor – rasputnica 2 i br. 16. Crveni krst – Zaječar – Prahovo pristanište; (v) lokalne pruge – br. 9 . Petrovaradin – Beočin; br. 10. Apatin Fabrika – Strilić – Sombor; br. 11. Bač – Karavukovo; br. 12. Bačka Palanka – Gajdobra; br. 21. (Požarevac) – rasputnica Sopot Požarevački – Kostolac; i (g) manipulativne pruge – br. 4. Vladimirovac – Kovin; br. 7. Bogojevo – Dunavska obala i br. 8. (Sombor) – rasputnica Strilić – Bački breg. Zadržavaju se saobraćajni kordiori svih železničkih pruga na kojima je obustavljen saobraćaj a nalaze se u obuhvatu Prostornog plana.
U neposrednom okruženju Prostornog plana lociran je najveći aerodrom u Republici Srbiji (Aerodrom „Nikola Tesla” u Beogradu) i niz aerodroma koji pripadaju sekundarnoj i tercijarnoj mreži, kao i vojnim aerodromima (Sombor, Čenej – Novi Sad, Batajnica, Lisičji jarak – Beograd, Utva – Pančevo, Kovin, Bela Crkva, Radmilovac – Smederevo i Kostolac, kao i nešto udaljeniji – Vršac, Ečka – Zrenjanin, Smederevska Palanka i Bor).
Prisutni su začeci organizovanih terminala intermodalnog saobraćaja (transport i pretovar kontejnera na železničkoj stanici Beograd i u lukama u Beogradu, Pančevu i Prahovu koji obezbeđuju integraciju drum–železnica odnosno voda-železnica-drum), sa značajnim ograničenjima uslovljenim lokacijom, zastarelom opremom i raspoloživim investicijama za razvoj. Prisustvo ostalih tehnologija intermodalnog transporta (hucke-pack i Ro-Ro), u ukupnim intermodalnim tokovima je zanemarljivo malo, pre svega zbog nepostojanja odgovarajućih terminala za pretovar intermodalnih transportnih jedinica. Na celom toku Dunava kroz Republiku Srbiju ne postoji nijedan Ro-Ro terminal.
Postojeća ukrštanja putne/železničke infrastrukture (mostom) sa koridorom vodnog puta E80 – Dunav su na jedanaest mesta i to na deonicama: Bezdan – Batina na p km 1.424; Bogojevo – Erdut na p km 1.367; Bogojevo – Erdut (drumsko-železnički most) na p km 1.366; Bačka Palanka – Ilok na p km 1.297; Sremska Kamenica – Novi Sad (most Slobode) na p km 1.258; Sremski Karlovci – Novi Sad (Varadinski most) na p km 1.255; privremeni drumsko-železnički most (Novi Sad) na p km 1.254; most Beška (E-75) na p km 1.232; Beograd – Pančevo (drumsko-železnički) na p km 1.166; Smederevo – Kovin na p km 1.112; i HE „Đerdap 1” na p km 943.
Registrovano je deset skelskih prelaza preko Dunava i to: Vajska (SRB) – Vukovar (HRV) na p km 1.334 (međudržavni); Begeč – Banoštor na p km 1.277; Futog – Beočin na p km 1.269; Krčedin – Ada na p km 1.226; Vinča – Marijino polje na p km 1.145; Ritopek – Ivanovo na p km 1.141; Pločice – Jugovo na p km 1.120; Dubrovica – Manastirište na p km 1.102; Ram – Stara Palanka na p km 1.076,5 i Veliko Gradište (SRB) – Moldova Veke (ROU) na p km 1.060-1.050 (međudržavni).
Na području Prostornog plana i u bližem okruženju, nalazi se više međunarodnih graničnih prelaza i to:
ka Mađarskoj: drumski – Bački Breg/Hercegszanto; i rečni Bezdan/Mohač;
ka Republici Hrvatskoj: drumski – Bezdan/Batina, Bogojevo/Erdut, Bačka Palanka/Ilok – Neštin; železnički – Bogojevo/Erdut; i rečni Vajska/Vukovar;
ka Rumuniji: drumski – Karataš/Gura Vaii (Đerdap 1/Portile de Fier 1) i Kusjak – Đerdap 2/Portile de Fier 2; i rečni – Veliko Gradište/Belobreška, Golubac/Moldova Veke, Donji Milanovac/Svinjica, Tekija/Oršava, Kladovo/Turnu Severin, i Prahovo – Đerdap 2/Portile de Fier 2;
na unutrašnjim rečnim graničnim prelazima – Apatin, Novi Sad, Beograd (Savsko pristanište); kao i
na Aerodromu „Nikola Tesla” – Beograd.
Energetika i energetska infrastruktura
Najznačajniji rudarski kompleks na području Prostornog plana je kostolačko-kovinski ugljeni basen koji se prostire između Kovina i Požarevca, i delom ispod Dunava. Kostolački ugljeni basen sa svojim potencijalima predstavlja važan energetski izvor Republike Srbije, jer se u njemu nalazi oko 9% geoloških i 6% eksploatacionih rezervi uglja, a stepen aktiviranosti ležišta je preko 35%. Kostolački basen proizvodi oko 7 miliona t lignita, koji se najvećim delom koristi u termoelektranama snage 1.007 MW u okviru privrednog društva „Termoelektrane i kopovi Kostolac” d.o.o. (u daljem tekstu: TE-KO „Kostolac”). Evidentirana su nova nalazišta uglja na potezu Petka-Dubravica. Značajno je i nalazište gasa kod sela Ostrovo u blizini grada Kostolca, čije su geološke rezerve verifikovane na oko 220 miliona m3. Hidro-geološka struktura nalazišta gasa je povoljna za izgradnju podzemnog skladišta, a daljim geološkim istraživanjima se očekuje otkrivanje i većih rezervi gasa.
Od obnovljivih izvora energije (u daljem tekstu: OIE), izuzev hidropotencijala Dunava, na području Prostornog plana veći značaj imaju biomasa, sunčeva i geotermalna energija, vetar i hidropotencijal za male hidroelektrane. Biomasa predstavlja značajan energetski potencijal, jer šumsko zemljište zauzima značajan deo ukupne površine područja, posebno NP „Fruška gora” i NP „Đerdap”. Sunčevu energiju na području koridora vodnog puta Dunava karakteriše prosek trajanja sijanja sunca veći od 2.000 sati, što omogućava njeno korišćenje za niskotemperaturne potrebe tokom godine putem kolektora i pasivne arhitekture. Pored postojećih malih hidroelektrana (u daljem tekstu: MHE) izdate su energetske dozvole za korišćenje energije vetra na području južnog Banata u opštinama Kovin, Vršac i Bela Crkva ukupne snage preko 1.000 MW, a na potezu požarevačke grede i sela Kurjače urađeni su idejni projekti za izgradnju vetroparkova.
Veći deo elektro-energetske prenosne mreže je odgovarajućeg kvaliteta, a pri normalnom pogonu (svi vodovi i svi transformatori uključeni) u mreži nema preopterećenih elemenata, vodova transformatora, a naponi u svim čvorištima su u zadatim granicama i može se reći da je obezbeđeno kvalitetno napajanje čitavog područja. Sve TS 110/X kV u ovome delu mreže imaju sigurno dvostrano napajanje.
Na području Prostornog plana nalaze se sledeći objekti i mreže energetskih infrastrukturnih sistema, dalekovodi (u daljem tekstu: DV), trafostanice (u daljem tekstu: TS), magistralni gasovodi (u daljem tekstu: MG), razvodni gasovodi (u daljem tekstu: RG), glavne merno-regulacione stanice (u daljem tekstu: GMRS), i to:
HE „Đerdap 1” (šest agregata ukupne instalisane snage 1.140 MW) i HE „Đerdap 2” (deset agregata ukupne instalisane snage 270 MW);
Termoelektrana-toplana Novi Sad (u daljem tekstu: TE-TO Novi Sad) snage 245 MW i TE-TO „Kostolac A” i „B” ukupne snage 1.007 MW;
osam DV 400 kV koji pripadaju JP „EMS”;
četiri DV 220 kV koji pripadaju JP „EMS”;
46 DV 110 kV, od čega 44 pripadaju JP „EMS”,1 (jedan) TE-KO „Kostolac” i jedan elektroprivredi Republike Hrvatske;
tri razvodna postrojenja kojima upravlja JP „EMS”;
šest TS 400/h kV, koje pripadaju JP „EMS”;
jedna TS 220/h kV, pripada JP „EMS”;
44 TS 110/h kV, od kojih 21 pripada JP „Elektrovojvodina”, osam JP „EMS” (u postupku primopredaje u vlasništvo lokalnim elektrodistribucijama), tri TE-KO „Kostolac, jedna industriji hemijskih proizvoda „Elixir Prahovo” d.o.o. (u daljem tekstu: IHP „Prahovo”), jedna rudniku „Kovin”, šest JP „EPS”, dve TE „Kostolac A” i „B” i dve HE „Đerdap”;
veći broj DV 35 kV, 20 kV, 10 kV i 0,4 kV nadzemnih i podzemnih kablovskih vodova;
sedam magistralnih i 13 razvodnih gasovoda sa 22 GMRS ;
četiri naftovoda, dve rafinerije (Novi Sad i Pančevo) i skladište nafte (Smederevo); i
tri skladišta za derivate nafte na obali Dunava (u Novom Sadu, Smederevu i Prahovu).
Sledeći vodovi energetske infrastrukture ukrštaju se sa koridorom vodnog puta: DV 400 kV broj 406/1 „Novi Sad 3 – RP Mladost”; DV 400 kV broj 450 „Novi Sad 3 – RP Mladost”; DV 400 kV broj 451 „Beograd 8 – Pančevo 2”; DV 400 kV broj 453 „TE Drmno – Pančevo 2”; DV 400 kV broj 405 „RP Đerdap 1- Portile de Fier 1 (ROU)”; DV 220 kV broj 209/2 „Sremska Mitrovica – Srbobran”; DV 220 kV broj 217/1 „Obrenovac – Novi Sad 3”; DV 220 kV broj 253 /1 „Beograd 8 – HIP 2”; DV 110 kV broj 1215„Apatin – Beli Manastir (HRV)” DV 110 kV broj 127/1 „Novi Sad 3 – Novi Sad 1”; DV 110 kV broj 1217 „Novi Sad 1 – Novi Sad 7”; DV 110 kV broj 131/2 „Beograd 33 – Pančevo 1”; DV 110 kV broj 141 „Beograd 3 – Pančevo 1”; DV 110 kV broj 1207 „SIP – Gura Vaii (ROU)”; DV 110 kV broj 1209 „Đerdap 2 – Ostravul Mare (ROU)”; Gasovod MG-02/I Gospođinci – Beočin DN200; Gasovod MG-04/II Gospođinci – Batajnica DN700; Stara trasa gasovoda MG-04 GRČ „Gospođinci” – GRČ „Batajnica” DN450 po mostu kod Beške; Gasovod RG-02-08 Novi Sad – Sremska Kamenica; Gasovod RG-04-04 Novi Sad – Beška; Gasovod RG-04-07 Batajnica – RČ Pančevo DN500 (sa RG-04-07 priključni gasovodi za GMRS „PKB” i GMRS „Flot”); Gasovod RG-01-10 Pančevo – Kovin – Smederevo DN300 (prelazi preko Dunava na posebnom mostu kod Smedereva); Naftovod DN-1 Novi Sad – Bačko Novo Selo – Republika Hrvatska.
Elektronske komunikacije i poštanski saobraćaj
Sledeće trase optičkih kablova se ukrštaju sa koridorom vodnog puta: Bačka Palanka – Ilok (mostom), kroz grad Novi Sad, Beograd – Novi Sad (mostom kod Beške), kroz grad Beograd (Pančevački most), Boleč – Ivanovo i Ritopek – Ivanovo (ukopavanjem na dno Dunava), Kovin – Smederevo (mostom).
Telekomunikaciona mreža (fiksna, mobilna i radiodifuzna) je dobro razvijena samo u zoni velikih gradskih naselja, sa dobrom mrežom optičkih kablova, savremenim komutacionim sistemima i multiservisnim platformama koji omogućavaju dobar pristup svim vidovima telekomunikacionih usluga fiksne mreže. Na ostalom delu područja Prostornog plana stanje je različito, od srednje razvijene mreže (celo područje Vojvodine i Požarevac), preko relativno dobre (Donji Milanovac, Kladovo i Negotin), do izuzetno loše (deonica Veliko Gradište – Donji Milanovac i Donji Milanovac – Tekija). U ovim delovima optički kablovi i odgovarajuće multiservisne platforme ili ne postoje, ili nisu u potrebnoj meri izgrađeni. Izgrađenost širokopojasne mreže za pružanje i korišćenje multimedijalnih telekomunikacionih servisa nije na zadovoljavajućem nivou čak ni u zoni velikih gradova. Mobilna telefonija se intenzivno razvija, pa se trenutna pokrivenost područja Prostornog plana može smatrati zadovoljavajućom. Završetkom planiranih novih baznih stanica dobiće se kvalitetno pokrivanje većeg dela teritorije osnovnim telefonskim signalom i obezbeđivanje mogućnosti korišćenja svih savremenih usluga preko GSM mreže. Pokrivenost postojećim TV i FM radio repetitorima je zadovoljavajuća, ali su svi oni u analognoj tehnici. Poštanska služba ima značajnu ulogu u funkcionisanju vodnog puta Dunava, kroz svoje usluge platnog prometa, poštanskih pošiljaka, kurirske službe i slično. Njena uloga je naročito izražena u mestima lučkih terminala, ali i u ostalim usputnim naseljima, naročito u funkciji putničkog saobraćaja i turizma, čiji se rast očekuje. Na području Prostornog plana (izuzimajući gradove Novi Sad, Beograd i Smederevo) trenutno su u radu poštanske jedinice na ukupno 49 lokacija. Raspored postojećih poštanskih jedinica uglavnom zadovoljava potrebe lokalnog stanovništva i funkcije vodnog puta Dunava, izuzev na delu Đerdapske klisure od Donjeg Milanovca do Tekije. Asortiman poštanskih usluga, naročito po pitanju kurirske i ekspres službe nije zadovoljavajući. Ova konstatacija posebno se odnosi na deo Đerdapske klisure i naselja Veliko Gradište, Golubac, Donji Milanovac, Tekija i Kladovo. Postojeći komunikacioni sistem i sistem daljinskog upravljanja i nadzora na trasi naftovoda Dunav – Novi Sad – Pančevo ukršta se koridorom vodnog puta.
3.1.4. Privreda/ekonomski razvoj i turizam
Privreda/ekonomski razvoj
Područje Prostornog plana pripada Dunavskoj razvojnoj osovini Republike Srbije, koja ima širi evropski značaj, ne samo u privrednom već i u svakom drugom pogledu. Dunavskoj osi razvoja neposredno pripadaju urbani centri Apatin, Bačka Palanka, Beočin, Novi Sad, Pančevo, Beograd, Kovin, Smederevo, Veliko Gradište, Golubac, Donji Milanovac, Kladovo i Prahovo-Negotin, te više naselja ruralnog karaktera. Privredni centri nalaze se u obuhvatu i bližem okruženju područja Koridora VII kao osnovne saobraćajne, privredne, kulturne i transgranične komunikacije. Prostorna distribucija kapaciteta privrede ukazuje na njihov pretežni razmeštaj u okviru radnih zona (industrija) gradskih/urbanih centara ili pojedinačnih lokacija (luka) duž Dunava.
Izrazita je polarizacija između beogradsko-novosadskog metropolskog područja i ostatka područja Prostornog plana i Republike Srbije (dominira Beogradsko metropolsko područje sa 41% preduzeća, 40,2% zaposlenih i 53% bruto domaćeg proizvoda (u daljem tekstu: BDP), te novosadsko gradsko područje sa 8,5% preduzeća, 7,6% zaposlenih i 8,5% BDP).
Područje Prostornog plana sa većim brojem industrijskih/urbanih centara složene strukture raspolaže značajnim kapacitetima u oblasti agroindustrije (prerada i skladištenje, pretežno na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine), eksploatacije mineralnih sirovina i proizvodnje građevinskog materijala (Lafarge BFC a.d. u Beočinu, kostolačko-kovinski lignitski basen i dr.); proizvodnje električne energije (HEPS „Đerdap”, TE-KO „Kostolac”), hemijske (Novi Sad, Pančevo), metaloprerađivačke (Smederevo), drvo-prerađivačke, tekstilne i kožarske industrije, brodogradnje i dr, sa naučno-istraživačkim i razvojnim institucijama, kadrom i industrijskom tradicijom, izgrađenim proizvodnim kapacitetima i infrastrukturom. Međutim, izražena je drastična deindustrijalizacija na području Prostornog plana, posebno u Timočkoj krajini, čime se narušava teritorijalni kapital ovog dela područja, uz druge negativne posledice (neefikasnost korišćenja resursa, pad vrednosti nekretnina, loše stanje regionalne i komunalne infrastrukture, demografska recesija i preteći demografski kolaps, egzodus mlađeg, obrazovanog kadra i nizak obrazovni nivo i dr) Izraženo je zaostajanje u primeni faktora tehničkog progresa (inovacija, znanja, novih tehnologija), a izvoz je baziran na primarnim i proizvodima niže faze prerade. Neposredno okruženje područja Prostornog plana je izvozno najproduktivnija regija u Republici Srbiji s obzirom na lokaciju preduzeća (Železara Smederevo d.o.o, RTB Bor Grupa – RTB Bor d.o.o. – u daljem tekstu: RTB Bor Grupa i dr).
Evidentna je sporost strukturnih promena i netransformisana privredna struktura sa stanovišta ekonomsko-ekološkog restrukturiranja, oslabljena nepovoljnim tranzicionim efektima i privatizacijom, sa slabim investicionim ulaganjima u značajniji porast konkurentnosti. Posledica toga je evidentan rast sektora usluga (trgovina, saobraćaj i veze, tržište nekretnina i finansijske usluge), uz stagnaciju energetike, zaostajanje poljoprivrede i recesiju industrijskog sektora.
Poseban problem privrede je niska energetska efikasnost proizvodnih/industrijskih, rudarskih i energetskih kapaciteta, te prekomerna potrošnja i neefikasnost korišćenja materijalnih inputa (sirovina, energije, vode, zemljišta), uz visoku zaduženost, nelikvidnost, nesolventnost, visoke gubitke i internu zaduženost, slabe efekte privatizacije društvenih preduzeća, brojne stečaje i likvidacije preduzeća.
Poljoprivreda
Heterogeni prirodni, resursni i agro-ekološki uslovi i strukturna, tehničko-tehnološka i socioekonomska obeležja poljoprivredne proizvodnje omogućavaju analizu stanja u okviru tri relativno homogene prostorne celine, i to:
Područje visokointenzivne poljoprivrede i integrisane agroekonomije prostire se duž Dunava, od hrvatsko-mađarske granice na severu Bačke, teritorijom grada Sombor, opština Apatin, Odzaci, Bač, Bačka Palanka, Bački Petrovac, Beočin, preko Inđije, koja je na samoj osovini beogradsko-novosadskog metropolskog područja, zatim Titela, Zrenjanina, Kovina, do Bele Crkve i obronaka Karpata na granici sa Rumunijom. Učešće poljoprivrednih površina u ukupnim kreće se od svega 45% u Beočinu do 80% u Somboru. Na oranicama dominiraju žita i industrijsko bilje. Raste interes za povećanjem konvencionalne i organske proizvodnje povrća. Dugogodišnji zasadi su značajnije zastupljeni na obroncima Fruške Gore i u Bačkoj Palanci, kao i na brežuljkastim padinama belocrkvanske kotline. Stočarstvo je slabo razvijeno, ispod potencijala krmne osnove i kapaciteta prerađivačke industrije. Broj uslovnih grla po hektaru poljoprivredne površine retko prelazi nacionalni prosek od 31 uslovno grlo/ha. Privredna društva i zadruge imaju značajan udeo u korišćenju poljoprivrednog zemljišta. Iako je prosečna veličina poseda porodičnih gazdinstava generalno iznad nacionalnog proseka od 2,46 ha (od 2,48 ha u Odzacima do 4,36 ha u Beloj Crkvi), to su i dalje sitni posedi, imajući u vidu uslove proizvodnje. Učešće poljoprivrednog stanovništva u ukupnom kreće se od 6,6% u Beočinu do 19,2% u Beloj Crkvi. Relacije radna snaga – raspoloživo obradivo zemljište su zadovoljavajuće, što se ne može reći za starosnu i obrazovnu strukturu članova gazdinstava, iako generalno povoljniju u odnosu na nacionalni nivo.
Područje urbane poljoprivrede prostire se u metropolskom području Beograd – Novi Sad, uključujući Sremske Karlovce, Staru Pazovu, Pančevo, Smederevo i Požarevac. Učešće poljoprivrednih površina u ukupnim kreće se od 48,7% u Sremskim Karlovcima do 85,2% u Staroj Pazovi. Po učešću voćnjaka i vinograda u korišćenom poljoprivrednom zemljištu izdvajaju se Sremski Karlovci (22,6%) i Smederevo (13,9%). Livade i pašnjaci su najzastupljeniji u Sremskim Karlovcima i zauzimaju četvrtinu raspoloživog poljoprivrednog zemljišta. Na oranicama je najviše žita. Povrće je na drugoj poziciji u Sremskim Karlovcima, krmno bilje, kao osnova razvijene stočarske proizvodnje, u Beogradu, Požarevcu i Smederevu, dok je u Novom Sadu, Staroj Pazovi i Pančevu tradicionalno prisutnija proizvodnja industrijskog bilja. Stočarska proizvodnja je najrazvijenija na području grada Beograda (41 uslovno grlo/100 ha poljoprivredne površine), a najmanje u Sremskim Karlovcima (osam uslovnih grla/100 ha poljoprivredne površine). Porodično gazdinstvo poseduje najveći broj domaćinstava u Smederevu (27,3%) i Požarevcu (24,1%). To su i gradovi sa najvećim učešćem poljoprivrednog stanovništva u ukupnom (10,1% i 8,6%), najvećim učešćem poljoprivrednika u ukupnom broju stanovnika na gazdinstvima i najmanjim površinama obradivog zemljišta po aktivnom poljoprivredniku (5,3 ha i 8,3 ha). Preko polovine članova gazdinstava u ovim gradovima ima samo osnovno obrazovanje. Novi Sad, Beograd i Sremski Karlovci imaju najmanji procenat poljoprivrednog stanovništva u ukupnom (1,9% – 2,5%), najmanji broj gazdinstava u ukupnom broju domaćinstava (9,8% – 16,7%) i na njima najmanje ljudi sa niskim nivoom obrazovanja (32% – 42%). Prosečna veličina poseda korišćenog obradivog zemljišta u Staroj Pazovi, Požarevcu i Pančevu je iznad, a u Novom Sadu na nivou proseka za Republiku Srbiju (2,46 ha). Posede najmanje prosečne veličine imaju gazdinstva u Beogradu i Sremskim Karlovcima 1,7 ha. Isključivo poljoprivredne izvore prihoda ima mali procenat gazdinstava (od 4,4% u Sremskim Karlovcima, do 17% u Smederevu), ali poljoprivredne prihode ostvaruje i značajan broj gazdinstava sa mešovitim izvorima prihoda, čije učešće u Smederevu prelazi 20%, a u Požarevcu dostiže 26%.
Brdsko-planinsko područje sa agroekonomijom baziranom na prirodnim resursima proteže se duž Dunava, od Ramskog rita do ušća Timoka i prema kopnenom zaleđu, vododelnicom Velike Morave i Dunava i obroncima Karpata, od severnih padina planina Severni Kučaj, Šomrda, Liskovac, Veliki Greben i Miroč do Velikog i Malog krša i Deli Jovana, teritorijom opština: Veliko Gradište, Golubac, Majdanpek, Kladovo i Negotin. U skladu sa reljefnim i pedološkim karakteristikama, učešće poljoprivrednog zemljišta u ukupnom se kreće od 21,6% u šumovitoj opštini Majdanpek, sa razvijenim rudarstvom, do 72,1% u Velikom Gradištu. Veliko Gradište se izdvaja i visokim procentom oranica (82,5%) i ispodprosečnom zastupljenošću livada i pašnjaka (10,1%). Više od polovine poljoprivrednog zemljišta pripada oranicama i u Kladovu, Negotinu i Golupcu, dok je ovaj procenat najniži u Negotinu i iznosi 33,6%, na račun visokog učešća trajnih travnjaka od blizu 60%. U Kladovu, Negotinu i Golupcu, livade i pašnjaci zauzimaju više od trećine raspoloživog poljoprivrednog zemljišta. Najviše se seje žito i krmno bilje, zatim povrće, a najmanje industrijsko bilje, iako postoji tradicija njegovog uzgajanja (Veliko Gradište, Kladovo, Negotin) i prerade (Veliko Gradište). Proizvodnja kontinentalnog voća zastupljena je u brežuljkastom području opštine Veliko Gradište i u brdskim atarima opština Majdanpek, Golubac i Negotin. Najkvalitetniji zasadi vinove loze locirani su u vinogorju Ključa, ali se najveće površine pod vinogradima nalaze na brežuljcima Negotinske nizije (sela Slatina, Mihajlovac i Mala Kamenica). Broj uslovnih grla stoke na 100 ha poljoprivrednih površina prelazi nacionalni prosek samo u Velikom Gradištu (39), dok je njegova najniža vrednost u Kladovu (10) i Negotinu (11), što je daleko ispod proseka i potencijala pašne osnove. Demografski potencijal je osnovno resursno ograničenje. Porodična gazdinstva raspolažu najvećim delom poljoprivrednog zemljišta (od 76,5% u Kladovu do 93,6% u Velikom Gradištu). Iako se radi o nešto većim posedima od prosečnih (u Velikom Gradištu, Negotinu i Golupcu), na njima živi i radi mali broj članova gazdinstva, starije životne dobi (učešće članova gazdinstva starijih od 50 godina kreće se od 42,7% u Velikom Gradištu do 53,8% u Negotinu) i niskog nivoa obrazovanja (sa nepotpunim osnovnim i osnovnim obrazovanjem je između 64,2% stanovnika na gazdinstvima u Golupcu i 74,4% u Negotinu). Isključivo od poljoprivrednih prihoda živi mali broj gazdinstava (od 10,8% u Kladovu do 32,1% u Velikom Gradištu), ali visoko učešće mešovitih prihoda (od 20% u Majdanpeku do 35,9% u Velikom Gradištu) ukazuje na značaj poljoprivrede za dohodak gazdinstava. Nepoljoprivredni prihodi (od rudarstva i prerade bakra i proizvodnje elektroenergije) dominiraju samo u Kladovu (73%) i Majdanpeku (61,6%).
Zbog prirodnih i stvorenih geomorfoloških i hidromorfoloških osobenosti priobalja, poljoprivredna proizvodnja na području Prostornog plana, kao i Podunavlja u celini, u velikoj meri je zavisna od efikasnog funkcionisanja vodoprivrednih sistema, počev od zaštite od spoljašnjih i unutrašnjih voda, preko korišćenja voda za navodnjavanje, do zaštite voda, između ostalog i od negativnog dejstva poljoprivrednih aktivnosti, od čega zavisi i kvalitet vode za navodnjavanje. Brojne pritoke Dunava na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine povezane su međusobno mrežom kanala HS DTD, koji omogućava kontrolu vodnog režima na oko 1.060.000 ha (odvodnjavanje sa oko 867.000 ha, i prihvatanje vode sa još oko 193.000 ha). Na terenu se uočavaju brojni problemi u funkcionisanju kanalske mreže koji ugrožavaju i poljoprivrednu proizvodnju. Iz ovog hidrosistema moguće je navodnjavanje oko 510.000 ha najplodnijih zemljišta u Bačkoj i Banatu, ali se trenutno navodnjava svega 26.300 ha, od toga 24.000 ha vodom iz vodotoka.
Šumarstvo
Oko 32% teritorije područja Prostornog plana nalazi se pod šumama (oko 1.465 km2) koje se intenzivno višenamenski koriste. Područje plana obuhvata delove šumskih gazdinstava „Sremska Mitrovica”, „Banat”, „Sombor” i „Novi Sad” u nadležnosti JP „Vojvodinašume” i deo područja šumskih gazdinstava „Beograd”, „Severni Kučaj” i „Timočke šume” u nadležnosti JP „Srbijašume”, kao i šume NP „Đerdap” (sa tri zone zaštite).
Zdravstveno stanje šuma karakterišu pojave epidemijskog sušenja, koje se najčešće manifestuje u šumama hrasta kitnjaka, a zahvata sve vrste drveća. Među uzročnicima slabljenja i propadanja šumskih ekosistema su i promene klimatskih faktora, uticaj polutanata, nepovoljna izgrađenost sastojina zbog neadekvatnog gazdovanja, učestale gradacije štetnih šumskih insekata i epifitocije patogenih gljiva. Na delovima područja Prostornog plana, a naročito u Deliblatskoj peščari i Severnokučajskom šumskom području izražena je ugroženost od požara.
U obuhvatu Prostornog plana nalaze se lovišta kojima gazduju: NP „Fruška gora” (deo lovišta Fruška gora), NP „Đerdap” (deo lovišta Đerdap), JP „Vojvodinašume” („Kozara”, „Apatinski rit”, „Kamarište”, „Plavanjske šume”, „Koviljsko-petrovaradinski rit”, „Donje Podunavlje” i „Deliblatska peščara”), Lovački savez Srbije („Zapadna Bačka” – Sombor, „Kruškovac” – Apatin, „Lalinske livade” – Odzaci, „Neoplanta” i „Gornji Srem” – Novi Sad, „Bođanski rit” – Bač, „Palanački rit” – Bačka Palanka, „Bačka” – Bački Petrovac, „Doroška” – Titel, „Tamiš” – Pančevo, „Južni Banat” – Kovin, „Begej” – Zrenjanin, „Čot” – Beočin i „Kalakač” – Inđija, lovište „Stig” – Smederevo i Požarevac, „Ramski rit” – Veliko Gradište, „Tumanska reka” – Golubac), JP „Srbijašume” („Miroč – Štrbac”, „Živica” – Kladovo, „Hrastovača” – Severnokučajsko šumsko područja), Vojska Republike Srbije („Karađorđevo”). U lovištima su najzastupljenije stalno gajene vrste divljači: srna, divlja svinja, jelen, divokoza, kao i vrste sitne divljači – zec, poljska jarebica, fazan. U lovištima postoje povoljni uslovi za gajenje i reprodukciju divljači. Uglavnom su otvorenog tipa, imaju i lovačke kuće (otvorenog i zatvorenog tipa), kao i brojne lovno-tehničke i proizvodne objekte.
Turizam
Vrednosti Dunava su, sa aspekta turističke valorizacije, značajne u pogledu bogatstva motiva, ekološke očuvanosti, vrednosti prirodne i kulturne baštine i delom u pristupačnosti destinacijama. Postojeći turistički proizvodi su: manifestacioni, lovni, ribolovni, gradski i zdravstveni turizam (Spa, Wellness). Turistički proizvodi izuzetnog potencijala, ali nedovoljno uređeni i afirmisani su: kompleks nautike i brodskog turinga, specijalni interesi, ruralni turizam, događaji i dr.
Sa aspekta razvoja turizma trasa međunarodnog vodnog puta ima prvorazredni značaj za međunarodne kruzing brodove, a delom i za jahte i čamce svih kategorija. Dunav se koristi i za plovidbu manjih nautičkih plovnih jedinica i ribarskih čamaca, i raspolaže sa nekoliko atraktivnih ambijentalnih celina akvatorije sa priobaljem koje posebno karakterišu ritovi i forlandi, ade (53), sprudovi (desetak) i Đerdapska klisura, kao i niz pogodnih lokacija za marine, pristaništa, plaže, ribolovne i biciklističke staze i druge vidove turističko-rekreativnog korišćenja. Sa aspekta plovidbenih karakteristika relevantnih za razvoj turizma, tok Dunava kroz Republiku Srbiju karakterišu dve deonice i to: deonica uspora (od HE „Đerdap 2” p km 863 do Beograda p km 1.167 odnosno Petrovaradina p km 1.257); i deonica slobodnog toka ili sektor spontanih voda (od Petrovaradina p km 1..257 do Bezdana p km 1.433), gde postoje izraženi problemi dubine i širine korita plovnog puta (osim delimično uzvodno od Beograda do Novog Sada). Posebna prednost koju pruža Dunav na svom toku kroz Republiku Srbiju je mogućnost rasterećenja međunarodnog vodnog puta i izbegavanja potencijalnih konflikata od prisustva rekreativnih plovila ustanovljavanjem „malih vodnih puteva” odnosno „vodnih puteva za rekreativnu plovidbu” kroz najatraktivnije priobalne zone i akvatorije Dunava.
Republika Srbija na Dunavu raspolaže, u evropskim razmerama, sa dve visokovredne i jedinstvene zone za razvoj turizma, koje se na kontaktima prožimaju i međusobno dopunjuju, i to:
Ritske zone Gornjeg i Srednjeg Podunavlja kao „Ekološka zona Dunava” sa autentičnim ambijentom i očuvanom florom i faunom (posebno ornito i ihtio) i to: od Mađarske granice nizvodni do ušća Drave – SRP Gornje Podunavlje; od Bogojeva do Novog Sada forlandi ritskog tipa, uglavnom na levoj obali, (Plavansko-novosadski rit, Selište sa Karađorđevom i Tikvarom, oko Neština i Futoga); i od Novog Sada do Čente (Koviljsko-petrovaradinski rit, zone oko ušća Tise, kanala Karaš i dr); kao i „arhipelag” brojnih ada (uglavnom nizvodno do Futoga); i
Zona Donjeg Podunavlja kao „Istorijska zona Dunava” koja je bogata riznica atraktivnih spomenika kulture, naročito iz praistorije i antičkog Rima, u jedinstvenom predelu formiranom na prodoru Dunava između Karpata i rodopskih planina kroz Đerdap, najveću i najatraktivniju rečnu klisuru Evrope, i u najširoj akvatorija na toku Dunava između Moldove i Golupca, pre ulaska u Golubačku klisuru.
Turistički atraktivne zone Dunava upotpunjuju gradovi na obalama. Postojeća kupališta gradskog i šireg regionalnog značaja su: „Štrand” u Novom Sadu, „Tikvara” u Bačkoj Palanci, „Lido” u Beogradu i „Bela Stena” u Pančevu. Međunarodno pristanište „Novi Sad II” je specijalizovano za prihvat turističkih brodova. Ipak, gradovi u sadašnjoj fazi ekonomskog i urbanog razvoja ne utiču u svim aspektima pozitivno na razvoj turizma (izlivi kanalizacija, deponije smeća i industrijske zone uglavnom orijentisane prema Dunavu, nedostatak savremenih pristaništa, marina i privezišta, sem u Apatinu i Donjem Milanovcu, sa osnovnim uslovima za pristajanje, snabdevanje gorivom i prihvat otpada sa plovila). Većina gradova u priobalnoj zoni nema regulisan izlaz na Dunav kao najreprezentativniji deo svoje teritorije. Linijska plovidba, takozvana „Bela flota” ugasila se 70-ih godina prošlog veka. Saobraćaj za turističke potrebe postoji u vrlo ograničenom obimu i svodi se na manje izletničke brodiće u funkciji razgledanja priobalja sa vode (uglavnom u Beogradu). Turističku atraktivnost priobalja pojedinih sektora Dunava umanjuju pojave neplanski izgrađenih, većih ili manjih, skupina sojenica lociranih u forlandu ispred odbrambenih nasipa (koje bi po pravilu trebalo da budu na visini poplavne linije korita za stogodišnju veliku vodu) i drugih objekata za odmor, vikend-rekreaciju i ribolov, i to na oko: p km 1.426,2 levo – „Baračka”; p km 1.372 levo – „Marin prud”; p km 1.366,5 levo – „Bogojevo”; p km 1.277 desno – „Banoštor”; p km 1.257,7 levo – „Ribarsko ostrvo”; p km 1.263 levo – „Kamenjar”; p km 1.237-1.236 desno – „Čortanovci”; p km 1.200,5 desno – „Belegiš”; p km 1.173 levo – „Banatska strana Zemuna”; p km 1.168,5 levo rukavac „Jojkića Dunavac – Vizelj” vikend-naselje „Mika Alas”; p km 1.159 levo – „Čapljan”; p km 1.160 desno „Bela Stena” – Ada Forkontumac, vikend-naselje; p km 1.132,5 desno – „Grocka”, vikend-naselje; p km 1.095 desno – „Kostolac” (ribarsko naselje); p km 1.123-4 desno, „Jugovo/Orešac” (ribarsko naselje); p km 1.065 desno – „Kiseljevo” – Srebrno jezero; p km 1.041 desno – „Dedine”, vikend-naselje i dr.
3.1.5. Stanovništvo, naselja i socijalni razvoj
Stanovništvo
Prema Popisu 2002. godine (nova metodologija), u 107 naselja obuhvaćenih Prostornim planom živelo je 265.474 stanovnika. Prosečna gustina naseljenosti je 59,4 st./km2 što je znatno ispod republičkog proseka (97 st./km2, bez Autonomne pokrajine Kosova i Metohije). Prema prvim rezultatima Popisa 2011. godine, ukupno stanovništvo područja Prostornog plana iznosi 247.851 stanovnika, što je za oko 17.600 manje (Tabela I-1).
Područje Prostornog plana je u periodu 1981-2002. godine povećalo broj stanovnika za oko 22 000 stanovnika (ili 8,2%) ako se uzme u obzir stara metodologija popisivanja, dok je prema novoj metodologiji na datom području živelo za oko 1.500 stanovnika manje u odnosu na 1981. godinu. S druge strane, deo planskog područja u okviru Autonomne pokrajine Vojvodine je ostvario porast stanovništva 2002. godine i prema novoj metodologiji Popisa, a naročito u poslednjem međupopisnom periodu (za 17.349 stanovnika, ili za 10%), što je rezultat mehaničkog priliva stanovništva devedesetih godina prošlog veka (izbegla i interno raseljena lica). Najveći demografski rast je u gravitacionom području Novog Sada, i to u pripadajućem delu grada, delu opštine Beočin i u opštini Sremski Karlovci, kao i u delu opštine Stara Pazova koji gravitira Beogradu. Nizvodno od Beograda, pripadajući deo opštine Grocka jedini beleži populacioni rast zahvaljujući mehaničkom prilivu izbeglog stanovništva, dok sve ostale delove opština/gradova, odnosno cele opštine (Kladovo), karakteriše pad ukupnog stanovništva. Depopulacija je posebno izražena u delu Borskog upravnog okruga, kao rezultat dugotrajnog negativnog prirodnog kretanja stanovništva na koje se nadovezuje emigracija. Područje Prostornog plana u celini karakteriše negativan prirodni priraštaj, što je posledica visokog mortaliteta i nedovoljnog rađanja, s tim da su negativni efekti ovakvog kretanja mestimično ublaženi ili im je promenjen tok zahvaljujući većem mehaničkom prilivu stanovništva.
Na osnovu izvršene analize demografskih procesa posmatranog područja, može se oceniti da je njegova opšta demografska situacija relativno nepovoljna. U poslednjem međupopisnom periodu je, sa jedne strane, ostvaren rast populacije kao rezultat pozitivnog migracionog salda dok, sa druge strane, ukupna populacija stari (prirodni priraštaj je negativan; udeo mladog stanovništva se smanjuje, a starog znatno povećava). Najveći deo područja Prostornog plana je u stadijumu demografske starosti, a starenje stanovništva je posebno izraženo idući ka istoku (stadijum najdublje demografske starosti).
Tabela I-1: Kretanje broja stanovnika u periodu 1981-2011. godine
Upravni okrug
Opština/grad (naselje)
Broj stanovnika
1981. godina
1991. godina
2002. godina
2002. godina (nova metod.)
2011. godina
(prvi rezultat.)
Zapadnobački
Sombor (Bački Monoštor, Bezdan, Kolut)
12.383
11.387
11.365
10.893
9.321
Apatin (Kupusina, Sonta)
9.007
8.490
7.804
7.348
6.159
Odzaci (Bogojevo, Karavukovo)
8.239
7.908
7.329
7.111
5.977
Južnobački
Bač (Bačko Novo Selo, Bođani, Vajska, Plavna)
8.241
7.498
7.244
6.902
5.945
Bačka Palanka (Karađorđevo, Mladenovo, Neštin, Čelarevo)
10.387
10.453
10.949
10.693
9.050
Bački Petrovac (Gložan)
2.569
2.491
2.357
2.283
1.996
Beočin (Banoštor, Beočin, Rakovac, Susek, Čerević)
12.773
13.495
15.135
14.785
14.547
Novi Sad (Begeč, Veternik, Kovilj, Ledinci, Futog)
33.923
35.668
49.304
47.783
45.734
Sremski Karlovci (cela opština)
7.547
7.534
9.060
8.839
8.722
Titel (Gardinovci, Lok, Titel)
9.251
8.761
8.801
8.634
7.641
Sremski
Inđija (Beška, Krčedin, Novi Slankamen, Slankamenački Vinogradi, Stari Slankamen, Čortanovci)
15.448
14.438
16.274
15.820
14.173
Stara Pazova (Belegiš, Novi Banovci, Stari Banovci, Surduk)
11.232
14.245
20.422
19.551
19.698
Srednjobanatski
Zrenjanin (Knićanin, Čenta)
5.418
5.228
5.331
5.153
4.764
Grad Beograd
Palilula (Dunavac, Kovilovo)
1.674
1.681
1.659
1.642
1.404
Grocka (Brestovik, Grocka)
7.432
8.771
9.745
9.414
9.285
Južnobanatski
Pančevo (Ivanovo)
1.947
1.439
1.475
1.131
1.024
Kovin (Gaj, Dubovac, Kovin, Malo Bavanište, Skorenovac, Šumarak)
23.558
22.414
23.369
22.009
20.458
Bela crkva (Banatska Palanka)
1.095
974
900
837
672
Podunavski
Smederevo (Šalinac)
1.167
1.160
1.080
985
563
Braničevski
Požarevac (Dubravica, Kostolac, Ostrovo, Petka, Rečica, Selo Kostolac)
15.596
16.153
15.375
14.339
18.138
Veliko Gradište (Veliko Gradište, Zatonje, Kisiljevo, Ostrovo, Požeženo, Ram)
8.968
9.668
9.802
8.518
8.188
Golubac (Brnjica, Vinci, Golubac, Dobra, Radoševac, Usije)
4.604
4.372
4.293
3.890
3.369
Borski
Majdanpek (Boljetin, Golubinje, Donji Milanovac, Mosna, Topolnica)
7.919
7.671
7.246
6.734
5.193
Kladovo (cela opština)
33.376
31.881
31.233
23.613
20.635
Negotin (Bukovče, Dušanovac, Mihajlovac,
Prahovo, Radujevac, Slatina)
13.253
12.188
11.462
6.567
5.195
UKUPNO – Područje Prostornog plana
267.007
265.968
289.014
265.474
247.851
Obrazovna struktura stanovništva kao preduslov za obezbeđivanje kvalifikovane radne snage je delimično poboljšana, pri čemu je najpovoljnija u delovima obuhvata najvećih urbanih centara sa izraženijom koncentracijom stanovništva, dok je relativno nepovoljna u sredinama sa izraženim starenjem i odlivom stanovništva. Problemi u oblasti demografskog razvoja na području Prostornog plana vezani su za očekivano dalje starenje populacije i posledice po privredni razvoj zbog promena u ekonomskoj strukturi stanovništva u kojoj jača udeo izdržavanog stanovništva, zatim nastavak koncentracije stanovništva u Beogradu i Novom Sadu, smanjenje prosečne veličine domaćinstava i sve rašireniji samački život. Posebno pitanje se odnosi na kvalitativne demografske promene s obzirom na biološku depopulaciju koja utiče na starenje stanovništva, a sa tendencijom intenziviranja ovog procesa zaoštravaće se problemi obezbeđivanja dovoljnog broja radno sposobnog, kvalifikovanog stanovništva, popunjavanja penzionih fondova i zbrinjavanja ostarelog stanovništva.
Mreža naselja
Područje Prostornog plana pripada podunavskoj razvojnoj osovini koja je deo dunavsko-savskog razvojnog pojasa, kao funkcionalno najznačajnije razvojno-integrativne osovine srpskog geoprostora.
Najintenzivnije delovanje funkcionalno-gravitacionih uticaja odvija se u središnjem delu područja Prostornog plana, na potezu: Bačka Palanka – Novi Sad – Beograd – Pančevo – Kovin – Smederevo – Požarevac, gde se razvila linearna aglomeracija podeljena Dunavom na severni i južni deo. Posebno snažni uticaji, prostorno konkretizovani koncentracijom stanovništva i funkcija, izražavaju se u čvorištima područja Prostornog plana sa ostalim razvojnim osovinama Republike Srbije istih ili nižih hijerarhijskih nivoa. U beogradsko-pančevačkom čvorištu spajaju se posavska, sremska, kolubarska i banatska razvojna osovina, u novosadskom čvorištu spajaju se razvojne osovine Bačke, Srema i Banata, a u smederevskom čvorištu podunavska razvojna osovina se spaja sa Velikim Pomoravljem. U istočnom delu, podunavskom pojasu se priključuje timočka razvojna osovina Kladovo – Negotin – Zaječar – Knjaževac, kojoj se pridružuje Bor i koja povezuje metropolsko područje Niša sa Dunavom.
Tabela I-2: Veličinska struktura naselja na području Prostornog plana*
Veličinska kategorija
Broj naselja
Ukupno stanovnika
Kumulativni niz
<500
18
5.183
5.183
500-1.000
25
19.177
24.360
1.000-2.500
34
48.877
73.237
2.500-5.000
14
48.167
121.404
5.000-10.000
13
92.612
214.016
10.000-20.000
4
70.778
284.794
20.000-50.000
2
71.185
355.979
50.000-100.000
2
139.892
495.871
100.000-200.000
1
191.405
687.276
>200.000 (>1.000.000)
1
1.119.642
1.806.918
* Prema rezultatima Popisa 2002. godine
Na području Prostornog plana je 107 naselja, raspoređenih u sedam gradova, 17 opština i devet upravnih okruga. Neposredan izlaz na reku Dunav ima svega nešto više od 60 naselja. Sem manjeg broja naselja koja se nalaze u uticajnim sferama Beograda, Novog Sada, Pančeva i Smedereva, većina njih nalazi se u gravitacionim i uticajnim sferama urbanih centara koji se nalaze van područja Prostornog plana. U tabeli I-2 prikazana je veličinska struktura naselja, prema broju stanovnika (Popis 2002. godine) uključujući i ona u neposrednom okruženju Prostornog plana, posebno velika i veća gradska naselja (Beograd, Novi Sad, Pančevo, Smederevo, Požarevac, Apatin i Bačku Palanku).
Socijalni razvoj
Opšte prilike koje su dovele do narušene socijalne ravnoteže ogledaju se i na području Prostornog plana. Reč je o promenama u društveno-političkom i ekonomskom sistemu koje su praćene opadanjem kvaliteta života stanovništva uz porast siromaštva, nezaposlenosti, socijalno raslojavanje i povećanje ugroženosti osetljivih grupa (starijih lica, dece, žena, lica sa invaliditetom, izbeglica). Područje Prostornog plana je heterogeno prema strukturi stanovništva, pa samim tim ni izazovi za socijalni razvoj nisu svuda istovetni. Deo planskog područja koji leži u gravitacionoj zoni Beograda i Novog Sada tokom poslednje decenije prošlog veka primio je veliki broj izbeglog stanovništva iz ratom ugroženih područja, kao i interno raseljenih lica sa područja Autonomne pokrajine Kosova i Metohije, koji nisu u potpunosti integrisani i uključeni u postojeće društvene zajednice. Njihova integracija je jedan od preduslova jačanja socijalne kohezije u periodu nakon iznenadnih promena u društvu koje su uslovile povećanje broja korisnika koji rano ulaze i dugo se zadržavaju u sistemu socijalne zaštitite. U delu područja Prostornog plana koji geografski pripada Istočnoj Srbiji, a karakterišu ga krupni demografski i drugi razvojni problemi, poseban izazov za socijalni razvoj je podrška građanima koji nisu u stanju da učešćem u ekonomskoj aktivnosti obezbede svoju egzistenciju. Na to se nadovezuju i drugi problemi i izazovi socijalnog razvoja koji obuhvataju ukupno područje Prostornog plana: pasivan položaj građana i korisnika u sistemu socijalne zaštite, centralizovanost sistema javnih institucija i usluga socijalne zaštite, nedovoljna uključenost novih pružalaca usluga, nepovezanost svih aktera socijalne zaštite na lokalnom nivou i dr.
3.1.6. Zaštita prostora
Zaštita životne sredine
Reka Dunav predstavlja ekološki koridor međunarodnog značaja koji je sastavni deo Panevropske ekološke mreže. Pitanje zaštite životne sredine usmereno je ka održavanju i poboljšanju kvaliteta voda Dunava (u domenu bioloških, fizičkih i hemijskih parametara), kao i ekološkog statusa vazduha i zemljišta u priobalju.
Postojeće stanje parametara životne sredine je degradirano i ugroženo mogućim uticajima antropogenog porekla, i to od:
industrijskih aktivnosti, od kojih su neke kvalifikovane kao crne ekološke tačke (hot spots) , npr. aktivnosti u hemijskoj industriji i rafinerijama (Pančevo, Novi Sad, Beograd, Negotin-Prahovo), železari u Smederevu, brodogradilištima u Bezdanu, u Apatinu, u Novom Sadu, u Pančevu, u Brnjici i u Kladovu, eksploataciji i preradi laporca i cementa Lafarge BFC a.d. Beočin, aktivnosti u drugim granama industrije, kao i aktivnosti u SEVESO postrojenjima;
energetike i hidroenergetike sa zonama direktnog neposrednog uticaja HE „Đerdap”, a naročito uticaja termoelektrana „Kostolac” na zagađenje vode, vazduha i zemljišta, kao i deponovanja industrijskog i rudarskog otpada koji utiče na zagađivanje površinskih i podzemnih voda, vazduha i zemljišta;
eksploatacije mineralnih sirovina sa direktnim uticajem eksploatacije u okviru Kostolačkog ugljenog basena, kao i u drugim zonama u opštinama Negotin i Golubac, te grada Smedereva; sa posrednim uticajem eksploatacije bakarne rude u Majdanpeku, zbog rudarenja na površinskim kopovima i tehnoloških procesa u flotaciji i topionici koji posredno deluju na povećanje stepena zagađenja voda Dunava;
poljoprivrede, sa direktnim uticajem aktivnosti na eroziju, isušivanje, sabijanje, zakišeljavanje, zaslanjivanje, eutrofikaciju i kontaminaciju zemljišta i voda teškim metalima, azotom i fosforom usled korišćenja agrohemikalija u intenzivnoj poljoprivrednoj proizvodnji;
komunalnih deponija, sa direktnim uticajem na zagađenje voda Dunava u Apatinu, Bačkoj Palanci, Beočinu, Sremskim Karlovcima, Titelu, Vinči, Kovinu, Vincima i Kladovu i indirektnim u Novom Sadu, Pančevu, Požarevcu, Smederevu; i industrijskih deponija (Kostolačkog energetskog i ugljenog basena sa pepelištem na Dunavu, deponijom IHP „Prahovo”, deponijama u industrijskima zonama Pančeva, Beograda, Novog Sada i Smedereva, i dr;
otpada sa plovnih objekata, sa direktnim uticajem na zagađenje voda Dunava ispuštanjem, izlivanjem ili deponovanjem rasutog tereta i otpadnih materija (otpadna ulja, nafta i dr);
hidrotehničke infrastrukture: uticaj ispuštanja neprečišćenih komunalnih otpadnih voda gradova i naselja, industrijskih otpadnih voda i drenažnih voda iz poljoprivrede većim delom sa područja Prostornog plana a delom i sa pritoka Dunava, pre svega Save (Šabac i Barič), zatim Borske reke, Peka, Timoka i Kriveljske reke (Rudarsko-topioničarski basen Bor i Rudnik bakra Majdanpek u okviru RTB Bor Grupe );
prekograničnog zagađenja tranzitnih voda Dunava i njegovih pritoka koje ulaze u Republiku Srbiju, kao i zagađenja iz industrije i postrojenja na reci Savi (Šabac, Barič), RTB Bor Grupa (rudnik, mlin, topionica i rafinacija) preko Borske reke, Peka, Timoka, Kriveljske reke i Dunava, kao i iz termoelektrane i kopova Kostolac i skladišta naftnih derivata Prahovo;
kao i usled aktivnosti vezanih za odvijanja vodnog saobraćaja, i to od: pojava zagađenja otpadom sa plovila, odnosno nedovoljne opremljenosti luka i marina objektima i uređajima za prihvat, tretman i odlaganje otpadnih materija i zauljenih otpadnih voda sa plovila i dr.; povremenih intervencija na održavanju plovnog puta; rasta saobraćajnog prometa motornih čamaca i plovila u rekreativne i turističke svrhe, odnosno zbog nepostojanja stanica za snabdevanje gorivom na vodi, i dr.
Evidentne su i kontinuirane morfološke promene u rečnom koritu, koje nisu lokalnog karaktera već se radi o globalnom procesu. Erozioni procesi menjaju karakteristike rečnog korita i u poprečnom i u uzdužnom profilu, indirektno utičući na menjanje karakteristika životne sredine. Republika Srbija je jedna od ređih podunavskih zemalja na čijoj se teritoriji kvalitet vode Dunava poboljšava, što pokazuju i merenja Republičkog hidrometeorološkog zavoda. Na ulazu u Republiku Srbiju kvalitet vode je u III/IV klasi ili „van klase”, a na izlazu iz Republike Srbije u IIa i IIb klasi, zbog činjenica da je efluentni pritisak zagađivača u Republici Srbiji na Dunav manji od sposobnosti njegovog samoprečišćavanja kao i da đerdapske akumulacije imaju veliki učinak na prečišćavanje vode, delujući poput velikog taložnika – bioreaktora.
Zaštita prirodnih vrednosti
Glavne prirodne vrednosti područja Prostornog plana su:
bogat i raznovrstan divlji biljni i životinjski svet predstavljen sa: 1.850 taksona viših biljaka i 85 biljnih zajednica, oko 150 vrsta gljiva, 290 vrsta ptica od kojih su 200 vrsta gnezdarice kao i okupljanjem velikih jata u toku zime (pri čemu broj ptica na pojedinim deonicama kao npr. između ušća Morave i Nere u Dunav dostiže i 150.000), 55 vrsta sisara, 25 vrsta herpetofaune (gmizavaca i vodozemaca), 70 vrsta riba i veliki broj predstavnika još uvek nedovoljno istražene faune insekata;
objekti geonasleđa predstavljeni paleontološkim i litološko-stratigrafskim lokalitetima, fenomenima fluvijalnog i eolskog reljefa i kraške morfologije i hidrografije, prvenstveno u karstnoj oazi Miroča u Đerdapu; i
raznoliki, živopisni i atraktivni pejsaži, čiju okosnicu čini vodeno ogledalo Dunava kao najmarkantniji individualni predeoni element u prostoru Republike Srbije.
Na osnovu nacionalnih propisa iz oblasti zaštite prirode, međunarodnih konvencija i programa i drugih dokumenta, prirodne vrednosti na području Prostornog plana stekle su status zaštićenih prirodnih dobara, kao zaštićena područja i zaštićene vrste divlje flore i faune, i/ili status područja i vrsta od međunarodnog značaja za zaštitu prirode.
Prostornim planom obuhvaćeno je, u celosti ili delimično, 17 zaštićenih područja površine veće od 1 ha (Tabela I-3), i to: dva nacionalna parka (NP „Fruška gora” i NP „Đerdap”), dva parka prirode (Tikvara i Begečka jama), jedan predeo izuzetnih odlika (Veliko Ratno ostrvo), pet specijalnih rezervata prirode – SRP (Gornje Podunavlje, Karađorđevo, Bagremara, Koviljsko-petrovaradinski rit i Deliblatska peščara) i sedam spomenika prirode (Stari park kod Sonte, Park čelarevskog dvorca, Kamenički park, Park Dvorska bašta, Mačkov sprud, Ivanovačka ada i Šalinački lug). Obuhvaćeno je još 18 spomenika prirode (pretežno pojedinačnih stabala ili grupa stabala), čija je ukupna površina manja od jednog ha.
Ukupna površina zaštićenih područja u granicama područja Prostornog plana iznosi 1.072 km2 od čega 77,4 km2 obuhvata vodotok Dunava. Zaštićena područja na dužini od 230 km izlaze na obalu Dunava.
Tabela I-3: Zaštićena područja površine veće od 1 ha
Naziv i vrsta zaštićenog područja
Akt o progla-šenju
Opština
(na PP)
Upravljač
Značaj/kategorija
P
(u ha)
P, na području PP (u ha)
P,
na toku Dunava
(u ha)
L, obale Dunava u ZP
(u km)
Ekološki status
1.SRP
Gornje Podunavlje
Uredba Vlade
Sombor, Apatin
JP Vojvodinašume,
Petrovaradin
Izuzetan/nacionalni
Kategorija I
19.605
19.605
1.350
62,0
IBA, IPA, PBA,
Emerald,
Ramsar,
Cp EMS
2.Spomenik prirode Stari park kod Sonte
Rešenje opštine
Apatin
–
Lokalni
Kategorija III
2
2
–
–
3.SRP
Karađorđevo
Uredba Vlade
Bačka Palanka
VU Karađorđevo
Veliki/regionalni
Kategorija II
2.955
1.317
–
2,5
IBA CpEMS
4.PP
Tikvara
Odluka opštine
Bačka Palanka
JP SPC Tikvara
Bačka Palanka
Lokalni
Kategorija III
508
508
–
6,0
IBA Emerald
CpEMS
5.SRP Bagremara
Uredba Vlade
Bačka Palanka
JP Vojvodinašume,
Petrovaradin
Izuzetan/nacionalni
Kategorija I
118
118
–
–
6.Spomenik prirode
Park čelarevskog dvorca
Odluka opštine
Bačka Palanka
Carlsberg Srbija d.o.o Pivara Čelarevo
Lokalni
Kategorija III
7
7
–
–
7.PP
Begečka jama
Gradska odluka
Novi Sad
DTD Ribarstvo
Bački jarak
Lokalni
Kategorija II
379
379
35
5,0
8.Spomenik prirode
Mačkov sprud
Rešenje
opštine
Novi Sad
–
Lokalni
Kategorija III
4
4
–
0,5
9.NP Fruška gora
Zakon o NP
Bačka Palanka, Beočin,
Novi Sad,
Sremski Karlovci, Inđija
JP NP Fruška gora, Sremska Kamenica
Izuzetan/nacionalni
Kategorija I
25.393
9.670
–
–
IBA, PBA,
Emerald,
CpEMS
10.Spomenik prirode Kamenički park
Odluka grada
Novi Sad, Grad Novi Sad
JKP
Gradsko zelenilo
Novi Sad
Lokalni
Kategorija III
34
34
–
–
11.Spomenik prirode Park Dvorska bašta
Rešenje oppštine
Sremski Karlovci
Srpska pravoslavna crkva
Lokalni
Kategorija III
7
7
–
–
12.SRP Koviljsko-petrovaradinski rit
Uredba Vlade
Novi Sad, Sremski Karlovci, Inđija,Titel
JP Vojvodinašume,
Petrovaradin
Izuzetan/nacionalni
Kategorija I
5.895
5.895
–
29,0
IBA, IPA, Ramsar, Emerald,
CpEMS
13.Predeo izuzetnih odlika
Veliko ratno ostrvo
Rešenje grada
Zemun,
Grad Beograd
JKP Zelenilo
Beograd
Lokalni
Kategorija III
168
168
–
6,0
CpEMS
14.Spomenik prirode
Ivanovačka ada
Odluka opštine
Pančevo
JP Vojvodinašume
Petrovaradin
Lokalni
Kategorija III
6
6
–
7,0
15.Spomenik prirode
Šalinački lug
Odluka opštine
Smederevo
Udruženje Hrast
Smederedvo
Lokalni
Kategorija III
EmeraldCp EMS
16.SRP Deliblatska peščara
Uredba Vlade
Bela Crkva, Kovin,
Požarevac
JP Vojvodinašume,
Petrovaradin
Izuzetan/nacionalni
Kategorija I
34.829
11.180
1.450
13,0
IBA, IPA,
PBA, Emerald
Ramsar, (Labudovo okno), CpEMS
17.NP
Đerdap
Zakon o NP
Golubac, Majdanpek,
Kladovo
JP Nacionalni park Đerdap
Izuzetan/nacionalni
Kategorija I
63.608
58.300
4.900
99,00
IBA,IPA PBA, Emerald
CpEMS
UKUPNO
153.518
107.200
7.735
230,0
Opis: IBA – Područja od međunarodnog značaja za ptice (Important Bird Areas), IPA – Značajna botanička područja (Important Plant Areas),, PBA – Područja značajna za dnevne leptire (Prime Butterfly Areas), Emerald – Područja identifikovana na osnovu Konvencije o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa (Bernska konvencije), Ramsar – Područja upisana u Ramsarsku listu na osnovu Konvencije o močvarama koje su od međunarodnog značaja naročito kao staništa ptica močvarica (Ramsarska konvencija), CpEMS – Centralna područja Ekološke mreže Srbije koja se utvrđuje uredbom Vlade (u postupku donošenja)
Zaštićene vrste obuhvataju:
Vrste sa međunarodnim statusom zaštite: CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) vrste – predstavnici divlje flore i faune obuhvaćeni Međunarodnom konvencijom o trgovini ugroženim biljnim i životinjskim vrstama, kojih na području Prostornog plana ima nekoliko desetina; i migratorne vrste divljih životinja i evropska divlja flora i fauna – vrste biljaka i životinja obuhvaćene Konvencijom o očuvanju migratornih vrsta divljih životinja (Bonska konvencija) i Konvencijom o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa (Bernska konvencija), a koje se nalaze na području Prostornog plana (kao što su, na primer, ris i vuk – od krupnih karnivora, više vrsta riba i znatan broj ptica).
Vrste divlje flore i faune utvrđene Pravilnikom o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva („Službeni glasnik RS”, br. 5/10 i 47/11).
Strogo zaštićene divlje vrste su biljke, životinje i gljive koje su iščezle sa teritorije Republike Srbije ili njenih delova pa vraćene programima reintrodukcije, krajnje ugrožene, ugrožene, reliktne, lokalno endemične, stenoendemične, međunarodno značajne i zaštićene divlje vrste od posebnog značaja za očuvanje biološke raznovrsnosti Republike Srbije. Na području Prostornog plana nalazi se ukupno oko 90 vrsta biljaka (uključujući i gljive, lišajeve i mahovine) i oko 210 vrsta životinja iz navedenog pravilnika, najviše ptica (preko 160 vrsta), zatim sisara (oko 30 vrsta), riba (preko 20 vrsta) i predstavnika herpetofaune (oko 15 vrsta), izuzev insekata, čija fauna nije dovoljno istražena i poznata, tako da je teško utvrditi koje vrste iz spiska naseljavaju ovo područje.
Zaštićene divlje vrste biljaka, životinja i gljiva su divlje vrste koje u prirodi trenutno nisu ugrožene u meri da im preti opasnost da nestanu ili postanu kritično ugrožene, a to su ranjive, endemične, indikatorske, ključne i kišobran vrste, reliktne, međunarodno značajne i zaštićene divlje vrste, kao i vrste koje nisu ugrožene ali se zbog njihovog izgleda mogu lako zameniti sa strogo zaštićenim vrstama.
Kontrolisane vrste utvrđene Uredbom o stavljanju pod kontrolu korišćenja i prometa divlje flore i faune („Službeni glasnik RS”, br. 31/05, 45/05 – ispravka, 22/07, 38/08, 9/10 i 69/11), od kojih se na području Prostornog plana nalazi oko 80 vrsta biljaka, desetak vrsta gljiva, nekoliko vrsta lišajeva i pet predstavnika faune.
Vrste divljači i riba čije su korišćenje ili izlov zabranjeni ili ograničeni na osnovu Zakona o divljači i lovstvu („Službeni glasnik RS”, broj 18/10) (veći broj vrsta sisarske i pernate divljači pod trajnom zaštitom lova ili pod lovostajem) i Zakona o zaštiti i održivom korišćenju ribljeg fonda („Službeni glasnik RS”, broj 128/14) (sezonska ili trajna zabrana ribolova, zabrana izlova ispod propisane veličine), odnosno propisima donetim na osnovu tih zakona.
Zaštita nepokretnih kulturnih dobara
U širem smislu kulturno nasleđe Dunavskog koridora je integralni deo evropskog kulturnog nasleđa, što je svojevrstan potencijal za uspostavljanje kvalitetnije međunarodne saradnje. Pored značaja za razvoj kulture to je i potencijal za razvoj kulturnog turizma, kroz mogućnost uključivanja u panevropske kulturne puteve.
U neposrednom okruženju Dunava, nalazi se 1.186 objekata i materijalnih ostataka za koje je potvrđen ili se pretpostavlja da mogu imati karakter kulturnog dobra od opšteg značaja. Do sada je od toga registrovan srazmerno mali deo kulturnog nasleđa, oko 43% (140 kategorizovanih i 374 registrovanih nepokretnih kulturnih dobara), s tim da je udeo kategorizovanih kulturnih dobara svega 11%. Udeo evidentiranih dobara, tj. dobara koji uživaju prethodnu zaštitu je 58%.
Stepen ugroženosti i oštećenja kulturne baštine i drugih materijalnih vrednosti na čitavom području do sada nije sistematski istraživan. Održavanje kulturnih dobara je poseban problem usled nepostojanja planova upravljanja kojima bi se precizirali uslovi njihovog korišćenja i prezentiranja, tako da nakon obavljenih istražnih i konzervatorskih radova oni obično bivaju zaboravljeni i ubrzo zapušteni. S obzirom na brojnost arheoloških nalazišta njihova zaštita je za sada nepotpuna i nedovoljna, granice zaštitnih zona oko kulturnih dobara nisu definisane ili se ne poštuju, što u mnogome doprinosi devastaciji otkrivenih ostataka i njihovog prepuštanja zubu vremena. S obzirom na brojnost i raznovrsnost kulturnog nasleđa i razlike u pristupu i tretmanu pojedinih tipova dobara, ustanovljena je klasifikacija i grupisanje prema vrsti dobara i to na: arheološku baštinu, istorijska naselja ili delove naselja, sakralne građevine i ostale sakralne spomenike, fortifikacijske građevine, rezidencijalne komplekse, građevine javne namene i civilne građevine, narodno graditeljstvo – ruralno nasleđe, industrijske i tehničke objekte, istorijsko-memorijalna područja, vrtnu i parkovsku arhitekturu, pojedinačne spomenike i istorijske zapise i potopljena dobra.
Za prikaz stanja i potrebe daljih planskih analiza izdvojene su sledeće prostorne celine:
zapadno-bačko Podunavlje koje obuhvata priobalni deo teritorije Zapadnobačkog upravnog okruga u obuhvatu ovog plana, tj. priobalna naselja opština/gradova Sombor, Apatin, Odzaci i Bač (u daljem tekstu: Zona 1);
novosadska zona Podunavlja koja uključuje priobalna naselja opština Bačka Palanka, Beočin, preko Novog Sada i naselja u nizvodnom pravcu, do opštine Stara Pazova (u daljem tekstu: Zona 2);
beogradska zona Podunavlja koja obuhvata priobalna naselja u opštini Stara Pazova, preko priobalnih beogradskih opština, zatim Pančeva, Grocke i Smedereva, do ušća Velike Morave u Dunav (u daljem tekstu: Zona 3);
braničevsko Podunavlje koje obuhvata priobalna naselja opština Požarevac i Veliko Gradište (u daljem tekstu: Zona 4);
zona Đerdapa koja obuhvata priobalna naselja opština Golubac i Donji Milanovac (u daljem tekstu: Zona 5);
timočka zona Podunavlja koja obuhvata priobalna naselja opština Kladovo i Negotin (u daljem tekstu: Zona 6).
