Uredba o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene prirodnog dobra Beljanica-Kučaj

Na osnovu člana 35. stav 2. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09-ispravka, 64/10-US, 24/11, 121/12, 42/13-US, 50/13-US i 98/13-US) i člana 42. stav 1. Zakona o Vladi („Službeni glasnik RS”, br. 55/05, 71/05-ispravka, 101/07, 65/08, 16/11, 68/12-US, 72/12, 7/14-US i 44/14),

Vlada donosi

U R E D B U

O UTVRĐIVANJU PROSTORNOG PLANA PODRUČJA POSEBNE NAMENE PRIRODNOG DOBRA BELJANICA-KUČAJ

Član 1.

Utvrđuje se Prostorni plan područja posebne namene prirodnog dobra Beljanica-Kučaj (u daljem tekstu: Prostorni plan), koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.

Član 2.

Prostornim planom utvrđuju se osnove organizacije, korišćenja, uređenja i zaštite područja posebne namene prirodnog dobra Beljanica-Kučaj na delovima teritorija opština Despotovac, Paraćin, Žagubica, Bor i Boljevac.

Član 3.

Prostorni plan sastoji se iz tekstualnog dela i grafičkih prikaza.

Tekstualni deo Prostornog plana objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije”.

Grafički prikazi (referalne karte) izrađeni su u razmeri 1: 100.000, i to: referalna karta 1 – Posebna namena prostora; referalna karta 2 – Mreža naselja i infrastrukturni sistemi; referalna karta 3 – Prirodni resursi, zaštita životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara, turizam i referalna karta 4 – Karta sprovođenja.

Grafičke prikaze iz stava 3. ovog člana, izrađene u 17 primeraka, overava svojim potpisom ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.

Član 4.

Prostorni plan se sprovodi razradom planskih rešenja i propozicija prostornim planovima jedinica lokalne samouprave, urbanističkim planovima, urbanističkim projektima i sektorskim planovima i programima, u skladu sa zakonom.

Član 5.

Grafički prikazi iz člana 3. stav 3. ove uredbe, čuvaju se trajno u Vladi (jedan komplet), Ministarstvu građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture (tri kompleta), Ministarstvu privrede (jedan komplet), Ministarstvu državne uprave i lokalne samouprave (jedan komplet), Ministarstvu rudarstva i energetike (dva kompleta), Ministarstvu poljoprivrede i zaštite životne sredine (dva kompleta), opštini Despotovac (jedan komplet), opštini Paraćin (jedan komplet), opštini Žagubica (jedan komplet), opštini Bor (jedan komplet), opštini Boljevac (jedan komplet) i Republičkoj agenciji za prostorno planiranje (dva kompleta).           

Dokumentaciona osnova na kojoj se zasniva Prostorni plan čuva se u Republičkoj agenciji za prostorno planiranje.

Član 6.

Pravo na neposredan uvid u grafičke prikaze iz člana 3. stav 3. ove uredbe imaju pravna i fizička lica, pod uslovima i na način koje bliže propisuje ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.

Član 7.

Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i projekti uskladiće se sa odredbama ove uredbe na način utvrđen Prostornim planom.

Planovi i programi razvoja koji se donose po posebnim propisima, propisi i drugi opšti akti uskladiće se sa odredbama ove uredbe u roku od godinu dana od dana njenog stupanja na snagu.

Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i projekti, planovi i programi razvoja doneti do dana stupanja na snagu ove uredbe, primenjuju se u delovima koji nisu u suprotnosti sa ovom uredbom.

Član 8.

Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”.

05 Broj:

U Beogradu,

V L A D A

PREDSEDNIK

PROSTORNI PLAN

PODRUČJA POSEBNE NAMENE PRIRODNOG DOBRA

BELJANICA-KUČAJ

UVOD

Vlada je donela Odluku o izradi Prostornog plana područja posebne namene prirodnog dobra Beljanica – Kučaj („Službeni glasnik RS”, broj 42/10 – u daljem tekstu: Prostorni plan). Nosilac izrade Prostornog plana je Republička agencija za prostorno planiranje, a posle obavljenog otvorenog postupka javne nabavke, za izvršioca izrade Prostornog plana je određena JP Direkcija za urbanizam – Kragujevac, sa podizvršiocem Geografskim fakultetom Univerziteta u Beogradu.

Pravni osnov za donošenje Prostornog plana, sadržan je u odredbi člana 21. stav 1. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09- ispravka, 64/10-US, 24/11, 121/12, 42/13-US, 50/13-US i 98/13-US), kojim je utvrđeno da se prostorni plan područja posebne namene donosi za područje koje zbog prirodnih, kulturno-istorijskih ili ambijentalnih vrednosti zahteva poseban režim organizacije, uređenja, korišćenja i zaštite prostora, i koje je kao takvo određeno Zakonom o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine („Službeni glasnik RS”, broj 88/10).

Prostorni plan se radi na osnovu sledećih, zakonom utvrđenih načela:

održivi razvoj;

usklađenost socijalnog razvoja, ekonomske i energetske efikasnosti, zaštite i revitalizacije životne sredine i graditeljskog nasleđa, prirodnih, kulturnih i istorijskih vrednosti;

realizacija razvojnih prioriteta i obezbeđenje uslova za racionalno korišćenje neobnovljivih resursa i obnovljivih izvora energije;

sprečavanje i zaštita od prirodnih i tehničko-tehnoloških nesreća;

planiranje i uređenje prostora za potrebe odbrane zemlje i izgradnju objekata od posebnog značaja za odbranu zemlje;

učešće javnosti;

saradnja između državnih organa, autonomnih teritorijalnih zajednica, jedinica lokalnih samouprava, privrednih društava, ustanova, nevladinih organizacija, građana i drugih učesnika u prostornom razvoju;

usaglašenost sa evropskim standardima i normativima u oblasti planiranja i uređenja prostora, u cilju stvaranja uslova za transgraničnu i međunarodnu saradnju i uključivanje Republike Srbije u procese evropskih integracija.

Planiranje i uređenje prostora zasniva se na horizontalnoj i vertikalnoj koordinaciji. U tom smislu, horizontalna koordinacija podrazumeva povezivanje sa susednim teritorijama u toku planiranja radi rešavanja zajedničkih funkcija i interesa, kao i povezivanje i participaciju svih učesnika u prostornom razvoju. Vertikalna koordinacija podrazumeva uspostavljanje veza svih nivoa prostornog i urbanističkog planiranja i uređenja prostora, od nacionalnog ka regionalnom i dalje ka lokalnom nivou.

Izrada Prostornog plana je zasnovana na sledećim principima:

-princip induktivnosti koji podrazumeva vršenje sveobuhvatne analize stanja, identifikacijom potencijala i ograničenja planskog područja, snaga, slabosti, mogućnosti i pretnji (SWOT), kroz analizu važeće dokumentacije, razgovore sa ključnim akterima, identifikaciju raskoraka i veza;

-princip kontekstualnosti, gde će područje Beljanica – Kučaj i njegov prostorni razvoj biti posmatrani u širem regionalnom okruženju;

-princip integralnosti, gde će se koordinacija izrade Prostornog plana i rad na obradi pojedinih tema vršiti sinteznim postupkom i putem aktivne korelacije tri ključne dimenzije: ekonomske, socijalne i ekološke;

-princip održivosti gde će celokupni teritorijalni kapital biti tretiran pažljivo i uz poštovanje biološkog i kulturnog diverziteta i lokalnih specifičnosti;

-princip participativnosti koji podrazumeva omogućavanje da svi zainteresovani predstavnici javnog i civilnog sektora aktivno učestvuju na izradi plana u svim fazama izrade, kao i da daju svoj doprinos u definisanju ciljeva i planskih rešenja, odnosno strateških prioriteta i projekata.

Prostorni plan se donosi za period do 2020. godine, sa elementima za implementaciju Prostornog plana za period do 2015. godine.

U pripremi i izradi Koncepta Prostornog plana, značajna i korisna bila je saradnja nosioca i izvršioca izrade Prostornog plana sa nadležnim organima i stručnim službama opština Boljevac, Bor, Despotovac, Žagubica i Paraćin, Ministarstvom životne sredine i prostornog planiranja, Zavodom za zaštitu prirode Srbije, Republičkim zavodom za zaštitu spomenika kulture, JP „Srbijašume” i drugim institucijama, organizacijama i preduzećima sa planskog područja.

I. POLAZNE OSNOVE

I.1. OBUHVAT I OPIS GRANICA PODRUČJA

PROSTORNOG PLANA

Područje Prostornog plana nalazi se u istočnom delu Republike Srbije. U regionalno-geografskom pogledu plansko područje pripada Istočnoj Srbiji, kao krupnoj prostornoj celini izdvojenoj prema geografskim, istorijskim, funkcionalnim i kulturnim karakteristikama. U fizičkom smislu, područje se prostire pravcem sever – jug, u visinskim zonama od 200 do 1340 m n.v. U administrativnom smislu, plansko područje pripada Pomoravskom (opštine Despotovac i Paraćin), Braničevskom (opština Žagubica), Borskom (opština Bor) i Zaječarskom (opština Boljevac) upravnom okrugu (oblasti).

Prostorni plan obuhvata područje prirodnog dobra Beljanica – Kučaj planirano za zaštitu, a prema valorizaciji Zavoda za zaštitu prirode Srbije sa aspekta zaštite prirodnih elemenata i korišćenja resursa. Područje planirano za zaštitu obuhvata delove opština: Bor (KO Zlot II), Boljevac (delove: KO Podgorac I, KO Bogovina, KO Mali Izvor, KO Jablanica, KO Lukovo i KO Krivi Vir), Despotovac (KO Jelovac, KO Židilje, KO Ravna Reka, KO Senjski Rudnik, i delove: KO Sladaja i KO Strmosten), Žagubica (KO Mali Kamen, KO Žagubica, delove: KO Krupaja, KO Milanovac, KO Sige, KO Ribare, KO Novarica i KO Suvi Do), i Paraćin (delove: KO Izvor, KO Gornja Mutnica, KO Buljane i KO Stubica). Po osnovu metodološkog zahteva da se Prostornim planom obuhvate cele katastarske opštine (u daljem tekstu: KO), a nakon obilaska terena i ubacivanja još dve KO van područja planiranog za zaštitu u planski obuhvat, teritorijalni obuhvat područja Prostornog plana određen je površinama 28 KO na delovima teritorija opština:

1)Bor, 2 KO – Zlot II i Zlot V;

2) Boljevac, 6 KO – Podgorac I, Bogovina, Mali Izvor, Jablanica, Lukovo i Krivi Vir;

3) Despotovac, 6 KO – Jelovac, Židilje, Ravna Reka, Senjski Rudnik, Sladaja i Strmosten;

4) Žagubica, 8 KO – Mali Kamen, Žagubica, Krupaja, Milanovac, Sige, Ribare, Novarica i Suvi Do;

5) Paraćin, 6 KO – Izvor, Gornja Mutnica, Buljane, Stubica, Šaludovac i Zabrega.

Tabela 1. Površine, broj naselja i KO na području Prostornog plana, 2010. godine

R.b.

Naziv opštine

Broj KO

Broj naselja

Površina u km²

1.

Bor

2

6

141,69

2.

Boljevac

6

1

482,80

3.

Despotovac

6

9

316,87

4.

Žagubica

8

7

381,83

5.

Paraćin

6

7

222,70

U K U P N O

28

30

1545,89

Granica područja Prostornog plana određena je granicama celih KO, i to:

1)severna granica – od preseka granice KO Milanovac i Sige, poklapa se sa severnom granicom KO Sige na teritoriji opštine Žagubica; u pravcu istoka na teritoriji opštine Žagubica poklapa se sa granicom KO Ribare, Novarica, Suvi Do i Žagubica, do preseka sa jugoistočnom granicom KO Mali Kamen;

2)istočna granica – od preseka granice KO Žagubica i Mali Kamen, u pravcu juga na teritoriji opštine Žagubica poklapa se sa granicom KO Mali Kamen do preseka sa granicom KO Zlot II; na teritoriji opštine Bor poklapa se sa granicom KO Zlot II, Zlot V i ponovo KO Zlot II; na teritoriji opštine Boljevac poklapa se sa granicom KO Podgorac, Bogovina, Mali Izvor i Jablanica, do preseka sa istočnom granicom KO Lukovo;

3) južna granica – od preseka KO Jablanica i Lukovo u opštini Boljevac u pravcu istoka poklapa se sa granicom KO Lukovo i Krivi Vir; na teritoriji opštine Paraćin poklapa se sa granicom KO Izvor, Gornja Mutnica, Buljane i Zabrega, do preseka sa jugozapadnom granicom KO Stubica;

4) zapadna granica – od preseka granice KO Zabrega i Stubica, u pravcu severa na teritoriji opštine Paraćin poklapa se sa granicom KO Stubica; na teritoriji opštine Despotovac poklapa se sa granicom KO Senjski Rudnik, Ravna Reka, Židilje, Jelovac, Strmosten i Sladaja; na teritoriji opštine Žagubica poklapa se sa granicom KO Krupaja i Milanovac do preseka sa granicom KO Sige, odnosno do početne tačke ovog opisa.

Ukupna površina područja Prostornog plana iznosi oko 1.546 km².

Osnovne specifičnosti područja Prostornog plana

Osnovne specifičnosti područja Prostornog plana opredeljuju njegove posebne namene, koncepciju održivog razvoja područja i režime zaštite, korišćenja i uređenja prostora.

Posebne namene obuhvaćenog područja od nacionalnog i regionalnog značaja, utvrđene planskim i strateškim dokumentima na nacionalnom nivou – Zakonom o Prostornom planu Republike Srbije, Nacionalnom strategijom održivog razvoja („Službeni glasnik RS”, broj 57/08) i Uredbom o utvrđivanju Vodoprivredne osnove Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 11/02) i drugo, jesu:

-zaštićena i predviđena za zaštitu prirodna dobra od nacionalnog i međunarodnog značaja – prirodno dobro (park prirode) Beljanica – Kučaj, Specijalni rezervati prirode „Rtanj” i „Mala Jasenova glava”, Strogi prirodni rezervat Vinatovača, Vrtičelje, klisure reke Resave i Suvaje, Busovata, predeo naročite prirodne lepote Resava, spomenici prirode – vrela Grze, Mlave i Krupaje, Radoševa, Vitanova kristalna, Resavska i Bogovinska pećina, Lazarev kanjon, Lisine, Mijajlova jama, Bušan kamen i Prerast Samar, i druga područja predviđena za zaštitu prirodnih vrednosti i uključivanje u mrežu evropskih područja značajnih sa stanovišta primene Bernske konvencije (EMERALD) i ekološki značajnih područja (NATURA 2000), kao i značajnih područja za zaštitu ptica (IBA), biljaka (IPA) i leptira (PBA);

-nepokretna kulturna dobra i dobra koja uživaju prethodnu zaštitu – sakralno, profano, urbano graditeljsko nasleđe i narodno graditeljstvo u naseljenim mestima, kao i arheološka nalazišta, sa posebnim akcentom na Petrušku oblast kao Prostorno kulturno-istorijsku celinu (PKIC) od velikog značaja, i PKIC Senjski Rudnik-Ravna Reka (predložena za utvrđivanje za kulturno dobro);

– slivno područje izvorišta regionalnih vodoprivrednih sistema – Rasinsko-pomoravskog (planirane akumulacije Beljanica na Resavi i Zabrega na Crnici) i Timočkog (planirana akumulacija Bogovina na Crnom Timoku), u budućnosti od strateškog značaja za obezbeđenje nedostajućih količina vode u ovom delu Srbije;

– koridor državnog puta I reda – obezbeđuje kvalitetnu saobraćajnu vezu Istočne sa Centralnom Srbijom i Koridorom H (državni put IB reda broj 36 = Paraćin-Boljevac-Zaječar-državna granica sa Bugarskom (granični prelaz Vrščka Čuka) i predstavlja preduslov za ostvarivanje funkcionalnih veza sa okruženjem i privrednu saradnju, prevashodno u domenu turizma, poljoprivrede i dr;

-turističko područje Kučajskih planina i Beljanice – sa potencijalima za uspostavljanje celogodišnje turističke ponude integrisane sa turističkim prostorima u neposrednom okruženju područja Prostornog plana;

– planinsko područje – planinski predeli obuhvataju preko 80% površina. Vegetacijski pokrivač ovog prostora odlikuje se izrazitom šumovitošću koja na svim sektorima znatno premašuje prosečne vrednosti pod šumama za Srbiju. Potencijal vegetacije pašnjaka je usmeren i iskorišćen ka razvoju stočarstva i ekstenzivnom i tradicionalnom načinu poljoprivredne proizvodnje. Zbog odličnih prirodnih potencijala za razvoj lovstva (očuvani šumski kompleksi i bogatstvo krupnom, sitnom i pernatom divljači), na ovom prostoru se nalazi veći broj lovišta duge tradicije. Posledica očuvanog kvaliteta životne sredine na ovom prostoru (na kome su izvorišni sektori i gornji tokovi reka) su bakteriološki i hemijski nezagađeni vodotokovi, što je iskorišćeno za podizanje brojnih pastrmskih ribnjaka;

-istražna i eksploataciona polja mineralnih sirovina – područje zahvaćeno Prostornim planom, u geotektonskom pogledu, pripada kompozitnom teranu Karpatobalkanida. Unutar ove složene geotektonske jedinice ima više pojava i ležišta različitih mineralnih sirovina. Najinteresantnije su rudne pojave unutar Borske metalogenetske zone (prostor obuhvaćen Prostornim planom zahvata deo rudnog polja Crnog Vrha), gde se izdvajaju rude bakra sa pratećim elementima (molibden, olovo i cink, zlato itd.). Iako su u nekim slučajevima rezerve rude značajne, na današnjem tehnološkom nivou nisu se još stekli uslovi za planiranje eksploatacije. Takođe, postoji tradicionalno korišćenje crvenih peščara, bigra, karbonatnih stena i magmatita kao arhitektonskog i ukrasnog kamena. Na više lokaliteta aktivni su majdani tehničkog kamena (krečnjaci dobrih fizičko – mehaničkih karakteristika, ali i granitoidi i gabrovi). Na području zahvaćenom Prostornim planom poznata su ležišta kvalitetnih mrkih ugljeva, kao što su Senjsko – Resavski basen i Bogovina. Savremeni zahtevi u pogledu zaštite i neekonomična proizvodnja u jamskim ugljenokopima doprineli su zatvaranju više rudnika uglja sa podzemnom eksploatacijom. U energetskom bilansu Srbije ovi ugljevi nisu interesantni, ali zbog dobrog kvaliteta koriste se za grejanje i imaju ekonomski značaj za lokalnu sredinu;

-prostori od interesa za odbranu zemlje – za objekte i komplekse od interesa za odbranu zemlje dati su uslovi zaštite, kroz definisanje zona prostorne zaštite oko ovih kompleksa, koje su uslovljene njihovom namenom i propisuju se zbog bezbednosti okoline od ovih kompleksa i aktivnosti u njima. Zone se tretiraju kao prostor sa posebnim režimom korišćenja, uređenja i izgradnje, a definišu se kao zone zabranjene izgradnje (sa potpunom zabranom bilo kakve gradnje) i zone kontrolisane gradnje (gde je obavezna saglasnost resornog ministarstva).

Planiranje i sprovođenje zaštite i održivog razvoja područja Prostornog plana podrazumeva relativizaciju suprotnih interesa održive zaštite strateških prirodnih resursa (vode, poljoprivredno i šumsko zemljište, mineralne sirovine) i prirodnih vrednosti (utvrđenih i predviđenih za zaštitu) u odnosu na razvoj turizma i drugih privrednih delatnosti, razvoj lokalnih zajednica i odbranu zemlje.

Ključna pitanja koja treba postaviti prilikom planiranja prostora Beljanica – Kučaj, znajući njegove osnovne specifičnosti, su:

kako i da li zadržati i zaposliti lokalno stanovništvo i stvoriti mu bolju ekonomsku i socijalnu sredinu?

da li je prioritet priroda sa svojim prednostima i očuvanim biodiverzitetom i kako je izmeštati sa kompatibilnim aktivnostima?

da li je poljoprivredno zemljište u prednosti u odnosu na šume, vodu, zemljište, mineralne sirovine i druge prirodne resurse?

da li je autohtona poljoprivreda prioritet i koja bi bila njena uloga u kombinaciji sa drugim kompatibilnim aktivnostima?

kako organizovati i finansirati realizaciju skupe poljoprivredne politike u planinskim područjima?

čija briga i odgovornost je implementacija razumnog koncepta?

kakva je uloga i odnos lokalnih, regionalnih i nacionalnih institucija i fondova, odnosno uloga autohtonog stanovništva?

I.2. OBAVEZE, USLOVI I SMERNICE IZ PROSTORNOG PLANA REPUBLIKE SRBIJE I DRUGIH RAZVOJNIH DOKUMENATA

Prostorni plan Republike Srbije

Prostornim planom Republike Srbije utvrđuje se vizija, principi i ciljevi prostornog razvoja Republike Srbije i njenih regionalnih celina. Buduća koncepcija prostornog razvoja Republike Srbije je razmotrena u okviru dva osnovna scenarija sa dva podscenarija. Scenario recesivnog rasta sa elementima kriznog upravljanja i scenario održivog prostornog razvoja.

U pogledu prostornog razvoja dugoročna vizija Republike Srbije je da bude: teritorijalno utvrđena i regionalno uravnotežena, održivog ekonomskog rasta i konkurentna, socijalno koherentna i stabilna, infrastrukturno opremljena i saobraćajno pristupačna, očuvanog i zaštićenog prirodnog i kulturnog nasleđa, kvalitetne životne sredine, i funkcionalno integrisana u okruženje.

Prostorni plan Republike Srbije definiše integralni metod kao osnovni metodološki pristup u izradi prostornih planova zasnovan na principima održivog razvoja. Za potrebe izrade planskih dokumenata sprovodiće se integralno istraživanje faktora ekonomskog, socijalnog, ekološkog i institucionalnog razvoja.

Planom su utvrđeni sledeći osnovni principi prostornog razvoja: održivost; teritorijalna kohezija; jačanje konkurentnosti; aktivna implementacija politike prostornog razvoja i učešće javnosti; policentrični teritorijalni razvoj; funkcionalna specijalizacija; formiranje i jačanje mreža gradova i naselja (klasteri) koje mogu da obezbede razvoj komplementarnih funkcija; unapređenje saobraćajne dostupnosti; razvoj kulturnog identiteta i teritorijalne prepoznatljivosti; permanentna edukacija građana i administracije; striktno poštovanje zaštite javnog interesa, javnih dobara i javnog prostora; unapređenje i zaštita prirodnog i kulturnog nasleđa kao razvojnog resursa; smanjenje štetnog uticaja na životnu sredinu; javno-privatno partnerstvo; veća transparentnost kod odlučivanja o prostornom razvoju; i transgranično, interregionalno i transdržavno funkcionalno povezivanje regionalnih i lokalnih jedinica.

Uspešan prostorni razvoj Republike Srbije, odnosno postepeno približavanje viziji njenog prostornog razvoja zahteva dostizanje serije osnovnih ciljeva, među kojima su prema svom značaju ravnopravno najvažniji sledeći:

1) uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija;

2) regionalna konkurentnost i pristupačnost;

3) održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina;

4) zaštićeno i održivo korišćeno prirodno i kulturno nasleđe i predeo;

5) prostorno funkcionalna integrisanost u okruženje.

U Prostornom planu Republike Srbije, u Pregledu planskih dokumenata za pripremu i donošenje do 2012. godine, među prioritetima za izradu naveden je Prostorni plan područja posebne namene prirodnog dobra Beljanica – Kučaj. Prostorni plan će se pripremati u međusobnoj koordinaciji sa sektorskim planovima, strategijama i programima koji se tiču područja posebne namene, kao i sa nadležnim institucijama. Prilikom izrade Prostornog plana potrebno je, u zavisnosti od specifičnosti prostora i aktivnosti, metodološki i sadržajno primeniti sledeće osnovne smernice:

sagledavanje ekonomske i ekološke opravdanosti i socijalne prihvatljivosti planskih rešenja, naročito u slučaju značajnih finansijskih obaveza Republike Srbije prilikom uređenja prostora i privođenja nameni;

sagledavanje širih regionalnih aspekata razvoja područja posebne namene;

koordinacija procesa izrade plana sa izradom sektorskih planova ili tehničke dokumentacije za pojedine objekte i sisteme, u cilju sagledavanja ekonomske, ekološke i tehničko – tehnološke opravdanosti, uklapanja planiranog razvoja aktivnosti i sistema u okruženje i povećanja učešća javnosti u fazama planiranja;

definisanje „održivog koncepta zaštite” u planiranju područja prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, koji pored propisivanja režima i mera zaštite treba da obezbedi njihovu prezentaciju, održivo korišćenje i povećanje atraktivnosti područja i održiv razvoj lokalnih zajednica;

definisanje planskih rešenja na način da se inicira i omogući razvoj javno-privatnog partnerstva u uređenju i korišćenju prostora;

definisanje planskih rešenja i instrumenata i mera implementacije kojima bi se podstakla upotreba obnovljivih izvora energije, kao i razvoj različitih vidova saobraćaja (železnički, vodni i drugo);

uvažavanje činjenice o izjednačavanju svih oblika svojine nad zemljištem, kroz povećanje stepena fleksibilnosti planskih rešenja gde je to moguće na području posebne namene, na način da plan predstavlja sistem pravila u uređenju i izgradnji na određenoj teritoriji.

Koncepcijom prostornog razvoja Republike Srbije utvrđena su osnovna opredeljenja, ključna rešenja i propozicije kojih će biti dužni da se drže i da ih primenjuju svi nadležni organi, organizacije i institucije državnog, regionalnog i lokalnog nivoa.

Zaštićena prirodna dobra će, prema Prostornom planu Republike Srbije, do 2014. godine pokrivati preko 10% teritorije Republike Srbije. Biće obuhvaćena nova zaštićena područja sa prirodnim vrednostima visokih planina među kojima je i područje Beljanica – Kučajske planine. Očuvanje biodiverziteta prema svetskim i evropskim konvencijama i protokolima predstavlja prioritet prostornog razvoja Republike Srbije. Zaštita i uređenje kulturnih predela doprineće razvoju regionalnog i lokalnog identiteta, zaštiti biodiverziteta i efikasnijem razvoju ekonomskih aktivnosti, među kojima turizam zauzima značajno mesto.

Prostornim planom Republike Srbije je planirano umrežavanje ili klasterisanje na nivou razvojnih regiona koji će imati kapacitet, obavezu i odgovornost unapređenja regionalnog razvoja. Prema karakterističnim geografskim, istorijskim, funkcionalnim i kulturnim karakteristikama izdvojene su krupne prostorne celine, među kojima je i region Istočne Srbije, kao celina izuzetnih prirodnih ali ugroženih demografskih potencijala. U ovoj prostornoj celini se nalazi prostor Beljanica – Kučaj. Ovaj prostor je veoma bogatog biološkog i kulturnog diverziteta, zahtevaće ozbiljnu i sistematsku organizaciju na regionalnom nivou koja će pokrenuti veće razvojne projekte uz neophodnost umrežavanja opština oko većih urbanih centara. Planirano je:

jačanje pristupačnosti i zaštite prirodnih celina (među kojima se nalazi i prostor Beljanice i Kučaja);

povezivanje prostora izuzetnih predeonih kvaliteta od Beljanice, Kučajskih planina, Resave i Resavske pećine, do manastira i drugih prirodnih i kulturnih resursa za razvoj turizma visoke klase (uz ograničenje koje predstavlja vojni poligon „Pasuljanske livade”) u organsku celinu.

Među visokoplaninskim područjima od nacionalnog značaja (sa srednje planinskim okruženjem) u istočnoj Srbiji se ističu, među ostalim prostorima, Kučajske planine sa Beljanicom kao zasebne srednje planine. Rešenjima u prostornim planovima područja potrebno je obezbediti uslove za zadržavanje stanovništva i podsticanje naseljavanja, pre svega unapređenjem poljoprivrede i razvojem turizma i drugih komplementarnih aktivnosti na selu, razvojem javnih servisa i komunalnim opremanjem i sanacijom turističkih centara i drugih naselja sa značajnim funkcijama. Potrebno je planski usmeravati koncept gradnje turističkih centara i skijališta samo iznad 1500 m n.v. Turistički razvoj većim delom usmeriti ka visokokomercijalnim sadržajima na pogodnim lokacijama u direktnom kontaktu sa skijalištem i sa mogućnošću racionalnog infrastrukturnog opremanja, kao i ka naseljima u nižim zonama planine koja će biti dobro povezana sa visinskom zonom vertikalnim i drugim sistemima transporta. Izgradnja infrastrukturnih sistema i realizacija planinskih centara mora se utvrditi kroz prioritete i etape. Zbog planskog usmeravanja daljeg razvoja potrebno je odgovarajućim urbanističkim planovima urediti građevinsko zemljište planinskih područja.

Koncepcija zaštite, uređenja i korišćenja prirodnog nasleđa zasniva se na povećanju ukupne površine pod zaštitom, uspostavljanju nacionalne ekološke mreže i identifikaciji područja za evropsku ekološku mrežu NATURA 2000, kao i izgradnji efikasnog sistema upravljanja područjima koja su obuhvaćena navedenim mrežama. Planiranje, očuvanje, održavanje, uređenje i održivo korišćenje zaštićenih područja za koja će biti definisani status, kakvo je područje Kučajskih planina u istočnoj Srbiji, prostorni obuhvat i režimi zaštite biće definisani na osnovu prethodnih istraživanja i valorizacije.

Raznovrsni, atraktivni i kvalitetni predeli Republike Srbije su jedna od osnovnih vrednosti i element prepoznavanja njene teritorije kao i teritorije pojedinih regionalnih ili lokalnih celina. Beljanica je svrstana u srpsko-balkanski makroregion, heterogenog predeonog obrasca kog čine šumovite, niske planine šumadijske grede i visoke planine obrasle listopadnom i četinarskom šumom, odnosno tundroidnom vegetacijom na vrhovima visokih planina. Ovaj tip predeonog obrasca zahteva očuvanje heterogene regionalne i lokalne strukture kroz: očuvanje otvorenih polja (njiva, vinograda, pašnjaka i livada) u pretežno šumskim predelima; podizanje visokih šuma, linijskih zelenih koridora i ekoloških mreža; restauraciju postojećih i planiranje novih bačija (pojata) kao regionalnih i lokalnih „ikona”; usklađivanje izgradnje infrastrukturnih objekata sa karakterom predela i obezbeđenje njihovog multifunkcionalnog korišćenja; očuvanje specifične mreže naselja i drugo.

Prostor Kučajskih planina ima poseban značaj za odbranu zemlje, s obzirom da se na teritoriji Republike Srbije ne raspolaže drugim, pogodnim prostorom za uređenje poligona za potrebe realizacije programa borbene obuke jedinica Vojske Srbije. Polazna osnova za izbor lokacije intervidovskog poligona je korišćenje već postojećeg vojnog kompleksa „Pasuljanske livade”. Planski dokument „Prostorni plan IVP Pasuljanske livade” je usvojen od nadležnog tela Ministarstva odbrane, a na osnovu koga je Vlada donela Rešenje o utvrđivanju javnog interesa za eksproprijaciju. Navedenim planom su definisane granice vojnih kompleksa i prostor sa posebnim režimom uređenja i korišćenja za potrebe sistema odbrane, čija je veličina uslovljena vrstom naoružanja koje se koristi i zonama bezbednosti koje ono zahteva.

Prostorni razvoj rudarstva – Odlukom o utvrđivanju strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 44/05) predviđeno je povećanje proizvodnje u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom uglja. Povećanje proizvodnje kvalitetnog uglja u narednom periodu do 2020. godine, pored proizvodnje u postojećim rudnicima, realizovaće se i otvaranjem novih rudnika i to u I fazi rudnika Štavalj i Ćirikovac, a u II fazi rudnika Poljana i Despotovac.

Osnovni cilj prostornog razvoja turizma je prostorno – ekološka podrška ostvarivanju koncepta održivog razvoja turizma, kompromisnim integrisanjem principa i strateških, planskih i programskih dokumenata razvoja turizma, zaštite i uređenja turističkih prostora, uz optimalno zadovoljavanje socijalnih, ekonomskih, prostorno – ekoloških i kulturnih potreba nacionalnog i lokalnog nivoa i interesa tržišta. Prostor teritorije Republike Srbije je podeljen na pet turističkih klastera, a svaki klaster se odlikuje turističkim destinacijama, turističkim centrima i mestima, kao i kružnim i linearnim turističkim pravcima i sekundarnim turističkim prostorima. Kučajske planine su svrstane u destinacije sa manjim učešćem celogodišnje ponude.

Osnovni cilj razvoja putnog saobraćaja i putne infrastrukture je ostvarivanje i razvoj saobraćajnog sistema Republike Srbije koji omogućava održivu mobilnost stanovništva, pruža podršku ubrzanom razvoju Republike Srbije i njenoj konkurentnosti u regionu i šire. Među planirane strateške prioritete, sa periodom realizacije do 2014. godine, svrstane su i aktivnosti na postojećem državnom putu IB reda broj 24 (SEETO; E-761): Paraćin – Boljevac – Zaječar – Vrška čuka (granica sa Bugarskom). U periodu posle 2014. godine, a u pravcu ostvarivanja ciljeva prostornog razvoja Republike Srbije, planska rešenja u oblasti putnog saobraćaja su aktivnosti na putnom pravcu Markovac – Svilajnac – Despotovac – Bor.

U oblasti obnovljivih izvora predviđa se izgradnja objekata obnovljivih izvora energije za distribuiranu proizvodnju električne energije, i to: toplane i kogenerativna postrojenja na biomasu, komunalni i industrijski otpad, male hidroelektrane, solarne elektrane i vetroelektrane.

Potencijal biomase zavisi od rasporeda poljoprivrednih površina, prostorne disperzije šuma, kao i od prostornog rasporeda pojedinih biljnih kultura koje se mogu koristiti u energetske svrhe. Veliku pokrivenost teritorije šumom u istočnom delu Republike Srbije imaju opštine Žagubica, Despotovac, Bor i Boljevac, pa ima osnova za razmišljanje korišćenja potencijala biomase.

Na teritoriji opštine Boljevac planiran je vetropark ,,Čestobrodica” sa snagom 280 MW. Kao neophodan preduslov izgradnje vetroelektrana treba predvideti njihovo priključenje na prenosnu mrežu, odgovarajućeg kapaciteta. Kako se po pravilu izgradnja ovih objekata i mreža odvija na teritorijama lokalnih samouprava, za njihovu realizaciju je potrebno da se izrade odgovarajući urbanistički planovi.

Koncepcija razvoja, uređenja, zaštite vodnih resursa. Na jedinstvenom vodoprivrednom prostoru Republike Srbije razvijaju se dve klase vodoprivrednih sistema: regionalni sistemi za snabdevanje vodom najvišeg kvaliteta naselja (18 sistema); i rečni sistemi u okviru kojih se realizuju objekti i mere za integralno korišćenje, uređenje i zaštitu voda (11 sistema). Potencijalne akumulacije prema Prostornom planu Republike Srbije, u obuhvatu Prostornog plana su prikazane u Tabeli 2. sa podacima o planiranim akumulacijama prvog prioriteta, čije prostore treba sačuvati za njihovu realizaciju.

Tabela 2. Planirane akumulacije prvog prioriteta

Br.

Akumulacija

Reka

Naselje

Vmax

(106 m3)

KNU (mnm)

Namena

21

Zabrega

Crnica

Paraćin

25

335

V, I, E, P, O, R,T,

23

Beljanica

Resava

Despotovac

40

560

V,I,E,N,P,O,R,T

30

Bogovina

Crni Timok

Boljevac

47,5

266

V, I, P, O, R,T,E

Legenda: V – snabdevanje vodom stanovništva, I – snabdevanje industrije, E – energetika, N – navodnjavanje, P – zaštita od poplava, O – oplemenjavanje malih voda, R – ribarstvo, T – održivi turizam (strogo u skladu sa inoviranim zakonom i pravilnicima o zaštiti voda), Vmax – ukupna zapremina, KNU – kota normalnog uspora

Uredba o utvrđivanju Regionalnog prostornog plana Timočke krajine

(„Službeni glasnik RS”, broj 51/11)

Regionalnim prostornim planom Timočke krajine (u daljem tekstu: RPP Timočke krajine) obuhvaćene su opštine Bor i Boljevac, čiji delovi teritorije su predmet razrade Prostornog plana područja posebne namene prirodnog dobra Beljanica – Kučaj, i to: na teritoriji opštine Boljevac, cele KO Bogovina, Jablanica, Krivi Vir, Lukovo, Mali Izvor i Podgorac 1, i na teritoriji opštine Bor, cele KO Zlot 2 i Zlot 5.

Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta na području RPP Timočke Krajine zasniva se na konceptu održivog poljoprivrednog i ruralnog razvoja, koji podrazumeva očuvanje zemljišta, vode, biljnih i životinjskih resursa, tj. razvoj koji ne ugrožava životnu sredinu, tehnički je primenljiv, ekonomski isplativ i društveno prihvatljiv.

Utvrđenom rejonizacijom poljoprivredne proizvodnje, deo teritorije Timočke krajine obuhvaćen Prostornim planom područja posebne namene prirodnog dobra Beljanica-Kučaj svrstan je u tzv. polimorfni rejon (obuhvata brdske atare, locirane dominantnim delom u visinskom pojasu 350-600 m n.v.) i rejon pašnjačkog stočarstva (obuhvata atare koji se dominantnim delom prostiru na terenima iznad 600 m n.v.).

U horizontu Prostornog plana predviđeno je povećanje šumovitosti područja Timočke krajine (Borskog i Zaječarskog upravnog okruga) sa oko 41,7% na oko 54,6%, odnosno za 12,9%. Uvećanje stepena šumovitosti ostvariće se pošumljavanjem oko 923 km2 zemljišta najnižeg proizvodno-ekonomskog potencijala (pretežno 7. i 8. katastarske klase, posebno na terenima sa većim nagibom), površina ugroženih erozijom i slivova postojećih i planiranih vodoakumulacija. Prema Planu šumovitosti, promena 2008-2025. godina na teritoriji opštine Boljevac iznosiće 7.695 ha, a na teritoriji Bora 15.811 ha. Antierozivna zaštita ostvariće se primenom bioloških mera (pošumljavanje i zatravljivanje), biotehničkih mera (pleteri i zidići protiv spiranja) i tehničkih mera (gabionske pregrade i pragovi u cilju stabilizacije terena i zaustavljanja vučenog nanosa) na površinama i lokalitetima koje ugrožava srednja, ekscesivna i jaka erozija, posebno u slivovima vodoakumulacija, između ostalih i planirane „Bogovine”.

U cilju razvoja koherentne prostorno-funkcijske organizacije Timočke krajine, na bazi prirodno-ekoloških, demografskih, socijalno – ekonomskih i drugih karakteristika njegovog geoprostora predlaže se model buduće višestepene hijerarhije centara u mreži naselja, pri čemu je Bor u tzv. prvoj hijerarhijskoj ravni kao regionalni centar čije zone uticaja prelaze granice okruga, dok je Boljevac u tzv. četvrtoj hijerarhijskoj ravni, kao gradsko naselje koje nema veliki uticaj na sociogeografsku transformaciju okruženja. U petoj kategoriji su mikrorazvojni centri/nukleusi u koje spadaju urbana i ruralna naselja koja su opštinski/gradski subcentri i centri zajednica naselja sa opštim ili specifičnim funkcijama. Ovim prostornim planom date su preporuke da funkcije mikrorazvojnih centara imaju opštinski/gradski subcentri i centri zajednica naselja – u opštini Bor, od značaja za Prostorni plan to je centar zajednice naselja Zlot, a u opštini Boljevac centri zajednice naselja Bogovina i Podgorac.

Ključno pitanje budućeg ravnomernog razvoja jeste razvoj seoskih naselja, negovanje i promovisanje vrednosti ruralnih područja (prirodne heterogenosti, kulturno – istorijskog identiteta i drugo) uz jačanje ekonomske snage seoskih domaćinstava. Sve koncepcije i planska rešenja koja vode ka razvoju sela i ruralnih područja, usmeravaće se na rešavanje pitanja populacionog razvoja, poboljšavanja uslova življenja na selu i promovisanja multifunkcionalne porodične poljoprivrede. U razvoju i unapređenju ruralne infrastrukture prioritet ima opremanje mikrorazvojnih centara savremenim objektima i uslugama javnih službi, saobraćaja, vodoprivrede, telekomunikacija i informatičkih tehnologija. Od posebnog značaja biće sanacija i rehabilitacija periurbanih naselja i mikrorazvojnih centara, primenom urbanog načina uređenja prostora, shodno njihovoj ulozi u sistemu naselja, čime će se unaprediti identitet, kompaktnost i konkurentnost ovih naselja. U uslovima urbane polarizacije i depopulacije ruralnih područja, te konstantne ekonomske krize, postojeći stambeni fond će se tretirati kao jedan od razvojnih resursa naselja. Stimulisaće se i usmeravati stambena i stambeno – poslovna gradnja u ruralnim područjima. Seoskom stanovništvu će se omogućiti kvalitetna izgradnja ili rekonstrukcija stambenih i objekata seoske ekonomije, uz poštovanje tradicionalnih obrazaca uređenja predela, organizacije i bioklimatske izgradnje objekata, te uvođenje savremenih tehnologija građenja (povećanje energetske efikasnosti).

Kao osnovni oblici buduće alokacije privrede/industrije do 2020. godine, značajni za teritoriju obuhvaćenu Prostornim planom, izdvajaju se, osim Bora, kao regionalnog (polifunkcionalnog) privredno-industrijskog centra, i Boljevca, kao privredno-industrijskog centra, i tzv. naselja sa nukleusom proizvodno – prerađivačkih aktivnosti i inicijalnim oblicima preduzetništva i MSP, i to: u opštini Bor – Zlot, i u opštini Boljevac – Krivi Vir. Kao planirane veće privredno – industrijske zone na području plana izdvojene su, na teritoriji Bora – manji lokalitet u selu Zlot, površine oko 1 ha, sa politikom lokacije označenom kao „razvoj MSP u oblasti prerade poljoprivrednih proizvoda”, i na teritoriji Boljevca – Privredno – industrijska zona Bogovina, površine oko 2 ha, sa politikom lokacije označenom kao „izgradnja novih pogona uz ponudu lokacija pod povoljnim uslovima” i „razvoj postojećih rudarskih lokaliteta”.

Turistički prostor planskog područja Prostornog plana obuhvata deo turističkog klastera nazvanog „Jugoistočna Srbija”, sa turističkom destinacijom Kučajske planine (deo Južnog Kučaja sa vodećim aktivnostima letnje rekreacije (ekološke, lovne, seoske i drugo). Globalni zoning relevantnog dela teritorije Zaječarskog i Borskog upravnog okruga planski je diferenciran na turističke rejone, sa celovitim i međusobno integrisanim kompleksima turističke ponude, i planski rangiran na turistička mesta (do donošenja akta o određivanju – razvrstavanju turističkih mesta u kategorije od I do IV, u skladu sa Zakonom o turizmu („Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10, 99/11 – dr. zakon i 93/12)), od kojih su za Prostorni plan relevantni:

Zaječarsko – Boljevački rejon predstavlja krajnji severni deo turističke destinacije/regije Stara planina i jugoistočni deo turističke destinacije/regije Kučajske planine, koji u Zaječarskom upravnom okrugu zahvataju delove grada Zaječara i opštine Boljevac. Boljevac će se razvijati kao kompleks turističkih aktivnosti sa planinom Rtanj, grebenom planine Samanjac, južnim obroncima Kučajskih planina, potencijalima za lovni, ekološki, seoski i tranzitni turizam, izletničku rekreaciju, speleološkim objektima (Bogovinskom pećinom i drugo), manastirima (Lapušnja, Lozica i Krepičevac), izvorištem Crnog Timoka tokovima Radovanske reke i Valja Sake, i drugim turističkim vrednostima. Turistička ponuda biće kompletirana izgradnjom hidroakumulacije Bogovina (za rekreativno korišćenje i akvasportove), malog alpskog skijališta (na severo-istočnoj padini Rtnja južno od istoimenog naselja), renoviranjem i izgradnjom smeštajnih kapaciteta (u postojećim naseljima – Mali Izvor, Jablanica, Lukovo, Krivi Vir i Rtanj; novim sadržajima pored jezera – apartmansko – vikend naselje, kamp, prihvatni punkt izletnika, sportski kompleks; motel „Rtanj” u koridoru puta E-761 i drugo), komunalne opreme i javnih sadržaja, realizacijom sadržaja sportsko-rekreativne ponude u prostoru (za različite vidove ekološkog turizma, lov, izletničko-planinarske staze, ribolovne staze i drugo), razvojem putne mreže. Razvoj i uređenje rekreativno-turističkog prostora Boljevca, odvijaće se u okviru sledećih turističkih celina: središnjeg dolinskog kompleksa intenzivnijeg korišćenja (za izletničku rekreaciju, izletnički, stacionarni i tranzitni turizam, vikend i kamp smeštaj), južnog planinskog kompleksa umerenog korišćenja (za izletničku rekreaciju, izletnički stacionarni i delom tranzitni turizam) i severni planinski turistički kompleks ekstenzivnog korišćenja (za lov, planinarenje i delom sportski ribolov, uz različite vidove ekološkog turizma).

Glavna turistička ponuda na području obuhvaćenom Prostornim planom biće organizovana u okviru turističkog kompleksa opštinski centar Boljevac – Rtanj (sever) – vodoakumulacija Bogovina (ZAB3).

Borski rejon predstavlja jugoistočni deo turističke destinacije/regije Kučajske planine i obuhvata planinske sektore Crni vrh i Stol, Borsko jezero, Brestovačku banju, Dubašnicu, speleološke objekte (Lazareva pećina, Vernjikica, Vodena, Mandina i Hajdučica, koje se jednim imenom nazivaju Zlotska pećina). Turistički centar „Jelen” na Crnom vrhu sa potencijalima za stacionarni odmorišni i izletnički sportski turizam kompletiraće se realizacijom ekskluzivnog turističkog smeštaja, sportskog bloka, alpskog i nordijskog skijališta. Bor će u svom neposrednom okruženju integrisati brojne turističke resurse i vrednosti organizovane u okviru izletničke eko-ponude kanjona Lazareve reke i Zlotskih pećina (uređene za posete Lazareva pećina i Vernjikica), ponude lovišta Dubašnice, Kučajskih šuma i drugo. Uslov razvoja turističke ponude je realizacija sadržaja ponude u prostoru, kompletiranje komunalne opreme i javnih sadržaja, izgradnja smeštajnih kapaciteta, integrisanje turizma i komplementarnih aktivnosti, kao i ostvarivanje kvalitetnijeg saobraćajnog povezivanja sa tranzitnim turističkim koridorom autoputa E-75.

Plan razvoja putne infrastrukture pretpostavlja podizanje kvantiteta i kvaliteta putne mreže. Za područje Prostornog plana, osim planirane rekonstrukcije i izgradnje državne putne mreže, naročito je značajno osavremenjavanje opštinskih puteva, i to: na teritoriji opštine Bor L-3: Zlotska pećina-OŠ Selište-Umka u dužini od 9,00 km, dok se za teritoriju opštine Boljevac ne navode konkretni putni pravci, već je data ukupna dužina planirane rekonstrukcije i izgradnje putne mreže u iznosu od ukupno 64,00 km. Plansko opredeljenje je povećanje saobraćajne dostupnosti područja i saobraćajnih veza sa okruženjem razvojem više modaliteta saobraćaja.

Plan razvoja vodoprivredne infrastrukture zasnivaće se na uspostavljanju integralnih regionalnih višenamenskih sistema za uređenje, korišćenje i zaštitu voda i slivova Dunava, Timoka, Crnog i Belog Timoka, Trgoviškog i Svrljiškog Timoka i Peka. Planiraju se dva regionalna sistema za obezbeđenje vode najvišeg kvaliteta, od kojih je za područje Prostornog plana područja posebne namene prirodnog dobra Beljanica – Kučaj značajan tzv. Timočki regionalni sistem, koji se oslanja na već realizovane i planirane akumulacije i na izvorišta podzemnih voda. Ovaj regionalni sistem ima dva podsistema, od kojih je za područje Prostornog plana od značaja Podsistem Bor-Zaječar, koji se, pored korišćenja lokalnih izvorišta podzemnih voda, oslanja na vodoakumulacije „Grlište” na Grliškoj reci (izgrađena I faza za potrebe snabdevanja vodom opštine Zaječar i planirana II faza) i „Bogovina” na Crnom Timoku (za potrebe snabdevanja vodom naselja u opštinama Boljevac, Zaječar, Bor i Negotin).

Pored realizovane tri vodoakumulacije („Bovan”, „Grlište” i „Borsko jezero”) u sklopu regionalnih vodoprivrednih sistema, planira se realizacija novih vodoakumulacija među kojima je „Bogovina” i izgradnja malih višenamenskih vodoakumulacija (dozvoljena je na svim mestima koja nisu namenjena drugim korisnicima prostora nakon realizacije antierozionih radova). Pri realizaciji hidrotehničkih objekata, posebno novih akumulacija, posebno će se voditi računa o njihovom dispozicionom rešavanju, kako bi se poboljšale ekološke karakteristike okruženja, neutralisali eventualni nepovoljni uticaji, trajno zaštitila sva kulturna dobra i omogućila povoljna rekreaciona i turistička valorizacija akvatorija i priobalja.

Pored realizovanih sistema i objekata za snabdevanje vodom naselja daju se osnovne smernice razvoja vodovodnih sistema po podsistemima i naseljima: Podsistem Bor – Zaječar naslanja se na sva postojeća izvorišta Bora (Zlot – Selište, Krivelj, Surdup), Zaječara („Grliška” vodoakumulacija i podzemne vode), i drugih naselja u slivu Crnog Timoka, kao i na novo izvorište „Bogovina”. U okviru regionalnog sistema voda se iz vodoakumulacije „Bogovina” transportuje cevovodima sirove vode do postrojenja za prečišćavanje vode (u daljem tekstu: PPV) na lokaciji oko 3,5 km nizvodno od brane. Iz PPV voda se upućuje magistralnim cevovodima koji su položeni duž Crnog Timoka.

Razvoj elektroenergetske mreže i objekata (po naponskim nivoima), od značaja za područje Prostornog plana, obuhvata: rekonstrukciju TS 400/110 kV „Bor 2”; vod 110 kV „Zaječar 2 – Boljevac”; vod 110 kV „Sokobanja – Boljevac”; i izgradnju nove TS 110/35 kV „Boljevac”. Predviđeno je korišćenje obnovljivih izvora energije (u daljem tekstu: OIE), u prvom redu hidroenergije izgradnjom malih hidroelektrana (u daljem tekstu: MHE), kao i ostalih vidova energije (energija vetra, geotermalna energija, sunčeva energija, biomasa i drugo). Predviđene su potencijalne lokacije za 70 MHE ukupne snage od oko 48 MW i ukupne proizvodnje od oko 152 MWh, od čega: na teritoriji opštine Boljevac osam, ukupne instalisane snage 6.740 kW i ukupne godišnje proizvodnje 20.050 MWh; na teritoriji opštine Bor šest, ukupne instalisane snage 3.330 kW i ukupne godišnje proizvodnje 11.470 MWh. Pored proizvodnje električne energije iz MHE, predviđa se i korišćenje OIE (energije vetra, geotermalne energije, solarne energije i biomase).

Snabdevanje prirodnim gasom je usko povezano sa realizacijom snabdevanja iz pravca Bugarske. Prilikom definisanja trase gasovoda kroz istočnu Srbiju pretpostavka je da će buduća trasa magistralnog gasovoda (u daljem tekstu: MG) Dimitrovgrad – Niš pratiti glavne saobraćajnice. Ukupno je predviđeno 13 glavnomerno – regulacionih stanica (u daljem tekstu: GMRS), među kojima i u Boru i Boljevcu.

U oblasti razvoja fiksne telefonske mreže i mobilne telefonije predviđa se:

poboljšanje postojećeg stanja: osavremenjivanje pristupnih mreža, kao i zamena postojećih analognih i zastarelih digitalnih komutacija (centrala) novim digitalnim: u mrežnoj grupi Bor – Zlotu; u mernoj grupi Zaječar – Malom Izvoru, Boljevcu, Bogovini, Krivom Viru i Lukovu, čime se postiže ukidanje dvojnika, poboljšava pristup internetu i mreži za prenos podataka u svim mestima u kojima postoji telefonska mreža;

izgradnja planiranih baznih stanica mobilnih operatera Telekom – MTS (064 i 065), VIP (060 i 061) i Telenor (062, 063 i 069);

digitalizacija radio difuzne mreže.

Polazeći od stanja kvaliteta životne sredine na području Prostornog plana, utvrđene su kategorije životne sredine. U srednji stepen zagađenosti (područje ugrožene životne sredine) – sa srednjim uticajem na zagađenje životne sredine sa povremenim prekoračenjem graničnih vrednosti zagađujućih materija u vazduhu svrstano je područje eksploatacije uglja u Bogovini; u mali stepen zagađenosti (područje pretežno kvalitetne životne sredine) – svrstani su lokaliteti na većem delu planskog područja sa relativno neizmenjenom prirodnom sredinom, bez prekoračenja graničnih vrednosti zagađujućih materija, šumska područja, područja sa individualnim grejanjem, nerešenim sistemom prikupljanja i kanalisanja otpadnih voda, neadekvatnom upotrebom agrohemisjkih sredstava, kao i turistički kompleksi i mesta sa nedovoljno kontrolisanom posetom (Boljevac), lokalni (opštinski) putevi i pruge, seoska naselja; u nezagađena područja (područja kvalitetne životne sredine) – svrstani su lokaliteti sa skoro neizmenjenom ili neizmenjenom prirodnom sredinom koji se uglavnom nalaze na planinskom području (livadsko – pašnjačka područja, šumski kompleksi) i zaštićenim zonama prirodnih vrednosti i koji su pogodni za život ljudi, uz izvesni rizik od elementarnih nepogoda; u ovoj zoni nalaze se spomenici prirode Lazarev kanjon i Bogovinska pećina.

Zaštićena prirodna dobra od značaja za područje Prostornog plana su: Spomenik prirode Lazarev kanjon (na teritoriji opština Bor i Boljevac, ukupne površine 1.755 ha, u II stepenu zaštite; kategorija – prirodno dobro od izuzetnog značaja); Spomenik prirode Bogovinska pećina (opština Boljevac; ukupne površine 14 ha, u II stepenu zaštite; kategorija – značajno prirodno dobro). Do okončanja istraživanja i ustanovljavanja novih prirodnih dobara različite vrste (park prirode, predeo, rezervat prirode), kategorija i režima zaštite, ovim prostornim planom se inicira zaštita prostora tzv. identifikovanih prostornih celina i to područje Kučaja, na teritoriji opština Bor i Boljevac, okvirne površine 46.500 ha, koje će u celosti ili većim delom (Dubašnica i Lazarev kanjon) biti vrednovano i predloženo za park prirode.

Na području od značaja za Prostorni plan evidentirana su i zaštićena sledeća nepokretna kulturna dobra:

1)kulturna dobra od velikog značaja: na području opštine Boljevac – spomenik kulture Manastir Lapušnja;

2)veći broj kulturnih dobara: na području opštine Boljevac – spomenici kulture Manastir Krepičevac, Crkva Lozica, Zgrada stare osnovne škole, Zgrada stare opštine, prostorna kulturno-istorijska celina Kompleks zgrada iz 19. veka;

3)veći broj evidentiranih kulturnih dobara – neka od njih su: na području opštine Boljevac: Brdo Straža, Vodenica i ostaci valjavice Petra Jovanovića, Kuća sa ugaonim tremom Petra Lukića, Kuća Živojina Radisavljevića, Kuća Ilinke Petrović, Vodenica Jordana Grujića, Kuća sa vajatom Danice Milojević, Kuća Žike Trailovića, Kuća Biserke Stević, Šontin bunar sa tremom, Zgrada električne centrale, Kuća sa središnjim tremom Ratka Jevtića, Crkva Blagoveštenja, Kuća Ljubiše Mitića, Bunar Vukadina Spasića i drugo.

Zaštita kulturnih dobara uz prirodne vrednosti područja, jedan je od osnovnih elemenata uređenja i prostornog razvoja i podrazumeva: zaštitu, čuvanje, konzervaciju ili obnovu kulturnih vrednosti u njihovom prirodnom okruženju koji zajedno stvaraju identitet područja; promovisanje aktivnosti smišljenih da ojačaju ekonomsku bazu gradova/opština u kojima se kulturne vrednosti nalaze; kao i unapređenje kvaliteta života lokalnog stanovništva.

Uredba o Prostornom planu područja sliva vodoakumulacije „Bogovina”

(„Službeni glasnik RS”, broj 43/99)

Prostornim planom područja sliva vodoakumulacije „Bogovina” utvrđene su osnove organizacije, korišćenja i uređenja područja posebne namene za Timočki regionalni sistem za snabdevanje stanovništva vodom – podsistem „Crni Timok” sa akumulacijom „Bogovina” na teritoriji opštine Boljevac.

Prostornim planom područja sliva vodoakumulacije „Bogovina” obuhvaćene su u celosti katastarske opštine Bogovina, Krivi Vir, Lukovo, Jablanica i Mali Izvor koje su u obuhvatu Prostornog plana područja posebne namene prirodnog dobra Beljanica – Kučaj.

Slivno područje vodoakumulacije „Bogovina” podeljeno je po stepenima sanitarne zaštite izvorišta na tri zone, i to:

zona neposredne zaštite izvorišta utvrđuje se u odnosu na kotu normalnog uspora (KNU) akumulacije od 275 m i obuhvata prostor u širini od 100 m nizvodno od brane i pojas širine 50 m duž oboda akumulacije uzvodno od brane do profila na potezu Talabinska Čuka – Faca Vajali;

uža zona zaštite izvorišta utvrđuje se u odnosu na kotu maksimalnog uspora (KMU) akumulacije od 278,25 m i obuhvata prostor u širini od oko 500 m duž oboda akumulacije, u skladu sa hidrogeološkom predispozicijom terena, i

šira zona zaštite izvorišta obuhvata preostalo područje koje pripada hidrogeološkom slivu vodoakumulacije „Bogovina”.

Tabela 3. Bilans teritorijalnog obuhvata zona zaštite izvorišta

Katastarska

opština

Zona neposredne zaštite

Uža zona

zaštite

Šira zona

zaštite

Izvan zona

zaštite

Ukupno

Akumul.

Ukupno

( km² )

( km² )

( km² )

( km² )

Bogovina

0,906

1,248

1,00

24,5

0,65

27,40

Jablanica

2,281

3,143

5,595

70,25

–

78,99

Mali Izvor

0,682

0,935

2,540

45,94

0,32

49,74

Krivi Vir

–

–

–

117,14

6,38

123,52

Lukovo

–

–

–

42,05

–

42,05

Prostornim planom područja sliva vodoakumulacije „Bogovina” obezbedilo se usklađivanje razvoja, korišćenja i uređenja obuhvaćenog područja sa tehničko-tehnološkim rešenjem podsistema „Crni Timok” i uslovima koji se uspostavljaju radi sanitarno-tehničke zaštite izvorišta vodosnabdevanja.

Na području zone neposredne zaštite izvorišta vodosnabdevanja (5,356 km²) uspostavljen je visok stepen sanitarne zaštite, koji se sprovodi strogim sanitarnim nadzorom i merama tehničke zaštite. Zemljište u granicama ove zone, kojom je obuhvaćeno i zemljište predviđeno za formiranje akumulacije, izgradnju pratećih objekata i infrastrukture, eksproprisaće se u korist nadležnog vodoprivrednog preduzeća.

Zemljište u ovoj zoni isključuje se iz poljoprivredne proizvodnje i šumarstva. U skladu sa projektovanim antierozivnim merama zemljište će se koristiti za senokos, osnivanje višegodišnjih zasada određenih vrsta voća i lekovitog bilja. Korišćenje i uređenje šuma i šumskog zemljišta imaće isključivo funkciju zaštitne šume.

Zabranjuje se izgradnja novih i rekonstrukcija postojećih privrednih, infrastrukturnih, stambenih i ekonomskih objekata koja može da ugrozi planirano korišćenje prostora. Dozvoljava se obavljanje radova na redovnom investicionom održavanju postojećih objekata; izgradnja privremenih ekonomskih objekata za potrebe poljoprivrednih domaćinstava; korišćenje poljoprivrednog i šumskog zemljišta, pod uslovom da se ne menja obim i način korišćenja obradivih površina, izuzev za redovni plodored.

Na području uže zone zaštite izvorišta (9,135 km²) uspostavlja se režim sanitarnog nadzora. Zemljište u ovom režimu zaštite uključuje užu zonu zaštite izvorišta i pojase sanitarne zaštite širine od 20 m uz manje bočne vodotokove koji neposredno gravitiraju akumulaciji; 35 m duž Mirovštice i Radovanske reke; a duž Crnog Timoka 20 m od izvora do Lukova, 35 m do ušća Lukavice i 50 m do akumulacije.

Do donošenja osnove zaštite, korišćenja i uređenja poljoprivrednog zemljišta zadržava se postojeća struktura poljoprivrednih površina. Ograničava se obim ekonomske eksploatacije šuma, uz utvrđivanje posebnih uslova i načina gazdovanja šumama i šumskim zemljištem saglasno merama zaštite od erozije, zaštite vodnog režima i slično, a deo šuma i šumskog zemljišta uređivaće se u skladu sa planiranim razvojem turizma i rekreacije. U užoj zoni zaštite predviđena je obnova degradiranih šuma na površini od 153 ha i melioracija oko 16 ha pašnjaka. Korišćenje i uređenje šuma i šumskog zemljišta uskladiće se sa merama erozione zaštite i očuvanja vodnog režima i imaće prioritetnu funkciju zaštitne šume.

Sprovodi se sanitacija postojećih lokalnih deponija, odlagališta stajnjaka i prijemnika otpadnih voda. Postojeći stambeni i ekonomski objekti mogu se zadržati uz obezbeđenje sanitarno prihvatljivih objekata i uređaja za prikupljanje i pouzdanog rešenja za eliminisanje tečnog i čvrstog otpada.

Do donošenja odgovarajućih urbanističkih planova zabranjuje se izgradnja novih objekata, a dozvoljavaju radovi na rekonstrukciji i promeni namene postojećih objekata u skladu sa planskim rešenjima i smernicama utvrđenim ovim prostornim planom. Planirana izgradnja i uređenje apartmanskih – vikend naselja, turističko-rekreativnih punktova i objekata uslovljava se prethodnom realizacijom svih planiranih infrastrukturnih sistema i objekata, a naročito kanalizacionog sistema.

Razvoj saobraćajne infrastrukture ograničava se na kategoriju lokalnih puteva. Duž javnih puteva obezbeđuje se infrastruktura za prikupljanje i kontrolisano odvođenje zagađenih atmosferskih voda. Putevi koji se uređuju ili grade za potrebe vodoprivrede koristiće se i za potrebe lokalnog saobraćaja. Hidrotehnička infrastruktura za lokalno vodosnabdevanje i odvođenje otpadnih (komunalnih) voda realizuje se jednovremeno.

Na području šire zone zaštite izvorišta (321,75 km²) uspostavlja se režim selektivnog sanitarnog nadzora. Korišćenje i uređenje poljoprivrednog i šumskog zemljišta i šuma biće zasnovano na rešenjima i propozicijama osnove zaštite, korišćenja i uređenja poljoprivrednog zemljišta i opštih i posebnih osnova gazdovanja šumama. U ovoj zoni nalazi se oko 40% ukupnih poljoprivrednih i šumskih površina. Na ovom zemljištu sprovodiće se antierozivno uređenje i melioracija pašnjaka, radi poboljšanja proizvodnih svojstava zemljišta. Pošumljavanje će se izvršiti na oko 1.310 ha degradiranog šumskog zemljišta, a meliorisati oko 302 ha pašnjaka.

Razvojem i uređenjem saobraćajne infrastrukture obezbediće se uslovi za nesmetano odvijanje tranzitnog putnog i robnog prometa, uz zabranu prevoza opasnih i štetnih materija, kao i drugih materija u količinama koje mogu trajno i u značajnom obimu ugroziti izvorište vodosnabdevanja. Duž puteva i planirane železničke pruge izgradiće se infrastruktura (vodonepropusne rigole i slično) i uređaji za prikupljanje, odvođenje i sanitarno prihvatljiv tretman atmosferskih voda i za prijem otpadnih materija u slučaju akcidenata u redovnom saobraćaju. Razvoj i uređenje lokalne saobraćajne i ostale infrastrukture realizovaće se bez posebnih zahteva u pogledu sanitarno-tehničke zaštite izvorišta.

Koncepcija razvoja po pojedinim oblastima:

Lokalnu zajednicu naselja formiraće Jablanica i Krivi Vir sa centrom u Lukovu:

razvoj naselja Lukovo, uključujući i proširenje građevinskog područja, limitira se u pogledu dalje izgradnje i razvoja javnih službi očekivanim brojem korisnika iz samog naselja, radi sprečavanja preuzimanja tih funkcija iz ostalih naselja (Krivi Vir i Jablanica). Razvoj ostalih funkcija i sadržaja usmerava se na intenzivniju valorizaciju tranzitnog (magistralnog) saobraćaja (servisi i slično);

razvoj naselja Krivi Vir usmerava se ka intenzivnoj valorizaciji poljoprivrednih resursa, uključujući i više oblike finalizacije poljoprivredne proizvodnje u individualnom, zadružnom ili deoničarskom obliku organizovanja;

razvoj naselja Jablanica usmerava se ka intenzivnijoj stočarskoj proizvodnji i sadržajima u funkciji valorizacije turističko – rekreativnog potencijala akumulacionog jezera;

naselje Mali Izvor gravitiraće ka opštinskom centru Boljevcu. Naselje će, pored unapređenja postojećih, razvijati javne službe u domenu zadovoljavanja potreba lokalnog stanovništva i korisnika turističko-rekreativnih sadržaja.

Rekreativno – turističku ponudu u prostoru predstavljaće sledeći sadržaji izvan turističkih naselja i punktova:

jezero je predviđeno, (izuzev u neposrednoj zoni zaštite izvorišta), za rekreativno korišćenje i akvasportove bez upotrebe plovila na motorni pogon (skijanje na vodi uz upotrebu električnih žičara i slično); porinuće/vađenje i sidrenje čamaca predviđeno je u najbližim uvalama naspram naselja Mali Izvor, južno od Saljinske čuke, i na ulivu Crnog Timoka kod Jablanice, uz korišćenje službenih puteva za transport plovila; uređenje obale predviđeno je u srednjem delu jezera i naspram naselja Jablanica, dok će se ostali deo obale koristiti kao ribolovna staza;

ribolovne staze za sportske ribolovce predviđene su duž celog toka Crnog Timoka od Vrela do uliva u jezero, donjeg toka Radovanske i Valja Saka reke;

izletničko – planinarske staze diferencirane su na: (a) kružnu izletničku stazu oko jezera, (b) kružnu izletničko – planinarsku stazu oko jezera, koja će povezati jezero i celu podcelinu A1 sa Lukovom, Lukovskim vrelom, manastirom Krepičevac i pojatama, i (v) kružnu planinarsko – panoramsku stazu oko celog područja, panoramsko-planinarsku stazu na Rtnju i planinarsku stazu na Kučajskim planinama;

lovišta će se formirati na delovima područja za koje nije ustanovljen ili predložen režim zaštite prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara i nije predviđeno intenzivnije korišćenje za razvoj turizma, naselja i javnih puteva;

prostori prirodnih vrednosti od izuzetnog značaja na južnim obroncima Kučajskih planina predviđeni su za vrlo ograničeno/ekstenzivno rekreativno-turističko i ostale vidove korišćenja do definisanja njihovog statusa, prostornog obuhvata i režima zaštite.

Prostornim planom područja sliva vodoakumulacije „Bogovina” turističku suprastrukturu područja predstavljaće sadržaji u postojećim naseljima Mali Izvor, Jablanica, Lukovo i Krivi Vir, kao i novi sadržaji pored jezera, a to su:

apartmansko – vikend naselje na Božurovoj čuki, severoistočno od naselja Mali Izvor, do 300 ležaja, koji će potrebe za javnim sadržajima zadovoljavati u Malom Izvoru i Boljevcu;

apartmansko – vikend naselje na delu lokaliteta Grapčina, severo – zapadno od naselja Mali Izvor, do 400 ležaja, koji će potrebe za javnim sadržajima zadovoljavati u Malom Izvoru i u sportskom kompleksu uz jezero;

kamp zapadno od vikend naselja na lokalitetu Grapčina, sa kapacitetom do 300 letnjih korisnika biće opremljen odgovarajućim sanitarnim objektima; potrebe za javnim sadržajima korisnici kampa zadovoljavaće u Malom Izvoru i u sportskom kompleksu uz jezero;

manjež sa terminalom, štalom za konje i pratećim sadržajima, zapadno od lokaliteta Grapčina, sa kapacitetom do 50 konja za letnje korišćenje; namenjen je osnovnoj obuci u jahanju i za terminal slobodnih i organizovanih jahačkih tura;

prihvatni punkt izletnika na srednjem delu lokaliteta Grapčina, predviđen je za prihvat do 500 izletnika iz pravca Boljevca, Zaječara i Bora, sa dva parkinga za 150 putničkih vozila i pet autobusa, restoranom, sanitarnim uređajima, terminalom planinskih biciklističkih tura i piknik prostorom;

prihvatni punkt izletnika na istočnoj strani Crnog Timoka pored naselja Jablanica, predviđen je za prihvat do 300 izletnika iz pravca Paraćina i Sokobanje, sa dva parkinga za 90 putničkih vozila i za tri autobusa, manjim restoranom, sanitarnim uređajima i piknik prostorom;

sportski kompleks na lokalitetu Keja u srednjem obalskom delu jezera, predviđen je sa terenima za male sportove (mali fudbal, rukomet, košarku, odbojku, tenis, badmington), trim stazom, dečjim parkom, sanitarnim i pratećim sadržajima;

Uređenje obale jezera i planiranih turističko-rekreativnih sadržaja u naseljima Mali Izvor i Jablanica, predstavljaju drugu etapu realizacije i realizovaće se nakon formiranja hidroakumulacije.

Saobraćajna infrastruktura – Prioritet ima izmeštanje lokalnih kategorisanih i nekategorisanih puteva iz zone potapanja i zone neposredne zaštite izvorišta izgradnjom alternativnih puteva značajnih za egzistenciju lokalnog stanovništva, i to: u prvoj etapi podsistema vodosnabdevanja „Crni Timok” realizovaće se: a) put od R–247 do vrela „Mrljiš” dužine oko 5,0 km, duž trupa nekadašnje železničke pruge do ušća reke Arnaute u Crni Timok, a zatim po trasi postojećeg lokalnog nekategorisanog puta do lokacije „Mrljiš”; b) obilaznica oko izvorišta „Mrljiš” dužine oko 800 m. U drugoj etapi realizovaće se: a) put od ušća reka Arnaute do Malog Izvora dužine oko 4 km sa trasom duž vodotoka reke Arnaute, preko lokaliteta Pleševac i naselja Mali Izvor do lokalnog puta L-3; b) put Mali Izvor–Jablanica–Radovanska reka ukupne dužine 7,5 km sa dve deonice: od Malog Izvora do Jablanice dužine 4,5 km po trasi postojećeg poljskog puta i od Jablanice ka Vrelu dužine oko 3,0 km po novoj trasi, u funkciji povezivanja naselja Mali Izvor sa severnim delom atara nakon potapanja dela lokalnog puta L-3 u dužini od 2,3 km; v) put od Radovanske reke do lokaliteta Gorumuš dužine 1,5 km za potrebe meštana Malog Izvora i Jablanice, nakon potapanja dela lokalnog puta L-17 u dužini od 0,8 km.

Planirani razvoj lokalne saobraćajne infrastrukture ostvariće se izgradnjom novih lokalnih puteva i rehabilitacijom postojećih lokalnih puteva. Planirana je izgradnja: puta od Malog Izvora do lokaliteta Božurova čuka dužine oko 0,9 km i puta Mali Izvor-Grapčina-put ka Jablanici dužine oko 2,6 km. Rehabilitacijom postojećih lokalnih puteva u kojoj će prioritet imati oni kategorisani putevi kojima se obezbeđuje funkcionalno integrisanje i saobraćajno povezivanje postojećih i planiranih aktivnosti, i to: a) put Boljevac – Mali Izvor – lokalitet Keja sa asfaltiranjem deonice kroz Mali Izvor do izlaza iz naselja, obnovom asfaltnog sloja na pravcu ka Boljevcu i proširenjem kolovoza na deonici ka Krnjenici; b) put Jablanica – lokalitet Vrelo (L-17) sa obnavljanjem postojećeg kolovoza u širini od 3,5 m, uz mogućnost proširenja na dve kolovozne trake; v) put Mali Izvor – lokalitet Saljinska čuka sa obnavljanjem postojećeg kolovoza u funkciji aktiviranja budućih turističko-rekreativnih sadržaja u zoni Saljinske čuke.

Lokalno vodosnabdevanje – Iz postojećeg izvorišta vodosnabdevanja vrela „Mirovštica”, snabdevaće se naselja Boljevca i Malog Izvora. Lokalni vodovodi će formirati grupni javni vodovod, za koji će postojeća lokalna izvorišta imati funkciju rezerve za eventualne posebne uslove upotrebe.

Prikupljanje i odvođenje otpadnih voda naselja, autokampova, motela, mlekara, sportsko-rekreativnih i parking površina izvodiće se jedinstvenim kanalizacionim sistemom. Otpadne vode će se distribuirati do lokacije budućeg PPOV Boljevca, radi prečišćavanja do nivoa potrebnog za očuvanje propisane II (IIa) klase kvaliteta vode pre upuštanja u reku Arnautu. Prioritet u izgradnji kanalizacije imaju naselja Mali Izvor i Jablanica.

Elektroenergetska mreža. Radi obezbeđenja elektroenergetskih potreba planirana je izgradnja trafostanice 35/10 kV u Lukovu koja će snabdevati naselja Lukovo, Krivi Vir i Jablanica. Naselje Mali Izvor napajaće se novim dalekovodom 10 kV iz pravca Boljevca.

Na području Prostornog plana područja sliva vodoakumulacije „Bogovina” zaštićeno je šest kulturni dobara. U kategoriji evidentiranih kulturnih dobara koja uživaju prethodnu zaštitu ima pet u KO Mali Izvor; 14 u KO Lukovo; šest u Jablanici; i sedam u KO Krivi Vir. Do utvrđivanja mera tehničke zaštite u zaštićenoj okolini zaštićenih i evidentiranih nepokretnih kulturnih dobara koja uživaju prethodnu zaštitu ne mogu se obavljati aktivnosti na izgradnji i uređenju prostora bez prethodne saglasnosti nadležne službe zaštite spomenika kulture.

Zaštita prirodnih vrednosti. Zbog svojih prirodnih (geomorfoloških, hidrografskih i vegetacionih odlika) i ambijentalnih vrednosti za zaštitu su evidentirani: „Žljebura” (impozantna krečnjačka klisura Radovanske reke sa ponorskim tokom, više pećina, vrelima, retkim pticama i drugim značajnijim faunističko-florističkim odlikama) i „Vrelo Crnog Timoka” u Krivom Viru (karakterističan hidrografski objekat, sa jedinstvenim ambijentalnim odlikama vrela i okoline). U cilju obogaćivanja turističko – sportsko – rekreativnih sadržaja i usaglašavanja sa koncepcijom zaštite prirodnih dobara u okruženju predložiće se za sticanje odgovarajućeg statusa i režima zaštite: „vrelo Buk” u izvorištu reke Lukovice, sa naslagama olitičkog bigra; i „ogranci Južnog Kučaja” na kome je Prostornim planom Republike Srbije predviđeno ustanovljenje jedinstvene zaštite područja Beljanice, Resave i Kučaja.

Na području prirodnih rezervata uspostaviće se i sprovoditi režim stroge zaštite (I stepena), sa zabranom obavljanja svih aktivnosti, izuzev naučnih istraživanja i kontrolisane prezentacije. Na prostoru sa evidentiranim i prirodnim dobrima koja su predložena za zaštitu do sticanja odgovarajućeg statusa Prostornim planom područja sliva vodoakumulacije „Bogovina” se uspostavlja zaštita saglasna režimu zaštite (II stepena), sa ograničenim i kontrolisanim korišćenjem prostora za izgradnju objekata, tehničkih sistema, eksploataciju mineralnih sirovina i prenamenu površina po prethodno pribavljenim podacima i uslovima nadležne službe zaštite prirode.

Relevantne strategije, planska i druga dokumentacija

Pri izradi Prostornog plana, u njega su inkorporirane smernice i strateška opredeljenja sledećih nacionalnih strategija:

-Strategija regionalnog razvoja Republike Srbije za period od 2007. do 2012. godine („Službeni glasnik RS”, broj 21/07);

-Nacionalna strategija održivog razvoja;

-Strategija razvoja železničkog, drumskog, vodnog, vazdušnog i intermodalnog transporta u Republici Srbiji od 2008. do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 4/08);

-Strategija razvoja turizma Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 91/06);

-Strategija razvoja telekomunikacija u Republici Srbiji od 2006. do 2010. godine („Službeni glasnik RS”, br. 99/06 i 4/09);

-Strategija razvoja šumarstva Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 59/06);

– Strategija razvoja poljoprivrede Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 78/05);

-Odluka o utvrđivanju strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine („Službeni glasnik PC”, broj 44/05);

-Strategija upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine („Službeni glasnik RS”, broj 29/10);

-Uredba o utvrđivanju Vodoprivredne osnove Republike Srbije;

-Nacionalna strategija privrednog razvoja Republike Srbije od 2006. do 2012. godine, Republički zavod za razvoj.

Pored nacionalnih strategija, korišćene su i strategije održivog razvoja obuhvaćenih opština kao i mnogobrojna studijska, stručna, naučna, tehnička, planska i druga dokumentacija. Posebno se po značaju mogu izdvojiti:

1) Žagubica:

-Generalni projekat sa prethodnom studijom opravdanosti vodosnabdevanja opštine Žagubica, MP „Velika Morava”, Beograd, 2006;

-Elaborat o opravdanosti proglašenja turističkog prostora „Beljanica-Kučaj”, Fakultet za primenjenu ekologiju Futura, Beograd, 2008;

-Generalno rešenje skijališta „Beljanica”, Fakultet za primenjenu ekologiju Futura, Beograd, 2008;

-Lokalna strategija održivog razvoja opštine Žagubica 2010-2014;

-Strategija razvoja turizma opštine Žagubica 2006-2025, AD „Infoplan”, Aranđelovac;

-Regionalna razvojna strategija Braničevsko-Podunavskog regiona 2009-2013;

-Socio-ekonomska analiza Braničevsko-Podunavskog regiona, MSP-NE SRBIJA (Program podrške opštinama severo-istočne Srbije), 2009;

-Master plan turističke destinacije „Stig – Kučajske planine – Beljanica”, Naučno-istraživački centar Ekonomskog fakulteta, Beograd, 2007;

-Prostorni plan opštine Žagubica, AD „Juginus”, Beograd, 2010;

-Izveštaj o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu Prostornog plana opštine Žagubica, AD „Juginus”, Beograd, 2010.

2) Bor:

-Prostorni plan opštine Bor – Koncept plana, „IAUS”, Beograd, 2010;

-Generalni urbanistički plan Bora – Koncept plana, „IAUS”, Beograd, 2010;

-Prostorni plan područja posebne namene turističko-rekreativnog kompleksa „Vojala”, Zavod za urbanizam Bor, 1980;

-Lokalni ekološki akcioni plan opštine Bor, 2003;

-Urbanistički plan seoskog naselja Zlot, Sekretarijat za urbanizam i komunalno-stambene poslove SO Bor, 1984;

Okružni ekološki akcioni plan Borskog okruga, 2005;

Lokalni plan upravljanja otpadom opštine Bor, 2011;

Uredba o zaštiti spomenika prirode „Lazarev kanjon” („Službeni glasnik PC”, broj 16/00) i Plan upravljanja spomenika prirode „Lazarev kanjon” za period 2011-2020. godine.

3) Boljevac:

-Generalni projekat sa prethodnom studijom opravdanosti sakupljanja, odvođenja i prečišćavanja otpadnih voda naselja opštine Boljevac, „Vodotehnika d.o.o.”, Beograd, 2007;

-Prostorni plan opštine Boljevac – Koncept plana, AD „Infoplan”, Aranđelovac, 2010;

-Strategija održivog razvoja opštine Boljevac 2010-2020;

-Strategija razvoja poljoprivrede opštine Boljevac 2010-2015;

-Lokalni ekološki akcioni plan opštine Boljevac, 2009;

-Program promocije i razvoja turizma opštine Boljevac, 2005.

4) Paraćin:

-Prostorni plan opštine Paraćin, Direkcija za urbanizam-Kragujevac, 2006;

-Izveštaj o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu Prostornog plana opštine Paraćin, „ENVItech”, Beograd, 2006;

-Plan generalne regulacije za turistička izletišta Grza i Sisevac u Paraćinu, AD „Infoplan”, Aranđelovac, 2008;

-Strategija održivog razvoja opštine Paraćin 2008-2017.

5) Despotovac:

-Prostorni plan opštine Despotovac, Direkcija za urbanizam-Kragujevac, 2009;

-Izveštaj o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu Prostornog plana opštine Despotovac, Direkcija za urbanizam-Kragujevac, 2009;

-Plan opšteg uređenja područja Resavske pećine, Direkcija za urbanizam-Kragujevac, 2007;

-Plan detaljne regulacije Resavske pećine, Direkcija za urbanizam-Kragujevac, 2009;

-Plan opšteg uređenja područja vodopada Lisine, Direkcija za urbanizam-Kragujevac, 2007;

-Plan opšteg uređenja područja Lisine u opštini Despotovac, „Juginus” AD, Beograd, 2009;

-Strategija održivog razvoja opštine Despotovac 2010-2015;

-Lokalni plan upravljanja otpadom, Despotovac, 2010;

-Generalni urbanistički plan „Resavica 2005” sa elementima Detaljnog urbanističkog plana, Direkcija za urbanizam-Kragujevac, 1989.

I.3. SKRAĆENI PRIKAZ I OCENA POSTOJEĆEG STANJA

I.3.1. Skraćeni prikaz postojećeg stanja

I.3.1.1. Održivi razvoj posebnih namena područja

Priroda i prirodne vrednosti

Na području Prostornog plana, po osnovu nacionalnog zakonodavstva, zaštićeno je, odnosno proglašeno 18 prirodnih dobara u kategoriji zaštićenih područja, na ukupnoj površini od 14.102 ha (9,1% površine područja Prostornog plana). Na prostoru zaštićenih područja ustanovljen je režim zaštite I stepena na 61 ha (0,4%), režim zaštite II stepena na 12.996 ha (92,2%) i režim zaštite III stepena na 1.045 ha (7,4%).

Status proglašenih/ustanovljenih zaštićenih područja imaju:

Na teritoriji opštine Despotovac:

a) Spomenici prirode:

„Radoševa pećina” i pećina „Velike Atule – Vitanova kristalna pećina”, obe na KO Strmosten. To su krečnjačke pećine, sa mnogobrojnim salama, pećinskim nakitom, retkim primercima daždevnjaka, okamenjenim glavama divokoza i medveda. Propisanim merama zabranjeno je lomiti ili na druge načine oštetiti pećinski nakit, kao i vršiti otkopavanja i slične radove u pećinama ili u njihovoj bližoj okolini;

„Resavska pećina”, KO Jelovac. Ukupna površina pećine i zaštitnog pojasa iznosi 1085,95 ha. Uredbom o zaštiti spomenika prirode „Resavska pećina” („Službeni glasnik RS”, broj 9/95) propisane su mere i režimi zaštite ovog prirodnog dobra;

„Vrtačelje”, KO Jelovac, je jama dubine preko 60 m, dužine kanala 150 m. Zabranjeno je preduzimanje radnji i aktivnosti koje bi izmenile izgled spomenika prirode ili dovele u pitanje njegove osnovne karakteristike kao jedinstvene prirodne retkosti;

„Lisine”, KO Strmosten. Deo prirodnog područja na kome se nalazi vodopad Lisine, ukupne površine 10 ha. Čine ga izvor Veliko vrelo, njegov vodotok i akumulativni bigreni vodopad kao morfo – hidrološki kompleks. Uredbom o zaštiti spomenika prirode „Lisine” („Službeni glasnik RS”, broj 9/95) propisane su mere i režimi zaštite ovog prirodnog dobra;

„Bušan kamen”, KO Strmosten je prozorac čiji je otvor načinjen u krečnjačkom odseku. Zabranjeno je preduzimanje radnji i aktivnosti koje bi izmenile njegov izgled;

„Mijajlova jama”, KO Senjski rudnik, dubine 150 m, ukupne površine 7,74 ha sa zaštitnom zonom od 316,86 ha. Zabranjeno je preduzimanje radnji i aktivnosti koje bi izmenile izgled spomenika prirode ili dovele u pitanje njegove osnovne karakteristike kao jedinstvene prirodne retkosti.

b) Strogi prirodni rezervati:

„Klisura reke Resave”, KO Strmosten. Zaštićen prostor podrazumeva tesnac kojim protiče reka Resava, ukupne površine 567,79 ha sa zaštitnom zonom od 316,86 ha. Zabranjeno je preduzimanje radnji i aktivnosti koje bi izmenile izgled spomenika prirode ili dovele u pitanje njegove osnovne karakteristike kao jedinstvene prirodne retkosti;

„Vinatovača”, KO Strmosten. Čista sastojina bukve prašumskog tipa, ukupne površine 37,43 ha. Uredbom o zaštiti opšteg rezervata prirode „Vinatovača” („Službeni glasnik RS”, broj 9/95) propisane su mere i režimi zaštite ovog prirodnog dobra;

„Klisura reke Suvaje”, KO Jelovac. Zaštićeni prostor podrazumeva levu i desnu obalu reke Suvaje, od ušća u reku Resavu pa do završetka klisurastog dela, ukupne površine 258,91 ha.

v) Predeo naročite prirodne lepote:

„Resava” – nalazi se u slivu reka Resave, Suvaje, Čemernice, Jalovog potoka i Beljaničke reke. Obuhvata delove KO Strmosten i KO Jelovac u opštini Despotovac, i zahvata ukupnu površinu od oko 10.000 ha. Na ovom području vlada režim polurezervata, a u skladu sa tim, zabranjuje se preduzimanje radnji i aktivnosti koje bi uticale na promenu njegovog izgleda i funkcije.

Na teritoriji opštine Žagubica:

a) Spomenici prirode:

„Vrelo Mlave”, KO Mali Kamen. U cilju očuvanja, Žagubičko vrelo i njegova neposredna okolina stavljeni su pod zaštitu 1979. godine, kao „hidrološki prirodni spomenik” prve kategorije zaštite, sa površinom okruženja od oko 6 ha. Leži u jugoistočnom delu Žagubičke kotline, na nadmorskoj visini od 314 m, na južnoj periferiji opštinskog centra, odnosno na mestu gde se severni odsek Beljanice spušta u Žagubičku kotlinu (udaljeno oko 1 km od Žagubice). Kraški izvor Mlave voklijskog tipa nalazi se u prirodnom amfiteatru otvorenom u pravcu severozapada kratkom dolinom otoka vrela i predstavlja turističku atrakciju ovog područja. Vrelo Mlave izbija ispod krečnjačkog odseka visine oko 40 m;

„Prerast Samar”, spomenik prirode geomorfološkog karaktera, KO Mali Kamen, nalazi se na reci Perast. Prerast predstavlja veliki kameni most koji u vidu svoda pregrađuje dolinu Perasta u njenom najužem delu. Ukupna površina zaštićene zone iznosi 40,20 ha. Zabranjeno je preduzimanje radnji i aktivnosti koje bi izmenile njegov izgled;

„Krupajsko vrelo”, KO Milanovac. Izbija na zapadnoj strani planine Beljanice, na nadmorskoj visini od 240 m; nalazi se u jugoistočnom delu Krupajsko-Krepoljinske kotline, pored asfaltnog puta koji spaja Homoljski kraj sa Resavom. Vode ovog vrela izbijaju velikom snagom iz pećinskog otvora kraj sela Krupaja, a pritiču podzemnim kanalima sa područja Beljanice; po spoljnoj morfologiji, ono podseća na vrelo Mlave. Spada u najveće i najjače kraške izvore kod nas, i jedno je od tri najatraktivnijih u Srbiji. Svrstava se u I kategoriju zaštite, ukupne površine 9 ha.

b) Strogi prirodni rezervat:

„Busovata”, KO Suvi Do, predstavlja sastojinu bukove šume na planini Beljanici, ukupne površine 15,86 ha. Na zaštićenom prirodnom dobru zabranjeno je vršiti bilo kakve aktivnosti koje ometaju spontani prirodni razvoj životne zajednice i staništa kao celine.

