PREDLOG ZAKONA
O POTVRĐIVANjU REVIDIRANE EVROPSKE SOCIJALNE POVELjE
Član 1.
Potvrđuje se Revidirana evropska socijalna povelja usvojena u Strazburu 3. maja 1996. godine, u originalu na engleskom i francuskom jeziku.
Član 2.
Tekst Revidirane evropske socijalne povelje u originalu na engleskom jeziku i u prevodu na srpski jezik glasi:
EUROPEAN SOCIAL CHARTER
(REVISED)
Strasbourg, 3.V.1996
Preamble
The governments signatory hereto, being members of the Council of Europe,
Considering that the aim of the Council of Europe is the achievement of greater unity between its members for the purpose of safeguarding and realising the ideals and principles which are their common heritage and of facilitating their economic and social progress, in particular by the maintenance and further realisation of human rights and fundamental freedoms;
Considering that in the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms signed at Rome on 4 November 1950, and the Protocols thereto, the member States of the Council of Europe agreed to secure to their populations the civil and political rights and freedoms therein specified;
Considering that in the European Social Charter opened for signature in Turin on 18 October 1961 and the Protocols thereto, the member States of the Council of Europe agreed to secure to their populations the social rights specified therein in order to improve their standard of living and their social well-being;
Recalling that the Ministerial Conference on Human Rights held in Rome on 5 November 1990 stressed the need, on the one hand, to preserve the indivisible nature of all human rights, be they civil, political, economic, social or cultural and, on the other hand, to give the European Social Charter fresh impetus;
Resolved, as was decided during the Ministerial Conference held in Turin on 21 and 22 October 1991, to update and adapt the substantive contents of the Charter in order to take account in particular of the fundamental social changes which have occurred since the text was adopted;
Recognising the advantage of embodying in a Revised Charter, designed progressively to take the place of the European Social Charter, the rights guaranteed by the Charter as amended, the rights guaranteed by the Additional Protocol of 1988 and to add new rights,
Have agreed as follows:
Part I
The Parties accept as the aim of their policy, to be pursued by all appropriate means both national and international in character, the attainment of conditions in which the following rights and principles may be effectively realised:
1 Everyone shall have the opportunity to earn his living in an occupation freely entered upon.
2 All workers have the right to just conditions of work.
3 All workers have the right to safe and healthy working conditions.
4 All workers have the right to a fair remuneration sufficient for a decent standard of living for themselves and their families.
5 All workers and employers have the right to freedom of association in national or international organisations for the protection of their economic and social interests.
6 All workers and employers have the right to bargain collectively.
7 Children and young persons have the right to a special protection against the physical and moral hazards to which they are exposed.
8 Employed women, in case of maternity, have the right to a special protection.
9 Everyone has the right to appropriate facilities for vocational guidance with a view to helping him choose an occupation suited to his personal aptitude and interests.
10 Everyone has the right to appropriate facilities for vocational training.
11 Everyone has the right to benefit from any measures enabling him to enjoy the highest possible standard of health attainable.
12 All workers and their dependents have the right to social security.
13 Anyone without adequate resources has the right to social and medical assistance.
14 Everyone has the right to benefit from social welfare services.
15 Disabled persons have the right to independence, social integration and participation in the life of the community.
16 The family as a fundamental unit of society has the right to appropriate social, legal and economic protection to ensure its full development.
17 Children and young persons have the right to appropriate social, legal and economic protection.
18 The nationals of any one of the Parties have the right to engage in any gainful occupation in the territory of any one of the others on a footing of equality with the nationals of the latter, subject to restrictions based on cogent economic or social reasons.
19 Migrant workers who are nationals of a Party and their families have the right to protection and assistance in the territory of any other Party.
20 All workers have the right to equal opportunities and equal treatment in matters of employment and occupation without discrimination on the grounds of sex.
21 Workers have the right to be informed and to be consulted within the undertaking.
22 Workers have the right to take part in the determination and improvement of the working conditions and working environment in the undertaking.
23 Every elderly person has the right to social protection.
24 All workers have the right to protection in cases of termination of employment.
25 All workers have the right to protection of their claims in the event of the insolvency of their employer.
26 All workers have the right to dignity at work.
27 All persons with family responsibilities and who are engaged or wish to engage in employment have a right to do so without being subject to discrimination and as far as possible without conflict between their employment and family responsibilities.
28 Workers’ representatives in undertakings have the right to protection against acts prejudicial to them and should be afforded appropriate facilities to carry out their functions.
29 All workers have the right to be informed and consulted in collective redundancy procedures.
30 Everyone has the right to protection against poverty and social exclusion.
31 Everyone has the right to housing.
Part II
The Parties undertake, as provided for in Part III, to consider themselves bound by the obligations laid down in the following articles and paragraphs.
Article 1 – The right to work
With a view to ensuring the effective exercise of the right to work, the Parties undertake:
1 to accept as one of their primary aims and responsibilities the achievement and maintenance of as high and stable a level of employment as possible, with a view to the attainment of full employment;
2 to protect effectively the right of the worker to earn his living in an occupation freely entered upon;
3 to establish or maintain free employment services for all workers;
4 to provide or promote appropriate vocational guidance, training and rehabilitation.
Article 2 – The right to just conditions of work
With a view to ensuring the effective exercise of the right to just conditions of work, the Parties undertake:
1 to provide for reasonable daily and weekly working hours, the working week to be progressively reduced to the extent that the increase of productivity and other relevant factors permit;
2 to provide for public holidays with pay;
3 to provide for a minimum of four weeks’ annual holiday with pay;
4 to eliminate risks in inherently dangerous or unhealthy occupations, and where it has not yet been possible to eliminate or reduce sufficiently these risks, to provide for either a reduction of working hours or additional paid holidays for workers engaged in such occupations;
5 to ensure a weekly rest period which shall, as far as possible, coincide with the day recognised by tradition or custom in the country or region concerned as a day of rest;
6 to ensure that workers are informed in written form, as soon as possible, and in any event not later than two months after the date of commencing their employment, of the essential aspects of the contract or employment relationship;
7 to ensure that workers performing night work benefit from measures which take account of the special nature of the work.
Article 3 – The right to safe and healthy working conditions
With a view to ensuring the effective exercise of the right to safe and healthy working conditions, the Parties undertake, in consultation with employers’ and workers’ organisations:
1 to formulate, implement and periodically review a coherent national policy on occupational safety, occupational health and the working environment. The primary aim of this policy shall be to improve occupational safety and health and to prevent accidents and injury to health arising out of, linked with or occurring in the course of work, particularly by minimising the causes of hazards inherent in the working environment;
2 to issue safety and health regulations;
3 to provide for the enforcement of such regulations by measures of supervision;
4 to promote the progressive development of occupational health services for all workers with essentially preventive and advisory functions.
Article 4 – The right to a fair remuneration
With a view to ensuring the effective exercise of the right to a fair remuneration, the Parties undertake:
1 to recognise the right of workers to a remuneration such as will give them and their families a decent standard of living;
2 to recognise the right of workers to an increased rate of remuneration for overtime work, subject to exceptions in particular cases;
3 to recognise the right of men and women workers to equal pay for work of equal value;
4 to recognise the right of all workers to a reasonable period of notice for termination of employment;
5 to permit deductions from wages only under conditions and to the extent prescribed by national laws or regulations or fixed by collective agreements or arbitration awards.
The exercise of these rights shall be achieved by freely concluded collective agreements, by statutory wage-fixing machinery, or by other means appropriate to national conditions.
Article 5 – The right to organise
With a view to ensuring or promoting the freedom of workers and employers to form local, national or international organisations for the protection of their economic and social interests and to join those organisations, the Parties undertake that national law
shall not be such as to impair, nor shall it be so applied as to impair, this freedom. The extent to which the guarantees provided for in this article shall apply to the police shall be determined by national laws or regulations. The principle governing the application to the members of the armed forces of these guarantees and the extent to which they shall apply to persons in this category shall equally be determined by national laws or regulations.
Article 6 – The right to bargain collectively
With a view to ensuring the effective exercise of the right to bargain collectively, the Parties undertake:
1 to promote joint consultation between workers and employers;
2 to promote, where necessary and appropriate, machinery for voluntary negotiations between employers or employers’ organisations and workers’ organisations, with a view to the regulation of terms and conditions of employment by means of collective agreements;
3 to promote the establishment and use of appropriate machinery for conciliation and voluntary arbitration for the settlement of labour disputes;
and recognise:
4 the right of workers and employers to collective action in cases of conflicts of interest, including the right to strike, subject to obligations that might arise out of collective agreements previously entered into.
Article 7 – The right of children and young persons to protection
With a view to ensuring the effective exercise of the right of children and young persons to protection, the Parties undertake:
1 to provide that the minimum age of admission to employment shall be 15 years, subject to exceptions for children employed in prescribed light work without harm to their health, morals or education;
2 to provide that the minimum age of admission to employment shall be 18 years with respect to prescribed occupations regarded as dangerous or unhealthy;
3 to provide that persons who are still subject to compulsory education shall not be employed in such work as would deprive them of the full benefit of their education;
4 to provide that the working hours of persons under 18 years of age shall be limited in accordance with the needs of their development, and particularly with their need for vocational training;
to recognise the right of young workers and apprentices to a fair wage or other appropriate allowances;
6 to provide that the time spent by young persons in vocational training during the normal working hours with the consent of the employer shall be treated as forming part of the working day;
7 to provide that employed persons of under 18 years of age shall be entitled to a minimum of four weeks’ annual holiday with pay;
8 to provide that persons under 18 years of age shall not be employed in night work with the exception of certain occupations provided for by national laws or regulations;
9 to provide that persons under 18 years of age employed in occupations prescribed by national laws or regulations shall be subject to regular medical control;
10 to ensure special protection against physical and moral dangers to which children and young persons are exposed, and particularly against those resulting directly or indirectly from their work.
Article 8 – The right of employed women to protection of maternity
With a view to ensuring the effective exercise of the right of employed women to the protection of maternity, the Parties undertake:
1 to provide either by paid leave, by adequate social security benefits or by benefits from public funds for employed women to take leave before and after childbirth up to a total of at least fourteen weeks;
2 to consider it as unlawful for an employer to give a woman notice of dismissal during the period from the time she notifies her employer that she is pregnant until the end of her maternity leave, or to give her notice of dismissal at such a time that the notice would expire during such a period;
3 to provide that mothers who are nursing their infants shall be entitled to sufficient time off for this purpose;
4 to regulate the employment in night work of pregnant women, women who have recently given birth and women nursing their infants;
5 to prohibit the employment of pregnant women, women who have recently given birth or who are nursing their infants in underground mining and all other work which is unsuitable by reason of its dangerous, unhealthy or arduous nature and to take appropriate measures to protect the employment rights of these women.
Article 9 – The right to vocational guidance
With a view to ensuring the effective exercise of the right to vocational guidance, the Parties undertake to provide or promote, as necessary, a service which will assist all persons, including the handicapped, to solve problems related to occupational choice and progress, with due regard to the individual’s characteristics and their relation to
occupational opportunity: this assistance should be available free of charge, both to young persons, including schoolchildren, and to adults.
Article 10 – The right to vocational training
With a view to ensuring the effective exercise of the right to vocational training, the Parties undertake:
1 to provide or promote, as necessary, the technical and vocational training of all persons, including the handicapped, in consultation with employers’ and workers’ organisations, and to grant facilities for access to higher technical and university education, based solely on individual aptitude;
to provide or promote a system of apprenticeship and other systematic arrangements for training young boys and girls in their various employments;
to provide or promote, as necessary:
a adequate and readily available training facilities for adult workers;
b special facilities for the retraining of adult workers needed as a result of technological development or new trends in employment;
4 to provide or promote, as necessary, special measures for the retraining and reintegration of he long-term unemployed;
5 to encourage the full utilisation of the facilities provided by appropriate measures such as:
a reducing or abolishing any fees or charges;
b granting financial assistance in appropriate cases;
c including in the normal working hours time spent on supplementary training taken by the worker, at the request of his employer, during employment;
d ensuring, through adequate supervision, in consultation with the employers’ and workers’ organisations, the efficiency of apprenticeship and other training arrangements for young workers, and the adequate protection of young workers generally.
Article 11 – The right to protection of health
With a view to ensuring the effective exercise of the right to protection of health, the Parties undertake, either directly or in co-operation with public or private organisations, to take appropriate measures designed inter alia:
1 to remove as far as possible the causes of ill-health;
2 to provide advisory and educational facilities for the promotion of health and the encouragement of individual responsibility in matters of health;
3 to prevent as far as possible epidemic, endemic and other diseases, as well as accidents.
Article 12 – The right to social security
With a view to ensuring the effective exercise of the right to social security, the Parties undertake:
1 to establish or maintain a system of social security;
2 to maintain the social security system at a satisfactory level at least equal to that necessary for the ratification of the European Code of Social Security;
3 to endeavour to raise progressively the system of social security to a higher level;
4 to take steps, by the conclusion of appropriate bilateral and multilateral agreements or by other means, and subject to the conditions laid down in such agreements, in order to ensure:
a equal treatment with their own nationals of the nationals of other Parties in respect of social security rights, including the retention of benefits arising out of social security legislation, whatever movements the persons protected may undertake between the territories of the Parties;
b the granting, maintenance and resumption of social security rights by such means as the accumulation of insurance or employment periods completed under the legislation of each of the Parties.