Tabela I-4: Sistematizacija broja i stanja kategorizovanih, registrovanih i dobara
koja uživaju prethodnu zaštitu, prema zonama*
Zona
Vrsta dobra
Lokalitet – Kategorizacija zaštite
Kategorizovana kulturna dobra
Registrovana dobra
Dobra koja uživaju prethodnu zaštitu
Kulturna dobra od izuzetnog značaja
Kulturna dobra od velikog značaja
Zona 1
arheološka nalazišta
–
–
–
(1)
fortifikacijske građevine
–
–
–
–
istorijska naselja ili delovi naselja
–
–
(1) kulturno istorijska celina centar Apatina
(1)
sakralne građevine
–
(1) spomenik kulture rimokatolička crkva Sv. Petra i Pavla, Bački Monoštor
(3)
–
rezidencijalni kompleksi
(1) spomenik kulture Manastir Bođani
–
(1)
–
narodno graditeljstvo-ruralno naselje
–
–
–
–
građevine javne namene i stambene građevine u gradskim naseljima
–
–
(2)
–
industrijski i tehnički objekti
–
–
(2)
–
istorijsko-memorijalna područja i pojedinačni spomenici
(1) znamenito mesto Batinske bitke, Bezdan
–
–
–
Zona 2
arheološka nalazišta
(2) Čipska šuma – Čelarevo, Kalvarija – Titelski plato
(4)„Turski šanac”, Bačka Palanka; „Gradina” kod Novog Rakovca; „Kalakača” kod Beške; „Mihaljevačka šuma” kod Čortanovaca
(4)
(61)
fortifikacijske građevine
–
(2) spomenik kulture Stari Slankamen i prost. kult. ist. celina Petrovaradin;
–
–
istorijska naselja ili delovi naselja
(1) prostorna kulturno -istorijska celina gradsko jezgro Sremskih Karlovaca
(2) prost. kult. ist. celina Jodna banja, Novi Sad i jevrejski kompleks objekata u Novom Sadu
–
–
sakralne građevine
(4) spomenici kulture: Almaška crkva i Uspenska crkva, Novi Sad, Saborna crkva, Sremski Karlovci i crkva Sv. Nikole – Stari Slankamen
(12)
(5)
(25)
rezidencijalni kompleksi
(3) spomenici kulture Manastir Beočin, Rakovac, Patrijaršijski dvor
(2) spomenik kulture Manastir Kovilje
prost. kult. ist. celina Dvorac Marcibanji-karačonji, Sremska Kamenica
–
–
narodno graditeljstvo-ruralno naselje
1
2
1
3
građevine javne namene i stambene građevine u gradskim naseljima
–
(14)
(30)
(149)
industrijski i tehnički objekti
–
–
(2)
(8)
istorijsko-memorijalna područja/pojedinačni spomenici
(3)
(2)/(3)
Zona 3
arheološka nalazišta
(1) „Belo brdo” kod Vinče
–
(10)
(112)
fortifikacijske građevine
(2) spomenik kulture Beogradska tvrđava i spomenik kulture Smederevska tvrđava
(1) spomenik kulture tvrđava Kovin
2
–
istorijska naselja ili delovi naselja
(3) prost. kult. ist. celina Topčider, Beograd, Knez Mihajlova ulica, Beograd i područje oko Dositejevog liceja, Beograd
(4) prost. kult. ist.celina staro jezgro Zemuna, Beograd, Kosančićev venac, Beograd, Stara čaršija, Grocka i Staro gradsko jezgro Pančeva
(2)prost. kult. ist. celine Skadarlija i Kopitereva gradina
(2)
sakralne građevine
(2) spomenici kulture Saborna crkva, Stari Grad, crkva Sv. Preobraženja, Pančevo
(6)
(23)
(45)
rezidencijalni kompleksi
(3) spomenik kulture Konak Kneza Miloša i Konak Kneginje Ljubice, Beograd i manastir Vojlovica, Pančevo
–
(5)
–
narodno graditeljstvo-ruralno naselje
–
–
–
(7)
građevine javne namene i stambene građevine u gradskim naseljima
(1)
(33)
(158)
(47)
industrijski i tehnički objekti
(1) spomenik kulture Ilegalna partijska štamparija, Beograd
(4)
(9)
(28)
istorijsko-memorijalna područja/pojedinačni spomenici
(4)
Zona 4
arheološka nalazišta
(1) Viminacijum, Kostolac
(1) Lederata, rimsko utvrđenje
(2)
(25)
fortifikacijske građevine
–
(1) spomenik kulture srednjevekovni grad Ram
–
(1)
istorijska naselja ili delovi naselja
(1)
(2)
sakralne građevine
–
–
(4)
(2)
rezidencijalni kompleksi
–
–
–
–
narodno graditeljstvo-ruralno naselje
–
–
(1)
(40)
građevine javne namene i stambene građevine u gradskim naseljima
–
–
(1)
(18)
industrijski i tehnički objekti
Istorijsko- memorijalna područja i pojedinačni spomenici
Zona 5
arheološka nalazišta
(1) Lepenski Vir
–
(16)
(13)
fortifikacijske građevine
(1) spomenik kulture srednjevekovna tvrđava Golubac
–
–
–
istorijska naselja ili delovi naselja
–
–
–
(1)
sakralne građevine
–
–
(3)
(2)
rezidencijalni kompleksi
–
–
–
–
narodno graditeljstvo-ruralno naselje
–
–
(1)
(11)
građevine javne namene i stambene građevine u gradskim naseljima
–
–
(2)
(17)
industrijski i tehnički objekti
–
–
–
(1)
Istorijsko- memorijalna područja i pojedinačni spomenici
(1) spomenik kulture Trajanova tabla, Tekija
Zona 6
arheološka nalazišta
(2) Pontes, Kladovo i Karataš, Novi Sip
–
(7)
(1)
fortifikacijske građevine
–
(1) spomenik kulture srednjevekovno utvrđenje Fetislam
–
–
istorijska naselja ili delovi naselja
–
–
(1)prost. kult. ist. celina ul. Maršala Tita, Kladovo
–
sakralne građevine
–
–
(1)
(4)
rezidencijalni kompleksi
–
–
–
–
narodno graditeljstvo-ruralno naselje
–
–
–
–
građevine javne namene i stambene građevine u gradskim naseljima
–
–
(1)
–
industrijski i tehnički objekti
–
–
–
(3)
Istorijsko- memorijalna područja i pojedinačni spomenici
–
–
–
–
* Vrste dobara razvrstane su po sledećem sistemu 1. Arheološka nalazišta, 2. Urbane celine, 3. Sakralne građevine, 4. Fortifikacijske građevine, 5. Rezidencijalni kompleksi, 6. Industrijski i tehnički objekti, 7. Narodno graditeljstvo, 8. Pojedinačni spomenici i znamenita mesta
3.1.7. Korišćenje i uređenje prostora od interesa za odbranu zemlje i u vanrednim situacijama
Područje Prostornog plana je svojim većim delom u zoni posebne namene graničnog pojasa sa Republikom Hrvatskom (u dužini od oko 138 km) i Rumunijom (u dužini od oko 230 km), u kojem, u skladu sa Zakonom zaštiti državne granice („Službeni glasnik RS”, broj 97/08), postoje ograničenja koja se odnose na kretanje i boravak lica, u dubini od 100 m duž granične linije na teritoriji Republike Srbije. Pojas uz državnu granicu nalazi se pod režimom kontrolisanog i ograničenog korišćenja, u nadležnosti Ministarstva unutrašnjih poslova.
Na području Prostornog plana se nalazi više objekata i kompleksa koji su svrstani u sledeće kategorije: „perspektivni”, „nisu perspektivni”, „predati na korišćenje MUP-u Republike Srbije u funkciji kontrole državne granice” i „Master plan”. Za perspektivne objekte i komplekse definisani su uslovi zaštite kroz zabranu ili različite stepene ograničenja gradnje. Objekti predati MUP-u Republike Srbije zaštićeni su uslovima koje propisuje to Ministarstvo i oko njih nije predviđen poseban režim zaštite ili ograničenja gradnje.
Deo područja Prostornog plana pripada metropolskom području Beograd – Novi Sad sa izrazitom koncentracijom stanovništva, aktivnosti i kapitala. Specifičnost neposrednog okruženja područja Prostornog plana je prisustvo krupnih privrednih kompleksa, rafinerija i industrijskih zona i vodoprivrednih, energetskih i infrastrukturnih objekata (HEPS „Đerdap”, TE-TO Novi Sad, TE-KO „Kostolac A” i „Kostolac B”, mostovi, luke i aerodromi i dr). Ugrožavanje funkcionisanja ovih kompleksa i objekata moguće je industrijskim akcidentima, terorističkim napadima i ratnim razaranjima, prirodnim katastrofama i elementarnim nepogodama sa značajnim posledicama po stanovništvo, naselja, infrastrukturu i stanje životne sredine.
Područje je izloženo potencijalnom hazardu od elementarnih nepogoda, u prvom redu, opasnostima od poplava i atmosferskih nepogoda, odronjavanja i klizanja zemljišta, požara, zemljotresa i dr. Intenzitet seizmičkog hazarda na području Prostornog plana, za povratni period od 100 godina, ima srednju vrednost 6,5° MCS.
3.2. Potencijali i ograničenja
3.2.1. Vodni put i prateća infrastruktura
Potencijali u domenu vodnog transporta na Dunavu i prateće infrastrukture koji nisu u dovoljnoj meri iskorišćeni su: središnji položaj Republike Srbije u okviru Panevropskog koridora VII; značajan deo teritorije Republike Srbije sa privrednim kapacitetima čije su sirovine i proizvodi predisponirani za transport vodnim putevima gravitira Dunavu; dobre veze Dunava sa mrežom unutrašnjih vodnih puteva u Republici Srbiji i velike mogućnosti povezivanja vodnog transporta sa drugim vidovima saobraćaja; izrazite mogućnosti za razvoj multimodalnog saobraćaja sa pratećom infrastrukturom; potencijalne mogućnosti proširenja postojeće mreže unutrašnjih plovnih puteva u Republici Srbiji, što bi dovelo do povećanja gravitacionog područja; velika koncentracija turistički atraktivnog prirodnog i kulturnog nasleđa, urbanih i ruralnih predela u priobalju Dunava i njegovom neposrednom okruženju, posebno u zoni Đerdapske klisure; pogodnosti za razvoj nautičkog turizma; izgradnjom HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2” ostvaren je veoma pouzdan sistem za plovidbu na nekada kritičnom toku Dunava; i dr.
Ograničenja za razvoj vodnog transporta na Dunavu su sledeća: postojanje 24 kritična sektora na Dunavu od Bezdana do Beograda (detaljnije prikazano u glavi II, pododeljku 4.1. ovog prostornog plana), sa nedovoljnim širinama ili dubinama plovnog puta pri niskom vodostaju, morfološki nestabilnim deonicama, nedovoljnim gabaritima plovnog puta kod privremenog mosta u Novom Sadu, i dr; događanja na teritoriji Republike Srbije u proteklih 20 godina i permanentni nedostatak sredstava za održavanje plovidbene infrastrukture doveli su do drastičnog smanjenja prometa roba, prekida ulaganja na održavanju vodnog puta, lošeg stanja luka i pristaništa i prateće infrastrukture, zastarelosti postojeće i nedostatka savremene opreme, propadanja i zastarevanja flote; dosadašnji nedostatak jasne državne strategije i orijentacije u oblasti vodnog transporta; neadekvatni procesi i porazni efekti privatizacije luka, flote i prateće infrastrukture; skromna mreža putničkih pristaništa i marina i neadekvatna opremljenost većine ovih objekata; neadekvatno opremljeni zimovnici; nedovoljno razvijena putna i železnička infrastruktura, što onemogućava adekvatan razvoj multimodalnog saobraćaja i integrisanje različitih vidova saobraćaja; ograničene mogućnosti primene tehničko-tehnoloških inovacija; neadekvatna institucionalna organizovanost; nepostojanje stabilnih izvora finansiranja; nedostatak stručnih kadrova u svim oblastima vodnog transporta i prateće infrastrukture; i dr.
3.2.2. Vodoprivreda
Tok Dunava i priobalje raspolažu brojnim potencijalima za razvoj vodoprivrede, od kojih se izdvajaju: hidroenergetski potencijal Dunava veći od svih podunavskih zemalja (od ukupno oko 19,7 TWh/god. iskoristivog hidropotencijala, potencijalu Dunava pripada oko 8,35 TWh/god. ili oko 42%,) koji se sa oko 7,08 TWh/god. već koristi u okviru sistema HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2”, sa godišnjom isporukom elektroenergetskom sistemu Republike Srbije prosečno oko 23% energije); mogućnost povećanja potencijala objekata HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2” (obnovom agregata na HE „Đerdap 1”, po dinamici jedan agregat godišnje, i prelaskom HE „Đerdap 2” na rad se elementima varijabilnog rada, kako bi se dobilo više vršne energije); mogućnost realizacije HEPS „Novi Sad ”, čime se može vrlo uspešno ostvariti potpuno očuvanje rezervata prirode Gornjeg Podunavlja i Kopačkog rita sa prelivnim nasipima kojima se upravlja najpoželjnijim vodnim režimima tih vlažnih staništa; postojeća i potencijalna izvorišta pijaće vode, od kojih su neka regionalnog značaja (Šalinac, Godomin, potez aluviona Kovin – Dubovac predviđen za snabdevanje Južnog Banata, itd.), kao i brojna manja izvorišta, za koja često nema adekvatne zamene; sistemi za zaštitu od spoljnih i unutrašnjih voda – linijski sistemi zaštite od velikih (spoljnih) voda Dunava i sistemi za zaštitu od unutrašnjih voda; mogućnost proširenja funkcija i obnove HS DTD; uređenje vodnih režima koji omogućava realizaciju većih sistema za navodnjavanje vrlo kvalitetnog zemljišta, sa Dunavom kao vodozahvatom (veći delovi Vojvodine, Negotinska nizija, Ključ, štićeni delovi iza nasipa u zoni HE „Đerdap 1”); urbani i ruralni razvoj i uređenje predela priobalja realizacijom HE „Đerdap 1”; mogućnost realizacije toplovodnih ribnjaka u depresijama kraj Dunava za proizvodnju konzumne ribe i za proizvodnju riblje mlađi; dostignuta II klasa kvaliteta vode Dunava, kao razvojna komponenta vodnog potencijala; odličan i vrlo dobar kvalitet manjih vodotoka koji se slivaju sa padina Severnog Kučaja, Miroča, Deli Jovana, Velikog i Malog Krša, kao i Nere i dr.
Najvažnija ograničenja su sledeća: veoma neravnomerni vodni režimi Dunava uzvodno od uspora HE „Đerdap” i njegovih najvažnijih pritoka (protok Dunava na v.s. Bezdan, u proseku oko 5.000 m3/s, oscilira u opsegu oko 800 m3/s i manje od toga, pa do protoka preko 18.000 m3/s, Q1% =17.324 m3/s), s tim što će se režimi pogoršavati; povećanje velikih vode, zbog kanalisanja Dunava u gornjem toku, isključenja inundacija i pogoršanja nestacionarnih fenomena padavina usled klimatskih promena (zbog čega će se preispitati sistemi zaštite od velikih voda, jer postaju manje pouzdani od stepena zaštite sa kojom se računalo, sa verovatnoćom od 1% i na hidrološkim analizama od pre više od 30-40 godina); sve duži periodi trajanja malih voda (delom zbog klimatskih promena, delom zbog sve većeg zahvatanja vode u uzvodnim državama upravo u malovodnim periodima); ugroženost izvorišta lošom sanitacijom naselja bez PPOV, deponijama koje se lociraju u zoni hidrauličkog uticaja na izvorišta, ispuštanjem otpadnih voda iz industrija bez prečišćavanja, neplanskom gradnjom u zoni izvorišta, čak i u užoj zoni njihove zaštite; fizička ugroženost zaštitnih sistema od velikih i od unutrašnjih voda (pojave nelegalne gradnje i dr.); zasipanje akumulacije HE „Đerdap 1” koje dovodi do stvaranja dodatnog uspora u odnosu na ono iz početnog „nultog” stanja; nedovoljno održavanje sistema zaštite priobalja; ugroženost vodnog zemljišta pojavama neplanske izgradnje, posebno duž nasipa branjenog priobalja, koja može da ometa primenu mera odbrane od poplava; podela nadležnosti na vodoprivrednom prostoru Republike Srbije i dr.
3.2.3. Ostali infrastrukturni sistemi
Saobraćaj
Potencijali razvoja saobraćaja na području Prostornog plana i neposrednom okruženju infrastrukturnog koridora vodnog puta E80 – Dunav su: relativno razvijena saobraćajna infrastruktura koja obezbeđuje kvalitetnu pristupačnost koridoru i naseljima; mogućnosti za uspostavljanje intermodalnog transporta; mogućnosti za aktiviranje regionalnog i lokalnog železničkog saobraćaja (uz bolju organizaciju i modernizaciju kapaciteta); projekti osavremenjavanja putne i železničke infrastrukture i otklanjanje uskih grla (posebno tranzita kroz Beograd izgradnjom novih mostova i kompletiranje Beogradskog železničkog čvora i dr) što će omogućiti kvalitetniju i efikasniju povezanost koridora Dunava sa okruženjem; i dr.
Ograničenja razvoja saobraćaja su: loše stanje putne mreže (posebno državnih puteva II reda i opštinskih putnih pravaca); neusaglašenosti kapaciteta infrastrukture i transportnih potreba (posebno tranzita drumskog saobraćaja kroz područje Beograda, nedostatak mostova, loše stanje i neizgrađenost planirane železničke infrastrukture, posebno obilazne veze na sektoru od Vinče ka Pančevu); nedovoljna integrisanost svih vidova saobraćaja u tačkama u kojima postoje uslovi za integraciju (naročito na području Beograda, što je vezano za nedovoljne kapacitete ulične mreže-mostova, nerešen sistem šinskog gradsko – prigradskog prevoza, položaj luke u Beogradu i dr); nedostatak kvalitetnih podsistema koji bi povezali sve tačke transfera putnika na različite vidove transporta; neujednačena dostupnost različitim vidovima saobraćaja svih delova područja; i dr.
Energetika i energetska infrastruktura
Potencijali energetske infrastrukture zasnivaju se na: proizvodnji energije baziranoj na hidropotencijalu Dunava, postojećem sistemu HE „Đerdap”, i kostolačko-kovinskom lignitskom basenu (što uključuje i preostale rezerve lignita u sada zatvorenom kopu „Ćirikovac” od 119 miliona t, sa povoljnim geološkim uslovima za podzemnu eksploataciju); dobro razvijenoj prenosnoj i distributivnoj elektroenergetskoj mreži i objektima (uz neophodno održavanje i rekonstrukciju); razvijenoj mreži gasovodne i naftovodne infrastrukture, posebno na području Vojvodine; korišćenju toplotne energije iz postojećih TE „Kostolac A i B”, istraživanju i korišćenju potencijala OIE i dr; respektivnim područjima za istraživanje nafte i gasa (drmljanska – područje Stiga, smederevska i velikogradištanska depresija); planirana izgradnja i proširenje gasovodne infrastrukture, posebno sa izgradnjom transnacionalnog gasovoda „Južni tok” kroz Republiku Srbiju, kao i produktovoda za transport derivata nafte na pravcu Sombor – Novi Sad – Pančevo – Beograd – Smederevo – Jagodina – Niš; mogućnost produženja produktovoda od Sombora ka Mađarskoj i Republici Hrvatskoj; i dr.
Osnovni problemi i ograničenja energetike ogledaju se u: nedovoljnom intenzitetu istraživanja energetskih sirovina; velikoj i neracionalnoj potrošnji energije posebno elektroenergije za grejne potrebe, kao i velikoj specifičnoj potrošnji energije po jedinici proizvoda u industriji; starosti i tehnološkoj zastarelosti većine izgrađenih kapaciteta; nedovoljnoj zaštiti životne sredine; nerealnim cenama i paritetu energije; nedostatku sopstvenih i inostranih sredstava za razvoj energetske infrastrukture i povećanje energetske efikasnosti; nepotpunom zakonskom okviru i finansijskim instrumentima za korišćenje OIE, nezadovoljavajućoj infrastrukturi i veoma niskom stepenu korišćenja OIE; i dr.
Elektronske komunikacije i poštanski saobraćaj
Osnovni potencijal razvoja telekomunikacija jesu postojeća magistralna mreža optičkih kablova koja se pruža duž većine glavnih saobraćajnica i postojeći kablovi prema glavnim gradskim centrima (Sombor, Bačka Palanka, Novi Sad, Inđija, Beograd, Pančevo, Smederevo, Požarevac, Bor i Negotin). Ovakva mreža je potencijal za razvoj fiksne telefonske i internet mreže.
Glavno ograničenje razvoju elektronskih komunikacija predstavlja slaba razvijenost pristupne mreže, posebno u brdsko-planinskim i perifernim delovima jugoistočnog područja Prostornog plana. Veliko ograničenje je i težak planinski teren duž glavnih saobraćajnica pored kojih ne postoje optički kablovi (Golubac – Donji Milanovac – Tekija – Sip). Reka Dunav, kao velika prirodna prepreka onemogućava slobodan razvoj telekomunikacione mreže, čime se ona upućuje na mostove (kojih u planskom području ima svega 4, što je znatno manje od potreba). Usled toga je na dve lokacije (grad Novi Sad i Boleč – Ivanovo) položen optički kabl po rečnom dnu, uz određena ukopavanja u priobalnom delu, što je ekonomski neisplativo i nedovoljno pouzdano zbog mogućih oštećenja kablova kod nepažljivog sidrenja brodova i određenih radova u rečnom koritu.
3.2.4. Privreda/ekonomski razvoj i turizam
Privreda/ekonomski razvoj
Potencijali privrednog razvoja su: veoma pogodan geografski i makro-saobraćajni položaj u Koridoru VII, započeta međuregionalna, prekogranična i susedska saradnja na različitim nivoima, inicirane institucionalne promene u domenu upravljanja razvojem lokalne ekonomije, zaštite životne sredine, uređenju plovnog puta na zajedničkim sektorima i dr; relativno kvalitetan visokostručni kadar i ostali ljudski resursi, izgrađeni privredni, smeštajni i uslužni kapaciteti, krupna regionalna infrastruktura (vodni put, luke i pristaništa, drumske saobraćajnice, železničke pruge, energetski kapaciteti i infrastruktura, telekomunikacije), prirodni resursi, urbana naseljska i komunalna infrastruktura, socijalni servisi / javne službe, duga industrijska tradicija, itd; hidroenergetski potencijal Dunava (HE „Đerdap 1”, HE „Đerdap 2” i planirana RHE „Đerdap 3”), rezerve uglja u kostolačko-kovinskom basenu veće od milijardu t, i mineralne sirovine (rude bakra, kamen, šljunak i pesak); poljoprivredno zemljište i drugi resursi od značaja za razvoj agrokompleksa i lanaca za proizvodnju hrane; kao i prirodni resursi i uslovi za razvoj turizma, drvni fond, vodni resursi, raspoloživost lokacija povoljnih za smeštaj proizvodnih pogona, uslužnih sadržaja i dr.; mogućnosti razvoja malih i srednjih preduzeća (u daljem tekstu: MSP) koja bi trebalo da zapošljavaju najveći deo radne snage i da budu faktor rasta efikasnosti privrede i kvaliteta proizvoda i usluga; započeti proces proširivanja i infrastrukturnog opremanja privredno-industrijskih zona od regionalnog značaja omogućava povoljne uslove za moguću selektivnu reindustrijalizaciju, razvoj turizma i transporta (u svim gradovima/naseljima na području Prostornog plana gde postoje industrijski/privredni lokaliteti koji se više ne koriste – braunfildi, kao i nove lokacije predviđene urbanističkim planovima); značajni zemljišni potencijali za formiranje većih poljoprivrednih poseda (preko 100 ha), sa adekvatnim sistemom za navodnjavanje i primenom agrotehnike, uz mere podrške ekonomske i poreske politike; i dr.
Najvažnija ograničenja za razvoj privrede su: depresirana privredna situacija sa visokom stopom nezaposlenosti, malom konkurentnošću, niskim nivoom investiranja i opremljenosti, krupne teritorijalne razlike u nivou razvijenosti, nedostupnost finansijskih sredstava i nepovoljni uslovi finansiranja, slaba preduzetnička kultura, relativno nepovoljna demografska struktura, odliv kadra, nedovoljno izgrađena i razvijena infrastruktura; strogi uslovi i standardi zaštite životne sredine i sve stroži uslovi pribavljanja saglasnosti za investicionu aktivnost na području nacionalnih parkova i drugih zaštićenih područja (IBA, IPA, RAMSAR, i dr.); nepovoljni envajronmentalni uticaji neodgovarajućeg tretmana i odlaganja industrijskog i rudarskog otpada, koji uključuju zagađivanje vode, podzemnih voda i zemljišta i smanjenu dostupnost čistoj vodi za piće na mnogim delovima područja Prostornog plana (Kostolački energetski i ugljeni basen, hemijsko-rafinerijski kompleks u Pančevu, rafinerijski kompleks u Novom Sadu, železara u Smederevu, eksploatacija laporca i proizvodnja cementa u NP „Fruška gora”, Beočin, eksploatacija laporca kod Golupca, eksploatacija građevinskog kamena, glina, šljunka i peska na više lokacija i dr); relativno niska kvalifikaciona struktura stanovništva i deficit pojedinih specifičnih zanimanja; disparitet cena, usitnjenost parcela, zastarelost mehanizacije poljoprivrednih proizvođača; nedostatak smeštajnih kapaciteta u turizmu, nizak kvalitet usluga, nedovoljna izgrađenost regionalne, lokalne i naseljske/komunalne infrastrukture.
Poljoprivreda
Na području visokointenzivne poljoprivrede i integrisane ekonomije osnovni potencijali za razvoj poljoprivrede su: ravničarsko područje, plodno zemljište, povoljni klimatski uslovi, obilje vode, izuzetno povoljan geografski položaj, razvijena saobraćajna i komunalna infrastruktura, razvijena mreža snabdevanja repromaterijalom i mehanizacijom, razvijena prerađivačka industrija u neposrednom okruženju, blizina tržišta urbanih centara i dostupnost usluga savetodavne službe i naučno-istraživačkih institucija. Pored proizvodnje osnovnih žita i uljarica, treba iskoristiti mogućnosti za razvoj: stočarstva i prateće proizvodnje krmnog bilja, stakleničke i njivske proizvodnje povrća i lekovitog i aromatičnog bilja, proizvodnje voća i grožđa konvencionalnom i organskom metodom, i malih proizvodnih programa, u sadejstvu sa razvojem ruralnog, vinskog i turizma zasnovanog na prirodi, imajući u vidu veliki broj zaštićenih dobara izuzetnih ekoloških vrednosti i turističkog potencijala u priobalju. Pašnjaci i livade u okruženju i unutar zaštićenih područja (II i III stepena zaštite) nude mogućnosti za razvoj pašnjačkog stočarstva, uključujući uzgoj autohtonih rasa goveda i ovaca i organsku proizvodnju mleka, mesa i prerađevina. Među ograničenjima za održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta i razvoj poljoprivrede izdvajaju se: degradacija tla usled monokulturne proizvodnja žita i uljarica i nerazvijenog stočarstva, loše funkcionisanje hidromelioracionih sistema i prisustvo neprečišćenih otpadnih voda u kanalskoj mreži, veliki broj sitnih poseda porodičnih gazdinstava neorganizovanih u udruženja i slabog investicionog potencijala i pregovaračke moći u otkupu, nerazvijeno preduzetništvo i socijalna infrastruktura u malim ruralnim sredinama.
Na području urbane poljoprivrede osnovni potencijali svakako su: povoljan geografski položaj, dobri klimatski i pedološki uslovi za proizvodnju širokog asortimana poljoprivrednih proizvoda, posebno mesa, mleka, povrća voća i grožđa; saobraćajna pristupačnost i infrastrukturna opremljenost, razvijeni kanali nabavke inputa i plasmana, marketinga i promocije i savetodavnih usluga i blizina tržišta velike apsorpcione moći za plasman finalnih proizvoda i sirovina za razvijenu prehrambenu industriju. Veći broj porodičnih vinarija i pogona za proizvodnju rakija od voća i grožđa, zajedno sa fruškogorskim i belocrkvanskim vinarijama i poznatim negotinskim pivnicama, pruža dobru osnovu za razvoj „Vinskih puteva Podunavlja”. Pored proizvodnje svežih proizvoda za masovno tržište i prerađivačku industriju, kupovnu moć potrošača u metropolskom području, koja omogućava plasman proizvoda višeg nivoa kvaliteta, treba iskoristiti za jačanje proizvodnje organskih i drugih proizvoda iz tzv. malih proizvodnih programa na porodičnim gazdinstvima i to kombinovano sa turizmom zasnovanim na prirodi u ekološkim oazama u periurbanom području. Osnovna ograničenja za održivo korišćenje zemljišta i razvoj poljoprivrede su: zauzimanje i usitnjavanje plodnog poljoprivrednog zemljišta u velikim gradovima i duž glavnih saobraćajnica, zagađenje tla, vode i vazduha od strane teške industrije i rudarstva, lociranog u blizini velikih kompleksa poljoprivrednog zemljišta u Beogradu, Pančevu, Požarevcu i Smederevu, loše funkcionisanje hidromelioracionih sistema i nerešeno pitanje prečišćavanja otpadnih voda, sporost u procesima restrukturiranja i privatizacije poljoprivrednih kombinata i zadruga, neregulisani vlasnički odnosi, nerazvijeno preduzetništvo i udruživanje poljoprivrednih proizvođača.
Planinsko područje, sa ekonomijom baziranom na prirodnim resursima ima potencijale u heterogenim prirodnim uslovima, koji pružaju mogućnost ponude širokog asortimana kvalitetne hrane, visoke zdravstvene vrednosti, proizvedene u sistemima tradicionalne, integralne i organske poljoprivrede. Posebno je značajna vekovna tradicija u proizvodnji kvalitetnih prerađevina od mleka i mesa u brdsko-planinskom delu i proizvodnja grožđa i čuvenih vina na Fruškoj gori, u južnom Banatu, Ključu i Negotinskoj niziji (uz izgradnju sistema za navodnjavanje) Ako se nesumnjivim poljoprivrednim potencijalima dodaju velike mogućnosti razvoja održivog turizma i pratećih delatnosti i intenziviranje prekogranične i regionalne saradnje, uz mogući značajniji povratak mlađih ljudi iz inostranstva, postoji realna osnova za unapređenje poljoprivrede i ruralnog razvoja ove oblasti u vremenu koje dolazi. Osnovna ograničenja za razvoj poljoprivrede i pratećih delatnosti su: slab demografski potencijal, nedovoljno obnovljeni i neizgrađeni sistemi za navodnjavanje i kontaminacija zemljišta, zakonske restrikcije u pogledu korišćenja poljoprivrednih resursa na području NP „Fruška gora” i NP „Đerdap”, zastoji u restrukturiranju i privatizaciji poljoprivrednih kombinata, loša starosna i obrazovna struktura stanovništva na gazdinstvima, koja usporava širenje savremenih ekoloških i marketinških standarda u proizvodnji, nizak nivo udruživanja i investicija u diversifikaciju aktivnosti na gazdinstvima.
Šumarstvo
Šumski resursi predstavljaju značajan potencijal održivog razvoja koridora vodnog puta i to potencijal za očuvanje staništa i bioraznovrsnosti, uz mogućnost uvećanja stepena prirodne stabilnosti i samoobnovljivosti šuma, kao i uz mogućnost unapređenja zatečenog stanja šuma. Posebno je važno očuvanje i aktiviranje potencijala obezbeđenjem podrške za: održivu eksploataciju šumskih proizvoda (pre svega drveta) uz razvoj drvno-prerađivačke industrije; korišćenje šuma za naučno-istraživačke, obrazovno-vaspitne, sportsko-rekreativne, lovne i druge svrhe; turističku valorizaciju šuma koje pripadaju kategoriji zaštićenih prirodnih dobara; organizovano korišćenje ostalih šumskih proizvoda (jestivih gljiva, lekovitog bilja, sakupljanje i otkup šumskih plodova, puževa i dr); poboljšanje i uvećanje brojnosti i kvaliteta divljači u lovištima; i dr.
Razvoj šumarstva relativizuju pojedina ograničenja i to: nedovoljno regulisan pravni status površina pod šumom; nepoznavanje potpunog stanja privatnih šuma; nizak stepen šumovitosti sa nepovoljnim rasporedom šuma, zaštitnih pojaseva i zaštitnog zelenila; velika usitnjenost i fragmentiranost šumskih poseda u privatnom vlasništvu; velika ugroženost šumskih ekosistema od abiotičkih i biotičkih faktora; promene nivoa podzemnih voda koje direktno utiču na raspored i opstanak šumske i druge vegetacije; neefikasan sistem finansiranja višenamenskog korišćenja ukupnih šumskih potencijala, posebno nacionalnih parkova; nepostojanje strategije razvoja lovstva; nedovoljna institucionalna i kadrovska pokrivenost; nedovoljna aktivnost u pristupu odgovarajućim fondovima razvoja šumarstva na međunarodnom nivou; neažurnost u treningu sticanja znanja o savremenoj ulozi šume i potrebi njenog intenzivnijeg očuvanja i zaštite; i neefikasan sistem upravljanja i finansiranja višenamenskog korišćenja ukupnih šumskih potencijala; kao i pojave značajne degradacije flore nastale unošenjem brzorastućih kanadskih topola u forlande priobalja.
Turizam
Potencijali razvoja turizma („Ekološke zone” i „Istorijske zone” Dunava) su: očuvana prirodna sredina; akvatorija Dunava sa atraktivnostima razuđenog priobalja sa rukavcima, kanalima, adama i sprudovima koja pruža mogućnost formiranja rekreativnih, odnosno malih vodnih puteva sa obe strane međunarodnog vodnog puta; brojne pogodne lokacije za sidrišta, pristaništa i marine (posebno u zoni ukrštanja Koridora VII i Koridora X kod Beške); povezanost Dunava sa HS DTD, s kojim predstavlja jedinstveno hidrografsko-plovidbeno područje u Evropi; brojne kulturno-istorijske manifestacije i znamenitosti, potencijalni vizitorski centri na nautičkom putu (u čijoj blizini se mogu locirati pristaništa i za kruzing i za linijske putničke brodove koji treba da predstavljaju i organizovane ulaze – turističko-informativne punktove za zonu neposrednog okruženja sa turing posetama atraktivnim destinacijama); biciklističke i pešačke staze duž obala Dunava koje predstavljaju značajan, a investiciono skroman projekat koji je kompatibilan rekreativnoj plovidbi, a daje brze i solidne ekonomske efekte u turizmu; smeštajni kapaciteti na vodnim objektima kao i smeštajni kapaciteti u priobalnim gradovima, ruralni kapaciteti u selima i na salašima, u vikend naseljima u priobalju, auto i nautičkim kampovima; mogućnosti za uređenje atraktivnih turističkih lokacija u priobalju (koje mogu da budu relativno konkurentne morima); mogućnosti prekogranične saradnje u cilju objedinjavanja turističke ponude, zajedničke marketinške prezentacije; i dr. Navedeni potencijali turističke ponude daju izuzetne mogućnosti da se formiraju traženi, međunarodno konkurentni turistički proizvodi, odnosno portfoliji turističkih proizvoda koji će reprezentovati turističkim resursima bogato priobalje Dunava (na udaljenosti do 100 km od pristaništa).
Ograničenja sa aspekta razvoja turizma su: nedostatak kontinuiranih ulaganja u turistički sektor; nedostatak smeštajnih kapaciteta; nepostojanje širokog spektra programa (ponude) prezentacije prirodne i kulturne baštine osim one vezane za lovni turizam; uticaj vodnih objekata većih gabarita na bezbednost plovidbe rekreativnih plovila i čamaca na vodnom putu; administrativni postupak prijave brodova lučkim kapetanijama i obaveza najave rute kretanja plovila sa vremenskim ograničenjima (što je za strance nautičare neprijatno iskustvo kada se ima u vidu karakter zajedničkog dela vodnog puta sa Republikom Hrvatskom i Rumunijom); naperi, sprudovi, plićaci i pregrade rečnih rukavaca su pri određenom vodostaju nevidljivi i predstavljaju značajno ograničenje i opasnost za priobalnu plovidbu manjih vodnih jedinica van obeleženog vodnog puta; nedostatak nautičke i komunalne infrastrukture i info punktova na obali i sl; nekontrolisano izlivanje otpadnih voda, kao i deponije smeća i dr; neuređenost mreže vodnih puteva sa kojima je Dunav povezan, posebno mreže kanala HS DTD; nedovoljan broj obrazovanih kadrova u turizmu; nepostojanje informativnih turističkih punktova za destinacije, kao ni adekvatnog promotivnog materijala za strana tržišta; i dr.
3.2.5. Stanovništvo, naselja i socijalni razvoj
Stanovništvo
Kao osnovni potencijali stanovništva na području Prostornog plana, ističu se: očuvanje stabilnog broja ukupne populacije zahvaljujući većem mehaničkom prilivu stanovništva u pojedine delove planskog područja u široj zoni uticaja većih gradova (Beograd, Novi Sad, Pančevo i Smederevo), ali i drugih manjih gradskih centara (Apatin, Bačka Palanka i dr.), koji tradicionalno privlače imigrante i koji su privukli znatan deo izbeglog i interno raseljenog stanovništva tokom devedesetih godina prošlog veka; poboljšanje obrazovne strukture ukupnog stanovništva, sa relativno većim učešćem odraslog stanovništva koje ima srednjoškolsko obrazovanje kao minimum stečenog nivoa obrazovanja; porast opšte stope aktivnosti i veće angažovanje ženskog stanovništva u radnom kontingentu; i značaj dijaspore i potencijalnih povratnika iz inostranstva, kako iz grupe starije populacije, tako i mlađeg stanovništva, koji u nekim delovima planskog područja poput opštine Kladovo, proporcionalno čine čak trećinu sadašnjeg stanovništva.
Ograničenja demografskog razvoja područja Prostornog plana jesu: negativan prirodni priraštaj i intenziviranje nepovoljnih demografskih trendova daljim padom reproduktivnog potencijala i smanjenja broja dece; stagniranje broja stanovnika i depopulacija delova planskog područja nizvodno od Smedereva; neravnomerna prostorna distribucija stanovništva i njegova izražena koncentracija u okruženju državnog i makroregionalnog centra; očekivan nastavak trenda starenja populacije i smanjenja kontingenta mladog stanovništva; i usitnjavanje domaćinstava i sve rašireniji samački život.
Mreža naselja
Naselja na području Prostornog plana posmatraju se u kontekstu prostorno-funkcijskih veza i odnosa koji se odvijaju u dunavsko-savskom razvojnom pojasu Republike Srbije, odnosno u dunavskoj razvojnoj osovini.
Najveći potencijalni značaj, ne samo na području Prostornog plana, već i u funkcionalnoj organizaciji Podunavlja i Jugoistočne Evrope ima beogradsko metropolsko područje koji se ogleda u njegovoj ulozi čvorišta panevropskih multimodalnih transportnih koridora – Koridora X i Koridora VII. Posmatrano u odnosu na evropsko okruženje, beogradsko metropolsko područje je čvorište panonsko-podunavske evropske razvojne osovine (Beč – Budimpešta – Beograd – Bukurešt), primarne balkanske moravsko-vardarske razvojne osovine (Beograd – Niš – Skoplje – Solun – Atina) i zapadne posavsko-panonske razvojne osovine (Ljubljana – Zagreb – Beograd). Buduće mesto i uloga zavisiće od: stepena valorizacije povoljnog saobraćajno-geografskog položaja (poboljšanje kvaliteta saobraćajnih sistema svih vidova); povećanja stepena konkurentnosti privrede; prilagođavanja industrije i usluga evropskom ekonomskom miljeu; privlačenja inostranih investicija; od ulaganja u ljudski kapital koji treba da razvija privredu zasnovanu na ekonomiji znanja i dr.
Pored toga što je dunavska razvojna osovina u prostornom i funkcijskom smislu izdiferencirana i u planskim dokumentima prepoznata, osnovno ograničenje razvoja sistema njenih centara i ostalih naselja jeste što ta osovina još ne predstavlja socioekonomski koherentnu i funkcionalno homogenu celinu, usled nedovoljnog funkcijskog kapaciteta pojedinih centara, kao i nedovoljne i nekvalitetne saobraćajne infrastrukture, posebno regionalnog nivoa. Takođe, vodni put nije valorizovan sistemom luka i pristaništa koji ima kvalitetnu saobraćajnu povezanost sa širim regionalnim zaleđem.
Socijalni razvoj
Potencijali socijalnog razvoja su: postojeća mreža objekata socijalne zaštite; vremenska dostupnost osnovnih usluga javnih službi koja po pravilu ne prelazi granicu od 45 – 60 minuta; značaj porodice kao okvira zaštite ranjivih grupa i podrška za njihov život u prirodnom okruženju.
Ograničenja za socijalni razvoj proizilaze iz opštih društvenih uslova, a tiču se: deficita i distribucije materijalnih sredstava koja se ulažu u sistem javnih službi; nedovoljne usklađenosti socijalne zaštite sa sistemima obrazovanja, zapošljavanja, zdravstva, penzijskog i invalidskog osiguranja, informisanja, kulture, itd; i nepotpune saradnje javnog i neprofitnog sektora i organizacija civilnog društva, kao i privatnog sektora u prevazilaženju deficita službi socijalnog staranja.
3.2.6. Zaštita prostora
Zaštita životne sredine
Za afirmaciju zaštite i očuvanje kvaliteta parametara životne sredine potencijali su: održavanje i poboljšanje kvaliteta voda Dunava; povoljan kvalitet vazduha (u odnosu na prisustvo SOh, ,SOh, NOx, taložnih materija i čađi koji se može smatrati relativno zadovoljavajućim, osim u blizini gradskih centara i industrijskih centara Beograda, Pančeva, Novog Sada, Požarevca, Smedereva, kao i industrijskih zona Negotina i Kostolca); mogućnost konkurisanja kod pretpristupnih fondova EU za uspostavljanje integralnog monitoringa kvaliteta vazduha u svim opštinama koridora vodnog puta, posebno u zoni industrijskih postrojenja, energetskih objekata, brodogradilišta i luka; relativno povoljan kvalitet zemljišta u Gornjem podunavlju; uslovno povoljan kvalitet životne sredine na većem delu područja, sa pojedinačnim tačkastim (industrijskim), zonskim (eksploatacija sirovina, energetika) i linijskim izvorima zagađivanja (industrija, saobraćajni koridori u zoni vodnog puta); kvalitetna životna sredine u zoni zaštićenih područja prirodnih vrednosti, koja po svojim karakteristikama ulazi u kategoriju nezagađene životne sredine; porast ekološke svesti građana, nevladinih organizacija u domenu zaštite; mogućnost uspostavljanja integralnog upravljanja ekološkim statusom Dunava dostizanjem visokog stepena saradnje svih podunavskih zemalja u implementaciji međunarodnih konvencija, strategija i planova.
Osnovna ograničenja u pogledu kvaliteta životne sredine na području Prostornog plana ogledaju se u: sistematskom zagađivanju voda Dunava industrijskim, gradskim, kanalizacionim i poljoprivrednim otpadnim vodama koje sadrže različite materije i jedinjenja (nafta i ulje, fenoli, pesticidi, teški metali, pirit i dr.); potencijalnim negativnim efektima hemijskih udesa iz SEVESO postpojenja; curenju opasnih materija iz infrastrukturnih objekata i industrijskih postrojenja u lukama i brodogradilištima; zagađivanju voda Dunava usled pretovara i utovara tečnih i rasutih tereta; značajnoj izmeni ekosistema Dunava usled intervencija prilikom uređenja vodnog puta; lokacijama gradskih, opštinskih i lokalnih deponija u neposrednoj zoni vodnog puta i aluvijalnim naslagama Dunava, što direktno utiče na zagađenje površinskih i podzemnih voda, jer procedne vode atmosferskog porekla, kao i vode koje nastaju u samom telu deponije tokom procesa razgradnje deponovanog materijala formiraju zagađene filtratne vode koje se ne smeju evakuisati u prirodne recipijente; nepostojanju sistema integralnog monitoringa kvaliteta vode reke Dunav, posebno na mestima izliva otpadnih voda i na lokacijama zagađenja iz industrije i energetike; nekontrolisanoj primeni hemijskih i agrotehničkih mera koji direktno utiču na zemljište, a indirektno i na Dunav kao recipijent; infrastrukturnoj neopremljenosti (posebno sistema za kanalisanje i prečišćavanje otpadnih voda); ispuštanju jalovine (iz zona eksploatacije mineralnih sirovina) u lokalne potoke u i van granica Prostornog plana čime se posredno zagađuje Dunav teškim metalima i piritom; zagađenosti podzemnih tokova produktima eksploatacije mineralnih sirovina; višegodišnjem zagađenju voda Dunava ostacima nekadašnjih brodova u rečnom koritu; i dr.
Zaštita prirodnih vrednosti
Potencijali za zaštitu i održivo korišćenje prirodnih vrednosti su: izuzetna ekosistemska i specijska raznovrsnost izražena kroz prisustvo različitih tipova staništa, veliki broj vrsta u glavnim taksonomskim kategorijama biljnog i životinjskog sveta, bogat fond gljiva, jestivog i lekovitog bilja, sisarske i pernate lovne divljači i komplekse dobro očuvanih ritskih i brdskih hrastovih i bukovih šuma; vodotok Dunava, koji sa svojim adama, rukavcima i morfo-hidrološkim elementima inundacione ravni predstavlja ekološki koridor, međunarodnog ranga, koji obezbeđuje egzistenciju i migracije populacija živog sveta i intenzivnu razmenu gena između njih; atraktivni i živopisni predeli izvanredne ambijentalne raznolikosti i izuzetni fenomeni geonasleđa; zaštićena područja najvećim delom međunarodnog i nacionalnog značaja kao i za zaštitu predložena ili planirana područja; multifunkcionalnost zaštićenih područja, pre svega nacionalnih parkova, čiji prirodni sadržaji i resursi podržavaju javni interes u oblasti nauke, obrazovanja i kulture i istovremeno predstavljaju osnovu održivog razvoja, pre svega plovidbe i proizvodnje električne energije, turizma, poljoprivrede i organske proizvodnje hrane, ograničenog korišćenja mineralnih sirovina i šuma, ribolova i dr; višestruki međunarodni značaj prirodnih vrednosti glavnih zaštićenih i za zaštitu planiranih područja kao što su Gornje Podunavlje, Fruška gora, Koviljsko-petrovaradinski rit, Titelski breg, odsek sremskog lesnog platoa, Deliblatska peščara, Đerdap, Mala Vrbica; pretežno uspešna i napredna iskustva upravljača zaštićenih područja na čuvanju, održavanju i prezentaciji vrednosti tih područja, pokretanju inicijativa za njihovo plansko uređenje, korišćenju prirodnih resursa koji su im povereni, razvijanju saradnje i partnerstva sa lokalnim stanovništvom i privrednim subjektima; započeti pripremni poslovi na formiranju evropske ekološke mreže Natura 2000; zainteresovanost institucija, privrednih subjekata i udruženja iz oblasti kulture, nauke, prosvete, sporta, turizma, poljoprivrede, lova i ribolova da svoju delatnost, odnosno aktivnosti organizuju na zaštićenim područjima.
Ograničenja zaštite prirode i prirodnih vrednosti su: nedovoljna opremljenost zaštićenih područja centrima za posetioce, ulaznim uređenim stazama i vidikovcima, elementima uređenja i prikazivanja bioloških, geoloških, geomorfoloških i drugih vrednosti, informacijama o vrednostima koje se štite i uputstvima za posetioce i lokalno stanovništvo o načinu njihovog očuvanja i pravilima unutrašnjeg reda; nepotpuna turistička valorizacija i prezentacija zaštićenih područja; pojave bespravne izgradnje objekata, posebno u priobalnim zonama gradova i naselja uz Dunav, i nepotpuna pokrivenost urbanističkim planovima duž koridora vodnog puta; znatno učešće privatnog i crkvenog vlasništva na nepokretnostima i povraćaj državnih šuma crkvi; nerešen problem intenzivnog drumskog saobraćaja u pojedinim zaštićenim područjima (prvenstveno na Fruškoj gori, a zatim i u Đerdapu); eksploatacija kamena na osetljivim i sa stanovišta uticaja na predeo i ukupnu sliku i doživljaj zaštićenog područja nepodesnim lokacijama; nedovoljna podrška organa lokalne samouprave upravljačima zaštićenih područja u zasnivanju i produbljivanju saradnje sa stanovništvom i održavanju čistoće i reda; nedovoljna materijalno-finansijska i kadrovska osposobljenost upravljača zaštićenih područja za sprovođenje planova i programa upravljanja i obavljanje zakonom utvrđene delatnosti, posebno u domenu čuvarskog nadzora (šume, lov, ribolov), obezbeđenja pravila unutrašnjeg reda i realizacije projekata reintrodukcije biljaka i životinja, sanacije degradiranih površina, uređenja i prezentacije prirodnih vrednosti.
Zaštita nepokretnih kulturnih dobara
Područje raspolaže sa nepokretnim kulturnim dobrima od izuzetnog (31) i velikog značaja (89), ali i registrovanim i evidentiranim dobrima, koja predstavljaju potencijal za afirmaciju planskog područja kao turističke destinacije. Kulturno nasleđe Dunavskog koridora, kao integralni deo evropskog kulturnog nasleđa, predstavlja potencijal za uspostavljanje kvalitetnih međunarodnih veza. Pored značaja za razvoj kulture to je i potencijal za razvoj turizma, posebno kulturnog turizma, uključivanjem u panevropske kulturne puteve na osnovu primera zajedničkog nasleđa i prožimanja kulturnih uticaja.
Ograničenja se manifestuju u nedovoljnoj zaštiti, konzervaciji i obnovi kulturnih dobara u proteklom periodu, nedovoljno integrisanoj zaštiti i prezentaciji i nerazvijenoj interpretaciji kulturne i prirodne baštine, nezadovoljavajućoj uređenosti vangradskih dobara (posebno arheoloških nalazišta, crkava i seoskog etno nasleđa u zabačenim planinskim selima). Održavanje kulturnih dobara je poseban problem usled nepostojanja planova upravljanja kojima bi se precizirali uslovi njihovog korišćenja i prezentiranja, tako da nakon obavljenih istražnih i konzervatorskih radova oni obično bivaju zaboravljeni i ubrzo zapušteni. S obzirom na brojnost arheoloških nalazišta, zaštita je za sada nepotpuna i nedovoljna, granice zaštitnih zona oko kulturnih dobara nisu definisane ili se ne poštuju, što u mnogome doprinosi devastaciji otkrivenih ostataka i njihovog prepuštanja zubu vremena.
3.3. SWOT analiza
Na osnovu analize potencijala i ograničenja područja Prostornog plana i sagledavanja koncepcije razvoja posebne namene, izdvojene su osnovne snage, slabosti, mogućnosti i pretnje budućem razvoju koridora vodnog puta Dunava (Tabela I-5).
Tabela I-5: SWOT analiza
SNAGE (postojeće)
SLABOSTI (unutrašnje)
Komparativne prednosti središnjeg saobraćajno-geografskog položaja Republike Srbije u okviru Panevropskog koridora VII.
Ekonomičnost izgradnje i održavanja vodnog puta u odnosu na železničke pruge i drumske saobraćajnice.
Vodni resursi – najveći hidroenergetski potencijal Dunava na toku kroz Republiku Srbiju u odnosu na sve druge podunavske zemlje; HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2” – jedan od najvećih i najproduktivnijih sistema u Evropi koji, takođe, doprinosi pouzdanosti sistema za plovidbu na nekada kritičnom toku Dunava.
Postojeća saobraćajna infrastruktura, u prvom redu mreža puteva, sa naglašenim mogućnostima za intermodalni saobraćaj na prostoru gradova, opštine Kovin, a u nešto manjoj meri i na prostoru usmerenom ka luci u Prahovu.
Značajni kapaciteti proizvodnje uglja i električne energije.
Industrijska tradicija i izgrađeni privredni kapaciteti (za preradu hrane, energetski, metalski, hemijski); rast MSP; smanjenje poreskih i carinskih troškova za poslovanje u slobodnim zonama.
Pogodnosti za poljoprivrednu proizvodnju – lokalna tradicija u poljoprivredi, značajni prerađivački kapaciteti i razvoj pratećih delatnosti na gazdinstvima i u ruralnom/ periurbanom okruženju (turizam).
Šumsko bogatstvo, posebno u zaštićenim područjima i forlandu Dunava i potencijal za lovnu proizvodnju i zaštitu divljači.
Izuzetan turistički potencijal – veliko bogatstvo turističkih resursa, ekološke očuvanosti, vrednosti kulturne i prirodne baštine i relativno povoljna pristupačnost destinacijama.
Diferenciranost na turističke zone: ekološku (ritska zona Podunavlja) i istorijsku (Donje Podunavlje).
Mogućnost rasterećenja međunarodnog vodnog puta ustanovljavanjem „malih vodnih puteva” /za rekreativnu plovidbu.
Ljudski potencijal – stabilna veličina ukupne populacije i njena obrazovna struktura.
Nezagađena životna sredina u zoni NP „Đerdap” i drugih zaštićenih i predviđenih za zaštitu područja prirodnih vrednosti i poboljšan kvalitet vode Dunava na toku kroz Republiku Srbiju.
Višestruki međunarodni značaj prirodnih vrednosti glavnih zaštićenih i za zaštitu planiranih područja: Gornje Podunavlje, Fruška gora, Koviljsko-petrovaradinski rit, Titelski breg, odsek sremskog lesnog platoa, Deliblatska peščara, Đerdap, Mala Vrbica.
Istorijski lokaliteti i kulturno-istorijski spomenici u priobalju Dunava, posebno u zoni Đerdapske klisure.
Nedovoljna iskorišćenost potencijala međunarodnog vodnog puta reke Dunav za razvoj saobraćajne privrede i turizma.
Loše stanje luka i prateće infrastrukture, skromna mreža i neadekvatna opremljenost putničkih pristaništa i marina; delimična razvijenost informacionog sistema u transportnoj i lučkoj delatnosti.
Neujednačeni uslovi funkcionisanja i nedostatak integrisanosti različitih vidova saobraćaja, nepovoljna raspodela saobraćaja po vidovima u robnom i putničkom transportu, što je praćeno nedovoljnom razvijenošću putne i železničke infrastrukture (naročito idući nizvodno od ušća Mlave u Dunav), lošim stanjem postojeće železničke infrastrukture koja je devastirana i sa malim osovinskim pritiskom, kao i kategorizacijom pruga neusklađenom sa kategorizacijom luka.
Nizak stepen energetske efikasnosti, kako u proizvodnji, prenosu, tako i u distribuciji i potrošnji; starost energetskih objekata, opreme i mreže.
Nedostaci telekomunikacione infrastrukture, naročito na potezu Golubac – Donji Milanovac – Tekija – Sip, čime se smanjuje pouzdanost sistema za informacije o vodostaju i klimatskim uslovima na vodnom putu.
Nerešen problem komunalnih deponija i upravljanja otpadom i latentni problem upravljanja flotacijskim deponijama (u neposrednom okruženju NP „Đerdap”).
Slaba konkurentnost privrede, netransformisana privredna struktura, zastarelost tehnologija, pad investicija, tranzicijska recesija ojačana svetskom finansijskom i ekonomskom krizom.
Slab investicioni potencijal poljoprivrednih gazdinstava, nedovoljno povezivanje u lancu proizvodnje, prerade i plasmana velikog broja sitnih proizvođača i nerazvijena lokalna partnerstva.
Neodržavanje hidromelioracionih sistema i nedovoljna primena navodnjavanja.
Izloženost šumskih ekosistema požarima i njihova osetljivost na pojave biljnih bolesti i štetočina (Deliblatska peščara, Đerdap, Fruška gora).
Nepotpuna turistička prezentacija i interpretacija prirodnog i kulturnog nasleđa.
Nedovoljno prirodno obnavljanje i pogoršana starosna struktura ukupnog stanovništva; depopulacija područja nizvodno od Smedereva.
Pasivan položaj građana i korisnika u sistemu socijalne zaštite.
Problemi životne sredine zbog zagađivanja voda Dunava industrijskim, gradskim, kanalizacionim i poljoprivrednim otpadnim vodama i zagađenost podzemnih tokova produktima eksploatacije mineralnih sirovina.
MOGUĆNOSTI (razvojni potencijali)
PRETNjE (razvoju)
Povećanje vodnog transporta proizvoda značajnih privrednih područja Republike Srbije koja gravitiraju Dunavu kao konkurentne alternative kopnenom saobraćaju i mogućnost da se Dunavom odvijaju frekventni robni tokovi sa zemljama Zapadne, Srednje i Istočne Evrope, Sredozemljem i zemljama Bliskog i Dalekog Istoka.
Povećanje kapaciteta infrastrukture duž Koridora VII; povećanje gravitacionog područja Dunava proširenjem postojeće mreže unutrašnjih plovnih puteva u Republici Srbiji.
Razvoj multimodalnog saobraćaja sa pratećom infrastrukturom.
Interesi zemalja u regionu za razvoj regionalne transportne mreže; racionalizacija transporta, visoka produktivnost rada, sniženje troškova transporta.
Rekonstrukcija i proširenje sistema kanalisanja otpadnih voda sa realizacijom PPOV.
Revitalizacija i proširenje sistema za zaštitu od spoljnih i unutrašnjih voda na toku Dunava i HS DTD.
Mogućnost korišćenja obnovljivih izvora energije (hidroenergija, biomasa, energija vetra, geotermalna energija, solarna energija).
Aktiviranje postojećih i izgradnja novih privrednih/industrijskih zona, slobodnih zona, i podrška intenzivnom otvaranju novih preduzeća, uz posebnu pogodnost da se u nekim zonama oko većih naselja (Smederevo, Kladovo, Prahovo, itd.) lociraju profitabilne industrije koje se oslanjaju na jeftin rečni transport.
Liberalizacija izvoza poljoprivrednih proizvoda u okviru SSP sa EU, CEFTA, EFTA, bilateralnih sporazuma o slobodnoj trgovini (Rusija, Belorusija, Turska) i rast tražnje za organskim, tradicionalnim i proizvodima poznatog geografskog porekla.
Uređenjem vodnih režima moguće je realizovati i veće sisteme za navodnjavanje vrlo kvalitetnog zemljišta, sa Dunavom kao vodozahvatom (Negotinska nizija, Ključ, štićeni delovi iza nasipa u zoni HE „Đerdap 1”).
Uspostavljanje sistema održivog upravljanja šumama radi unapređenja zatečenog stanja šuma, uvećanja brojnosti i kvaliteta divljači.
Razvoj nautičkog, kulturnog turizma i drugih turističkih proizvoda.
Potencijali i mogućnosti dijaspore i povratnika iz inostranstva za različite vidove uključivanja u privredni razvoj i unapređenje životne sredine (prenos znanja i tehnologija, ulaganje u otvaranje novih kapaciteta, uključivanje u izgradnju turističke infrastrukture i sl.).
Interregionalna, susedska i prekogranična saradnja i realizacija zajedničkih projekata kroz partnerstva, sredstva različitih evropskih fondova; zajednički investicioni projekti podunavskih zemalja u okviru Dunavske konvencije i Dunavsko-karpatskog programa.
Multifunkcionalnost zaštićenih područja prirodnih i kulturnog nasleđa, čiji resursi podržavaju javni interes u oblasti nauke, obrazovanja i kulture i istovremeno predstavljaju osnovu održivog razvoja, pre svega turizma, poljoprivrede i organske proizvodnje hrane, ograničenog korišćenja mineralnih sirovina i šuma, ribolova i dr.
Mogućnost poboljšanja kvaliteta životne sredine korišćenjem pretpristupnih fondova EU za uspostavljanje integralnog monitoringa kvaliteta vazduha i zemljišta, posebno u zoni industrijskih postrojenja, energetskih objekata, brodogradilišta i luka., kao i kroz korišćenje Programa pomoći UNECE za primenu Konvencije o prekograničnim efektima industrijskih udesa i sistemsko upravljanje zaštitom od udesa kroz primenu Zakona o zaštiti životne sredine i SEVESO direktive.
Nezavršen proces reorganizacije luka, bezuslovna privatizacija luka, flote i prateće infrastrukture, nedostatak sredstava za održavanje i opremu; smanjenje obima lučkih delatnosti; gubitak strateške pozicije na Dunavu.
Nedovoljna ulaganja i nepostojanje stabilnih izvora finansiranja vodnog transporta i održavanja plovnog puta što dovodi do pojave uskih grla sa nedovoljnim širinama ili dubinama plovnog puta pri niskom vodostaju, morfološki nestabilnim deonicama, nedovoljnim gabaritima plovnog puta kod privremenog mosta u Novom Sadu, i dr.
Nastavak degradiranja delova kopnene infrastrukture koja utiče na pouzdanost usluge transportovanja i ograničava mogućnost intermodalnosti, nedostatak strategije i nedovoljno ulaganje u moderne tehnologije transporta i razvoj intermodalnosti, praćen odsustvom prethodnih studija opravdanosti za predviđene lokacije logističkih centara.
Zadržavanje energetskih proizvodnih objekata sa zastarelom tehnologijom kao velikih zagađivača životne sredine.
Ograničeni finansijski resursi za potrebe investicija i održavanja energetskih kapaciteta i za iniciranje osnivanja i izgradnje industrijskih zona i parkova, kao i nerazvijeni modaliteti javno-privatnog partnerstva u aktiviranju i korišćenju resursa, investicijama, promociji izvoza i dr.
Neefikasan sistem finansiranja višenamenskog korišćenja ukupnih šumskih potencijala, posebno zaštićenih područja.
Nebriga o tzv. vodnom zemljištu, koje obuhvata određen pojas duž vodotoka, posebno duž nasipima branjenog priobalja.
Nezaštićenost vodnih resursa od zagađenja i izgradnje privrednih kapaciteta.
Nedostatak kontinuiranih ulaganja u turizam, nedostatak smeštajnih kapaciteta, mali spektar programa prezentacije prirodne i kulturne baštine.
Neravnomerna prostorna distribucija stanovništva i njegova izražena koncentracija u okruženju državnog i makroregionalnog centra.
Prekogranična zagađenja, slabosti u sprovođenju propisa u oblasti zaštite prirodnih resursa i životne sredine.
Opasnost od hemijskih udesa iz SEVESO postrojenja na području Plana
Bespravna izgradnja, posebno u priobalju Dunava.
Nedovoljna zaštita, konzervacija i obnova kulturnih dobara, nedovoljna integracija zaštite i prezentacije i nerazvijena interpretacija kulturne i prirodne baštine.
4. Ekonomska, društvena i ekološka opravdanost funkcionisanja i dogradnje vodoprivrednog sistema
Unapređenje funkcionisanja i uređenje vodnog puta Dunava kroz Republiku Srbiju kao najvažnijeg Panevropskog vodnog transportnog koridora, a istovremeno i kao ekološkog, kulturnog i turističkog koridora, usmeren je ka:
ekonomskom povezivanju Republike Srbije i evropskih podunavskih zemalja (jačanju prekogranične, transregionalne i transnacionalne saradnje), uz povećanje, kako unutrašnjeg rečnog prometa, tako i međunarodnog tranzita na koridoru vodnog puta, odnosno uz povećanje robnog i putničkog prometa, čemu će doprineti i opremanje i uređenje luka, specijalizovanih terminala, pristaništa i marina;
uspostavljanju ravnoteže između rečnog i drugih načina prevoza, kao ključa uspešne strategije održivog razvoja transporta;
stvaranju preduslova za realizaciju razvojnih interesa Republike Srbije na području Panevropskog koridora VII u okviru saobraćajnih, ekonomskih, kulturnih i drugih oblika integracija u evropske razvojne tokove;
ostvarivanju bržeg uređenja vodnog puta Dunava prema međunarodnim standardima kategorija VIs (na deonici od granice sa Mađarskom, p km 1.433, do Pančevačkog mosta u Beogradu, p km 1.167) i VII (na deonici pod usporom nizvodno od Beograda do granice sa Republikom Bugarskom, p km 845), u skladu sa načelima evropske transportne politike u domenu vodnog i multimodalnog, intermodalnog i kombinovanog transporta, kao i formiranju i primeni rečnih informacionih servisa rečnog informacionog sistema;
postizanju većeg stepena konkurentnosti i kvaliteta plovnog puta Dunava, odnosno pratećih sadržaja i objekata u funkciji bezbednosti plovidbe, vodnog i multimodalnog, intermodalnog i kombinovanog transporta, nautike i dr, pri čemu treba koristiti iskustva država s razvijenijom mrežom vodnih puteva, a u prvom redu Savezne Republike Nemačke i Kraljevine Holandije, gde troškovi prevoza vodnim putem iznose oko 0,04 eur/t km; železnicom 0,14 eur/t km i drumom 0,24 eur/t km, što daje odnos troškova 1,0:3,5:6,0. U Republici Srbiji unutrašnji vodni transport učestvuje sa samo oko 7%, a u zemljama Srednje i Zapadne Evrope od 20% do 30% u ukupnom prometu roba tih država. Pretpostavlja se da će sa uređenjem vodnog puta i stabilizacijom ekonomskih uslova učešće unutrašnjeg vodnog transporta u ukupnom robnom transportu rasti i približiti se evropskom proseku;
održavanju kapitalne vodoprivredne infrastrukture (HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2”, HS DTD, sistema i objekata za zaštitu od voda i dr) u funkcionalnoj vezi sa kategorijama vodnog puta Dunava;
očuvanju prirodnih i drugih vrednosti i valorizaciji potencijala ovog koridora, kao dela Podunavlja u Republici Srbiji, za razvoj lokalnih zajednica u priobalnom pojasu, sa adekvatno prilagođenim sistemom upravljanja razvojem, zaštitom životne sredine, primenom RIS-a i dr;
održavanju i poboljšanju sistema za zaštitu od voda, navodnjavanje, odvođenje površinskih voda sa poljoprivrednih zemljišta povoljnih prirodnih obeležja, poboljšanje vodnog režima zemljišta pod šumskom vegetacijom, urbani i komunalni razvoj gradova i naselja koji gravitiraju Dunavu, kao i zaštitu voda;
razvoju sistema za navodnjavanje poljoprivrednog zemljišta (sinhronizovano sa HS DTD) i povećanju poljoprivredne proizvodnje kao jedne od strateških grana razvoja ukupne ekonomije Republike Srbije;
razvoju saradnje u oblasti kulture i nautičkog turizma, prezentacijom kulturnog nasleđa i atraktivnih turističkih potencijala, uređenjem postojećih i izgradnjom novih marina i pristaništa u najatraktivnijim zonama Dunava kroz Republiku Srbiju;
unapređenju zaštite životne sredine obezbeđenjem ekološki prihvatljivog uticaja plovnog puta i primene mera zaštite; i
poštovanju prethodnih studija opravdanosti (koje su urađene ili su u toku) za pojedine deonice plovnog puta i prateće sadržaje vodnog puta (kao što je Prethodna studija opravdanosti sa generalnim projektom za novu luku u Beogradu), za lokacije intermodalnih čvorova i dr., kako bi se preciznije odredile lokacije i dokazala tehnička, ekonomska, prostorna, ekološka i društvena opravdanost izgradnje ovih sadržaja.
II. PRINCIPI, CILjEVI I KONCEPCIJA
PROSTORNOG RAZVOJA PODRUČJA POSEBNE NAMENE
1. PRINCIPI PROSTORNOG RAZVOJA I UREĐENjA SISTEMA
Međunarodni vodni put E80 Dunav raspolaže značajnim, ali nedovoljno iskorišćenim potencijalima za održivi razvoj Republike Srbije. Osnovni princip prostornog razvoja u domenu saobraćaja je efikasnije korišćenje položaja Republike Srbije na širem području „ukrštanja” Panevropskog (vodnog) Koridora VII i Panevropskog (drumsko-železničkog) Koridora X, što najpre zahteva harmoničan razvoj svih vidova transporta, kompletiranje postojećih i izgradnju adekvatnih terminala za multimodalni, intermodalni i kombinovani saobraćaj, stimulisanje multimodalnih i transportnih tehnologija i dr. Strateški cilj Republike Srbije u sprovođenju politike približavanja EU, kada je u pitanju Panevropski koridor VII, jeste stvaranje uslova za intenziviranje, unapređenje i razvoj vodnog transporta na Dunavu i drugim unutrašnjim vodnim putevima u Republici Srbiji i njegovu integraciju sa ostalim vidovima transporta. Realizacijom ovog cilja omogućiće se jačanje konkurentnosti i integrisani transport roba sa EU duž najznačajnijeg vodnog koridora Evrope.