Na teritoriji opština Boljevac i Bor:

a) Spomenici prirode:

„Lazarev kanjon”, KO Zlot 2 i KO Zlot 5 u opštini Bor i KO Podgorac 1 u opštini Boljevac. Spomenik prirode „Lazarev kanjon” obuhvata površinu od 1.755 ha i nalazi se na istočnom obodu planine Kučaj, u slivu Zlotske reke (pritoka Crnog Timoka) – od ušća Lazareve reke u Zlotsku reku uzvodno Lazarevim kanjonom i dolinama njegovih sastavnica do završetka kanjonskih dolina, uključujući deo kraškog platoa sa leve strane i venca Malinika sa desne strane kanjona. Odlikuje se jedinstvenim spletom krečnjačkih, kanjonskih dolina impozantnih dimenzija i izrazitih morfoloških odlika, sa brojnim i veoma značajnim speleološkim objektima i drugim interesantnim kraškim pojavama. Velika je raznovrsnost pojavnih oblika površinskih i podzemnih voda („karstne izdani”) i specifičnosti njihove cirkulacije. Dosadašnjim istraživanjima utvrđeno je prisustvo 720 taksona na nivou vrsta i podvrsta, svrstanih u 345 rodova i 71 familiju što predstavlja približno 20% flore Republike Srbije i 11% flore Balkanskog poluostrva. Na području se nalazi 26 vrsta sa spiska Crvene knjige flore Republike Srbije. „Lazarev kanjon” ima izuzetan refugijalni karakter koji se ogleda u prisustvu 52 reliktne biljne vrste. Područje „Lazarevog kanjona” predstavlja jedan od najvažnijih centara diverziteta evropskog listopadnog drveća jer je na njemu našlo stanište 40,9% svih autohtonih i spontano zadivljalih vrsta dendroflore Republike Srbije, i to čak 71,8% drveća i 21,6% žbunova. Faunistička raznovrsnost predstavljena je sa 35 vrsta sisara, 96 vrsta ptica, devet vrsta gmizavaca i osam vrsta vodozemaca. Vlada je Uredbom o zaštiti spomenika prirode „Lazarev kanjon”, stavila ovo prirodno dobro pod zaštitu kao prirodno dobro od izuzetnog značaja, svrstano u I kategoriju i ustanovljen je režim zaštite II stepena;

„Bogovinska pećina”, KO Bogovina, opština Boljevac. Spomenik prirode je stavljen pod zaštitu radi očuvanja složenog i razgranatog pećinskog sistema koji zbog svojih morfoloških i hidroloških karakteristika predstavlja jedinstven podzemni oblik karstnog reljefa sa kanalima u tri etaže. U dubljim delovima pećine prisutne su razne forme pećinskog nakita, stalaktita, stalagmita i dr. Skupština opštine Boljevac je 2008. godine donela Odluku o zaštiti Spomenika prirode „Bogovinska pećina”, pri čemu je zabranjeno preduzimanje radnji i aktivnosti koje bi izmenile njen izgled.

a) Specijalni rezervati prirode:

„Rtanj”, KO Lukovo u opštini Boljevac. Zahvata površinu od 1.045 ha. Predlaže se za zaštitu radi očuvanja njegovih izuzetnih geoloških, geomorfoloških, bioloških, istorijskih i estetskih vrednosti. Posebnu vrednost predstavlja specifičan reljef sa piramidalnim vrhom Šiljak, vrlo strme padine i kraški reljef sa dubokim jamama i mnogobrojnim oblicima krasa. Karakteriše ga prisustvo brojnih endemičnih i reliktnih vrsta biljaka, veliki broj ptica i slepih miševa. Trenutno je zaštićeno 15 ha, dok se planira zaštita 4.997 ha u opštinama Boljevac i Sokobanja;

„Mala Jasenova glava”, KO Krivi Vir u opštini Boljevac. Deo šumskog kompleksa Južnog Kučaja sa specifičnom polidominantnom, reliktnom šumskom zajednicom bukve i tise, zajedno sa endemoreliktnim planinskim javorom, koji se poput tise javlja sporadično. Obuhvata površinu od 6,30 ha.

Na teritoriji opštine Paraćin:

a) Spomenik prirode (predviđen za zaštitu):

„Vrelo Grze”, KO Gornja Mutnica u opštini Paraćin. Nalazi se u podnožju Južnog Kučaja i obuhvata karstno vrelo, dolinu povremenog toka, povremeno hidrološki aktivnu pećinu iznad vrela i veštačku akumulaciju ispod vrela. Obuhvata površinu od oko 40 ha.

b) Predeo izuzetnih odlika (predviđen za zaštitu):

„Dolina reke Crnice”, KO Zabrega i KO Buljane u opštini Paraćin. Nalazi se u središnjem delu Petruške oblasti i obuhvata klisuru Crnice sa očuvanim prirodnim karakteristikama i brojnim ostacima srpske srednjevekovne arhitekture moravskog stila. Obuhvata površinu od oko 160 ha.

Područjem Prostornog plana obuhvaćena su cela ili delovi područja upisanih u međunarodne liste od značaja za zaštitu prirode, i to:

Međunarodno područje značajno za zaštitu biljaka u Republici Srbiji (IPA područje) – u granicama Prostornog plana IPA područje obuhvata Spomenik prirode „Lazarev kanjon” i deo (sever) Specijalnog rezervata prirode „Rtanj”, ukupne površine oko 1.920 ha;

Odabrana područja za dnevne leptire u Srbiji (PBA područja) – u obuhvatu Plana PBA područja obuhvataju prostor Spomenika prirode „Lazarev kanjon”, Predela naročite prirodne lepote „Resava” i deo (sever) Specijalnog rezervata prirode „Rtanj”, ukupne površine oko 6.710 ha;

Područje predloženo za potencijalnu međunarodnu EMERALD mrežu obuhvata prostor gotovo celog Prostornog plana. EMERALD mreža predstavlja evropsku ekološku mrežu za očuvanje divlje flore i faune i njihovih prirodnih staništa, čiji je osnov Bernska konvencija, koju je Republika Srbija potvrdila zakonom 2007. godine. Ona funkcioniše uporedo sa programom NATURA 2000 koji je obavezujući za države članice Evropske unije, a čiji je cilj da se obezbedi dugoročni opstanak najugroženijih i najvrednijih vrsta staništa Evrope.

Nepokretna kulturna dobra

Na području Prostornog plana se nalaze brojna i raznovrsna nepokretna kulturna dobra, od praistorije do naših dana, zastupljena u vidu: osam utvrđenih kulturnih dobara od velikog značaja, 11 utvrđenih kulturnih dobara, pet kulturnih dobara koja uživaju prethodnu zaštitu, i 288 valorizovanih objekata kulturnog nasleđa (arheoloških nalazišta, spomenika kulture, znamenitih mesta i drugih objekata, koji svojim kvalitetom zaslužuju dalju proceduru utvrđivanja statusa i kategorizacije dobara).

Rekognosciranje kulturnih dobara na području plana u prethodnom periodu nije vršeno sistematski.

Opšte stanje kulturnog nasleđa obuhvaćenog Prostornim planom je loše. Kulturna dobra su uglavnom ugrožena neadekvatnim čuvanjem i održavanjem ili nestručno izvedenim adaptacijama. Arheološka nalazišta u najčešćem slučaju su nedostupna, zarasla u travu i korov, što doprinosi njihovom daljem ruiniranju i uništavanju.

Iako je područje Prostornog plana prostor veoma složenih kulturnih uticaja, bogat kulturnim nasleđem (još od praistorije), njegove vrednosti i turistički potencijal još uvek nisu dovoljno prepoznati i inkorporirani u opštu kulturnu sliku Republike Srbije i njen regionalni identitet.

Regionalni infrastrukturni sistemi

Područje Prostornog plana raspolaže visoko kvalitetnim vodama i predstavlja deo slivnog područja izvorišta dva regionalna sistema za snabdevanje naselja vodom, u budućnosti od strateškog značaja za obezbeđenje nedostajućih količina vode u ovom delu Republike Srbije. U okviru Rasinsko-pomoravskog sistema predviđena je izgradnja akumulacija „Zabrega” na Crnici i „Beljanica” na Resavi. U okviru Timočkog sistema predviđena je izgradnja akumulacija „Bogovina” na Crnom Timoku (izvorište Mrljiš na Crnom Timoku i cevovod sirove vode ka Boru su izvedeni u okviru prve etape RVS „Bogovina”).

Preduslov za ostvarivanje saobraćajnih i funkcionalnih veza sa okruženjem, predstavljaju koridori državnih puteva I i II reda. Preko državnog puta I B reda broj 24 (deonica Paraćin – Boljevac – Zaječar) ostvaruje se veza planskog područja sa Koridorom H. Unapređenju veze Istočne sa Centralnom Srbijom, (odnosno sa glavnim drumskim koridorom u državi) dodatno će doprineti realizacija državnih puteva II reda, kojima se ostvaruju najbliže veze između susednih opština.

Prostori od interesa za razvoj turizma

Opština Žagubica – ovaj prostor je predodređen i danas se koristi za planinski turizam, turizam na vodi (letnji, izletnički, tranzitni i stacionarni, nautički, ribolovni, sportski, sportsko-rekreativni, manifestacioni, ekološki, naučni, edukativni) i kulturni turizam (kućna radinost, zanati: izrada suvenira, narodne nošnje; folklor Homolja, manifestacioni: „Zlatne ruke Homolja” u Žagubici). Domaća radinost, pored dopunskog zanimanja stanovništva i povećanja sadržaja turističke ponude, istovremeno je faktor očuvanja etnografsko-folklornog identiteta srpskog i vlaškog stanovništva. Za razliku od drugih oblika socio-kulturnog života, gde je prožimanje srpskog i vlaškog stanovništva izraženo, u oblasti tradicionalnih zanimanja i folklora izrazite su razlike i one se u turizmu vrednuju kao podsticaj u stvaranju atraktivne turističke ponude.

Opština Despotovac – stanje turističke privrede u opštini Despotovac je na niskom nivou. Neznatan udeo u ukupnoj strukturi privrede (oko 2%) je gotovo zanemarljiv u odnosu na postojeće potencijale i vrednosti opštine. Slično je i sa brojem ležajeva za potencijalne turiste (oko 170), što je, svakako nedovoljno za potrebe ozbiljnijeg razvoja turističke privrede opštine.

Opština Boljevac – ovaj prostor predodređen je za planinski turizam i turizam na vodi (letnji, izletnički, tranzitni i stacionarni, ribolovni, sportski, sportsko-rekreativni, ekološki, naučni, edukativni), naročito nakon izgradnje planirane akumulacije Bogovina.

Opština Paraćin – ukupno učešće sektora usluga i ugostiteljstva u ukupnoj strukturi privrede je 22 % (samo 6 % ugostiteljstvo).

Opština Bor – turističko rekreativna ponuda opštine se zasniva na posetama: Muzeju metalurgije, Brestovačkoj banji, Borskom jezeru, moto trkama na pisti aerodroma Bor i drugo dok je u planskom području ona usredsređena na seoski turizam u ataru naselja Zlot, speleološki turizam, panoramsko razgledanje, proučavanje prirodnih retkosti i drugo, te potencijalnu turističku zonu multufunkcionalnog karaktera na Crnom vrhu. Ovaj prostor je predodređen i za planinski turizam (izletnički, sportsko-rekreativni, manifestacioni, ekološki, naučni, edukativni i drugo) na lokacijama: Zlotska (Lazareva) pećina, pećina Vernjikica i kanjon Lazareve reke, kao i za lovni turizam (sportski, sportsko-rekreativni) na prostoru lovišta „Zlotske šume – Crni vrh”.

Mineralne sirovine i njihova eksploatacija

Područje zahvaćeno Prostornim planom ima više pojava i ležišta različitih mineralnih sirovina:

Metalične sirovine – najznačajnije su rudne pojave unutar Borske metalogenetske zone (deo rudnog polja Crnog Vrha), gde se izdvajaju rude bakra sa pratećim elementima (molibden, olovo i cink, zlato i drugo). Iako su u nekim slučajevima rezerve rude značajne, na današnjem tehnološkom nivou nisu se još stekli uslovi za planiranje eksploatacije.

Nemetali i nemetalične (građevinske) mineralne sirovine – najveći ekonomski značaj na ovom području imaju cementni laporci sa pratećim sirovinama (krečnjaci, gline i drugo). Njihova eksploatacija se odvija kod Novog Popovca i glavna su sirovina za industriju cementa „Holcim”.

Energetske sirovine – poznata su ležišta kvalitetnih mrkih ugljeva, kao što su Senjsko – Resavski basen i Bogovina. Savremeni zahtevi u pogledu zaštite i neekonomična proizvodnja u jamskim ugljenokopima doprineli su zatvaranju više rudnika uglja sa podzemnom eksploatacijom. Danas se proizvodnja odvija u istočnom polju Bogovine i delimično u Senjsko – Resavskim rudnicima. U energetskom bilansu Republike Srbije ovi ugljevi nisu interesantni, ali zbog dobrog kvaliteta koriste se za grejanje i imaju ekonomski značaj za lokalnu sredinu. Stari pogoni u Senjskom rudniku zaštićeni su i pretvoreni u muzej.

Prostori od interesa za odbranu zemlje

Na teritoriji Prostornog plana nalazi se kompleks posebne namene „Pasuljanske livade”, koji predstavlja prostor sa objektima i sadržajima od značaja za funkcionisanje sistema odbrane zemlje. Prostor Kučajskih planina ima poseban značaj za odbranu zemlje, jer je upravo vojni kompleks „Pasuljanske livade” izabran za lokaciju intervidovskog poligona za potrebe realizacije programa borbene obuke jedinica Vojske Srbije.

I.3.1.2. Prirodni sistemi i resursi

Reljef

Osnovne odlike reljefa prostora obuhvaćenog Prostornim planom nastale su kao rezultanta složenog delovanja tektonskih i egzogenih procesa (dominantno fluvijalna i kraška erozija). Kao osnovne morfološke celine ovog prostora izdvajaju se Karpatske planine, Beljanica i Kučaj. Padine Beljanice se ka severu postepeno spuštaju ka Homoljskoj kotlini, predisponiranoj dolinom Mlave koja je usečena između Homoljskih planina na severu i Beljanice na jugu. Kučajske planine se u pravcu jug – jugoistok snižavaju ka Crnorečkoj kotlini po čijem dnu je svoju dolinu usekao Crni Timok. Crni Timok tako odvaja Kučajske planine na severu od Samanjca i Rtnja na jugu. Ka zapadu, analizirani prostor se snižava ka Velikomoravskoj udolini preko dolina Resave i njenih pritoka i Crnice i njenih pritoka.

Burnu i raznovrsnu geološku prošlost, ali i delovanje višestrukih endogenih i egzogenih agenasa, danas u predelima obuhvaćenim Prostornim planom oslikavaju brojni geomorfološki oblici: paleovulkanske kupe, rečne doline od kojih su mnoge tipa klisura i kanjona, dobro razvijeni površinski (uvale, vrtače) i podzemni oblici (jame i pećine) nastali radom kraške erozije i drugo.

Ovaj prostor predstavlja tipičnu planinsku oblast, jer se, hipsometrijski analizirano, preko 80% terena nalazi na nadmorskim visinama iznad 500 m, od čega je u visinskoj zoni preko 800 m takođe oko 80% planinskih predela. Najviša kota oblasti je istoimeni vrh Beljanice (1339 m), a najniže tačke su ušće Krupaje u Mlavu (200 m) i na krajnjem jugoistoku u oblasti Bogovine (224 m). U analiziranoj oblasti teren gravitira ka nadmorskim visinama ispod 500 m u Žagubičkoj kotlini, Crnorečkoj kotlini, dolinama Resave, Crnice i drugo.

Klimatske karakteristike

Istraživana oblast, pre svega na osnovu geografskog položaja i orografskih specifičnosti, po svojim odlikama pripada varijetetu umereno kontinentalnog klimata koji obuhvata širu zonu venačnih planina od Đerdapa do Niške kotline. Na godišnjem nivou prosečne vrednosti temperature su niže od 10°S čak i kod meteoroloških stanica koje se nalaze u podnožju planina (npr. Žagubica). Proleće je hladnije od jeseni. Samo na najvišim grebenima Kučaja prosečna godišnja suma padavina iznosi preko 900 mm, dok su u ostalim predelima godišnje sume padavina znatno ispod tih vrednosti. Jesenji meseci imaju manje padavina od prolećnih.

Odlike klime se menjaju u odnosu na promene visinskog gradijenta (doline – pobrđa – planinski vrhovi). Razlike između minimalnih i maksimalnih vrednosti temperature po tom gradijentu se uvećavaju, kao i godišnja suma padavina.

Poljoprivredno zemljište

Razmeštaj i struktura poljoprivrednog zemljišta uslovljeni su konfiguracijom terena i njihovim pedološkim odlikama koje su formirane nakon kompleksnih uticaja geološke podloge, klimatskih, hidroloških i vegetacijskih svojstava. Mozaičnost u razmeštaju različitih pedoloških tipova, kompaktnost rasprostranjenja velikih površina pod zemljištem razvijenim u planinskim predelima, i mala zastupljenost zemljišta pogodnih za formiranje oranica i bašti, osnovne su odlike pedoloških potencijala ovog prostora za razvoj poljoprivrede.

Zemljišta pogodna za razvoj ratarstva i povrtarstva na analiziranom prostoru nemaju značajno rasprostranjenje. Uske trake aluvijalnog zemljišta (uglavnom ilovasto-karbonatnog sastava) u dolinama Mlave, Grze i Crnice, na nadmorskim visinama ispod 400 m, predstavljaju resurs koji ne obezbeđuje povoljne uslove za organizaciju intenzivne poljoprivredne proizvodnje. Ratarstvo na ovom prostoru nema dugu i značajnu tradiciju i ono je usmereno ka zadovoljenju potreba lokalnog stanovništva. Slično prethodnom, i povrtarstvo je dominantno orijentisano ka ispunjenju individualnih potreba porodičnih domaćinstava. Ekološka i proizvodna vrednost ovih zemljišta potencijalno je velika, ali na konkretnom prostoru je njihova nedovoljna zastupljenost limitirajući faktor za realizaciju i unapređenje tog potencijala. Još uže rasprostranjenje imaju zemljišta tipa smonica ili njenog varijeteta ogajnjačene smonice (npr. manji delovi Žagubičke kotline, oblast oko Gornje Mutnice). Njihova potencijalna plodnost je velika, ali je i ona samo delimično iskorišćena zbog tradicionalnog, ekstenzivnog načina proizvodnje. Na pobrđima u zaleđu navedenih dolinskih oblasti, zastupljeno je deluvijalno zemljište koje teži ogajnjačavanju i zbog povoljne slabokisele do neutralne reakcije, uz odgovarajuće mere obrade, pogodno je za voćarsku proizvodnju. Ipak, iako je prisutan, potencijal za razvoj ratarstva, povrtarstva i voćarstva na prostoru obuhvaćenom Prostornim planom nije primaran, jer se zemljišta ovog tipa nalaze na malim površinama, pozicioniranim isključivo na manjim delovima, uz uske dolinske strane njegovog severnog, zapadnog i južnog oboda.

Kako je već konstatovano, planinski predeli obuhvataju preko 80% analizirane oblasti. Na Beljanici, Crnom vrhu, Kučaju i padinama Malinika ka Crnom Timoku, šire prostranstvo mahom imaju rendzine i smeđa kisela zemljišta zastupljena u više varijeteta (npr. crveno – ruda zemljišta, smeđa zemljišta na granitu, smeđa kisela zemljišta na škriljcima, filitima itd.). Rendzine pripadaju humusno – akumulativnim zemljištima čija je geneza vezana za meke krečnjake brdsko-planinskih prostora. Rendzine Beljanice, Kučaja i ostalih planinskih predela analiziranog prostora su plitke i sadrže dosta skeleta, tako da su predodređene za razvoj šumske vegetacije i vegetacije pašnjaka. Kvalitetnija „ostrva” poljoprivrednog zemljišta koje je inicijalno nastalo na rendzinama, nalaze se u vidu „pega” opodzoljenih gajnjača na zapadnim padinama Beljanice koje se spuštaju ka Krupaji i slivu Mlave, i ka desnoj dolinskoj strani Resave. Daljom transformacijom inicijalnih zemljišta poput rendzina, nastaju smeđa kisela zemljišta. Ovaj tip zemljišta je najčešće izrazito skeletoidan i skeletan. Kako se ova zemljišta razvijaju na krečnjaku i dolomitu, ona su plitkog humusnog horizonta i smanjene sposobnosti vododrživosti, a zbog česte pojave skeleta i kamenitosti mogućnost intenzivne poljoprivredne obrade im je dodatno smanjena. Iz tih razloga, i ona su primarno pogodna za razvoj šumske ili vegetacije pašnjaka. Njihov potencijal je na taj način usmeren i iskorišćen ka razvoju stočarstva i ekstenzivnom i tradicionalnom načinu poljoprivredne proizvodnje. Mozaičnosti i raznovrsnosti planinskih zemljišta doprinosi i pojava rankera, koji su prisutni na površinama severnih padina Beljanice. I njihovu ekološko – proizvodnu vrednost odlikuje potencijal za razvoj vegetacije livada i pašnjaka, odnosno razvoj stočarstva.

Kao izuzetno nepovoljna za razvoj poljoprivrede, ili za bilo koji drugi vid kultivacije vegetacijskim pokrivačem, ističu se zemljišta pod kamenjarima krečnjaka (litosoli). Ona su posebno zastupljena na južnim padinama Beljanice, delovima Crnog vrha, i sklona su intenzivnom spiranju, odronjavanju i drugim vidovima erozivnih procesa. Procesima mehaničkog raspadanja daju drobinu koja se na strmim nagibima gravitaciono pokreće i taloži u podnožjima u vidu sipara (točila).

Šume i šumsko zemljište

Vegetacijski pokrivač prostora „Beljanica – Kučaj” odlikuje se izrazitom šumovitošću koja na svim sektorima znatno premašuje prosečne vrednosti pod šumama za Republiku Srbiju (26,7%), odnosno prosečne vrednosti za centralni deo Republike Srbije (37,6%). U nekim sektorima analiziranog prostora (Bor – Žagubica) šumovitost je procenjena čak na 65,6%.

Među dobro očuvanom autohtonom klimatogenom šumskom vegetacijom ovog prostora, posebno se ističu predeli kanjona Lazareve reke, resavskog područja, čije su biotičke vrednosti i specifičnosti stanišnih uslova predmet zakonske zaštite na osnovu Zakona o zaštiti prirode. Takođe, sličnog porekla i osobenosti, samo zastupljena na manjoj površini je i klimatogena vegetacija klisure reke Grze.

Klimatogena vegetacija Lazareve doline je zajednica sladuna i cera sa grabićem (Quercetum farnetto-cerris carpinetosum orientalis), ali je na krečnjacima najšire rasprostranjena zajednica grabića i jorgovana (Syringo-Carpinetum orientalis). Očuvani su ostaci zajednice grabića i hrastova (Carpino orientalis-Quercetum mixtum) i mečje leske, jasena i jorgovana (Fraxino-colurnetum mixtum). U klisuri je dosta rasprostranjena i zajednica jorgovana i rašeljke (Syringo-Prunetum mahalebi), koja naseljava sipare. Na zaklonjenim staništima na dnu padina sreću se i osiromašene reliktne zajednice Fagetum submontanum colurnetosum, Fagetum submontanum juglandetosum, Fagetum submontanum, na vertikalnim stenama zajednice crnog bora (Pinetim nigrae), kao i jorgovana i tise (Taxo-syringetum) i ruja i jorgovana (Cotino-Syringetum).

Današnja klimatogena zajednica Resavskog područja je tip šume sladuna i cera sa grabićem (Quercetum farnetto-cerris carpinetosum orientalis), dok na krečnjacima izvan klisure dominira zajednica cera i grabića (Quercetum cerris carpinetosum orientalis), zajednica grabića (Carpinetum orientalis), šuma grabića i jorgovana (Syringo-Carpinetum orientalis) i u višim predelima je bukova šuma (Fagetum montanum calcicolum; Fagetum montanum silicicolum). Brdska bukova šuma je razvijena u uvalama i na osojnim padinama, kao i u samoj klisuri iznad reke, a šume bukve i jele (Abieti-Fagetum) u vidu malih fragmenata na nekoliko mesta u klisuri. Osim ovih tipova šume rasprostranjeni su i tipovi šume bukve i oraha (Fagetum submontanum juglandetosum), bukve i mečje leske (Fagetum submontanum colurnetosum), jorgovana i rašeljke (Syringo-Prunetum mahalebi), šibljaci jorgovana (Cotino-Syringetum, Taxo-Syringetum, Syringetum vulgaris). Od posebnog interesa za očuvanje su polidominantne šumske zajednice od kojih vode poreklo mnoge osiromašene reliktne zajednice: Carpino orientalis-Quercetum mixtum, Fago-colurnetum mixtum juglandetosum, Fraxino-colurnetum mixtum, Syringo-Colurnetum mixtum. Vegetaciju i staništa u klisuri odlikuje osobine inverzije koja uslovljava i inverzna staništa. Na dnu klisure na 300 – 350 m su najmezofilniji tipovi šuma Fago-colurnetum mixtum, Fagetum submontanum juglandetosum, dotle su na visinama 400 – 600 m termofilni tipovi: Carpino orientalis-Quercetum mixtum ili Syringo-Colurnetum mixtum. Sem Gornje Resave koja je već obuhvaćena zakonskom zaštitom kao predeo izuzetnih odlika, na površini od ~ 40 ha kao rezervat prirode zaštićen je lokalitet Vinatovača. Osnovnu vrednost joj daju sastojine čiste bukve (Fagetum moesica montanum serbicum Rud.) koje na nadmorskim visinama 600 – 800 m ispoljavaju prašumski karakter (stabla odličnog zdravstvenog stanja, visine preko 40 m i starosti preko 200 godina).

Klimatogena vegetacija klisure Grze odgovara zajednici šuma sladuna i cera sa grabićem (Quercetum farnetto-cerris carpinetosum orientalis), dok se na krečnjačkim terenima razvija zajednica cera i grabića (Quercetum cerris carpinetosum orientalis). Na visinama iznad 700 m dominira planinska bukova šuma (Fagetum montanum) koja na Kučaju zauzima velike površine.

Vode i vodno zemljište

Reke planskog područja pripadaju slivu Crnog mora ka kojem se odvodnjavaju preko Crnog Timoka, Resave, Mlave i Crnice. Crni vrh i Kučaj čine svojevrsna razvođa ka slivovima Crnog Timoka, Resave i Mlave. Beljanica je asimetrično razvođe ka slivu Resave na jugu i slivu Mlave na severu. Specifičnosti hidroloških prilika ovog prostora doprinosi i podzemna i površinska hidrografija razvijena u krasu (ponornice, vrela).

Gornji tokovi reka analiziranog prostora pripadaju bakteriološki i hemijski nezagađenim vodotocima što je logična posledica očuvanog kvaliteta životne sredine u njihovim izvorišnim sektorima. Reka Mlava je čak do Petrovca čista reka, da bi tek onda njen kvalitet prešao iz I u II klasu rečnih voda. Vode Crnog Timoka su najvećim delom u II klasi, vode Resave se od Resavskih rudnika nalaze u IV klasi zagađenosti. Sanitarna ispravnost izvorišnih delova vodotoka iskorišćena je za podizanje brojnih pastrmskih ribnjaka (na vrelu Crnice u Sisevcu, na vrelu Mlave u Žagubici, na vrelu Krupaje, u Strmostenskom proširenju Resave, u Lisinama i drugo).

I.3.1.3. Demografsko – socijalni aspekt razvoja i mreža naselja

Demografski razvoj

Prostornim planom obuhvaćeno je područje pet opština – Žagubica, Despotovac, Paraćin, Bor i Boljevac sa ukupno 30 naselja, od kojih su samo dva gradska – Resavica i Bogovina. Posmatrano područje suočava se sa visokom depopulacijom. Proces demografskog pražnjenja započeo je nakon popisa 1961. godine, od kada se zapaža stalni pad broja stanovnika. U međupopisnom periodu 1991-2002. godine, ukupan broj stanovnika se smanjio za 3.433 stanovnika, odnosno 10,7%. Depopulacija na planskom području se nastavila i po poslednjem popisu 2011. godine, gde se stanovništvo smanjilo za dodatnih 15,6%, tako da u zahvatu plana trenutno živi 24.106 stanovnika.

Na planskom području gustina naseljenosti je sa 28 stanovnika/km² u 1961. godini, smanjena na 16 stanovnika/km² po popisu 2011. godine, što je jako niska naseljenost u odnosu na prosek Centralne Republike Srbije (97 stanovnika/km²). Najveću gustinu naseljenosti ima gradski centar Resavica (349 stanovnika/km²), zatim Zabrega (66 stanovnika/km²), Ravna Reka (42 stanovnika/km²), Stubica (41 stanovnika/km²) itd. Čak osam naselja ima manje od 10 stanovnika/km².

Porast broja stanovnika po popisu 2002. godine u odnosu na prethodni popis, beleže samo tri naselja – Bare, Židilje i Zabrega, dok preostalih 27 naselja nastavljaju trend opadanja broja stanovnika. Po popisu 2011. godine neznatni porast broja stanovnika beleže samo dva naselja Šaludovac i Makvište, dok ostala naselja su nastavila trend smanjenja broja stanovnika. Imajući u vidu činjenicu da demografsko pražnjenje odlikuje odliv mlađeg, radno sposobnog stanovništva, pojedina ruralna naselja bi u dugoročnom periodu mogla da ostanu bez stalnih stanovnika. Depopulaciji celokupnog planskog područja pored negativnog prirodnog priraštaja (10,4‰ – 2009. godine), smanjenja stope fertiliteta ženskog stanovništva, promene starosne strukture, doprinela je i migracija ka razvijenijim centrima u okruženju kao i emigracija stanovništva u inostranostvo. Od početka 60-tih godina do danas migracioni saldo u seoskim naseljima je izrazito negativan, što je znatno umanjilo potencijalni uticaj prirodnog priraštaja.

Iz starosno – polne strukture, kao demografskog okvira, izdvajaju se svi funkcionalni kontigenti stanovništva značajni za planiranje socijalnog i ekonomskog razvoja, planiranje razvoja zdravstva, školstva, penzionih fondova, odnosno tzv. demografskih investicija, ocenu priliva radne snage i pritiska na zapošljavanje i drugo.

Tabela 4. Funkcionalni kontigenti stanovništva, 2002. godine

Podru-

čje

Ukupno

Funkcionalni kontigenti stanovništva

Predškolski(0-6g.)

Školski(7-14g.)

Radni (15-64g.)

Fertilni(15-49g.)

Stari(65 i više)

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

R. Srbija

7498001

494868

6,6

682318

9,1

5031158

67,1

1807018

24,1

1237170

16,5

PPPPN

28550

1630

5,7

2621

9,2

17552

61,5

5710

20,0

6747

23,6

Starosna struktura stanovništva pokazuje trend starenja na čitavom planskom području, smanjuje se učešće mladog, posebno fertilnog, a raste učešće stanovništva starijeg preko 60 godina, koje čini 30,6% stanovništva planskog područja.

Veličina predškolskog kontingenta direktno je povezana sa kretanjem nataliteta. Prema poslednjem popisu 2002. godine, njegov udeo u ukupnom stanovništvu je svega 5,7%, što je daleko ispod republičkog proseka.

Analiza kretanja veličine radnog kontingenta naročito je značajna za sagledavanje demografskih okvira ponude radne snage. Plansko područje raspolaže sa 17.552 radno-sposobna stanovnika ili 61,5% ukupnog stanovništva.

Pod terminom ženskog fertilnog stanovništva obuhvaćene su žene starosti od 15 do 49 godina. Od značaja je i starosna struktura samog fertilnog kontingenta. Od popisa 1971. godine uočava se smanjenje ovog kontingenta, što je takođe jedan od uzroka smanjenja broja rađanja. Posebno je smanjen broj žena u tzv. optimalnom reproduktivnom dobu, starosti od 20-34 godine.

Veličina predškolskog, školskog i fertilnog kontingenta se konstantno smanjuje iz godine u godinu, što govori o budućem intenziviranju depopulacije.

Tabela 5. Indikatori demografske starosti stanovništva

Područje

prosečnastarost

mladi

do 20 god.

mlađi

od 40 god.

stari

60+ god.

indeks

starenja

PPPPN Beljanica-Kučaj

46 god.

20,6%

41,3%

30,6%

1,25

Na osnovu indikatora demografske starosti, stanovništvo planskog područja, svrstava se u sedmi stadijum – najdublja demografska starost.

Populaciono starenje determiniše prilično ograničavajući demografski okvir formiranja radnog kontingenta, a samim tim i aktivnog stanovništva. Naime, povećavanje obima staračkog, uglavnom ekonomski neaktivnog stanovništva, neminovno prouzrokuje povećanje lične i javne potrošnje, pre svega u domenu izdvajanja sredstava za zdravstveno, socijalno i penzijsko osiguranje starih lica.

Starenje stanovništva je krajnje nepovoljno po društvo, jer se smanjuje njegova vitalnost, dinamizam i preduzetnička aktivnost.

Plansko područje se suočava sa nedostatkom mlađeg, radno sposobnog stanovništva, što već sada, a posebno u budućnosti, zahteva matricu različitih mera kojima se otklanjaju demografski nedostaci.

Na osnovu ekonomske aktivnosti stanovništvo se deli na aktivno, izdržavano i stanovništvo sa ličnim prihodima. Odnos učešća aktivnih i izdržavanih lica, direktno zavisi od polne i starosne strukture, kao i od same ekonomske moći određenog područja.

Kada je reč o strukturi stanovništva planskog područja prema aktivnosti, treba istaći da aktivno stanovništvo čini 40,3% ukupnog stanovništva starijeg od 15 godina. Od tog broja 34,1% je stanovništvo koje obavlja neki oblik zanimanja. Sa druge strane, izdržavano stanovništvo učestvuje u ukupnoj populaciji planskog područja sa 36,6%.

Kretanje stanovništva prema aktivnosti najbolje ilustruje koeficijent ekonomske zavisnosti (odnos broja izdržavanih i lica sa ličnim prihodom, i broja aktivnih lica), koji na planskom području iznosi 1,47 (po podacima popisa iz 2002. godine).

Na planskom području najveći broj zaposlenih radi u delatnostima sekundarnog sektora privrede (39,9%), a zatim u primarnom (36,6%) i tercijalnom sektoru (21,8%).

Osnovna delatnost primarnog sektora je poljoprivreda (36,6%). Među delatnostima sekundarnog sektora na planskom području najveći udeo ima prerađivačka industrija (20,6%), a zatim vađenje rude i kamena (17,9%). U okviru delatnosti tercijalnog sektora najzastupljenija je trgovina (6,0%), sledi saobraćaj (3,2%), zatim obrazovanje i zdravstvo (2,6%), državna uprava (2,2%), ugostiteljstvo (1,7%) itd.

Struktura aktivnog stanovništva naselja je prilično heterogena. Prosečno naselje je industrijskog ili industrijsko-agrarnog tipa (36,6% aktivnog stanovništva je u sekundarnom sektoru).

Promene broja i prosečne veličine domaćinstava uslovljene su promenom ukupnog broja stanovnika, raslojavanjem domaćinstava i smanjenjem prosečnog broja članova u domaćinstvu.

Tendenciju smanjenja broja stanovnika planskog područja, pratila je i tendencija pada broja domaćinstava. Prosečna veličina domaćinstva smanjivala se od popisa do popisa: 1981. godine – 3,8, 1991. godine – 3,7, po popisu 2002. godine – 3,2 člana. i po poslednjem popisu 2011. godine – 3,0 člana.

Veoma važan parametar pri određivanju stepena urbanizacije predstavlja struktura domaćinstva prema izvorima prihoda. Širenje urbanih uticaja u seoskom području, inicirana zapošljavanjem njihovih stanovnika u nepoljoprivrednim delatnostima, dovodi do promene u strukturi izvora prihoda seoskog stanovništva.

Demografska kretanja na planskom području, tokom poslednjih decenija, karakteriše populaciona regresija imajući u vidu smanjenje ukupnog broja stanovnika, pad nataliteta, porast nivoa mortaliteta, koncentraciju stanovništva u urbanim sredinama i pražnjenje ruralnih područja, kao i izrazito demografsko starenje stanovništva. Demografski pokazatelji starosne strukture stanovništva upozoravaju da je došlo do starosnog debalansa, konstantnog rasta učešća starije populacije u ukupnoj, što se odrazilo na vitalnost lokalnog stanovništva, preduzetničku aktivnost i veličinu aktivnog i radno sposobnog kontigenta.

Tabela 6. Rezime baznog perioda

1. Demografski pokazatelji

Ukupan broj stanovnika po popisu 2011. g.

24.106

Ukupan broj stanovnika po popisu 2002. g.

28.550

Ukupan pad – stopa pada

-4.444

Prirodni priraštaj – 2009. godine

−10,4‰

2. Indikatori demografske starosti

Prosečna starost stanovništva

46

Mladi do 20 godina

20,60%

Mlađi od 40 godina

41,30%

Stariji od 60 godina i više

30,60%

Indeks starenja

1,25

Stadijum demografske starosti

VII stad.- najdublja d.s.

3. Ekonomska struktura stanovništva

Izdržavano stanovništvo

10.439 (36,6%)

Lica sa ličnim primanjima

6.434 (22,5%)

Aktivno stanovništvo

11.495 (40,3)%

4. Zaposlenost po sektorima

Primarni sektor

36,6%

Sekundarni sektor

39,9%

Tercijalni sektor

21,8%

5. Domaćinstva 

Ukupan broj domaćinstava – popis 2011.g.

8.063

Prosečna veličina domaćinstva

3,0

Domaćinstva sa gazdinstvom – 2002.g.

6.017 (68,4%)

Domaćinstva bez gazdinstva- 2002.g.

2.779 (31,6%)

Mreža naselja

Područje Prostornog plana, površine oko 1.546 km², obuhvata 30 naselja i 28 KO sa ukupno 28.550 stanovnikom (Popis 2002. godine), na teritoriji opština Boljevac, Bor, Despotovac, Žagubica i Paraćin.

Tabela 7. Osnovni podaci o mreži naselja

Opština

Teritorija planskog područja

Učešće dela opštine na planskom području (%)

Br. naselja

Br. KO

Površina (ha)

Br. stanovn. 2002.

Naselja

KO

Površina

Stanovn. 2002.

Boljevac

6

6

48.280

5.819

20

21,43

31,23

20,38

Bor

1

2

14.169

3.757

3,33

7,14

9,17

13,16

Despotovac

9

6

31.687

5.585

30

21,43

20,50

19,56

Žagubica

7

8

38.182

6.802

23,33

28,57

24,70

23,82

Paraćin

7

6

22.271

6.587

23,33

21,43

14,40

23,08

UKUPNO

30

28

154.589

28.550

100

100

100

100

Na području Prostornog plana dva naselja (Bogovina i Resavica) su po tipu gradska (prema podacima Republičkog zavoda za statistiku), dok je naselje Žagubica opštinski centar.

Demografsko pražnjenje seoskih područja izazvano emigracijom ili smanjenjem prirodnog priraštaja, a najčešće njihovom kombinacijom, doveli su do promena u demografskoj veličini naselja. Kao rezultat toga, u periodu 1961-2002. godina rastao je broj manjih seoskih naselja (do 1000 stanovnika, čiji je broj udvostručen), a opadao broj većih naselja (preko 1000 stanovnika, i to za više od polovine), tj. zapaža se sukcesija u demografskom usitnjavanju seoskih naselja.

Tabela 8. Veličinska struktura naselja

Grupe naselja prema broju stanovnika

1961. godina

2002. godina

Broj naselja

Broj stanovnika

Broj naselja

Broj stanovnika

do 50

–

–

3

66

51-100

–

–

–

–

101-200

–

–

1

158

201-300

–

–

–

–

301-500

3

1.192

7

2.830

501-1000

7

4.697

10

7.125

1001-2000

11

14.374

5

7.208

2001-5000

8

20.209

4

11.163

5001-10000

1

5.538

–

–

UKUPNO

30

46.010

30

28.550

Gustina naseljenosti na planskom području je sa 28 stanovnika/km² u 1961. godini smanjena na 18 stanovnika/km² po popisu 2002. godine, što je veoma niska naseljenost u odnosu na prosek Centralne Srbije (97 stanovnika/km²). Najveću gustinu naseljenosti ima naselje Resavica (349 stanovnika/km²), a zatim Zabrega (66 stanovnika/km²), Ravna Reka (42 stanovnika/km²), Stubica (41 stanovnika/km²) itd. Čak osam naselja ima gustinu naseljenosti manju od 10 stanovnika/km².

Stepen urbanizacije na planskom području u četrdesetogodišnjem periodu nije mnogo porastao (svega 3 %) i iznosi samo 13% u 2002. godini.

Struktura aktivnog stanovništva naselja je prilično heterogena. Prosečno naselje je industrijskog ili agrarno – industrijskog tipa (40% aktivnog stanovništva je u sekundarnom sektoru delatnosti).

Tabela 9. Funkcijski tipovi naselja

Funkcijski tipovi naselja

Naselja

broj

naziv

Agrarna

7

Novarica, Milanovac, Jelovac, Jablanica, Krivi Vir, Lukovo, Mali Izvor

Agrarno – industrijska

9

Krupaja, Ribare, Sige, Suvi Do, Židilje, Sladaja, Strmosten, Gornja Mutnica, Podgorac

Industrijska

10

Bare, Makvište, Ravna Reka, Resavica, Senjski Rudnik, Buljane, Zabrega, Sisevac, Stubica, Bogovina

Industrijsko – uslužna

1

Zlot

Agrarno – industrijsko – uslužna

3

Žagubica, Izvor, Šaludovac

Većina naselja se nalazi na nadmorskim visinama od 250 do 500 m, osim naselja u kučajskom delu opštine Despotovac koja su na visini od 500 do 700 m. Osnovne morfološke karakteristike naselja pokazuju da su naselja istorijski formirala građevinsku zonu duž saobraćajnica, u dolinama reka, padinama i kotlinama, pa je najveći broj naselja zbijenog, poluzbijenog, ili razređeno zbijenog tipa, dok je mali broj naselja razbijenog tipa.

Javne službe

1. Obrazovanje i vaspitanje:

Na području Prostornog plana predškolsko vaspitanje i obrazovanje organizovano je u 13 naselja (dečji vrtići ili pripremna odeljenja za decu predškolskog uzrasta). Vrtići se nalaze u opštinskom centru i većim naseljima (Žagubica, Resavica i Zlot). Objekti samo delimično zadovoljavaju komunalne standarde (povezanost na naseljski vodovod, kanalizacija, centralno grejanje i prateće prostorije), a građevinski fond je u prilično lošem stanju. Svi objekti su u javnoj svojini. Prema podacima nadležnih opštinskih službi, u predškolske ustanove na području Prostornog plana je 2010. godine primljeno oko 400 dece. Osim neravnomernosti u mreži objekata predškolskog vaspitanja (uglavnom nedostupni za decu u manjim naseljima), evidentne su i razlike u obuhvatu ukupnog kontingenta predškolskog uzrasta (1-6 godina) na nivou opština i naselja, ali i nedostatak kapaciteta (objekata i zemljišta).

Evidentirano je 25 objekata namenjenih osnovnom obrazovanju, od čega sedam osmorazrednih škola. Osmorazredne škole se nalaze u opštinskom centru i gradskim naseljima (Žagubica Resavica i Bogovina), odnosno u većim naseljima na ruralnom području (Zlot, Buljane, Stubica i Lukovo). Matične škole su osmorazredne škole u Žagubici, Resavici i Zlotu. Disperzna mreža područnih četvororazrednih škola obuhvata objekte u 18 seoskih naselja (60 % naselja na području Prostornog plana). Kao i u većem delu Republike Srbije, i na području Prostornog plana evidentna je razlika u pogledu komunalne opremljenosti, uslova i kvaliteta nastave u školama, naročito četvororazrednim, sa malim brojem đaka. Prevoz učenika do matičnih škola uglavnom nije organizovan.

Srednjoškolsko obrazovanje je organizovano u opštinskim centrima na području Prostornog plana (Žagubica) i van njega (Despotovac, Boljevac, Paraćin i Bor). Učenici iz naselja na teritoriji obuhvaćenih opština pohađaju srednje škole, uglavnom, u centrima svojih opština. Mrežu objekata srednjeg obrazovanja čine po četiri srednje škole u opštinskim centrima Bor i Paraćin (gimnazija, mašinsko-elektrotehnička, ekonomsko-trgovačka i tehnička/tekstilno-tehnološka) i po jedna srednja škola u opštinskim centrima Despotovac, Boljevac i Žagubica (tehnička). Srednje škole su u državnom vlasništvu. Sve škole imaju kabinete i biblioteku, ali pojedine nemaju sportski teren i/ili fiskulturnu salu. Osnovni problem predstavlja izražena teritorijalna centralizacija srednjoškolskih objekata isključivo na opštinske centre, što ograničava dostupnost korisnicima. Prevoz učenika do srednjih škola je loše organizovan (budući da su uglavnom upućeni na javni prevoz koji nije prilagođen vremenu nastave).

2. Zdravstvena zaštita:

Mrežu zdravstvenih ustanova čine dva zdravstvena centra (Bor i Paraćin – van obuhvata ovog prostornog plana), pet domova zdravlja (Žagubica – u obuhvatu Plana, i Despotovac, Boljevac, Paraćin i Bor – van obuhvata Plana), 10 ambulanti (Resavica, Ravna Reka, Senjski Rudnik, Suvi Do, Milanovac, Stubica, Krivi Vir, Lukovo, Jablanica i Bogovina) i jedna zdravstvena stanica (Zlot). Mrežu objekata primarne (nestacionarne) zdravstvene zaštite čine domovi zdravlja u opštinskim centrima, i ambulante/zdravstvena stanica u pomenutim naseljima. U sklopu domova zdravlja (u opštinskim centrima) funkcionišu hitna pomoć i specijalističke službe za stanovništvo Planom obuhvaćenih naselja pripadajućih opština. Stacionarna zdravstvena zaštita odvija se u odgovarajućim organizacionim jedinicama u okviru zdravstvenih centara. Posmatrano prema broju stanovnika na jednog lekara, na području Prostornog plana postoje velike razlike u pojedinim oblastima zdravstvene zaštite (zdravstvena zaštita dece predškolskog i školskog uzrasta, zdravstvena zaštita radnika, zdravstvena zaštita žena, opšta medicina i stomatologija). Generalno, broj stanovnika na jednog lekara je ispod republičkog proseka (377 stanovnika/lekar). Dostupnost zdravstvenih usluga seoskom stanovništvu je dosta niska, s obzirom da ne postoje oblici mobilnih medicinskih službi niti druge forme približavanja ovih usluga korisnicima. Treba imati u vidu visok udeo staračkih domaćinstava u seoskim naseljima, što ovaj problem čini još složenijim.

3. Socijalna zaštita:

Pružanje usluga socijalne zaštite organizovano je u okviru centara za socijalni rad u svim opštinama u obuhvatu Prostornog plana. Broj i struktura korisnika socijalnih usluga, kao i vrste traženih pomoći (materijalna pomoć, trenutna novčana pomoć, jednokratna novčana pomoć, i drugo), varira na nivou opština i naselja. Prema podacima nadležnih opštinskih službi, velika većina korisnika materijalnog obezbeđenja, tuđe nege i pomoći i dečjeg dodatka živi u opštinskim centrima (75-100%), dok je u ostalim naseljima tek neznatan broj korisnika socijalne pomoći. Razlog za ovo je i činjenica da do 75% korisnika socijalne pomoći (naročito porodično pravne zaštite) predstavljaju romska domaćinstva, koja mahom žive u opštinskim centrima. Od objekata stacionarnog smeštaja na području Prostornog plana postoje: nužni smeštaj korisnika materijalnog obezbeđenja u Žagubici (10 korisnika) i Domsko odeljenje za ženska lica teže i teško ometena u razvoju „Sveta Petka” u Izvoru (oko 100 korisnika različite starosne strukture; organizaciona jedinica Centra za socijalni rad Paraćin). Prema podacima nadležnih opštinskih službi, na teritoriji koju pokrivaju centri za socijalni rad opština u obuhvatu Prostornog plana nisu organizovane usluge/službe/aktivnosti kao što su: gerontološki centar, kuća za samostalno stanovanje za decu bez roditeljskog staranja, prelazna kuća sa prihvatnom stanicom, servisi za odrasle i stare osobe lišene poslovne sposobnosti i drugo.

4. Kultura:

Mreža objekata kulture je relativno razvijena (uprkos izrazitoj koncentraciji sadržaja i aktivnosti u opštinskim centrima Prostornim planom obuhvaćenih opština). Prema podacima nadležnih opštinskih službi pojedini objekti na ruralnom području su zapušteni, ne održavaju se i zahtevaju rekonstrukciju. Većina objekata se koristi i za vanškolske sadržaje (sekcije, folklor) i/ili administrativno – upravne usluge. Najznačajniji objekti kulture na području Prostornog plana su: Kulturno – prosvetni centar u Žagubici (poseduje dvoranu kapaciteta 400 gledalaca) i Dom kulture u Resavici (dvorana, letnja scena). U većini seoskih naselja postoje namenski građeni objekti za potrebe kulture (domovi kulture), koji su uglavnom u lošem stanju i slabo se koriste. U pojedinim naseljima postoje i biblioteke (ogranci opštinskih biblioteka), ali ni jedna nije u namenskom prostoru, odnosno koristi prostor ispod normativa za površinu i uslove rada bibliotečkih ogranaka. Za teritoriju Prostornog plana se može konstatovati da je fizički obim objekata kulture i njihova prostorna distribucija na zadovoljavajućem nivou, ali da je korišćenje i aktivnost istih srazmerno mala. Osnovni problem nije nedostatak prostora već sistema koji će organizovati lokalne potrebe stanovništva.

5. Fizička kultura i sport:

Aktivnosti i fizički sadržaji rekreacije, fizičke kulture i sporta na području Prostornog plana odvijaju se u okviru mreže sportskih terena i objekata u naseljima, ali i na ostalom području (lovišta, planinarske i biciklističke staze, izletišta i drugo). Mreža sportskih terena i objekata je veoma neujednačena na nivou opština i naselja. Ovu mrežu čine fudbalska igrališta i tereni za male sportove u okviru mesnih zajednica, kao i sportski tereni i fiskulturne sale u školskim objektima. Sportski objekti su različitog bonitetnog stanja i uglavnom loše komunalne opremljenosti. Stanje se može popraviti rekonstrukcijom, adaptacijom, sanacijom i dogradnjom ovih objekata (svlačionice, sanitarni blokovi i pomoćne prostorije). Većini osmorazrednih (osim škola u Žagubici, Zlotu i Stubici) i svim četvororazrednim osnovnim školama nedostaje fiskulturna sala, koja bi se koristila i za potrebe sportskih klubova. Sportska (balon) hala postoji jedino u Žagubici. Izletničko – planinarske staze su neuređene.

6. Adminstrativno – upravne usluge:

Žagubica je jedino naselje na području Prostornog plana koje predstavlja administrativno politički centar opštine, i u kome se nalaze svi objekti i organizacije centralne opštinske uprave (Skupština opštine, Sud, Uprava javnih prihoda, Poreska uprava, Javno komunalno preduzeće, Služba za katastar nepokretnosti i drugo). Ostala naselja na području Prostornog plana, u okviru sistema organizacije lokalne samouprave na teritoriji opštine kojoj pripadaju, imaju područne ispostave lokalnog upravnog i administrativnog sistema u vidu mesne kancelarije ili mesne zajednice. Ovi odeljci opštinske uprave obezbeđuju veću fleksibilnost i lakšu dostupnost administrativno – upravnih usluga u svim naseljima.

Prema podacima nadležnih opštinskih službi, na području Prostornog plana deluje oko 30 organizacija civilnog sektora (nevladine organizacije, udruženja građana i strukovne asocijacije). Preko polovine ovih organizacija bavi se pitanjima socijalne zaštite, marginalnim društvenim grupama, građanskim aktivizmom i demokratizacijom društva. Opšta je ocena da se nevladin sektor pretežno oslanja na finansijsku podršku međunarodnih organizacija, dok je interna podrška lokalne vlasti i lokalnih aktera još uvek nerazvijena.

I.3.1.4. Privredne delatnosti

Privredni razvoj

Područje Prostornog plana obuhvata teritoriju pet opština: Boljevac, Bor, Despotovac, Žagubica i Paraćin. Posmatrajući šire prostorne celine navedene opštine nalaze se u četiri upravna okruga (oblasti): Braničevskom, Pomoravskom, Borskom i Zaječarskom. Naselja planskog područja (30) privredno i ekonomski dele sudbinu lokalnih samouprava kojima pripadaju.

Posmatrajući nacionalni dohodak po stanovniku svih pet opština su ispod republičkog proseka. Republičkom proseku se približavaju opštine Despotovac i Paraćin, dok znatno zaostaju opštine Žagubica, Bor i Boljevac.

Tabela 10. Narodni dohodak po stanovniku, 2008. godine

Opština

Dinara

Nivo R.Srbija=100

Žagubica

42.644

34,5

Despotovac

112.585

91,2

Paraćin

106.461

86,2

Bor

55.782

45,2

Boljevac

58.459

47,3

Izvor podataka: RZS, opštine u Srbiji

Zaposlenost stanovništva je takođe na nezadovoljavajućem nivou i sve opštine su ispod republičkog proseka. Posebno je nizak stepen zaposlenosti u opštini Žagubica i Boljevac, a republičkom proseku približava se samo opština Bor. Preduzetnici i lica koja samostalno obavljaju delatnost i zaposleni kod njih, najviše su zastupljeni u ukupnom broju zaposlenih u opštini Paraćin (34,4%), a najmanje u opštini Bor (15,6%).

Tabela 11. Broj zaposlenih i stepen zaposlenosti, 2009. godine

Opština

Ukupno

Zaposleni u privrednim društvima, ustanovama, zadrugama i organizacijama

Preduzetnici,

lica koja samostalno obavljaju delatnost

i zaposleni kod njih

Broj zaposlenih na 1.000 stanovnika*

Žagubica

1.498

1.094

404

110

Despotovac

4.152

3.059

1.094

180

Paraćin

11.459

7.857

3.602

205

Bor

12.433

10.897

1.536

245

Boljevac

1.863

1.491

372

135

Izvor podataka: RZS, opštine u Srbiji

*Stepen zaposlenosti na 1.000 stanovnika u 2009.god. na nivou Republike Srbije iznosio je 258

Tabela 12. Broj zaposlenih u jednom broju delatnosti, 2009. godine

Opština

Ukupno

Sektor delatnosti

Svega

Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo

Vađenje ruda i kamena

Prerađivačka industrija

Žagubica

1.498

504

77

280

75

Despotovac

4.152

1.591

123

1.037

325

Paraćin

11.459

3.388

80

–

3.219

Bor

12.433

5.006

53

1.833

2.746

Boljevac

1.863

875

84

336

369

Izvor podataka: RZS, opštine u Srbiji

Prema evidenciji Nacionalne službe za zapošljavanje, stepen nezaposlenosti je znatno ispod republičkog proseka u opštinama Žagubica, Despotovac i Boljevac, a iznad republičkog proseka je u opštinama Paraćin i Bor. Na evidenciji nezaposlenih skoro u svim opštinama je 50% i više prijavljenih bez kvalifikacija.

Tabela 13. Nezaposlena lica – stanje 31. decembar 2009. godine

Područje (Republika, opština)

Ukupno

Prvi put traže zaposlenje

Bez kvalifikacija

Na 1.000 stanovnika

R. Srbija

730.372

267.104

256.152

100

Žagubica

285

89

89

21

Despotovac

1.651

951

752

71

Paraćin

8.224

3.025

3.353

147

Bor

5.600

1.988

2.342

110

Boljevac

932

329

454

68

Izvor podataka: Nacionalna služba za zapošljavanje

Posmatrajući podatke o nezaposlenim licima izgleda da je stepen nezaposlenosti opština Žagubica i Boljevac povoljan u odnosu na republički prosek, međutim, analize pokazuju veliku nerazvijenost, jer se stanovništvo bavi poljoprivredom i ima veliko učešće stare dobne grupe.

Stanovništvo i privreda su u stalnoj međuzavisnosti i interakciji. Porast broja stanovnika uglavnom je vezan za privredni razvoj. Međutim, kada se smanjuje broj stanovnika značajan činilac takvih tokova je nerazvijena privreda. Plansko područje (30 naselja) karakteriše smanjivanje broja stanovnika. Između popisnih godina (1991-2002.) broj stanovnika se uvećao u samo tri naselja (Židilje, Zabrega i Bare).

Sa ekonomsko-socijalnog aspekta bitna je i starosna struktura stanovništva, a takođe i broj stanovnika u inostranstvu. Starosna struktura je nepovoljna, jer je zastupljenost stanovništva dobne grupe preko 65 godina velika i može se reći da je za ovo područje karakteristična duboka starost populacije. Broj stanovnika koji radi ili boravi u inostranstvu je evidentiran u svim naseljima planskog područja, a posebno je izražen u naseljima Lukovo, Žagubica, Krupaja, Sige, Gornja Mutnica i Stubica.

Na osnovu navedenih ekonomskih parametara, može se zaključiti da je pet analiziranih opština ispod republičkog proseka, međutim, kada se posmatra područje posebne namene – ocene su još nepovoljnije.

Značaj planskog područja u prostorno – privrednoj strukturi Republike Srbije najbolje ilustruju sledeći podaci: u obuhvaćenim opštinama formira se svega 1,5% nacionalnog dohotka Republike Srbije, dok u strukturi ukupne zaposlenosti učestvuje sa 1,7% i sa 2,3% u ukupnom broju nezaposlenih u Republici Srbiji, 2008. godine.

Dostignuti nivo razvijenosti opština u planskom području ilustracija je niskog stepena aktiviranosti razvojnih potencijala. To je posledica položaja u brdsko-planinskom području, perifernosti u odnosu na primarne osovine razvoja u Srbiji, usmerenosti lokalne ekonomije ka ekstenzivno organizovanim, sirovinsko (resursno) orijentisanim proizvodnim aktivnostima, i parcijalnog (a, ne integralnog) korišćenja prostorno – razvojnih potencijala. Time je izostalo razvojno – funkcionalno povezivanje i prostorno integrisanje opština u šire, transregionalno okruženje.

Tabela 14. Izabrani indikatori razvijenosti opština obuhvaćenih Prostornim planom, 2009. godine

Područje (Republika, opština)

Nacionalni dohodak per capita

Srbija = 100

Ukupan broj zaposlenih

Stepen zaposlenosti

Ukupan broj nezaposlenih

Stepen nezaposlenosti

R Srbija

100

2.002.324

272

727.621

99

Žagubica

34,5

1.498

119

285

20

Despotovac

91,2

4.152

190

1.651

69

Paraćin

86,2

11.459

215

8.224

146

Bor

45,2

12.433

257

5.600

108

Boljevac

47,3

1.863

144

932

70

Rudarstvo i industrija

Područje Prostornog plana obuhvata delove pet opština, i na neki način je vezano za ukupni društveno – ekonomski razvoj opština, ali ima i svoje specifičnosti izražene kroz rudno bogatstvo i privredne kapacitete. Od ukupnog aktivnog stanovništva koje obavlja zanimanje po delatnostima, na području Prostornog plana najzastupljenije delatnosti su vađenje ruda i kamena i prerađivačka industrija. Procenat učešća ove dve delatnosti iznosi 38,5%, dok je zastupljenost ostalih delatnosti sledeća: poljoprivreda – 36,6%, trgovina – 6,0%, građevinarstvo – 1,1%, ugostiteljstvo i turizam – 1,7%, saobraćaj – 3,2%, ostale delatnosti (državna uprava, obrazovanje, zdravstvo i drugo) – 12,9%.

S obzirom na to da su na planskom području značajna nalazišta uglja i nemetala, očekivano je da jedan broj stanovnika bude orijentisan ka rudarstvu. Na osnovu navedenih podataka (posebno kada se posmatraju apsolutni brojevi) može se zaključiti da su sledeća naselja rudarska: Krupaja, Sige, Židilje, Ravna reka, Resavica, Senjski rudnik, Sladaja, Strmosten, Zlot, Bogovina i Podgorac. Jedan broj stanovnika obavlja posao u svom mestu stanovanja, a drugi broj van njega (dnevni migranti). Najveći broj stanovnika – rudara je iz opštine Despotovac (Resavica, Senjski rudnik, Sladaja i Strmosten), opštine Bor (Zlot) i opštine Boljevac (Bogovina i Podgorac).

Plansko područje je poznato po jedinstvenom Resavsko-moravskom ugljenom basenu, u kome se eksploatacija uglja vrši od 1853. godine, a koji je danas podeljen na više ugljonosnih prostora-ležišta:

ležište Srmosten;

ležište Jelovac;

Đulsko – židiljski ugljeni prostor, gde se nalaze ležišta Đulska sinklinala i Leskovica;

Ravnorečko-senjski ugljeni prostor;

Ravnorečki i Sisevački ugljeni prostor

U okviru Prostornog plana utvrđene su i overene rezerve različitih mineralnih sirovina i to:

rezerve uglja u ležištu „Jasenovac”, za tri rudna bloka/tela u ukupnom iznosu 817.640 tona;

rezerve uglja (V+S1) u ležištu „Bogovina”, u ukupnom iznosu 2.451.930 tona;

rezerve laporca (V+S1) u ležištu „Trešnja” od strane preduzeća Holcim (Srbija), u ukupnom iznosu 38.427.850 tona;

rezerve laporca (A+V+S1) u ležištu „Čokoće” od strane preduzeća Holcim (Srbija), u ukupnom iznosu 55.319.170 tona;

rezerve krečnjaka (A+V+S1) u ležištu „Straža”, u ukupnom iznosu 2.998.680 tona;

rezerve gabra (V) u ležištu „Čenak”, u ukupnom iznosu 266.640 m3;

rezerve gabra (V) kao TGK u ležištu „Crna reka”- zapadni deo, u ukupnom iznosu 614.865 m3;

rezerve gabra (V) kao AGK u ležištu „Crna reka”- južni deo, u ukupnom iznosu 614.865 m3;

rezrve andezita (V), kao AGK u ležištu „Valja strež”, u ukupnom iznosu 1.033.979 m3;

rezerve krečnjaka (V), kao TGK u ležištu „Tisnica”, od strane preduzeća „Mermer” iz Žagubice, u ukupnom iznosu 2.976.690 tona;

rezerve mermera (A+V+S1), kao AGK u ležištu „Potaj čuk” od strane preduzeća „Mat-produkt” iz Vinče kod Topole, u ukupnom iznosu 5.222.900 m3;

rezerve bakra i zlata (S1) u ležištu „Valja Strž” od strane preduzeća „Avala Resources” iz Beograda, u okviru koncesionog istražnog prostora Čoka Kuruga u ukupnom iznosu 47.299.000 tona sa srednjim sadržajem bakra 0,3% i zlata 0,3 g/t.

U okviru Prostornog plana nalaze se brojne pojave i ležišta različitih mineralnih resursa od kojih su posebno značajni do sada istraženi resursi/rezeve sledećih mineralnih sirovina: zlata, na području „Potaj Čuka-Tisnica” kod Žagubice; bakra i zlata u rudnom polju „Crni vrh” („Valja Strž”, „Dumitru potok”, „Čoka Rakita”, „Čoka Kuruga” itd); cementnih laporaca- ležišta „Čokoće” i „Trešnja” kod Popovca; uglja na području Resavice (ležišta „Strmosten”, „Bogovina”, „Ravna reka”, „Jelovac”, itd); vrlo kvalitetnih mermera, kao kalcijum karbonatne sirovine na području Potaj Čuke, kao i resursi gabra i andezit-bazalta kao TGH i AGH na području Crne reke. Ovom prilikom posebnu pažnju bismo želeli da skrenemo na dosada istražene mineralne resurse značajnog rudnog potencijala kao što je zlato na području Potaj Čuke i bakar na području Potaj Čuke i „Crni vrh”. U okviru istražnog prostora „Potaj Čuka-Tisnica” kod Žagubice otkrivena je monomineralna mineralizacija zlata hidrotermalnog tipa. Sadržaj zlata u okviru mineralizovanih intervala se kreću od 0,45 g/t do 9,46 (pa i više) g/t, (srednje oko 1,5-2 g/t), dok se ukupni rudni potencijal ovog prostora procenjuje na nekoliko miliona unci zlata. U rudnom polju „Crni vrh” u porfirskom ležištu bakra i zlata Valja Strž utvrđene su (i overene) rezerve bakra, koje u konturi 0,3% ekvivalentnog bakra ukupno iznose 47.299.000 tona, sa srednjim sadržajem: bakra 0,313%, zlata 0,269 g/t i molibdena 0,0066 g/t, dok ukupne geološke rezerve u konturi 0,2% ekvivalentnog bakra iznose 100.072.000 tone.

Na osnovu službene evidencije katastra eksploatacionih polja koji se vodi u Ministarstvu rudarstva i energetike utvrđeno je da na teritoriji Prostornog plana postoje sledeća eksploatacina polja: 1) RMU Rembas, Resavica eksploataciono polje broj 153, lokalitet Desopotovac, Paraćin; 2) HOLCIM, eksploataciono polje broj 120, lokalitet Popovac; 3) HOLCIM, eksploatacio polje broj125 lokalitet Popovac; 4) JP PEU Resavica, rudnik Jasenovac, eksploataciono polje broj 268, lokalitet Žagubica; 5) RMB doo, eksploataciono polje broj 468, lokalitet Žagubica; 6) Belosavac, eksploataciono polje broj 422, lokalitet Žagubica, 7) MERMER Žagubica, eksploatacono polje broj 406, lokalitet Žagubica, 8) JP PEU Resavica, eksploataciono polje broj 121, lokalitet Boljevac- Zaječar, 9) Institu za rudarstvo i metalurgiju, eksploataciono polje broj 524, lokalitet Žagubica; 10) Mac-produkt, eksploataciono polje 431, lokalitet Žagubica; 11) EMS Kijevo a.d. eksploataciono polje broj 472, lokalitet Žagubica.

Rudnik mrkog uglja pripada Javnom preduzeću za podzemnu eksploataciju uglja „Resavica”. Trenutno RMU „Rembas” ima tri aktivne jame: Senjski rudnik, Jelovac i Strmosten. Ugalj koji se ovde eksploatiše spada u grupu visoko kaloričnih mrkih ugljeva. Senjski rudnik je pri kraju eksploatacije zbog nedostatka rezervi. Broj zaposlenih u RMU „Rembas” je 1.199, a od navedenog broja 855 je jamskih, a 344 spoljnih radnika. RMU „Rembas” je u procesu restrukturiranja, a najveći problem predstavlja nedostatak sredstava za nastavak investicionih radova.

Tabela 15. Geološke rezerve uglja u RMU „Rembas”

Ležište

Bilansne

Vanbilansne

Geološke

Strmosten

4.454.500

51.270

4.505.844

Jelovac

2.527.180

864.420

3.391.600

Leskovica

1.340.970

0

1.340.970

Bučar-Orlovica

345.510

0

345.510

Đulska sinklinala

1.980.080

0

1.980.080

Ravna reka – Pasuljanske livade

636.490

0

636.490

Senjski rudnik

1.049.020

21.120

1.070.141

Ukupno

12.647.225

936.810

13.584.035

Pored rudarstva, stanovništvo planskog područja radi i u delatnosti industrije. Prema popisu iz 2002. godine, ukupan broj zaposlenog stanovništva u prerađivačkoj industriji iznosio je 2013 (20,6% aktivnog stanovništva koje obavlja zanimanje po delatnosti). Najveći broj zaposlenih u industriji je u naseljima Buljane (334), Zlot (275), Zabrega (267), Stubica (238), Žagubica (154), Resavica (135) i Suvi Do (101).

Iz navedenih podataka, vidi se da se pojedina naselja planskog područja oslanjaju na glavne nosioce privrede svojih opština (glavni kapaciteti su uglavnom locirani u opštinskim centrima ili njihovoj okolini).

Granska struktura predstavljena je kroz sledeće grupacije međusobno više ili slabije povezanih proizvodno – prerađivačkih aktivnosti:

eksploatacija uglja;

eksploatacija kamena;

agroindustrijski kompleks;

prerada drveta i izrada proizvoda od drveta;

proizvodnja mašina i mašinskih elemenata;

metaloprerađivačka industrija;

tekstilna industrija.

U prostorno – privrednoj strukturi planskog područja izdvajaju se sledeći centri:

opštinski i sekundarni opštinski centar kao nosioci privrednog razvoja opštine;

manji privredno – industrijski centri;

naselja sa nukleusom proizvodnih aktivnosti.

Poljoprivreda, šumarstvo i lovstvo

Plansko područje karakteriše velika zastupljenost poljoprivrednog i šumskog zemljišta. Oslanjajući se na ovaj prirodni potencijal, veliki broj stanovnika planskog područja obavlja delatnosti vezane za poljoprivredu i šumarstvo, gde ostvaruje sopstvene i porodične izvore prihoda. Na planskom području, prema poslednjim popisnim podacima, delatnost poljoprivrede i šumarstva bila je zastupljena sa 36,6% u ukupnom aktivnom stanovništvu koje obavlja zanimanje.

Kod najvećeg broja naselja učešće stanovništva koje obavlja delatnosti poljoprivrede i šumarstva je u intervalu između 60 i 70%. Najmanje učešće je u naseljima Resavica (1,6%), Senjski rudnik (1,6%), Zabrega (4,1%), Zlot (18,4%) i Bogovina (20,8%).

Razvoj rurala nije na zadovoljavajućem nivou. Najveći problemi koji trenutno sputavaju razvoj seoskog područja su internog karaktera i mogu se klasifikovati u tri osnovne grupe:

problemi vezani za socijalni kapital: Starosna struktura na seoskim područjima (60 i više godina) ograničavajući je faktor daljeg razvoja. Ovo implicira zapuštenost poljoprivrednih gazdinstava zbog nedostatka radno sposobnog stanovništva. Takođe i kulturni sadržaji života na selu su na izuzetno niskom nivou, što predstavlja značajan problem sa sociološkog aspekta;

problemi vezani za infrastrukturu: Nedovoljna razvijenost i pre svega loše stanje postojeće putne i telekomunikacione mreže predstavlja najveći problem iz ovog domena. Tu je takođe i nerazvijenost komunalnih usluga, na prvom mestu loše i neadekvatno vodosnabdevanje, nepostojanje ili niska razvijenost kanalizacione mreže i loše stanje elektrodistributivne mreže;

problemi vezani za privredne aktivnosti na selu: Usitnjenost poljoprivrednog poseda predstavlja ograničavajući faktor za razvoj intenzivne poljoprivredne proizvodnje. Ovome treba dodati i nedostatak, kao i zastarelost poljoprivredne mehanizacije, čija prosečna starost iznosi između 15 i 20 godina. Pored ovoga, nepostojanje adekvatnih prihvatnih i preradnih kapaciteta na seoskim područjima dodatno usporava lokalnu diversifikaciju proizvodnje, jer nema jasno definisanih puteva plasmana poljoprivrednih proizvoda.

Poljoprivreda je u proteklom periodu, u uslovima teške ekonomske situacije, nestabilnosti tržišta, dispariteta cena poljoprivrednih proizvoda na tržištu i gašenja zemljoradničkih zadruga, pretrpela i trpi ogromne gubitke. Područje Prostornog plana pripada tipu poljoprivrede tržišne orijentacije, sa niskom radnom intenzivnošću, srednjom produktivnošću i tržišnošću, sa prevagom stočarske proizvodnje. S obzirom na površine koje se nalaze pod pašnjacima i livadama, stočarstvo predstavlja težišni oslonac za razvoj poljoprivrede, a sve ostale njene grane imaju dopunjujući karakter. Iako je prisutan, potencijal za razvoj ratarstva, povrtarstva i voćarstva na prostoru obuhvaćenom Prostornim planom nije primaran, jer se zemljišta ovog tipa nalaze na malim površinama, pozicioniranim isključivo na manjim delovima, uz uske dolinske strane njegovog severnog, zapadnog i južnog oboda. Kao posebna grana koja u poslednje vreme sve više dobija na značaju, a u skladu sa postavljenim režimima zaštite, javlja se sakupljanje šumskih plodova i lekovitog bilja.

Šumskim fondom u državnoj svojini gazduje JP „Srbijašume” preko nadležnih šumskih gazdinstava (ŠG Timočke šume, ŠG Južni Kučaj i ŠG Kučevo).

Osnovni pregled šumskog fonda kojim oni upravljaju je sledeći:

1. ŠG Južni Kučaj – Despotovac

ŠU Despotovac (15.311 ha) u čijem sastavu funkcionišu gazdinske jedinice:

Sladajska bučina – Rečke: prostire se na zaravni Beljanice i u okviru nje preovlađuju šume visokih bukvi (82,9%), izdanačkih šuma (34,9 ha) i šibljaka (10 ha);

Jelova kosa: nalazi se na južnim padinama Beljanice sa dominantnim visokim bukovim šumama (76,5%), ali ima i dosta šibljaka na kršu (234,5 ha);

Beljanička reka – Zlotska reka: odlikuje se čistim visokim bukovim šumama (1.630 ha) i kulturama četinara (144 ha);

Vinatovača – Vrtečelje: preovlađuju visoke bukove šume među kojima je na 11,5 ha posebno izdvojen rezervat prirode Vinatovača;

Sklopovi – Sokolica: na južnim padinama Beljanice na kojima na 78,7% preovlađuju šibljaci i neobraslo zemljište, visoke šume (254,4 ha) i izdanačke šume (137,5 ha);

Kločanica: u dolini istoimene reke u kojoj je izdvojen istoimeni rezervat na površini od 259 ha. Najzastupljenije su visoke bukove šume (2.010,9 ha), zatim šibljaci (421,6 ha) dok je pod kulturama 760,4 ha;

ŠU Paraćin u čijem sastavu funkcionišu gazdinske jedinice:

Senjsko-stubičke šume: 1899,22 ha;

Barbušina: 3.293,72 ha;

Valkaluci – Nekudovo: 2.730,58 ha;

Buljansko – Zabreške šume, Igrište – Tekuća bara i Čestobrodica: 11500 ha.

2. ŠG Timočke šume – Boljevac

ŠU Bor u čijem sastavu funkcionišu četiri gazdinske jedinice (nepovoljno učešće neobraslog šumskog zemljišta – oko 20%):

Zlotske šume: pod autohtonom šumom (3.432,65 ha), šumske kulture (20,32 ha);

Malinik: autohtona šuma bukve i mešovite šume bukve i jele (939,94 ha);

Crni vrh – Kupinovo: autohtona šuma (870,27 ha), šumske kulture (20,77 ha);

Bogovina: autohtona šuma (899,97 ha);

ŠU Boljevac u čijem sastavu funkcionišu četiri gazdinske jedinice:

Gari-Veliki vrh – deo;

Bele vode;

Južni Kučaj 2;

Južni Kučaj 3.

3. ŠG Severni Kučaj – Kučevo

ŠU Žagubica integrisana je iz četiri gazdinske jedinice :

Beljanica: šume ove gazdinske jedinice pripadaju asocijaciji brdske bukove šume (Fagetum moesiacae montanum) na slabo kiselim ili neutralnim zemljištima. Ovde su brojne bukove fitocenoze koje se prema zemljištu razvijenom na različitoj podlozi mogu podeliti na: Fagetum moesiace montanum salicicolum i Fagetum moesiace montanum calcicolum;

Mali kamen;

Crni vrh.

Osnovni pregled šumskog fonda u privatnoj svojini je sledeći:

Tabela 15. Šumski fond u privatnoj svojini

Opština

površina

zapremina

prirast

ha

m 3

m 3/ha

m 3

m 3/ha

Piv %

Žagubica

25,550

4,150,291

162

116,775

4.6

2.8

Despotovac

10,492

1,692,216

161

53,444

5.1

3.2

Paraćin

3,898

349,156

90

5,922

1.5

1.7

Bor

24,925

3,175,487

127

38,458

1.5

1.2

Boljevac

18,494

2,180,642

118

32,483

1.8

1.5

Izvor podataka: JP Srbijašume, 2010. godina

Napomena: JP Srbijašume ne raspolaže podacima o prostornom rasporedu privatnih šuma u planskom obuhvatu, pa se prikazani podaci odnose na ukupan prostor opština obuhvaćenih Planom.

Zbog odličnih prirodnih potencijala za razvoj lovstva (očuvani mezofilni i mešoviti šumski kompleksi i bogatstvo krupnom, sitnom i pernatom divljači) na prostoru predviđenom obuhvatom Prostornog plana nalazi se veći broj lovišta duge tradicije.

1. Lovište „Južni Kučaj IV” prostire se na površini od 26.360 ha, najveći deo lovišta je na nadmorskim visinama 700-1000 m i šumovitost lovišta je preko 80%. Dozvoljen je lov na evropskog jelena, srne, divlje svinje, zečeve i kao poseban raritet na vukove. Pored ovih vrsta, u lovištu svoje stanište imaju i trajno zaštićene vrste kao što su ris, sivi soko, orao krstaš, suri orao, divlji golub i drugo.

2. Lovište „Zlotske šume – Crni vrh” obuhvata teritoriju od 15.447 ha, na nadmorskim visinama 850-1000 m. Najpoznatiji lovni revir je „Dubašnica”, lovište zatvorenog tipa u koje su uneti muflon i jelen lopatar, a pored njih stanište imaju i autohtone vrste – zec, divlja svinja, jarebica i drugo.

3. Lovište „Sokolica – Beljanica” ukupne površine 7.648 ha u čijem se centralnom delu nalazi lovni rezervat.

4.Lovište „Bakar” površine 68.000 ha od kojih je samo manji deo obuhvaćen analiziranim prostorom (obodi Crnog vrha), dok se veći deo prostire na Stolu, Velikom i Malom kršu. Divljač van režima zaštite koja svoje stanište ima na prostoru ovog lovišta čine vuk, šakal, lisica, mrki tvor, a par mrkih medveda koji su na ovaj prostor uneti iz Zapadne Srbije nalazi se pod trajnom zaštitom i zabranom lova.

5. Lovište „Homolje” sa upravnim sedištem u Žagubici, stara se kontrolisano o bogatom fondu divljači na površini od 71.791 ha. Na analiziranom prostoru od Žagubice ka Despotovcu nalaze se površine ovog lovišta na kojima se uzgajaju srne, divlje svinje, zečevi, fazani i poljske jarebice.

Turizam

Turizam je jedna od najznačajnijih privrednih grana poslednjih decenija u svetu, sposobna da aktivira područja koja su u sebi prepoznala atraktivnosti i usluge koje mogu pružiti domicilnom stanovništvu, ali i gostima. Imajući u vidu izražene ekonomske i sociološke funkcije turizma i sposobnost da intenzivira ostale privredne grane (poljoprivreda, saobraćaj, vodoprivreda, trgovina), na prostoru prirodnog dobra Beljanica – Kučaj treba izvršiti preciznu valorizaciju turističkih vrednosti i zaključiti da li i u kojoj meri turizam može da predstavlja jednu od razvojnih komponenti prirodnog dobra Beljanica – Kučaj, ali i šireg prostora opština Žagubica, Despotovac, Boljevac, Paraćin i Bor.

U okvirima raspoloživih prirodnih i antropogenih turističkih resursa treba tražiti mesto i pozicionirati turističku delatnost kojoj u dosadašnjim razvojnim koncepcijama nije pridavana odgovarajuća uloga, nasuprot njenoj evidentnoj utemeljenosti na različitim turističkim vrednostima.

Da bi navedena pretpostavka bila validna treba zadovoljiti nekoliko preduslova:

postojanje turističkih resursa,

dobra saobraćajna veza,

integralni razvoj zajedno sa susednim i daljim opštinama i regionima,

potencijalni investitori,

spremnost lokalne samouprave za aktiviranje turističkih resursa,

komplementarna privreda koja bi mogla opsluživati ugostiteljske objekte,

smeštajni kapaciteti, i

marketing.

Sa ispunjenjem svakog narednog planskog koraka bliža je realizacija cilja. Analiza kroz Prostorni plan treba da pokaže šta je od elemenata zastupljeno, u kakvom je trenutnom stanju i šta treba uraditi da bi se situacija unapredila. Evidentno je da nepostojanje makar jednog od elemenata ugrožava i sve ostale elemente, snižavajući nivo celokupne turističke ponude. Istovremeno, ozbiljno bavljenje turizmom ne poznaje administrativne granice. Zbog toga je potrebna koordinacija i zajedničko delovanje svih pet opština, te tretiranje prostora prirodnog dobra kao jedinstvenog prirodnog sistema (interno), odnosno kao dela šireg prirodnog i antropogenog područja (eksterno). Zbog toga će osnovna ideja planske koncepcije razvoja turizma u Prostornom planu biti orijentisana na kauzalnu-sistemsku povezanost prostora, odnosno pozicioniranje turističke privrede na način da se nadovezuje na sveukupnu turističku ponudu ovog dela Republike Srbije.

Turistička privreda na području Prostornog plana ne može se posmatrati izvan konteksta ukupne turističke ponude opština Žagubica, Despotovac, Boljevac, Paraćin i Bor:

1) Opština Žagubica ima učešće sa osam katastarskih opština: Žagubica, Novarica, Krupaja, Mali Kamen, Milanovac, Ribare, Sige i Suvi Do u Prostornom planu. U granicama Prostornog plana nalaze se turistički atraktivni lokaliteti: „Vrelo Mlave” ili „Žagubičko vrelo” – spomenik prirode, Krupajsko vrelo – spomenik prirode, prerast Samar – spomenik prirode i manastir Trška. U granicama Prostornog plana nalazi se i lovište „Zlotske šume – Crni vrh” i drugo.

2) Opština Despotovac u Prostornom planu učestvuje sa šest katastarskih opština: Židilje, Jelovac, Ravna Reka, Senjski Rudnik, Spadaja i Strmosten. U granicama Prostornog plana nalaze se turistički atraktivni lokaliteti: „Strmosten” na reci Resavi, „Jelovac” na Jelovičkom potoku, Senjski rudnici sa „Aleksandrovim potkopom”, i druge prirodne lepote (planina Beljanica, kanjon Resave, kanjon Suvaje, Bukova prašuma „Vinatovača”, vodopadi „Lisine” odnosno „Veliki Buk” i „Prskalo”, izvori Malo vrelo i Veliko vrelo, „Resavska pećina” i mnoštvo drugih pećina i drugo) i kulturno istorijski spomenici (Manastir Manasija, Muzej ugljarstva, manastirska vodenica, Mijajlova jama, arheološki lokalitet Idimum i drugo), koji pružaju dobre pretpostavke za razvoj turizma.

3) Opština Boljevac ima učešće sa šest katastarskih opština: Bogovina, Jablanica, Krivi Vir, Lukovo, Mali Izvor i Podgorac I u Prostornom planu. U granicama Prostornog plana nalaze se Bogovinska pećina, klisura ponornice Radovanske reke sa pećinama u izvorištu u okviru KO Jablanica.

4) Opština Paraćin ima učešće u Prostornom planu sa šest katastarskih opština: Buljane, Gornja Mutnica, Šaludovac, Izvor, Stubica i Zabrega. Osnovne razvojne smernice turizma na tom prostoru jesu razvojni pravac evropskog Koridora H, kao potencijal za tranzitni turizam i posledično druge oblika turizma, kao i područje Grza-Sisevac, sa spomenicima kulture i arheološkim nalazištima iz srednjevekovnog perioda (Crkva Blaga Marija Petruška, Crkva Svetog Jovana Glavoseka, manastirski kompleks Namasija, ostaci srednjevekovnog grada Petrusa i drugo)

5) Opština Bor ima učešće sa dve katastarske opštine Zlot II i Zlot V u Prostornom planu. U granicama Prostornog plana se nalaze brojni kraški oblici reljefa koji predstavljaju prirodne turističke resurse u okviru Spomenika prirode Lazarev kanjon – kanjon Lazareve reke – najdublji i najuži u istočnoj Srbiji; Zlotska ili Lazareva pećina; pećina Vernjikica. U granicama Prostornog plana nalazi se i lovište „Zlotske šume – Crni vrh”.

I.3.1.5. Saobraćaj i infrastrukturni sistemi

Saobraćaj i saobraćajna infrastruktura

Drumski saobraćaj:

Državni putevi – osnovnu povezanost sa ostalim delom zemlje predmetno područje ostvaruje preko državnog puta I B reda broj 36, koji predstavlja najbolju vezu sa glavnim drumskim koridorom u zemlji. Trasa ovog državnog puta nalazi se u južnom delu područja Prostornog plana i pruža se pravcem istok – zapad, od veze sa državnim putem broj 1 kod Paraćina, pa do Zaječara. Veliki značaj ima i državni put II A reda broj 161 koji se nalazi u severnom delu zahvata plana i takođe se pruža pravcem istok-zapad od Petrovca (preko Žagubice) do Bora. Pravcem sever – jug područje plana presecaju državni putevi II A reda br.160, 186 i 219. Njima se ostvaruju najbliže veze između susednih opština Despotovca, Paraćina, Žagubice, Bora i Boljevca.

Tabela 16. Državni putevi na području Prostornog plana

Državni put

Deonica

Dužina puta na

području Prostornog plana

Državni putevi I B reda

broj 36

Paraćin-Boljevac-Zaječar

29,0 km

Državni putevi II reda

broj 160

Svilajnac-Despotovac – Ćuprija

16,9 km

broj 161

Petrovac – Žagubica – Brestovac

15,4 km

broj 186

Despotovac – Krepoljin

19,5 km

broj 219

Boljevac – Bučje – Knjaževac

14,7 km

Većina državnih puteva II reda je asfaltirana, ali je kolovoz na većini puteva u lošem stanju i nedovoljno održavan, tako da je odvijanje saobraćaja otežano. Sa izuzetkom pojedinih novoasfaltiranih deonica, nezadovoljavajućeg su kvaliteta, delimično i neasfaltirani, često bez rešenog odvodnjavanja, saobraćajne signalizacije i opreme. Pojedine deonice koje prelaze preko grebena su zimi neprohodne. Teren na području Prostornog plana je većim delom nepovoljan, tako da su putevi trasirani uglavnom uz vodene tokove i po brdovitom terenu, kako je uslovljeno reljefom.

Tabela 17. Brojanje saobraćaja na državnim putevima na području Prostornog plana

Državni put

Deonica

Dužina

2006 (PGDS*)

2009 (PGDS*)

Državni putevi I B reda

broj 36

Davidovac/Popovac – Sv.Petka

10.4 km

2384

3247

broj 36

Sveta Petka – Straža

10.3 km

2384

2540

broj 35

Straža – Mirovo

17.7 km

2066

1952

Državni putevi II A reda

broj 160

Dvorište – Ravna Reka

15,8 km

904

1390

broj 160

Ravna Reka – Stranac

6,0 km

866

1390

broj 160

Stranac – Senje

8,0 km

1388

1390

broj 161

Krepoljin – Žagubica

22.2 km

982

1050

broj 161

Žagubica – Borsko jezero

34.5 km

638

635

Izvor podataka: JP „Putevi Srbije”

*PGDS – prosečan godišnji dnevni saobraćaj (vozila/24h)

Opštinski putevi – na području Prostornog plana razmeštaj lokalne putne mreže je različit po opštinama. Postojeći opštinski putevi su identifikovani na osnovu važećih opštinskih odluka. Lokalnu mrežu puteva karakteriše nizak kvalitet gazećeg sloja kolovoznih površina i neadekvatna oprema i signalizacija.

Nekategorisani i šumski putevi su najzastupljeniji u obuhvatu Prostornog plana. Loših su, najčešće neprihvatljivih eksploatacionih karakteristika, bez ikakvog kolovoznog zastora, posebno putevi na većim nadmorskim visinama.

Železnica:

U obuhvatu Prostornog plana postoji i železnička infrastruktura (lokalna neelektrificirana jednokolosečna pruga Markovac – Resavica), koja je od Resavice preko Despotovca i Svilajnca vezana na osnovni magistralni koridor u zemlji. Dužina pomenute pruge u obuhvatu Plana iznosi oko 2600 metara. Na području Plana se nalazi i ukinuta pruga Paraćin – Zaječar.

Vazdušni saobraćaj:

Područje Prostornog plana gravitira aerodromu u Boru, koji je prema Prostornom planu Republike Srbije planiran za korišćenje u civilne svrhe.

Vodoprivredna infrastruktura

Razvoj vodoprivredne infrastrukture zaostaje u odnosu na potrebe. Lokalna izvorišta, koja su u eksploataciji, sve teže podmiruju potrošnju, što zahteva eventualno povećanje njihovih kapaciteta i aktiviranje novih izvorišta, i razvoj regionalnih sistema vodosnabdevanja. Stanje sanitacije naselja i zaštita kvaliteta vode nije na zadovoljavajućem nivou. U okviru Prostornog plana samo veća naselja imaju delimično kanalizaciju, koja se uvodi u vodotokove bez prečišćavanja. U selima ne postoje sistemi za odvođenje otpadnih voda.

Na području Prostornog plana nalaze se izvorišta vodosnabdevanja svih opština.

Tabela 18. Izvorišta vodosnabdevanja na području Prostornog plana

Opština

Izvorište (l/s)

Bor

Zlot-selište (35-250), Zlot-selo (2-8), Bogovina-Mrljiš (105-145)

Boljevac

Miroštica (60), Bogovina – Mrljiš (20)

Despotovac

Malo vrelo (20), Vrela (10)

Žagubica

Belosavac (45), Krupajsko vrelo(20)

Paraćin

Sisevac (30), Grza (15-600), Sveta Petka (80-200)

Planinska naselja

Individualno (izvori, bunari)

Snabdevanje vodom ima sledeće karakteristike: vodovodi su oslonjeni na lokalna izvorišta, koja su uglavnom iscrpljena, tako da se dalji razvoj vodovodnih sistema mora temeljiti na sve dužim dovodima vode i povezivanju lokalnih vodovoda u sve veće podsisteme; izvorišta su nedovoljno zaštićena pa se javljaju problemi sa kvalitetom vode; rast potrošnje je brži od aktiviranja novih izvorišta; zbog starosti mreže veliki su gubici u njoj (i preko 40%); nedostatak rezervoarskog prostora; zoniranje sistema nije svuda korektno izvedeno; veliki broj neregistrovanih priključaka; nenamensko korišćenje vode; razvoj vodovoda u selima je stihijski, bez dokumentacije i angažovanja stručnjaka.

Odvođenje sanitarnih otpadnih voda ima sledeće karakteristike: kanalisanje naselja znatno zaostaje iza razvoja vodovodne infrastrukture; kanalizacioni sistemi izgrađeni su delimično samo u većim naseljima; kanalizacija se izliva u vodotokove bez prečišćavanja; posebno je loše stanje u seoskim naseljima gde se otpadne vode ispuštaju u improvizovane, propusne septičke jame, a često izlivaju u neposredno okruženje.

Sistemi za odvođenje atmosferskih voda su nerazvijeni.

Sistemi za zaštitu od poplava su nerazvijeni.

Elektronergetska infrastruktura

Potrošači na području u zahvatu Prostornog plana snabdevaju se električnom energijom iz pravca Žagubice, Despotovca, Paraćina, Bora i Boljevca.

Osim niskonaponskih vodova u zahvatu Prostornog plana nalaze se dalekovodi 110 kV, 35 kV i 10 kV, i u manjoj meri kablovi 10 kV.

Osam trafostanica 35/10 kV napaja veći broj trafostanica 10/0,4 kV. Konzum ima razvijenu mrežu sa pretežno dvostranim vezama u gušće naseljenim mestima, a sa pretežno radijalnim vezama u perifernom delu gde je naseljenost manja. Pokrivenost konzuma vodovima i trafostanicama je dobra, trenutno uglavnom zadovoljava postojeće potrebe potrošača. Većina transformatora u trafostanicama je preopterećena, što znači da se nameće potreba za izgradnjom novih trafostanica i proširenjem kapaciteta u postojećim trafostanicama, gde za to postoji mogućnost.

Najveći deo niskonaponske mreže je postavljen na betonske stubove čiji presek zadovoljava, a manjim delom je na drvenim stubovima. Kablovska mreža je u dobrom stanju i njom se uglavnom napajaju objekti kolektivnog stanovanja. Na seoskom području mreža je uglavnom postavljena na betonskim stubovima, ali su provodnici malog preseka i izvodi su velikih dužina, tako da su gubici veliki.