Article 13 – The right to social and medical assistance
With a view to ensuring the effective exercise of the right to social and medical assistance, the Parties undertake:
1 to ensure that any person who is without adequate resources and who is unable to secure such resources either by his own efforts or from other sources, in particular by benefits under a social security scheme, be granted adequate assistance, and, in case of sickness, the care necessitated by his condition;
2 to ensure that persons receiving such assistance shall not, for that reason, suffer from a diminution of their political or social rights;
3 to provide that everyone may receive by appropriate public or private services such advice and personal help as may be required to prevent, to remove, or to alleviate personal or family want;
4 to apply the provisions referred to in paragraphs 1, 2 and 3 of this article on an equal footing with their nationals to nationals of other Parties lawfully within their territories, in accordance with their obligations under the European Convention on Social and Medical Assistance, signed at Paris on 11 December 1953.
Article 14 – The right to benefit from social welfare services
With a view to ensuring the effective exercise of the right to benefit from social welfare services, the Parties undertake:
1 to promote or provide services which, by using methods of social work, would contribute to the welfare and development of both individuals and groups in the community, and to their adjustment to the social environment;
2 to encourage the participation of individuals and voluntary or other organisations in the establishment and maintenance of such services.
Article 15 – The right of persons with disabilities to independence, social integration and participation in the life of the community
With a view to ensuring to persons with disabilities, irrespective of age and the nature and origin of their disabilities, the effective exercise of the right to independence, social integration and participation in the life of the community, the Parties undertake, in particular:
1 to take the necessary measures to provide persons with disabilities with guidance, education and vocational training in the framework of general schemes wherever possible or, where this is not possible, through specialised bodies, public or private;
2 to promote their access to employment through all measures tending to encourage employers to hire and keep in employment persons with disabilities in the ordinary working environment and to adjust the working conditions to the needs of the disabled or, where this is not possible by reason of the disability, by arranging for or creating sheltered employment according to the level of disability. In certain cases, such measures may require recourse to specialised placement and support services;
3 to promote their full social integration and participation in the life of the community in particular through measures, including technical aids, aiming to overcome barriers to communication and mobility and enabling access to transport, housing, cultural activities and leisure.
Article 16 – The right of the family to social, legal and economic protection
With a view to ensuring the necessary conditions for the full development of the family, which is a fundamental unit of society, the Parties undertake to promote the economic, legal and social protection of family life by such means as social and family benefits, fiscal arrangements, provision of family housing, benefits for the newly married and other appropriate means.
Article 17 – The right of children and young persons to social, legal and economic protection
With a view to ensuring the effective exercise of the right of children and young persons to grow up in an environment which encourages the full development of their personality and of their physical and mental capacities, the Parties undertake, either directly or in co-operation with public and private organisations, to take all appropriate and necessary measures designed:
1 a to ensure that children and young persons, taking account of the rights and duties of their parents, have the care, the assistance, the education and the training they need, in particular by providing for the establishment or maintenance of institutions and services sufficient and adequate for this purpose;
b to protect children and young persons against negligence, violence or exploitation;
c to provide protection and special aid from the state for children and young persons temporarily or definitively deprived of their family’s support;
2 to provide to children and young persons a free primary and secondary education as well as to encourage regular attendance at schools.
Article 18 – The right to engage in a gainful occupation in the territory of other Parties
With a view to ensuring the effective exercise of the right to engage in a gainful occupation in the territory of any other Party, the Parties undertake:
1 to apply existing regulations in a spirit of liberality;
2 to simplify existing formalities and to reduce or abolish chancery dues and other charges payable by foreign workers or their employers;
3 to liberalise, individually or collectively, regulations governing the employment of foreign workers;
and recognise:
4 the right of their nationals to leave the country to engage in a gainful occupation in the territories of the other Parties.
Article 19 – The right of migrant workers and their families to protection and assistance
With a view to ensuring the effective exercise of the right of migrant workers and their families to protection and assistance in the territory of any other Party, the Parties undertake:
1 to maintain or to satisfy themselves that there are maintained adequate and free services to assist such workers, particularly in obtaining accurate information, and to take all appropriate steps, so far as national laws and regulations permit, against misleading propaganda relating to emigration and immigration;
2 to adopt appropriate measures within their own jurisdiction to facilitate the departure, journey and reception of such workers and their families, and to provide, within their own jurisdiction, appropriate services for health, medical attention and good hygienic conditions during the journey;
3 to promote co-operation, as appropriate, between social services, public and private, in emigration and immigration countries;
4 to secure for such workers lawfully within their territories, insofar as such matters are regulated by law or regulations or are subject to the control of administrative authorities, treatment not less favourable than that of their own nationals in respect of the following matters:
a remuneration and other employment and working conditions;
b membership of trade unions and enjoyment of the benefits of collective bargaining;
c accommodation;
5 to secure for such workers lawfully within their territories treatment not less favourable than that of their own nationals with regard to employment taxes, dues or contributions payable in respect of employed persons;
6 to facilitate as far as possible the reunion of the family of a foreign worker permitted to establish himself in the territory;
7 to secure for such workers lawfully within their territories treatment not less favourable than that of their own nationals in respect of legal proceedings relating to matters referred to in this article;
8 to secure that such workers lawfully residing within their territories are not expelled unless they endanger national security or offend against public interest or morality;
9 to permit, within legal limits, the transfer of such parts of the earnings and savings of such workers as they may desire;
10 to extend the protection and assistance provided for in this article to self-employed migrants insofar as such measures apply;
11 to promote and facilitate the teaching of the national language of the receiving state or, if there are several, one of these languages, to migrant workers and members of their families;
12 to promote and facilitate, as far as practicable, the teaching of the migrant worker’s mother tongue to the children of the migrant worker.
Article 20 – The right to equal opportunities and equal treatment in matters of employment and occupation without discrimination on the grounds of sex
With a view to ensuring the effective exercise of the right to equal opportunities and equal treatment in matters of employment and occupation without discrimination on the grounds of sex, the Parties undertake to recognise that right and to take appropriate measures to ensure or promote its application in the following fields:
a access to employment, protection against dismissal and occupational reintegration;
b vocational guidance, training, retraining and rehabilitation;
c terms of employment and working conditions, including remuneration;
d career development, including promotion.
Article 21 – The right to information and consultation
With a view to ensuring the effective exercise of the right of workers to be informed and consulted within the undertaking, the Parties undertake to adopt or encourage measures enabling workers or their representatives, in accordance with national legislation and practice:
a to be informed regularly or at the appropriate time and in a comprehensible way about the economic and financial situation of the undertaking employing them, on the understanding that the disclosure of certain information which could be prejudicial to the undertaking may be refused or subject to confidentiality; and
b to be consulted in good time on proposed decisions which could substantially affect the interests of workers, particularly on those decisions which could have an important impact on the employment situation in the undertaking.
Article 22 – The right to take part in the determination and improvement of the working conditions and working environment
With a view to ensuring the effective exercise of the right of workers to take part in the determination and improvement of the working conditions and working environment in the undertaking, the Parties undertake to adopt or encourage measures enabling workers or their representatives, in accordance with national legislation and practice, to contribute:
a to the determination and the improvement of the working conditions, work organisation and working environment;
b to the protection of health and safety within the undertaking;
c to the organisation of social and socio-cultural services and facilities within the undertaking;
d to the supervision of the observance of regulations on these matters.
Article 23 – The right of elderly persons to social protection
With a view to ensuring the effective exercise of the right of elderly persons to social protection, the Parties undertake to adopt or encourage, either directly or in co-operation with public or private organisations, appropriate measures designed in particular:
– to enable elderly persons to remain full members of society for as long as possible, by means of:
a adequate resources enabling them to lead a decent life and play an active part in public, social and cultural life;
b provision of information about services and facilities available for elderly persons and their opportunities to make use of them;
– to enable elderly persons to choose their life-style freely and to lead independent lives in their familiar surroundings for as long as they wish and are able, by means of:
a provision of housing suited to their needs and their state of health or of adequate support for adapting their housing;
b the health care and the services necessitated by their state;
– to guarantee elderly persons living in institutions appropriate support, while respecting their privacy, and participation in decisions concerning living conditions in the institution.
Article 24 – The right to protection in cases of termination of employment
With a view to ensuring the effective exercise of the right of workers to protection in cases of termination of employment, the Parties undertake to recognise:
a the right of all workers not to have their employment terminated without valid reasons for such termination connected with their capacity or conduct or based on the operational requirements of the undertaking, establishment or service;
b the right of workers whose employment is terminated without a valid reason to adequate compensation or other appropriate relief.
To this end the Parties undertake to ensure that a worker who considers that his employment has been terminated without a valid reason shall have the right to appeal to an impartial body.
Article 25 – The right of workers to the protection of their claims in the event of the insolvency of their employer
With a view to ensuring the effective exercise of the right of workers to the protection of their claims in the event of the insolvency of their employer, the Parties undertake to provide that workers’ claims arising from contracts of employment or employment relationships be guaranteed by a guarantee institution or by any other effective form of protection.
Article 26 – The right to dignity at work
With a view to ensuring the effective exercise of the right of all workers to protection of their dignity at work, the Parties undertake, in consultation with employers’ and workers’ organisations:
1 to promote awareness, information and prevention of sexual harassment in the workplace or in relation to work and to take all appropriate measures to protect workers from such conduct;
2 to promote awareness, information and prevention of recurrent reprehensible or distinctly negative and offensive actions directed against individual workers in the workplace or in relation to work and to take all appropriate measures to protect workers from such conduct.
Article 27 – The right of workers with family responsibilities to equal opportunities and equal treatment
With a view to ensuring the exercise of the right to equality of opportunity and treatment for men and women workers with family responsibilities and between such workers and other workers, the Parties undertake:
1 to take appropriate measures:
a to enable workers with family responsibilities to enter and remain in employment, as well as to re-enter employment after an absence due to those responsibilities, including measures in the field of vocational guidance and training;
b to take account of their needs in terms of conditions of employment and social security;
c to develop or promote services, public or private, in particular child daycare services and other childcare arrangements;
2 to provide a possibility for either parent to obtain, during a period after maternity leave, parental leave to take care of a child, the duration and conditions of which should be determined by national legislation, collective agreements or practice;
3 to ensure that family responsibilities shall not, as such, constitute a valid reason for termination of employment.
Article 28 – The right of workers’ representatives to protection in the undertaking and facilities to be accorded to them
With a view to ensuring the effective exercise of the right of workers’ representatives to carry out their functions, the Parties undertake to ensure that in the undertaking:
a they enjoy effective protection against acts prejudicial to them, including dismissal, based on their status or activities as workers’ representatives within the undertaking;
b they are afforded such facilities as may be appropriate in order to enable them to carry out their functions promptly and efficiently, account being taken of the industrial relations system of the country and the needs, size and capabilities of the undertaking concerned.
Article 29 – The right to information and consultation in collective redundancy procedures
With a view to ensuring the effective exercise of the right of workers to be informed and consulted in situations of collective redundancies, the Parties undertake to ensure that employers shall inform and consult workers’ representatives, in good time prior to such collective redundancies, on ways and means of avoiding collective redundancies or limiting their occurrence and mitigating their consequences, for example by recourse to accompanying social measures aimed, in particular, at aid for the redeployment or retraining of the workers concerned.
Article 30 – The right to protection against poverty and social exclusion
With a view to ensuring the effective exercise of the right to protection against poverty and social exclusion, the Parties undertake:
a to take measures within the framework of an overall and co-ordinated approach to promote the effective access of persons who live or risk living in a situation of social exclusion or poverty, as well as their families, to, in particular, employment, housing, training, education, culture and social and medical assistance;
b to review these measures with a view to their adaptation if necessary.
Article 31 – The right to housing
With a view to ensuring the effective exercise of the right to housing, the Parties undertake to take measures designed:
1 to promote access to housing of an adequate standard;
2 to prevent and reduce homelessness with a view to its gradual elimination;
3 to make the price of housing accessible to those without adequate resources.
Part III
Article A – Undertakings
1 Subject to the provisions of Article B below, each of the Parties undertakes:
a to consider Part I of this Charter as a declaration of the aims which it will pursue by all appropriate means, as stated in the introductory paragraph of that part;
b to consider itself bound by at least six of the following nine articles of Part II of this Charter: Articles 1, 5, 6, 7, 12, 13, 16, 19 and 20;
c to consider itself bound by an additional number of articles or numbered paragraphs of Part II of the Charter which it may select, provided that the total number of articles or numbered paragraphs by which it is bound is not less than sixteen articles or sixty-three numbered paragraphs.
2 The articles or paragraphs selected in accordance with sub-paragraphs b and c of paragraph 1 of this article shall be notified to the Secretary General of the Council of Europe at the time when the instrument of ratification, acceptance or approval is deposited.
3 Any Party may, at a later date, declare by notification addressed to the Secretary General that it considers itself bound by any articles or any numbered paragraphs of Part II of the Charter which it has not already accepted under the terms of paragraph 1 of this article. Such undertakings subsequently given shall be deemed to be an integral part of the ratification, acceptance or approval and shall have the same effect as from the first day of the month following the expiration of a period of one month after the date of the notification.
4 Each Party shall maintain a system of labour inspection appropriate to national conditions.
Article B – Links with the European Social Charter and the 1988 Additional Protocol
1 No Contracting Party to the European Social Charter or Party to the Additional Protocol of 5 May 1988 may ratify, accept or approve this Charter without considering itself bound by at least the provisions corresponding to the provisions of the European Social Charter and, where appropriate, of the Additional Protocol, to which it was bound.