Principi održivog razvoja koridora vodnog puta zasnivaće se na:
razvoju osnovnih tehničko-tehnoloških podsistema vodnog transporta: vodnih puteva, rečne flote, luka i pristaništa i drugih sadržaja (u skladu sa međunarodnim standardima), dok će se osnovna načela rada luka zasnivati na javnom karakteru lučkih kapaciteta i dostupnosti svim korisnicima, liberalizaciji tržišta lučkih usluga, osiguranju visokih standarda sigurnosti i zaštite životne sredine;
ekonomskoj isplativosti, društvenoj opravdanosti i ekološkoj prihvatljivosti;
integraciji sa okruženjem i drugim vidovima saobraćaja – razvojem terminala multimodalnog transporta u lukama i njihovim uključivanjem i integraciji u nacionalnu i međunarodnu saobraćajnu mrežu;
boljoj preraspodeli transporta u korist rečnog prevoza;
usmerenosti ka korisnicima, obezbeđenju dostupnosti, povećanju konkurentnosti, transportnoj efikasnosti i atraktivnosti vodnog transporta, posebno u svetlu međudržavnog, regionalnog i subregionalnog povezivanja;
usklađenom razvoju sa planovima susednih zemalja i Evrope kao celine, kao i intenziviranju prekogranične saradnje Republike Srbije sa Republikom Hrvatskom i Rumunijom u rešavanju pitanja koja nameće razvoj, zaštita i uređenje vodnog puta na zajedničkim deonicama;
relativizaciji konflikata u razvoju vodnog puta i ostalih aspekata vodoprivrede , kao i u odnosu na ostale sektore, a na principima racionalnog korišćenja i uređenja prostora i zaštite životne sredine;
razvoju nautičkog i drugih ekoloških vidova turizma uz unapređenje i održivo korišćenje prirodnog i kulturnog nasleđa priobalja; i dr.
Principi uređenja i dogradnje plovnog puta i drugih vodoprivrednih sistema su: efikasnost, bezbednost i ekonomičnost sistema i njihova usmerenost ka korisniku; održivo korišćenje i unapređenje funkcija vodoprivrednih sistema; integralni pristup uređenju koridora vodnog puta i pratećih sadržaja, koji uključuje aspekte rečnog inženjeringa, ekologije, navigacije i ekonomije (uz sagledavanje primera dobre prakse); integrisanost sa okruženjem i drugim vidovima saobraćaja; kvalitetno nadgledanje i upravljanje sistemima, posebno monitoringom promena u koridoru vodnog puta; implementacija utvrđenih pravila za poboljšanje uslova plovidbe; i dr.
Osnovni ciljevi dugoročnog razvoja, korišćenja i uređenja područja Prostornog plana su:
podizanje kvaliteta i konkurentnosti vodnog puta Dunava i veze sa mrežom unutrašnjih plovnih puteva (kroz kvalitetnije održavanje i otklanjanje ograničenja plovnog puta, tehnološku modernizaciju sistema obeležavanja i plovidbene signalizacije, viši nivo kvaliteta usluge u lukama, marinama i dr);
obezbeđenje prostornih uslova za izgradnju, rekonstrukciju, opremanje i funkcionisanje vodnog puta sa pratećim sadržajima, i za razvoj ostalih panevropskih, magistralnih i regionalnih infrastrukturnih sistema u koridoru Dunava;
integrisani razvoj vodnog puta, drugih saobraćajnih sistema i okruženja, i to sa dva aspekta: integracije i veće uloge vodnog puta Dunava u poboljšanju saobraćaja u okruženju, a preko toga i uticaja na privredni i socijalni razvoj područja; i alternacije i povećanja uloge ostale mreže vodnih puteva (pre svega HS DTD) u unutrašnjem saobraćaju, sa ciljem stavljanja u funkciju i efikasnijeg povezivanja sa Dunavom;
jačanje funkcijske integracije i transgranične saradnje urbanih centara i privrednih aktivnosti (naročito vodoprivrede, energetike, poljoprivrede, industrije i turizma) u koridoru Dunava;
ublažavanje razvojnih, fizičkih (prostornih) i ekoloških konflikata vodnog puta, Dunava (koridora) i vodoprivrede sa prostornim razvojem i zaštitom resursa i nasleđa u zoni neposrednog uticaja koridora vodnog puta; i
zaštita životne sredine i održivo korišćenje prirodnog i kulturnog nasleđa za razvoj turističkih destinacija i nautičkog turizma u koridoru Dunava.
2. OPŠTI I OPERATIVNI CILjEVI PROSTORNOG RAZVOJA
Vodni put i prateća infrastruktura
Opšti ciljevi razvoja plovidbe i vodnog transporta na Dunavu kroz Republike Srbiju su: povećanje konkurentske sposobnosti vodnog transporta u odnosu na druge vidove saobraćaja poboljšanjem performansi, obezbeđenjem veće efikasnosti i ekonomičnosti transporta roba i putnika; integracija Panevropskog koridora VII na delu kroz Republiku Srbiju u Transevropsku transportnu mrežu; uspostavljanje čvršće saradnje izmeću Republike Srbije i država sadašnjih i potencijalnih korisnika Koridora VII u oblasti vodnog transporta; uređenje i opremanje vodnog puta pratećim sadržajima (po evropskim standardima) i ostvarivanjem bolje veze sa Koridorom X (u domenu železničkog i drumskog transporta) u cilju postizanja veće konkurentnosti i kvaliteta; uspostavljanje trajnog partnerstva privatnog i javnog sektora u pogledu organizacije unutrašnjeg vodnog transporta, razvoja i unapređenja prateće infrastrukture; stvaranje uslova za razvoj multimodalnog saobraćaja; smanjenje mogućih negativnih uticaja vodnog transporta i sistema za odbranu od poplava na životnu sredinu; i osposobljavanje kadrova za rad u oblasti vodnog transporta za primenu sofisticiranih ekonomskih, tehnoloških i tehničkih rešenja.
Uslovi plovidbe moraju se uskladiti sa evropskim standardima i planovima razvoja vodnog puta i transporta, što podrazumeva sledeće operativne ciljeve:
održavanje, rehabilitaciju i unapređenje vodnog puta i prateće infrastrukture na Dunavu;
primena regulative i standarda EU i preduzimanje aktivnosti radi obezbeđenja odgovarajućih karakteristika plovnih puteva i transportne infrastrukture;
ostvarivanje plovidbenih uslova prema međunarodnim standardima koji podrazumevaju da se Dunav na toku kroz Republiku Srbiju nalazi u kategoriji VIs (na deonici od srpsko-mađarske granice, p km 1.433, do Pančevačkog mosta u Beogradu, p km 1.167) i VII (na deonici pod usporom nizvodno od Beograda do granice sa Republikom Bugarskom, p km 845);
uređenje rečnog korita Dunava radi uklanjanja ograničenja na 24 deonice sa nedovoljnim gabaritima plovnog puta; uređenje obala i akvatorija u cilju obezbeđenja površina za lučke delatnosti, remontne i radove na gradnji brodova, zimovnike, skloništa i sidrišta, nautičke sadržaje itd;
rehabilitacija i modernizacija luka prevashodno za: prihvatanje multimodalnog, intermodalnog i kombinovanog saobraćaja (potrebna infrastruktura, kapaciteti, oprema, dobra veza vodnog puta sa mrežom drumskih i železničkih saobraćajnica); podizanje kvaliteta usluga (mesta za snabdevanje gorivom i pitkom vodom, mesta za odlaganje tečnih i čvrstih otpadnih materija iz brodova, mesta za prihvat opasnih materija u funkciji bezbednosti plovidbe i zaštite od zagađenja plovnih puteva); prevoz putnika; i dr;
razvoj efikasnih multimodalnih pristupnih čvorova, uređenjem postojećih i izgradnjom novih terminala za potrebe obavljanja multimodalnog saobraćaja, afirmacijom i unapređenjem kontejnerskog i Ro-Ro saobraćaja;
razvoj brodogradilišta i prateće industrije za izgradnju, popravku i opremanje brodova, kao i obezbeđenje adekvatnih kapaciteta za intervencije u vodnom putu;
obezbeđenje školovanih kadrova upoznatih sa savremenim tehnologijama u brodogradnji za rad u brodogradilištima;
modernizacija transporta na unutrašnjim plovnim putevima, postepenim isključivanjem zastarele i modernizacijom preostale flote (uz mogućnost intenzivnijeg angažovanja domaćih rečnih brodogradilišta), planiranjem optimalnog rada flote, organizacijom prevoza i povećanjem bezbednosti plovidbe;
razvoj i unapređenje terminala za putnički saobraćaj i opremanje pristaništa za prihvat turističkih brodova na lokacijama sa najatraktivnijim i najznačajnijim prirodnim i kulturnim nasleđem;
razrada propisa koji uređuju zimovanje plovila;
proširenje mreže marina za potrebe nautičkog turizma, utvrđivanjem razmeštaja lokacija za različite kategorije marina i podsticanjem privatnog sektora za ulaganje u njihov razvoj;
dalji razvoj RIS-a i njihova primena duž vodnog puta;
uvođenje informaciono-upravljačkih sistema radi efikasnijeg korišćenja postojeće infrastrukture i ekonomičnijeg transporta roba i putnika; i
uspostavljanje održivog, ekološki prihvatljivog i međunarodno koordinisanog pristupa upravljanju brodskim otpadom na reci Dunav (bezbedno prikupljanje komunalnog, komadnog opasnog i zaostalog otpada od tereta na lokacijama transfer stanica u priobalju, kao i pretovar otpada na zasebna plovila; realizacija sistema vinjeta za pokrivanje troškova eliminacije otpada sa plovila i dr).
Vodoprivreda
Opšti ciljevi u oblasti vodoprivrede su integralno korišćenje, uređenje i zaštita voda i korita Dunava i njegovog priobalja kao posebnog, višenamenskog, rečnog sistema, optimalno uklopljenog u okruženje. Opšti cilj podrazumeva: optimalno iskorišćenje hidroenergetskog potencijala Dunava na postojećim HE; održavanje nivoa zaštite od spoljnih velikih voda Dunava verovatnoće 1% na zahtevanom nivou, uz preispitivanje računskih nivoa u skladu sa novim hidrološkim podacima i sa novom morfologijom korita, zbog zasipanja jezera HE „Đerdap 1”; održavanje sistema zaštite od unutrašnjih voda tako da budu ispunjeni kriterijumi o minimalnom zaleganju nivoa podzemnih voda trajanja 1% (0,8-1 m za poljoprivredno zemljište, 2 m za manja naselja, 3 m za veća naselja); trajno rešenje snabdevanja vodom naselja sa obezbeđenošću ne manjom od 97% i sa normama snabdevanja koje se koriste u svetu (250 L/stanovnik/dan); zaštita svih izvorišta na području Prostornog plana i u zoni hidrauličkog uticaja Dunava na beogradski i novosadski vodovod; sanitacija naselja razvojem kanalizacionih sistema sa postrojenjima za prečišćavanje otpadnih voda.
Operativni ciljevi razvoja vodoprivrede su:
obnova agregata HE „Đerdap 1” po planiranoj dinamici i poboljšavanje njihovih radnih performansi, poboljšanje režima rada i pravovremena obnova i poboljšavanje karakteristika agregata HE „Đerdap 2”;
održavanje režima zaštite tzv. vodnog zemljišta u prostoru kraj Dunava i njegovih zaštitnih sistema; uklanjanje svih objekata koji su nezakonito izgrađeni u tom prostoru tako da narušavaju funkcionalnost i smanjuju sigurnost zaštitnih sistema i ometaju realizaciju buduće rekonstrukcije nasipa i operativne odbrane od poplava;
rezervisanje potrebnog prostora za radove na obnovi, proširenju objekata i povećanju protočnosti HS DTD koji se nalaze na Dunavu i u neposrednom okruženju Prostornog plana;
završetak realizacije komunalne infrastrukture i potpuna sanitacija naselja, posebno onih koja su izmeštana i uređivana tokom izgradnje HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2”, a u skladu sa zahtevima koji su postavljeni vodoprivrednom dozvolom;
održavanje zaštitnih sistema od poplava prema normativima i njihova dopuna tamo gde dolazi do proboja pokazatelja definisanih kriterijumima zaštite, sa hitnim saniranjem svih nedovoljno pouzdanih delova I odbrambene linije nasipa (Golubac, Veliko Gradište i dr), rekonstrukcijom i pripremom nasipa II odbrambene linije i pripremom kaseta za lokalizaciju poplava u slučaju proboja;
stvaranje uslova za navodnjavanje na zemljištima najviših bonitetnih klasa u branjenim priobaljima;
zaštita i održavanje u najvišoj klasi kvaliteta manjih vodotoka u zoni NP „Đerdap”. Stvaranje uslova za upravljanje vodnim režimima u SRP Gornje Podunavlje u skladu sa ekološkim potrebama tog vlažnog staništa, uključujući i kontrolisano plavljenje delova rezervata.
Ostali infrastrukturni sistemi
a) Saobraćaj
Opšti ciljevi razvoja saobraćaja (polazeći od nacionalnih ciljeva razvoja saobraćaja koji su formulisani u Prostornom planu Republike Srbije) obuhvataju:
postizanje kvalitetnije dostupnosti svim vidovima prevoza ljudi i dobara;
postizanje većeg stepena integracije gradova/naselja na levoj i desnoj obali Dunava kroz izgradnju novih mostova, što bi omogućilo i veće mogućnosti za uspostavljanje veza između izgrađenih kapaciteta u lukama i pristaništima kao čvorištima multimodalnog, intermodalnog i kombinovanog saobraćaja, odnosno integratorima kopnenog i vodnog transporta;
dovođenje svih državnih puteva I i II reda i pruga u stanje koje omogućava brze i efikasne usluge (uključujući elektrifikaciju);
razvoj multimodalnog transporta zasnovanog na ekonomičnosti, optimizaciji transportne mreže, povećanju ukupne transportne efikasnosti, visokom nivou kvaliteta transportne usluge, smanjenju troškova, višoj ekološkoj prihvatljivosti transportnog sistema;
stvaranju zakonskog osnova za razvoj multimodalnog transporta, planiranje projektovanje i obezbeđivanje finansijske podrške za razvoj terminala i potrebnih kapaciteta u različitim vidovima saobraćaja i dr.
Operativni ciljevi razvoja multimodalnog transporta su razvoj terminala multimodalnog transporta (kontejnerski, Ro/Ro, Hucke-pack), njihova integracija u nacionalnu i međunarodnu transportnu mrežu i racionalna upotreba kapaciteta grana i čvorova transportne mreže i saobraćajnih sredstava.
b) Energetika i energetska infrastruktura
Opšti cilj je održivi razvoj energetike, usklađen sa energetskim, ekonomskim, ekološkim, prostornim i drugim lokalnim specifičnostima.
Operativni ciljevi razvoja energetike i energetske infrastrukture su:
utvrđivanje i zadovoljavanje realnih energetskih potreba po eliminaciji svih neracionalnosti u potrošnji, u skladu sa principima racionalnog korišćenja energije;
povećanje proizvodnje energije i oslanjanje na sopstvene izvore zasnovano na većem korišćenju uglja, hidroenergije i obnovljivih izvora, kao i na istraživanju njihovog energetskog potencijala;
revitalizacija, modernizacija i dogradnja energetske infrastrukture za dovoljno, sigurno, kvalitetno i ekonomično snabdevanje energijom svih potrošača i podršku privrednom razvoju;
povećanje energetske efikasnosti u proizvodnji, prenosu, distribuciji i potrošnji energije, donošenjem i obaveznom primenom standarda energetske efikasnosti i obezbeđenjem podrške ekonomskih instrumenata i organizacionih mera;
gasifikacija područja koja doprinosi ekonomičnijem privređivanju, zaštiti životne sredine i prirodnih dobara;
realno ostvariva zaštita životne sredine, polazeći od lokalnih izvora zagađenja i postojeće opremljenosti industrijskih i komunalnih kapaciteta;
donošenje lokalnih programa (opštine/gradovi) za štednju energije, energetsku efikasnost objekata i korišćenje obnovljivih izvora energije;
zaštita predviđenih koridora energetske infrastrukture, u prvom redu elektroenergetske mreže i buduće gasovodne mreže;
edukacija lokalnog stanovništva o neophodnosti štednje i racionalnog korišćenja energije kroz dobro osmišljene programe i demonstracione projekte i dr.
v) Elektronske komunikacije i poštanski saobraćaj
Opšti cilj je efikasno funkcionisanje svih vrsta telekomunikacionih i poštanskih usluga u funkciji bezbedne i nesmetane plovidbe brodova, funkcionisanje pristaništa i transportnih usluga duž vodnog puta, kao i putničkog saobraćaja i turizma.
Operativni ciljevi razvoja telekomunikacija i pošte su:
tehničko osavremenjivanje postojeće telekomunikacione mreže u naseljima i izgradnja posebne mreže radio sistema za slabije naseljeni deo područja;
izgradnja tehnički kvalitetne i pouzdane telekomunikacione mreže, kojom će se postići gustina od 40 telefona na 100 stanovnika, kao i pristup internetu u svim delovima mreže (procena 25/100 stanovnika);
povećanje procenta pokrivenosti prostora korišćenja usluga mobilnih telekomunikacija;
potpuna digitalizacija radiodifuzije; i
podizanje nivoa i unapređenje kvaliteta poštanskih usluga.
Privreda/ekonomski razvoj i turizam
a) Privreda/ekonomski razvoj
Opšti cilj održivog (socioekonomskog) razvoja je privredni oporavak, jačanje konkurentnosti ekonomskih sektora (posebno industrije, poljoprivrede i usluga), ostvarivanje dinamičnog, održivog i inkluzivnog rasta, zapošljavanje i prosperitet lokalnog stanovništva na osnovu mobilizacije i jačanja kreativnih resursa (znanja, visokostručnog kadra, naučno-istraživačko-razvojne infrastrukture, inovacija, ulaganja u istraživanja i razvoj, mreže MSP i preduzetništva), primenom evropskih principa industrijske politike i politike razvoja preduzetništva u skladu sa principima održivosti i veće teritorijalne kohezije. Opšti dugoročni cilj razvoja industrije je oporavak, održivi razvoj čistije proizvodnje, jačanje konkurentnosti i zaposlenosti obezbeđenjem povoljnih opštih, infrastrukturnih i prostornih uslova, kao i njena ravnomernija prostorna distribucija, usklađena sa potencijalom područja u celini i harmonizovana sa principima nove industrijske politike EU i direktivama o trgovanju emisijama CO2, CCS (Carbon Capture and Storage), IPPC (Integrated Prevention Pollution Control), i dr.
Operativni ciljevi razvoja privrede su:
maksimalno korišćenje međunarodnog vodnog puta za transport sirovina i gotovih roba;
formiranje stabilne i razvijene privredne strukture koja će dugoročno omogućiti održivo korišćenje postojećih resursa (prirodnih i stvorenih) i komparativnih prednosti područja;
privredni oporavak i povratak dinamičnom, održivom i inkluzivnom rastu i policentričnom teritorijalnom razvoju zasnovanom na jačanju kreativnih resursa;
poboljšanje poslovnog okruženja i modernizacija industrijskog kompleksa, podrška modernoj, diverzifikovanoj, konkurentnoj, resursno i energetski efikasnoj industrijskoj osnovi, razvoj inovativnih high-tech delatnosti uz potrebno restrukturiranje potpuno usaglašeno sa EU pravilima konkurentnosti i principima održivosti (povećanje učešća industrije na oko 25% BDP);
obezbeđenje prostornih uslova za izgradnju industrijskih/tehnoloških parkova i MSP;
unapređenje i izgradnja neophodne infrastrukture za razvoj industrije i MSP (saobraćajna, energetska, komunalna i druga infrastruktura);
podsticanje razvoja turizma; i
ohrabrivanje socijalne odgovornosti korporacija i anticipiranje i upravljanje promenama.
b) Poljoprivreda
Osnovni cilj razvoja poljoprivrede i korišćenja poljoprivrednog zemljišta jeste: konkurentna proizvodnja kvalitetne i zdravstveno bezbedne hrane i sirovina za prerađivačku industriju, u skladu sa teritorijalno heterogenim prirodnim, resursnim, ekonomskim, socijalnim i ekološkim uslovima, na način koji obezbeđuje: očuvanje poljoprivrednog zemljišta kao integralnog prirodnog resursa, zaštitu vode, vazduha, biodiverziteta i prirodnih predela, uključujući visokovredna zaštićena područja, i doprinos rastu, zaposlenosti i kvalitetu života lokalnih zajednica.
Operativni ciljevi razvoja poljoprivrede i korišćenja poljoprivrednog zemljišta su:
sprečavanje zauzimanja poljoprivrednog zemljišta u nepoljoprivredne svrhe, posebno u metropolskom području i rubnim zonama naselja uz obalu Dunava, uspostavljanjem efikasne kontrole sprovođenja odgovarajućih urbanističkih i prostorno-planskih mera;
poboljšanje proizvodno-ekonomskog potencijala poljoprivrednog zemljišta ukrupnjavanjem zemljišnih poseda, izgradnjom i održavanjem sistema za odvodnjavanje i navodnjavanje, sprovođenjem agromelioracija, uređenjem livada i pašnjaka, rekultivacijom zemljišta degradiranog eksploatacijom mineralnih sirovina i korišćenjem zemljišta u skladu sa pravilima dobre poljoprivredne prakse;
zaštita poljoprivrednog zemljišta od erozije, smanjenja nivoa organskih materija u zemljištu, sabijanja, salinizacije i klizišta poštovanjem plodoreda, kombinovanom ratarsko-stočarskom proizvodnjom, uspostavljanjem ekološki povoljnijih odnosa izmeću intenzivnih kultura, travnjaka, šuma i izgrađenih terena, usklađivanjem načina obrade poljoprivrednog zemljišta sa nagibom terena i primenom drugih ekološki prikladnih agrotehničkih i zaštitnih mera;
zaštita poljoprivrednog zemljišta, vode, vazduha i klime od kontaminacije opasnim i štetnim materijama izgradnjom postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u naseljima (prema standardima EU), utvrđivanjem i primenom urbanističkih standarda uređenja naselja i predela i lociranja stočnih farmi i preradnih kapaciteta, opremanjem gazdinstava savremenim objektima i opremom za odlaganje stajnjaka i silaže, redukovanjem upotrebe mineralnih đubriva i pesticida u biljnoj proizvodnji, i drugim merama, u skladu sa zakonom;
unapređenje konkurentnosti poljoprivredne proizvodnje podrškom modernizaciji i ukrupnjavanju porodičnih gazdinstava, ubrzavanju procesa preuzimanja gazdinstava od strane mladih poljoprivrednika, unapređenju rada savetodavne službe, modernizaciji prerade i plasmana poljoprivrednih proizvoda, standardizaciji proizvodnje, udruženjima proizvođača i sl;
zaštita genetskog, specijskog i ekosistemskog biodiverziteta, uključujući agrobiodiverzitet – prihvatanjem specifičnih proizvodnih praksi tzv. „poljoprivrede radi zaštite”, koja doprinosi očuvanju biljnih i životinjskih vrsta i staništa sa statusom zakonom zaštićenih prirodnih vrednosti i retkosti;
unapređenje proizvodnje, prerade i plasmana tradicionalnih poljoprivrednih proizvoda, poznatog/zaštićenog imena porekla i kvaliteta (regionalno brendiranje/zaštita porekla), u sadejstvu sa razvojem ruralnog, eko-etno turizma, zanatstva i trgovine, obnovom i razvojem seoske arhitekture i infrastrukture i negovanjem predela kulturno-istorijskog nasleđa;
uspostavljanje i razvoj lokalnih partnerstava za sprovođenje integralnih razvojnih strategija/programa, kao i za jačanje prekogranične i transnacionalne saradnje u oblasti poljoprivrede, zaštite prirodnih resursa i životne sredine i održivog regionalnog razvoja.
v) Šumarstvo
Opšti ciljevi zaštite i korišćenja šuma, razvoja šumarstva i lovstva su: očuvanje i unapređenje biodiverziteta i zadovoljenje odgovarajućih funkcija šuma (ekološke, ekonomske i socijalne), posebno u zaštićenim područjima, i višenamensko korišćenje potencijala šumskog područja.
Operativni ciljevi su:
rekultivacija i oplemenjavanje prostora (dovođenje u funkcionalno stanje) jalovišta;
zaštita zemljišta od vodne erozije različitog tipa;
sanacija opšteg stanja degradiranih šumskih ekosistema;
unapređivanje zatečenog stanja povećanjem površina pod šumama i poboljšanjem šumske infrastrukture;
usaglašavanje i rešavanje svih konflikata i nadležnosti vezano za zakonske odredbe, prostorno-plansku dokumentaciju i definisane funkcije i namene;
poboljšanje uslova staništa u lovištima i postizanje ekonomskog kapaciteta u brojnosti i odgovarajuće polne i starosne strukture glavnih vrsta sitne i krupne divljači i kvaliteta trofeja;
zaštita i korišćenje gajenih vrsta divljači (srna, divlja svinja, zec, fazan i poljska jarebica) u skladu sa uslovima staništa u lovištima; kao i smanjenje broja predatora u lovištima; i
obnova autohtonih vrsta šumskih sastojina u celom priobalju uz intenzivan uzgoj autohtonih vrsta krupne i sitne divljači, ornito i ihtio faune.
g) Turizam
Opšti ciljevi turističkog razvoja Dunava i Dunavskog priobalja kroz Republiku Srbiju (povezanih sa deonicama vodnog puta ili specifičnim funkcionalnim celinama) su: ustanovljavanje međunarodnih „rekreativnih vodnih puteva”, na celom toku Dunava kroz Republiku Srbiju, u sprezi za međunarodnim vodnim putem; formiranje Evroregiona „Zeleni Dunav” u trilateralnoj saradnji Mađarske (Mohač i Baja), Republike Hrvatske (Osijek i Beli Manastir) i Republike Srbije (Apatin i Sombor) na sektoru severno od ušća Drave, kao jedinstvenog ekološki očuvanog područja koje predstavlja „Amazoniju” u srcu Evrope; formiranje „Dunavske rivijere” (od Novog Sada do Golupca) kao zone od nacionalnog značaja za razvoj turizma, u kojoj postoje izraženi interesi urbanih populacija okolnih gradova za turističkim korišćenjem potencijala Dunava, posebno desnog priobalja (odmorišni, nautički, vikend, manifestacioni i izletnički turizam, kao i sportsko-rekreativna ponuda u prostoru); formiranje turističko-energetskog evroregiona odnosno jedinstvenog Evropskog parka „Đerdap” (na sektoru od ušća Nere do ušća Timoka) u bilateralnoj saradnji Rumunije i Republike Srbije, sa nizom zaštićenih kulturnih i prirodnih dobara, a u korelaciji sa korišćenjem hidropotencijala i drugih obnovljivih izvora energije (vetroparkovi i dr.); stavljanje u funkciju hidrološko-nautičkog čvorišta Dunava, odnosno jedinstvenog plovidbenog sistema spregnutih vodnih puteva kanalskog sistema Dunav-Tisa-Dunav, Nere, Tamiša, Begeja, Tise, Morave, Save i Drave (koji u radijusu od oko 200 km pružaju najveće mogućnosti za rekreativnu i drugu plovidbu na celom toku Dunava); intenziviranje razvoja turizma paralelno sa aktivnostima na pristupanju Republike Srbije EU (u novim uslovima bez granica sa zemljama članicama); pravovremeno organizovanje subjekta turističke ponude na Dunavu kroz Republiku Srbiju, zasnovanog na partnerskim odnosima javnog, privatnog i nevladinog sektora, kroz jedinstvenu destinacijsku menadzment organizaciju; održivi razvoj turizma uz efikasniju implementaciju međunarodnih standarda, ostvarivanje privatno-javnog partnerstva i jačanje prekogranične saradnje; i dr.
Operativni ciljevi razvoja turizma su:
jačanje postojećih i razvoj novih turističkih proizvoda, posebno nautike na Dunavu, stvaranjem uslova za intenziviranje plovidbe i uvođenje uslužnih i servisnih aktivnosti u funkciji vodnog puta;
neophodnost otklanjanja uskih grla na vodnom putu i pokretanje inicijative kod nadležnih državnih i međunarodnih organa za ustanovljavanje „rekreativnih vodnih puteva” na Dunavu uporedo sa međunarodnim plovnim putem;
ustanovljavanje jedinstvenih standarda za ceo tok Dunava kroz Republiku Srbiju kojima se reguliše plovidba svih kategorija plovila, potrebna infrastruktura, prihvatni, uslužni ugostiteljski, informativni i tehnički servisni objekti na akvatoriju i u priobalju;
ustanovljavanje jedinstvene ustanove za upravljanje svim vidovima plovidbe Dunavskim vodnim putevima (međunarodnim i rekreativnim) uz liberalizaciju procedure na teritorijalnim vodama;
formiranje vizitorskih centara za primarne turističke destinacije i informativnih turističkih punktova na pogodnim lokacijama uz prateću infrastrukturu vodnog puta, kao imperativ organizovane turističke ponude akvatičkog i kopnenog dela Dunavskog koridora i promocije gradova u priobalju Dunava;
pravovremena rezervacija i zaštita najatraktivnijih zona za razvoj turizma, bilo da se radi o akvatorijama, urbanim, ruralnim ili ekološki očuvanim prirodnim celinama (posebno priobalja na mestima ukrštanja panevropskih Koridora VII i Koridora X u reonu Beške, a posredno i na Savi kod Ostružnice, desetak kilometara uzvodno od ušća u Dunav); i
zabrana izgradnje novih vikend kuća u priobalju Dunava izvan građevinskog područja naselja.
Stanovništvo, naselja i socijalni razvoj
a) Stanovništvo
Opšti cilj demografskog razvoja jeste održavanje i unapređenje kvantitativno-kvalitativnih karakteristika sadašnje populacije kao osnove održivog razvoja područja Prostornog plana.
Operativni ciljevi budućih demografskih kretanja jesu:
ublažavanje razlika među delovima područja Prostornog plana koji su demografski snažniji i onih koji su duže vreme izloženi demografskoj recesiji;
aktiviranje potencijala i podsticanje dijaspore za različite vidove ulaganja u preduzetništvo i otvaranje novih kapaciteta, razvoj proizvodnih i turističkih funkcija, prenos znanja i sl. u resursno atraktivna depopulaciona područja;
kontrolisan i restriktivan razvoj i koncentracija grinfild investicija u novosadskom i beogradskom delu koridora Dunava, uz podsticanje njihovog razvoja u drugim urbanim centrima u koridoru Dunava; i dr.
b) Mreža naselja
Opšti cilj je potpuna valorizacija saobraćajno-geografskog položaja centara i naselja uz Dunav jačanjem njihovih funkcija i prostornih veza, kako međusobno, tako i sa naseljima i centrima u drugim podunavskim zemljama.
Operativni ciljevi razvoja sistema naselja su:
funkcijska i prostorna (re)organizacija naselja u cilju veće privredne iskorišćenosti potencija obale Dunava;
povećanje stepena konkurentnosti privrede i stvaranje uslova za veće privlačenja stranih investicija u sektor vodoprivrede, plovidbene privrede i infrastrukture;
prilagođavanje industrije i usluga evropskom ekonomskom miljeu, posebno podunavskih zemalja.
v) Socijalni razvoj
Opšti cilj socijalnog razvoja je obezbeđivanje dostupnosti i garantovanje adekvatnog nivoa socijalne zaštite građana, kao i jačanje nezavisnosti i sposobnosti ljudi da pomognu sami sebi.
Operativni ciljevi socijalnog razvoja su:
decentralizacija nadležnosti i sredstava sistema socijalne zaštite (spuštanje nadležnosti na lokalni nivo);
poboljšanje teritorijalne i funkcionalne dostupnosti usluga od javnog interesa za lokalne zajednice što će doprineti ostvarivanju prava građana na podršku za život u porodici i prirodnom okruženju;
razvoj posebnih programa za integraciju izbeglica i raseljenih lica;
razvoj programa koji su posebno usmereni na pojedinca, porodice u riziku i marginalizovane grupe i predupređenje njihove zavisnosti od socijalnih službi; i
jačanje partnerstava na međuopštinskom nivou i udruživanje resursa kako bi se nastavio razvoj postojećih usluga socijalne zaštite, razvoj novih usluga, kao i uključivanje novih pružalaca usluga.
Zaštita prostora
a) Zaštita životne sredine
Opšti ciljevi zaštite životne sredine u koridoru vodnog puta su: monitoring i upravljanje uticajima koridora na životnu sredinu i na pojedine delatnosti i strukture u zoni koridora; definisanje mera za zaštitu i unapređenje životne sredine, posebno za sprečavanje zagađivanja voda (iz industrije, energetike, domaćinstava i poljoprivrede), zemljišta, vazduha, uticaja buke (u industrijskim postrojenjima, lukama i pristaništima), kao i definisanje mera za prikupljanje i odlaganje čvrstog komunalnog i industrijskog otpada i zaštite od udesa i zagađenja opasnim materijama;
obezbeđivanje uslova za ekološki održivi društveno-ekonomski razvoj šireg područja vodnog puta, kroz racionalno korišćenje zemljišta, energije, voda i resursa i sprovođenje mera zaštite životne sredine, zaštite prirode i nepokretnih kulturnih dobara.
Operativni ciljevi zaštite životne sredine su:
postizanje „dobrog ekološkog statusa” Dunava i drugih vodotoka, odnosno „dobrog ekološkog potencijala” na deonicama gde su vodna tela modifikovana i veštački stvorena;
utvrđivanje sistema mera za ograničavanje i kontrolu uticaja aktivnosti koje su u konfliktu sa zaštitom životne sredine (aktivnosti na održavanju vodnog puta, razvoj industrije, aktivnosti u okviru energetskih postrojenja, razvoj deponija i dr);
kontrolisano uređenje i održavanje vodnog puta, u skladu sa ekološkim kapacitetima Dunava;
definisanje integralnog katastra zagađivača na čitavom koridoru Dunava u Republici Srbiji, uz jasno definisanje punktova izlivanja otpadnih voda iz industrije, domaćinstava i poljoprivrede;
zaštita i unapređenje kvaliteta vodotokova koji se ulivaju u Dunav do nivoa propisanih klasa kvaliteta (uz sanaciju izvora zagađivanja);
smanjenje emisije štetnih materija u vazduhu iz industrije, energetike, sistema daljinskog i individualnog grejanja i saobraćaja;
razvijanje sistema postrojenja za primarni i sekundarni tretman otpadnih voda;
implementacija Strategije upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine i u skladu s tim izmeštanje deponijskih prostora iz uže i šire zone uticaja koridora vodnog puta i zatvaranje, saniranje i rekultivacija postojećih nesanitarnih deponija (smetlišta) koje predstavljaju visok rizik po životnu sredinu;
smanjenje emisija buke iz luka, pristaništa, industrijskih postrojenja i saobraćaja;
smanjenje emisije jonizujućeg zračenja iz postojećih zagađivača;
sprečavanje incidentnih nekontrolisanih ispuštanja zagađujućih materija u vazduh, vode i zemljište;
sprečavanje rizika od hemijskih udesa iz SEVESO postrojenja;
smanjenje korišćenja agrotehničkih mera koje negativno utiču na životnu sredinu (jaki pesticidi, herbicidi i sl.) i zaustavljanje njihovog ispuštanja u vode Dunava i pritoka;
povećanje obima investicija za zaštitu životne sredine, kroz investicione fondove EU;
razvoj integralnog informacionog sistema u okviru geografskih informacionih sistema zaštite prirode i zaštite životne sredine na celom toku vodnog puta;
poboljšanje informisanja i primarna edukacija stanovništva za zaštitu životne sredine;
povećanje učešća javnosti u donošenju odluka koje mogu imati uticaja na kvalitet životne sredine; i
smanjenje negativnog uticaja transporta na životnu sredinu, u skladu sa principima održivog razvoja.
b) Zaštita prirodnih vrednosti
Opšti ciljevi zaštite prirodnih vrednosti su: očuvanje i unapređenje prirodnih vrednosti na području Prostornog plana, odnosno biološke raznovrsnosti, integriteta, lepote i raznolikosti predela, objekata i fenomena geonasleđa na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou; definisanje mera zaštite prirodnih vrednosti kao doprinos zaštiti evropskog i svetskog prirodnog nasleđa, a na osnovu obaveza koje je Republika Srbija prihvatila ratifikacijom međunarodnih ugovora koji se odnose na zaštitu prirode, korišćenje i zaštitu reke Dunav, pristupanjem merodavnim međunarodnim programima i strateškim opredeljenjem za integraciju u EU; obezbeđenje održivog korišćenja prirodnih resursa i prostora uz minimiziranje nepovoljnih uticaja i šteta i primenu kompenzacijskih mera.
Operativni ciljevi zaštite prirodnih vrednosti su:
održanje specijske raznovrsnosti divlje flore i faune i njeno povećanje reintrodukcijom nestalih autohtonih vrsta životinja i biljaka;
identifikacija i kartiranje staništa kao podloge za funkcionalno zasnivanje nacionalne ekološke mreže i očuvanje, jačanje, brojčano snaženje i prostorno širenje populacija zaštićenih, odnosno retkih, ugroženih i kritično ugroženih biljnih i životinjskih vrsta;
očuvanje ili veštačko uspostavljanje ekoloških koridora;
identifikacija međunarodno značajnih ekoloških područja odnosno staništa od značaja za zaštitu evropske divlje flore i faune po programu Natura 2000;
održanje ekosistemske raznovrsnosti i zaštita prirodnih i agroekosistema od invazivnih vrsta biljaka i životinja, kao i od drugih vrsta, sorti i rasa koje unose nepoželjne promene u prirodni i agrobiodiverzitet;
konzervacija delova zaštićenih područja u zatečenom, približno izvornom stanju radi zaštite integriteta i spontanog funkcionisanja njihovog ukupnog prirodnog kompleksa po modelu divljine za naučne, obrazovne i kulturne potrebe;
očuvanje, prikazivanje i održivo korišćenje lokaliteta, prirodnih objekata i pojava koji svojim geološkim, geomorfološkim, hidrografskim ili drugim obeležjima predstavljaju istaknute, retke i privlačne vrednosti geonasleđa i očuvanje starih, po dimenzijama i vrsti reprezentativnih i u drugom pogledu značajnih stabala drveća i njihovih grupacija i parkova; i
unapređenje čistoće i uređenosti predela priobalja Dunava, posebno u neposrednom okruženju izgrađenih naseljskih celina, saobraćajnih koridora, zona privrednih aktivnosti i rekreacije.
v) Zaštita nepokretnih kulturnih dobara
Opšti cilj zaštite i korišćenja kulturnih dobara je stvaranje regionalnog identiteta na bazi očuvanja, zaštite i turističke valorizacije kulturnog nasleđa Podunavlja.
Operativni ciljevi su:
aktiviranje potencijala kulturnog nasleđa kao razvojnog faktora;
integralno očuvanje autentičnosti kulturnog dobra i njegovog okruženja;
zaštita dobara od nekontrolisane izgradnje industrijskih i infrastrukturnih sistema i drugih objekata koji mogu da ugroze integritet dobra i njegovu okolinu; i
kvalitetna dostupnost s vodnog puta, atraktivna prezentacija i interpretacija kulturnog nasleđa i stvaranje uslova za bolju regionalnu i međunarodnu povezanost područja na bazi kulturnog identiteta.
3. Regionalni i međunarodni aspekti razvoja područja posebne namene
3.1. Regionalni razvoj
Kontaktni, a ujedno i integrativni deo makrocelina Republike Srbije (Vojvođansko-panonsko-podunavske i središnje srpsko-balkanske) je Podunavlje, fizičko-geografski uslovno homogena fizionomska regija (sačinjena od tri subceline: Panonsko, Đerdapsko i Vlaško-pontijsko Podunavlje), a funkcionalno najznačajnija razvojna i integrativna osovina srpskog geoprostora. Ovaj prostor je funkcionalna regija složene strukture, izdiferencirana funkcionalno-gravitacijskim odnosima između centara koje povezuje.
Prirodnu osovinu regije čini reka Dunav, a glavni prirodni resursi i potencijali su kvalitetno zemljište, ugljevi (kostolački ugljeni basen), nafta (Stig i Banat), rude bakra (Majdanpek i Bor), hidropotencijal Dunava i raznovrsna flora i fauna.
Prostorno-funkcijska struktura Podunavlja formira se u složenim društveno-istorijskim uslovima. U formiranju savremene funkcionalno-prostorne organizacije regije najveći uticaj ima urbanizacija zasnovana na prostornoj i socioekonomskoj pokretljivosti stanovništva iz seoskih u gradska naselja i iz agrarnih u neagrarne delatnosti. U prvoj fazi, urbanizacija je imala izrazito polarizacijski karakter sa Beogradom, Novim Sadom, Zemunom, Pančevom, Smederevom i Požarevcem kao izrazitim polovima rasta, relativno visokog gravitacijskog dometa i stalnog jačanja funkcionalnog kapaciteta. U drugoj fazi urbanizacije razvijaju se složene aglomeracije i sistemi naselja različitog funkcionalnog kapaciteta i hijerarhije. Dominantna je beogradska aglomeracija, sa kontinualnim demografskim, funkcijskim i prostornim razvitkom, koja se povezuje i srasta na severozapadu sa Zemunom i Starom Pazovom, a na istoku sa Pančevom i smederevsko-požarevačkom aglomeracijom, te novosadska sa tendencijom širenja ka Bačkoj Palanci. Na severu je Apatin kao centar koji spaja Podunavlje sa severnim delovima Bačke. Većina subcentara aglomeracije ima složenu i stabilnu funkcijsku strukturu. Obe aglomeracije karakteriše jačanje funkcijskih veza centara sa bližom i daljom okolinom, postepena decentralizacija urbanizacije i razvoj dnevnih urbanih sistema. Što se tiče đerdapskog i pontijsko-vlaškog dela regije, urbanizacija je nešto sporija i karakterišu je manji centri (Veliko Gradište, Golubac, Donji Milanovac i Kladovo), nižih stepena centraliteta i razvijenosti strukture delatnosti. Ovaj deo Podunavlja karakterišu spontanost i samoregulativnost.
U evoluciji socioekonomske organizacije Podunavlja jasno su se izdiferencirali teritorijalno-proizvodni sistemi i kompleksi i to: hidroenergetski sistem Đerdapa, rudarsko-industrijski kompleks Majdanpeka i Bora, agrarno-rudarsko-industrijski kompleks Kostolca, Požarevca, Smedereva i Kovina, ekonomski polifunkcionalna aglomeracija Beograda i Novog Sada, te industrijsko-agrarni kompleksi zapadnosremskog i bačkog Podunavlja.
U pogledu dostignutog nivoa razvoja (mereno dohotkom po stanovniku, stepenom zaposlenosti, izgrađenošću putne infrastrukture i životnim standardom) najveći deo područja pripada najrazvijenijem delu Republike Srbije (šire područje beogradsko-novosadskog metropolskog područja i razvijeniji bački deo područja Prostornog plana). Preostali deo obuhvaćenog područja, naročito nizvodno od Beograda, zaostaje u nivou razvijenosti.
Teritorijalna neravnoteža manifestuje se na više načina: prostorna koncentracija i aglomeracija aktivnosti i stanovništva na beogradsko-novosadskom području dovodi do polarizacije najvećeg dela Podunavlja, stvarajući od njega svojevrsnu nedovoljno razvijenu „unutrašnju periferiju”, koja je fragmentisana i u funkcijskom pogledu jednostrana.
Imajući u vidu da beogradsko-novosadsko metropolsko područje raspolaže najvećim razvojnim potencijalima, u budućnosti će se nastaviti trend povećavanja razvojnih razlika u odnosu na „periferiju” Podunavlja i ukupnog prostora Republike Srbije ukoliko se radikalnim promenama u politikama regionalnog, demografskog i drugog razvoja ne podrže promene dosadašnjih trendova.
EU planira intenziviranje rečnog transporta Dunavom prema Konstanci, što će imati mnoge eksterne efekte. Još uvek su otvorena mnoga pitanja: stepen intenziviranja saobraćaja, prioriteti investiranja (na nerazvijenom delu Podunavlja, u pogledu tehničke infrastrukture, na izgrađenom delu Dunava i u nezaštićenim delovima), prioriteti ekološko-prostorne zaštite, izvori finansiranja i vrste „partnerstava” i dr. Najveći uticaji biće „egzogeni”, determinisani izvan planskog područja u užem smislu, a sa time povezani pozitivni i negativni eksterni efekti.
S obzirom na prognoze o potencijalnom utrostručenju transporta roba između Zapadne Evrope i istoka, i na strateško opredeljenje EU da podrži integralni razvoj Podunavlja, posebno luke Konstanca, potrebno je utvrđivanje jasnog koncepta izgradnje kapitalnih logističkih, lučkih i infrastrukturnih kapaciteta u okviru koridora, kao i prostorne organizacije dela privrednih aktivnosti koje generišu mogući transport robe i putnika Dunavom.
Za jačanje teritorijalnog kapitala Republike Srbije, pa čak i za njegovo elementarno očuvanje na postojećem nivou, neophodno je osposobljavanje dunavskog pravca i intenziviranje vodnog transporta u ostvarivanju njegove uloge u sistemu transevropske mreže multimodalnog transporta, kao i modernizovanje saobraćajnih pravaca prema Baru (Jadranu, Crnoj Gori) i Solunskom zalivu.
Za razvoj plovidbe Dunavom kroz Republiku Srbiju, neophodno je osposobljavanje Dunava za intenzivniji saobraćaj, s obzirom na postojanje više kritičnih sektora. Pored toga, prioritet ima izgradnja novih mostova, poboljšanje urbanog transporta vodnim putem, stvaranje uslova za modernizaciju rečne flotile, modernizacija međunarodnih putničkih terminala, razvoj mreže marina, čišćenje rečnog dna od bombi, potopljenih objekata i brodova, izgradnja biznis-parkova i drugih privrednih kompleksa (privrednih zona, industrijskih parkova itd.), razvoj rečnog putničkog transporta i turizma, razvoj odgovarajuće nove infrastrukture u funkciji povećanja atraktivnosti i dostupnosti turističkih resursa u priobalju i neposrednom okruženju koridora.
Procena je da se na dunavskom pravcu kroz Republiku Srbiju ostvaruje ispod 10% ukupnog evropskog prometa robe. Daljem intenziviranju doprineće realizacija većeg broja projekata, kao što je regulisanje dela vodnog puta između Budimpešte i Mohača (u Mađarskoj), ostvarivanje potpune plovnosti Dunava u Rumuniji, realizacijom većeg broja projekata od Đerdapa do Crnog mora, gde je Dunav najširi, ali na više mesta veoma plitak.
Pored ovih, značajni su i drugi problemi koji se tiču nedostatka sredstava za sanaciju ekoloških problema privrednih kapaciteta, visokih troškova prilagođavanja ekološkim zahtevima i zahtevima klimatskih promena (u skladu sa odgovarajućim direktivama EU o trgovanju emisijama CO2, CCS, IPPC itd.), slaba razvijenosti implementacijskih, upravljačkih i kontrolnih instrumenata u realizaciji nacionalnih i regionalnih strategija, i dr. Međutim, ključni problem je otvoreno pitanje (re)aktiviranja rečnih luka u Republici Srbiji nakon njihove privatizacije, a posebno „Luke Beograd” a.d.
Ostvarivanje uravnoteženijeg regionalnog razvoja zasnivaće se na sledećim uporištima:
Stvaranju institucionalnih i organizacionih aranžmana za saradnju sa neposrednim i širim regionalnim okruženjem, kako u okviru Republike Srbije tako i sa njenim susedima, prvo u oblastima izgradnje i razvoja tehničke infrastrukture, uređivanja i zaštite vodenih tokova, saradnje u oblasti obrazovanja i kulture, ostvarivanja održivog razvoja, privrednog razvoja, zaštite životne sredine, upravljanja vanrednim situacijima itd, a sa ciljem da se postigne bolja funkcijska integrisanost među susednim područjima.
Područje Koridora VII i sliva reke Dunav mora se, s jedne strane, tretirati integralno („holistički”), a s druge strane moraju se uzeti u obzir specifičnosti subregionalnih celina i lokalnih zajednica.
Blagovremenom elaboriranju strateških dokumenata (regionalne i druge srodne strategije) koje su neophodna kao platforme za saradnju sa institucijama EU, a naročito za ostvarivanje organizovanog i usklađenog, samostalnog i zajedničkog nastupa sa susedima ka EU fondovima, kroz zajedničke strateške planove i projekte u prekograničnoj i drugim vidovima evropske teritorijalne saradnje.
Praćenju nove evropske politike regionalnog razvoja, koja je donela znatne pomake u odnosu na raniji pristup, sa ciljem bržeg razvoja nedovoljno razvijenih područja i omogućavanja rasta i razvoja područja koja treba da imaju ulogu „poluga koje mogu povući” opšti razvoj (što se u prvom redu odnosi na tzv. „propulzivna”, „inovativna”, „kreativna” i srodna područja, od kojih većina pripada delu (naj)razvijenijih regiona).
3.2. Međunarodna i prekogranična saradnja na prostornom razvoju Koridora VII
Prostorna integracija Republike Srbije u evropsko okruženje odvija se, i odvijaće se, na nekoliko nivoa – nivou EU, transnacionalnom nivou Jugoistočne Evrope (Program saradnje za područje JIE), prekograničnom ili transgraničnom nivou sa lokalnim i regionalnim teritorijalnim jedinicama susednih država (cross-border cooperation – CBC). Osnov za sve navedene nivoe povezivanja činiće predeone celine, prirodni sistemi (vodni i planinski sistemi), infrastruktura, prirodno i kulturno nasleđe, zaštita životne sredine, socioekonomske, kulturne i druge veze koje doprinose održivom prostornom razvoju i integrisanju Republike Srbije u evropsko okruženje (Prostorni plan Republike Srbije).
Integracija područja Koridora VII sa širim okruženjem i postizanje održivog prostornog razvoja ostvarivaće se definisanjem, podsticanjem i usklađivanjem modaliteta međunarodne/regionalne saradnje i primenom odredbi međunarodnih strateških dokumenata.
U primeni međunarodnih i evropskih konvencija, evropskih strateških dokumenata i direktiva najveći direktan značaj za međunarodnu i prekograničnu saradnju na održivom razvoju Koridora VII imaće implementacija Dunavske strategije EU i implementacije Plana upravljanja slivom reke Dunav.
Međunarodna saradnja na prostornom razvoju Koridora VII odvijaće se u sklopu aktivnosti na ostvarivanju prioritetnih oblasti utvrđenih Dunavskom strategijom EU:
Povezivanje Podunavskog regiona (poboljšanje mobilnosti i intermodalnosti; podsticanje održive energetike; podsticanje kulture i turizma kao i direktnih kontakata među ljudima);
Zaštita životne sredine u Podunavlju (ponovno uspostavljanje i očuvanje kvaliteta voda; upravljanje rizicima po životnu sredinu; očuvanje biodiverziteta, predela i kvaliteta vazduha i zemljišta);
Rad na prosperitetu Podunavlja (razvoj društva zasnovanog na znanju kroz istraživačku delatnost, obrazovanje i informacione tehnologije; podrška konkurentnosti preduzeća; ulaganja u ljude i njihove veštine); i
Jačanje regiona Podunavlja (dalji razvoj institucionalnih kapaciteta i saradnje; zajednički rad na jačanju bezbednosti i borbi protiv organizovanog kriminala).
Međunarodna saradnja na zaštiti, prostornom razvoju i uređenju područja Prostornog plana odvijaće se i u sklopu aktivnosti na implementaciji Plana upravljanja slivom reke Dunav. Prioritet ima uspostavljanje saradnje sa podunavskim zemljama na definisanju značajnih pitanja, prioriteta i mera u ostvarivanju ciljeva Okvirne direktive o vodama (WFD) i Direktive o proceni i upravljanju rizicima od poplava na delu sliva reke Dunav u Republici Srbiji za period do 2015. godine i srednjoročni period, radi dopune Plana upravljanja slivom reke Dunav i izrade nacionalnog plana upravljanja slivom Dunava u Republici Srbiji (sa programom mera) i akcionog programa za održivu zaštitu od poplava. Saradnja sa podunavskim zemljama ostvarivaće se na razvoju i usklađivanju procena statusa voda i efekata preduzetih mera na status voda, evaluaciji značaja elemenata biotopa za rečni ekosistem i predeo i elemenata biološkog kvaliteta za procenu ekološkog statusa i potencijala, informacionih sistema, inventara transgraničnih emisija i transnacionalne mreže monitoringa za sliv Dunava.
Saradnja na transnacionalnom nivou će se, do završetka svih projekata, odvijati u sklopu Transnacionalnog programa saradnje Jugoistočna Evropa 2007-2013, implementacijom projekata u oblasti inovativnih pristupa i preduzetništva, zaštite i unapređenja životne sredine, poboljšanja pristupačnosti i dr. U sledećem budzetskom periodu EU transnacionalna saradnja će se odvijati u okviru novog, Dunavskog programa 2014-2020, za koji se operativni program nalazi u izradi, a potencijalno i u okviru novog Jadransko-jonskog programa 2014-2020. Transnacionalna saradnja odvijaće se i kroz primenu Karpatske konvencije za unapređivanje upravljanja prirodnim resursima, zaštitom životne sredine i održivim razvojem.
Prekogranična saradnja od značaja za područje Prostornog plana se u periodu od 2007. do 2010. godine ostvaruje u okviru IPA prekograničnih programa Republike Srbije sa Rumunijom, Republikom Bugarskom, Mađarskom i Republikom Hrvatskom, dok su novi programi (za period 2014-2020) u pripremi. Prekogranična saradnja je zastupljena i u vidu Evroregiona („Dunav-Kriš-Moriš-Tisa”, „Dunav 21” i dr). Neke od potencijalnih oblasti transgranične (prekogranične) saradnje u okviru ovih programa su: intenziviranje saradnje pograničnih gradova na formiranju zajedničkih informacionih sistema o prostoru i životnoj sredini, zajedničkog korišćenja objekata javnih službi i zajedničke izgradnje komunalnih objekata; zajedničko sprovođenje akcija u sprečavanju pojave rizika od elementarnih nepogoda u pograničnom području; razvijanje saradnje u transgraničnom zapošljavanju; povećavanje dostupnosti pograničnih prostora ostvarivanjem modernizacije saobraćajnica i osavremenjavanjem graničnih prelaza.
Pored navedenog prekograničnog okvira saradnje, teme koje su od zajedničkog interesa za saradnju sa susednim podunavskim zemljama – Mađarskom, Republikom Hrvatskom, Rumunijom i Republikom Bugarskom na prostornom razvoju i uređenju Koridora VII moguće je preciznije definisati i kroz bilateralne aktivnosti. Neke od potencijalnih oblasti bilateralne saradnje su: uređivanje i infrastrukturno opremanje vodnog puta; integralno upravljanje i održivo korišćenje voda; zajednički programi i projekti razvoja energetske infrastrukture, zaštite rečnog predela, prekograničnih prirodnih vrednosti i povezivanja kulturnog nasleđa, povezivanja turističke ponude pograničnih prostora i sl; izrada zajedničkih prekograničnih prostornih planova i regionalnih programa razvoja. U prethodnom periodu su utvrđeni sledeći prioriteti za saradnju: sa Mađarskom – infrastruktura i zaštita životne sredine, ekonomija, obrazovanje i kultura; sa Rumunijom – ekonomski i društveni razvoj; zaštita životne sredine i reakcija u hitnim slučajevima i akcije „ljudi ljudima”; sa Republikom Bugarskom – razvoj manjih objekata infrastrukture i unapređivanje kapaciteta za zajedničko planiranje, rešavanje problema i održivi razvoj; sa Republikom Hrvatskom – socioekonomski razvoj.
Prekogranična saradnja zasnivaće se i na zajedničkim aktivnostima i merama za zaštitu i održivi razvoj područja sa prirodnim vrednostima (posebno u okviru aktivnosti na formiranju prekograničnog rezervata biosfere Dunav-Drava-Mura, karpatskih područja, mreže dunavskih parkova), evropskog zelenog pojasa (to jest donjepodunavskog zelenog koridora duž granice sa Rumunijom) i evropskog puta kulture (Dunavski put).
Evropska komisija je 2006. godine donela uredbu o novom instrumentu saradnje – Evropskoj grupaciji za teritorijalnu saradnju (European Grouping for Territorial Cooperation – u daljem tekstu: EGTC) koja može da obuhvati sva tri segmenta evropske teritorijalne saradnje (transnacionalnu, međuregionalnu i prekograničnu saradnju), u cilju jačanja ekonomske i socijalne kohezije, a u skladu sa nadležnostima svake od uključenih zemalja. Novina ovog instrumenta je što je EGTC pravno lice, s tim da ne može da vrši javna ovlašćenja u domenu unutrašnjih poslova, pravde i spoljne politike i nema regulatornu funkciju. Preduslov za učešće u EGTC je da svaka zemlja ovaj instrument integriše u svoje zakonodavstvo. EGTC čine institucije iz najmanje dve zemlje, pri čemu moraju biti zastupljene najmanje dve članice EU. Članice EGTC mogu biti države, regionalni i lokalni nivoi uprave, državne i institucije javnog značaja, kao i njihove asocijacije. Prema podacima koje je 26. novembra 2013. godine objavio Komitet regiona do sada je registrovana 41 EGTC, a u pripremi je još njih 15. Mađarska, na primer, učestvuje u 15 grupacija (uglavnom sa Slovačkom Republikom i Rumunijom), što je najveći broj grupacija u kojima do sada učestvuje neka zemlja EU. Ovim prostornim planom podstiče se što skorije prepoznavanje ovog instrumenta u zakonima Republike Srbije kako bi institucije naše zemlje, posebno na lokalnom nivou, mogle da se što pre uključe u ovaj novi oblik saradnje. Teme koje su predmet saradnje u okviru EGTC najbliže su temama prekogranične saradnje.
4. Koncept i planska rešenja održivog prostornog razvoja
koridora vodnog puta
Koncept razvoja i planska rešenja razvoja koridora vodnog puta Dunava usklađeni su međunarodno definisanim politikama i principima razvoja, usvojenim deklaracijama, standardima i drugim dokumentima od značaja za razvoj, zaštitu i uređenje ovakvih područja, kao i sa relevantnim iskustvima planiranja i uređenja vodnih puteva u Republici Srbiji i zemljama sa višim stepenom razvoja koridora vodnih puteva (pre svega Savezne Republike Nemačke, Republike Austrije, Kraljevine Holandije i dr).
4.1. Plovni put
Za plovni put Dunava na području Republike Srbije neophodno je obezbediti evropske uslove vezane za uređenje, korišćenje i zaštitu vodnih puteva. Pri tome se mora imati u vidu da je plovni put na Dunavu u potpunosti definisan međunarodnim propisima sa stanovišta pravne, tehničke i bezbednosne regulative. Ovom regulativom su propisani gabariti, uslovi plovidbe, mere za održavanje i unapređenje plovnog puta, kao i propisi od značaja za prateću plovidbenu infrastrukturu (koja obuhvata luke, pristaništa, zimovnike i skloništa, sidrišta, marine, brodske prevodnice, brodogradilišta i objekte za obeležavanje i signalizaciju plovnog puta). Primenom savremenih informacionih tehnologija podiže se efikasnost korišćenja plovnog puta, obezbeđenje sigurne plovidbe i integracija vodnog transporta sa ostalim vidovima transporta, kao i očuvanje životne sredine (unapređenjem tehnologija u procesu izvođenja regulacionih radova, održavanja i eksploatacije plovnog puta).
Dunav od srpsko-mađarske granice kod Bezdana (1.433 p km) do zone Beograda (1.167 p km) spada u VIc klasu vodnog puta, a nizvodno od Beograda do srpsko-bugarske granice (845 p km) u VII klasu. Nizvodno od HE „Đerdap 2” planiran je hidroenergetski objekat HE „Turnu Magurele–Nikopolj” (kao zajednički objekat Rumunije i Republike Bugarske), pri čemu bi se uspor protezao i na područje Republike Srbije, sve do donje vode HE „Đerdap 2”, čime bi bili zadovoljeni svi uslovi propisani klasom VII vodnog puta i na ovom potezu.
Plansko opredeljenje je:
otklanjanje brojnih prirodnih ograničenja na delu Dunava od Bezdana do Beograda (od oko p km 1.433 do oko 1.167 ) gde je potrebno je zadovoljiti klasu VIc, i to na 24 kritična sektora (od kojih je 17 na zajedničkoj deonici plovnog puta između Republike Srbije i Republike Hrvatske) sa nepovoljnim morfološkim karakteristikama (sa nedovoljnim širinama ili dubinama plovnog puta pri niskom vodostaju, kao i nedovoljnim gabaritima plovnog puta kod privremenog mosta u Novom Sadu) što je prikazano u Tabeli II-1; i
održavanje propisane VII klase plovnog puta na delu Dunava od Beograda do đerdapskih akumulacija (okvirno od p km 1.167 do 863) koji je u zoni značajnijeg uspora od akumulacija HE „Đerdap 1” (p km 943) i HE „Đerdap 2” (p km 863 ) do srpsko-bugarske granice (845 p km).
Plovidbeni uslovi na delu Dunava od Beograda do đerdapskih akumulacija suštinski zavise od režima eksploatacije ovih hidroenergetskih sistema. Da ne bi došlo do ugrožavanja plovidbe režimom leda na ovom sektoru, dva korisnika sistema (srpski i rumunski) obavezala su se da odgovarajućim merama, uz korišćenje ledolomaca, sprečavaju stvaranje ledenih zagušenja u periodu pojave ledohoda. Savlađivanje denivelacije u zoni obe hidroenergetske stepenice realizovano je izgradnjom brodskih prevodnica, koje omogućavaju nesmetano propuštanje plovila/sastava propisanih klasom VII. Gabariti prevodnica su pri projektovanju predviđeni i za prihvat većih samohodnih plovila, tako da se mogu prevoditi rečno-morski brodovi nosivosti 5.000 t, pod uslovom da se i nizvodno od HE „Đerdap 2” ostvare preduslovi za plovidbu ovih plovila. Na brani HE „Đerdap 1” realizovane su po dve dvostepene prevodnice, na srpskoj i na rumunskoj strani. Dužina prevodnica je 310 m, širina 34 m, minimalna dubina na pragu je 5 m, što omogućava jednovremeno prevođenje konvoja sastavljenog od tegljača (potiskivača) i devet potisnica ukupne nosivosti 14.500-27.000 t, ili dva broda nosivosti po 5.000 t. Kompletno prevođenje kroz obe komore traje 65-75 minuta. Radi omogućavanja bezbednog prilaska/odlaska brodova i njihovog prevođenja, izgrađena su odgovarajuća uzvodna i nizvodna pretpristaništa, širine 100 m, dužine 580-600 m. Na brani HE „Đerdap 2” izgrađene su, kako na srpskoj, tako i na rumunskoj strani, jednostepene prevodnice dimenzija 31034 m, dubine na pragu 5m, koje omogućavaju prevođenje istih sastava kao na prevodnicama HE „Đerdap 1”. Trajanje prevođenja iznosi 45 minuta. Zbog zahteva plovidbe, sniženje kote uspora na brani HE „Đerdap 2” ne može biti ispod kote 38,5 mnm. Godišnji kapacitet prevodnica na HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2”, pod pretpostavkom naizmeničnog prevođenja u oba smera, iznosi oko 50 miliona tona. Decenije eksploatacije prevodnica na HE „Đerdap 1” (od 1972) i na HE „Đerdap 2” (od 1985) nameću ozbiljne zahvate na remontu hidromehaničke opreme.
Tabela II-1: Kritični sektori Dunava od Bezdana do Beograda
Broj sektora
Sektor
Stacionaža
(p km)
Broj sektora
Sektor
Stacionaža
(p km)
1
Bezdan
1.429,0 – 1.425,0
13
Vukovar
1.332,0 – 1.325,0
2
Siga-Kazuk
1.424,2 – 1.414,4
14
Sotin
1.324,0 – 1.320,0
3
Apatin
1.408,2 – 1.400,0
15
Opatovac
1.315,4 – 1.314,6
4
Čivutski rukavac
1.397,2 – 1.389,0
16
Mohovo
1.311,4 – 1.307,6
5
Ušće Drave
1.388,8 – 1.382,0
17
Bačka Palanka
1.302,0 – 1.300,0
6
Aljmaš
1.381,4 – 1.378,2
18
Susek
1.287,0 – 1.281,0
7
Staklar
1.376,8 – 1.373,4
19
Futog
1.267,4 – 1.261,6
8
Erdut
1.371,4 – 1.366,4
20
Novi Sad
1.255,4 – 1.254,2
9
Bogojevo
1.366,2 – 1.361,4
21
Arankina Ada
1.247,0 – 1.244,8
10
Dalj
1.357,0 – 1.351,0
22
Čortanovci
1.241,6 – 1.235,0
11
Borovo 1
1.348,6 – 1.343,6
23
Beška
1.232,0 – 1.226,6
12
Borovo 2
1.340,6 – 1.338,0
24
Preliv
1.207,0 – 1.195,0
Za potez Dunava uzvodno od p km 1.175 razmatraju su mogućnosti izgradnje HE „Novi Sad” u zoni Futoga, čija realizacija je uslovljena dogovorom sa Republikom Hrvatskom. Veći deo uspora, od Neština uzvodno do blizu Bezdana, nalazi se na graničnom potezu Dunava između Republike Srbije i Republike Hrvatske, što podrazumeva da za realizaciju ovog hidroenergetskog objekta moraju biti zainteresovane obe strane.
Veze Dunava sa mrežom plovnih puteva su:
1) na teritoriji Republike Srbije sa:
ulaznim kanalom HS DTD (kod Bezdana) – leva obala r km 1.425,5, betonska prevodnica, ulaz u kanal Bezdan – Vrbas – Bečej;
kanalom Bogojevo – Bečej (kod Bogojeva) – leva obala r km 1.363,4, prevodnica, sektor Bogojevo – Bečej, III klasa, dužina 90 km, dozvoljena širina plovila 11 m, gaz 2,15 m, minimalna visina mosta 6,2 m, tri prevodnice, u funkciji veze plovnog puta sa kanalom HS DTD;
spojem bačkog dela kanala HS DTD prema Dunavu (kod Novog Sada) – leva obala r km 1.253,5, ulaz u kanal Novi Sad – Savino selo (Mali Bački kanal), prevodnica na 4,5 km, sektor Savino selo – Novi Sad, IV klasa, dužina 39 km, dozvoljena širina plovila 11,4 m, gaz 2,5 m, minimalna visina mosta 12 m, jedna prevodnica, u funkciji veze plovnog puta sa kanalom HS DTD;
rekom Tisom E 80-01 (kod Starog Slankamena) – leva obala r km 1.215,5, IV klasa, dužina 519 km, dozvoljena širina plovila 9,5 m, gaz 2,5 m, tri prevodnice, u funkciji veze plovnog puta sa rekom Tisom;
rekom Savom E 80-12 (kod Beograda) – desna obala r km 1.170, lokacija carinske službe, rečne policije, lučke kapetanije, sektor Šamac-Beograd, Va klasa, dužina 306 km, dozvoljena širina plovila 11,4 m, gaz 2,5 m, u funkciji veze plovnog puta sa rekom Savom;
rekom Tamiš (kod Pančeva) – leva obala r km 1.154,2 prevodnica, u funkciji veze plovnog puta sa rekom Tamiš (koja je plovna oko 3 km uzvodno od Pančeva, a pri visokom vodostaju i dalje);
izlaznim spojem banatskog dela kanala HS DTD prema Dunavu (kod Kajtasova – Banatske Palanke) – leva obala r km 1.076,5, ulaz u kanal Dunav-Tisa-Dunav, sektor Palanka-Bečej, III klasa, dužina 147 km, dozvoljena širina plovila 11 m, gaz 2,15 m, minimalna visina mosta 5,6 m, tri prevodnice, u funkciji veze plovnog puta sa kanalom HS DTD; i
Moravom (kod Dubravice – dugoročno) sa potencijalnim kanalom Morava – Vardar – Egejsko more – desna obala r km 1.102,9.
2) na teritoriji Republike Hrvatske sa:
Dravom E 80-08 (kod Aljmaša) – desna obala r km 1.382,5, II klasa, dužina 130 km, dozvoljena širina plovila 6,6 m, gaz 1,4 m, minimalna visina mosta 3 m, u funkciji veze plovnog puta sa rekom Dravom; i
potencijalnim višenamenskim kanalom Dunav-Sava E 80-10, od Vukovara do Šamca – desna obala r km 1.333,1, Vb klasa, dužina 61,5 km, dozvoljena širina plovila 11,4 m, gaz 2,5 m.