Instalacija javnog osvetljenja je izgrađena, a dominantni su živini izvori svetlosti.

Telekomunikaciona infrastruktura i poštanski saobraćaj

Telefonski kapaciteti u zahvatu Prostornog plana sastoje se od javnih telefonskih centrala, sistema prenosa i pristupne telefonske mreže.

Postojeće telefonske centrale su analognog i digitalnog tipa, a u zahvatu Prostornog plana nalazi se jedna bazna stanica mobilne telefonije.

U zahvatu Prostornog plana postoji devet objekata JP „Pošta Srbije” koji delimično zadovoljavaju potrebe stanovništva i privrede.

Telekomunikaciona infrastruktura, kojom su obuhvaćeni telekomunikacioni objekti, telefonske centrale, spojni putevi i primarna mreža u naseljima većim delom, i po kvalitetu, i po kapacitetu nije podjednako razvijena na celokupnom području u zahvatu Prostornog plana.

Termoenergetska infrastruktura i obnovljivi izvori energije

U obuhvatu Prostornog plana ne postoje sistemi razvoda energije visokog standarda – gasovodna i toplovodna infrastruktura. Za zadovoljenje toplotnih potreba u domaćinstvima koriste se najvećim delom konvencijalni energo resursi (ogrevno drvo i u značajnoj meri ugalj).

Potencijale predstavljaju mogućnosti za racionalizaciju potrošnje energije, povećanje energetske efikasnosti objekata i korišćenje novih i obnovljivih izvora energije (naročito energije malih hidroelektrana, biomase, energije vetra i geotermalne energije). Energetski potencijal predstavlja i planirana gasifikacija dela obuhvata Prostornog plana.

Osnovna ograničenja su neracionalno korišćenje električne energije za potrebe grejanja, nedovoljna iskorišćenost obnovljivih izvora energije i odsustvo gasovodne infrastrukture u obuhvatu plana.

I.3.1.6. Zaštita životne sredine

Osnovno polazište prostornog razvoja zasniva se na konceptu uravnoteženog, održivog razvoja područja, pri čemu se formira okvir skladnog ekonomskog i socijalnog prosperiteta područja, u kojem se maksimalna pažnja poklanja i očuvanju prirodnih bogatstava i kulturno – istorijskih vrednosti u predviđenom planskom periodu. U tom pogledu, ističe se potreba za uspostavljanjem aktivne politike zaštite životne sredine koja očuvanjem i unapređenjem prirodnih resursa i vrednosti ne doprinosi samo poboljšanju ukupnog kvaliteta življenja, već i sveobuhvatnom privredno – ekonomskom razvoju područja (npr. turistički razvoj područja na bazi promovisanja očuvanih prirodnih i kulturnih vrednosti). Navedeni pristup podrazumeva integrisanje pitanja zaštite životne sredine u sektorske razvojne politike, odnosno razmatranje uticaja životne sredine prilikom donošenja budućih odluka i investicionih poduhvata, čime se će ostvariti preduslovi sprovođenja savremenog principa razvoja određene teritorije uz uvažavanje ekoloških karakteristika i specifičnosti područja.

Identifikacija područja sa najvećim ekološkim problemima

Na planskom području, prema postojećem stanju, mogu se izdvojiti dva područja sa neznatno različitim kvalitetom životne sredine, i to:

prirodna i životna sredina u okviru zaštićenih područja prirodnih i kulturnih dobara, kao i nenaseljena područja pretežno u centralnim delovima planskog područja, tj. planina Kučaj i Beljanica;

prirodna i životna sredina u okviru građevinskih područja naselja (pretežno po obodu planskog područja), duž zona infrastrukturnih sistema i zona ugroženih poplavama, erozijama, bujicama.

Do podataka o postojećem stanju kvaliteta životne sredine došlo se na osnovu uvida u postojeću plansku dokumentaciju za predmetno područje, zatim na osnovu rezultata dosadašnjih merenja kvaliteta pojedinih medijuma životne sredine u nekim delovima planskog područja od strane nadležnih institucija, kao i na osnovu obilaska terena. Na osnovu raspoloživih podataka izvršena je uslovna kategorizacija područja opštine sa aspekta zaštite životne sredine, u kojem su dominantno zastupljeni prirodno očuvani predeli sa neznatnim ugrožavanjem životne sredine, pre svega dejstvom degradirajućih prirodnih (procesi fluvijalne erozije) i prirodno – antropogenih uticaja (aktiviranje bujica i klizišta, plavljenje terena, itd.), dok su u manjem obimu zastupljena područja sa delimično zagađenom životnom sredinom, koja su dominantno uslovljena antropogenim aktivnostima u naseljenim područjima (zagađenje vazduha u zimskim mesecima, izgradnja suprastrukturnih i infrastrukturnih objekata, poljoprivredne aktivnosti u seoskim područjima, itd).

Kao oblici ugrožavanja životne sredine na predmetnom planskom području mogu se izdvojiti:

1)Privredni (industrijski) objekti: proizvodne zone i pojedinačni objekti u većim naseljima, pre svega u Žagubici, Krivom Viru i drugo; rudnik mrkog uglja u Senjskom Rudniku; objekti za preradu drveta; pozajmišta mineralnih sirovina i kamenolomi; preduzeća koja se bave eksploatacijom tehničko – građevinskog kamena;

2)Problemi komunalne infrastrukture: nedovoljna izgrađenost vodovodne infrastrukture u seoskim naseljima (stanovništvo ruralnih područja delimično se snabdeva vodom sa izvorišta relativno male izdašnosti, koja često presušuju u letnjem periodu godine); postojeća izvorišta vodosnabdevanja ne ispunjavaju osnovne sanitarno – higijenske standarde; problemi vezani za regulisano odvođenje i sanitaciju otpadnih i atmosferskih voda usled nedovoljne izgrađenosti kanalizacione infrastrukture na planskom području; najveći procenat otpadnih voda odvodi se ka nepropisno izgrađenim (propusnim) septičkim jamama u seoskim naseljima; nepostojanje regulisanog tretmana sakupljanja, transporta i deponovanja komunalnog i ostalih vrsta produkovanog otpada sa planskog područja;

3)Saobraćaj: saobraćajne aktivnosti mogu biti značajan izvor zagađivanja životne sredine, a posledice se manifestuju prvenstveno u povećanim koncentracijama polutanata u atmosferi, povišenim vrednostima nivoa buke, odnosno mogućnosti zagađivanja zemljišta i voda, spiranjem i odvođenjem čestica sa zaprljanih kolovoznih površina u okolni putni pojas. Imajući u vidu da kroz plansko područje prolaze saobraćajni pravci sa niskim intenzitetom saobraćaja, ovaj izvor zagađivanja nema veći značaj, odnosno njegove posledice se najviše registruju u neposrednoj okolini državnog puta I B reda broj 24 Paraćin – Zaječar;

4)Upotreba mineralnih đubriva, pesticida i ostalih agrohemikata u poljoprivrednoj proizvodnji: s obzirom na prirodne predispozicije planskog područja (brdsko – planinski tereni sa klisurama i kotlinskim proširenjima) i orijentaciju stanovništva ka poljoprivrednim delatnostima, pretpostavlja se da su određeni delovi plodnog poljoprivrednog zemljišta zagađeni pod dejstvom nestručne i neadekvatne primene mineralnih đubriva, pesticida i ostalih agrohemijskih sredstava u poljoprivredi. Imajući u vidu da se ne raspolaže preciznim podacima o ukupnoj količini i načinu primene ovih sredstava u poljoprivredi, ne može se ni konstatovati ukupan obim zagađenja zemljišta, površinskih i podzemnih voda od strane ove vrste zagađivanja životne sredine;

5)Tektonske karakteristike: pored prostorno – funkcionalne strukture i antropogenih aktivnosti, na stanje životne sredine nepovoljno utiču i tektonske karakteristike područja, čiji se intenzitet i obim može uvećati čovekovim delovanjem. Veliki broj erozivnih i vodoplavnih područja, odnosno bujičarskih tokova, karakterističan je naročito za područje opštine Žagubica.

Analiza i ocena stanja životne sredine

Kvalitet vazduha:

Imajući u vidu da se na predmetnom planskom području ne vrše sistematska merenja zagađenosti vazduha, o mogućim izvorima zagađivanja možemo govoriti na osnovu poznatih stavova i mehanizama zagađivanja atmosfere. S obzirom na vrlo nizak nivo privredne razvijenosti i odsustvo aktivnih industrijskih kapaciteta, kao najznačajnijih izvora zagađenja, relativnu izolovanost područja od glavnih saobraćajnih tokova i planinski karakter planskog područja (Beljanica i Kučaj), može se konstatovati da je ovo jedno od očuvanijih, nezagađenih područja Republike Srbije.

Glavni izvori zagađenja vazduha na teritoriji Prostornog plana su: individualna ložišta domaćinstava, odnosno manje kotlarnice stambenih objekata i javnih službi, koje vazduh zagađuju tokom zimskog perioda godine (za ogrev se koristi drvo i ugalj); saobraćaj duž državnih puteva (u čijoj neposrednoj blizini dolazi do neznatno povećane koncentracije sumpor – dioksida, ugljen – monoksida, azotnih oksida, formaldehida, dima, čađi i olova, kao posledica izduvnih gasova iz motornih vozila), kao i duž opštinskih i nekategorisanih puteva bez kolovoznog zastora (povećana zaprašenost javlja se tokom sušnih letnjih meseci); pozajmišta kamena i kamenolomi tehničko-građevinskog kamena (na lokalitetima gde se vrši eksploatacija tehničko-građevinskog kamena javlja se povećana zaprašenost vazduha, koja najviše zavisi od intenziteta i pravca duvanja dominantnih vetrova, okolnog reljefa i klimatskih prilika u određenom delu godine); deponije i smetlišta komunalnog otpada predstavljaju neznatne zagađivače vazduha, s obzirom na manje količine odloženog otpada na ovim lokalitetima na području Prostornog plana; poljoprivredni otpad odložen u dvorištima seoskih domaćinstava predstavlja problem naročito tokom letnjih meseci, usled visokih temperatura vazduha i slabije provetrenosti područja.

U prostornom pogledu može se konstatovati da se neznatna zagađenja vazduha uglavnom javljaju u većim, prostorno zbijenim naseljima, i to uglavnom u zimskom periodu godine (Žagubica, Krivi Vir, Buljane, Stubica, Resavica, itd).

Kvalitet površinskih i podzemnih voda:

U gustoj hidrografskoj mreži koja je nejednako raspoređena na planskom području, kao glavni vodotoci ističu se rečni tokovi Mlave, Resave i Crnog Timoka, sa svojim brojnim manjim pritokama. Na kvalitet površinskih i podzemnih voda posebno utiču kao izvori zagađivanja, sledeći faktori: neprečišćene komunalne otpadne vode iz naseljenih područja (bez odgovarajućeg tretmana upuštaju se u prirodne recipijente); neizgrađenost kanalizacione infrastrukture u većini seoskih naselja, odnosno nepropisno izgrađene septičke jame (često vodopropusne); deponije i smetlišta otpada u blizini rečnih tokova; upotreba agrohemijskih sredstava (mineralna đubriva, pesticidi, itd) u poljoprivrednoj proizvodnji; neadekvatan način odlaganja čvrstog i tečnog otpada sa farmi i ostalih poljoprivrednih objekata; saobraćajne površine (atmosferskim padavinama zaprljane čestice sa kolovoza dospevaju u okolne površinske tokove, uz mogućnost zagađenja vodonosnih izdani); neadekvatan način zahvatanja vode sa karstnih vrela; produkcija i transport nanosa u bujičnim tokovima.

Kvalitet voda reke Mlave na području opštine Žagubica nije utvrđen, s obzirom da merenja Republičkog hidrometeorološkog zavoda (RHMZ) nisu obuhvatila vodotok reke Mlave na planskom području. U skladu sa odredbama Uredbe o klasifikaciji voda („Službeni glasnik SRS”, broj 5/68) i Uredbe o kategorizaciji vodotoka („Službeni glasnik SRS”, broj 5/68) za Mlavu je propisana IIa podklasa, koja obuhvata vode koje se mogu iskorišćavati ili upotrebljavati za snabdevanje naselja vodom, za kupanje i u prehrambenoj industriji. S obzirom na odsustvo većih industrijskih kapaciteta koji predstavljaju glavne zagađivače površinskih i podzemnih voda, kao i slabiju gustinu naseljenosti, pretpostavlja se da kvalitet vode reke Mlave na planskom području odgovara zahtevanom kvalitetu.

Na delu predmetne planske teritorije, tačnije, od izvorišta Resave do sela Dvorišta, Uredbom o klasifikaciji voda, Resava nominalno pripada prvoj klasi. Od ukupnog broja pregledanih uzoraka tokom 2003. godine („Studija kvaliteta vode reke Resave na teritoriji opštine Despotovac”, 2003. godine), prema mikrobiološkoj analizi, prvoj klasi pripada 12,5% pregledanih uzoraka, dok 100% uzoraka pripada prvoj klasi prema sadržaju kiseonika u vodi. Nizvodno, kvalitet vode Resave se pogoršava, s obzirom na veliki broj zagađivača koji opterećuju tok reke, ali je samoprečišćavanje reke zadovoljavajuće.

Ugroženost podzemnih voda u vezi je sa zahvatanjem podzemnih voda kaptiranjem izvora/vrela ili bušenim/kopanim bunarima, i to najviše od strane lokalnog stanovništva, a u znatno manjem obimu za potrebe privrednih objekata. Eksploatacija podzemnih voda je proporcionalna stepenu naseljenosti (depopulacijsko područje), te se iz tog razloga ne može govoriti o ugroženosti kvantitativnih svojstava izdani usled problema precrpljivanja izdani. Međutim, poseban problem predstavlja tzv. „divlje” kaptiranje izvora, za koje kod nadležnih službi ne postoje registrovani podaci. Promena kvaliteta podzemnih voda zavisi od uslova infiltracije zagađujućih materija do vodonosnih slojeva, koji zavise od svojstava stenskih masa. Teren je izgrađen od stena različitih hidrogeoloških svojstava, te su i uslovi zagađivanja formiranih podzemnih izdani različiti. Problemi koji mogu ugroziti podzemne vode, uglavnom se odnose na antropogene aktivnosti, odnosno nesavesno delovanje ljudi i odsustvo opštinskih odluka i kaznenih odredbi za ovu vrstu zagađivanja životne sredine. Karakteristično je odlaganje otpada iz domaćinstava u blizini okućnica, formiranje divljih smetlišta na terenima sa karstnim karakteristikama, ukopavanje životinjskih leševa van lokacija stočnih grobalja, neadekvatno odlaganje poljoprivrednog otpada u plitkim vodonosnim slojevima, što može doprineti infiltraciji zagađujućih materija u podzemne slojeve. S obzirom na to da se ne raspolaže odgovarajućim podacima o upotrebi mineralnih đubriva i pesticida u poljoprivredi, pretpostavlja se da primena ovih sredstava nema značajniji uticaj na zagađivanje podzemnih voda na predmetnom planskom području.

Kvalitet zemljišta:

Problemu zaštite zemljišta od zagađivanja mora se posvetiti posebna pažnja. Osnovna namena zemljišnog resursa, kao prirodne komponente velikog kapaciteta, jeste proizvodnja zdravstveno bezbedne hrane, uz očuvanje i unapređenje kvalitetnih poljoprivrednih površina i šumskih područja. Primarna funkcija zemljišta na predmetnom planskom području delimično je narušena dejstvom više međusobno komplementarnih faktora (prirodnih i antropogenih) koje se ogledaju u promeni njenih fizičkih struktura i fizičko-hemijskih osobina u pedološkom supstratu: prirodne pojave i procesi: erozija zemljišta, jaružanje, brazdanje, odronjavanje, bujični tokovi, klizišta, pojava opustošenih i neproduktivnih zemljišta; antropogene pojave i procesi: promene namene zemljišta (konverzija poljoprivrednih u građevinska područja izgradnjom naseljskih struktura i pratećih infrastrukturnih objekata), neadekvatan način obrade zemljišta, smetlišta i deponije čvrstog otpada, vodopropusne septičke jame u domaćinstvima, primena pesticida i mineralnih đubriva u poljoprivredi, otvaranje kamenoloma i pozajmišta kamena, zagađivanje zemljišta uz putni pojas, itd.

Od prirodnih pojava i procesa na kvalitet zemljišta posebno negativno utiču erozioni procesi, nastali kao posledica nepovoljnih karakteristika reljefa (diseciranost terena), a prevashodno usled prekomerne eksploatacije šuma (formiranje šumskih vlaka za izvlačenje drvne mase, izrada pristupnih puteva, smanjenje intenziteta intercepcije). Procesima erozije naročito su zahvaćena plitka i strma zemljišta sa većim nagibima (nagibi preko 20°), posebno ona koja se obrađuju.

U pogledu antropogenih aktivnosti, kao dominantan izvor zagađivanja zemljišta ističe se upotreba agrohemijskih sredstava u poljoprivredi i lokacije smetlišta čvrstog otpada, dok u znatno manjoj meri na ovaj vid zagađenja utiču saobraćajne i turističke aktivnosti, odnosno nelegalna izgradnja: primena veštačkih đubriva i sredstava za zaštitu bilja u poljoprivredi svakako doprinosi izmeni fizičko – hemijskih karakteristika zemljišnog pokrivača, imajući u vidu da se oko jedne trećine veštačkih đubriva kumulira u zemljištu, a taj procenat prilikom primene pesticida iznosi skoro 70%; smetlišta i deponije čvrstog otpada u naseljenim područjima takođe predstavljaju značajniji faktor zagađivanja zemljišta, ako se uzme u obzir da se štetne materije prilikom razlaganja otpada infiltriraju u pedološki supstrat, doprinoseći takođe i narušavanju vizuelno – estetskih karakteristika pejzaža; degradaciji zemljišta doprinose i napuštena pozajmišta kamena i kamenolomi tehničko-građevinskog kamena (kamenolomi istočno od Žagubice, na regionalnom putu Žagubica – Bor i drugo), s obzirom da nisu sprovedene neophodne mere sanacije i rekultivacije ovih prostora nakon njihovog eksploatisanja, shodno merama i uslovima zaštite ovih vrsta objekata prema zakonu; u manjem obimu, na degradaciju zemljišta utiču saobraćajne aktivnosti (pretežno u putnom pojasu državnih puteva, usled taloženja čestica olova koje se produkuju putem izduvnih gasova motornih vozila i zaslanjivanja zemljišta, kao posledica posipanja soli natrijum – hlorida radi održavanja puteva tokom zimske sezone), odnosno aktivnosti u funkciji turizma (izgradnja turističkih objekata na poljoprivrednom zemljištu, odnosno odlaganje otpada od strane turista, ali i građana na lokacijama koje nisu predviđene za tu svrhu).

Buka:

Na planskom području ne postoji mreža mernih mesta za merenje nivoa komunalne buke u životnoj sredini, te se određeni zaključci mogu izvesti na osnovu opštih saznanja o ovoj vrsti akustičnog zagađivanja sredine i obilaska stanja na terenu. Evidentno je odsustvo značajnijih izvora koji kumulativno produkuju akustični vid zagađenja. Nivo emisije i stepen izloženosti ovom specifičnom vidu zagađenja, može postati smetnja nastojanjima da se poboljša kvalitet življenja i ukupna turistička atraktivnost područja. Ovo zagađenje, pored uticaja na zdravlje ljudi, utiče na kvalitet stanovanja, uslove rada, a posebno na odmor i rekreaciju turista. Imajući u vidu da je reč o nedovoljno razvijenom delu Republike Srbije, kao i da je postojeća putna mreža neopterećena saobraćajem većeg intenziteta, može se konstatovati da komunalna buka ne utiče na degradaciju kvaliteta životne sredine. Eventualna prekoračenja dozvoljenih nivoa buke kratkotrajnog su intenziteta, i pretežno se odnose na buku poreklom od saobraćaja (na prometnijim putnim pravcima), kao i na buku poreklom od proizvodnih objekata, eksploatacije mineralnih sirovina i većih ugostiteljskih objekata.

Otpad:

Razmatranje problematike upravljanja otpadom, kao osnovno polazište imalo je u vidu Strategiju upravljanja otpadom za period 2010-2019. godina, prema kojoj se otpad generalno može podeliti na komunalni, komercijalni, i industrijski, odnosno neopasan, inertan i opasan.

Nedovoljno regulisano pitanje prikupljanja, transporta, odlaganja, odnosno sveukupnog tretmana čvrstog otpada predstavlja jedno od značajnih ekoloških problema na predmetnom planskom području, što se nepovoljno odražava na kvalitet osnovnih medijuma životne sredine (voda, vazduh, zemljište). Sistemom prikupljanja otpadnih materija pretežno je obuhvaćeno stanovništvo Žagubice, kao opštinskog centra, i dela teritorije većih naselja ove i drugih opština (Sige, Milanovac, Krupaja, Novarica i Suvi Do na području opštine Žagubica, odnosno Resavica, Ravna Reka i Senjski rudnik na području opštine Despotovac; Zlot na području opštine Bor). Veći deo planske teritorije, naročito ruralna područja u teže pristupačnim delovima Beljanice i Kučaja, nisu obuhvaćena organizovanim prikupljanjem otpada, što za posledicu ima stvaranje nehigijenskih smetlišta sa nepovoljnim uticajem na ekološku sliku područja, često lociranim na nepovoljnim terenima (u dolini rečnih tokova, manjim kraškim uvalama, u blizini stambenih područja, itd.). Na deponijama većih naselja dominira kućni otpad (otpad iz domaćinstava), za razliku od smetlišta u manjim seoskim naseljima, u kojem dominira odlaganje stakla i plastike, uz udeo kabastog otpada (stari električni aparati, itd.), bez značajnog učešća drvnog otpada i papira koji se tokom zimskih meseci sagoreva u individualnim ložištima domaćinstava. U pojedinim naseljima postavljeni su i kontejneri za separatno odlaganje otpada (PET ambalaža, papir, staklo, itd). U pogledu sastava nekontrolisanog otpada, dominantno je prisustvo poljoprivrednog otpada (s obzirom na izrazitu orijentaciju stanovništva ka poljoprivrednim delatnostima), koji se često odlaže na okućnicama seoskih domaćinstava.

Na području predmetnog plana ne postoji precizna evidencija o broju postojećih smetlišta u naseljenim mestima, kao ni o količinama otpada. Prema raspoloživim podacima, jedina zvanična deponija komunalnog otpada nalazi se u Žagubici, dok su veća smetlišta locirana u populaciono većim naseljima na planinskom obodu, tj. van granica prirodnog dobra Beljanica – Kučaj: prikupljeni otpad sa dela teritorije opštine Žagubica trajno se odlaže na ograđenu, sanitarno nehigijensku deponiju, lociranu u vrtači, udaljenu oko 1,5 km istočno od opštinskog centra, iznad groblja u Žagubici. Lokacija postojeće deponije (smetlišta) u Žagubici ne ispunjava osnovne kriterijume u pogledu očuvanja životne sredine okolnog područja, imajući u vidu da je smeštena u neposrednoj blizini rečnog korita Tisnice (udaljenost oko 100 m) koja se uliva u reku Mlavu. Bez obzira što je postojeća deponija na više od 100 m relativne visinske razlike u odnosu na korito Tisnice, i nije ugrožena bilo kojim poplavnim vodama, geološki sastav terena pogoduje proceđivanju otpadnih voda iz tela deponije ka reci; na teritoriji opštine Despotovac, mesne zajednice Resavica, Ravna Reka i Senjski Rudnik svoj otpad odlažu na jalovištu rudnika Rembas, gde se po odlaganju otpad prekriva jalovinskim materijalom; teritorije ostalih seoskih naselja predmetnog planskog područja nisu obuhvaćene organizovanim odvoženjem otpada.

Biljni i životinjski svet:

Na planskom području ne mogu se jasno izdvojiti, niti razgraničiti regioni koji se karakterišu posebnim biljnim asocijacijama. Travni pokrivač (livade i pašnjaci) ima veliku zastupljenost od najnižih delova dolinske ravni, pa sve do najviših delova planinskih venaca. Močvarnu vegetaciju (ševar, trska, barska mlečika, ljutić, barski rastavić i drugo) srećemo pored rečnih tokova, dok su dolinske livade mahom pretvorene u oranične površine. Livadsko – pašnjačke formacije najviše su ugrožene antropogenim aktivnostima, pretežno u pogledu primene agrohemijskih sredstava u poljoprivrednoj delatnosti, odnosno razoravanjem ovih površina radi njihovog pretvaranja u oranične površine, kao i usled povremene prekomerne ispaše, dok je močvarna vegetacija ugrožena usled poplavnih voda u dolinama reka i njihovih pritoka.

Predmetno plansko područje, odnosno čitav prostor Beljanice i Kučaja, odlikuje se raznovrsnim životinjskim sastavom, sa posebnim vrstama divljači. Ističe se i bogatstvo ihtiofaune, karakterističnom po kvalitetnoj pastrmci. Ugroženost životinjskog sveta ogleda se u nekontrolisanom lovu van definisanih područja lovišta, i degradaciji ribljeg fonda usled upuštanja neprečišćenih otpadnih voda u prirodne recipijente (u ovim situacijama dolazi do znatnog smanjenja količine kiseonika i izumiranja životinjskog sveta u vodotocima, radi njegovog iskorišćavanja za potrebe samoprečišćavanje otpadnih materija u rekama).

I.3.2. Potencijali i ograničenja

Životna sredina, prirodni sistemi i resursi

Visinska dispozicija, ekspozicija i nagibi terena predstavljaju značajan prirodni potencijal, posebno u okviru ukupnog ekološkog prostora. Reljef čini osnovu kompleksnog ekosistema, sa specifičnom klimom, bogatstvom vode, flore i faune, koji se mora štititi posebnim režimom na celovitom prostoru, kao najveće prirodno bogatstvo ovog područja.

Predmetno područje poseduje izrazit ekološki potencijal, koji se ogleda u bogatstvu prirodnim resursima i očuvanim ekosistemima (posebno šumskih i vodenih). Predeli Kučaja i Beljanice predstavljaju značajne potencijale za razvoj turizma regionalnog značaja. Pogodan reljef, pedološki i vodni režim najznačajniji su potencijali za razvoj poljoprivrede, šumarstva, vodoprivrede u zonama očuvane ili malo ugrožene prirodne sredine.

Izolovanost i privredna nerazvijenost u posmatranom kontekstu predstavljaju uslovnu prednost, odnosno potencijale predmetnog planskog područja, koje karakteriše:

povoljan geostrateški položaj – Beljanica i Kučaj nalaze se u centralnom delu brdsko – planinskog kompleksa Istočne Srbije, sa povoljnim položajem u odnosu na velikomoravsku dolinu, odnosno Koridor H;

očuvana životna sredina – kvalitet i osobenosti sredine i njeni potencijali, od značaja za širu zajednicu, moraju da uživaju svu potrebnu zaštitu i podršku. Beljanica i Kučaj nisu samo prirodni, već i istorijski i ljudski refugijum;

bogatstvo prirodnim resursima – do sada nije izvršena adekvatna valorizacija šumskih, poljoprivrednih, vodoprivrednih, turističkih i drugih resursa kojima ovo područje obiluje. Prostornim planom se pruža mogućnost da se na području primeni koncept održivog razvoja koji je kompatibilan sa primarnim ciljevima zaštite;

izuzetna prirodna i kulturno-istorijska baština – osnova za razvoj posebnih vidova naučnog, kulturnog i ekoturizma, sa akcentom na etno nasleđu. Nedovoljna istraženost i nedovoljna ulaganja u konzervaciju, rekonstrukciju, revitalizaciju/prenamenu objekata i prezentaciju dobara, nije omogućila njihovo valorizovanje kao nespornog naučno-istraživačkog, vaspitno-edukativnog i turističko-rekreativnog potencijala.

Brdsko – planinsko područje Beljanice i Kučaja karakterišu sledeća ograničenja, koja predstavljaju korektivni faktor u kvantitativnom i u kvalitativnom smislu pri definisanju optimalne namene i kvantifikaciji osnovnih razvojnih parametara:

razbijeni sistem naselja,

niske gustine naseljenosti i nepovoljne demografske karakteristike (depopulacija, demografska starost),

ekonomska nerazvijenost,

neizgrađena saobraćajna infrastruktura i nedovoljna pokrivenost kvalitetnim saobraćajnicama,

slabo razvijena naseljska i regionalna infrastruktura,

nizak nivo komunalne opremljenosti naselja,

prirodni procesi kao posledica primarno antropogenog uticaja (erozija, zarastanje livada i pašnjaka).

Reljef izuzetno pogoduje pojavi i razvoju erozivnih procesa. Razni geomorfološki oblici sa strmim padinama omogućavaju da voda dobije veliku razornu snagu. Reljef je veoma razvijen u gornjim i srednjim tokovima reka, pa su i erozivni procesi razvijeni, ili su u punom razvoju.

Ograničen društveno – ekonomski razvoj područja umnogome doprinosi smanjenom razvoju ekološke svesti. Područja sa nižim stepenom razvijenosti u pogledu zaštite životne sredine prevashodno se suočavaju s problemima rukovanja otpadnim vodama i čvrstim otpadom, dok je na poljoprivrednim površinama zastupljen problem zagađenja zemljišta.

Mreža naselja

Na području Prostornog plana mogu se izdvojiti sledeći potencijali koji su od značaja za naseljavanje i razvoj mreže naselja i centara:

povoljan saobraćajni položaj naselja južnog dela planskog područja (na kontaktu sa državnim putem IB reda broj 24);

povoljan geografski položaj naselja jugozapadnog dela planskog područja, s obzirom na blizinu doline Velike Morave i infrastrukturnih koridora koji njome prolaze;

lokalitet prirodnog dobra Beljanica – Kučaj i očuvana prirodna sredina pružaju povoljne mogućnosti za razvoj turizma, poljoprivrede i komplementarnih delatnosti;

ostvaren izvestan stepen aktivnosti u razvoju neagrarnih delatnosti u gradskim i značajnijim seoskim naseljima, kao posledica planskog, a delimično i spontanog, razvoja različitih oblika privrednih i uslužnih delatnosti.

Potencijal u budućem razvoju predmetnih seoskih naselja i atara, se ogleda kroz:

očuvanu prirodu, zemljište, vode i predele koji se mogu staviti u funkciju razvoja;

stvorene graditeljske i nasleđene kulturne vrednosti;

izradu strateških dokumenata lokalnih zajednica, pre svih prostornih planova opština Žagubica, Bor, Boljevac, Paraćin i Despotovac, u kojima se usmerava i umrežava budući razvoj seoskih područja.

Najznačajnija ograničenja koja su se do sada ispoljila u razvoju mreže naselja i centara na području Prostornog plana, posledica su situacije da naselja ne predstavljaju jedinstven funkcijski sistem, iz više razloga:

naselja gravitiraju svojim opštinskim centrima, koji se (sa izuzetkom Žagubice) nalaze van područja Prostornog plana;

naselja i teritorije opština pripadaju različitim upravnim okruzima (oblastima);

prostor Beljanice i Kučaja sa svojim zaštićenim područjem, predstavlja barijeru u komunikaciji stanovništva, robe i informacija među naseljima na području Prostornog plana;

izraženi su procesi depopulacije, naročito emigracije (ka razvijenim centrima i u inostranstvo), starenja stanovništva i demografskog usitnjavanja seoskih naselja.

izraženi su problemi u funkcionisanju većine postojećih i razvoju novih proizvodnih i uslužnih aktivnosti i objekata na ruralnom području, koji bi značajnije podstakli razvoj centara u mreži naselja;

smanjena je pristupačnost mikrorazvojnim centrima iz ruralnih naselja zbog nekvalitetne mreže opštinskih puteva, što otežava formiranje mreže objekata i usluga javnih službi i komunalno opremanje ruralnog područja.

Značajna ograničenja, koja su prisutna u zajednici, a reflektuju se i u selima u obuhvatu Prostornog plana, su sledeća:

strukturni poremećaji u poljoprivredi;

nezaposlenost;

nedostatak investicija;

neiskorišćenost postojećih resursa;

problemi vlasništva nad poljoprivrednim zemljištem;

devastacija fizičkih resursa kroz propadanje prepoznatljivog arhitektonskog nasleđa;

zagađenje čvrstim otpadom i delom zagađenost manjih vodotokova;

devastacija poljoprivrednog i šumskog zemljišta;

smanjenje biodiverziteta;

ekološki problemi izazvani povećanim opterećenjem i korišćenjem prostora kroz turističke aktivnosti i proizvodnje u manjim preduzećima;

nedostatak odgovarajuće institucionalne, organizacione i planske podrške ruralnom razvoju;

nedovoljno razvijena i jasna strategija i politika razvoja ruralnog prostora;

odsustvo jasnih kriterijuma za definisanje ruralnih područja i seoskih naselja;

nedovoljna razvijenost informacionih sistema.

Javne službe

Potencijal za razvoj mreže objekata i usluga javnih službi:

-relativno ravnomerno razvijena mreža objekata osnovnog obrazovanja prilagođena razmeštaju korisnika;

-relativno usklađena mreža objekata primarne zdravstvene zaštite sa razmeštajem stanovništva;

-inicirane promene i primena koncepta integrisane brige o deci i omladini i integrisane zdravstvene i socijalne zaštite;

-mogućnost lokalnih uprava za ograničavanje/onemogućavanje inicijativa prodaje i promene namene objekata koji su namenjeni organizovanju usluga javnih službi (od interesa za organizovanje širokog spektra usluga javnih službi je da se sadašnji objekti u vlasništvu lokalnih uprava – mesne zajednice, domovi kulture, zadružni domovi i dalje zadrže za te i slične namene, a da se utvrde modaliteti njihovog efikasnijeg korišćenja i održavanja);

-povećanje kapaciteta i kvaliteta javnih službi u saradnji državnih ustanova sa privatnim sektorom i nevladinim organizacijama, sa modalitetima prilagođenim lokalnim specifičnostima (mobilni vrtići, mobilne zdravstevene službe, organizovani đački prevoz, mobilni nastavnički timovi, razvoj sistema usluga umesto sistema ustanova, razvoj usluga usmerenih na osetljive/ranjive društvene grupe i drugo);

-stimulisanje privatnog i nevladinog sektora da po pristupačnim cenama i uz podsticajnu poresku politiku organizuju aktivnosti socijalnog razvoja naselja.

Ograničenja u funkcionisanju i pružanju usluga mreže objekata javnih službi jesu:

-nedovoljna dostupnost objekata i usluga javnih službi na ruralnom području;

-neravnomeran razmeštaj korisnika usluga javnih službi i niska gustina naseljenosti na ruralnom području;

-problem depopulacije i starenja stanovništva na delu ruralnog područja dovodi do zatvaranja objekata javnih službi (pre svega objekata osnovnog obrazovanja) u pojedinim seoskim naseljima;

-otežano funkcionisanje postojećih objekata javnih službi na ruralnom području usled njihove slabe opremljenosti, lošeg stanja građevinskog fonda i nerazvijene komunalne infrastrukture;

-nerazvijena mreža objekata kulture i mreža usluga socijalne zaštite na ruralnom području, kao i neadekvatna pokrivenost ruralnog područja pripremnim predškolskim odeljenjima;

-loša organizovanost prevoza učenika srednjih škola (budući da su upućeni na javni prevoz koji nije prilagođen vremenu nastave);

-neadekvatni uslovi za pružanje usluga primarne zdravstvene zaštite u postojećim zdravstvenim objektima (dotrajalost objekata), kao i nedovoljna prilagođenost zdravstvenih usluga potrebama korisnika na ruralnom području;

-nedostatak apoteka i povremenih specijalističkih službi u zdravstvenim stanicama i ambulantama;

-suočavanje državnih službi sa nedostatkom sredstava za adekvatno održavanje prostora/objekata kojima raspolažu, kao i sa nedostatkom sredstava za proširenje ili dogradnju ovih objekata;

-nedovoljno angažovanje civilnog sektora, kao aktivnog i produktivnog učesnika u organizaciji usluga javnih službi (između ostalog, i zbog pasivnog položaja građana i korisnika u procesu planiranja i organizovanja ovih usluga).

Privredne delatnosti

Potencijali za razvoj rudarstva i industrije:

prirodni resursi; postojeći kapaciteti; postojanje radne snage; tradicija; ekološka sredina; dosadašnje iskustvo; povećana tražnja za novim uslugama; izgradnja novih i modernizacija postojećih puteva; povećana tražnja za zdravom hranom; pristup razvojnim fondovima i programima za podršku Evropske unije; edukacije; šanse za ulazak u Evropsku uniju; osnivanje industrijskih zona; formiranje klastera; jačanje međusobne saradnje preduzeća; postojanje fonda za razvoj; postojanje strateških dokumenata na nacionalnom nivou; veliki broj stanovništva na radu u inostranstvu; postojanje programa razvoja opština; pronalaženje novih tržišta; jeftina radna snaga; razvoj novih usluga (MSP); lakoća transformacije (MSP); inicijalni kapital; aktiviranje privatnog kapitala; aktivnosti fondova i donatora.

Potencijali za razvoj poljoprivrede, šumarstva i lovstva:

plodno zemljište; povoljni klimatski uslovi; tradicija i iskustvo u poljoprivredi; uvođenje standarda Evropske unije; organizovan otkup; izgradnja preradnih kapaciteta i modernizacija postojećih; povoljni krediti; partnerstvo proizvođača i prerađivača; formiranje klastera; jeftina radna snaga; razvoj organske proizvodnje; povratak seoskim imanjima jednog broja radnika iz pojedinih fabrika; povratak seoskim imanjima penzionera iz grada; proizvodnja novih i profitabilnih kultura; povećanje znanja iz oblasti agronomije u cilju veće i kvalitetnije proizvodnje; stvaranje poljoprivrednog brenda područja plana posebne namene; proizvodnja eko proizvoda; razvoj seoskog turizma; ekološki očuvana sredina; pogodna pozicija i klima za određene kulture u ratarstvu i voćarstvu; prostor bogat lekovitim biljem i pečurkama; razvoj boljih proizvodnih tehnika; veće interesovanje Vlade i lokalne samouprave za seosku sredinu; povećana potražnja za zdravom hranom; ulazak Republike Srbije u Evropsku uniju; značajna zastupljenost površina pod šumama; relativno velika brojnost drveća; postoji dobra osnova razvoja drvno – prerađivačke industrije; postoje preduslovi za ostvarivanje materijalne koristi ostalih šumskih proizvoda (jestive gljive, lekovita bilja, proizvodnja ćumura itd); raznovrsnost divljači pogoduje razvoju lova i turizma.

Ograničenja za razvoj rudarstva i industrije:

neiskorišćeni kapaciteti; nizak nivo investicija; nelojalna konkurencija; nedostatak tržišta; limitirana finansijska sredstva; nelikvidnost; nepostojanje radnih navika; skupi plasmani; nedostatak kvalitetnih menadžera; loša informisanost; strana konkurencija – monopol; velika komunalna opterećenja; velika poreska opterećenja; nedovoljan marketing; odliv kadrova; siva ekonomija; nedovoljno razvijena svest preduzetnika; nedovoljna razuđenost preduzetničkog duha; nedovoljna pomoć državnih fondova; nepovoljni kreditni uslovi; neadekvatan obrazovni nivo iz malog biznisa; spora privatizacija, posledice privatizacije; zastareli tehnički kapaciteti; nedostatak menadžmenta; nepostojanje udruženja preduzetnika; obezbeđivanje bankarskih garancija i hipoteka; neadekvatna povezanost sa naučnoistraživačkim institucijama.

Ograničenja za razvoj poljoprivrede, šumarstva i lovstva:

niska produktivnost; nemogućnost plasmana; nepostojanje zadruga; niske cene poljoprivrednih proizvoda; zastarela mehanizacija i tehnologija; nedostatak inspekcijske kontrole; usitnjenost parcela; staračka domaćinstva; domaća i strana konkurencija; nekontrolisana uvozna politika; nedovoljna edukacija i neinformisanost; prekomerno korišćenje pesticida; neprimenjivanje agrotehničkih mera; gubitak tržišta Evropske unije zbog neispunjenja uslova pridruživanja; nepostojanje inicijative za preduzetništvom u seoskim sredinama; nedostatak kapitala; loš životni standard na selu; migracija stanovništva iz sela u grad; neadekvatna infrastruktura; sve manja zainteresovanost mladih za život na selu; slab menadžment i marketing; nedostatak novih brendova; nedostatak investicija za razvoj prehrambene industrije; konflikt pri uspostavljanju zona sa režimima zaštite; sankcije za nepoštovanje režima sa zaštitom; konflikt između zaštite prirodnih vrednosti i razvoja turizma.

Turizam

Na osnovu kompleksno sagledanih prirodnih i antropogenih turističkih uslova i resursa po obimu, kvalitetu, rasprostranjenosti, unikatnosti, funkcionalnosti, atraktivnosti i aktiviranosti, na prostoru opština Žagubica, Despotovac, Boljevac, Paraćin i Bor se kao posebne celine mogu izdvojiti sledeće vrste turističkih potencijala:

planine i prirodne vrednosti,

vodene površine,

prirodna i kulturna baština,

područja pogodna za lov, ribolov i slično,

sela i drugo.

Prirodni i antropogeni potencijali na području svake opštine predstavljaju osnovni potencijal za razvoj specifičnog turističkog proizvoda.

Osnovno ograničenje funkcionisanja prirodnog dobra Beljanica – Kučaj sa stanovišta turističke privrede je nekontinuirana turističko – rekreativna namena na celom potezu, uslovljena saobraćajnom nepovezanošću delova kompleksa, koja fizički odvaja sistem između polova razvoja (turističkih lokaliteta), čineći tako prostorni diskontinuitet koji devalvira turistički kvalitet kompleksa kao celine. Način za prevazilaženje ovog problema i celovitog aktiviranja ovog turističkog razvojnog pravca je, osim u saobraćajnoj povezanosti, i u turističkom aktiviranju prostora koji povezuje turističke lokacije, a koji poseduje prostorne i mikro-klimatske pogodnosti za razvoj rekreacije u prirodi. U planskom periodu treba povećati smeštajne kapacitete, broj noćenja po ležaju, iskorišćenosti smeštajnih kapaciteta, produžiti prosečno vreme boravka turista i proširiti sezonu korišćenja turističkih kapaciteta, u cilju povećanja turističkog prometa. Indirektni efekti turističkog prometa, pored zaposlenosti u turizmu, javiće se i u komplementarnim granama (saobraćaju, trgovini, poljoprivredi, zanatstvu, građevinarstvu i drugo). Osim toga problem prostora opština Žagubica, Despotovac, Boljevac, Paraćin i Bor jeste slaba interna mreža saobraćajnica, dok je eksterna mreža značajan preduslov za podizanje atraktivnosti ovog područja i povećanja broja potencijalnih gostiju. Interna saobraćajna mreža predstavlja prepreku ozbiljnom razvoju ove privredne grane. Osim relativno slabih internih saobraćajnica, nedovoljna saobraćajna signalizacija i nepostojanje obeleživača turističkih pravaca i lokacija, ograničava veći priliv turista, naročito onih u tranzitu.

Ostala ograničenja planskog područja su:

nizak nivo planskog upravljanja područjem i sprovođenja postojećih planskih dokumenata, što je uslovilo neplansku izgradnju zastupljenu u vidu bespravno sagrađenih objekata;

nerešeno pitanje otpadnih voda naselja, deponije čvrstog otpada, odlaganja i eliminacije otpadaka prerade drveta;

imovinsko pravni problemi;

nizak nivo ulaganja u turističku infrastrukturu;

neuređenost i neopremljenost javnih površina i objekata za boravak i rekreaciju posetilaca, nepostojanje vizitorskih centara;

nizak nivo pristupačnosti atraktivnim turističkim lokacijama;

nepotpuna istraženost pojedinih komponenti prirodnog kompleksa i kulturno-istorijskih vrednosti;

nepotpuna obeleženost zaštićenog područja;

nedovoljna razvijenost kučajskih sela, sa tendencijom daljeg zaostajanja u razvoju;

nizak nivo komunalne opremljenosti, neizgrađena tehnička infrastruktura i nedovoljna pokrivenost putevima sa savremenim kolovozom;

nedovoljna i neadekvatna informisanost stanovništva u cilju formiranja modela adekvatnog ekološkog ponašanja;

nizak nivo marketinške prodornosti na šire, nacionalno i evropsko tržište;

nedostatak regionalne saradnje – lokalno sagledavanje razvoja;

nedovoljni i zapušteni smeštajni objekti i nedovršena privatizacija;

nepostojanje jedinstvene turističke ponude u okviru Prostornog plana i van njega.

I.3.3. SWOT analiza

Ocena svih postojećih potencijala i ograničenja na području Prostornog plana iskazana je kroz SWOT analizu, kao koristan pregled postojećeg stanja i problema, razvojnih potencijala i ograničenja, koje treba imati u vidu pri osmišljavanju odgovarajućih planskih akcija. Metod SWOT analize značajno doprinosi da se sagleda razvoj ovog područja na osnovu iznetih jakih strana i prednosti. U isto vreme, analiza ukazuje na slabosti i opasnosti koje predstavljaju ograničenja i koje treba umanjiti, odnosno ukloniti u narednom planskom periodu.

Tabela 19. Sintezna SWOT analiza

SNAGE (postojeće)

SLABOSTI (unutrašnje)

značajni potencijali u metaličnim mineralnim sirovinama i geološkim građevinskim materijalima;

značajan potencijal obnovljivih izvora energije (hidroenergija i energija biomase);

bogatstvo šumskog fonda i raznovrsne divljači;

hidrogeotermalni potencijal;

bogatstvo u biodiverzitetu;

prirodne i stečene pogodnosti za unapređenje lovstva;

potencijal za proizvodnju biomase;

ležišta uglja;

u ukupnom stanovništvu opštine 20,0% čini žensko fertilno stanovništvo;

mogućnost povećanja iskorišćenosti kontigenta aktivnog stanovništva (61,5%);

heterogena struktura aktivnog stanovništva – 40% aktivnog stanovništva je u sekundarnom sektoru delatnosti, a prosečno naselje je industrijskog ili agrarno-industrijskog tipa;

povoljan saobraćajni položaj južnog dela planskog područja (put M-5) i povoljan geografski položaj jugo – zapadnog dela planskog područja (blizina doline Velike Morave i Koridora H);

povoljna konfiguracija terena u južnom i jugoistočnom delu teritorije Prostornog plana;

tradicija razvoja pojedinih privrednih aktivnosti (rudarstvo, šumarstvo i srodne industr. grane);

postojanje tradicionalnih veština i proizvoda, sa proizvodnjom raznovrsne zdrave hrane;

relativno ravnomerno razvijena mreža objekata osnovnog obrazovanja i primarne zdravstvene zaštite prilagođena razmeštaju korisnika;

inicirane promene vezane za primenu koncepta integrisane zdravstvene i socijalne zaštite;

rasprostranjenost opštinskih puteva;

odlični uslovi za razvoj planinskog biciklizma na Beljanici;

vodni kapaciteti omogućavaju dugoročno obezbeđenje vode za piće;

mogućnost flaširanja vode za piće;

započeta izgradnja kanalizacionih sistema;

korišćenje voda (privreda, poljoprivreda, turizam);

razvijenost elektroenergetskog sistema;

veći broj trafostanica 35/10 kV u obuhvatu Prostornog plana;

veći broj trafostanica višeg naponskog nivoa u neposrednoj blizini;

dalekovod 110 kV Petrovac – Bor u obuhvatu Prostornog plana;

delimično izgrađena mreža optičkih kablova;

izgrađeni digitalni komutacioni čvorovi;

otpočela primena širokopojasnih sistema u pristupnim telekomunikacionim mrežama;

tri operatera mobilne telefonije u radu;

očuvan kvalitet osnovnih medijuma životne sredine (voda, vazduh, zemljište);

odsustvo značajnih industrijskih kapaciteta i emitera zagađujućih materija u atmosferu;

smanjen uticaj antropogenih aktivnosti na izmene prirodnih karakteristika područja, pretežno usled nižih gustina naseljenosti;

nizak nivo komunalne buke u životnoj sredini;

područje bogato površinskim tokovima i podzemnim vodama, sa očuvanim kvalitetom vodoizvorišta (dominantan je rečni tok Mlave);

šumsko bogatstvo sa vrednim sastojcima bukove šume;

veliki procenat površina pod poljoprivrednim kulturama kao potencijal za proizvodnju organskih, ekološko vrednih prehrambenih proizvoda;

predeone karakteristične celine, izražene planinskim i brdovitim terenima u kojima su usečene brojne klisure manjih rečnih tokova;

zaštićena prirodna dobra od nacionalnog značaja;

geobiodiverzitet na planinskim područjima Beljanice i Kučaja;

raznovrsna i kvalitetna kulturna baština od praistorjskog do savremenog uključujući značajno prisustvo narodnog graditeljstva, industrijskog nasleđa);

sačuvana autentičnost usled slabe izgradnje novih objekata;

trendovi u svetskom i evropskom turizmu ukazuju da područje ima potencijal za uključivanje na evropsku turističku mapu (preferencije turista da provode odmore i poslovne sastanke u prirodnoj i ekološki očuvanoj sredini, sve češći odlasci na kraće odmore na planinama tokom cele godine);

kvalitetni prirodni i antropogeni turistički potencijali, etnološki i etnički diverzitet;

dobra osnova za razvoj ruralnog turizma;

šumska područja sa potencijalom za lovni turizam i rekreaciju;

raznolikost i atraktivnost predela, u sprezi sa kulturnim i istorijskim nasleđem;

nacionalna politika, kao i politika institucija koje se bave zaštitom prostora, usmerena ka otvorenoj međunarodnoj saradnji;

očuvana životna sredina na planskom području, kao bitan činilac zaštiti prirode;

visok stepen raznovrsnosti geo i bionasleđa, kao potencijal za razvoj održivog turizma;

položaj planskog područja u središtu Republike Srbije i u pojasu Koridora H, što omogućava njegovu bolju pristupačnost;

administrativna pripadnost dela planskog područja okruzima kojima je omogućena programska podrška u prekograničnoj saradnji.

nedovoljna istraženost svih potencijala u pogledu mineralnih sirovina i podzemnih voda;

komplikovani procesi za dobijanje odobrenja za eksploataciju mineralnih sirovina;

degradacija poljoprivrednog zemljišta hemijskim agensima;

zahvaćenost velikog dela poljoprivrednog zemljišta različitim stepenima i vrstama erozije;

nepostojanje projekata korišćenja alternativnih izvora energije;

mali značaj ležišta uglja sa podzemnom eksploatacijom za energetski bilans;

demografsko pražnjenje ruralnog područja (uz tradicionalnu emigraciju ka razvijenim centrima i u inostranstvo) i sukcesija u demografskom usitnjavanju seoskih naselja;

veoma nepovoljna starosna i loša obrazovna struktura stanovništva, negativan prirodni priraštaj (-10,4‰) i smanjenje stope fertiliteta;

nekvalitetne saobraćajne i nedovoljno razvijene funkcijske veze većine seoskih naselja sa centrima u mreži naselja, što otežava formiranje mreže objekata i dostupnost uslugama javnih službi, i komunalno opremanje ruralnog područja;

usporen proces tranformacije privrede i naselja, visoka nezaposlenost i nedostatak investicija koje bi značajnije podstakle razvoj centara u mreži naselja;

veoma niska naseljenost u odnosu na prosek Centralne Srbije i nizak stepen urbanizacije na planskom području (koji vremenom neznatno raste);

prostor Beljanice i Kučaja (sa svojim zaštićenim područjem) predstavlja barijeru u komunikaciji stanovništva, robe i informacija među naseljima na području Prostornog plana;

nedovoljno turističko aktiviranje planskog područja; nedovoljna zaštita i neadekvatna prezentacija prirodnih i kulturnih dobara;

bespravna gradnja, naročito u zonama zaštite;

otežano funkcionisanje postojećih objekata javnih službi na ruralnom području usled njihove slabe opremljenosti, lošeg stanja građevinskog fonda i nerazvijene komunalne infrastrukture;

loša veza severnog dela planskog područja sa Koridorom X;

nedovoljna povezanost puteva u pravcu sever-jug, u centralnom delu obuhvata Prostornog plana;

nepovoljna konfiguracija terena najvećeg dela planskog područja;

loša regionalna putna infrastruktura kao prepreka razvoju turizma;

loše stanje opštinskih puteva;

zagađivanje površinskih i podzemnih voda;

postojeća lokalna iѕvorišta uglavnom iscrpljena;

stara vodovodna mreža uslovljava velike gubitke;

neizgrađenost kanalizacione mreže i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i loše stanje sanitacije u selima;

nerazvijen sistem za odvođenje atmosferskih voda;

nerazvijeni sistemi za zaštitu od periodičnih poplava, bujica i erozije;

veliki broj bujičnih tokova i erozivnih područja;

nepotpuna regulacija rečnih tokova koja poplavama ugrožavaju prirodna i materijalna dobra;

nedovoljan tretman i zaštita značajnijih izvorišta vodosnabdevanja;

povećana starost elektroenergetskih objekata i infrastrukture i neophodnost revitalizacije;

nedovoljna gradnja novih kapaciteta elektroenergetske infrastrukture;

iskorišćenost postojećih kapaciteta pojedinih trafostanica;

prisustvo drvenih stubova u niskonaponskoj i mreži 10 kV;

još uvek u radu izvestan broj analognih komutacionih sistema (i zastarelih digitalnih) koji imaju dvojničke telefonske brojeve;

zastarele pristupne telekomunikacione mreže zasnovane na bakarnim kablovima;

tek otpočela primena sistema telekomunikacija za retko naseljena područja;

neracionalna potrošnja energije;

slaba primena toplotne izolacije novih i postojećih objekata;

bespravna seča šuma i nekontrolisano branje divljih plodova, tj. lekovitog i aromatičnog bilja;

neracionalna primena agrohemijskih sredstava u poljoprivrednoj proizvodnji;

mali procenat seoskih naselja koji je obuhvaćen procesom odnošenja prikupljenog otpada;

postojanje većeg broja nehigijenskih smetlišta u blizini stambenih područja;

neadekvatan monitoring prirodnih, prirodno-antropogenih i antropogenih procesa u cilju zaštite od elementarnih nepogoda i udesa;

nepostojanje jedinstvene baze podataka o rizicima od mogućih elementarnih nepogoda i udesa i njihovom prostornom razmeštaju, i nedostupnost informacija o posledicama koje mogu izazvati;

nedovoljno razvijena organizacija civilne zaštite za pomoć pri prirodnim nepogodama i tehnološkim udesima;

nedostatak sredstava i mehanizama finansiranja, sprovođenja i kontrolisanja konzervatorskih akcija;

nedovoljno i neravnomerno sprovođenje zaštite konzervacije i obnove kulturnih dobara;

slaba dostupnost nepokretnih kulturnih dobara (nerazvijena putna mreža);

nerešeno pitanje vlasništva nad nasleđem;

nedovoljno valorizovani turistički potencijali;

nedostatak jasne koncepcije turističke privrede;

nedovoljna turistička i medijska prezentacija za razvoj turizma;

nepostojanje vizitorskih centara;

nedovoljni smeštajni kapaciteti;

nizak nivo samoinicijative na lokalnom nivou;

nedostatak radne snage u ruralnim područjima;

zapuštene poljoprivredne površine;

nepostojanje međusobno uporedive baze podataka u okviru međunarodnih mreža zaštite;

nedovoljna institucionalno-finansijska podrška procesu zaštite prostora;

administrativna podeljenost područja, što otežava jedinstveno sagledavanje svih problema.

MOGUĆNOSTI (razvojni potencijali)

PRETNJE (razvoju)

značajne mogućnosti za korišćenje šumskih plodova i gajenje lekovitog bilja;

otvaranje novih pogona za eksploataciju metaličnih mineralnih sirovina i geoloških građevinskih materijala;

mogućnost korišćenja drvene mase za proizvodnju energije;

izgradnja malih hidroelektrana;

korišćenje hidrogeotermalnih potencijala u energetske, balneološke i turističke svrhe;

implementacija nacionalnih strategija koje podstiču revitalizaciju seoskih naselja, povratak mladih i rađanje, a smanjuju emigraciju, kao što su strategija za podsticanje rađanja, strategija za smanjenje siromaštva, strategija za mlade, strategija regionalnog razvoja i drugo;

razvoj centara u mreži naselja i revitalizacija sela u skladu sa objektivnim potrebama; usmeravanje demografskog razvoja;

razvoj neagrarnih delatnosti u centrima zajednica naselja;

saradnja državnih ustanova sa privatnim sektorom i nevladinim organizacijama u cilju povećanja kapaciteta i kvaliteta javnih službi, sa modalitetima prilagođenim lokalnim specifičnostima (razvoj sistema usluga umesto sistema ustanova i drugo);

stimulisanje privatnog i nevladinog sektora da po pristupačnim cenama i uz podsticajnu poresku politiku organizuju aktivnosti socijalnog razvoja naselja;

sukcesivna modernizacija i razvijanje elektro mreže i objekata; perspektivna gasifikacija u funkciji zaštite životne sredine i racionalizacije potrošnje energije; primena obnovljivih izvora energije; razvijanje savremenih telekomunikacionih sistema i usluga;

sukcesivna modernizacija i razvoj saobraćajne mreže;

dogradnja nekadašnjih državnih puteva drugog reda R103a (Vodna – Resavska pećina) i R103b (Sisevac – Grza);

integralno upravljanje vodama;

mogućnost širenja vodovodnih sistema na seoska područja;

izgradnja kanalizacije, PPOV i higijenskih septičkih jama;

vodoregulacije, mere i objekti u funkciji zaštite od velikih voda;

modernizacija i revitalizacija energetske infrastrukture;

primena savremenih mernih uređaja i integralno upravljanje infrastrukturnim sistemima;

izgradnja moderne pristupne mreže zasnovane na optičkim kablovima i multiservisnim pristupnim čvorovima;

izgradnja novih baznih stanica operatera mobilne telefonije;

razvoj sistema telekomunikacija za retko naseljena područja;

planirana gasifikacija u funkciji racionalizacije potrošnje energije, energetske pouzdanosti i zaštite životne sredine;

primena novih i obnovljivih izvora energije;

sprovođenje mera za poboljšanje energetske efikasnosti;

revitalizacija poljoprivredne proizvodnje na principima održive poljoprivrede savremenih ekoloških zahteva;

prirodne pogodnosti, tj. ekološki potencijal područja sa svim uslovima za proizvodnju ekološki „zdrave hrane”;

šumski potencijal i proizvodnja drvne mase uz razvoj manjih proizvodnih i pratećih uslužnih delatnosti u obodnim naseljima;

stroga zaštita i kontrola zaštićenih prirodnih dobara i izvorišta vodosnabdevanja u cilju njihovog očuvanja i unapređenja;

racionalno korišćenje potencijala vodeći računa o prostorno-razvojnim ograničenjima i ekološkim uslovima;

uvođenje normi i standarda EU kojima se obezbeđuje kvalitet i savremeni pristup upravljanja rizicima od elementarnih nepogoda i rizika;

izrada i reambulacija baznih podloga – karata seizmičke aktivnosti, erozije zemljišta, plavljenih zona, katastri klizišta, bujičnih tokova, protivbuičnih objekata, zagađivača, hazarda i drugo;

inventarizacija i valorizacija turističkih potencijala i izrada strategije razvoja turizma;

formiranje zajedničke turističke ponude unutar planskog područja i zajedno sa susednim opštinama;

jasni institucionalni okviri za sprovođenje akcija u turizmu (implementacija i odgovornost);

novi trendovi u turističkoj ponudi kao spoj tradicionalnih i evropskih trendova;

razvoj ekološki utemeljenih oblika turizma zasnovanih na principima održivosti: sportsko-rekreativnog, seoskog, izletničkog, zdravstvenog, etno i eko-turizma;

neopterećeni prostori novom izgradnjom tako da je moguća laka rezervacija prostora za određene turističke namene;

integrisanje zaštite i turističke prezentacije kulturnog nasleđa sa prirodnim nasleđem planskog područja;

organizovanje i unapređenje lovnog turizma;

primena iskustava i znanja o programima ruralnog razvoja;

primena trendova decentralizacije u politici ruralnog razvoja i regionalnog razvoja Evropske unije;

jačanje multifunkcionalne uloge poljoprivrede i ruralnog prostora u privrednom i prostornom razvoju, sa umrežavanjem u širi sistem ruralnog i regionalnog razvoja;

prezentovanje autentičnih seoskih vrednosti;

otvorenost nacionalnih institucija koje se bave zaštitom prirode za formiranje novih prostornih modaliteta međuregionalne i međunarodne saradnje

uvođenje zakonodavstva i standarda Evropske unije; kojima bi se odvijao ujednačeniji proces planiranja zaštite prirode;

podizanje svesti građana o dimenziji zaštite životne sredine i omogućavanje održivog razvoja;

obrazovanje stanovništva o mogućnostima korišćenja evropskih fondova za razvoj i zaštitu područja;

nastavak rada na predlaganju zaštićenih prirodnih dobara za sticanje odgovarajućeg međunarodnog statusa zaštite.

zauzimanje poljoprivrednog i šumskog zemljišta za nepoljoprivredne svrhe;

nekontrolisana upotreba hemijskih sredstava u poljoprivrednoj proizvodnji i time zagađivanja zemljišta i podzemnih voda;

nedostatak finansijskih sredstava za aktiviranje novih ležišta;

ugrožavanje životne sredine i ekosistema neplanskom i neadekvatnom eksploatacijom mineralnih sirovina;

neadekvatna rekultivacija prostora posle eksploatacije mineralnih sirovina;

stvaranje nepovoljnog socioekonomskog ambijenta;

velike površine pod zonama prostorne zaštite kompleksa posebne namene (tretiraju se kao prostor od posebnog interesa za odbranu zemlje);

gubitak stalnog stanovništva većine naselja; nastavak smanjenja gustine naseljenosti; intenziviranje procesa demografskog starenja; odliv mladih i stručnih kadrova;

izražajniji polarizacioni efekti na relaciji urbani centri – ostala naselja; neravnomeran razmeštaj korisnika usluga javnih službi; povećanje nezaposlenosti i siromaštva;

nedovoljno finansiranje razvoja saobraćajnog sistema (u prvom redu državnih i opštinskih puteva);

nedostatak investicija u životnu sredinu; loše stanje vodovodne infrastrukture i sanitacije naselja; slabi izgledi za sprovođenje gasifikacije; slaba promocija primene obnovljivih izvora energije;

suočavanje državnih službi sa nedostatkom sredstava za adekvatno održavanje i eventualno proširenje prostora kojima raspolažu;

nedovoljno angažovanje civilnog sektora, kao aktivnog i produktivnog učesnika u organizaciji usluga javnih službi;

ugrožavanje ekosistema Beljanice i Kučaja prolaskom državnih puteva;

veći deo vodnih resursa se odvodi sa teritorije;

nastavak daljeg zagađenja površinskih i podzemnih voda;

nedostatak projektne dokumentacije za realizaciju vodovodnih, kanalizacionih i sistema za zaštitu od velikih voda;

nedostatak investicija za realizaciju vodovodnih, kanalizacionih i sistema za zaštitu od velikih voda;

nedostatak sredstava za bržu izgradnju infrastrukture u cilju praćenja razvoja;

opadanje pouzdanosti infrastrukturnih sistema usled starosti i nedovoljnog održavanja;

nezainteresovanost operatera za uvođenje usluga u retko naseljenim područjima;

nisu obezbeđeni koridori pored saobraćajnica za izgradnju telekomunikacionih optičkih kablova;

slabi izgledi za sprovođenje gasifikacije;

korišćenje električne energije za grejanje objekata

neracionalna potrošnja energije;

slaba promocija i primena novih i obnovljivih izvora energije;

neracionalno korišćenje prirodnih resursa usled nepoštovanja zaštitnih zona i propisanih režima korišćenja prostora;

opasnost od intenzivnije rudarske aktivnosti;

opasnost od erozije zbog aktiviranja skijaške infrastrukture (prosecanje šuma za skistaze i izgradnja žičara) na području Beljanice;

izgradnja minihidroelektrana kao opasnost za promenu vodnog režima, pojavu novih erozionih područja;

mogući konflikti interesa između razvoja planiranih turističkih kapaciteta i zaštite životne sredine na područjima očuvanih područja ekosistema;

dalja devastacija prostora, koja prevashodno može nastati kao posledica neizgrađenosti kanalizacionih sistema u naseljima i uklanjanja nehigijenskih smetlišta;

mogući nedostatak finansijskih sredstava za realizaciju započetih ekoloških projekata;

dalji negativan uticaj antropogenog faktora na degradaciju prirodnih uslova, i globalnih klimatskih promena na njihov uticaj na povećanje učestanosti i intenziteta elementarnih nepogoda i udesa;

nedostatak finansijskih sredstava za razvoj, opremanje i obuku nadležnih organa, službi i jedinica uključenih u upravljanje rizikom;

fizička nezaštićenost kulturnih dobara (intenzivno fizičko propadanje i oštećenje nasleđa);

nizak nivo svesti društvene zajednice i lokalne uprave u pogledu vrednosti i zaštite kulturne baštine;

bespravna i neplanska gradnja;

nedovoljno prisutna znanja o potrebama i mogućnostima turističkog biznisa kod domicilnog stanovništva;

nedovoljni obim finansiranja turističkih projekata;

neujednačen regionalni, opštinski i naseljski razvoj;

nedostatak statističkih podataka o ruralnom području;

nedostatak koordinacije između programa i aktivnosti u ruralnim područjima i nizak nivo organizacije, udruživanja i lokalnih inicijativa seoskog stanovništva;

usporen proces napredovanja Republike Srbije u priključivanju evropskim ekološkim mrežama;

kriza u svetskoj privredi i investiranju u Republiku Srbiju, odnosno uslovljenost procesa saradnje stabilnošću političkih i ekonomskih kretanja u Evropi i svetu, što sve može imati posledice i na proces zaštite;

nestandardizovanost nacionalne informacione osnove zaštićenih prirodnih dobara u odnosu na evropsko i šire okruženje;

neizvesnost u brzini usvajanja evropskih zakonodavnih tekovina u Republici Srbiji;

nekontrolisana eksploatacija prirodnih resursa i inertnost u sprovođenju kaznenih mera zaštite.

II. PRINCIPI, CILJEVI I OPŠTA KONCEPCIJA PROSTORNOG RAZVOJA PODRUČJA POSEBNE NAMENE

II.1. PRINCIPI PROSTORNOG RAZVOJA

Osnovni principi zaštite, uređenja i održivog razvoja područja Prostornog plana koje raspolaže značajnim, ali nedovoljno aktiviranim prirodnim potencijalima i teritorijalnim kapitalom, jesu:

princip održivog razvoja: Promovisati ravnomeran razvoj uz ekonomski rast koji obezbeđuje smanjenje siromaštva, unapređenje kvaliteta života, sprečavanje budućih zagađenja i očuvanje biodiverziteta. Zadovoljiti potrebe sadašnjih generacija bez ugrožavanja prava budućih generacija da zadovolje svoje potrebe. U skladu sa Agendom 21, sa tri osnovne komponente – ekonomskom, socijalnom i ekološkom, princip podržava održivo korišćenje prirodnih resursa, dugogodišnje kontinuirano funkcionisanje komunalnih sistema i zaštitu egzistencijalnih interesa stanovništva;

princip integracije politike zaštite životne sredine i zaštite prirode i ostalih sektorskih politika: Promovisati integraciju ekonomskih, socijalnih i ekoloških pristupa, naročito korišćenje instrumenta kao što je strateška procena uticaja na životnu sredinu politika, planova i programa. Integrisati principe zaštite životne sredine i zaštite prirode u prostorno i urbanističko planiranje;

princip predostrožnosti: Svaka aktivnost mora biti planirana i sprovedena na način da prouzrokuje najmanju moguću promenu u životnoj sredini. U slučaju mogućih i značajnih uticaja na životnu sredinu, preduzimati preventivne aktivnosti, naročito podržati korišćenje instrumenta procene uticaja na životnu sredinu;

princip decentralizacije: Poštovanje evropskih principa regionalne i lokalne razvojne politike sa definisanim nadležnostima svih teritorijalnih nivoa u procesima integracija i zaštite prostora;

principi kohezije i supsidijarnosti: Principi koji podržavaju ujednačen regionalni razvoj širih područja s jedne, i težnju ka realizovanju svih planiranih akcija na što je moguće nižem teritorijalnom nivou (region, opština, grad), s druge strane;

principi pristupačnosti i konkurentnosti: Razvoj saobraćajne i druge infrastrukture, posebno mreže panevropskih koridora i prenosa informacija, kao i valorizovanje svih potencijala koji će unaprediti uslove za investiranje u razvoj i zaštitu;

princip participativnog planiranja: Demokratizacija u procesu integracija obuhvata uključivanje što većeg broja aktera u planski proces kako bi se prostorno-razvojna politika prilagodila potrebama zaštite;

princip informisanja i učešća javnosti: Svako ima pravo da bude obavešten o stanju životne sredine, komunalnih usluga i dr, i da učestvuje u postupku donošenja odluka čije bi sprovođenje moglo da utiče na životnu sredinu, odluka o izgradnji, statusu i transformaciji komunalnih službi i dr;

princip podizanja nivoa javne svesti: Ističe važnost edukacije i informisanja o zaštiti prirode i životne sredine, funkcionisanju komunalnih sistema i drugo. Unapređivanje životne sredine se ne može efikasno sprovesti bez aktivnog učešća celog društva;

princip visokog stepena zaštite prirode: Svako je dužan da pri preduzimanju aktivnosti ili vršenju delatnosti doprinese zaštiti i unapređivanju prirode, biološke, geološke i predeone raznovrsnosti, očuvanju opštekorisnih funkcija prirode i prirodne ravnoteže i očuvanje geodiverziteta;

princip zagađivač/korisnik plaća (uključenje troškova vezanih za životnu sredinu u cenu proizvoda): Troškove degradacije životne sredine i prostora uključiti u ekonomske troškove zagađivača/korisnika, primenom principa zagađivač/korisnik plaća;

princip zaštite izuzetnih prirodnih vrednosti: Sprovodi se uglavnom kroz strogu zaštitu postojećeg stanja. Ovaj način zaštite obavezno prati stvaranje zaštitnih pojaseva posebnih režima, sa izdvajanjem zone izgradnje. Prirodne vrednosti koriste se pod uslovima i na način kojima se obezbeđuje očuvanje vrednosti biodiverziteta, geodiverziteta, zaštićenih prirodnih dobara i predela;

princip održivosti bioloških resursa: Korišćenje komponenti biološkog diverziteta mora se obavljati na način i u obimu koji ne vodi ka dugoročnom smanjenju biološkog diverziteta, održavajući na taj način njegov potencijal radi zadovoljavanja potreba i težnji sadašnjih i budućih generacija;

princip održivosti geološkog nasleđa: Korišćenje geološkog nasleđa u svrhe razvoja, ali na način kako bi se lokaliteti u potpunosti zaštitili;

princip očuvanja dominantnih karakteristika postojećih predela: Zahteva takav izbor lokacija, načina i uslova izgradnje (posebno pri trasiranju infrastrukturnih sistema), da novostvorene strukture ne utiču na promenu predeonih karakteristika;

princip zaštite proizvodnih potencijala: Zahteva izbor onih lokacija koje minimalno utiču na kvalitativnu i kvantitativnu promenu prirodne sredine. Međutim, sa druge strane, izgradnja treba da omogući što racionalnije korišćenje svih resursa, te je neophodno omogućiti i delimičnu disperziju, po mogućstvu lociranje objekata na neproduktivnom terenu;

princip koncentracije i ograničenja izgradnje: Neophodno je izvršiti koncentraciju izgradnje tamo gde se neće ugrožavati ostale funkcije prostora;

princip izgradnje turističko – rekreativne infrastrukture: Prostorna zauzeća za turizam i rekreaciju su vrlo velika, te stepen iskorišćenja koji prati pojedine vidove turističko-rekreativnih aktivnosti u prostoru može da dovede do vrlo velikih oštećenja prirodne sredine;

princip jedinstvene turističke ponude: Razvoj turizma zasnovan na intenziviranju zajedničkih turističkih itinerera, umrežavanju i fizičkom povezivanju atraktivnih turističkih destinacija, čime bi se povećala mogućnost unapređenja teritorijalne kohezije i ujednačenijeg razvoja ovog dela Republike Srbije;

princip rezervacije pogodnih prostora i lokacija: Planiranje prostornog razvoja, a posebno predviđanje dugoročnih potreba, podložno je vrlo velikim promenama. Fiksiranjem fizičkih struktura i zauzimanjem svih raspoloživih prostora, onemogućava se neophodna fleksibilnost;

princip policentričnog teritorijalnog razvoja i teritorijalne kohezije: Primena modela višestepene hijerarhije centara u mreži naselja, uz posebno jačanje veza naselja i mikrorazvojnih centara. Ovo podrazumeva i povećanje uređenosti, konkurentnosti i efikasnosti teritorijalnog razvoja, razvoj i očuvanje teritorijalnog identiteta područja, oslanjanje na lokalne resurse i aktiviranje teritorijalnog kapitala;

principi integrisanja kulturnog nasleđa i tradicije: Uvažavanje tradicije (iskustva i običaja, kao i načina života stanovništva koji je prilagođen uslovima prostora) putem participacije lokalnog stanovništva;

princip očuvanja autentičnosti (u pristupu očuvanja kulturnog nasleđa): Planska rešenja su takva da se zadržavaju svi atributi koji verodostojno izražavaju formu i dizajn, materijal i građu, način upotrebe i funkciju, tradiciju i tehniku kulturnog nasleđa;

princip objektivne naučne valorizacije (u pristupu očuvanja kulturnog nasleđa): Zaštita i valorizacija spomenika i celina obavlja se na bazi identifikacije osnovnih elemenata, koji jednoj celini daju afirmativnost, posebnost i dokumentarnost;

princip ekološke podobnosti (u pristupu ruralnog razvoja): Komunalno opremanje i uređenje sela usklađeno sa režimima komunalne higijene i afirmacije seoskog života, koje u prvi plan stavlja zdravu, bogatu i humanu seosku sredinu i maksimalno štiti poljoprivredno zemljište, šume i vode;

princip ekonomske isplativosti (u pristupu ruralnog razvoja): Neophodni stepen rentabilnosti i pouzdanosti funkcionisanja svih vidova komunalnih sistema, u zavisnosti od veličine, tipa i dominantne aktivnosti sela;

princip socijalne prihvatljivosti (u pristupu ruralnog razvoja): Promocija sigurnosti i afirmacija seoskog života i očuvanje prirodnih i stvorenih vrednosti i atrakcija. Pri tome je bitno uspostaviti jasne kriterijume, radi uspostavljanja standarda za seosku infrastrukturu i suprastrukturu, u kvalitetu izgradnje, eksploatacije i davanje usluga;

princip dobre zakonodavne i institucionalne prakse: Značaj sprovođenja zakona i odgovornosti odgovarajućih institucija ili pojedinaca koji se bave planiranjem, programiranjem, upravljanjem, izgradnjom i korišćenjem prostora, komunalnih i javnih servisa. Ova odgovornost je javna i povezana sa korisnicima. Institucionalna organizovanost podrazumeva obezbeđenje veće efikasnosti u funkcionisanju i razvoju prostora, javnih i komunalnih službi i usluga;

princip pravne utemeljenosti: Obezbediti odgovarajući pravni instrumentarij kako bi se sagledali i definisali svi segmenti neophodni za zaštitu, uređenje i održivi razvoj područja;

princip korišćenja informaciono-komunikacionih tehnologija: U cilju poboljšanja efikasnosti i kvaliteta usluga i aktivnosti;

principi saradnje i usklađivanja: Kroz razmenu iskustava i zajedničke aktivnosti postižu se bolji razvojni rezultati, smanjuje izolacija i olakšava umrežavanje. Ovo podrazumeva i usklađenost sa međunarodnim dokumentima, obavezu poštovanja međunarodnih konvencija i deklaracija, prilagođenih lokalnim uslovima.

II.2. CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA

Vizija i opšti ciljevi

Na osnovu analize, ocene stanja i problema prostornog razvoja planskog područja, kao i dosadašnjih tendencija, a imajući u vidu realne i potencijalne kapacitete za održivi prostorni, odnosno ekonomski, socijalni i fizičko-ekološki razvoj i zaštitu prirodnog dobra Beljanica – Kučaj, ovim prostornim planom utvrđuju se vizija, ciljevi i koncepcija zaštite, uređenja i održivog razvoja razmatranog područja.

Dugoročna vizija područja Prostornog plana je da bude: prepoznatljivo i konkurentno u nacionalnim i balkanskim okvirima, integrisano sa regionalnim okruženjem (susednim opštinama i regionalnim celinama Istočne Srbije) i atraktivno za investiranje, sa zaštićenim i očuvanim prirodnim i kulturnim nasleđem i životnom sredinom, relativno ravnomerno razvijenom i uređenom teritorijom.

To podrazumeva održivu zaštitu i korišćenje prirodnog i kulturnog nasleđa i resursa, aktiviranje i mobiliziranje teritorijalnog kapitala, dugoročnu obnovu i razvoj ljudskih resursa, infrastrukturnu opremljenost i saobraćajnu dostupnost, razvijene i umrežene turističke destinacije, privredne kapacitete, naselja i institucije.

Dugoročna vizija zaštite, uređenja i održivog razvoja prirodnog dobra Beljanica – Kučaj, kao ključnog prirodnog dobra na području Prostornog plana, je da bude:

područje poznato, lako pristupačno i posećeno od strane istraživača, učenika i studenata, sportista i rekreativaca, i ljudi koji ovde traže odmor, oporavak i nova saznanja, brižljivo čuvajući prirodu u kojoj se nalaze;

prostor u kome ili u čijoj okolini žive i rade ljudi koji od prirodnog dobra, njegovih vrednosti i prirodnih resursa imaju koristi i žele mu dobro;

područje u čijem su širem okruženju, odnosno zaštitnoj zoni, rešeni glavni komunalni problemi, eliminisani značajni izvori zagađenja ili oštećenja i degradacije pejzaža, a održivi turizam i poljoprivreda postali privlačna ekonomska podloga za ostanak i opstanak lokalnog stanovništva;

zona kvalitetne životne sredine bez nepovoljnih efekata na živi svet, sigurno pribežište i stanište raznovrsne divlje flore i faune, prostor sa očuvanim šumskim kompleksima, sa nezagađenim i od erozije zaštićenim ili oporavljenim zemljištem.

U ostvarivanju održivog razvoja planskog područja polazi se od osnovnih ciljeva definisanih Prostornim planom Republike Srbije:

zaštićeno i održivo korišćeno prirodno i kulturno nasleđe i predeo – što čini osnov identiteta regionalnih celina, ali i temelj budućeg privrednog/turističkog razvoja;

održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina – zasnovani na racionalnom korišćenju prirodnih resursa, povećanju energetske efikasnosti, korišćenju obnovljivih izvora energije, uvođenju čistijih tehnoloških rešenja, regionalnom odlaganju otpada, pošumljavanju i uređenju predela, i drugim merama;

prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje – u skladu sa evropskim principima prekogranične, interregionalne i transdržavne saradnje (funkcionalni uticaji razvoja prelaze administrativno utvrđene granice na svim nivoima);

uravnotežen regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija – kao rezultat održivog aktiviranja celokupnog kapitala i potencijala teritorijalnih jedinica koje imaju odgovornost i kapacitet za to; jačanje tzv. „mekog” kapitala (institucije, kadrovi, strateški planovi, kultura, obrazovanje i slično);

regionalna konkurentnost i pristupačnost – veći stepen privredne konkurentnosti, koji će biti omogućen razvojem centara na principima održivosti, punim aktiviranjem teritorijalnih potencijala i jačanjem teritorijalnog kapitala.

Polazeći od navedenih ciljeva, koncepcije održivog razvoja i specifičnosti područja, opšti ciljevi zaštite, uređenja i održivog razvoja područja Prostornog plana su:

zaštita i održivo korišćenje prirodnih i kulturnih dobara i strateških prirodnih resursa, očuvanje i zaštita životne sredine i predela;

prostorna i funkcijska integracija područja sa regionalnim okruženjem, jačanjem privrednih, saobraćajnih i drugih veza;

uravnoteženiji razvoj područja, usklađen sa režimima i merama zaštite prirodnih dobara i resursa, principima i kriterijumima zaštite životne sredine;

zaštita egzistencijalnih interesa lokalnih zajednica, unapređenje kvaliteta življenja i privređivanja lokalnog stanovništva, stimulisanjem postojećih i razvojem novih delatnosti, u prvom redu turizma i komplementarnih delatnosti, uključivanjem u aktivnosti i poslove na zaštiti prirode i životne sredine, obezbeđenjem kompenzacija za sprovođenje režima zaštite prirodnog nasleđa i resursne rente;

povećanje saobraćajne dostupnosti i otvorenosti područja, razvojem mreže državnih javnih puteva;

razvoj mreže naselja, jačanjem funkcija i uređenjem opštinskog i mikrorazvojnih centara, očuvanjem i revitalizacijom seoskih naselja, unapređenjem kvaliteta mreže opštinskih puteva, vodoprivredne, energetske i telekomunikacione infrastrukture i mreže usluga i objekata javnih službi;

stvaranje uslova za odmor, rekreaciju i edukaciju urbanog stanovništva o prirodnim i kulturnim vrednostima područja;

uspostavljanje efikasnog sistema upravljanja zaštitom i razvojem područja.

Ciljevi razvoja po tematskim oblastima

Polazeći od opštih ciljeva i koncepcije zaštite, uređenja i održivog razvoja, utvrđuju se ciljevi razvoja po tematskim oblastima područja Prostornog plana:

1. Zaštita, uređenje, korišćenje i razvoj prirodnih sistema i resursa:

Osnovni cilj: Puno plansko i održivo iskorišćenje svih vrsta mineralnih resursa, šumskog i poljoprivrednog zemljišta u skladu sa razvojnim mogućnostima i poštovanjem mera zaštite.

Operativni ciljevi:

zaštita bidiverziteta;

zaštita geodiverziteta;

zaštita objekata geonasleđa;

zaštita poljoprivrednog zemljišta od svih vidova degradacije;

stvaranje mogućnosti za održivo iskorišćavanje šumskih plodova i lekovitog bilja;

podsticanje detaljnih geoloških i hidrogeoloških istraživanja i otvaranja novih eksploatacionih pogona;

negovanje postojećeg i unapređenje fonda divljači, kao pretpostavke za razvoj lovnog turizma;

zaustavljanje degradacije zemljišta, uspostavljanjem povoljnijih relacija izmeću intenzivnih kultura, travnjaka, šuma i izgrađenih terena, usklađivanjem načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta s nagibom terena i primenom drugih antierozionih mera i radova;

prevođenja većeg dela površine izdanačkih šuma u visoke;

podsticanje korišćenja energije biomase;

stimulisanje izgradnje malih hidroelektrana na lokacijama određenim katastrom nadležnog ministarstva (uz inoviranje pomenutog katastra).

2. Demografski razvoj:

Osnovni cilj: Smanjenje populacione regresije na planskom području, koja će se ispoljiti kroz ukupan broj stanovnika, porast nataliteta, pad mortaliteta, manje pražnjenje ruralnih područja, poboljšanje starosne i obrazovne strukture lokalnog stanovništva, što će se odraziti na povećanje aktivnog i radno sposobnog kontigenta i vitalnosti stanovništva, odnosno na povećanje preduzetničke aktivnosti.

Operativni ciljevi:

zadržavanje i zapošljavanje mladih i radno sposobnih stanovnika na planskom području;

promena migracionih tokova;

revitalizacija naselja loše starosne strukture;

poboljšanje obrazovne i ekonomske strukture, u skladu sa potrebama društva;

unapređenje uslova za život u svim naseljima planskog područja kroz obezbeđivanje adekvatne saobraćajne i komunalne infrastrukture, i dostupnost javnih službi;

diverzifikacija aktivnosti, prvenstveno u ruralnim naseljima, u funkciji zaštite i valorizacije prirodnih vrednosti i resursa područja;

uključivanje stanovništva u aktivnosti i poslove na zaštiti prirode i životne sredine i održivom razvoju turizma i komplementarnih aktivnosti;

promocija postojećih prirodnih i kulturnih vrednosti u širem nacionalnom i međunarodnom kontekstu;

uvođenje koordinisanog programa brige o starima;

implementacija nacionalnih strategija i programa koji se direktno tiču rešavanja demografskih problema.

3. Razvoj mreže naselja:

Osnovni cilj je očuvanje, unapređivanje i razvoj mreže centara i naselja na području Prostornog plana. Ostvarivanje ovog cilja moguće je primenom koncepcije „decentralizovane koncentracije” privrede i stanovništva, posebno u mikrorazvojnim centrima u mreži naselja, koja će omogućiti kvalitetniji život lokalnog stanovništva i razvoj funkcija i aktivnosti usklađenih sa održivom zaštitom i korišćenjem prirodnog dobra Beljanica – Kučaj i drugih prirodnih i kulturnih dobara i resursa.

Operativni ciljevi:

zadržavanje mladog i radno sposobnog stanovništva, obezbeđenjem novih poslova i dopunskih prihoda u turizmu i uslugama, sekundarnim delatnostima i aktivnostima na zaštiti i održivom korišćenju prirodnih i kulturnih resursa i dobara;

snažniji ekonomski i socijalni razvoj i jačanje funkcija mikrorazvojnih centara, kako bi se usporila koncentracija ekonomskih i drugih aktivnosti u najvećim urbanim centrima u okruženju;

selektivna decentralizacija sekundarnih i tercijarnih delatnosti iz urbanih centara u okruženju u mikrorazvojne centre na ruralnom području, kako bi se obezbedila komplementarnost i kompatibilnost urbane i ruralne ekonomije;

selektivna koncentracija proizvodnih i neproizvodnih delatnosti, u skladu sa režimima zaštite prirodnih kulturnih dobara i resursa;

podizanje kvaliteta saobraćajne dostupnosti, komunalne opremljenosti i usluga javnih službi na ruralnom području;

usklađivanje mreža objekata i usluga javnih službi sa funkcijama centara u mreži naselja i razmeštajem korisnika;

uređenje i izgradnja seoskih naselja i očuvanje i unapređenje tradicionalnog načina uređenja predela i izgradnje objekata u skladu sa režimima zaštite prirodnih i kulturnih dobara i zaštite predeonih celina.

4. Razvoj i uređenje sela i seoskih područja:

Osnovni cilj je očuvanje i obnova socijalne, ekološke i ekonomske vitalnosti seoskih područja, sa povećanjem kvaliteta življenja i privređivanja na principima održivog razvoja.

Operativni ciljevi:

jačanje teritorijalne kohezije kroz povećanje ruralno-urbane saradnje;

integrisanje sela u socijalni, privredni i kulturni razvoj šire zajednice;

kreiranje stabilnih i realnih uslova za održiv ekonomski i socijalni razvoj;

uspostavljanje teritorijalnog identiteta seoskih područja;

povezivanje sela u sistem naselja i komunikacija sa centrima višeg reda;

zaštita životne sredine, kulturne baštine, ljudi i dobara;

izgradnja saobraćajnica, tehničke i društvene infrastrukture, kako bi se povećala dostupnost, smanjila izolovanost, poboljšao komunalni i socijalni standard i kvalitet življenja na selu i aktivirao lokalni teritorijalni potencijal;

očuvanje, kompletiranje, modernizacija i širenje komunalnih sistema, servisa i službi u odnosu na lokalne uslove i potrebe sela;

transformacija komunalnih sistema i servisa, sa razvijenim partnerstvom javno-zajedničko-privatno;

povećanje stepena transparentnosti, sa jasnim obavezama uprave, davaoca i korisnika usluge;

integracija komunalnih sistema i javnih službi u planovima razvoja sela i pažljiva decentralizacija komunalnih podsistema;

uspostavljanje institucionalne odgovornosti i efikasne organizovanosti upravljanja razvojem seoske tehničke i društvene infrastrukture, u okviru budućih funkcionalnih područja.

5. Razvoj mreže javnih službi:

Osnovni cilj je poboljšanje kvaliteta življenja građana, a naročito poboljšanje kvaliteta i dostupnosti usluga javnih službi, bazirano na koncepciji socijalnih prava i podjednake dostupnosti za sve.

Operativni ciljevi:

dalji razvoj i diverzifikacija usluga javnih službi u mikrorazvojnim centrima, u domenu zdravstva, socijalne zaštite, obrazovanja, kulture, sporta, informisanja i drugo;

ujednačavanje dostupnosti javnih službi svim korisnicima, povećanjem kvaliteta usluga i fizičke dostupnosti objekata javnih službi, naročito na ruralnom području;

diverzifikacija i fleksibilnija organizacija usluga mreže objekata javnih službi (uz saradnju javnog, privatnog i nevladinog sektora), kojom će se omogućiti ravnopravno korišćenje za sve kategorije korisnika, a naročito za najosetljivije grupe korisnika;

podsticanje inovativnih i integrisanih programa obrazovanja, zdravstvene i socijalne zaštite, kulture i fizičke kulture;

ostvarivanje obavezujućih minimalnih standarda za aktivnosti iz kategorije usluga javnih službi na području Prostornog plana;

racionalno korišćenje i zadržavanje objekata i prostora namenski građenih za potrebe usluga javnih službi (obrazovanje, zdravstvo, socijalna zaštita, kultura i sport);

racionalizacija mreže objekata osnovnog obrazovanja i poboljšanje kvaliteta obrazovnog procesa, uz razvoj specijalizovanog i subvencioniranog prevoza za učenike osnovnog i srednjeg obrazovanja.

6. Održivi privredni razvoj:

Osnovni cilj jeste organizovano aktiviranje potencijala za održivi razvoj privrede i MSP, koji će omogućiti adekvatno valorizovanje i doprineti zaštiti nasleđa i resursa i postizanju višeg stepena integrisanosti planskog područja u lokalnim i regionalnim okvirima.Operativni ciljevi:

povećanje zaposlenosti stanovništva, podržavanjem dinamičnog privrednog rasta u delatnostima koje su sposobne za konkurentski nastup na domaćem i stranom tržištu (agroindustrija, prerada drveta i proizvodnja nameštaja i drugo), prvenstveno merama koje doprinose poboljšavanju investicione klime, sprovođenju politike konkurentnosti i jasnom definisanju vlasničke strukture i proizvodnje prema potrebama tržišta;

ravnomerniji teritorijalni razvoj privrede u skladu s razvojnim potencijalima i prostorno – ekološkim kapacitetom područja, radi povećanja dostupnosti radnih mesta i stvaranja uslova za unapređenje kvaliteta življenja lokalnog stanovništva ne samo u opštinskom centru, već i u naseljima na ruralnom području;

postizanje višeg stepena razvojno-funkcionalne povezanosti na interregionalnom i intraregionalnom nivou, radi stvaranja ambijenta za kvalitativnu afirmaciju specifičnosti područja.