2 Acceptance of the obligations of any provision of this Charter shall, from the date of entry into force of those obligations for the Party concerned, result in the corresponding provision of the European Social Charter and, where appropriate, of its Additional Protocol of 1988 ceasing to apply to the Party concerned in the event of that Party being bound by the first of those instruments or by both instruments.
Part IV
Article C – Supervision of the implementation of the undertakings contained in this Charter
The implementation of the legal obligations contained in this Charter shall be submitted to the same supervision as the European Social Charter.
Article D – Collective complaints
1 The provisions of the Additional Protocol to the European Social Charter providing for a system of collective complaints shall apply to the undertakings given in this Charter for the States which have ratified the said Protocol.
2 Any State which is not bound by the Additional Protocol to the European Social Charter providing for a system of collective complaints may when depositing its instrument of ratification, acceptance or approval of this Charter or at any time thereafter, declare by notification addressed to the Secretary General of the Council of Europe, that it accepts the supervision of its obligations under this Charter following the procedure provided for in the said Protocol.
Part V
Article E – Non-discrimination
The enjoyment of the rights set forth in this Charter shall be secured without discrimination on any ground such as race, colour, sex, language, religion, political or other opinion, national extraction or social origin, health, association with a national minority, birth or other status.
Article F – Derogations in time of war or public emergency
1 In time of war or other public emergency threatening the life of the nation any Party may take measures derogating from its obligations under this Charter to the extent strictly required by the exigencies of the situation, provided that such measures are not inconsistent with its other obligations under international law.
2 Any Party which has availed itself of this right of derogation shall, within a reasonable lapse of time, keep the Secretary General of the Council of Europe fully informed of the measures taken and of the reasons therefor. It shall likewise inform the Secretary General when such measures have ceased to operate and the provisions of the Charter which it has accepted are again being fully executed.
Article G – Restrictions
1 The rights and principles set forth in Part I when effectively realised, and their effective exercise as provided for in Part II, shall not be subject to any restrictions or limitations not specified in those parts, except such as are prescribed by law and are necessary in a democratic society for the protection of the rights and freedoms of others or for the protection of public interest, national security, public health, or morals.
2 The restrictions permitted under this Charter to the rights and obligations set forth herein shall not be applied for any purpose other than that for which they have been prescribed.
Article H – Relations between the Charter and domestic law or international agreements
The provisions of this Charter shall not prejudice the provisions of domestic law or of any bilateral or multilateral treaties, conventions or agreements which are already in force, or may come into force, under which more favourable treatment would be accorded to the persons protected.
Article I – Implementation of the undertakings given
1 Without prejudice to the methods of implementation foreseen in these articles the relevant provisions of Articles 1 to 31 of Part II of this Charter shall be implemented by:
a laws or regulations;
b agreements between employers or employers’ organisations and workers’ organisations;
c a combination of those two methods;
d other appropriate means.
2 Compliance with the undertakings deriving from the provisions of paragraphs 1, 2, 3, 4, 5 and 7 of Article 2, paragraphs 4, 6 and 7 of Article 7, paragraphs 1, 2, 3 and 5 of Article 10 and Articles 21 and 22 of Part II of this Charter shall be regarded as effective if the provisions are applied, in accordance with paragraph 1 of this article, to the great majority of the workers concerned.
Article J – Amendments
1 Any amendment to Parts I and II of this Charter with the purpose of extending the rights guaranteed in this Charter as well as any amendment to Parts III to VI, proposed by a Party or by the Governmental Committee, shall be communicated to the Secretary General of the Council of Europe and forwarded by the Secretary General to the Parties to this Charter.
2 Any amendment proposed in accordance with the provisions of the preceding paragraph shall be examined by the Governmental Committee which shall submit the text adopted to the Committee of Ministers for approval after consultation with the Parliamentary Assembly. After its approval by the Committee of Ministers this text shall be forwarded to the Parties for acceptance.
3 Any amendment to Part I and to Part II of this Charter shall enter into force, in respect of those Parties which have accepted it, on the first day of the month following the expiration of a period of one month after the date on which three Parties have informed the Secretary General that they have accepted it.
In respect of any Party which subsequently accepts it, the amendment shall enter into force on the first day of the month following the expiration of a period of one month after the date on which that Party has informed the Secretary General of its acceptance.
4 Any amendment to Parts III to VI of this Charter shall enter into force on the first day of the month following the expiration of a period of one month after the date on which all Parties have informed the Secretary General that they have accepted it.
Part VI
Article K – Signature, ratification and entry into force
1 This Charter shall be open for signature by the member States of the Council of Europe. It shall be subject to ratification, acceptance or approval. Instruments of ratification, acceptance or approval shall be deposited with the Secretary General of the Council of Europe.
2 This Charter shall enter into force on the first day of the month following the expiration of a period of one month after the date on which three member States of the Council of Europe have expressed their consent to be bound by this Charter in accordance with the preceding paragraph.
3 In respect of any member State which subsequently expresses its consent to be bound by this Charter, it shall enter into force on the first day of the month following the expiration of a period of one month after the date of the deposit of the instrument of ratification, acceptance or approval.
Article L – Territorial application
1 This Charter shall apply to the metropolitan territory of each Party. Each signatory may, at the time of signature or of the deposit of its instrument of ratification, acceptance or approval, specify, by declaration addressed to the Secretary General of the Council of Europe, the territory which shall be considered to be its metropolitan territory for this purpose.
2 Any signatory may, at the time of signature or of the deposit of its instrument of ratification, acceptance or approval, or at any time thereafter, declare by notification addressed to the Secretary General of the Council of Europe, that the Charter shall extend in whole or in part to a non-metropolitan territory or territories specified in the said declaration for whose international relations it is responsible or for which it assumes international responsibility. It shall specify in the declaration the articles or paragraphs of Part II of the Charter which it accepts as binding in respect of the territories named in the declaration.
3 The Charter shall extend its application to the territory or territories named in the aforesaid declaration as from the first day of the month following the expiration of a period of one month after the date of receipt of the notification of such declaration by the Secretary General.
4 Any Party may declare at a later date by notification addressed to the Secretary General of the Council of Europe that, in respect of one or more of the territories to which the Charter has been applied in accordance with paragraph 2 of this article, it accepts as binding any articles or any numbered paragraphs which it has not already accepted in respect of that territory or territories. Such undertakings subsequently given shall be deemed to be an integral part of the original declaration in respect of the territory concerned, and shall have the same effect as from the first day of the month following the expiration of a period of one month after the date of receipt of such notification by the Secretary General.
Article M – Denunciation
1 Any Party may denounce this Charter only at the end of a period of five years from the date on which the Charter entered into force for it, or at the end of any subsequent period of two years, and in either case after giving six months’ notice to the Secretary General of the Council of Europe who shall inform the other Parties accordingly.
2 Any Party may, in accordance with the provisions set out in the preceding paragraph, denounce any article or paragraph of Part II of the Charter accepted by it provided that the number of articles or paragraphs by which this Party is bound shall never be less than sixteen in the former case and sixty-three in the latter and that this number of articles or paragraphs shall continue to include the articles selected by the Party among those to which special reference is made in Article A, paragraph 1, sub-paragraph b.
3 Any Party may denounce the present Charter or any of the articles or paragraphs of Part II of the Charter under the conditions specified in paragraph 1 of this article in respect of any territory to which the said Charter is applicable, by virtue of a declaration made in accordance with paragraph 2 of Article L.
Article N – Appendix
The appendix to this Charter shall form an integral part of it.
Article O – Notifications
The Secretary General of the Council of Europe shall notify the member States of the Council and the Director General of the International Labour Office of:
a any signature;
b the deposit of any instrument of ratification, acceptance or approval;
c any date of entry into force of this Charter in accordance with Article K;
d any declaration made in application of Articles A, paragraphs 2 and 3, D, paragraphs 1 and 2, F, paragraph 2, L, paragraphs 1, 2, 3 and 4;
e any amendment in accordance with Article J;
f any denunciation in accordance with Article M;
g any other act, notification or communication relating to this Charter.
In witness whereof, the undersigned, being duly authorised thereto, have signed this revised Charter.
Done at Strasbourg, this 3rd day of May 1996, in English and French, both texts being equally authentic, in a single copy which shall be deposited in the archives of the Council of Europe. The Secretary General of the Council of Europe shall transmit certified copies to each member State of the Council of Europe and to the Director General of the International Labour Office.
Scope of the Revised European Social Charter in terms of persons protected
1 Without prejudice to Article 12, paragraph 4, and Article 13, paragraph 4, the persons covered by Articles 1 to 17 and 20 to 31 include foreigners only in so far as they are nationals of other Parties lawfully resident or working regularly within the territory of the Party concerned, subject to the understanding that these articles are to be interpreted in the light of the provisions of Articles 18 and 19.
This interpretation would not prejudice the extension of similar facilities to other persons by any of the Parties.
2 Each Party will grant to refugees as defined in the Convention relating to the Status of Refugees, signed in Geneva on 28 July 1951 and in the Protocol of 31 January 1967, and lawfully staying in its territory, treatment as favourable as possible, and in any case not less favourable than under the obligations accepted by the Party under the said convention and under any other existing international instruments applicable to those refugees.
3 Each Party will grant to stateless persons as defined in the Convention on the Status of Stateless Persons done in New York on 28 September 1954 and lawfully staying in its territory, treatment as favourable as possible and in any case not less favourable than under the obligations accepted by the Party under the said instrument and under any other existing international instruments applicable to those stateless persons.
Part I, paragraph 18, and Part II, Article 18, paragraph 1
It is understood that these provisions are not concerned with the question of entry into the territories of the Parties and do not prejudice the provisions of the European Convention on Establishment, signed in Paris on 13 December 1955.
Part II
Article 1, paragraph 2
This provision shall not be interpreted as prohibiting or authorising any union security clause or practice.
Article 2, paragraph 6
Parties may provide that this provision shall not apply:
a to workers having a contract or employment relationship with a total duration not exceeding one month and/or with a working week not exceeding eight hours;
b where the contract or employment relationship is of a casual and/or specific nature, provided, in these cases, that its non-application is justified by objective considerations.
Article 3, paragraph 4
It is understood that for the purposes of this provision the functions, organisation and conditions of operation of these services shall be determined by national laws or regulations, collective agreements or other means appropriate to national conditions.
Article 4, paragraph 4
This provision shall be so understood as not to prohibit immediate dismissal for any serious offence.
Article 4, paragraph 5
It is understood that a Party may give the undertaking required in this paragraph if the great majority of workers are not permitted to suffer deductions from wages either by law or through collective agreements or arbitration awards, the exceptions being those persons not so covered.
Article 6, paragraph 4
It is understood that each Party may, insofar as it is concerned, regulate the exercise of the right to strike by law, provided that any further restriction that this might place on the right can be justified under the terms of Article G.
Article 7, paragraph 2
This provision does not prevent Parties from providing in their legislation that young persons not having reached the minimum age laid down may perform work in so far as it is absolutely necessary for their vocational training where such work is carried out in accordance with conditions prescribed by the competent authority and measures are taken to protect the health and safety of these young persons.
Article 7, paragraph 8
It is understood that a Party may give the undertaking required in this paragraph if it fulfils the spirit of the undertaking by providing by law that the great majority of persons under eighteen years of age shall not be employed in night work.
Article 8, paragraph 2
This provision shall not be interpreted as laying down an absolute prohibition. Exceptions could be made, for instance, in the following cases:
a if an employed woman has been guilty of misconduct which justifies breaking off the employment relationship;
b if the undertaking concerned ceases to operate;
c if the period prescribed in the employment contract has expired.
Article 12, paragraph 4
The words “and subject to the conditions laid down in such agreements” in the introduction to this paragraph are taken to imply inter alia that with regard to benefits which are available independently of any insurance contribution, a Party may require the completion of a prescribed period of residence before granting such benefits to nationals of other Parties.
Article 13, paragraph 4
Governments not Parties to the European Convention on Social and Medical Assistance may ratify the Charter in respect of this paragraph provided that they grant to nationals of other Parties a treatment which is in conformity with the provisions of the said convention.
Article 16
It is understood that the protection afforded in this provision covers single-parent families.
Article 17
It is understood that this provision covers all persons below the age of 18 years, unless under the law applicable to the child majority is attained earlier, without prejudice to the other specific provisions provided by the Charter, particularly Article 7.
This does not imply an obligation to provide compulsory education up to the above-mentioned age.
Article 19, paragraph 6
For the purpose of applying this provision, the term “family of a foreign worker” is understood to mean at least the worker’s spouse and unmarried children, as long as the latter are considered to be minors by the receiving State and are dependent on the migrant worker.
Article 20
1 It is understood that social security matters, as well as other provisions relating to unemployment benefit, old age benefit and survivor’s benefit, may be excluded from the scope of this article.
2 Provisions concerning the protection of women, particularly as regards pregnancy, confinement and the post-natal period, shall not be deemed to be discrimination as referred to in this article.
3 This article shall not prevent the adoption of specific measures aimed at removing de facto inequalities.
Occupational activities which, by reason of their nature or the context in which they are carried out, can be entrusted only to persons of a particular sex may be excluded from the scope of this article or some of its provisions. This provision is not to be interpreted as requiring the Parties to embody in laws or regulations a list of occupations which, by reason of their nature or the context in which they are carried out, may be reserved to persons of a particular sex.
Articles 21 and 22
1 For the purpose of the application of these articles, the term “workers’ representatives” means persons who are recognised as such under national legislation or practice.