4.2. Prognoza robnog prometa
Koncepcije i propozicije razvoja unutrašnje plovidbe na Dunavu kroz Republiku Srbiju u perspektivi suštinski zavise od opšteg privrednog razvoja Republike Srbije. S obzirom na opšte ekonomske prilike u Republici Srbiji i okruženju u ovom trenutku, sagledavanje koncepcije i mogućnosti razvoja unutrašnjeg vodnog transporta na Koridoru VII bazira se na određenim, ranije utvrđenim, pretpostavkama i analizama. Mogu se pretpostaviti tri scenarija ekonomskog razvoja privrede Republike Srbije u periodu do 2025. godine i tri transportne strategije. Prognozom su obuhvaćena dva perioda: srednjoročni od 2009-2015. godine i dugoročni od 2016-2025. godine.
Pretpostavljene su sledeće tri transportne strategije:
Strategija „Status Quo”, koja podrazumeva zadržavanje postojećeg stanja, bez ulaganja u plovidbenu infrastrukturu. U okviru ove strategije se pretpostavlja da će učešće unutrašnjeg vodnog transporta u ukupnom robnom transportu ostati na sadašnjem nivou od 7%;
Strategija „Međunarodni standardi”, koja podrazumeva unapređenje infrastrukture i organizaciju unutrašnje plovidbe do nivoa propisanog usvojenom klasom vodnog puta. Pretpostavlja se učešće vodnog transporta u transportu roba oko 14%, koliko je iznosio početkom 90-tih godina; i
Strategija „Visoki standardi”, prema kojoj bi dubine plovnog puta na Dunavu u Republici Srbiji bile 3,50 m na celoj dužini od 588 km. Pretpostavljeno je učešće vodnog transporta do 20% u 2025. godini.
Za projekciju godišnjeg robnog prometa pošlo se od tri scenarija stope rasta industrijskih aktivnosti u regionu Balkana: „pesimistički” ili scenario niskog stepena razvoja koji je definisan tekućim statusom Republike Srbije unutar Evrope do 2025. godine; „umereni” ili scenario srednjeg stepena razvoja, u kome se predviđa da će Republika Srbija postati članica EU nakon 2015. godine, ali da će ekonomska integracija početi u periodu od 2009. do 2015. godine i „optimistički” ili scenario visokog stepena razvoja u kome se predviđa da će Republika Srbija postati članica EU do 2015. godine.
U daljim analizama, kao najverovatniji, usvojen je „umereni” scenario rasta industrijskih aktivnosti, prema kome bi u kombinaciji sa transportnom strategijom „Međunarodni standardi”, ukupni vodni transport na mreži unutrašnjih plovnih puteva Republike Srbije 2025. godine, iznosio oko 50.000.000 t/god, od čega na Dunavu oko 42.000.000 t/god.
4.3. Prateća infrastruktura vodnog puta
Prateća plovidbena infrastruktura obuhvata: luke, pristaništa, sidrišta, zimovnike, marine, brodske prevodnice, brodogradilišta i objekte za obeležavanje i signalizaciju vodnog puta. Prostornim planom definisani su osnovni kriterijumi razvoja i pravila uređenja vodnog puta za prateće sadržaje plovidbene infrastrukture (luke, pristaništa, zimovnici, marine, brodogradilišta) u skladu sa propisanim klasama vodnog puta.
Navedeni uslovi, kriterijumi i preporuke su usmeravajući za planiranje pratećih sadržaja u koridoru, izradu odgovarajuće urbanističke i tehničke dokumentacije za te sadržaje, kao i njihovu realizaciju.
U planiranju i realizaciji pratećih sadržaja u koridoru međunarodnog vodnog puta E80 – Dunav, neophodno je pridržavati se, između ostalog, i nautičkih uslova koji obuhvataju poštovanje:
hidrografskih, hidroloških, geoloških i plovidbenih podloga, u reonu pretećeg sadržaja;
kriterijuma bezbednosti – planiranje visine/kote priobalja pratećeg sadržaja u odnosu na maksimalnu amplitudu vodostaja (do oko 10 m); analize uticaja visine talasa koji se mogu pojavljivati usled vetra; analize uticaja kretanja leda; analize kretanja vučenog nanosa koji stvara opasnost smanjenja dubina pored operativne obale, odnosno na ulazu u bazen; analize kretanja suspendovanog nanosa koji može u izvesnim slučajevima izazvati jače zamuljivanje bazena;
tehničkih zahteva plovidbe – potrebnih površina i dubina akvatorije kao i dubina i dužina operativnih obala; i
bezbednosti plovidbe – u okviru lučke i pristanišne akvatorije koja ne sme da suzi širinu plovnog puta ispod propisanih gabarita; i dr.
Utvrđuju se sledeći usmeravajući kriterijumi za razmeštaj pratećih sadržaja u koridoru međunarodnog vodnog puta E80 – Dunav:
razmeštaj pratećih sadržaja obezbediće funkcionalno zadovoljavanje: osnovnih zahteva bezbednosti rečnog saobraćaja; komfora korisnika vodnog puta i kvaliteta usluga korisnika pratećeg sadržaja; i osnovnih zahteva u pogledu sadašnjih i budućih potreba i mogućnost fazne realizacije pratećih sadržaja u zavisnosti od porasta rečnog transporta, nautičkog turizma, potreba gradova i naselja, i neophodnih rekonstrukcija;
poštovanje funkcionalnih rastojanja između pratećih sadržaja, uz uvažavanje specifičnosti vodnog puta i zatečenog stanja, odnosno stečenih obaveza vezanih za postojeće objekte za koje su izdate građevinske i upotrebne dozvole;
obezbeđenje koristi za lokalnu zajednicu, mogućnost zapošljavanja, prihod lokalnih zajednica od poreza na profit turističkih/nautičkih i dr. komercijalnih objekata i dr; i
stacionaža određenog sadržaja predstavlja stacionažu rečnog kilometra Dunava na kontaktu sa vodnim putem (ulaznim-izlaznim kanalom) ili u odnosu na sredinu dužine sadržaja; stacionaže planiranih sadržaja su orijentacione i bliže će se definisati kroz primenu Prostornog plana.
U izgradnji pratećih sadržaja u koridoru vodnog puta preporučuje se poštovanje principa: bio-klimatske arhitekture i ekoloških kriterijuma sa malim stepenom uticaja na sredinu; korišćenja obnovljivih izvora energije i naprednih tehnika gradnje koje koriste sunce za grejanje i vetar za klimatizaciju, kao i lokalne građevinske materijale; uklapanja u pejzaž priobalja; i dr.
4.3.1. Luke
Luka predstavlja vodni i sa vodom neposredno povezani kopneni prostor sa objektima namenjenim za pristajanje, sidrenje i zaštitu plovila, kao i za ukrcavanje i iskrcavanje putnika i robe, u kojoj se obavljaju delatnosti koje su s robom ili plovilom u neposrednoj ekonomskoj, saobraćajnoj ili tehnološkoj vezi. Lučke usluge su: nautičke usluge (privezivanje i odvezivanje plovila, pilotaža, boksaža, prihvat i opsluživanje plovila na sidrištu, snabdevanje plovila, posade i putnika) i transportne usluge (ukrcavanje, iskrcavanje, prekrcavanje, prenos i slaganje tereta, skladištenje, deponovanje i transportne operacije u zavisnosti od vrste tereta, priprema i objedinjavanje tereta za transport, usluge prihvata i otpreme putnika, kao i prijem i otprema otpada sa plovila i plovnih objekata). Ostale privredne delatnosti u luci uključuju distribuciju i logistiku tereta, doradu i oplemenjivanje robe, kao i industrijske proizvodne delatnosti, a sve u cilju potpunije iskorišćenosti lučkih kapaciteta.
Prostornim planom se utvrđuju planske smernice razvoja luka. Bliže lokacije, pravila i kriterijumi uređenja luka utvrđene su Strategijom razvoja vodnog saobraćaja Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 3/15), a biće utvrđene i uredbom o uslovima koje moraju da ispunjavaju luke, pristaništa i privremena pretovarna mesta, kao i planom detaljne regulacije, na osnovu odgovarajućih istraživanja i tehničke dokumentacije. Utvrđuju se sledeći usmeravajući kriterijumi za razvoj luka: položaj na vodnom putu; opremljenost kapaciteta; uslovi povezivanja sa zaleđem i afirmacija multimodalnog saobraćaja; izgradnja, modernizacija i održavanje lučke infrastrukture; raspoloživ prostor za moguće proširenje lučkih kapaciteta; privredni i industrijski razvoj gravitacionog područja i potreba za uslugama vodnog transporta i luka; bezbedan prihvat plovila i obavljanje lučkih delatnosti u skladu sa namenom luke; redovno održavanja lučke akvatorije i objekata bezbednosti plovidbe na lučkom području; zaštita lučkog područja i akvatorije od zagađenja; odgovarajuća površina i dubina akvatorije pristaništa (uključujući garantovani gaz od najmanje 2,5 m a poželjno je 3,5 m, koji osigurava sigurnu plovidbu i manevar brodova) i dužina operativnih obala u odnosu na sadašnje i buduće merodavne najveće dimenzije plovila koja saobraćaju na vodnom putu E80 (minimum 110 m); i dr. Pored toga, važan kriterijum je poštovanje načela rada luka koji obuhvata: javni karakter luka i dostupnost lučkih kapaciteta svim korisnicima i osiguravanje visokih standarda sigurnosti, zaštite prirode i životne sredine.
Osnovni sadržaji luka (građevine, objekti, intermodalni centri i drugi delovi luke) su:
lučka infrastruktura: izgrađene obale za pristajanje plovila (kejski zidovi i slično), lučke saobraćajnice (putevi, staze, železnički koloseci sa pripadajućim železničkim uređajima), vodovodne, kanalizacione, energetske i komunikacione mreže, rasveta, ograde, kao i druge građevine i uređaji koji po svojoj nameni služe za bezbedan prilaz i privezivanje plovila; i
lučka suprastruktura: građevine izgrađene na lučkom području (upravne zgrade, skladišta, silosi, rezervoari), kao i posebna oprema (kontejnerske dizalice, prijemne stanice za otpad sa plovila i plovnih objekata, postrojenje za prihvatanje kaljužnih voda, otpadnih ulja i opasnog otpada, kranovi, pristani za ukrcavanje i iskrcavanje putnika i slično).
U Republici Srbiji na Koridoru E-80 postoji devet luka otvorenih za međunarodni saobraćaj u kojima lučku delatnost obavljaju lučki operateri („Napredak” a.d. Apatin – p km 1.401; „Dunav-Bogojevo” d.o.o. u Bogojevu – r km 1.366, leva obala; „Bačka Palanka” AD – p km 1.295; „Beočin” – p km 1.270 km; „Novi Sad” a.d. – p km 1.253,5; „Beograd” a.d. – p km 1.167,3; „Dunav” a.d.Pančevo – p km 1.152,8; Smederevo (stara luka i nova luka – Železara Smederevo) – p km 1.116-1.111; i Prahovo a.d.„Krajina” – p km 861) čiji terminali treba da ispunjavaju tehničke i operativne uslove (prema AGTC sporazumu): položaj na glavnom međunarodnom plovnom putu; povezanost sa glavnim putevima i železničkim prugama, i pripadnost mreži međunarodnih puteva i pruga; kapacitet za godišnji pretovar od 30.000 do 40.000 TEU (kontejnera); postojanje dobrih uslova za razvoj lučke industrijske zone kao i obavljanje trgovinskih i carinskih procedura vezanih za međunarodnu robnu razmenu; ograničenje vremenskog perioda od prijema kontejnera do isplovljavanja broda kao i od dolaska broda do početka istovara kontejnera na jedan sat; skraćenje perioda čekanja za drumska vozila kojim se dopremaju ili otpremaju kontejneri na najviše 20 minuta; obezbeđenje objekta za prijem otpada sa brodova kako bi se osigurala zaštita životne sredine; obezbeđenje efikasnih kapaciteta za pretovar i skladištenje kontejnera i ostalih jedinica u intermodalnom transportu; pružanje odgovarajućih pratećih usluga vezanih za transport kontejnera (skladište praznih kontejnera, objekti za popravku kontejnera, špediterske usluge).
U koridoru međunarodnog vodnog puta E80 – Dunav, predviđeno je 12 luka (od toga dve planirane i jedna potencijalna) na sledećim lokacijama:
Luka u Apatinu – p km 1401, levo (lučki operater „Napredak” a.d). U luci postoje: carinska služba; veza, drumskom i železničkom saobraćajnicom, sa zaleđem (međutim, ova pruga nije u funkciji u dužem vremenskom periodu); operativna obala dužine 340 m (240 m vertikalnog i 100 m kosog keja); oprema koja služi za pretovar generalnih i rasutih tereta (dominantno peska i šljunka, veštačkog đubriva, aluminijum hidrata i dr). Akvatorija luke se koristi i kao zimovnik, a u rukavcu se nalazi brodogradilište i marina. Luka ne raspolaže uređajima za prihvat čvrstog otpada i otpadnih voda. Planira se njeno izmeštanje u postojeći robno-transportni centar (RTC).
Luka u Apatinu (planirana) – p km 1.400-1.398, leva obala (nizvodno od gradske zone, u okviru postojećeg RTC i planirane slobodne zone, u okviru međunarodnog logističkog transportnog centra). Planira se proširenje akvatorije (u cilju obezbeđenja potrebnih dubina), produženje vertikalnog keja operativne obale dužine 2 km (za nesmetan rad pokretnih dizalica) i dr. Planira sa usmerenje luke na kontejnere u cilju boljeg iskorišćenja logističkih potencijala plovnog puta.
Luka u Bogojevu – p km 1.366, leva obala (lučki operater „Dunav Bogojevo” d.o.o). U luci postoje: carinska služba; železnička i drumska veza sa zaleđem (pruga nije u funkciji u dužem vremenskom periodu); operativna obale u vidu vertikalnog keja dužine oko 160 m (od čega je novi kej oko 88 m metara, i stari, u lošem stanju, oko 71 m); oprema koja služi za pretovar rasutih tereta – žitarica (silos kapaciteta 30.000 t, tri hale za skladištenje, tri usipna (prijemna kosa), sušara i dr) i tereta u kontejnerima (uz službe za održavanje, popravku i skladištenje kontejnera). Luka ne raspolaže objektima i uređajima za prihvat čvrstog otpada i zauljenih otpadnih voda. Planira se da luka preraste u intermodalni logistički terminal sa raznovrsnijom ponudom usluga i planiranog obima transporta od 1.500.000 t. Opština Odzaci planira izgradnju logističkog centra Bogojevo na prostoru od 170 ha naspram Luke u Bogojevu.
Luka u Bačkoj Palanci – p km 1.295, leva obala (u rukavcu), (lučki operater „Bačka Palanka”, a.d). U luci postoje: slobodna carinska zona; vertikalni kej dužine oko 50 m; drumska veza sa zaleđem; otvorena i pokrivena skladišta; uređaji za pretovar generalnih i rasutih tereta (prioritetno poljoprivrednih proizvoda i žitarica, veštačkog đubriva, peska i šljunka) kao i kontejnera; objekti za prihvat čvrstog otpada, ali ne i za prihvat zauljenih otpadnih voda. Planira se razvoj i uređenje zona terminala, skladišno-proizvodno-pretovarnih površina, poslovno-upravljačkog centra, akvatorije luke, nasipa prve odbrambene linije od visokih voda Dunava i infrastrukturnih koridora (železnička veza) kao i mogućnost produženja keja za novih 350 m.
Luka u Beočinu – p km 1.270, desna obala, u sklopu kompleksa korporacije „Lafarge BFC” a.d. – fabrike cementa (lučki operater). Luka je infrastrukturno opremljena (sa biznis parkom „Beočin”) i povezana sa evropskim transportnim koridorima. Lokacija predstavlja perspektivno lučko područje luke u Novom Sadu (jedan od terminala).
Luka u Novom Sadu – p km 1.253,5, leva obala, (u kanalu Novi Sad – Savino selo), (lučki operater „Novi Sad” a.d). U luci postoje: carinska služba; operativne obale dužine oko 800 m (126 m vertikalnog i 674 m poluvertikalnog keja); železnička i drumska veza sa zaleđem; uređaji za pretovar kontejnera, rasutih tereta, komadne robe i žitarica, nafte i derivata, kao i prirodnog gasa; otvorena i pokrivena skladišta, carinska skladišta, silosi za žitarice, stočnu hranu, đubrivo i ostalo. U luci postoji radionica za održavanje, popravku i odlaganje kontejnera, objekti za odlaganje čvrstih otpadnih materija i zauljenih otpadnih voda, i dr. Akvatorija se koristiti i kao zimovnik. Planira se: afirmacija primene multimodalnog i intermodalnog saobraćaja, izgradnja i opremanje kontejnerskog terminala, rekonstrukcija pojedinih dizalica u smislu povećanja nosivosti i modernizacija informacionog sistema, a postoji i mogućnost za izgradnju dodatnog kejskog zida i povećanje pretovarnih kapaciteta (za veštačko đubrivo, žitarice i dr).
Luka u Beogradu – p km 1.167,3, desna obala (ulaz u bazen), (lučki operater „Beograd” a.d). U luci postoje: carinska služba; železnička i drumska veza sa zaleđem; operativne obale dužine 3.643 m (od čega 612 m vertikalnog i 338 m poluvertikalnog keja); oprema za pretovar i skladištenje različitih vrsta tereta, s tim što dominiraju rasuti i generalni tereti, kao i kontejneri; hucke-pack terminal; objekti za odlaganje čvrstih otpadnih materija i zauljenih otpadnih voda; i dr. U luci se nalazi Upravna zgrada carinarnice Beograd i Carinska ispostava Luka Beograd. Bazen luke može se koristi i kao zimovnik. Planira se: izgradnja Ro-Ro rampe, afirmacija primene multimodalnog i intermodalnog saobraćaja, razvoj savremenog informacionog sistema; postepeno napuštanje pretovara suvog rasutog tereta u cilju obezbeđenja kapaciteta za pretovar tzv. „čistih” tereta i dr; a u perspektivi postoji i mogućnost transformacije pri čemu se predviđa rehabilitacija saobraćajnica, postojećih skladišta i proširenje postojećeg kontejnerskog i hucke-pack terminala.
Luka u Beogradu (planirana), uz preduslov obezbeđenja neophodnih površina, kako za samu luku, tako i za prilazne saobraćajnice i ostalu prateću infrastrukturu, povezanost plovnog puta sa železnicom i putnom mrežom, postojanje kontejnerskog terminala (i uz neophodan nastavak analize i izrade odgovarajuće tehničke dokumentacije) sa alternativnim lokacijama:
nizvodno od Pančevačkog mosta na levoj obali Dunava u zoni Krnjače, od p km 1.167 do 1.160-1.159, sa minimalnom površinom od oko 0,43 km2, uz mogućnost proširenja do oko 6 km2; ili
uzvodno od Vinče na desnoj obali Dunava u zoni Velikoselskog rita (oko p km 1.147 ).
Luka u Pančevu – p km 1.152,8, leva obala (ulaz u bazen), (lučki operater „Dunav” a.d. Pančevo). U luci postoje: carinska služba; železnička i drumska veza sa zaleđem; operativne obale dužine 860 m u vidu vertikalnog kejskog zida; oprema sa pretovarnom mehanizacijom za rasute i generalne terete, kao i za prihvat i otpremu kontejnera (terminal sa radionicama za održavanje i popravku kontejnera); otvorena i pokrivena skladišta, silosi za žitarice, cement i veštačko đubrivo; objekti i uređaji za prihvat čvrstog otpada i zauljenih otpadnih voda; i dr. Bazen luke „Dunav” može se koristi i kao zimovnik. Planira se: u perspektivi mogućnost proširenja sadržaja; zaokruživanje tehnološko-transportnih funkcionalnih celina i uvođenje multimodalnih sistema transporta, izgradnja terminala integralnog transporta (kontejnerski, Ro-Ro, hucke-pack), rehabilitacija saobraćajnica, skladišta i kejskog zida, izgradnja terminala za putničke automobile, terminala za rinfuzne robe, terminala za cement, izgradnja specijalizovanih terminala i produženje istočnog pristana; i dr.
Luka u Smederevu – p km 1.116 (stara luka u gradu kod Smederevske tvrđave) i p km 1.111 (nova luka), desna obala. Stara luka je sa zaleđem povezana drumskim i železničkim saobraćajnicama, a nova samo drumskom saobraćajnicom. Ukupna dužina operativne obale u obe luke iznosi 572 m, (u staroj luci 400 m, a u novoj 172 m, od čega, dužina vertikalne operativne obale iznosi 372 m i poluvertikalne 200 m). U luci dominiraju rasuti tereti (rude gvožđa i koks) i komadna roba (hladno i toplo valjane rolne, paketi limova), koji se pretovaruju različitim tipovima pretovarne mehanizacije. Luka raspolaže otvorenim i pokrivenim skladištima, slobodnom carinskom zonom, carinskim skladištem i carinarnicom. U luci ne postoje objekti za odlaganje otpadnih materija i otpadnih voda i tretman i evakuaciju otpadnih voda. Planira se: smanjenje delatnosti stare luke, koja će se vremenom svesti na putničko pristanište (uz dislokaciju kapaciteta za pretovar tereta u zonu nove luke), a postoji i mogućnost za izgradnju i proširenje operativne obale i kapaciteta, nabavku novih portalnih kranova, pretovar sirovina i gotovih proizvoda za potrebe železare, kao i za realizaciju železničke pruge od nove luke do Železare;
Luka u Kovinu, (potencijalna) – p km 1.108, leva obala;
Luka u Prahovu – p km 861, desna obala (otvorena obala i bazen). U luci postoje: carinska služba; železnička i drumska veza sa zaleđem; operativne obale dužine 560 m (od toga dužina vertikalne operativne obale iznosi 320 m i poluvertikalne 240 m); oprema i mehanizacija za pretovar rasutih tereta (ugalj, koks i fosfati) i generalnih tereta (limovi, betonsko gvožđe i dr.); otvorena i pokrivena skladišta, kao i carinska skladišta; kontejnerski terminal sa uređajem za punjenje i pražnjenje kontejnera, njihovo skladištenje, kao i radionica za njihovo održavanje. U luci ne postoje objekti za odlaganje otpadnih materija i prihvat, tretman i evakuaciju otpadnih voda. Luka u Prahovu može se po potrebi koristiti i kao zimovnik. U perspektivi postoji mogućnost za formiranje slobodne carinske zone, izgradnju intermodalnog centra, izgradnju nove upravne zgrade, uređenje zimovnika, izgradnju novog skladišnog prostora, izgradnju terminala za prihvat korišćenih ulja i otpadnih voda sa brodova, modernizaciju pretovarnih uređaja i lučkih transportnih sredstava, i dr.
U koridoru međunarodnog vodnog puta E80 – Dunav, predviđena su sledeća pristaništa/terminali za snabdevanje brodova gorivom, i to u okviru lučkih područja: na sektoru Dunava ka granici sa Republikom Hrvatskom (planirano), leva obala; „Novi Sad”, oko p km 1.255, leva obala; „Beograd” (planirano), oko p km 1.168, desna obala; „Smederevo” (planirano), oko p km 1.116, desna obala.
4.3.2. Pristaništa
Pristanište predstavlja vodni i sa vodom neposredno povezani kopneni prostor sa objektima namenjenim za pristajanje, sidrenje i zaštitu plovila, kao i ukrcavanje i iskrcavanje putnika i robe sa brodova domaće zastave. Pristanište se može osnovati za: (1) posebne namene (putničko pristanište, vojno pristanište, industrijsko pristanište, pristanište za opasne robe, marina i slično); i (2) sopstvene potrebe (za šljunak i pesak, pristanište za građevinski materijal i slično). Putničko pristanište može predstavljati i deo luke otvoren za međunarodni i unutrašnji saobraćaj specijalizovan za prijem i otpremu putnika sa brodova strane i domaće zastave. U pristaništu se može obavljati manji broj lučkih delatnosti ili lučkih delatnosti u manjem obimu, ukoliko su ispunjeni propisani uslovi.
Na Dunavu kroz Republiku Srbiju dominiraju putnička pristaništa vezana za rečni saobraćaj na kojima se putnici većinom zadržavaju u Beogradu. Terminal za međunarodni putnički saobraćaj „Luke Beograd” a.d. na Savi imao je tokom 2012. godine ukupno 480 pristajanja 72 različita broda, pri čemu je bilo oko 61.000 putnika i oko 19.750 članova posada. Plansko opredeljenje je razvoj turizma na vodnom putu Dunava i drugim vodnim putevima Republike Srbije, kao i razvoj lokalnog rečnog putničkog saobraćaja. Pretpostavka je da će broj plovila porasti na oko 1.300 do 2025. godine, uz podizanje kvaliteta opremljenosti putničkih pristaništa i terminala i povezivanje sa turističkim atrakcijama u priobalju i u neposrednom okruženju Dunava.
Prostornim planom se utvrđuju planske smernice razvoja pristaništa. Bliže lokacije, pravila i kriterijumi uređenja pristaništa utvrđeni su Strategijom razvoja vodnog saobraćaja Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 3/15), a biće utvrđeni i uredbom o uslovima koje moraju da ispunjavaju luke, pristaništa i privremena pretovarna mesta, kao i planom detaljne regulacije, na osnovu odgovarajućih istraživanja i tehničke dokumentacije. Utvrđuju se sledeći usmeravajući kriterijumi za razvoj putničkih pristaništa: tehnički i bezbednosni zahtevi plovidbe; blizina većih ili manjih naselja, kao i prirodnih i kulturnih atrakcija u neposrednom okruženju priobalja; prostor za parkiralište za automobile, teretna vozila i autobuse (u cilju bržeg kontakta sa ponudom priobalja); prostor u akvatoriji za privez nautičkih plovila; opremljenost ili pogodnost lokacije za opremanje komunalnom infrastrukturom (za vodu za piće i sanitarni čvor), telekomunikacionim signalima i vezama i dr.
Osnovni sadržaji pristaništa za (a) međunarodne putničke terminale (u daljem tekstu: MPT) i (b) linijski prevoz putnika, su: pristanišna obala (vertikalni kej) ili pristani (na šipovima ili vezani za obalu) sa adekvatnom vezom (pristupom mostom) koja omogućava ukrcaj/iskrcaj putnika pri svim vodostajima; tabla sa nazivom pristaništa (informacije o neposrednom okruženju i njegovim motivima, prirodnim i kulturnim dobrima i dr, osnovnim informacijama o sektoru vodnog puta) uz pejzažno uređena priobalja; privez za nautička plovila; javna česma, sanitarni čvor; manji kafe, igralište ili igraonica za decu, i mesta za odmor i sedenje za minimum 40 osoba, nadstrešnice, telefonska govornica; prostor za priručna sredstva prve pomoći i pomoći na vodnom putu; parking putničkih automobila sa minimum 20 mesta. Posebni sadržaji za MPT su: prostor za potrebe administracije (carine i policije ili dr.); prostor za izolaciju bolesnih putnika, prostor za fitopatološku i veterinarsku kontrolu, parking autobusa sa minimum dva mesta; prodavnica; mini-pijaca za prodaju lokalnih poljoprivrednih i tradicionalnih zanatskih proizvoda sa pratećim sanitarnim uređajima; informativno-turistički punkt u funkciji promocije turizma; i službeni objekat za nužni smeštaj zaposlenih na pristaništu i smeštaj policije; i dr.
U koridoru međunarodnog vodnog puta E80 – Dunav predviđeno je 33 pristaništa (od toga 21 planirano) 30 putničkih i tri teretna, koja su uglavnom vezana za naselja na Dunavu, i to na sledećim lokacijama:
putničko pristanište „Bezdan” – p km1.425, leva obala;
putničko pristanište „Apatin” – p km 1.401,5 leva obala;
putničko pristanište „Bogojevo” (planirano) – p km 1.367 leva obala;
putničko pristanište „Futog” (planirano) – r km 1.270 leva obala;
putničko pristanište „Ledinci” (planirano) – r km 1.261,3 desna obala;
putničko pristanište „Novi Sad – Sremska Kamenica” (planirano) – r km 1.259 desna obala;
putničko pristanište „Novi Sad-IV” – r km 1.255,4 (planirano) desna obala;
putničko pristanište „Novi Sad-II” – r km 1.255,2 (postojeće) leva obala;
putničko pristanište „Novi Sad-I” – r km 1.254,8 (postojeće) leva obala;
putničko pristanište „Novi Sad-III” – r km 1.254,6 (postojeće) leva obala;
putničko pristanište „Sremski Karlovci” (planirano) – p km 1.245 desna obala;
putničko pristanište „Čortanovci” (planirano) – p km1.237 desna obala;
putničko pristanište „Slankamen” (planirano) – p km 1.215 desna obala;
putničko pristanište „Zemun” (planirano) – p km 1.173 desna obala;
putničko pristanište „Beograd-Sava” – p km 1.170 (p km 0,7 ušće Save u Dunav), desna obala;
putničko pristanište „Beograd-Dunav” (planirano) – p km 1.168 (u okviru luke u Beogradu”), desna obala;
putničko pristanište „Pančevo” (planirano) – p km 1.152,8 leva obala;
putničko pristanište „Vinča” (planirano) – p km 1.145,5 desna obala;
putničko pristanište „Smederevo” – p km 1.116,27 i p km 1.111,00 desna obala;
teretno pristanište rafinerije u „Smederevu”, (planirano), – p km 1.109 desna obala;
putničko pristanište „Kovin” (planirano) – p km 1.111,5 leva obala;
putničko pristanište „Viminacijum” (planirano) – p km 1.095 desna obala;
teretno pristanište Kostolac – TE „Kostolac A” (planirano) – p km 1.095 (u rukavcu Dunava), desna obala;
putničko pristanište „Stara Palanka”, za velike putničke brodove uz lukobran marine, (planirano) – p km 1.078 leva obala;
putničko pristanište „Veliko Gradište” (planirano) – p km 1.059 desna obala, (koje može obavljati i manji broj lučkih delatnosti ili lučkih delatnosti u manjem obimu, ukoliko su ispunjeni propisani uslovi);
putničko pristanište „Golubački grad” (planirano) – p km 1.040 desna obala;
teretno pristanište Golubac – „Jelenske stene” – p km 1.035 desna obala;
putničko pristanište „Lepenski Vir” (planirano) – p km 1.004 desna obala;
putničko pristanište „Donji Milanovac” – p km 991 desna obala;
putničko pristanište „Tekija” – p km 956,6 desna obala;
putničko pristanište „Kladovo” – p km 933 desna obala;
putničko pristanište „Brza Palanka” (planirano) – p km 883,5 desna obala; i
putničko pristanište „Prahovo” – p km 861 desna obala.
4.3.3. Zimovnici, skloništa i sidrišta
Zimovnik predstavlja izgrađeni ili prirodni vodni prostor na vodnom putu, koji je uređen i osposobljen tako da predstavlja sigurno sklonište za plovila od oštećenja ledom, usled visokog vodostaja ili ostalih vremenskih nepogoda.
Sklonište je prirodni deo vodnog prostora na vodnom putu, koji služi za nužni smeštaj plovila radi zaštite od meteoroloških i hidroloških nepogoda.
Sidrište je opremljeni i obeleženi deo vodnog puta na kojem se može vršiti bezbedno sidrenje i manevrisanje plovila.
Utvrđuju se sledeći kriterijumi za uspostavljanje zimovnika: tehnički i bezbednosni zahtevi plovidbe; pogodna lokacija sa prirodnim zaklonom na vodnom putu ili u okviru lučkih područja; uređaji za bezbedno vezivanje plovila i pristup automobila na obalu; uređaji za prihvat otpadnih materija sa plovila; napajanje električnom energijom i vodom za piće, sanitarnim čvorom i ostalom neophodnom infrastrukturom (pristupne saobraćajnice, telekomunikacioni signali i veze, prodavnice za potrebe posada) i dr, u skladu sa Uredbom o uslovima koje moraju da ispunjavaju zimovnici otvoreni za zimovanje stranih brodova na unutrašnjim plovnim putevima na kojima važi međunarodni ili međudržavni režim plovidbe („Službeni list SRJ”, broj 28/98.)
U koridoru međunarodnog vodnog puta E80 – Dunav preliminarno su određena četiri zimovnika (prema „Predlogu odluke o određivanju zimovnika za zimovanje stranih brodova na unutrašnjim plovnim putevima na kojima važi međunarodni režim plovidbe”, maj 1998. godine, Savezno Ministarstvo za saobraćaj SRJ), i to:
Apatin – leva obala (p km 1.401,5);
Novi Sad – leva obala (p km 1.258), uz moguće preseljenje na novu lokaciju na ušću kanala HS DTD u Dunav;
Ivanovo – leva obala (p km 1.136) i
Kovin – leva obala (p km 1.108,3).
Prostornim planom se daju preporuke da se u okviru pojedinih luka kao multifunkcionalnih objekata i delova akvatorije, mogu, po potrebi, formirati zimovnici ili skloništa:
Baračka – leva obala (p km 1.426,15);
Bačka Palanka – leva obala (p km 1.295) u okviru luke na otvorenoj obali;
Beograd – desna obala (p km 1.168) u okviru postojeće luke bazenskog tipa;
Pančevo – leva obala (p km 1.153) u okviru postojeće luke bazenskog tipa;
Smederevo – desna obala (p km 1.116) pored postojeće luke na otvorenoj obali;
Veliko Gradište – desna obala (p km 1.062);
Prahovo – desna obala (p km 861) u okviru postojeće luke bazenskog tipa; i dr.
S obzirom da pitanja formiranja zimovnika, skloništa i sidrišta nije na odgovarajući način uređeno postojećim propisima(odluke i uredbe), neophodno je pitanje ovih objekata što pre urediti odgovarajućim pravilnicima.
4.3.4. Marine (prihvatni objekti nautičkog turizma)
Marina je pristanište za posebne namene na vodnom putu namenjeno za prihvat, čuvanje i opremu plovila koja služe za rekreaciju, sport i razonodu, odnosno nautički turizam. Sa aspekta nautičkog turizma osnovni prihvatni objekti su marine i nautičko-turistički centri. Marina je specijalizovan prihvatni objekat nautičkog turizma (minimalnog kapaciteta 50 vezova u uređenom delu akvatorije i na izgrađenoj i uređenoj obali – suvi vez), koji služi za snabdevanje, čuvanje, održavanje i servisiranje plovnih objekata, pružanje ugostiteljskih usluga, usluga iznajmljivanja plovnih objekata, kao i drugih usluga u skladu sa zahtevima nautičkog turizma. Nautičko-turistički centar jeste marina najviše kategorije (kapaciteta više od 100 vezova) sa svim vodenim (akvatorijalnim) i obalnim (teritorijalnim) sadržajima, koji uključuju i organizovanu školsku obuku za najmanje jednu vrstu sportsko-nautičkih aktivnosti na vodi (motonautika, jedrenje, jedrenje na dasci, skijanje na vodi, kajak i veslanje i dr.), i pristup izgrađenim objektima i pratećoj opremi za najmanje dve vrste sportskih ili rekreativnih igara (tenis, golf, plivanje, jahanje itd). S obzirom na osnovnu namenu, marine se mogu podeliti na komercijalne, mešovite i klupske. Ostale vrste prihvatnih objekata nautičkog turizma su nautička sidrišta, privezišta i turistička pristaništa.
Osnovni elementi za uređenje i kategorizaciju marina su: (1) obezbeđenje i zaštita akvatorijalnog prostora od dejstva talasa, vetra, rečnog nanosa, ledenih santi, plivajućih predmeta; i (2) obezbeđenje bezbednog pristupa, kretanja i zadržavanje plovila (dubina akvatorije marine i prilaznog navigacionog dela, kota dna – koja u periodu niskog plovidbenog nivoa mora biti veća od najvećeg gaza nautičkog plovnog objekta za čiji je prihvat marina tehnički osposobljena, bezbednost kretanja plovila i za vreme najnižeg vodostaja i složenih meteoroloških i noćnih uslova); i (3) obezbeđenje direktnog pešačkog pristupa akvatorijalnom i obalnom prostoru na kom se vrši privez plovila (uz označavanje veza). Ostala pravila za kategorizaciju marina i realizaciju ostalih prihvatnih objekata nautičkog turizma detaljno su razrađeni u okviru Pravilnika o minimalnim tehničkim uslovima za izgradnju, uređenje i opremanje nautičkih objekata i standardima za kategorizaciju marina („Službeni glasnik RS”, broj 56/11), po kom se realizacija nautičkih objekata i kategorizacija marine vrši prema standardima u pogledu uređenja i opreme, kao i prema vrstama usluga koje moraju ispunjavati (obavezni elementi), i drugim uslovima i sadržajima kojima raspolažu.
Prostornim planom se utvrđuju planske smernice razvoja marina. Bliže lokacije, pravila i kriterijumi uređenja marina utvrđeni su Strategijom razvoja vodnog saobraćaja Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 3/15), a biće utvrđeni i uredbom o uslovima koje moraju da ispunjavaju luke, pristaništa i privremena pretovarna mesta, kao i planom detaljne regulacije, na osnovu odgovarajućih istraživanja i tehničke dokumentacije. Utvrđuju se sledeći usmeravajući kriterijumi za izbor lokacija i razvoj marina: lokacija van plovnog puta na udaljenosti na kojoj ne ometa bezbednu plovidbu brodova i uređeni obalni prostor (uz uslove merodavnih institucija); tehnički i bezbednosni zahtevi (dovoljno prostrana akvatorija za sigurno zadržavanje i nesmetano kretanje plovnih objekata i za vreme najnižeg vodostaja, siguran pristup vodnoj površini na način koji omogućuje istovremenu nesmetanu i sigurnu plovidbu više plovnih objekata, bezbedno vezivanje, izvlačenje i zimovanje plovnih objekata); uređenje akvatorije i prihvatnih kapaciteta marine; pogranične lokacije; mesta ukrštanja Koridora VII i Koridora X; blizina većih ili manjih naselja; ušće većih pritoka Dunava ili spojevi sa mrežom kanala, posebno HS DTD; međurastojanje marina sa aspekta dnevnih kretanja/plovidbe; pristup (vodeni i kopneni sa obezbeđenim parkingom) i povezanost sa javnom mrežom saobraćajne infrastrukture; adekvatan ulaz, prijem i odlazak gostiju i plovnih objekata; adekvatan broj mesta priveza nautičkih plovila (vezova, od kojih je deo na raspolaganju tranzitnim plovilima, odnosno jahting turistima); opremljenost ili pogodnost lokacije za opremanje komunalnom infrastrukturom (pijaća voda, sanitarni čvor i dr), električnom energijom, telekomunikacionim signalima, ugostiteljskim objektima i dr; rešeno odlaganje otpadnih čvrstih i tečnih materija u skladu sa sanitarnim propisima i propisima o zaštiti životne sredine; lokacija na vodenom pojasu van izliva gradske industrijske ili neke druge otpadne tečne i čvrste materije; mogućnost popravke motora i korita plovila; sadržajna turistička ponuda okruženja u radijusu 20-30 km; obezbeđenje snabdevanja plovila gorivom (benzin, dizel, plin) i potreba posada i turista. Snabdevanje gorivom (prema evropskim iskustvima) je prihvatljivo na pet-sedam časova vožnje, odnosno na 130-160 km distance stanica za goriva, pri brzini plovidbe 20-30 km/h (što je za prvu fazu razvoja prikazano u Tabela II-2, uz povećanje prihvatnih punktova sa stanicama za gorivo u narednim fazama u skladu sa razvojem nautičkog turizma).
Osnovni sadržaji marina su:
tehničko osposobljeno privezište sa prostorom, plovećim platformama i dr, za pristajanje i prihvat nautičkih plovnih objekata;
službeni objekat za čuvanje i nadzor plovnih objekata na vodi i kopnu;
objekat uprave marine sa klubom, prijemno-informacionim punktom i, po potrebi, službeni objekat za nužni smeštaj zaposlenih (kao i drugi sadržaji i servisi kod nautičko-turističkih centara: iznajmljivanje čamaca, služba spasavanja, ambulanta, apoteka, ispostava pošte i banke i dr; zona stacionarnih turističkih kapaciteta u priobalju i dr.);
dovoljan broj parking mesta za putničke automobile (minimum 40% od broja vezova);
dovoljan broj mesta za čuvanje i servisiranje plovnih objekata na kopnu (minimum 30% od broja vezova);
skladište opreme plovnih objekta (minimum 20% od broja vezova);
servisni deo izgrađene obale sa: direktnim pešačkim pristupom akvatorijalnom i obalnom prostoru na kom se vrši privez plovila; rampom za izvlačenje i opremom za dizanje i premeštaj plovnog objekta u slučaju intervencija na plovnim objektima, motorima i opremi; radionicama i servisima za manje popravke plovnih objekata i motora;
sportski tereni i dečja igrališta; restoran i ugostiteljski sadržaji; prodavnice životnih namirnica i dnevnih potreba;
stalna stanica za gorivo (ili mogućnost interventnog snabdevanja), kao i posude za odlaganje čvrstih i tečnih otpadnih materija, u skladu sa sanitarnim propisima o zaštiti voda i životne sredine;
postrojenje za prihvatanje kaljužnih voda, otpadnih ulja i opasnog otpada;
najmanje jedan interventno uređen vez, koji je osiguran i obeležen za tu namenu;
sanitarni uređaji i kabine za posetioce, obezbeđen stalni priključak na komunalnu infrastrukturu (snabdevanje dovoljnim količinama higijenski ispravne vode, električnom energijom, telefonom, priključak na kanalizaciju ili uređaje za prečišćavanje u skladu sa sanitarnim propisima o zaštiti voda i životne sredine, i sl.); i
tabla sa nazivom marine na srpskom i engleskom jeziku (informacije o marinama, neposrednom okruženju sektoru vodnog puta); prostor za priručna sredstva prve pomoći i pomoći na vodnom putu; i dr.
U koridoru međunarodnog vodnog puta E80 – Dunav, predviđene su (minimum) 42 marine od toga 23 planirane, i to na sledećim lokacijama:
„Baračka” Bezdan (planirana) – p km 1.426, leva obala;
„Apatin” – p km 1.402,2, leva obala;
„Bogojevo” (planirana) – p km 1.368, leva obala;
„Odzaci” (planirana) – p km 1.364, leva obala;
„Bačko Novo Selo” (planirana) – p km 1.319, leva obala;
„Tikvara” Bačka Palanka (planirana), oko p km 1.298, leva obala;
„Novi Sad”, „Šodroš” i „Petrovaradin” (planiran nautički centar sa pratećim i sportsko-rekreativnim sadržajima), p km 1.257, leva obala;
„Sremski Karlovci” (planirana) – p km 1.245, desna obala;
„Stari Slankamen” – p km 1.215, desna obala;
Čenta – „Karaš” (planirana) – p km 1.210, leva obala;
„Stari Banovci” (planirana) – p km 1.192, desna obala;
„Zemun” – p km 1.173, desna obala;
„YC Zemun” – p km 1.172,3, desna obala;
„Marinero” – p km 1.172,2, desna obala;
„Nautec” – p km 1.172,1, desna obala;
„Bond” – p km 1.172, desna obala;
„Sveti Nikola” – p km 1.171,65, desna obala;
„Goga” – p km 1.171,6, desna obala;
„Hrabro srce” – p km 1.171,1, desna obala;
„Jugoslavija” (planiran nautički centar) – p km 1.170, desna obala;
Dorćol – „Stara centrala” – p km 1.169, desna obala;
„Karaburma” – p km 1.164, desna obala;
„Lepi Mika” – p km 1.163,9, desna obala;
„Shark” – p km 1.163,7, desna obala;
„Galija” – p km 1.163,5, desna obala;
„Pančevo” (planirana), leva obala (oko p km 1.154);
„Grocka” (planirana) – p km 1.133, desna obala;
„Smederevo” (planirana) – p km 1.115, desna obala;
„Kovin” (planirana) – p km 1.008), leva obala;
„Kostolac” (planirana) – p km 1.095-1.094, desna obala;
„Ram” (planirana) – p km 1.079, desna obala;
„Stara Palanka” (planirana) – p km 1.078, leva obala;
„Srebrno jezero” kod Velikog Gradišta – p km 1.062, desna obala;
„Veliko Gradište” (planirana) – p km 1.060), desna obala;
„Golubac” Đerdap zapad (planirana), p km 1.042, desna obala;
„Donji Milanovac” (planirana) – p km 992, desna obala;
„Porečki zaliv” Đerdap sredina (planirani nautički centar) – p km 989, desna obala;
„Tekija” Đerdap istok, (planirana) – (oko p km 956,6) desna obala;
„Kladovo” (planirana) – p km 934, desna obala;
„Brza Palanke” (planirana) – p km 883, desna obala;
„Mihajlovac” (planirana) – p km 872, desna obala;
„Radujevac” (planirana) – p km 852, desna obala;
i druge potencijalne lokacije (Bač, Beočin, Inđija, Stara Pazova, Vinci, Usije, ušće Tumanske reke, ušće reke Brnjice, Dobra, i dr).
Tabela II-2. Prioritetne lokacije prihvatnih nautičkih punktova i pristaništa
8 km
Granica Mađarske
lokacije
p km
prioritetne stanice za snabdevanje gorivom
8
km
Baračka
marina (privezište, zimovnik)
1.426
24 km
124 km
Apatin
marina (pristanište)
1.402-1
32448512065
33km
Bogojevo
marina (pristanište)
1.368-7
44 km
Bačko Novo Selo
marina
1.319
21 km
Bačka Palanka
marina
1.301
44 km
133 km
Novi Sad
marine (pristaništa)
1.259-5
32448552070
42 km
Slankamen
marina (pristanište)
1.215
(+ 8 Tisa)
5 (+8) km
Čenta
marina
1.210
42 km
Beograd
marine („Dorćol”, „Jugoslavija”) i dr.
1.168-1.171
30353052705
14 km
109 km
Pančevo
marina (pristanište, zimovnik)
1.154-3
10 km
Vinča
(pristanište)
1.145,5
28 km
Smederevo
(pristanište, sidrište)
1.116
5 km
Kovin
marina (pristanište)
1.111-1.108
6 km
Dubravica/
Morava
(sidrište – veza ka
D-M-V)
1.105
10 km
Viminacijum
marina (pristanište, privezište)
1.095
17 km
Ram – Stara Palanka
marine
1.079-8
19 km
Veliko Gradište
marina (pristanište, privezište)
1.059
31623011430
19 km
129 km
Golubac-Golubački grad
marina (pristanište)
1.042-0
33km
Lepenski vir
pristanište
1.004
15km
Donji Milanovac
marina (pristanište)
992
36 km
Tekija
marina (pristanište)
956
22 km
Kladovo
marine
934
35750515875
51 km
85
km
Brza Palanka
(pristanište)
883
22 km
Prahovo
(pristanište, zimovnik)
16 km
Granica Bugarske
845
4.3.5. Brodogradilišta
U koridoru međunarodnog vodnog puta E80 – Dunav, nalazi se šest brodogradilišta (za koje se planira modernizacija pogona i opreme) i u kojima su aktivna sledeća privredna društva : u Bezdanu – leva obala (r km 1.424) „Brodogradilište Dunav” d.o.o; u Apatinu – leva obala (r km 1.402,2); „TIM” u Novom Sadu – leva obala (r km 1.259); „JRB Remont” u Pančevu – leva obala (p km 1.154); „Brodoremont PIM” u Brnjici – desna obala (p km 1.033); i „Kladovo” – desna obala (p km 935). U brodogradilištima su trenutno aktivna sledeća privredna društva: „Brodico” d.o.o, Pančevo, „Jugoslovensko rečno brodarstvo” a.d, Beograd, „PIMI” d.o.o, Preduzeće za proizvodnju, unutrašnju i spoljnu trgovinu, Beograd i „RHINE – DANUBE” d.o.o, Kladovo.Uporedo sa unapređenjem i razvojem vodnog (tranzitnog i internog) transporta mogu se stvoriti uslovi i za razvoj novih brodogradilišta.
4.3.6. Rečna flota
Rečnu flotu u Republici Srbiji karakteriše više vlasnika, pri čemu se veliki broj prevoznika bavi isključivo domaćim transportom (uglavnom peska i šljunka). Ukupan broj registrovanih plovila na unutrašnjim plovnim putevima u Republici Srbiji iznosi 1.000 (od čega se koristi oko 300), što je izuzetno skromno (Prostornim planom se preporučuje da Republika Srbija u skladu sa relevantnim pravnim izvorima u okviru pravnih tekovina EU (acquis communautaire) definiše podsticajne programe za unutrašnji vodni transport i obnovu flote). Najveće brodarske kompanije su: „Dunav grupa Agregati” (privatno preduzeće koja se bavi isključivo unutrašnjim transportom peska i šljunka) i Jugoslovensko rečno brodarstvo – JRB (u svojinskoj transformaciji, koje pored prevoza peska i šljunka, transportuje i naftu, žitarice i rasute terete), dok ostali prevoznici poseduju jedno ili dva plovila kojima obavljaju svoju uslužnu delatnost.
4.4. Informacioni i komunikacioni sistemi
Primena informacionih i komunikacionih sistema u vodnom transportu treba da omogući brži razvoj i integraciju vodnog transporta sa ostalim vidovima saobraćaja. Kako je primena ovih sistema preduslov za integrisanje unutrašnjih plovnih puteva u Republici Srbiji sa evropskom plovidbenom mrežom, to se pristupilo implementaciji RIS-a. Projekat koji podržava efikasnu i bezbednu plovidbu Dunavom usklađen je sa postojećim evropskim standardima. Za potrebe projekta formiran je i RIS centar iz koga se vrši lociranje i praćenje brodova u realnom vremenu.
Rečni informacioni servisi baziraju se na usaglašenim telekomunikacionim uslugama i informacionim sistemima za podršku unutrašnjoj plovidbi i njenu vezu sa ostalim vidovima saobraćaja. Ovaj koncept obuhvata sisteme za lociranje i praćenje brodova, prikaz elektronskih navigacionih karata, pružanje informacija o vodnom putu, kao i druge usluge. Informacije se baziraju na primeni GIS-a, GPS-a i radio komunikacionog sistema.
Procesi sa RIS informacionom podrškom su: navigacioni procesi na brodu, planiranje putovanja, upravljanje prevodnicama, upravljanje lukama i terminalima, upravljanje teretom i transportom, upravljanje saobraćajem i sprečavanje nezgoda. Primenom RIS-a suštinski će se podići nivo usluga i bezbednosti u vodnom transportu na Dunavu.
4.5. Vodoprivredna infrastruktura
Ključne koncepcije i propozicije razvoja hidrotehničke infrastrukture zasnovane su na ostvarivanju integralnog sistema uređenja, korišćenja i zaštite voda u Dunavskom rečnom sistemu.
Hidroenergetika
Režim eksploatacije Dunava je precizno definisan (u upravljačkom i razvojnim smislu) Zakonom o potvrđivanju Konvencije između Savezne vlade SRJ i Vlade Rumunije o eksploataciji i održavanju hidroenergetskih i plovidbenih sistema „Đerdap 1” i „Đerdap 2”, na bazi kog su izdate i odgovarajuće dozvole (uključujući i vodoprivrednu). Istim propisom je tačno preciziran i režim koji je sada na snazi, tzv. režim „69,5 i više”/63 m n.v. (izvod dat u Tabeli II-3).
Sa režimom koji je definisan pomenutim propisom praktično su iscrpljene mogućnosti da se još nekim izmenama povećaju proizvodne performanse HE „Đerdap 1” daljim podizanjem uspora na tom objektu. To se može postići samo promenama na opremi pri obnovi agregata, što je i predviđeno projektom obnove, uz sledeće energetske efekte: ukupna aktivna snaga na srpskoj strani povećava se za 90 MW (15 MW po agregatu), povećava se dnevna varijabilnost tako što je moguće iz niže tarife prebaciti do 1.000 MWh u višu tarifu (skuplja struja), proizvodnja se dodatno povećava do oko 70 GWh/god za dotoke iznad 9.000 m3/s, imajući u vidu trajanje dotoka preko 9.000 m3/s ali i smanjenje snage zbog snižavanja pada pri ovim dotocima. Za predviđenu dodatnu proizvodnju energije Republika Srbija treba da dobije posebne subvencije u skladu sa Kjoto protokolom, jer će to predstavljati novoostvarenu količinu čiste obnovljive energije. Postoji pokušaj da se režim „69,5 i više” još više podigne, tako da se u kratkotrajnom režimu nivo na ušću Nere poveća sa 70,40 m n.v. čak na 70,90 m n.v. Za takav ekstremno visok režim ne bi trebalo dati dozvolu, jer sistemi zaštite priobalja i pri sadašnjem režimu rade u veoma napregnutom stanju, sa probojima kriterijuma o zaleganju podzemne vode, naročito na poljoprivrednom zemljištu.
Tabela II-3: Kote koje se moraju održavati na ušću Nere
(kontrolne tačke na početku zajedničke deonice uspora)
Srednji dnevni dotoci Dunava kod ušća Nere
Nivo Dunava na kontrolnom profilu kod ušća Nere (m n.v.)
m3/s
Min. srednji dnevni
Maks. srednje dnevni
Maks. kratkotrajni
Do 3.000
Nivoi koji odgovaraju srednjim dnevnim nivoima na brani pri max. koti 69,59 m n.v.
3.000
69,52
69,70
69,81
6.000
69,95
70,00
70,17
Od 8.400 do QI
70,30
70,30
70,40
Preko QI
Nivoi koji odgovaraju nivou vode na brani na koti 63,00 m n.v.
Veoma je bitno da se realizuje zahtev iz vodoprivredne dozvole da se obnovi ceo sistem telelimnimetrijskih stanica na potezu akumulacije, kako bi se kontinuirano i odmah dobijali podaci o realizovanim nivoima na pojedinim kontrolnim profilima u akumulaciji, uključujući i najvažniji kontrolni profil – ušće Nere, na osnovu koga se donose strateške odluke o otvaranju ustava na brani „Đerdap 1” u periodu velikih voda.
U slučaju HE „Đerdap 2”, dalji razvoj sistema i poboljšanje proizvodnih performansi se mogu postići povećanjem kote normalnog uspora (u daljem tekstu: KNU). Sada HE „Đerdap 2” radi sa KNU=41,00 m n.v , sa režimom „41/39,5”. To podrazumeva da se nivo gornje vode podiže do kote 41,00 m n.v. i spušta do 39,5 m n.v. Adaptacijom opreme segmentnih ustava na prelivu, kao i izvesnim građevinskim adaptacijama na objektima brane, moguće je da se normalni uspor podigne do kote 41,40 m n.v. To bi omogućilo da HE „Đerdap 2” pređe na rad sa izvesnim varijabilnim režimom, što bi značajno uvećalo njegove energetske performanse. To treba prihvatiti uz uslov da se odgovarajućom dogradnjom sistema zaštite priobalja, uključiv i korekciju nasipa u Grabovičkom polju, kao i dogradnjom i obnovom drenažnih sistema, potpuno obezbedi ispunjenje usvojenih kriterijuma zaštite priobalja, posebno naselja u tom delu doline Ključa. Tom prilikom treba uzeti u obzir i činjenicu da se pokazalo da zaštitna visina nasipa nema dovoljnu visinu u slučaju velikih talasa od vetra. Takođe je vrlo bitno da se realizuje zahtev iz vodoprivredne dozvole da se poštuje režim po kome dnevne varijacije nivoa Dunava na profilu kod ušća Timoka ostaju u opsegu ± 30 cm, i da se taj uslov može kontrolisati sistemom telelimnimetara. Još jedna mogućnost poboljšanja rada HE „Đerdap 2” je pri obnovi/zameni agregata, kada se mogu poboljšati karakteristike turbina, tako da se ostvare veći koeficijenti korisnog dejstva.
Navedenim predlozima iscrpljene su mogućnosti daljeg razvoja HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2”. Dalji razvoj i povećanje iskorišćenja potencijala Dunava se može ostvariti u sledećim pravcima:
Iskorišćenje dela potencijala na potezu uzvodno od Novog Sada – pošto deo potencijala uzvodno od Bačke Palanke pripada Republici Srbiji i Republici Hrvatskoj, realizacija tog postrojenja uslovljena je dogovorom između dve države. Postrojenje je predviđeno u zoni Beočin – Futog, a okvirne performanse, dobijene studijom sistema, bile bi: KNU = 80,0 m n.v, instalisana snaga 250 MW, prosečna godišnja proizvodnja 1.100 GWh/god (pri čemu treba računati i na potencijalno kanalisanje – izgradnju hidroenergetskih stepenica na sektoru od Novog Sada do Beograda, formiranjem plovnog puta dubine 3,5 m). Najvažniji izazov za taj projekat je potpuno očuvanje vlažnih staništa Gornjeg Podunavlja na našoj strani i Kopačkog rita u Republici Hrvatskoj. Taj se problem može uspešno rešiti prelivnim nasipima sa ustavama, kojima bi se precizno dirigovali vodni režimi plavljenja prema potrebama ekosistema. Uspor bi se prostirao približno do Bezdana i ne bi menjao režime nivoa u Mađarskoj. Upravljanjem vodnim režimima u zonama rezervata ostvarivali bi se tačno oni režimi koji su najpovoljniji po njihove ekosisteme, po kriterijumima koje zahtevaju službe upravljanja tim rezervatima.
Potencijal na delu toka Dunava nizvodno od HE „Đerdap 2” do ušća Timoka – može se iskoristiti u okviru HE „Turnu Magurele – Nikopolj”, te ga treba rezervisati za tu namenu. Time bi se na ovom potezu omogućilo i lociranje industrija koje troše velike količine tehnološke vode. Za takve korisnike treba rezervisati prostor iznad kote nivoa za veliku vodu Q0,2%, koju treba da odredi korisnik tog prostora na osnovu tadašnje morfologije korita.
U zoni oko 3 km uzvodno od Lepenskog Vira, na obroncima Severnog Kučaja, razmatrana je mogućnost realizacije RHE „Đerdap 3”. Na vodotoku Pesača je razmatrana mogućnost izgradnje brane, koja bi formirala gornji basen/akumulaciju Pesača, zapremine 32,5×106 m3 (sa KNU u konačnoj fazi 470 m n.v). Kasnije je projekat proširen na još jednu akumulaciju – Brodicu, na istoimenoj reci – pritoci Peka, zapremine 545×106 m3, koja bi tunelom bila spojena sa Pesačom. Pesača i Brodica bi imale karakter gornjih akumulacija RHE, dok bi postrojenje RHE bilo na samoj obali Đerdapske akumulacije (koja bi služila kao donji bazen), oko 3 km uzvodno od Lepenskog Vira, sa kotom 70 m n.v. Zajedničko delovanje dve gornje akumulacije se obezbeđuje tunelom dužine 8.100 m, prečnika Ø 4,8 m. Od akumulacije Pesača do RHE vodili bi tunelsko-cevovodni dovodi dužine 2.760 m, po jedan za svaku fazu. Sagledavana je mogućnost faznog širenja RHE (4×600 MW). Energetska analiza iz 1989. godine pokazala je da bi mogla da se realizuje samo I faza (2×300 MW). Radi se o tehnološki mogućem, ali izuzetno skupom objektu, za koji je neophodna izrada prethodne studija opravdanosti.
4.5.1 Sistemi zaštite od voda
Osnovna konfiguracija sistema za zaštitu od spoljnih i unutrašnjih voda je potpuno determinisana (sistem se gradi već oko 200 godina). Zahvaljujući tome, duž celog Dunava su uspostavljeni kontinuirani sistemi zaštite od poplava. Svi dalji razvojni projekti na tom planu biće realizovani na način da se njima pouzdano mogu obezbediti definisani kriterijumi zaštite: (a) zaštita od vode verovatnoće 1%, sa zaštitnom visinom od 1,2-1,7 m, (b) zaštita od unutrašnjih voda sa najmanjim dubinama zaleganja podzemnih voda koje su već definisane: 0,8-1 m za poljoprivredno zemljište, 2 m za manja naselja i 3 m za veća naselja. Navedene kriterijume treba zadržati i u budućnosti. Međutim, zbog pogoršavanja režima velikih i malih voda, kao i zbog zasipanja akumulacije „Đerdap 1” koje stvara dodatni uspor, neophodno je da se povremeno preispitaju računske velike vode i računski nivoi, kako bi se ustanovili stvarni, zaista ostvareni stepeni zaštite i realizacija navedenih kriterijuma. Sasvim je izvesno da će se zbog navedenih procesa javiti potreba za rekonstrukcijom nasipa I odbrambene linije, kako bi se održao kriterijum zaštite. To postavlja važnu obavezu na zaštiti prostora – zaštitu traka dovoljne širine vodnog zemljišta sa branjenih strana priobalja, koje su neophodne da se mogu nesmetano obaviti rekonstrukcije zaštitnih sistema kada to postane neophodno.
Na više sektora duž toka Dunava treba pristupiti obnovi i formiranju II linije odbrane i postepenom oformljavanju zaštitnih kaseta. Duž Gornjeg Podunavlja za to je pogodna nekadašnja linija odbrane, kojim su do izgradnje nasipa Siga – Kazuk branjena područja oko Bačkog Monoštora i Kupusine, zatim Heferinzelski nasip kod Kučke, putevi Bezdan – Češka ćuprija, Sonta – Bogojevo, nasipi železničkih pruga Bački Breg – Bezdan i Sombor – Bogojevo. Na nekim mestima su za to pogodne deponije duž osnovne kanalske mreže (u daljem tekstu: OKM) HS DTD. Za formiranje nasipa II linije odbrane može se koristiti i materijal koji se dobija prilikom produbljivanja postojećih kanala OKM, tokom revitalizacije i obnove HS DTD. Planira se dopuna/izgradnja na dve deonice u neposrednoj blizini naselja Čelarevo i Čerević sa oko 8 km nasipa.
Druga razvojna obaveza na planu zaštite od voda je preispitivanje funkcionisanja i efektivnosti sistema za zaštitu od unutrašnjih voda. Ti sistemi vremenom smanjuju svoju efektivnost čak i u uslovima dobrog održavanja kanalske mreže, jer je potrebno zamenjivati bunare koji su kolmirali i smanjili svoje drenažne funkcije. I ti sistemi su najvećim delom prostorno i konfiguracijski determinisani. Potrebno je vršiti redovna ispitivanja efektivnosti sistema za zaštitu od unutrašnjih voda i u skladu sa tim obnavljati sistem, kao mere investicionog i tekućeg održavanja. Na osnovu iskustva tokom odbrane od poplava 2006. godine determinisana su mesta na kojima ti kriterijumi nisu bili zadovoljeni i oni imaju prioritet u dopuni sistema. Tokom odbrana od poplava pokazalo se da se ne ostvaruju kriterijumi zaštite u pojedinim naseljima. Zbog kolmiranja drenažnih bunara nivoi zaleganja podzemnih voda u Golupcu ne ispunjavaju kriterijum zaštite. Kriterijumi se ne ispunjavaju ni u naseljima Brnjica, Usje, Stari Kostolac. Poslednja poplava je pokazala da su i u Smederevu postojeći drenažni bunari nedovoljni, da se smanjila njihova efektivnost, ali da je sistem ispravno koncipiran i da samo treba da bude dopunjen.
HS DTD je najvažniji višenamenski sistem Vojvodine, čije su funkcije sada najizraženije u odvođenju suvišnih unutrašnjih voda Bačke i Banata. Ključni objekti tog sistema se nalaze na obali Dunava. Predviđena je obnova HS DTD u pogledu: povećanja protočnosti, ubrzanijeg razvoja sistema za navodnjavanje; osposobljavanja za plovidbu zasutih deonica, sprečavanja sadašnje neodržive situacije da se HS DTD koristi kao prijemnik najvećih količina otpadnih voda u Republici Srbiji, dogradnje MHE uz pojedine hidročvorove sa većim denivelacijama. Potrebno je obezbediti prostorne uslove za rekonstrukciju svih objekata tog sistema koji se nalaze na području Prostornog plana.
4.5.2 Zaštita izvorišta voda
Na području Prostornog plana je relativno ograničen broj kvalitetnih regionalnih izvorišta vode za snabdevanje naselja (izvorište Šalinac, Godomin i Kovin-Dubovac), a u neposrednoj zoni hidrauličkog uticaja su i dva najveća izvorišta Republike Srbije – beogradsko i novosadsko. Posebna pažnja biće posvećena održivom višenamenskom korišćenju prostora na potezu Bezdan – Bogojevo, koje je jedno od tri najveća planirana izvorišta vode u Vojvodini za regionalno vodosnabdevanje, a naslonjeno je na aluvijum Dunava. Od velikog značaja su i brojna manja i srednja izvorišta (od Golupca nizvodno do Negotina), jer se iz njih snabdevaju lokalni ili grupni vodovodi, za koje ne postoji adekvatna zamena. Neka lokalna izvorišta su ugrožena deponijama, koje se nalaze u zoni hidrauličkog uticaja (deponije Kladova, Sipa, Vajuge, itd), ili ih ugrožavaju kanalizacioni izlivi u blizini vodozahvata (Tekija). Zbog toga je od izuzetnog značaja da se hitno realizuju mere zaštite svih navedenih izvorišta, počev od uspostavljanja propisanih zona sanitarne zaštite, pa do realizacije potrebnih mera, pre svega izmeštanja deponija, sanacije terena i poboljšanja sanitacije naselja (završetak kanalizacija i PPOV).
4.5.3 Navodnjavanje
Realizacija sistema zaštite od spoljnih i unutrašnjih voda stvorila je uslove da se na zemljištima najviših bonitetnih klasa u priobalju razvijaju sistemi za navodnjavanje. To je posebno pogodno na poljoprivrednim površinama na kojima se nivoi zaleganja podzemnih voda održavaju u propisanim granicama, tako da se i na manjim parcelama, primenom lokalnih sistema, može organizovati intenzivna poljoprivredna proizvodnja, posebno povrtarskih kultura, primenom plastenika i staklenika.
Pošto se delovi Bačke i čitav južni Banat, sa uređenim vodnim režimima i sa zemljištima visokih klasa, oslanjaju neposredno na Dunav, suštinsko pitanje je zbog čega navodnjavanje zaostaje u odnosu na mogućnosti i zbog čega propadaju postojeći sistemi.
Navodnjavanje se ne sme tretirati kao do sada, samo kao dopunska mera za stabilizaciju poljoprivredne proizvodnje u njenoj sadašnjoj strukturi i na sadašnjem nivou organizovanosti. Dugoročni opstanak i nesmetan razvoj melioracionih sistema može se ostvariti samo ukoliko se stvore takvi ekonomski i organizacioni okviri u kojima se celokupan poljoprivredni sektor i sve njegove prateće oblasti (stočarstvo, otkup, prerada do najviših nivoa finalizacije, promet, izvoz, itd) transformišu u skladu sa primarnom proizvodnjom koja se ostvaruje putem navodnjavanja. Kompletna struktura i organizacija prehrambene industrije, sve do najviših nivoa finalizacije poljoprivrednih proizvoda, mora se transformisati i razvijati imajući u vidu sasvim novu resursnu, ekonomsku i proizvodnu osnovu koja nastupa u uslovima razvoja poljoprivrede sa navodnjavanjem. Poljoprivreda u uslovima navodnjavanja treba da dovede do korenite promene odnosa društva prema agrarnom sektoru koji, u uslovima intenzivne i potpuno stabilne poljoprivredne proizvodnje, potpuno zaokružuje i zatvara proizvodne i prerađivačke cikluse, dovodeći ih do najviših nivoa finalizacije, sa proizvodnjom onih proizvoda koji mogu ekonomski da opravdaju i učine visoko profitabilnim irigacione sisteme. Time se stvaraju uslovi za normalno održavanje sistema za navodnjavanje i obezbeđuje profit koji omogućava ulaganje u proširenu reprodukciju. Razvoj navodnjavanja zasnivaće se na uređenju HS DTD i povećanju vodozahvatnog kapaciteta na Dunavu (crpna stanica „Bezdan I”) i dr.