7.Zaštita i održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta i održivi razvoj poljoprivrede:

Osnovni cilj jeste očuvanje i unapređenje lokalnih resursa za proizvodnju kvalitetnih poljoprivredno – prehrambenih proizvoda, uporedo s kontinualnim poboljšavanjem materijalnih i socijalnih uslova življenja seoskog stanovništva.

Operativni ciljevi:

usklađivanje namena i načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta sa režimima zaštite prirodnih dobara na planskom području, sa jedne, i prirodnim pogodnostima i ograničenjima, sa druge strane, uz poštovanje pragova agroekološkog kapaciteta različitih kategorija poljoprivrednih površina;

očuvanje površina i plodnosti poljoprivrednog zemljišta radi zadovoljavanja prehrambenih i drugih potreba, materijalne i nematerijalne prirode, sadašnjih i budućih generacija;

usklađivanje načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta s prirodnim pogodnostima i ograničenjima i razvojnim potrebama lokalnih zajednica;

preduzimanje preventivnih mera zaštite od bujičnih tokova i poboljšanje prirodne plodnosti zemljišta;

unapređenje krmne baze na livadama i pašnjacima kao preduslova za unapređenje vodećeg sektora poljoprivrede – stočarstva;

povećanje konkurentnosti agrarne ponude, podrškom restrukturiranju i unapređenju ljudskog i fizičkog potencijala, iskorišćavanju komparativnih pogodnosti prostorno heterogenih agroekoloških uslova, osnivanju i modernizaciji prerađivačkih kapaciteta, usvajanju savremenih standarda kvaliteta hrane i investiranju u razvoj potrebne saobraćajne, tehničke i tržišne infrastrukture;

edukacija stanovništva;

kontinualno poboljšavanje materijalnog i društvenog statusa seoskog stanovništva, podrškom formiranju porodičnih gazdinstava sa zdravom ekonomskom strukturom, kroz polarizaciju agrarne strukture i diverzifikaciju ekonomskih aktivnosti na ruralnom području;

očuvanje prirodne heterogenosti, kulturno-istorijskog identiteta i sveukupnih prirodnih i stvorenih vrednosti ruralnog prostora, promovisanjem uloge i značaja multifunkcionalne poljoprivrede u politici integralnog upravljanja prirodnim resursima, koja je usmerena na opšte poboljšanje stanja životne sredine;

uspostavljanje partnerstva lokalnih aktera iz javnog i civilnog sektora pri utvrđivanju i sprovođenju lokalne strategije/planova integralnog ruralnog razvoja, kojima se identifikuju potrebne mere podrške u pogledu investicija na gazdinstvima, preuzimanja gazdinstava od strane mladih poljoprivrednika, stručne obuke, opstanka poljoprivredne proizvodnje na područjima suočenim sa ekološkim ograničenjima, modernizacije prerade i plasmana poljoprivrednih proizvoda, unapređenja uslova življenja na selu i drugo.

8.Zaštita i održivo korišćenje šuma, šumskog zemljišta i razvoj šumarstva i lovstva:

Osnovni cilj jeste održivo gazdovanje šumama, koje podrazumeva upravljanje i korišćenje šuma i šumskog zemljišta na način da se očuva biodiverzitet, s tim da produktivnost i obnavljanje, vitalnost i potencijal šuma budu na nivou koji zadovoljava odgovarajuće ekološke, ekonomske i socijalne potrebe kako na lokalnom, tako i na nacionalnom nivou.

Operativni ciljevi:

a) gazdovanje šumama:

očuvanje i zaštita osnovnih prirodnih vrednosti, biodiverziteta i bioekološki labilnih sistema,

proizvodnja tehničkog drveta odgovarajućeg kvaliteta,

proizvodnja semena osnovnih vrsta drveća,

zaštita zemljišta od vodne erozije,

adekvatno rekreativno korišćenje ukupnog potencijala šuma.

b) gazdovanje šumama u zaštićenim i predviđenim za zaštitu prirodnim dobrima:

zaštita i očuvanje osnovnih prirodnih vrednosti,

očuvanje diverziteta predela, staništa, prisutnih vrsta i šumskih ekosistema,

uređenje predela,

kontrolisano korišćenje ukupnog potencijala šuma za rekreaciju i turizam.

v) razvoj lovstva:

dostizanje optimalnog fonda gajenih vrsta divljači,

značajno povećanje brojnosti sitne divljači (zec, jarebica) i višestruko povećanje brojnosti krupne divljači (srna, divlja svinja); poboljšanje strukture (polne i starosne) populacije krupne divljači,

očuvanje retkih i ugroženih vrsta lovne divljači i ostale faune.

9. Održivo korišćenje mineralnih sirovina i razvoj rudarstva:

Osnovni cilj jeste održivo korišćenje raspoloživih mineralnih sirovina, koje će doprineti podsticanju socio – ekonomskog razvoja lokalnih zajednica kroz zapošljavanje i ostvarivanje prihoda od naknade za korišćenje mineralnih sirovina, s tim da to ne ugrozi planske ciljeve usmerene na održivo korišćenje prirodnih resursa, razvoj tradicionalnih potencijala (poljoprivreda, šumarstvo) i turizam.

Operativni ciljevi:

kontinuitet istraživanja postojećih i novih nalazišta,

modernizacija rudnika,

povećanje produktivnosti,

prerada osnovne sirovine,

adekvatan standard radnika, beneficirani radni staž i optimalni uslovi smeštaja radnika sa drugih područja.

10. Održivi razvoj turizma:

Osnovni cilj je razvoj turizma usklađen sa zahtevima očuvanja i unapređenja kvaliteta životne sredine i očuvanja prirodnih vrednosti, dobara i resursa. Turizam predstavlja značajnu razvojnu perspektivu celokupnog prostora prirodnog dobra Beljanica – Kučaj ukoliko se organizuje u partnerskoj kooperaciji svih pet opština i neposrednoj saradnji sa širim okruženjem i komplementarno sa drugim privrednim aktivnostima.

Operativni ciljevi jesu: integrisanje turističke ponude svih pet opština sa ponudom regionalnog okruženja i razvoj specifičnih turističkih proizvoda prema zahtevima inostrane i domaće turističke tražnje; koncipiranje, organizacija, afirmacija i kompletiranje specifične turističke ponude i atraktivnih programa na celokupnom području svih pet opština, i njima susednih opština, a u skladu sa Prostornim planom Republike Srbije, odnosno Strategijom turizma Republike Srbije; povećanje saobraćajne dostupnosti i međusobno povezivanje turističkih prostora radi objedinjavanja i obezbeđenja celogodišnje turističke ponude; kompletiranje javno-komunalne i turističke infrastrukture u funkciji razvoja turizma i povećanje standarda usluga postojećih i planiranih turističkih kapaciteta; iniciranje i stimulisanje razvoja aktivnosti komplementarnih turizmu; aktiviranje lokalnog stanovništva na ruralnom području i njegovog stambenog fonda za razvoj turizma.

11. Razvoj saobraćaja i saobraćajne infrastrukture:

Osnovni cilj jeste saobraćajno otvaranje područja i povećanje dostupnosti prirodnih dobara, ruralnih rejona, centara u mreži naselja, privrednih lokaliteta i turističke ponude u prostoru, realizacijom funkcionalnog i efikasnijeg saobraćaja i saobraćajneinfrastrukture.Operativni ciljevi:

poboljšanje prostorne organizacije saobraćajnog i transportnog sistema, povećanjem kvaliteta relacije prostor-vreme na teritoriji (i poboljšanjem vremenske komponente u toj relaciji), putem poboljšanja postojećih i stvaranja novih komunikacijskih mogućnosti, kao što su revitalizacija i modernizacija postojećih državnih puteva;

obezbeđenje većeg stepena efikasnosti, racionalnosti i ekonomičnosti u transportu ljudi i dobara, stvaranjem uslova za odvijanje saobraćaja sa većim nivoom bezbednosti, većim brzinama kretanja, kraćim vremenom putovanja, itd.;

dogradnja nekadašnjih državnih puteva R103a (Vodna – Resavska pećina) i R103b (Sisevac – Grza);

modernizacija, rekonstrukcija, dogradnja i izgradnja pojedinih deonica opštinskih i nekategorisanih puteva, u cilju povećanja saobraćajne dostupnosti i povezanosti centara u mreži naselja, ruralnog područja, privrednih lokaliteta i turističke ponude;

zaštita koridora postojećih i planiranih objekata saobraćajne infrastrukture, kao i rezervacija i zaštita prostora za poboljšanje lokalnih elemenata saobraćajne infrastrukture;

razvoj saobraćajne infrastrukture, kao bitnog činioca prostorne organizacije, tako da se omogući visok nivo usluge putničkog prevoza;

povećanje ukupne mobilnosti stanovništva, sa relativnim povećanjem broja putovanja u granicama gravitacionih zona pojedinih centralnih naselja;

poboljšanje ukupnog nivoa usluge saobraćajnog i transportnog sistema, uz poboljšanje odgovarajućih tehničkih elemenata saobraćajne infrastrukture, sa posebnim osvrtima na negativne uticaje saobraćaja na druge podsisteme i životnu sredinu;

pored obezbeđenja zadovoljenja internih saobraćajnih potreba, neophodno je da saobraćajna infrastruktura omogući prostornu povezanost planskog područja sa susednim opštinama, regionom i širim prostorom;

formiranje mreže koja treba da obezbedi uslove za ekonomski rentabilan i socijalno kvalitetan život, što zaustavlja migracije autohtonog stanovništva;

pokrivenost teritorije putnom mrežom prohodnom i u letnjim i u zimskim uslovima, koja omogućava korišćenje svih potencijala područja;

planiranje, projektovanje i izgradnja saobraćajnica i objekata saobraćajne infrastrukture, koji obezbeđuju zadovoljavajući nivo usluga za sva vozila (uključujući i javni autobuski saobraćaj);

razvoj alternativnih, nemotornih vidova saobraćaja (biciklističkog i pešačkog).

12. Zaštita i održivo korišćenje voda i vodnog zemljišta, i razvoj vodoprivredne infrastrukture:

Osnovni cilj jeste integralno korišćenje, uređenje i zaštita vodnih resursa na području Prostornog plana, što podrazumeva višenamenski sistem koji je optimalno uklopljen u okruženje i usklađen sa svim drugim korisnicima prostora, a ujedno je uklopljen i u vodne sisteme višeg reda utvrđene Uredbom o utvrđivanju vodoprivredne osnove Republike Srbije i Prostornim planom Republike Srbije;

Operativni ciljevi:

zaštita i racionalno korišćenje vodnih potencijala sliva Crnice, Resave, Mlave i Crnog Timoka, izvorišta regionalnih sistema vodosnabdevanja, kao i svih lokalnih izvorišta na planskom području;

trajno obezbeđenje klasa kvaliteta svih vodotoka, podzemnih i površinskih voda na planskom području;

očuvanje i unapređenje vodenih ekosistema i povećanje biološke raznovrsnosti u vodotocima i akumulacijama;

prioritetno i maksimalno korišćenje lokalnih izvorišta vodosnabdevanja (dok će nedostajuće količine vode biti obezbeđivane iz regionalnih sistema vodosnabdevanja);

uspostavljanje sve tri zone zaštite kod izvorišta vodosnabdevanja;

određivanje i overa rezervi podzemnih voda za sva javna izvorišta;

prelazak na centralizovano javno vodosnabdevanje za sva seoska naselja;

saniranje zagađenja prve izdani u neogenim terenima i svih plitkih bunara koji su prevedeni u sengrupe;

racionalno korišćenje vode za piće i višekratno korišćenje vode u tehnološkim procesima, kao i smanjenje specifične potrošnje u svim vidovima potrošnje;

poboljšanje snabdevanja vodom svih korisnika;

osavremenjavanje vodovodnih sistema i smanjenje gubitaka;

povezivanje lokalnih vodovoda u veće podsisteme;

usaglašavanje razvoja sistema za vodosnabdevanje i odvođenje otpadnih voda;

izgradnja sistema za odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda;

razvoj kanalizacije po separacionom sistemu;

kompletno prečišćavanje industrijskih otpadnih voda pre ispuštanja u vodotokove, odnosno prethodni tretman ukoliko se ove vode ispuštaju u fekalnu kanalizaciju;

dimenzionisanje atmosferske kanalizacije prema značaju područja koje se štiti (dvogodišnja do petogodišnja kiša);

zaštita naselja, industrijskih kompleksa i poljoprivrednih površina od spoljnih i unutrašnjih voda;

antieroziono uređenje slivova.

13. Razvoj elektroenergetske infrastrukture:

Osnovni cilj jeste omogućavanje održivog razvoja područja, usklađenog sa energetskim, ekonomskim, ekološkim, prostornim i drugim lokalnim specifičnostima, kao i obezbeđivanje elektroenergetske infrastrukture za dovoljno, sigurno, kvalitetno i ekonomično snabdevanje električnom energijom svih potrošača na području, uz racionalnu upotrebu električne energije i omogućavanje disperzije privrednog razvoja.

Operativni ciljevi:

smanjenje energetskih potreba kod svih potrošača električne energije, primenom standarda energetske efikasnosti, ekonomskih instrumenata i organizacionih mera;

poboljšanje rada i pouzdanosti postojećih i razvoj novih objekata i mreže elektroprenosne i distributivne mreže;

revitalizacija i modernizacija postojećih elektroenergetskih kapaciteta i izgradnja novih;

povećanje sigurnosti napajanja konzuma i pouzdanosti rada, kao i smanjenje gubitaka u sistemu;

izgradnja instalacije javnog osvetljenja u naseljima, po standardima Međunarodne komisije za osvetljenje (CIE).

14. Razvoj telekomunikacija, telekomunikacione infrastrukture i poštanskog saobraćaja:

Osnovni cilj jeste prostorno i funkcionalno širenje telekomunikacionih mreža i usluga, jer predstavljaju komparativnu prednost u već opremljenom i aktiviranom prostoru.

Operativni ciljevi:

stalna modernizacija mreže i uvođenje novih usluga u skladu sa svetskim standardima;

izgradnja mreže digitalnih ATC, odnosno savremenih sistema razvoja TT mreže;

razvoj telematskih ponuda;

razvijanje i širenje mreže optičkih kablova;

baziranje pristupne mreže na multiservisnim pristupnim čvorovima, sa značajnim udelom optičkih kablova u pristupu;

stvaranje uslova za maksimalnu mogućnost bežičnog pristupa;

izgradnja novih baznih stanica mobilne telefonije u cilju kvalitetnije pokrivenosti teritorije signalom mobilne telefonije;

transformacija i modernizacija postojećih i razvoj novih PTT jedinica.

15. Razvoj termoenergetske infrastrukture i obnovljivih izvora energije:

Osnovni cilj je omogućavanje održivog razvoja područja (usklađenog sa energetskim, ekonomskim, ekološkim, prostornim i drugim lokalnim specifičnostima) i obezbeđenje efikasnijeg korišćenja energije (uz smanjenje energetskog intenziteta i značajnije korišćenje lokalnih obnovljivih izvora) za sigurno, dovoljno, kvalitetno i ekonomično snabdevanje potrošača toplotnom energijom.

Operativni ciljevi:

smanjenje konflikta između korišćenja energetskih resursa i zaštite životne sredine;

smanjenje energetskih potreba kod svih potrošača energije, primenom standarda energetske efikasnosti, ekonomskih instrumenata i organizacionih mera;

zaštita planiranih koridora energetske infrastrukture;

intenziviranje istraživanja energetskih potencijala, naročito obnovljivih i lokalnih energetskih izvora;

uspostavljanje minihidroelektrana;

određivanje mogućih područja za uspostavljanje vetroparkova.

16. Zaštita životne sredine:

Osnovni cilj: zaštita i unapređenje životne sredine kao osnova uravnoteženog razvoja, korišćenja i uređenja područja Beljanica – Kučaj – opšte unapređenje kvaliteta (uz primenu načela prevencije, predostrožnosti i održivog razvoja u budućem razvoju) i zaustavljanje dalje degradacije (uz sanaciju i revitalizaciju ugroženih područja).

Operativni ciljevi:

očuvanje, unapređenje i zaštita bioloških, geoloških i predeonih raznovrsnosti i posebnih prirodnih vrednosti;

zaštita vodnih resursa, uz primenu njihovog integralnog upravljanja (korišćenje, zaštita voda, zaštita od voda); zaštita najznačajnijih postojećih i planiranih izvorišta vodosnabdevanja od potencijalnih faktora degradacije; zaštita podzemnih voda, naročito u karstnim terenima; očuvanje kvaliteta površinskih vodotokova u skladu sa zahtevanom klasom, a posebno od negativnog uticaja ispuštanja neprečišćenih komunalnih otpadnih voda u prirodne recipijente;

očuvanje izvora i vrela i njihova zaštita od pojedinačnog kaptiranja za individualne potrebe;

obezbeđivanje „održivog garantovanog proticaja” na vodotocima u periodu malih voda;

zaštita i očuvanje kvaliteta vazduha, posebno u zonama intenzivnog saobraćaja, prostorima na kojima se vrši eksploatacija sirovina, odnosno privrednih pogona i lokacija nehigijenskih smetlišta;

zaštita zemljišta, a naročito poljoprivrednih zemljišta viših bonitetnih klasa, od negativnih posledica prirodnih (erozija, poplave, bujice) i antropogenih faktora (primena agrohemikata u poljoprivredi, širenje područja naselja, izgradnja infrastrukture za potrebe turizma na očuvanom šumskom zemljištu, nekontrolisana eksploatacija mineralnih sirovina, itd);

upravljanje otpadom na ekološkim osnovama, a u skladu sa ciljevima koji su definisani Strategijom upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine (sanacija i rekultivacija postojećih smetlišta na predmetnom području, odnosno pitanje rešavanje odlaganja otpada u seoskim naseljima);

uravnoteženo korišćenje prostora sa stanovišta životne sredine i zaštite prirodnih vrednosti područja;

obezbeđenje primene principa predostrožnosti za sve aktivnosti koje u planskom periodu mogu imati povećan stepen ekološkog rizika;

unapređenje edukacije lokalnog stanovništva i njihovo uključivanje u akcije za očuvanje i unapređenje životne sredine;

obezbeđenje uslova za primenu i sprovođenje zakonskih propisa iz oblasti zaštite životne sredine;

plansko usmeravanje prostornog razvoja, pri čemu prednost dati „ekološki održivim” tehnologijama primenom ekoloških kriterijuma i važećih propisa pri lociranju i otvaranju novih proizvodnih pogona, objekata infrastrukture, turističkih naselja i centara, itd;

očuvanje biološke raznovrsnosti područja, tj. specijskog, ekosistemskog i genetskog diverziteta;

očuvanje geonasleđa kroz zaštitu geoloških, geomorfoloških, hidroloških i pedoloških objekata, vrednih i značajnih mesta;

očuvanje posebno vrednih prirodnih prostora, sa specifičnim pejzažnim karakteristikama;

očuvanje i pažljivo korišćenje lokaliteta sa kvalitetnim šumskim sastojinama;

uspostavljanje režima zaštite u okviru granica planiranog prirodnog dobra Beljanica – Kučaj, u skladu sa predlozima Zavoda za zaštitu prirode Srbije.

17. Zaštita i održivo korišćenje prirode, prirodnih vrednosti i dobara:

Osnovni cilj jeste očuvanje i održivo korišćenje zaštićenih i predviđenih za zaštitu prirodnih vrednosti.

Operativni ciljevi:

očuvanje/održanje raznovrsnosti divlje flore i faune i njeno povećanje reintrodukcijom nestalih autohtonih vrsta životinja i biljaka;

očuvanje staništa, jačanje (brojčano snaženje) i prostorno širenje populacija retkih, ugroženih i kritično ugroženih (na ivici opstanka) biljnih i životinjskih vrsta;

identifikacija međunarodno značajnih ekoloških područja odnosno staništa od značaja za zaštitu evropske divlje flore i faune po programu NATURA 2000;

održanje ekosistemske raznovrsnosti i zaštita prirodnih i agroekosistema od invazivnih vrsta biljaka i životinja, kao i od drugih vrsta, sorti i rasa koje unose nepoželjne promene u prirodni i agrobiodiverzitet;

zaštita voda od zagađivanja i nepovoljnih promena hidroloških režima;

istraživanje geodiverziteta (najpre speleološka istraživanja) i formiranje baze podataka za kategorizaciju tretiranih područja;

konzervacija delova područja u zatečenom, približno izvornom stanju, radi zaštite integriteta i spontanog funkcionisanja njihovog ukupnog prirodnog kompleksa za naučne, obrazovne i kulturne potrebe;

očuvanje, prezentacija i održivo korišćenje lokaliteta, prirodnih objekata i pojava koji svojim geološkim, geomorfološkim, hidrografskim ili drugim obeležjima predstavljaju istaknute, retke i privlačne vrednosti geonasleđa i očuvanje starih, po dimenzijama i vrsti reprezentativnih i u drugom pogledu značajnih stabala drveća i njihovih grupacija;

očuvanje raznovrsnosti, živopisnosti i lepote predela, unapređenje njegove čistoće i uređenosti u neposrednom okruženju izgrađenih naseljskih celina, saobraćajnih koridora, zona privrednih aktivnosti i rekreacije;

sanacija i rekultivacija površina degradiranih ljudskim aktivnostima ili prirodnim procesima i elementarnim nepogodama;

održivo korišćenje prirodnih resursa, pejzažnih, bioloških i drugih vrednosti i stvaranje uslova da se ti resursi i vrednosti učine dostupnim ljudima, imajući prvenstveno u vidu ekonomsku dobrobit lokalne zajednice, kao i radi uživanja u prirodi, odmora, bavljenja naukom, obrazovanjem i sportom;

obezbeđenje balansa između zaštite prirode i životne sredine i razvoja, a u okvirima merodavnih nacionalnih pravnih normi i standarda, međunarodnih ugovora i preporuka, uz korišćenje tzv. „dobre prakse” i „najboljih dostupnih tehnika” u domenu zaštite;

jačanje svesti i informisanje javnosti, posetilaca i lokalnog stanovništva o vrednostima i značaju prirodne baštine, njenoj adekvatnoj zaštiti i mogućnostima primene.

18. Zaštita i održivo korišćenje nepokretnih kulturnih dobara:

Osnovni cilj je da se kulturno nasleđe artikuliše kao razvojni resurs, zaštiti, uredi i koristi na način koji će doprineti uspostavljanju regionalnog i lokalnog identiteta u skladu sa evropskim standardima zaštite.

Operativni ciljevi:

uspostavljanje integrativne zaštite i sistema upravljanja kulturnim nasleđem u sklopu održivog razvoja područja, u prvom redu razvoja turizma i jačanja kulturnog identiteta područja;

povećanje dostupnosti nepokretnih kulturnih dobara, poboljšanjem kvaliteta lokalne putne mreže i adekvatnom prezentacijom i interpretacijom dobara;

jačanje svesti i informisanje javnosti, posetilaca i lokalnog stanovništva o vrednosti i značaju kulturne baštine, njenoj adekvatnoj zaštiti i korišćenju;

utvrđivanje i uređenje zaštićene okoline nepokretnih kulturnih dobara;

zaštita nepokretnih kulturnih dobara od svih oblika nekontrolisane izgradnje i rekonstrukcija neprimerenih postojećoj izgrađenoj strukturi;

očuvanje, unapređenje i zaštita predela, ambijenata i pejzaža oko nepokretnih kulturnih dobara, u okviru kompleksnog uređenja i prezentacije ovih celina;

obavljanje sistematskih arheoloških istraživanja, utvrđivanja statusa i kategorizacije kulturnih dobara koja uživaju status prethodne zaštite;

formiranje i uređenje etno-parkova, radi očuvanja objekata narodnog graditeljstva;

formiranje jedinstvene informacione osnove o kulturnom nasleđu radi evidentiranja, celovite valorizacije i kategorizacije nepokretnih kulturnih dobara.

19.Regionalni razvoj područja posebne namene, funkcionalne veze i međuodnosi sa okruženjem:

Osnovni cilj jeste zaštita i održivi razvoj područja Beljanica – Kučaj, definisanjem, podsticanjem i usklađivanjem međunarodnih modaliteta saradnje, kao i modaliteta međuopštinske/međuregionalne saradnje. Međuopštinske i međuregionalne funkcionalne veze odvijaće se u skladu sa definisanim nacionalnim ciljevima zaštite prostora i održivog razvoja, valorizovanjem kompleksnih potencijala. Zaštita prirodnog dobra odvijaće se u skladu sa programima evropskih mreža transnacionalne i prekogranične saradnje, kao i u skladu sa evropskim principima i standardima zaštite i održivog razvoja prostora.

Operativni ciljevi:

rad na promociji prednosti koje nudi zaštita prirode, kao i uspostavljanje dijaloga između vladinih i nevladinih organizacija i lokalnih zajednica uz efikasno upravljanje područjima koja su od značaja za zaštitu;

završetak procesa definisanja kategorija zaštićenih prirodnih dobara u okviru predloženih područja za ekološku mrežu EMERALD, u percpektivi NATURA 2000, sa odgovarajućom bazom podataka;

postupanje u skladu sa međunarodnim konvencijama čiji je potpisnik Republika Srbija i usklađivanje sa preporukama međunarodnih strateških dokumenata;

blagovremena realizacija svih već usvojenih programa međunarodne saradnje;

izrada projekata koji su u funkciji sprovođenja međunarodnih obaveza u oblasti zaštite prirode i biodiverziteta;

stvaranje održivog prostorno-ekonomskog i socijalnog koherentnog razvoja na bazi međuregionalne saradnje unutar nacionalne teritorije, kao i međunarodne saradnje, zasnovane na demokratskim principima;

definisanje regionalnog i lokalnog institucionalnog okvira, kao i odgovarajućih organizacionih, normativnih i kadrovskih preduslova u međunarodnoj saradnji u procesu zaštite prostora, uz podizanje svesti stanovništva o njenom značaju;

integralno planiranje korišćenja i zaštite prostora na širem području – pripadajuće opštine i opštine u širem okruženju;

valorizovanje potencijala i identifikovanje problema na području Prostornog plana u cilju njihovog zajedničkog prevazilaženja od strane svih pripadajućih jedinica lokalne samouprave;

formiranje geoparkova i njihovo uključivanje u evropsku organizaciju geoparkova;

povećavanje dostupnosti, omogućavanje mobilnosti i izgradnja infrastrukture, koja neće ugroziti principe održivosti u planiranju razvoja područja.

II.3. OPŠTA KONCEPCIJA I PROPOZICIJE

PROSTORNOG RAZVOJA

Osnovne koncepcijske postavke i opredeljenja zaštite, uređenja i održivog razvoja područja Prostornog plana jesu:

1) Zaštita posebne namene – teritorijalno uređenje područja Prostornog plana opredeljuju posebne namene od nacionalnog i regionalnog značaja, utvrđene planskim i strateškim dokumentima na nacionalnom nivou. Prostornim planom daju se orijentacione granice obuhvata zona sa različitim režimima zaštite i korišćenja prostora za:

zaštićena i za zaštitu predviđena područja sa posebnim prirodnim vrednostima, pretežno nacionalnog i međunarodnog značaja;

postojeća i planirana izvorišta, a pre svega izvorišta za regionalno snabdevanje vodom za piće, koja su od strateškog značaja za Republiku Srbiju (planirane akumulacije Beljanica, Zabrega i Bogovina);

prostore od interesa za odbranu zemlje, a zbog bezbednosti planskog područja od aktivnosti koje se obavljaju u ovim kompleksima;

istražna i eksploataciona polja mineralnih sirovina, kako bi se obezbedilo postojeće ili buduće korišćenje ležišta i pojava različitih mineralnih sirovina, pre svega energetskih i metaličnih sirovina, a zatim i nemetala i nemetaličnih (građevinskih) mineralnih sirovina;

postojeća i planirana turistička područja Kučajskih planina i Beljanice, sa rezervisanjem prostora sa potencijalom za uspostavljanje integrisane turističke ponude;

planirani državni putevi, sa rezervisanjem prostora za varijante koridora ovih puteva.

U slučaju preklapanja zona zaštite i rezervisanja prostora ustanovljenih za posebne namene po različitim osnovama, primenjuje se stroži režim zaštite i korišćenja prostora.

2) Zaštita prirodnih vrednosti i dobara ostvarivaće se formiranjem mreže zaštićenih i ekološki značajnih područja od nacionalnog i međunarodnog značaja, očuvanjem zaštićenih i strogo zaštićenih vrsta divlje flore i faune, fenomena geonasleđa i ključnih obeležja predela, uz obezbeđenje institucionalno-organizacione podrške i umrežavanja svih relevantnih aktera zaštite prirode. Prioritet je ostvarivanje zaštite, prezentacije i održivog korišćenja zaštićenih prirodnih dobara i vrednosti koje omogućavaju razvoj lokalnih zajednica, odmor i rekreaciju u prirodi i edukaciju urbanog stanovništva. Efikasnost zaštite obezbediće se uključivanjem lokalnog stanovništva u aktivnosti i poslove na zaštiti, uređenju i prezentaciji prirodnih dobara i resursa, i kompenzacionim programima za gubitke uzrokovane ograničenjima režima zaštite i korišćenja prirodnih dobara i resursa.

3) Zaštita izvorišta voda od strateškog značaja za buduće vodosnabdevanje malovodnog dela Istočne Srbije, ostvarivaće se razvojem integralnih višenamenskih regionalnih vodoprivrednih sistema. Prioritet ima zaštita kvaliteta voda sliva Resave, Crnice, Crnog Timoka, Mlave i drugih izvorišnih delova slivova na području Prostornog plana. Neophodno je obezbediti prečišćavanje otpadnih voda najvećih koncentrisanih izvora zagađenja vodotoka (pre svega rudnika mrkog uglja) i zatvaranje, sanaciju i remedijaciju nekontrolisanih deponija i smetlišta, prioritetno u užoj zoni zaštite izvorišta. Značajno je ostvarivanje ruralne sanitacije i obezbeđenje kontrole korišćenja prostora zona sanitarne zaštite izvorišta regionalnih i lokalnih sistema vodosnabdevanja.

4) Veće otvaranje i integrisanost područja Prostornog plana sa okruženjem ostvariće se poboljšanjem saobraćajne pristupačnosti, u prvom redu revitalizacijom i rekonstrukcijom državnih puteva na području Prostornog plana. Jednakog je značaja i razvoj i poboljšanje kvaliteta lokalne mreže puteva, koja omogućava pristup i povezivanje zaštićenih, turističkih i ruralnih područja sa državnim putevima i centrima u mreži naselja.

5) Postizanje bolje konstitucije sistema urbanih i mikrorazvojnih centara u opštinama, što podrazumeva stimulisanje industrijskih i uslužnih delatnosti različitim merama bržeg razvoja opštinskog centra, sekundarnog opštinskog centra i centara zajednice naselja na ruralnom području opština, to jest njihovo bolje opremanje saobraćajnom i tehničkom infrastrukturom i brži razvoj suprastrukture. Da bi se prevazišao problem nedovoljne teritorijalne koherentnosti, centri zajednice naselja koji budu utvrđeni ovim i prostornim planovima opština, moraju se podržati na razne načine i od lokalnih i od republičkih institucija i organa u daljem razvoju i izgradnji. U cilju formiranja zajednice naselja prioritet imaju: izgradnja lokalne mreže puteva koja povezuje centre zajednica naselja sa gravitirajućim naseljima i ravnomerniji teritorijalni razvoj privrede u skladu s razvojnim potencijalima i prostorno-ekološkim kapacitetom područja (radi povećanja dostupnosti radnih mesta i stvaranja uslova za zapošljavanje i unapređenje kvaliteta življenja lokalnog stanovništva).

6) Privredni razvoj područja ostvarivaće se podržavanjem dinamičnog privrednog rasta u delatnostima koje su sposobne za konkurentski nastup na domaćem i stranom tržištu (eksploatacija uglja, eksploatacija kamena, agroindustrija, prerada drveta i izrada proizvoda od drveta, proizvodnja mašina i mašinskih elemenata, metaloprerađivačka industrija, tekstilna industrija i drugo), prvenstveno merama koje doprinose poboljšavanju investicione klime, sprovođenju politike konkurentnosti i proizvodnje prema potrebama tržišta. Podsticanje razvoja efikasne, konkurentne i održive poljoprivrede omogućiće poboljšanje kvaliteta življenja seoskog stanovništva i ostvarivanje zaštite i održivog korišćenja poljoprivrednog zemljišta. Prioritet je razvoj poljoprivrednih proizvoda posebnih odlika kvaliteta do nivoa prepoznatljivog geografskog imena porekla (tzv. brenda) i jačanje veza poljoprivrede i komplementarnih delatnosti (turizam, ugostiteljstvo i slično).

Značajno je podizanje kvaliteta sektora usluga (turizma, trgovine, transporta, distribucija robe, nefinansijskih usluga i drugo).

Turizam u perspektivi treba da bude mnogo značajnija privredna grana, nego do sada. Ostvarivaće se usklađeno sa zahtevima očuvanja prirodnih dobara i vrednosti i uz uvažavanje interesa lokalnih zajednica. Neophodno je obezbeđenje saobraćajnog otvaranja područja i integrisanja turističke ponude područja s ponudom regionalnog okruženja (Istočna Srbija). Prioritet je koncipiranje, organizacija, afirmacija i kompletiranje specifične turističke ponude i atraktivnih programa na planskom području, kompletiranje javnokomunalne i turističke infrastrukture u funkciji razvoja turizma, povećanje standarda usluga postojećih i planiranih turističkih kapaciteta, aktiviranje lokalnog stanovništva na ruralnom području i njegovog stambenog fonda za razvoj turizma.

7) Razvoj infrastrukture (vodoprivredne i energetske infrastrukture i telekomunikacija) imaće posebnog značaja ne samo za podizanje standarda stanovništva, već i za privredni razvoj područja, razvoj mreže naselja i disperziju privrednih i turističkih kapaciteta na ruralnom području. Prioritet u rešavanju komunalnih problema ima uspostavljanje regionalnog sistema upravljanja otpadom, zatvaranje i rekultivacija nekontrolisanih i neuređenih deponija i smetlišta na području Prostornog plana.

8) Očuvanje postojećeg kvaliteta životne sredine, uz ograničavanje i eliminisanje mogućih negativnih uticaja. Prioritet imaju aktivnosti na zaštiti kvaliteta voda, zemljišta i vazduha, upravljanju otpadom, primeni obnovljivih izvora energije, očuvanju biodiverziteta i predela.

9) Integralno upravljanje održivim razvojem područja, podrazumeva funkcijsko povezivanje i jačanje kapaciteta opština oko pitanja zaštite prirodnih dobara i resursa. Očekuje se da će podsticajnu ulogu imati uvođenje resursne rente i ostvarivanje dobiti za lokalne zajednice po osnovu korišćenja prirodnih vrednosti i resursa. To će zahtevati preispitivanje načina upravljanja, odnosno odgovornosti lokalne samouprave i institucija za ostvarenje većeg stepena razvijenosti jedinica lokalne samouprave i njihovo regionalno povezivanje. Neophodna je i podrška republičkog nivoa upravljanja programima zaštite i održivog korišćenja prirodnih vrednosti i resursa od nacionalnog i međunarodnog značaja, programima uravnoteženijeg regionalnog razvoja i integralnog ruralnog razvoja.

II.4. REGIONALNI ASPEKT RAZVOJA PODRUČJA POSEBNE NAMENE

Pitanja regionalnog aspekta razvoja područja Beljanica – Kučaj i funkcionalnih veza i međuodnosa sa okruženjem u prvom redu su u vezi sa opredeljujućom namenom prostora područja Prostornog plana – zaštitom prirodnog dobra.

Sistem zaštite prirode Republike Srbije obuhvata, pored nacionalnih definisanih aktivnosti, i odrednice o uspostavljanju ekoloških mreža koje čine osnovu međunarodne, posebno transgranične saradnje, na nivou svih relevantnih ekspertskih tela iz ove oblasti. Zakon o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10 i 91/10-ispravka) predviđa uspostavljanje ekoloških mreža zasnovanih na naučnim kriterijumima definisanim međunarodnim dokumentima koje je potpisala Republika Srbija. Nosilac aktivnosti u oblasti međunarodne i regionalne saradnje u zaštiti prirode (biodiverziteta, geodiverziteta i predeonog diverziteta, zaštićenih prirodnih dobara/zaštićenih područja) na području Republike Srbije je Zavod za zaštitu prirode Srbije. Beljanica i Kučajske planine su na posredan način, kao sastavni deo Republike Srbije koja je član mnogih međunarodnih organizacija, uključeni u odgovarajuće vidove saradnje kad je u pitanju zaštita ovog područja. Neke od najznačajnijih međunarodnih organizacija u Republici Srbiji su Program Ujedinjenih nacija za životnu sredinu (United Nations Environment Programme – UNEP), Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization – UNESCO), Međunarodna unija za zaštitu prirode (International Union for Conservation of Nature – IUCN), Svetski fond za zaštitu prirode (World Wide Fund for nature – WWF), Federacija parkova Evrope (Europarc Federation), Evropska asocijacija za konzervaciju geološkog nasleđa (The European Association for the Conservation of the Geological Heritage – ProGEO) i Evropski centar za zaštitu prirode (European Centre for Nature Conservation – ECNC). Aktivno učešće Republike Srbije prisutno je i u UNESCO inicijativama i projektima World Heritage (svetska kulturna i prirodna baština) i MAB („Čovek i biosfera”).

Preko ECNC, Republika Srbija učestvuje i u formiranju Panevropske ekološke mreže (REEN) i Panevropske ekološke mreže za jugoistočnu Evropu (SEENET). Cilj Panevropske ekološke mreže je poboljšanje povezanosti država u oblasti zaštite prirode na prostoru Evrope promovisanjem sinergičnog delovanja zakona u oblasti zaštite prirode, korišćenja zemljišta i urbanog i ruralnog razvoja. Osnivanje ove mreže podržano je različitim međunarodnim konvencijama, pre svega Konvencija o močvarama koje su od međunarodnog značaja, naročito kao staništa ptica močvarica – Ramsarska konvencija; Konvencija o biološkoj raznovrsnosti (CBD); Konvencija o međunarodnoj trgovini ugroženih vrsta divlje flore i faune (CITES); Konvencija o očuvanju migratornih vrsta divljih životinja – Bonska konvencija (CMS); Konvencija o zaštiti evropske divljači i prirodnih staništa – Bernska konvencija; Konvencija o zaštiti i održivom razvoju Karpata – Karpatska konvencija; programom Čovek i biosfera i drugo. U skladu sa tim, Republika Srbija je prihvatila da u svojim nacionalnim ciljevima i programima razmatra očuvanje divlje flore, faune i prirodnih staništa, ali i da uspostavi međunarodnu saradnju radi zaštite migratornih vrsta.

U oblasti šumarstva, npr. prisutno je zakasnelo uključenje u aktivnosti pod rukovodstvom Foruma za šume Ujedinjenih nacija (UNFF) i priključenje planovima i aktivnostima pod patronatom Ministarske konferencije za zaštitu šuma Evrope (MCPFE), itd.

Za područje Prostornog plana, kad su u pitanju međunarodne veze, relevantna je ekološka mreža EMERALD čiji je glavni cilj zaštita i očuvanje najvažnijih evropskih staništa i vrsta. Uspostavljanje te mreže zasniva se na Bernskoj konvenciji, koju je potpisala Republika Srbija i time se obavezala da u skladu sa njom čuva svoju divlju floru i faunu. Saradnja između država koje su priključene EMERALD mreži ima za cilj i obezbeđivanje kompleksne zaštite prirode koja „neutrališe” potencijalno raznorodne i neusaglašene nacionalne zakonodavne politike iz ove oblasti. Obezbeđivanje jedinstvenog pristupa u upravljanju prirodnim dobrima, usaglašavanje režima zaštite, mera i aktivnosti, obezbeđivanje lakšeg pristupa finansijskim fondovima koji podržavaju zaštitu, ali i razmena ekspertskih znanja, dostignuća i kadrova, čine, takođe, zajedničke ciljeve funkcionisanja ove mreže. EMERALD mreža, inicirana i finansirana od strane Evropske agencije za životnu sredinu (EEA), ima poseban značaj za Republiku Srbiju, jer podržava aktivnosti u zaštiti prirode država koje još uvek nisu postale članice Evropske unije. Kao prvi značajan korak realizovan je regionalni projekat Saveta Evrope „Razvoj EMERALD mreže u Republici Srbiji” u cilju uspostavljanja područja od specijalnog interesa za zaštitu, radi očuvanja evropskih staništa i vrsta na teritoriji Republike Srbije.

Identifikovana područja od značaja za EMERALD mrežu predstavljaju okosnicu za izdvajanje budućih NATURA 2000 lokaliteta. Srpska ekološka mreža ne mora da se poklopi sa pomenutom, evropskom, budući da postoje značajni nacionalni lokaliteti koje međunarodne mreže ne priznaju. Taj program predstavlja strateški prioritet u oblasti očuvanja prirodne baštine i biodiverziteta na prostoru država članica Evropske unije. Jedan od glavnih ciljeva programa NATURA 2000 je formiranje zajedničkog GIS sistema za razmenu vektorskih i alfanumeričkih podataka. Nacionalne infrastrukture geoprostornih podataka u skladu sa INSPIRE direktivom koriste podatke mreže NATURA 2000 za formiranje jedinstveno ustrojenih, međusobno uporedivih i operativnih baza podataka i indikatora koji se mogu koristiti za planiranje i optimizaciju razvojnih tokova. Na sličan način se taj proces sprovodi i u EMERALD mreži.

Poseban prioritet je uspostavljanje ekološke mreže NATURA 2000, u skladu sa Direktivom Evropske unije o staništima i Direktivom Evropske unije o pticama. Uspostavljanje ove ekološke mreže predstavlja vrlo značajnu obavezu za države koje se nalaze u procesu pristupanja Evropske unije. Od januara 2010. godine u nadležnom ministarstvu se implementira tvining projekat „Jačanje administrativnih kapaciteta za zaštićena područja u Srbiji (NATURA 2000)” koji ima za cilj harmonizaciju nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Evropske unije i uspostavljanje ove mreže u Republici Srbiji. Taj projekat je nedavno i predstavljen javnosti. Usvajanje Nacionalne strategija očuvanja biodiverziteta sa Akcionim planom i donošenje Uredbe o ekološkoj mreži („Službeni glasnik RS”, broj 102/10) doprineće unapređenje legislativne materije koja uređuje ovu oblast.

Projekat Svetskog fonda za prirodu (WWF) „Strenghthening the Capacity of Governments and Civil Sector in Serbia and in Montenegro to Adapt to EU Nature Protection Aquis” usmeren je na jačanje kapaciteta vlada ovih zemalja za usvajanje zakonodavstva iz oblasti zaštite prirode Evropske unije, što predstavlja tačku preklapanja sa tvining projektom „Jačanje administrativnih kapaciteta za zaštićena područja u Srbiji (NATURA 2000)”. Cilj projekta je jačanje međusektorske saradnje na uspostavljanju NATURA 2000 u Republici Srbiji (životna sredina, prostorno planiranje, poljoprivreda, šumarstvo i lovstvo, ribarstvo, vodoprivreda, energetika i drugo) i boljeg razumevanja zakonodavstva Evropske unije u oblasti zaštite prirode i uspostavljanja NATURA 2000.

Na području Kučajskih planina nalazi se više zaštićenih lokaliteta. Ako se prostor Kučajskih planina bude štitio integralno, ti lokaliteti će ući u granice zaštićenog područja. U okviru obrađenog 61 područja EMERALD projekta za Republiku Srbiju, na području Prostornog plana nalazi se šest predloženih lokaliteta. To su:

Kučajske planine – postupak za proglašenje u status zaštićenog područja je u toku;

Lazarev kanjon – spomenik prirode – neprohodan krečnjački kanjon u istočnom delu Kučaja (KO Zlot II i Zlot V, opština Bor i KO Podgorac I, opština Boljevac); upravljaju JP „Srbijašume” Beograd i Šumsko gazdinstvo „Boljevac”;

Mala jasenova glava – strogi prirodni rezervat (KO Krivi Vir, opština Boljevac); upravljaju JP „Srbijašume” Beograd i Šumsko gazdinstvo „Boljevac”;

Rtanj – strogi prirodni rezervat – planina piramidalnog oblika (KO Lukovo, opština Boljevac), upravlja Šumsko gazdinstvo „Boljevac”;

Vinatovača – opšti rezervat prirode – stara bukova šuma prašumskog tipa u Gornjoj Resavi (KO Strmosten, opština Despotovac); o rezervatu se staraju JP „Srbijašume” Beograd, Šumsko gazdinstvo „Južni Kučaj” iz Despotovca i Šumska uprava „Despotovac”;

Busovata (Uvala Busovata) – strogi prirodni rezervat – kraška uvala sa periglacijalnim oblicima u severozapadnom delu Beljanice (KO Suvi Do, opština Žagubica), upravlja JP „Srbijašume” Beograd.

U okviru Mreže međunarodno značajnih područja Republike Srbije na planskom prostoru izdvajamo Područja od značaja za zaštitu ptica (IBA – Important bird Areas). To su Resavska klisura i Lazarev kanjon pod imenom „Zlotska klisura”.

Kad se planine Beljanica – Kučaj proglase zaštićenim područjem, nadležna institucija Republike Srbije – Zavod za zaštitu prirode Srbije moći će da ih uključi u ekološke mreže i da konkuriše za projekte preko drugih međunarodnih programa čiji je ona član (na primer, Svetska unija za zaštitu prirode – IUCN, Svetski fond za zaštitu prirode-WWF; Evropski centar za zaštitu prirode – ECNC, ProGEO, Europark federacija).

Predlog za upis Kučajskih planina u UNESCO-ovu listu „Čovek i biosfera” (MAB) programa Organizacije Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu je pripremljen od strane Zavoda za zaštitu prirode Srbije, a biće podnet kada se prirodno dobro proglasi zaštićenim područjem, i steknu drugi potrebni uslovi. Osim zaštitne funkcije, program „Čovek i biosfera” podržava društveno-ekonomski razvoj zasnovan na principima održivosti, kao i naučno-istraživački rad, praćenje stanja (monitoring), obrazovanje i razmenu informacija u oblasti zaštite i razvoja na lokalnom, državnom i globalnom nivou.

Republika Srbija, kao pravni naslednik Savezne Republike Jugoslavije, ratifikovala je 64 međunarodne konvencije u oblasti životne sredine. Najveći njihov broj, budući da se odnosi na područje Republike Srbije, obuhvata i područje Prostornog plana. Za područje Beljanica – Kučaj, međutim, od značaja je Karpatska konvencija, sačinjena 2003. godine u Kijevu, kao prvi značajan politički korak u pravcu zaštite prirodne okoline i društveno-privrednog razvitka Karpata. Republika Srbija je 2007. godine usvojila Zakon o potvrđivanju Okvirne konvencije o zaštiti i održivom razvoju Karpata („Službeni glasnik RS” – Međunarodni ugovori, broj 102/07 i „Službeni glasnik RS”- Međunarodni ugovori broj 1/13- dr. zakon).

Beljanica i Kučaj su u okviru 11 orogeografskih celina Republike Srbije koje su naknadno priključene prostoru koji je obuhvaćen karpatskom saradnjom. Konvencija obavezuje potpisnike da pojačaju svoje napore kako bi postigli održiv razvoj Karpatskih planina putem široke lepeze sektorski orijentisanih aktivnosti, kao što su očuvanje biološke raznolikosti, poljoprivreda, šumarstvo, upravljanje vodama, energija i saobraćaj. Trogodišnji projekat „Razvoj ekološke mreže Karpata” u kojem je učestvovao i Zavod za zaštitu prirode Srbije završen je 2009. godine.

Na području Prostornog plana nalazi se i veliki broj lokaliteta koji pripadaju geonasleđu. U okviru njih se na međunarodnom nivou tretiraju samo staništa biljnog i životinjskog sveta, dok su geomorfološke, speleološke ili hidrološke vrednosti još uvek u procesu usaglašavanja.

Panevropski Koridor X koji obuhvata železničku i putnu mrežu, je, važan faktor integracije Republike Srbije u evropsko okruženje. Taj saobraćajni pravac je jedna od razvojnih šansi za privredu područja kroz koje prolazi. Koridor u svom osnovnom pravcu od Salcburga do Soluna povezuje osam, a uključujući i krake – još šest država. Sa oba svoja kraka u Srbiji on je identifikovan od strane HLG-a (Grupa za proširenje glavnih Transevropskih transportnih osa na susedne države i regione) kao jedan od pravaca koji najbolje povezuju transevropsku mrežu sa susednim zemljama i dugoročno jačaju regionalne integracije. Područje Prostornog plana udaljeno je dvadesetak kilometara od koridora, i uslovno se njegov jugozapadni deo (delovi opštine Paraćin) smatra pojasom Koridora H.

Od drugih saobraćajnica koje povezuju područje Prostornog plana sa regionalnim okruženjem pominjemo sledeće. Južnim obodom planske teritorije prolazi saobraćajnica koja čini vezu između doline Velike Morave i doline Timoka, odnosno Paraćina i Zaječara. To je jedan od dva puta koja povezuju plansko područje sa Koridorom H. Taj put prvog reda M5 (E-761) prepoznat je kao ruta 5 na osnovu studije REBIS. Ovaj putni pravac povezuje panevropske koridore IV i H, a u predelu katastarskih opština Krivi Vir i Lukovo prolazi između dva EMERALD područja – Kučajskih planina na severu i Rtnja na jugu. Koridor ima višestruki potencijal za dostupnost ovog predela i razvoj turizma (tranzitni, izletnički, sportsko-rekreativni turizam – planinarenje i ostale aktivnosti). Za rezervate biosfere prolazak rute 5 predstavlja i rizik za čiju se minimizaciju Prostorni plan direktno zalaže.

Preko IPA programa (Instrumenta za pretpristupnu pomoć – Instrument for Pre-accession Assistance) Republika Srbija učestvuje u prekograničnoj saradnji kojom su obuhvaćeni okruzi u pograničnom delu države. Severni, istočni i jugoistočni delovi područja Prostornog plana ulaze u sastav okruga koji mogu učestvovati u projektima saradnje sa državama u okruženju. Opština Žagubica i opština Bor, budući da su u sastavu Braničevskog, odnosno Borskog upravnog okruga, mogu sarađivati sa Rumunijom, dok opština Bor i opština Boljevac koja pripada Zeječarskom upravnom okrugu, imaju otvorenu saradnju sa Bugarskom. IPA programom definisani su prioriteti i mere programa saradnje a svode se na ekonomski razvoj, rešavanje prekograničnih problema u oblasti zaštite životne sredine, upravljanje otpadnim vodama i otpadom, izgradnju saobraćajnica, infrastrukture (informacione i u oblasti životne sredine), unapređivanje obrazovne, kulturne i saradnje u oblasti sporta, itd.

Područje Prostornog plana je preko IPA programa, posredno uključeno u programiranje transnacionalnih aktivnosti – Program saradnje u Jugoistočnoj Evropi, budući da su njime obuhvaćeni svi delovi teritorije Republike Srbije. Taj program ima za cilj razvoj partnerstva između 17 zemalja učesnica, podsticanje uravnoteženog teritorijalnog razvoja i teritorijalne integracije unutar područja po pitanjima unapređenja procesa teritorijalne, ekonomske i socijalne integracije, kao i doprinos koheziji, stabilnosti i konkurentnosti.

Jedan od izazova međuregionalne i transnacionalne saradnje je prepoznala opština Despotovac, budući da je potpisala Evropsko partnerstvo sa Fondom „Evropski poslovi” AP Vojvodine. Zajedničkom realizacijom projekata apliciraće se kod fondova Evropske unije. Opština Despotovac u budućem periodu očekuje pomoć AP Vojvodine u izradi projekata iz oblasti infrastrukture, obrazovanja, kulture i zaštite životne sredine.

Evroregionalna saradnja na području Istočne Srbije započeta je početkom ovog veka, a ostvarena je uključivanjem više pograničnih asocijacija. Opštine Bor i Boljevac su u sastavu dva evroregiona – „Dunav 21” i „Eurobalkan – Niš, Sofija, Skoplje”. Cilj formiranja prvog regiona bio je prevladavanje različitih zajedničkih pograničnih problema sa kojima su se suočavale republike Rumunija, Bugarska i Srbija, kao i otvaranje brojnih mogućnosti za saradnju na ekonomskom, kulturnom, obrazovnom i drugom planu (neke od aktivnosti vezane su povezivanje malih i srednjih preduzeća, razvoj i zaštitu životne sredine i drugo). Jedan od naknadno dogovorenih prioriteta saradnje je izgradnja auto puta od Vidina preko Zaječara do Paraćina, kao i železničke pruge preko hidrocentrale „Đerdap 2”. Drugom pomenutom evroregionu – „Eurobalkan” osnovni prioritet saradnje vezuje se za izgradnju autoputa Niš – Sofija, železničke magistrale Skoplje – Sofija i graničnih prelaza između Republike Makedonije, Republike Srbije i Republike Bugarske. Ostali ciljevi obuhvataju definisanje regionalne politike, razvoj malih i srednjih preduzeća i obezbeđivanje unutrašnjih investicija, saradnju omladine, obrazovnu i saradnju na polju kulture.

Pitanje funkcijskih veza sa okruženjem u zavisnosti je od granice koja određuje plansko područje, a koja je definisana u skladu sa granicama prirodnog dobra. Granica Prostornog plana obuhvata delove teritorija pet opština (Žagubica, Despotovac, Boljevac, Paraćin i Bor), a svaka od njih sadrži po nekoliko celih katastarskih opština pretežno ruralnih, perifernih, područja opština (izuzetak je opštinski centar Žagubica koji je jedini opštinski centar na području Prostornog plana). Takva administrativna podeljenost ne omogućava konstituisanje planskog područja u jedinstven funkcijski sistem. Seoska naselja koja pripadaju delovima pomenutih opština gravitiraju svojim opštinskim centrima, zajedno sa drugim opštinskim naseljima koja se nalaze van planskog područja. Samim tim područje Prostornog plana predstavlja potencijal za aktivniju međuopštinsku saradnju, što je svojevrstan izazov.

Proizvodnja i prerada poljoprivrednih proizvoda (prvenstveno stočarskih, povrtarskih, voćarskih) – vezuje se za seoska naselja, pretežno obodnog područja Prostornog plana. Krajem 2009. godine započeta je realizacija projekta „Prvi korak do proizvodnje zdrave hrane” od strane lokalne samouprave opštine Boljevac i opštine Kula u Republici Bugarskoj u okviru Programa prekogranične saradnje (IPA).

Turizam – do sada nije razvijan u većoj meri, iako postoje veoma atraktivni razvojni programi i ideje, zasnovani na prirodnim i stvorenim potencijalima. Na ovom prostoru i u njegovom neposrednom okruženju nalaze se značajni turistički lokaliteti – Dubašnica, Zlotska klisura – kanjon Lazareve reke, Resavska klisura, Gornjačka i Ribarska klisura, Borsko jezero, Crni vrh, Žagubica, Brestovačka banja, manastiri Gornjak i Sveta Petka, koji imaju izletničke, klimatske, spomeničke, ekološke i druge vrednosti. Područje Beljanice je veoma interesantno za međuopštinsku akciju na uređenju planinske (rekreativne, skijališne i lovne) zone – opštine Žagubica, Bor i Despotovac. Kad je u pitanju zaštita prirode, centralno područje Plana predstavlja najvredniji cilj, ne samo za pripadajuće opštine, nego i za šire regionalno okruženje.

Komunalna higijena – jedan je od veoma važnih aspekata i vidova regionalne saradnje na ovom području. U tom smislu pominjemo aktivnost JP „Bogovina” iz Bora koja se odnosi na izgradnju i eksploataciju Timočkog regionalnog sistema vodosnabdevanja, u cilju redovnog snabdevanja kvalitetnom vodom opština Bor, Boljevac, Zaječar i Negotin.

Životna sredina – predstavlja ključni segment prekogranične saradnje. Osim pomenutih aktivnosti na zaštiti biodiverziteta, pominjemo inicijativu za proširenje lokalnih ekoloških planova (LEAP-a) u Okružni ekološki akcioni plan za opštine Bor, Majdanpek, Negotin i Kladovo. U dokumentu su definisane mere u vezi sa zaštitom životne sredine, kao i sa organizovanjem rudarsko-metalurške proizvodnje koja neće ugrožavati životnu sredinu.

Značajni potencijali planskog područja Beljanica – Kučaj u integracionim procesima zasnivaju se na:

otvorenosti Republike Srbije i odgovarajućih institucija u prihvatanju novih modaliteta interregionalne saradnje, uključujući i priključivanje međunarodnim mrežama i konvencijama kad je u pitanju zaštita prirode i životne sredine;

otvorenosti i spremnosti Republike Srbije kad je u pitanju prihvatanje međunarodnih ekoloških principa, kao i usklađivanje sa evropskim zakonodavstvom iz oblasti zaštite prirode i životne sredine;

pripadnosti opština planskog područja okruzima kojima je omogućena saradnja sa susedima, u rešavanju zajedničkih problema i ostvarivanju prioritetnih zadataka iz oblasti životne sredine (IPA programi, evroregionalna saradnja);

veoma povoljnom saobraćajno-geografskom položaju (centralni položaj u Republici Srbiji);

očuvanoj životnoj sredini, kao bitnom činiocu u procesu zaštite biodiverziteta i geonasleđa;

veoma visokom stepenu raznovrsnosti geonasleđa i bionasleđa;

blizini Koridora H, što omogućava bolju pristupačnost područja Prostornog plana i prezentaciju bogatog prirodnog nasleđa valorizovanog kroz razvoj održivog turizma.

Ograničenja planskog područja proističu iz kašnjenja naše države u procesu prostorne integracije u okruženje, a konkretni problemi u vezi sa zaštitom prirodne baštine svode se na:

brojne protekle političke probleme koji su prouzrokovali inertnost i statičnost države sa sporim procesom stvarne demokratizacije društva u celini;

neadekvatno zakonodavstvo sa skromnim nadležnostima regionalne i lokalne administracije;

neadekvantnu implementaciju međunarodnih konvencija koje se odnose na zaštitu prirodnih vrednosti;

nedostatak potpunih podataka o prisustvu i distribuciji grupa živih bića, kao i neusklađenost sa evropskim standardima (što će se u velikoj meri prevazići međunarodnom EMERALD mrežom);

nemogućnost konstituisanja područja u jedinstven funkcijski sistem, budući da obuhvata delove pet lokalnih samouprava koje imaju različit stepen angažovanosti u postupku zaštite prostora;

nepridržavanje propisanih mera zaštite biljnog i životinjskog sveta, pre svega kroz neracionalno korišćenje prirodnih resursa;

niska svest i učešće javnosti, odnosno nepoznavanje prednosti koje nose sa sobom aktivnosti potencijalne saradnje na različitim nivoima, kao i nedostatak obrazovnih programa za različite ciljne grupe o značaju zaštite;

neadekvatni finansijski instrumenti u procesu zaštite;

neodgovarajuća komunalna infrastruktura i nedovoljna opremljenost uslužnim objektima u ruralnim naseljima na području Prostornog plana, što predstavlja ograničenje razvoju održivog turizma ili eko – turizma.

U domenu prostorne saradnje, s obzirom da je reč o teritoriji regionalnih dimenzija, mogu se izdvojiti dva vida integracija u šire okruženje. Prvi je uključivanje prostora prirodnog dobra Kučaja i Beljanice u međunarodne projekte, programe i ekološke mreže. Drugi je integracija u okviru državne granice, što podrazumeva i veze sa neposrednim okruženjem na lokalnom i regionalnom nivou.

Planske smernice koje se odnose na realizaciju definisanih ciljeva međunarodne saradnje prvenstveno se vezuju za aktivnosti Republike Srbije kojima je obuhvaćeno i ovo područje. Aktivnosti su u funkciji sprovođenja međunarodnih obaveza u oblasti zaštite prirode i biodiverziteta. To je, u prvom redu, priključivanje prirodnog dobra evropskim ekološkim mrežama zaštićenih područja koje su u funkciji zaštite i očuvanja evropskih staništa i vrsta na teritoriji Republike Srbije, paralelno sa usklađivanjem nacionalnog zakonodavstva u oblasti zaštite prirode i životne sredine sa evropskim, kao i sa unificiranjem izrade baza podataka sa evropskim standardima. Lokalne samouprave trebalo bi da koordiniraju aktivnosti sa nadležnom republičkom institucijom – Zavodom za zaštitu prirode Srbije, kad je u pitanju pomenuta međunarodna saradnja. Osim toga, za ovo područje bi, po dobijanju statusa zaštićenog prirodnog dobra, trebalo otvoriti kancelariju koja bi upravljala zaštićenim područjem.

Jedna od aktuelnih aktivnosti u vezi sa međunarodnom saradnjom je realizacija poslova oko evropskog umrežavanja predloženih lokaliteta na prostoru Beljanica -Kučaj EMERALD mreži, čiji je, kako je već rečeno, glavni cilj zaštita i očuvanje najvažnijih evropskih staništa i vrsta, kao i usklađivanje raznorodne i neusaglašene nacionalne zakonodavne politike iz ove oblasti. Lokalne samouprave sa nadležnim lokalnim institucijama u oblasti zaštite (npr. sekretarijati za zaštitu životne sredine) i ekološkim nevladinim organizacijama treba da učestvuju u tim poslovima.

Proglašenjem Kučajskih planina zaštićenim područjem, ovaj prostor će moći da konkuriše i za projekte preko drugih međunarodnih organizacija čiji je član Zavod za zaštitu prirode Srbije (npr. Svetska unija za zaštitu prirode – IUCN, Svetski fond za zaštitu prirode – WWF, Evropski centar za zaštitu prirode – ECNC, ProGEO, Europark federacija i drugo). To proglašenje, uz ispunjavanje drugih potrebnih uslova, omogućiće ovom području realizovanje predloga za upis u UNESCO-ovu listu MAB-a „Čovek i biosfera”.

Kako je jedan od glavnih ciljeva programa NATURA 2000 za članice Evropske unije – formiranje zajedničkog Geografskog informacionog sistema za razmenu vektorskih i alfanumeričkih podataka, za Srbiju kao potencijalnog kandidata za članstvo u Evropskoj uniji to znači i prihvatanje međunarodnih standarda, ne samo kad je u pitanju baza podataka, nego i sve druge aktivnosti u vezi sa zaštitom prirode. Lokalne teritorijalne jedinice koje ulaze u granice planskog područja, zajedno sa odgovarajućom nadležnom institucijom u Republici Srbiji treba da sprovode aktivnosti kad je u pitanju zaštita Karpata, a koje su definisane Karpatskom konvencijom kao programom saradnje koja okuplja sedam zemalja.

Uopšteno govoreći, usvojeni programi međunarodne saradnje koji su obavezujući za Srbiju moraju se dosledno poštovati, tj. korišćenje sredstava podrazumeva blagovremenu pripremu i realizaciju projekata kroz razne vidove saradnje i za područje Prostornog plana. Stvaranjem uslova za implementaciju ratifikovanih međunarodnih sporazuma, uspostavljanjem jedinstvene baze podataka, kao i podsticanjem integralnog transgraničnog planiranja stvaraće se uslovi i za dalje jačanje međunarodne saradnje.

Za područje plana relevantna su i dva vida pregogranične saradnje. Prvi se odnosi na apliciranje za finansijsku pomoć od strane Evropske unije, na osnovu korišćenja IPA fondova za opštine Žagubica, Bor i Boljevac koje pripadaju pograničnim okruzima. Prve dve pomenute opštine – Žagubica i Bor, mogu nalaženjem prekograničnog partnera u Rumuniji ostvariti različite zajedničke projekte saradnje, koji bi, dakle bili i finansijski podržani. Na isti način i druge dve opštine – Bor i Boljevac, kao delovi pograničnih okruga, imaju mogućnost da osmisle i realizuju zajedničke projekte sa Bugarskom. Lokalna samouprava pomenutih opština, kao i svi građani treba da budu informisani o modelima saradnje koji su finansijski podržani kroz fondove Evropske unije. Deo tih mogućnosti treba da bude vezan i za zaštitu prirode i sprovođenje svih planskih mera koje su definisane u ciljevima održivog razvoja planskog područja.

Drugi vid prekogranične saradnje odnosi se na prevazilaženje zajedničkih pograničnih problema, s jedne strane, i na podsticanje razvoja i realizovanje aktivnosti na zaštiti prostora, s druge strane. Reč je o opštinama Bor i Boljevac, budući da se nalaze u sastavu dva evroregiona u Istočnoj Srbiji – „Dunav 21” i „Eurobalkan – Niš – Sofija – Skoplje”. Promocijom ovih asocijacija može se doprineti shvatanju značaja održivog razvoja, a pre svega zaštite planskog područja.

Međuopštinska/međuregionalna saradnja i funkcionalno povezivanje područja posebne namene prirodnog dobra Beljanica-Kučaj zasniva se na pomenutoj činjenici da u granice planski definisanog prostora ulaze delovi teritorija pet opština koje pripadaju različitim upravnim okruzima (opština Žagubica – Podunavskom upravnom okrugu, opština Bor – Borskom upravnom okrugu, opština Boljevac – Zaječarskom upravnom okrugu, i opštine Despotovac i Paraćin – Pomoravskom upravnom okrugu). Takva administrativna podela na teritoriji Prostornog plana je osnova za uspostavljanje saradnje između lokalnih samouprava, svih privrednih aktera, građana, a pre svega institucija i organizacija nadležnih za zaštitu prirode, odnosno prirodnog dobra.

Intraregionalna i interregionalna saradnja značila bi zajedničku međuopštinsku saradnju kad su u pitanju sledeće aktivnosti:

zaštita prirode i životne sredine sprovođenjem kompleksnih mera zaštite,

zaštita izdvojenih prirodnih lokaliteta koji su zaštićeni, kao i lokaliteta za koje je postupak o proglašenju zaštićenim područjem u toku,

ubrzavanje aktivnosti u vezi sa usvajanjem akta o zaštiti kojim se proglašavaju zaštićenim područjem za pojedine lokalitete na području Prostornog plana, kako bi se stekli povoljniji uslovi za uspostavljanje međunarodne saradnje, kao i za uspostavljanje međuopštinske saradnje kad je u pitanju integralno upravljanje planskim područjem,

podržavanje razvoja onih vidova turizma koji neće ugrožavati okruženje, uz afirmisanje postojećih turističkih lokaliteta,

razvoj proizvodnje zdrave hrane u obodnom ruralnom delu područja,

održivo korišćenje šumskog fonda planskog područja,

investiranje u mala i srednja preduzeća u oblasti zanatstva i održive, „čiste” industrije,

infrastrukturno opremanje prostora izgradnjom regionalnih sistema, kao koncipiranje saobraćajne mreže koja neće ugroziti zaštićene lokalitete,

podela poslova i nadležnosti pet lokalnih samouprava kad je u pitanju razvoj informacionih sistema o zaštićenom prirodnom dobru, uz neophodnu koordinaciju od strane upravljača, čime bi se doprinelo efikasnijem pristupu podacima u skladu sa zahtevima međunarodnih standarda,

edukacija stanovništva u vezi sa zajedničkim angažovanjem radi realizacije svih navedenih ciljeva koji su u funkciji zaštite područja.

U okviru predloženih mera zaštite područja kad je u pitanju regionalna saradnja i međuodnosi sa okruženjem, izdvajamo sledeće prioritete:

završetak aktivnosti u vezi sa proglašenjem zaštićenog prirodnog dobra Kučajske planine (Beljanica – Kučaj) kako bi se zaštićeno područje uključilo u sistem zaštite prirode i bidoverziteta na međunarodnom nivou,

formiranje kancelarije za upravljanje budućim zaštićenim prirodnim dobrom – sprovesti istraživanje u cilju određivanja lokacije kancelarije i definisati njene potencijalne aktivnosti,

nastavak aktivnosti u okviru međunarodnih ekoloških mreža, prikupljanje podataka i ažuriranje standardizovanih baza podataka,

apliciranje sa projekatima u okviru prekogranične (SVS) saradnje (opštine Žagubica, Bor i Boljevac) za planski period, i priprema ili izrada predloga projekata i za period 2014-2020. godina,

identifikacija lokaliteta planskog područja za druge međunarodne ekološke mreže.

III. PLANSKA REŠENJA

III.1. ODRŽIVI RAZVOJ POSEBNIH NAMENA PODRUČJA

III.1.1. Zaštita i održivo korišćenje prirode i prirodnih vrednosti

Zaštićena prirodna dobra su zaštićena područja, zaštićene vrste (zaštićene i strogo zaštićene divlje vrste) i zaštićena pokretna prirodna dokumenta (fosili, minerali, kristali, zbirke i preparati biljaka i životinja).

Zaštićene vrste divlje flore i faune, zaštićena pokretna prirodna dokumenta, speleološki objekti i ekološki značajna područja (tipovi staništa i njihovi delovi, ekološki koridori i migratorni putevi), uživaju zaštitu na celokupnom prostoru u obuhvatu Prostornog plana. Njihova identifikacija, ustanovljenje i način i uslovi upravljanja, odnosno očuvanja i korišćenja, utvrđeni su zakonom i regulisani podzakonskim propisima.

Osnovno plansko opredeljenje je formiranje mreže zaštićenih i ekološki značajnih područja, adekvatne veličine i strukture.

Drugo plansko opredeljenje je očuvanje i održivo korišćenje prirode, zaštićenih područja i prirodnih vrednosti, pre svega divlje flore i faune, fenomena geonasleđa i predela, na način koji istovremeno obezbeđuje javni interes u zaštiti i očuvanju prirodnih dobara, i omogućava razvoj lokalnih zajednica, odmor, uživanje u prirodi i edukaciju posetilaca.

Ostvarivanje planskih opredeljenja podrazumeva povećanje efikasnosti sistema upravljanja zaštićenim područjima, pre svega obezbeđenje adekvatne institucionalno-organizacione podrške i kooperaciju svih relevantnih aktera zaštite prirode, radi ostvarivanja normativne (zakonske i planske) zaštite, istraživanja, prezentacije i monitoringa prirodnih vrednosti.

Prostornim planom je za proglašena zaštićena područja (18) predviđeno zadržavanje ustanovljenih ili promena vrste, obuhvata i režima zaštite na ukupnoj površini od 14.102 ha (9,1% površine područja Prostornog plana), i to za:

Spomenik prirode „Lazarev kanjon” (opština Bor – KO Zlot II i KO Zlot V, i opština Boljevac – KO Podgorac I) – prirodno dobro od izuzetnog značaja (I kategorija). Njegova površina iznosi 1.755 ha. Uredbom o zaštiti spomenika prirode „Lazarev kanjon” propisani su režimi i mere zaštite ovog prirodnog dobra. Na ovom području uspostavljen je režim zaštite II stepena.

Spomenik prirode „Bogovinska pećina” (opština Boljevac, KO Bogovina) – značajno prirodno dobro (III kategorija). Njegova površina iznosi 14,49 ha. Odluku o zaštiti Spomenika prirode „Bogovinska pećina” donela je SO Boljevac (broj 06-1/08-1/5 od 21. februara 2008. godine). Na ovom području uspostavljen je režim zaštite II stepena.

Predeo naročite prirodne lepote „Resava” (opština Despotovac – KO Jelovac, KO Strmosten) – ukupne površine oko 10.000 ha. Rešenjem Zavoda za zaštitu i naučna proučavanja prirodnih retkosti NR Srbije (broj 319 od 25. oktobra 1955. godine), ovaj prostor stavljen je pod zaštitu. Na ovom području vlada režim polurezervata.

Predviđeno je da se Predeo naročite prirodne lepote „Resava” prostorno i upravljački uključi u budući park prirode „Beljanica – Kučaj” – lokalitet „Resava-Suvaja” (opština Despotovac – KO Strmosten, KO Sladaja, KO Jelovac, ukupne površine 8.039,11 ha), u režimu zaštite II stepena.

Spomenik prirode „Velike Atule” i „Radoševa pećina” (opština Despotovac – KO Strmosten). Rešenje o zaštiti Spomenika prirode „Velike Atule” i „Radoševa pećina” (broj 13 od 15. novembra 1949. godine), doneo je Zavod za zaštitu i naučna proučavanja prirodnih retkosti NR Srbije.

Predviđeno je da se Spomenik prirode prostorno i upravljački uključi u budući park prirode „Beljanica – Kučaj” – lokalitet „Južni odsek Beljanice” (opština Despotovac – KO Strmosten, ukupne površine 122,72 ha), u režimu zaštite I stepena.

Spomenik prirode „Resavska pećina” (opština Despotovac – KO Jelovac) – prirodno dobro od izuzetnog značaja (I kategorija). Njegova površina iznosi 10,87 ha. Uredbom o zaštiti spomenika prirode „Resavska pećina” („Službeni glasnik RS”, broj 9/95) propisani su režimi i mere zaštite ovog prirodnog dobra. Na ovom području uspostavljen je režim zaštite II stepena.

Strogi prirodni rezervat „Vinatovača” (opština Despotovac – KO Strmosten) – prirodno dobro od izuzetnog značaja (I kategorija). Njegova površina iznosi 37,43 ha. Rešenje o zaštiti Spomenika prirode „Vinatovača” (broj 595 od 24. oktobra 1957. godine) doneo je Zavod za zaštitu i naučna proučavanja prirodnih retkosti NR Srbije. Na ovom području uspostavljen je režim zaštite I stepena.

Predviđeno je da se Strogi prirodni rezervat „Vinatovača” prostorno i upravljački uključi u budući park prirode „Beljanica – Kučaj”, celom svojom površinom i u istom režimu zaštite.

Spomenik prirode „Jama Vrtačelje” (opština Despotovac – KO Jelovac. Rešenje o zaštiti Spomenika prirode „Jama Vrtačelje” (broj 6-191/73-04 od 27. septembra 1974. godine), donela je Skupština opštine Despotovac.

Predviđeno je da se Spomenik prirode prostorno i upravljački uključi u budući park prirode „Beljanica – Kučaj”, u režimu zaštite III stepena.

Spomenik prirode „Lisine” (opština Despotovac – KO Strmosten) – prirodno dobro od izuzetnog značaja (I kategorija). Njegova površina iznosi 10,08 ha. Rešenje o zaštiti Strogog prirodnog rezervata „Vodopad Lisine”, kao i Rešenje o zaštiti hidrološkog spomenika pod imenom Prirodni spomenik „Veliko vrelo”, donela je Skupština opštine Despotovac (broj 322-13/74-04 od 9. oktobra 1974. godine, odnosno broj 06-196-2/81-01 od 2. oktobra 1981. godine). Na ovom području uspostavljen je režim zaštite II stepena.

Strogi prirodni rezervat „Klisura reke Resave” (opština Despotovac – KO Strmosten) – zaštićena površina iznosi ukupno 884, 65 ha, od toga površina Strogog prirodnog rezervata iznosi 567,79 ha, a površina zaštitnog pojasa 316, 86 ha. Rešenje o zaštiti Strogog prirodnog rezervata „Klisura reke Resave”, donela je Skupština opštine Despotovac (broj 322-13/74-04 od 30. septembra 1974. godine).

Predviđeno je da se Strogi prirodni rezervat prostorno i upravljački uključi u budući park prirode „Beljanica – Kučaj” – lokalitet „Resava – Suvaja” (opština Despotovac – KO Strmosten, KO Sladaja, KO Jelovac, ukupne površine 8.039,11 ha), u režimu zaštite II stepena.

Spomenik prirode „Mijajlova jama” (opština Despotovac – KO Senjski Rudnik) – ukupne površine 7,74 ha. Rešenje o zaštiti Spomenik prirode „Mijajlova jama”, donela je Skupština opštine Despotovac (broj 6-121/78-01 od 30. maja 1978. godine).

Predviđeno je da se Spomenik prirode prostorno i upravljački uključi u budući park prirode „Beljanica – Kučaj”, u režimu zaštite III stepena.

Spomenik prirode „Bušan kamen” (opština Despotovac – KO Strmosten). Rešenje o zaštiti Spomenik prirode „Bušan kamen”, donela je Skupština opštine Despotovac (broj 9-5/78-03 od 21. jula 1978. godine).

Predviđeno je da se Spomenik prirode prostorno i upravljački uključi u budući park prirode „Beljanica – Kučaj” – lokalitet „Južni odsek Beljanice” (opština Despotovac – KO Strmosten, ukupne površine 122,72 ha), u režimu zaštite I stepena.

Strogi prirodni rezervat „Klisura reke Suvaje” (opština Despotovac – KO Jelovac i KO Strmosten) – ukupne površine 258,91 ha. Rešenje o zaštiti Strogog prirodnog rezervata „Klisura reke Suvaje”, donela je Skupština opštine Despotovac (broj 06-18/76-03 od 18. februara 1976. godine).

Predviđeno je da se Strogi prirodni rezervat prostorno i upravljački uključi u budući park prirode „Beljanica – Kučaj” – lokalitet „Resava-Suvaja” (opština Despotovac – KO Strmosten, KO Sladaja, KO Jelovac, ukupne površine 8.039,11 ha), u režimu zaštite II stepena.

Strogi prirodni rezervat „Busovata” (opština Žagubica – KO Suvi Do) – ukupne površine 15,86 ha. Rešenje o zaštiti Strogog prirodnog rezervata „Busovata”, donela je Skupština opštine Žagubica (broj 633-2/75 od 28. avgusta 1975. godine). Na ovom području uspostavljen je režim zaštite I stepena.

Predviđeno je da se Strogi prirodni rezervat „Busovata” prostorno i upravljački uključi u budući park prirode „Beljanica – Kučaj”, celom svojom površinom i u istom režimu zaštite.

Spomenik prirode „Prerast Samar” (opština Žagubica – KO Mali Kamen) – ukupne površine 40,20 ha (sa zaštitnom zonom). Rešenje o zaštiti geomorfološkog prirodnog spomenika „Prerast Samar”, donela je Skupština opštine Žagubica (broj 020-60/79-01 od 6. jula 1979. godine).

Predviđeno je da se Spomenik prirode prostorno i upravljački uključi u budući park prirode „Beljanica – Kučaj” – lokalitet „Tisnica-Samar” (opština Žagubica – KO Mali Kamen i KO Žagubica, ukupne površine 1.399,15 ha), u režimu zaštite II stepena.

Spomenik prirode „Vrelo Mlave” (opština Žagubica – KO Mali Kamen) – prirodno dobro od izuzetnog značaja (I kategorija). Njegova površina iznosi 6 ha. Uredbom o zaštiti spomenika prirode „Vrelo Mlave” („Službeni glasnik RS”, broj 9/95 od 23. marta 1995. godine) propisani su režimi i mere zaštite ovog prirodnog dobra. Na ovom području uspostavljen je režim zaštite II stepena.

Spomenik prirode „Krupajsko vrelo” (opština Žagubica – KO Milatovac) ) – prirodno dobro od izuzetnog značaja (I kategorija). Njegova površina iznosi 9 ha. Uredbom o zaštiti spomenika prirode „Krupajsko vrelo” („Službeni glasnik RS”, broj 9/95 od 23. marta 1995. godine) propisani su režimi i mere zaštite ovog prirodnog dobra. Na ovom području uspostavljen je režim zaštite II stepena.

Specijalni rezervat prirode „Mala Jasenova glava” (opština Boljevac – KO Krivi Vir) – prirodno dobro od velikog značaja (II kategorija). Njegova površina iznosi 6,30 ha. Rešenje o zaštiti lokaliteta „Mala jasenova glava” (broj 01-380/1 od 26. juna 1961. godine), doneo je Zavod za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti NR Srbije. Na ovom području uspostavljen je režim zaštite II stepena.

Specijalni rezervat prirode „Rtanj” (u obuhvatu Prostornog plana: opština Boljevac – KO Lukovo) – prirodno dobro od izuzetnog značaja (I kategorija). Njegova površina u obuhvatu Prostornog plana iznosi 15 ha. Rešenje o zaštiti lokaliteta „Šiljak”, kao Strogog prirodnog rezervata „Rtanj” (broj 01-486 od 16. septembra 1959. godine), doneo je Zavod za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti NR Srbije. Na području Specijalnog rezervata prirode „Rtanj” uspostavljeni su režimi zaštite I, II i III stepena, gde se I stepen zaštite odnosi na područje Strogog prirodnog rezervata „Rtanj”, dok je prostor u obuhvatu ovog Plana u režimu zaštite III stepena. Čeka se revizija Rešenja o zaštiti lokaliteta.

Prostornim planom predviđene promene vrste, granica ili režima zaštite zaštićenog prirodnog dobra iz prethodnog stava, bliže će se utvrditi aktom o proglašenju zaštićenog područja, do čijeg donošenja se uvažavaju uspostavljeni režimi zaštite na prirodnim dobrima propisani aktom o zaštiti, a shodno odredbama Zakona o zaštiti prirode. Zaštićena prirodna dobra zadržavaju i svoj status zaštite, funkcije i način upravljanja i staranja.

Planirana je zaštita identifikovanih prostornih celina sa posebnim prirodnim obeležjima i vrednostima na ukupnoj površini od oko 89.140 ha, i utvrđuje se vrsta, obuhvat i režimi zaštite, do okončanja istraživanja i donošenja akata o proglašenju zaštićenog područja, i to za:

Spomenik prirode „Vrelo Grze” (opština Paraćin – KO Gornja Mutnica) – okvirne površine oko 40 ha. Nalazi se u podnožju Južnog Kučaja i obuhvata karstno vrelo, dolinu povremenog toka, povremeno hidrološki aktivnu pećinu iznad vrela i veštačku akumulaciju ispod vrela. U užem smislu predstavlja karstno vrelo sa specifičnim mehanizmom isticanja. Isticanje voda se vrši preko razbijnog izvorišta po zoni intenzivne ispucalosti i karstifikacije, u zoni kontakta karbonatne mase sa nepropusnom podlogom. Vrelo Grze drenira jugozapadne delova karstnog masiva Južnog Kučaja. Voda reke Grze predstavlja važan hidrološki resurs i visokog je kvaliteta, pogotovo u izvorišnom delu.

Do sticanja statusa zaštićenog prirodnog dobra, na navedenom području planiranom za zaštitu za koje je u toku priprema studije zaštite, primenjivaće se režim korišćenja prostora koji odgovara režimu zaštite III stepena.

Predeo izuzetnih odlika „Dolina reke Crnice” (opština Paraćin – KO Zabrega i KO Buljane) – okvirne površine oko 160 ha. Nalazi se u središnjem delu Petruške oblasti i obuhvata klisuru reke Crnice u istočnoj polovini sliva reke, koji obuhvata područje visokog pobrđa na kontaktu sa dolinom Velike Morave. Ona je geomorfološki veoma interesantna, sa brojnim vertikalnim odsecima, pećinama i podkapinama. U ovom prostoru opstale su brojne autohtone biljne i životinjske vrste. Područje Crnice je u celini gledano očuvalo svoje prirodne karakteristike.

Do sticanja statusa zaštićenog prirodnog dobra, na navedenom području planiranom za zaštitu za koje je u toku priprema studije zaštite, primenjivaće se režim korišćenja prostora koji odgovara režimu zaštite III stepena.

Park prirode „Beljanica – Kučaj” (opština Bor – KO Zlot II; opština Boljevac – KO Podgorac I, KO Bogovina, KO Mali Izvor, KO Jablanica, KO Lukovo, KO Krivi Vir; opština Despotovac – KO Jelovac, KO Židilje, KO Ravna Reka, KO Senjski Rudnik, KO Sladaja, KOStrmosten; opština Žagubica – KO Mali Kamen, KO Žagubica, KO Krupaja, KO Milanovac, KO Sige, KO Ribare, KO Novarica, KO Suvi Do; i opština Paraćin – KO Izvor, KO Gornja Mutnica, KO Buljane, KO Stubica) – prirodno dobro od izuzetnog značaja (I kategorija). Prema utvrđenim granicama, područje parka prirode „Beljanica – Kučaj” obuhvata 88.940,75 ha.

Prostor parka prirode „Beljanica – Kučaj” je individualisana planinska celina sa velikim brojem geomorfoloških fenomena kraškog i paleovulkanskog reljefa (reprezentativnih za prostor Republike Srbije i Balkanskog poluostrva), nepreglednim prostranstvima pod bukovim šumama, brojnim zajednicama biljnih i životinjskih vrsta – prirodnih retkosti, ogromnim rezervama pitke vode visokog kvaliteta, što uz izuzetnu pejzažnu raznovrsnost daje ovom prostoru pečat divljine i visok stepen očuvanosti prirodnih ekosistema sa svim odlikama autohtonosti, unikatnosti i reprezentativnosti.

Područje Parka prirode je prostran planinski kompleks, dužine pružanja oko 35 km, a širine oko 30 km, koji ima karakter visoravni složene tektonske i morfološke strukture. Morfološki je jasno izdvojen rečnim dolinama sa specifičnostima kraške morfologije i hidrogeologije. Kao posebne vrednosti geomorfološkog karaktera izdvajaju se: složena, kompozitna dolina reke Resave sa suženim kanjonskim i klisurastim delovima; lokalitet Žljebura kao najuži i najdublji deo klisure Radovanske reke; uvala Rečke sa formiranim periglacijalnim oblicima reljefa – tufurima; velika stenovita kapija prerast Samar; kraška oaza Dubašnica, reprezentativnih kraških oblika reljefa koja je predložena za geopark kraškog reljefa. Na području Kučajsko-beljaničkog masiva dosad je evidentirano preko dve stotine speleoloških objekata. Veliki broj ovih objekta ima hidrogeološku funkciju izvora (vrela) ili ponora. Posebnu geološku vrednost predstavljaju površinski i podzemni oblici karstnog reljefa kao i brojni karstni izvori. Posebno se ističu snažna kraška vrela kontaktnog tipa, velike izdašnosti i velikog kolebanja izdašnosti, preko kojih se drenira velika karstna izdan. Kvalitet ovih voda je veoma visok, pa one predstavljaju jednu od temeljnih vrednosti ovoga prostora. Na području Kučajskih planina i Beljanice formirana su izvorišta Crnice, Resave, Crnog Timoka i Grze, koja su (uz još 29 planinskih slivova u Srbiji) izdvojena i zaštićena Zakonom o iskorišćavanju i zaštiti izvorišta vodosnabdevanja („Službeni glasnik SRS”, br. 27/77, 24/85, 29/88, 49/89 i 46/91). O izuzetnom hidrološkom bogatstvu i raznovrsnosti ovog prostora, svedoči i više od 30 objekata hidrološkog nasleđa, reprezentativnih vodnih pojava: kraških vrela, vodopada i slapova, ponornica. Osnovni vegetacijski pokrivač čine klimatogene bukove šume, sa nešto hrastovih šuma na terenima primarno južne ekspozicije i nižih nadmorskih visina. Prostrane kraške površi obiluju livadsko-travnom i žbunastom vegetacijom. Šumovitost je izražena. Prostrani šumski kompleksi raznorodnog cenotičkog sastava, uz kraške površi mešanih stepskih, šumostepskih, submediteranskih i mediteranskih karakteristika, klisure i kanjoni, doprinose ukupnoj stanišnoj i predeonoj raznovrsnosti. Upravo ova stanišna i predeona raznovrsnost čine neophodnu i čvrstu osnovu izuzetno velike biološke raznovrsnosti. U pogledu faune sisara, područje pripada tzv. istočnoj zoni visokog diverziteta, sa do sada registrovanim prisustvom oko 70 vrsta, što čini preko 70% ukupne faune sisara kod nas, što je jedinstveno u Republici Srbiji. Posebno bogatstvo predstavljaju slepi miševi i krupni sisari. Bogatstvo ornitofaune svakako opredeljuje čitav prostor kao „područje od izuzetnog značaja za ptice” (IBA). Svojim centralnim položajem i vezama sa okolnim planinama, područje predstavlja i značajan komunikacioni koridor za različite faunističke elemente, u opštem pravcu sever – jug – jugoistok i istok – zapad. Prisustvo brojnih strogo zaštićenih i zaštićenih divljih biljnih i životinjskih vrsta, kao i onih od međunarodnog značaja, endemita i relikata, dodatno pojačava njegov značaj i važnost. U tom smislu, prostor Kučajskih planina je i deo međunarodne Emerald mreže, kompleksa naročito značajnih područja za zaštitu i očuvanje divljih biljnih i životinjskih vrsta i njihovih staništa.

Područje parka prirode „Beljanica – Kučaj” je visokovredan planinski prostor, očuvanih prirodnih karakteristika. Specifičnost i izuzetnost šumskih kompleksa sa livadama na prostranim visoravnima, duboko usečene rečne doline, mnoštvo vrela, celom prostoru daje atraktivne pejzažne odlike. Ovo je područje jako diseciranog reljefa, bez stalnih naselja, odnosno, najveći je nenaseljeni prostor u Republici Srbiji. Kako je prostor prirodnog dobra oivičen planinskim vencima i ispresecan vodotocima, ima izuzetno tešku putnu prohodnost. Sa širim prostorom povezan je putevima koji idu obodom prirodnog dobra. Na njih se nadovezuje mreža lokalnih puteva, još nedovoljno izgrađenih. U ovom prostoru ne postoje značajniji izvori zagađivanja vode, zemljišta i vazduha. Eksploatacija ruda i drugih mineralnih sirovina, koja kao delatnost na ovim prostorima ima dugu tradiciju, a potencijalno je i značajan faktor ugrožavanja izvornih prirodnih vrednosti, u svom današnjem obimu ne predstavlja veću opasnost. Sve ovo doprinelo je da prostor budućeg Parka prirode ostane neizmenjenih i očuvanih prirodnih karakteristika, te se može izdvojiti kao vredan i poseban.

Na području parka prirode „Beljanica – Kučaj” izdvajaju se posebne prostorne celine, režimi zaštite I, II i III stepena, u zavisnosti od prirodnih vrednosti, antropogenih uticaja, potrebnih mera zaštite i očuvanja, kao i mogućnosti korišćenja i razvoja. Područja pod režimom zaštite I stepena zauzimaju ukupnu površinu od 867,92 ha i nalaze se na pet izolovanih lokacija unutar prirodnog dobra („Vinatovača”, „Busovata”, „Južni odsek Beljanice”, „Suvi do” i „Žljebura”). Područja pod režimom zaštite II stepena zauzimaju ukupnu površinu od 18.443,54 ha i nalaze se na dvanaest izolovanih lokacija unutar prirodnog dobra („Resava – Suvaja”, „Uvala Busovata”, „Uvala Rečke”, „Buk”, „Tisnica -Samar”, „Dubašnica”, „Gajina Mlaka”, „Torovište”, „Veliko Igrište”, „Velika i Mala Brezovica”, „Radovanska reka” i „Resavica – Nekudovska reka”). Područje pod režimom zaštite III stepena zauzima ukupnu površinu od 69.629,29 ha i obuhvata teritoriju parka prirode „Beljanica – Kučaj” koja nije pod režimima zaštite I i II stepena.