2 The terms “national legislation and practice” embrace as the case may be, in addition to laws and regulations, collective agreements, other agreements between employers and workers’ representatives, customs as well as relevant case law.
3 For the purpose of the application of these articles, the term “undertaking” is understood as referring to a set of tangible and intangible components, with or without legal personality, formed to produce goods or provide services for financial gain and with power to determine its own market policy.
4 It is understood that religious communities and their institutions may be excluded from the application of these articles, even if these institutions are “undertakings” within the meaning of paragraph 3. Establishments pursuing activities which are inspired by certain ideals or guided by certain moral concepts, ideals and concepts which are protected by national legislation, may be excluded from the application of these articles to such an extent as is necessary to protect the orientation of the undertaking.
5 It is understood that where in a state the rights set out in these articles are exercised in the various establishments of the undertaking, the Party concerned is to be considered as fulfilling the obligations deriving from these provisions.
6 The Parties may exclude from the field of application of these articles, those undertakings employing less than a certain number of workers, to be determined by national legislation or practice.
Article 22
1 This provision affects neither the powers and obligations of states as regards the adoption of health and safety regulations for workplaces, nor the powers and responsibilities of the bodies in charge of monitoring their application.
2 The terms “social and socio-cultural services and facilities” are understood as referring to the social and/or cultural facilities for workers provided by some undertakings such as welfare assistance, sports fields, rooms for nursing mothers, libraries, children’s holiday camps, etc.
Article 23, paragraph 1
For the purpose of the application of this paragraph, the term “for as long as possible” refers to the elderly person’s physical, psychological and intellectual capacities.
Article 24
1 It is understood that for the purposes of this article the terms “termination of employment” and “terminated” mean termination of employment at the initiative of the employer.
2 It is understood that this article covers all workers but that a Party may exclude from some or all of its protection the following categories of employed persons:
a workers engaged under a contract of employment for a specified period of time or a specified task;
b workers undergoing a period of probation or a qualifying period of employment, provided that this is determined in advance and is of a reasonable duration;
c workers engaged on a casual basis for a short period.
3 For the purpose of this article the following, in particular, shall not constitute valid reasons for termination of employment:
a trade union membership or participation in union activities outside working hours, or, with the consent of the employer, within working hours;
b seeking office as, acting or having acted in the capacity of a workers’ representative;
c the filing of a complaint or the participation in proceedings against an employer involving alleged violation of laws or regulations or recourse to competent administrative authorities;
d race, colour, sex, marital status, family responsibilities, pregnancy, religion, political opinion, national extraction or social origin;
e maternity or parental leave;
f temporary absence from work due to illness or injury.
It is understood that compensation or other appropriate relief in case of termination of employment without valid reasons shall be determined by national laws or regulations, collective agreements or other means appropriate to national conditions.
Article 25
1 It is understood that the competent national authority may, by way of exemption and after consulting organisations of employers and workers, exclude certain categories of workers from the protection provided in this provision by reason of the special nature of their employment relationship.
2 It is understood that the definition of the term “insolvency” must be determined by national law and practice.
3 The workers’ claims covered by this provision shall include at least:
a the workers’ claims for wages relating to a prescribed period, which shall not be less than three months under a privilege system and eight weeks under a guarantee system, prior to the insolvency or to the termination of employment;
b the workers’ claims for holiday pay due as a result of work performed during the year in which the insolvency or the termination of employment occurred;
c the workers’ claims for amounts due in respect of other types of paid absence relating to a prescribed period, which shall not be less than three months under a privilege system and eight weeks under a guarantee system, prior to the insolvency or the termination of the employment.
4 National laws or regulations may limit the protection of workers’ claims to a prescribed amount, which shall be of a socially acceptable level.
Article 26
It is understood that this article does not require that legislation be enacted by the Parties.
It is understood that paragraph 2 does not cover sexual harassment.
Article 27
It is understood that this article applies to men and women workers with family responsibilities in relation to their dependent children as well as in relation to other members of their immediate family who clearly need their care or support where such responsibilities restrict their possibilities of preparing for, entering, participating in or advancing in economic activity. The terms “dependent children” and “other members of their immediate family who clearly need their care and support” mean persons defined as such by the national legislation of the Party concerned.
Articles 28 and 29
For the purpose of the application of this article, the term “workers’ representatives” means persons who are recognised as such under national legislation or practice.
Part III
It is understood that the Charter contains legal obligations of an international character, the application of which is submitted solely to the supervision provided for in Part IV thereof.
Article A, paragraph 1
It is understood that the numbered paragraphs may include articles consisting of only one paragraph.
Article B, paragraph 2
For the purpose of paragraph 2 of Article B, the provisions of the revised Charter correspond to the provisions of the Charter with the same article or paragraph number with the exception of:
a Article 3, paragraph 2, of the revised Charter which corresponds to Article 3, paragraphs 1 and 3, of the Charter;
b Article 3, paragraph 3, of the revised Charter which corresponds to Article 3, paragraphs 2 and 3, of the Charter;
c Article 10, paragraph 5, of the revised Charter which corresponds to Article 10, paragraph 4, of the Charter;
d Article 17, paragraph 1, of the revised Charter which corresponds to Article 17 of the Charter.
Part V
Article E
A differential treatment based on an objective and reasonable justification shall not be deemed discriminatory.
Article F
The terms “in time of war or other public emergency” shall be so understood as to cover also the threat of war.
Article I
It is understood that workers excluded in accordance with the appendix to Articles 21 and 22 are not taken into account in establishing the number of workers concerned.
Article J
The term “amendment” shall be extended so as to cover also the addition of new articles to the Charter.
Strazbur, 3. maj 1996.
Preambula
Vlade potpisnice ovog dokumenta, kao članice Saveta Evrope,
Smatrajući da je cilj Saveta Evrope da postigne veće jedinstvo među svojim članicama radi očuvanja i ostvarivanja ideala i principa koji predstavljaju njihovo zajedničko nasleđe i radi olakšavanja njihovog ekonomskog i društvenog razvoja, naročito očuvanjem i daljim ostvarivanjem ljudskih prava i osnovnih sloboda;
Smatrajući da su se u Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda potpisanoj u Rimu 4. novembra 1950, i Dodatnim protokolima države članice Saveta Evrope složile da obezbede svom stanovništvu građanska i politička prava i slobode navedene u tim dokumentima;
Smatrajući da su se Evropskom socijalnom poveljom koja je otvorena za potpis u Torinu 18. oktobra 1961. godine i Dodatnim protokolima države članice Saveta Evrope složile da obezbede svom stanovništvu socijalna prava koja su precizirana u tim dokumentima kako bi poboljšali životni standard i socijalno blagostanje;
Podsećajući da je Ministarska konferencija o ljudskim pravima održana u Rimu 5. novembra 1990. godine naglasila potrebu da se, s jedne strane, očuva nedeljiva priroda svih ljudskih prava bilo da su ona građanska, politička, ekonomska, socijalna ili kulturna i da se, s druge strane, Evropskoj socijalnoj povelji pruži svež podsticaj;
Rešeni da, kao što je i odlučeno za vreme Ministarske konferencije održane u Torinu 21. i 22. oktobra 1991. godine osavremene i prilagode suštinski sadržaj Povelje, kako bi posebno uzele u obzir suštinske socijalne promene do kojih je došlo od usvajanja teksta Povelje;
Uviđajući prednost da u Revidiranu povelju, koja je zamišljena tako da postepeno zauzme mesto Evropske socijalne povelje, unesu prava garantovana Poveljom i njenim dosadašnjim izmenama, prava garantovana Dodatnim protokolom iz 1988. godine i da dodaju nova prava,
Složile su se o sledećem:
Deo I
Strane ugovornice prihvataju kao cilj svoje politike, kojem teže svim odgovarajućim sredstvima, kako nacionalnim,
tako i međunarodnim, postizanje uslova u kojima sledeća prava i principi mogu biti delotvorno ostvareni:
1. Svako mora imati priliku da zaradi za život obavljanjem posla koji je slobodno izabran.
2. Svi radnici imaju pravo na pravedne uslove rada.
3. Svi radnici imaju pravo na bezbedne i zdrave radne uslove.
4. Svi radnici imaju pravo na pravičnu naknadu koja je dovoljna za pristojan životni standard njih i njihovih porodica.
5. Svi radnici i poslodavci imaju pravo na slobodu udruživanja u nacionalne ili međunarodne organizacije radi zaštite svojih ekonomskih i socijalnih interesa.
6. Svi radnici i poslodavci imaju pravo na kolektivno pregovaranje.
7. Deca i omladina imaju pravo na posebnu zaštitu od fizičkih i moralnih rizika kojima su izloženi.
8. Zaposlene žene, u slučaju materinstva, imaju pravo na posebnu zaštitu.
9. Svako ima pravo na odgovarajuću pomoć prilikom profesionalne orijentacije sa ciljem da mu se pomogne u izboru zanimanja koje je u skladu sa njegovim ličnim sposobnostima i interesovanjima.
10. Svako ima pravo na odgovarajuće pogodnosti prilikom profesionalne obuke.
11. Svako ima pravo da koristi pogodnosti svih mera koje mu omogućavaju da uživa najviši mogući dostupni standard zdravlja.
12. Svi radnici i oni koje oni izdržavaju imaju pravo na socijalnu sigurnost.
13. Svako bez odgovarajućih sredstava ima pravo na socijalnu i medicinsku pomoć.
14. Svako ima pravo da koristi usluge službi socijalne zaštite.
15. Osobe sa invaliditetom imaju pravo na nezavisnost, socijalnu integraciju i na učešće u životu zajednice.
16. Porodica kao osnovna jedinica društva ima pravo na odgovarajuću društvenu, pravnu i ekonomsku zaštitu radi obezbeđivanja svog punog razvoja.
17. Deca i omladina imaju pravo na odgovarajuću socijalnu, pravnu i ekonomsku zaštitu.
18. Državljani svake od strana ugovornica imaju pravo da se bave bilo kojim unosnim poslom na teritoriji bilo koje druge strane ugovornice na osnovi jednakosti sa njenim državljanima, uz ograničenja koja su zasnovana na ubedljivim ekonomskim ili društvenim razlozima.
19. Radnici migranti koji su državljani jedne od strana ugovornica ili njihove porodice imaju pravo na zaštitu i pomoć na teritoriji bilo koje od strana ugovornica.
20. Svi radnici imaju pravo na jednake mogućnosti i jednak tretman u pogledu zapošljavanja i nameštenja bez diskriminacije na osnovu pola.
21. Radnici imaju pravo da budu informisani i konsultovani u okviru svog preduzeća.
22. Radnici imaju pravo da učestvuju u odlučivanju i unapređivanju uslova rada i radne sredine u svom preduzeću.
23. Svako staro lice ima pravo na socijalnu zaštitu.
24. Svi radnici imaju pravo na zaštitu u slučaju prestanka radnog odnosa.
25.Svi radnici imaju pravo na zaštitu svojih potraživanja u slučaju nesolventnosti svojih poslodavaca.
26. Svi radnici imaju pravo na dostojanstvo na radu.
27. Sva lica koja imaju porodične obaveze, a koja su zaposlena ili žele da se zaposle imaju na to pravo bez diskriminacije i, koliko god je to moguće, bez sukoba između zaposlenja i porodičnih odgovornosti.
28. Radnički predstavnici u preduzeću imaju pravo na zaštitu od radnji štetnih po njih kao i da im se obezbede odgovarajuće pogodnosti kako bi obavljali svoju funkciju.
29.Svi radnici imaju pravo da budu informisani o postupku u slučaju kolektivnog otpuštanja.
30. Svako ima pravo na zaštitu od siromaštva i socijalne isključenosti.
31. Svako ima pravo na stanovanje.
Deo II
Strane ugovornice prihvataju da, na način kako je predviđeno Delom III, preuzmu obaveze koje su navedene u sledećim članovima i stavovima:
Član 1.
Pravo na rad
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na rad, strane ugovornice obavezuju se:
1. da prihvate kao jedan od svojih primarnih ciljeva i dužnosti da obezbede i očuvaju što je moguće viši i stabilniji nivo zapošljavanja u cilju postizanja pune zaposlenosti;
2. da efektivno štite pravo radnika da zarađuje za život na poslu koji je slobodno odabrao;
3. da uspostave ili očuvaju besplatne usluge zapošljavanja za sve radnike;
4. da obezbede ili unapređuju odgovarajuću profesionalnu orijentaciju, obuku i rehabilitaciju.
Član 2.
Pravo na pravične uslove rada
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na pravične uslove rada, strane ugovornice se obavezuju:
1. da obezbede razuman broj dnevnih i nedeljnih radnih sati, da se radna nedelja postepeno smanjuje do nivoa koji dozvoljavaju porast produktivnosti i drugi relevantni faktori;
2. da obezbede plaćene praznične dane;
3. da obezbede najmanje četiri nedelje plaćenog godišnjeg odmora;
4. da uklone rizike prilikom obavljanja izuzetno opasnih ili nezdravih zanimanja, a tamo gde to nije moguće, da obezbede ili smanjivanje broja radnih sati ili dodatan broj plaćenih dana odmora za radnike koji su angažovani na takvim poslovima;
5. da obezbede period nedeljnog odmora koji će, u meri u kojoj je to moguće, da se poklopi sa danom koji je tradicionalno ili po običaju dan odmora u toj zemlji ili tom regionu;
6. da osiguraju da radnici budu obavešteni u pisanoj formi, u što je moguće kraćem roku, a u svakom slučaju ne kasnije od isteka dva meseca od datuma zasnivanja radnog odnosa, o suštinskim aspektima ugovornog ili radnog odnosa;
7. da obezbede da radnici koji obavljaju rad tokom noći imaju korist od onih mera koje uvažavaju posebnu prirodu takvog rada.