4.5.4 Uticaj razvoja hidrotehničkih sistema na prostorni razvoj
Kada se razmatraju razvojne interakcije hidrotehničkih sistema sa drugim sistemima, kao i prostorni zahtevi i eventualne kolizije interesa na području Prostornog plana, mogu se izdvojiti sledeće pozitivne i negativne činjenice i interakcije:
1) Sistemi zaštite od spoljnih voda su prostorno i u pogledu konfiguracije gotovo u celosti determinisani (bar kada se radi o I odbrambenoj liniji). U Gornjem Podunavlju sistemi se grade i stalno dopunjavaju već dugi niz godina, tako da su lokacijski determinisani, prihvaćeni u prostoru kao najvažniji sistemi i nemaju sukobe interesa sa drugim sistemima u prostoru. Sukoba interesa ima kada se radi o linijama odbrane koje su napuštene, koje bi trebalo rekonstruisati u II zaštitnu liniju. Ta područja su bez zaštite, zanemarena i neodržavana, te je počelo njihovo korišćenje za neke druge namene, a na nekadašnjim nasipima se javlja nelegalna izgradnja objekata koja predstavlja njihovu destrukciju kao zaštitnih sistema II linije odbrane. Planski prioritet je da se svi nekadašnji nasipi, koji su ostali u zaleđu izgradnjom I linije odbrane bliže Dunavu, moraju zadržati u sistemu zaštite od poplava i osposobiti da budu deo zaštitnih kaseta II linije odbrane.
2) Potpuno je determinisana i osnovna prostorna konfiguracija HS DTD, koji se naslanja na koridor vodnog puta. Taj sistem je jedini i najvažniji sistem za zaštitu od unutrašnjih voda Bačke i Banata. Uspostavljene su i upravljačkim ustavama potpuno kontrolisane kasete i izvedeni su ključni ulazno-izlazni objekti na samoj obali Dunava (hidročvorovi Bezdan, Bogojevo, Novi Sad, Čenta, Opovo, Pančevo, Kajtasovo). Ni kod ovog sistema nema konflikta sa drugim korisnicima prostora jer su svi hidročvorovi na obali, najčešće na samim krunama nasipa, i svi se od strane drugih korisnika prostora tretiraju kao neprikosnovena kategorija. Prioritet ima zaštita prostora za potrebnu obnovu i proširenje hidročvorova. Planirane nove funkcije pojedinih hidročvorova (npr. u okviru hidročvora Kajtasovo se planira i mala hidroelektrana) mogu da se realizuju u okviru prostora rezervisanog za njihovo proširenje.
3) Prostorno su dosta jasno locirani i ograničeni i sistemi zaštite od unutrašnjih voda koji su realizovani tokom građenja HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2”, kao njihov sastavni deo. To je prostor koji u svim razvojnim i prostornim planovima trebalo da ima apsolutni prioritet rezervisanja samo za drenažne sisteme i očuvanje njihove planirane zaštitne funkcije, sa obezbeđenjem prostora za nesmetan pristup mehanizacije za čišćenje, izmuljivanje i održavanje kanala, kao i prostora za realizaciju novih bunara (za zamenu postojećih ili za realizaciju novih), ukoliko je potrebno povećati efektivnost sistema u skladu sa kriterijumima. To se posebno odnosi na branjene poljoprivredne komplekse u blizini naselja, kojima preti najveća opasnost od prenamene površina i ugrožavanja drenažnih sistema. Najveći broj sistema je sa potpuno jasno determinisanom konfiguracijom i nema novih prostornih zahteva:
Sistem Vinci – Požeženo – Pek – Veliko Gradište: sistem je dobar i funkcionalan, treba ga dopuniti cevnom drenažom u zoni crpne stanice (u daljem tekstu: CS) Vinci, i izvršiti dopunu samoizlivnih bunara;
Sistem na području Gradištanskog rita i ostrva: neophodno je poboljšati ispunjenost kriterijuma, pre svega dogradnjom novih samoizlivnih bunara, što ne zahteva novo angažovanja prostora, već samo intervencije unutar već realizovanih sistema;
Donje Kostolačko ostrvo sa Ramsko – Kličevačkim ritom, nizvodno od ušća regulisane Mlave: postoje delovi branjene teritorije na kojima su probijeni kriterijumi, pa je teren zabaren, pre svega zbog toga što nije na vreme vršeno izmuljivanje Dunavca i kanala, što je interevencija od najvećeg značaja;
Gornje Kostolačko ostrvo: sistem je u dobroj funkciji, potrebno je dopuniti ga sa još nekoliko samoizlivnih bunara što ne zahteva nov prostor;
Dubravička kaseta, do ušća Morave: funkcionalan sistem, ali ga ugrožavaju divlje sagrađene vikendice u zoni spoja moravskog i dunavskog nasipa, što ugrožava bezbednost na tom vrlo delikatnom spoju dva zaštitna sistema;
Područje Godominskog rita, potpuno fiksiran sistem, na kome se permanentno sprovode aktivnosti na rekonstrukciji i održavanju drenažne kanalske mreže;
Sistem Nera – mreža kanala HS DTD još uvek funkcionalno zadovoljava, mada zahteva čišćenje kanala,
Mreža kanala HS DTD – Dubovac: funkcionalno dobar sistem, bez kolizija u prostoru, a poboljšanje realizacije kriterijuma se može ostvariti samo optimizacijom upravljanja sa tri crpne stanice, CS Karaš 1, CS Karaš 2 i CS Kajtasovo;
Područje Dubovac – Kovin: zbog toga što je sistem realizovan na terenu koji je vrlo težak za odvodnjavanje, pored dve postojeće CS izgrađene su još četiri nove. Kako su delovi sela Dubovac (Staro selo) nedovoljno zaštićeni, potrebna je izgradnja dodatnih bunara i rekonstrukcija CS Vrba, bez dodatnih prostornih zahteva;
Područje Kovin – Ivanovo: sistem odlično funkcioniše i ispunjavaju se kriterijumi nivoa podzemnih voda;
Područje Ivanovo – Pančevo: konfiguracija generalno dobra, ali se neki kanali loše održavaju zbog čega je smanjena funkcionalnost u nekim zonama (kanal ka CS Marijino polje, podsistem Topola, itd.);
Sistem Pančevačkog rita, oivičen Dunavom, Tamišem i Karašcem: sistem je izuzetno važan, odlično planiran i ima definisanu konfiguraciju, ali je najubedljivije loš primer posledica nasrtaja divlje urbanizacije na vitalno važan sistem za održavanje režima podzemnih voda. U tom izuzetno važnom sistemu, sa mrežom odvodnih kanala i bunara, bespravna izgradnja kuća, bez ikakve državne kontrole, izbacila je iz funkcije pojedine vitalne delove sistema. Taj konflikt je izuzetno izražen, posebno zbog toga što u nekim zonama sada praktično ne mogu da se ostvare drenažne funkcije sistema. Nikako se ne sme legalizovati bespravna izgradnja na tom području, jer je sasvim izvesno da se te kuće ne mogu braniti od stalnih poplava. Iako je problem socijalno delikatan, rušenje bespravno izgrađenih objekata je jedino rešenje. Kanali za odvodnjavanje su hotimice zasipani i pregrađivani kako bi vlasnici kuća mogli da sagrade prilaze svojim kućama, a zatim tokom čestih povodanja traže da se voda ispumpava iz njihovih domova;
Titelsko – Gardinovački rit, uzvodno od Tise: taj važan sistem nije realizovan do kraja; realizovane su dve CS: „Titel” i „Lok”, ali je izostala izgradnja projektovane kanalske mreže, za koju treba obezbediti prostor i sprečiti divlju gradnju u tom prostoru;
Koviljsko – Kaćki rit: izvedene su tri CS, ali je izostala izgradnja planirane kanalske drenažne mreže i postavljanje cevne drenaže, što je prvi prioritet.
Područje Titelski breg – Jegrička: odvodnjava se mrežom kanala preko tri CS – Mošorin, Đurđevo, Vrbica. Funkcija se može poboljšati izgradnjom još jednog kanala, paralelnog vodotoku;
Područje Knićanin – Čenta, u levom priobalju Tise: sistem je u dobroj funkciji, što se kriterijuma tiče, ali mu je neophodno hitno održavanje, pre svega čišćenje kanala; i
U Grabovičkom polju (Sistem „Đerdap 2”) sistem je dobro projektovan, ali nije izveden prema projektu (nisu izgrađeni svi samoizlivni bunari, sekundarni kanali i cevna drenaža, nivoi kod CS Grabovica su održavani na višim kotama od projektovanih). Završavanje tog sistema je preduslov za izdavanje dozvole za prelazak HE „Đerdap 2” na novi režim eksploatacije. Nema prostornih konflikata, jer je osnovna konfiguracija definisana.
4) Drenažni sistemi su realizovani i u nizu naselja duž obe akumulacije. Ti sistemi su i planirani za delovanje u uslovima naselja, tako da se sastoje od sistema bunara i podzemnih kolektora. Sistemi nisu u koliziji sa ostalim urbanim sadržajima. U više mesta je neophodna njihova dopuna, ili zamena bunara, kako bi se u celosti ostvarili zahtevani kriterijumi zalagenja vode: Golubac, Brnjica, Usje, Vinci – vikend naselje, Stari Kostolac, područje Malog Grada i industrijske zone Smedereva, industrijska zona Kovina, a na području HE „Đerdap 2”: Grabovica i Ljubičevac. U svim ostalim naseljima neophodno je sistematsko praćenje ponašanja sistema i zamena bunara kada dubina zaleganja podzemne vode pređe definisane kriterijume.
5) U Gornjem Podunavlju samo naizgled postoji konflikt na relaciji: zaštita od spoljnih voda – potrebe ekosistema vlažnih staništa SRP Gornje Podunavlje u branjenom zaleđu tih sistema. Odgovarajućim upravljanjem u periodu velikih voda taj sukob interesa se lako prevazilazi i pretvara u kooperativni odnos: doziranim upuštanjem velikih voda da poplave u deo SRP, prema potrebama ekosistema, mogu se ostvariti povoljniji vodni režimi od onih koji bi bili u prirodnim uslovima. Sistem treba upravljački dovršiti, čime se problem definitivno prevazilazi. Ukoliko bi došlo do izgradnje HEPS „Novi Sad”, mogli bi se ostvariti potpuno isti dirigovani vodni režimi i u SRP Gornje Podunavlje i u Kopačkom ritu u Republici Hrvatskoj, prelivnim branama sa ustavama (moguće su i vrećaste ustave na delovima nasipa). U skladu sa zahtevima ekoloških eksperata, koji upravljaju tim unikatnim močvarnim staništima, mogli bi se ostvariti dirigovani vodni režimi.
6) Postojeća hidrotehnička infrastruktura ima samo pozitivne interakcije na NP „Đerdap”, a sa NP „Fruška gora” praktično nema interakcija. U NP „Đerdap” planirana zaštita manjih vodotoka u zoni Miroča, Velikog Grebena i u zaleđu Ključa samo je jedna od pozitivnih interakcija. Druga je planirana sanitacija naselja, uklanjanje divljih deponija, uređenje vodnih režima u priobalju. Na rekama u zoni NP „Đerdap” ne bi trebalo dozvoliti gradnju MHE, pogotovu onih koje se zasnivaju na derivaciji vode. Pri razmatranju eventualnog projekta RHE „Đerdap 3” ključna bi bila studija uticaja na okruženje, posebno sa gledišta stabilnosti padina i uticaja na faunu i floru.
7) U vezi sa izvorištima treba istaći potencijalni konflikt interesa u zoni Kovin – Dubovac. Taj prostor je u svim planskim dokumentima u oblasti voda (uključujući i Prostorni plan Republike Srbije) tretiran kao izvorište regionalnog značaja, za potrebe Južnobanatskog regionalnog sistema za snabdevanje vodom. Međutim, sve češće se pominje mogućnost da se na tom području otvori površinski kop lignita, kao levoobalni nastavak kostolačkih kopova. Problem bi, eventualno, mogao donekle da se prevaziđe na taj način da se bunari koji služe za obaranje nivoa podzemnih voda u zoni kopa koriste kao bunari regionalnog sistema.
8) Najveći sukob interesa hidrotehničkih sistema je sa nekontrolisanom gradnjom, koja se nastavlja. Izražena je tendencija divlje gradnje (čim se pojedina, do tada ugrožena područja, hidrotehnički srede, obezbede od poplava i plavljenja unutrašnjim vodama) kojom se bez ikakve kontrole zaposedaju sami objekti (nasipi) i priobalje koje ima karakter vodnog zemljišta i koje mora da bude potpuno zaštićeno. Do sada nije ništa urađeno da se spreči ovaj konflikt, koji preti da ugrozi najvitalnije objekte I odbrambene linije, od kojih zavisi životna sigurnost velikog broja ljudi. Pomanjkanje brige za zaštitu odnosi se i na isto toliko važne sistema za zaštitu od unutrašnjih voda. Dopušta se da se haotičnom urbanizacijom bez elementarne komunalne infrastrukture obezvređuju ekološki visoko vredni objekti kao što je slučaj sa Srebrnim jezerom, koje iz I klase kvaliteta postupno prelazi u akvatoriju ugroženu eutrofikacijom.
4.6. Polazišta i principi za relativizaciju konfliktnih interesa
Za definisanje koncepta i planskih rešenja održivog razvoja i zaštite na području Prostornog plana neophodno je identifikovati osnovne konflikte i utvrditi način relativizacije konflikata (suprotnih interesa) koji se javljaju u domenu uticaja posebnih namena prostora. To se pre svega odnosi na uticaje vodnog puta Dunava i ostale vodoprivredne infrastrukture, a delom i saobraćaja, turizma, poljoprivrede, industrije i drugih aspekata na održivo korišćenje prirodnih i stvorenih resursa.
Mogu se izdvojiti sledeći osnovni konflikti i polazišta sa principima za njihovo rešavanje:
Konflikt 1
Između potrebe razvoja vodnog transporta i morfološko-funkcionalnih ograničenja toka Dunava
Polazište
Eliminacija „uskih grla” na 24 kritična sektora Dunava sa nepovoljnim morfološkim karakteristikama (nedovoljne širine ili dubine plovnog puta pri niskom vodostaju, nedovoljni gabariti plovnog puta kod privremenog mosta u Novom Sadu).
Principi relativizacije:
Realizacija regulacionih radova na kritičnim sektorima Dunava radi dovođenja u propisanu klasu vodnog puta; i
Saradnja sa Republikom Hrvatskom u cilju održavanja zajedničke deonice plovnog puta;
Konflikt 2
Između razvoja vodnog puta i zaštite životne sredine, prirodnih i kulturnih vrednosti
Polazište
Prevazilaženje negativnog uticaja vodnog puta na životnu sredinu (usled neadekvatne promene vodnih režima, zastarelosti rečne flote, neodržavanja lučke infrastrukture, nekontrolisane eksploatacije peska i šljunka, nekontrolisanog odlaganja bagerovanog nanosa, nekontrolisanog sidrenja isluženih plovila, itd.) i optimizacija koristi od ove dve aktivnosti; revitalizacija staništa i ponovno uspostavljanje kontakta reke sa starim rečnim rukavcima po posebnim projektima.
Principi relativizacije:
Poštovanje vodnih režima u plavnim delovima zaštićenih područja u okviru parametara i karakteristika koje su utvrđene aktom o zaštiti; očuvanje prirodne strukture obala na deonicama vodotoka kroz zaštićena područja ili njegove minimalne izmene;
Povećanje površina pod vodenim ogledalima u rezervatima prirode – ostvarivanje dobrog ekološkog statusa (posebno na lokalitetima Karapandza, Široki rit, Monoštorski rit severna varijanta, Bestrement, Štrbac i Košare (obezbeđivanje stalnog nivoa vode u branjenom delu rezervata i revitalizovanje vodenog ekosistemi – rukavci, bare i močvare). Ažuriranje već postojećih projekata (Siga-Kazuk, Kalandoš), izvođenje građevinskih radova (prokopavanje kanala, propusta i postavljanje ustava za regulaciju protoka vode) na dunavcima gde je dotok vode onemogućen ili otežan (Staklarski dunavac, Mišvald, Lašufok, Dondo i dr.), i regulacija protoka i nivoa vode u branjenom delu;
Očuvanje ribljih mrestilišta i uslova za poprečne i uzdužne migracije riba i drugih organizama;
Očuvanje i obnavljanje odnosno aktiviranje mreže rukavaca, mrtvaja i drugih akvatorija kao neophodna kompenzaciona mera narušavanju integriteta vodenih staništa razvojem rečnog transporta (zagađujuće materije, buka, talasi); očuvanje prirodnih resursa, sanacija degradiranih područja nastalih kao posledica uređenja vodnog puta;
Ograničavanje građevinskih radova na vodnom putu do nivoa koji neće uticati na izmenu parametara kvaliteta životne sredine i karakteristika prirodnih i kulturnih vrednosti;
Realizacija novih razvojnih mogućnosti vodnog puta i komplementarnih delatnosti (nautičkog turizma i dr.) u očuvanju i unapređenju prirodnog i kulturnog nasleđa;
Definisanje odgovornosti za učinjenu štetu u pogledu narušavanja kvaliteta voda (ispuštanje otpadnih voda i opasnih materija sa plovila), bez obzira na status počinioca; definisanje odgovornosti za aktivnosti koje dovode do zagađenja vazduha i buke u lukama i pristaništima;
Ograničavanje saobraćaja malih rekreativnih motornih čamaca u zaštićenim područjima;
Usmeravanje dela profita iz razvoja vodnog puta za finansiranje programa i projekata zaštite i prezentacije prirodnih i kulturnih vrednosti područja; i
Izrada strateške procene uticaja vodnog puta na životnu sredinu za planove i projekte u cilju definisanja mera i aktivnosti za prevazilaženje konflikata vodnog puta i zaštite; kao i sprovođenje ocene prihvatljivosti i preliminarno testiranje projekata uređenja i održavanja vodnog puta.
Konflikt 3
Između interesa razvoja luka i vodnog transporta (usled načina privatizacije luka kojom je ugrožena njihova javna funkcija, njihov dalji razvoj i dr.)
Polazište
Tretman luka i pristaništa kao dobara od opšteg interesa (u skladu sa Zakonom o plovidbi i lukama na unutrašnjim vodama, kojim se utiče na sprečavanje devastacije funkcije ovih saobraćajnih čvorova).
Principi relativizacije
Razvojni tretman lučkog zemljišta i lučke infrastrukture kao javne svojine;
Upravljanje lukama od strane Agencije za upravljanje lukama, bez obzira na svojinski status luke;
Novi vlasnici, privatnici, baviće se isključivo lučkom delatnošću, s tim da neće moći da menjaju namenu lučkog zemljišta;
Usklađivanje potrebe investicijskih ulaganja u lučku infrastrukturu i finansijskih mogućnosti države, odnosno investiranje u prioritetne projekte;
Osiguranje fleksibilnosti u definisanju lučkih naknada; i
Unificiranje postupka upravljanja lučkim procesima i integrisanje luka u rečne informacione servise.
Konflikt 4
Između razvoja privrednih aktivnosti u širem zaštitnom pojasu koridora i očuvanja životne sredine i prirodnih vrednosti
Polazište
Prevazilaženje konflikata između razvoja privrede i zaštite prirode i životne sredine i optimizacija koristi od ove dve aktivnosti.
Principi relativizacije:
Zaustavljanje neodgovarajućeg tretmana i odlaganja industrijskog otpada koje zagađuje površinske i podzemne vode i zemljište i smanjuje dostupnost čistoj vodi za piće i definisanje opštih uslova za izmeštanje deponija u regionalne sabirne centre;
Definisanje katastra zagađivača iz industrije, naročito onih čije se otpadne vode direktno izlivaju u Dunav i sanacija negativnog uticaja izgradnjom sistema za primarni i sekundarni tretman otpadnih voda;
Sprečavanje hemijskih udesa iz SEVESO postrojenja realizacijom Plana zaštite od udesa kao i kroz primenu UNECE Zakon o potvrđivanju konvencije o prekograničnim efektima industrijskih udesa („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, broj 42/09); i
Definisanje mera kompenzacije za industrije u domenu zaštite životne sredine i usklađivanje sa principima nove industrijske politike EU i direktivama o trgovanju emisijama CO2, Kjoto protokola, direktiva (CCS, IPPC, SEA, EIA i ETS) i standarda EMS/ISO.
Konflikt 5
Između interesa vodoprivrede i poljoprivrednih aktivnosti
Polazište
Razvoj poljoprivredne proizvodnje bazirane na efikasnom funkcionisanju vodoprivrednih sistema, počev od: zaštite od spoljašnjih i unutrašnjih voda do korišćenja voda za navodnjavanje, kao i zaštita voda od negativnog dejstva poljoprivrednih aktivnosti.
Principi relativizacije
Obezbeđivanje urednijeg i efikasnijeg održavanja drenažnih kanala (od Sombora do Bačke Palanke, na teritoriji Beograda, Kovina, Smedereva, Đerdapske akumulacije, Negotinske nizije), koji se prelivaju i zbog prisustva otpadnih voda zagađuju poljoprivredno zemljište; poboljšavanje performansi i obnova postojećih sistema;
Smanjenje organskih zagađenja radi obezbeđivanja većeg kvaliteta dunavske vode kojom se navodnjavanja poljoprivredno zemljište u gornjem toku reke;
Dogradnja odbrambenih nasipa sa pratećim objektima, izvođenje regulacionih građevina u koritima potoka, regulisanje ušća i izgradnja akumulacija u slivu Dunava na području Fruške gore;
Smanjenje nivoa upuštanja azotnih i fosfornih jedinjenja u banatske vodotoke koji se ulivaju u Dunav i povećanje mogućnosti samoprečišćavanja voda;
Primena mera odbrana od uticaja visokih voda u Velikoselskom ritu, Kovinu, Negotinskoj niziji; i
Obezbeđenje odgovarajuće kompenzacije lokalnom stanovništvu po osnovu poplavljenih poljoprivrednih površina.
Konflikt 6
Između interesa vodoprivrede i potencijalnog prostora za eksploataciju uglja u Kovinskom lignitskom basenu
Polazište
Istraživanje mogućnosti koegzistencije između eksploatacije lignita i razvoja, sa jedne, i zaštite izvorišta regionalnog značaja za potrebe Južnobanatskog regionalnog sistema, sa druge strane.
Principi relativizacije
Korišćenje bunara za spuštanje nivoa podzemnih voda u zoni kopa kao bunara regionalnog sistema; i dr.
Konflikt 7
Između interesa vodoprivrede i razvoja turizma
Polazište
Prevazilaženje negativnog uticaja vodoprivrede na razvoj nautičkog turizma (ugroženost manjih vodnih jedinica od talasa na vezovima u priobalju i, za sada, manji broj konflikata zbog nepoštovanja prednosti velikih vodnih jedinica, uticaj postojećih i planiranih hidro-energetskih sistema na turističke resurse).
Principi relativizacije
Ustanovljavanje rekreativnog vodnog puta i izbor zaštićenih lokacija za marine, pristaništa i sidrišta; i
Zainteresovanost turizma za očuvanje ritskih zona Gornjeg Podunavlja kao jedinstvene ekološke oaze i atraktivnih turističkih resursa Donjeg Podunavlja.
Konflikt 8
Između interesa eksploatacije krečnjaka i zaštite prirodnih dobara na kontaktu sa vodnim putem
Polazište
Istraživanje mogućnosti koegzistencije eksploatacije krečnjaka i zaštite prirodnih dobara (NP „Fruška gora”, NP „Đerdap”).
Principi relativizacije
Nastavak eksploatacije krečnjaka u okviru bilansnih površina uz istovremenu kompenzacionu rekultivaciju (u skladu sa projektima zatvaranja), a na osnovu odgovarajućih urbanističkih planova i procene uticaja.
Realizacija ovih principa podrazumeva: maksimalno usklađivanje koncepta razvoja vodnog puta sa režimima zaštite prirodnih i kulturnih vrednosti, u svrhu relativizacije konflikata; realizaciju objekata vodnog puta u skladu sa ekološkim kapacitetima prostora uz obavezu neutralizacije potencijalnih negativnih uticaja na životnu sredinu i multifunkcionalno korišćenje prostora usmereno ka više efekata i koristi (međunarodni vodni put – mali vodni putevi za rekreativnu plovidbu – nautički turizam – prezentacija prirodnih vrednosti).
III. PLANSKA REŠENjA
(sa uticajima posebne namene na razvoj pojedinih oblasti)
1. PRIRODNI SISTEMI I RESURSI
Uticaji vodnog puta na prirodne sisteme i resurse proističu iz aktivnosti na njegovom održavanju i uređivanju (regulisanje vodostaja, izgradnja i održavanje obaloutvrda i nasipa, bagerovanje i nasipanje materijala, infrastrukturno opremanje i dr). Ove aktivnosti mogu potencijalno negativno da utiču na održanje vodnog režima u plavnim zonama, kao i da dovedu do devastacije prirodne strukture obala i integriteta vodenih staništa na deonicama Dunava kroz zaštićena područja, do smanjenja stepena očuvanosti ribljih mrestilišta i uslova za migracije riba i dr.
Direktna interakcija vodnog puta Dunava na poljoprivredu se ogleda u: upravljanju vodnim režimima preko hidročvorova (navodnjavanju, odvodnjavanju i dr. u korelaciji sa HS DTD), aktivnostima koje se odvijaju u objektima vodnog puta (lukama, pristaništima), ali i u pojavi zagađenja voda koje se koriste za navodnjavanje (visok nivo azotnih i fosfornih jedinjenja, pojačana sedimentacija, taloženje nutrijenata u mulju) usled nepostojanja PPOV u gradovima i naseljima, kao i nefunkcionisanju drenažnih sistema za odvodnjavanje u radu hidroenergetskih sistema i dr.
Direktni pozitivni efekti razvoja koridora vodnog puta Dunav i njegovog okruženja očekuju se od razvoja turizma, a posredno i od valorizacije šumskih i lovnih potencijala za razvoj turizma. Za održivi razvoj turizma i rekreacije na šumskom zemljištu koridora vodnog puta neophodno je obezbediti obeležavanje pravaca kretanja kroz šumski kompleks orijentišući se na postojeće šumske puteve i staze, urediti livade unutar šumskog kompleksa, izgraditi neophodne infrastrukturne objekte, vršiti prezentaciju turističke ponude i sprovoditi monitoring posete. Najveći uticaj koridora vodnog puta na šume i šumsko zemljište izvršen je izgradnjom Đerdapskog jezera koje je doprinelo stvaranju posebne vrste klimata i promeni hidrografskih uslova (podizanjem nivoa vode). Negativan uticaj na šume i šumsko zemljište u koridoru vodnog puta imaju i prosečeni koridori za autoputeve, gasovode i elektrovodove visoke prenosne moći (što utiče na bioekološku stabilnost ritskih i šumskih ekosistema, i dodatno opterećuje sliku predela kroz koji prolazi).
Hidrološka analiza Dunava i najvažnijih pritoka pokazuje da su vodni režimi dosta neravnomerni i da postoji tendencija da se i dalje pogoršavaju. Zbog isključivanja inundacija regulacionim radovima u uzvodnim državama, zbog promena ekstremnih hidroloških fenomena usled klimatskih promena, skraćuju se vremena koncentracije povodnja, povećavaju se računske velike vode, a produžavaju se trajanja malih voda, uz smanjenje njihovih minimuma. Na smanjenje malih voda utiče i sve veće zahvatanje vode u uzvodnim državama, posebno u malovodnim periodima. To zahteva povremeno preispitivanje hidroloških pokazatelja merodavnih za strateške planske odluke o sistemima na Dunavu kroz Republiku Srbiju (merodavne računske vode za zaštitne sisteme, itd).
Na području Prostornog plana i njegovom neposrednom okruženju zastupljene su aktivnosti eksploatacije mineralnih sirovina i to: eksploatacija lignita, nafte, gasa, krečnjaka, laporca, građevinskog kamena, šljunka i peska. Eksploatacija lignita vrši se u Kostolačkom ugljenom basenu i u rudniku „Kovin” (podvodna eksploatacije uglja ispod Dunava), a potencijalno će se nastaviti i na pojedinim lokalitetima duž desne obale Dunava (Čerević, Banoštor i Sremska Kamenica).
Rezerve uglja su značajne i predstavljaju važan energetski izvor Republike Srbije, koji se najvećim delom koristi u TE-KO „Kostolac” (eksploatacija na kopu „Drmno” ograničena je na 280 mil. t uglja, što uz novoprojektovani kapacitet od 12 mil. t omogućuje eksploatacioni vek od 23 godine i zadovoljava potrebe TE „Kostolac A” i TE „Kostolac B” do 2020. godine). Značajne su i količine preostalih rezervi lignita u ležištu „Ćirikovac” od 119 mil. t, i vrlo povoljni geološki uslovi koji favorizuju podzemnu eksploataciju (na kojoj je moguće ostvariti godišnji kapacitet od oko 2 mil. t uglja, sa vekom eksploatacije od oko 60 godina). Laporac i krečnjak eksploatišu se u: Beočinu sa dva površinska kopa (za potrebe fabrike cementa „Lafarge BFC” a.d., sa ukupnim rezervama od oko 40 mil. t, uz proizvodnju od oko 1.3 mil. t rovne rude godišnje, čime se obezbeđuje eksploatacija za narednih 20 godina); i na lokalitetu „Jelenske stene” kod Golupca. Ležište uglja Dobra, na području NP „Đerdap”, do sada neeksploatisano, sadrži ugalj donje toplotne moći od 14,6 do 20,9 MJ/kg sa sadržajem pepela od 25% do 50%, a bilansne rezerve nisu istražene. Nalazište gasa kod sela Ostrovo u blizini grada Kostolca, raspolaže sa geološkim rezervama verifikovanim na oko 220 miliona m3. Hidro-geološka struktura nalazišta gasa je povoljna za izgradnju podzemnog skladišta.
Eksploatacija šljunka i peska zastupljena je na više lokacija duž toka Dunava. U blizini područja Prostornog plana postoji određen broj geotermalnih izvora na kojima su vršena preliminarna istraživanja i koji imaju izuzetne performanse u pogledu termičkih gradijenata, te se očekuje njihova eksploatacija u narednom periodu.
Na osnovu službene evidencije katastra eksploatacionih polja koje se vodi u ministarstvu nadležnom za rudarstvo i energetiku utvrđeno je u obuhvatu Prostornog plana, postoje sledeća eksploataciona polja (Tabela III-1):
Tabela III-1: Eksploataciona polja
R.b.
Preduzeće
Broj eksploatacionog polja
Lokalitet
1.
Industrijsko preduzeće „26. Septembar”
68
2.
Hidroelektrane Ćerdap d.o.o.
501
Negotin
3.
„PIM Ivan Milutinović”
364
Jelenska stena
4.
Industrijsko-energetski kombinat Kostolac
63
5.
Industrijsko-energetski kombinat Kostolac
64
6.
Rudarsko-energetski kombinat Kostolac
63A
Izvođenje geoloških istraživanja mineralnih resursa odobreno je na sledećim lokacijama: 1) TE-TO Kostolac, lokalitet Zapadni Kostolac, sirovina ugalj, grad Požarevac; 2) PD „Naftna industrija Srbije” a.d. – Novi Sad, sirovina nafta i gas, na teritorijama srednjeg i južnog Banata, severne i južne Bačke, Srema, kao i južno od Save i Dunava, na istražnim prostorima 1915, 5069, 5070, 5072, 5073 i 5074.
Istražene overene rezerve mineralnih sirovina prikazane su u Tabeli III-2:
Tabela III-2: Rezerve mineralnih sirovina
R.b.
Preduzeće
Broj rešenja
Lokalitet
Mineralna sirovina
1.
„IGM Trudbenik” a.d.
310-02-00510/2003-06
Lipak
opekarska glina
2.
„IGM Trudbenik” a.d.
310-02-00002/2004-06
Veliko Brdo
opekarska glina
3.
NIS Jugopetrol nafta
310-02-00922/2004-06
Ostrovo
gas
4.
PD TE-TO Kostolac
310-02-00906/2013-03
Drmno
ugalj
5.
EPS, JP površinski kopovi Kostolac
310-02-00756/2004-06
Klenovnik
ugalj
6.
EPS, JP površinski kopovi Kostolac
310-02-00308/2002-09
Ćirikovac
ugalj
7.
PZP Ivan Milutinović a.d.
310-02-01002/2009-06
Jelenska Stena
krečnjak TGK
8.
Hidroelektrana Đerdap
310-02-00291/2006-06
Slatina
krečnjak
Eksploataciona polja podzemnih voda prikazana su u Tabeli III-3:
Tabela III-3: Eksploataciona polja podzemnih voda
Katastarski broj
Naziv preduzeća
Lokalitet
Tip podzemne vode
E-2/1
„Delta Company” d.o.o.
Izvorište Banjica u selu Reka, opština Kladovo, E-2/1
pitka voda
E-33
„Nenadić” d.o.o.
Područje Surčina (bunar IEB PN-1/01), E-33
termomineralna voda
E-18
„Autogaca” d.o.o.
Krug preduzeća „Autogaca” d.o.o. u Boleču (bunar IEBB-1/2003), opština Grocka, E-18
termalna voda
–
„Promo Media” d.o.o.
Blok 11a, (bunar IEB-1/08), opština Novi Beograd, E-43
pitka voda
E-58
„Coca Cola HBC Srbija” a.d.
Izvorište u opštini Zemun, E-58
pitka voda
E-59
Građevinska direkcija Srbije d.o.o.
Blok 29 (bunar IEBB5-1/08), opština Novi Beograd, E-59
pitka voda
E-54
„Holcim Srbija” d.o.o.
Izvorište u Krnjači, opština Palilula, E-54
pitka voda
E-11/
list444
„Evelin” d.o.o.
Izvorište Nenadić, opština Zemun, E-11/list 444
termomineralna voda
E-95
„Silver Lake Investment” d.o.o.
Izvorište Beli Bagrem, bunar BSL-P1, opština Veliko Gradište, E95
pitka voda
E-82
TE-KO „Kostolac” d.o.o.
Izvorište (bunari IED-1, IED-2, IED-3 i IED-4) u opštini Požarevac, E-82
pitka voda
E-87
„Advena Lux” d.o.o.
Izvorište (bunar B-1)u opštini Smederevo, E-87
pitka voda
Istražna polja podzemnih voda prikazana su u tabeli Tabeli III-4:
Tabela III-4: Istražna polja podzemnih voda
Katastarski broj
Naziv preduzeća odnosno ustanove
Lokalitet
Tip podzemne vode
V-457
grad Beograd- Gradska uprava grada Beograda – Agencija za investicije i stanovanje
Blok 61, opština Novi Beograd
podzemne vode
V-318
JP Direkcija za izgradnju Opštine Veliko Gradište
Prostor Gradištanskog ostrva, opština Veliko Gradište
pitka voda
V-436
AD „Milan Blagojević”
Izvorište u Smederevu
podzemne vode
V-449
PKB „IMES” d.o.o.
Izvorište u Padinskoj skeli, opština Palilula, V-449
pitka voda
V-456
Ustanova za fizičku kulturu – SRC „Tašmajdan”
Prostor SRC Tašmajdan i Pionir, opština Palilula
podzemne vode
V-190
„Sinefarm” d.o.o.
pitka voda
V-506
JKP „Badnjevo”
Izvorište Mihajlovac, opština Negotin
pitka voda
V-504
JKP „Badnjevo”
Vodozahvat u Mihajlovcu, opština Negotin
pitka voda
V-523
„Zeleni hit” d.o.o.
Područje Batajnice, opština Zemun
podzemne vode
V-696
„House of trust” d.o.o.
Izvorište na lokaciji preduzeća, opština Zemun, V-696
pitka voda
V-550
„NBGP Properties” d.o.o.
Izvorište NBGP Properties na lokaciji preduzeća hotela „Continental”, opština Novi Beograd
pitka voda
V-545
„GRAFIX” d.o.o.
Izvorište u Krnjači
, opština Palilula, V-545
pitka voda
V-556
„Veletržnica – Beograd” d.o.o.
Izvorište u opštini Novi Beograd, V-556
podzemne vode
V-558
„Iron Gate Trade” d.o.o.
Izvorište u naselju Kostol, opština Kladovo, V-558
pitka voda
V-574
„SPA Ovča” d.o.o.
Izvorište u Ovči, opština Palilula, V-574
termomineralna voda
V-581
Kazneno-popravni zavod Požarevac – Zabela
Izvorište u Zabeli, opština Požarevac, V-581
pitka voda
V-702
„Drenik ND” d.o.o.
Izvorište u naselju Krnjača, opština Palilula, V-702
pitka voda
V-707
„Jetoil Serbia” d.o.o.
Izvorište u opštini Smederevo, V-707
pitka voda
V-651
„Gradina” d.o.o.
Izvorište na lokaciji Surčinskog polja, opština Surčin, V-651
pitka voda
V-652
AD „IMLEK”
Izvorište u krugu fabrike preduzeća, opština Palilula, V-652
pitka voda
V-665
JKP „Gradske pijace”
Izvorišta na lokaciji Blok 44, opština Novi Beograd, V-665
pitka voda
V-668
„MikroElektronika” d.o.o.
Izvorište podzemnih voda, na desnoj obali Dunava, opština Zemun, V-668
pitka voda
V-669
JKP „Pogrebne usluge”
Izvorište podzemnih voda na Bežanijskom groblju, opština Novi Beograd, V-669
pitka voda
V-604
„Singidunum buildings” d.o.o.
Izvorište preduzeća, obilaznica oko Beograda, opštine Zemun i Surčin,
V-604
podzemne vode
V-606
„NIS” a.d, Blok Promet
Izvorište u Prahovu, bušotina B-1 (BS Prahovo), opština Negotin, V-606
pitka voda
V-622
„Omega IBC” d.o.o.
Izvorište na području opštine Novi Beograd, V-622
pitka voda
V-643
Grad Beograd – Gradska uprava grada Beograda – Agencija za investicije i stanovanje
Izvorište na području naselja Ovča, V-643
termalna voda
V-646
JUP „Istraživanje i razvoj” d.o.o.
Izvorište u bloku 39, opština Novi Beograd, V-646
termalna voda
2. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE, PREDELA, PRIRODNIH I KULTURNIH DOBARA
2.1. Zaštita životne sredine
Koncepcija zaštite životne sredine bazirana je na odnosu zaštite životne sredine sa realizacijom posebnih namena vodnog puta kao infrastrukturnog koridora. Zaštita i unapređenje kvaliteta životne sredine ostvarivaće se sprovođenjem planskih koncepcija i rešenja. Osnovna mera koju treba sprovoditi na celoj teritoriji koridora vodnog puta je jedinstveni nadzor nad zaštitom životne sredine, uz stalni monitoring, posebno na tačkama koje su označene kao „crne tačke”, odnosno ekološki devastirana područja (hot spots) uz trajno rešavanje ovog problema primenom sanacionih radova. Pored toga, neophodno je sprovesti i čitav niz sledećih mera i smernica, i to:
(1) Mere zaštite podzemnih i površinskih voda
unapređenje kvaliteta vodotokova do propisane klase kvaliteta, posebno na deonici Dunava od Bezdana do Velikog Gradišta;
stroga kontrola postojećih izvora zagađenja iz industrije i energetike;
stroga kontrola prometa i korišćenja opasnih supstanci na vodnom putu, kao i kontrola rasutih tereta u zoni luka, pristaništa i brodogradilišta;
prepoznavanje i uklanjanje izvora zagađivanja reka: ispitivanjem kvaliteta otpadnih voda i praćenjem havarijskih zagađenja iz industrije i energetike (prema Zakonu o vodama, član 106); prečišćavanjem otpadnih voda do nivoa koji odgovara graničnim vrednostima emisije, odnosno do nivoa kojim se ne narušavaju standardi kvaliteta životne sredine recipijenta (prema Zakonu o vodama, član 98); uspostavljanjem sistema integralnog upravljanja otpadom na teritorijama svih opština u skladu sa planskim rešenjima; sprečavanjem odranjanja i spiranja smeća u Dunav sa postojećih smetlišta do njihovog zatvaranja i remedijacije; i racionalnom i stručnom upotrebom pesticida i veštačkih đubriva na području Prostornog plana;
povećanje stepena prečišćavanja otpadnih voda iz naselja, industrije, energetike i poljoprivrede;
modernizacija postojećih i izgradnja novih kanalizacionih sistema i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, prema zahtevima domaćeg i evropskog zakonodavstva, kriterijumima i prioritetima utvrđenim Planom upravljanja slivom reke Dunav, a na osnovu prethodnih studija opravdanosti sa generalnim projektima za sakupljanje, prečišćavanje i odvođenje otpadnih voda:
primena operativnih planova radi suzbijanja širenja i uklanjanja akcidentnih zagađenja u vodnom putu;
utvrđivanje uzroka, vrste i opsega zagađivanja, ocena stepena ugroženosti ekološke funkcije voda, zdravlja i života ljudi, kao i mogućnosti širenja zagađenja;
nadzor nad nastalim zagađenjem i njegovim širenjem, informisanje javnosti i korisnika vode o njenom kvalitetu i po potrebi zabrana upotrebe voda;
obavljanje sanacijskih radova nad nastalim zagađenjem u skladu sa operativnim planovima, kao i uklanjanje uzroka iznenadnog zagađenja;
zaštita postojećih i planiranih izvorišta vodosnabdevanja, uspostavljanjem odgovarajućeg režima sanitarnog nadzora i zaštite životne sredine u užoj i široj zoni zaštite izvorišta;
dosledna primena Evropske direktive o vodama (2000/60/EC) i Zakona o vodama u domenu: utvrđivanja i koordinacije mera za površinske i podzemne vode koje pripadaju istom ekološkom, hidrološkom i hidrogeološkom slivu; sprečavanja ili smanjenja uticaja nezgoda kod kojih dolazi do iznenadnog zagađivanja voda; određivanja opštih pravila za kontrolu zagađivanja i akumuliranja količine vode, kako bi se osigurala ekološka održivost sliva; osiguravanja odgovarajućih informacija o planiranim merama i izveštajima o napredovanju njihovog sprovođenja, radi uključivanja javnosti u proces donošenja i ostvarivanja upravljanja rečnim slivovima;
sistematsko praćenje kvaliteta voda: redovno praćenje vrednosti pokazatelja kvaliteta voda i redovno praćenje sastava otpadnih voda pre ispuštanja u recipijent; i
finalizacija sistema za prikupljanje, transport i odlaganje pepela i šljake sa blokova TE „Kostolac B” u prostor kopa „Ćirikovac”, čime će se sprečiti njihovo razvejavanje i obezbediti zaštita zemljišta i podzemnih vodotokova od zagađenja.
(2) Mere za smanjenje uticaja na kvalitet vazduha
smanjenje emisija zagađujućih materija iz postojećih izvora zagađivanja vazduha propisivanjem i strogom kontrolom graničnih vrednosti emisija zagađujućih materija od strane lokalnih jedinica uprave iz stacionarnih i pokretnih izvora zagađivanja na koridoru vodnog puta, na osnovu utvrđenih evropskih i nacionalnih standarda i to: razvojem i implementacijom savremenijih mera zaštite vazduha u okviru industrijskih postrojenja, energetskih objekata, luka i brodogradilišta, prvenstveno postavljanjem filtera; primenom ekološki povoljnije tehnologije i sistema za prečišćavanje vazduha u industriji i energetici u cilju zadovoljenja graničnih vrednosti emisije; smanjenjem emisije ugljen monoksida kao produkta nepotpunog sagorevanja fosilnih goriva u zoni vodnog puta i državnih puteva prvog i drugog reda; i zatvaranjem i sanacijom postojećih neuređenih deponija;
ograničavanje emisija iz novih izvora zagađivanja vazduha: obaveznim izdavanjem integrisane dozvole za postojeća postrojenja i objekte, nove objekte i promene u načinu funkcionisanja postojećih objekata i postrojenja; primenom najbolje dostupne tehnologije i rešenja usklađenih sa važećim propisima, za nova postrojenja i objekte; i obaveznom izradom procene uticaja na životnu sredinu za svako novoizgrađeno postrojenje (poštovanje principa u oblasti izgradnje i to visine dimnjaka i drugih emitera zagađenja u vazduh, a prema evropskim normama); i
sistematsko praćenje kvaliteta vazduha: kontrola kvaliteta vazduha na više mernih mesta na području Prostornog plana, u skladu sa Evropskom direktivom o proceni i upravljanju kvalitetom ambijentalnog vazduha (96/62/ES), u okviru državne mreže mernih stanica za merenje regionalnog i prekograničnog atmosferskog prenosa zagađujućih materija u vazduhu i aerosedimentima u okviru međunarodnih obaveza a u skladu sa Zakonom o zaštiti vazduha („Službeni glasnik RS”, br. 36/09 i 10/13) i Uredbom o uslovima za monitoring i zahtevima kvaliteta vazduha („Službeni glasnik PC”, br. 11/10, 75/10 i 63/13); i cmanjenje prekograničnog zagađenja vazduha iz Turnu Severina, uspostavljanjem partnerstva i saradnje sa ovim gradom.
(3) Mere zaštite zemljišta
sistematsko praćenje kvaliteta zemljišta: praćenje koncentracije teških metala, arsena i azota u zemljištu (posebno u opštinama Kostolac i Majdanpek i kontaktnim zonama eksploatacije mineralnih sirovina);
sprečavanje dalje kontaminacije zemljišta u Kostolačkom ugljenom basenu, sprovođenje tehničke i biološke rekultivacije degradiranih površina u površinskim poljima eksploatacije lignita i mineralnih sirovina, na privremenim pozajmištima zemlje za aktivnosti na uređenju vodnog puta, lokalnih smetlišta i deponija;
očuvanje ekonomskih i ekosistemskih funkcija zemljišta sprovođenjem tehničkih i bioloških radova i mera zaštite na evidentiranim erozionim terenima;
odvijanje površinske eksploatacije u granicama valorizovanih ekoloških zona i postojećim granicama odobrenih istražnih prava, bez otvaranja novih površina kojima bi se mogao ugroziti postojeći zemljišni fond;
sprečavanje zagađenja toksičnim materijama koje se koriste u industriji (posebno u baznoj hemiji) i poljoprivredi: lekovi, boje, pesticidi, mineralna đubriva;
ograničavanje na najmanju moguću meru korišćenja i fragmentacije kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta za nepoljoprivredne namene, u prvom redu zaštitom od trajnog gubitka izgradnjom objekata i infrastrukture;
preduzimanje mera za smanjenje rizika od zagađivanja zemljišta pri skladištenju, prevozu i pretakanju naftnih derivata i opasnih hemikalija u okviru lokacija luka i pristaništa; i
priprema preventivnih i operativnih mera zaštite, reagovanja i postupaka sanacije zemljišta u slučaju havarijskog izlivanja opasnih materija u okolinu.
(4) Mere za sprečavanje rizika od nastanka udesnih situacija
sprovođenje 24-časovnog sistema monitoringa kvaliteta vode, vazduha i zemljišta;
definisanje obaveza operatera SEVESO postrojenja koji mora da dostavi obaveštenje, odnosno da izradi Politiku prevencije udesa ili Izveštaj o bezbednosti i Plan zaštite od udesa;
utvrđivanje novih, potencijalnih postrojenja nižeg ili višeg nivoa koji se mogu svrstati u SEVESO postrojenja;
ograničavanje emisija iz novih izvora zagađivanja; i
definisanje obavezne integrisane dozvole za postojeća postrojenja i objekte, nove objekte i promene u načinu funkcionisanja postojećih objekata i postrojenja.
(5) Mere za ekološko upravljanje komunalnim i opasnim otpadom
fazno rešavanje deponovanja komunalnog otpada – izmeštanjem smetlišta i opštinskih deponija iz užeg i šireg koridora vodnog puta preusmeravanjem tokova otpada na planirane regionalne deponije;
utvrđivanje mehanizma sanacija postojećih deponija i načina rekultivacije zemljišta radi privođenja novim namenama (a prema postojećoj planskoj i projektnoj dokumentaciji);
definisanje nadležnosti za eliminaciju industrijskog i otpada iz energetike van granica prostora koridora i zone njegovog neposrednog uticaja;
utvrđivanje lokacija za deponovanje opasnog i medicinskog otpada sa teritorije koridora vodnog puta, u skladu sa regionalnim strategijama i planovima upravljanja otpadom i Strategijom upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine;
utvrđivanje mehanizama za eliminaciju komunalnog, industrijskog i opasnog otpada sa plovila na Dunavu; sprečavanje nelegalnog upuštanja otpada u vodni tok Dunava; primena rezultata transnacionalnih projekata WANDA i CO-WANDA za bezbedno prikupljanje otpada;
realizacija mera za efikasno sprečavanje, kontrolu i smanjenje ispuštanja, izlivanja ili deponovanja predmeta ili materija, uključujući derivate ulja koji mogu da prouzrokuju zagađenje vode ili stvore prepreke ili opasnosti za plovidbu, iz plovila i plutajućih objekata u vodni put;
sakupljanje i predaja otpada sa plovnog objekta u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom u prijemnim objektima u pristaništima ili na drugim mestima predviđenim za prijem otpada koji nastaje na plovnom objektu;
obaveza plovila je da se pridržavaju odredbi Zakona o potvrđivanju Evropskog sporazuma o međunarodnom transportu opasnog tereta u vodnom saobraćaju na unutrašnjim plovnim putevima (ADN), kao i propisa kojima se uređuje prevoz opasnog tereta; i
obaveza da se komunalni otpad sa plovila prikuplja, sortira i predaje prijemnim objektima.
(6) Mere zaštite od buke i jonizujućeg zračenja
obezbeđivanje monitoringa jonizujućeg zračenja postavljanjem mernih stanica na lokaciji Vinča; i
utvrđivanje nadležnosti za sprovođenje merenja buke i zaštite od buke u okviru industrijskih postrojenja, energetskih objekata, zona luka, pristaništa i brodogradilišta, kao i izgrađenih sredina.
Polazeći od stanja kvaliteta životne sredine na području vodnog puta, utvrđene su kategorije životne sredine (a na osnovu kategorizacije životne sredine u Prostornom planu Republike Srbije i istraživanja rađenih za potrebe Prostornog plana), i to:
1) visok stepen zagađenosti (područje izuzetne zagađenosti životne sredine) nalazi se na lokalitetima sa prekoračenim graničnim vrednostima imisija zagađivanja klasičnim zagađivačima; u ovu kategoriju ubrajaju se lokaliteti (hot spots) sa aktivnostima u baznoj hemijskoj industriji i rafinerijama nafte (Pančevo, Novi Sad, Beograd – zona Pančevački rit, Kostolac, Negotin-Prahovo); aktivnostima u železari (Smederevo), kao i SEVESO postrojenja nižeg reda: Skladište ND „Ada Huja” Beograd (Naftachem d.o.o. Sremska Kamenica), Toplana „Novi Beograd” (JKP Beogradske elektrane), Frikom d.o.o. Beograd, Skladište ND Beograd (NIS a.d. Novi Sad Blok „Promet”, Termoelektrana – toplana „Novi Sad” (Panonske TE – TO d.o.o. Novi Sad), Skladište ND Novi Sad („Speed” d.o.o. Novi Beograd), „Nestro Dunav” d.o.o. Sremski Karlovci, Skladište ND Smederevo („JETOIL SERBIA” d.o.o. Beograd), Skladište ND „Prahovo” (NIS a.d. Novi Sad); i postrojenja višeg reda: Pogon TNG Beograd-Ovča (NIS a.d. Novi Sad), „MB-GAS OIL”, d.o.o. Beograd skladište TNG Padinska Skela („MB-GAS OIL”, d.o.o), „Rafinerija nafte” a.d. Beograd (u restrukturiranju), „Galenika – fitofarmacija” a.d. Beograd, Rafinerija Pančevo (NIS a.d. Novi Sad), „HIP petrohemija a.d. Pančevo” (u restrukturiranju), „HIP azotara” d.o.o. Pančevo, Skladište Novi Sad (JP „Transnafta” Pančevo), NIS a.d. Novi Sad blok „Prerada” i blok „Promet” (NIS a.d. Novi Sad), NIS a.d. Novi Sad blok „Promet”, pogon TNG Novi Sad (NIS a.d. Novi Sad), P.D. Termoelektrane i kopovi „Kostolac A” d.o.o. (postrojenje sa mogućim prekograničnim efektima hemijskog udesa), PD Termoelektrane i kopovi Kostolac d.o.o. Kostolac B (postrojenje sa mogućim prekograničnim efektima hemijskog udesa), „MESSER TEHNOGAS” a.d. Fabrika Smederevo, sa neposrednim uticajem na kvalitet vode, vazduha i zemljišta u granicama neposrednog i šireg zaštitnog pojasa vodnog puta. Indirektan uticaj na predmetno područje ima i rudarsko topioničarski basen Majdanpek i jalovište rudnika bakra i cinka Nova Moldova u Rumuniji, koji se takođe ubrajaju u grupu ekoloških crnih tačaka i koji, iako van granica Prostornog plana, mogu imati značajan uticaj na izmenu osnovnih parametara kvaliteta životne sredine;
2) viši stepen zagađenosti (područje zagađene i degradirane životne sredine) sa velikim uticajem na zagađenje životne sredine nalazi se na lokalitetima većih industrijskih zona Beograda – Gornji Zemun, Novog Sada, Požarevca, Kostolca, Smedereva i Negotina sa industrijskim kapacitetima koji ispuštaju neprečišćene otpadne vode, emituju zagađujuće materije u vazduh i deponuju štetne industrijske otpatke u koridoru vodnog puta i zoni njegovog neposrednog uticaja, sa epizodnim zagađenjem vazduha koja su iznad dozvoljenih vrednosti i nezadovoljavajućom kontrolom kvaliteta životne sredine, sa mogućnošću pojave problema ugrožavanja bukom, neprijatnim mirisima, industrijskim i komunalnim otpadom i saobraćajem, koji se nalaze na rastojanju od oko 10 km u pravcu dominantnog vetra velikih zagađivača – Pančeva; i srednjih zagađivača – Beograda, Smedereva i Požarevca. U ovoj kategoriji se nalaze i zone deponije Vinča, novosadske i pančevačke deponije (koje, iako van granica Prostornog plana, imaju neposredni uticaj na kvalitet životne sredine vodnog puta), kao i Kostolački ugljeni basen;
3) srednji stepen zagađenosti (područje ugrožene životne sredine) sa srednjim uticajem na zagađenje životne sredine imaju lokaliteti: oko širih zona gradskih jezgara, odnosno periurbane zone sa zagađivanjem iz prehrambene, tekstilne i ostalih industrija sa ugrađenim sistemima za prečišćavanje vazduha i voda koji emituju izvesne zagađujuće materije i štetne industrijske otpatke (Sombor, Apatin, Odzaci, Bačka Palanka, Novi Sad, Bela Crkva, Inđija, Stara Pazova, Titel, Kovin, Beočin, Bač, Negotin bez Prahova, Kladovo, Golubac), sa bespravnom izgradnjom i nezadovoljavajućim rešenjima kontrole kvaliteta životne sredine; u ovoj kategoriji su i lokaliteti malih zagađivača, zone intenzivne poljoprivrede, širi koridori državnih puteva I reda i zone oko velikih stočnih farmi; kao i rečna pristaništa Apatin, Bačka Palanka, Novi Sad, Beograd, Pančevo, Smederevo, Kovin i Prahovo i aktivnosti u brodogradilištima u Bezdanu, Apatinu, Novom Sadu, Pančevu, Brnjici i Kladovu. U ovu kategoriju svrstane su i deponije Apatina, Bačke Palanke, Beočina, Titela, Kovina i Kladova, kao i sve divlje i nesanitarne deponije na teritoriji koridora vodnog puta;
4) mali stepen zagađenosti (područje pretežno kvalitetne životne sredine) imaju područja i lokaliteti na većem delu planskog područja sa: relativno neizmenjenom prirodnom sredinom; neadekvatno regulisanim saobraćajem; individualnim grejanjem; nerešenim sistemom prikupljanja i kanalisanja otpadnih voda; neadekvatnom upotrebom agrohemijskih sredstava koja prouzrokuje zagađivanje zemljišta; u ovo kategoriju se ubrajaju naselja Grocka, Sremski Karlovci i naselja oko Đerdapskog jezera, kao i turistički kompleksi i mesta sa nedovoljno kontrolisanom posetom;
5) nezagađena područja (područja kvalitetne životne sredine) su područja i lokaliteti sa skoro neizmenjenom ili neizmenjenom prirodnom sredinom koji se uglavnom nalaze u zaštićenim područjima prirodnih vrednosti i koji su pogodni za život ljudi, uz izvesni rizik od elementarnih nepogoda (u prvom redu poplava); kao i sva ostala ruralna područja i naselja koja se po svojim ekološkim karakteristikama mogu uvrstiti u ovu kategoriju.
2.2. Zaštita prirodnih i predeonih vrednosti
Zaštita prostora sa prirodnim vrednostima obuhvata:
A. Proglašena zaštićena područja prirodnih vrednosti (prikazana u Tabeli I-3), ukupne površine 107.200 ha na području Prostornog plana, i to: dva nacionalna parka (Fruška gora i Đerdap), dva parka prirode (Tikvara i Begečka jama), jedan predeo izuzetnih odlika (Veliko ratno ostrvo), pet specijalnih rezervata prirode (Gornje Podunavlje, Karađorđevo, Bagremara, Koviljsko-petovaradinski rit i Deliblatska peščara) i 25 spomenika prirode (Stari park kod Sonte, Park čelarevskog dvorca, Kamenički park, Park Dvorska bašta, Mačkov sprud, Ivanovačka ada i Šalinački lug i još 18 spomenika prirode površine manje od jednog hektara).
B. Područja u postupku proglašenja, ukupne okvirne površine 3.890 ha na području Prostornog plana, i to:
1) Specijalni rezervat prirode Titelski Breg, površine oko 3.700 ha, opština Titel, IBA, IPA;
2) Spomenik prirode Ribarsko ostrvo, okvirne površine 180 ha, grad Novi Sad;
3) Spomenik prirode Lesni profil Čot u Starom Slankamenu, okvirne površine 5 ha, opština Inđija;
4) Spomenik prirode Stratigrafski stub Filijala u Beočinu, okvirne površine 5 ha, opština Beočin.
V. Područja planirana za zaštitu, ukupne površine oko 6.230 ha na području Prostornog plana, i to:
Bogojevački rit, okvirne površine 180 ha, opština Odzaci;
Hrastove šume uz Mostongu, okvirne površine 80 ha;
rit između Plavne i Bačkog Novog Sela, okvirne površine 450 ha, opština Bač;
ritovi Podunavlja, okvirne površine 550 ha, opštine Odzaci i Bač;
Slatine južno od Doroslova, okvirne površine 70 ha, opštine Apatin i Odzaci, IPA;
Bukinski rit – Šarengradska ada, okvirne površine 850 ha, opština Bačka Palanka, IBA;
Dunavski lesni odsek između Surduka i Zemuna, okvirne površine 200 ha, opštine Inđija, Stara Pazova i Zemun, IBA;
Smederevska ada, okvirne površine 350 ha, opština Kovin;
Fruškogorski lesni plato/istočni deo, okvirne površine 100 ha, opština Inđija;
Potamišje, okvirne površine 300 ha, opština Zrenjanin, IBA;
Prostor oko Nere i Karaša, okvirne površine 250 ha, opština Bela Crkva;
Ušće Velike Morave, okvirne površine 350 ha, opštine Smederevo i Požarevac;
Golubačka peščara, okvirne površine 500 ha, opština Golubac;
Mala Vrbica, okvirne površine 1.900 ha, opština Kladovo, IBA;
Kladovo-Radujevac, okvirne površine 100 ha, opština Kladovo, IPA.
Ukupna površina zaštićenih i predviđenih za zaštitu područja prirodnih vrednosti obuhvaćenih Prostornim planom iznosi oko 1.173 km2 (oko 1.072 km2 postojećih i oko 101 km2 u postupku ili planirano za zaštitu), od čega oko 81 km2 obuhvata neposredni pojas zaštite vodnog puta (oko 77,4 km2 postojećih i oko 4 km2 u postupku ili planirano za zaštitu), a zaštićena područja izlaze na obalu Dunava u ukupnoj dužini od oko 265 km (od čega oko 230 km postojećih i oko 35 km u postupku ili planirano za zaštitu).
Na osnovu Zakona o zaštiti prirode, doneta je Uredba o ekološkoj mreži („Službeni glasnik RS”, broj 102/10) kojom se okvirno utvrđuju centralna područja te mreže i ekološki koridori. Centralna područja (CpEMS) merodavna za područje koridora vodnog puta su: Gornje Podunavlje, Karađorđevo, Fruška gora, Titelski breg, Koviljski rit, Dunavski lesni odsek, Ušće Save, Labudovo okno, Deliblatska peščara, Đerdap i Mala Vrbica. Kao ključni ekološki koridor, međunarodnog značaja, utvrđen je vodotok Dunava sa obalskim pojasom. Na osnovu identifikacije i kartiranja staništa, precizno će se određivati granice ekološki značajnih područja i koridora u sastavu nacionalne ekološke mreže.
Pojedinačne mere i uslove zaštite staništa zaštićenih i strogo zaštićenih vrsta kao i detaljna razgraničenja granica staništa definisaće nadležni zavod za zaštitu prirode u saradnji sa lokalnim samoupravama, u skladu sa predviđenom zakonskom procedurom. U primeni načela i uslova zaštite staništa (posebno onih koja su u postupku zaštite) ovim prostornim planom se sugeriše uvažavanje stečenih obaveza u donetim planovima lokalnih samouprava, posebno onih stečenih obaveza koje predstavljaju prateće sadržaje vodnog puta E80-Dunav (luke, pristaništa, marine i dr, a koje su potvrđene i ovim prostornim planom) kao i sa njima povezan planirani razvoj turizma, sporta i rekreacije (ovo se posebno odnosi na održivo razgraničenje zone planirane zaštite i zone razvoja turizma pored kanala Dunav-Tisa-Dunav, od mosta preko kanala do ušća kanala i reke Nere u Dunav).
Područja sa utvrđenim međunarodnim zaštitnim statusom i planirana za sticanje međunarodnog statusa obuhvataju:
Međunarodno značajna područja za ptice – IBA područja (Important Bird Areas), ustanovljena po programu Birdlife International (Gornje Podunavlje, Karađorđevo, Fruška gora, Titelski breg, Potamišje, Koviljski rit, Dunavski lesni odsek, Ušće Save u Dunav, Labudovo okno, Deliblatska peščara, Đerdap, Mala Vrbica);
Međunarodno značajna biljna područja – IPA područja (Important Plant Areas), ustanovljena po programu Plantlife International – PlantEuropa (Gornje Podunavlje, Slatinska područja oko Doroslova, Fruška gora, Koviljsko-petrovaradinski rit, Titelski breg, Veliko ratno ostrvo, Šalinački lug, Deliblatska peščara, Đerdap, Kladovo – Radujevac);
Odabrana područja za dnevne leptire – PBA područja (Prime Butterfly Areas) po programu Butterfly Conservation Europe (Gornje Podunavlje, Fruška gora, Deliblatska peščara, Đerdap);
EMERALD područja (Emerald Network of Areas of Special Conservation Interest – AsCI), identifikovana/ustanovljena kao deo mreže područja značajnih sa stanovišta primene Konvencije o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa (Bernska konvencija) u Republici Srbiji (Gornje Podunavlje, Tikvara, Fruška gora, Koviljsko-petrovaradinski rit, Pančevačke ade, Šalinački lug, Deliblatska peščara, Đerdap);
Ramsarska područja – koja su upisana (Gornje Podunavlje, Koviljsko-petrovaradinski rit, Labudovo okno i Donje Podunavlje) u listu Ramsarskih područja (List of Wetlands of International Importance of the Convention on Wetlands) na osnovu Konvencije o močvarama koje su od međunarodnog značaja, naročito kao staništa ptica močvarica;
Rezervati biosfere – područja planirana za ustanovljenje rezervata biosfere po programu UNESCO „Čovek i biosfera” – MaB (Gornje Podunavlje, Deliblatska peščara, Đerdap);
Karpatska područja – područja primene Okvirne konvencije o zaštiti i održivom razvoju Karpata u Republici Srbiji (Nacionalni park „Đerdap”);
Područja svetske baštine – Nacionalni park Đerdap kao područje na preliminarnoj UNESCO listi (Tentative List) svetske baštine na osnovu Konvencije o zaštiti svetske kulturne i prirodne baštine (World Heritage Convention);
Područja prekogranične saradnje – Gornje Podunavlje (posebno u okviru aktivnosti na formiranju prekograničnog rezervata biosfere Dunav – Drava – Mura), Fruška gora, Deliblatska peščara i Đerdap;
Područja evropske ekološke mreže Natura 2000 – područja primene Direktive o staništima (Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora) – na osnovu koje se identifikuju i štite tzv. Special Areas of Conservation (SACs) i Direktive o pticama (Council Directive 79/409/EEC of 2 April 1979 on the conservation of wild birds) – na osnovu koje se identifikuju i štite tzv. Special Protection Areas (SPAs). Podlogu za ovu mrežu, koju na osnovu posebnih kriterijuma treba zasnovati do pristupanja Republike Srbije EU, čine područja nacionalne Ekološke mreže Srbije (u daljem tekstu: EMS).
Prioritetne aktivnosti na zaštiti prirodnih vrednosti odnose se na:
prostornu identifikaciju i kartiranje staništa i ekološki značajnih područja i ekoloških koridora obuhvaćenih Prostornim planom;
donošenje akata o proglašenju zaštićenih područja za koja je taj postupak započet izradom studija zaštite i predloga akata o proglašenju, kao i donošenje posebnih zakona za nacionalne parkove Frušku goru i Đerdap. Za područja koja su planirana za zaštitu, prioritet je završetak istraživanja i proglašenje zaštite područja Šarengradske ade (odnosno proširenja postojećeg SRP Karađorđevo), odseka sremskog lesnog platoa na desnoj strani Dunava između Surduka i Zemuna, značajnih staništa divlje flore između Kladova i Radujevca i područja oko ribnjaka u Maloj Vrbici kod Kladova;
sistematski monitoring prirodnih vrednosti obuhvaćenih Prostornim planom, za koji je potrebno pripremiti odgovarajući projekat za koji bi se obezbedilo korporativno finansijsko učešće. Monitoring je sada organizovan parcijalno, pre svega u oblasti ornitofaune, a radi praćenja interakcije vodnog puta i ekološkog statusa Dunava treba da ima obeležja potpunog, sistemskog i kompleksnog pristupa;
razvoj sistema zaštite Dunava na lokalnom, regionalnom, nacionalnom nivou i transgraničnom nivou (u okviru lokalne saradnje u okviru Evroregiona „Dunav 21”, multilateralne saradnje sa Dunavskom komisijom, bilateralne saradnje sa susednim zemljama – Mađarskom i Republikom Hrvatskom u pogledu rezervata biosfere Dunav – Drava – Mura i dr); Rumunijom u pogledu evropskog zelenog pojasa (to jest zelenog koridora duž granice sa Rumunijom) i uspostavljanje zajedničkog prirodnog dobra/kulturnog predela prekograničnog područja Đerdapa (koje će obuhvatiti NP „Đerdap” na srpskoj i PP „Portile de Fier” na rumunskoj strani) i predlaganje za upis na UNESCO Listu svetske baštine, i Republikom Bugarskom (evropski zeleni koridor duž Dunava i granice sa Republikom Bugarskom); i
sanaciju divljih deponija i redovnu evakuaciju otpada van područja nacionalnih parkova i drugih zaštićenih područja.
2.3. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara
Podunavsko kulturno područje, utvrđeno Prostornim planom Republike Srbije na osnovu izražene koncentracije nepokretnih kulturnih dobara, njihove istorijske, kulturne i stilske povezanosti, predstavlja zajedno sa zaštićenim prirodnim vrednostima polazište za očuvanje identiteta koridora vodnog puta i njegovog okruženja.
Plansko opredeljenje jeste očuvanje i zaštita svih dobara sa spomeničkim vrednostima, nezavisno od njihovog formalnog statusa (kategorisano, evidentirano, registrovano i identifikovano dobro), kako zbog njihove buduće zaštite tako i zbog mogućeg održivog korišćenja za razvoj turizma i drugih aktivnosti. Prioritet jeste: (a) utvrđivanje statusa i kategorizacije za istraženo kulturno nasleđe; (b) utvrđivanje granica zaštićene okoline za sva nepokretna kulturna dobra sa zonama zaštite diferenciranih režima zaštite i korišćenja prostora; i (v) zaustavljanje neplanske izgradnje, sanacija i unapređenje stanja postojeće izgradnje u zaštićenoj okolini i neposrednom okruženju – zonama zaštite nepokretnih kulturnih dobara, u prvom redu za nepokretna kulturna dobra, zaštićene i identifikovane urbane i ruralne celine koje mogu da imaju spomeničke vrednosti u priobalnom području Dunava. Na nedovoljno istraženim delovima područja treba nastaviti kontinuirano rekognosciranje i istraživanje materijalnog i nematerijalnog nasleđa.