Tabela 20. Odnos površina sa režimom I, II i III stepena zaštite u odnosu na ukupnu površinu zaštićenog prirodnog dobra park prirode „Beljanica – Kučaj”

Zone zaštite

Opština

Površina (ha)

Učešće (%)

I stepen

867,92

0,97

„Južni odsek Beljanice”

Despotovac

122,72

„Vinatovača”

Despotovac

37,43

„Busovata”

Žagubica

15,86

„Suvi do”

Žagubica

588,80

„Žljebura”

Boljevac

103,11

II stepen

18.443,54

20,74

„Resava – Suvaja”

Despotovac

8.039,11

„Uvala Busovata”

Žagubica

18,91

„Uvala Rečke”

Despotovac/Žagubica

8,65

„Buk”

Žagubica

651,37

„Tisnica – Samar”

Žagubica

1.399,15

„Dubašnica”

Bor

4.036,76

„Radovanska reka”

Boljevac

747,04

„Gajina Mlaka”

Boljevac

55,96

„Torovište”

Paraćin/Boljevac

201,45

„Veliko Igrište”

Paraćin

352,61

„Velika i Mala Brezovica”

Paraćin/Boljevac

577,87

„Resavica – Nekudovska reka”

Despotovac

2.364,71

III stepen

69.629,29

78,29

Ukupna zaštićena površina

88.940,75

100

Granice i obuhvat zaštićenih područja i zona sa različitim režimima zaštite bliže će se utvrditi aktom o proglašenju zaštićenog područja.

Predviđenim ustanovljavanjem novih zaštićenih područja, obuhvat zaštite prostora će se povećati za 77.895 ha, odnosno sa 14.102 ha (9,1% površine područja Prostornog plana) na ukupno oko 91.997 ha, što predstavlja 59,5% površine područja Prostornog plana.

Ukupna površina pod režimom zaštite I stepena iznosiće 867,92 ha (0,6% površine područja Prostornog plana), pod režimom zaštite II stepena 20.255,28 ha (13,1%), dok će dominantni deo zaštićenog prostora, na površini od 70.874,29 ha (45,8%), biti u režimu zaštite III stepena.

U obuhvatu Prostornog plana nalaze se sledeća ekološki značajna područja:

1. Međunarodna područja značajna za zaštitu biljaka u Srbiji (IRA – Important Plant Areas in Serbia). Najveći deo IRA područja površine 1.917 ha, nalazi se unutar zaštićenog prirodnog dobra Spomenik prirode „Lazarev kanjon”. Širi prostor Lazarevog kanjona obiluje retkim i endemičnim biljnim vrstama i potrebno ga je održavati u stanju sličnom sadašnjem.

2. Odabrana područja za dnevne leptire u Srbiji (RVA – Prime Butterfly Areas in Serbia). Na planskom području je to prostor Lazarevog kanjona i klisure reke Resave. Na području Lazarevog kanjona RVA ne izlazi van granica trenutne zaštite. Tu je konstatovano 80 vrsta dnevnih leptira i nisu primećeni negativni činioci koji mogu bitno uticati na opstanak populacija ovih vrsta. U klisuri reke Resave, na površini od 4.790 ha konstatovano je 74 vrste dnevnih leptira. Najznačajniji faktor ugrožavanja je narušavanje staništa i eksploatacija šuma, dok je poljoprivreda lokalnog karaktera i bez značajnih negativnih posledica.

3. Područje predloženo za potencijalnu međunarodnu „Emerald mrežu” (zahvata područje Busovate, Lazarevog kanjona i Vinatovače). Emerald mreža je evropska ekološka mreža za očuvanje divlje flore i faune i njihovih prirodnih staništa čiji je osnov Konvencija o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa („Službeni glasnik RS”, broj 102/07), koju je Republika Srbija potvrdila zakonom 2007. godine. Ona funkcioniše uporedo sa programom „NATURA 2000” koji je obavezujući za države članice Evropske unije, čiji je cilj da se obezbedi dugoročni opstanak najugroženijih i najvrednijih vrsta i staništa Evrope.

Identifikacija i uspostavljanje mreže ekološki značajnih područja na osnovu našeg zakonodavstva, odnosno područja „NATURA 2000” (Special Areas of Conservation – SACs i Special Protection Areas – SPAs) shodno merodavnim evropskim direktivama, neće značajnije povećati obuhvat zaštite prostora sa prirodnim vrednostima (biološke raznovrsnosti, geonasleđa i predela).

Istražiće se, uspostaviti i ostvariti zaštita:

populacija i primeraka ugroženih, retkih i u drugom pogledu značajnih vrsta divlje flore i faune, ustanovljavanjem zaštićenih područja male površine u vidu staništa ili spomenika prirode na mestima koja su identifikovana kroz naučne studije i projekte, stručnu dokumentaciju i odgovarajuća programska dokumenta (Crvena knjiga flore Republike Srbije, projekat Staništa Republike Srbije, IBA, IPA i PBA projekti i drugo);

objekata geonasleđa (objekti istorijskogeološkog i stratigrafskog nasleđa; petrološkog nasleđa; hidrogeološkog, geomorfološkog i hidrološkog nasleđa), ustanovljavanjem zaštićenih područja oko evidentiranih objekata geonasleđa, radi očuvanja i unapređenja njihovih vrednosti, i promocije ovoga prostora u turističkom pogledu.

Lokalne samouprave će uspostaviti zaštitu i organizovati adekvatno upravljanje ostalim područjima i lokalitetima sa očuvanim posebnim prirodnim vrednostima, izvan napred navedenih prostornih celina, kao što su: lepi i živopisni ambijenti – posebno oko spomenika kulturne baštine, manji očuvani šumski kompleksi, pojedinačna reprezentativna stabla i grupacije drveća, pokretna prirodna dokumenta (fosili, minerali i kristali, botaničke i zoološke zbirke) i drugo.

Režimi zaštite prirodnih vrednosti

Zakonskom regulativom definisani su režimi zaštite I, II i III stepena, odnosno aktivnosti koje su zabranjene, odnosno ograničene u prirodnim dobrima (član 35. Zakona o zaštiti prirode i Uredba o režimima zaštite („Službeni glasnik RS”, broj 31/12).

U okviru zaštićenih područja na području Prostornog plana uspostavljaju se tri režima zaštite:

U režimu zaštite I stepena – utvrđuje se zabrana korišćenja prirodnih resursa i izgradnja objekata. Ograničavaju se radovi i aktivnosti na naučna istraživanja i praćenje prirodnih procesa, kontrolisanu posetu u obrazovne, rekreativne i opštekulturne svrhe (koje nisu u suprotnosti sa ciljevima očuvanja prirodnih vrednosti), obeležavanje granica, kao i sprovođenje zaštitnih, sanacionih i drugih neophodnih mera u slučaju požara, prirodnih nepogoda, udesa, zatim rekonstrukcije sanacije i održavanja postojećih objekata od posebnog značaja kao što su visokonaponski dalekovodi, pojava bolesti i prenamnožavanja određenih biljnih i životinjskih vrsta.

Način, obim, mesto i vreme izvođenja nabrojanih aktivnosti mora biti planirano kako bi se sprečio svaki oblik ugrožavanja temeljnih vrednosti zaštićenog područja. Ukoliko postoji sumnja u posledice aktivnosti na temeljne vrednosti smatraće se da imaju značajan negativan uticaj i u tom slučaju se ne mogu dozvoliti.

U režimu zaštite II stepena – mogu se vršiti upravljačke intervencije u cilju restauracije, revitalizacije i ukupnog unapređenja zaštićenog područja, bez posledica po primarne vrednosti njihovih prirodnih staništa, populacija, ekosistema, obeležja predela i objekata geonasleđa, obavljati tradicionalne delatnosti i ograničeno koristiti prirodni resursi na održiv i strogo kontrolisan način:

-zabranjuje se izgradnja industrijskih, metalurških i rudarskih objekata, asfaltnih baza, rafinerija nafte, kao i objekata za skladištenje i prodaju derivata nafte i tečnog naftnog gasa, termoelektrana i vetrogeneratora, luka i robno-trgovinskih centara, aerodroma, uslužnih skladišta, magacina i hladnjača, vikendica i drugih porodičnih objekata za odmor, eksploataciju mineralnih sirovina, treseta i materijala rečnih korita i jezera, preoravanje prirodnih travnjaka, privredni ribolov, unošenje invazivnih alohtonih vrsta, izgradnju objekata za reciklažu i spaljivanje otpada i obrazovanje deponija otpada;

-ograničavaju se radovi na regulaciji i pregrađivanju vodotoka, formiranje vodoakumulacija, melioracioni i drugi hidrotehnički radovi (na površini do ukupno 5 ha), izgradnja hidroelektrana pojedinačne snage maksimalno do 5 MW, solarnih elektrana (do kapaciteta ukupno 50 kW), elektrana na bio-gas snage do ukupno 1 MW, objekata turističkog smeštaja, ugostiteljstva, nautičkog turizma i turističke infrastrukture i održavanje javnih skijališta, izgradnja objekata saobraćajne, energetske, komunalne i druge infrastrukture, stambenih i ekonomskih objekata poljoprivrednih i šumskih gazdinstava, korišćenje kamena, gline i drugog materijala na tradicionalan način na površinu terena do 150 m2, objekata za konvencionalno gajenje domaćih životinja i sitne divljači, ribolov na rekreativni i naučnoistraživački (s tim što se na pojedinim delovima vodotoka koji su značajni za reprodukciju može zabraniti); lovstvo na sanitarni lov divljači, zaštitu i unapređivanje populacija divljači u lovištu i mere na unapređivanju staništa divljači; sakupljanje gljiva, divljih biljnih i životinjskih vrsta, gazdovanje šumama i šumskim zemljištem utvrđenim u planovima i osnovama gazdovanja šumama, održavanje postojećih poljoprivrednih monokultura, unošenje vrsta stranih za divlji biljni i životinjski svet regije u kojoj se nalazi zaštićeno područje, primenu hemijskih sredstava na upotrebu veštačkih đubriva na obradivim površinama (za hemijska sredstva za zaštitu bilja uz saglasnost ministarstva nadležnog za poslove zaštite prirode), sakupljanje i transport neopasnog otpada.

Postojeći izgrađeni objekti energetskih i rudarskih subjekata i započeti radovi na režimu zaštite II stepena koristiće se u skladu sa zakonom.

U režimu zaštite III stepena – mogu se vršiti upravljačke intervencije u cilju restauracije, revitalizacije i ukupnog unapređenja zaštićenog područja, razvoj sela i unapređenje seoskih domaćinstava, uređenje objekata kulturno-istorijskog nasleđa i tradicionalnog graditeljstva, očuvanje tradicionalnih delatnosti lokalnog stanovništva, selektivno i ograničeno korišćenje prirodnih resursa i prostora uz potrebnu infrastrukturnu i drugu izgradnju:

-zabranjuje se izgradnja rafinerija nafte i objekata hemijske industrije, metalurških i termoenergetskih objekata, skladišta nafte, naftnih derivata i prirodnog gasa, unošenje invazivnih alohtonih vrsta i obrazovanje deponija;

-režim zaštite III stepena radove i aktivnosti ograničava u skladu sa članom 5. Uredbe o režimima zaštite.

Radovi i aktivnosti na režimima zaštite I, II i III stepena ograničavaju se prostorno, vremenski, po obimu i u odnosu na prostorni raspored prirodnih i stvorenih vrednosti, u skladu sa održivim korišćenjem prirodnih vrednosti i kapacitetom prostora i pojava.

U cilju zaštite i unapređenja prirodnih dobara, i na području budućeg parka prirode „Beljanica – Kučaj”, kao i na drugim područjima posebnih prirodnih vrednosti planiranim za zaštitu, propisuje se sprovođenje prethodnih mera zaštite, za utvrđene zone/lokalitete sa odgovarajućim režimom zaštite (I, II ili III stepena).

Smernice i mere zaštite prirode i prirodnih vrednosti

Izgradnja:

preispitati granične kapacitete korišćenja prostora, koji se odnose na planiranu namenu (turistička-rekreativna), a omogućavaju zaštitu resursa. U tom smislu obratiti pažnju na normative. Kapacitete primeniti i u infrastrukturnoj opremljenosti.

smanjiti procenat izgradnje, a posebno vikend objekata, pri čemu treba primeniti standarde razvijenih zemalja u kojima se za zaštićena područja daje normativ od devet korisnika po hektaru, a broj korisnika u vikend zonama 20-30 po hektaru;

ne planirati dalju izgradnju na račun površina postojećih šumskih kompleksa;

ne planirati izgradnju u pojasu neposredno uz vodotoke (koji po Zakonu o vodama („Službeni glasnik RS”, br. 30/10 i 93/12), ima status javnog dobra). Izuzetak mogu da budu objekti koji bi bili u funkciji javne namene, odnosno turizma, rekreacije, prezentacije prirodnog dobra i slično, ali isključivo pod uslovom da budu infrastrukturno opremljeni po najvišim ekološkim standardima;

izgrađene površine ne smeju biti kompaktne, već razvijene i koliko je više moguće zaklonjene visokom vegetacijom. Uklapanje u konfiguraciju terena je neophodno;

planirati manje grupacije objekata na novim lokacijama, a unutar već postojećih građevinskih lokacija izvršiti dopunu;

pri reonizaciji izgradnje uzeti u obzir zaključke o inženjersko-geološkim karakteristikama terena, koji su indikativni i za stav u vezi zaštite prirode i predeonih karakteristika. Izgradnja na prostoru neposredno uz tresetište, obale vodotoka, livade i vidikovce, uslovno je moguća za infrastrukturno opremanje, manje objekte i slično;

dozvoljena je rekonstrukcija, dogradnja i adaptacija objekata za stalno nastanjeno stanovništvo (posebno poljoprivredna domaćinstva). Na ovim parcelama moguće je dozvoliti i izgradnju pomoćnih objekata prema istim arhitektonskim uslovima, ukoliko je parcela odgovarajućih dimenzija;

arhitekturu objekata usaglasiti sa kvalitetnim uzorima tradicionalne arhitekture ovog područja, pri čemu je obavezna primena lokalnih materijala.

ograđivanje privatnih parcela nije dozvoljeno. Izuzetak mogu da čine javni objekti i objekti posebnih namena, pod posebnim uslovima;

mobilijar u prirodnom ambijentu, nastrešnice i drugo mogu se graditi isključivo od drveta, uz prenošenje lokalnih uzora. Ovo se odnosi i na pešačke mostove, informativne table i slično;

isključiti izgradnju u zoni oko izvorišta vodosnabdevanja, a za postojeće objekte obavezno predvideti priključak na kanalizacioni sistem ili nepropusnu septičku jamu;

utvrditi kriterijume za legalizaciju objekata;

svi javni objekti treba da imaju obezbeđene parking prostore i uređene zelene površine;

svi individualni objekti takođe, moraju na sopstvenoj parceli da razreše parking mesto i obavezan prostor za zelenilo.

Saobraćaj:

zabranjuje se postavljanje trajnih kolskih saobraćajnica u režimu zaštite I stepena;

pešačke i biciklističke staze treba da zadovolje potrebe korisnika na relaciji smeštajni kapaciteti – centralni sadržaji, kao i između pojedinih neizgrađenih podcelina koje se odlikuju očuvanom prirodom i posebnim prirodnim vrednostima (tresetišta, vidikovci i drugo);

projektima saobraćajnica treba obezbediti koridore za sprovođenje infrastrukture kako se ne bi uništavali slobodni zeleni prostori. Za sve primarne i sekundarne saobraćajnice predvideti obaveznu izradu ivičnjaka u nivou radi lakšeg čišćenja snega, a na odgovarajućim mestima i prostor za njegovo deponovanje;

pored saobraćajnica planirati zaštitni pojas za eventualnu sadnju autohtonih vrsta zelenila.

Infrastruktura:

rešiti pitanje evakuacije otpadnih voda, onemogućiti ispuštanje fekalnih voda preko nehigijenskih septičkih jama u stenski masiv, jer dolazi do zagađivanja ne samo podzemnih i površinskih voda već i samog zemljišta. Do trajnog rešenja kanalizacije, kod individualnih objekata, obavezna je izgradnja prelivnih nepropusnih septičkih jama i jama za osoku, ukoliko ima seoskih domaćinstava;

za javne objekte i objekte sa turističkim smeštajem obavezna je izrada odgovarajućih uređaja sa nepropusnim sistemima koji će se prazniti (ili sa kompletnim prečišćavanjem) do izgradnje sistema za prečišćavanja otpadnih voda;

rešiti pitanje zagrevanja objekata, naročito javnih i ugostiteljskih. Do izgradnje gasovoda predvideti takvo rešenje grejanja objekta na način koji će i dalje obezbeđivati kvalitet vazduha primenom SGV (stroge granične vrednosti).

Biodiverzitet:

opštu meru zaštite biološke raznovrsnosti planskog područja predstavlja dosledna primena postojećih mera obuhvaćenih nacionalnom zakonskom regulativom: Zakona o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br. 135/04, 36/09, 36/09-dr. zakon, 72/09- dr. zakon i 43/11-US) i Zakona o zaštiti prirode, Pravilnika o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva („Službeni glasnik RS”, br. 5/10 i 47/11), Zakona o divljači i lovstvu („Službeni glasnik RS”, broj 18/10), kao i primena mera iz okvira međunarodnih ugovora i konvencija prihvaćenih ili ratifikovanih od strane države;

očuvati postojeće prostrane komplekse autohtonih šuma, kao baze za očuvanje postojećeg diverziteta i mozaičnosti staništa. Potrebno je imati u vidu i funkcionalni značaj pojedinačnih šumskih kompleksa u smislu sezonske dinamike pojedinih faunističkih grupa, ili ekoloških koridora i pribežišta za sisare, ptice ili vodozemce;

očuvati veće šumske površine kompleksnog oblika, u čijem sastavu se nalaze različite sukcesivne faze koje su po svojim karakteristikama (izgled, sastav i struktura) osnovni reprezent predeonog diverziteta;

očuvati i postojeće komplekse pod pašnjacima i livadama, da bi se sačuvali karakteristični stepski elementi faune, naročito kao staništa određenih vrsta sisara, ptica i gmizavaca. U tom smislu, a u skladu sa strateškim opredeljenjem ka stimulisanju tradicionalnih oblika stočarstva na planskom području, potrebno je favorizovati ispašu na takvim terenima, kao vid sprečavanja prirodnih sukcesija i obrastanja livadskih ekosistema;

korišćenjem drvne mase sačuvati heterogenu uzrasnu strukturu edifikatora, ali i svih drugih pratećih vrsta drveća;

primarne (klimazonalne), dobro očuvane i razvijene sekundarne prirodne šume i šumska područja ne treba zamenjivati plantažnim šumama, niti ih pretvarati u poljoprivredne površine;

plantažne šume (kulture) moraju biti samo komplementarne prirodnim, a ne zamena za njih. Plantažnom proizvodnjom, pritisak na prirodne šume svesti na minimum;

pri izgradnji turističke infrastrukture i objekata, eventualnoj izgradnji nekih industrijskih kapaciteta i unapređenju i dogradnji postojeće saobraćajne infrastrukture, neophodno je predvideti moguće uticaje na celokupnu faunu, moguće zagađenje zemljišta i voda i adekvatne mere zaštite. Posebno treba obratiti pažnju na povećanu fragmentaciju staništa, izmene vodnog režima i presecanje tradicionalnih migratornih puteva. Negativni efekti u ovom smislu naročito pogađaju slabije vagilne organizme, kakvi su vodozemci i gmizavci. Pri projektovanju novih saobraćajnica bi trebalo primeniti nova tehnička rešenja za umanjenje ovih i drugih negativnih efekata;

svaki vid ribolova, kao i sve ostale radnje i aktivnosti kojima se ugrožava riblji fond, remeti mrest, rast i kretanje riba, naročito su zabranjeni u prirodnim ribljim plodištima, ali i na lokalitetima koji se nalaze pod najstrožim režimom zaštite u okviru zaštićenih područja (u kojima postoji potpuna zabrana ribolova i korišćenje ribljeg fonda). Sa aspekta zaštite i održivog korišćenja evidentirane faune riba, od značaja je očuvanje autohtonog, izvornog diverziteta riba i ihtiogenofonda, a od ne manje važnosti je i zaštita vode kao resursa i kao staništa samih vrsta i njihovih zajednica;

izričito je zabranjena izgradnja kamenoloma na teritoriji zaštićenih prirodnih dobara, a pogotovo u kanjonima i klisurama. Ovakva mesta po pravilu predstavljaju krajnje specifična staništa sa isto tako specifičnom i jedinstvenom florom, vegetacijom i faunom, zatim svojevrsne refugijume i ekološke (komunikacione) koridore, te se njihovoj zaštiti mora posvetiti naročita pažnja. U tom smislu je neophodno i uspostavljanje zaštitne šumske zone duž i oko reka, potoka, jezera i tresava sastavljenih od autohtonih vrsta.

Posebne smernice:

potrebno je zadržati režim zaštite I stepena na područjima za koja je ovaj režim već ustanovljen;

korišćenje prirodnih resursa (šumarstvo, lov, ribolov, sakupljanje šumskih plodova i lekovitog bilja, itd.) može i treba da ostane jedan od vidova ekonomske i turističke ponude čitavog kraja kao njegova komparativna prednost, svakako u skladu sa principima održivog razvoja i održivog korišćenja prirodnih resursa i komponenti biodiverziteta. Kvote moraju biti pod strogom kontrolom i u skladu sa prihvaćenom i odobrenom relevantnom planskom dokumentacijom (šumske osnove, lovne osnove, programi unapređenja ribarstva i slično);

određenim ekološkim i biotehničkim merama moguće je unapređenje statusa pojedinih strogo zaštićenih i zaštićenih divljih životinjskih vrsta, međunarodno značajnih ili ekonomski značajnih vrsta (lovna divljač). To pre svega važi za krupne zveri, papkare, ptice grabljivice i nekrofagne ptice. U tom smislu je potrebno predvideti mogućnost izgradnje i novih hranilišta (mrciništa, solišta itd) na za to pogodnim mestima. Poželjno je da ti objekti budu izgrađeni na putevima povremenih ili sezonskih migracija i ekološkim koridorima. U perspektivi, takva mesta mogu da imaju i edukativnu ulogu, kao pogodne osmatračnice za prezentaciju i proučavanje prirodnih vrednosti područja;

uspostavljanje monitoringa biodiverziteta i njegovih komponenti je od ključne važnosti za realizaciju ciljeva zaštite i očuvanja živog sveta; Posebnu pažnju treba posvetiti vrstama sa specifičnom ulogom u ekosistemima („ključne”, „kišobran” i „flagship” vrste), kao i ekonomski značajnim vrstama;

biogeografska celina kakva je područje Prostornog plana, pruža izuzetne mogućnosti za naučno-istraživački rad i upoznavanje i otkrivanje temeljnih fenomena i prirodnih vrednosti zaštićenog prostora. U tu svrhu bi bilo dobro predvideti postojanje i lociranje određenih istraživačkih objekata i pratećih resursa, u dogovoru sa upravljačima zaštićenih prirodnih dobara;

u sklopu turističkih aktivnosti na planskom području, potrebno je predvideti realizaciju različitih edukativnih programa na temu očuvanja i zaštite biološke raznovrsnosti. Vizitorski centri, osim informativne, moraju imati i značajnu edukativnu funkciju.

Zone od posebnog značaja za zaštitu:

očuvanje kompaktnih šumskih kompleksa: šume Beljanice i Južnog Kučaja čine osnovu za opstanak mnogobrojnih životinjskih vrsta koje su primarno faunistički elementi evropskih listopadnih, mešovitih i četinarskih šuma. U tom smislu bi Prostornim planom trebalo predvideti očuvanje kompaktnih šumskih kompleksa u pravcu pružanja sever – jug i istok – zapad kroz plansko područje. Na ovaj način, osim što bi se sačuvala autohtona šumska staništa i specifična flora i fauna, omogućila bi se nesmetana komunikacija faunističkih elemenata kroz kontinuirano stanište, slobodna disperzija na širem prostoru Karpatske Srbije i očuvanje jedinstvene prostrane zone visokog biodiverziteta na istoku Republike Srbije;

očuvanje livadskih staništa: vrh Beljanice i kraške površi Južnog Kučaja (Dubašnička i Brezovička) su značajne za očuvanje livadskih i pašnjačkih ekosistema. Iako su ovi ekosistemi uglavnom sekundarnog karaktera, u njima se formirala specifična fauna sa elementima stepskog i šumostepskog karaktera, a u ivičnim zonama kontakta sa šumom takođe specifična i bogata fauna ekotona;

ekološki koridori: klisuraste i kanjonske doline većih i manjih reka i potoka na planskom području su od izuzetnog značaja kao komunikacioni i migratorni koridori mnogih sisarskih vrsta (mrki medved, ris, divokoza), refugijumi specifične flore, vegetacije i faune, staništa zaštićenih vrsta ptica, vodozemaca i gmizavaca. Duž ovih koridora se preporučuje pojačani monitoring komponenti biodiverziteta, pa treba predvideti optimalno očuvanje celine ovih koridora i njihovu što manju fragmentaciju.

III.1.2. Zaštita i održivo korišćenje nepokretnih kulturnih dobara

Utvrđivanje i zaštita nepokretnih kulturnih dobara

Na području Prostornog plana nalazi se 312 nepokretnih kulturnih dobara. Utvrđeno je i kategorisano 19 nepokretnih kulturnih dobara, i to osam u kategoriji velikog značaja i 11 u kategoriji kulturnog dobra.

Nepokretna kulturna dobra od velikog značaja:

1) Manastir Sisojevac sa crkvom sv. Preobraženja, nalazi se kraj reke Crnice u selu Sisevcu (opština Paraćin), nedaleko od Ravanice. Sagrađen je verovatno u osmoj deceniji XIV veka, a prvi put se pominje 1398. godine, u povelji knjeginje Milice monahu Sisoju, duhovniku kome se pripisuje zasluga ktitora hrama. Po svom obliku crkva pripada moravskim spomenicima, ali nema moravski plastičan ukras na fasadama. Crkva je bila spolja omalterisana i ukrašena slikanom dekoracijom. Fresko slikarstvo u hramu sačuvano je samo u bledim fragmentima. Osamdesetih godina rekonstruisan je naos, a 1993. godine i priprata hrama.

2) Manastir Svete Petke se nalazi na izlasku iz Čestobrodičke klisure, u Izvoru (opština Paraćin), oko 16 km istočno od Paraćina. Najstariji pomen potiče iz 1516. godine. Posle Ravanice i Sisojevca, ovo je najveća bogomolja Petruške oblasti. Krajem sedamdesetih izvedeni su nepotpuni konzervatorski radovi – zaštićena je kapela, kupole, krov i fasada crkve.

3) Srednjevekovni grad Petrus nalazi se u blizini Popovca na vrhu brda Čokoća, pored desne obale Crnice u petruškoj oblasti (opština Paraćin). Grad je sa tri strane bio potpuno nepristupačan, dok je sa četvrte jugozapadne strane, imao veštački rov. Gradsko utvrđenje je nepravilnog oblika, prilagođeno stenovitom terenu, tako da zidovi dopiru do samog kanjona reke. Bedemi ovog grada zidani su u krečnom malteru, od krupnog lomljenog kamena. Grad Petrus je sagrađen u XIV veku i predstavlja najveće srednjevekovno utvrđenje u srednjem Pomoravlju. Sistematska arheološka iskopavanja vršena su 1978, 1980. i 1981. godine.

4) Manastirski kompleks Namasija poznat i kao crkva Svetog Nikole, zauzima centralno mesto u manastirskom kompleksu koji se nalazi u gornjem delu klisure Crnice, oko 1,5 km severoistočno od sela Zabrege (opština Paraćin). Pripada crkvama moravske škole Srbije čiji su ktitori bili monasi. Zidovi su zidani od lomljenog kamena u krečnom malteru, prošarani krupnim crvenim rečnim oblutkom. Krov je bio od ćeramide. Manastirska Crkva se može datovati u XV vek, a kapela se na osnovu živopisa vezuje za XVI vek. Od 1972. do 1979. godine vršena su arheološka istraživanja i konzervacije očuvane arhitekture. Kompleks je u potpunosti istražen.

5) Crkva Blaga Marija Petruška nalazi se ispod samog grada Petrusa, na izlazu iz kanjona Crnice. Na uzanoj, delimično ravnoj litici je srednjevekovna crkva sa ostacima manastirskog kompleksa. Pristup je vrlo otežan i moguć je samo uzvodno rekom, sa jugozapadne strane. Crkva i svi manastirski objekti skučeni su na veoma malom prostoru. Crkva ima pravougaonu pripratu koja je građena kada i crkva i zasvedena je poluobličastim svodom. Crkva Blaga Marija Petruška građena je u duhu moravske škole, nastala je u drugoj deceniji XV veka, da bi potpuno zapustela odmah posle 1459. godine.

6) Crkva Svetog Jovana Glavoseka nalazi se na levoj obali reke Crnice severno od utvrđenja Petrus kod sela Popovca (opština Paraćin). Istorijski podaci vezani za srednjevekovni manastirski kompleks sa crkvom Svetog Jovana Glavoseka gotovo da ne postoje. Crkva je jednobrodna i zasvedena poluobličastim svodom od tesane sige. Zidana je od lomljenog kamena u krečnom malteru. Sudeći prema nađenom natpisu, crkva je obnovljena 1520. godine. Kao i sve crkve ove oblasti, i ova ima obeležje moravskog stila.

7) Manastir Lapušnja u Lukovu (opština Boljevac) nalazi se u podnožju šumovitih ogranaka Rtnja u uvali pored Lopušanskog potoka. Ruševine nekadašnjeg manastira su konzervirane 1973. godine. Crkvu Svetog Nikole i manastirske zgrade podigli su vojvoda Jovan Radul, gospodar ugrovlaških zemalja, i veliki parklab, župan Gergina 1500/1501, dok su se za oslikavanje postarali knez Bogoje, njegova žena Mara i deca. Crkva je sagrađena u obliku trikonhosa sa kupolom, trodelnim oltarskim prostorom i pripratom. Oltarska apsida, proskomidija i đakonikon su polukružni, dok su pevničke apside spolja petostrane. Kapela, prizidana sa južne strane, sačuvana je u ostacima.

8) Aleksandrov potkop se nalazi u Senjskom Rudniku (opština Despotovac). Aleksandrov potkop sa zgradom iznad, platoom ispred potkopa, barakom – radionicom za servisiranje mašina i centralnim magacinom, predstavljaju jedinstvenu celinu. Aleksandrov potkop sačuvan je zajedno sa zgradom iznad, koja je služila kao prva uprava i pozivnica radnika rudara. Sagrađena je 1860. godine. Zgrada se sastoji od jedne prostorije sa ulazom i tri prozora sa čeone strane. Potkop sa ulazom i mimoilaznicima, načinom eksploatacije i šemom saobraćajnica, ima istorijsku i sociološku vrednost i pruža mogućnost za sagledavanje i dalje proučavanje života rudara od XIX veka do danas, kada Senjski Rudnik kao rudarsko administrativni centar izumire.

Tabela 21. Utvrđena i kategorisana nepokretna kulturna dobra, 2010. godina

Redni broj

Naziv NKD od velikog značaja

Vrsta NKD

KO

Opština

Utvrđena kulturna dobra od velikog značaja

1.

Manastir Sisojevac

SK 139

Sisevac

Paraćin

2.

Manastir sv. Petke

SK 259

Izvor

Paraćin

3.

Srednjevekovni grad Petrus

AN 85

Zabrega

Paraćin

4.

Manastirski kompleks Namasija

SK 273

Zabrega

Paraćin

5.

Crkva Blaga Marija Petruška

SK 274

Popovac

Paraćin

6.

Crkva Jovana Glavoseka

SK 275

Zabrega

Paraćin

7.

Manastir Lapušnja

SK 214

Lukovo

Boljevac

8.

Aleksandrov potkop

SK 606

Senjski Rudnik

Despotovac

Utvrđena nepokretna kulturna dobra

1.

Crkva sv. Đorđa

SK 456

G. Mutnica

Paraćin

2.

Mijajlova jama

ZM 10

Senjski Rudnik

Despotovac

3.

Kuća Radoja Gligorijevića

SK 2023

Ribare

Žagubica

4.

Crkva sv. Trojice

SK 615

Žagubica

Žagubica

5.

Veliko Gradište

AN 49

Jablanica

Boljevac

6.

Manastir Krepičevac

SK 233

Jablanica

Boljevac

7.

Zgrada Osnovne škole

SK 474

Jablanica

Boljevac

8.

Zgrada Stare opštine

SK 473

Krivi Vir

Boljevac

9.

Osman begova česma

SK 476

Podgorac

Boljevac

10.

Kompleks objekata iz 19. veka

PKIC 19

Lukovo

Boljevac

11.

Lazareva pećina

AN 23

Zlot

Bor

Nepokretna kulturna dobra koja uživaju prethodnu zaštitu

1.

Senjski rudnik

PKIC

Senjski Rudnik

Despotovac

2.

Nalazište naselja Trvaj

AN

Zlot

Bor

3.

Ostaci utvrđenja

Reon Kobila Šetaće

AN

Zlot

Bor

4.

Srednjevekovno groblje

Gornja Stopanja

AN

Zlot

Bor

5.

Ostaci utvrđenja Manastirište

AN

Zlot

Bor

Legenda:NKD-nepokretno kulturno dobro, KO-katastarska opština, SK-spomenik kulture, ZM-znamenito mesto, AN-arheološko nalazište, PKIC-prostorno kulturno-istorijska celina.

Tabela 22. Valorizovani objekti graditeljskog nasleđa i arheološki lokaliteti

Redni broj

Naziv objekta / arheološkog lokaliteta

Vrsta objekta

Katastarska opština (KO)

Opština

1.

Crkva Krasa

sakralni

Buljane

Paraćin

2.

Crkva sv. Arhanđela

sakralni

Stubica

Paraćin

3.

Lokalitet Crkva Petruša, Blaga Marija

arheološko nalazište

Zabrega

Paraćin

4.

Kuća Velinke Lalić

narodno graditeljstvo

Buljane

Paraćin

5.

Kuća Nadežde Milutinović

narodno graditeljstvo

G. Mutnica

Paraćin

6.

Kuća Milovana Marjanovića

narodno graditeljstvo

G. Mutnica

Paraćin

7.

Kuća Verunike Miletić

narodno graditeljstvo

Zabrega

Paraćin

8.

Kuća Dragana Milosavljevića

narodno graditeljstvo

Zabrega

Paraćin

9.

Lokalitet Slanište

arheološko nalazište

G. Mutnica

Paraćin

10.

Lokalitet Ćelište

arheološko nalazište

Buljane

Paraćin

11.

Crkva Krasa

arheološko nalazište

Buljane

Paraćin

12.

Lokalitet Sisojevac

arheološko nalazište

Buljane

Paraćin

13.

Lokalitet Groblje (Toplik, potes Popljesak)

arheološko nalazište

Buljane

Paraćin

14.

Lokalitet Stubica

arheološko nalazište

Stubica

Paraćin

15.

Lokalitet Sredak

arheološko nalazište

Stubica

Paraćin

16.

Lokalitet Obradov Potok

arheološko nalazište

Stubica

Paraćin

17.

Lokalitet Belo Brdo

arheološko nalazište

Stubica

Paraćin

18.

Lokalitet Staro Selo

arheološko nalazište

Stubica

Paraćin

19.

Lokalitet Crkva I

arheološko nalazište

Zabrega

Paraćin

20.

Lokalitet Crkva II

arheološko nalazište

Stubica

Paraćin

21.

Lokalitet Crkva III

arheološko nalazište

Zabrega

Paraćin

22.

Lokalitet Namasija

arheološko nalazište

Zabrega

Paraćin

23.

Lokalitet sv. Jovan Glavosek

arheološko nalazište

Zabrega

Paraćin

24.

Lokalitet Krš

arheološko nalazište

Zabrega

Paraćin

25.

Lokalitet Staro Selo

arheološko nalazište

Zabrega

Paraćin

26.

Lokalitet Pećina ispod Krstaste stene

arheološko nalazište

Zabrega

Paraćin

27.

Lokalitet Kamenolom

arheološko nalazište

Zabrega

Paraćin

28.

Lokalitet crkva Sv. Nikole

arheološko nalazište

Izvor

Paraćin

29.

Lokalitet Trševina

arheološko nalazište

Šaludovac

Paraćin

30.

Spomenik NOB-a

spomen obeležje

Buljane

Paraćin

31.

Spomenik NOB-a i I sv.rata

spomen obeležje

Buljane

Paraćin

32.

Spomenik NOB-a

spomen obeležje

G. Mutnica

Paraćin

33.

Spomenik NOB-a

spomen obeležje

Izvor

Paraćin

34.

Spomenik NOB-a

spomen obeležje

Popovac

Paraćin

35.

Spomenik NOB-a i I sv.rata

spomen obeležje

Stubica

Paraćin

36.

Crkva sv. Petra i Pavla

sakralni

Strmosten

Despotovac

37.

Crkva sv. Prokopija

sakralni

Senjski Rudnik

Despotovac

38.

Crkva sv. Barbare

sakralni

Ravna reka

Despotovac

39.

Kuća Ilije Petrovića

narodno graditeljstvo

Židilje

Despotovac

40.

Kuća Borke Petrović

narodno graditeljstvo

Židilje

Despotovac

41.

Kuća Jovice Petrovića

narodno graditeljstvo

Židilje

Despotovac

42.

Kuća Tomislava Pavlovića

narodno graditeljstvo

Židilje

Despotovac

43.

Ortačka vodenica

narodno graditeljstvo

Jelovac

Despotovac

44.

Pejakovića vodenica

narodno graditeljstvo

Jelovac

Despotovac

45.

Kuća Milana Radovanovića

narodno graditeljstvo

Jelovac

Despotovac

46.

Kuća Ljubinke Vučković

narodno graditeljstvo

Jelovac

Despotovac

47.

Kuća Milošević Žarka

narodno graditeljstvo

Jelovac

Despotovac

48.

„Piroćanska” vodenica

narodno graditeljstvo

Strmosten

Despotovac

49.

Ortačka vodenica / Milutin Mijatović

narodno graditeljstvo

Strmosten

Despotovac

50.

Ortačka vodenica / Rade Nikolić

narodno graditeljstvo

Strmosten

Despotovac

51.

Kuća Radeta Tomića

narodno graditeljstvo

Strmosten

Despotovac

52.

Lokalitet Jelov potok

arheološko nalazište

Strmosten

Despotovac

53.

Lokalitet Suvaja

arheološko nalazište

Strmosten

Despotovac

54.

Lokalitet Selište

arheološko nalazište

Jelovac

Despotovac

55.

Lokalitet Resavica

arheološko nalazište

Židilje

Despotovac

56.

Lokalitet Veliko vrelo

arheološko nalazište

Strmosten

Despotovac

57.

Lokalitet Malo vrelo

arheološko nalazište

Strmosten

Despotovac

58.

Spomenik NOB-a, Pasuljanske livade

spomen obelisk

Senjski Rudnik

Despotovac

59.

Spomenik NOB-a

spomen obelisk

Senjski Rudnik

Despotovac

60.

Spomenik NOB-a

spomen ploča

Senjski Rudnik

Despotovac

61.

Spomenik NOB-a

spomen obelisk

Ravna Reka

Despotovac

62.

Spomenik NOB-a

spomen obelisk

Židilje

Despotovac

63.

Spomenik Petru Žalcu

spomen obelisk

Ravna Reka

Despotovac

64.

Spomenik NOB-a i I Sv. rata

spomen ploča

Sladaja

Despotovac

65.

Spomen ploča NOR-a

spomen ploča

Jelovac

Despotovac

66.

Spomen ploča NOR-a

spomen ploča

Strmosten

Despotovac

67.

Spomenik NOR-a Troglan Bare

spomen obelisk

Židilje

Despotovac

68.

Spomenik NOB-a

spomen obelisk

Resavica

Despotovac

69.

Groblje

groblje

Žagubica

Žagubica

70.

Kafana i kuća Stepan Pajića

narodno graditeljstvo

Žagubica

Žagubica

71.

Kuća Filipović Tome

narodno graditeljstvo

Žagubica

Žagubica

72.

Kuća u ul.Narodnog Fronta br.15

narodno graditeljstvo

Žagubica

Žagubica

73.

Vodenica Đorđa Filipovića

narodno graditeljstvo

Žagubica

Žagubica

74.

Lokalitet Grad

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

75.

Lokalitet Ziđita

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

76.

Lokalitet Jelje

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

77.

Lokalitet Bašta kod škole

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

78.

Lokalitet Dikina vodenica

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

79.

Lokalitet Salaš Dobra stena

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

80.

Lokalitet Damila

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

81.

Lokalitet Vlaška Mala

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

82.

Lokalitet Kalidovac (prema Crnom vrhu)

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

83.

Lokalitet Dobri do

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

84.

Lokalitet Kapljica

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

85.

Lokalitet Kustar Milanovac (utvrđenje)

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

86.

Lokalitet Belosavac

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

87.

Lokalitet Smilovica

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

88.

Lokalitet Tugava

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

89.

Lokalitet Građenica

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

90.

Lokalitet Dragićevac

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

91.

Lokalitet Malareka

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

92.

Lokalitet Vrelo

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

93.

Lokalitet Kamenica

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

94.

Lokalitet Jovar

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

95.

Lokalitet Neznano groblje

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

96.

Lokalitet Ledenica

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

97.

Lokalitet Kamidovac

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

98.

Lokalitet Kondžila

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

99.

Lokalitet Pregrada

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

100.

Lokalitet Podkrš

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

101.

Lokalitet Straža

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

102.

Lokalitet Pečina Klade

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

103.

Lokalitet Krstasta Pećina

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

104.

Lokalitet Devojačka Pećina

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

105.

Lokalitet Babina Pećina

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

106.

Lokalitet Goveđa Pećina

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

107.

Lokalitet Kornjet Pećina

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

108.

Lokalitet Potaj Čuka

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

109.

Lokalitet Psrast

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

110.

Lokalitet Samar

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

111.

Lokalitet Šesta

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

112.

Lokalitet Crna Reka

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

113.

Lokalitet Beljaničke Rečke

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

114.

Lokalitet Bojana

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

115.

Lokalitet Soć

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

116.

Lokalitet Strež

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

117.

Lokalitet Valja Strež

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

118.

Lokalitet Straža kota 1147

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

119.

Lokalitet Straža kota 1223

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

120.

Lokalitet Straža kota 1256

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

121.

Lokalitet Jelje

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

122.

Lokalitet Natema

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

123.

Lokalitet Pregrađena pećina Perast

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

124.

Lokalitet Pešćera – Kraku Pešćera

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

125.

Lokalitet Bigar

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

126.

Lokalitet Ušće Malareke

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

127.

Lokalitet Zagrađe

arheološko nalazište

Žagubica

Žagubica

128.

Spomen ploča na zgradi Opštine

spomen ploča

Žagubica

Žagubica

129.

Spomen bista Jovana Šerbanovića

spomen bista

Žagubica

Žagubica

130.

Lokalitet Jelinsko groblje

arheološko nalazište

Novarica

Žagubica

131.

Lokalitet Stražanj

arheološko nalazište

Novarica

Žagubica

132.

Lokalitet Glotovo

arheološko nalazište

Novarica

Žagubica

133.

Lokalitet Stara Novarica

arheološko nalazište

Novarica

Žagubica

134.

Lokalitet Kremen

arheološko nalazište

Novarica

Žagubica

135.

Lokalitet Devojački kamen

arheološko nalaziše

Novarica

Žagubica

136.

Lokalitet Miletin kamen

arheološko nalazište

Novarica

Žagubica

137.

Kuća Obrena Miloševića

narodno graditeljstvo

Novarica

Žagubica

138.

Kuća sa štalom Milojković Velibora

narodno graditeljstvo

Novarica

Žagubica

139.

Kuća Danice Miljković

narodno graditeljstvo

Krupaja

Žagubica

140.

Kuća Milosave Ivković

narodno graditeljstvo

Krupaja

Žagubica

141.

Kuća preko mosta na Crvenoj reci

narodno graditeljstvo

Krupaja

Žagubica

142.

Spomen ploča palim borcima I i II Sv. rata na zgradi MZ

spomen ploča

Krupaja

Žagubica

143.

Lokalitet Selište (naselje, neolit, vinčanska kultura)

arheološko nalazište

Krupaja

Žagubica

144.

Lokalitet Velika i Mala Peć (pećina, naselje, praist., antika)

arheološko nalazište

Krupaja

Žagubica

145.

Lokalitet Krupajsko vrelo

arheološko nalazište

Krupaja

Žagubica

146.

Kuća Gligorijević Radoja

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

147.

Crkva Sv. Đorđa

sakralni

Ribare

Žagubica

148.

Crkva Šupljaja

sakralni

Ribare

Žagubica

149.

Parohijska kuća

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

150.

Spomen česma palim borcima NOR-a

spomen česma

Ribare

Žagubica

151.

Domaćinstvo Milije Pajića

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

152.

Koš sa tremom i sobom Avramović Milje

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

153.

Kuća, trem i koš Aleksandra Perića

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

154.

Kuća Avramović Stamata

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

155.

Kuća Ilić Draška

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

156.

Kuća Ilić Vojislava

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

157.

Kuća, koš i kapije Tome Đurića

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

158.

Kuća Mihaila Gligorijevića

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

159.

Kuća Mite Nikolića – crkvenjak

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

160.

Kuća Novaković Staniše

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

161.

Mala kuća Ilić Perice

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

162.

Vodenica Ilić Draška

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

163.

Vodenica Mitić Svetislava

narodno graditeljstvo

Ribare

Žagubica

164.

Lokalitet Gradac (naselje bronzanog doba X-XI vek)

arheološko nalazište

Ribare

Žagubica

165.

Lokalitet kod škole i crkve u Donjim Ribarima (antika)

arheološko nalazište

Ribare

Žagubica

166.

Lokalitet iznad klisure i reke (antika)

arheološko nalazište

Ribare

Žagubica

167.

Lokalitet Bocin potok (antika)

arheološko nalazište

Ribare

Žagubica

168.

Lokalitet Ribarski grad (antika)

arheološko nalazište

Ribare

Žagubica

169.

Lokalitet Žad (antika)

arheološko nalazište

Ribare

Žagubica

170.

Lokalitet Crkva sv. Georgija na ušću Osaničke reke (srednji vek)

arheološko nalazište

Ribare

Žagubica

171.

Lokalitet Kod puta

arheološko nalazište

Ribare

Žagubica

172.

Lokalitet Utvrđenje Zid

(antika i srednji vek)

arheološko nalazište

Ribare

Žagubica

173.

Lokalitet Utvrđenje Drman (antika i srednji vek)

arheološko nalazište

Ribare

Žagubica

174.

Lokalitet Adujevo

(naselje, srednji vek)

arheološko nalazište

Ribare

Žagubica

175.

Lokalitet Straža (praistorija)

arheološko nalazište

Ribare

Žagubica

176.

Lokalitet Zlatovo

(naselje, praistorija)

arheološko nalazište

Ribare

Žagubica

177.

Lokalitet Knežev kamen

(naselje, srednji vek)

arheološko nalazište

Ribare

Žagubica

178.

Groblje

groblje

Sige

Žagubica

179.

Spomen ploča u centru sela

spomen ploča

Sige

Žagubica

180.

Domaćinstvo Kuconić Pavla

narodno graditeljstvo

Sige

Žagubica

181.

Kafana porodice Grujić (Savić Ilije)

narodno graditeljstvo

Sige

Žagubica

182.

Kuća Frankulović Jovana

narodno graditeljstvo

Sige

Žagubica

183.

Kuća Ilije Novakovića

narodno graditeljstvo

Sige

Žagubica

184.

Kuća Petra Frankulovića

narodno graditeljstvo

Sige

Žagubica

185.

Kuća Petra Ilića

narodno graditeljstvo

Sige

Žagubica

186.

Radoša Petrovića

narodno graditeljstvo

Sige

Žagubica

187.

Kuća Rajne i Drage Joksimović

narodno graditeljstvo

Sige

Žagubica

188.

Kuća Ranđela Kitanovića

narodno graditeljstvo

Sige

Žagubica

189.

Kuća Savić Petra

narodno graditeljstvo

Sige

Žagubica

190.

Kuća Sime Petrovića

narodno graditeljstvo

Sige

Žagubica

191.

Maksimova vodenica

narodno graditeljstvo

Sige

Žagubica

192.

Vodenica Cvetka Mladenovića (Najdana Miladinovića)

narodno graditeljstvo

Sige

Žagubica

193.

Lokalitet Njiva Zukić Dragoljuba (praistorija)

arheološko nalazište

Sige

Žagubica

194.

Lokalitet Zapadno od sela (praistorija)

arheološko nalazište

Sige

Žagubica

195.

Lokalitet U selu (praistorija)

arheološko nalazište

Sige

Žagubica

196.

Lokalitet Rimsko groblje (antika)

arheološko nalazište

Sige

Žagubica

197.

Lokalitet Krišanova Glava (praistorija

arheološko nalazište

Sige

Žagubica

198.

Lokalitet Svrljig (naselje antika)

arheološko nalazište

Sige

Žagubica

199.

Kafana u centru

narodno graditeljstvo

Suvi Do

Žagubica

200.

Kuća Marković Lepomira i Stanice (Stanković Žike)

narodno graditeljstvo

Suvi Do

Žagubica

201.

Zgrada škole

narodno graditeljstvo

Suvi Do

Žagubica

202.

Spomen česma u centru sela

spomen česma

Suvi Do

Žagubica

203.

Zgrada zadruge

narodno graditeljstvo

Suvi Do

Žagubica

204.

Vrelo česma

spomen česma

Suvi Do

Žagubica

205.

Lokalitet Vasilica

(praistorija i srednji vek)

arheološko nalazište

Suvi Do

Žagubica

206.

Lokalitet Ponikve

arheološko nalazište

Suvi Do

Žagubica

207.

Lokalitet Bubano brdo

(srednji vek)

arheološko nalazište

Suvi Do

Žagubica

208.

Lokalitet Kod izvora

(srednji vek)

arheološko nalazište

Suvi Do

Žagubica

209.

Lokalitet Jovića imanje (nekropola praistorija)

arheološko nalazište

Suvi Do

Žagubica

210.

Lokalitet Ponikve – Ostava

(praistorija)

arheološko nalazište

Suvi Do

Žagubica

211.

Lokalitet Bubana

(naselje, praistorija)

arheološko nalazište

Suvi Do

Žagubica

212.

Lokalitet Staro Groblje (nekropola, srednji vek)

arheološko nalazište

Suvi Do

Žagubica

213.

Lokalitet Bujdina Bara

(naselje, antika)

arheološko nalazište

Suvi Do

Žagubica

214.

Lokalitet Kolovoz

(naselje, praistorija)

arheološko nalazište

Suvi Do

Žagubica

215.

Lokalitet Rumenkina stena (rudarske aktivnosti, antika)

arheološko nalazište

Suvi Do

Žagubica

216.

Lokalitet Banja (naselje, praistorija – srednji vek)

arheološko nalazište

Suvi Do

Žagubica

217.

Kuća Miodraga Lupšića

narodno graditeljstvo

Milanovac

Žagubica

218.

Kuća Paunovića pored puta prema Krupaji

narodno graditeljstvo

Milanovac

Žagubica

219.

Kuća Stević Obrena u centru

narodno graditeljstvo

Milanovac

Žagubica

220.

Vodenica Miloja Ilića

narodno graditeljstvo

Milanovac

Žagubica

221.

Kuća Golubović Slavomira na potezu Magula

narodno graditeljstvo

Milanovac

Žagubica

222.

Kuća Milana Stevića na potezu Magula

narodno graditeljstvo

Milanovac

Žagubica

223.

Kuća Pavlović Ilije na potezu Magula

narodno graditeljstvo

Milanovac

Žagubica

224.

Kuća Vitomira Janoševića na potezu Magula

narodno graditeljstvo

Milanovac

Žagubica

225.

Stara kuća Miloja Ilića na potezu Magula

narodno graditeljstvo

Milanovac

Žagubica

226.

Lokalitet Milanovac (bez imena)

arheološko nalazište

Milanovac

Žagubica

227.

Spomen ploča Petra Jokanovića

memorijalni spomenik

Zlot

Bor

228.

Spomen park sa bistama

memorijalni spomenik

Zlot

Bor

229.

Crkva u Zlotu

sakralni objekat

Zlot

Bor

230.

Mala ruralna celina

narodno graditeljstvo

Zlot

Bor

231.

Lokalitet Oblež

(praistorija, naselje)

arheološko nalazište

Zlot

Bor

232.

Lokalitet Lilva Peći (praistorija pećina)

arheološko nalazište

Zlot

Bor

233.

Lokalitet Gaura Burći (praistorija, pećina)

arheološko nalazište

Zlot

Bor

234.

Lokalitet Zlaća

(praistorija, naselje)

arheološko nalazište

Zlot

Bor

235.

Lokalitet Galonja

(praistorija, naselje)

arheološko nalazište

Zlot

Bor

236.

Lokalitet Kornjet

(praistorija, antika, utvrđenje)

arheološko nalzište

Zlot

Bor

237.

Lokalitet Selište

(srednji vek, naselje)

arheološko nalazište

Zlot

Bor

238.

Lokalitet Beljevina

(praistorija, srednji vek, naslje)

arheološko nalazište

Zlot

Bor

239.

Lokalitet Lazareva pećina

arheološko nalazište

Zlot

Bor

240.

Lokalitet Bogovinska pećina (praistorija)

arheološko nalazište

Bogovina

Boljevac

241.

Lokalitet Ćetaće

(utvrđenje, praistorija)

arheološko nalazište

Bogovina

Boljevac

242.

Lokalitet Kurmatura

(praistorija, rudarske aktivn.)

arheološko nalazište

Bogovina

Boljevac

243.

Lokalitet Rudjina (antika, srednji vek, rudarske aktivnosti)

arheološko nalazište

Bogovina

Boljevac

244.

Lokalitet Tilva Ćefrijaska (antika, srednji vek, utvrđenje)

arheološko nalazište

Bogovina

Boljevac

245.

Lokalitet Grnište

(antika, srednji vek, naselje)

arheološko nalazište

Bogovina

Boljevac

246.

Lokalitet Krepičevac

(srednji vek, manastir)

arheološko nalazište

Jablanica

Boljevac

247.

Lokalitet Saski Deo (srednji vek, rudarske aktivnosti)

arheološko nalazište

Jablanica

Boljevac

248.

Lokalitet Točak (srednji vek, utvrđenje)

arheološko nalazište

Jablanica

Boljevac

249.

Lokalitet Osmak (srednji vek, rudarske aktivnosti)

arheološko nalazište

Jablanica

Boljevac

250.

Lokalitet Bursa (antika, naselje)

arheološko nalazište

Jablanica

Boljevac

251.

Kuća Vladimira Ljubisavljevića

narodno graditeljstvo

Jablanica

Boljevac

252.

Kuća Vladimira Stepanovića

narodno graditeljstvo

Jablanica

Boljevac

253.

Koš i ambar Milana Živanovića

narodno graditeljstvo

Jablanica

Boljevac

254.

Kuća Suzane Matić

narodno graditeljstvo

Jablanica

Boljevac

255.

Koš i ambar Voje Živadinovića

narodno graditeljstvo

Jablanica

Boljevac

256.

Kuća Ljubinke Jovičić

narodno graditeljstvo

Jablanica

Boljevac

257.

Crkva sv. Bogorodice

(16.-17. vek)

sakralni

Lukovo

Boljevac

258.

Mehana Milije Petrovića

narodno graditeljstvo

Lukovo

Boljevac

259.

Stara kuća Živojina Lukića

narodno graditeljstvo

Lukovo

Boljevac

260.

Kuća Nebojše Mikića

narodno graditeljstvo

Lukovo

Boljevac

261.

Kuća Slavoljuba Jovića

narodno graditeljstvo

Lukovo

Boljevac

262.

Kuća čatmara Markovića

narodno graditeljstvo

Lukovo

Boljevac

263.

Lokalitet Čitluk

(srednji vek, naselje)

arheološko nalazište

Lukovo

Boljevac

264.

Lokalitet Lukovsko Vrelo (praistorija, srednji vek, naselje)

arheološko nalazište

Lukovo

Boljevac

265.

Lokalitet Selina

(srednji vek, naselje)

arheološko nalazište

Lukovo

Boljevac

266.

Lokalitet Lozica

(srednji vek, crkvište)

arheološko nalazište

Krivi Vir

Boljevac

267.

Lokalitet Gradišta Kota 695 (praistorija, antika, utvrđenje)

arheološko nalazište

Krivi Vir

Boljevac

268.

Lokalitet Vel.Gradište Kota 673 (praistorija, antika, utvrđenje)

arheološko nalazište

Krivi Vir

Boljevac

269.

Loklitet Burdelj

(srednji vek, naselje)

arheološko nalazište

Krivi Vir

Boljevac

270.

Kuća Radomira Vasića

narodno graditeljstvo

Krivi Vir

Boljevac

271.

Spomenik poginulim u ratovima 1912-1918 (kod crkve)

spomen obeležje

Krivi Vir

Boljevac

272.

Vrelo Crnog Timoka

narodno graditeljstvo

Krivi Vir

Boljevac

273.

Lokalitet Glavice

(antika, utvrđenje)

arheološko nalazište

Mali Izvor

Boljevac

274.

Beli Breg (praistorija)

arheološko nalazište

Mali Izvor

Boljevac

275.

Lokalitet Saljinska Čuka (antika, srednji vek, utvrđenje)

arheološko nalazište

Mali Izvor

Boljevac

276.

Lokalitet Keja

(antika, srednji vek, utvrđenje)

arheološko nalazište

Mali Izvor

Boljevac

277.

Stara kuća Marka Mijalčića

narodno graditeljstvo

Mali Izvor

Boljevac

278.

Kuća Dragiše Tulejića

narodno graditeljstvo

Mali Izvor

Boljevac

279.

Kuća Mirjane Ivković/stara kuća Tomića

narodno graditeljstvo

Mali Izvor

Boljevac

280.

Česma iz 1938

narodno graditeljstvo

Mali Izvor

Boljevac

281.

Lokalitet Devojačka pećina (praistorija)

arheološko nalazište

Podgorac

Boljevac

282.

Lokalitet Čoke Vilor (praistorija, naselje)

arheološko nalazište

Podgorac

Boljevac

283.

Lokalitet Kukremen

(praistorija, naselje)

arheološko nalazište

Podgorac

Boljevac

284.

Lokalitet Rudjina

(antika, rudarske aktivnosti)

arheološko nalazište

Podgorac

Boljevac

285.

Vodenica Sime Krpetića

narodno graditeljstvo

Podgorac

Boljevac

286.

Vodenica Negrića

narodno graditeljstvo

Podgorac

Boljevac

287.

Kuća Ćeferjanovića

narodno graditeljstvo

Podgorac

Boljevac

288.

Kuća Radovanovića

narodno graditeljstvo

Podgorac

Boljevac

U periodu od 2010. do 2014. godine utvrđena su nepokretna kulturna dobra:

arheološka nalazišta:

Lazareva pećina, Zlot, opština Bor, AN 23;

ranovizantijsko utvrđenje i crkva Svetog Nikole u Sijarinskoj banji, opština Medveđa, AN 159;

lokalitet Kmpije- Velike livade kod Bora, opština Bor, AN 160;

spomenici kulture:

manastir Svojinovo, Svojinovo, opština Paraćin, SK 260;

zgrada u ulici Maksima Gorkog 17, Praćin, opština Paraćin, SK 721;

zgrada u ulici Branka Krsmanovića 45, Paraćin, opština Praćin, SK 738;

zgrada u ulici Branka Krsmanovića 41, Paraćin, opština Paraćin, SK 739;

spomenik ratnicma palim u Prvom svetskom ratu, ulica Kralja Petra, Paraćin, opština Paraćin, SK 1684;

zgrada Doma kulture u Boru, opština Bor, SK 2054;

amam (kupatilo) kneza Miloša u Brestovačkoj banji, opština Bor, SK 2070;

poslovna zgrada na Trgu Oslobođenja 5 u Boru, opština Bor, SK 2088.

Kulturno nasleđe se smatra za neobnovljivi resurs, koji kao takav mora da se očuva i prenese budućim generacijama i istovremeno da služi na održiv način ekonomskom razvoju planskog područja. Društveno održiva zaštita kulturnog nasleđa podrazumeva da kulturno nasleđe doprinosi kvalitetu života i kulturnom identitetu područja.

Dosadašnja iskustva afirmišu koncept integrativne konzervacije, koji vrednosti i interese postojećeg nasleđa „integriše” u procese planiranja na istom nivou kao ekonomske, društvene i druge faktore.

Pojam „zaštita spomenika kulture” proširen je na zaštitu kulturnog predela, celinu istorijskog prostora i njegove okoline, kao i urbanu konzervaciju istorijskih, urbanih i prirodnih prostora. Dakle, nije dovoljno samo sačuvati građevine i fizičke strukture, već je potrebno prepoznati i način razvoja takvog prostora, što je bitan deo očuvanja njegovog kulturnog identiteta.

Granica zaštićene okoline utvrđuje se za proglašena nepokretna kulturna dobra, kao i za dobra koja uživaju prethodnu zaštitu, jednovremeno sa utvrđivanjem njihovog statusa i kategorizacijom. Do utvrđivanja granica, zaštićenom okolinom utvrđenih i nepokretnih kulturnih dobara predviđenih za utvrđivanje, smatraće se cele katastarske parcele na kojima se to dobro nalazi, a po potrebi i sve katastarske parcele koje se sa njima graniče.

Programi, sadržaj, način izgradnje, detaljna namena i mere zaštite nepokretnih kulturnih dobara i njihove zaštićene okoline, biće definisane odgovarajućim urbanističkim planovima, odnosno aktom o utvrđivanju nepokretnog kulturnog dobra.

Adekvatna prezentacija kulturnog nasleđa i njegovo uključivanje u turističku ponudu područja omogućiće se: povećanjem saobraćajne dostupnosti, turističkom signalizacijom, infrastrukturnim opremanjem lokaliteta kulturnog nasleđa i njegove zaštićene okoline, interpretacijom nasleđa i kulturnog identiteta područja posetiocima i lokalnom stanovništvu.

Sakralno spomeničko nasleđe:

Odsustvo terenskih istraživanja onemogućava kompletan uvid kako u tačan broj sakralnih spomenika, tako i u njihove istorijske, istorijsko-umetničke i arhitektonske vrednosti, što su osnovni kriterijumi za određivanje mera zaštite – uslova čuvanja, održavanja i korišćenja nepokretnih kulturnih dobara. Sakralne spomenike neophodno je čuvati in situ, a Programom zaštite potrebno je da se definišu detaljne mere zaštite, održanja i uređenja.

Narodno graditeljstvo:

Zastupljenost objekata narodnog graditeljstva je različita. Dobar deo objekata narodnog graditeljstva na ruralnom području je van funkcije, napušten i ostavljen da propadne. Izuzetak su one kuće koje se još uvek koriste za stanovanje, ali ni one uglavnom nisu u zadovoljavajućem stanju, s obzirom da njihovi žitelji nemaju sredstava za njihovo redovno održavanje. Uz problem nedovoljne istraženost, kao i kod ostalog nepokretnog kulturnog nasleđa na području Prostornog plana, narodno graditeljstvo je izloženo najbržem propadanju. Objekti ove kategorije zaslužuju posebnu pažnju, zato što predstavljaju dostignuća u razvoju narodnog neimarstva u Srbiji i omogućavaju analizu istorijskog razvoja naselja.

Postoji mogućnost, da uz saglasnost vlasnika, nadležna služba zaštite izvrši izmeštanje izuzetno vrednih objekata narodnog graditeljstva na novu lokaciju, a da se objekti i ambijentalne celine manjeg značaja obnove u novim naseljima ili etno-parku. Primena modela aktivnog etno-parka, predstavlja savremen i delotvoran sistem zaštite narodnog graditeljstva. Polazeći od većeg broja relativno očuvanih objekata narodnog graditeljstva i celih domaćinstava u seoskim naseljima, potencijalni etno-parkovi mogući su za realizaciju u selima: Ribare (uz reku Mlavu), Sige (potez Magula), Krupaja, Milanovac i dr.

U okviru starih seoskih centara, nasleđene zgrade javne namene (stare opštinske zgrade, školske zgrade, domovi kulture i drugo) pre svega treba sačuvati u funkciji, uz poštovanje postojeće tradicionalne prostorne organizacije.

Arheološka nalazišta:

U granicama Prostornog plana tokom proteklog perioda uglavnom nisu obavljana sistematska rekognosciranja, kao ni arheološka istraživanja. Ovo se posebno odnosi na područje opština Bor i Boljevac. Dosadašnji arheološki nalazi pokazuju da je prostor Beljanice i Kučaja dugo naseljavano tlo, na kome su otkriveni materijalni dokazi o postojanju civilizacija od neolita do kasnog srednjeg veka. Ove činjenice sa aspekta službe upućuju na neophodnu potrebu daljih sistematskih rekognosciranja i istraživanja, uz sprovođenje najstrožih režima zaštite. Arheološka istraživanja moraju biti obuhvaćena posebnim programima i moraju se sprovoditi kontinuirano.

Poseban nivo zaštite i revitalizacije kulturnog nasleđa na teritoriji Prostornog plana je potrebno dati u sledećim prostornim celinama:

Petruška oblast („Sveta Gora Petruška”);

područje Resavice (istorija prvih ljudskih naseobina);

područje Senjski rudnik (potencijalni regionalni centar industrijskog nasleđa);

područje očuvanog narodnog graditeljstva (sela u opštini Žagubica).

Ove celine sa svojim bogatim kulturnim nasleđem predstavljaju identitet i potencijale planskog područja za dalji održivi razvoj.

Mere i uslovi zaštite i korišćenja nepokretnih kulturnih dobara

i njihove zaštićene okoline

Opšte mere zaštite kulturnog nasleđa u okviru granica Prostornog plana:

U okviru granica Prostornog plana područja posebne namene utvrđene su četiri zone zaštite. Metodologija utvrđivanja mera zaštite podrazumeva stepenovanje režima zaštite prema značaju i koncentraciji sačuvanog nasleđa. Mere tehničke zaštite za nepokretna kulturna dobra mogu se izdati na osnovu rezultata prethodnih istraživanja i raspoložive građe. Merama zaštite obuhvata se prostor kontaktne zone, kao i prostor neposredno vezan za urbane procese i tokove u određenoj zoni:

zone zaštite I i II podrazumevaju delove prostora u okviru granica Prostornog plana sa vrednovanim kulturnim nasleđem koje je u ranijem postupku već utvrđeno za nepokretno kulturno dobro ili je pod prethodnom zaštitom (postupak utvrđivanja je u toku ili u pripremi). Ove zone podrazumevaju najstroži režim i obavezu izrade programa i plana zaštite za određene prostore na kojima se nalaze nepokretna kulturna dobra.

zone zaštite III i IV u okviru granica Prostornog plana obuhvataju neistraženo područje prirodnog dobra Beljanica – Kučaj.

Utvrđuju se opšte mere i uslovi zaštite i korišćenja utvrđenih nepokretnih kulturnih dobara i dobara koja uživaju prethodnu zaštitu na području Prostornog plana:

mere tehničke zaštite i drugi radovi na nepokretnom kulturnom dobru mogu se izvoditi pod uslovima, u postupku i na način utvrđen Zakonom o kulturnim dobrima („Službeni glasnik PC”, br. 71/94, 52/11-dr. zakon i 99/11-dr. zakon);

zabranjuje se raskopavanje, rušenje, prepravljanje, preziđivanje i vršenje svih radova koji mogu narušiti svojstva nepokretnog kulturnog dobra;

zabranjuje se korišćenje ili upotreba nepokretnog kulturnog dobra u svrhe koje nisu u skladu sa njegovom namenom i značajem, ili na način koji može da dovede do njegovog oštećenja;

na objektu se mogu izvoditi mere tehničke zaštite, u cilju vraćanja autentičnog izgleda i očuvanja gabarita, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala i stilskih karakteristika;

ne dozvoljava se povećanje horizontalnog i/ili vertikalnog gabarita objekta;

ne dozvoljavaju se radovi na objektu koji mogu da ugroze statičku stabilnost objekta i naruše njegov spoljašnji izgled;

dozvoljavaju se oni radovi na objektu koji će dovesti do poboljšanja sanitarno – higijenskih uslova korišćenja objekta, s tim da oni ne naruše njegov spoljašnji izgled.

Utvrđuju se opšte mere i uslovi zaštite i korišćenja zaštićene okoline utvrđenih nepokretnih kulturnih dobara i dobara koja uživaju prethodnu zaštitu:

zabranjuje se izgradnja, industrijskih, rudarskih i energetskih objekata, stočarskih i živinarskih farmi, infrastrukturnih i drugih objekata koji svojim gabaritom, oblikom i namenom, odnosno svojom eksploatacijom i otpadnim materijama mogu da ugroze nepokretno kulturno dobro i da degradiraju i naruše pejzažne odlike i prirodne elemente njegove zaštićene okoline;

u zaštićenoj okolini nepokretnog kulturnog dobra zabranjuje se: deponovanje otpada i ispuštanje otpadnih voda; prevođenje vodova visokog napona većeg od 35 kV; otvaranje kamenoloma, eksploatacija materijala (kamena, šljunka i drugo) iz korita reke i drugi vidovi narušavanja obala vodotoka, otvaranje pozajmišta zemlje i drugog materijala; seča šume i ogoljavanje površina pod šumom, dok se intervencije dozvoljavaju u cilju nege, uređenja i unapređenja šumskih sastojina; unošenje novih vrsta drveća i žbunja u postojeće šumske sastojine koje su strane oro-klimatogenim uslovima područja, a posebno egzota; unošenje stranih vrsta divljači čije prisustvo može da izazove nepoželjne ekološke posledice i izmenu sastava autohtonog živog sveta; korišćenja poljoprivrednog zemljišta, promene namene i kultura koje dovode do njegove degradacije i promene autentičnog ambijenta, izuzev ukoliko je predviđena promena u skladu sa merama zaštite okoline;

zabranjuje se intervenisanje na obalama i regulacija reka, osim u interesu zaštite nepokretnog kulturnog dobra u skladu sa uslovima nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture i Zavoda za zaštitu prirode Srbije;

podizanje novih i rekonstrukcija postojećih zelenih površina u zaštitnim pojasevima saobraćajne i ostale infrastrukture, pored vodotoka, turističkih i pratećih sadržaja uslovljava se upotrebom autohtonih vrsta sa tog područja;

do donošenja odgovarajućeg urbanističkog plana ili urbanističkog projekta zabranjena je izgradnja, rekonstrukcija i legalizacija objekata koji nisu u funkciji zaštite, prezentacije i afirmacije nepokretnog kulturnog dobra;

mere zaštite, uslovi korišćenja i pravila izgradnje i uređenja prostora zaštićene okoline nepokretnog kulturnog dobra, kao i uklanjanje objekata koji svojom namenom, volumenom/gabaritom, arhitekturom i primenjenim materijalima devastiraju kvalitet kulturno – istorijskog nasleđa i predeonog lika zaštićene okoline bliže će se definisati odgovarajućim urbanističkim planom, odnosno urbanističkim projektom;

uspostavlja se kontinualna kontrola gradnje na prostoru zaštićene okoline nepokretnog kulturnog dobra;

obezbeđuje se arheološki nadzor prilikom obavljanja zemljanih radova, koji nisu u sklopu arheoloških istraživanja; kao i građevinskih radova u neposrednoj blizini zaštićene okoline nepokretnog kulturnog dobra.

Utvrđuju se opšte mere zaštite i uslovi čuvanja arheoloških lokaliteta i korišćenja njihove zaštićene okoline, do utvrđivanja statusa, kategorizacije dobra, granica zaštićene okoline sa režimom zaštite, izgradnje i uređenja prostora:

zabranjuje se širenje savremenih grobalja na prostor starih sakralnih nekropola;

preduslov prezentacije starih sakralnih nekropola sa većim brojem očuvanih nadgrobnih spomenika jeste čišćenje lokaliteta od divlje vegetacije i poznijih naslaga zemlje;

arheološki lokaliteti se ne smeju uništavati i na njima vršiti neovlašćena prekopavanja, iskopavanja i duboka zaoravanja (preko 30 cm);

u slučaju trajnog uništavanja ili narušavanja arheološkog lokaliteta zbog kapitalnih investicionih radova, sprovodi se zaštitno iskopavanje o trošku investitora;

na prostoru planom definisane zaštićene okoline arheoloških lokaliteta zabranjuje se izgradnja objekata, izuzev infrastrukturnih objekata predviđenih prostornim ili urbanističkim planom;

za postavljanje nadzemnih dalekovoda, položaj trase i izvođenje podzemnih električnih vodova i drugih instalacija (vodovoda, kanalizacije, optičkih kablova) pribavljaju uslovi i saglasnost nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture i obezbeđuje stalni arheološki nadzor u toku izvođenja radova;

u neposrednoj okolini ovim planom definisane zaštićene okoline arheoloških lokaliteta investicioni radovi sprovode se uz povećane mere opreza i obezbeđenje arheološkog nadzora;

ukoliko se tokom radova naiđe na arheološke predmete izvođač radova je dužan da odmah, bez odlaganja, prekine radove i obavesti nadležni zavod za zaštitu spomenika kulture i da preduzme mere da se nalaz ne uništi i ne ošteti, te da se sačuva na mestu i u položaju u kome je otkriven;

dozvoljava se infrastrukturno opremanje i uređenje ovim planom definisane zaštićene okoline arheoloških lokaliteta prema posebnim uslovima i uz saglasnost nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;

zabranjuje se neovlašćeno prikupljanje pokretnih arheoloških površinskih nalaza, ili odnošenje nadgrobnika i prekopavanje grobova.

Posebne mere zaštite kulturnog nasleđa u okviru granica Prostornog plana:

Za delove prostora u okviru granica Prostornog plana sa vrednovanim kulturnim nasleđem koje je u ranijem postupku već utvrđeno za nepokretno kulturno dobro ili je pod prethodnom zaštitom (postupak utvrđivanja je u toku ili u pripremi) potrebno je obuhvatiti širu zonu u kojoj je služba zaštite imala interesa da utvrdi kulturna dobra. Da ne bi došlo do cepanja prostora na zaštićene enklave i međuprostor, potrebno je idejno formulisati ovakve markantne poteze i planerske aktivnosti vezane za njih, a po mogućstvu i programski objediniti akcije iz domena zaštite, obnove i uređenja prostora, a zatim i metodološko-planski osmisliti aktivnosti koje vode realizaciji pojedinačnih projekata. Najznačajnija mera zaštite je izrada Programa i projekata zaštite kulturnih dobara, uslovljena prethodnim istraživanjima, nakon čega bi bilo moguće da se utvrde potrebne mere zaštite za nepokretna kulturna dobra, kojima je potrebno obuhvatiti i prostor kontaktne zone.

U cilju sprovođenja posebnih mera zaštite, a prilikom izrade planova nižeg reda, posebnu pažnju treba posvetiti Petruškoj oblasti sa svojim manastirima i tvrđavom koja je kategorisana kao kulturno dobro od velikog značaja za Republiku Srbiju. Neophodno je objediniti pojedinačno utvrđena kulturna dobra i tretirati ih kao prostornu kulturno istorijsku celinu. U ovom smislu je potrebno izvršiti istraživanja u cilju utvrđivanja granica zaštićene okoline ovog dobra od velikog značaja.

Tabela 23.Petruška oblast – utvrđena kulturna dobra od velikog značaja u obuhvatu Prostornog plana

1.

Manastir Sisojevac

SK 139

Sisevac

Paraćin

2.

Manastir sv. Petke

SK 259

Izvor

Paraćin

3.

Srednjevekovni grad Petrus

AN 85

Zabrega

Paraćin

4.

Manastirski kompleks Namasija

SK 273

Zabrega

Paraćin

5.

Crkva Blaga Marija Petruška

SK 274

Popovac

Paraćin

6.

Crkva Jovana Glavoseka

SK 275

Zabrega

Paraćin

Senjski Rudnik je najstariji rudnik mrkog uglja u Republici Srbiji i simbol je ugljarstva i rudarenja. Osnovan je 1853. godine. Istorijski značaj rudnika je u tome što je to najstarija sačuvana industrijska zona u Srbiji. Rudnik je deo prostorne celine koja obuhvata i kuće, školu, dom kulture, železničku stanicu, crkvu, muzej i bolnicu, od kojih su mnogi još uvek u upotrebi. Postoji značajan potencijal za razvoj turizma koji bi bio deo regionalnog programa razvoja, kroz formiranje eko-muzeja, obnove industrijskih zgrada i uskotračne pruge, i ukupne transformacije naselja u kohezivni turistički centar.

U cilju sprovođenja posebnih mera zaštite, a prilikom izrade planova nižeg reda, posebnu pažnju treba posvetiti ovom prostoru značajnog industrijskog/rudarskog nasleđa, kao i objedinjavanju sa drugim bliskim prostorima nešto manjeg istorijskog (industrijskog/rudarskog) značaja (kao što su Ravna Reka, Resavica i Sisevac), sa kojima bi mogao da čini jedinstvenu prostorno kulturnu sredinu.

Mere zaštite trase nekadašnje pruge uskog koloseka:

očuvanje trase i to: od Ravne Reke (ranžirni plato) – naselje Ravna Reka – Pasuljanske livade (objekti bivše železničke stanice koje sada koristi Vojska Srbije); nastavak trase od Pasuljanskih livada do ulaza u naselje Senjski Rudnik;

očuvanje podloge i pravca kretanja, njene širine, kota, postojećih krivina i nagiba, svih mostova, odvodnih i bučnih kanala;

ostaci trase ne mogu se pretvarati u javni put, niti ubuduće presecati drugim saobraćajnicama ili objektima;

moguća je obnova železničkog saobraćaja uskog koloseka ili saobraćaja za laka šinska vozila uskog koloseka. Trasa se može osposobiti i za namene kao što su: sportska biciklistička i motociklistička staza, sportsko šetačka i trim staza, staza za jahanje, turistička staza za posebna vozila (vozići na gumenim točkovima, terenska ili zaprežna vozila). U skladu sa navedenim mogućim namenama, podloga se može prekriti šljunkom ili sitnim granulatom;

na trasi i u zoni od najmanje 20m od ivica trase, ne dozvoljava se gradnja objekata od kamena, betona i drugog veštačkog materijala. Može se dozvoliti postavljanje manjih parternih objekata od drvene građe 5m od ivice trase, u funkciji odmorišta za bicikliste i šetače. Izvan ivice trase mogu se postaviti oznake i informativne turističke table;

energetski i telekomunikacioni kablovi mogu se postaviti uz trasu na drvenim banderama, ili ukopavanjem najmanje 5m od ivice trase. Cevni transport je dozvoljen samo za dopremanje pijaće vode i otpremanje sanitarnih otpadnih voda, i to ukopavanjem najmanje 5m od ivice trase;

u šumskom pojasu trase nije dozvoljena seča šume, osim kada je u pitanju sanitarna seča;

za sve intervencije i građevinske radove (predviđene ovim merama zaštite) na pružnoj trasi, potrebno je pribaviti saglasnost nadležnih službi zaštite.

III.1.3. Održivi razvoj regionalnih infrastrukturnih sistema

Održivi razvoj regionalnih sistema za snabdevanje naselja vodom

Područje obuhvaćeno Prostornim planom raspolaže visoko kvalitetnim vodama i predstavlja deo slivnog područja izvorišta dva regionalna sistema za snabdevanje naselja vodom, u budućnosti od strateškog značaja za obezbeđenje nedostajućih količina vode u ovom delu Republike Srbije. U okviru Rasinsko – pomoravskog sistema predviđena je izgradnja akumulacija „Zabrega” na Crnici i „Beljanica” na Resavi. U okviru Timočkog sistema predviđena je izgradnja akumulacija „Bogovina” na Crnom Timoku (izvorište Mrljiš na Crnom Timoku i cevovod sirove vode ka Boru su izvedeni u okviru prve etape RVS „Bogovina”).

Koncepcija razvoja hidrotehničke infrastrukture na području obuhvaćenom Prostornim planom zasniva se na daljem razvoju, obnovi i dogradnji integralnog višenamenskog sistema za uređenje, korišćenje i zaštitu voda slivnog područja pomenutih regionalnih sistema.

U sledećoj tabeli date su osnovne performanse akumulacija na području Prostornog plana. Svi ti objekti su od velikog značaja u jedinstvenom vodoprivrednom prostoru Republike Srbije.

Tabela 24.Profili za realizaciju planiranih akumulacija prvog prioriteta na području Prostornog plana

Br.

Akumulacija

Reka

Naselje

Vmax

(106 m3)

KNU (mnm)

Namena

21

Zabrega

Crnica

Paraćin

25

335

V, I, E, P, O, R,T,

23

Beljanica

Resava

Despotovac

40

560

V,I,E,N,P,O,R,T

30

Bogovina

Crni Timok

Boljevac

47,5

266

V, I, P, O, R,T,E

Legenda: V – snabdevanje vodom stanovništva, I – snabdevanje industrije, E – energetika, N – navodnjavanje, P – zaštita od poplava, O – oplemenjavanje malih voda, R – ribarstvo, T – održivi turizam (strogo u skladu sa inoviranim zakonom i pravilnicima o zaštiti voda), Vmax – ukupna zapremina, KNU – kota normalnog uspora

Izvor: Zakon o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine

Prema usvojenim strateškim dokumentima vodoprivrede Republike Srbije iz regionalnih sistema za naselja obezbeđuju se samo nedostajuće količine vode, nakon optimalne eksploatacije njihovih lokalnih izvorišta. Priključenje lokalnih vodovoda na regionalne sisteme moguće je uz ispunjenje sledećih uslova: gubici vode u mreži manji od 20%; uspostavljanje pouzdanog mernog sistema sa kontrolom svih ključnih čvorova u mreži, koji omogućava da se tačno i kontinuirano registruje potrošnja vode (obaveza uvođenja vodomera svim potrošačima) i gubitaka u pojedinim granama sistema; prodajna cena vode usklađena sa određenim strateškim dokumentom, tako da pokriva sve troškove proste reprodukcije sistema, zaštite izvorišta i deo troškova proširene reprodukcije (oko 30%) za dalji razvoj sistema; korišćenje vode iz regionalnih sistema za snabdevanje naselja podrazumeva potpunu zaštitu lokalnih izvorišta i njihovo korišćenje samo do količina koje ne ugrožavaju ekološke uslove u okruženju.

Zone zaštite izvorišta regionalnih sistema vodosnabdevanja

Osnovno plansko opredeljenje jeste da se područja na kojima se nalaze postojeća i planirana izvorišta za snabdevanje vodom za piće štite od namernog ili slučajnog zagađivanja i drugih uticaja koji mogu nepovoljno da utiču na izdašnost izvorišta i zdravstvenu ispravnost vode.

Zone sanitarne zaštite planiranih akumulacija u okviru regionalnih sistema vodosnabdevanja utvrđuju se rešenjem o određivanju zona sanitarne zaštite izvorišta, shodno Zakonu o vodama, a na osnovu elaborata o zonama sanitarne zaštite izvorišta i u skladu sa čl. 3-5. i čl. 21-23. Pravilnikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja („Službeni glasnik RS”, broj 92/08):

zona neposredne sanitarne zaštite (zona I) – obuhvata jezero iz koga se zahvata voda za vodosnabdevanje, uključujući vrh pregradnog objekta i priobalno područje akumulacije čija širina iznosi 10m u horizontalnoj projekciji od nivoa vode pri najvišem nivou vode u jezeru, kao i nadzemne pritoke akumulacije i područje sa obe strane pritoke čija širina iznosi 10m u horizontalnoj projekciji mereno od nivoa vode pri vodostaju pritoke koji se javlja jednom u 10 godina.

uža zona sanitarne zaštite (zona II) – u pojasu širine 500m oko akumulacije, mereno u horizontalnoj projekciji od spoljne granice zone I.

šira zona sanitarne zaštite (zona III) – obuhvata područje izvan granice zone II do granice sliva akumulacije.

Zone sanitarne zaštite podzemnih voda definisane su čl. 6-20. Pravilnika o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja, a zone sanitarne zaštite otvorenog vodotoka definisane su članom 24. tog pravilnika.

Do donošenja rešenja o određivanju zona sanitarne zaštite izvorišta (shodno Zakonu o vodama) od strane nadležnog ministra, Prostornim planom se uspostavljaju sledeći režimi zaštite i korišćenja prostora tih zona:

u zoni I – zabranjena je izgradnja novih i legalizacija postojećih objekata koji nisu u funkciji vodoprivrede i čuvanja, održavanja i prezentacije prirodnog dobra Beljanica – Kučaj. Za potrebe turističko-rekreativnog korišćenja akumulacije dozvoljava se uređenje priobalja za planirane pešačke i biciklističke staze, kupališta i pristana, sa sanitarno obezbeđenim objektima za dnevni boravak posetilaca (mokri čvorovi, posude za otpad, odmorišta i vidikovci sa zaklonom i slično). Na akumulaciji mogu da se koriste plovila na električni pogon, vesla i jedra i može da se odvija sportski ribolov. U akumulacijama je zabranjen kavezni uzgoj ribe. Svi objekti u ovoj zoni treba da se uklone u skladu sa zakonom;

u zoni II – zabranjena je izgradnja novih objekata koji nisu u funkciji vodoprivrede, zaštite i prezentacije prirodnog dobra Beljanica – Kučaj. Izgradnja novih saobraćajnica ograničava se na kategoriju opštinskih javnih, poljskih i šumskih puteva. Duž svih postojećih i planiranih puteva obavezna je izgradnja infrastrukture (betonske rigole) za prikupljanje atmosferskih voda sa separatorima naftnih derivata. Izgradnja distributivne elektroenergetske, telekomunikacione, lokalne vodovodne i kanalizacione infrastrukture usklađuje se sa režimom zaštite prirodnog dobra. Za potrebe turističko-rekreativnog korišćenja prostora, dozvoljava se uređenje prostora za planirane pešačke i biciklističke staze, pristana, marina, vizitorskih centara, vidikovaca, i sl, pod uslovom sanitarno bezbednog prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda i organizovanog prikupljanja i odvoženja otpada. U ovoj zoni zabranjena je upotreba agrohemikalija, tečnog i čvrstog stajnjaka. Stambeni i ekonomski objekti poljoprivrednih domaćinstava izgrađeni u zoni II sa stalnim prebivalištem u njoj mogu da se zadrže, odnosno legalizuju, pod uslovom da za ove objekte nadležni organi vodoprivrede i elektroprivrede, kao predstavnici države, u roku od 12 meseci od donošenja Prostornog plana realizuju sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje svih otpadnih voda. Kada je obezbeđeno sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje svih otpadnih voda, omogućava se rekonstrukcija ili zamena postojećih stambenih i ekonomskih objekata za sopstvene potrebe poljoprivrednih domaćinstava novim objektima istih gabarita. Postojeći objekti sa dozvolama u ovoj zoni dobijenim do 11. septembra 2009. godine zadržavaju se pod uslovom da imaju obezbeđeno sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje svih otpadnih voda i druge uslove u skladu sa zakonom. Ukoliko navedeno nemaju, ovi objekti se mogu zadržati pod uslovom da vlasnici u roku od 12 meseca obezbede sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje svih otpadnih voda o svom trošku. Status ostalih objekata, postrojenja i aktivnosti u zoni II biće utvrđen nakon donošenja rešenja o određivanju i održavanju zona i pojaseva sanitarne zaštite i izrade Elaborata o zonama sanitarne zaštite izvorišta (prema Pravilniku o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja);

u zoni III – uspostavlja se režim planski kontrolisane izgradnje i korišćenja prostora, koji obezbeđuje zaštitu kvaliteta voda i zdravstvenu ispravnost vode izvorišta. U ovoj zoni zabranjeno je nekontrolisano deponovanje komunalnog i drugog otpada, lociranje i uređenje deponija čvrstog otpada, deponovanje, skladištenje i transport opasnih materija i materija koje se ne smeju direktno ili indirektno unositi u vode. U slivovima akumulacija nije dozvoljeno građenje proizvodnih pogona, termoenergetskih i drugih objekata, kao ni obavljanje rudarskih i drugih radova čije otpadne vode sadrže zagađujuće materije ili na bilo koji način ugrožavaju kvalitet i režim voda. Na tom prostoru se mogu realizovati mali industrijski (prerađivački) pogoni (mlekare, pilane, pečurkane, proizvodnja nameštaja, i drugo), sa „čistim” tehnologijama koje nemaju čvrste ili tečne otpadne i opasne materije. Otpadne vode postojećih objekata, proizvodnih procesa, rudarskih i drugih radova moraju se prečistiti do propisane klase kvaliteta pre ispuštanja u recipijent.

Granice zona sanitarne zaštite date su orijentaciono na referalnim kartama Prostornog plana i one će biti bliže definisane rešenjem o određivanju i održavanju zona i pojaseva sanitarne zaštite, odnosno Elaboratom o zonama sanitarne zaštite izvorišta, kojim će se, takođe, proceniti uticaj objekata, postrojenja i aktivnosti na zdravstvenu ispravnost vode na izvorištu. Granice i obuhvat zona sanitarne zaštite akumulacije „Bogovina”, definisani su Prostornim planom područja sliva vodoakumulacije „Bogovina”.

Rezerviše se prostor za formiranje, to jest zonu potapanja planiranih akumulacija Zabrega i Beljanica i uspostavljanje uže zone sanitarne zaštite tih akumulacija. Na rezervisanom prostoru planiranih akumulacija utvrđuje se režim selektivne i kontrolisane izgradnje i uređenja prostora do njegovog privođenja planiranoj nameni:

zabranjuje se izgradnja novih javnih puteva, objekata industrije i MSP, poljoprivrednih objekata (izuzev ekonomskih objekata za sopstvene potrebe poljoprivrednih domaćinstava), turističkih objekata (sa više od 12 ležaja) i kuća za odmor;

omogućava se modernizacija svih postojećih objekata; zamena, rekonstrukcija i/ili dogradnja stambenih, stambeno-poslovnih i poslovnih objekata do 25% postojeće bruto razvijene površine objekta, kao i izgradnja i dogradnja ekonomskih objekata za sopstvene potrebe poljoprivrednih domaćinstava, pod uslovom obezbeđenja sanitarno bezbednog prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda.