Član 3.
Pravo na bezbedne i zdrave radne uslove
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na bezbedne i zdrave radne uslove, države ugovornice se obavezuju, u konsultaciji sa organizacijama poslodavaca i radnika:
1. da formulišu, primene i periodično nadgledaju jedinstvenu nacionalnu politiku o bezbednosti na radu, zdravlju na radu i u radnoj sredini.
Prvenstveni cilj ove politike jeste poboljšavanje bezbednosti i zdravlja na radu i
sprečavanje nezgoda i povreda do kojih može doći, a vezane su za radno mesto ili se dešavaju za vreme rada, posebno tako što bi se smanjivali uzroci i rizici do kojih neminovno dolazi u radnoj sredini;
2. da donesu propise u vezi sa bezbednošću i zdravljem;
3. da obezbede primenu takvih propisa merama odgovarajućeg nadzora;
4. da unaprede postepeni razvoj službe medicine rada za sve radnike, koja bi imala prevashodno preventivne i savetodavne funkcije.
Član 4.
Pravo na pravičnu naknadu
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na pravičnu naknadu, strane ugovornice obavezuju se:
1. da priznaju pravo radnika na naknadu koja će njima i njihovim porodicama obezbediti pristojan životni standard;
2. da priznaju pravo radnika na povećanu stopu naknade za prekovremeni rad, uz mogućnost izuzetaka u određenim slučajevima;
3. da priznaju pravo muškarcima i ženama na jednaku platu za rad jednake vrednosti;
4. da priznaju pravo svih radnika na razuman period otkaznog roka u slučaju prekida radnog odnosa;
5. da dozvole smanjenje plate samo pod uslovima i do iznosa propisanog nacionalnim zakonodavstvom ili propisima ili utvrđenog kolektivnim ugovorima ili arbitražnim odlukama.
Ostvarivanje ovih prava omogućuje se slobodno dogovorenim kolektivnim ugovorima, statutarnim mehanizmima utvrđivanja visine nadnica, ili drugim sredstvima u skladu sa nacionalnim uslovima.
Član 5.
Pravo na organizovanje
U nameri da obezbede unapređivanje slobode radnika i poslodavaca da stvaraju lokalne, nacionalne ili međunarodne organizacije za zaštitu svojih ekonomskih i socijalnih interesa i da se priključuju tim organizacijama, strane ugovornice se obavezuju da svojim nacionalnim zakonodavstvom neće ugrožavati, niti ga primenjivati na način koji ugrožava ovu slobodu. Obim primene garancija predviđenih ovim članom u odnosu na policiju određuje se nacionalnim zakonima ili propisima. Princip kojim se uređuje primena ovih garancija na pripadnike vojnih snaga i stepen njihove primene na lica u ovoj kategoriji takođe se utvrđuje nacionalnim zakonima ili propisima.
Član 6.
Pravo na kolektivno pregovaranje
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na kolektivno pregovaranje, strane ugovornice se obavezuju:
1. da unapređuju zajedničke konsultacije između radnika i zaposlenih;
2. da unapređuju, kada je neophodno i prihvatljivo, mehanizam za dobrovoljne pregovore između poslodavaca ili organizacija poslodavaca i organizacija radnika, sa ciljem da se regulišu uslovi i pogodnosti zapošljavanja putem kolektivnih ugovora;
3. da unapređuju uspostavljanje i upotrebu odgovarajućih mehanizama za pomirenje i dobrovoljnu arbitražu za rešavanje radnih sporova;
i priznaju
4. pravo radnika i poslodavaca na kolektivnu akciju u slučaju sukoba interesa, uključujući pravo na štrajk, u skladu sa obavezama koje mogu da proisteknu iz kolektivnih ugovora koje su prethodno zaključili.
Član 7.
Pravo dece i omladine na zaštitu
Da bi se obezbedilo efektivno ostvarivanje prava dece i omladine na zaštitu, strane ugovornice se obavezuju:
1. da obezbede da minimalni uzrast za prijem na posao bude 15 godina, uz izuzetak za decu koja su zaposlena na propisanim lakim radnim mestima bez štete po njihovo zdravnje, moral ili obrazovanje;
2. da obezbede da minimalna starosna dob za prijem na posao bude osamnaest godina u odnosu na propisana radna mesta koja se smatraju opasnim i nezdravim;
3. da obezbede da lica koja još uvek podležu obaveznom obrazovanju ne budu zapošljavana na takva radna mesta koja bi ih lišila svih prednosti obrazovnog procesa;
4. da obezbede da radno vreme lica ispod 18 godina starosti bude ograničeno u skladu sa potrebama njihovog razvoja, a naročito sa njihovom potrebom za stručnim osposobljavanjem;
5. da priznaju pravo mladih radnika i pripravnika na pravičnu zaradu ili druga odgovarajuća primanja;
6.da obezbede da se vreme koje mlade osobe provedu na stručnom osposobljavanju za vreme uobičajenog radnog vremena uz saglasnost poslodavca smatra sastavnim delom radnog dana;
7. da obezbede da zaposlena lica mlađa od 18 godina imaju pravo na najmanje četiri nedelje plaćenog godišnjeg odmora;
8. da obezbede da se lica ispod 18 godina starosti ne zapošljavaju na radna mesta koja podrazumevaju noćni rad, izuzimajući određena zanimanja definisana nacionalnim zakonima i propisima;
9. da obezbede da lica ispod 18 godina starosti zaposlena na radnim mestima propisanim nacionalnim zakonima ili propisima podležu redovnoj zdravstvenoj kontroli;
10. da obezbede posebnu zaštitu od fizičkih i moralnih opasnosti kojima su izložena deca i mladi ljudi, a naročito od onih opasnosti koje, neposredno ili posredno, nastaju kao rezultat njihovog rada.
Član 8.
Pravo zaposlenih žena na zaštitu materinstva
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava zaposlenih žena na zaštitu materinstva, strane ugovornice obavezuju se:
1. da obezbede zaposlennim ženama, ili putem plaćenog odsustva, ili putem adekvatnih davanja iz socijalnog osiguranja ili iz javnih fondova, da koriste odsustvo pre i posle rođenja deteta u ukupnoj dužini od najmanje 14 nedelja;
2. da smatraju nezakonitim ako poslodavac ženi uruči obaveštenje o otkazu u periodu od trenutka kada je obavestila svog poslodavca da je u drugom stanju do isteka njenog porodiljskog odsustva ili ukoliko joj uruči obaveštenje o otkazu uz otkazni rok koji ističe za vreme takvog odsustva;
3. da obezbede da majke koje neguju svoju decu imaju pravo na dovoljno slobodnog vremena za te svrhe;
4. da regulišu zapošljavanje trudnica, žena koje su nedavno rodile dete i one koje neguju svoje dete, za rad u noćnoj smeni;
5. da zabrane zapošljavanje trudnih žena, žena koje su nedavno rodile dete ili onih koje neguju svoju decu, u podzemnim rudnicima i na svim drugim radnim mestima koja za njih nisu adekvatna a iz razloga što su opasna, nezdrava ili iscrpljujuća, i da preduzmu odgovarajuće mere da zaštite pravo ovih žena na zapošljavanje.
Član 9.
Pravo na profesionalnu orijentaciju
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na profesionalnu orijentaciju, strane ugovornice obavezuju se da obezbede, ili unapređuju, prema potrebi, službu koja će pomagati svim licima, uključujući i osobe sa invaliditetom, da rešavaju probleme izbora zanimanja i napredovanja u poslu, uzimajući u obzir karakteristike pojedinaca i njihov odnos prema profesionalnim mogućnostima: ova pomoć treba da bude dostupna besplatno, kako omladini, uključujući školsku decu, tako i odraslima.
Član 10.
Pravo na profesionalnu obuku
U nameri da se obezbedi efektivno ostvarivanje prava na profesionalnu obuku, strane ugovornice se obavezuju:
1. da obezbede ili unapređuju, prema potrebi, tehničku i profesionalnu obuku svih lica, uključujući osobe sa invaliditetom, u konsultaciji sa organizacijama poslodavaca i radnika, i da obezbede kapacitete za pristup višem tehničkom i univerzitetskom obrazovanju u zavisnosti isključivo od individualnih sposobnosti;
2. da obezbede ili unapređuju sistem pripravničkog rada i drugih sistematskih oblika obuke mladih u različitim zanimanjima;
3. da obezbede ili unapređuju, prema potrebi:
a) adekvatne i dostupne mogućnosti za obuku odraslih radnika;
b) posebne mogućnosti za prekvalifikaciju odraslih radnika koja je potrebna zbog tehnološkog razvoja ili novih trendova u zapošljavanju;
4. da obezbede ili unapređuju, prema potrebi, posebne mere za prekvalifikaciju i reintegraciju dugoročno nezaposlenih lica;
5. da podstiču puno korišćenje mogućnosti koje su obezbeđene odgovarajućim merama, kao što su:
a) smanjenje ili ukidanje svih taksi i drugih nadoknada;
b) pružanje finansijske pomoći u odgovarajućim slučajevima;
c) uključivanje vremena provedenog na dodatnoj obuci, koju radnik pohađa na zahtev poslodavca, u redovne radne sate, za vreme trajanja radnog odnosa;
d) obezbeđivanje, putem odgovarajućeg nadzora, u konsultaciji sa organizacijama poslodavaca i radnika, efikasno pripravničkog staža i drugih vidova obuke mladih radnika, i adekvatnu zaštitu mladih radnika uopšte.
Član 11.
Pravo na zaštitu zdravlja
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na zaštitu zdravlja, strane ugovornice obavezuju se da, bilo same bilo u saradnji sa javnim ili privatnim organizacijama, preduzmu odgovarajuće mere kojima treba, inter alia:
1. da uklone u najvećoj mogućoj meri uzroke lošeg zdravlja;
2. da obezbede savetodavne i obrazovne pogodnosti za unapređivanje zdravlja i podsticanje individualne odgovornosti po pitanjima zdravlja;
3. da spreče u najvećoj mogućoj meri epidemska, endemska i druga oboljenja, kao i nesrećne slučajeve.
Član 12.
Pravo na socijalnu sigurnost
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na socijalnu sigurnost strane ugovornice se obavezuju:
1. da uspostave ili održavaju sistem socijalne sigurnosti;
2. da održavaju sistem socijalne sigurnosti na zadovoljavajućem nivou, barem na onom koji je neophodan za ratifikaciju Evropskog kodeksa socijalne sigurnosti;
3. da nastoje da postupno podignu sistem socijalne sigurnosti na viši nivo;
4. da preduzmu korake, zaključivanjem odgovarajućih bilateralnih i multilateralnih sporazuma, ili na drugi način, i zavisno od uslova postavljnih u takvim sporazumima, da obezbede:
a) jednak tretman državljana drugih država ugovornica sa tretmanom sopstvenih državljana u pogledu prava socijalnu sigurnost, uključujući i zadržavanje pogodnosti koje proističu iz zakonodavstva o socijalnoj sigurnosti, bez obzira na kretanja koje zaštićena lica mogu da preduzmu između teritorijastrana ugovornica;
b) dodeljivanje, održavanje i nastavak prava iz socijalne sigurnosti takvim sredstvima kao što je sabiranje staža osiguranja ili radnog staža navršenih prema propisima svake od strana ugovornica.
Član 13.
Pravo na socijalnu i medicinsku pomoć
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na socijalnu i medicinsku pomoć, strane ugovornice se obavezuju:
1. da obezbede da svako lice koje nema adekvatna sredstva za život i koje nije u stanju da obezbedi takva sredstva sopstvenim naporima ili iz drugih izvora, naročito povlastice iz šeme socijalne sigurnosti, dobije adekvatnu pomoć i, u slučaju bolesti, pomoć koja mu je neophodna;
2. da obezbede da lica koja dobijaju pomoć iz prethodnog stava, neće po tom osnovu trpeti bilo
kakvo smanjivanje svojih političkih ili socijalnih prava;
3. da obezbede da svako lice može preko odgovarajuće javne ili privatne službe da dobije savete i ličnu pomoć koji su mu potrebni radi sprečavanja, otklanjanja ili ublažavanja lične ili porodične oskudice;
4. da primene odredbe navedene u stavovima 1., 2. i 3. ovog člana, na ravnopravnoj osnovi prema svojim državljanima i državljanima drugih strana ugovornica koji borave zakonito na toj teritoriji, u skladu sa obavezama prema Evropskoj konvenciji o socijalnoj i medicinskoj pomoći, potpisanoj u Parizu 11. decembra 1953.
Član 14.
Pravo na beneficije iz službe socijalnog staranja
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na beneficije iz socijalnog staranja, strane ugovornice obavezuju se:
1. da unapređuju ili obezbede službe koje, metodama socijalnog rada, mogu da doprinesu socijalnom staranju i razvoju kako pojedinaca tako i grupa u zajednici, i njihovom prilagođavanju društvenoj sredini;
2. da podstiču učešće pojedinaca i dobrovoljnih ili drugih organizacija u uspostavljanju i održavanju takvih službi.
Član 15.