Plansko opredeljenje jeste integralna zaštita materijalnih i nematerijalnih kulturnih vrednosti i prirodnih vrednosti područja Prostornog plana. To podrazumeva minimum promene autentičnosti i minimum intervencija, kako na nepokretnom kulturnom dobru, tako i u njegovom okruženju. U skladu s tim, prioritet ima preduzimanje mera tehničke zaštite i rekonstrukcija nepokretnih kulturnih dobara, prezentacija dobara i njihove zaštićene okoline i interpretacija kulturnog nasleđa. Prioritet je i utvrđivanje teritorijalno (predeono) diferenciranih elemenata urbanog i arhitektonskog dizajna za novu izgradnju u okruženju nepokretnih kulturnih dobara i na zaštićenim područjima prirodnih vrednosti, kao i urbanim i ruralnim naseljima u priobalju Dunava.
Prioritet ima istraživanje i zaštita narodnog graditeljstva, koje bi trebalo očuvati u izvornoj nameni. To se naročito odnosi na očuvanje, obnovu i uređenje tradicionalnih seoskih naselja i celina (sela, zaselaka i izdvojenih sklopova), narodnog graditeljstva i tradicionalnih oblika privređivanja u ruralnom predelu, radi povećanja njihove atraktivnosti za razvoj i uključivanja u turističku ponudu.
Plansko opredeljenje jeste održivo korišćenje kulturnog nasleđa kao razvojnog resursa i ekonomskog dobra. Preduslov za ostvarivanje ovog opredeljenja je stručna ocena koja kulturna dobra mogu biti u režimu ekonomskog korišćenja, na koji način (kapitalizacija objekta, davanje u najam, izdavanje i sl) i pod kojim ekonomskim i konzervatorskim uslovima. Ovaj pristup omogućava da se istorijske celine i ambijenti, kao i pojedinačne građevine sa spomeničkim obeležjima, zajedno sa svojim okruženjem na adekvatan način (tj. u skladu sa njihovim prostornim, arhitektonskim, etnološkim i istorijskim obeležjima) uključuju u budući razvoj. Najpoželjnije je održivo korišćenje kulturnog nasleđa za razvoj kulturnog i ruralnog turizma, radi ostvarivanja očekivanog doprinosa turizma zaštiti i očuvanju nasleđa i razvoju lokalnih zajednica. Dobri primeri su realizacija projekata zaštite, uređenja, prezentacije i interpretacije arheoloških nalazišta Viminacijum i Lepenski vir.
Za zaštitu i održivo korišćenje nepokretnih kulturnih dobara poseban značaj ima njihovo uključivanje u međunarodne programe zaštite kulturnog nasleđa i evropske puteve kulture. To se u prvom redu odnosi na program „Kulturno nasleđe – most ka zajedničkoj budućnosti”, kojim koordinira UNESCO. Cilj je jačanje regionalne saradnje u oblasti zaštite i promocije kulturnog nasleđa u Jugoistočnoj Evropi (Republika Srbija je uključena od 2004. godine). Deo projekta koji se realizuje pod sloganom „Tvrđave na Dunavu” (Bač, Petrovaradinska tvrđava, Beogradska tvrđava, Smederevska tvrđava, tvrđava Ram, Golubačka tvrđava i tvrđava Fetislam) omogućiće zaštitu kulturnog nasleđa i uspostavljanje saradnje lokalnih zajednica u Podunavlju. Na delu područja Prostornog plana realizovaće se i međunarodni projekat „Put rimskih careva” koji će obuhvatiti prezentaciju Beogradske tvrđave, Viminacijuma, Dijane, Trajanove table, Trajanovog puta i Pontesa.
2.4. Organizacija prostora od interesa za odbranu i vanredne situacije
Prostornim planom se, u skladu sa uslovima i zahtevima Ministarstva odbrane za prilagođavanje Prostornog plana potrebama odbrane zemlje utvrđuje više kompleksa sa funkcijom posebne namene i objekata uređenja teritorije za potrebe sistema odbrane, sa odgovarajućim zonama zaštite. Kompleksi koji imaju status „predato Ministarstvu unutrašnjih poslova” su zaštićeni uslovima koje propisuje to ministarstvo i oko njih nije predviđen poseban režim zaštite ili ograničenja gradnje.
Za sve komplekse koji imaju status „master plan” ili „neperspektivan” može se promeniti status posebne namene. Buduća namena ovih kompleksa odrediće se prostornim planovima lokalnih samouprava, nakon otuđenja i regulisanja imovinsko pravnih odnosa. Prioritet ima javna namena ovih objekata (u funkciji razvoja javno-socijalne infrastrukture), a u skladu sa interesima lokalne samouprave, Republike Srbije i drugih zainteresovanih subjekata. U tom smislu, preporuka Prostornog plana je da se objekti u neposrednom priobalju Dunava koriste u svrhu turizma i rekreacije.
Oko kompleksa sa statusom „perspektivan”, Prostornim planom se definišu zone prostorne zaštite, koje su uslovljene njihovom namenom i propisuju se zbog bezbednosti okoline od ovih kompleksa i aktivnosti u njima, u cilju zaštite stanovništva i materijalnih dobara. Ove zone predstavljaju prostor sa posebnim režimom korišćenja, uređenja i izgradnje, a pravilima uređenja definišu se kao: a) zone zabranjene izgradnje (sa potpunom zabranom bilo kakve gradnje), b) zone kontrolisane gradnje (za koje je obavezna saglasnost Ministarstva odbrane) i v) zone ograničene gradnje (u kojoj se gradnja vrši prema definisanim parametrima i za koje je obavezna saglasnost Ministarstva odbrane). U zone zabranjene i kontrolisane gradnje svrstavaju se i postojeće i perspektivne lokacije SEVESO postrojenja.
Skelska mesta se tretiraju kao perspektivni objekti uređenja teritorije za potrebe sistema odbrane. Oko skelskih prelaza određuje se zona prostorne zaštite, uzvodno i nizvodno u širini od po 50 m u kojoj je zabranjena gradnja. Pored skelskih mesta u funkciji javnog saobraćaja, koja se po potrebi uključuju u sistem odbrane, duž vodnog puta Dunava postoje i skelski prelazi sa isključivom ulogom u sistemu odbrane.
Na koridoru vodnog puta Dunava u cilju prevencije od vanrednih situacija preduzimaće se sledeće aktivnosti i mere:
organizovaće se službe odbrane plovnog puta od leda i to na sektoru: (1) od p km 1.433 do 1.333, odnosno od mađarsko-srpske granice do Vajske/Vukovara, koji po međunarodnom ugovoru održavaju ledolomci iz Mađarske; (2) od p km 1.333 do 1.042, odnosno od Vajske/Vukovara do Golubca (koji nije u sistemu redovne odbrane od leda, već angažovanju po potrebi); i (3) od p km 1.042 do 863 odnosno od Golubca do brane „Đerdap 2”, koji održavaju ledolomci HE „Đerdap” (dosadašnje vanredne situacije odbrane od leda su se dešavale u intervalu od oko 30 godina – 1956, 1984. i 2012); ako se zbog nagomilavanja leda stvore ledene barijere koje mogu prouzrokovati poplave, ili ako usled pokretanja leda u rekama dođe ili može doći do oštećenja zaštitnih vodnih objekata i drugih objekata, u koritu i priobalju preduzimaju se mere i radovi za razbijanje leda, utvrđeni opštim i operativnim planom;
u funkciji vanrednih okolnosti mogu se koristiti zimovnici na vodnom putu ili u lukama, koji moraju da ispunjavaju uslove za bezbedan boravak plovila u njima; plovila koja su sprečena naglom pojavom leda ili drugim vanrednim okolnostima da uplove u zimovnik mogu se skloniti u rečne rukavce ili druga prirodno zaštićena mesta na vodnom putu i zadržati se u tim skloništima dok vanredno stanje traje;
izuzetno, zbog bezbednosti plovila i plovidbe, vanrednih uslova (magla, oluja, smanjena vidljivost i slično) ili ukoliko je to nužno zbog operativnih potreba transporta, plovilo se može sidriti i na ivici plovnog puta, van plovnog puta i van sidrišta, na način kojim se ne ugrožava njegova bezbednost i bezbednost plovidbe;
plovila koja prevoze opasni teret dužna su da se pridržavaju odredaba Zakona o potvrđivanju Evropskog sporazuma o međunarodnom transportu opasnog tereta na unutrašnjim plovnim putevima (ADN), kao i propisa kojima se uređuje prevoz opasnog tereta; zabranjeno je iz plovila ispuštanje, izlivanje ili izbacivanje u unutrašnje vode, štetnih predmeta ili materija, uključujući otpade od tereta, otpadne vode sa plovila, ulje, derivate ulja, koji mogu prouzrokovati zagađenje unutrašnjih voda ili stvoriti prepreku ili opasnost za plovidbu i dr;
luke otvorene za međunarodni saobraćaj moraju biti opremljena na način da se ulje, derivati ulja kao i druge opasne materije koje se izliju na operativnu obalu, ne izliju u vodu; i
preduzimaće se ostale mere i radovi odbrane od poplava, štetnog dejstva erozije i bujica, u skladu sa opštim i operativnim planom; i dr.
3. FUNKCIONISANjE NASELjA
3.1. Stanovništvo i socijalni razvoj
Razvojno-propulzivna uloga međunarodnog vodnog puta E80 – Dunav (Panevropski koridor VII) odraziće se posredno i na ljudske resurse u smislu postepenih kvantitativno-kvalitativnih promena. Koncepcija razvoja stanovništva zasniva se na sledećim polazištima:
Dalja koncentracija i jačanje privrednih funkcija, uspostavljanje adekvatnih saobraćajnih veza, reaktiviranje vodnog i jačanje multimodalnog saobraćaja i dr, stimulativno će delovati na mogućnosti za zapošljavanje, što je odlučujući motiv za podsticanje pozitivnih migracionih tokova.
Pozitivni migracioni tokovi se posredno odražavaju na biološko obnavljanje stanovništva s obzirom da najveći deo kontigenta doseljenih čini mlađe stanovništvo u fertilnoj dobi.
Uvažavajući činjenicu starenja stanovništva i jačanja udela stare populacije, pažnja će se jednako usmeriti na promovisanje međugeneracijske i intrageneracijske saradnje radi predupređivanja socijalne isključenosti, kao i na smanjenje siromaštva starijih lica.
Dunav, kao okosnica regionalnog povezivanja i korišćenja socioekonomskih potencijala, otvoriće mogućnosti različitih vidova prekogranične saradnje, kao i mogućnosti za unapređenje životnih uslova kroz ukupno jačanje i povećanje dostupnosti saobraćajne i druge infrastrukture.
Na osnovu karakteristika populacije, dosadašnjih razvojnih tendencija praćenih u periodu od 1981-2002. godine, planiranih mera i njihovih očekivanih efekata na demografski razvoj područja Prostornog plana, kao i na osnovu prognoziranog socioekonomskog razvoja, predviđa se ukupni porast stanovništva na kraju planskog perioda 2026. godine. Utvrđeno je da će broj stanovnika na području Prostornog plana u početku (gubitak oko 2000 stanovnika) da bi, kao posledica dugoročnog efekta pozitivnih demografskih promena, ukupan broj stanovnika porastao na oko 298.000 u 2026. godini, što je za 12% više u odnosu na 2002. godinu. Prognoziran je porast ukupnog stanovništva u pripadajućim delovima opština/gradova: Bačka Palanka, Beočin, Novi Sad, Sremski Karlovci, Inđija, Stara Pazova, Grocka, Kovin i Veliko Gradište, dok će se u ostalim delovima područja Prostornog plana nastaviti depopulacija.
3.2. Smernice razvoja i uređenje mreže naselja i uticaji urbanih centara i koridora
U sistemu naselja dunavske razvojne osovine uspostavljena je kompleksna hijerarhija. U prvoj hijerarhijskoj ravni je metropolsko područje Beograda (sa dominantnom pozicijom, uključujući i Pančevo), u drugoj je Novi Sad (subcentar beogradsko-novosadskog metropolskog područja), u trećoj su Smederevo i Požarevac, u četvrtoj su Bačka Palanka, Apatin, Inđija, Stara Pazova, Kovin i Kladovo, i u petoj su Bač, Veliko Gradište, Golubac i Donji Milanovac.
Pored metropolskih područja u okruženju područja Prostornog plana postoji određen stepen funkcionalne umreženosti naselja izražen kroz više formi, kao što su složeniji regionalni funkcionalno-urbani sistemi, manje i veće urbane aglomeracije te manji urbani areali.
Koncept prostorne organizacije sistema naselja zasnivaće se na interakciji sledećih područja:
Beogradsko-novosadsko metropolsko područje evropskog značaja, koje se može posmatrati kao policentrična aglomeracija u kojoj dominira interakcija funkcionalnih područja Beograda i Novog Sada. Interakcija ovih funkcionalnih područja se intenzivira i odražava na proces prostornog integrisanja/srastanja većih i manjih urbanih centara duž Koridora VII i Koridora X, a i na postepeno formiranje beogradsko-novosadskog metropolskog područja.
Smederevo i Požarevac pripadaju složenim regionalnim funkcionalno-urbanim sistemima sačinjenim od više naselja, čija integrativnost proizlazi iz interakcija uspostavljenih među njihovim strukturnim elementima, naseljima različitog tipa i različite hijerarhije. Oni imaju karakter funkcionalno-urbanih tj. manjih metropolskih regija.
Apatin, Bačka Palanka, Inđija, Kovin i Kladovo pripadaju manjim i većim aglomeracijama gradskih naselja, funkcionalno umreženih sa svojim okruženjem tj. sa urbanizovanim periurbanim selima. Apatin, Bačka Palanka i Kladovo su potencijalni centri prekogranične saradnje sa Republikom Hrvatskom, Mađarskom i Rumunijom.
Bač, Slankamen, Banovci, Veliko Gradište, Golubac i Donji Milanovac su manji urbani areali u ruralnom okruženju nastali lokalnom koncentracijom stanovništva i funkcija koja su zahvaljujući lociranju industrije transformisana od agrarnih, zanatskih, trgovinskih i upravnih centara u naselja gradskog tipa sa razvijenim funkcijama centara rada.
U uspostavljanju strukturno kvalitetnijih međunaseljskih veza potrebno je insistirati na povezivanju urbanih centara određenih regionalnih celina putem procesa sinhronizovanog razvoja komplementarnih delatnosti iz oblasti rada (komplementarna privreda – usaglašavanje proizvodnih programa i privrednih kapaciteta – formiranje klastera, racionalno korišćenje prirodnih i društvenih resursa, slobodno kretanje radne snage, zajednički nastup na tržištu i dr), usluga i javno-socijalne infrastrukture (trgovina, saobraćaj, zdravstvo, obrazovanje, informacije, i dr) i ekologije, uz eliminisanje barijera administrativnih granice svih nivoa.
Pored ovoga, neophodno je insistirati na funkcionalnoj specijalizaciji manjih urbanih centara i njihovih mreža ili aglomeracija, koja će im pomoći u uključivanju u savremene ekonomske procese, odnosno omogućiti da pronađu svoje mesto u domaćoj i međunarodnoj raspodeli rada. U tom procesu je neophodno pozicionirati uloge, posebno: Inđije, Stare Pazove, Velikog Gradišta, Golupca, Donjeg Milanovca i Kladova.
Prostorno-funkcijski razvoj područja Prostornog plana i njegovog okruženja zasnivaće se na modelu osovine razvoja koja povezuje i integriše urbane centre i njihove nodalne regije različitog funkcionalnog i teritorijalnog obuhvata na principima policentrične koncentracije. U tom smislu, osovine razvoja i manje ili veće policentrične aglomeracije koje one povezuju, dobiće ulogu instrumenta racionalnog prostornog, demografskog, ekonomskog i opšteg društvenog razvoja (manje-više uravnoteženog ili ,,podnošljivo neuravnoteženog”). S tim u vezi težiće se harmoničnim, racionalnim i međusobno usklađenim odnosima pojedinih teritorijalnih jedinica u čijim središtima su urbani ili opštinski centri, u cilju optimalne unutarregionalne i međuregionalne organizacije, kao i u rešavanju specifičnih regionalnih problema.
3.3. Privredne delatnosti
3.3.1. Razvoj i razmeštaj privrednih aktivnosti
Perspektivni pravci održivog razvoja privrede su:
unapređenje plovidbenog sistema, saobraćajnih i skladišno-logističkih usluga, intenzivnim korišćenjem položaja na Koridoru VII;
energetika, posebno proizvodnja električne energije na osnovu hidroenergetskog potencijala Dunava, izgradnja novih termoenergetskih kapaciteta u kostolačkom basenu i razvoj novih i obnovljivih izvora energije (vetra, sunca, biomase). Evidentan je interes stranih kompanija za ulaganje u izgradnju HE na Dunavu, kapaciteta 2.500 MW (Đerdap 3, Novi Sad);
dalji razvoj sektora vađenja ruda, pre svega eksploatacija uglja u kostolačkom i kovinskom basenu, modernizacija i eko-restrukturiranje kompleksa obojene metalurgije (RTB Bor Grupa – RTB Bor d.o.o) i crne metalurgije (Železara Smederevo d.o.o) koji su funkcionalno i gravitaciono povezani sa Podunavljem, kao i eksploatacija i prerada nemetala (laporca, tehničkog kamena, peska i šljunka, i dr), u skladu sa principima održivog razvoja i korišćenja resursa;
diverzifikovani razvoj prerađivačkog sektora industrije (prehrambeni kompleks, prerada metala i mašinogradnja, elektroindustrija, hemijski i farmaceutski kompleks, industrija građevinskih materijala, prerada drveta, tekstil, obuća, i dr) zasnovan na primeni savremene tehnologije, znanja, inovacija, istraživačko-razvojne aktivnosti. Perspektivno, očekuje se razvoj regionalnog klastera MSP u sektoru prerade bakra, metalskom kompleksu, prehrambenom kompleksu, agrobiznisu, turizmu i dr;
poljoprivreda i ribarstvo, zasnovani na efikasnoj proizvodnji, malim pogonima za preradu, plasmanu proizvoda, razvoju stočarstva, voćarstva, povrtarstva, povećanju veličine poseda i brendiranju proizvoda, udruživanju proizvođača; značajnu šansu razvoja poljoprivrede čini sinergija sa turizmom kroz plasman proizvoda, angažovanje u ruralnom turizmu, motivisanje mladih i dr;
razvoj vodoprivrede, šumarstva i lovstva;
razvoj kreativne ekonomije (kultura, umetnost, moda, edukacija, film, sport, i dr) u metropolskom području Beograda i Novog Sada;
intenzivan razvoj turizma, sa turističkim proizvodima primarnog turističkog prostora Dunava; što će doprineti poboljšavanju standarda i zaposlenosti lokalnog stanovništva, istovremeno podstičući razvoj poljoprivrede i podizanje atraktivnosti regiona za investiranje i poboljšanje demografske strukture; i
razvoj i diverzifikacija sektora usluga, posebno trgovine, poslova sa nekretninama, poslovnih usluga, finansijskih, informatičkih, tehničkih, zanatskih, ličnih usluga, usluga javnih službi – zdravstva, školstva, socijalne zaštite, kulture, komunalnih usluga.
Strateška opredeljenja privrednog razvoja podrazumevaju izgradnju osnovne regionalne i lokalne infrastrukture kao dopune industrijskih, privrednih, turističkih zona (u oblasti vodosnabdevanja, saobraćajne mreže i objekata, komunalne infrastrukture, odlaganja otpada). Koncept privrednog razvoja uključuje razvoj MSP, kao osnovni oblik organizovanja firmi i generator razvoja, konkurentnosti i zapošljavanja.
Realizacija novih proizvodnih kapaciteta i MSP usmeravaće se na sledeći način:
grinfild i braunfild ulaganjima u postojeće privredne zone i planirane industrijske zone, tehnološke i/ili industrijske parkove, nove slobodne zone, lučke, preduzetničke zone;
obezbeđenjem zasebnih infrastrukturno opremljenih lokacija površine 1-2 ha za smeštaj pogona u centrima zajednice naselja i u naseljima koja imaju interes za razvoj MSP na ruralnom području Podunavlja;
izgradnjom mikro pogona u postojećem urbanom/stambenom tkivu naselja, uz poštovanje pravila izgradnje i uređenja prostora i uslova zaštite životne sredine; i
aktiviranjem i poboljšanjem infrastrukturne opremljenosti postojećih lokacija i napuštenih objekata (npr. proizvodnih hala, skladišta, vojnih objekata – braunfild lokaliteta).
Koncepcija prostorne distribucije privrede/industrije
Usmeravanje razmeštaja budućih proizvodnih pogona zasnivaće se na sledećim kriterijumima: uvažavanju pozitivnih trendova u razmeštaju privrede, zbog ušteda u prostoru i eksternih ekonomija; društvene i interne efikasnosti i stepena zadovoljavanja potreba i interesa; usaglašavanju lokacionih zahteva novih pogona sa uslovima zaštite životne sredine, prirodnog i kulturnog nasleđa na osnovama održivog razvoja; uvažavanju troškova otvaranja radnih mesta, infrastrukturnog opremanja zemljišta; usklađivanju razvoja privrednih aktivnosti radi korišćenja izgrađenih fondova, smanjenja troškova putovanja zaposlenih i eksploatacionih troškova lokaliteta; kriterijumima eko-efikasnosti u korišćenju lokaliteta; primeni i razvoju ekološki efikasnih tehnologija; postepenom zatvaranju ekološki rizičnih pogona ili procesa; kriterijumima bezbednosti okruženja i ekosistema u slučaju akcidenata i elementarnih nepogoda, uz primenu Kjoto protokola, SEVESO direktive, UNECE Konvencije o prekograničnim efektima industrijskih udesa („Službeni glasnik RS”, broj 42/09), direktiva CCS, IPPC, SEA, EIA, ETS i standarda EMS/ISO.
Koncepcija prostorne organizacije industrije zasniva se na:
postojećoj prostornoj organizaciji industrije – boljem korišćenju postojećih industrijskih lokaliteta, revitalizaciji dela braunfild lokaliteta i na racionalnom planiranju privredno-industrijskih lokaliteta;
diferencijaciji prostora i politika lokacije privrednih delatnosti na sledeće kategorije: (a) moguća povoljna područja, (b) područja za intenzivni razvoj, i (v) područja za regeneraciju i oporavak industrije;
podržavanju disperzije proizvodnih pogona (lokaciono fleksibilnih, radno-intenzivnih) u mikrorazvojne centre na ruralnom području koji raspolažu realnim ekonomskim potencijalom i minimumom prostorno-urbanističkih uslova;
aktiviranju novih prostornih/lokacionih modela privredno-industrijske infrastrukture (industrijska zona, privredna/preduzetnička zona, poslovni inkubator, slobodna zona, i dr);
razvoju regionalnih privrednih klastera MSP u ključnim sektorima proizvodnje i usluga, što podrazumeva umrežavanje i jačanje funkcionalnih veza proizvođača, dobavljača, kooperanata, kupaca formiranjem klastera MSP radi rasta konkurentnosti i zaustavljanja dezintegracije i fragmentisanosti prostora Podunavlja; i
poboljšanju energetske efikasnosti privrednih delatnosti, preduzeća, proizvoda i usluga.
U prostornoj strukturi privrede Podunavlja vodeću ulogu imaće i dalje postojeći privredno-industrijski centri i zone rudarsko-energetsko-industrijskog kompleksa, kao i postojeće i planirane industrijske zone u urbanim centrima.
Za razvoj privrednih delatnosti, posebno industrije i rudarstva, do 2020. godine predviđa se:
aktiviranje novih lokaliteta i prostornih modela industrije i MSP (industrijske zone/parkovi) u okviru postojećih i planiranih privrednih i industrijskih zona;
disperzija proizvodnih i uslužnih kapaciteta MSP u okviru manjih lokacija u urbanim i seoskim naseljima;
zauzimanje novih površina radi eksploatacije uglja, rude bakra površinskim i podzemnim kopovima, kao i eksploatacije nemetala, peska i šljunka, i dr; i
korišćenje lokacija u okviru postojećih rudarsko-industrijskih zona i revitalizacija braunfild lokaliteta.
Postojeći i lokaliteti povoljni za smeštaj novih privrednih/industrijskih MSP su u: Apatinu, Bačkoj Palanci, Beočinu, Novom Sadu (Sever, Jug i IT park), Kovinu, Beogradu (Gornji Zemun, Autoput, Surčin-Dobanovci, Pančevački rit-Reva, Novi Beograd, Batajnica, Surčin-RTC, Vrčin, Boleč i Velikoselski rit), Pančevu, Smederevu (Stara železara, Godominsko polje, Slobodna zona, Industrijski park, „Godominske štale”, Železara Smederevo), Požarevcu, Kostolcu, Velikom Gradištu, Radoševcu (Golubac), Mosni (Donji Milanovac), Majdanpeku, Kladovu, Radujevačkom putu (Negotin) i Prahovu. Za lokacije novih privrednih/industrijskih MSP u Novom Sadu, Beogradu, Pančevu, Smederevu, Kostolcu, Majdanpeku i Prahovu treba uzeti u obzir i neposrednu blizinu SEVESO postrojenja koja predstavljaju potencijalni rizik od hemijskih udesa.
3.3.2. Razvoj poljoprivrede
Imajući u vidu visoku ekološku osetljivost priobalja reke Dunav (zaštita voda i brojnih visokovrednih zaštićenih vlažnih područja), posledice koje intenzivna biljna proizvodnja i stajski uzgoj stoke proizvode na kvalitet zemljišta, vode, vazduha, biodiverziteta i pejzažnih vrednosti i nove izazove vezane za klimatske promene, proizvodnju biogoriva i genetski modifikovanih organizama (u daljem tekstu: GMO), poljoprivredu na području Prostornog plana treba usmeravati ka održivom razvoju na principima međunarodno prihvaćenog koncepta održivog poljoprivrednog i ruralnog razvoja (Sustainable Agriculture and Rural Development = SARD).
Strategija razvoja hidromeliorativnih sistema za budući period težište stavlja pretežno na poboljšavanje performansi i obnovu postojećih sistema za odvodnjavanje i njihovo osposobljavanje za dvostruku funkciju (naizmeničnog odvodnjavanja i navodnjavanja), uključujući sisteme u okviru HS DTD i Negotinske nizije, i odbranu priobalja Dunava od provirnih voda u zoni uspora od HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2”. Sistemi moraju funkcionisati kao integralni melioracioni sistemi (odvodnjavanje, navodnjavanje, zaštita od spoljnih voda), uključujući sve neophodne hidrotehničke i agrotehničke melioracije. Neophodna je obnova kanalske mreže, povećanje njene protočnosti i izgradnja postrojenja za prečišćavanje komunalnih i industrijskih otpadnih voda, duž čitavog toka Dunava, kao i opremanje odgovarajućim objektima i opremom stočarskih farmi, uz poštovanje odredbi o zaštiti voda i uslova korišćenja i kvaliteta vode za navodnjavanje iz Zakona o vodama. Definišu se sledeći rejoni poljoprivredne proizvodnje, sa dominantno zastupljenim proizvodnim sektorima:
A. Područje visokointenzivne poljoprivrede i integrisane ekonomije
Rejon intenzivne ratarsko-govedarske proizvodnje obuhvata dve odvojene prostorne celine: teritoriju grada Sombora i opštine Apatin, na severu Bačke i severni i centralni deo grada Zrenjanina u Srednjebanatskoj oblasti. Rejon poseduje odlične prirodno-resursne uslove za proizvodnju stočne hrane i uzgoj mlečnih krava i prerađivačke kapacitete za preradu mleka i proizvodnju mlečnih proizvoda.
Rejon intenzivne ratarsko-povrtarske proizvodnje i mešovitog stočarstva, od Apatina do obronaka Fruške gore, u opštini Bačka Palanka, i većim delom opština Titel, Kovin i Bela Crkva. Dominantna proizvodnja na ovom području jeste i ostaće ratarska proizvodnja: soje, kukuruza, pšenice, šećerne repe i suncokreta. Plodno zemljište, gusta mreža melioracionih kanala, kao i blizina prerađivačkih kapaciteta (Bački Maglić, Selenča-Bač, Bačka Palanka) i tržišta Novog Sada stvaraju uslove jačanje proizvodnje povrća i lekovitog i aromatičnog bilja. Određeni broj krupnih privrednih društava poseduje farme goveda, svinja, ovaca i živine, koje uspešno posluju i nosioci su razvoja poljoprivrede ovog dela Vojvodine. Među porodičnim gazdinstvima je mali broj krupnih tržišno orijentisanih uzgajivača stoke, što treba korigovati podrškom ukrupnjavanju gazdinstava i investiranju u opremu i mehanizaciju.
Rejon povrtarsko-voćarsko-vinogradarske proizvodnje i pašnjačkog stočarstva rezervisan je za posebne prirodne pogodnosti fruškogorskog i belocrkvanskog vinogorja, Deliblatske peščare, voćnjake i pašnjake Deliblatske peščare, Titelskog brega i, u manjem obimu, područja Starog Begeja-Carske bare. Oblast Bačke Palanke, Beočina, Inđije i Bele Crkve (istočni deo opštine i delta Nere) raspolaže velikim mogućnostima za proizvodnju ranog povrća i integralnu proizvodnju kontinentalnog voća. Zastupljeno je i pašnjačko stočarstvo – ovčarstvo (Titelski breg i okolina) i uzgoj goveda i ovaca kontrolisanom ispašom u sistemu organskog stočarstva, uključujući i autohtone rase, farmerski uzgoj divljači, pčelarstvo i sakupljanje lekovitog bilja i šumskih plodova (Deliblatska peščara). Van zaštićenih dobara moguće je podizati male pogone za preradu mesa i mleka tradicionalnim metodama, vezanog za zaštićena područja, sabirnih centara za med, lekovito bilje, pečurke i šumske plodove, pogona za konzerviranje pečuraka, sušenje voća i povrća, preradu i pakovanje čajeva i začinskog bilja. Ovaj rejon poznat je po nizu zaštićenih područja na Dunavu (vlažna ritsko-močvarna područja, peščara), bogatim lovištima (Karađorđevo, Dragićev hat i dr), i ribnjacima (Mostonga, Ečka i dr). Tradicionalna poljoprivreda u ekološki vrednim područjima je prirodno vezana za održivi turizam, koji je glavni kanal za plasman poljoprivrednih proizvoda, a gastronomska ponuda salaša i vinarija važan element turističke ponude.
B. Područje urbane i periurbane poljoprivrede
Rejon intra-urbane poljoprivrede rezerviše poljoprivredne enklave i bašte okućnica i vikendica, kao i nekorišćeno gradsko zemljište unutar gradskog jezgra gradova Novog Sada i Beograda. Radi se o malim posedima na kojima se ekstenzivno, rekreativno ili radi dopune prihoda, ekološki podobnim metodama uzgajaju rano povrće, začinsko bilje, jagode, ukrasno šiblje i cveće, pečurke i dr, za potrebe domaćinstva i malih pijaca u neposrednoj blizini. Gradska uprava ovakav vid proizvodnje treba da podrži, formiranjem i infrastrukturnim opremanjem javnih gradskih bašti, unutar kojih bi građani zakupljivali parcele, a imajući u vidu brojne pozitivne, prvenstveno ekološke i socijalne uticaje na kvalitet života gradskog stanovništva, posebno socijalno ugroženih i marginalnih grupa.
Rejon peri-urbane poljoprivrede metropolskog područja Beograd-Novi Sad, odnosno šireg, urbanog područja Podunavlja, sa dominantnom zastupljenošću:
intenzivne ratarsko-stočarske proizvodnje (periferni delovi grada Novog Sada i sam grad Novi Sad, opštine Stara Pazova, Palilula, Surčin, (delovi grada Beograda), Pančeva, Smedereva i Požarevca – dolina Velike Morave i Stig). Prioritetne aktivnosti na ovom području vezane su za obezbeđenje kvaliteta i zdravstvene bezbednosti hrane i zaštitu prirodnih resursa i životne sredine. Neophodno je zaštititi poljoprivredno zemljište od neplanskog zauzimanja u nepoljoprivredne svrhe, osigurati bezbedno odlaganje stajnjaka, obezbediti prečišćavanje otpadnih voda, dogradnju i čišćenje melioracionih kanala, nabavku zalivnih sistema i kontrolu plodnosti zemljišta i upotrebe hemijskih sredstava u proizvodnji, ubrzati restrukturiranje i modernizaciju kapaciteta primarne proizvodnje i prerade u privrednim društvima i na gazdinstvima, pomoći standardizaciju proizvodnje i ojačati udruženja proizvođača, zadruge i klastere;
voćarsko-vinogradarske proizvodnje (opštine Petrovaradin, Sremski Karlovci, Grocka i šumadijska zona gradova Smedereva i Požarevca). Uporedo sa obnovom i podizanjem novih voćnjaka i vinograda (fruškogorsko, gročansko, dubonsko, smederevsko i braničevsko vinogorje), sa odabranim voćnim i loznim sortimentima, usklađenim sa zahtevima tržišta, neophodno je jačati preduzetništvo na gazdinstvima (porodične vinarije, pogoni za preradu voća i proizvodnju rakija od voća i grožđa) i u udruženjima proizvođača (sabirni i doradni centri za otkup, skladištenje, hlađenje, kalibriranje i pakovanje voća i grožđa), a zajedno sa turističkim sektorom raditi na uključivanju područja u „Vinske puteve Podunavlja”;
ekstenzivne ratarske i voćarske proizvodnje i agrošumarstva na rekultivisanom zemljištu u Kostolačkom lignitskom basenu. Velike površine degradiranog poljoprivrednog zemljišta čekaju na tehničku i biološku rekultivaciju. Odgovarajuće stručne službe i planovi su obezbeđeni i funkcionišu pri ugljenokopima, a početni rezultati na poljima zasejanim industrijskim i krmnim biljem, voćnim i šumskim sadnicama i travnim zajednicama su zadovoljavajući. Brzina kojom će se planirani radovi odvijati u budućnosti zavisi od obezbeđenja potrebnih finansijskih sredstava, u čemu, pored ugljenokopa, koji su na privođenje degradiranog zemljišta nameni obavezani zakonom, manjim delom učestvuje i država budzetskom podrškom;
integralne/organske proizvodnje u ratarstvu, voćarstvu i vinogradarstvu i malih proizvodnih programa u poljoprivredi (pčelarstvo, male farme konja, divljači, ređih vrsta živine i sl.) u ekološki podobnim sredinama, sa potencijalima za razvoj ruralnog turizma (Petrovaradin, Sremski Karlovci, Grocka, Smederevo i Požarevac). Pored proizvodnje svežih proizvoda za masovno tržište i prerađivačku industriju, višu kupovnu moć potrošača u metropolskom području, koja omogućava plasman proizvoda višeg nivoa kvaliteta, treba iskoristiti za jačanje proizvodnje organskih i drugih proizvoda za tržišne niše iz tzv. malih proizvodnih programa na porodičnim gazdinstvima i to kombinovati sa turizmom zasnovanim na prirodi u ekološkim oazama u periurbanom području. Time urbana poljoprivreda dobija na multifunkcionalnosti, štiti i unapređuje životnu sredinu i podiže kvalitet života u gradovima.
V. Planinsko područje sa ekonomijom baziranom na prirodnim resursima
Rejon poljoprivrede usmerene zaštiti biodiverziteta obuhvata zaštićeno brdsko-planinsko područje unutar II i III zone zaštite NP „Đerdap” (delovi opština Golubac, Majdanpek i Kladovo). Uz poštovanje propisanih uslova zaštite, poljoprivredne aktivnosti na području NP „Đerdap” usmerene su ka zaštiti livadsko-pašnjačkih ekosistema i razvoju pašnjačkog stočarstva, integralne/organske proizvodnje voća i, mestimično, retkih vrsta žita (raž, proso, heljda i sl), razvoju pčelarstva i ishrane lovne divljači. Livade i pašnjaci održavaju se kontrolisanom ispašom, u skladu sa biokapacitetom prostora, koji se mora egzaktno utvrditi nakon ispitivanja biocenoloških karakteristika vegetacije i stepena ugroženosti terena erozijom. Visokokvalitetne, organski proizvedene stočarske proizvode, voće, med, ribu i divljač potrebno je ekonomski valorizovati vezivanjem porekla za teritoriju NP i plasmanom u turističkim kapacitetima.
Vinogradarsko-ratarsko-stočarski rejon obuhvata, sa istočne i jugoistočne strane područja Prostornog plana plodnu ključku i negotinsku ravnicu, a sa zapadne opštinu Veliko Gradište i niže terene opštine Golubac. Rejon je poznat po izuzetnim mikroklimatskim, pedološkim i konfiguracijskim uslovima za proizvodnju grožđa i vina. Zahvata ključko, brzopalanačko, mihajlovačko, negotinsko i rajačko vinogorje i manje površine vinograda na području Golupca i Velikog Gradišta, koje gravitiraju braničevskom vinogorju. Bolje iskorišćavanje lokalnih potencijala za razvoj vinogradarstva zaslužuje posebnu podršku i sa stanovišta obogaćivanja asortimana turističke ponude NP „Đerdap”. Prilagođavanje proizvodnje zahtevima tržišta je uslovljeno osavremenjavanjem sortimenta gajene vinove loze i unapređenjem tehničko-tehnoloških uslova proizvodnje i prerade grožđa. Na području Velikog Gradišta, Ključa i Negotinske nizije razvijena je i ratarska i povrtarska proizvodnja. Ovaj rejon je, uz poštovanje ekoloških standarda, pogodan i za stajski uzgoj stoke.
Voćarsko-stočarski pašnjački rejon obuhvata severni obod opština Negotin i Kladovo i brdsko-planinske delove opština Golubac i Majdanpek, van teritorije NP „Đerdap”. U brežuljkastom delu opštine Veliko Gradište zastupljena je voćarska proizvodnja. Livade i pašnjaci severnog oboda opštine Negotin i Kladovo pružaju odlične uslove za pašnjački uzgoj goveda i ovaca i za proizvodnju visoko kvalitetnog ovčijeg i goveđeg mesa, mleka i prerađevina poznatog geografskog porekla. Stočarska proizvodnja u centralnim delovima oblasti više je okrenuta ovčarstvu. Brdski tereni opština Golubac i Majdanpek, kao i brežuljci Velikog Gradišta i Negotina pogodni su za razvoj integralne voćarske proizvodnje, u čijoj strukturi se mogu naći i autohtone sorte, mestimično i jagodičasto voće. Gajenje lekovitog bilja i pčelarska proizvodnja, takođe imaju dobre potencijale, a velike površine pod šumama bogate su samoniklim lekovitim biljem i šumskim plodovima.
Koncepcijsko-institucionalna polazišta i proizvodna rejonizacija predstavljaju osnovu za razradu i primenu prostorno diferenciranih mera podrške razvoju poljoprivrede i održivom korišćenju poljoprivrednog zemljišta područja Prostornog plana, u skladu sa heterogenim resursnim, strukturnim, tehničko-tehnološkim i socioekonomskim obeležjima specifičnih proizvodnih rejona. U tim okvirima prioritetna je podrška sledećim aktivnostima:
A. Područje visokointenzivne poljoprivrede i integrisane ekonomije
ulaganjima u proširenje poseda, sisteme za navodnjavanje, savremene stočarske farme i razvoju stočarstva, prvenstveno mlečnog govedarstva, nabavci opreme za čuvanje i hlađenje mleka i izgradnji objekata i nabavci opreme za skladištenje stajnjaka, u sprezi sa razvojem eko i etno- turizma na salašima (rejon Gornjeg Podunavlja i Srednjeg Banata);
razvoju organske proizvodnje povrća i voća i proizvodnje lekovitog i aromatičnog bilja (Bač i Bački Petrovac); izgradnji sistema za navodnjavanje, staklenika i plastenika za proizvodnju ranog povrća, podizanju zasada kontinentalnog i jagodičastog voća i vinove loze, obnovi vinskih podruma i njihovom uključivanju u „Vinske puteve Podunavlja” i razvoju turizma zasnovanog na prirodi (rejon Fruške gore, belocrkvanskog i vinogorja Deliblatske peščare);
razvoju pašnjačkog stočarstva, uzgoju autohtonih rasa stoke i divljači, razvoju pčelarstva i ribarstva, izgradnji pogona za sakupljanje, doradu, pakovanje i plasman lekovitog bilja i šumskih plodova, meda i ribe, uspostavljanju organske proizvodnje i sertifikaciji, regionalnom brendiranju, promociji i plasmanu organskih proizvoda, uz opremanje turističkih kapaciteta na gazdinstvima i u etno-selima (rejon SRP „Stari Begej – Carska bara” i „Deliblatska peščara”).
B. Područje urbane (intra-urbane i peri- urbane) poljoprivrede
zaštiti i rekultivaciji degradiranog poljoprivrednog zemljišta, rehabilitaciji sistema za odvodnjavanje, osposobljavanju i izgradnji sistema za navodnjavanje i prečišćavanje otpadnih voda, odnosno obezbeđenja kvalitetne vode za navodnjavanje iz vodotoka;
implementaciji i sertifikaciji sistema bezbednosti i kvaliteta hrane (GLOBAL GAP, HACCP) i podizanju sabirnih centara za skladištenje, hlađenje, kalibriranje, pakovanje, promociju i plasman voća i povrća ka velikim trgovinskim lancima i izvoznicima;
jačanju proizvodnje za tržišne niše, integralnom i organskom metodom, i u okviru tzv. malih proizvodnih programa na porodičnim gazdinstvima, u kombinaciji sa razvojem turizma zasnovanim na prirodi, ugostiteljstvu i „wellness” programima u ekološkim oazama u periurbanom području.
V. Područje planinske oblasti, sa ekonomijom baziranom na prirodnim resursima
izradi privredno-ekoloških planova korišćenja i zaštite livada i pašnjaka, u prvom redu, u granicama NP „Đerdap”; obnovi pašnjačkog stočarstva i otvaranju mini-klanice za jagnjad, mini-mlekare za preradu ovčijeg i kozijeg mleka;
revitalizaciji Negotinskog vinogorja (nastavak projekta „Krajinski vinogradi”, „Krajina vino” a.d, podizanje 1.000 ha plantažnog vinograda, sa savremenim sistemom za navodnjavanje), obnovi i podizanju dugogodišnjih zasada u voćarstvu i otvaranju pogona za preradu voća, mini-sušara i pakirnica za voće, med, lekovito bilje i šumske plodove;
jačanju komplementarnosti između poljoprivrede i turizma, preduzimanjem aktivnosti na privođenju nameni seoskih domaćinstava za potrebe i smeštaj turista, edukacijom stanovništva o mogućnostima valorizacije poljoprivrednih proizvoda putem razvoja održivog ruralnog turizma i animiranjem stanovništva na radu u inostranstvu za povratak na imanja i ulaganja u oživljavanje lokalne privrede.
Na celom području Prostornog plana prioritetna je podrška: mlađim poljoprivrednicima u preuzimanju i vođenju gazdinstva i proširenju poseda; razvoju i implementaciji novih znanja i veština poljoprivrednika, obezbeđenjem većeg prisustva stručno savetodavne službe i naučno-istraživače organizacije (u daljem tekstu: NIO) na gazdinstvima i u asocijacijama proizvođača; formiranju i jačanju udruženja proizvođača i klastera, podizanju kapaciteta za doradu, preradu, skladištenje i transport, uvođenje savremenih standarda i sistema kontrole kvaliteta, unapređenje marketinga i zaštitu geografskog porekla proizvoda.
3.3.3. Razvoj šumarstva i lovstva
Uređenje i korišćenje šuma i šumskog zemljišta u koridoru vodnog puta i zoni njegovog neposrednog uticaja sprovodiće se trajnim korišćenjem šuma na principima održivog razvoja.
Unapređenje i uređenje šuma predviđeno je njihovim obnavljanjem prirodnim putem, indirektnom konverzijom izdanačkih šuma u visoke, melioracijom degradiranih šuma u visokoproduktivne sastojine, direktnom konverzijom izdanačkih i nekvalitetnih šuma u kvalitetnije, podržavanjem prirodnog obnavljanja, povećanjem površina pod šumom u skladu sa globalnom rejonizacijom i kategorizacijom prostora i dr.
U ostvarivanju planiranog unapređenja stanja postojećih šuma i povećanja površina pod šumama primenjivaće se sledeće mere:
gazdovanje šumama – racionalno korišćenje ukupnih proizvodnih potencijala šuma; povećanje ukupne obraslosti i popunjavanje nedovoljno obraslih površina; nega postojećih sastojina i intenziviranje šumsko-uzgojnih radova; organizovanje čuvanja šume i forsiranje mera preventivne zaštite kako se ne bi narušila biološka i ekološka stabilnost šuma; praćenje eventualnih pojava sušenja šuma i biljnih bolesti i blagovremeno obaveštavanje specijalističke službe koja će postaviti dijagnozu i propisati adekvatne mere suzbijanja; zabrana pašarenja na površinama gde je proces obnavljanja u toku i u šumskim kulturama (prema planu gajenja šuma); zaštita podmlatka od divljači (posebno je važna u degradiranim sastojinama); dovođenje u red sečišta, kontrolisano korišćenje šumskih plodova i lekovitog bilja; i dr; i
upravljanje šumama – uspostavljanje jedinstvenog i jednakog statusa svih šuma bez obzira na vlasništvo; obezbeđenje uslova i sredstava za unapređivanje stanja i funkcija šume od strane vlasnika ili korisnika šuma i šumskog zemljišta; kompenzacijama vlasnicima šuma od strane države ili korisnika za štete usled ograničenja u korišćenju šuma i šumskih područja; i dr.
Održivo lovno gazdovanje populacijama divljači u području zone neposrednog uticaja koridora vodnog puta odvijaće se na način i u obimu koji ne vodi ka dugoročnom smanjenju brojnosti, genetičke raznovrsnosti i areala njihovih populacija. Za održivo gazdovanje lovnim područjima neophodno je obezbediti značajno povećanje brojnosti populacije sitne i pernate divljači (zec, fazan, poljska jarebica, divlja patka) i krupne divljači (gorski jelen, osim u Braničevu, divlja svinja, srna i na krševitim delovima Đerdapa divokoza) u skladu s bonitetom staništa; poboljšanje strukture (polne i starosne) populacije krupne divljači (gorskog jelena, divlje svinje, srne kao i divokoze na Štrbačkom koritu) i kvaliteta trofeja, očuvanje retkih i ugroženih vrsta lovne divljači i ostale faune. Zaštita divljači će se obezbediti preduzimanjem mera kojima se obezbeđuju uslovi za opstanak i razvoj populacije određene vrste divljači, kao i za njenu zaštitu od protivzakonitog korišćenja.
Osnovni prioriteti u gazdovanju šumama su: unapređivanje stanja šuma na području Prostornog plana u skladu sa funkcionalnim optimumima utvrđenim u odnosu na polifunkcionalni aspekt korišćenja šumskih ekosistema; uvećanje stepena šumovitosti pošumljavanjem delova obuhvaćenog područja; šumska rekultivacija i melioracija jalovišta i odlagališta površinskih kopova Kostolačkog lignitskog basena i preduzimanje mera za zaštitu šuma. Mere za zaštitu šuma obuhvataju: snimanje, praćenje pojave sušenja po stepenu, intenzitetu i pravcu i preduzimanje mera sanacije; mere protivpožarne zaštite; monitoring štetočina entomološkog i fitopatološkog porekla da bi se utvrdila prognoza napada i pravovremeno planirale i organizovale odgovarajuće zaštitne mere.
Prioriteti održivog gazdovanja lovnim područjima su: značajno povećanje brojnosti, polne i starosne strukture populacija sitne, pernate i krupne divljači u skladu s bonitetom staništa; intenzivnija kontrola brojnosti i očuvanje retkih i ugroženih vrsta lovne divljači.
3.3.4. Razvoj turizma
Dunav predstavlja jedan od primarnih turističkih prostora Republike Srbije koji integriše tri turistička klastera (Vojvodinu, Beograd i Jugoistočnu Srbiju), odnosno povezuje više destinacije sa različitim učešćem celogodišnje turističke ponude. Dunav je najznačajniji turistički vodni pravac koji je potrebno urediti i opremiti za plovidbu i nautički turizam i na kom je potrebno ustanoviti tematske puteve/ture kao što su: nautički put, putevi kulture, vinski put, rimski limes, ritovi Podunavlja, ade i sprudovi Dunava, gradovi i palanke na Dunavu, narodi/život i običaji na Dunavu.
Sa aspekta turističkog razvoja, na području Prostornog plana moguće je opredeliti tri specifične prostorne celine koje se međusobno prožimaju i diferenciraju prema sledećim dominantnim karakteristikama:
Gornje Podunavlje, kao pretežno ekološka zona (na sektoru Bezdan – Novi Sad – Beška), gde će se razvoj primarno zasnivati na turističkoj valorizaciji biodiverziteta. Ova zona predstavlja očuvano autentično Podunavlje, bogato ritskim zonama, rukavcima, kanalima i akvatorijumima značajnih površina, u kojoj će se razvijati sledeći međunarodno konkurentni turistički proizvodi: kompleks nautike i brodskog turinga (odnosno svih vidova rekrativne plovidbe, kruzinga na vodnom putu i linijske plovidbe, kao i noviji trendovi u nautičkom turizmu – bajking (kombinacija krstarenja i kratkih rekreativnih biciklističkih tura), bardzing (korišćenje adaptiranih teretnih brodova koji mogu da pristaju na sva pristaništa u Republici Srbiji i sl), specijalni interesi (biciklizam, jahanje, čun-safari, lov, ribolov, foto safari i druge slične aktivnosti u ambijentu starih ritskih šuma i trstika, staništa carskog jelena, srna, divljih svinja, divljih mački, najbrojnijih vrsta ptica i izobilja rečne ribe), ruralni turizam priobalnih sela i salaša sa svojom multietničkom ponudom, zdravstveni (Spa, Wellness) turizam (npr. u Junaković Banji nedaleko od Apatina, gde se nalazi marina i terminal za putničke brodove), gradski turizam u neposrednom okruženju (Apatinu, Somboru, Novom Sadu) i događaji (festival EXIT), poslovni + MICE proizvodi, kao i planine i jezera (deo NP Fruška gora). U ovom sektoru udarnu tačku, na ulazu Dunava iz Mađarske u Republiku Srbiju, predstavlja zona koju čine – zimovnik Baračka sa mogućim sidrištem i marinom, ulaz u Veliki i Mali kanal HS DTD, most preko Dunava – veza Bezdana i Batine u Republici Hrvatskoj, i izuzetno arhitektonsko zdanje muzeja Batinske bitke, koje bi moglo prihvatiti i funkciju prioritetnog vizitorskog centra (centra dobrodošlice) Dunava na ovom ulazu u Republiku Srbiju. Ritske zone Karapandze, Monoštorskog i Apatinskog rita predstavljaju organizovana lovišta sa reprezentativnim lovačkim kućama. Razvoj turizma u ovom sektoru trebalo bi sprovoditi u sprezi sa Republikom Hrvatskom i Mađarskom (ritskim zonama susednog Kopačkog rita i NP „Dunav-Drava”). Ovom sektoru pripadaju i sledeći kompleksi: Karađorđevo, koje bi povezivanjem sa nautičkim putevima Dunava značajno dopunilo turističku ponudu; Bačka Palanka, sa planiranom marinom i rezervatom Tikvara; ritska zona Koviljskog rita (nizvodno od Novog Sada do mosta Beška); kontaktna zona NP Fruška gora (koja desnom obalom prati Dunav od Iloka – Bačke Palanke do Čortanovca i Beške).
Srednje Podunavlje, kao pretežno urbano-industrijska zona (na sektoru Beška – Beograd – Golubac), koja će razvoj zasnivati i na turizmu u okviru „Dunavske rivijere Srbije” (koja se duž vodnog puta proteže u dužini od oko 220 km ). Saobraćaj na vodi i u priobalju (vodni i autobuski) mogao bi doprineti da ovaj sektor Dunava postane atraktivan za veće gradove i naselja (posebno aktiviranjem redovne lokalne i reonske plovidbe koja može dobiti status „male bele flote”). Zonu Srednjeg Podunavlja u turističkom smislu obeležavaju: (1) na desnoj obali Dunava vikend-turistička naselja na atraktivnim lokacijama koja se prožimaju sa ruralnim naseljima od Čortanovca do Golupca, u okviru kojih je i „Srebrno jezero”, sa atraktivnom ponudom u neposrednom okruženju Dunava (Ljubičevo i dr); (2) na levoj obali Dunava, osim Titela i Pančeva, seoska naselja sa ruralnim i ekološkim atraktivnim zonama kao što su: Koviljski rit, Krčedinska ada, ušće Tise sa forlandima prema Dunavu i vezom za najveći ribnjak Evrope Belo Blato/Ečka i strogi prirodni rezervat Carska bara i Stari Begej, kanalska veza Dunava i Tamiša sa hidročvorom Karaš – Opovo (preko Čente), Kovačica i ribnjak „Mika Alas”- Veliko blato, Ada Čaplja sa Jojkića Dunavcem (u zoni Beograda), ušće Tamiša kod Pančeva, Ivanovački Dunavac, Crna Bara kod Kovina i Labudovo okno sa Deliblatskom peščarom u zaleđu, Dunavska Venecija kod Bele Crkve sa spojem HS DTD i Dunava i ušćem Nere i sa rekonstrukcijom stare železničke pruge (Vršac – Bela Crkva – Nera – Bazjaš u Rumuniji) za turističku namenu; kao i (3) brojne ade (autentični ekološki prostori sa mnoštvom plaža i sprudova, koji nude izuzetne uslove za rekreaciju – kao što su ada Čibuklija, Stojkova ada i dr), mali rekreativni vodni putevi, kao i biciklističke staze duž obe obale Dunava.
Donje Podunavlje, kao pretežno istorijsko-ekološka zona (na sektoru Golubac – ušće Timoka), koja će razvoj zasnivati na turizmu oslonjenom na brojne kulturno-istorijske i prirodne vrednosti. Zonu Donjeg Podunavlja u turističkom smislu obeležavaju: (1) Đerdapska klisura sa NP „Đerdap”; (2) hidroenergetski i plovidbeni sistemi „Đerdap 1” i „Đerdap 2”; (3) brojni arheološki lokaliteti – Lepenski Vir, ostaci Rimskog limesa, Trajanova tabla, Trajanov most, tvrđava Dijana, vizantijsko-srpski utvrđeni gradovi Ram, Golubac i dr; (4) jezerski ambijent Đerdapskog jezera koji pruža punu sigurnost plovidbe svim nautičkim vodnim jedinicama i predstavlja najatraktivniju nautičko-rekreativnu zonu Dunava; i (5) mogućnost povezivanja sa atraktivnom ponudom u neposrednom okruženju Dunava (kao što su pimnice u Negotinskoj krajini, manastiri i pećine u Homolju, Put rimskih careva od Limesa preko Gamzigrada do Niša i dr). Razvoj turizma u ovoj zoni trebalo bi sprovoditi u sprezi sa Rumunijom (PP „Portile de Fier” na rumunskoj strani).
Razvoj turizma na vodnom putu Dunava zahteva i formiranje i uređenje rekreativnih – malih vodnih puteva (sa obe strane međunarodnog plovnog puta) odnosno nautičkog puta Dunavom kroz Republiku Srbiju. Osnovni kriterijumi za izbor lokacija nautičke infrastrukture, koji su vezani za faze razvoja turizma, su:
kriterijumi za I fazu: vreme putovanja; oslonac na infrastrukturu urbanih sredina i oslonac na nadležne službe za plovidbu; distance u funkciji vremena putovanja srednje brzih, najbrojnijih nautičkih jedinica (20-30 km/h); vreme putovanja u funkciji karakteristika vodnog puta – brzine i tipa vodotoka (rečni, jezerski) i hidrološkog režima u funkciji godišnjeg doba (velike, normalne i male vode); urbane aglomeracije kao pretpostavka infrastrukturne opremljenosti, organizovanih postojećih službi od interesa za nautičare i već uhodane turističke ponude; sadržajne turističke ponude u okruženju (ritovi, ade, sprudovi, lovišta, ribolovne zone, salaši, čarde, zimovnici, marine, kulturno-istorijske znamenitosti, tradicionalne manifestacije, gradovi – kultura, zabava, trgovina, istorija);
kriterijumi za II fazu: atraktivnosti turističke ponude priobalja i akvatorija, koji se mogu definisati kroz namenske „pakete” i to: kulturološko-istorijski (od praistorije do današnjih dana), ekološko-istraživački (od foto-safarija do istraživačkih stanica), sportsko-rekreativni (od takmičenja do zabavnih manifestacija), etno-gastronomski (od tradicionalnih manifestacija do berbi i vinskih tura), lovno-ribolovni (od visoke trofejne divljači do pataka i sportskog ribolova sa takmičenjima); i
kriterijumi za III fazu: putem anketa posetilaca utvrđivaće se motivisanost potencijalne klijentele, što će direktno uticati na osmišljavanje i razvoj konkretne ponude na brojnim lokalitetima. Sa aspekta motivisanosti mogu se izdvojiti dva opredeljenja nautičara: prvo – tranzit kroz naše vode Dunava u kretanju ka nekim daljim destinacijama, kao što je Delta Dunava ili prolaz ka Crnom moru, Kijevu i Severno-evropskom nautičkom putu; drugo – ciljni dolasci u naše vode Dunavom, radi obilaska Đerdapske klisure kao primarnog dunavskog fenomena, posete zaštićenim prirodnim dobrima, ritovima ili kulturnom nasleđu kao što su Lepenski Vir, Vinča, Vinimaciju i dr.
Sa aspekta značaja za razvoj nautičkog turizma i nautičke infrastrukture utvrđuje se sledeća diferencijacija naselja i lokaliteta u priobalju Dunava:
tranzitni punktovi, koji predstavljaju prihvatne objekte nautičkog turizma oslonjene na infrastrukturu priobalnih gradova u funkciji međudistanci/vremena putovanja (zadržavanje jedna noć/dan); osnovne funkcije su: bezbedno prenoćište, kompletno snabdevanje, kompletne informacije i kompletan servis;
tranzitno-ciljni punktovi, koji predstavljaju velike gradske centre u priobalju sa prihvatnim objektima nautičkog turizma; pored dostupnosti osnovnih funkcija, nautičari žele da upoznaju grad, narod, kulturu i običaje (zadržavanje 2-4 dana), kao i kulturno-istorijske spomenike u priobalju (zadržavanje nekoliko sati do jadan dan);
ciljne safari zone, koje predstavljaju područja specijalnih interesovanja koje mogu biti cilj putovanja (zadržavanje više dana): ritovi kao poslednje oaze autentičnog Podunavlja sa ekskluzivnom ekološkom turističkom ponudom (pored dostupnosti osnovnih funkcija neophodne su i posebne službe iznajmljivanja čunova, terenskih i putničkih vozila, bicikala, motocikala, jahaćih konja, zaprega, ribolovne i lovačke opreme; zadržavanje do 15 dana); ade i sprudovi kao mesta dnevnih i višednevnih vezova na reci bez osnovnih funkcija i dr.
Kriterijumi za izbor prioritetnih turističkih lokacija na Dunavu su: pogranične lokacije; mesta ukrštanja Koridora VII i Koridora X; blizina glavnog grada Republike Srbije i Autonomne pokrajine Vojvodine; ušće većih pritoka Dunava; ulazi u HS DTD; prevodnice na Dunavu.
Na osnovu prethodno utvrđenih kriterijuma, Prostornim planom definisana su najatraktivnija naselja i lokacije nautičko-turističkih punktova u koridoru vodnog puta i zoni njegovog uticaja, i to:
11 najznačajnijih lokacija na Dunavu sa aspekta nautičkog turizma i to: Baračka i Apatin (ulaz Dunavom u Republiku Srbiju iz Mađarske i izlaz iz Republike Srbije, i veza Dunava sa mrežom kanala HS DTD i Somborom); Prahovo (izlaz Dunava iz Republike Srbije u Republike Bugarsku i ulaz iz Bugarske i ušće Timoka); Beška (tačka ukrštanja Dunava – Koridora VII i autoputa – Koridora H, mogućnost porinuća i izvlačenje nautičkih plovila iz Srednje i Severne Evrope); Novi Sad (pokrajinski centar i tačka ukrštanja Dunava sa mrežom kanala HS DTD); Beograd (glavni grad Republike Srbije, tačka ukrštanja Dunava i Save, Aerodrom, RENT-a Boat i dr.); Pančevo (ušće Tamiša); Smederevo (Dubravica, tačka ukrštanja Dunava i Morave); Stara Palanka (r km 1.080, veza kanala HS DTD na Dunavu – Karaš, kontakt sa Nerom i rumunskom granicom); HE „Đerdap 1” (prevodnica); i HE „Đerdap 2” (prevodnica);
kompleksi gradova – reprezenata naroda, kulture i istorije, i to: Novi Sad – Petrovaradin – Sremski Karlovci, Beograd – Zemun – Pančevo i Smederevo – Veliko Gradište – Golubac;
19 gradova i drugih naselja u neposrednoj priobalnoj zoni Dunava kao nautičko-turističkih punktova, i to: Apatin, Bačka Palanka, Novi Sad, Petrovaradin, Sremski Karlovci, Titel, Zemun, Beograd, Pančevo, Kovin, Grocka, Smederevo, Kostolac, Veliko Gradište, Golubac, Donji Milanovac, Kladovo, Brza Palanka i Prahovo;
11 naselja gradskog karaktera u neposrednoj priobalnoj zoni Dunava kao potencijalnih nautičko-turističkih punktova i to: Čerević, Beočin, Sremska Kamenica, Stari Slankamen, Batajnica, Dubravica, Dobra, Tekija, Korbovo, Mihajlovac i Radujevac; i
44 seoska naselja u neposrednoj priobalnoj zoni Dunava kao potencijalnih nautičko-turističkih punktova, i to: Bogojevo, Živa, Bačko Novo Selo, Čelarevo, Begeč, Futog, Susek, Kovilj, Gardinovci, Čortanovci, Krčedin, Surduk, Belegiš, Stari Banovci, Novi Banovci, Čenta, Veliko Selo, Vinča, Ritopek, Brestovik, Ivanovo, Stara Palanka, Ram, Zatonje, Kiseljevo, Vinci, Usije, Brnjica, Boljetin, Mosna, Golubinje, Sip, Davidovac, Kostol, Velika Vrbica, Rtkovo, Vajuga, Milutinovac, Velesnica, Grabovica, Kupuzište, Slatina, Mala Kamenica i Kusjak.
Prostornim planom se sugeriše uvažavanje stečenih obaveza u donetim planovima lokalnih samouprava, posebno onih stečenih obaveza koje predstavljaju prateće sadržaje vodnog puta E80 – Dunav, kao i sa njima povezan planirani razvoj turizma, sporta i rekreacije.
3.3.5. Razvoj rudarstva
Plansko opredeljenje jeste održivo korišćenje energetskih mineralnih sirovina na području Prostornog plana, koje će se usklađivati sa opštom koncepcijom korišćenja mineralnih resursa Republike Srbije. Održivo korišćenje mineralnih sirovina zasnivaće se na: stvaranju uslova za znatno intenzivnije i kompleksnije korišćenje istraženog i bilansiranog mineralnog bogatstva; intenziviranju geoloških istraživanja u utvrđenim perspektivnim područjima; principu minimiziranja tehnogenog otpada i njegove transformacije u tehnogenu sirovinu koja se koristi u odgovarajućem proizvodnom procesu; saniranju degradirane (zagađene, devastirane) površine oko postojećih rudarskih objekata (odlagališta iz rudarskih radova, flotacija, i dr) i razvoju projekata koji minimalno ugrožavaju životnu sredinu, primenom tzv. „zelenog inženjerstva” i „tehnologije bez ili sa minimumom otpadaka”; stimulisanju rudarstva malih kapaciteta, odnosno optimalnog korišćenja malih ležišta, što je posebno interesantno kod zlata i kvalitetnijeg građevinsko=tehničkog kamena; strategiji i dugoročnim planovima obrazovanja potrebnih kadrova za geološka istraživanja, rudarstvo i druge relevantne struke, imajući u vidu i lokalne obrazovne institucije i strukture; dugoročnoj strategiji davanja istražnih prava i, prvenstveno, koncesija za istraživanje i eksploataciju mineralnih sirovina, polazeći od republičkih i lokalnih interesa i uslova zaštite životne sredine.
4. ODNOS PREMA DRUGIM TEHNIČKIM SISTEMIMA
4.1. Saobraćaj
Planirani razvoj putne infrastrukture obuhvata:
kompletiranje obilaznica oko Beograda – sektori: Batajnica – Dobanovci, Orlovača – Bubanj Potok i Bubanj Potok – Vinča – Pančevo (sa izgradnjom putno-železničkog mosta preko Dunava);
realizacija severne obilaznice oko Beograda – tranzitna veza koja spaja državne puteve A1 (DP I br. 22) i IB 10 (DP I br. 1.9) sa planiranim mostom preko Dunava između Zemuna i Borče;
izgradnju novog „Žeželjevog” drumsko-železničkog mosta u Novom Sadu, približno na mestu privremenog drumsko-železničkog mosta;.
realizaciju Banatske magistrale – na potezu od granice sa Rumunijom, preko Pančeva do Kovina, najvećim delom na pravcu državnih puteva IB-13 (DP I br. 24.1) i IB 14 (DP I br. 24);
realizaciju „istočne magistrale” – na potezu od Kikinde (veza sa Rumunijom), preko Vršca ka Beloj Crkvi (veza sa Rumunijom – Kaluđerovo), trasom IB18 (DP I br. 7.1), i dalje ka Banatskoj/Staroj Palanci, odakle se potencijalno novim mostom preko Dunava (na potezu između Dubravice i Rama, približno u koridoru javnih puteva, prema prethodno važećoj kategorizaciji državnih puteva II reda br. 115.1 i br. 105, može uspostaviti veza sa državnim putevima IB 34 (DP I br. 25.1) do NP „Đerdap” i IB 14 (DP I br. 24) do Negotina i Timočke krajine;
realizaciju planirane deonice državnog puta (sa pešačko-biciklističkom stazom), spajanjem postojećih državnih puteva I i II reda i opštinskih puteva, od Šalinca do Rama (oko 36 km), čime bi se povezala naselja i dobio jedinstven koridor duž desne obale Dunava od Beograda do Negotina;
u perspektivi izgradnju koridora DP I reda, (autoputski koridor) Kladovo/HE „Đerdap 2”– Zaječar – Niš (državni put IB 35, tj. DP I br. 25); odnosno u prvoj fazi dogradnja i izgradnja postojećih deonica Kladovo – Negotin;
rehabilitaciju i rekonstrukciju i dovođenje na zakonom propisani nivo postojećih deonica mreže državnih puteva I i II reda i opštinskih puteva; i dr.
realizaciju puta DP IB 21 (M-21) Ruma – Novi Sad sa mostom preko Dunava (realizacija u toku).
Planirani razvoj železničke infrastrukture obuhvata:
realizaciju deonice magistralne pruge koja je deo Koridora X, a pruža se paralelno Koridoru VII na sektoru od Resnika ka Ralji;
realizaciju magistralne pruge Beograd – Pančevo – Vršac;
realizaciju regionalne pruge od Niša, preko Zaječara do Prahova;
realizaciju magistralne pruge koja je deo beogradskog železničkog čvora (u daljem tekstu: BŽČ) na sektoru od Belog Potoka, preko Vinče do Pančeva sa izgradnjom železničko-drumskog mosta preko Dunava;
rehabilitaciju i rekonstrukciju pojedinih deonica mreže magistralnih, regionalnih i lokalnih pruga;
razmatranje mogućnosti izgradnje železničkog mosta preko Dunava kod Kovina kojim bi se spojile železničke pruge na levoj i desnoj obali, kao i kolosečne veze između aerodroma „Nikola Tesla” u Beogradu i BŽČ-a (uz izradu odgovarajuće studijsko-tehničke dokumentacije).
U narednom periodu ulaganja će se usmeriti u prioritetne investicione programe, odnosno projekte od strateškog značaja i to za obezbeđenje tehničke baze za primenu tehnologije intermodalnog transporta izgradnjom i rekonstrukcijom slobodnih UIC-C profila tunela i mostova, i obezbeđenje tehničke baze za primenu tehnologije intermodalnog transporta izgradnjom intermodalnih terminala.
Planirani razvoj aerodroma obuhvata: proširenje i modernizaciju aerodroma „Nikola Tesla” u Beogradu (uz mogućnost da dobije i svojstva interkontinentalnog aerodroma ukoliko se pokaže opravdanim); i razvoj mreže regionalnih aerodroma sa lokacijama od značaja za neposredno okruženje područja Prostornog plana u: Batajnici, Kovinu i Čeneju, te uslovno u Boru i Vršcu.