Prostor za formiranje, to jest zonu potapanja planirane akumulacije Bogovina, kao i granice i obuhvat zona sanitarne zaštite ove akumulacije i režimi zaštite, korišćenja i uređenja prostora, definisani su Prostornim planom područja sliva vodoakumulacije „Bogovina” (videti: I.1.2. Obaveze, uslovi i smernice iz Prostornog plana Republike Srbije i drugih razvojnih dokumenata – Prostorni plan područja sliva vodoakumulacije „Bogovina”).

Rezerviše se prostor za potencijalne MHE, kao i za druge mini i mikro akumulacije koje će se istražiti i utvrditi drugim urbanističkim planovima.

Do početka izgradnje pregradnog objekta i formiranja planiranih akumulacija primenjivati samo deo mera/režima zaštite propisan za užu zonu sanitarne zaštite (II zona).

Uslovi/mogućnosti turističkog i sportsko-rekreativnog korišćenja akumulacije i priobalja bliže će se definisati rešenjem o određivanju i održavanju zona i pojaseva sanitarne zaštite, odnosno elaboratom o zonama sanitarne zaštite izvorišta, kojim će se izvršiti procena (sanitarne) prihvatljivosti navedenih aktivnosti.

U slučaju naknadnog uspostavljanja neposredne i uže zone sanitarne zaštite ne ograničava se legalizacija zatečenih objekata.

Na površinama na kojima se preklapaju zone I i II sanitarne zaštite akumulacija sa zonama I i II stepena zaštite prirodnih dobara i vrednosti, primenjivaće se režim zaštite, korišćenja i izgradnje prostora koji je uspostavljen za zonu neposredne i za užu zonu sanitarne zaštite izvorišta regionalnog sistema vodosnabdevanja, kao i mere zaštite, održavanja i prezentacije prirodnih dobara i vrednosti u režimu I i II stepena zaštite.

Na površinama na kojima se preklapa zona II sanitarne zaštite akumulacija sa zonom III stepena zaštite prirodnih dobara i vrednosti, primenjivaće se režim koji je uspostavljen za užu zonu sanitarne zaštite izvorišta regionalnog sistema vodosnabdevanja.

III.1.4. Održivi razvoj turizma i turističkih prostora

Koncepcija razvoja turističke privrede će se oslanjati na tri sistemska nivoa: regionalnom (širem), na području Prostornog plana i lokalnom (opštinskom). Subordinacija i sinhronizacija aktivnosti na sva tri nivoa bi trebalo da sinergetski doprinese značajnijem unapređenju ovog sektora, a posledično unapredi razvoj čitavog područja. Na osnovu toga, jedna od osnovnih razvojnih šansi područja koje je obuhvaćeno ovim planom je razvoj održivog turizma. On podrazumeva razvoj turističke privrede u skladu sa kapacitetima životne sredine. Sa jedne strane, cilj ovakve koncepcije je upoznavanje velikog broja posetilaca sa turističkim vrednostima ovog područja i aktiviranje ostalih komplementarnih delatnosti koje bi omogućile razvoj turizma ili bi bile njegova posledica (stočarstvo, šumarstvo, proizvodnja zdrave hrane, pića i drugo), dok bi sa druge, ove aktivnosti bile organizovane na način da ne ugroze ekološku ravnotežu prostora i bogati biljni i životinjski svet.

Svi oblici turističkih proizvoda bi trebalo da deluju usaglašeno, odnosno da potencijalni korisnici kombinuju nekoliko vidova turizma. Jedinstvo sadržaja je izrazito regionalnog karaktera i podrazumeva postojanje zajedničkih itinerera sa susednim opštinama i regionima. Istovremeno interna organizacija turizma zahteva uključivanje konvencionalne i tradicionalne proizvodnje u jedinstven privredni sistem čime bi se omogućila veća zaposlenost lokalnog stanovništva, povećanje konkurentnosti i usporio demografski gubitak u pojedinim delovima područja (naročito na selu). Osnovno polazište je zasnovano na aktiviranju svih potencijala planskog područja na način da se korisnik najpre informiše o prednostima i turističkim vrednostima ovog kraja, organizovano ili individualno komforno doveze do destinacije, smesti u kvalitetnim objektima, sadržajno provede vreme boravka i ponovo vrati. Neophodnost edukacije uprave i stanovništva o ulozi i značaju turizma, marketinški proboj na srpsko i evropsko tržište, povećanje saobraćajne dostupnosti izgradnjom državnih i opštinskih puteva i kvalitetni smeštajni objekti, preduslov su realizaciji ove koncepcije.

Posebnu prirodnu turističku atraktivnost šireg integralnog prostora predstavljaju Kučajske planine. To je najrasprostranjeniji planinski kompleks istočne Srbije i njen najznačajniji hidrografski čvor. Najveća su planinska kraška oblast Republike Srbije. Ova oblast ima karakter visoravni složene tektonske i morfološke strukture, izdvojene dolinama Crnog Timoka, Morave, Resave, Beljevine i Zlotske reke. Karbonatna podloga i kraški reljef uslovili su da na površinama i po uvalama središnjih delova Kučajskih planina nema stalnih rečnih tokova, već se javljaju ponornice sa suvim i slepim dolinama. Najatraktivnije ponornice su Dubašnica, Žljebura i Lazareva reka. Njihove rečne doline se odlikuju speleološkim objektima. Najpoznatije i najveće pećine su Lazareva, Ravanička, Bogovinska i Vernjikica. Posebnu pojavu predstavljaju ledenice, plitke jame sa snegom i ledom. U bogatoj i raznovrsnoj flori prisutan je veliki broj endemita. Osim Kučajskih planina, blizina saobraćajnog Koridora H i gradskih naselja Paraćin (i trograđe sa Jagodinom i Ćuprijom), Despotovac i Bor, značajni kulturni potencijali (Manastir Manasija i ostali posebno u delu Podunavlja u Istočnoj Srbiji), prirodne celine (Podunavlje, Homoljske planine) biće osnov za stvaranje jedinstvene turističke ponude u širem, regionalnom, okruženju.

Predviđena organizacija i integrisanje turističke ponude u prostoru opština Žagubica, Despotovac, Boljevac, Paraćin i Bor sa turističkim zonama i regionima u okruženju, kao i njihovo povezivanje kružnim kretanjem turista i izletnika omogućiće razvoj prepoznatljivog turističkog proizvoda opština. Osim toga neophodno je zaštititi najatraktivnije i potencijalno najkomercijalnije turističke prostore na području opština Žagubica, Despotovac, Boljevac, Paraćin i Bor, u prvom redu planinske prostore i akvatorije, uz usmeravanje i kontrolu korišćenja, izgradnje i uređenja tih prostora i obezbeđenje odgovarajuće podrške zemljišne politike. Neophodno je i značajno povećanje smeštajnih kapaciteta područja kroz izgradnju novih smeštajnih kapaciteta i aktiviranje individualnog/privatnog smeštaja u selima. Od značaja za razvoj prepoznatljive turističke ponude opština Žagubica, Despotovac, Boljevac, Paraćin i Bor jeste identifikacija autentičnih ruralnih etnocelina i duhovnih običaja (verski praznici, sabori, svadbe i druge svetkovine, stočni sajmovi i različita takmičenja) različitih entiteta i njihovih tradicionalnih kuhinja.

Imajući u vidu trenutne pozitivne i negativne aspekte stanja turizma na prostoru prirodnog dobra Beljanica – Kučaj mogućnosti za njegov razvoj se oslanjaju na postojeće pozitivne trendove, pokušavajući da njih ojačaju a samim tim smanje ili eliminišu postojeća ograničenja, kroz sledeća strateška opredeljenja:

formirati zajedničku turističku ponudu koja bi objedinila razne turističke sadržaje na celom prostoru plana;

formirati zajedničku ponudu sa susednim opštinama i izvršiti povezivanje turističkih kapaciteta;

zajedno sa susednim opštinama i susedni regionima konkurisati za evropske projekte u oblasti turizma;

utvrditi integralnu razvojnu strategiju turizma na celokupnom prostoru;

realno utvrditi domete pojedinih turističkih destinacija i rangirati prioritete realizacije predviđenih razvojnih projekata;

uspostaviti intersektorske odnose na nivou lokalne, i državne uprave – kultura, obrazovanje, trgovina, sport, saobraćaj, privreda i ekonomija;

unaprediti stanje komunalnih sistema u naseljima i izgraditi neophodne nove kapacitete;

multidisciplinarno sprovesti edukaciju stručnih kadrova i stanovništva u skladu sa principima održivog razvoja turizma;

kvantitativno i kvalitativno poboljšati stanje smeštajnih kapaciteta uz značajan udeo privatnih receptivnih objekata;

jasno definisati razne oblike turizma i odrediti u kom delu teritorije se odvijaju;

obnoviti tradicionalna sela koja bi bila okosnica seoskog turizma;

unaprediti marketing turizma kroz projekte, promotivne i informacione programe i reklamne kampanje;

konstituisati institucionalne okvire u smislu odgovornosti za pojedine aktivnosti u prostoru vezane za turizam;

sanirati ekološki ugrožena područja.

Nakon inventarizacije i valorizacije turističkih potencijala na prostoru prirodnog dobra Beljanica – Kučaj neophodno je formirati zajedničku ponudu koja bi objedinila različite vidove turizma i grupisale one sa sličnim sadržajima. Na ovaj način može se postići raznovrsnost u ponudi, izbegavanje brzog zasićenja od iste ponude i aktiviranje novih još neafirmisanih destinacija. Sve ovo ne bi trebalo raditi stihijski već je neophodna izrada razvojne strategije turizma za čitav region. Ona ne bi trebalo samo da obuhvati teritoriju prirodnog dobra Beljanica – Kučaj, već i sve opštine u celini (u sastavu prirodnog dobra). Na isti način bi trebalo da se rangiraju turistička mesta i odrede prioritetne akcije u njima. Trebalo bi izbegavati neselektivno forsiranje turističke privrede transparentno po čitavom području, već se usmeriti samo na mesta koja zaista imaju predispozicije za to. Kako bavljenje ovom delatnošću zahteva visok nivo opremljenosti infrastrukturom i suprastrukturom, tako je osnovna pretpostavka njegovog razvoja dovođenje istih na optimalan nivo. Isto važi i za unapređenja kvaliteta životne sredine i eliminisanje emisera štetnih materija u blizini turističkih centara.

U odnosu na turističke potencijale, na prostoru opština Žagubica, Despotovac, Boljevac, Paraćin i Bor mogu se razvijati sledeći vidovi turizma:

ruralni turizam u selima, naročito oko atraktivnih turističkih repera. Aktiviranje privatnih domaćinstava u sistemu ukupnih smeštajnih kapaciteta;

izletnički turizam – poseta prirodnim retkostima (pećine, klisure, itd). Uslovi za realizaciju su uređivanje i opremanje izletišta i rekreativnih staza, izgradnja ugostiteljskih sadržaja, određivanje mogućih lokacija i sadržaja informativnih punktova za pojedine delove prema specifičnostima, sve u funkciji kvalitetnije turističke ponude;

eko-turizam može da se razvija na čitavom prostoru, s obzirom na postojeće potencijale. Naročito se mora voditi računa o razvoju rekreativno-edukativnih programa kojima se afirmišu prirodne i stvorene vrednosti područja, prezentacija objekata i celina od kulturnog i istorijskog značaja, uz preduzimanje neophodnih mera za uređivanje njihove okoline, određivanje mogućih lokacija i sadržaja informativnih punktova prema specifičnostima, razvoja specifičnih oblika privremenih i stacionarnih kapaciteta (etno, seoski turizam, eko kampovi, itd), razvoja specifičnih ekoloških programa ugostiteljstva i usluga, sve u cilju popularizacije eko turizma;

lovni i ribolovni turizam – na planinama, rekama i budućoj akumulaciji Bogovina.

biciklistički turizam – uz postojeće i planirane putne pravce;

pešačenje je izuzetno razvijen deo turističke tražnje kako na domaćem tako i na inostranom turističkom tržištu. Posebno obeležavanje pešačkih staza je osnova daljeg razvoja ovog vida aktivnosti turista;

naučno-istraživački turizam koji obuhvata istraživanje prirodnih vrednosti i biodiverziteta ovog kraja, a posebno geoturizam i speleološki turizam s obzirom na izraženost georaznovrsnosti na planskom području;

kulturno-manifestacioni turizam moguće je razvijati shodno postojećim sadržajima na području. Uslovi za realizaciju su poboljšanje i diverzifikacija postojećih smeštajnih kapaciteta, izgradnjom novih i adekvatnom opremljenošću i uređenošću prostora (sale, ugostiteljski kapaciteti, prateći rekreativni, zabavni i etno-programi i sadržaji). Takođe, neophodno je izvršiti kategorizaciju objekata;

sportsko-rekreativni turizam obiluje potencijalima za razvoj na ovom području. Uslovi za njegovu realizaciju su obezbeđenje rekreativnih prostora (uređenje i izgradnja skijališta, sportskih, rekreacionih i drugih sadržaja), kao i uređenje prostora za lov i ribolov, sportskih i eko-kampova;

dečji i omladinski turizam može da se razvija na čitavom području. Uslovi za razvoj ovog vida turizma je izgradnja novih, uvećanje i diverzifikacija postojećih smeštajnih kapaciteta, uređenje centara slobodnog vremena kao polifunkcionalnih celina sa koncentracijom različitih rekreativnih sadržaja, uređenje sportskih i eko-kampova, prostora za škole, radionice i likovne kolonije, uvođenje i razvoj rekreativno-edukativnih programa kojima se afirmišu prirodne i stvorene atraktivnosti, sve u cilju uvećanja turističke atraktivnosti područja;

adrenalinski turizam – ekstremni sportovi, naročito u opštini Despotovac;

tranzitni turizam – odnosno iskorišćenje povoljnog saobraćajnog položaja zapadnih delova područja.

Razvojna politika u oblasti turizma će biti usmerena tako da omogući ravnomerniju prostornu distribuciju turista unutar destinacije.

Vrste turizma po opštinama:

Žagubica će usmeriti turističku orijentaciju prema planinskom turizmu u užem i širem regionalnom pogledu (izletnički, sportski, sportsko-rekreativni: Homoljske planine, planina Beljanica, prerast Samar, klisura Osaničke reke i drugo), turizmu na vodi (izletnički: vrelo Mlave, Homoljska potajnica, Krupajsko vrelo i drugo), manifestacionom turizmu (tradicionalni vašari, „Zlatne ruke Homolja” u Žagubici, „Spasovdanski susreti” u Krepoljinu i „Dani bilja i gljiva” u Krepoljinu), ruralnom turizmu (domaća radinost, tradicionalni zanati), kulturnom turizmu (manastir Gornjak u Gornjačkoj klisuri, Trška crkva u Žagubičkoj kotlini i drugo);

Despotovac ima naglašenu turističku orijentaciju ka planinskom turizmu (izletnički, sportski, sportsko – rekreativni: planina Beljanica, Kučajske planine, Resavska pećina, kanjoni Resave i Suvaje i drugo), turizmom na vodi (sportski i sportsko-rekreativni: Resava, Veliko vrelo; izletnički: vodopad Lisine), ruralnom turizmu, lovnom i ribolovnom turizmu (lovni: lovno područje „Gornja Resava”, ribolovni: reka Resava), banjskom turizmu (zdravstveni i banjsko-lečilišni: Despotovačka banja) i kulturnom turizmu (izletnički: manastir Manasija; domaća radinost i tradicionalni zanati i drugo);

Boljevac ima naglašenu turističku orijentaciju prema očuvanoj prirodi, planinskom turizmu (izletnički, sportski, sportsko-rekreativni, ekološki, naučni, edukativni: planina Rtanj, Kučajske planine, Malinik, Bogovinska pećina, dolina Crnog Timoka), turizmom na vodi (ribolovni: Radovaljska reka; izletnički: vrelo Crnog Timoka u Krivom Viru, akumulacija Bogovina) i kulturnom turizmu (izletnički: manastir Krepičevac sa crkvom Svete Bogorodice kod Jablanice, manastir Lapušnje sa crkvom Svetog Nikole u Lukovu, manastir Lozica u Krivom Viru i drugo);

Paraćin ima naglašenu turističku orijentaciju ka tranzitnom turizmu, gradskom turizmu, manifestacionom turizmu, turizmu na vodi (izletnički: Grza, ribolovni: Crnica, Morava, akumulacije, vrela), planinskom turizmu (Kučajske planine, planina Juhor), ruralnom turizmu (narodno graditeljstvo, etno-selo, područje Sisevac – Grza), lovnom turizmu (organizovana i opremljena lovišta; ribolovno područje „Morava I i II”), kulturnom turizmu (spomenici kulture, prostorne kulturno-istorijske celine, arheološki lokaliteti, zona objedinjene zaštite prirodnih i kulturnih dobara „Sveta Gora Petruška”). Ključni faktor turističkog razvoja opštine Paraćin je geografski položaj pored evropskog Koridora X, tj. auto-puta E-75 (Beograd – Niš), koji omogućava efikasno uključivanje opštine u najznačajnije saobraćajne tokove u Srbiji i regionu jugoistočne Evrope;

Bor će razvijati turističku privredu prema ruralnom i planinskom turizmu (izletnički, sportski, sportsko – rekreativni, manifestacioni, ekološki, naučni, edukativni: planina Stol, lokalitet Savača, Lazareva pećina, pećina Vernjikica, pećina Hajdučica, Vodena i Mandina pećina, kanjon Lazareve reke i drugo), banjskom turizmu (zdravstveni i banjsko – lečilišni: Brestovačka banja), turizmu na vodi (izletnički, tranzitni i stacionarni, nautički, ribolovni, sportski, sportsko-rekreativni, ekološki, naučni, edukativni: Borsko jezero), rudarski turizam (u okolini rudnika), kulturnom turizmu („Dani Brestovačke banje”, „Susreti sela”, „Izlazak na bačiju”) i lovnom turizmu (lovište „Deli Jovan” i lovište „Zlotske šume – Crni vrh”).

Turističke zone na području Prostornog plana:

zona Sever – obuhvata južne delove opštine Žagubica, severne delove opštine Despotovac i deo opštine Bor u zoni Crnog vrha. Prevashodni sadržaj ove zone je usmeren ka razvoju skijališta Beljanica na lokalitetu Busovata. Ovaj zimski centar se nalazi u okviru predela naročite prirodne lepote „Resava”. Prilaz je predviđen sa planiranog magistralnog puta M4 ili mrežom postojećih opštinskih puteva. Šire područje obuhvata severoistočni deo opštine Despotovac i južni deo opštine Žagubica, dok je sam lokalitet u KO Suvi Do u opštini Žagubica. Na tom prostoru predviđa se izgradnja žičara, alpskih ski – staza, nordijskih ski-staza, izletničkih restorana i vidikovac restorana. Za skijalište Beljanica je već urađen značajan deo projektne dokumentacije. Ovim prostornim planom se potvrđuje izgradnja prve faze kompleksa (kapaciteta oko 2.000 turista). Istovremeno ovo je zona u kojoj je predviđeno aktiviranje potencijalnog turističkog centra na Crnom vrhu (celogodišnja ponuda) nakon rešavanja imovinsko-pravnih problema. Pored postojećih smeštajnih kapaciteta u Motelu „Vrelo” u Žagubici (150 ležaja), planira se da u zoni lokaliteta „Busovata” bude novih 500 ležaja, u zoni Crnog vrha planirano je ukupno 1.000 ležaja (lokalitet „Jelen” koji je u izgradnji i nalazi se na prostoru žagubičke i borske opštine), a da u zonama Žagubice i Krepoljina bude još po 100 ležaja u domaćoj radinosti, kao i da se u selima smeštaj u domaćinstvima omogući po principu organizacije domaćinstava u jedinstvenu strukturu agro – hotela (sa minimum 80 ležaja ukupno po selu, odnosno 6 ležaja u domaćinstvu);

zona Zapad – obuhvata zapadne delove opština Despotovac i Paraćin i njen razvoj podrazumeva intenzivno povezivanje sa širim regionalnom okruženjem (Koridor H, manastir Manasija, gradski centri van područja Plana) i aktiviranje prirodno-anropogenih potencijala u KO Senjski rudnik i Zabrega;

zona Istok – obuhvata istočne delove opštine Boljevac i Bor. Prevashodna delatnost u okviru turističke privrede zasnovana je na iskorišćenju prirodnih turističkih potencijala (Lazarev kanjon, pećinski sistem, prirodni ambijent i slično) i potencijalnoj rekreativnoj zoni na akumulaciji Bogovina.

Izvan zona se nalaze manje turističke celine koje će biti integrisane kroz itinerere u jedinstvenu turističku ponudu prostora Kučaj – Beljanica.

Svojim položajem, kapacitetom, tehničkim karakteristikama i vizuelnim odlikama, nekoliko šumarsko–lovnih kuća ispunjava sve ekološke standarde kao objekti povoljni za smeštajne kapacitete za turiste i ostale turističke namene („Valkaluci”, „Pešterac” i „Javorak”), a kao potencijalni vizitorski centar je prepoznata šumarsko-lovna kuća „Resava”.

Motivacija stanovništva za učešće u turističkoj privredi će se vršiti kroz povoljne kreditne aranžmane, poreski sistem i subvencije u proizvodnji ili podizanju i opremanju objekata. Osim propisivanja jasnih mera i politika, neophodno je izvršiti i jasnu institucionalnu podelu na subjekte koji se staraju za njihovu realizaciju (prirodno dobro Beljanica – Kučaj, lokalne turističke organizacije, opštinske uprave, ostala javna preduzeća, privatni sektor i slično), kroz jasno javno-privatno partnerstvo. Edukacija, marketing, informisanje, kampanje i drugo, aktivnosti su koje treba da prate i planiranje i realizaciju i korišćenje turističkih akcija u prostoru.

III.1.5. Održivo korišćenje mineralnih sirovina

Održivo korišćenje mineralnih sirovina podrazumeva:

obaveznu primenu takvih tehnoloških postupaka koji će, prilikom eksploatacije mineralnih sirovina, svesti na minimum negativne uticaje na životnu sredinu;

otvaranje novih majdana tehničkog kamena unutar zaštićenog područja dozvoliti samo ukoliko materijal sličnih karakteristika nije moguće naći na tolikim udaljenostima od potrošača da se transport isplati;

strogu kontrolu obavljanja obavezne rekultivacije terena posle završetka eksploatacije mineralnih sirovina.

Prostornim planom rezerviše se prostor overenih rezervi i eksploatacije mineralnih sirovina u okviru ležišta koja su u funkciji, za koja se rade rudarski projekti ili su predmet detaljnih geoloških istraživanja, na osnovu podataka nadležnog ministarstva rudarstva.

Režimima zaštite i korišćenja prostora u zonama zaštite prirode i prirodnih vrednosti, kao i regionalnih sistema za snabdevanje naselja vodom i izvorišta voda, definisani su opšti uslovi i prihvatljivost eksploatacije mineralnih sirovina.

Mineralne sirovine ne mogu da se eksploatišu u zonama sa režimom zaštite I i II stepena prirodnih vrednosti, osim u slučaju već postojećih aktivnih rudnika i aktivnih polja, u zonama neposredne i uže zaštite izvorišta vodosnabdevanja, na turističkim prostorima i javnim skijalištima, i u zaštićenoj okolini nepokretnih kulturnih dobara. U zoni sa režimom zaštite prirode II stepena i turističkom prostoru moguće je pod, određenim uslovima, a prvenstveno ako se radi o odobrenoj eksploataciji za lokalne potrebe i veoma ograničenim količinama, dozvoliti korišćenje miniralnih sirovina. U ostalim delovima područja Prostornog plana eksploatacija mineralnih sirovina je dozvoljena, ako se u postupku utvrđenom zakonom ne ustanove značajni nepovoljni uticaji te eksploatacije na životnu sredinu ili na prirodne i druge vrednosti, koji se adekvatnim merama i dostupnim tehnikama ne mogu otkloniti.

Istražni prostor, koji se u registru istražnih polja vodi pod brojem 1915, predstavlja istražni prostor za izvođenje geoloških istraživanja nafte i gasa. Predviđene su dve faze geoloških istraživanja – regionalna i detaljna geološka istraživanja nafte i gasa. Faza regionalnih istraživanja predviđa izvođenje geofizičkih ispitivanja duž četiri regionalna seizmička profila, od kojih plansko područje zahvata deo trase regionalnog profila R 4-10 (Senje – Senjski Rudnik – Ravna Reka – Pasuljanske livade – Zlot Brestovačka Banja). Na osnovu rezultata regionalnih geoloških istraživanja predviđeno je fazno izvođenje detaljnih geoloških istraživanja na istražnom regionu „Timok” (u okviru kojeg se nalazi plansko područje), u cilju definisanja naftno-geoloških karakteristika područja. Imajući u vidu veliki broj zaštićenih prirodnih dobara u planskom području i činjenice da će geološka istraživanja biti izvođena u periodu od 2010-2020. godine, Zavod za zaštitu prirode Srbije je u skladu sa Zakonom izdao Uslove zaštite prirode za izvođenje geoloških istraživanja nafte i gasa na teritoriji Republike Srbije južno od Save i Dunava u periodu od 2010-2020. godine (broj 03-2936/2 od 15. januara 2010. godine).

Na prostoru koji je obuhvaćen Prostornim planom, Ministarstvo rudarstva i energetike je odobrilo izvođenje geoloških istraživanja mineralnih resursa, i to: 1) preduzeću „Avala Resources” d.o.o. iz Beograda, geološka istraživanja zlata i pratećih metala (Ag, Zu, Pb, Zn) na području „Potaj Čuka-Tisnica” kod Žagubice; 2) preduzeću „Avala Resources” d.o.o. iz Beograda, geološka istraživnja zlata i pratećih metala (Ag, Zu, Pb, Zn) na području „Bigar Istok” kod Bora; 3) preduzeću „Betec Resources” iz Beograda, geološka istraživanja zlata i obojenih metala na području „Kuruga Istok” kod Žagubice; 4) preduzeću „Betec Resources” iz Beograda, geološka istraživanja zlata i obojenih metala na području „Breza 2”; 5) preduzeću TILVA iz Beograda, geološka istraživanja zlata i pratećih metala na području Tilva Njagra (TMK); 6) preduzeću TILVA iz Beograda, geološka istraživanja zlata i pratećih metala na području Čoka Kupjatra (TMK); privrednom društvu „Avala Resources” d.o.o. iz Beograda, geološka istraživanja mineralizacije zlata i pratećih metala (Ag, Zu, Pb, Zn) na području Malinik; 8) preduzeću „Stara planina Resources” iz Beograda, geološka istraživanja mineralizacije zlata i pratećih metala (Ag, Zu, Pb, Zn) na lokalitetu Sumrakovac kod Boljevca; 9) JP PEU „Resavica” iz Despotovca, geološka istraživanja uglja na lokalitetu „Stari Jasenovac” (RMU Jasenovac).

Na teritoriji Prostornog plana Ministarstvo rudarstva i energetike je izdalo odobrenje JKP „Vodovod” iz Bora sa registorvanim sedištem na adresi Čočekova 16, 19290 Bor, za izvođenje primenjenih hidro-geoloških istraživanja podzemnih voda na području Bora na istražnom prostoru V-629. Takođe na tom području postoji saglasnost na projekat kojim se utvrđuje ispunjenost uslova i mera održivog korišćenja prirodnih resursa-podzemnih voda izvorišta i to: 1) saglasnost na projekat kojim se utvrđuje ispunjenost uslova i mera održivog korišćenja prirodnih resursa – podzemnih voda izvorišta „RM Stubica” u Sisevcu, na području opštine Paraćin na eksploatacionom prostoru broj E-52, preduzeću „RM Stubica” iz Paraćina-Stubica: 2) saglasnost na projekat korišćenja prirodnih resursa – malo mineralizovanih podzemnih voda sa izvorišta „Buk-Lozica” na području opštine Boljevac, na eksploatacionom prostoru broj E-16, preduzeća „Euroaqua” iz Beograda; 3) saglasnost na projekat kojim se utvrđuje ispunjenost uslova i održivo korišćenje prirodnih resursa podzemnih voda, za izvorište „Sveta Petka- Izvorska” (bunar „Sveta Petka-Izvorska”), na prostoru broj E-40, opština Paraćin, preduzeću „WODE” d.o.o. iz Beograda; 4) saglasnost na projekat kojim se utvrđuje ispunjenost uslova i mere održivog korišćenja prirodnih resursa-podzemnih voda za izvorište Belosavac, opština Žagubica, za preduzeće „Belosavac 2001”, na prostoru E-12, list 422; 5) kao i odobrenje za eksploataciju pozemnih mineralnih voda DOO „RBM” Petrovac na Mlavi, na eksploatacionom prostoru List 468.

Osnovna opredeljenja u pogledu održivog razvoja rudarstva i eksploatacije mineralnih sirovina su:

nastavak rada i povećanje obima proizvodnje u aktivnim rudnicima uglja;

modernizacija rudnika, čime bi se povećao stepen iskorišćenosti i poboljšali uslovi rada;

nastavak procesa restrukturiranja, odnosno osposobljavanje delova preduzeća za podzemnu eksploataciju uglja, kao što su vodovod, toplana i sektor smeštaja radnika;

nastavak radova u jami Strmosten;

aktiviranje rezervi ugljenog basena na području Pasuljanske livade koje će značajno produžiti radni vek rudnika Rembas, a ujedno predstavlja zamenski kapacitet Senjskog Rudnika čije su rezerve pri kraju;

racionalno korišćenje rezervi uglja;

realizacija projekta grada – muzeja (Senjski Rudnik) čime bi se stvorili uslovi za opstanak stanovništva na tom području;

dalje istraživanje i potvrda rezervi ležišta uglja i građevinskog i ukrasnog kamena;

otvaranje ležišta građevinskog i ukrasnog kamena (zbog očekivanih povećanih potreba za tim sirovinama na lokalnom i regionalnom nivou), ali samo pod uslovom da se takva vrsta kamena (posebno građevinskog), istog ili približnog kvaliteta, ne može naći na području Republike Srbije;

izgradnja malih pogona za preradu mineralnih sirovina, čime bi se otvorila nova radna mesta;

potpuna zaštita životne sredine i prirode, primenom adekvatnih mera zaštite i najboljih dostupnih tehnika, kojima će se umanjiti ili potpuno eliminisati negativni uticaji koji potiču od rudarske delatnosti, a saglasno zakonskoj regulativi i usvojenim planovima i programima rudnika;

rezervisanje površina/područja za koja su na osnovu Rešenja nadležnog ministarstva rudarstva izdata posebna odobrenja – koncesije, kao i površina za koje su izdata rešenja za eksploataciju mineralnih sirovina (tehničko-građevinskog i građevinsko – arhitektonskog kamena, uglja i drugo). Pri tome utvrditi površine koje se nalaze u okviru eksploatacionog polja, ali i površine koje se po bilo kom drugom osnovu koriste za eksploataciju ili preradu mineralnih sirovina (odlagalište jalovine, postrojenja za preradu, transportni putevi i drugo);

definisanje površina za koje je nadležno ministarstvo rudarstva izdalo Odobrenje za izvođenje geoloških istražnih radova, odnosno površina na kojima su u toku jednogodišnja ili višegodišnja geološka istraživanja koja za cilj imaju utvrđivanje pojava, kvaliteta i količina mineralnih sirovina.

III.1.6. Zaštita prostora od interesa za odbranu zemlje

Osnovu planiranja i uređenja prostora za potrebe odbrane zemlje čini ukupna postojeća infrastruktura na teritoriji Prostornog plana, optimalno prilagođena za izvršavanje dodeljenih misija i zadataka Vojske Srbije u suprotstavljanju identifikovanim izazovima, rizicima i pretnjama bezbednosti. Postojeća infrastruktura sistema odbrane posledica je nasleđene infrastrukture, koja je bila dimenzionisana i koncipirana za bitno drugačiji i veći geoprostor, namenu i zadatke Vojske Srbije.

S obzirom da Republika Srbija ne raspolaže pogodnim prostorima za uređenje poligona za potrebe realizacije programa borbene obuke jedinica Vojske Srbije, prostor Kučajskih planina ima poseban značaj za odbranu zemlje. Naime, na teritoriji Prostornog plana nalazi se kompleks posebne namene „Pasuljanske livade”, koji predstavlja prostor sa objektima i sadržajima od značaja za funkcionisanje sistema odbrane zemlje. Polazna osnova za izbor lokacije intervidovskog poligona za potrebe realizacije programa borbene obuke jedinica Vojske Srbije je postojeći vojni kompleks „Pasuljanske livade”, sa ciljem da se omogući njegovo dalje korišćenje, uz očuvanje prirodnih vrednosti i životne sredine.

Strateški ciljevi usaglašavanja prostornog razvoja sa potrebama odbrane su:

stvaranje prostornih uslova koji će u potpunosti odgovarati potrebama savremenog sistema odbrane radi sigurnog funkcionisanja u uslovima ugrožavanja bezbednosti;

obezbeđenje prostornih uslova za nesmetano funkcionisanje vojnih kompleksa i objekata od posebnog značaja za odbranu zemlje;

smanjenje negativnih uticaja vojnih kompleksa na životnu sredinu i prostor za posebne namene; i

stvaranje uslova za civilnu zaštitu stanovništva, materijalnih i prirodnih resursa u slučaju elementarnih nepogoda i udesa.

Za prostore od interesa za odbranu zemlje, daju se uslovi zaštite kroz definisanje zona prostorne zaštite, koje su uslovljene njihovom namenom i propisuju se zbog bezbednosti okoline od ovih prostora posebne namene i aktivnosti u njima. Zone se tretiraju kao prostor sa posebnim režimom korišćenja, uređenja i izgradnje, a definišu se kao: zone zabranjene gradnje, zone ograničene gradnje i zone kontrolisane gradnje.

Zaštita prostora od interesa za odbranu zemlje:

Uređenje područja plana za potrebe odbrane zasnivaće se na uslovima i zahtevima Ministarstva odbrane za prilagođavanje Prostornog plana potrebama odbrane zemlje, a u skladu sa Zakonom o odbrani („Službeni glasnik RS”, br. 116/07, 88/09, 88/09 – dr. zakon i 104/09 – dr. zakon), Odlukom o objektima od posebnog značaja za odbranu („Službeni glasnik RS”, broj 112/08) i Odlukom o vrstama investicionih objekata i prostornih i urbanističkih planova značajnih za odbranu zemlje („Službeni list SRJ”, broj 39/95).

Utvrđivanje koncepta za organizaciju, uređenje i razvoj planskog područja, kao i zoniranje te teritorije po stepenima ugroženosti i zaštite, u skladu sa mestom i ulogom koje pojedini delovi teritorije treba da imaju, podrazumeva istovremeno definisanje uslova i mera, obima i stepena zaštite, odnosno vrste zaštitnih objekata, u skladu sa uredbom koja posebno definiše ovu materiju.

Za obezbeđenje uslova nesmetanog funkcionisanja vojnih kompleksa u okviru planirane granice Intervidovskog poligona „Pasuljanske livade” u području Prostornog plana, obavezno je da se pojedinačno utvrde, pored uslova za obezbeđenje priključaka na magistralne i regionalne infrastrukturne sisteme, i pojedinačni uslovi u okviru definisanih, zaštitnih bezbednosnih zona, zona ograničene i zona kontrolisane izgradnje, kao i planiranje okolnih sadržaja koji neće ugroziti njihovu bezbednost i funkcionisanje.

Na teritoriji planskog obuhvata nalaze se dva kompleksa posebne namene, „Pasuljanske livade” i „Troglan bare” u okviru planirane granice Intervidovskog poligona „Pasuljanske livade”, koja podrazumevaju prostor sa objektima i sadržajima od značaja za funkcionisanje sistema odbrane.

U vezi sa obezbeđivanjem uslova za nesmetano funkcionisanje ovih kompleksa, grafički su definisane dve zone prostorne zaštite kompleksa posebne namene:

1)zona zabranjene gradnje – zona potpune zabrane izgradnje i postavljanja objekata i postrojenja koji mogu ometati prijem i predaju radio emisija;

2)zona ograničene i kontrolisane gradnje:

zona kontrolisane izgradnje – zona izgradnje objekata uz neophodno pribavljanje prethodne saglasnosti Ministarstva odbrane, kao i zabrane izgradnje i postavljanja objekata i postrojenja koji mogu ometati prijem i predaju radio emisija;

zona ograničene izgradnje – zona zabranjene izgradnje objekata visokogradnje i objekata koji predstavljaju izvor elektromagnetnog zračenja.

Kompleksi posebne namene na području Prostornog plana su perspektivni kompleksi i kao takvi ne mogu menjati svoj status.

III.2. UTICAJ POSEBNE NAMENE NA RAZVOJ

POJEDINIH OBLASTI

III.2.1. Prirodni sistemi i resursi

Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta

U skladu s prirodnim, tržišnim i infrastrukturnim pogodnostima i ograničenjima za razvoj poljoprivredne proizvodnje, i fizičkim, socio – ekonomskim i demografskim obeležjima ruralnih predela planskog područja, podržavanje rasta poljoprivredne proizvodnje bez ugrožavanja životne sredine, obezbediće se, između ostalog, i: upravljanjem poljoprivrednim zemljištem radi poboljšanja stanja životne sredine i prirodnih predela, i primenom odgovarajućih agroekoloških mera, mera zaštite i unapređenja poljoprivrednog zemljišta, što će se odraziti na korekciju postojećih odnosa u načinu korišćenja poljoprivrednog zemljišta i ukupnog prostora.

Planirane promene načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta su prostorno izdiferencirane, prvenstveno u funkciji zaštite prirodnih dobara, očuvanja biodiverziteta i unapređenja životne sredine, a zatim i radi poboljšanja ekonomskih uslova poljoprivredne proizvodnje, pošumljavanjem submarginalnih obradivih zemljišta i dela erodobilnih pašnjaka. Shodno tome, do najvećeg relativnog smanjenja površina pod intenzivnim kulturama trebalo bi da dođe u rejonu zaštićene prirode, dok se u obešumljenim predelima pašnjačkog rejona planira najveće povećanje površina pod šumama. Zbog poštovanja biodiverziteta, specifičnosti područja prirodnog dobra Beljanica – Kučaj, te znatnih površina pod katastarskim klasama VII i VIII, bez izrade detaljne bonitetne karte za planski prostor nemoguće je dati detaljan plan prenamene poljoprivrednog zemljišta.

Očuvanje površina i poboljšanje fizičkih, hemijskih i bioloških svojstava poljoprivrednog zemljišta zasnivaće se na strogom poštovanju sledećih pravila:

-režimi korišćenja poljoprivrednih površina uspostavljaju se u skladu sa zonama različitih režima zaštite prirodnih vrednosti i izvorišta voda;

-ne dozvoljava se prenamena poljoprivrednog zemljišta od I do IV katastarske klase u građevinsko zemljište, osim na osnovu prostornog i urbanističkog plana u sledećim slučajevima: kod pripajanja delova rubnih katastarskih čestica koje se većim delom već nalaze u građevinskom području; kada su za planirani razvoj iscrpljene unutrašnje rezerve građevinskog zemljišta, a u rubnoj zoni naselja nema zemljišta nižeg kvaliteta (katastarske klase); i za potrebe realizacije planiranih objekata infrastrukturnih sistema;

-izgradnja na obradivom poljoprivrednom zemljištu koje je zakonom izuzeto iz zabrane korišćenja u nepoljoprivredne namene, dozvoljava se i kontroliše u skladu sa rešenjima, režimima zaštite i pravilima utvrđenim prostornim ili urbanističkim planom, posebno u zonama sa režimom zaštite III stepena prirodnih vrednosti;

-marginalne oranice pod VII i VIII katastarskom klasom mogu se prenameniti u šumsko zemljište, s tim da se zadrže određene površine za ratarsko-povrtarsku proizvodnju u višim predelima, prevashodno u funkciji očuvanja nasleđene mreže naselja;

-zauzimanje poljoprivrednog zemljišta za potrebe vodoprivredne i saobraćajne infrastrukture biće kompenzirano obezbeđenjem tehničkih uslova za racionalno korišćenje vode u biljnoj i stočarskoj proizvodnji i povećanjem saobraćajne dostupnosti ruralnih naselja i poljoprivrednih površina; dok je zauzimanje poljoprivrednog zemljišta u turističke, rekreativne i slične svrhe uslovljeno povećanjem mogućnosti za zapošljavanje lokalnog stanovništva;

-obavezno je sprečavanje negativnih uticaja poljoprivredne proizvodnje na stanje životne sredine, živog sveta i poljoprivrednog zemljišta, kao i primena mera zaštite plodnosti poljoprivrednog zemljišta i zdravstvene ispravnosti hrane od zagađenja iz okruženja;

stimulisanje procesa koncentracije zemljišta, stoke i tehničkih sredstava u ekonomski i biološki vitalnim seoskim domaćinstvima, bez obzira na njihov sadašnji socioekonomski i profesionalni status;

poštovanja ekoloških ograničenja za povećanja ekonomska efikasnosti poljoprivredne proizvodnje u procesu ukrupnjavanja poseda porodičnih gazdinstava i podsticanja njihove specijalizacije i komercijalizacije;

podsticanje tržišta zemljištem u odnosu na zakup;

određivanje tehnoloških i drugih standarda kojima se obezbeđuje sertifikacija i očuvanje robne oznake proizvoda sa definisanim geografskim poreklom i sa „zelenom oznakom” – „green range” za poljoprivredne proizvode sa zaštićenih prirodnih dobara, uz uspostavljanje sistema kontrole primene usvojenih standarda za sertifikovane proizvode;

uspostavljanje pravne sigurnosti vlasništva nad nekretninama osiguranjem tačne, pouzdane i ažurne katastarske evidencije zasnovane na stvarnom stanju i usklađene sa zemljišnim knjigama;

definisanje vlasničko – korisničkih prava nad svakom parcelom poljoprivrednog zemljišta u procesu privatizacije, restrukturizacije i ekonomske konsolidacije poljoprivrednih, agroindustrijskih preduzeća i korporacija;

podsticanje razvoja poljoprivredne infrastrukture – skladišta, rashladnih prostora, doradnih pogona, pijaca i slično;

jačanje poslovnog povezivanja poljoprivrede sa komplementarnim delatnostima (turizam, ugosteljstvo i slično) radi direktnog plasmana proizvoda u turističkoj ponudi i podsticanja diverzifikacije ruralne ekonomije razvojem dopunskih delatnosti (seoskog turizma, kućne radinosti, malih i srednjih pogona i slično);

podrška utvrđivanju i primeni integralne strategije održivog ruralnog razvoja, na lokalnom i regionalnom nivou, što će omogućiti korišćenje evropskih predpristupnih i međunarodnih programa i fondova za ruralni razvoj.

Zaštita i korišćenje šuma i divljači

Razvoj šuma podrazumeva unapređivanje stanja postojećih šuma i uvećanje površina pod šumom pošumljavanjem:

Unapređivanje stanja postojećih šuma obezbediće se:

očuvanjem sadašnjeg stepena šumovitosti;

uvećanjem stepena obraslosti, kvaliteta i poboljšanjem razmera smese u visokim raznodobnim šumama;

konverzijom visokih degradiranih šuma;

uvećanjem stepena obraslosti u visokim jednodobnim očuvanim sastojinama;

indirektnom konverzijom izdanačkih šuma u visoki uzgojni oblik;

direktnom konverzijom izdanačkih šuma u visoki uzgojni oblik;

supstitucijom veštački podignutih sastojina odgovarajućim vrstama drveća;

intenzivnim merama nege (čišćenja i proreda) u kulturama i veštački podignutim sastojinama;

intenzivnim merama nege u visokim jednodobnim očuvanim sastojinama;

forsiranjem, prirodnim i veštačkim putem, obnavljanja autohtonih vrsta drveća;

sprovođenjem mera (preventivne i represivne) zaštite šuma, posebno sprovođenjem mera protivpožarne zaštite;

zabranom seče reliktnih, retkih i ugroženih vrsta;

širenjem površine posebno zaštićenih delova prirode u skladu sa međunarodnim i lokalnim kriterijumima.

Uvećanje površina pod šumom obezbediće se pošumljavanjem na šumskom zemljištu VI, VII i VIII bonitetne klase u državnom i privatnom vlasništvu. Za pošumljavanje navedenih površina, polazeći od ekoloških karakteristika staništa, koristiće se autohtone vrste lišćara i četinara.

U sprovođenju preventivnih mera zaštite šuma od požara prioritet ima:

kontinualna kontrola primene važećih propisa;

zabrana loženja vatre u šumi i njenoj blizini;

upozoravanje;

obezbeđenje prilaza za uzimanje vode;

obezbeđenje adekvatne opreme za gašenje požara;

nadziranje vlasnika graničnih parcela, naročito kada se vrši spaljivanje strnjišta;

organizovanje protivpožarne edukacije u školama i mesnim zajednicama.

Dostizanje optimalnog fonda gajenih vrsta divljači obezbediće se sprovođenjem sledećih mera:

praćenjem i usmeravanjem dinamike razvoja populacije glavnih i sporednih vrsta divljači;

izgradnjom i održavanjem lovno-uzgojnih i lovno-tehničkih objekata;

gajenjem i zaštitom divljači;

obezbeđenjem mira i organizacijom stručne službe u lovištu;

naseljavanjem divljači u lovištu;

usklađivanjem lovne i ostalih delatnosti u lovištu;

sanitarnim odstrelom divljači, a po popravci stanja i organizovanjem lova osnovnih vrsta;

očuvanjem diverziteta divljači u celini.

Zaštita voda

Na području Kučajskih planina i Beljanice, formirana izvorišta Crnice, Resave, Crnog Timoka i Grze su (uz još 29 planinskih slivova u Republici Srbiji) izdvojena i zaštićena Zakonom o iskorišćavanju i zaštiti izvorišta vodosnabdevanja. Ova izvorišta su predviđena za zaštitu u cilju očuvanja izvorišnih delova rečnih tokova, pre svega kao glavnih rezervoara pijaće vode, a potom i kao prirodno vrednih delova prostora.

Za sve vodotoke na području Prostornog plana zahtevaju se visoke klase kvaliteta. Vodotoci u slivu planiranih akumulacija i izvorišnim delovima slivova reka u zoni zaštićenih izvorišta, treba da se održavaju u I i I/II klasi kvaliteta.

Predviđa se integralna zaštita voda, koja podrazumeva primenu tehnoloških, vodoprivrednih i organizaciono-ekonomskih mera zaštite.

Tehnološke mere obuhvataju sledeće:

kanalisanje i prečišćavanje svih otpadnih voda onih delova naselja za koja se elaboratom o zonama sanitarne zaštite izvorišta utvrdi da se mogu zadržati u užoj zoni zaštite. Ovi delovi naselja, u roku od 12 meseci od donošenja Prostornog plana realizovaće sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje svih otpadnih voda na pogodnim kompaktnim postrojenjima za prečišćavanje otpadnih voda (biodiskovi i slično);

uvođenje otpadnih voda naselja i preduzeća, koje se po Pravilniku (po pokazateljima MDK) mogu upuštati u kanalizaciju bez predtretmana, u PPOV opšteg tipa;

obezbeđivanje predtretmana otpadnih voda preduzeća koje se ne mogu upuštati u kanalizaciju (po pokazateljima MDK), do stanja da smeju da budu upuštene u kanalizaciju. Prioritet ima prečišćavanje otpadnih voda rudnika mrkog uglja „Rembas”, radi zaštite reke Resave;

sanitacija seoskih naselja koja ne mogu da budu obuhvaćena grupnim sistemima, posebno u planinskim područjima, obavljaće se po principima ruralne sanitacije, sa odvođenjem otpadnih voda u propisane vododržive septičke jame, uz operativnu organizaciju daljeg postupka sa otpadnim vodama (pražnjenje i odnošenje u PPOV).

Vodoprivredne mere obuhvataju sledeće:

uspostavljanje neposredne i uže zone zaštite lokalnih izvorišta, u koje se ne smeju unositi sadržaji koji zagađuju vode i u kojima se kontroliše upotreba pesticida i đubriva;

povećavanje malih voda u kriznim malovodnim periodima, namenskim upravljanjem izvorištima;

poribljavanje se može obavljati samo na osnovu odgovarajućih ihtioloških studija i projekata poribljavanja;

zabrana izgradnje ribnjaka, osim hladnovodnih, salmonidnih ribnjaka na vodotocima na kojima se time ne ugrožavaju postojeća izvorišta.

Organizaciono – ekonomskim merama se utiče na smanjenje zagađenja voda:

poštovanjem pravilnika o opasnim materijama;

smanjenjem specifične potrošnje vode;

uvođenjem realnih nakanada za korišćenje voda i ispuštanje upotrebljenih voda;

ekonomskim stimulisanjem recirkulacije vode;

uvođenjem monitoringa kvaliteta voda;

propisima o transportu opasnih materija u zonama izvorišta;

zabranom stavljanja u promet zagađujućih supstanci za koje postoje adekvatne zamene (npr. zabrana nerazgradljivih deterdženata i materija sa nedozvoljenim količinama fosfora);

uvođenjem naknada za zagađivanje otpadnih voda čija visina mora da bude veća od troškova prečišćavanja otpadnih voda itd.

Šumarstvo i stočarstvo, u sadašnjem obimu nemaju značajan uticaj na vodne karakteristike u opštem smislu. Međutim, trend porasta eksploatacije drvnih resursa i uklanjanje površina pod šumom (kao i sadnja šuma na novim lokalitetima), mogli bi imati negativan uticaj na režim hranjenja podzemnih i površinskih voda i njihovu cirkulaciju. S druge strane, intenziviranju stočarstva (za šta ovaj prostor nesumnjivo ima kapaciteta) treba da prethodi rešavanje aktuelnog problema organskog zagađivanja podzemnih i površinskih voda. Ova pojava bi mogla da bude ozbiljan faktor ugrožavanja i narušavanja kvaliteta, pre svega podzemnih voda, naročito kada je reč o zonama neposrednog hranjenja kraških vrela planinskog podnožja.

III.2.2. Demografsko – socijalni aspekt razvoja i mreža naselja

Demografski razvoj

Projekcija stanovništva koje naseljava plansko područje u periodu 2010-2020. godina rađene su primenom analitičkog metoda. Kao početak projekcionog perioda uzeti su rezultati popisa stanovništva 2002. godine.

Demografska budućnost naselja planskog područja ličiće na njihovu demografsku prošlost, odnosno nastaviće se trendovi ispoljeni u analiziranom periodu 1981-2002. godina (pad nataliteta, porast mortaliteta, tendencija iseljavanja stanovništva, trend negativnih promena u starosnoj strukturi stanovništva), ali malo ublaženiji. Popis 2011. godine potvrđuje prethodnu tvrdnju, tako da je na planskom području poslednjim popisom popisano 24.106 stanovnika, što je za 15,6% manje stanovnika nego po prethodnom.

Prognozira se dalji pad stanovnika u planskom području, u većini naselja. Ovaj pad bi predstavljao rezultantu postepenog smanjivanja stope nataliteta (kao nastavka tendencija iz prethodnih analiziranih perioda), značajnijeg rasta stope opšteg mortaliteta (kao jedne od refleksija konstantnog, i sve snažnijeg, procesa starenja stanovništva) i nešto manjeg ali i dalje negativnog migracionog salda, koji bi do kraja prognostičkog perioda bio zanemarljiv.

Prema projekciji do 2020. godine, broj stanovnika u planskom području smanjio bi se na 23.500 stanovnika, odnosno bilo bi za 2,5% manje stanovnika nego po popisu 2011. godine, tj. za 17,7% manje u odnosu na popis 2002. godine. Pad broja stanovnika rezultat je pada prirodnog priraštaja (rezultanta veoma niske stope nataliteta i visoke stope mortaliteta). Migracioni saldo bi bio izbalansiran, tj. iseljavanje bi bilo zaustavljeno, ali ne kao posledica otklanjanja uzroka, već kao rezultat uspostavljanja nepovoljne starosne strukture. Populacioni pad bi bio brži u seoskim naseljima nego u gradskim.

Do 2020. godine, značajno bi se smanjio kontigent mladog stanovništva (od 0 do 19 godina starosti), naspram kontigenta starog stanovništva (60 godina i više), što će rezultirati brži rast koeficijenta starenja.

Prema projekciji, samo bi kontigent radno sposobnog stanovništva zadržao relativnu (ali ne i apsolutnu) dimenziju, približnu 2002. godini.

Broj domaćinstava u planskom području bi se smanjio na 7.835 domaćinstava, što je neznatno manje u odnosu na popis 2002. godine (8.796), dok bi se broj članova po domaćinstvu smanjio na tri člana.

Tabela 25. Starosna struktura stanovništva, 2020. godine

Naziv

God.

Ukupno

0-3

4−6

7−15

16-19

20-24

25-59

60-64

65 i više

naselja

PPPPN

2002.

28.550

809

821

3028

1221

1518

12415

1991

6747

Beljanica-Kučaj

100%

2,80%

2,90%

10,60%

4,30%

5,30%

43,50%

7,00%

23,60%

 

2020.

23.500

611

658

2.444

963

1.199

10.105

1.880

5.640

 

100%

2,60%

2,80%

10,40%

4,10%

5,10%

43,00%

8,00%

24,10%

Žagubica

2002.

2823

74

77

320

140

157

1250

168

637

100%

2,60%

2,70%

11,30%

5,00%

5,60%

44,30%

6,00%

22,60%

2020.

2.598

62

67

288

122

143

1.143

169

604

100%

2,40%

2,60%

11,10%

4,70%

5,50%

44,00%

6,50%

23,20%

Izvarica

2002.

376

9

9

29

12

30

155

34

98

100%

2,40%

2,40%

7,70%

3,20%

8,00%

41,20%

9,00%

26,10%

2020.

300

7

7

23

9

23

123

28

80

100%

2,20%

2,20%

7,50%

3,00%

7,70%

41,00%

9,40%

27,00%

Krupaja

2002.

649

32

31

72

15

46

262

45

146

100%

4,90%

4,80%

11,10%

2,30%

7,10%

40,40%

6,90%

22,50%

2020.

500

23

23

54

10

35

200

36

119

100%

4,50%

4,50%

10,80%

2,00%

7,00%

40,00%

7,20%

23,80%

Milanovac

2002.

445

12

11

41

14

26

181

41

119

100%

2,70%

2,50%

9,20%

3,10%

5,80%

40,70%

9,20%

26,70%

2020.

360

9

8

32

11

20

145

34

101

100%

2,50%

2,30%

9,00%

3,00%

5,60%

40,40%

9,50%

27,70%

Ribare

2002.

485

10

12

43

19

23

192

56

130

100%

2,10%

2,50%

8,90%

3,90%

4,70%

39,60%

11,50%

26,80%

2020.

350

7

7

30

13

20

140

54

79

100%

2,00%

2,00%

8,50%

3,50%

4,50%

39,50%

11,80%

27,70%

Sige

2002.

704

14

12

60

37

40

292

54

195

100%

2,00%

1,70%

8,50%

5,30%

5,70%

41,50%

7,70%

27,70%

2020.

460

7

7

37

23

25

190

37

134

100%

1,50%

1,50%

8,00%

5,00%

5,40%

41,30%

8,00%

29,60%

Suvi Do

2002.

1320

35

34

124

52

50

582

86

357

100%

2,70%

2,60%

9,40%

3,90%

3,80%

44,10%

6,50%

27,00%

2020.

1.200

30

29

111

44

42

532

85

327

100%

2,50%

2,40%

9,20%

3,60%

3,50%

44,00%

7,00%

27,80%

Bare

2002.

24

 

 

 

 

3

10

2

9

100%

0,00%

0,00%

0,00%

0,00%

12,50%

41,70%

8,30%

37,50%

2020.

13

 

 

 

 

2

5

1

5

100%

 

 

 

 

12%

40,00%

9,00%

39,00%

Židilje

2002.

158

3

3

19

2

10

68

15

38

100%

1,90%

1,90%

12,00%

1,30%

6,30%

43,00%

9,50%

24,10%

2020.

80

2

2

12

1

5

34

8

18

100%

2,00%

2,00%

10,00%

1,40%

6,00%

43,00%

10,00%

22,50%

Jelovac

2002.

349

12

11

30

8

13

151

27

97

100%

3,40%

3,20%

8,60%

2,30%

3,70%

43,30%

7,70%

27,80%

2020.

250

7

7

20

5

9

107

20

75

100%

3,00%

3,00%

8,00%

2,00%

3,50%

43,00%

8,00%

30,00%

Makvište

2002.

24

 

1

3

 

 

8

2

10

100%

0,00%

4,20%

12,50%

0,00%

0,00%

33,30%

8,30%

41,70%

2020.

15

 

 

1

3

 

5

1

5

100%

 

 

6,70%

20,00%

 

30,00%

9,00%

34,30%

Ravna reka

2002.

380

11

12

45

12

24

180

25

71

100%

2,90%

3,20%

11,80%

3,20%

6,30%

47,40%

6,60%

18,70%

2020.

280

7

8

32

8

17

132

20

56

100%

2,60%

3,00%

11,50%

3,00%

6,00%

47,00%

7,00%

19,90%

Resavica g

2002.

2365

63

69

288

140

156

1157

134

358

100%

2,70%

2,90%

12,20%

5,90%

6,60%

48,90%

5,70%

15,10%

2020.

2.000

50

50

240

120

136

980

116

308

100%

2,50%

2,50%

12,00%

6,00%

6,80%

49,00%

5,80%

15,40%

Senjski Rudnik

2002.

595

13

14

75

28

31

279

35

120

100%

2,20%

2,40%

12,60%

4,70%

5,20%

46,90%

5,90%

20,20%

2020.

430

9

9

52

20

21

200

27

92

100%

2,00%

2,00%

12,00%

4,60%

5,00%

46,50%

6,10%

21,40%

Sladaja

2002.

788

37

36

92

29

39

333

51

171

100%

4,70%

4,60%

11,70%

3,70%

4,90%

42,30%

6,50%

21,70%

2020.

650

30

30

75

24

33

273

46

142

100%

4,50%

4,50%

11,50%

3,70%

5,00%

42,00%

7,00%

21,80%

Strmosten

2002.

902

29

28

86

40

37

393

58

231

100%

3,20%

3,10%

9,50%

4,40%

4,10%

43,60%

6,40%

25,60%

2020.

800

24

24

75

33

32

346

56

210

100%

3,00%

3,00%

9,40%

4,10%

4,00%

43,30%

7,00%

26,20%

Buljane

2002.

1545

51

50

178

60

68

690

102

346

100%

3,30%

3,20%

11,50%

3,90%

4,40%

44,70%

6,60%

22,40%

2020.

1.300

39

39

143

46

56

577

91

309

100%

3,00%

3,00%

11,00%

3,50%

4,30%

44,40%

7,00%

23,30%

Gornja Mutnica

2002.

740

19

18

72

28

33

283

73

214

100%

2,60%

2,40%

9,70%

3,80%

4,50%

38,20%

9,90%

28,90%

2020.

540

13

13

49

20

24

205

55

161

100%

2,40%

2,40%

9,00%

3,60%

4,40%

38,00%

10,20%

29,80%

Zabrega

2002.

1211

38

40

163

66

67

553

71

213

100%

3,10%

3,30%

13,50%

5,50%

5,50%

45,70%

5,90%

17,60%

2020.

1.000

33

34

137

56

55

460

57

168

100%

3,30%

3,40%

13,70%

5,60%

5,50%

46,00%

5,70%

16,80%

Izvor

2002.

929

18

20

98

33

46

415

60

239

100%

1,90%

2,20%

10,50%

3,60%

5,00%

44,70%

6,50%

25,70%

2020.

750

13

15

78

26

39

334

52

194

100%

1,70%

2,00%

10,30%

3,50%

5,20%

44,50%

6,90%

25,90%

Sisevac

2002.

18

 

1

1

 

 

6

2

8

100%

0,00%

5,60%

5,60%

0,00%

0,00%

33,30%

11,10%

44,40%

2020.

10

 

 

1

1

 

3

1

4

100%

 

 

10%

10%

 

30,00%

10%

40%

Stubica

2002.

1784

65

68

222

81

95

776

123

354

100%

3,60%

3,80%

12,40%

4,50%

5,30%

43,50%

6,90%

19,80%

2020.

1.600

55

58

195

67

83

693

112

338

100%

3,40%

3,60%

12,20%

4,20%

5,20%

43,30%

7,00%

21,10%

Šaludovac

2002.

360

11

9

36

18

27

132

26

101

100%

3,10%

2,50%

10,00%

5,00%

7,50%

36,70%

7,20%

28,10%

2020.

315

9

7

31

15

23

115

24

91

100%

3,00%

2,30%

9,80%

4,80%

7,30%

36,60%

7,50%

28,70%

Zlot

2002.

3757

100

105

382

172

203

1690

314

791

100%

2,70%

2,80%

10,20%

4,60%

5,40%

45,00%

8,40%

21,10%

2020.

3.200

80

80

320

144

170

1443

272

732

100%

2,50%

2,50%

10%

4,50%

5,30%

45,10%

8,50%

21,60%

Bogovina g.

2002.

1348

38

38

144

60

66

613

77

312

100%

2,80%

2,80%

10,70%

4,50%

4,90%

45,50%

5,70%

23,10%

2020.

1.100

29

29

110

47

52

503

66

264

100%

2,60%

2,60%

10,50%

4,30%

4,70%

45,70%

6,00%

23,60%

Jablanica

2002.

435

8

7

27

6

17

153

32

185

100%

1,80%

1,60%

6,20%

1,40%

3,90%

35,20%

7,40%

42,50%

2020.

300

5

5

18

5

12

105

23

127

100%

1,50%

1,50%

6,00%

1,50%

4,00%

35,00%

7,70%

42,80%

Krivi Vir

2002.

549

4

4

21

11

9

156

52

292

100%

0,70%

0,70%

3,80%

2,00%

1,60%

28,40%

9,50%

53,20%

2020.

3000

2

2

11

6

6

85

30

158

100%

0,50%

0,50%

3,50%

2,00%

2,00%

28,20%

9,80%

52,60%

Lukovo

2002.

704

24

21

57

18

49

240

54

241

100%

3,40%

3,00%

8,10%

2,60%

7,00%

34,10%

7,70%

34,20%

2020.

550

18

17

44

14

38

187

44

190

100%

3,20%

2,90%

8,00%

2,50%

6,80%

34,00%

8,00%

34,60%

Mali Izvor

2002.

565

14

14

51

16

34

230

40

166

100%

2,50%

2,50%

9,00%

2,80%

6,00%

40,70%

7,10%

29,40%

2020.

440

8

8

32

10

24

162

30

126

100%

2,00%

2,00%

8,00%

2,50%

6,00%

40,50%

7,50%

31,50%

Podgorac

2002.

2218

65

66

249

104

119

985

132

498

100%

2,90%

3,00%

11,20%

4,70%

5,40%

44,40%

6,00%

22,50%

2020.

1850

50

52

203

85

102

823

116

418

100%

2,70%

2,80%

11,00%

4,60%

5,50%

44,50%

6,30%

22,60%

Razvoj mreže naselja

Polazeći od ostvarenih prostorno – funkcionalnih odnosa i veza na teritoriji Prostornog plana i njegovog okruženja, identifikovana je vertikalna – funkcionalna i horizontalna – prostorna hijerarhija u mreži naselja. Funkcionalne veze i odnose odlikuje nedovoljna koherentnost. U cilju razvoja koherentne prostorno – funkcijske organizacije područja Prostornog plana, na bazi prirodno – ekoloških, demografskih, socijalno – ekonomskih i drugih karakteristika njegovog geoprostora, predlaže se model buduće višestepene hijerarhije centara u mreži naselja:

u prvoj hijerarhijskoj ravni su opštinski centri Bor (kao regionalni centar čija zona uticaja prelazi granice Borskog okruga/oblasti) i Paraćin (zahvaljujući izvanrednom položaju na velikomoravskoj razvojnoj osovini, a u okviru „moravskog trograđa” kao područja pod posebnim pritiskom razvoja), sa kojima naselja ostvaruju jake prostorno – funkcionalne odnose i veze, iako su ovi centri van granica Prostornog plana;

u drugoj kategoriji su opštinski centri Boljevac, Despotovac (van granica Prostornog plana) i Žagubica, kao opštinski centri koji nemaju veliki uticaj na sociogeografsku transformaciju okruženja, ali sa kojima naselja niže hijerarhijske ravni ostvaruju prostorno – funkcionalne odnose i veze;

u trećoj kategoriji su mikrorazvojni centri/nukleusi u koje spadaju urbana i ruralna naselja koja su opštinski subcentri i centri zajednica naselja sa opštim ili specifičnim funkcijama. Funkcije ovih centara će, u nekim slučajevima, prevazilaziti opštinske granice i imati međuopštinski uticaj (između dve, ili čak i tri opštine), shodno morfološkim predispozicijama terena, ali i tradicionalnim usmerenostima stanovništva.

Gravitaciona područja centara, tj. obuhvat zajednica naselja dati su u sledećoj tabeli.

Tabela 26. Mreža naselja na području Prostornog plana, 2020. godine

Opštinski centar (OC)

Sekundarni opšt.centar (SOC)

Centar zajednice naselja (CZN)

Primarna naselja koja gravitiraju OC ili CZN

Opština Žagubica

OC Žagubica

Suvi Do, Novarica, Ribare i planirana turistička naselja na Beljanici i Crnom Vrhu

CZN Milanovac

Sige i Krupaja, a zajedno sa CZN gravitiraju SOC van obuhvata Prostornog plana (Krepoljin)

Opština Despotovac

Strmosten, Sladaja, Jelovac i turistička naselja Lisine i Resavska pećina gravitiraju CZN van obuhvata Prostornog plana (Stenjevac)

SOC Resavica

Židilje, Makvište, Bare, Ravna Reka i Senjski Rudnik

Opština Paraćin

Stubica, Zabrega, Buljane, Šaludovac, Gornja Mutnica i Sisevac gravitiraju CZN van obuhvata Prostornog plana (Popovac)

Izvor i turističko naselje Grza gravitiraju CZN van obuhvata Prostornog plana (Donja Mutnica)

Opština Boljevac

CZN Bogovina

naselja van obuhvata Prost. plana gravitiraju CZN Bogovina

CZN Podgorac

naselja van obuhvata Prost. plana gravitiraju CZN Podgorac

CZN Lukovo

Krivi Vir, Jablanica

Mali Izvor gravitira OC (van obuhvata Prostornog plana)

Opština Bor

CZN Zlot

naselja van obuhvata Prost. plana gravitiraju CZN Zlot

Pojedini centri i naselja razvijaju ili će u budućnosti razvijati turističke ili druge specifične funkcije (primarni turistički centri, turistički centri na ruralnom području, rudarska naselja i drugo).

Prostornim planovima obuhvaćenih opština bliže se utvrđuju hijerarhija i funkcije centara zajednica naselja i prostorni obuhvat tih zajednica, kao i funkcije ostalih mikrorazvojnih centara u mreži naselja.

Osnovna koncepcijska postavka razvoja mreže naselja na području Prostornog plana je postizanje bolje konstitucije sistema mikrorazvojnih centara. To podrazumeva stimulisanje industrijskih i uslužnih delatnosti centara zajednice naselja, to jest njihovo bolje opremanje saobraćajnom i komunalnom infrastrukturom i brži razvoj suprastrukture. Prioritet ima ravnomerniji teritorijalni razvoj privrede, u skladu s razvojnim potencijalima i prostorno – ekološkim kapacitetom područja, radi povećanja dostupnosti radnih mesta i stvaranja uslova za zapošljavanje i unapređenje kvaliteta življenja lokalnog stanovništva. Ovim stimulisanim razvojem centara zajednice naselja prevazići će se problem usitnjenosti mreže naselja. Osnovni model budućeg razvoja i organizacije mreže naselja predstavljaće zajednice naselja (sa mikrorazvojnim centrom, kao naseljem sa razvijenom javno-socijalnom infrastrukturom i nukleusima proizvodnih delatnosti i usluga, i sa predispozicijama za dalji razvoj delatnosti, prilagođenih savremenim tehnologijama, ekološkim standardima i autohtonim sirovinama) formirane po principima teritorijalnog i funkcionalnog umrežavanja.

Koncetracija nukleusa proizvodnih i uslužnih delatnosti i javno-socijalne infrastrukture u određenim punktovima, predstavlja koncentrisanu decentralizaciju, odnosno disperziju razvoja u prostoru (usklađenu sa principima održivog razvoja područja), kao najpogodniji model za racionalizaciju i organizaciju mreže naselja u uslovima disperzne naseljenosti i kontinuirane depopulacije područja Prostornog plana. Koncentrisan razvoj pojedinih funkcija i aktivnosti u centrima u mreži naselja podrazumeva povećanje gustina nastanjenosti i kontrolu izgradnje i korišćenja prostora, radi zaštite prirodnih i stvorenih resursa i vrednosti u prostoru. Polazeći od ostvarenih malih gustina naseljenosti postojećih građevinskih područja i njihovog neracionalnog korišćenja, plansko opredeljenje je da se što je moguće više ograniči širenje izgradnje na nove površine, a da se intenzivira korišćenje postojećeg izgrađenog zemljišta (građevinskog područja), radi njegovog racionalnijeg opremanja saobraćajnom, komunalnom i javno – socijalnom infrastrukturom. U tom smislu, postojeći građevinski fond će se tretirati kao jedan od razvojnih resursa naselja. Stimulisaće se i usmeravati stambena i stambeno-poslovna gradnja, kao i rekonstrukcija stambenih i objekata seoske ekonomije u ruralnim područjima, uz poštovanje tradicionalnih obrazaca uređenja predela i uvođenje savremenih tehnologija građenja (povećanje energetske efikasnosti).

Obnova sela i oživljavanje seoske ekonomije, kao ključno pitanje budućeg ravnomernog razvoja, temeljiće se na kreativnoj integraciji savremenih proizvodnih i potrošačkih tendencija, i ekonomskoj valorizaciji lokalnog nasleđa, resursa, kulture, tradicije i znanja. Odgovarajuće podrške i stimulacije razvoju proizvodnje bazirane na lokalnim resursima i turističkim potencijalima omogućiće zapošljavanje i razvoj dopunskih ili komplementarnih zanimanja stanovništva. Komplementaran razvoj poljoprivrede i ostalih delatnosti vodiće usporavanju depopulacije i socijalno – ekonomskom preobražaju sela.

Razvoj i uređenje sela i seoskih područja

Prostorni razvoj ruralnih područja u obuhvatu Prostornog plana podrazumeva sledeća polazišta:

utvrđivanje i opremanje ekonomski integrisanih područja, odnosno uspešnih ruralnih područja, kompletnom komunalnom opremom i uređenjem;

utvrđivanje i opremanje perspektivnih ruralnih područja kompletnom komunalnom opremom i uređenjem;

utvrđivanje i opremanje udaljenih ruralnih područja, odnosno slabih ruralnih područja, neophodnom komunalnom opremom i uređenjem;

povezivanje planova razvoja komunalnih sistema i javnih službi sa seoskim naseljima, u cilju unapređenja ruralnih vrednosti i očuvanja prirodnih vrednosti i biodiverziteta;

povezivanje planova razvoja regionalnih sistema sa seoskim naseljima;

očuvanje i zaštita postojećih i planiranih koridora, zona, mreža i objekata komunalnih sistema, kao uporišta efikasnog funkcionisanja ruralnih područja;

organizacionu, ekonomsku i vlasničku transformaciju u cilju valorizacije i afirmacije života na selu;

primenu iskustava ruralnih područja sa višim stepenom razvoja komunalnih sistema, javnih službi i servisa.

Prostorni razvoj treba da integriše funkcionalni, privredni, resursni i komunalni segment razvoja:

a) Funkcionalni segment razvoja seoskih naselja, podrazumeva njihovo mesto u mreži naselja:

u opštini Žagubica: Milanovac je centar zajednice naselja, koji zajedno sa selima Krupaja i Sige gravitira Krepoljinu. Novarica, Ribare i seoski centar Suvi Do gravitiraju opštinskom centru;

u opštini Bor: Zlot je centar zajednice naselja;

u opštini Boljevac: Lukovo je centar zajednice naselja kojem gravitiraju Jablanica i seoski centar Krivi Vir, dok Mali Izvor i centri zajednice naselja Bogovina i Podgorac gravitiraju opštinskom centru;

u opštini Paraćin: Gornja Mutnica i Šaludovac gravitiraju seoskom centru Buljane, koji sa seoskim centrima Stubica i Zabrega gravitira Popovcu. Seoski centar Izvor gravitira Donjoj Mutnici;

u opštini Despotovac: Resavica je sekundarni opštinski centar kome gravitiraju Makvište, Bare, Židilje i rudarska naselja Ravna Reka i Senjski Rudnik. Jelovac gravitira seoskom centru Strmosten, koji sa seoskim centrom Sladaja gravitira Stenjevcu.

b) Privredni segment podrazumeva:

jačanje poljoprivrednih, privrednih i turističkih aktivnosti u svim seoskim područjima;

unapređenje stočarsko – ratarskih aktivnosti u šest sela opštine Žagubica, koja poseduju potencijale za razvoj ruralnog turizma i rekreativno-izletničkih aktivnosti;

valorizovanje prirodnih i stvorenih vrednosti u ataru sela Zlot za razvoj turističke ponude i manjih prerađivačkih preduzeća;

unapređenje stočarsko-ratarskih aktivnosti u šest sela opštine Boljevac, sa posebnim stimulativnim merama za prepoznatljiv proizvod „krivovirski sir i kačkavalj”;

unapređenje stočarsko – ratarskih aktivnosti u šest sela opštine Paraćin i plasiranje proizvoda od ribe (kalifornijska pastrmka) i mlečnih proizvoda (ovčji i kravlji sir);

dalji razvoj rudarskih aktivnosti, razvoja farmi i privatnih ribnjaka u šest sela opštine Despotovac;

organizacione, ekonomske i pravne mere za otvaranje farmi, ribnjaka, rasadnika, manjih proizvodnih pogona i turističkih objekata u okviru svih sela u obuhvatu Prostornog plana.

v) Resursni segment razvoja, podrazumeva:

iskorišćavanje i eksploataciju postojećih rudnih, mineralnih, vodnih, i bioloških potencijala;

organizovano prikupljanje i tretman otpadnih voda, jer se predmetna naselja nalaze u slivnim zonama vodoizvorišta Bogovina – Crni Timok, Gornjak – Mlava, Zabrega – Crnica, Čestobrodica – Grza i Strmosten – Resava;

valorizaciju prirodnih retkosti i pojava i životinjskih vrsta, za turističke, lovne i rekreativne aktivnosti;

očuvanje i unapređenje prostornih, ambijentalnih i kulturnih celina i vrednosti seoskih naselja;

revitalizaciju i prenamenu objekata umetničke i etnološke vrednosti.

g) Komunalni segment razvoja podrazumeva:

izbor takve prostorne distribucije, položaja i obima aktivnosti koja najmanje opterećuje životnu sredinu;

izbor takve tehnologije i proizvodne strukture delatnosti koja najmanje opterećuje životnu sredinu;

poboljšanje saobraćajne infrastrukture izgradnjom tranzitnih i lokalnih puteva.

poboljšanje komunalne seoske infrastrukture: vodovoda, kanalizacije i septičkih jama i prikupljanja i deponovanja otpada;

izgradnju novih savremenih telekomunikacionih mreža i objekata i razvoj novih telematskih usluga;

obnovu postojećih i izgradnju novih objekata radi poboljšanja kvaliteta usluga i stanovanja.

Razvoj mreže javnih službi

Osnovno plansko opredeljenje je poboljšanje prostorne dostupnosti i stvaranje uslova za obezbeđenje podjednakih šansi korišćenja mreže usluga i objekata javnih službi, čime se jača društvena kohezija i održivost. Razvoj održive mreže javnih službi omogućava uravnoteženiji razvoj područja i doprinosi jačanju funkcija centara u mreži naselja. Uvođenjem novih formi pružanja usluga (formiranje mobilnih službi, organizovanje specijalizovanog prevoza i slično) i uključivanjem privatnog i civilnog/neprofitnog sektora uz partnerstvo sa javnim sektorom, obezbeđuje se teritorijalna i funkcionalna dostupnost i kvalitet usluga, prilagođenih različitim potrebama korisnika.

Javne službe će se organizovati po principu komplementarnih sadržaja, čime se povećava gravitaciono područje korisnika ustanove/usluge (mogućnost da se usluga koristi van mesta stanovanja), a time i broj korisnika, uz istovremeno obezbeđenje kvalitetnog servisiranja. U naseljima koja su deficitarna u obezbeđivanju osnovnih usluga, forsiraće se upotreba mobilnih usluga (približavanje usluge mestu stanovanja), čime se povećava ponuda i poboljšava kvalitet servisa. Mobilne službe se prilagođavaju potrebama manjeg broja korisnika koji žive u naseljima dispergovanog tipa, i mogu da pokriju veliki spektar usluga (osnovno obrazovanje, programi dokvalifikacije i prekvalifikacije, preventivna i primarna zdravstvena zaštita, socijalna zaštita, kultura i druge oblasti). Svako naselje bi za potrebe pružanja mobilnih usluga trebalo da ima odgovarajući univerzalni multifunkcionalni objekat manjeg kapaciteta („centar javnih usluga”).

Prioritet u razvoju mreže usluga i objekata imaju mikrorazvojni centri u mreži naselja, odnosno obnova, opremanje i razvoj kvalitetnijih i novih usluga u postojećim objektima javnih službi u ovim centrima. To se, u prvom redu, odnosi na matične osnovne škole (kabineti, biblioteka, a ukoliko je moguće i fiskulturna sala), zdravstvene punktove, terene za male sportove, objekte kulture i drugo.

Organizacija mreže usluga i objekata javnih službi utvrđuje se prostornim planovima obuhvaćenih opština. Ovim prostornim planom utvrđuju se smernice za razvoj i organizaciju mreže usluga i objekata javnih službi:

1. Obrazovanje i vaspitanje:

veća dostupnost i mogućnost za ravnopravnije korišćenje usluga predškolskog vaspitanja i obrazovanja (obezbeđuje se za obuhvat od najmanje 30% dece uzrasta do šest godina), uz uvođenje specijalizovanih programa i mobilnih ekipa dečjih vrtića, prilagođenih radnom vremenu i potrebama lokalnog stanovništva. Načela jednakih šansi za ostvarivanje obrazovanja upućuju na neprekidno povećanje obuhvata predškolskog kontingenta ovim vidom vaspitanja i obrazovanja;

organizovanje obaveznog pripremnog predškolskog programa za decu uzrasta od pet ipo do šest ipo godina, što se obezbeđuje proširenjem mreže postojećih predškolskih grupa novim grupama pri matičnim osmorazrednim školama i pojedinim četvororazrednim školama u naseljima u kojima se iskaže potreba za njihovim formiranjem, radi postizanja obuhvata od 100% kontingenta dece tog uzrasta;

proširenje mreže objekata predškolskog vaspitanja i obrazovanja prioritetno će se usmeravati na mikrorazvojne centre, a potrebni kapaciteti obezbediće se korišćenjem viškova prostora u osnovnim školama ili drugim javnim objektima. Potrebni kapaciteti predškolskih ustanova obezbediće se i podsticanjem angažovanja privatnog sektora i njegovim umrežavanjem i pristupom javnim fondovima;

organizacija objekata osnovnog obrazovanja zasnivaće se na matičnim osmogodišnjim školama i isturenim odeljenjima (područnim školama) i na povećanju kvaliteta njihove opremljenosti i dostupnosti. S obzirom da je osnovni problem u organizovanju rada većine škola mali broj učenika, u racionalizaciji mreže moguća rešenja su: uvođenje specijalizovanog đačkog prevoza do najbliže škole; poboljšanje kvaliteta nastave uvođenjem posebnih programa koji uključuju mobilne nastavne timove; aktiviranje školskih objekata za druge kompatibilne aktivnosti od interesa za unapređenje socijalnog i kulturnog života naselja i dr. To je naročito značajno za manja naselja, kao i za područja u kojima nedostaju prostor/objekti za organizaciju drugih javnih usluga;

preporučuje se višenamensko korišćenje postojećih objekata osnovnog obrazovanja za mobilne ekipe dečjih vrtića i ustanova kulture, obrazovanje odraslih, organizovanje kurseva i slično, kao i da se u pojedinim školama uvedu novi programi i obezbede mobilne nastavne ekipe, kako bi se učenicima područnih škola približili novi oblici nastave i znanja koja su pristupačna u matičnim školama;

obnova i rekonstrukcija postojećih osnovnih škola, što treba da obezbedi relativno ujednačene standarde i kvalitet obaveznog osnovnog obrazovanja za sve učenike;

treba omogućiti prelazak svih osnovnih škola na rad u jednoj smeni, sa organizovanom celodnevnom, tj. produženom nastavom (boravkom) za svu zainteresovanu decu;

postojeća mreža objekata srednjeg obrazovanja može da zadovolji buduće potrebe područja Prostornog plana i pojedinih opština, s tim da će se obezbediti njihova podjednaka dostupnost za korisnike s područja obuhvaćenih opština. Ukoliko privreda šireg okruženja iskaže interes za novim obrazovnim profilima, moguće je otvaranje novih srednjoškolskih centara (u opštinskim ili značajnijim mikrorazvojnim centrima);

povećati obuhvat kontingenta stanovništva starosti 15-19 godina srednjoškolskim obrazovanjem na 80%, a perspektivno računati na potpuni obuhvat ove dobne grupe. Tom cilju treba prilagoditi prostorni kapacitet objekata srednjeg obrazovanja, uključujući i podršku osnivanju ustanova koje povećavaju gravitaciono područje srednje škole (internati, đački domovi, umrežena ponuda privatnog smeštaja i slično);

preporučuje se organizovanje i podsticanje otvorenog i fleksibilnog sistema obrazovanja mladih i odraslih (inicijalnog i kontinuiranog, formalnog i neformalnog), u javnim i privatnim ustanovama, stručnim udruženjima, asocijacijama i nevladinim organizacijama, koji omogućava kontinualno učenje i unapređenje ljudskih potencijala i resursa.

2. Zdravstvena zaštita:

organizacija objekata primarne zdravstvene zaštite zasnivaće se na domovima zdravlja (u opštinskom centru), zdravstvenim stanicama i ambulantama u mikrorazvojnim centrima u mreži naselja;

povećanje kvaliteta primarne zdravstvene zaštite, uz pravični i jednaki pristup ovim uslugama za sve stanovnike, što se obezbeđuje prilagođavanjem rada zdravstvenih službi potrebama lokalne sredine;

rehabilitacija postojeće mreže objekata primarne zdravstvene zaštite, uz proširenje kapaciteta u skladu sa potrebama lokalne zajednice;

uvođenje privatne prakse i uključivanje nevladinog sektora u sistem zdravstvene zaštite, uz subvencionisanje i podsticanje (merama poreske politike) programa promocije zdravlja, prevencije i primarne zdravstvene zaštite na ruralnom području za osetljive (žene, deca, školska populacija, stara lica), siromašne i ugrožene grupe korisnika;

razvoj primarne i specijalizovanih oblika zdravstvene zaštite, u javnom, javno-privatnom i privatnom sektoru, koji se usklađuje i sa razvojem turizma na području Prostornog plana;

organizovanje mobilnih zdravstvenih timova, kao jedan od načina za povećanje dostupnosti pojedinih vrsta zdravstvenih usluga stanovnicima, naročito u retko naseljenom ruralnom području;

integrisano pružanje usluga zdravstvene i socijalne zaštite i pružanje kvalitetne prehospitalne hitne medicinske pomoći.

3. Socijalna zaštita:

razvoj mreže usluga socijalne zaštite koje omogućavaju veću teritorijalnu i funkcionalnu dostupnost usluga, podržavaju život u zajednici i obezbeđuju integralnu i neodložnu zaštitu korisnika;

razvoj socijalnih usluga usaglašenih sa potrebama korisnika, koje se prioritetno zadovoljavaju u lokalnoj zajednici i porodici (prirodnom okruženju), a omogućavaju izbor najmanje restriktivne usluge za korisnika;

uključivanje nevladinog sektora u razvoj usluga mobilnih službi proširene socijalne zaštite i drugih oblika socijalne podrške (projekat pomoći u kući uz psihosocijalnu podršku starima, nemoćnima i invalidima, i drugo);

podsticanje forme nestacionarne i neinstitucionalizovane socijalne zaštite i razvoj preventivnih i komplementarnih programa, koji doprinose boljem kvalitetu života, posebno osetljivih društvenih grupa i pojedinaca. Važno je da se ovakve usluge organizuju na malim gravitacionim područjima od mesta stanovanja, tj. u lokalnim zajednicama (organizovanje različitih tipova dnevnog boravka za lica kojima je potreban odgovarajući vid zaštite – lica sa posebnim potrebama i razvojnim smetnjama, stariji članovi porodice i drugo).

4. Kultura:

rehabilitacija, umrežavanje i modernizovanje postojećih ustanova kulture, kao i aktivno uključivanje privatnog i neprofitnog sektora;

razvoj novih multifunkcionalnih objekata kulture u mikrorazvojnim centrima u mreži naselja, čime se povećava dostupnost raznim vidovima kulturnih aktivnosti i programa za sve generacije, zasnovanih na podsticanju lokalnih inicijativa i prilagođavanju potrebama i interesima lokalnog stanovništva;

formiranje programa razvoja kulture, integrisanih kulturno – obrazovnih i drugih intersektorskih programa, u prvom redu u sklopu turističke ponude područja;

uvođenje novih mehanizama i organizacionih formi kulturne politike i stvaranje koherentnog sistema koji će uravnotežiti privatne i javne inicijative i omogućiti intersektorsku saradnju.

5. Fizička kultura i sport:

razvoj mreže usluga za omasovljenje rekreativnog bavljenja sportom pri sportskim klubovima i objektima obrazovanja, razvoj sportsko – rekreativnih sadržaja u mikrorazvojnim i turističkim centrima, kao i povezivanje razvoja fizičke kulture sa ostalim funkcijama, kako bi se dobili kompleksi kombinovanog sadržaja (rekreativno – sportski, turističko – sportski i slično);

usmeravati investicije planirane za sport i rekreaciju na školski sport. Očekivano ukidanje celodnevne nastave u osnovnim školama, širenje prakse produženog boravka i prelazak škola na rad u jednoj smeni, stvoriće uslove da škole postepeno postanu centralne sportsko-rekreativne institucije u kojima se mogu organizovati usklađeni programi za učenike i roditelje, i to u partnerstvu lokalne vlasti, organizacija civilnog društva i školskih uprava;

s obzirom na značajne potencijale prirodnih i kulturnih dobara i potencijale za razvoj različitih vidova turizma, uključiti rekreaciju i sport u turističku ponudu.

6. Adminstrativno – upravne usluge:

proširenje vrste usluga i povećanje kvaliteta kadrovske i tehničke opremljenosti i dostupnosti postojeće mreže objekata mesnih kancelarija;

povećanje dostupnosti javnih vlasti građanima, razvojem uslužnog centra lokalne uprave u opštinskom centru, i razvojem mreže usluga uprave i mreže objekata mesnih kancelarija na ruralnom području, a posebno u mikrorazvojnim centrima;

uspostavljanje saradnje kancelarije za mlade pri lokalnim upravama sa obrazovnim i kulturnim ustanovama, sportskim klubovima i nevladinim sektorom, u cilju organizacije aktivnosti za kvalitetno provođenje slobodnog vremena mladih (obrazovne, sportske, kulturne, ekološke, humanitarne, istraživačke, informatičke i drugo) i za karijerno vođenje i savetovanje mladih uz podršku stručnih timova.

III.2.3. Privredne delatnosti

Osnovna koncepcija i pravci održivog razvoja privrede

Osnovna planska opredeljenja održivog razvoja privrede su sledeća:

a)Unapređenje funkcionalnosti, efektivnosti i efikasnosti rada lokalne uprave, u cilju stvaranja lokalne uprave orijentisane ka privredi:

definisanje jasnih procedura za obavljanje posla;

umrežavanje funkcija ekonomskog razvoja u nacionalne i internacionalne mreže ekonomskog razvoja.

b)Razvoj infrastrukturnih sistema u funkciji razvoja privrede:

podrška investicijama u infrastrukturne sisteme i sisteme za zaštitu životne sredine;

unapređenje sistema i procesa pravne regulative u oblasti razvoja infrastrukture;

planski pristup infrastrukturnom razvoju.

v)Razvoj mehanizma podrške privatnom sektoru:

podrška u oblastima uvođenja novih tehnologija, izvozne orijentacije i standardizacije;

podrška sektoru malih i srednjih preduzeća (program podrške rastu postojećih i osnivanju novih preduzeća, kao i podrška za promenu i unapređenje biznis klime);

podrška razvoju poslovnih udruženja, klastera i drugo.

g)Privlačenje direktnih investicija:

obimom i strukturom investicija rešavaju se osnovna pitanja privrednog razvoja kao što su struktura proizvodnje, pravci širenja i dinamika razvoja pojedinih sektora privrede, tehnički i organski sastav osnovnih proizvodnih fondova, razmeštaj proizvodnih snaga i njihov rast;

privlačenje direktnih, kako grinfild, tako i braunfild investicija;

razvijati prednosti za investiranje, a posebno stvorene i nove prednosti za investiranje u plansko područje (porezi, krediti, uvoz proizvodne opreme, carine, ponuda i priprema lokacija za izgradnju, marketing i slično).

d)Podizanje nivoa planskog područja na tržištu investicija:

izrada, usvajanje i realizacija investicionih planova;

razvoj regionalne i lokalne infrastrukture za privlačenje investicija.

đ)Poboljšanje imidža planskog područja u cilju privlačenja direktnih investicija:

brendiranje planskog područja;

unapređenje usluga koje pruža lokalna samouprava investitorima i građanima.

e)Usmeravanje razvoja ljudskih resursa prema potrebama tržišta rada i ciljnih izvoznih segmenata privrede:

podrška razvoju novih znanja i veština;

definisanje razvojnih planova zapošljavanja i aktivnih mera.

ž)Povećanje preduzetničkog kapaciteta stvaranjem savremenih profila menadžera:

unapređenje preduzetničkih znanja i veština postojećih i potencijalnih preduzetnika;

razvoj mehanizma podrške i pružanje usluga preduzetnicima u oblasti razvoja ljudskih resursa.

z)Kvalitativni vid urbanizacije:

ravnomerniji razvoj cele teritorije;

izgradnja infrastrukture na seoskim područjima;

izrada urbanističke dokumentacije za seoska naselja.

i)Učešće i pomoć države u programima:

stručna i finansijska pomoć u pripremi dokumentacije, planova i investicionih programa;

izgradnja glavnih infrastrukturnih objekata;

finansiranje pojedinih aktivnosti.