Pravo osoba sa invaliditetom na nezavisnost, socijalnu integraciju i učešće u životu zajednice
U nameri da se obezbedi efektivno ostvarivanje prava osoba sa invaliditetom, bez obzira na uzrast ili prirodu invaliditeta, na nezavisnost, socijalnu integraciju i učešće u životu zajednice, strane ugovornice posebno se obavezuju:
1. da preduzmu neophodne mere kako bi obezbedile osobama sa invaliditetom potrebno usmerenje, obrazovanje i profesionalnu obuku, u okviru redovnih mehanizama kada god je to moguće, ili, kada to nije moguće, pomoću specijalizovanih tela, javnih ili privatnih;
2. da unaprede njihov pristup zapošljavanju putem svih mera kojima se poslodavci podstiču da zaposle i da zadrže u radnom odnosu osobe sa invaliditetom u redovnoj radnoj sredini i da prilagode radne uslove potrebama osoba sa invaliditetom ili, kada tako nešto nije moguće zbog težine invaliditeta, organizovanjem ili stvaranjem posebne vrste zapošljavanja prilagođene težini invalidnosti. U određenim situacijama takve mere mogu obuhvatiti poseban raspored i službe podrške;
3. da unaprede njihovu punu socijalnu integraciju i učešće u životu zajednice posebno takvim merama, uključujući i tehničku pomoć, koje imaju za cilj da prevaziđu barijere u sporazumevanju i pokretljivosti i da omoguće pristup transportu, stambenom smeštaju, kulturnim aktivnostima i razonodi.
Član 16.
Pravo porodice na socijalnu, pravnu i ekonomsku zaštitu
U nameri da se obezbede neophodni uslovi za pun razvoj porodice, koja je osnovna jedinica društva, strane ugovornice obavezuju se da unapređuju ekonomsku, pravnu i socijalnu zaštitu porodičnog života takvim sredstvima kao što su socijalne i porodične povlastice, poreske obaveze, obezbeđivanje porodičnog smeštaja, povlastice za novosklopljene brakove i druge odgovarajuće mere.
Član 17.
Pravo dece i omladine na socijalnu, zakonsku i ekonomsku zaštitu
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava dece i omladine da odrastaju u okruženju koje podstiče pun razvoj njihove ličnosti i njihovih fizičkih i mentalnih sposobnosti, strane ugovornice se obavezuju da, direktno ili u saradnji sa javnim i privatnim organizacijama, preduzimaju odgovarajuće i neophodne mere koje imaju za cilj:
1.
a) da osiguraju da deca i omladina, uzimajući u obzir prava i dužnosti njihovih roditelja, dobiju brigu, pomoć, obrazovanje i obuku koji su im potrebni, naročito kroz obezbeđivanje osnivanja i održavanja ustanova i službi dovoljnih i odgovarajućih za ovu namenu;
b) da zaštite decu i omladinu od zapostavljanja, nasilja i iskorišćavanja;
c) da obezbede zaštitu i posebnu pomoć države za decu i mlade koji su privremeno ili trajno lišeni porodične podrške;
2. da obezbede deci i mladima besplatno osnovno i srednje obrazovanje, kao i da ohrabruju redovno pohađanje nastave.
Član 18.
Pravo na unosan posao na teritoriji druge strane ugovornice
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na obavljanje unosnog posla na teritoriji bilo koje druge strane ugovornice, strane ugovornice se obavezuju:
1. da primene postojeće propise u liberalnom duhu;
2. da pojednostave postojeće formalnosti i da smanje ili ukinu sudske takse i druge troškove koje plaćaju strani radnici ili njihovi poslodavci;
3. da liberalizuju, individualno ili kolektivno, propise koji regulišu zapošljavanje stranih radnika,
i da priznaju
4. pravo svojim državljanima da napuste zemlju i da se angažuju na unosnom poslu na teritoriji drugih strana ugovornica.
Član 19.
Pravo radnika migranata i njihovih porodica na zaštitu i pomoć
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava radnika migranata i njihovih porodica na zaštitu i pomoć na teritoriji bilo koje druge strane ugovornice, strane ugovornice obavezuju se:
1. da imaju ili da se uvere da imaju adekvatne i besplatne službe za pružanje pomoći ovim radnicima, naročito u pribavljanju preciznih informacija, i da preduzmu sve neophodne korake, koliko im to dozvoljavaju nacionalni zakoni i propisi, protiv propagande koja dovodi u zabludu u vezi sa emigracijom i imigracijom;
2. da usvoje odgovarajuće mere u okviru svoje nadležnosti kako bi olakšali odlazak, put i prijem ovih radnika i njihovih porodica, i da omoguće, u okviru svoje nadležnosti, odgovarajuće službe zdravstvene i medicinske zaštite i dobre higijenske uslove za vreme puta;
3. da unaprede, koliko je to moguće, saradnju između socijalnih službi, javnih i privatnih, u zemljama emigracije i zemljama imigracije;
4. da obezbede za radnike koji zakonito borave na njihovim teritorijama u meri u kojoj su ta pitanja regulisana zakonom ili propisima ili su podložna kontroli organa upravnih vlasti, tretman koji nije manje povoljan od tretmana koji imaju njihovi državljani u pogledu:
a) naknade i drugih uslova zapošljavanja i rada;
b) članstva u sindikatima i uživanja prava od kolektivnog pregovaranja;
c) smeštaja;
5. da obezbede za ove radnike, koji u skladu sa zakonom borave na njihovoj teritoriji, tretman koji nije manje povoljan od tretmana koji imaju njihovi državljani u pogledu taksi za zapošljavanje, obaveza ili doprinosa koji se plaćaju za zaposlena lica;
6. da obezbede, u najvećoj mogućoj meri, spajanje porodice stranog radnika kome je dozvoljeno da se nastani na teritoriji te zemlje;
7. da obezbede za radnike koji u skladu sa zakonom borave na njihovoj teritoriji tretman koji nije manje povoljan od tretmana koji imaju njihovi državljani u pogledu pravnih postupaka koji se tiču pitanja navedenih u ovom članu;
8. da obezbede da radnici koji u skladu sa zakonom borave na njihovoj teritoriji ne budu proterani, sem ako ugrožavaju nacionalnu bezbednost ili naprave prestup protiv javnog interesa ili morala;
9. da dozvole, u okviru pravnih ograničenja, transfer delova zarada i ušteda takvih radnika prema njihovoj želji;
10. da prošire zaštitu i pomoć predviđene ovim članom na samozaposlene migrante, u obimu u kojem se ove mere na njih mogu primeniti;
11. da za potrebe radnika migranata i članova njihovih porodica unaprede ili omoguće nastavu nacionalnog jezika zemlje prijema, ili ukoliko postoji nekoliko zvaničnih jezika u toj zemlji, jednog od ovih jezika;
12. da, za potrebe dece radnika migranata unaprede ili omoguće, koliko god je to izvodljivo u praksi, nastavu maternjeg jezika radnika migranata.
Član 20.
Pravo na jednake mogućnosti i jednak tretman u pitanjima zapošljavanja i rada bez diskriminacije po osnovu pola
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na jednake mogućnosti i jednak tretman u pitanjima zapošljavanja i rada bez diskriminacije po osnovu pola, strane ugovornice se obavezuju da priznaju to pravo i preduzmu odgovarajuće mere da obezbede ili unaprede njegovu primenu u sledećim oblastima:
a) pristup zapošljavanju, zaštita od otpuštanja i vraćanje na rad;
b) profesionalno usmeravanje, obuka, prekvalifikacija i rehabilitacija;
c) uslovi zapošljavanja ili radni uslovi, uključujući i nadoknadu;
d) razvoj karijere koji podrazumeva i unapređenja.
Član 21.
Pravo na informisanje i konsultovanje
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava radnika da budu informisani i konsultovani u okviru svojih preduzeća, strane ugovornice se obavezuju da usvoje ili podstaknu mere koje omogućuju radnicima ili njihovim predstavnicima, u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom ili praksom:
a) da budu redovno ili u odgovarajućem trenutku informisani na razumljiv način o ekonomskoj i finansijskoj situaciji u preduzeću koje ih zapošljava, pri čemu se podrazumeva da otkrivanje određenih informacija koje bi mogle biti štetne po preduzeće može da se uskrati ili smatra poverljivim i
b) da budu pravovremeno konsultovani o predloženim odlukama koje bi mogle značajno uticati na interese radnika, posebno o onim odlukama koje bi mogle da imaju značajan uticaj na situaciju u pogledu radnog odnosa u preduzeću.
Član 22.
Pravo učešća u odlučivanju o radnim uslovima i radnoj sredini i njihovom poboljšavanju
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava radnika da učestvuju u odlučivanju o radnim uslovima i radnoj sredini i njihovom poboljšavanju u okviru preduzeća, strane ugovornice se obavezuju da usvoje ili podstaknu mere koje omogućuju radnicima ili njihovim predstavnicima da, u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom i praksom, doprinesu:
a) odlučivanju o radnim uslovima, organizaciji rada i radnoj sredini i njihovom poboljšavanju;
b) zaštiti zdravlja i bezbednosti u preduzeću;
c) organizaciji društvenih i društveno-kulturnih službi i pogodnosti u okviru preduzeća;
d) nadzoru nad primenom propisa o ovim pitanjima.
Član 23.
Pravo starijih lica na socijalnu zaštitu
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava starijih lica na socijalnu zaštitu, strane ugovornice se obavezuju da usvoje ili podstaknu, direktno ili u saradnji sa javnim i privatnim organizacijama, odgovarajuće mere koje imaju za cilj da omoguće starijim licima da ostanu punopravni članovi društva koliko god je to moguće, putem:
a) adekvatnih materijalnih sredstava koja im omogućuju da pristojno žive i aktivno učestvuju u javnom, društvenom i kulturnom životu;
b) pružanja informacija o uslugama i pogodnostima koja stoje na raspolaganju starijim licima kao i o mogućnostima korišćenja istih;
Da omoguće starijim licima da slobodno odaberu svoj način života i da vode nezavisan život u svom porodičnom okruženju sve dok to žele i mogu, putem:
a) obezbeđivanja smeštaja u skladu sa njihovim potrebama i zdravstvenim stanjem ili odgovarajuće podrške za adaptaciju njihovog stambenog smeštaja;
b) pružanja zdravstvene zaštite i usluga koje su im potrebne u njihovom stanju;
da garantuju starijim licima koja žive u ustanovama odgovarajuću podršku, uz puno poštovanje njihove privatnosti i učešće u odlučivanju o pitanjima koja se tiču životnih uslova u tim ustanovama.
Član 24.
Pravo na zaštitu u slučajevima prestanka radnog odnosa
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava radnika na zaštitu u slučajevima prestanka radnog odnosa, strane ugovornice se obavezuju da priznaju:
a) pravo svih radnika da ne dođe do prestanka radnog odnosa bez valjanih razloga koji su vezani za njihove sposobnosti ili ponašanje ili su zasnivani na operativnim zahtevima preduzeća, ustanove ili službe;
b) pravo radnika čiji je radni odnos prestao bez odgovarajućeg razloga na adekvatnu nadoknadu ili odgovarajuću pomoć.
U ovom cilju strane ugovornice se obavezuju da osiguraju da radnici koji smatraju da je njihov radni odnos prestao bez valjanog razloga imaju pravo na žalbu nepristrasnom telu.
Član 25.
Pravo radnika na zaštitu njihovih potraživanja u slučaju nesolventnosti poslodavca
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava radnika na zaštitu njihovih potraživanja u slučaju nesolventnosti njihovog poslodavca, strane ugovornice se obavezuju da obezbede da potraživanja radnika koja proizlaze iz ugovora o radu ili radnog odnosa, garantuje neka garantna institucija ili da se garantuju nekim drugim oblikom efektivne zaštite.
Član 26.
Pravo na dostojanstvo na radu
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava svih radnika na zaštitu njihovog dostojanstva na radu, strane ugovornice se obavezuju da, u konsultacijama sa organizacijama poslodavaca i radnika:
1. unapređuju svest, informisanost i sprečavanje seksualnog uznemiravanja na radnom mestu ili u vezi sa radom i da preduzmu sve odgovarajuće mere za zaštitu radnika od takvog ponašanja;
2. unapređuju svest, informisanost i da sprečavaju ponavljano neprihvatljivo ili izrazito negativno i uvredljivo ponašanje protiv pojedinih radnika na radnom mestu ili u vezi sa poslom kao i da preduzmu sve odgovarajuće mere da zaštite radnike od takvog ponašanja.
Član 27.
Pravo radnika sa porodičnim obavezama na jednake mogućnosti i jednak tretman
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na jednakost u mogućnostima i tretmanu zaposlenih muškaraca i žena sa porodičnim obavezama i između takvih i drugih radnika, strane ugovornice se obavezuju:
1. da preduzmu odogvarajuće mere:
a) da omoguće radnicima sa porodičnim obavezama da zasnuju radni odnos i ostanu u njemu, kao i da ponovo zasnuju radni odnos posle odsustva zbog porodičnih obaveza, uključujući i mere u oblasti profesionalnog usmerenja i obuke;
b) da uzmu u obzir njihove potrebe u smislu uslova zapošljavanja i socijalne sigurnosti;
c) da razviju ili da unaprede usluge, javne ili privatne, posebno u domenu čuvanja dece ili drugih oblika dečje zaštite;
2. da obezbede za bilo kog roditelja da dobije u periodu posle porodiljskog odsustva, roditeljsko odsustvo tokom kojeg bi se starao o detetu, čija dužina i uslovi treba da se određuju u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom, kolektivnim ugovorima ili praksom;
3. da obezbedi da porodične obaveze ne mogu, kao takve, predstavljati valjan razlog prestanka radnog odnosa.