Promocija i razvoj biciklističkog saobraćaja u koridoru „Eurovelo 6” predstavlja jedan od prioriteta (kroz sve podunavske zemlje od Severnog mora do Crnog mora), koji se na području Prostornog plana pruža kroz Bački Breg, Sombor, Bogojevo, Bačku Palanku, Novi Sad, Beograd, od Beograda prema Kovinu, potencijalno i prema Grockoj i Smederevu, i duž Dunava do Golupca, duž Đerdapske magistrale ka Negotinu i dalje ka Republici Bugarskoj sa alternativnim ulazima ka NP „Đerdap”, meandrima Dunava, arheološkim lokalitetima i dr. Prelazak biciklističkog saobraćaja u koridoru „Eurovelo 6” trebalo bi predvideti planiranim mostom na pravcu Stara Palanka – Ram. Pored ovog biciklističkog koridora, planirana je međunarodna biciklistička staza na pravcu Rumunija – Bela Crkva – Stara Palanka – veza sa „Eurovelo 6”.
Planirana izgradnja intermodalnih centara obuhvata:
formiranje logističke platforme Beograda: na prostoru gradova: Beograd (između više lokacija najpovoljnije mogućnosti za razvoj tzv. „suve luke” pruža prostor između stanice železničkog čvora „Beograd – Ranžirna” i puta Beograd – Obrenovac na Makiškom polju, kao i prostor između železničke stanice „Batajnica” i autoputske petlje „Batajnica” zbog blizine drumsko-železničkog i vodnog koridora), Smederevo i Pančevo preko tri intermodalna terminala i aerodroma „Nikola Tesla” (Koridor X i Koridor VII);
lokaciju Novog Sada, gde se može formirati terminal na kom će se ostvariti veza drumskog, vodnog i železničkog saobraćaja (Koridor X i Koridor VII); i
kompletiranje mreže intermodalnih centara izgradnjom malih terminala u mestima u kojima se nalaze korisnici koji generišu odgovarajuće tokove roba; terminali moraju biti locirani i projektovani u blizini ukrštanja važne transportne infrastrukture (drum-železnica-reka) uz fleksibilnost i mogućnost proširenja u skladu sa potrebama tržišta.
Planirani razvoj graničnih prelaza pratiće razvoj saobraćajne infrastrukture. Pored drumskih i železničkih graničnih prelaza (prikazanih u glavi I, pododeljak 3.1. ovog prostornog plana, pod 3.1.3. Ostali infrastrukturni sistemi), poseban značaj imaće rečni prelazi (Bezdan/Mohač ka Mađarskoj; Vajska/Vukovar ka Republici Hrvatskoj, Veliko Gradište/Belobreška, Golubac/Moldova Veke, Donji Milanovac/Svinjica, Tekija/Oršava, Kladovo/Turnu Severin, i Prahovo-Đerdap 2/Portile de Fier 2 ka Rumuniji), koji će se uređivati u sklopu pratećih sadržaja vodnog puta, uz razvoj novih funkcija (rečni feriboti, informativni turistički punktovi i dr).
Tabela III-5: Ukrštanje vodnog puta sa saobraćajnim infrastrukturnim sistemima
R.b
Stac.
r km
Objekat
Stanje
Opis objekta
1.
1.424,5
Most
postojeće
Drumski most „51. divizije” na DP IB-30 (br. 17.1)
2.
1.366,5
Most
postojeće
Drumski most „Bogojevo” na DP IB-31 (br. 3) i granični prelaz ka Republici Hrvatskoj
3.
1.366,3
Most
postojeće
Železnički most „Bogojevo” granični prelaz ka Republici Hrvatskoj
4.
1.297
Most
postojeće
Drumski most na nekadašnjem DP I reda br. 18.1, Bačka Palanka – Ilok (HRV) i granični prelaz ka Republici Hrvatskoj
5.
1.259,5
Most
planirano
Drumski most u produžetku Bulevara Evrope
6.
1.257,6
Most infra. koridor
postojeće
Drumski most „Most Slobode”
7.
1.255
Most infra. koridor
postojeće
Drumski most „Duga”
8.
1.254,2
Most infra. koridor
postojeće/
planirano
privremeni drumsko-železnički most, pruga Beograd – Novi Sad, gasovod RG-02-08 i planirani drumsko-železnički most – Novi Žeželjev most
9.
1.250
Most infra. koridor
planirano
Drumski most na planiranom DP IB-13 (br. 21)
10.
1.232,2
Most infra. koridor
postojeće
Drumski most DP IA-1 (br. 22) autoput E-75
11.
1.176
Most infra. koridor
postojeće
Drumski most Zemun – Borča, most „Mihajlo Pupin” na planiranoj severnoj tangenti (GUP Beograda).
12.
1.166,5
Most infra. koridor
postojeće
Most na DP IB-11 (br. 24.1) „Pančevački most”, pruga Beograd – Pančevo
13.
1.163
Most
planirano
Novi drumski most „Pančevački most”
14.
1.144
Most infra. koridor
planirano
Novi most na DP IA-1 (br. 1), autoput E-75, produktovod, optički kabl.
15.
1.143
Most infra. koridor
planirano
Železnička pruga u Koridoru H (Pančevo-Niš)
16.
1.112
Most infra. koridor
postojeće
Drumski most na DP IB-22 (br. 24), optički kabl
17.
–
Most infra. koridor
planirano
Novi most Stara Palanka-Ram*
18.
943
Brana i HE
postojeće
HE „Đerdap 1” i granični prelaz sa Rumunijom
* Do realizacije planiranog mosta moguće je uspostaviti trajektnu vezu (prema RPP APV).
Planira se modernizacija deset postojećih skelskih prelaza radi transportnog povezivanja susednih obala Dunava, a po potrebi i otvaranje novih skelskih prelaza u skladu sa Zakonom o plovidbi i lukama na unutrašnjim vodama.
Tabela III-6: Ukrštanje vodnog puta sa skelskim prelazima
R.br.
Stac.r km
Stanje
Opis objekta
1.334
planirano
Skelski prelaz Vajska – Vukovar (HRV)
1.277
postojeće
Skelski prelaz Begeč – Banoštor
1.269
postojeće
Skelski prelaz Futog – Beočin
1.226
postojeće
Skelski prelaz Krčedin – Ada
1.145
postojeće
Skelski prelaz Vinča – Marijino polje
1.141
postojeće
Skelski prelaz Ritopek – Ivanovo
1.120
postojeće
skelski prelaz Pločice – Jugovo
1.076,5
postojeće
Skelski prelaz Stara Palanka – Ram
1.060-1.050
postojeće
Skelski prelaz Veliko Gradište – Moldova Veke (ROU)
4.2. Energetska infrastruktura i obnovljivi izvori energije
Planira se nastavak razvoja energetske infrastrukture u TE-KO „Kostolac” snage 1.007 MW, (na bazi eksploatacije utvrđenih rezervi uglja na kopu „Drmno” 280 miliona t, uz novoprojektovani kapacitet od 12 miliona t godišnje, a po potrebi i preostalih rezervi lignita u ležištu „Ćirikovac” od 119 miliona t) za potrebe TE „Kostolac A” i TE „Kostolac B”. Ovim se stvaraju uslovi za izgradnju dodatnih 350 MW u TE „Kostolac B” (što je predviđeno na bazi sporazuma i kredita sa Vladom Narodne Republike Kine). Nastaviće se podvodna eksploatacija uglja u rudniku „Kovin”, a potencijalno i na drugim lokalitetima duž desne obale Dunava (Čerević, Banoštor i Sremska Kamenica). U slučaju eventualnog povećanja proizvodnje u rudniku uglja sa podvodnom eksploatacijom „Kovin”, zahtevaju se prethodna kompleksna istraživanja uticaja na životnu sredinu. Predviđeno je istraživanje mogućnosti eksploatacije krečnjaka na severnim padinama Fruške gore, u skladu sa zakonom, kao jedan od prioriteta i strateško razvojnih projekata prve etape sprovođenja RPP APV. Istražiće se mogućnosti aktiviranja nalazište gasa kod sela Ostrovo u blizini grada Kostolca, povoljnog za izgradnju podzemnog skladišta.
Razvoj prenosne mreže na području Prostornog plana pratiće rast potreba za električnom energijom. Osnove dugoročnog plana razvoja elektroprenosa u Republici Srbiji, sadržane su u „Studiji perspektivnog razvoja prenosne mreže Srbije do 2020. godine” i „Planu razvoja prenosnog sistema” koji izrađuje operator prenosnog sistema (JP „EMS”) za nastupajući desetogodišnji period. Najveći deo investicija do 2014. godine bio je posvećen rehabilitaciji i unapređenju prenosnog sistema, izgradnji novih vodova 400 kV, 220 kV i 110 kV, izgradnji novih interkonektivnih veza 400 kV sa susednim sistemima, izgradnji priključaka 110 kV za korisnike prenosnog sistema, izgradnji transformatorskih stanica 400 kV i 220 kV i zameni velikih transformatora snage 400 kV i 220 kV novim jedinicama.
Planirani prostorni razvoj energetske infrastrukture zasniva se na:
izgradnji DV 110 kV TS Bela Crkva – TS Veliko Gradište, čime se obezbeđuje dvostrano napajanje TS 110/35 kV Veliko Gradište, koja se sada napaja jednostrano dalekovodom TE Kostolac A – TS Veliko Gradište, na desnoj obali Dunava i napajanje TS Bela Crkva, na levoj obali Dunava, odnosno podiže se nivo sigurnosti cele južnobanatske (vršačke) petlje 110 kV;
izgradnji DV 110 kV TS Kovin – TS Smederevo 4, čime se obezbeđuje sigurnost napajanja;
izgradnji DV 2×110 kV TS Novi Sad 6 – TETO Novi Sad;
izmeštanje dela postojećeg DV 110 kV broj 127/1 TS Novi Sad 3 – TS Novi Sad 1 na pravac prema budućoj TS Beočin, čime se uspostavlja veza DV 110 kV TS Novi Sad 3 – TS Beočin;
izgradnji DV 400 kV buduća TS Srem (kod Dobanovaca) – TS Pančevo 2, severnim obodom grada Beograda čime se dobija prsten DV 400 kV;
eventualnoj izgradnji novog DV 400 kV TS Pančevo 2 – TS Beograd 8;
izgradnji TS 110/20 kV „Pobeda”, „Kovilj”, „Sremski Karlovci”, „Bezdan”, „Veternik” sa priključnim DV 110 kV: DV 110 kV TE-TO „Novi Sad” – TS „Pobeda”; DV 110 kV TS „Pobeda” – TS „Sremski Karlovci”; DV 110 kV TS „Novi Sad 6” – TS „Petrovaradin (Pobeda)”; DV 110 kV TS „Novi Sad 6” – TS „Sremski Karlovci”; DV 110 kV do TS „Kovilj”; DV 110 kV do TS „Bezdan”; DV 110 kV do TS „Veternik”;
dogradnji postojećih objekata TS 400/220/110 kV „Smederevo 3 i izgradnji DV 400 kV za uvođenje u TS „Smederevo 3;
rekonstrukciji DV 400 kV „Beograd 8” – „Pančevo”, DV 220kV „Beograd 8” – HI Pančevo, DV 110 kV „Beograd 3” – „Kostolac” i TS 110/35kV „Požarevac”;
rekonstrukciji DV 110 kV „Kostolac – Smederevo 3”;
izgradnji novog kombinovanog gasno-parnog kotla za kombinovanu proizvodnju električne i toplotne energije u krugu postojeće TE-TO Novi Sad električne snage 480 MW i toplotne snage 300 MW;
postepenom gašenju 35 kV i 10 kV naponskog nivoa i prelazak na 20 kV i 0,4 kV naponski nivo, uz zadržavanje svih postojećih 35 kV i 10 kV objekata i vodova i njihovo prilagođavanje radu na 20 kV naponu;
izgradnji gasovoda „Južni tok” koji će se ukrštati sa koridorom vodnog puta na tri mesta (između: Smedereva i Kovina, oko p km 1.110, Besnog Foka i Surduka, oko p km 1.204 – krak za Republiku Srpsku, i Bačkog Novog Sela i Sotina, oko p km 1.318 – krak za Republiku Hrvatsku);
izgradnji gasovoda „Podzemno skladište gasa Itebej – Beograd Jug”, koji će se ukrštati sa koridorom vodnog puta;
GMRS „Planta” u blizini budućeg mosta na kraku autoputa od Bubanj Potoka ka Pančevu;
izgradnji gasovoda za povezivanje sa Republikom Hrvatskom paralelno sa postojećim naftovodom koji će se ukrštati sa koridorom vodnog puta;
izgradnji planiranog gasovoda za gasifikaciju opštine Titel sa GMRS „Titel”;
izgradnji planiranog gasovoda za gasifikaciju opštine Bač sa GMRS „Bač”;
izgradnji planiranog gasovoda za Beočin – koji će se ukrštati sa koridorom vodnog puta na području Futog – Beočin;
izgradnji planiranog gasovoda srednjeg pritiska po starom Pančevačkom mostu kod Beograda;
izgradnji razvodnog gasovoda Ostrovo – Smederevo (iz gasnog ležišta Ostrovo za potrebe „Železare Smederevo” d.o.o);
izgradnji razvodnog gasovoda Ostrovo – TE „Kostolac” za supstituciju mazuta i podršku vatre u TE „Kostolac”;
izgradnji magistralnog gasovoda za područje Istočne Srbiju (što je povezano sa realizacijom magistralnog gasovoda Sofija – Dimitrovgrad – Niš i transnacionalnog gasovoda „Južni tok”), na pravcu Niš – Knjaževac – Zaječar – Vražogrnac (koji se račva na dva magistralna kraka: Vražogrnac – Bor i Vražogrnac – Negotin – Prahovo; i od magistralnih ogranaka gasovoda, krak od Bora prema Majdanpeku odnosno Donjem Milanovcu i krak od Prahova prema Brzoj Palanci i Kladovu);
izgradnji sistema produktovoda Pančevo – Smederevo – Jagodina – Niš; Pančevo – Novi Sad; Pančevo – Beograd; Novi Sad – Sombor sa pratećim objektima: blok stanicama, terminalima sa pumpnim stanicama, nadzorno-upravljačkim i komunikacionim centrima, te određenim skladišnim prostorom u Pančevu, Smederevu, Jagodini, Nišu, Novom Sadu, Somboru i Beogradu;
izgradnji deonice planiranog Panevropskog naftovoda od Bele Crkve do Pančeva, zatim uz trasu postojećeg naftovoda DN-1 do granice sa Republikom Hrvatskom, na Dunavu kod Bačkog Novog sela;
izgradnji skladišnog prostora za sirovu naftu od 40.000 m3 u Novom Sad i 60.000 m3 u Pančevu;
potencijalnoj izgradnji TE-TO Kovin, na prostoru ugljenog basena Kovin, po prethodnom utvrđivanju prioriteta između eksploatacije i prerade uglja i zaštite izvorišta regionalnog sistema vodosnabdevanja;
potencijalnoj izgradnji HE „Novi Sad” kod Beočina predviđene snage oko 250 MW i prosečne godišnje proizvodnje od oko 1.000 GWh/god. Ekonomska, finansijska, tehnološka, ekološka opravdanost i socijalna prihvatljivost izgradnje hidroelektrane će zahtevati izradu složenih studija, usklađivanje sa zaštitom prirode i životne sredine i drugim interesima na lokaciji i susedstvu, kooperaciju sa pouzdanim partnerima iz inostranstva i poštovanje međunarodnih dokumenata koji obavezuju Republiku Srbiju u domenu održive energetike. Potrebno je inoviranje tehničke dokumentacije (Generalni projekat HE „Novi Sad” na Dunavu) rađene 80-tih godina prošlog veka kako bi se preispitala lokacija hidroelektrane i kote uspora, kao i tehnička rešenja zaštite priobalja;
potencijalnoj izgradnji RHE „Đerdap 3”;
mogućnosti izgradnje objekta za preradu sirove nafte i proizvodnju naftnih derivata u priobalju Dunava kod Smedereva, kao i izgradnje naftovoda i produktovoda (uz povećanje transporta nafte JP „Transnafte”); i
većem korišćenju OIE putem MHE, sunčeve i geotermalne energije, biomase i vetra.
Ukupni privredni i demografski razvoj Republike Srbije diktiraće potrebu za eventualnom izmenama i korekcijama trasa postojećih dalekovoda 110 kV, 220 kV i 400 kV na području vodnog puta, kao i moguće adaptacije i sanacije radi povećanja sigurnosti i bezbednosti rada postojeće mreže.
Tabela III-7: Ukrštanje vodnog puta sa energetskim infrastrukturnim sistemima
R.br.
Stac.
r km
Stanje
Opis objekta
Dalekovodi
1.422
planirano
DV 400 kV Sombor – Osijek (HRV)
1.411,5
postojeće
DV 110 kV, Apatin – Beli Manastir (HRV)
1.277
planirano
DV 400 kV, Sombor – Sremska Mitrovica
1.276,5
postojeće
DV 220 kV br. 209/2 (Sremska Mitrovica – Srbobran)
1.261
postojeće
DV 110 kV, br. 127/1 (Novi Sad 3 – Novi Sad 1)
i DV br. 1217 (Novi Sad 1- Novi Sad 7)
1.261
planirano
izmeštanje DV 110 kV broj 127/1 TS Novi Sad 3 – TS Novi Sad 1 na pravac prema budućoj TS Beočin
(veza DV 110 kV TS Novi Sad 3 – TS Beočin)
1.250
planirano
DV 2×110 kV TS Novi Sad 6 – TETO Novi Sad
1.226
postojeće
DV 400 kV br. 406/1 (Novi Sad 3 – RP Mladost) i
br. 450 (RP Mladost-Novi Sad 3),DV 220 kV br. 217/1
(Obrenovac – Novi Sad 3)
1.179
planirano
DV 400 kV TS Srem (kod Dobanovaca) – TS Pančevo 2
1.143,5
postojeće
DV 110 kV br. 141 (Beograd 3 – Pančevo 1), dalekovod 110 kV broj 131/2 Beograd 33 – Pančevo 1 i
br. 131/2 (Kaluđerica – Pančevo 1)
1143
postojeće
DV 400 kV br. 451 (Beograd 8 – Pančevo 2) i
DV 220 kV br. 253/2 (Pančevo2 – HIP 2)
1.143
planirano
DV 400 kV TS Pančevo 2 – TS Beograd 8
1.110
planirano
DV 110 kV TS Kovin – TS Smederevo 4
1.090
postojeće
DV 400 kV br. 453 (Pančevo 2 – TE Drmno)
1.076
planirano
DV 110 kV TS Bela Crkva – TS Veliko Gradište;
943
postojeće
DV 400 kV br. 401/2 (Drmno – Đerdap 1) i
br. 402 (Bor 2 – Đerdap 1)
943
postojeće
DV 110 kV br. 1186 (Sip – Đerdap 2)
943
postojeće
DV 400 kV broj 405 „RP Đerdap 1- Portile de Fier 1 (ROU)”
943
postojeće
DV 110 kV br. 1207 „SIP – Gura Vaii (ROU)”
863
postojeće
DV 110 kV br. 1209 „Đerdap 2 – Ostravul Mare (ROU)”
Gasovodi
1.318
planirano
Gasovod visokog pritiska
1.318
planirano
Gasovod „Južni tok”, krak ka Republici Hrvatskoj
1.270
planirano
Gasovod visokog pritiska
1.254,2
postojeće
RG-02-08 na privremenom, odnosno planiranom
drumsko-železničkom mostu (Novi Žeželjev most)
1.232,2
postojeće
MG-04-02 na drumskom mostu na DP IA-1 (br. 22) autoput E-75
1.204
planirano
Gasovod „Južni tok”, krak ka Republici Srpskoj (BiH)
1.184
postojeće
Gasovod visokog pritiska MG-04-17
1.166,5
planirano
Gasovod na postojećem mostu na DP IB-11 (br. 24.1) „Pančevački most”
1.112,5
postojeće
Gasovod visokog pritiska RG-01-10
1.110
planirano
Gasovod „Južni tok”, glavni pravac (Vrška Čuka – Paraćin – Smederevo – Novi Sad – Sombor – Bački breg)
Naftovod / produktovod
1.320
planirano
Panevropski naftovod
1.318,5
postojeće
Magistralni naftovod DN-01
1.149
planirano
Produktovod
1.144
planirano
Produktovod na planiranom mostu na DP IA-1 (br. 1)
autoput E-75
1.113
planirano
Produktovod
Perspektiva primene OIE ogleda se u centralizovanoj proizvodnji električne i toplotne energije većih kapaciteta i u decentralizovanoj proizvodnji toplotne energije (sagorevanjem biomase i sakupljanjem sunčevog zračenja) i električne energije za zadovoljenje potreba lokalnih potrošača (izgradnjom MHE snage do 10 MW i vetroelektrana snage do 1 MW). Procena je da na širem području Prostornog plana može da se izgradi preko 20 MHE ukupne instalisane snage veće od 10 MW i godišnje proizvodnje od oko 30 GWh, a moguće je i korišćenje većih ravničarskih reka primenom principa tradicionalnih vodenica na baržama sa vodenim točkom. Rezervisanje prostora za MHE utvrđuje se prostornim planovima jedinica lokalne samouprave.
Najpogodnije lokacije za izgradnju vetroelektrana nalaze se u južnom Banatu i brdsko-planinskom području Istočne Srbije (van NP „Đerdap”). Postoji više lokacija u obuhvatu ili neposrednom okruženju Prostornog plana na kojima su izvršena ili se još uvek vrše merenja i estimacije energije vetra, a za planirane vetroelektrane je urađena ili se radi planska dokumentacija (Tabela III-8).
Tabela III-8: Projekti vetroelektrana u obuhvatu i okruženju Prostornog plana
Opština/grad
Naziv projekta (vetroelektrane)
Snaga u MW
Aktivnosti
Kovin
Bavanište
194
Usvojen PDR
Inđija
Inđija
20
Usvojen PDR
Kovin
Čibuk 1
171
Usvojen PDR, izdata građevinska dozvola
Pančevo
Čibuk 2
129
Potpisan ugovor o izgradnji sa gradom
Pančevo
Bela Anta
120
Usvojen PDR
Bela Crkva
–
10
PDR u izradi
Šid
–
–
Vrše se merenja
Titel
–
–
Vrše se merenja
Pančevo
Dolovo
20
Potpisan protokol o izgradnji sa gradom
Veliko Gradište
–
3×10
Usvojeni PDR-ovi
Kladovo
van NP „Đerdap”
40
Usvojen PDR, izdata građevinska dozvola
Negotin
van NP „Đerdap”
–
Usvojen PDR
Najpovoljniji prostor za eksploataciju solarne energije je na potezu od Požarevca do Negotina sa procenjenim potencijalom od 5,4 do 5,6 kWh/m², dok je od Bezdana do Požarevca nešto slabijeg potencijala od 5,2 do 5,4 kWh/m².
Značajni su potencijali za korišćenje biomase za: zagrevanje prostora u domaćinstvima i zgradama korišćenjem briketa i peleta od biomase; proizvodnju električne energije; daljinsko grejanje korišćenjem biomase kao energenta (analiziraju se toplane: Bor, Majdanpek, Kladovo, Negotin i Pećinci). Na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine očekuju se velike investicije u biogas u narednih deset godina.
Sakupljanje deponijskog gasa i proizvodnja električne energije moguća je na gradskim deponijama u Vinči (1.600 t otpada/dan) i Novom Sadu (400 t/dan), te u Apatinu, Smederevu, Kladovu, Negotinu. Perspektivno je potrebno razmotriti mogućnosti eksploatacije biogasa iz otpadnih voda.
Geotermalni izvori se još uvek nedovoljno koriste za zadovoljenje toplotnih potreba (sem Banje Junaković, 4 km od Apatina i obale Dunava, za balneološke svrhe, rekreaciju i zdravstvene usluge). U blizini područja Prostornog plana postoji određen broj geotermalnih izvora na kojima su vršena preliminarna istraživanja, i to: Avala, Grocka, Inđija, Jugovo i Požarevac, koje dalje treba ispitivati. Ovi potencijalni lokaliteti imaju izuzetne performanse u pogledu termičkih gradijenata i očekuje se njihova eksploatacija u narednom periodu.
4.3. Elektronske komunikacije i poštanski saobraćaj
U oblasti telekomunikacione infrastrukture predviđa se:
dogradnja radio sistema vodnog puta, lučkih kapetanija i sistema veza HE „Đerdap”, uz razvoj RIS-a;
strogo poštovanje zabrane sidrenja, vađenja peska i sličnih aktivnosti u funkciji održavanja vodnog puta u zonama predviđenim za telekomunikacionu infrastrukturu;
poboljšanje postojećeg stanja: osavremenjivanje pristupnih mreža, kao i zamena postojećih analognih i zastarelih digitalnih komutacija (centrala) novim digitalnim u svim naseljima na području Prostornog plana gde je to potrebno. Ovim se postiže ukidanje dvojnika, poboljšava pristup internetu i mreži za prenos podataka u svim mestima u kojima postoji telefonska mreža;
izgradnja novih komutacionih objekata u svim naseljima i delovima naselja gde sada ne postoje;
izgradnja optičkih kablova za naselja u kojima se grade komutacije kao i za postojeće komutacije koje nemaju optičke kablove;
izgradnja optičkih kablova (u daljem tekstu: OK) (u planu Telekoma Srbije a.d), i to na području opština/grada – Apatin: MSAN Romsko Naselje; Sombor: Sombor – Bezdan – granični prelaz Bački Breg, planirani prelaz na graničnom prelazu Bezdan – Dunav preko mosta „51. Divizije”; Odzaci: planirani prelaz preko mosta kod Bogojeva; Bač: Vajska – Bođani; Bačka Palanka: Bačka Palanka – Nova Gajdobra – Gajdobra; Beočin: Neštin – Vizić, Beočin – Čerević, Beočin – Beočin Selo, Manđelos – Begeč; Sremska Kamenica – Bocke – Provalije – Beočin; Novi Sad: Novi Sad – Satelit 1 – Bački Petrovac, Novi Sad – Satelit 3 – Veternik, Novi Sad – Zrenjanin; Manđelos – Begeč; Sremski Karlovci: Petrovaradin – Sremski Karlovci; Stara Pazova: Stari Banovci – Stari Slankamen; Stara Pazova (Staro Selo) – Stari Banovci; Inđija: Beška – Čortanovci – Velika Remeta; Novi Slankamen – Slankamenački Vinogradi; Grad Beograd: Nova Pazova – Aerodrom Batajnica; Zemun – Krnjača, Zemun – Borča; Smederevo: N5 (Smedrevo – Seone) – N4a (Smederevo – Skobalj), privod za BS SDU13 (Udovice), privod za MSAN Plavinac 1, Smederevo – MSAN Plavinac 2, N5 (Smederevo – Kovin) – N2a (Smederevo – Skobalj), privod za MSAN Industrijska zona 1, privod za MSAN Industrijska zona 2; Smederevo – Požarevac; Požarevac: OK Dubravica – Batovac – Šalinac, OK Bratinac – Bradarac – Kličevac; Veliko Gradište: OK Topolovik – Zatonje; privod Srednjevo na OK Veliko Gradište – Golubac, privod Usije – Vinci na OK Veliko Gradište – Golubac; Golubac: OK Golubac – D. Milanovac (Dunavska magistrala) deonica Golubac – Brnjica – Dobra; OK Golubac – Donji Milanovac (Dunavska magistrala) deonica Dobra – Boljetin, OK Golubac – Donji Milanovac (Dunavska magistrala) deonica Donji Milanovac – Boljetin; Majdanpek: OK Donji Milanovac – Sip (Dunavska magistrala) deonica OK Mosna – Golubinje, Privod za MSAN Topolnica; OK Donji Milanovac – Sip (Dunavska magistrala) deonica Golubinje – Tekija – Sip; Kladovo: Privodi za MSAN Kupuzište, Reka, Grabovica, Ljubičevac, Milutinovac, Rečica, Vajuga, Korbovo, Rtkovo, Velika Vrbica, Mala Vrbica, Pernce, Dedinje i vodovi Sip – Manastirica, Manastirica – Podvrška, Manastirica – Petrovo Selo, Petrovo selo – Tekija; Negotin: HE „Đerdap 2” – Prahovo, Mihajlovac – Kupuzište; Prahovo – Radujevac, Dušanovac – Mala Kamenica, Mala Kamenica – Mihajlovac;
polaganje OK u zajednički rov sa planiranim produktovodima u funkciji nadzora i upravljanja transportnim sistemom;
izgradnja ruralnog radiotelefonskog sistema za naselja Miroč, Petrovo Selo i ređe naseljena područja ostalih naselja;
izgradnja planiranih baznih stanica mobilnih operatora Telekom Srbije a.d, VIP Mobile d.o.o. i Telenor d.o.o;
digitalizacija radio difuzne mreže, i
izgradnja prateće infrastrukture i postavljanje baznih stanica radio-telefonskog sistema TETRA neophodnog za rad službi bezbednosti.
Tabela III-9: Ukrštanje vodnog puta sa optičkim kablovima
R.br.
Stac.
r km
Objekat
Stanje
Opis objekta
1.
1.366
Optički kabl
planirano
Optički kabl
2.
1.297
Optički kabl
postojeće
Optički kabl Bačka Palanka – Ilok (HRV)
3.
1.280
Optički kabl
planirano
Optički kabl
4.
1.277
Optički kabl
planirano
Optički kabl
5.
1.257,6
Most infra. koridor
postojeće
Optički kabl na drumskom mostu
„Most Slobode”
6.
1.257
Optički kabl
postojeće
Optički kabl
7.
1.255
Most infra. koridor
postojeće
Optički kabl na drumskom mostu „Duga”
8.
1.254,2
Most infra. koridor
postojeće
Optički kabl na privremenom, odnosno planiranom drumsko-železničkom mostu (Novi Žeželjev most)
9.
1.232,2
Most infra. koridor
postojeće
Optički kabl na drumskom mostu na DP IA-1 (br. 22) autoput E-75
10.
1.166,5
Most infra. koridor
postojeće
Optički kabl na drumskom mostu na DP IB-11 (br. 24.1) „Pančevački most”
11.
1.144
Most infra. koridor
planirano
Optički kabl na novom mostu na
DP IA-1 (br.1), autoput E-75
12.
1.142
Optički kabl
postojeće
Optički kabl
13.
1.140
Optički kabl
postojeće
Optički kabl
14.
1.112
Most infra. koridor
postojeće
Optički kabl na drumskom mostu na DP IB-22 (br. 24), optički kabl
5. UPOTREBA ZEMLjIŠTA I BILANS POVRŠINA POSEBNE NAMENE
Upotreba prostora na području Prostornog plana (površine 4.536 km2) ima sledeću strukturu:
1) poljoprivredno zemljište oko 2.398 km2 (oko 52,9%);
2) šumsko zemljište oko 1.465 km2 (32,3%);
3) ostalo zemljište: antropogeno izmenjeni tereni (neplodne površine) oko 152 km2 (3,3%), vodene površine i vlažna područja oko 521 km2 (oko 11,6%).
Promene u bilansu osnovne namene prostora su planskim rešenjima usmerene ka optimizaciji namene vodnog zemljišta, uz optimalno zauzimanje dela akvatorije, odnosno vodnog puta i priobalnog zemljišta za potrebe realizacije regulacionih građevina i vodnih objekata u funkciji uređenja vodotoka i pratećih sadržaja vodnog puta koji su pod posebnim režimom uređivanja i korišćenja (luke, zimovnici, pristaništa, marine i drugi objekti koji su u funkciji vodnog transporta i korisnika vodnog puta), kao i održivog korišćenja i zaštite prirodnih resursa i dobara. (Tabela III-12).
Utvrđivanje potrebne površine za koridor vodnog puta kao i magistralne infrastrukturne sisteme na području Prostornog plana izvršeno je primenom sledećih kriterijuma za širinu zaštitnih pojasa tih sistema:
1)zadovoljenje prostornih uslova za funkcionisanje međunarodnog vodnog puta E80 – Dunav (a u okviru njega pre svega plovnog puta), kao i smeštanje ostalih planiranih infrastrukturnih sistema (na osnovu prostornih planova područja posebne namene infrastrukturnih koridora);
2)utvrđivanje pravila ukrštanja vodnog puta i infrastrukturnih sistema, radi nesmetanog funkcionisanja i zaštite od negativnih uticaja na životnu sredinu; i
3)obezbeđenje zaštite osnovnih funkcija u eksploataciji vodnog puta od negativnih uticaja iz okruženja, u prvom redu od neplanske izgradnje, nekontrolisane eksploatacije rečnih nanosa i drugih aktivnosti; i dr.
Prostornim planom rezerviše se prostor za koridor međunarodnog vodnog puta E80 – Dunav (Panevropski koridor VII) dužine oko 588 km i širine od oko 150 m do oko 5.200 m, odnosno ukupne površine oko 698 km2 (oko 16% površine planskog područja) i to za: trajno zauzimanje dela vodnog zemljišta za potrebe izgradnje i funkcionisanja međunarodnog plovnog puta širine oko 200 m, uz dodatne površine za prateće sadržaje vodnog puta koji su pod posebnim režimom uređivanja i korišćenja (luke od oko 0,2 do 1 km2, marine od oko 0,01 do 0,04 km2, pristaništa od oko 0,02 km2, i dr; Tabela III-10), što će se detaljnije utvrditi planovima detaljne regulacije, na osnovu odgovarajućih istraživanja i tehničke dokumentacije.
Tabela III-10: Orijentacione površine pratećih sadržaja plovnog puta
Prateći sadržaj
Površina u km2
Luke
10
Marine
1
Pristaništa
0,5
Ukupno
11,5
Širina zaštitnih pojaseva koridora vodnog puta Prostornim planom data je okvirno i biće konačno utvrđena planovima detaljne regulacije za deonice koridora vodnog puta E80 – Dunav (na području generalnih planova kroz gradove Novi Sad, Pančevo, Beograd i Smederevo i za prateće sadržaje na deonici vodnog puta od ulaza u Republiku Srbiju iz Mađarske do izlaza iz Republike Srbije ka Republici Bugarskoj).
Bilans površina za koridor međunarodnog vodnog puta E80 – Dunav dat je u Tabeli III-11.
Tabela III-11: Površine koridora međunarodnog vodnog puta
Vodni put
Trasa
Prateći objekti u širem pojasu
Neposredni pojas
sa trasom vodnog puta
Širi pojas
Ukupno koridor
Površina u km2
120
12
421
277
698
Prostorni plan predstavlja planski osnov za bliže utvrđivanje granice vodnog zemljišta zona, od strane nadležnog ministarstva, nadležnog organa Autonomne pokrajine Vojvodine (na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine) i nadležnog organa grada Beograda (na teritoriji grada Beograda).
Prostornim planom se poštuju opredeljenja prostornih planova područja za druge infrastrukturne koridore (autoputa, železničke pruge, gasovoda i OK) sa kojima se vodni put ukršta u pogledu širine zaštitnih pojaseva magistralnih infrastrukturnih sistema (što je i naznačeno u glavi I, pododeljku 1.2. ovog prostornog plana).
Posmatrano po zaštitnim pojasevima koridora vodnog puta E80 – Dunav, promene namene nisu predviđene u neposrednom pojasu zaštite koridora vodnog puta, dok će u širem pojasu zaštite doći do određene promene namene na oko 12 km2 (vodni objekti u funkciji uređenja vodotoka, objekti zaštite od voda i korišćenja voda i prateći sadržaji vodnog puta koji su pod posebnim režimom uređivanja i korišćenja).
Neznatne promene u nameni biće u zoni uticaja koridora vodnog puta na oko 5 km2, zbog mogućeg proširenja građevinskih područja naselja što će se utvrditi prostornim planovima jedinica lokalne samouprave i/ili odgovarajućim urbanističkim planom. Do promene u korišćenju poljoprivrednih, šumskih i neplodnih površina može doći i u zoni širenja eksploatacije mineralnih sirovina, dok će se razvoj infrastrukturnih koridora pretežno odvijati u okviru postojećih površina što će biti precizirano prostornim planovima područja posebne namene za infrastrukturne koridore. Posmatrano po zonama zaštite prirodnih dobara, promene namene nisu predviđene u zonama sa režimom zaštite I stepena, u zonama sa režimom zaštite II stepena neće doći do značajnije promene namene. Najznačajnije promene desiće se u zonama sa režimom zaštite III stepena, izvan šireg pojasa zaštite koridora plovnog puta, gde će se deo poljoprivrednog zemljišta prenameniti za razvoj turizma što će biti precizirano prostornim planovima područja posebne namene za zaštićena područja.
Planirane promene u bilansu namene prostora do 2025. godine neznatno će se odraziti na poljoprivredno zemljište koje će se smanjiti za oko 6 km2 i iznosiće oko 2.392 km2. Za potrebe razvoja pratećih sadržaja vodnog puta nameniće se oko 10 km2 vodnog, 1 km2 poljoprivrednog i 1 km2 šumskog zemljišta. Zadržava se ostvaren stepen šumovitosti (oko 32%) uz unapređenje postojećeg stanja državnih i privatnih šuma. Ostalo zemljište obuhvata: građevinsko zemljište (ukupne površine oko 152 km2, od čega postojećih pratećih sadržaja vodnog puta, naselja i planiranih turističkih lokaliteta oko 140 km2 i infrastrukture oko 5 km2), površine eksploatacije mineralnih sirovina (ukupne površine oko 6 km2) i neplodne površine (površine oko 1 km2 van poljoprivrednog zemljišta, šuma i šumskog zemljišta).
Građevinsko zemljište povećaće se sa oko 152 km2 na oko 169 km2 (ili 9%). Građevinska područja naselja određena su orijentaciono. Planirana gradnja pratećih sadržaja vodnog puta biće najvećim delom u okviru postojećih granica građevinskog područja naselja, dok će se izgradnja putne mreže vršiti pretežno na trasama postojećih lokalnih, šumskih i nekategorisanih puteva.
Tabela III-12: Prikaz bilansa namene prostora Prostornog plana u km2
Poljoprivredno
Šumsko
Vodno
Ostalo
Ukupno
Neposredni pojas zaštite sa trasom vodnog puta (1)
2012.
1
30
389
1
421
2025.
1
30
389
1
2025/2012.
0
0
0
0
Širi pojas zaštite vodnog puta (2)
2012.
11
214
48
4
277
2025.
10
213
38
16
2025/2012.
-1
-1
-10
+12
Zona uticaja vodnog puta (3)
2012.
2.386
1.221
84
147
3.838
2025.
2.381
1.221
84
152
2025/2012.
-5
0
0
+5
Ukupno područje Prostornog plana (1+2+3)
2012.
2.398
1.465
521
152
4.536
2025.
2.392
1.464
511
169
2025/2012.
-6
-1
-10
+17
IV. PRAVILA UPOTREBE ZEMLjIŠTA, UREĐENjA I GRAĐENjA
Pravila uređenja i građenja utvrđena Prostornim planom su obavezujuća za izdavanje lokacijskih uslova u zoni direktne primene Prostornog plana, za trasu međunarodnog plovnog puta i deo vodnog puta E80 – Dunava u neposrednom zaštitnom pojasu, čija granica odgovara nivou ureza vode u širini od 3 m od NPN, sa najvažnijim regulacionim građevinama i vodnim objektima u funkciji uređenja vodotoka, odnosno bezbednosti plovidbe u vodnom putu, i to za: (a) tehničko poboljšanje uslova plovidbe i održavanje vodnih puteva; (b) obeležavanje i signalizaciju; i (v) kritične sektore Dunava (u skladu sa smernicama utvrđenim u glavi V, pododeljku 2.1. ovog prostornog plana).
Pravila uređenja i građenja su usmeravajuća za izradu i donošenje urbanističkih planova predviđenih u glavi V, pododeljku 2.1. ovog prostornog plana. Do donošenja predviđenih urbanističkih planova, mogu se izdati lokacijski uslovi na osnovu planskih rešenja i Pravila Prostornog plana samo za rekonstrukciju i dogradnju postojećih pratećih sadržaja vodnog puta na građevinskom području gradova i naselja u kontaktu sa vodnim putem E80 – Dunav, kao i drugih postojećih objekata u funkciji uređenja vodotoka, odnosno bezbednosti plovidbe u vodnom putu.
Pravila uređenja i građenja su obavezujuća za druge prostorne planove područja posebne namene čiji se obuhvat preklapa sa obuhvatom ovog prostornog plana i za njihovu razradu urbanističkim planom za celine posebne namene ili deonice koridora infrastrukturnih sistema koji se ukrštaju sa vodnim putem Dunava na deonicama koje su u obuhvatu neposrednog zaštitnog pojasa i šireg zaštitnog pojasa vodnog puta; i usmeravajuća na preostalom delu područja Prostornog plana (u skladu sa Smernicama utvrđenim u glavi V, pododeljku 2.1. ovog prostornog plana). Pravila su obavezujuća za usklađivanje prostornih planova jedinica lokalne samouprave i urbanističkih planova na delu prostora u obuhvatu neposrednog zaštitnog pojasa i šireg zaštitnog pojasa koridora vodnog puta E80 – Dunav, dok su usmeravajuća na preostalom delu područja Prostornog plana.
1.PRAVILA UREĐENjA, GRAĐENjA I ORGANIZACIJE ZEMLjIŠTA U OKVIRU VODNOG DOBRA DUNAVA ZA ZAŠTITNE POJASEVE VODNOG PUTA
Vodno dobro Dunava (vode i vodno zemljište u okviru neposrednog zaštitnog pojasa i šireg zaštitnog pojasa vodnog puta koje je utvrđeno u glavi I, pododeljku 1.2. ovog prostornog plana) koristi se na način kojim se ne utiče štetno na prirodna svojstva vode, život i zdravlje ljudi, biljni i životinjski svet, prirodne vrednosti i nepokretna kulturna dobra i ne ograničavaju prava drugih (koji pod određenim uslovima mogu steći pravo korišćenja), i to za: izgradnju vodnih objekata u funkciji vodoprivrede i postavljanje uređaja namenjenih uređenju vodotoka, plovnih puteva i vodnog saobraćaja; održavanje korita vodotoka i vodnih objekata; sprovođenje mera zaštite voda; sprovođenje zaštite od štetnog dejstva voda; monitoring voda; i ostale namene (objekti infrastrukture, objekti namenjeni rekreaciji, turizmu, razonodi na vodi, sportskom ribolovu i dr) u skladu sa zakonom i uslovima ministarstava i pokrajinskih sekretarijata nadležnih za saobraćaj, vodoprivredu i zdravlje, nadležnih zavoda za zaštitu prirode i spomenika kulture, republičkih i pokrajinskih javnih preduzeća koja upravljaju vodama i šumama, i u skladu sa planskim rešenjima i pravilima uređenja i građenja utvrđenim Prostornim planom.
Priobalno zemljište (inundaciono područje) između nasipa za odbranu od poplava i korita Dunava na zaštićenoj strani iza nasipa u širini ne manjoj od 100 m od nožice nasipa na unutrašnjoj branjenoj strani (odnosno 50 m od nožice nasipa na svim branjenim površinama deonice vodnog puta na području u obuhvatu generalnih planova za gradove), kao i područje nezaštićeno od poplava sa visinom obale od oko 10 m, može se koristiti na način kojim se ne ugrožava sprovođenje odbrane od poplava i obavljanje drugih aktivnosti koje se odnose na upravljanje vodama. Na teritoriji autonomne pokrajine nadležni organ autonomne pokrajine, a na teritoriji grada Beograda nadležni organ grada Beograda može da odredi i drugačiju širinu priobalnog pojasa. Vodno zemljište se može koristiti bez vodoprivredne saglasnosti samo za: pašnjake, livade, oranice i plantažne zasade.
U glavi II, pododeljku 4.3. ovog prostornog plana date su orijentacione lokacije i osnovna pravila za luke, pristaništa, marine i druge prateće sadržaje plovnog puta čiji će se kapaciteti, tačne lokacije i posebna pravila utvrditi nakon detaljnog sagledavanja hidrotehničkih i ostalih karakteristika postojećih i planiranih lokacija, kroz odgovarajući urbanistički plan za svaku pojedinačnu lokaciju u skladu sa glavom V, pododeljkom 2.1. ovog prostornog plana. Predviđa se razvoj integralnog teretnog i putničkog rečnog saobraćaja, marina i drugih objekata u funkciji nautičkog turizma, sporta i rekreacije uz iskorišćenje potencijala koje pružaju izgrađene obale i plovidbeni uslovi propisani međunarodnim konvencijama.
Na vodnom zemljištu Dunava zabranjuje se izgradnja: vikend, stambenih, privrednih i drugih objekata koji nisu u funkciji vodoprivrede i vodnog puta. Na više lokaliteta na vodnom zemljištu na obali reke Dunav (nebranjenom području forlanda ispred odbrambenih nasipa), u granicama sa posebnim režimom zaštite vodnog puta, izgrađene su kuće za odmor i sojenice i na taj način formirana specifična vikend naselja, orijentaciono naznačena u glavi I, pododeljku 3.1. ovog prostornog plana, pod 3.1.4. Privreda/ekonomski razvoj i turizam. Za izgrađene vikend objekte na vodnom zemljištu ne može da se formira građevinska parcela. Na vodnom zemljištu se: (a) mogu zadržati postojeći objekti (sa privremenim statusom korišćenja uz unapređenje zaštite okoline i zaštite vode od zagađenja) čije korišćenje je vremenski ograničeno vodoprivrednom saglasnošću i trajanjem ugovora o korišćenju vodnog zemljišta za svaki konkretni lokalitet (po čijem isteku je vlasnik/korisnik tih objekta dužan da ih ukloni sa lokacije vodnog zemljišta bez prava na naknadu za učinjena ulaganja, i korišćenu površinu dovede u prvobitno stanje o svom trošku) odnosno do nastupanja razloga za korišćenje vodnog zemljišta za potrebe rekonstrukcije nasipa, otklanjanja smetnji u protoku vode i druge vodoprivredne potrebe i potrebe uređenja vodnog puta; i (b) uklanjaju objekti koji ugrožavaju zone zaštite izvorišta (u skladu sa odlukom nadležnog vodoprivrednog preduzeća).
Vegetaciju priobalnog pojasa kao i u forlandu duž odbrambenih nasipa je neophodno održavati u prirodnom ili poluprirodnom stanju, uz obezbeđenje zaštite i pošumljavanja zasada (u skladu sa planom i programom upravljanja vodama i šumskom osnovom), koji imaju i funkciju zaštite od poplavnih talasa. Razvoj otvorenih sportskih i rekreacionih površina, marina, pristaništa i postavljanje plovećih postrojenja privremenog karaktera na vodnom zemljištu u funkciji turizma (bez objekata koji ometaju razvoj sistema za zaštitu od voda i sprovođenje mera odbrane) mora biti usaglašen sa zaštitom biodiverziteta i životne sredine. Na vodnom putu mogu se održavati sportska takmičenja, odnosno priredbe, na osnovu odobrenja lučke kapetanije (pri čemu prostor namenjen za te aktivnosti mora biti odvojen od plovnog puta).
Pravila za eksploataciju rečnih nanosa sa vodnog zemljišta su: (a) eksploatacija može da se obavlja na lokalitetima gde je to od interesa za očuvanje ili poboljšanje vodnog režima, a u obimu koji neće narušiti vodni režim, postojeću eksploataciju podzemnih voda, stabilnost obala i prirodnu ravnotežu akvatičnih i priobalnih ekosistema (u skladu sa vodnom saglasnošću ili po osnovu koncesije); i (b) eksploatacija se zabranjuje na deonicama vodnog puta Dunava na kojima može biti izazvan poremećaj vodnog režima; na kojima je došlo do poremećaja stabilnosti rečnog korita ili vodnog zemljišta; i gde je narušen dobar ekološki status.
1.1. Neposredna zona zaštite koridora vodnog puta
Predviđeno je integralno uređenje koridora međunarodnog plovnog puta i dela vodnog puta Dunava (u neposrednom zaštitnom pojasu), za koji se uspostavlja režim strogo kontrolisanog korišćenja prostora, koji se zasniva na primeni sledećih pravila:
Neophodno je održavanje, odnosno garantovanje propisanih kategorija plovnog puta (gabarita u pogledu dubine, širine i radijusa krivine kao i gabarita ispod mostova i prelaza vodova preko i ispod vodnog toka, Tabela IV-1) na pojedinim sektorima, i to: VIs – na deonici od granice sa Mađarskom (1.433 p km) do „Pančevačkog mosta” u Beogradu (1.167 p km); i VII – na deonici pod usporom nizvodno od Beograda do granice sa Republikom Bugarskom (845 p km).
U načelu se ne dozvoljava izgradnja novih i rekonstrukcija postojećih objekata, izuzev onih koji su u funkciji vodoprivrede (uređenja vodotoka, vodnih objekata, plovnog puta i rečnog saobraćaja) i ostale namene (ukrštanje sa deonicama autoputa, pruga i gasovoda i dr, kao i objekata namenjenih nautičkom turizmu, rekreaciji na vodi, sportskom ribolovu i dr), a prostor van naselja se može koristiti kao šumsko zemljište (u skladu sa planom i programom upravljanja vodama i šumskom osnovom);
Regulacione građevine i vodni objekti u funkciji uređenja vodotoka i objekti u funkciji bezbednosti plovidbe u vodnom putu, zadovoljavaće propisane kriterijume za svrstavanje plovnog puta Dunava u kategorije VIs i VII, kao i za zaštitu raspoloživih površina zemljišta od potapanja (zadržavanjem kote uspora, položaja i funkcije hidročvorova i dr);
Obezbeđenje ekološke zaštite vode i priobalja; i dr.
Tabela IV-1: Vrednosti parametara gabarita plovnog puta kategorija VIs i VII
Parametri
Kategorija
VIs
VII
Minimalna dubina plovnog puta u odnosu na NPN
2,5 m
3,5 m
Minimalna širina plovnog puta
180-200 m
180-200 m
Minimalni radijus krivine plovnog puta
1.000 m
1.000 m
Kota donje ivice mostovskih konstrukcija iznad visokog plovidbenog nivoa (u daljem tekstu: VPN)
9,5 m
10,0 m
Korisna širina plovnog raspona – otvora mostova (sa horizontalnom donjom ivicom konstrukcije) ne manje od
150 m
150 m
Slobodna širina plovnog raspona – otvora mosta kod lučnih mostova dozvoljava se po tetivi luka (bez umanjenja raspona između oslonca) ne manje od
120 m
120 m
Korisna visina nadzemnih telefonskih telegrafskih i drugih linija koje nisu pod naponom ne manje u odnosu na VPN od
16,5 m
16,5 m
Korisna visina nadzemnih linija pod naponom od 110 kW ne manje u odnosu na VPN od (što se uvećava po 1 cm za svaki kilovat iznad 110 kW)
19,0 m
19,0 m
Dubina ukopavanja cevovoda (nafotovoda, gasovoda i produktovoda) merena od gornje ivice cevovoda, ne manja od dna regulisanih korita vodotoka
1 m
1 m
Dubina ukopavanja cevovoda (naftovoda, gasovoda i produktovoda) merena od gornje ivice cevovoda, ne manja od dna neregulisanih korita vodotoka (odnosno ne manje od 1,1 m pri presecanju kanal za odvodnjavanje i navodnjavanje)
1,5 m
1,5 m
Dubina ukopavanja podzemnih elektroenergetskih i elektronskih komunikacionih kablova ispod kote dna vodotoka uz obezbeđenje potrebnih mera zaštite i sigurnosti kablova u skladu sa uslovima nadležnog preduzeća i važećim zakonskim propisima, i to u odnosu na NPN u priobalju
1 – 2 m do 4,5 – 5 m, a na većim dubinama se polaže sinusoidno
Dubina ukopavanja podzemnih vodovodnih i kanalizacionih instalacija, ispod kote dna i vrha cevi, (za vodovode se preporučuje prelaz po konstrukciji mosta)
minimum 2 m
1.2. Šira zona zaštite koridora vodnog puta
Predviđeno je integralno uređenje vodnih objekata u vodnom zemljištu (u širem zaštitnom pojasu), koritu Dunava za veliku vodu sa priobalnim zemljištem, odnosno u inundacionom području za koje se uspostavlja režim kontrolisanog korišćenja prostora (uz ograničavanje razvoja postojećih i novih aktivnosti koje su u koliziji sa funkcionalnim i tehničkim zahtevima postojećih i planiranih vodoprivrednih sistema) koji se zasniva na primeni sledećih pravila uređenja i građenja:
poboljšanje uslova za evakuaciju velikih voda primenom mera zaštite od voda, rekonstrukcijom i ojačanjem odbrambenih nasipa u funkciji formiranja jedinstvenog sistema za zaštitu od uspornih voda i od poplava;
zabranjeno je na vodnom zemljištu: graditi objekte kojima se smanjuje propusna moć korita; odlagati čvrst otpad i odlagati štetan materijal; skladištiti drvo i drugi čvrst materijal na način kojim se remete uslovi prolaska velikih voda; saditi drveće na odbrambenom nasipu, u inundacionom pojasu širine najmanje 10 m od nebranjene nožice nasipa prema vodotoku, a u branjenoj zoni na udaljenosti do 50 m od unutrašnje nožice nasipa, odnosno suprotno izdatim vodnim uslovima, kao i kopati bunare, rovove i kanale pored nasipa u pojasu širine najmanje 10 m od nebranjene nožice nasipa prema vodotoku, odnosno do 50 m prema branjenom području;
zabranjeno je: u poplavnom području graditi objekte na način kojim se ometa proticanje vode i leda ili suprotno propisima za gradnju u poplavnom području; na nasipima i drugim vodnim objektima kopati i odlagati materijal, napasati krupnu stoku, vući posečeno drveće, prelaziti i voziti motorno vozilo (osim na mestima na kojima je to dozvoljeno) i obavljati druge radnje kojima se može ugroziti stabilnost vodnih objekata;
zabranjeno je: odlagati čvrsti otpad i druge materijale u vodotoke, akumulacije, retenzije, melioracione i druge kanale, upuštati zagađene vode ili druge materije i vršiti radnje kojima se može oštetiti korito i obala vodotoka, uticati na promenu njegove trase, nivoa vode, količinu i kvalitet vode, ugroziti stabilnost zaštitnih i drugih vodnih objekata ili otežati održavanje vodnog sistema; vršiti (bez odgovarajućih vodnih akata) intervencije u koritu (osiguranje obala, pregrađivanje korita, proširenje i produbljenje korita i drugo); izvoditi radove koji bi mogli da ugroze stabilnost i otežaju održavanje regulacionih, zaštitnih i drugih vodnih objekata;
dozvoljeno je: graditi objekte za javnu infrastrukturu, korišćenje voda, uređenje vodotoka, obezbeđenje plovidbe i sprovođenje zaštitnih mera na prirodnim kupalištima, za zaštitu voda od zagađenja, odbranu države; preduzimati radnje radi zaštite ljudi, životinja i imovine, sprovođenje mera očuvanja, unapređenja i prezentacije prirodnih vrednosti; formirati privremene deponije šljunka i peska tako da se ne remeti prolazak velikih voda (na udaljenosti ne manjoj od 30 m od nebranjene nožice nasipa); vršiti eksploataciju mineralnih sirovina u skladu sa Zakonom o vodama ili posebnim zakonom;
korisnik (odnosno vlasnik) vodnog zemljišta dužan je da: dopusti prolaz preko zemljišta licima koja su ovlašćena da premeravaju, snimaju, projektuju ili obeležavaju zemljište ili vode za potrebe izgradnje ili rekonstrukcije vodnih objekata, licima koja vrše inspekcijski nadzor, kao i licima koja izvode radove na izgradnji, rekonstrukciji i održavanju tih objekata; dopusti korišćenje korita za veliku vodu i obale reke u širini od oko 7 m licima koja su ovlašćena da vrše pregled stanja i održavanje rečnih korita i obala; omogući korišćenje odgovarajućeg materijala sa svog zemljišta, kao i prolaz lica i mehanizacije, radi sprovođenja odbrane od poplava; dopusti slobodno oticanje vode koja dolazi sa uzvodnih zemljišta, bez promene pravca i brzine vode; gazduje šumama na inundacionom području tako da se ne prave smetnje prirodnom oticanju vode i leda; omogući privremeno deponovanje materijala izvađenog iz vodotoka radi izvršenja radova i njegovo transportovanje preko tog zemljišta; dozvoli postavljanje i rad mernih instrumenata, neophodnih za istraživanja, iskopavanja ili bušenja, eksperimentalna pumpanja, uzimanje uzoraka i druge poslove vezane za istraživanja voda za potrebe snabdevanja vodom ili drugih istraživačkih delatnosti, pod uslovima i na način propisan ovim ili drugim zakonom, kao i za potrebe monitoringa voda;
korisnik (odnosno vlasnik) objekata na vodnom zemljištu čijom izgradnjom se trajno povišava nivo vode prirodnog vodotoka i povećavaju troškovi zaštite od štetnog dejstva voda, dužan je da: izgradi dodatni sistem zaštite ili nadoknadi povećane troškove pravnom licu koje preduzima dodatne mere zaštite od štetnog dejstva voda; učestvuje u održavanju zaštitnih vodnih objekata; učestvuje u sprovođenju odbrane od poplava.
Integralno uređenje vodnih objekata na vodnom zemljištu Dunava, odnosno interesi vodoprivrede kao jedne od najznačajnijih privrednih grana u Republici Srbiji i Autonomnoj pokrajini Vojvodini ne smeju biti ugroženi u smislu nesmetanog održavanja i funkcionisanja celokupnog sistema, što će se zasnivati na primeni sledećih pravila uređenja i građenja:
granice i namena vodnog zemljišta ne mogu se menjati bez posebne saglasnosti nadležnog ministarstva, vodoprivrednog preduzeća i nadležnog zavoda za zaštitu prirode;
na priobalnom delu Dunava obalni pojas svih naselja se uređuje po principima urbane regulacije, sa kejovima i valobranima, sa zaštitom od povodnja Q1% i rezervom ne manjom od 1 m za zaštitu od talasa; regulaciju reka u zoni naselja pored funkcionalnih kriterijuma treba primeriti skladnom povezivanju naselja sa akvatorijom; duž obala reka se, po pravilu, ostavlja slobodan prostor širine 7 m, što se bliže utvrđuje prostornim planom jedinice lokalne samouprave, odnosno odgovarajućim urbanističkim planom;
radovi na održavanju vodnih objekata i vodotoka (redovno i investiciono održavanje objekata, izmuljivanje kanalske mreže, košenje, tarupiranje, održavanje zaštitnih objekata-nasipa, crpnih stanica, ustava, mostova, propusta, dikera itd) moraju se i dalje kontinuirano odvijati, te ih nije moguće ograničavati ni uslovljavati, kako vremenski, tako ni po vrsti radova i sredstava koji se koriste;
izvođenje radova na vodnim objektima, odnosno crpnim stanicama, nasipima, kanalskoj mreži i koritu reke Dunav ima apsolutni prioritet, zbog čega nije dozvoljeno ograničavati komunikaciju vodoprivrednim službama po vodnom zemljištu i pristup vodnim objektima u priobalnim delovima;
radno-inspekcione staze predviđene su za prolaz teške građevinske mehanizacije koja radi na održavanju vodnih objekata i na njima nije dozvoljena izgradnja objekata. Širina radno-inspekcionih staza iznosi: na obalama melioracionih kanala – minimum 10 m u vangrađevinskom reonu, a u građevinskom području ovaj pojas može biti i uži ali ne ispod 5 m; pored nožice nasipa – 10 m sa branjene i nebranjene strane nasipa; na visokom obalnom terenu vodotoka gde nema nasipa i na obalama kanala HS DTD – 10 m;
ukoliko je to potrebno, za sprovođenje odbrane od poplava, ne sme se ometati korišćenje druge odbrambene linije i eventualno formiranje, odnosno korišćenje postojećih (i planiranih) retenzija, kao ni korišćenje materijala za gradnju zaštitnih objekata-pozajmišta;
upravljanje vodama mora se obavljati u skladu sa načelom jedinstva vodnog sistema, a prema planu upravljanja vodama na vodnom području Dunava, po kom nije dozvoljeno menjanje postojećeg vodnog režima bez pribavljanja posebnih vodnih uslova, sprovođenja odgovarajućih analiza i odgovarajuće tehničke dokumentacije;
zaštita sistema za odbranu od spoljnih voda (dunavski nasipi i nasipi na ušćima većih pritoka kao najstariji sistemi, koje su svi ostali organizovani sistemi koji su se razvijali kasnije – saobraćajnice, naselja, naftovodi i gasovodi, itd. uzimali u obzir pri svom razvoju), a posebno zaštita sistema za odbranu priobalja od unutrašnjih voda (najvišeg nivoa značaja za bezbednost velikog broja ljudi i materijalnih dobara koje kontroliše preko 1.700 u teren ugrađenih pijezometara) od bespravne izgradnje; pored nasipa I linije odbrane, koji imaju apsolutni prioritet, zadržavaju se i čuvaju svi nekadašnji nasipi (koji su ostali u zaleđu posle pomeranja glavnih dunavskih nasipa znatno bliže toku Dunava) za potrebe formiranja II linije odbrane, formiranja zaštićenih kaseta i za lokalizaciju poplava u slučaju prodora nasipa I linije i na njima se zabranjuje izgradnja svih objekata koji nisu u funkciji vodoprivrede;
rezervisanje prostora za povećanje pojasa vodnog zemljišta odnosno nadvišavanje nasipa kako bi se primerili veličini stogodišnje velike vode zbog: novih hidroloških analiza koje će biti veće nego pre 30 i više godina, kada su projektovani i građeni sadašnji nasipi i dodatnog uspora usled zasipanja korita Dunava na području Đerdapske akumulacije;
naselja koja se štite zaštitnim sistemima u zoni uspora od HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2” razvijaju se nesmetano prema svojim planovima razvoja, ali bez remećenja rada ugrađenih zaštitnih sistema (podzemnih kolektora, drenažnih bunara). zaštitni sistemi su već ugrađeni u urbanu matricu naselja, te će se njihovo održavanje i eventualno proširivanje tretirati kao mera investicionog i tekućeg održavanja; kolektori kanalizacije za atmosferske vode se mogu uvoditi u postojeće sisteme za odvodnjavanje, uz uslov da ne narušavaju njihovu funkcionalnost (po potrebi, pojačavanje kapaciteta kolektora i pumpnih stanica);
zaštita malobrojnih izvorišta sprovodi se uspostavljanjem granica i režima neposredne i uže zone sanitarne zaštite (kao i zaštita izvorišta koja nisu u vodnom zemljištu, odnosno obuhvatu ovog Prostornog plana, ali su u funkcionalnoj vezi sa Dunavom – beogradsko i novosadsko izvorište); kanalizacione sisteme u naseljima treba graditi isključivo kao separacione sisteme, jer se za sva naselja predviđa realizacija PPOV, a za proizvodne objekte i proizvodnju u stambenim objektima koji u svojim procesima rada koriste i opasne materije obavezan je predtretman voda i striktna kontrola ispuštanja otpadnih voda;
rezervisanje prostora za realizaciju PPOV u svim naseljima na Dunavu, i to posebno u: Beogradu za pet planiranih postrojenja od kojih se četiri nalaze na Dunavu, sa centralnim PPOV na Velikoselskoj adi koja se realizuje uz pomoć donacije Vlade Japana;
novi industrijski pogoni koje troše velike količine vode za tehnološke potrebe i imaju velike količine otpadnih voda mogu se locirati kraj Dunava pod uslovom da se, primenom najsavremenijih proizvodnih tehnologija, uz recirkulaciju, njihove otpadne vode prečiste do nivoa da mogu da budu upušteni u reku II klase kvaliteta;
na obali Dunava mogu se graditi vodozahvatni objekti za sisteme za navodnjavanje, pod uslovom da svojim položajem i dispozicijama ne narušavaju pouzdanost i funkcionalnost zaštitnih sistema, koji imaju apsolutni prioritet; i
na Gornjem Podunavlju specijalni rezervat prirode ima pun prioritet pri upravljanju vodnim režimima u periodu povodnja. U njegova vlažna staništa treba kontrolisano upuštati onoliko vode za kontrolisano plavljenje koliko se to traži od strane upravljača SRP.
1.3. Zone zaštite prirodnih dobara
Režimi zaštite i uređenja prostora zaštićenih i predviđenih za zaštitu područja prirodnih dobara utvrđuju se prostornim planovima posebne namene za zaštićena područja, odnosno prostornim planovima jedinica lokalne samouprave za ostala prirodna dobra (naznačena u glavi I, pododeljku 3.1. ovog prostornog plana, pod 3.1.6. Zaštita prostora i u glavi III, pododeljku 2.2. ovog prostornog plana). Pored pravila utvrđenih u glavi IV, pododeljcima 1.1. i 1.2. ovog prostornog plana, utvrđuju se opšta pravila za uređenje vodnog puta i izgradnju vodoprivrednih objekata na zaštićenim i predviđenim za zaštitu područjima prirodnih dobara:
hidrotehničke intervencije i druge radove ne planirati na delovima zaštićenih područja na kojima je uspostavljen režim zaštite I stepena, kao i na deonicama vodotoka i u njihovom priobalju koje predstavljaju značajna hranilišta i zimovališta, odnosno mesta masovnog okupljanja ptica;
na delovima zaštićenih područja na kojima je uspostavljen režim zaštite II stepena i na rečnim adama, izgradnju i uređenje prostora ograničiti prvenstveno na neophodne planirane infrastrukturne i vodne objekte (za obavljanje vodne delatnosti) i osnovne sadržaje sportskog ribolova i rekreacije i nautičkog turizma, ukoliko se time ne ugrožavaju prirodne vrednosti na konkretnoj lokaciji;
u III stepenu zaštite, pored hidrotehničkih i infrastrukturnih objekata, mogu se planirati i pristaništa, marine i drugi objekti u funkciji vodnog transporta i turizma, ukoliko se time ne ugrožavaju prirodne vrednosti na konkretnoj lokaciji; i
u primeni pravila uređenja i građenja u zaštićenim i predviđenim za zaštitu područjima prirodnih dobara ovim prostornim planom se sugeriše uvažavanje stečenih obaveza u donetim planovima lokalnih samouprava, posebno onih stečenih obaveza koje predstavljaju prateće sadržaje vodnog puta E80-Dunav (luke, pristaništa, marine i dr, a koje su potvrđene i ovim prostornim planom) kao i sa njima povezan planirani razvoj turizma, sporta i rekreacije (što se posebno odnosi na pojedinačne mere zaštite i održivo razgraničenje zone planirane zaštite i zone razvoja turizma, što će definisati nadležni zavod za zaštitu prirode u saradnji sa lokalnim samoupravama, u skladu sa predviđenom zakonskom procedurom).
Opšta pravila u definisanju performansi projekata koja se odnose na širinu i dubinu plovnog puta, radijuse zakrivljenosti, regulisanje vodostaja, bagerovanje i nasipanje materijala, infrastrukturno opremanje plovnog puta na zaštićenim i predviđenim za zaštitu područjima prirodnih dobara su i: održanje vodnog režima odnosno vodostaja u plavnim delovima zaštićenih i drugih područja u sadašnjem stanju, odnosno u okviru parametara i karakteristika koji su utvrđeni aktom o zaštiti ili drugim dokumentom u skladu sa zakonom; očuvanje ribljih plodišta i uslova za poprečne i uzdužne migracije riba i drugih organizama; očuvanje prirodne strukture obala na deonicama vodotoka kroz zaštićena područja ili njihove minimalne izmene; i očuvanje i obnavljanje odnosno aktiviranje mreže rukavaca, mrtvaja i drugih vodnih tela kao neophodna kompenzaciona mera narušavanju integriteta vodenih staništa u održavanju plovnog puta i obavljanju transporta (zagađujuće materije, buka, talasi).
1.4. Osnovna pravila uređenja i građenja za prateće sadržaje vodnog puta
Osnovna pravila uređenja i građenja za prateće sadržaje vodnog puta (luke, pristaništa, marine i dr) utvrđena su u glavi II, odeljku 4. ovog prostornog plana.
2.PRAVILA ZA USAGLAŠAVANjE INFRASTRUKTURNIH SISTEMA U KORIDORU VODNOG PUTA
Režimi korišćenja i pravila za uređivanje zaštitnih pojaseva magistralnih i transnacionalnih infrastrukturnih sistema utvrđuju se prostornim planovima posebne namene za koridore infrastrukturnih sistema.