Prostorni razmeštaj industrije i MSP

Usmeravanje razmeštaja industrije i MSP na planskom području zasnivaće se na sledećim planskim opredeljenjima i principima:

na području Prostornog plana ne postoje uslovi za razvoj i razmeštaj privrednih kapaciteta koji su veliki potrošači i zagađivači vode;

povećanje stepena iskorišćenosti aktiviranih kompleksa/lokaliteta u naseljima u kojima ima razvojnih mogućnosti, uz podizanje kvaliteta infrastrukturne opremljenosti i sprovođenje mera zaštite životne sredine;

podsticanje razvoja ili formiranja novih kompleksa/lokaliteta u skladu sa režimima zaštite prirodnih i kulturnih dobara i resursa u naseljima koja imaju interes i uslove za razvoj preduzetništva, posebno u centrima zajednice naselja sa: povoljnim prostorno-razvojnim uslovima za smeštaj MSP (u pogledu uslova za izgradnju, raspoložive radne snage, sprovođenja mera zaštite okruženja); zadovoljavajućim nivoom opremljenosti tehničkom infrastrukturom za smeštaj MSP; osnovnim aktivnostima baziranim na lokalnim razvojnim potencijalima (naročito kroz više faze prerade poljoprivrednih i šumskih proizvoda);

lociranje mikro-biznisa i porodičnih firmi na postojećem izgrađenom zemljištu seoskih naselja, određivanjem tipa i obima proizvodnje i pružanja usluga, kao i zaštitnih rastojanja na osnovu procenjenog uticaja na okruženje, uz preduzimanje neophodnih mera zaštite životne sredine i poštovanje režima zaštite prirodnih dobara i izvorišta vode i pravila izgradnje i uređenja prostora;

povećanje saobraćajne i komunikacijske dostupnosti postojećih i planiranih lokacija u centrima i pojedinim naseljima na ruralnom području, obezbeđenjem kvalitetnih veza sa državnim putevima.

Osnovna pravila za usmeravanje razmeštaja industrije i malih i srednjih preduzeća:

mala i srednja preduzeća i ostale privredne delatnosti prvenstveno se lociraju u već aktiviranim ili iniciranim privredno – industrijskim kompleksima/lokalitetima i koriste postojeći građevinski fond (kao brownfied lokacije), uz mogućnost njegove adaptacije i rekonstrukcije;

razmeštaj, organizacija i uređenje privrednih kompleksa i lokaliteta usklađuje se s režimima zaštite II i III stepena u zaštićenim i predviđenim za zaštitu prirodnim dobrima, užih zona zaštite postojećih i planiranih izvorišta regionalnih i lokalnih sistema vodosnabdevanja, zaštitnim pojasevima u saobraćajnim koridorima; kao i s planiranim razvojem saobraćajnih i drugih infrastrukturnih objekata;

novi kompleksi/lokaliteti za smeštaj MSP mogu da se formiraju na prostorima manje povoljnim za poljoprivredu, izvan površina šumskog zemljišta i planiranih turističkih centara i kompleksa;

kompleksi/lokaliteti s privrednim aktivnostima odvajaju se zaštitnim zelenilom u kontaktnom pojasu sa turističkim, stambenim i drugim celinama, radi ublažavanja njihovog uticaja na okruženje i životnu sredinu;

obezbeđuje se jednovremeno funkcionalno i tehnološko usavršavanje proizvodnje i unapređivanje infrastrukturne opremljenosti kompleksa/lokaliteta (posebno tretmana i evakuacije otpadnih tehnoloških voda i čvrstog otpada iz proizvodnog procesa);

primenjuju se mere zaštite utvrđene studijom o proceni uticaja na životnu sredinu za objekte i delatnosti za koje je obaveza njene izrade propisana Zakonom o proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik PC”, br. 135/04 i 36/09) i Uredbom o utvrđivanju Liste projekata za koje je obavezna procena uticaja i Liste projekata za koje se može zahtevati procena uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik PC”, broj 114/08).

Adaptiranjem na novonastale uslove privređivanja i usmeravanjem teritorijalnog razvoja, ostvariće se i afirmisati identitet prostorno – privredne strukture planskog područja i njegove uloge u funkcionalnom integrisanju opština na području Prostornog plana, kao i u integrisanju planskog područja sa regionalnim okruženjem.

Imajući u vidu posebne namene i specifičnosti planskog područja, razmeštaj industrije i MSP na području Prostornog plana usmeravaće se u komplekse i lokalitete različitih veličina u opštinskom i sekundarnom opštinskom centru, centrima zajednice naselja i drugim naseljima u kojima postoji interes i mogućnost za intenziviranje i diverzifikaciju lokalne ekonomije. Prostornim planovima obuhvaćenih opština bliže će se utvrditi kompleksi i lokaliteti za razmeštaj industrije i MSP.

Postojeći i planirani manji proizvodni objekti (mlekare, pilane, otkupne stanice, kapaciteti za preradu šumskih plodova, sušare, hladnjače, briketarnice, privremena eksploatacija kamena za lokalnu upotrebu i slično), koje se nalaze na ruralnom području u zoni III stepena zaštite prirodnog dobra i u široj zoni zaštite izvorišta regionalnog i lokalnog sistema vodosnabdevanja mogu se smatrati prihvatljivim aktivnostima u funkciji održivog razvoja, što podrazumeva ograničeno korišćenje mineralnih sirovina, razvoj šumarstva, razvoj stočarstva i održanja visokog kvaliteta životne sredine, biološke i predeone raznovrsnosti i zaštitu kvaliteta vode izvorišta.

Predviđeni privredno – industrijski kompleksi i lokaliteti u naseljima imaće različit stepen uređenosti prostora. Minimalna uređenost kompleksa i lokaliteta u seoskim naseljima podrazumeva obezbeđenje: pristupa sa javnog puta asfaltnim kolovozom; priključaka na vodovod (ili kaptirano izvorište vodosnabdevanja), elektroenergetsku i telekomunikacijsku mrežu; organizovanog prikupljanja otpada. Za minimalno uređenu zonu i lokalitet investitor obezbeđuje kanalisanje i prečišćavanje otpadnih voda, opremanje i uređenje lokacije i sprovođenje mera zaštite životne sredine.

Uvažavajući postojeće kapacitete, tradiciju i potencijale koji mogu da se aktiviraju u relativno kratkom roku, prioritet ima razvoj sledećih sektora:

prerada drveta i njoj komplementarna proizvodnja;

agroindustrija – poljoprivreda sa prehrambenom industrijom;

prerada građevinskog materijala, rudnog bogatstva i mineralnih sirovina.

Održivi razvoj poljoprivrede

U skladu s prirodnim, tržišnim i infrastrukturnim pogodnostima i ograničenjima za razvoj poljoprivredne proizvodnje, s jedne strane, i fizičkim, socio – ekonomskim i demografskim obeležjima ruralnih predela područja Prostornog plana, s druge, podržavanje rasta poljoprivredne proizvodnje i poljoprivrednih dohodaka, bez ugrožavanja životne sredine, obezbediće se sinhronizovanim preduzimanjem sledećih aktivnosti:

upravljanje zemljištem radi poboljšanja stanja životne sredine i prirodnih predela, primenom odgovarajućih agroekoloških mera kompatibilnih merama zaštite i unapređenja šuma, što će se odraziti na korekciju postojećih odnosa u načinu korišćenja poljoprivrednog zemljišta i ukupnog prostora;

povećanje tržišne konkurentnosti poljoprivredne proizvodnje, merama usmerenim na ukrupnjavanje i modernizaciju poljoprivrednih gazdinstava, unapređenje ljudskog potencijala i drugih resursnih, strukturnih, socioekonomskih i tehničko-tehnoloških uslova razvoja agrarnog sektora, kao i iskorišćavanjem lokalno specifičnih pogodnosti za proizvodnju hrane zaštićenog imena geografskog porekla, i sistema organske proizvodnje;

unapređivanje ekonomskih i socijalnih uslova življenja na selu, podrškom razvoju nepoljoprivrednih delatnosti i povećanju zaposlenosti seoskog stanovništva, promociji preduzetništva, osnivanju i razvoju mikro preduzeća, razvoju seoskog turizma, razvoju bazičnih usluga za seosku privredu i stanovništvo, obnovi i razvoju seoske arhitekture, očuvanju kulturno-istorijskog nasleđa, pejzažnih i drugih prostorno heterogenih vrednosti ruralnih područja.

Osnovna opredeljenja u pogledu održivog razvoja poljoprivrede su:

poštovanje ekoloških ograničenja za povećanje ekonomske efikasnosti poljoprivredne proizvodnje u procesu ukrupnjavanja poseda porodičnih gazdinstava i podsticanja njihove specijalizacije i komercijalizacije;

stimulisanje procesa koncentracije zemljišta, stoke i tehničkih sredstava u ekonomski i biološki vitalnim seoskim domaćinstvima, bez obzira na njihov sadašnji socioekonomski i profesionalni status;

određivanje tehnoloških i drugih standarda kojima se obezbeđuje sertifikacija i očuvanje robne oznake proizvoda sa definisanim geografskim poreklom i sa „zelenom oznakom” („green range”) za poljoprivredne proizvode sa zaštićenih prirodnih dobara, uz uspostavljanje sistema kontrole primene usvojenih standarda za sertifikovane proizvode;

restrukturiranje poljoprivredne proizvodnje i usmeravanje na proizvodnju ekološki zdrave hrane, stočarstvo, voćarstvo bez hibridizacije, kao i na sakupljanje i obradu gljiva, lekovitog i aromatičnog bilja i šumskih plodova (sakupljanje i obrada se moraju obavljati organizovano i kontrolisano, a rezultat ovoga bi bili zdravi proizvodi vrhunskog kvaliteta i originalnog porekla);

uvođenje novih metoda zaštite i tehnoloških rešenja koja će biti zasnovana na principima čistih tehnologija (biološki principi zaštite). Inicirati i podržati zaštitu bilja sredstvima baziranim na biljnom poreklu, koja ne zagađuju zemlju i imaju kratkotrajno dejstvo;

uspostavljanje pravne sigurnosti vlasništva nad nekretninama osiguranjem tačne, pouzdane i ažurne katastarske evidencije zasnovane na stvarnom stanju i usklađene sa zemljišnim knjigama;

definisanje vlasničko – korisničkih prava nad svakom parcelom poljoprivrednog zemljišta u procesu privatizacije, restrukturizacije i ekonomske konsolidacije poljoprivrednih, agroindustrijskih preduzeća i korporacija;

podsticanje razvoja poljoprivredne infrastrukture – mreža stanica za otkup, prihvat i skladištenje poljoprivrednih proizvoda; doradni pogoni; kapaciteti za preradu, sušenje ili zamrzavanje poljoprivrednih proizvoda; pijace; usluge servisiranja mehanizacije i opreme, i slično;

podsticanje razvoja malih i srednjih preduzeća u prehrambenoj industriji s višim stepenom finalizacije (proizvodnja osušene, smrznute hrane i slično), i u preradi proizvoda kroz mala porodična gazdinstva (proizvodnja i prerada mesa, mleka, voća, povrća, brašna);

jačanje poslovnog povezivanja poljoprivrede sa komplementarnim delatnostima (turizam, ugosteljstvo i slično) radi direktnog plasmana proizvoda u turističkoj ponudi i podsticanja diverzifikacije ruralne ekonomije razvojem dopunskih delatnosti (seoskog turizma, kućne radinosti, malih i srednjih pogona i slično);

podrška utvrđivanju i primeni integralne strategije održivog ruralnog razvoja, na lokalnom i regionalnom nivou, što će omogućiti korišćenje evropskih predpristupnih i međunarodnih programa i fondova za ruralni razvoj.

Pravci razvoja pojedinih grana poljoprivrede su sledeći:

Budući razvoj ratarstva treba da omogući:

prehrambenu sigurnost;

određene količine kvalitetnih sirovina za preradu i razvoj malih i srednjih preduzeća prehrambene industrije;

veće ekonomske efekte ratarske proizvodnje, kroz izmenu strukturu setve, kao i primenom novih tehnologija;

povećavanje površine pod krmnim i industrijskim biljem na račun površina pod žitima;

očuvanje zemljišnih resursa, vodeći računa o kvalitetu zemljišta;

da se načinom izbora tehnologije proizvodnje ne izazove negativan uticaj na životnu sredinu.

Očekuje se da u narednom periodu dođe do povećanja površina u povrtarskoj proizvodnji u svim oblicima proizvodnje, od baštenskog i njivskog, do proizvodnje u zaštićenom prostoru. Da bi se to postiglo potrebno je:

obezbediti raznovrsniji proizvodni program, uvođenjem kvalitetnijih i otpornijih sorti visokog nutritivnog i zdravstvenog kvaliteta;

osavremeniti baštenski način proizvodnje i kombinovati sa proizvodnjom u zaštićenom prostoru (plastenici i staklenici);

obezbediti viši stepen prerade na mestu nastanka sirovina (sušenje, smrzavanje, pakovanje, proizvodnja ambalaže, transport i drugo).

S ciljem razvoja voćarsko-vinogradarske proizvodnje na planskom području, a u skladu sa orijentacijom na intenziviranje svih oblika poljoprivredne proizvodnje neophodno je:

sadni materijal birati prema tipovima zemljišta;

sprovesti sanaciju postojećih zasada i krčenje starih i dotrajalih uz zasnivanje novih;

podizati zasade izborom otpornijih sorti;

unositi integralni biološki koncept u voćarsko – vinogradarskoj proizvodnji kako bi se pratili svetski trendovi proizvodnje;

povećavati površine pod trajnim zasadima, vodeći računa o istovremenom poboljšanju kvaliteta proizvodnje.

S obzirom na zemljište i raznovrsnost kultura na otvorenom prostoru, za očekivati je da će u narednom periodu doći i do proizvodnje specifičnih kultura. Potrebno je sagledati mogućnosti uzgoja i otkupa:

začinskog i aromatičnog bilja;

lekovitog bilja;

cveća.

Stanje u stočarstvu karakterišu mnogobrojni problemi, a da bi se stanje poboljšalo neophodno je:

utvrditi poseban program revitalizacije i unapređenja stočarstva za plansko područje, uz definisanje jasnih kriterijuma i nosioca sprovođenja programa; u okviru toga, izraditi i odgovarajući odgajivačko – selekcioni program;

obezbediti dovoljne količine kvalitetne hrane, prvenstveno na planskom području.

uspostaviti zadovoljavajući zdravstveni status životinja uz stalni nadzor veterinarske službe;

obezbediti povezivanje primarne proizvodnje sa prerađivačkom industrijom, kako bi se uskladili planovi proizvodnje;

specijalizovanjem proizvodnje podeliti rasni sastav goveda u pravcu mlečnog i mesnog tipa;

izvršiti adaptaciju postojećih objekata farmi, a nove objekte projektovati i izvoditi u više faza i etapa realizacije;

uvoditi nova savremena naučna saznanja u proces proizvodnje;

pratiti kontrolu kvaliteta stočne hrane od ulaznih komponenti do gotovih krmnih smeša.

U svim naseljima postoje mogućnosti i za nespecifične vidove proizvodnje. U naseljima bi se uz relativno mala ulaganja mogli organizovati razni vidovi proizvodnje u postojećim objektima, kao osnovna ili dodatna delatnost. Neki mogući vidovi ovakve proizvodnje su:

gajenje fazana u kontrolisanim uslovima;

farmski uzgoj prepelica;

gajenje puževa;

uzgoj kunića;

pčelarstvo.

Rejonizacija poljoprivredne proizvodnje izvršena je u skladu sa agroekološkim uslovima i sa socijalnim, ekonomskim, demografskim i ekološkim odlikama ruralnog prostora, to jest katastarskih opština. Radi ostvarivanja integralnog razvoja ruralnog prostora (konkurentna poljoprivredna proizvodnja, zdrava životna sredina, održivo korišćenje prirodnih resursa i diverzifikovana ruralna ekonomija bazirana na lokalnim resursima) izdvojena su četiri ruralna rejona:

1) Rejon pašnjačkog stočarstva sa prevagom ovčarstva – u skladu sa prirodnim odlikama ovog rejona, koji po biljnim elementima i načinu iskorišćavanja ima stepske aspekte, karakteristične za prave planinske pašnjake alpskog tipa, poljoprivreda ovog rejona je do danas sačuvala specifična obeležja planinskog pašnjačkog stočarstva. Uslovi za ispašu na prostranim, i veoma kvalitetnim pašnjacima, izdvajaju se na tom prostoru kao specifičan sistem agroekoloških i poljoprivrednih potencijala. U cilju daljeg razvoja i unapređenja proizvodnje neophodno je sprovesti određene agrotehničke mere u kombinaciji sa pošumljavanjem kako bi se sanirali degradirani pašnjaci i sprečilo dalje uništavanje čitavog pojasa, koje je nastalo kao posledica neadekvatnog i neracionalnog korišćenja u prošlosti. Zbog bezvodnosti pretežnog dela tog područja, potpunije i racionalnije iskorišćavanje bogatog travnog pokrivača planinskih pašnjaka primarno je uslovljeno obezbeđenjem odgovarajuće vodoprivredne infrastrukture.

2) Rejon intenzivnog stočarstva sa prevagom govedarstva – u kome takođe dominiraju kvalitetni pašnjaci, ali postoje i uslovi za livadarsku proizvodnju i proizvodnju stočnog-krmnog bilja koje služi za zimsku ishranu stoke. U ovom rejonu trebalo bi sprovesti određene mere za zaustavljanje degradacije pašnjaka i procesa erozije na padinama, kao i za povećanje proizvodnje.

3) Rejon mešovitog tipa, odnosno stočarsko – ratarsko – voćarske proizvodnje – obuhvata područja u kojima je i dalje primarna stočarska proizvodnja, ali ne u tako intenzivnom obliku, i sa manjim učešćem ovaca u ukupnom stočnom fondu. Pored stočarstva postoje i mestimične prirodne pogodnosti za razvoj voćarstva, proizvodnju kvalitetnog merkantilnog krompira, retkih vrsta žita, kao i izuzetni potencijali za organsku proizvodnju hrane.

4) Rejon zaštićenih područja prirodnih vrednosti definisan je granicama zaštićenih i planiranih za zaštitu prirodnih vrednosti. Zabranjeno je preoravanje pašnjaka i prirodnih livada, kao i oranje obradivog zemljišta i druge radnje na mestima i na način koji mogu izazvati procese vodne erozije i nepovoljne promene izgleda predela, dok se preporučuje i obezbeđuje zaštita zemljišta od vodne erozije, sanacija i rekultivacija oštećenih ili degradiranih terena, razvoj zemljoradnje, stočarstva, voćarstva i pčelarstva uz kontrolisanu i što manju upotrebu hemijskih sredstava, očuvanje i obnavljanje starih sorti i rasa biljnih kultura i domaćih životinja. Interes zaštite prirodnih dobara jeste podsticanje i subvencionisanje primene organskih metoda proizvodnje hrane, u sprezi s razvojem ruralnog turizma i uz uvažavanje ekonomskih interesa i proizvodnih afiniteta lokalnog stanovništva.

Prostornim planovima obuhvaćenih opština bliže se utvrđuje rejonizacija poljoprivredne proizvodnje i planirane promene načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta.

Održivi razvoj šumarstva i lovstva

Šume u planskom području, osim zaštitne kulturno – socijalne, treba da ostvare i proizvodnu funkciju. Kako bi se postigli zadati ciljevi i ostvarile osnovne funkcije šuma u obuhvatu Prostornog plana, potrebno je:

održivo, racionalno i strogo planski gazdovati šumskim resursima (plansko korišćenje, unapređenje i zaštita, uz poštovanje principa multifunkcionalnosti), zbog održavanje ekološke ravnoteže;

izraditi i primeniti posebne planove gazdovanja šumama u privatnom vlasništvu, kako bi se šumski fond ovoga sektora racionalnije i ekonomičnije eksploatisao;

intenzivno negovati postojeće šume i štititi šumski fond od nelegalne seče, štetočina, insekata, biljnih bolesti, požara;

definisati površine na kojima je došlo do devastacije šuma, odnosno stvaranja degradiranih (erodiranih) površina i predvideti njihovu sanaciju i pošumljavanje (sanaciju devastiranih šuma izvršiti sadnjom visokoproduktivnih autohtonih lišćara);

nastaviti sa planskim pošumljavanjem delova sa kojih se šuma eksploatiše. Time se poboljšava kvalitet šuma, smanjuje dejstvo erozije tla, održava prirodna ravnoteža i čuva životna sredina;

povećati površine pod šumama pošumljavanjem šumskog zemljišta – čistina, pionirskim vrstama četinara i autohtonim lišćarima;

favorizovati sadnju autohtonih sastojina uz težnju očuvanja autohtonih pejzaža;

koristiti šumsko zemljište u skladu sa njegovim biološkim kapacitetima;

stimulisati razvoj privatnih šuma u planiranim zonama zaštite ili na zemljištu slabije bonitetske klase i većeg nagiba;

ostvariti podizanje vanšumskog zelenila (uz putne koridore, radne komplekse, zone kuća za odmor, na degradiranim površinama, oko centralne deponije smeća, u okviru poljoprivrednog zemljišta i u okviru naselja) kako bi se ostvarila njegova zaštitno estetska funkcija;

šume i vanšumsko zelenilo povezati u sistem zelenih površina koji će omogućiti jačanje ukupnog bioekološkog sistema;

sprovoditi redovne mere održavanja šuma i vanšumskog zelenila, kao i intenzivnu negu i zaštitu postojećih šuma u svim fazama razvoja;

organizovati trajnu maksimalnu šumsku proizvodnju;

drvnu masu koristiti u odgovarajućoj razmeri sa njenim prirastom;

kontrolisano koristiti drvo u prerađivačke svrhe.

Lovišta u granicama područja obuhvaćenog Prostornim planom imaju dobre uslove za razvoj i gajenje divljači. U narednom periodu je potrebno obnavljati rešenja o davanju lovišta na gazdovanje, pri čemu je posebno bitno:

postizanje punog ekonomskog kapaciteta lovišta;

zaštita i očuvanje retkih i ugroženih vrsta;

izgradnja i održavanje lovno – uzgojnih i lovno – tehničkih objekata uz mogućnost ograđivanja delova lovišta;

povećanje ekonomskih efekata lovstva;

uvećanje fonda gajenih vrsta divljači (do optimalnog nivoa) i racionalan lov;

obezbeđenje mira i usklađivanjem lovne i ostalih delatnosti u lovištu;

organizacija stručne službe u lovištu;

sanitarni odstrel divljači, a po popravci stanja i organizovanje lova osnovnih vrsta;

obezbeđivanjem bezbedonosnih mera prilikom lova.

Bistre planinske reke planskog područja bogate su potočnim vrstama ribe (potočna pastrmka, potočna mrena, krkuša, beovica i drugo), i pružaju mogućnost za unapređenje ribolova, izgradnju novih ribnjaka i razvoj specijalizovane ugostiteljske ponude u funkciji razvoja turizma.

III.2.4. Saobraćaj i infrastrukturni sistemi

Održivi razvoj saobraćaja i saobraćajne infrastrukture

U skladu sa planiranim razvojem planskog područja, dinamikom privrednog razvoja, planiranim infrastrukturnim sistemima i populacionim razvojem, planiran je i razvoj saobraćajne infrastrukture, tako da se zadovolje zahtevi koji će se postaviti pred saobraćajni i transportni sistem planskog područja.

Osnovno plansko opredeljenje jeste saobraćajno otvaranje i povećanje dostupnosti područja, u prvom redu rekonstrukcijom i revitalizacijom postojećih državnih puteva i kvalitetnim povezivanjem sa mrežom državnih puteva Republike Srbije. Drumski saobraćaj predstavlja osnovni vid transpotra robe i javnog putničkog prevoza, pa će u skladu sa tim imati i najveći značaj, a plan njegovog razvoja mora biti usklađen sa razvojem saobraćajno – transportnog sistema opština sa planskog područja i Republike Srbije. U skladu sa tim, saobraćajna infrastruktura u drumskom saobraćaju će se razvijati rekonstrukcijom postojeće mreže saobraćajnica i dopunjavanjem mreže izgradnjom novih saobraćajnica. Izgradnju novih puteva potrebno je raditi na koridorima postojećih puteva, uz poboljšanje geometrijskih i eksploatacionih karakteristika, čime se podiže nivo usluge puteva, a pri tom se štiti prostor očuvane prirode od trasiranja novih koridora. Planiranom mrežom ostvaren je kontinuitet u kretanju državnim i opštinskim putevima unutar planskog područja, kao i kontinuitet u tranzitnim vezama sa susednim opštinama i regionima.

Prostornim planom data je funkcionalna kategorizacija putne mreže koju čine saobraćajnice (postojeće i planirane), koje su u funkciji integracije prostornih celina i održivog razvoja područja. Funkcionalnom kategorizacijom planirana putna mreža podeljena je na: državne puteve I reda, državne puteve II reda i opštinske puteve. Mrežu državnih puteva činiće jedan put I B reda i četiri puta II reda, preko kojih će se ostvarivati veze unutar planskog područja, kao i veze sa susednim oblastima Centralne i Istočne Srbije. Mrežu državnih puteva upotpuniće mreža opštinskih puteva, za koju je predviđena rekonstrukcija, modernizacija i dogradnja pojedinih veznih deonica, radi povezivanja zajednica naselja i centara u mreži naselja, turističke ponude u prostoru i pristupa delovima zaštićenih i planiranih za zaštitu područja prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara. Mreža nekategorisanih puteva razvijaće se u skladu sa razvojem pojedinih naselja i mogućnostima lokalne zajednice.

Državni put I B reda broj 36 zadržava postojeću trasu, sa potrebnom revitalizacijom i rekonstrukcijom koja je u toku kako bi se poboljšale njegove tehničko-eksploatacione karakteristike.

Prostornim planom Republike Srbije predviđena je izgradnja nastavka nekadašnjeg državnog puta I reda broj 4 (sada državni put IIA reda broj 27, deonica Markovac – Svilajnac i državni put IIA reda broj 160, deonica Svilajnac -Despotovac), koji predstavlja vezu Markovca, Svilajnca, Despotovca, Bora i Zaječara. Trasa planiranog puta data je koridorski i treba je uzeti u obzir sa rezervom, jer je potrebno napraviti analizu trase na osnovu odgovarajuće tehničke dokumentacije. Potencijalna trasa se pruža od Despotovca, dolinom reke Resave do spajanja sa trasom nekadašnjeg državnog puta R255 (sadašnji državni put IIB reda broj 389), gde dalje (do Bora) planirani put prati trasu pomenutog puta. Do konačnog definisanja položaja koridora i trase planiranog puta, Prostornim planom se rezerviše prostor za koridor puta u predloženoj varijanti (širine 390 m, od toga oko 30 m za putno zemljište, i po 180 m za obostrane pojase zaštite životne sredine, koji obuhvataju zaštitne pojase i pojase kontrolisane izgradnje ukupne širine 40 m), sa orijentaciono datim položajem koridora. Definitivan položaj koridora i trase planiranog puta, kao i razmeštaj pratećih sadržaja (odmorišta, benzinske stanice, moteli), utvrdiće se odgovarajućim urbanističkim planom (sa strateškom procenom uticaja na životnu sredinu) na osnovu tehničke dokumentacije na nivou prethodne studije opravdanosti sa generalnim projektom i procene uticaja na životnu sredinu.

Svi postojeći državni putevi II reda u obuhvatu Prostornog plana se zadržavaju, i to:

državni put IIA reda broj 160 (deonica Svilajnac – Despotovac – Ćuprija);

državni put IIA reda broj 161 (deonica Petrovac – Žagubica – Brestovac);

državni put IIA reda broj 186 (Despotovac – Krepoljin);

državni put IIA reda broj 219 (deonica Boljevac – Bučje – Knjaževac).

Putevi koji su Uredbom o kategorizaciji državnih puteva („Službeni glasnik RS”, broj 14/12) izgubili kategorizaciju državnih puteva II reda, takođe se zadržavaju pošto su novom Uredbom o kategorizaciji državnih puteva („Službeni glasnik RS”, br. 105/13 i 119/13) ponovo kategorisani kao državni putevi.

Planirana je dogradnja državnog puta II B reda broj 388 (Sisevac – Grza) koja će predstavljati značajnu vezu ova dva turistička lokaliteta. Takođe je planirana dogradnja državnog puta II B reda broj 385 (Vodna – Resavska pećina).

Radi izmeštanja tranzitnog saobraćaja iz centra naselja planirana je obilaznica (obilazni poluprsten) Žagubice, koja bi zaobilazila naselje sa severne strane na udaljenosti od oko 1,0 km. Obilaznica (dužine 3,42 km) se odvaja od državnog puta IIA reda broj 161 (km 100+526) i vodi do državnog puta II A reda broj 164 (km 114+898) sa kojim se ukršta u nivou, i dalje vodi ka istoku dok se ponovo ne spoji sa državnim putem II A reda broj 161 (km 104+742). Realizacijom obilaznice oko Žagubice, deo državnog puta II A reda broj161 na deonici kroz centar Žagubice dobio bi rang primarne gradske saobraćajnice, i ne bi više imao karakter tranzita.

Prostornim planom se rezerviše prostor za koridore navedenih deonica državnih puteva II reda (širine 60 m, od toga oko 20 m za putno zemljište, po 10 m za obostrane neposredne pojase zaštite i po 10 m za obostrane pojase kontrolisane izgradnje, koji obuhvataju i pojase zaštite životne sredine), sa orijentaciono datim položajem koridora. Definitivan položaj koridora i trasa planiranih državnih puteva II reda, utvrdiće se urbanističkim planom (sa strateškom procenom uticaja na životnu sredinu), na osnovu tehničke dokumentacije na nivou prethodne studije opravdanosti sa generalnim projektom i procene uticaja na životnu sredinu.

Prostornim planom predviđeno je zadržavanje trasa svih postojećih opštinskih puteva (prema odgovarajućim opštinskim odlukama). Povećanje saobraćajne dostupnosti i povezanosti centara u mreži naselja, privrednih potencijala, turističke ponude u prostoru i ruralnih rejona, ostvarivaće se rekonstrukcijom i dogradnjom pojedinih deonica, odnosno izgradnjom novih opštinskih puteva, prema planskim rešenjima i prioritetima datim u prostornim planovima opština.

Prostornim planom se rezerviše prostor za koridore javnih opštinskih puteva, planirane rekonstrukcije i dogradnje, odnosno izgradnje (širine oko 35 m, od toga oko 15 m za putno zemljište, po 5 m za obostrane neposredne pojase zaštite i po 5 m za obostrane pojase kontrolisane izgradnje, koji obuhvataju i pojase zaštite životne sredine), sa orijentaciono datim položajem koridora, koji će se definitivno utvrditi na osnovu glavnih projekata tih puteva.

Realizacija planiranih radova na mreži javnih opštinskih puteva omogućiće prilagođavanje pravaca, frekvencije i voznog parka javnog međugradskog i prigradskog autobuskog saobraćaja potrebama korisnika, u prvom redu stanovnicima ruralnog područja i turistima. Linije javnog putničkog prevoza se mogu realizovati autobusima ili tzv. „paratranzitom” (minibusevima, kombi vozilima, džipovima i slično) u skladu sa saobraćajnim zahtevima i potrebama, a može biti organizovan i od strane privatnog sektora, u skladu sa važećom zakonskom regulativom iz oblasti javnog prevoza putnika u drumskom saobraćaju.

Područje Beljanice i Kučaja izuzetno je pogodno za planinski biciklizam i pešačenje pa je u skladu sa tim potrebno planirati biciklističke i pešačke (izletničke) staze. Ove staze bi se nalazile u širem području planiranog skijališta Beljanica, kao i na prostoru Dubašnice i Malinika (trasa evropskog pešačkog puta E4), što bi omogućilo formiranje celogodišnje turističke ponude ovog područja. Osnovni preduslov za to predstavlja dobra putna infrastruktura, kako bi ovo područje bilo lako dostupno za turiste.

Železnica – U obuhvatu Prostornog plana postoji železnička pruga (lokalna neelektrificirana jednokolosečna pruga Markovac – Resavica), koja je od Resavice preko Despotovca i Svilajnca vezana na osnovni magistralni železnički koridor Republike Srbije. Dužina pomenute pruge u obuhvatu Prostornog plana iznosi oko 2.600 m. Na planskom području nalazi se i ukinuta pruga Paraćin – Zaječar. Trasa pomenute pruge se ovim prostornim planom zadržava, u skladu sa smernicama Prostornog plana Republike Srbije.

Vazdušni saobraćaj – Prostornim planom Republike Srbije planiran je intenzivni razvoj i izgradnja srednjih i manjih aerodroma osposobljenih za prihvat i otpremu manjih savremenih aviona namenjenih za poslovna i turistička putovanja u lokalnom saobraćaju, za obavljanje sportskih delatnosti, aerodroma namenjenih poljoprivrednoj avijaciji, kao i korišćenje vojnih aerodroma za civilni saobraćaj u funkciji unapređenja i turističkog razvoja područja.

Područje Prostornog plana gravitira aerodromu „Bor” kod Bora koji je prema Prostornom planu Republike Srbije planiran za korišćenje u civilne svrhe. Na teritoriji opštine Paraćin, neposredno izvan granice Prostornog plana, nalazi se aerodrom „Davidovac”, koji je uključen u sekundarnu mrežu aerodroma i služi za potrebe privredne i sportske avijacije, avio prevoza i u turističko-komercijalne svrhe. Posebni aerodrom „Bor” (referentna tačka – 44º 01′ 06,06” N; 22º 08′ 13,93” E) je aerodrom sa referentnim kodom „2B”, dok je aerodrom „Davidovac” (referentna tačka – 43º 51′ 58,86” N; 21º 29′ 12,77” E) sa referentnim kodom „1A”. Oba aerodroma su aerodromi sa poletno – sletnom stazom namenjenom za neinstrumentalno letenje.

U cilju sprečavanja postavljanja objekata u blizini aerodroma, koji mogu da budu prepreka i dovedu do toga da aerodrom postane neupotrebljiv, primenjuju se odredbe člana 45. Pravilnika o aerodromima („Službeni glasnik RS”, br. 23/12 i 60/12- ispravka), kako bi se utvrdile površi za ograničenje prepreka na području oko pomenutih aerodroma. U skladu sa ovim pravilnikom za poletno-sletne staze namenjene za neinstrumentalno letenje vazduhoplova, moraju da se odrede sledeće površi za ograničenje prepreka: konusna površ, unutrašnja horizontalna površ, prilazna površ, prelazne površi i odletna površ. Ove površi se određuju u skladu sa referentnim kodom aerodroma. Na području ispod površi za ograničenje prepreka nije dozvoljena gradnja objekata čija visina prodire kroz navedene površi.

U skladu sa članom 46. Zakona o vazdušnom saobraćaju („Službeni glasnik RS”, br. 73/10, 57/11 i 93/12), objekti, instalacije i uređaji koji se nalaze ili nameravaju da se grade na području ili izvan područja aerodroma, a koji kao prepreka ili usled emisije ili refleksije radio – zračenja mogu da utiču na bezbednost vazdušnog saobraćaja (silosi, antenski stubovi, dimnjaci, tornjevi, dalekovodi, itd), mogu da se postave tek kad se pribavi potvrda Direktorata civilnog vazduhoplovstva Republike Srbije da se njima ne utiče na održavanje prihvatljivog nivoa bezbednosti vazdušnog saobraćaja.

Realizacija heliodroma moguća je na svim pogodnim lokacijama u blizini skijališta i turističkih centara. Definitivne lokacije biće utvrđene odgovarajućim urbanističkim planom, odnosno urbanističko – tehničkim dokumentom, na osnovu potrebne studijske i tehničke dokumentacije na nivou studije opravdanosti sa idejnim projektom i procene uticaja na životnu sredinu.

Svaka buduća rekonstrukcija i proširenje postojećih aerodroma i letilišta, kao i izgradnja novih aerodroma i letilišta na predmetnom području, moraju biti u skladu sa Zakonom o vazdušnom saobraćaju, kao i podzakonskim propisima Direktorata civilnog vazduhoplovstva Republike Srbije.

Održivi razvoj vodoprivredne infrastrukture

Naselja na teritoriji Prostornog plana snabdevaće se vodom, kao i do sada, korišćenjem lokalnih izvorišta.

Prema usvojenim strateškim dokumentima vodoprivrede Republike Srbije iz regionalnih sistema se za naselja obezbeđuju samo nedostajuće količine vode, nakon optimalne eksploatacije njihovih lokalnih izvorišta. Priključenje lokalnih vodovoda na regionalne sisteme moguće je uz ispunjenje sledećih uslova:

-gubici vode u mreži manji od 20%;

-uspostavljanje pouzdanog mernog sistema sa kontrolom svih ključnih čvorova u mreži, koji omogućava da se tačno i kontinuirano registruje potrošnja vode (obaveza uvođenja vodomera svim potrošačima) i gubitaka u pojedinim granama sistema;

-prodajna cena vode usklađena sa cenama definisanim Strategijom dugoročnog razvoja vodoprivrede Republike Srbije, tako da pokriva sve troškove proste reprodukcije sistema, zaštite izvorišta i deo troškova proširene reprodukcije (oko 30%) za dalji razvoj sistema;

-korišćenje vode iz regionalnih sistema za snabdevanje naselja podrazumeva potpunu zaštitu lokalnih izvorišta i njihovo korišćenje samo do količina koje ne ugrožavaju ekološke uslove u okruženju.

Planira se: zadržavanje u funkciji svih postojećih lokalnih izvorišta; sanitacija naselja i uspostavljanje zona zaštite lokalnih izvorišta; obnova mreža u cilju smanjenja gubitaka; povećanje pouzdanosti lokalnih vodovoda izgradnjom rezervoara u zoni naselja (sa specifičnim zapreminama većim od 500 l/stanovniku) i povezivanjem manjih vodovoda u veće grupne sisteme.

U nekim delovima područja, problem obezbeđenja vode za stočarstvo rešavaće se: izgradnjom rezervoara na pasištima, koji bi se punili iz izvora u vodnom delu godine; izgradnjom malih akumulacija na privremenim vodotocima u tim zonama, uz obezbeđivanje vododrživosti merama zaptivanja (glineni ekrani, torkret, itd); pumpanjem vode sa nižih izvorišta u rezervoare u zonama pašnjaka, itd.

Izgradnja sistema za sakupljanje, odvođenje i prečišćavanje sanitarnih otpadnih voda predviđena je u većim naseljima i u naseljima koja se nalaze u široj zoni sanitarne zaštite planiranih akumulacija za vodosnabdevanje. U seoskim naseljima, gde nije moguće formirati kanalizacionu mrežu, sanitarne otpadne vode odvoditi u propisne vodonepropusne septičke jame.

Atmosfersku kanalizaciju raditi u većim naseljima. U ostalim naseljima atmosferske vode odvoditi površinski do najbližih recipijenata.

U planskom periodu potrebno je regulisati vodotokove koji ugrožavaju veća naselja (Žagubica i Resavica) i bujične vodotokove koji ugrožavaju seoska naselja.

Antierozionu zaštitu prioritetno sprovoditi kod erozionih žarišta prve i druge kategorije u slivovima planiranih akumulacija.

Održivi razvoj elektroenergetske infrastrukture

Na osnovu studija perspektivnog razvoja elektro – energetskog sistema i drugih planskih dokumenata planira se izgradnja:

trafostanice 110/35 kV „Žagubica” krajnje snage 2×20 MVA, sa priključcima na dalekovode 35 kV i 110 kV Jagodina – Bor;

trafostanice 35/10 kV „Busovata” snage 2×4 MVA i veze dalekovodom 35 kV sa trafostanicom „Jelenac”;

trafostanice 35/10 kV „Krivi Vir” snage 2×2,5 MVA sa priključnim dalekovodom 35 kV do trafostanice 35/10 kV „Mirovo”;

dalekovoda 35 kV od trafostanice 35/10 kV „Dubrava” do trafostanice 35/10 kV „Francuske barake” da bi se obezbedilo rezervno napajanje za trafostanicu „Dubrava”;

10 kV mreže na planini Beljanica za potrebe napajanja planiranog ski centra;

trafostanice 10/0,4 kV „Sportski centar”, „Centar”, „Radetova” u Žagubici;

dalekovoda 10 kV od trafostanice 10/0,4 kV „Milatovac polje 2” do trafostanice 10/0,4 kV „Milatovac”;

trafostanice 10/0,4 kV „Sige vodosnabdevanje” u istoimenom selu;

trafostanice 10/0,4 kV „Beljevina 3” i priključni dalekovod 10 kV na području mesna zajednica „Zlot 2”;

stubne trafostanice 10/0,4 kV „Jablanica 2” na trasi dalekovoda 10 kV za Jablanicu;

stubne trafostanice 10/0,4 kV „Krivi Vir farma” na trasi dalekovoda 10 kV za Krivi Vir;

dalekovod 10 kV na Čestobrodici i stubnu trafostanicu 10/0,4 kV za potrebe napajanja vikendica.

U svim trafostanicama 35/10 kV potrebno je zameniti dotrajalu opremu savremenijom, uz povećanje kapaciteta u skladu sa potrebama konzuma.

Nastaviti sa proširenjem i rekonstrukcijom 10 kV i niskonaponske mreže u smislu zamene drvenih stubova betonskim, kao i zamene provodnika, kako bi se ostvarile povoljnije naponske prilike. Neophodno je obezbediti da izgradnju novih stambenih i poslovnih objekata u potpunosti prati izgradnja elektroenergetskih objekata, određivanjem lokacija za izgradnju novih trafostanica i koridora za kablove i dalekovode do istih.

Planira se izgradnja određenog broja mini hidroelektrana koje u zavisnosti od planirane snage treba povezati u elektroenergetski sistem pomoću dalekovoda 10 kV odnosno 35 kV.

Da bi instalacija javnog osvetljenja bila funkcionalnija i ekonomičnija potrebno je svetiljke sa živinim izvorima zameniti svetiljkama sa natrijumovim izvorima visokog pritiska, ili savremenijim i ekonomičnijim. Preporučuje se upotreba svetiljki koje emituju svetlosni fluks u donju poluloptu umesto onih koje isti emituju u svim pravcima.

Održivi razvoj telekomunikacione infrastrukture i poštanskog saobraćaja

U narednom periodu predviđena je potpuna digitalizacija telefonske mreže, što podrazumeva uvođenje digitalnih komutacionih centara i digitalnih sistema prenosa u svim ravnima mreže. Ovo podrazumeva i polaganje kablova sa optičkim vlaknima, kao medijumom prenosa na svim nivoima, kako međumesne, tako i mesne mreže.

Sistem prenosa treba da se odvija preko digitalnih automatskih telefonskih centrala dovoljnog kapaciteta, koje treba postaviti u svim naseljima. Za svako domaćinstvo obezbediti po jedan direktan telefonski priključak, kao i dovoljan broj priključaka za sve privredne korisnike.

Planira se uvođenje širokopojasnih servisa (Internet, IPTV, VoIP) tzv. TRIPLE PLAY usluge u mrežu za sve korisnike na konzumnom području. Da bi se ovo omogućilo planira se postavljanje multiservisnih čvorova (MSAN) koji će se u mrežu povezati optičkim kablovima.

Potrebno je proširiti postojeću i izgraditi novu podzemnu pristupnu mrežu pripadajućih planiranih MSAN-ova, sa dužinom pretplatničke petlje od 800-2000 m. U ruralnim delovima planskog područja sa malom gustinom naseljenosti, odnosno rasutom strukturom naselja, kao i na brdsko-planinskim terenima, planira se primena CDMA i/ili WiMAX tehnologije za bežični fiksni pristup.

Izgradnjom antenskih sistema i baznih stanica mobilne telefonije u skladu sa planovima razvoja mobilnih telekomunikacija, omogućiće se rad ovog sistema telekomunikacija na celom planskom području.

Pored postojećih pošta u naseljima Žagubica, Suvi Do, Zlot, Podgorac, Lukovo, Bogovina, Krivi Vir, Senjski Rudnik, Resavica i Stubica, koje se zadržavaju, budući razvoj mreže objekata poštanskih usluga usklađivaće se sa razvojem centara u mreži naselja i planiranih turističkih centara na području Prostornog plana. U tom smislu moguće je eventualno otvaranje novih jedinica poštanske mreže, kao i otvaranje „ugovornih pošta” u okviru trgovinsko – ugostiteljsko – servisno -turističkih objekata u naseljima malih gustina.

Postojeći repetitori Radio Televizije Srbije (Žagubica – Planinica, Krepoljin – Rudina, Mali Izvor – Boljevac) zadržavaju se i čuvaju lokacije repetitorskih stanica, radi korišćenja za budući razvoj lokalnih televizijskih i radio stanica. Eventualno planiranje digitalnih repetitora na području Prostornog plana vršiće se u skladu sa Strategijom za prelazak sa analognog na digitalno emitovanje radio i televizijskog programa u Republici Srbiji („Službeni glasnik RS”, br. 52/09, 18/12 i 26/13).

Održivi razvoj termoenergetske infrastrukture

i korišćenje obnovljivih izvora energije

Osnovna koncepcijska opredeljenja održivog razvoja termoenergetske infrastrukture i korišćenja obnovljivih izvora energije na području Prostornog plana jesu:

sveobuhvatna i koordinirana racionalizacija potrošnje energije i ukupno povećanje energetske efikasnosti;

intenziviranje korišćenja novih obnovljivih izvora energije u cilju stvaranja uslova za veće korišćenje domaćih energenata i lokalnih izvora energije;

planirano proširenje postojećeg gasovodnog sistema Republike Srbije (većinom transportnog karaktera).

Gasifikacija:

Prostornim planom Republike Srbije i prostornim planovima opština koje se nalaze u obuhvatu Prostornog plana, planirana je sledeća gasovodna infrastruktura:

gasovod visokog pritiska koji bi od Zaječara preko Boljevca (planirana Glavna merno regulaciona stanica Boljevac je van obuhvata Prostornog plana) išao ka Paraćinu. Izgradnja ovog gasovoda zavisi od realizacije snabdevanja gasom iz pravca Bugarske, tj. međunarodnog gasovoda „Južni tok”. Gasovod „Južni tok” bi trebalo da kod Zaječara uđe u Republiku Srbiju, i trasom koja prolazi kroz obuhvat plana spoji se sa postojećim gasovodnim sistemom Republike Srbije kod Paraćina.

gasovod srednjeg pritiska koji od Petrovca vodi do Žagubice i merno regulaciona stanica (MRS) Žagubica.

gasovod srednjeg pritiska koji iz pravca Despotovca dolazi do Strmostena i Resavice (MRS Strmosten i MRS Resavica).

Novi i obnovljivi izvori energije:

U obuhvatu Prostornog plana nalazi se više potencijalnih lokacija za izgradnju malih hidroelektrana (hidroelektrane snage do 10 MW). Male hidroelektrane (MHE) su veoma povoljne sa aspekta decentralizovane proizvodnje jer mogu da omoguće lokalno snabdevanje potrošača u udaljenim naseljima.

Katastrom malih hidroelektrana Republike Srbije definisane su potencijalne lokacije u obuhvatu Prostornog plana (ima ih 25), sa ukupnom instalisanom snagom od oko 28,75 MW.

Tabela 27. Potencijalne lokacije MHE na području Prostornog plana

Red.br.

Naziv MHE

Opština

Vodotok

Br.kat.

lista

Instalisana

snaga (kW)

1.

Bogovina

Boljevac

Crni Timok

10

994

2.

Mali izvor

Boljevac

Crni Timok

11

3363

3.

Krivi Vir

Boljevac

Crni Timok

12

150

4.

Zlot

Bor

Zlotska reka

17

463

5.

Kornjet

Bor

Beljevina

18

336

6.

Stenje

Boljevac

Radovanska r.

20

403

7.

Vrelo

Boljevac

Radovanska r.

21

875

8.

Krepoljin

Žagubica

Mlava

75

1380

9.

Ribare

Žagubica

Mlava

76

495

10.

Suvi Do

Žagubica

Busovata

82

130

11.

Suvi Do – var.

Žagubica

Busovata

83

400

12.

Tisnica

Žagubica

Tisnica

84

2175

13.

Veliko Kršje

Žagubica

Tisnica

85

1770

14.

Crna Reka

Žagubica

Crna reka

86

670

15.

Dvorište

Despotovac

Resava

88

980*

16.

Stenjevac ³

Despotovac

Resava

89

1106

17.

Strmosten

Despotovac

Resava

90

1850

18.

Lisine

Despotovac

Resava/Kločanica

91

2350*

19.

Ravna Reka

Despotovac

Resava

92

3430

20.

Gornja Resava

Despotovac

Resava

93

1390

21.

Veliko Vrelo

Despotovac

Veliko Vrelo

95

590

22.

Popovac

Paraćin

Crnica

98

459

23.

Zabrega

Paraćin

Crnica

99

2066

24.

Izvor

Paraćin

Grza

100

465

25.

Grza

Paraćin

Grza

101

452

26.

Nekudovo-Resavica*

Despotovac

Nekudovo/Resavica

–

1000*

27.

Dutovo*

Despotovac

Resavica

–

1200*

28.

Manasija*³

Despotovac

Resava

–

1400*

*lokacije i/ili instalisana snaga MHE prema saglasnosti/energetskoj dozvoli nadležnog ministarstva energetike.

Ove objekte je moguće graditi i na drugim lokacijama uz saglasnost ministarstva nadležnog za energetiku u pogledu maksimalnog iskorišćenja energetskog potencijala vodotokova, i saglasnosti drugih nadležnih ministarstava i institucija.

Ukoliko na nekoj od lokacija iz Katastra malih hidroelektrana Republike Srbije, usled promenljivih hidrogeoloških uslova, postojanja izgrađenih građevinskih objekata ili drugih značajnih promena koje su nastupile u uređenju i korišćenju prostora, nije moguća izgradnja male hidroelektrane ili bi očekivana snaga bila osetno manja od snage navedene u katastarskom listu, izgradnja male hidroelektrane, uz saglasnost ministarstva nadležnog za energetiku, može se odobriti na drugoj, ili više drugih lokacija istog vodotoka kojima se obezbeđuje potpuno iskorišćavanje energetskog potencijala.

Male hidroelektane nisu prihvatljive na delovima zaštićenih područja sa režimom zaštite I i II stepena, na vodotocima ili njihovim delovima koji su klisurastog ili kanjonskog tipa, ili im akumulacije zalaze u klisuraste i kanjonske delove vodotoka, što je uređeno Uredbom o režimima zaštite. Ovo treba imati u vidu kao jedan od kriterijuma prilikom revizije lokacija malih hidroelektrana i proglašenja zaštićenih područja.

Rezerviše se prostor za potencijalne lokacije MHE navedene u prethodnoj tabeli, kao i druge lokacije koje će se istražiti i utvrditi odgovarajućim urbanističkim planom.

Područje u obuhvatu plana raspolaže značajnim potencijalom biomase, kao obnovljivim izvorom energije koji nema negativan uticaj na prirodnu sredinu ukoliko se pravilno eksploatiše. Planirati korišćenje drvnih otpadaka iz šumarstva i prerade drveta, kao i biomase poreklom iz poljoprivredne proizvodnje, za proizvodnju električne i toplotne energije.

Budući vetrogeneratori će se locirati na osnovu rezultata snimanja karakteristika vetra na izabranim mikrolokacijama, kako bi se utvrdila učestalost, snaga i energija vetra i utvrdio optimalan kapacitet vetrogeneratora. Prilikom određivanja lokacije za vetroelektrane potrebna pažnja biće posvećena riziku po životnu sredinu i proceni prihvatljivosti tog rizika sa stanovišta domaćih propisa u oblasti zaštite prirode i životne sredine, pre svega Zakona o zaštiti prirode, i evropskih standarda i iskustava u izgradnji vetroelektrana (izrada strateških procena uticaja na životnu sredinu i studija o proceni uticaja na životnu sredinu), što se posebno odnosi na zaštićena i ekološki značajna područja. Neki od lokaliteta sa pogodnim uslovima za korišćenje energije vetra su područje Beljanice (zona Busovate i plato oko vrha Beljanice), Crnog Vrha (zona Omanje), kao i Homoljske planine i Rtanj.

Planirati korišćenje solarne energije, primenom raznih vrsta pasivnih solarnih sistema (u kojima objekat predstavlja prijemnik koji zahvata i čuva najveći deo energije) i aktivnih solarnih sistema (koji zahvataju energiju instalisanjem posebne opreme).

Korišćenje izvora geotermalne energije planirati u oblastima niskotemperaturne primene, kao što su: bazeni u banjama gde se sprovodi terapija, zagrevanje sanitarne vode ili prostorija, na farmama za zagrevanje prostorija, u poljoprivredi za zagrevanje staklenika i plastenika, ribnjacima i drugo.

III.2.5. Zaštita životne sredine

Koncepcija zaštite i unapređenja kvaliteta životne sredine kroz dalji planski razvoj podrazumeva striktno poštovanje zakonske regulative u svim oblastima koje se dotiču ove oblasti, a zasniva se na sledećim zadacima:

planiranje razvoja na svim nivoima mora biti na principima održivog razvoja, što podrazumeva racionalno korišćenje prirodnih resursa – vode, zemljišta, mineralnih sirovina, kao i svih drugih prirodnih resursa, uz očuvanje i unapređenje ekoloških potencijala prostora, i afirmisanje korišćenja obnovljivih izvora energije;

očuvanje prirodnih vrednosti – područja kvalitetnih šuma, kvaliteta vode za piće, vazduha, zaštita poljoprivrednog zemljišta i očuvanje njegovog kvaliteta za proizvodnju zdravstveno bezbedne hrane, zaštita biodiverziteta i ekosistema, zaštita i unapređenje prirodnih dobara;

zabraniti otvaranje površinskih kopova, posebno tehničko-građevinskog kamena, kakav se može naći u drugim delovima Republike Srbije;

upravljanje komunalnim, industrijskim, opasnim i drugim otpadom, bazirano na opredeljenjima u skladu sa Strategijom upravljanja otpadom za period 2010–2019. godine, kao i u skladu sa zakonima, uredbama i propisima koji uređuju ovu oblast;

sprovođenje mera prevencije ekoloških rizika, kao i sanacije i remedijacije degradiranih područja;

sprovođenje postupka strateških uticaja u fazi izrade planskih dokumenata, kao i studije o proceni uticaja na nivou projekata; obezbediti integrisanje osnovnih principa i načela zaštite životne sredine (načela zaštite prava na zdravu životnu sredinu, prevencije i predostrožnosti, očuvanja prirodnih vrednosti, održivog razvoja, odgovornosti zagađivača i informisanja, i učešća javnosti) u sve procese planiranja, projektovanja i realizacije;

izrada studije zaštite i donošenje akta o proglašenju zaštićenog područja (prema Zakonu o zaštiti prirode), među kojima prioritet imaju evidentirana prirodna dobra (prirodno dobro Beljanica – Kučaj);

očuvanje prirodnih vrednosti izradom planova nižeg nivoa, uz saradnju sa nadležnim institucijama, i to kroz planiranje ekološke mreže (mreža vrednih biotopa), izdvajanje karakterističnih tipova predela i drugo.

Dosadašnja praksa je potvrdila činjenicu da se dosledna realizacija mera zaštite životne sredine nikad ne obezbeđuje pojedinačnim aktivnostima i intervencijama, već za to mora postojati zajednički integralni društveni interes.

Prostorna diferencijacija životne sredine

Dominantna zaštitna funkcija planskog područja zahteva prilagođavanje postojećih i planiranih delatnosti i primenu propisanih režima zaštite prirodnih vrednosti i izvorišta voda, kao i mera zaštite životne sredine. Zaštita i unapređenje kvaliteta životne sredine sprovodiće se diferencirano prema prostorno-ekološkim zonama na područja izuzetno kvalitetne životne sredine, kvalitetne životne sredine i pretežno kvalitetne životne sredine.

Tabela 28. Prostorna diferencijacija planskog područja prema kvalitetu životne sredine, 2020. godine

Opis područja

Karakteristike

područja

Područje

Područja pretežno kvalitetne životne

sredine

– bez prekoračenja graničnih vrednosti zagađujućih materija u vazduhu i zemljištu;

– primenjene mere upravljanja otpadom;

– proširen kanalizacioni sistem i prečišćavanje otpadnih voda;

– primena mera zaštite od saobraćaja;

– racionalna eksploatacija mineralnih sirovina sa minimalnim uticajima na životnu sredinu;

– obezbeđena infrastruktura za turističke komplekse;

– rešeno pitanje nelegalno izgrađenih objekata.

opštinski centar Žagubica i sekundarni opštinski centar Resavica, sa planiranim radnim zonama;

kompleks rudnika mrkog uglja u Senjsko-Resavskom basenu (opština Despotovac);

državni putevi I i II reda;

reka Resava nizvodno od resavskih rudnika;

centri zajednice naselja (Milanovac, Bogovina, Podgorac, Lukovo, Zlot).

Područja kvalitetne životne

sredine

– primenjene mere upravljanja otpadom;

– proširen kanalizacioni sistem i prečišćavanje otpadnih voda;

– primena mera zaštite od saobraćaja;

– primena principa organske poljoprivrede.

planirani kompleks skijališta Beljanica-Crni vrh;

sanirani kompleksi neplanske izgradnje u zonama zaštite prirode i voda (kompleksi u okolini Lisina, Resavske pećine, klisure reke Grze);

rečni tokovi II klase kvaliteta;

poljoprivredni rejoni pašnjačkog i intenzivnog stočarstva i mešovite stočarsko-ratarsko-voćarske proizvodnje;

šumska područja;

turistička naselja i centri (planirana turistička naselja/kompleksi na Beljanici i Crnom Vrhu, turistička naselja Lisine, Resavska pećina, Grza, Sisevac i nekadašnja rudarska naselja Senjski Rudnik i Ravna Reka).

Područja izuzetno kvalitetne životne

sredine

– područja zaštićenih prirodnih dobara;

– područja zaštićena međunarodnim konvencijama;

– izvorišta i vodotokovi sa vodom najvišeg kvaliteta;

– područja očuvane prirode.

zaštićena prirodna dobra

a) Spomenici prirode: „Radoševa pećina” i pećina „Velike Atule-Vitanova kristalna pećina”, „Resavska pećina”, „Vrtačelje”, „Lisine”, „Bušan kamen”, „Mijajlova jama”, „Vrelo Mlave”, „Prerast Samar”, „Krupajsko vrelo”, „Lazarev kanjon”, „Bogovinska pećina”;

b) Strogi prirodni rezervati: „Klisura reke Resave”, „Vinatovača”, „Klisura reke Suvaje”, „Busovata”;

v) Predeo naročite prirodne lepote: „Resava”;

g) Spec. rezervati prirode: „Rtanj”, „Mala Jasenova glava”

područja predviđena za zaštitu prirodnih vrednosti

a) Spomenik prirode „Vrelo Grze”;

b) Predeo izuzetnih odlika „Dolina reke Crnice”;

v) Park prirode „Beljanica – Kučaj”;

izvorišni delovi reka Grze, Mlave, Crnice,Crnog Timoka, Resave, Krupaje, Radovanske reke, Ravanice;

rečni tokovi I i I/II klase kvaliteta.

Mere zaštite voda, zemljišta i vazduha

Zaštita prirodnih vrednosti obuhvata zaštitu, očuvanje i unapređenje kvaliteta voda, zemljišta i vazduha, kao najznačajnijih faktora dominantne zaštitne funkcije planskog područja i planiranog razvoja poljoprivrede i turizma.

U oblasti zaštite voda, preduslov za realizaciju planiranih privrednih i turističkih kapaciteta jeste obezbeđenje sanitarne bezbednosti, sakupljanja, prečišćavanja i odvođenja otpadnih voda. Planirana izgradnja i funkcionisanje državnih puteva zahtevaju primenu mera zaštite pri oticanju voda sa kolovoza i drugih mera zaštite voda.

Osnovna mera očuvanja raspoloživih resursa vode jeste racionalizacija korišćenja i potrošnje vode u domaćinstvima, proizvodnim kapacitetima i turizmu. U oblasti zaštite zemljišta, na području Prostornog plana primenjivaće se sledeća pravila i mere:

ograničavanje korišćenja i fragmentacije kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta za nepoljoprivredne namene, u prvom redu zaštitom od njegovog trajnog zauzimanja objektima i infrastrukturom;

davanje prednosti tradicionalnim poljoprivrednim granama, koje imaju povoljne uslove za razvoj i doprinose očuvanju ekološke ravnoteže, pre svega izborom odgovarajućih kultura i načina obrade zemljišta prema njegovim pedološkim uslovima, nagibu i ekspoziciji;

primena kontrolisanog integralnog prihranjivanja i zaštite bilja i mestimičnog uvođenja metoda organske proizvodnje hrane;

preduzimanje mera za smanjenje rizika od zagađivanja zemljišta pri skladištenju, prevozu i pretakanju naftnih derivata i opasnih hemikalija;

priprema preventivnih i operativnih mera zaštite, reagovanja i postupaka sanacije zemljišta u slučaju havarijskog izlivanja opasnih materija u okolinu.

U oblasti zaštite vazduha, na području Prostornog plana primenjivaće se sledeća pravila i mere:

-smanjenje nivoa emisije iz postojećih i novih izvora zagađivanja vazduha: primenom ekološki najpovoljnije tehnologije i sistema za prečišćavanje vazduha u industriji, u cilju zadovoljenja graničnih vrednosti emisije; povećanjem potrošnje obnovljivih izvora energije za potrebe domaćinstava; perspektivno, korišćenjem gasa kao goriva u vozilima javnog saobraćaja, dostavnim i drugim vozilima;

-uspostavljanje sistema monitoringa kvaliteta vazduha u skladu sa Evropskom direktivom o proceni i upravljanju kvalitetom ambijentnog vazduha (Council Directive, 96/62/EC).

Upravljanje otpadom

U narednom periodu, saglasno Strategiji upravljanja otpadom 2010–2019. godine, treba pristupiti izgradnji regionalnih deponija.

Opštine Bor i Boljevac, zajedno sa opštinama Majdanpek, Kladovo, Negotin, Zaječar, Knjaževac i Sokobanja, potpisale su 2006. godine „Sporazum o namerama za uspostavljanje regionalne saradnje upravljanja komunalnim čvrstim otpadom u Borskom i Zaječarskom upravnom okrugu” i dobijene su saglasnosti skupština opština. Odabrana je lokacija, urađena je stručna verifikacija lokacije i dobijena skupštinska saglasnost svih osam pomenutih opština na lokaciju regionalne deponije „Halovo”, koja se nalazi na teritoriji opštine Zaječar. U septembru 2008. godine potpisan je ugovor o izradi tehničke dokumentacije za izgradnju regionalne deponije Halovo.

Opština Despotovac je zajedno sa opštinama Rača, Batočina, Lapovo, Velika Plana i Svilajnac pristupila formiranju zajedničke regionalne deponije. Određeno je da lokacija sanitarne deponije bude u Lapovu. Trenutno je u toku izrada Plana detaljne regulacije „Komunalno – sanitarne deponije Vrbak u Lapovu”, koji radi JP „Novi Vek” Lapovo. Skupština opštine Lapovo je donela Odluku o izradi Strateške procene uticaja na životnu sredinu Plana detaljne regulacije „Komunalno-sanitarne deponije Vrbak u Lapovu”, koja je u izradi.

Za opštinu Žagubica predviđeno je odlaganje otpada na regionalnu deponiju na teritoriji opštine Petrovac na Mlavi, gde će se, osim ove dve opštine, odlagati otpad i sa teritorija opština Malo Crniće, Žabari i Kučevo.

Za opštinu Paraćin predviđeno je, na osnovu Nacionalne strategije upravljanja otpadom i Regionalnog prostornog plana za područje Šumadijskog, Pomoravskog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga, regionalno odlaganje otpada zajedno sa Gradom Jagodinom i opštinom Ćuprija, i to na teritoriji Grada Jagodina. Opština Paraćin do sada nije potpisala Regionalni sporazum o upravljanju otpadom za ovo područje.

U oblasti upravljanja otpadom na planskom području primenjivaće se sledeći principi:

smanjenje količine otpada (prevencija stvaranja otpada, ponovna upotreba proizvoda za istu ili drugu namenu);

reciklaža otpada (radi dobijanja sirovina za proizvodnju istog ili drugog proizvoda);

korišćenje vrednosti otpada (kompostiranje, korišćenje energije iz otpada i drugo);

bezbedno odlaganje otpada na deponije.

U periodu do izgradnje regionalnih centara za upravljanje komunalnim otpadom se:

unapređuje organizovano sakupljanje i transport otpada sa planskog područja, uz povećanje broja stanovnika obuhvaćenog sakupljanjem otpada;

podstiče separacija, ponovna upotreba i reciklaža otpada;

saniraju područja nelegalnih deponija, pre svega onih koje ugrožavaju kvalitet voda i izvorišta.

Unapređenje sakupljanja i odvoženja otpada sa planskog područja i definisanje optimalnih ruta i učestalosti prikupljanja značajno je sa aspekta efikasnosti budućeg transporta otpada do transfer stanica i dalje do regionalnih sanitarnih deponija.

Deponovanje medicinskog, građevinskog, poljoprivrednog i klaničnog otpada se ne može vršiti na komunalnim deponijama. Do izgradnje regionalnih centara za upravljanje otpadom obavljaće se prema planu upravljanja otpadom za svaku od obuhvaćenih opština, u skladu sa režimima zaštite zaštićenih i predviđenih za zaštitu prirodnih dobara.

Odlaganje komunalnog, industrijskog, građevinskog i kabastog otpada i ambalaže zabranjeno je u režimu I i II stepena zaštite za zaštićena prirodna dobra, dobra koja su u postupku proglašenja zaštite, i prostore identifikovanih prostornih celina sa posebnim prirodnim obeležjima i vrednostima .

Unapređenje svesti o potrebi smanjenja količine otpada na izvoru, ponovnog korišćenja i reciklaže otpada (selektivno odlaganje otpada), obezbediće se pripremom i sprovođenjem obrazovnih programa i putem sredstava javnog informisanja.

Zaštita od elementarnih nepogoda i drugih nesreća

Zaštita od elementarnih nepogoda i drugih nesreća je organizovan sistem zaštite, spasavanja ljudi, materijalnih i kulturnih dobara i životne sredine kao i otklanjanja posledica elementarnih nepogoda, tehničko-tehnoloških nesreća – udesa i katastrofa, ratnih i drugih većih nesreća.

Trenutno stanje karakteriše nepotpunost i nedostupnost informacija o rizicima od mogućih elementarnih nepogoda i drugih nesreća, kao i o posledicama koje mogu da izazovu. Posebno se izdvaja nedovoljan kapacitet lokalnih organa, stručnih službi i konsultanata za savremeni pristup upravljanju rizicima od elementarnih nepogoda i akcidenata, kao i neadekvatan monitoring prirodnih, prirodno-antropogenih i antropogenih procesa u cilju zaštite od elementarnih nepogoda i akcidenata.

Najugroženije delove teritorije predstavljaju područja naseljskih aglomeracija, gde su najveće koncentracije stanovništva, građevinskog fonda, privrednog, neprivrednog i infrastrukturnog potencijala.

Područje Prostornog plana podložno je, u određenoj meri, opasnostima od elementarnih nepogoda i to:

zemljotresa; Na seizmološkoj karti publikovanoj 1987. godine za povratne periode od 50, 100, 200, 500, 1.000 i 10.000 godina koja prikazuje očekivani maksimalni intenzitet zemljotresa sa verovatnoćom pojave 63%, Prostornog plana se na oleati za povratni period od 500 godina nalazi u zoni 8° MCS skale;

atmosferskih nepogoda; Na osnovu Prostornog plana Republike Srbije (Karta rizika od prirodnih nepogoda), izdvaja se zapadni deo planskog obuhvata kao zona ugrožena od atmosferskih nepogoda;

poplava i erozija; Sistemi za zaštitu od periodičnih poplava, bujica i erozije su nerazvijeni, ne postoji odgovarajuća projektna dokumentacija;

klizanja tla; Katastar klizišta za plansko područje ne postoji. U obuhvatu Prostornog plana mogu se izdvojiti potencijalno ugrožene zone na osnovu Prostornog plana (Karta rizika od prirodnih nepogoda);

požara; područje Prostornog plana se odlikuje izrazitom šumovitošću koja znatno premašuje prosečne vrednosti pod šumama za Republiku Srbiju. Ovo područje nije do sada bilo karakteristično po pojavi šumskih požara. Floristički sastav šuma i klimatske prilike nisu takvi da bi naročito pogodovali pojavi ili širenju požara. Time je i rizik od požara nešto niži, s tim da je neophodno da se preventivno deluje, imajući u vidu da se po pravilu šumski požari dešavaju kao posledica niza faktora, od kojih je najčešći ljudski.

Principi razvoja sistema za zaštitu od elementarnih nepogoda i udesa:

upravljanje – integralni pristup (analiza rizika, determinisanje rizika, upravljanje rizicima);

preventivnost – preventivno delovanje na sprečavanju elementarnih nepogoda i udesa;

pripremljenost – pripravnost za reagovanje u vanrednim situacijama;

usklađenost – usklađeno delovanje po hijerarhiji (vertikali) svih aktera u zaštiti od elementarnih nepogoda i udesa;

kooperativnost – organizacija sistema zaštite u vanrednim situacijama;

kontinuitet – nastavak politike zaštite od elementarnih nepogoda i udesa iz Prostornog plana Republike Srbije, Uredbe o utvrđivanju vodoprivredne osnove Republike Srbije i drugih strateških dokumenata;

S obzirom na to da se većina elementarnih nepogoda i udesa ne može predvideti, neophodno je da se više pažnje usmeri na zaštitu od njihovog dejstva, kako bi se ograničio razorni uticaj na ljude i sredinu u kojoj žive.

Strateški cilj zaštite od elementarnih nepogoda i udesa jeste integralno upravljanje prirodnim nepogodama i udesima kao osnove za obezbeđenje uslova za efikasan prostorni razvoj, očuvanje ljudskih života i materijalnih dobara. Ovaj cilj se realizuje implementacijom savremenog evropskog modela upravljanja rizicima od katastrofa, koji obuhvata:

specifično prostorno planiranje u potencijalno ugroženim zonama, sa rejonizacijom površina prema stepenu ugroženosti;

obezbeđenje optimalne koordinacije i sinhronizacije svih aktivnosti na sprečavanju elementarnih nepogoda i udesa, ili ublažavanju njihovih posledica;

implementaciju sistema telekomunikacija koji omogućava maksimalno brzu reakciju svih službi u slučaju opasnosti od elementarnih nepogoda i tehnoloških udesa.

Koncepcija zaštite i upravljanja polazi od činjenice da je na svim nivoima i u svim fazama planiranja potrebno definisati prihvatljiv nivo rizika od elementarnih nepogoda i udesa. Sistemom preventivnih, organizacionih i drugih mera i instrumenata, interveniše se u cilju sprečavanja nastanka rizika od elementarnih nepogoda i udesa, odnosno smanjivanja posledica na prihvatljiv nivo.

U narednom periodu treba posebnu pažnju posvetiti:

zaštiti od hemijskih akcidenata, razmeštaju i zoniranju industrijskih kapaciteta sa opasnim materijama van zona stanovanja;

definisanju uslova za izgradnju građevinskih objekata prema potrebnom nivou seizmičke otpornosti;

mogućnostima alternativnog snabdevanja vodom za piće;

definisanju alternativnih saobraćajnih pravaca za evakuaciju;

mogućnostima obeveštavanja i uzbunjivanja stanovništva;

drugim elementima zaštite i spasavanja stanovništva.

Zaštita od elementarnih nepogoda:

Neophodan preduslov za adekvatnu zaštitu je institucionalna organizovanost. Neophodna je koordinacija i saradnja jedinica lokalnih samouprava u ovoj oblasti, tj. zaštita ne sme biti sprovedena na lokalnim principima (elementarne nepogode ne poznaju administrativne granice), ali teritorijalno mora biti organizovana i distribuirana prema prostoru koji se štiti. Od posebnog značaja je uspostavljanje jedinstvenog informacionog sistema o prostoru kao efikasne mere i sredstva za planiranje, upravljanje i usmeravanje konkretnih aktivnosti u vanrednim situacijama. Na osnovu Zakona o vanrednim situacijama („Službeni glasnik RS”, br. 111/09, 92/11 i 93/12), jedinice lokalnih samouprava, na osnovu Procene ugroženosti, donose Plan zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama, a u skladu sa Nacionalnom strategijom zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama („Službeni glasnik RS”, broj 86/11).

a) Zaštita od zemljotresa: Prema dobijenim podacima od Republičkog seizmološkog zavoda u planskom području se ne očekuju katastrofalni zemljotresi. U cilju zaštite od zemljotresa moraju se strogo poštovati tehnički propisi o izgradnji objekata, koji se odnose na nosivost i stabilnost terena i objekata. Projektovanje i izgradnja objekata obavlja se u skladu sa Pravilnikom o izmenama i dopunama Pravilnika o tehničkim normativima za izgradnju objekata visokogradnje u seizmičkim područjima („Službeni list SFRJ”, br. 31/81, 49/82, 29/83, 21/88 i 52/90). Takođe, odgovarajuće službe moraju imati razrađene planove o evakuaciji i zbrinjavanju stanovništva u slučaju pojave zemljotresa svih intenziteta.

b) Zaštita od poplava i erozija: U pogledu zaštite od poplava potrebno je izvesti vodoregulacije. U planskom periodu potrebno je regulisati vodotokove koji ugrožavaju veća naselja (Žagubica i Resavica) i bujične vodotokove koji ugrožavaju seoska naselja. Najveći deo planskog područja (oko 80%) nalazi se u brdsko-planinskom području. Pored prirodne ugroženosti, nagnuti tereni su izloženi antropogenom uticaju (obrada zemljišta, eksploatacija degradiranih šuma, urbanizacija), usled čega se javljaju erozioni procesi različitih formi i intenziteta sa sledećim posledicama: spiranje plodnog zemljišta, transport erozionog materijala i polutanata u hidrografsku mrežu, pojava bujičnog nadolaska vode. Održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta i šumskih površina na nagibima trebalo bi da se odvija sa pozitivnim ekonomskim efektima, uz istovremenu zaštitu od erozije i sprečavanje gubljenja plodnosti. Ovo podrazumeva primenu mera poznatih kao „agrošumarstvo”. Na ugroženim površinama se propisuju zabrane (gajenje okopa vina, oranje niz nagib, čista seča, ispaša) i obaveze (konturno oranje, pretvaranje njiva u livade, melioracija degradiranih pašnjaka, kontrolisano opterećenje pašnjačkih površina, pošumljavanje goleti, protiveroziono gazdovanje zemljištem i šumama, podizanje ilofilterskih pojaseva uz akumulacije vodosnabdevanja). Odluku o primeni administrativnih mera donose nadležni organi jedinica lokalne samouprave na osnovu usvojenih planova o proglašenju erozionih područja na teritoriji jedinice lokalne samouprave (prema Zakonu o vodama), dok se determinisanje kritičnih deonica u zoni korita bujičnih vodotokova, nivoa rizika, kao i izdvajanje plavnih zona, obavlja na osnovu Plana odbrane od bujičnih poplava na vodotokovima van sistema redovne odbrane od poplava. S obzirom da je prostor u obuhvatu Prostornog plana imao velikih problema sa posledicama destruktivnog dejstva erozionih procesa i bujičnih poplava, pomenute planove treba raditi kao jedinstven dokument za čitavo područje. Krajnji cilj je primena koncepta „prirodnih rezervoara”, koji se zasniva na: eliminaciji ili minimiziranju degradacionih procesa (primenom antierozionih ili restauracionih radova), sa težištem na obnavljanju šumske vegetacije; povećanju infiltraciono-retenzionih karakteristika zemljišta u cilju zadržavanja vode na nagibima; povećanju produktivnosti zemljišta; redukciji površinskog oticaja.

v) Zaštita od atmosferskih nepogoda: U planskom području šume su zastupljene na velikoj površini, pa predstavljaju prirodnu prepreku i delimičnu zaštitu naselja i objekata od vetrova. Mere zaštite od udara jačih vetrova treba da budu pre svega preventivne, jer će od njihovog pravilnog i blagovremenog izvršavanja zavisiti i efikasnost operativnih mera. Dendrološke mere sastoje se u zasađivanju visokog zelenila koje predstavlja barijeru vetru i u znatnoj meri smanjuje njegovu jačinu, snagu i brzinu. Odbrana od grada ostvarivaće se mrežom protivgradnih objekata kao delom protivgradne odbrane šire teritorije. Kako u Republici Srbiji ne postoji sistem odbrane od štetnih posledica mraza i poledice, neophodno je ovaj sistem razvijati u regionalnim i lokalnim uslovima. Ovo se pre svega odnosi na povećanje pouzdanosti rada infrastrukturnih sistema, održavanja saobraćajnica, kao i rad javnih službi. Borba protiv poledice se odvija u okviru redovnih osmatranja, merenja meteoroloških parametara i proglašavanja odgovarajućeg stepena pripravnosti, u cilju da nadležne službe blagovremeno pristupe akciji čišćenja saobraćajnica i drugih površina.

g) Zaštita od klizišta: U planskom horizontu sanirati ona klizišta na kojima će materijalna ulaganja biti opravdana, kao i ona koja danas ugrožavaju značajne građevinske i infrastrukturne objekte. Saniranje klizišta i sprečavanje pojave novih izvršiće se primenom tehničkih i bioloških mera: sprečavanjem prodiranja atmosferskih i protočnih voda kroz određene geološke slojeve, odnosno kroz postojeće klizne ravni; odvođenjem voda iz vodonosnih slojeva u padu u zoni kliznih ravni, odnosno kaptiranjem svih voda koje pothranjuju klizišta; izgradnjom drenažnih sistema na većim potezima pojava klizišta; pošumljavanjem ugroženih područja vrstama sa razgranatim korenovim sistemom.

Zaštita od tehničko-tehnoloških nesreća (udesa):

Na osnovu procene ugroženosti, izveštaja o bezbednosti i planova zaštite od udesa privrednih društava i drugih pravnih lica sa teritorije Prostornog plana, nadležni organi i jedinice lokalne samouprave, uz neophodnu koordinaciju i saradnju sa susednim jedinicama, sačinjavaju Plan zaštite od udesa koji je sastavni deo Plana zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama.

Zaštita od požara i eksplozija:

Zaštita od požara regulisana je Zakonom o zaštiti od požara („Službeni glasnik RS”, broj 111/09). Zakonom je propisano da jedinice lokalne samouprave donose Plan zaštite od požara. Rizik od pojave požara i eksplozija umanjiće se sledećim planskim merama zaštite:

predviđena saobraćajna pristupačnost šumskim područjima biće realizovana izgradnjom mreže javnih, službenih i šumskih puteva, računajući ove objekte istovremeno i kao protivpožarne barijere koje dele šumu na manje segmente;

pri pošumljavanju novih površina predvideti planske protivpožarne barijere;

planirane akumulacije predstavljaju značajne rezervoare za obezbeđivanje dovoljnih količina vode;

služba osmatranja i javljanja biće organizovana prvenstveno po zahtevima protivpožarne zaštite;

zaštita od požara sprovodiće se uz sadejstvo sredstava i službi protivpožarne zaštite centara u sistemu naselja;

u procesu gasifikacije područja, neophodno je uraditi plan zaštite od požara;

u cilju protivpožarne zaštite treba regulisati prolaz i zaustavljanje vozila koja prevoze opasne materije. Kretanje ovih vozila kroz plansko područje treba da bude isključivo definisanim trasama, sa određenim i uređenim mestima za njihovo zaustavljanje;

sa aspekta zaštite od požara, poseban akcenat je dat na striktnom poštovanju važećih tehničkih propisa koji regulišu materiju zaštite od požara i eksplozija u industriji, energetici, građevinarstvu, šumarstvu, saobraćaju i drugo, a u cilju sigurnosti ljudi i objekata, postrojenja, uređaja, opreme i drugih sredstava rada.

Zaštita od ratnih dejstava:

Zaštita stanovništva, materijalnih i kulturnih dobara i životne sredine od ratnih dejstava planira se u skladu sa izvršenom procenom ugroženosti i povredivosti teritorije. U skladu sa Uredbom o organizovanju i funkcionisanju civilne zaštite („Službeni glasnik PC”, broj 21/92) i odlukom o utvrđivanju stepena ugroženosti naseljenih mesta koja bi mogla biti cilj napada u ratu, planirati izgradnju skloništa i drugih zaštitnih objekata. Izgradnju skloništa izvesti u svemu prema Pravilniku o utvrđivanju standarda odbrane i tehničkih propisa u oblasti odbrane („Službeni vojni list”, br. 19/97 i 12/98).

III.3. NAMENA PROSTORA I BILANS POVRŠINA

POSEBNE NAMENE

Prema bilansu površina, 2010. godine na području Prostornog plana ukupne površine 1.545,89 km², poljoprivredno zemljište zahvata 628,17 km2 (40,63%), šumsko 879,91 km2 (56,92%) a ostalo 37,81 km2 (2,45%).

Planirane promene u bilansu namene prostora do 2020. godine, biće minimalne, i odraziće se na poljoprivredno zemljište koje će se smanjiti za 4,92 km² i iznosiće 623,25 km² ili 40,32% područja Prostornog plana. Smanjenje površina pod poljoprivrednim zemljištem planira se zbog pošumljavanja zemljišta (1,25 km²) i izgradnje planirane infrastrukture (3,67 km²).

Površine pod šumskim zemljištem povećaće se za svega 1,25 km² i iznosiće 881,16 km² ili 57%, pa se može reći da je planirano zadržavanje sadašnjeg bilansa šumskog zemljišta, koje će i dalje biti dominantno u odnosu na druge namene zemljišta. Eksploatacija šumskih resursa biće kontrolisana, pa će se posečeni ili devastirani šumski kompleksi nadoknađivati pošumljavanjem na šumskom zemljištu VI, VII i VIII bonitetne klase (u državnom i privatnom vlasništvu), na račun poljoprivrednog zemljišta.

Ostalo zemljište koje obuhvata vodno i građevinsko zemljište (naselja, infrastruktura i drugo), povećaće se neznatno, uglavnom usled planirane izgradnje putne mreže (planirani opštinski putevi i nedostajuće deonice državnih puteva II reda) i iznosiće 41,78 km² ili 2,68% područja Prostornog plana.

Planirane akumulacije nisu obuhvaćene bilansiranjem površina.

Planskim rešenjima predviđena je gradnja većim delom u granicama definisanih građevinskih područja naselja, tako da nije menjan bilans izgrađenih površina (građevinsko zemljište).

Tabela 29. Bilans postojeće namene prostora područja Prostornog plana, prema CORINE Land Cover (CLC) baze podataka o postojećim namenama u prostoru koju je izradila Evropska agencija za životnu sredinu

šifra

CLC klasa

Površina

(ha)

%

VEŠTAČKE POVRŠINE

880,40

0,57

112

necelovita urbana područja

829,92

0,54

131

mesta eksploatacije minerala

50,48

0.03

POLJOPRIVREDNA PODRUČJA

32990,28

21,34

211

nenavodnjavano obradivo zemljište

3354,82

2,17

231

Pašnjaci

1386,75

0,90

242

kompleks kultivisanih parcela

4082,86

2,64

243

pretežno poljoprivredno zemljište sa većim područjima prirodne vegetacije

24165,85

15,63

ŠUME I POLUPRIRODNA PODRUČJA

120718,32

78,09

311

listopadne šume

85634,79

55,40

312

četinarske šume

1104,48

0,71

313

mešovite šume

1251.40

0,81

321

prirodna trava

7450.98

4,82

324

prelazno područje šume, žbunje i makija

25276,67

16,35

UKUPNO

154589,00

100,00

Tabela 30. Bilans postojeće namene prostora područja Prostornog plana, prema bazi podataka Republičkog geodetskog zavoda o kulturama, klasama i neplodnim površinama po katastarskim opštinama, 2010. godine.

šifra kulture

osnovne namene zemljišta

površina

km²

%

11, 12, 13, 14, 15, 16, 18,

201, 202, 203, 204, 206, 249, 252

poljoprivredno zemljište

628,17

40,63

17

šumsko zemljište

879,91

56,92

207, 208, 209, 212, 215

vodno zemljište

6,27

0,41

299, 310, 312, 360, 370

građevinsko zemljište

31,54

2,04

područje Prostornog plana

1545,89

100,00

Tabela 31. Bilans planirane namene prostora područja Prostornog plana, 2020.godine

osnovne namene zemljišta

poljoprivredno zemljište

šumsko zemljište

ostalo zemljište

područje

Prostornog plana

godina

planirane promene

km²

%

km²

%

km²

%

km²

%

stanje 2010. g.

628,17

40,63

879,91

56,92

37,81

2,45

1545,89

100,00

stanje 2020. g.

623,25

40,32

881,16

57,00

41,48

2,68

1545,89

100,00

pošumljavanje

-1,25

-0,08

+1,25

+0,08

0

0

infrastruktura

-3,67

-0,23

0

0

+3,67

+0,23

Referalne karte

Planska rešenja Prostornog plana grafički su prikazana na četiri (4) referalne karte u razmeri 1:100 000:

Referalna karta 1. „Posebna namena prostora”:

Prikazuje zone i lokacije posebne namene, kao i osnovnu namenu prostora. Predložene zone i lokacije posebne namene date su na osnovu raspoloživih podataka (uslova nadležnih institucija, aktova o proglašenju zaštićenih područja, studija zaštite prirodnih i kulturnih dobara, postojeće planske dokumentacije i drugo). Osnovnom namenom prostora su okvirno određene celine osnovnih kategorija zemljišta (poljoprivredno zemljište, šume i šumsko zemljište, vode i vodno zemljište i građevinsko zemljište), koje se mogu korigovati i detaljnije odrediti kroz prostorni plan jedinice lokalne samouprave, osim u slučajevima kada je prostor određen za potrebe posebne namene, odnosno kada se ovim prostornim planom izričito navodi da nije moguće vršiti korekciju namene prostora kroz izradu prostornog plana jedinice lokalne samouprave.

Prikaz generalizovanih površina pod šumama i poljoprivrednim područjima dat je na osnovu CORINE Land Cover baze podataka, dok su orijentacione površine građevinskog područja naselja date na osnovu podataka sa raspoloživih topografskih karata (razmere 1:25 000 do 1:300 000) i digitalnih ortofoto podloga (rezolucije 40 cm) dobijenih za potrebe izrade ovog plana.

Referalna karta 2. „Mreža naselja i infrastrukturni sistemi”:

Prikazuje mrežu naselja, centara i javnih službi, infrastrukturne sisteme, i raspored osnovnih privrednih delatnosti.

Referalna karta 3. „Prirodni resursi, zaštita životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara, turizam”:

Prikazuje prirodne resurse, zone ugroženosti i aktivnosti na zaštiti životne sredine, prirodna i nepokretna kulturna dobra sa propisanim zonama i režimima zaštite, turističke zone i lokalitete.

Na karti je dat okvirni obuhvat područja skijališta „Beljanica” i drugih područja i zona predviđenih za razvoj turizma, koji će biti predmet daljeg istraživanja i definisanja programima razvoja turizma.

Predložene granice prirodnog dobra „Beljanica – Kučaj” i drugih područja sa prirodnim vrednostima planiranih za zaštitu, na karti su date orijentaciono i bliže će se utvrđivati aktom o proglašenju zaštićenog područja.

Referalna karta 4. „Karta sprovođenja”:

Prikazuje zone za koja je predviđena izrada urbanističkog plana, zone u okviru kojih je predviđena izrada urbanističkog projekta (ovim planom ili prostornim planom jedinice lokalne samouprave) i zone za direktnu primenu plana (izdavanje informacije o lokaciji i lokacijske dozvole na osnovu prostornih planova opština ili ovog plana).

IV. PRAVILA UPOTREBE ZEMLJIŠTA, PRAVILA UREĐENJA

I PRAVILA GRAĐENJA

Utvrđuju se pravila uređenja i izgradnje na području Prostornog plana, za zone, pojase i komplekse sa posebnim režimima zaštite, korišćenja i organizacije prostora, i za druge delove planskog područja koji nisu obuhvaćeni prethodnim prostornim celinama, a za koje odgovarajuća pravila nisu utvrđena prostornim planom opštine ili urbanističkim planom, usklađenim sa planskim koncepcijama, rešenjima i propozicijama ovog prostornog plana.

Na osnovu planskih rešenja i osnovnih pravila izgradnje i uređenja prostora utvrđenih Prostornim planom, opštinske uprave izdavaće informaciju o lokaciji i lokacijsku dozvolu: na području za koje se ne očekuje izrada urbanističkog plana; na području za koje su odredbe i pravila donetog urbanističkog plana u suprotnosti, ili ne sadrže pravila za izgradnju i uređenje prostora utvrđena Prostornim planom; u naselju i zoni/pojasu do donošenja predviđenog urbanističkog plana.

IV.1. Pravila uređenja i organizacije zemljišta (sa zonama zaštite)

Utvrđuju se zone, pojasi i kompleksi sa posebnim režimima i pravilima uređenja i organizacije prostora na području Prostornog plana, i to:

zone zaštite prirode i prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara;

zone sanitarne zaštite voda, izvorišta i sistema za vodosnabdevanje;

zaštitni pojasi u koridorima infrastrukturnih sistema;

turističke zone, kompleksi, centri i naselja;

zone eksploatacije mineralnih sirovina (u okviru ležišta koja su u funkciji);

zone prostorne zaštite kompleksa posebne namene.

Posebni režimi i pravila zaštite, korišćenja i uređenja prostora za: zone zaštite prirode i prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara, zone sanitarne zaštite voda, izvorišta i sistema za vodosnabdevanje, zone eksploatacije mineralnih sirovina i zone prostorne zaštite kompleksa posebne namene, utvrđeni su u delu III.1. („Održivi razvoj posebnih namena područja”) ovog prostornog plana.

Zaštitni pojasi u koridorima infrastrukturnih sistema

Pojas regulacije jeste putno zemljište javnog puta i zemljišni pojas drugih objekata infrastrukturnih sistema. Prostornim planom utvrđuje se orijentaciona širina pojasa regulacije za javne puteve i železničku prugu:

državni put I reda – oko 25 m;

državni put II reda – oko 20 m;

opštinski put – oko 15 m;

jednokolosečna pruga – oko 16 m.