Član 28.
Pravo radničkih predstavnika na zaštitu u preduzeću i na dodeljivanje adekvatnih pogodnosti
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava radničkih predstavnika da obavljaju svoje funkcije, strane ugovornice se obavezuju da obezbede da u preduzeću:
a) radnički predstavnici uživaju efektivnu zaštitu od radnji koje su po njih štetne, uključujući otpuštanje zasnovano na njihovom statusu ili aktivnostima radničkih predstavnika u preduzeću;
b) dobiju odgovarajuće pogodnosti koje im omogućavaju pravovremeno i efikasno obavljanje svojih funkcija uzimajući u obzir sistem privrednih odnosa u zemlji i potrebe, veličinu i mogućnosti dotičnog preduzeća.
Član 29.
Pravo na informisanje i konsultacije u slučajevima kolektivnog otpuštanja
U nameri da se obezbedi efektivno ostvarivanje prava radnika da budu obavešteni i konsultovani u situacijama kolektivnog otpuštanja, strane ugovornice se obavezuju da obezbede da poslodavci obaveste i konsultuju radničke predstavnike, blagovremeno i pre nego što dođe do kolektivnog otpuštanja, o načinima i sredstvima da se izbegne kolektivno otpuštanje ili za ograničavanje takve pojave i ublažavanje njenih posledica, na primer, uvođenjem odgovarajućih socijalnih mera, naročito sa ciljem preraspoređivanja na druga radna mesta ili prekvalifikaciju zainteresovanih radnika.
Član 30.
Pravo radnika na zaštitu od siromaštva ili socijalne isključenosti
U nameri da se obezbedi efektivno ostvarivanje prava na zaštitu od siromaštva i socijalne isključenosti, strane se obavezuju:
a) da preduzmu mere, u okviru sveobuhvatnog i usklađenog pristupa, za unapređivanje efektivnog pristupa, naročito zapošljavanju, smeštaju, obrazovanju, obuci, kulturi i socijalnoj i medicinskoj pomoći za lica koja žive ili su u opasnosti da počnu da žive u uslovima socijalne isključenosti ili siromaštva, kao i njihovih porodicama;
b) da preispituju ove mere u cilju njihovog prilagođavanja po potrebi.
Član 31.
U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na stanovanje, strane ugovornice se obavezuju da preuzimaju mere koje imaju za cilj:
1. unapređivanje pristupa stambenom smeštaju odgovarajućeg standarda;
2. sprečavanje ili umanjivanje pojave beskućnika, kako bi se ona postepeno uklonila;
3. da učine da cene stambenog smeštaja budu dostupne onima koji nemaju dovoljno sredstava.
Deo III
Obaveze
1. Uzimajući u obzir član B, svaka od strana ugovornica se obavezuje:
a) Da smatra Deo I ove Povelje za deklaraciju ciljeva čijem će ostvarenju težiti svim odgovarajućim sredstvima, kako je rečeno u uvodnom stavu ovog Dela;
b) da se smatra obavezanom na poštovanje najmanje šest od sledećih devet članova Dela II ove Povelje – čl. 1, 5, 6, 7, 12, 13, 16, 19 i 20;
c) da se smatra obavezanom na poštovanje još jednog broja članova ili numerisanih stavova Dela II Povelje koji može sama da odabere, pod uslovom da ukupni broj članova ili numerisanih stavova na koje se obaveže nije manji od šesnaest članova ili šezdeset tri numerisana stava.
2. Članovi i stavovi koji su odabrani u skladu sa podstavovima b) i c) stava 1. ovog člana biće dostavljeni generalnom sekretaru Saveta Evrope u vreme deponovanja instrumenta ratifikacije, prihvatanja i saglasnosti.
3. Svaka strana može, u nekom kasnijem trenutku, izjaviti u obaveštenju koje uputi generalnom sekretaru da se obavezuje na poštovanje bilo kojih drugih članova ili numerisanih stavova Dela II koje još nije prihvatila u skladu sa uslovima stava 1 ovog člana. Ove naknadno preuzete obaveze smatraju se sastavnim delom ratifikacije, prihvatanja ili saglasnosti i proizvode iste efekte prvog dana meseca od isteka mesec dana od datuma obaveštenja.
4. Svaka strana obavezna je da ima sistem inspekcije rada koji odgovara nacionalnim uslovima.
Član B
Veze sa Evropskom socijalnom poveljom i Dodatnim protokolom iz 1988.
1. Nijedna strana ugovornica Evropske socijalne povelje ili Dodatnog protokola od 5. maja 1988. ne može ratifikovati, pristupiti ili prihvatiti ovu Povelju a da se ne smatra obavezanom na poštovanje, u najmanjoj meri onih odredaba koje korespondiraju sa odredbama Evropske socijalne povelje i, kada to odgovara, Dodatnog protokola na koje se obavezala.
2. Prihvatanje obaveza na osnovu bilo koje odredbe ove Povelje, od datuma stupanja na snagu ovih obaveza za dotičnu stranu ugovornicu, proizvodi dejstvo prestanka primene odgovarajućih odredaba Evropske socijalne povelje i, kada to odgovara, Dodatnog protokola u odnosu na dotičnu stranu ugovornicu, u slučaju kada se ona obavezala na poštovanje jednog ili oba ova instrumenta.
Deo IV
Član C
Nadzor nad primenom obaveza sadržanih u ovoj Povelji
Primena pravnih obaveza sadržanih u ovoj Povelji podleže istom nadzoru kao i u slučaju Evropske socijalne povelje.
Član D
Kolektivne žalbe
1. Odredbe Dodatnog protokola uz Evropsku socijalnu povelju koje predviđaju sistem kolektivnih žalbi primenjuju se na obaveze iz Povelje a za države koje su ratifikovale Protokol.
2. Država koja nije prihvatila Dodatni protokol uz Evropsku socijalnu povelju koji predviđa sistem kolektivnih žalbi, može, u trenutku kada deponuje instrumente ratifikacije saglasnosti ili prihvatanja, Povelje, ili naknadno, da izjavi u posebnom obaveštenju koje uputi generalnom sekretaru Saveta Evrope da prihvata nadzor nad poštovanjem obaveza sadržanih u Povelji u skladu sa procedurom koju predviđa pomenuti Protokol.
Deo V
Član E
Nediskriminacija
Ostvarivanje prava predviđenih ovom Poveljom obezbeđuje se bez ikakve diskriminacije na osnovu rase, boje, pola, jezika, vere, političkog ili drugog mišljenja, nacionalnog ili socijalnog porekla, zdravlja, pripadnosti nacionalnoj manjini, rođenju ili drugom statusu.
Član F
Derogacija u vreme rata ili javne opasnosti
1. U vreme rata ili druge javne opasnosti koja ugrožava život nacije, bilo koja strana ugovornica može da preduzme mere kojima poništava svoje obaveze prema ovoj Povelji do obima koji je striktno određen okolnostima date situacije, pod uslovom da takve mere nisu u suprotnosti sa njenim drugim obavezama prema međunarodnom pravu.
2. Svaka strana ugovornica koja je koristila pravo derogacije obavezna je da u razumnom roku redovno obaveštava generalnog sekretara o merama koje je preduzela i o razlozima njihovog preduzimanja. Osim toga obavezna je da obavesti generalnog sekretara kada one više nisu na snazi i o ponovnoj primeni prihvaćenih odredaba Povelje.
Član G
Ograničenja
1. Efektivno ostvarivanje prava i principa iz Dela I i njihova praktična primena predviđena odredbama Dela II ne podležu nikakvim ograničenjima koja u tim delovima nisu predviđena, osim onih koja su predviđena zakonom i neophodna u demokratskom društvu radi zaštite prava i sloboda drugih ili radi zaštite javnog interesa, nacionalne bezbednosti, javnog zdravlja, ili morala.
2. Ograničenja koja se ovom Poveljom dozvoljavaju u pogledu prava i obaveza u njoj predviđenih ne primenjuju se u druge svrhe, sem predviđenih.
Član H
Odnosi između Povelje i unutrašnjeg prava ili međunarodnih sporazuma
Odredbe ove Povelje ne dovode u pitanje unutrašnje pravo ili bilo koji bilateralni ili multilateralni ugovor, konvenciju ili sporazum koji su već na snazi, ili mogu stupiti na snagu, a pružaju povoljniji tretman zaštićenim osobama.
Član I
Izvršenje preuzetih obaveza
1. Bez dovođenja u pitanje metoda primene predviđenih ovim članovima, relevantne odredbe članova od 1 – 31 Dela II ove Povelje primenjuju se na sledeći način:
a) zakonima ili propisima;
b) sporazumima između poslodavaca ili organizacija poslodavaca sa radničkim organizacijama;
c) kombinacijom ova dva metoda;
d) ostalim odgovarajućim metodama.
2. Smatraće se da je poštovanje obaveza koje proizilaze iz odredaba člana 2. st. 1, 2, 3, 4, 5 i 7, člana 7. st. 4, 6 i 7, člana 10. st. 1, 2, 3 i 5 i čl. 21. i 22. Dela II ove Povelje pravosnažno ako se ove odredbe primenjuju shodno stavu 1. ovog člana na veliku većinu zainteresovanih radnika.
Član J
Amandmani
1. Svaki amandman na Delove I i II ove Povelje koji ima za cilj proširenje prava zajamčenih ovom Poveljom kao i bilo koji amandman na Delove III – VI, koji predlože strana ugovornica ili Vladin komitet, dostavlja se generalnom sekretaru Saveta Evrope, koji ga prosleđuje ugovornicama Povelje.
2. Svaki amandman predložen u skladu sa odredbama prethodnog stava razmatra Vladin komitet i predloženi tekst podnosi Komitetu ministara na usvajanje posle konsultacija sa Parlamentarnom skupštinom. Pošto ga Komitet ministara odobri, tekst se upućuje stranama ugovornicama na usvajanje.
3. Svaki amandman na Delove I i II ove Povelje stupa na snagu, u odnosu na one strane koje su ga prihvatile, prvog dana u mesecu nakon isteka perioda od mesec dana posle datuma kada su tri strane ugovornice obavestile generalnog sekretara da su ga prihvatile.
U slučaju drugih strana ugovornica koje ga naknadno prihvate, amandman stupa na snagu prvog dana u mesecu nakon isteka perioda od mesec dana od datuma kada je ta strana obavestila generalnog sekretara o svom prihvatanju.
4. Svi amandmani na delove III – VI ove Povelje stupaju na snagu prvog dana meseca nakon isteka perioda od mesec dana od datuma kada su sve države obavestile generalnog sekretara o njegovom prihvatanju.
Deo VI
Član K
Potpis, ratifikacija i stupanje na snagu
1. Ovu Povelju mogu da potpišu države članice Saveta Evrope. Ona podleže postupku ratifikacije, prihvatanja i davanja saglasnosti. Instrumenti ratifikacije, prihvatanja ili saglasnosti deponuju se kod generalnog sekretara Saveta Evrope.
2. Ova Povelja stupa na snagu prvog dana meseca nakon isteka perioda od mesec dana posle datuma kada tri države članice Saveta Evrope daju svoj pristanak na obavezivanje Poveljom u skladu sa prethodnim stavom.
3. U pogledu svake države članice koja kasnije izjavi da je spremna da se obaveže na poštovanje Povelje, ona stupa na snagu prvog dana meseca nakon isteka perioda od mesec dana od datuma deponovanja njenih instrumenata ratifikacije, prihvatanja ili saglasnosti.
Član L
Teritorijalna primena
1. Ova Povelja primenjuje se na matičnoj teritoriji svake strane ugovornice. Svaka potpisnica može, u vreme potpisivanja ili deponovanja instrumenata ratifikacije, prihvatanja ili saglasnosti, da u izjavi za generalnog sekretara Saveta Evrope odredi teritoriju koju smatra svojom matičnom teritorijom za ovu svrhu.
2. Svaka strana ugovornica može, u vreme potpisivanja ili deponovanja instrumenata ratifikacije, prihvatanja ili saglasnosti, ili naknadno, da putem obaveštenja upućenog generalnom sekretaru Saveta Evrope izjavi da se primena Povelje u celosti ili nekom njenom delu proširuje na teritoriju koja nije matična ili na teritorije navedene u izjavi za čije je međunarodne odnose ona odgovorna ili za koje preuzima međunarodnu odgovornost. Ona će u deklaraciji odrediti članove ili stavove Dela II Povelje koje prihvata kao obavezujuće u pogledu teritorija navedenih u deklaraciji.
3. Primena Povelje se proširuje na teritoriju ili teritorije navedene u gorespomenutoj izjavi počev od prvog dana u mesecu od isteka perioda od mesec dana od datuma prijema obaveštenja o takvoj izjavi kod generalnog sekretara.
4. Svaka strana ugovornica može kasnije da izjavi putem obaveštenja upućenog generalnom sekretaru Saveta Evrope da u pogledu jedne ili više teritorija na koje je primena Povelje proširena u skladu sa stavom 2 ovog člana, prihvata kao obavezujuće sve članove ili numerisane stavove koje još nije prihvatila u pogledu te teritorije ili tih teritorija. Ove obaveze date naknadno smatraju se sastavnim delom prvobitne izjave u pogledu teritorije o kojoj je reč, i postaju pravosnažne od prvog dana meseca od isteka perioda od mesec dana od datuma prijema obaveštenja kod generalnog sekretara.