Prostornim planom utvrđuju se opšta pravila za međusobno usklađivanje (ukrštanja ili paralelnog položaja) koridora vodnog puta i položaja planiranih koridora magistralnih i transnacionalnih infrastrukturnih sistema na prostoru neposredne i šire zone zaštite koridora vodnog puta, koja se zasnivaju na odredbama važećih zakona, tehničkih propisa i uslova zaštite životne sredine, koja se pored osnovnih pravila ukrštanja sa gabaritom plovnog puta utvrđenih u glavi IV, pododeljcima 1.1. i 1.2. ovog prostornog plana, zasnivaju na primeni sledećih pravila:
sva ukrštanja planiranih magistralnih i transnacionalnih infrastrukturnih sistema sa vodnim putem Dunavom i drugim površinskim vodotocima (prirodnim i veštačkim) izvodiće se uz poštovanje uslova da se ne remeti osnovna namena i funkcija vodotoka i plovnog puta i da se osigura normalan proticaj vodotoka u svim uslovima (u toku izvođenja i trajno);
po pravilu, položaj trase infrastrukturnog sistema biće van neposredne i uže zone sanitarne zaštite podzemnih i površinskih izvorišta vodosnabdevanja, a kada to nije moguće, zaštita izvorišta obezbediće se posebnim projektom zaštite i kontinualne kontrole kvaliteta voda;
propusti i mostovi u neposrednoj i široj zoni zaštite koridora vodnog puta (odnosno njihovo ukrštanje sa vodnim putem) dimenzionisaće se na stogodišnje vode, a da se pri tome ne ugrozi bezbednost funkcionisanja vodnog puta i infrastrukturnog sistema; dok će se na mestima ukrštanja obezbediti zaštita obala i korita (obaloutvrda uzvodno i nizvodno prema hidrauličkom proračunu) od erozije, uz odvodnjavanje u zoni mostova;
položaj trase površinskog ili podzemnog linijskog infrastrukturnog sistema, po pravilu, je van vodnog zemljišta, a na mestima ukrštanja sa Dunavom i drugim vodotokom, kada je god moguće, pod uglom od približno 90°, pod uslovom da se podzemni infrastrukturni sistemi na mestu ukrštanja sa vodotokom obezbeđuju putem objekata (na konstrukcijama mosta vešanjem), ili zaštitnim cevima ispod dna korita (ukopavanjem i pričvršćenjem na dno Dunava) na minimalnoj dubini ne manjoj od 1,5 m od dna Dunava i drugih neregulisanih korita većih vodotoka (mereno od gornje ivice cevovoda), odnosno od 0,8 m za manje vodotoke; (izuzetno se dozvoljava ukrštanje podzemnog linijskog infrastrukturnog sistema (naftovoda, gasovoda i produktovoda) sa vodotocima i kanalima pod uglom između 90° i 60°, a u slučaju da se ukrštanje izvodi pod uglom manjim od 60°, mora se pribaviti saglasnost nadležnih organa);
na mestu ukrštanja nadzemnih elektroenergetskih vodova i elektronskih komunikacionih vodova sa vodnim putem Dunavom mora se obezbediti sigurnosna visina iznad najvišeg vodostaja u vodotoku u skladu sa uslovima odgovarajućih preduzeća i važećim propisima; provodnici dalekovoda na mestu ukrštanja moraju biti izolovani tako da ne dođe do elektro-pražnjenja preko strele bagera; na nebranjenom, plavljenom terenu temelji stubova treba da budu specijalno nadvišeni i računati za plavljen teren;
prelaz transnacionalnog gasovoda preko vodnog puta Dunava predviđen je na dva načina: metodom polaganja/prevlačenja u tranšejama uz primenu sredstava plovne mehanizacije; ili metodom koso usmerenog bušenja – HDD (u zavisnosti od uslova nadležnih vodoprivrednih preduzeća); prelaz preko plavnog zemljišta predviđen je ukopavanjem uz dodatno balastiranje gasovoda protiv isplivavanja;
za ukrštanja infrastrukturnih sistema sa rekom Dunav primenjuju se uslovi za položaj osovine i niveletu ukrštanja (trase ili voda), koji proističu iz obaveza ispunjavanja propisanih kriterijuma za svrstavanje plovnog puta Dunava u kategorije VIs i VII (detaljnije u Tabeli IV-1);
obezbediće se kontrolisano prikupljanje i evakuacija atmosferskih voda duž trupa autoputa i pruge i njihovo odvođenje u postojeće retenzione prostore po principu brže evakuacije (rigole, propusti i dr);
sve radnje na usaglašavanju saobraćajnih sistema sa vodoprivrednom infrastrukturom obavljaće se uz saglasnost i kontrolu nadležnih republičkih i pokrajinskih organa za poslove vodoprivrede;
u slučaju da je neophodna izgradnja pojedinih deonica infrastrukturnih sistema (saobraćajnice, objekti za prenos energije, nadzemni cevovodi) sa podužnim položajem trase u nebranjenom širem pojasu zaštite koridora vodnog puta, ista se uslovljavaju da budu zaštićena od poplavnih voda verovatnoće 0,5% (tzv. dvestogodišnja velika voda);
u slučaju paralelnog pružanja trase podzemnog voda (naftovoda, gasovoda ili produktovoda) duž vodotoka, odstojanje ne sme biti manje od 10 m od regulisanih vodotoka i kanala, računajući od nožica nasipa ka branjenom delu; ako cevovod prolazi blizu neregulisanih vodotoka, izvora i izvorišnih područja, kao i ako je paralelan sa vodotocima, potrebno je pribaviti saglasnost od organizacija i organa nadležnih za poslove vodoprivrede; i
izgradnja hidrotehničkih i infrastrukturnih objekata koji povezuju obale Dunava u Republici Srbiji i obalu Dunava susedne države sa kojom Republika Srbija deli vodni put, kao i postavljanje kablova, cevovoda i drugih objekata, otvaranje skelskog prelaza na vodnom putu Dunava koji se nalaze između Republike Srbije i susedne države sa kojom Republika Srbija deli vodni put, vrši se u skladu sa sporazumom između dve države.
V. IMPLEMENTACIJA PROSTORNOG PLANA
1. INSTITUCIONALNI OKVIRI IMPLEMENTACIJE I UČESNICI
1.1. Podrška implementaciji prostornog plana
Imajući u vidu zahteve EU za održivim razvojem Panevropskog transportnog Koridora VII Dunav, odnosno koridora Rajna-Dunav u smislu važeće saobraćajne strategije EU, a shodno nacionalnom zakonodavstvu koje je usmereno ka obavezi održavanja propisanog tehničkog nivoa plovnog puta, kao i uslova signalizacije i obeležavanja za obezbeđenje sigurne plovidbe, dobroj praksi i poštovanju preporuka međunarodnih organizacija za zaštitu životne sredine u koridoru vodnog puta, posebno ekološki osetljivih staništa, predložen je okvir primene Prostornog plana kao područja na kome je pored razvoja vodnog transporta i ostale vodoprivredne infrastrukture, neophodno obezbediti zaštitu prirodnih i kulturnih vrednosti, održivi razvoj nautičkog turizma i rekreacije i drugih komplementarnih delatnosti.
Upravljanje razvojem, uređenjem i zaštitom prostora u skladu sa planskim rešenjima i pravilima utvrđenim Prostornim planom podrazumeva:
korišćenje i usmeravanje razvoja vodnog puta Dunava, luka i ostale prateće infrastrukture, u skladu sa multilateralnim sporazumima na evropskom ili regionalnom nivou, bilateralnim sporazumima i nacionalnim propisima – uslovi eksploatacije Dunava kao međunarodnog plovnog puta regulisani su Konvencijom o režimu plovidbe na Dunavu, kojom je garantovana slobodna plovidba i propisana obaveze zemalja potpisnica da plovni put na sopstvenoj teritoriji održavaju na utvrđenom tehničkom nivou, kao i da signalizacijom i obeležavanjem obezbede sigurnu plovidbu. EU, sprovodeći politiku zajedničkog tržišta, usvojila je direktive i uredbe koje se, između ostalog, odnose i na vodni transport, i to: Memorandum o razumevanju razvoja Panevropskog transportnog Koridora VII, u kom je Dunav predstavljen kao evropska transportna arterija od prioritetnog značaja za zemlje u okviru dunavskog sliva, čime je dat izuzetan značaj za unapređenje i razvoj vodnog puta, luka, marina i logističkih baza duž Dunava; Strategiju Evropske unije za Dunavski region (sa Akcionim planom), sa četiri stuba (povezivanje, zaštita životne sredine, izgradnja prosperiteta i jačanje Dunavskog regiona) koji obuhvataju različite prioritetne oblasti delovanja; Ekonomska komisija UN za Evropu usvojila je: Sporazum o glavnim unutrašnjim vodnim putevima od međunarodnog značaja, AGN (kojim je izvršena klasifikacija osnovnih standarda i parametara evropske mreže vodnih puteva, uključujući i vodni put Dunava na teritoriji Republike Srbije); Sporazum o važnim međunarodnim linijama za kombinovani transport sa pratećim postrojenjima AGTC; kao i druge pravne akte i sporazume (klasifikacija plovnih puteva, standardi za terminale i klasifikacija rečnih luka od međunarodnog značaja za kombinovani transport, standardi za marine i druge prateće sadržaje, uticaj vodnog transporta na životnu sredinu i dr) na kojima će se u narednom periodu bazirati politika vodnog transporta, unapređenja vodnih puteva i razvoj nautičkog turizma u Republici Srbiji;
razvoj informacionih i unapređenje monitoring sistema – na osnovu Prostornog plana, Zakona o plovidbi i lukama na unutrašnjim vodama i Zakona o vodama, ministarstvo nadležno za poslove prostornog planiranja i Direkcija za vodne puteve, kao organ uprave u sastavu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture, će u saradnji sa Institutom za arhitekturu i urbanizam Srbije i JP Zavodom za urbanizam Vojvodine (obrađivačima Prostornog plana), formirati bazu podataka o prostoru i Prostornom planu, u funkciji: upravljanja razvojem, praćenja sprovođenja, dopune i inoviranja planskih koncepcija, kao i zaštite životne sredine koridora vodnog puta; stvaranje uslova za formiranje GIS-a koridora vodnog puta (u prvoj fazi, će se izvršiti analiza dostupnih podataka iz Prostornog plana i podataka kojima raspolažu Direkcija za vodne puteve, kao organ uprave u sastavu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture, druga nadležna ministarstva, upravljači turističkih prostora, gradovi i opštine i dr; u drugoj fazi formiraće se jedinstvena prostorna baza podataka, konverzijom digitalnih podataka u jedinstveni sistem podataka o prostoru, koja bi imala zadatak da pruži/obezbedi trajnu informatičku podršku pripremanju, donošenju i sprovođenju planskih i programskih odluka);
unapređenje institucionalno-organizacione podrške u cilju: postizanja institucionalne i akcijske ravnoteže između koordinacije ovlašćenih preduzeća za razvoj, uređenje, signalizaciju i obeležavanje vodnog puta i korišćenje i zaštitu od voda, s jedne strane, i zaštitu prirode (posebno ekološki osetljivih staništa), uređenje i upravljanje turističkim prostorima (posebno u segmentu nautičkog turizma), kao i potrebe da se obezbedi lokalni, regionalni i nacionalni uticaj i efikasnost akcije, s druge strane; uspostavljanja višeg nivoa partnerstva između javnog i privatnog sektora; razvoja sportsko-nautičkih udruženja/društava i formiranja turističko/nautičko-poljoprivrednih zadruga i lokalnih akcionih grupa (LAG) koje mogu da organizuju poslove uređenja i opremanja prostora za prihvat i servisiranje nautičkih plovila i aktiviranje uslužno-rekreativnih programa domaćinstava udruženih u seosko/nautičku kooperativu. Institucionalno-organizacioni aranžmani za upravljanje razvojem, zaštitom i uređenjem područja Prostornog plana finansiraće se iz republičkog budzeta, dela ekonomske cene pružanja vodoprivrednih i turističkih usluga, privatnog sektora, javnih prihoda gradova i opština, IPA instrumenta (komponente 2, 3 i 5) i dr.
1.2. Učesnici u implementaciji
Ključni učesnici u ostvarivanju Prostornog plana su, u skladu sa svojim nadležnostima i delokrugom rada, odgovarajući organi i institucije na nacionalnom i međunarodnom nivou koje se pre svega bave vodnim transportom, kao i zaštitom prirode i razvojem turizma.
Ključni učesnici na republičkom i regionalnom nivou upravljanja su nadležna ministarstva i nadležni sekretarijati Autonomne pokrajine Vojvodine, i to za poslove:
održavanja i razvoja unutrašnjih plovnih puteva – preko Direkcije za vodne puteve, kao organa uprave u sastavu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture;
infrastrukture –preko:
Uprave za utvrđivanje sposobnosti brodova za plovidbu, kao organa uprave u sastavu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture za obavljanje stručnih i tehničkih poslova u oblasti utvrđivanja sposobnosti brodova za plovidbu, i to: utvrđivanje konstrukcione i tehničke sposobnosti brodova za plovidbu, sigurnost i nadzor nad izradom njihovih uređaja, mašina, opreme i materijala koji služe za održavanje bezbednosti plovidbe brodova, zaštitu života, bezbednost i zdravlje na radu članova posade i drugih lica na brodovima i sprečavanje zagađivanja unutrašnjih voda sa brodova; utvrđivanje konstrukcione i tehničke sigurnosti uređaja za ukrcavanje tereta na brod i iskrcavanje sa broda; utvrđivanje konstrukcione i tehničke sigurnosti opreme i uređaja koje brod koristi za korišćenje usluga RIS-a; baždarenje brodova; i izdavanje brodovima isprava za koje je zakonom ovlašćena Uprava za utvrđivanje sposobnosti brodova za plovidbu;
deset lučkih kapetanija u okviru ministarstva nadležnog za vodni saobraćaj (Bezdan, Apatin, Novi Sad, Titel, Beograd, Pančevo, Smederevo, Veliko Gradište, Kladovo i Prahovo) koje obavljaju upravne, tehničke, inspekcijske i druge stručne poslove kojima se obezbeđuje bezbednost plovidbe na području njihove nadležnosti; i
Agencije za upravljanje lukama koja je nadležna za kontinuirano, nesmetano i stručno obavljanje poslova na lučkom području, bez obzira na svojinski status luka i pristaništa;
vodoprivrede – ministarstvo i pokrajinski sekretarijat nadležni za korišćenje i zaštitu vodnih resursa, upravljanje šumama i šumskim zemljištem, korišćenje lovnih i ribarskih područja i dr, preko:
JVP „Srbijavode” i to za: gazdovanje vodnim resursima (zaštita i održavanje režima voda, unapređenje i razvoj režima voda, izrada bilansa voda, izrada katastra vodoprivrednih objekata i zagađivača voda i kontrola korišćenja i zaštite voda od zagađivanja); korišćenje voda (obezbeđivanje i snabdevanje vodom za razne vidove iskorišćavanja i upotrebe, osim distribucije domaćinstvima i drugoj širokoj potrošnji; održavanje objekata i postrojenja za iskorišćavanje i upotrebu voda); zaštitu od štetnog dejstva voda (zaštita od poplava i leda, zaštita od erozije i uređenja bujica; odvodnjavanje zemljišta, regulacioni radovi manjeg obima na vodotocima; vađenje peska, šljunka i kamena radi održavanja i unapređivanja vodnog režima; održavanje objekata i postrojenja za zaštitu od štetnog dejstva voda; izrada tehničke dokumentacije, rekonstrukcija i izgradnja manjih objekata i postrojenja za zaštitu od štetnog dejstva voda); zaštitu voda od zagađivanja (preduzimanje mera zaštite vode od zagađivanja; odvođenje otpadnih voda iz industrije, rudarstva, poljoprivrede i drugih vidova zagađivanja, osim atmosferskih voda, voda iz naselja i otpadnih voda iz domaćinstava; otklanjanje posledica havarijskih zagađivanja vodenih tokova, jezera i podzemnih voda); i druge poslove (upravljanje vodoprivrednim objektima; organizovanje i sprovođenje odbrane od poplava; organizovanje i sprovođenje mera za zaštitu od bujica i erozija; odvođenje suvišnih voda i organizovanje odbrane od unutrašnjih voda na melioracionom području; vršenje investitorskih poslova kod izgradnje, odnosno rekonstrukcije vodoprivrednih objekata; izrada tehničke dokumentacije u oblasti vodoprivrede; održavanje i rekonstrukcija vodoprivrednih objekata; pripremanje planova i programa u vodoprivredi; organizovanje i vođenje vodnog informacionog sistema i dokumentacije o vodama; izvršavanje zadataka i primena međudržavnih sporazuma u oblasti vodoprivrede);
Republičke direkcije za vode, kao organa uprave u sastavu Ministarstva poljoprivrede i zaštite životne sredine, koja obavlja poslove vezane za: višenamensko korišćenje voda (projekti navodnjavanja i odvodnjavanja i dr); vodosnabdevanje (osim distribucije vode); zaštitu voda; primenu mera za zaštitu voda i racionalizaciju potrošnje vode; regulaciju vodnog režima; praćenje i održavanje režima voda koje definišu ili presecaju granice Republike Srbije i dr;
JVP „Vode Vojvodine”, za obavljanje vodoprivredne delatnosti na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine, i to za: korišćenje voda (navodnjavanje, snabdevanje industrije vodom, plovidbu, ribarstvo, rekreaciju, turizam) i zaštitu voda (izvori zagađenja, zaštitu od voda, zaštitu od poplava, odvodnjavanje i zaštita od uspora HE „Đerdap”); i
JP „Srbijašume” i JP „Vojvodinašume”, za obavljanje delatnosti upravljanja šumama i šumskim zemljištem, zaštićenim prirodnim dobrima i dr;
energetike – ministarstvo nadležno za energetsko korišćenje vodnih resursa Dunava u Republici Srbiji, kroz ostvarivanje sopstvenih nadležnosti kao i preko HEPS „Đerdap” i nadležnog pokrajinskog sekretarijata;
životne sredine – ministarstvo nadležno za zaštitu i unapređenje životne sredine, prekogranično zagađenje vazduha i voda, zaštitu prirode, utvrđivanje uslova zaštite životne sredine u planiranju prostora i izgradnji objekata kao i druge poslove određene zakonom, kroz ostvarivanje sopstvenih nadležnosti, kao i preko JP „Nacionalni park Đerdap”, Agencije za zaštitu životne sredine, kao i nadležnog pokrajinskog sekretarijata (za zaštitu životne sredine). Pokrajinski sekretarijat za urbanizam, graditeljstvo i zaštitu životne sredine obavlja poslove pokrajinske uprave u oblasti zaštite životne sredine, kontroliše korišćenje i zaštitu prirodnih resursa i dobara na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine; obezbeđuje kontinualnu kontrolu i praćenje stanja životne sredine (monitoring); obavlja poslove u oblasti unapređivanja životne sredine, ribarstva i upravljanja ribljim fondom u ribolovnim vodama, u skladu sa zakonom, obavlja poverene poslove državne uprave, koji su zakonom povereni organima Autonomne pokrajine Vojvodine. Pokrajinski sekretarijat za urbanizam, graditeljstvo i zaštitu životne sredine obavlja druge poslove kada mu je to zakonom, pokrajinskom skupštinskom odlukom ili drugim propisom povereno (videti Pokrajinsku skupštinsku odluku o Pokrajinskoj upravi, „Službeni list APV”, br. 4/10, 4/11, 20/12 i 26/12);
prostornog planiranja, urbanizma i građevinarstva – ministarstvo nadležno za poslove prostornog planiranja, odnosno organizacije, uređenja i korišćenja prostora, za građevinarstvo; građevinsko zemljište; urbanizam; utvrđivanje uslova za izgradnju objekata; komunalnu infrastrukturu i komunalne delatnosti; poslove inženjerske geodezije; kao i druge poslove određene zakonom. Pokrajinski sekretarijat za urbanizam, graditeljstvo i zaštitu životne sredine nadležan za izdavanje dozvola za izgradnju i upotrebu objekata u skladu sa zakonom; davanje saglasnosti na planska dokumenta u skladu sa zakonom, praćenje stanja i predlaganje mera za razvoj i unapređenje u oblasti urbanizma, prostornog planiranja i izgradnje objekata; obavlja izvršne, stručne i razvojne poslove pokrajinske uprave, vrši nadzor i prati sprovođenje propisa. Pokrajinski sekretarijat za urbanizam, graditeljstvo i zaštitu životne sredine u oblasti prostornog i urbanističkog planiranja, izgradnje objekata i stanovanja, u skladu sa zakonom, obavlja poverene poslove državne uprave, koji su zakonom povereni organima Autonomne pokrajine Vojvodine;
bezbednosti – ministarstvo nadležno za unutrašnje poslove, preko rečne policije, za bezbednost imovine, postrojenja, objekata, nad vodom, pored vode i na vodi, kao i za kontrolu državnih granica;
turizma – ministarstvo nadležno za integralno planiranje razvoja turizma na Dunavu i komplementarnih delatnosti kao i međunarodnu saradnju u oblasti turizma; razvoj, proglašenje i održivo korišćenje turističkog prostora i turističkih destinacija, unapređenje sistema vrednosti i konkurentnosti turističkih proizvoda; ugostiteljsku i nautičku delatnost; uređenje, održavanje, opremanje i pružanje usluga u banjama, tematskim parkovima i javnim kupalištima i dr; kao i nadležni pokrajinski sekretarijati.
lokalnog, regionalnog i nacionalnog razvoja – ministarstva nadležna za: analizu raspoloživih resursa i potencijala za razvoj; podsticanje međuopštinske, međuregionalne, prekogranične i međunarodne saradnje; sistem lokalne samouprave i teritorijalne autonomije; pružanje pomoći jedinicama lokalne samouprave u implementaciji projekata lokalnog ekonomskog razvoja; podsticanje i koordinaciju saradnje jedinica lokalne samouprave, nevladinog sektora, privrednih subjekata i državnih organa od interesa za razvoj lokalne samouprave, stvaranje uslova za pristup i realizaciju projekata iz delokruga tog ministarstva koji se finansiraju iz sredstava pretpristupnih fondova EU, donacija i drugih oblika razvojne pomoći; strateško planiranje, iniciranje, sprovođenje i fazno praćenje realizacije razvojnih projekata iz oblasti lokalnog i regionalnog razvoja i projekata od interesa za Republiku Srbiju; realizaciju infrastrukturnih projekata od regionalnog i lokalnog značaja; saradnju i koordinaciju sa organima autonomnih pokrajina i organima opština, gradova i gradskih opština u realizaciji infrastrukturnih projekata; i druge poslove određene zakonom; Pokrajinski sekretarijat za međuregionalnu saradnju i lokalnu samoupravu, u okviru nadležnosti tog sekretarijata u skladu sa Pokrajinskom skupštinskom odlukom o Pokrajinskoj upravi; kao i gradovi i opštine na koridoru vodnog puta Dunava koje imaju nadležnost nad zemljištima priobalja (kroz donošenje prostornih planova jedinica lokalne samouprave i urbanističkih planova naseljenih mesta kojima se utvrđuju funkcije i status zemljišta), gazdovanjem građevinskim zemljištima preko direkcija za razvoj, urbanizam i izgradnju, kao i JVP „Beogradvode” koje obavlja vodoprivrednu delatnost na teritoriji grada Beograda, održava izgrađene i neizgrađene obale reka Save i Dunava i stara se o njima (osim dela operativne obale Luke na desnoj obali Dunava uzvodno, od Pančevačkog mosta, od p km 1.166,5 do 1.166,2).
U ostvarivanju Prostornog plana odgovarajuće učešće uzeće i druga ministarstva (nadležna za poslove odbrane i dr) i sekretarijati Autonomne pokrajine Vojvodine (nadležni za poslove kulture, trgovine i dr); rečna brodarstva i javna preduzeća i ustanove nadležne za poslove drumskog saobraćaja, elektroprivrede i telekomunikacija, gazdovanja prirodnim dobrima, zavodi nadležni za zaštitu prirode i spomenika kulture, odgovarajuće turističke organizacije (Turistička organizacija Srbije – TOS i Turistička organizacija Vojvodine – TOV) i nautičke organizacije i savezi, kao i druga preduzeća čija delatnost zahteva usklađivanje sa funkcionisanjem i uređenjem vodnog puta. Za unapređenje nautičkog turizma u Republici Srbiji od značaja je i Privredna komora Srbije (posebno Grupacija za nautičku privredu i turizam „NATUS” koja okuplja nautičke klubove i preduzetnike angažovane u nautici, i koja izdaje publikacije i mape kojima se promoviše razvoj turizma kao što je „Atlas Dunava za nautički turizam”), Privredna komora Vojvodine i regionalne privredne komore koje se nalaze u okruženju koridora vodnog puta.
Ostali učesnici na lokalnom nivou upravljanja su gradovi Sombor, Novi Sad, Zrenjanin, Pančevo, Beograd, Smederevo, Požarevac i opštine Apatin, Odzaci, Bač, Bačka Palanka, Bački Petrovac, Beočin, Sremski Karlovci, Titel, Inđija, Stara Pazova, Grocka, Kovin, Bela Crkva, Veliko Gradište, Golubac, Majdanpek, Kladovo i Negotin, gde će odgovarajuće učešće u ostvarivanju Prostornog plana uzeti opštinska javna komunalna preduzeća, opštinske direkcije za urbanizam i građevinsko zemljište i druge direkcije, agencije, ustanove i društva (za upravljanje turističkim prostorima na zaštićenim područjima, npr. u okviru NP „Đerdap” i dr), turističke organizacije gradova/opština, mesne zajednice i poljoprivredno-turističke zadruge. Pored navedenih učesnika neophodno je animirati i organizovati učešće drugih aktera, u prvom redu žitelje planskog područja, vlasnike nepokretnosti i korisnike objekata, domaćinstva koja imaju poljoprivredno gazdinstvo, lokalne i druge zainteresovane poslovne subjekte, asocijacije proizvođača, udruženja građana, nevladine organizacije i druge aktere, čime će se obezbediti adekvatne mere podrške za uređenje i zaštitu koridora vodnog puta, kao i za ekonomski i socijalni razvoj, upravljanje prirodnim resursima i očuvanje lokalne tradicije i kulture.
2. SMERNICE ZA IZRADU PLANSKE DOKUMENTACIJE
I SPROVOĐENjE PROSTORNOG PLANA
2.1. Smernice za sprovođenje prostornog plana i razradu prostornim i urbanističkim planovima i urbanističko-tehničkom dokumentacijom
Prostorni plan se sprovodi:
1) donošenjem adekvatnog urbanističkog plana za:
(a) deonice koridora vodnog puta E80 – Dunav na području Generalnih planova kroz gradove Novi Sad, Pančevo, Beograd i Smederevo koje obuhvataju neposredni zaštitni pojas i širi zaštitni pojas (uključujući i prateće sadržaje vodnog puta i prostor širine ne manje od 50 m od nožice nasipa na svim branjenim površinama), ili donetim urbanističkim planom sa regulacionom razradom čija su rešenja usklađena sa planiranim pratećim sadržajima vodnog puta utvrđenim ovim prostornim planom; i
(b) planirane, po potrebi i postojeće, prateće sadržaje vodnog puta (luke, zimovnici i skloništa, pristaništa, marine – u kontaktu sa vodnim putem, prateći servisi i drugi objekti koji su u funkciji vodnog transporta i korisnika vodnog puta) na deonici vodnog puta E80 – Dunav od ulaza u Republiku Srbiju iz Mađarske do izlaza iz Republike Srbije ka Republici Bugarskoj; prioritetno za luke otvorene za međunarodni saobraćaj (definisane u glavi II, pododeljku 4.3, pod 4.3.1. Luke); putnička i teretna pristaništa (definisana u glavi II, pododeljku 4.3, pod 4.3.2. Pristaništa); i marine (definisane u glavi II, Tabela II-2. Prioritetne lokacije prihvatnih nautičkih punktova i pristaništa); daje se mogućnost fazne izgradnje pratećih sadržaja vodnog puta, koja će biti bliže definisana razradom Prostornog plana planom detaljne regulacije, ili donetim urbanističkim planom sa regulacionom razradom čija su rešenja usklađena sa planiranim pratećim sadržajima vodnog puta utvrđenim Prostornim planom;
2) izdavanjem lokacijskih uslova na osnovu Prostornog plana, za izgradnju objekata na trasi međunarodnog plovnog puta i delu vodnog puta E80 – Dunava, u neposrednom zaštitnom pojasu, čija granica odgovara nivou ureza vode NPN+3m, sa najvažnijim zaštitnim regulacionim građevinama i vodnim objektima u funkciji uređenja vodotoka (kejski i odbrambeni zidovi) odnosno objektima bezbednosti plovidbe u vodnom putu, i to za:
(a) tehničko poboljšanje uslova plovidbe i održavanje vodnih puteva (brodske prevodnice, brane, sidrišta, naperi, obaloutvrde, paralelne građevine, pregrade, podvodni pragovi, usmeravajuće građevine, ševroni, i drugi objekti koji su u funkciji plovidbe);
(b) obeležavanje i signalizaciju (plovni i obalni signali i oznake, RIS, optički, zvučni, električni, elektronski, radio-komunikacioni, navigacioni i drugi uređaji za bezbednost plovidbe); i
(v) 24 kritična sektora Dunava (od kojih je sedam prioritetno) i to: Apatin (8,2 km), Susek (6 km), Futog (5,8 km), Arankina Ada (2,2 km), Čortanovci (6,6 km), Beška (5,4 km) i Preliv (12 km); daje se mogućnost fazne realizacije koja će biti bliže definisana lokacijskim uslovima;
3) direktnim sprovođenjem prostornih planova područja posebne namene za zaštićena prirodna dobra (sa čijim planskim rešenjima je Prostorni plan usklađen), i sa njima usklađenih prostornih planova jedinica lokalne samouprave; i urbanističkim planovima za građevinska područja u široj zaštitnoj zoni vodnog puta;
4) direktnim sprovođenjem drugih prostornih planova područja posebne namene (infrastrukturnih koridora, ležišta mineralnih sirovina i dr), ili njihovom razradom urbanističkim planovima za deonice trasa autoputeva, magistralnih infrastrukturnih sistema, vodnih puteva i transnacionalnog gasovoda „Južni tok”, koji se ukrštaju sa vodnim putem Dunava, odnosno koji se nalaze u njegovom neposrednom zaštitnom pojasu i širem zaštitnom pojasu, ukoliko su usklađeni sa planskim rešenjima, pravilima i smernicima Prostornog plana.
Preostali prostor u obuhvatu Prostornog plana, van prostora definisanih u tačkama od 1) do 4) iz prethodnog stava, predstavlja zonu primene prostornih planova jedinice lokalne samouprave, u delovima koji su usklađeni sa planskim rešenjima, pravilima i smernicima Prostornog plana.
Do usklađivanja sa rešenjima, pravilima i smernicama Prostornog plana, važeći planski dokumenti se ne mogu primenjivati u delovima koji su u suprotnosti sa planskim rešenjima, pravilima i smernicima Prostornog plana koja se odnose na trasu međunarodnog plovnog puta i deo vodnog puta E80 – Dunava (u neposrednom zaštitnom pojasu), kao i prateće sadržaje vodnog puta (u širem zaštitnom pojasu).
Prateći sadržaji vodnog puta lokalnog značaja, koji nisu predviđeni Prostornim planom kao ni planovima višeg reda, mogu se planirati od strane lokalne samouprave u postupku izrade i donošenja urbanističke dokumentacije za građevinsko područje naselja uz uslov pribavljanja svih neophodnih saglasnosti.
2.2. Smernice za sprovođenje prostornog plana u sektorskim planovima i programima
Nadležna javna preduzeća i posebne organizacije u roku od najduže šest meseci po donošenju Prostornog plana, uskladiće sa planskim rešenjima, merama i smernicama Prostornog plana svoje srednjoročne i godišnje planove i tehničku dokumentaciju, a posebno planove uređenja vodotoka i bezbednosti plovidbe u vodnom putu.
Prioritetne mere i obaveze za sprovođenje planskih rešenja i smernica Prostornog plana su:
obezbeđenje mera pojačanog nadzora ministarstava nadležnih za poljoprivredu, šumarstvo i vodoprivredu, kao i urbanističke i građevinske inspekcije radi kontrole korišćenja vodnog zemljišta Dunava za koridor vodnog puta E80 – Dunav, kao i za zaštitu voda, akvatičnih i priobalnih ekosistema, uređenje voda, zaštitu dobara posebnih vrednosti i kapitalnih objekata i obavljanja drugih poslova od opšteg interesa, u skladu sa zakonom;
odgovarajuća javna preduzeća i nadležne posebne organizacije obezbediće kontrolu korišćenja vodnog zemljišta na način kojim se ne utiče štetno na vode i priobalni ekosistem i ne ograničavaju prava drugih, i to za: izgradnju vodnih objekata i postavljanje uređaja namenjenih uređenju vodotoka i drugih voda; održavanje korita vodotoka i vodnih objekata; sprovođenje mera zaštite voda; sprovođenje zaštite od štetnog dejstva voda; i monitoring voda;
odgovarajuća javna preduzeća i nadležne posebne organizacije izvršiće snimanje stanja izgrađenosti vodnog zemljište i vlasništva nepokretnosti nad vodnim i drugim objektima, vlasništva nad poljoprivrednim, šumskim i građevinskim zemljištem kao i objekata predviđenih za uklanjanje u neposrednom zaštitnom pojasu vodnog puta E80 – Dunav i deonica ostalih infrastrukturnih koridora koji se nalaze u neposrednom zaštitnom pojasu i širem zaštitnom pojasu vodnog puta Dunava (autoputa, pruge, gasovoda, transnacionalnog koridora gasovoda „Južni tok”, OK i dr);
ministarstvo nadležno za poslove vodoprivrede, nadležni organ na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine, nadležni organ na teritoriji grada Beograda, odrediće granice vodnog zemljišta Dunava, koje će se upisati u javne knjige o evidenciji nepokretnosti i pravima na njima;
nadležna ministarstva, nadležni organi Autonomne pokrajine Vojvodine, organi jedinica lokalne samouprave, javna vodoprivredna preduzeća Direkcija za vodne puteve, kao organ uprave u sastavu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture i drugi upravljaće deonicom vodnog puta Dunava kroz Republiku Srbiju, svako iz svoje nadležnosti, u skladu sa zakonom i poštovaće odredbe koje propisuju prava prometa i preče kupovine vodnog zemljišta, odnosno utvrdiće kriterijume za finansijsko i materijalno obeštećenje kod preuzimanja nepokretnosti, ograničenja prava svojine i šteta nastalih pri izvođenju radova na izgradnji vodnih objekata (koji zajedno sa uređajima koji im pripadaju čine tehničku, odnosno tehnološku celinu, a služe za obavljanje vodne delatnosti); korisnici obale i zemljišta uz međunarodne vodne puteve u obavezi su da: gazduju šumama tako da se ne pravi smetnja plovidbi i održavanju i pravilnom funkcionisanju objekata bezbednosti plovidbe; dozvole uklanjanje rastinja koje ometa postavljanje ili pravilno funkcionisanje objekata bezbednosti plovidbe; omoguće privremeno smeštanje ili transport objekta bezbednosti plovidbe uklonjenog sa vodnog puta zbog nastanka neposredne opasnosti od leda, poplave ili neke druge prirodne nepogode i dr);
Direkcija za vodne puteve, kao organ uprave u sastavu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture za: tehničko održavanje međunarodnih i međudržavnih vodnih puteva Dunava, Save i Tise, izradu projektne dokumentacije, obeležavanje prepreka i objekata na plovnom putu, izvođenje hidrografskih merenja i hidrotehničkih radova za potrebe održavanja vodnih puteva, koristeći pravo službenosti za postavljanje objekata bezbednosti plovidbe (koji se sastoji u pravu prolaza i korišćenja obale i zemljišta uz međunarodne i međudržavne vodne puteve radi vršenja radova na tehničkom održavanju);
nadležna ministarstva u saradnji sa ovlašćenim pravnim licem za tehničko održavanje državnih vodnih puteva (kanalske mreže) na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine, obavljaće poslove vezane za njihovo tehničko održavanje, izradu projektne dokumentacije, obeležavanje prepreka i objekata na plovnim putevima i dr;
stručne službe nadležnih skupština gradova i opština informisaće, putem oglašavanja u sredstvima javnog informisanja, lokalnu zajednicu o projektima iz prethodne tačke, davati uputstva o pravima i obavezama vlasnika i korisnika obuhvaćenih nepokretnosti vodnog zemljišta i druga potrebna obaveštenja u vezi sa sprovođenjem Prostornog plana;
izvođenje radova na osnovu završenog projekta „Priprema projektne i tenderske dokumentacije za hidrotehničke radove na kritičnim sektorima reke Dunav u Srbiji”. Ovaj projekat, čiji korisnik je bila Direkcija za vodne puteve (sada organ uprave u sastavu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture) , je u periodu 2011-2013. godine realizovao konzorcijum kompanija Witteveen Bos iz Kraljevine Holandije, DHI iz Kraljevine Danske i Energoprojekt iz Republike Srbije. Projekat je finansiran od strane EU u okviru programa IPA 2010, a realizacija je bila podeljena u tri faze u okviru kojih je pripremljena sledeća projektna dokumentacija: Faza 1 – Prethodna studija opravdanosti sa Generalnim projektom; Faza 2 – Studija opravdanosti sa Idejnim projektom; i Faza 3 – Glavni projekat i Tenderska dokumentacija;u implementaciji planskih rešenja koridora vodnog puta E80 – Dunav, kroz izradu i verifikaciju projektne dokumentacije, potrebno je dokazati tehno-ekonomsku opravdanost izgradnje i uređenja koridora i pratećih sadržaja vodnog puta;
izrada sektorskih planskih dokumenta za upravljanje vodama i to: (1) strategije upravljanja vodama na teritoriji Republike Srbije (koju donosi Vlada na predlog ministarstva nadležnog za vodoprivredu za period od najmanje deset godina); (2) plan upravljanja vodama za sliv reke Dunav, kao i vodna područja (delove međunarodnog vodnog područja Dunav) i to: Sava, Morava, Donji Dunav (koje priprema JVP „Srbijavode”, a donosi Vlada na predlog ministarstva nadležnog za vodoprivredu), Beograd (koji priprema JVP „Beogradvode”, a donosi izvršni organ grada Beograda, uz pribavljenu saglasnost nadležnog ministarstva), Srem, Bačka i Banat (koje priprema JVP „Vode Vojvodine”, a donosi izvršni organ Autonomne pokrajine Vojvodine, uz pribavljenu saglasnost nadležnog ministarstva), odnosno poseban plan za delove vodnog područja; (3) godišnjih programa upravljanja vodama; (4) planova kojima se uređuje zaštita od štetnog dejstva voda (plana upravljanja rizicima od poplava, opšti i operativni plan za odbranu od poplava, kao i planovi kojima se uređuje zaštita od zagađivanja i program monitoringa); za planska dokumenta pod (1) je obavezna izrada strateške procene uticaja na životnu sredinu, dok je za planska dokumenta pod (2) poželjna izrada strateške procene uticaja na životnu sredinu;
odgovarajuća javna preduzeća i nadležne posebne organizacije, na osnovu odredaba „Opšteg plana za odbranu od poplava”, izrađivaće godišnje izveštaje o stanju odbrambenih sistema na vodnom području „Dunav” na teritoriji Republike Srbije po sektorima odbrane (koji sadrže podatke o stepenu izgrađenosti postojećih odbrambenih linija; ocenu stanja sistema, odnosno spremnosti deonica i sektora odbrane i spremnosti preduzeća zaduženih za organizaciju i sprovođenje odbrane od poplava sa programom neophodnih radova i mera za tu godinu).
3. PRIORITETI I STRATEŠKO-RAZVOJNI PROJEKTI
PRVE ETAPE SPROVOĐENjA PLANA
U sprovođenju planskih ciljeva i koncepcije, kao i u primeni definisanih kriterijuma, mera i instrumenata Prostornog plana, opšti prioritet ima:
obezbeđenje neophodnih uslova za rešavanje ključnih ograničenja plovnosti, uzimajući u obzir specifičnosti svakog sektora Dunava i mreže plovnih kanala/reka i uspostavljanje efikasnog upravljanja vodnom infrastrukturom;
priprema projektne dokumentacije za izvođenje hidrotehničkih radova kojima bi se unapredili uslovi plovidbe na delu Dunava od Mađarske granice (Bezdan) do Beograda;
povećanje teretnog transporta Dunavom za 20% do 2020. godine, u odnosu na 2010. godinu i modernizacija flote;
razvoj efikasnog sistema luka, sa javnom funkcijom, i multimodalnih terminala na obalama Dunava i njihovo povezivanje sa ostalom infrastrukturom;
edukacija kadra za plovidbu na vodnom putu Dunava uz usklađivanje obrazovnih standarda sa EU;
uređenje nautičkog puta Dunavom kroz Republiku Srbiju uz izgradnju, opremanje i funkcionisanje nautičke infrastrukture;
održavanje i obnova vodoprivrednih sistema, posebno linija odbrana od poplava, drenažnih sistema, kontrolisanje vodnih režima, sanitacija naselja, definisanje vodnog zemljišta i dr;
očuvanje i obnavljanje mreže rukavaca, mrtvaja i drugih akvatorija kao neophodne kompenzacione mere narušavanju integriteta vodenih staništa (posebno vlažnih staništa) razvojem rečnog transporta (zagađujuće materije, buka, talasi);
očuvanje prirodnih resursa, sanacija degradiranih područja nastalih kao posledica uređenja vodnog puta;
primena prostorno-planskih, urbanističkih i ekoloških mera koje su utvrđene Prostornim planom, opštih propisa i neposrednih tehničko-tehnoloških mera u pogledu zaštite životne sredine u koridoru vodnog puta, posebno ekološki osetljivih staništa;
obezbeđivanje institucionalnih, organizacionih i informatičkih uslova za sprovođenje Prostornog plana, kao i uslova za nastavak započetih istraživanja, izradu odgovarajućih programa, planova i projekata od interesa za razvoj i zaštitu koridora vodnog puta; i
stimulisanje, delatnosti i aktivnosti koje utiču na povećanje zaposlenosti i ostvarivanje dobiti za lokalne zajednice, kao i fizička zaštita stanovništva i dobara u koridoru vodnog puta, u slučaju neposredne opasnosti od leda i poplave.
3.1. Prioritetne aktivnosti na implementaciji
Polazeći od planskih ciljeva i rešenja, prioritetne aktivnosti na implementaciji Prostornog plana utvrđuju se za prvu fazu implementacije do 2017. godine, i obuhvataju:
1. Uređenje vodnog puta Dunava:
Plansko rešenje 1.1:
Radovi na uređenju vodnog puta (sa najvažnijim regulacionim građevinama, vodnim objektima i dr)
Prioritetne aktivnosti:
Tehničko poboljšanje uslova plovidbe i održavanje vodnih puteva (naperi, obaloutvrde, paralelne građevine, pregrade, usmeravajuće građevine, proširenja rečnog korita i radovi na zaštiti obala od erozije, mesta ukrštanja sa mrežom vodnih puteva, brodske prevodnice, brane, sidrišta i drugi objekti koji su u funkciji plovidbe), na 7 (od ukupno 24) kritičnih sektora Dunava, i to:
Apatin, sektor broj 3, od p km 1.408,2 do 1.400;
Susek, sektor broj 18, od p km 1.287 do 1.281;
Futog, sektor broj 19, od p km 1.267,4 do 1.261,6;
Arankina Ada, sektor broj 21, od p km 1.247,0 do 1.244,8;
Čortanovci, sektor broj 22, od p km 1.241,6 do 1.235;
Beška, sektor broj 23, od p km 1.232 do 1.226,6; i
Preliv, sektor broj 24, od p km 1.207 do 1.195.
Uklanjanje olupina (nemačkih ratnih brodova iz II svetskog rata) u koridoru plovnog puta u zoni Prahova od p km 863,0 do 845,0.
Izgradnja novog „Žeželjevog” drumsko-železničkog mosta u Novom Sadu na p km 1.254, (približno na mestu privremenog železničko-drumskog mosta, sa nedovoljnom visinom donje ivice mostovske konstrukcije i nepovoljnim položajem stubova u odnosu na vodni put).
Plansko rešenje 1.2:
Obeležavanje i signalizacija vodnog puta Dunava (plovni i obalni signali i oznake, RIS, optički, zvučni, električni, elektronski, radio-komunikacioni, navigacioni i drugi uređaji za bezbednost plovidbe)
Prioritetne aktivnosti:
Harmonizacija RIS-a na Dunavu i mreži plovnih kanala/reka uz osiguranje međunarodne razmene relevantnih podataka na graničnim područjima.
Obeležavanje i signalizacija zajedničkih sektora vodnog puta Dunava između Republike Srbije sa Republikom Hrvatskom, Rumunijom i Republikom Bugarskom.
Pristup informacionim i komunikacionim tehnologijama i ažurnim podacima o stanju na plovnim putevima administracijama susednih zemalja i drugim korisnicima.
Plansko rešenje 1.3:
Povećanje teretnog i drugog transporta
Prioritetne aktivnosti:
Intenziviranje saradnje između dunavskih administracija, razvojnih agencija i ministarstava na promociji unutrašnje plovidbe kao racionalnog i ekološki prihvatljivog transporta, i to: (Republika Srbija) Direkcija za vodne puteve, kao organ uprave u sastavu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture, (BG) EAEMDR /Agencija za istraživanje i održavanje reke Dunav, (AU) via donau Austrian Waterway Company, (SK) SVP Slovak Water Management Enterprise, (HU) RSOE National Association of Radio Distress-Signaling and infocommunications, (HU) VITUKI Environmental Protection andWater Management Research Institute, (HU) VKKI Central Directore for Water and Environment, (HR) APP Agency for Inland Waterways, (RO) ACN Administration of the Navigate Canals S.H., (RO) AFDJ River Administration Office of the Lower Danube – GALATI, (UA) SHS State Hydrography Service, (UA) ONMA Odessa National Maritime Academy.
Rast teretnog transporta Dunavom za 10% i osavremenjivanje flote.
Razvoj kontejnerskog transporta u lukama i njihovo povezivanje sa ostalom infrastrukturom (unutrašnjim plovnim putevima, železnicom, drumskim saobraćajnicama i dr).
Rešavanje problema nedostataka kvalifikovanog kadra i usklađivanje obrazovnih standarda za edukaciju plovidbom na vodnom putu Dunava.
Unapređenje administrativne procedure na rečnim graničnim prelazima.
Razvoj brodogradilišne i prateće industrije sa adekvatnim kapacitetima za izvlačenje plovnih objekata, koja će zadovoljiti potrebe održavanja domaće i strane flote kao podršku stimulativnom razvoju rečne plovidbe.
Plansko rešenje 1.4:
Revitalizacija i izgradnja funkcionalnih sadržaja vodnog saobraćaja i pratećih sadržaja za potrebe korisnika vodnog puta
Prioritetne aktivnosti:
Revitalizacija brodskih prevodnica u sklopu HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2”, u dogovoru sa rumunskom stranom.
Rehabilitacija i održavanje postojećih lučkih kapaciteta sa pratećom infrastrukturom od strane Agencije za upravljanje lukama.
Opremanje zimovnika neophodnim objektima i pratećom infrastrukturom za prihvat plovila.
Rekonstrukcija i kompletiranje sadržaja postojećih lokacija pristaništa i marina za prihvat putničkih i nautičkih plovila, sa neophodnom infrastrukturom.
Primena rezultata transnacionalnih projekata WANDA i CO-WANDA za bezbedno prikupljanje komunalnog i opasnog otpada na lokacijama transfer stanica u priobalju, kao i pretovar otpada na zasebna plovila; realizacija sistema vinjeta za pokrivanje troškova eliminacije otpada sa plovila.
Izgradnja planiranih pristaništa i marina na prioritetnim lokacijama (pogranična područja; mesta ukrštanja Koridora VII i Koridora X; blizina većih gradova i naselja; mesta ukrštanja koridora vodnog puta sa mrežom plovnih puteva; ulazi u HS DTD; prevodnice na Dunavu, pristup značajnim nepokretnim kulturnim dobrima).
Plansko rešenje 1.5:
Izrada tehničke i planske dokumentacije za potrebe uređenja vodnog puta i pratećih sadržaja
Prioritetne aktivnosti:
Izrada tehničke dokumentacije za uređenje vodnog puta na kritičnim sektorima Dunava.
Izrada tehničke i planske dokumentacije za dislokaciju luke u Beogradu na planiranu lokaciju.
Izrada urbanističkog plana sa regulacionom razradom za postojeće i planirane luke.
Izrada tehničke i planske dokumentacije za rehabilitaciju postojećih brodogradilišta i proširenje zimovnika.
Izrada urbanističkih planova za postojeće i planirane marine i pristaništa, kao i transfer stanice za pretovar komunalnog i opasnog otpada sa plovila.
2. Ostala vodoprivredna infrastruktura:
Plansko rešenje 2.1:
Održavanje i obnova vodoprivrednih sistema
Prioritetne aktivnosti:
Obnova svih šest agregata na HE „Đerdap 1”, sa povećavanjem instalisane snage i proizvodnje.
Prelazak HE „Đerdap 2” na rad sa kotom 41,40 m n.v. i sa varijabilnijim režimom, radi ostvarenja veće varijabilne snage i energije.
Završetak obnove telemetrijskog sistema praćenja nivoa na usporu HE „Đerdap 1”, radi operativnog praćenja efekata upravljanja u vršnim režimima.
Održavanje i obnova zaštitnih drenažnih sistema u priobalju HE „Đerdap 1” kako bi se ostvarili definisani kriterijumi zaleganja podzemnih voda (i u uslovima podizanja uspora ekstremno do kote 70,4 m n.v. na ušću Nere, u skladu sa Konvencijom o zaštiti Dunava).
Održavanje i obnova zaštitnih drenažnih sistema u priobalju HE „Đerdap 2” u zoni Kladova, kako bi se ostvarili definisani kriterijumi zaleganja podzemnih voda i nakon podizanja uspora do kote 41,40 m n.v. (obaveza HE „Đerdap”).
Analiza odbrane od poplava i izrada godišnjih izveštaj o stanju odbrambenih sistema u nadležnosti JVP „Srbijavode” i JVP „Vode Vojvodine” na vodnom području „Dunav”, u cilju ocene stanja sistema, uočavanja deonica i lokacija sa najvećim problemima i sanacije tih lokacija prema kriterijumima zaštite priobalja.
Razvoj sistema za navodnjavanje poljoprivrednih površina (posebno na mreži kanala HS DTD kao vitalnom resursu kako za transport tako i za poljoprivredu i vodoprivredu).
Rekonstrukcija vodovodnih mreža, kako bi se gubici u njima sveli na manje od 20%, i uvođenje monitoringa vodovoda radi upravljanja sistemima i kontrole gubitaka.
Plansko rešenje 2.2:
Zaštita životne sredine u koridoru vodnog puta, posebno ekološki osetljivih staništa
Prioritetne aktivnosti:
Obnova II linije odbrane u zoni Gornjeg Podunavlja, koju treba upotpuniti sa poprečnim linijama (komunikacije, dodatni nasipi), kako bi se formirale zaštićene kasete za lokalizaciju eventualnih prodora.
Stvaranje uslova za kontrolisanje vodnih režima u SRP Gornje Podunavlje, uključujući i kontrolisano plavljenje, u skladu sa ekološkim kriterijumima.
Plansko rešenje 2.3:
Zaštita vodnog zemljišta, izvorišta i životne sredine u koridoru vodnog puta
Prioritetne aktivnosti:
Definisanje pojaseva vodnog zemljišta duž obe obale Dunava, posebno u zoni HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2” i uklanjanje iz tih pojaseva svih objekata i sadržaja koji ugrožavaju bezbednost zaštitnih sistema (nasipa i sistema za zaštitu priobalja), ometaju moguće nadvišenje/proširenje i rekonstrukciju nasipa i upotrebu mehanizacije u periodu odbrane od poplava.
Definisanje „vodnog zemljišta” u prostornim planovima jedinica lokalne samouprave koje izlaze na Dunav, po utvrđenom principu Prostornog plana, da vodno zemljište „obuhvata pojas širine 100 m od nožice nasipa na branjenom području, i da tom zaštitom budu obuhvaćeni i prostori svih drenažnih sistema za zaštitu priobalnog poljoprivrednog zemljišta”.
Definisanje zaštitnih zona izvorišta i sprovođenje striktnih mera njihove zaštite u koridoru vodnog puta, kao i u zoni hidrauličkog uticaja; izmeštanje i sanacija prostora svih deponija (Kladovo, Sip, Vajuga i dr) koje ugrožavaju izvorišta vodosnabdevanja.
Sanitacija naselja koja su uređivana u okviru mera zaštite priobalja tokom izgradnje HE „Đerdap 1 i HE „Đerdap 2” i realizacija svih mera zaštite utvrđenih vodoprivrednom dozvolom.
Zakonsko tretiranje „divlje gradnje” koja ugrožava bezbednost i funkcionalnost sistema za zaštitu od voda kao krivično delo koje spada u kategoriju „ugrožavanja bezbednosti ljudi i materijalnih dobara”.
Plansko rešenje 2.4:
Izrada tehničke i planske dokumentacije za potrebe održavanja, obnove i izgradnje vodoprivrednih sistema
Prioritetne aktivnosti:
Izrada tehničke dokumentacije za potrebe dopune linijskih sistema odbrane od poplava (zone u neposrednoj blizini naselja Čelarevo i Čerević, za oko 8 km nasipa Golupca, Velikog Gradišta i dr).
Izrada studija opravdanosti realizacije linijskih sistema odbrane od poplava u građevinskim područjima (zona naselja „Kamenjar” od oko p km 1.262 do oko p km 1.264 levo, u Novom Sadu i dr).
4. MERE I INSTRUMENTI ZA IMPLEMENTACIJU PROSTORNOG PLANA
4.1. Dalje aktivnosti na izmenama i dopunama prostornog plana
Eventualne izmene i dopune Prostornog plana obaviće se do 2017. godine po kompletiranju i/ili izmeni i verifikaciji tehničke dokumentacije za pojedine prateće sadržaje vodnog puta, kao i trase i objekte magistralnih i transnacionalnih infrastrukturnih sistema u koridoru Panevropskog transportnog Koridora VII Dunav kroz Republiku Srbiju, na nivou generalnog i/ili idejnog projekta.
Po isteku perioda od osam godina od dana donošenja Prostornog plana vrši se njegovo noveliranje, koje pored sadržaja koji je definisan Pravilnikom, sadrži i: rezime promena od dana donošenja Prostornog plana, procenu napredovanja u postizanju ciljeva razvoja, uređenja i zaštite, sa kartografski prikazom rezultata monitoringa implementacije za prethodni period i objašnjenjem za svaki od ciljeva koji nije postignut; razloge zbog kojih planirane mere nisu preduzete; i prikaz dodatnih mera i rokova za dostizanje utvrđenih ciljeva razvoja i uređenja koridora vodnog puta Dunava.
4.2. Pretpostavke za praćenje sprovođenja prostornog plana
Direkcija za vodne puteve, kao organ uprave u sastavu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture, JVP „Srbijavode”, JVP „Vode Vojvodine” i ostala republička javna preduzeća (JP „Putevi Srbije”, „Železnice Srbije” a.d. Beograd, NIS a.d. Novi Sad, „Energogas” d.o.o, JP „Elektroprivreda Srbije”, JP „Pošta Srbije”, Beograd i dr.), Agencija za upravljanje lukama, stručne službe gradskih i opštinskih uprava na koridoru vodnog puta Dunava, JVP „Beogradvode” i dr, sekretarijati i stručne službe Autonomne pokrajine Vojvodine, administrativnog područja Beograda, Podunavskog, Braničevskog, Zaječarskog i Borskog upravnog okruga i skupštine gradova Sombor, Novi Sad, Zrenjanin, Beograd, Pančevo, Smederevo, Požarevac i opština Apatin, Odzaci, Bač, Sremski Karlovci, Titel, Inđija, Bačka Palanka, Bački Petrovac, Beočin, Stara Pazova, Kovin, Bela Crkva, Veliko Gradište, Golubac, Majdanpek, Kladovo i Negotin, izveštavaće periodično, a najmanje jednom u dve godine, ministarstva nadležna za poslove prostornog planiranja i saobraćaja o preduzetim aktivnostima i problemima u zaštiti i korišćenju zaštitnih pojasa postojećih i planiranih koridora magistralnih i transnacionalnih infrastrukturnih sistema u Panevropskom transportnom Koridoru VII – Dunav kroz Republiku Srbiju, odnosno o sprovođenju planskih rešenja, smernica i mera utvrđenih Prostornim planom.
Ministarstvo nadležno za poslove prostornog planiranja, u saradnji sa nadležnim ministarstvima za poslove saobraćaja i vodoprivrede, nadležnim pokrajinskim sekretarijatima, pratiće primenu Prostornog plana i najmanje svake četvrte godine podnositi Vladi izveštaj o sprovođenju Prostornog plana, posebno prve etape implementacije plana. Sastavni deo tog izveštaja je ocena sprovođenja Prostornog plana, s eventualnim predlogom dopune i izmene planskog dokumenta.
Ministarstvo nadležno za poslove prostornog planiranja na osnovu izveštaja iz prethodnog stava izveštavaće Vladu o problemima i predlagati mere za efikasnije sprovođenje Prostornog plana.
4.3. Mere i instrumenti za ostvarivanje ključnih politika upravljanja vodama
Za ostvarivanje planskih koncepcija, rešenja i propozicija Prostornog plana najznačajnija je primena sledećih mera i instrumenata koje se odnose na politike:
1) Zaštite i održivog korišćenja vodnog puta i druge vodoprivredne infrastrukture:
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije, evropskih fondova i IPA instrumenta za: podršku pripremi projektne i tenderske dokumentacije i realizaciju hidrotehničkih radova na kritičnim sektorima Dunava i uređenje Panevropskog transportnog Koridora VII – Dunav kroz Republiku Srbiju (sa najvažnijim regulacionim građevinama, vodnim objektima i dr); i implementaciju Dunavske strategije i drugih evropskih programa na području Prostornog plana (remont hidromehaničke opreme prevodnica na HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2”, uklanjanje potopljenih plovila u zoni Prahova, izgradnja terminala za prihvat korišćenih ulja i otpadnih voda sa brodova, izgradnja novog železničko-drumskog mosta u Novom Sadu i dr), uz uključivanje sredstava privatnog sektora u sklopu javno-privatnih aranžmana za realizaciju pratećih sadržaja vodnog puta (izgradnja luka, pristaništa, marina i dr); uz učešće Agencije za upravljanje lukama i pristaništima, sekretarijata Autonomne pokrajine Vojvodine i organa jedinica lokalne samouprave;
uspostavljanje praćenja parametara kvaliteta vode Dunava, s modelom za prognozu kvaliteta vode koji obezbeđuje Republička direkcija za vode, kao organ uprave u sastavu Ministarstva poljoprivrede i zaštite životne sredine, u saradnji s JVP „Srbijavode”, JVP „Vode Vojvodine”, JVP „Beogradvode” i dr;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije, JP „Nacionalni park Đerdap”, Direkcije za vodne puteve, kao organa uprave u sastavu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture i evropskih fondova za podršku implementaciji Dunavske strategije EU za realizaciju programa zaštite od štetnog dejstva spoljašnjih i unutrašnjih voda (obnove svih drenažnih sistema i zaštite priobalja akumulacija HE „Đerdap 1” i HE „Đerdap 2”, zaštitu od poplava, zaštitu od erozije i bujica), uređenje i korišćenje voda, zaštitu voda (smanjenje nepovoljnog uticaja na vode i akvatični i priobalni ekosistem) i dr;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije, ministarstva nadležnog za vodoprivredu, IPA instrumenta i budzeta obuhvaćenih gradova i opština za finansiranje rekonstrukcije plovnih i drenažnih kanala, vodovoda, obnove i proširenja postojećih kanalizacionih sistema, izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i sanitaciju naselja, posebno u zonama gradova i zaštićenim područjima prirodnih vrednosti.
2) Zaštite prirode, prirodnih vrednosti, životne sredine i nepokretnih kulturnih dobara:
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko ministarstava i sekretarijata Autonomne pokrajine Vojvodine za prirodne resurse, životnu sredinu, urbanizam, kulturu, privredu, turizam i regionalni razvoj, sredstava republičkih fondova za zaštitu životne sredine i turizam, javnih preduzeća koja koriste vodne i prirodne resurse Dunava, upravljača zaštićenih područja prirodnih vrednosti, upravljača turističkih prostora, budzeta obuhvaćenih gradova i opština i sredstava privatnog sektora za sprovođenje zaštite i razvoj informacionog sistema i sistema za praćenje prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara;
pojačani nadzor nad zaštitom prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, korišćenje i izgradnja zaštićenih prostora od strane ministarstava i sekretarijata Autonomne pokrajine Vojvodine nadležnih za zaštitu životne sredine, izgradnju prostora i kulturu, u saradnji sa nadležnim zavodima za zaštitu prirode i spomenika kulture;
priprema i postepeno uvođenje sistema kompenzacija i naknada vlasnicima zemljišta za nastale štete, uskraćivanje i umanjenje dobiti, kao i kompenzacionih programa (za razvoj poljoprivrede i sela, turizma, lokalnih infrastrukturnih sistema, objekata zajedničke komunalne potrošnje, javnih službi i dr) za ograničenja u razvoju lokalnih zajednica na području Panevropskog transportnog Koridora VII Dunav kroz Republiku Srbiju, radi sprovođenja režima i mera zaštite vodnog puta, resursa voda, prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara;
formiranje integralnog katastra zagađivača životne sredine koje obezbeđuju ministarstvo i sekretarijati Autonomne pokrajine Vojvodine nadležni za zaštitu životne sredine i gradske/opštinske uprave;
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstava, sekretarijata Autonomne pokrajine Vojvodine, agencija i fondova, budzeta obuhvaćenih gradova/opština i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava Evropske banke za obnovu i razvoj – EBRD, Svetske banke za investicione programe i drugih kreditnih i sredstava iz donacija, za izradu i realizaciju regionalnih i opštinskih planova upravljanja komunalnim otpadom; i dr.
3) Održivog razvoja turizma:
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstva i sekretarijata Autonomne pokrajine Vojvodine za turizam i regionalni razvoj, republičkih fondova za razvoj, turizam i agrar, IPA instrumenta, evropskih programa i iz budzeta opština za sprovođenje Master plana turističke destinacije Gornje Podunavlje i Donje Podunavlje, drugih strategijskih master planova za primarne turističke destinacije u koridoru vodnog puta i gradskih/opštinskih programa održivog razvoja turizma (jedan od prvih neposrednih zadataka u implementaciju ovog prostornog plana bio bi master plan Srednjeg Podunavlja – „Dunavske rivijere” sa svim relevantnim podacima o raspoloživoj materijalnoj bazi za razvoj specifičnog vida domaćinskog/vikendaškog turizma ukomponovanog u portfolije turističkih proizvoda Dunava i okruženja);
obezbeđenje sredstava iz budzeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za turizam, budzeta obuhvaćenih gradova/opština, sredstava privatnog sektora i donacija za realizaciju programa edukacije lokalnog stanovništva i preduzetnika za uključivanja u turističku ponudu koridora vodnog puta, zaštićenih područja i turističkih destinacija;
saradnja, koordinacija i kooperacija ovlašćenih subjekata za upravljanje turističkim prostorima na koridoru Dunava, turističkih organizacija i drugih stejkholdera u turizmu uz podršku Nacionalne turističke razvojne korporacije, radi obezbeđenja efikasnog upravljanja održivim razvojem nautičkog turizma, turističkih destinacija i koordinacije realizacije programa razvoja turizma i projekata razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture; i
udruživanje sa privatnim sektorom dela sredstava koja se izdvajaju iz budzeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstva, sekretarijata Autonomne pokrajine Vojvodine i javnih prihoda gradova/opština u vidu investicione podrške prioritetnim programima i projekata razvoja, organizacije i uređenja prostora od značaja za razvoj turizma.
4) Razvoja mreže naselja:
formiranje i razvoj lokalnih informacionih sistema i sistema za praćenje prostora koje obezbeđuju gradske/opštinske uprave u saradnji sa nadležnim ministarstvom i sekretarijatom Autonomne pokrajine Vojvodine za prostorno planiranje i urbanizam, Republičkim geodetskim zavodom, Direkcijom za vodne puteve, kao organom uprave u sastavu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture, JVP „Srbijavode” i JVP „Vode Vojvodine”;
poboljšanje koordinacije gradskih/opštinskih javnih preduzeća za komunalne delatnosti, direkcija/zavoda u pogledu objedinjavanja aktivnosti na uređenju građevinskog i vodnog zemljišta, izgradnji i održavanju objekata komunalne infrastrukture, naročito za prateće sadržaje vodnog puta i turistička naselja; i kontroli planskog uređenja i korišćenja zaštitnih pojaseva vodnog puta.
5) Održivog razvoja privrede i MSP na lokalnom, regionalnom i republičkom nivou za intenzivnije korišćenje tekućih podsticajnih mera za razvoj MSP i preduzetništva, posebno u pogledu: javno-privatnog partnerstva za realizaciju pratećih sadržaja vodnog puta Dunava; organizaciji izrade potrebne planske i tehničke dokumentacije i istraživanja, programa, projekcija i biznis planova u poljoprivredi, turizmu i drugim komplementarnim delatnostima, koji će konkurisati za sredstva različitih fondova, uključujući i sredstva IPA instrumenta i evropskih institucija (Evropska banka za obnovu i razvoj – EBRD, i dr).
6) Razvoja infrastrukturnih sistema koji su od posebnog značaja za vodni put i prateće sadržaje vodnog puta i koji se ukrštaju sa vodnim putem Dunava, obezbeđenjem sredstava iz budzeta Republike Srbije, evropskih institucija i dr.
VI.ZAVRŠNE ODREDBE PROSTORNOG PLANA
Prostorni plan predstavlja planski osnov za bliže utvrđivanje granice zona neposredne i šire zaštite koridora vodnog puta Dunava (odnosno granica vodnog zemljišta) od strane nadležnog ministarstva, nadležnog organa Autonomne pokrajine Vojvodine (na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine) i nadležnog organa grada Beograda (na teritoriji grada Beograda), u skladu sa Zakonom o vodama, a na način koji će bliže propisati ministar nadležan za poslove vodoprivrede. Ukoliko se odlukama nadležnih organa o određivanju granica vodnog zemljišta bitno promene bilansi namene prostora u neposrednom i širem zaštitnom pojasu koridora vodnog puta Dunava, Prostorni plan će se uskladiti sa tim odlukama u roku od godinu dana od njihovog stupanja na snagu.
Ministarstvo nadležno za poslove prostornog planiranja, u saradnji sa nadležnim ministarstvima za poslove saobraćaja i vodoprivrede, nadležnim pokrajinskim sekretarijatima, Direkcijom za vodne puteve, kao organom uprave u sastavu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture, JVP „Srbijavode”, Republičkom direkcijom za vode, kao organom uprave u sastavu Ministarstva poljoprivrede i zaštite životne sredine, JVP „Vode Vojvodine”, Agencijom za upravljanje lukama, gradskim i opštinskim upravama na koridoru vodnog puta Dunava, JVP „Beogradvode” i dr, pratiće primenu Prostornog plana i najmanje svake četvrte godine podnositi Vladi izveštaj o sprovođenju Prostornog plana, posebno prve etape implementacije plana. Sastavni deo tog izveštaja je ocena sprovođenja Prostornog plana, s eventualnim predlogom dopune i izmene plana.
Na osnovu izveštaja iz prethodnog stava, utvrđivaće se potreba za pristupanje dopuni i izmeni, odnosno noveliranju rešenja sadržanih u Prostornom planu.
Ministarstvo nadležno za poslove prostornog planiranja i Direkcija za vodne puteve, kao organ uprave u sastavu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture, u saradnji sa obrađivačima Prostornog plana (Institutom za arhitekturu i urbanizam i JP „Zavod za urbanizam” Vojvodine), i drugim nadležnim akterima na nacionalnom i regionalnom nivou, formiraće radnu grupu koja će pratiti realizaciju i sarađivati sa međunarodnim subjektima, kompanijama i lokalnim samoupravama na implementaciji i razradi Prostornog plana.