Utvrđuju se sledeća pravila uređenja pojasa regulacije javnog državnog puta I i II reda i opštinskog puta:

u izgrađenom prostoru naselja uz kolovoz se izvodi autobusko stajalište najmanje širine 3 m, obostrani trotoari s ivičnjacima najmanje širine od po 1,5 m, a samo izuzetno jednostrani trotoar širine dva i više metara sa prikupljanjem i kanalisanjem atmosferskih voda s kolovoza, dok se van izgrađenog prostora naselja izvode obostrane bankine širine po 1,5 m s tvrdim zastorom;

u skladu s lokalnim uslovima i potrebama i planiranim razvojem turizma u saobraćajnom profilu javnog puta smešta se biciklistička staza širine 1,0 m za jednosmeran ili 2,0 m za dvosmeran saobraćaj sa zaštitnom trakom minimalne širine 1,5 m; ili se u slobodnom profilu saobraćajnice smešta bicklistička staza širine 1,5 m za jednosmeran ili 2,5 m za dvosmeran saobraćaj;

saobraćajni priključci na državni put utvrđuju se na osnovu uslova i saglasnosti upravljača državnim putevima, preko rekonstruisanih postojećih saobraćajnih priključaka opštinskih puteva ili preko servisne saobraćajnice, tako da:

parcele koje izlaze na državni put I reda ne mogu, svaka za sebe pojedinačno, da imaju direktan izlaz na put već se pristup takvih parcela mora ostvariti preko servisne saobraćajnice na osnovu pribavljene saglasnosti upravljača puta;

priključivanje prilaznog na javni put vrši se prvenstveno njegovim povezivanjem sa drugim prilaznim ili nekategorisanim putem koji je već priključen na javni put, a na područjima na kojima ovo nije moguće, priključivanje prilaznog puta vrši se neposredno na javni put i to prvenstveno na put nižeg reda;

zemljani i šumski putevi koji se ukrštaju ili priključuju na državne puteve, moraju imati širinu od najmanje 5 m sa tvrdom podlogom ili sa istim kolovoznim zastorom kao i put na koji se priključuje ili sa njim ukršta, u dužini koja odgovara najmanje ukupnoj širini neposrednog pojasa zaštite državnog puta;

predmetna deonica državnog puta u izgrađenom prostoru naselja, se predlaže za javni put u naselju na osnovu ovog plana ili odgovarajućeg urbanističkog plana;

saobraćajni priključak opštinskog puta i priključna saobraćajnica ulice na državni put ima minimalnu širinu saobraćajnih traka od 2,75 m i minimalni radijus krivine 10-12 m;

u izgrađenom prostoru naselja između trotoara i granice pojasa regulacije podiže se drvored i drugi zasad, tako da ne ometa preglednost javnog puta i ne ugrožava bezbednost saobraćaja;

kosine useka, zaseka i nasipa, kao i druge kosine u putnom zemljištu, gde je to moguće, ozelenjavaju se travom, šibljem i drugim autohtonim rastinjem koje ne ugrožava preglednost puta;

duž svih puteva obezbeđuje se infrastruktura za prikupljanje i kontrolisano odvođenje atmosferskih voda, sa ugrađenim separatorima naftnih derivata na državnim putevima u zoni zaštite I-III stepena prirodnih vrednosti i zoni I i II sanitarne zaštite izvorišta voda;

reklamne table i panoi, oznake kojima se obeležavaju turistički objekti, kulturno-istorijski spomenici i spomen obeležja i drugi slični objekti, mogu se postavljati pored državnih puteva na udaljenosti od 7 m od ivice kolovoza, odnosno pored opštinskog puta na udaljenosti od 5 m od ivice kolovoza.

Širina zaštitnih pojaseva trasa i objekata u koridorima infrastrukturnih sistema utvrđena je na osnovu odredbi zakona i propisa donetih na osnovu zakona Zakon o železnici („Službeni glasnik RS”, broj 45/13); Zakon o javnim putevima („Službeni glasnik RS”, br. 101/05, 123/07, 101/11, 93/12 i 104/13); Pravilnik o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV („Službeni list SFRJ”, broj 65/88 i „Službeni list SRJ”, broj 18/92)) i primenom sledećih kriterijuma:

utvrđivanja bezbedonosnog rastojanja od trase i objekata infrastrukturnog sistema radi zaštite okruženja od negativnih uticaja na životnu sredinu, u prvom redu od buke, aerozagađenja i akcidenata, i

obezbeđenje zaštite osnovnih funkcija u eksploataciji trase i objekata infrastrukturnog sistema od negativnih uticaja iz okruženja, u prvom redu od neplanske izgradnje, nekontrolisanog odlaganja otpada i drugih aktivnosti koje mogu da ugroze bezbednost, funkcionisanje i održavanje infrastrukturnog sistema.

Ustanovljavaju se sledeći obostrani zaštitni pojasevi trasa i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema na području Prostornog plana:

1) neposredni pojas zaštite – prostor zaštitnog pojasa od:

ivice pojasa regulacije puta širine 20 m za državni put I reda, 10 m za državni put II reda, 5 m za javni opštinski i nekategorisan put;

ose železničkog koloseka širine 25 m;

ose dalekovoda od 110 kV širine 10 m i nižeg napona širine 5 m;

ose optičkog kabla širine jedan metar;

od spoljne ivice dovodnih i primarnih cevovoda širine 2,5 m.

2) širi pojas zaštite – prostor kontrolisane izgradnje od granice neposrednog pojasa zaštite/zaštitnog pojasa:

širine 20 m za državni put I reda, 10 m za državni put II reda i 5 m za opštinski put;

širine 175 m za železničku prugu;

širine 20 m za dalekovod 110 kV, 15 m za dalekovod 35 kV i 5 m za dalekovod nižeg napona.

3) pojasi zaštite životne sredine od uticaja infrastrukturnog sistema:

pojas I stepena zagađenja – sa veoma velikim ekološkim opterećenjem životne sredine, zbog emisija aerozagađenja, povećane buke i zagađivanja zemljišta; poklapa se sa neposrednim pojasima zaštite infrastrukturnih sistema;

pojas II stepena zagađenja – sa velikim ekološkim opterećenjem životne sredine zbog povećane buke i zagađivanja zemljišta; poklapa se sa širim pojasima zaštite javnih puteva i železničke pruge.

Širina zaštitnih pojasa javnih puteva usklađivaće se sa njihovom kategorizacijom u državne i opštinske puteve. Širina zaštitnih pojaseva infrastrukturnih sistema je obavezna do njihovog redefinisanja izradom odgovarajućeg urbanističkog plana.

Režimi zaštite s pravilima izgradnje i uređenja prostora za zaštitne pojaseve:

u koridorima infrastrukturnih sistema na području opštinskog centra Žagubica utvrđuju se planom generalne regulacije za to naselje;

u slučaju kada se zaštitni pojasevi u koridorima infrastrukturnih sistema preklapaju sa zonama sa režimom zaštite I, II i III stepena prirodnih vrednosti, zaštićenom okolinom nepokretnog kulturnog dobra i zonom I i II sanitarne zaštite izvorišta voda, primenjuje se stroži režim zaštite, korišćenja, izgradnje i uređenja prostora.

Utvrđuju se sledeći režimi zaštite s pravilima izgradnje i uređenja prostora za zaštitne pojaseve u koridorima infrastrukturnih sistema na području Prostornog plana:

1) u neposrednom pojasu zaštite trase i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema (državni i opštinski puteva; nekategorisani putevi koji povezuju izgrađene celine u ataru istog i susednih naselja, ili čine saobraćajnu mrežu naselja; dalekovodi; vodovod; optički kablovi), uspostavlja se režim ograničene i strogo kontrolisane izgradnje i uređenja prostora sa sledećim pravilima:

zabranjuje se izgradnja objekata koji nisu u funkciji infrastrukturnog sistema koji se štiti, tj. legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih objekata i izgradnja novih privrednih, stambenih i drugih objekata;

dozvoljava se izgradnja funkcionalnih i pratećih sadržaja, objekata, postrojenja i uređaja u funkciji infrastrukturnog sistema;

mogu se postavljati planirane paralelno vođene trase ostalih infrastrukturnih sistema, objekata i postrojenja na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona, a pod uslovima i na način koji utvrdi nadležno javno preduzeće, odnosno upravljač javnog infrastrukturnog sistema;

izvode se potrebni radovi i sprovode mere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na životnu sredinu (drvoredi na deonici puta u naselju, zaštitno zelenilo, zaštitne barijere od buke, kanalisanje i prečišćavanje atmosferskih voda s kolovoza puta, kanalisanje oborinskih voda u depresijama pored infrastrukturnog sistema i drugo); kao i potrebne mere zaštite infrastrukturnog sistema (npr. snegobrani, vetrobrani i drugo) na udaljenju koje se utvrđuje prema uslovima bezbednog funkcionisanja i održavanja infrastrukturnog sistema;

legalizacija i rekonstrukcija postojećih objekata u izgrađenom prostoru naselja pored puta može se odobriti samo izuzetno na osnovu odgovarajuće tehničke dokumentacije za dogradnju, rekonstrukciju i/ili rehabilitaciju postojećeg puta, odnosno tehničke dokumentacije za izgradnju nove deonice puta i na osnovu odgovarajućeg urbanističkog plana;

kod svakog planiranog vizitor centra, kampa i zone kupališta uređuje se „park and ride” parking, ili parking za individualna vozila i autobuse;

parking za teretna vozila sa svim pripadajućim objektima može da se gradi u neposrednom pojasu zaštite javnog puta van zone sa režimom zaštite I i II stepena prirodnih vrednosti, zaštićene okoline nepokretnog kulturnog dobra i zone I i II sanitarne zaštite izvorišta voda;

zabranjuje se sađenje biljaka čiji koren ima dubinu veću od jednog metra u pojasu zaštite optičkog kabla;

u načelu se ne dozvoljava sađenje drveća ispod dalekovoda, dok se postojeća stabla mogu zadržati ukoliko je zadovoljena sigurnosna udaljenost voda od minimum 3 m od bilo kog dela stabla.

2)u širem pojasu zaštite trase i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema – državnih i opštinskih puteva, železničke pruge i dalekovoda, uspostavlja se režim selektivne i kontrolisane izgradnje i uređenja prostora sa sledećim pravilima:

dozvoljava se izgradnja objekata, tj. legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih i izgradnja novih objekata u zonama predviđenim za izgradnju ovim prostornim planom i odgovarajućim urbanističkim planom, s tim da je za povećanje gustine naseljenosti, stepena izgrađenosti i zauzetosti površina, u prvom redu za izgradnju stambenih i objekata javnih službi, preduslov preduzimanje mera zaštite na osnovu procene uticaja i rizika od infrastrukturnog sistema na životnu sredinu;

svi planirani paralelno vođeni infrastrukturni sistemi koji nisu postavljeni u neposrednom pojasu zaštite smeštaju se u širem pojasu zaštite na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona;

izvode se potrebni radovi i sprovode mere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na životnu sredinu (zaštitno zelenilo, zaštitne barijere od buke, kanalisanje oborinskih voda u depresijama pored infrastrukturnog sistema i drugo), kao i potrebne mere zaštite infrastrukturnog sistema koje nisu realizovane u neposrednom pojasu zaštite;

zabranjeno je otvaranje rudnika, kamenoloma, deponija otpada i postrojenja koja su izvori zagađivanja životne sredine.

U širim zaštitnim pojasima između puta i drugog infrastrukturnog sistema zabranjuje se izgradnja objekata koji nisu u funkciji tih infrastrukturnih sistema, tj. zabranjuje se legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih i izgradnja novih privrednih, stambenih i ostalih objekata.

Turistički zone, kompleksi, centri i naselja

Pravila izgradnje i uređenja prostora za turističke centre/naselja i planirani kompleks skijališta, definišu se odgovarajućim urbanističkim planom, u skladu sa propozicijama datim u delu III.1. („Održivi razvoj posebnih namena područja”) ovog prostornog plana.

Pravila izgradnje i uređenja turističkih prostora van turističkih kompleksa, centara/naselja jesu:

1) u građevinskom području naselja:

prioritet ima adaptacija/rekonstrukcija postojećih kuća sa okućnicom i pratećim objektima (vajati, mlekare, koševi i drugo) u funkciji seoskog turizma;

prednost ima izgradnja novih objekata u funkciji turizma na temeljima i u gabaritu napuštenih objekata;

u okviru postojeće okućnice dozvoljava se izgradnja novih objekata u funkciji seoskog turizma, i to tip: „gostinske smeštajne jedinice” kao osavremenjeni oblik vajata (optimalno 40 m2 za dve sobe sa po tri ležaja i zajedničkim kupatilom, i sa zasebnim ulazom) i „gostinske kuće” (optimalno 50-60 m2 za dve sobe sa po tri ležaja, dnevnim boravkom i kupatilom), s tim da stepen iskorišćenosti zemljišta na građevinskoj parceli ne prelazi 40%;

primenjuje se tradicionalan arhitektonski stil za rekonstrukciju postojećeg i izgradnju novog objekta, najviše do 50% većeg gabarita u odnosu na izvorne/tradicionalne objekte;

maksimalna spratnost novog i rekonstruisanog objekta ne može da prelazi P+PK;

za građevinske parcele utvrđuje se stepen izgrađenosti do 0,8 i stepen iskorišćenosti zemljišta do 40%;

utvrđuje se gustina stacionarnih korisnika u rasponu 20-40 korisnika/ha;

2) u delu atara naselja koji ne predstavlja građevinsko područje naselja, dozvoljava se rekonstrukcija i izgradnja objekata u funkciji turizma, pod uslovom da ispunjavaju propisane sanitarno – higijenske i druge komunalne uslove, kao i da nisu u suprotnosti sa režimima zaštite uspostavljenim Prostornim planom, pri čemu se preporučuje korišćenje temelja napuštenih objekata i okućnice postojećih domaćinstava, u skladu sa pravilima iz prethodne tačke;

3) u delu atara naselja turističke zone koji ne predstavlja građevinsko područje naselja, podstiče se komercijalizacija postojećih kuća za odmor u turizmu (uz moguću adaptaciju i rekonstrukciju), pod uslovom da ispunjavaju propisane sanitarno-higijenske i druge komunalne uslove, da nisu u suprotnosti sa režimima zaštite uspostavljenim Prostornim planom i da ne narušavaju sliku predela turističke zone;

4)na novim građevinskim površinama za turističke namene u građevinskom području naselja, ukoliko se dokaže opravdanost realizacije:

prednost ima izgradnja turističkih kapaciteta u nizu, homogenih urbanih struktura (pansioni i apartmani), uz formiranje internih saobraćajnica i trga, i prethodno opremanje komunalnom infrastrukturom;

primenjuje se tradicionalan arhitektonski stil;

maksimalna spratnost novog i rekonstruisanog objekta ne može da prelazi P+1+PK1+PK2;

utvrđuje se gustina stacionarnih korisnika do 75 korisnika/ha.

IV.2. Pravila građenja

Pravila izgradnje objekata i uređenja parcela primenjuju se u:

građevinskom području naselja utvrđenih za centre u mreži naselja na ruralnom području Prostornog plana;

započetoj, iniciranoj ili planiranoj zoni/pojasu izgradnje, pored državnog i opštinskog puta;

izgrađenoj naseljskoj celini u delu atara udaljenom od državnog i opštinskog puta;

delu atara koji ne predstavlja deo izgrađene naseljske celine, udaljenom od državnog i opštinskog puta.

Utvrđuju se sledeća pravila:

Očuvanje predela i tradicionalnog načina izgradnje i uređenja prostora:

obavezno je prilagođavanje izgradnje objekata i uređenja parcela predeonom liku kotlinsko – dolinskog ili brdsko-planinskog područja u procesu revitalizacije i uređenja naselja – centara u mreži naselja, zona/pojaseva izgradnje i izgrađenih naseljskih celina;

primenjuje se tradicionalan način organizacije i uređenja parcela i koncepcija izgradnje objekata, prilagođen potrebama korisnika i očekivanom kvalitetu življenja;

primenjuju se lokalni građevinski materijali za izgradnju objekta;

primenjuje se jednostavan gabarit objekta;

po pravilu se primenjuje četvorovodni krov.

Izgradnja i uređenje parcele:

Izgrađenost i iskorišćenost parcele:

-za građevinske parcele svih namena (izuzev za industriju i MSP, turizam i kuće za odmor), u građevinskom području naselja utvrđenog za centar u mreži naselja, građevinskom području naselja u Prostornim planom utvrđenoj turističkoj zoni i zoni/pojasu izgradnje u koridoru državnog puta I reda utvrđuje se:

stepen izgrađenosti do 1,0;

stepen iskorišćenosti zemljišta do 50%;

-za građevinske parcele svih namena (izuzev za industriju i MSP, turizam i kuće za odmor), u građevinskom području naselja utvrđenog za turističko naselje, izgrađenoj naseljskoj celini i zoni/pojasu izgradnje u koridoru državnog puta II reda i opštinskog puta utvrđuje se:

stepen izgrađenosti do 0,8;

stepen iskorišćenosti zemljišta do 40%;

-veličina stambenog dela građevinske parcele poljoprivrednog domaćinstva u delu atara koji ne predstavlja deo izgrađene naseljske celine i udaljen je od državnog i opštinskog puta, minimum je osam ari, a minimalni odnos površine stambenog prema površini ekonomskog dela građevinske parcele je 30%:70%;

-kod izračunavanja stepena izgrađenosti i iskorišćenosti zemljišta za sve namene uzimaju se u obzir svi objekti na parceli.

Veličina parcele:

-za građevinske parcele svih namena (izuzev za industriju i MSP, turizam i kuće za odmor), u građevinskom području naselja utvrđenog za centar u mreži naselja, građevinskom području naselja utvrđenog za turističko naselje, zoni/pojasu izgradnje u koridoru državnog i opštinskog puta i izgrađenoj naseljskoj celini, utvrđuje se minimalna veličina građevinske parcele za:

slobodnostojeći porodični stambeni objekat domaćinstva s nepoljoprivrednim izvorima prihoda od 4 ara; domaćinstva s mešovitim izvorima prihoda 6 ari i poljoprivrednog domaćinstva 8 ari;

objekat stambeno-poslovne namene od 6 ari;

objekat poslovne namene od 8 ari;

-za svaki objekat javne namene veličina i organizacija građevinske parcele utvrđuje se urbanističko-tehničkom dokumentacijom.

Širina i organizacija parcele:

-za građevinske parcele svih namena (izuzev za industriju i MSP, turizam i kuće za odmor), u građevinskom području naselja utvrđenog za centar u mreži naselja, građevinskom području naselja utvrđenog za turističko naselje, zoni/pojasu izgradnje u koridoru državnog i opštinskog puta i izgrađenoj naseljskoj celini, utvrđuje se minimalna širina građevinske parcele:

15 m za slobodnostojeći porodični stambeni objekat domaćinstva s nepoljoprivrednim i mešovitim izvorima prihoda i za objekat stambeno-poslovne namene;

20 m za slobodnostojeći porodični stambeni objekat poljoprivrednog domaćinstva i za objekat poslovne i javne namene;

-ekonomski objekti domaćinstva s mešovitim izvorima prihoda i poljoprivrednog domaćinstva postavljaju se u zaseban ekonomski deo, pored stambenog dela parcele;

-na neizgrađenom delu parcele odnos zelenih površina prema površinama s tvrdim zastorom ne može da bude manji od 2:1.

Izgradnja objekta:

Visina objekta i delova objekta:

– maksimalna visina novog i rekonstruisanog objekta (izuzev za turizam), ne može da prelazi:

P+1+PK u građevinskom području naselja utvrđenog za centar u mreži naselja, građevinskom području naselja utvrđenog za turističko naselje, zoni/pojasu izgradnje u koridoru državnog i opštinskog puta i izgrađenoj naseljskoj celini;

P+PK u delu atara koji ne predstavlja deo izgrađene naseljske celine;

– visina fasadnog plana (do krovne strehe) može biti jednaka ili manja od širine fasadnog plana objekta.

Rekonstrukcija objekta:

– nadziđivanje i dogradnja objekata mogu se dozvoliti samo u sklopu rekonstrukcije celog objekta ili grupacije objekata, kako bi se obezbedilo celovito estetsko, funkcionalno i tehničko sagledavanje objekta i ambijentalne celine;

– za rekonstrukciju objekata i pribavljanje građevinske dozvole za objekte izgrađene, odnosno rekonstruisane bez građevinske dozvole/odobrenja za izgradnju, primenjuju se pravila utvrđena za izgradnju objekata.

Započete i inicirane zone/pojasi izgradnje:

Započeta zona/pojas izgradnje je kontinualno izgrađeno zemljište u delu atara naselja koji se nalazi pored javnog puta. Inicirana zona/pojas izgradnje je diskontinualno izgrađeno zemljište u delu atara naselja koji se nalazi pored javnog puta. Izgrađeno zemljište čine građevinske parcele i katastarske parcele ili njihovi delovi sa izgrađenim objektima. Izgrađeno zemljište će se precizno geodetski utvrditi za izgrađeno građevinsko područje aktom nadležne skupštine opštine, odnosno odgovarajućim urbanističkim planom.

Izgradnja će se prioritetno usmeravati u sledeće centre i zone na području Prostornog plana:

na izgrađeno zemljište naselja utvrđenih za centre u mreži naselja, u skladu sa propozicijama datim u delu III. (Planska rešenja) ovog prostornog plana;

na izgrađeno zemljište u delu atara naselja koji se nalazi pored javnog puta, radi racionalnijeg uređenja mreže saobraćajnica u naselju i infrastrukturnog opremanja tog dela naselja, u skladu sa propozicijama datim u delu III. (Planska rešenja) ovog prostornog plana.

Pravila za izgradnju i uređenje započetih i iniciranih zona/pojasa izgradnje:

zona/pojas izgradnje obuhvata postojeću površinu izgrađenog zemljišta izvan neposrednog pojasa zaštite puta i izvan neposrednog pojasa zaštite trasa i objekata ostalih postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema;

za veći broj zahteva za izgradnju, prema proceni nadležne opštinske uprave, može da se odobri proširenje površina za izgradnju najviše do 5% od postojeće površine izgrađenog zemljišta zone/pojasa;

zbog zaštite poljoprivrednog i šumskog zemljišta i predela i primene osnovnog planskog principa da se izbegne formiranje kontinualne gradnje uz javne državne i opštinske puteve, kontinuitet gradnje mora se prekidati zonama, tj. širokim pojasevima poljoprivrednog zemljišta i šuma minimalne širine od 800 m, prioritetno u zonama najkvalitetnijeg poljoprivrednog zemljišta, očuvanih šumskih ekosistema i zonama klizišta, a u skladu sa odredbama Zakona o poljoprivrednom zemljištu („Službeni glasnik RS”, br. 62/06, 65/08-dr. zakon i 41/09) i Zakona o šumama („Službeni glasnik RS”, br. 30/10 i 93/12). Ovo podrazumeva poštovanje pravila i propozicija kojima se: definišu šuma i šumsko zemljište; uređuje postupak čiste seče i krčenja šuma; uređuje postupak i mogućnost promene namene šumskog zemljišta; utvrđuju slučajevi i uslovi u kojima je moguće korišćenje poljoprivrednog zemljišta u druge (nepoljoprivredne) svrhe; utvrđuju slučajevi u kojima je moguća trajna promena namene poljoprivrednog zemljišta.

zone/pojasevi izgradnje se organizuju i uređuju za gustine naseljenosti od 30 stanovnika/ha u koridoru državnog puta I reda, od 25 stanovnika/ha u koridoru državnog puta II reda i od 20 stanovnika/ha u koridoru opštinskog puta;

zone/pojasevi izgradnje su sa mešovitom i pretežno poslovnom namenom u koridoru državnog puta I reda, sa mešovitom i pretežno stambenom i/ili poslovnom namenom u koridoru državnog puta II reda i sa pretežno stambenom i/ili poslovnom namenom u koridoru opštinskog puta;

pravila za izgradnju i uređenje započetih i iniciranih zona/pojasa izgradnje bliže se utvrđuju prostornim planom opštine i odgovarajućim urbanističkim planom.

Pravila za izgradnju i uređenje započetih i iniciranih zona i lokaliteta za industriju/MSP:

minimalna veličina građevinske parcele je 15 ari;

minimalna širina građevinske parcele je 20 m;

pristupni put za vezu sa javnim putem je minimalne širine 5 m sa radijusom krivine priključka od minimum 10-12 m, s tim da se pristup parceli postavlja s jednim ulazom-izlazom;

u granicama građevinske parcele se obezbeđuje parkiranje svih teretnih i putničkih vozila, potreban manipulativni prostor i skladišta za one delatnosti i MSP koja imaju veće transportne zahteve i materijalne inpute (sirovine, repromaterijale i gotove proizvode);

minimalno opremanje građevinske parcele, lokaliteta i zone podrazumeva obezbeđenje sledećih infrastrukturnih objekata: pristupni put, vodosnabdevanje, prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda, priključak na elektroenergetsku i telekomunikacionu mrežu; uređenje manipulativnog prostora, parkinga za različite vrste vozila; i posebne prostorije ili ograđenog prostora sa posudama za prikupljanje otpada;

u granicama građevinske parcele se podiže zaštitni zeleni pojas prema zonama i susednim parcelama sa stambenom i javnom namenom;

stepen izgrađenosti građevinske parcele je maksimalno do 50%;

za komplekse i lokalitete mogu se predvideti zajednički servisi kao što su: tehničko održavanje i opsluživanje infrastrukturnih, skladišnih i proizvodnih objekata, služba obezbeđenja i nadzora, logistička podrška i drugo;

minimum 25% ukupne površine parcele zauzimaju zelene površine, uključujući i zaštitne zelene pojaseve;

obavezna je primena zaštitnih rastojanja od okruženja i preduzimanje mera zaštite životne sredine za lokalitete i pojedinačne proizvodne kapacitete na osnovu procene uticaja na životnu sredinu, a za zone i skupne lokacije proizvodnih kapaciteta na osnovu strateške procene uticaja na životnu sredinu u skladu sa zakonskom regulativom.

može se odobriti promena namene građevinskih parcela sa stambenom i stambeno-poslovnom namenom u proizvodnu namenu za preduzeća koja ne podležu proceni uticaja na životnu sredinu i, eventualno, za preduzeća na koje se primenjuje Lista II Uredbe na osnovu procene uticaja na životnu sredinu, pod uslovom da se obezbedi utvrđeno zaštitno rastojanje od susednih parcela i objekata i preduzmu predviđene mere zaštite životne sredine.

pravila za izgradnju i uređenje započetih i iniciranih zona i lokaliteta za industriju i MSP bliže se utvrđuju prostornim planom opštine i odgovarajućim urbanističkim planom. Za opštinski centar Žagubica, pravila izgradnje i uređenja prostora za lociranje industrijskih objekata i MSP se definišu planom generalne regulacije.

Pravila za izgradnju i uređenje započetih i iniciranih zona i lokaliteta kuća za odmor:

minimalna veličina građevinske parcele je 8 ari;

ukupna bruto površina pod svim objektima na parceli iznosi do 20% površine parcele;

na parceli se može graditi jedan objekat kuće za odmor sa pomoćnim prostorijama, po pravilu u okviru objekta, odnosno u pomoćnom objektu koji je u funkciji osnovnog objekta (ostava, garaža i slično);

primenjuje se tradicionalan arhitektonski stil gradnje, po pravilu sa četvorovodnim krovom;

maksimalna spratnost novog i rekonstruisanog objekta ne može da prelazi P+PK;

ne dozvoljava se ograđivanje parcele, izuzev živicom visine do 1,0 m.

V. IMPLEMENTACIJA

V.1. Prioritetna planska rešenja i projekti

Prioritetne aktivnosti na implementaciji Prostornog plana utvrđuju se za prvu fazu implementacije, do 2015. godine. Polazeći od planskih ciljeva, postavki i rešenja Prostornog plana, prioritetne aktivnosti jesu:

Zaštita prirode i prirodnih vrednosti:

proglašenje prostora Beljanice i Kučaja za zaštićena područja i organizacija efikasnog upravljanja zaštitom, uređenjem i održivim razvojem tih područja;

donošenje uredbe o zaštiti parka prirode „Beljanica – Kučaj”, radi utvrđivanja obuhvata i režima zaštite;

donošenje akta o proglašenju „Dubašnice” kao geoparka krasa;

donošenje akta o zaštiti Spomenika prirode „Vrelo Grze” i Predela izuzetnih odlika „Dolina reke Crnice”, na osnovu dodatnih istraživanja i izrade potrebne dokumentacije od strane Zavoda za zaštitu prirode Srbije;

izmena ili donošenje novog akta o prirodnim dobrima na prostoru budućeg parka prirode „Beljanica – Kučaj”, radi usklađivanja sa novouspostavljenim režimima zaštite;

izmena ili donošenje novog akta o zaštićenim područjima van prostora budućeg parka prirode „Beljanica – Kučaj”, radi utvrđivanja specijalnih rezervata prirode, proširenja obuhvata i izmenjenih režima zaštite;

istraživanje i vrednovanje područja od posebnog značaja za zaštitu biodiverziteta: kompaktni šumski kompleksi Beljanice i Južnog Kučaja, livadskih staništa vrha Beljanice i kraških površi Južnog Kučaja (Dubašnička i Brezovička), istraživanje Lazareve pećine i drugih pećina u neposrednom okruženju koje predstavljaju ulaze u dubašnički podzemni kras, i ekoloških koridora (klisuraste i kanjonske doline reka) i izrada potrebne dokumentacije za njihovu zaštitu, uz pojačani monitoring komponenti biodiverziteta.

2. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara:

izvođenje tehničke zaštite na utvrđenim i kategorisanim nepokretnim kulturnim dobrima;

adekvatna prezentacija kulturnog nasleđa Petruške oblasti i Senjskog Rudnika i njegovo uključivanje u turističku ponudu;

utvrđivanje prostornih kulturno – istorijskih celina: Petruška oblast („Sveta Gora Petruška”), područje Resavice (istorija prvih ljudskih naseobina), područje Senjski rudnik (potencijalni regionalni centar industrijskog nasleđa) i područje očuvanog narodnog graditeljstva (sela u opštini Žagubica);

utvrđivanje zaštićene okoline za utvrđena i kategorisana kulturna dobra;

formiranje etno parkova na predviđenim lokalitetima (sela u opštini Žagubica);

formiranje etno – bačije u Dubašnici;

nastavak istraživanja i kategorizacije najvrednijih arheoloških lokaliteta, prioritetno onih koji mogu da se integrišu u turistički ponudu područja (u potencijalnim prostornim kulturno – istorijskim celinama).

3. Zaštita i održivo korišćenje voda i razvoj vodoprivredne infrastrukture:

donošenje rešenja o određivanju i održavanju zona i pojaseva sanitarne zaštite, odnosno elaborata o zonama sanitarne zaštite izvorišta oko planiranih akumulacija Beljanica, Zabrega i Bogovina;

uklanjanje uskih grla i smanjenje gubitaka u distributivnom sistemu vodovoda naselja utvrđenih za centre u mreži naselja: tehničkim poboljšanjem vodovoda, spajanjem u jedinstvenu celinu više manjih lokalnih vodovoda, izgradnjom većih rezervoara i smanjenjem gubitaka u mreži;

izgradnja sistema za sakupljanje, odvođenje i prečišćavanje sanitarnih otpadnih voda u opštinskom centru i u naseljima koja se nalaze u široj zoni sanitarne zaštite planiranih akumulacija za vodosnabdevanje;

izgradnja atmosferske kanalizacije u opštinskom centru;

prečišćavanje otpadnih voda rudnika u Senjsko – Resavskom basenu, po kriterijumu vraćanja nizvodnog dela Resave u II klasu kvaliteta;

izrada i početak sprovođenja programa ruralne sanitacije naselja, prioritetno u zonama zaštite izvorišta voda, u zaštićenim i planiranim za zaštitu područjima prirodnih vrednosti i turističkim prostorima;

regulacija vodotokova koji ugrožavaju naselja utvrđena za centre u mreži naselja (pre svega Žagubicu i Resavicu) i bujične vodotokove koji ugrožavaju seoska naselja;

izrada, donošenje i sprovođenje plana za proglašenje erozionih područja i plana odbrane od bujičnih poplava na vodotokovima van sistema redovne odbrane od poplava;

primena antierozionih mera zaštite kod erozionih žarišta I i II kategorije, u slivovima planiranih akumulacija.

4. Održivi razvoj turizma:

formiranje jedinstvene baze podataka o turističkim vrednostima i kapacitetima turističke destinacije „Beljanica – Kučaj”;

izrada jedinstvene strategije razvoja turizma za čitavo područje Prostornog plana;

izrada i donošenje opštinskih programa razvoja turizma;

obezbeđenje neophodne institucionalno-organizacione podrške upravljanju razvojem turizma, turističkih proizvoda (skijališta, seoski turizam, jezera, manifestacije i drugo) i ostvarivanju održive i konkurentne turističke destinacije „Beljanica – Kučaj”;

izrada i realizacija projekata razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture za zaštićeno područje budućeg Parka prirode „Beljanica-Kučaj”, turističke komplekse, naselja i centre;

rekonstrukcija i izgradnja smeštajnih kapaciteta u turističkom kompleksu/naselju/centru, uz obezbeđenje subvencionirane finansijske podrške za seoska turistička domaćinstva;

formiranje i uređenje vizitorskih centara (Beljanica, Crni vrh i Zapad), informativno – turističkih punktova (Zlot, Bogovina i Strmosten), ulaznih punktova zaštićenih područja (Beljanica – Kučaj, Krupajsko vrelo, vrelo Mlave, Lazarev kanjon i Bogovinska pećina) i etno – parkova (u selima Sladaja, Krupaja, Novarica, Ribare i Sige).

utvrđivanje i ostvarivanje programa manifestacija destinacije turističke destinacije „Beljanica – Kučaj”, objedinjeno sa turističkim destinacijama „Stig” i „Rtanj”;

sprovođenje permanentne multidisciplinarne edukacije stručnjaka i stanovništva u turizmu;

unapređenje marketinga turizma, prioritetno promotivnih i informacionih programa;

razvoj ponude diversifikovanih opštinskih, destinacijskih i regionalnih itinerera.

5.Demografski razvoj:

uključivanje stanovništva, u prvom redu žena i mladih, u aktivnosti i poslove na zaštiti prirode i životne sredine, održivom razvoju turizma i usluga;

uvođenje i razvoj koordinisanog programa brige o starima;

obezbeđenje dopunskih izvora prihoda porodičnim gazdinstvima u sklopu programa zapošljavanja, integralnog ruralnog razvoja i razvoja mikro – biznisa;

organizovanje programa permanentnog stručnog obrazovanja, programa kvalifikacije, prekvalifikacije i inovacije znanja i drugih oblika obrazovanja odraslih;

jačanje identiteta područja i lokalnih zajednica kroz valorizaciju heterogene etničke strukture stanovništva.

6.Razvoj mreže naselja i javnih službi:

-revitalizacija, infrastrukturno opremanje i uređenje izgrađenog prostora turističkih naselja Grza, Sisevac, Lisine i Resavska pećina;

-revitalizacija, infrastrukturno opremanje i uređenje izgrađenog prostora opštinskog centra Žagubica, sekundarnog opštinskog centra Resavica i centra zajednice naselja Zlot;

-početak revitalizacije, infrastrukturnog opremanja i uređenja izgrađenog prostora centara zajednica naselja Bogovina, Milanovac i Lukovo, turističkih naselja na Beljanici i Crnom Vrhu, i rudarskih naselja Senjski Rudnik i Ravna Reka;

-funkcionalno jačanje urbanih centara na teritoriji Prostornog plana i njegovog okruženja (I nivo – Bor i Paraćin; II nivo – Boljevac, Despotovac i Žagubica), kroz podsticanje dnevnih migracija (kao instrumenta teritorijalne i funkcionalne kohezije šireg područja) i razvoj prostornih i funkcionalnih veza između regionalnih i manjih urbanih centara, što će dovesti do jačanja regionalnih (privredna, javno-socijalna, razvojno – upravljačka, informaciona, naučno -istraživačka, kulturna i drugo) i subregionalnih funkcija (privredna, javno -socijalna, razvojno – upravljačka i kulturna), i intenziviranja razvoja funkcija opštinskih centara (privredna i javno – socijalna);

-očuvanje i transformacija ruralnih naselja i područja, što će se postići zadržavanjem mlađeg dela kontingenta aktivnog stanovništva i podsticanjem povratka dela nezaposlenog stanovništva iz urbanih centara na ruralna područja, modernizacijom poljoprivrede (farmersko stočarstvo, ukrupnjavanje poseda, organska poljoprivreda) i dopunskih aktivnosti (turizam, mikrobiznis). Ovo podrazumeva i poboljšanje kvaliteta mreže puteva, razvoj javnog saobraćaja, razvoj ruralne komunalne infrastrukture i usklađivanje mreže objekata i usluga javnih službi sa funkcijama centara u mreži naselja;

-obrazovanje i vaspitanje: obezbeđivanje novog prostora za potrebe predškolskog vaspitanja i obrazovanja dogradnjom postojećih objekata, novom izgradnjom ili na drugi način (dugoročni zakup privatnih objekata, korišćenje viškova prostora u osnovnim školama ili drugim javnim objektima, formiranje mobilnih dečijih vrtića), uz podsticanje angažovanja privatnog sektora i njegovo umrežavanje i pristup javnim fondovima; podizanje kvaliteta obrazovnog procesa (uvođenjem mobilnih nastavnih timova, specijalizovanog đačkog prevoza i drugo) i opremljenosti osmogodišnjih (matičnih i pojedinih područnih) osnovnih škola, uz racionalizaciju mreže objekata;

-zdravstvena zaštita: podizanje nivoa kvaliteta, opremljenosti i organizacije pružanja usluga primarne zdravstvene zaštite u postojećoj mreži objekata u centrima u mreži naselja (organizovanje mobilnih zdravstvenih timova, integrisano pružanje usluga zdravstvene i socijalne zaštite, pružanje kvalitetne prehospitalne hitne medicinske pomoći i drugo);

-socijalna zaštita: razvoj i organizacija pružanja usluga socijalne zaštite u centrima u mreži naselja, i razvoj novih integrisanih programa zdravstvene i socijalne pomoći ( pomoć staračkim domaćinstvima i drugo);

-kultura: izrada programa razvoja kulture, razvoj novih multifunkcionalnih objekata kulture u centrima u mreži naselja i integrisanih kulturno-obrazovnih i drugih intersektorskih programa, u prvom redu u sklopu turističke ponude područja;

-fizička kultura i sport: razvoj mreže usluga za omasovljenje rekreativnog bavljenja sportom pri sportskim klubovima i objektima obrazovanja, razvoj sportsko-rekreativnih sadržaja u mikrorazvojnim i turističkim centrima, kao i povezivanje razvoja fizičke kulture sa ostalim funkcijama, kako bi se dobili kompleksi kombinovanog sadržaja (rekreativno – sportski, turističko – sportski i slično);

-adminstrativno – upravne usluge: razvoj novih administrativno – upravnih usluga, podizanje nivoa kvaliteta i modernizacija usluga u postojećoj mreži objekata lokalne uprave (razvoj uslužnog centra lokalne uprave u opštinskom centru, razvoj mreže objekata mesnih kancelarija u centrima u mreži naselja i drugo).

7.Održivi razvoj privrede i MSP:

restrukturiranje preduzeća (završetak procesa privatizacije, tehničko-tehnološko unapređenje proizvodnje, razvoj izvozno orijentisanih proizvodnih programa) u pravcu povećanja konkuretnosti preduzeća;

stvaranje stimulativnog ambijenta za razvoj MSP i preduzetništva: obezbeđenje stimulativnih mera za razvoj MSPP (finansijska i nefinansijska podrška), permanentne obuke preduzetnika; jačanje upravljačkih i menadžerskih kapaciteta; podrška udruživanju privrednih subjekata;

stvaranje uslova za afirmaciju proizvodnih specifičnosti planskog područja: podsticanje preduzetničkog duha, prepoznatljivost proizvoda i razvoj komplementarnih proizvodnih programa, intenziviranje intersektorskih veza u lokalnim ekonomijama (poljoprivreda – prerađivačka industrija – usluge – turizam – saobraćaj); umrežavanje MSP po principu klastera radi zajedničkog nastupa na tržištu i povezivanja sa okruženjem;

unapređenje komunalne opremljenosti postojećih zona i lokaliteta uz njihovo intenzivnije korišćenje, reaktiviranje napuštenih proizvodnih lokacija („brownfield”) bilo kroz revitalizaciju proizvodne aktivnosti ili transformaciju u komercijalne ili druge prihvatljive sadržaje (distributivne centre, uslužni centre i slično);

pribavljanje zemljišta u javno vlasništvo i/ili kroz različite modalitete partnerstva s privatnim sektorom (vlasnicima zemljišta) i opremanje lokaliteta u centrima intenzivnije privredne aktivnosti (opštinski i mikrorazvojni centri);

preduzimanje mera zaštite životne sredine na lokalitetima eksploatacije i prerade uglja i u zonama njihovog uticaja, saglasno režimima zaštite prirodnih vrednosti, izvorišta voda, nepokretnih kulturnih dobara i proceni uticaja na životnu sredinu.

8. Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta i održivi razvoj poljoprivrede:

uređenje, obnova, održavanje i ekološki bezbedno korišćenje livada i pašnjaka u zonama zaštite izvorišta vodosnabdevanja i prirodnih vrednosti, u skladu sa uspostavljenim režimima zaštite akumulacija i zaštićenih područja;

destimulisanje intenzivnog korišćenja poljoprivrednih zemljišta niske bonitetne vrednosti, uvođenjem poreskih olakšica i drugih podsticaja za pošumljavanje, odnosno zatravljivanje submarginalnih oranica, livada i pašnjaka, posebno na nagibima iznad 25% i na drugim erodobilnim lokacijama;

popravljanje agrohemijskih osobina obradivih zemljišta, korišćenjem podsticajnih sredstava iz budžeta Republike Srbije i drugih izvora, na osnovu prethodnih pedoloških analiza;

intenziviranje stočarske i voćarske proizvodnje u skladu sa prirodnim potencijalima;

stvaranje uslova za pokretanje i razvoj organske proizvodnje organske hrane, za dobijanje robne marke širokog asortimana lokalnih poljoprivredno – prehrambenih proizvoda po osnovu posebnih/zaštićenih odlika geografske sredine;

izrada karte boniteta zemljišta u razmeri 1:5 000 za rejon intenzivnog stočarstva;

izrada programa ruralnog razvoja, kojim će se obezbediti očuvanje i puna ekonomska valorizacija teritorijalno specifičnih agroekoloških dobara i dopunski prihodi lokalnom stanovništvu;

podrška poslovnoj konsolidaciji i tehnološkoj modernizaciji preduzeća prehrambene industrije, osnivanju malih i mikro pogona na selu za prihvatanje, skladištenje i preradu lokalnih poljoprivrednih sirovina;

organizovanje efikasnog sistema savetodavne poljoprivredne službe, osavremenjavanje rada veterinarske službe i permanentno stručno obrazovanje zemljoradnika, posebno u pogledu adekvatne ishrane i nege stoke, antierozione obrade zemljišta i slično;

uspostavljanje sistema kontrole kvaliteta u svim fazama proizvodnje, prerade i prometa poljoprivredno-prehrambenih proizvoda, u skladu s normativima i kriterijumima koji se primenjuju u Evropskoj uniji;

uvođenje monitoringa kvaliteta poljoprivrednog zemljišta i sistema kontrole kvaliteta u svim fazama proizvodnje, prerade i prometa poljoprivredno-prehrambenih proizvoda.

9. Zaštita i korišćenje šuma, održivi razvoj šumarstva i lovstva:

uvećanje stepena obraslosti, kvaliteta i poboljšanja razmera smese u visokim raznodobnim šumama;

konverzija visokih degradiranih šuma;

uvećanje stepena obraslosti u visokim jednodobnim očuvanim sastojinama;

indirektna konverzija izdanačkih šuma u visoki uzgojni oblik;

direktna konverzija izdanačkih šuma u visoki uzgojni oblik;

supstitucija veštački podignutih sastojina odgovarajućim vrstama drveća;

intenzivne mere nege (čišćenje i prored) u kulturama i veštački podignutim sastojinama;

intenzivne mere nege u visokim jednodobnim očuvanim sastojinama;

obnavljanje autohtonih vrsta drveća;

sprovođenje mera zaštite šuma (preventivnih i represivnih), a posebno mera protivpožarne zaštite;

organizacija stručne službe u lovištu za sprovođenje mera gajenja, zaštite i dostizanja optimalnog fonda gajenih vrsta i očuvanja diverziteta ostalih vrsta divljači;

revizija i sprovođenje lovnih osnova za gazdovanje lovnim područjem i godišnjih planova gazdovanja lovištima.

10. Održivo korišćenje mineralnih sirovina i razvoj rudarstva:

utvrđivanje prostornog okvira, obima i uslova eksploatacije mrkog uglja u istočnom polju Bogovine i Senjsko – Resavskom basenu;

nastavak procesa restrukturiranja preduzeća za podzemnu eksploataciju uglja;

sprečavanje daljeg zagađivanja voda radom rudnika, pri čemu prioritet ima prečišćavanje otpadnih voda rudnika mrkog uglja „Rembas”, radi zaštite reke Resave;

istraživanje, potvrda rezervi i otvaranje ležišta građevinskog i ukrasnog kamena (zbog očekivanih povećanih potreba za tim sirovinama na lokalnom i regionalnom nivou), ali samo pod uslovom da se takva vrsta kamena (posebno građevinskog), istog ili približnog kvaliteta, ne može naći na području Republike Srbije;

izrada jedinstvenog programa eksploatacije i prerade mineralnih sirovina na području Prostornog plana;

potpuna zaštita životne sredine i prirode, primenom adekvatnih mera zaštite i najboljih dostupnih tehnika.

11. Održivi razvoj saobraćaja i infrastrukturnih sistema:

revitalizacija i rekonstrukcija državnog puta IB reda broj 24 na području Prostornog plana, kako bi se poboljšale njegove tehničko-eksploatacione karakteristike;

izrada tehničke dokumentacije i odgovarajućeg urbanističkog plana za obilaznicu Žagubice;

dogradnja nekadašnjeg državnog puta II reda broj 103b (Sisevac – Grza);

dogradnja nekadašnjeg državnog puta II reda broj 103a (Vodna – Resavska pećina);

izrada planske i tehničke dokumentacije za izabrani koridor deonice nekadašnjeg državnog puta I reda broj 4;

definisanje i izgradnja mreže biciklističkih staza, prioritetno staza koje povezuju turističke punktove u okviru destinacije „Beljanica – Kučaj”;

uređenje i mapiranje postojećih pešačkih staza;

izgradnja trafostanice 110/35 kV „Žagubica” krajnje snage 2×20 MVA, sa priključcima na dalekovode 35 kV i 110 kV Jagodina – Bor;

izgradnja trafostanice 35/10 kV „Busovata” snage 2×4 MVA i veze dalekovodom 35kV sa trafostanicom „Jelenac”;

izgradnja trafostanice 35/10 kV „Krivi Vir” snage 2×2,5 MVA sa priključnim dalekovodom 35 kV do trafostanice 35/10 kV „Mirovo”;

izgradnja dalekovoda 35 kV od trafostanice 35/10 kV „Dubrava” do trafostanice 35/10 kV „Francuske barake” da bi se obezbedilo rezervno napajanje za trafostanicu „Dubrava”;

izrada planske dokumentacije za planirani gasovod visokog pritiska na pravcu Zaječar – Boljevac – Paraćin;

izrada tehničke dokumentacije za planirani gasovod srednjeg pritiska na pravcu Despotovac – Strmosten – Resavica (sa MRS Strmosten i MRS Resavica);

početak izgradnje malih hidroelektrana (MHE), usklađeno sa režimima zaštite izvorišta voda i zaštićenih prirodnih vrednosti;

korišćenje ostalih obnovljivih izvora energije (pre svega biomasa i vetar) i primena principa energetske efikasnosti u projektovanju, izgradnji i eksploataciji objekata, u prvom redu novih i rekonstruisanih objekata;

potpuna digitalizacija telefonske mreže, uz uvođenje digitalnih komutacionih centara i digitalnih sistema prenosa u svim ravnima mreže;

postavljanje multiservisnih čvorova (MSAN), koji će se u mrežu povezati optičkim kablovima;

primena CDMA i/ili WiMAX tehnologije za bežični fiksni pristup, u delovima planskog područja sa malom gustinom naseljenosti;

izgradnja antenskih sistema i baznih stanica mobilne telefonije u skladu sa planovima razvoja mobilnih telekomunikacija.

12.Zaštita životne sredine:

uspostavljanje sistema upravljanja otpadom u svim opštinama u obuhvatu Prostornog plana, završetak izgradnje i uređenja regionalnih sanitarnih deponija, zatvaranje, sanitacija i remedijacija neuređenih deponija i smetlišta;

razvoj i unapređenje svesti zaposlenih u javnom i privatnom sektoru i lokalnog stanovništva o potrebi, odgovornosti, učincima, principima i merama zaštite životne sredine.

13. Regionalna saradnja i međuodnosi sa okruženjem:

završetak aktivnosti u vezi sa proglašenjem zaštićenog prirodnog dobra Kučajske planine (Beljanica – Kučaj) kako bi se zaštićeno područje uključilo u sistem zaštite prirode i bidoverziteta na međunarodnom nivou, kao i za dobijanje međunarodnog statusa rezervata biosfere u okviru programa „Čovek i biosfera” (MAV);

formiranje kancelarije za upravljanje budućim zaštićenim prirodnim dobrom – sprovesti istraživanje u cilju određivanja lokacije kancelarije i definisati njene potencijalne aktivnosti;

nastavak aktivnosti u okviru međunarodnih ekoloških mreža, prikupljanje podataka i ažuriranje standardizovanih baza podataka;

apliciranje sa projekatima u okviru prekogranične (SVS) saradnje (opštine Žagubica, Bor i Boljevac) za planski period godine, i priprema ili izrada predloga projekata i za period 2014-2020. godina;

identifikacija lokaliteta planskog područja za druge međunarodne ekološke mreže.

V.2. Institucionalni okvir i učesnici u implementaciji

Ključni učesnici u sprovođenju Prostornog plana, u skladu sa svojim nadležnostima i delokrugom rada, jesu: organi upravljanja obuhvaćenih opština i opštinske uprave, republički resorni organi i fondovi, republička i opštinska javna preduzeća, javne ustanove i posebne organizacije; Privredna komora Srbije i regionalne privredne komore, regionalne i lokalne poslovne asocijacije, domaće i strane banke, zainteresovani poslovni subjekti, treći sektor (nevladine organizacije), mesne zajednice i stanovništvo obuhvaćenih opština.

Po sektorima, ključni akteri su sledeći:

1. Zaštita prirode i prirodnih vrednosti: ministarstvo nadležno za poslove životne sredine, Zavod za zaštitu prirode Srbije, upravljači zaštićenih područja, teritorijalno nadležne opštinske uprave, nevladine organizacije.

2. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara: ministarstvo nadležno za kulturu, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, Zavodi za zaštitu spomenika kulture Kragujevac i Smederevo, nadležne opštinske uprave, opštinske javne ustanove kulture, privatni sektor, nevladine organizacije, regionalne i opštinske turističke organizacije.

3. Zaštita i održivo korišćenje voda i razvoj vodoprivredne infrastrukture: ministarstva nadležna za vodoprivredu, šumarstvo, životnu sredinu i izgradnju objekata; Republička direkcija za vode pri nadležnom ministarstvu; JP „Srbijavode”, Vodoprivredni centar „Velika Morava”, JP „Elektroprivreda Srbije”, JP „Srbijašume”, javna komunalna preduzeća za vodovod i kanalizaciju obuhvaćenih opština, organi upravljanja obuhvaćenih opština i mesne zajednice.

4. Održivi razvoj turizma: ministarstva i agencije nadležne za turizam, zaštitu životne sredine, prostorno planiranje i infrastrukturu; republička javna preduzeća („Skijališta Srbije”, „Srbijavode”, „Srbijašume” i drugo); republička i opštinske turističke organizacije; Lovački savez Srbije, upravljači turističkih prostora; organi upravljanja obuhvaćenih opština; privatni sektor, nevladine organizacije, asocijacije/organizacije/udruženja (planinara, speleologa, biciklista i drugo); udruženje domaćina u seoskom turizmu.

5. Razvoj mreže naselja i javnih službi, demografski razvoj: ministarstva nadležna za rad, prosvetu, zdravlje, socijalnu politiku, kulturu, izgradnju objekata, saobraćaj, zaštitu životne sredine, vodoprivredu i turizam; organi upravljanja obuhvaćenih opština; republičke, regionalne i opštinske javne ustanove u domenu zdravstva, obrazovanja, kulture i socijalne zaštite; republička i opštinska javna preduzeća za izgradnju, razvoj saobraćajne i druge infrastrukture i objekte zajedničke komunalne potrošnje; privatni sektor i NVO.

6. Održivi razvoj privrede i malih i srednjih preduzeća (u daljem tesktu: MSP): ministarstva nadležna za privredu, privatizaciju, trgovinu, usluge i regionalni razvoj, sa odgovarajućim upravama, direkcijama i agencijama, u prvom redu ministarstvo nadležno za privredu i ministarstvo nadležno za regionalni razvoj, Republička agencija za razvoj MSP, Agencija za strana ulaganja i promociju izvoza – SIEPA, Privredna komora Srbije, regionalne privredne komore, regionalne agencije, fondovi i poslovne asocijacije; organi upravljanja obuhvaćenih opština, agencije/kancelarije za lokalni ekonomski razvoj, asocijacije/udruženja privrednika i preduzetnika, republički fondovi za razvoj, predpristupni fondovi Evropske unije, Svetska banka, EBRD, EAR i domaći bankarski sistem.

7. Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta i održivog razvoja poljoprivrede: ministarstva nadležna za poljoprivredu, šumarstvo i zaštitu životne sredine; republički fondovi; organi upravljanja obuhvaćenih opština; porodična poljoprivredna gazdinstva, poljoprivredni proizvođači, zainteresovani poslovni subjekti i drugi akteri na regionalnom, nacionalnom i međunarodnom nivou (FAO i drugo).

8. Zaštita i korišćenje šuma, održivi razvoj šumarstva i lovstva: ministarstva nadležne za šumarstvo, zaštitu životne sredine i turizam, Uprava za šume Republike Srbije pri nadležnom ministarstvu, JP „Srbijašume”, JVP „Srbijavode”; Lovački savez Srbije; organi upravljanja obuhvaćenih opština, privatni šumovlasnici i korisnici lovišta.

9. Održivo korišćenje mineralnih sirovina i razvoj rudarstva: ministarstva nadležna za rudarstvo i životnu sredinu, privatni sektor, organi upravljanja obuhvaćenih opština.

10. Održivi razvoja saobraćaja i saobraćajne infrastrukture: ministarstva nadležna za infrastrukturu, životnu sredinu i izgradnju objekata, JP „Putevi Srbije”, AD „Železnice Srbije”, republički fondovi; opštinske uprave i javna preduzeća nadležne za opštinske puteve.

11. Razvoj energetike i energetske infrastrukture: ministarstva nadležna za energetiku, zaštitu životne sredine i vodoprivredu, organi upravljanja obuhvaćenih opština, JP Elektromreža Srbije, JP Elektroprivreda Srbije, Elektrosrbija d.o.o. Kraljevo – ED Jagodina, ED „Jugoistok” Niš – „Elektrotimok” Zaječar, Srbijagas, NIS i drugi akteri u javnom i privatnom sektoru.

12. Razvoj telekomunikacija i poštanskog saobraćaja: ministarstvo nadležno za telekomunikacije, JP „Pošta Srbije”, Telekom Srbija, Orion Telekom, Telenor. VIP Mobile i drugi operateri koji u međuvremenu dobiju licence, Radio televizija Srbije, lokalne televizijske i radio stanice, organi upravljanja obuhvaćenih opština.

13. Zaštita životne sredine: ministarstva nadležna za životnu sredinu, prostorno planiranje, poljoprivredu, šumarstvo, vodoprivredu, infrastrukturu, rudarstvo i energetiku; Agencija za zaštitu životne sredine, organi upravljanja obuhvaćenih opština; privredni subjekti, ekološke NVO; zainteresovani građani i drugo.

14. Regionalna saradnja i međuodnosi sa okruženjem: ministarstva nadležna za evropske integracije i regionalni razvoj, upravni okruzi – Podunavski, Borski, Zaječarski i Pomoravski, organi upravljanja obuhvaćenih opština, NVO.

V.3. Mere i instrumenti za implementaciju

Efikasnost sprovođenja Prostornog plana uslovljena je obezbeđenjem koordinacije predviđenih aktivnosti i različitih aktera/učesnika. Polazi se od iskustava zemalja Evropske unije da se uspešna koordinacija može obezbediti primenom multisektorskog pristupa – kombinacije mera i instrumenata različitih politika prema tematskim oblastima i problemima koji se planom rešavaju, kao i uspostavljanjem institucionalno-organizacionih aranžmana i partnerstva na različitim relacijama (javni-privatni sektor, javne-nezavisne institucije/organizacije, nivo upravljanja – javnost i drugo).

Osnovne mere i instrumenti različitih politika za implementaciju rešenja Prostornog plana za period do 2015. godine bazirani su na postojećem sistemu upravljanja u Republici Srbiji, a u određenoj meri se sugerišu mere i instrumenti koji će, prema očekivanjima, u ovom periodu biti definisani i primenjivani tokom faza pristupanja Evropske unije.

IPA (Instrument for Pre-accession Assistance) predpristupni instrument sadrži pet osnovnih komponenti:

1)podrška u tranzicionom procesu i izgradnja institucija;

2)regionalna i prekogranična saradnja;

3)regionalni razvoj;

4)razvoj ljudskih resursa;

5)ruralni razvoj.

Za svaku od navedenih komponenti su obezbeđeni posebni fondovi, namenjeni zemljama kandidatima za članstvo u Evropskoj uniji). Zemljama potencijalnim kandidatima biće omogućeno korišćenje sredstava iz fondova prve dve komponente, uz otvorenu mogućnost da se iz tih sredstava finansiraju i programi/projekti iz preostale tri komponente. Jedan od zadataka u efikasnoj upotrebi fondova Evropske unije je i uspešno programiranje i predlaganje projekata za finansiranje iz sredstva Evropske unije, među kojima su i pojedini projekti nominovani u delu V.1. („Prioritetna planska rešenja i projekti”) ovog prostornog plana.

Polazeći od prethodnih stavova, mere i instrumenti za implementaciju Prostornog plana su otvoreni za usklađivanje sa promenama sistema upravljanja i planiranja u Republici Srbiji, u toku sprovođenja ovog prostornog plana.

Mere i instrumenti opšte ekonomske politike

To su, u prvom redu, sledeće mere i instrumenti:

povoljni dugoročni krediti i poreski podsticaji za privatni sektor i vlasnike nepokretnosti za ulaganja u sprovođenje mera zaštite i uređenja poljoprivrednog zemljišta i šuma u skladu s režimima zaštite prirodnih vrednosti i izvorišta voda, integralnim programima uređenja poljoprivrednog zemljišta i pašnjaka i programima gazdovanja šumama; kao i mera zaštite i prezentacije prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara;

povoljni dugoročni krediti za privatni sektor i vlasnike nepokretnosti za ulaganja u prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda, prikupljanje i deponovanje komunalnog otpada, korišćenja obnovljivih izvora energije i drugih mera zaštite životne sredine i izvorišta;

povoljni dugoročni krediti i poreski podsticaji za razvojno opredeljene poljoprivredne proizvođače, kao i dodatne stimulacije za mlade i proizvođače koji preuzimaju napuštena i staračka gazdinstva i/ili uvode metode organske proizvodnje;

povoljni krediti i poreski podsticaji za modernizaciju i izgradnju objekata za otkup mleka, otkup i primarnu preradu voća, šumskih plodova, lekovitog i aromatičnog bilja; za pružanje usluga veterinarske i savetodavne poljoprivredne službe i tehničkih servisa u privatnom sektoru;

formiranje fonda za osiguranje kredita za poljoprivredu, koji će omogućiti korišćenje dugoročnih bankarskih kredita pod povoljnim uslovima za: nabavku poljoprivredne mehanizacije, opreme i repromaterijala; obnove stočnog fonda, izgradnje i opremanja stočnih farmi; obnovu i podizanje višegodišnjih zasada;

osiguranje (garancijski fond) i davanje povoljnih dugoročnih kredita i poreskih podsticaja za privatizaciju i razvoj malih i srednjih preduzeća, s najvećim stepenom osiguranja i najnižim kamatnim stopama, za otvaranje novih radnih mesta i početnike koji prvi put započinju proizvodnju, ili za pružanje deficitarnih usluga;

korišćenje sredstava Fonda za razvoj Republike Srbije za subvencioniranje i podsticanje otvaranja novih radnih mesta i zapošljavanje mlađeg i ženskog dela populacije;

povoljni dugoročni krediti, subvencije i poreski podsticaji za izgradnju i modernizaciju turističke infrastrukture i suprastrukture (za ulaganja u pribavljanje i uređenje građevinskog zemljišta, komunalno opremanje, izgradnju i rekonstrukciju objekata seoskih domaćinstava za turistički smeštaj, izgradnju turističke infrastrukture i suprastrukture);

povoljni dugoročni krediti, subvencije i poreski podsticaji privatnom sektoru za pružanje usluga javnih službi;

investicioni programi i sredstva iz stranih fondova za projekte razvoja i promociju poljoprivrede, sela, seoskog turizma, ruralne infrastrukture, obnovljivih izvora energije, tradicionalne arhitekture i zaštite parka prirode „Beljanica – Kučaj” i drugih zaštićenih i planiranih za zaštitu prirodnih vrednosti.

Naznačene mere i instrumente opšte ekonomske politike trebalo bi da ustanove i sprovode ministarstva nadležna za finansije, privredu, turizam i poljoprivredu, kao i nadležni republički fondovi, republičke i regionalne agencije (za razvoj i drugo).

Mere i instrumenti drugih politika

1) Zaštita prirode i prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara:

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za životnu sredinu, vodoprivredu, turizam i kulturu, prihoda upravljača zaštićenih područja, javnih prihoda obuhvaćenih opština i sredstava privatnog sektora za sprovođenje zaštite prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara, u prvom redu za park prirode „Beljanica – Kučaj”;

razvoj informacionog i monitoring sistema o zaštićenim područjima i nepokretnim kulturnim dobrima koje će, u skladu sa zakonom, obezbediti Zavod za zaštitu prirode Srbije i nadležna ustanova zaštite spomenika kulture;

ministarstva nadležna za zaštitu životne sredine, izgradnju prostora i kulturu, u saradnji sa nadležnim zavodima za zaštitu prirode i spomenika kulture, pojačanim nadzorom nad zaštitom prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, korišćenjem i izgradnjom zaštićenih prostora;

priprema i postepeno uvođenje sistema kompenzacija i naknada vlasnicima zemljišta za nastale štete, uskraćivanje i umanjenje dobiti, kao i kompenzacionih programa (za razvoj poljoprivrede i sela, lokalnih infrastrukturnih sistema, objekata zajedničke komunalne potrošnje, javnih službi, turizma i drugo) za ograničenja u razvoju lokalnih zajednica na području Prostornog plana, radi sprovođenja režima i mera zaštite prirodnih vrednosti i izvorišta voda.

2) Zaštita i održivo korišćenje voda i razvoj vodoprivredne infrastrukture:

svođenje gubitaka u mreži na manje od 20% i uspostavljanje pouzdanog mernog sistema (sa vodomerima koji registruju potrošnju svakog korisnika) i monitoring sistema (sa merenjem protoka u svim granama sistema, registrovanjem vodnih bilansa registrovane i neregistrovane potrošnje i kontrolom svih ključnih tačaka u mreži), radi obezbeđenja potpune hidrauličke osmotrivosti sistema;

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije, Nacionalnog investicionog plana i budžeta obuhvaćenih opština u sektoru vodoprivrede i zaštite životne sredine za finansiranje rekonstrukcije vodovoda, obnove i proširenja postojećih kanalizacionih sistema, izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda opšteg tipa, realizaciju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda rudnika i ruralnu sanitaciju naselja u užoj i široj zoni sanitarne zaštite;

uspostavljanje monitoringa parametara kvaliteta vode izvorišta vodosnabdevanja i značajnijih vodotoka na području Prostornog plana, s matematičkim modelom za prognozu kvaliteta vode koji obezbeđuje Republička direkcija za vode (u saradnji s JVP „Srbijavode”) i nadležna opštinska javna komunalna preduzeća;

pojačan nadzor nad sprovođenjem mera sanitarne zaštite izvorišta, koji obezbeđuju ministarstva nadležna za sanitarnu zaštitu, vodoprivredu (Republička direkcija za vode), zaštitu životne sredine i nadležne opštinske uprave.

3) Održivi razvoj turizma:

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstava za turizam i regionalni razvoj, Fonda za razvoj Republike Srbije i iz budžeta opština za izradu i sprovođenje programa razvoja turizma obuhvaćenih opština, pribavljanje i uređenje građevinskog zemljišta i za projekte razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture;

ugovorno povezivanje/organizovanje svih aktera u kreiranju turističkog proizvoda turističkog prostora/destinacije „Beljanica – Kučaj”;

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za turizam i iz budžeta obuhvaćenih opština, privatnog sektora i nevladinih organizacija za realizaciju programa edukacije lokalnog stanovništva i njihovog uključivanja u turističku ponudu seoskog turizma i druge turističke programe;

izbor upravljača i kontrola efikasnosti upravljanja održivim razvojem turizma, realizacijom programa razvoja turizma i projekata razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture.

4) Razvoj mreže naselja i javnih službi:

-formiranje baze podataka o građevinskom zemljištu i objektima (tj. fiskalnog katastra izgrađenog zemljišta), koju obezbeđuju opštinske uprave i lokalna javna preduzeća nadležna za građevinsko zemljište, u saradnji sa Republičkim geodetskim zavodom i republičkom poreskom upravom;

-formiranje i razvoj informacionih i monitoring sistema o planskim dokumentima i prostoru, koje obezbeđuju opštinske uprave u saradnji sa ministarstvom nadležnim za planiranje i izgradnju prostora, Republičkom agencijom za prostorno planiranje i Republičkim geodetskim zavodom;

-poboljšanje koordinacije opštinskih javnih preduzeća (za komunalne delatnosti, urbanizam, građevinsko zemljište i puteve) i opštinskih uprava (za urbanizam, za izgradnju, katastar i druge službe) u pogledu objedinjavanja aktivnosti na pribavljanju, uređenju i davanju u zakup građevinskog zemljišta u javnoj svojini, izgradnju i održavanje objekata komunalne infrastrukture (naročito u centrima u mreži naselja, započetim i iniciranim zonama izgradnje u zaštićenim područjima prirodnih vrednosti i izvorišta voda, turističkim kompleksima, centrima i naseljima i privrednim zonama);

-celovita transformacija sistema upravljanja građevinskim zemljištem i finansiranja uređenja građevinskog zemljišta – utvrđivanje građevinskog zemljišta; preispitivanje i diferencijacija postojećih naknada za korišćenje građevinskog zemljišta u odnosu na stvarne pogodnosti korišćenja lokacija i u odnosu na podsticanje/ograničavanje pojedinih namena i aktivnosti i izgradnje prostora; odgovarajuće poreske olakšice i subvencije za finansiranje objekata komunalne infrastrukture; utvrđivanje i primenjivanje stimulativne/destimulativne visine naknade za korišćenje građevinskog zemljišta za vlasnike nepokretnosti u zavisnosti od toga da li grade, koriste i uređuju izgrađeno zemljište u skladu/sa odstupanjima od pravila utvrđenih ovim prostornim planom;

-objedinjeno i koordinirano korišćenje sredstava koja se izdvajaju iz budžeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstava i sredstava javnih prihoda obuhvaćenih opština za razvoj javnih službi, uz obezbeđenje stimulacija privatnom sektoru za realizaciju planskih prioriteta u tom domenu i konkurisanje za korišćenje sredstava predpristupnog instrumenta IPA Evropske unije (u okviru komponente 4 i 5) i sredstava Svetske banke za programe socijalne i zdravstvene zaštite;

-intersektorska koordinacija i razvoj integrisanih programa razvoja mreže usluga i objekata javnih službi, u prvom redu zdravstvene i socijalne zaštite, obrazovanja i kulture i drugo;

-uključivanje privatnog sektora u pružanje usluga javnih službi i korišćenje objekata u javnoj svojini.

5) Održivi razvoj privrede i MSP:

kreiranje povoljnog privrednog ambijenta u funkciji razvoja sektora MSP i preduzetništva kroz stvaranje efikasne administracije (smanjenje komplikovane administrativne procedure) u pravcu formiranja „one stop shop” (sva na jednom mestu);

razvoj finansijskog sistema na lokalnom, regionalnom i republičkom nivou za intenzivnije korišćenje tekućih podsticajnih mera za razvoj MSP i preduzetništva (pristup izvorima finansiranja kod podsticanja mikro kredita za početnike – „start up” kredite kao i pristup finansijskim sredstvima za unapređenje poslovanja postojećih MSP);

preduzimanje niza podsticajnih mera na opštinskom nivou u pospešivanju razvoja privatnog preduzetništva (poreske olakšice, obezbeđivanje lokacija, stimulativne mere komunalne politike i politike cena građevinskog zemljišta, organizovanje obuke i kurseva za zainteresovane preduzetnike i druge mere);

obezbeđenje uslova za privlačenje investicija/izvora finansiranja (domaćih i stranih) – bankarskih kredita, finansijskih zajmova, strateških partnera i investitora (uz povoljnu lokalnu regulativu); stvaranje aktivne, stabilne i sigurne klime za investicije i nalaženje strateških partnera za restrukturiranje velikih sistema i razvoj MSP sektora;

podizanje nivoa znanja i sposobnosti u MSP reformom srednjeg stručnog obrazovanja, edukacijom preduzetnika, zaposlenih i nezaposlenih, promocijom preduzetništva, podrškom u promociji i povezivanju sa partnerima, istraživanju tržišta, podrška transferu tehnologije i uvođenju standarda i slično;

obezbeđenje koordinacije, monitoringa i upravljanja privrednim razvojem na opštinskom i regionalnom nivou: podrška samozapošljavanju i razvoju MSP, razvoj saradnje javnog i privatnog sektora; kontaktiranje potencijalnih finansijera (državni fondovi i agencije, lokalni privrednici i preduzetnici i inostrani strateški partneri); organizacija izrade potrebne planske i tehničke dokumentacije i istraživanja, programa, projekcija i biznis planova koji će konkurisati za sredstva različitih fondova (NIP, SIEPA, IPA, EBRD, EAR, i dr); efikasno rukovođenje budžetom lokalne zajednice, lokalnim ekonomskim razvojem, investicijama u razvojne projekte, interesnim povezivanjem lokalnih zajednica na regionalnom, nacionalnom i transgraničnom nivou;

6) Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta i održivi razvoj poljoprivrede:

korišćenje bespovratnih sredstava iz agrarnog budžeta Republike Srbije od strane registrovanih poljoprivrednih gazdinstava za ukrupnjavanje i konsolidaciju zemljišnih poseda, unapređenje bioloških, hemijskih i fizičkih svojstava poljoprivrednog zemljišta, razvoj stočarstva i slično, kao i od strane lokalnih zajednica za poboljšanje opštih uslova života na selu, kroz sprovođenje programa integralnog ruralnog razvoja i druge modalitete podrške održivom razvoju poljoprivrede i sela;

obezbeđenje uslova da se preko bankarskog sistema koriste povoljni krediti za investiranje u: integralne programe uređenja poljoprivredno – šumskog zemljišta u zonama zaštite prirodnih vrednosti, izvorišta voda i drugih posebno vrednih/osetljivih ekosistema; programe revitalizacije pašnjačkog stočarenja i programe razvoja organske proizvodnje, posebno za zaštićena područja, izvorišta voda i rezervisane turističke prostore;

obezbeđenje budžetske podrške Republike Srbije za održavanje poljoprivredne proizvodnje na području parka prirode „Beljanica – Kučaj” i na drugim područjima koja imaju trajna agroekološka i druga ograničenja (režimi zaštite prirodnih vrednosti i izvorišta vodosnabdevanja) za ostvarivanje cenovno konkurentne poljoprivredne proizvodnje, uvođenjem direktnih subvencija na ime doprinosa multifunkcionalnih poljoprivrednih gazdinstava očuvanju prirodnih resursa, biodiverziteta, ambijentalnih i kulturoloških vrednosti prostora;

uspostavljanje poljoprivrednog informacionog sistema (PIS) i pojačani nadzor nad korišćenjem, zaštitom i uređenjem poljoprivrednog zemljišta, poribljavanjem vodotoka i razvojem ribarstva, primenom sredstava za zaštitu bilja i drugih hemijskih sredstava i pojačanim veterinarsko-sanitarnim nadzorom, koji obezbeđuju opštinske uprave u saradnji sa ministarstvom nadležnim za poljoprivredu;

udruživanje poljoprivrednih proizvođača u interesne asocijacije ili zadruge radi specijalizacije, unapređenja, kontrole kvaliteta i marketinga poljoprivrednih proizvoda, kao i interesno povezivanje asocijacija poljoprivrednih proizvođača sa sferom prerade i prometa poljoprivredno-prehrambenih proizvoda.

7) Zaštita i korišćenje šuma, održivi razvoj šumarstva i lovstva:

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije, javnih preduzeća i budžeta obuhvaćenih opština u sektoru šumarstva i vodoprivrede s privatnim sektorom za finansiranje:

unapređenja stanja postojećih šuma i povećanje stepena šumovitosti (JP za gazdovanje šumama „Srbijašume” i privatni šumovlasnici);

pošumljavanja i održavanja šuma zaštitnog karaktera u slivovima izvorišta vodosnabdevanja (Republička direkcija za vode pri ministarstvu nadležnom za vodoprivredu, JVP „Srbijavode”, opštinske uprave i privatni šumovlasnici);

zaštite i očuvanja prirodnih dobara i biodiverziteta (ministarstvo nadležno za životnu sredinu, upravljači zaštićenih područja, vlasnici nepokretnosti i nevladine organizacije);

rekreativnog opremanja, održavanja šume u funkcionalno optimalnijem stanju i obezbeđenja kompenzacionih površina za pošumljavanje (ministarstva nadležna za ekonomiju i regionalni razvoj, opštinske uprave, zainteresovani poslovni subjekti/investitori turističke infrastrukture, JP „Skijališta Srbije”);

istraživanja i institucionalnog jačanja sektora (ministarstvo nadležno za nauku i tehnološki razvoj, ministarstvo nadležno za šumarstvo i JP „Srbijašume”);

zaštite, proizvodnje i uzgoja divljači (ministarstvo nadležno za šumarstvo, JP „Srbijašume”, Lovački savez Srbije i korisnici lovišta);

aktuelizacija katastra nepokretnosti, uspostavljanje i inoviranje inventure šuma u državnom i privatnom vlasništvu, informacionog i monitoring sistema o šumama, koje obezbeđuje ministarstvo nadležno za šumarstvo, Republički geodetski zavod i JP „Srbijašume”;

razvoj stručnih službi JP „Srbijašume” i lokalnih šumskih gazdinstava.

8) Razvoj saobraćaja i infrastrukturnih sistema:

udruživanje sredstava za razvoj mreže državnih puteva iz budžeta Republike Srbije, sredstava JP „Putevi Srbije” i kreditnih sredstava međunarodnih asocijacija i Evropske banke za rekonstrukciju i razvoj za državne puteve;

obezbeđenje sredstava iz budžeta opština, uz participaciju JP „Putevi Srbije” za rekonstrukciju i dogradnju planiranih opštinskih puteva;

obezbeđenje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za energetiku i JP „Elektromreža Srbije” za planirani razvoj prenosnih sistema i energetskih objekata (objekti napona 110 kV – deo), kao i sredstava JP „Elektroprivreda Srbije” u rekonstrukciju postojeće i izgradnju planirane distributivne mreže i elektroenergetskih objekata (mreža i objekti napona 110 kV- deo, 35 kV i 10/20 kV);

obezbeđenje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za energetiku i životnu sredinu, sredstava agencija (za energetsku efikasnost), fondova i sredstava privatnog sektora za istraživanje i komercijalno korišćenje lokalnih, obnovljivih izvora energije, kao autonomnih sistema za zadovoljavanje određenih lokalnih energetskih potreba (u domaćinstvima, poljoprivredi i komercijalnim delatnostima), kao i podsticajnih i kreditnih sredstava za ulaganja u energetski štedljiviju izgradnju i korišćenje objekata i nove energetski efikasnije i ekološki prihvatljivije tehnologije;

obezbeđenje sredstava JP „Srbijagas”, u skladu sa zakonom, Odlukom o utvrđivanju Strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine i Nacionalnim akcionim planom gasifikacije, za planiranje i razvoj sistema snabdevanja područja prirodnim gasom;

obezbeđenje sredstava telekomunikacionih operatera i JP „Pošta Srbije” za realizaciju planiranih aktivnosti na telekomunikacijama i poštanskom saobraćaju, uz obezbeđenje participacije sredstava budžeta obuhvaćenih opština iz budžeta Republike Srbije, preko ministarstava nadležnih za infrastrukturu i telekomunikacije i drugih izvora, za realizaciju ruralnog radiotelefonskog sistema i mesnih (pristupnih) mreža za retko nastanjene delove područja;

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta obuhvaćenih opština i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava predpristupnog instrumenta Evropske unije IPA (komponenta 5) za razvoj lokalne infrastrukture (opštinski putevi, vodovod, kanalizacija ili ruralna sanitacija naselja, sanitacija seoskih smetlišta, ruralni radiotelefonski sistem i mesne mreže i objekti zajedničke komunalne potrošnje);

kategorizacija opštinskih puteva koju utvrđuju skupštine opština na predlog opštinskih organa nadležnih za puteve;

formiranje i održavanje baze podataka o opštinskim i nekategorisanim putevima povezanim s referentnim sistemom državnih puteva, koje obezbeđuju opštinski organi nadležni za puteve u saradnji s javnim preduzećem nadležnim za upravljanje državnim putevima;

formiranje registra potrošača i njihove energetske potrošnje koji obezbeđuju nadležne opštinske uprave u saradnji s agencijama za energetiku i energetsku efikasnost;

formiranje opštinskih službi i saveta za energetiku skupština opština, za pripremu i praćenje realizacije planova razvoja i energetskih bilansa opština, kao i opštinskih energetskih inspekcijskih službi za nadzor nad radom energetskih uređaja u pogledu efikasnosti korišćenja energije i zaštite životne sredine.

9) Zaštita životne sredine:

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za životnu sredinu i iz budžeta opština, za izradu i realizaciju predviđenih programa zaštite životne sredine, informisanja i edukacije stanovništva o mogućnostima i efektima unapređenja kvaliteta životne sredine i za uzimanje aktivnog učešća u procesu donošenja odluka od značaja za životnu sredinu, naročito u odlučivanju o strateškoj proceni uticaja planova i proceni uticaja projekata na životnu sredinu;

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstava, agencija i fondova, budžeta obuhvaćenih opština i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava Evropske banke za obnovu i razvoj, Svetske banke za investicione programe, i drugih kreditnih i donatorskih sredstava, za izradu i realizaciju plana i razvoj sistema upravljanja komunalnim otpadom, opremanje i uređenje regionalnih sanitarnih komunalnih deponija;

obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za energetiku i životnu sredinu, agencija (za energetsku efikasnost i drugo) i fondova, budžeta opština, za realizaciju programa informisanja i edukacije stanovništva o mogućnostima i efektima štednje i racionalne potrošnje i supstitucije energije, ruralne sanitacije naselja i upravljanja otpadom (selekcije, sanitarno bezbednog odlaganja i reciklaže otpada);

formiranje integralnog registra zagađivača i emisija zagađujućih materija koje obezbeđuju opštinske uprave, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine;

pojačani nadzor nad obavljanjem i kontrolom uticaja aktivnosti (saobraćaj, poljoprivreda, turizam i drugo) na kvalitet životne sredine, koji obezbeđuju opštinske uprave i ministarstvo nadležno za zaštitu životne sredine;

formiranje i održavanje katastra pojava nestabilnosti zemljišta na osnovu posebnih geoloških istraživanja, otkrivanja, evidentiranja i praćenja pojava nestabilnosti, koje obezbeđuju opštinske uprave u saradnji sa Republičkim geodetskim zavodom.

V.4. SMERNICE ZA SPROVOĐENJE PLANA

Prostorni plan će se sprovoditi razradom planskih rešenja i propozicija prostornim planovima jedinica lokalne samouprave, urbanističkim planovima, urbanističkim projektima i sektorskim planovima i programima, u skladu sa zakonom.

Razrada Prostornog plana prostornim i urbanističkim planovima i urbanističkim projektima

Nadležne organi jedinica lokalne samouprave uskladiće u celosti prostorne planove opština za teritorije svojih opština, kao i usvojene urbanističke planove sa planskim koncepcijama, rešenjima i propozicijama ovog prostornog plana, u roku od 12 meseci od dana stupanja na snagu Prostornog plana.

Nadležni organi jedinica lokalne samouprave doneće, na osnovu ovog prostornog plana i podataka katastra nepokretnosti, akt o granicama građevinskog područja, tj. građevinskog zemljišta za postojeće izgrađeno zemljište za sva naselja i delove naselja u obuhvatu zaštićenih i planiranih za zaštitu prirodnih vrednosti i u užoj zoni sanitarne zaštite izvorišta, u roku od 12 meseci od dana stupanja na snagu ovog prostornog plana.

Nadležni organi jedinica lokalne samouprave doneće, na osnovu ovog prostornog plana, odnosno donetog urbanističkog plana, srednjoročni i godišnje programe uređenja građevinskog zemljišta za turistička naselja Grza, Sisevac, Senjski Rudnik, Resavska pećina, Lisine i Beljanica do 2015. godine.

Na osnovu Prostornog plana područja posebne namene, za potrebe uređenja delova naseljenih mesta, neformalnih naselja i zona urbane obnove, za infrastrukturne koridore i objekte, kao i za druga područja u okviru posebnih namena obuhvaćenog planskog područja, u periodu do 2015. godine, donose se planovi detaljne regulacije za:

građevinsko područje prve faze kompleksa skijališta na Beljanici, njegove kontaktne i komercijalne zone;

građevinsko područje, odnosno zonu obnove, odnosno zonu nove gradnje turističkih centara Grza, Senjski Rudnik, Resavska pećina i Lisine.

U periodu do 2020. godine, donose se planovi detaljne regulacije za:

područje eksploatacije mineralnih sirovina.

Na osnovu Prostornog plana područja posebne namene (odnosno urbanističkog plana), u periodu do 2015. radiće se urbanistički projekti, za potrebe urbanističko -arhitektonskog oblikovanja površina javne namene i urbanističko – arhitektonske razrade lokacija, kao što su:

planirani vizitor centri (Beljanica i Crni vrh);

zaštićena okolina nepokretnog kulturnog dobra od velikog značaja „Aleksandrov potkop”;

planirani ulazni punktovi zaštićenih prirodnih dobara (Beljanica – Kučaj, Krupajsko vrelo, vrelo Mlave, Lazarev kanjon i Bogovinska pećina).

U periodu do 2020. godine radiće se urbanistički projekti za:

planirane etno-parkove (u selima Sladaja, Krupaja, Novarica, Ribare i Sige);

zaštićenu okolinu nepokretnih kulturnih dobara od velikog značaja (Manastir Sisojevac u Sisevcu; Manastir Svete Petke u Izvoru; Srednjevekovni grad Petrus, Manastirski kompleks Namasija, Crkva Blaga Marija Petruška i Crkva Jovana Glavoseka u Zabregi i Manastir Lapušnja u Lukovu).

Na osnovu prostornih planova jedinice lokalne samouprave (Žagubica, Boljevac, Bor, Despotovac i Paraćin), nadležne skupštine opština (Žagubica, Boljevac, Bor, Despotovac i Paraćin) doneće sledeće urbanističke planove:

plan generalne regulacije za naseljeno mesto koje je sedište jedinice lokalne samouprave (Žagubica), kao i za druga naseljena mesta na teritoriji Prostornog plana područja posebne namene, ako je to predviđeno odgovarajućim prostornim planom jedinice lokalne samouprave i prema prioritetima i dinamici koji se utvrđuju tim prostornim planom;

plan detaljne regulacije za delove naseljenih mesta, uređenje neformalnih naselja, zone urbane obnove, infrastrukturne koridore i objekte, i područja za koja je obaveza njegove izrade određena odgovarajućim prostornim planom jedinice lokalne samouprave (izuzetno, moguće je donošenje plana detaljne regulacije za izgradnju objekata komunalne i energetske infrastrukture i kada prostornim planom jedinice lokalne samouprave njegova izrada nije određena).

Na osnovu prostornih planova jedinice lokalne samouprave (Žagubica, Boljevac, Bor, Despotovac i Paraćin) radiće se i urbanistički projekti, i to za potrebe urbanističko-arhitektonskog oblikovanja površina javne namene i urbanističko – arhitektonske razrade lokacija.

U toku implementacije Prostornog plana područja posebne namene, za urbanističke planove u obuhvatu, odluka o pristupanju ili nepristupanju izradi strateške procene uticaja na životnu sredinu donosi se u skladu sa odredbama Zakona o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu, kao i Zakona o zaštiti životne sredine i Zakona o proceni uticaja na životnu sredinu, ukoliko se konkretnim planom uspostavlja okvir za odobravanje budućih razvojnih projekata za koje je propisana obaveza procene uticaja na životnu sredinu, tj. može se tražiti procena uticaja na životnu sredinu ako su u obuhvatu zaštićenog područja ili područja planiranog za zaštitu prirodnih vrednosti, odnosno ako se na obuhvaćenom području planiraju dva ili više projekata obuhvaćenih Uredbom o projektima za koje se izrađuje studija o proceni uticaja na životnu sredinu.

Sprovođenje Prostornog plana u sektorskim planovima i programima

Sprovođenje i razradu planskih koncepcija, rešenja i propozicija utvrđenih Prostornim planom u sektorskim planovima i programima u skladu sa zakonom, obezbeđuju:

upravljač zaštićenog područja, donošenjem plana upravljanja i godišnjih programa upravljanja zaštićenim područjem;

Republički zavod za zaštitu spomenika kulture i Zavod za zaštitu spomenika kulture u Kragujevcu i Smederevu, u saradnji s nadležnim opštinskim upravama i privatnim sektorom, utvrđivanjem srednjoročnih i godišnjih programa istraživanja i zaštite nepokretnih kulturnih dobara;

ministarstvo nadležno za vodoprivredu, odnosno Republička direkcija za vode, u saradnji sa JVP „Srbijavode”, VPC Velika Morava, usklađivanjem godišnjih programa izgradnje, rekonstrukcije i održavanja vodoprivrednih objekata u Republici Srbiji; izradom projekta antierozione zaštite za slivove planiranih akumulacija; donošenjem programa monitoringa kvaliteta vode i zaštite voda, a u saradnji sa ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine;

skupštine obuhvaćenih opština, donošenjem srednjoročnih i godišnjih programa razvoja vodovodne i kanalizacione infrastrukture; planova i dvogodišnjih programa upravljanja otpadom i odlukama o komunalnom redu;

skupštine obuhvaćenih opština, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za vodoprivredu, donošenjem plana za proglašenje erozionih područja na teritoriji opština i plana odbrane od bujičnih poplava na vodotokovima van sistema redovne odbrane od poplava;

skupštine obuhvaćenih opština, uz pomoć nadležnog ministarstva, turističkih organizacija i turoperatera, različitih nevladinih i drugih organizacija, donošenjem programa razvoja turizma i programa promotivnih aktivnosti;

skupštine obuhvaćenih opština, u saradnji sa nadležnim ministarstvima, mesnim zajednicama, privatnim sektorom i nevladinim organizacijama, utvrđivanjem opštinske politike zdravstvene zaštite, socijalne zaštite i razvoja kulture i fizičke kulture, i donošenjem akta o mreži objekata dečjih vrtića i osnovnih škola u opštini;

skupštine obuhvaćenih opština, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za poljoprivredu i šumarstvo, asocijacijama poljoprivrednih proizvođača i vlasnicima zemljišta, donošenjem programa uređenja poljoprivredno-šumskog zemljišta u zonama zaštite prirodnih vrednosti i užim zonama sanitarne zaštite izvorišta voda, programa revitalizacije pašnjačkog stočarenja i programa razvoja organske proizvodnje hrane;

JP za gazdovanje šumama „Srbijašume” u skladu sa planskim dokumentima o Zakonu o šumama, a u saradnji sa vlasnicima zemljišta;

Lovački savez Srbije i korisnici lovnog područja, revizijom, odnosno donošenjem lovnih osnova za gazdovanje lovnim područjem i lovištima i godišnjih planova gazdovanja lovištima u obuhvatu ovog prostornog plana;

JP „Putevi Srbije”, u saradnji sa nadležnim opštinskim upravama, usklađivanjem srednjoročnih i godišnjih programa izgradnje, rehabilitacije i održavanja javnih državnih puteva;

nadležne opštinske uprave, odnosno opštinska javna preduzeća nadležna za puteve, usklađivanjem srednjoročnih i godišnjih programa razvoja opštinskih puteva;

JP „Elektroprivreda Srbije”, u saradnji sa PD za distribuciju električne energije „Elektrosrbija” Kraljevo – ED Jagodina i „Jugoistok” d.o.o. Niš – „Elektrotimok” Zaječar, usklađivanjem srednjoročnih planova, odnosno dvogodišnjih programa razvoja energetike, odnosno distribucije električne energije;

skupštine obuhvaćenih opština, donošenjem planova razvoja energetike kojima se utvrđuju potrebe za energijom na području opštine, uslovi i način obezbeđivanja neophodnih energetskih kapaciteta, i donošenjem programa racionalnog korišćenja energije.

nadležne opštinske uprave u saradnji sa ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine, realizacijom akcionih programa zaštite životne sredine za područje opštine, preko lokalnih ekoloških akcionih planova (LEAP); izrada studija o zaštiti za pojedine lokalitete koji imaju potencijale za razvoj turizma i unapređenja zaštite životne sredine (npr. geomorfološki spomenik vodopad Prskalo; ponornica Nekudovo – lokalitet Uviralo i drugo);

skupštine obuhvaćenih opština, donošenjem planova upravljanja otpadom kojima će se utvrditi mreža transfer stanica i način upravljanja otpadom;

skupštine obuhvaćenih opština, donošenjem srednjoročnog plana zaštite od buke, programa i plana monitoringa životne sredine (vazduha, buke, zemljišta i drugo) i programa praćenja dokumentacije o strateškim procenama uticaja planova i procenama uticaja projekata na životnu sredinu.