Član M
Otkazivanje
1. Svaka strana ugovornica može otkazati Povelju tek na kraju petogodišnjeg perioda od datuma kada je Povelja za nju stupila na snagu, ili na kraju svakog narednog perioda od dve godine i, u svakom slučaju, šest meseci posle obaveštenja Generalnog sekretara Saveta Evrope o čemu on obaveštava druge strane ugovornice.
2. Svaka strana ugovornica može u skladu sa odredbama navedenim u prethodnim stavovima da otkaže svaki član ili stav Dela II ove Povelje koji je usvojila, pod uslovom da broj članova ili stavova koji obavezuju stranu ugovornicu nikada nije manji od šesnaest u prethodnom i šezdeset tri u potonjem slučaju, kao i da će ovaj broj članova ili stavova i dalje podrazumevati članove koje je strana ugovornica odabrala među onima koji su posebno pomenuti u članu A, stav 1, podstav (b).
3. Svaka strana ugovornica može da otkaže postojeću Povelju ili bilo koji od njenih članova ili stavova iz Dela II Povelje, pod uslovima navedenim u stavu 1 ovog člana u pogledu bilo koje teritorije na koju je pomenuta Povelja primenjiva izjavom koja je data u skladu sa stavom 2 člana L.
Član N
Dodatak
Dodatak uz ovu Povelju predstavlja njen sastavni deo.
Član O
Obaveštenja
Generalni sekretar Saveta Evrope obaveštava države članice Saveta Evrope i generalnog direktora Međunarodne organizacije rada o:
a) svakom potpisu;
b) svakom deponovanju instrumenata ratifikacije, ili prihvatanja ili saglasnosti;
c) svakom datumu stupanja na snagu ove Povelje u skladu sa članom K;
d) svakoj izjavi datoj u primeni člana A st. 2 i 3, člana D st. 1 i 2, člana F stava 2 i člana L st. 1, 2, 3 i 4;
e) svakom amandmanu u skladu sa članom J;
f) svakom otkazivanju u skladu sa članom M;
g) svakom drugom postupku, obaveštenju ili dopisu u vezi sa ovom Poveljom.
Kao potvrdu navedenog, svedoci, dolepotpisani, propisno ovlašćeni punomoćnici, potpisali su ovu izmenjenu Povelju.
Sačinjeno u Strazburu, 3. maja 1996. godine na engleskom i francuskom jeziku, pri čemu su oba teksta podjednako verodostojna, u jednom primerku koji se deponuje u arhiv Saveta Evrope. Generalni sekretar dostavlja overenu kopiju svakoj državi članici Saveta Evrope i generalnom direktoru Međunarodne organizacije rada.
Dodatak izmenjenoj Evropskoj socijalnoj povelji (revidirana)
Obim izmenjene Evropske socijalne povelje (revidirana) u pogledu zaštićenih lica
1. Ne dovodeći u pitanje član 12. stav 4. i član 13. stav 4. osobe koje su zaštićene čl. od 1. do 17. i od 20. do 31. podrazumevaju i strance samo dok su državljani drugih država članica koji imaju zakonitu dozvolu boravka ili redovan radni odnos u okviru teritorije dotične države, podrazumevajući da bi ove članove trebalo tumačiti u svetlu odredaba članova 18. i 19. Ovo tumačenje neće ograničiti primenu sličnih odredaba od strane država ugovornica i na druga lica.
2. Svaka strana će dodeliti licima koja imaju položaj izbeglica prema Konvenciji o statusu izbeglica koja je potpisana 28. jula 1951. godine u Ženevi i Protokolu od 31. januara 1967. godine i zakonito borave na njenoj teritoriji najpovlašćeniji mogući tretman, a u svakom slučaju ne slabiji od položaja u skladu sa obavezama koje su prihvatile države članice pomenute Konvencije i u skladu sa svim ostalim međunarodnim instrumentima koji se primenjuju na ove izbeglice.
3. Svaka strana će dodeliti licima bez državljanstva u smislu Konvencije o statusu lica bez državljanstva, sačinjene u Njujorku 28. septembra 1954. godine, i koji zakonito borave na njenoj teritoriji, najpovoljniji mogući tretman, a u svakom slučaju ne manje povoljan od tretmana u skladu sa obavezama koje su strane prihvatile u skladu sa pomenutim instrumentom i ostalim međunarodnim instrumentima koji se primenjuju na lica bez državljanstva.
Deo I stav 18. i Deo II
Član 18. stav 1.
Smatra se da se ove odredbe ne odnose na pitanje ulaska na teritorije strana ugovornica i da ne dovode u pitanje odredbe Evropske konvencije o nastanjivanju koja je potpisana u Parizu 13. decembra 1955. godine.
Deo II
Član 1. stav 2.
Ova odredba se ne može tumačiti kao zabrana ili ovlašćenje za bilo kakvu klauzulu ili praksu u vezi sa sindikalnom zaštitom.
Član 2. stav 6.
Strane mogu da predvide da se ove odredbe ne primenjuju:
a) Na radnike koji imaju ugovorni odnos ili radni odnos čija ukupna dužina ne prelazi jedan mesec i/ili sa radnom nedeljom koja nije duža od osam časova;
b) kada je ugovor ili radni odnos uzročne ili specifične prirode ukoliko je, u ovim slučajevima, izostanak primene opravdan objektivnim razlozima.
Član 3. stav 4.
Smatra se da se, za potrebe ove odredbe, funkcije organizacija i uslovi rada ovih službi utvrđuju nacionalnim zakonima i propisima, kolektivnim ugovorima ili na druge načine koji odgovaraju nacionalnim uslovima.
Član 4. stav 4.
Smatra se da ova odredba ne može tumačiti kao zabrana trenutnog otkaza u slučaju ozbiljnih prekršaja.
Član 4. stav 5.
Smatra se da strana ugovornica ispunjava obaveze koje podrazumeva ovaj stav ukoliko se ne dozvoli da se velikoj većini radnika smanji plata na osnovu zakona ili kolektivnog ugovora ili arbitražne odluke, uz izuzetak onih lica koja nisu predmet ove odredbe.
Član 6. stav 4.
Smatra se da svaka strana ugovornica može, u meri u kojoj se to na nju odnosi, da reguliše uživanje prava na štrajk zakonom, pod uslovom da bilo koje drugo ograničenje dotičnog prava može da bude opravdano u skladu sa uslovima koje predviđa član G.
Član 7. stav 2.
Ova odredba ne sprečava strane ugovornice da u svom zakonodavstvu predvide da mlade osobe koje još nisu dosegle minimalni predviđeni uzrast mogu obavljati rad samo ukoliko je takav rad apsolutno neophodan za njihovu profesionalnu obuku i kada se taj rad sprovodi u skladu sa uslovima koje su propisale nadležne vlasti a kada su preuzete mere da se zaštite zdravlje i bezbednost ovih mladih osoba.
Član 7. stav 8.
Smatra se da strana ugovornica ispunjava obavezu predviđenu ovim stavom ukoliko ispunjava duh ove obaveze tako što zakonom predvidi da se velika većina osoba mlađih od osamnaest godina ne zapošljava na noćnom radu.
Član 8. stav 2.
Ova odredba ne može se tumačiti kao da propisuje apsolutnu zabranu. Izuzeci su mogući, na primer, u sledećim slučajevima:
a) Ako je zaposlena žena kriva za nepravilnosti koje opravdavaju prestanak radnog odnosa;
b) ako je dotično preduzeće prestalo da postoji;
c) ako je istekao period koji je predviđen ugovorom o radu.
Član 12. stav 4.
Pod izrazom „zavisno od uslova postavljenih takvim sporazumima” u uvodu ovog stava podrazumeva se da između ostalog, u pogledu pogodnosti koje su dostupne nezavisno od doprinosa od osiguranja, strana ugovornica može zahtevati da se navrši propisani period boravka pre nego što se dodele takve pogodnosti državljanima drugih strana.
Član 13. stav 4.
Vlade koje nisu članice Evropske konvencije o socijalnoj i medicinskoj pomoći mogu ratifikovati Povelju u odnosu na ovaj stav ako obezbede držvljanima drugih strana tretman koji je u skladu sa odredbama pomenute Konvencije.
Član 16.
Smatra se da zaštita predviđena ovom odredbom podrazumeva porodice sa jednim roditeljem.
Član 17.
Smatra se da ova odredba štiti sve osobe mlađe od osamnaest godina, osim ako se, prema zakonu koji se primenjuje na decu većina ostvaruje ranije, ne dovodeći u pitanje ostale posebne odredbe Povelje, posebno član 7. Ovo ne podrazumeva obavezu da se obezbedi obavezno obrazovanje do gorespomenutog uzrasta.
Član 19. stav 6.
Radi primene ove odredbe, podrazumeva se da izraz “porodica stranog radnika” obuhvata makar bračnog druga i decu koja nisu u braku, sve dok se smatraju maloletnicima u državi u kojoj su dok ih izdržava radnik migrant.
Član 20.
1. Smatra se da pitanja socijalne sigurnosti, kao i druge odredbe koje se odnose na doprinose u slučaju nezaposlenosti, starosti i opstanka, mogu da se izuzmu iz predmeta ovog člana.
2. Odredbe koje se odnose na zaštitu žena, posebno u pogledu trudnoće, porođaja i perioda posle rođenja deteta, ne smatraju se diskriminacijom o kojoj se govori u ovom članu.
3. Ovim članom ne sprečava se usvajanje posebnih mera koje imaju za cilj uklanjanje de fakto nejednakosti.
4. Posao koji se, zbog svoje prirode ili konteksta u kojem se sprovodi, može poveriti samo osobi određenog pola, može biti izuzet iz predmeta ovog člana ili nekih njegovih odredaba. Ova odredba se ne može tumačiti kao zahtev državama da u svoje zakone ili propise unesu listu zanimanja koja, zbog svoje prirode ili konteksta u kojem se sprovode, mogu biti rezervisani za osobe određenog pola.
Članovi 21. i 22.
1. Radi primene ovih članova izraz „radnički predstavnici” označava lica koja kao takve priznaju nacionalno zakonodavstvo ili praksa.
2. Izraz „nacionalno zakonodavstvo ili praksa” obuhvata, prema konkretnoj prilici, pored zakona i propisa, kolektivne ugovore, ostale sporazume između poslodavaca i radnika, običaje, kao i relevantnu sudsku praksu.
3. Radi primene ovih članova izraz „preduzeće” podrazumeva skup raznih komponenti, sa ili bez pravne ličnosti, koje proizvode dobra ili usluge radi finansijske dobiti i sa sposobnošću da odrede sopstvenu tržišnu politiku.
4. Smatra se da verske ustanove i njihove institucije mogu da se izuzmu iz primene ovih članova, čak i ako se prihvati da su ove ustanove „preduzeća” u okviru značenja predviđenog stavom 3. Organizacije koje sprovode aktivnosti koje su inspirisane određenim idealima ili rukovođene određenim moralnim konceptima, idealima ili konceptima koji su zaštićeni nacionalnim zakonodavstvom, mogu se izuzeti iz primene ovih članova do stepena potrebnog da se zaštiti orijentacija preduzeća.
5. Ukoliko se u državi prava sadržana u ovim članovima ostvaruju u različitim organizacijama i preduzećima, smatra se da dotična država ispunjava obaveze koje proizilaze iz ovih odredaba.
6. Strane mogu da izuzmu iz obima primene ovih članova ona preduzeća koja zapošljavaju manje od određenog broja radnika, što se određuje nacionalnim zakonima ili praksom.
Član 22.
1. Ova odredba ne utiče štetno na ovlašćenja ni obaveze država u pogledu usvajanja propisa o bezbednosti i zdravlju na radu, niti ovlašćenja ili odgovornosti tela koja se bave nadzorom nad njihovom primenom.
2. Izraz „društvene i društveno-kulturne službe i pogodnosti” podrazumeva da se odnosi na društvene i društveno-kulturne pogodnosti za radnike koje obezbeđuju neka preduzeća kao što su socijalna pomoć, sportski tereni, prostorije za majke s decom, biblioteke, dečiji kampovi za odmor i drugo.
Član 23. stav 1.
Da bi se primenio ovaj stav, izraz „dok god je moguće” odnosi se na fizičke, psihičke i intelektualne kapacitete starijih lica.
Član 24.
1. Smatra se da za potrebe ovog člana izraz „prestanak radnog odnosa” ili „prestanak” znači raskid radnog odnosa na inicijativu poslodavca.
2. Smatra se da su predmet ovog člana svi radnici, ali da strane ugovornice mogu da izuzmu deo ili celokupnu zaštitu sledećih kategorija zaposlenih lica:
a) Radnike koji su angažovani ugovorom o radu na određeni period ili za određeni zadatak;
b) radnike koji pripravnici ili su na probnom radu, pod uslovom da je ovo određeno unapred i na razuman rok;
c) radnike koji su angažovani za obavljanje povremenih poslova na kraći period.
3. Radi primene ovog člana, sledeći razlozi ne predstavljaju valjane osnove za prestanak radnog odnosa:
a) članstvo u sindikatu ili sindikalne aktivnosti van radnog vremena ili, uz pristanak poslodavca, u radno vreme;
b) traženje službe, ako se deluje ili se delovalo u svojstvu radničkog predstavnika;
c) podnošenje žalbe ili učešće u postupku protiv poslodavca u kojem se navode kršenja propisa ili obraćanje nadležnim upravnim vlastima;
d) rasa, boja, pol, bračni status, porodične odgovornosti, trudnoća, vera, političko mišljenje, nacionalno ili nadležnim upravnim vlastima;
e) roditeljsko odsustvo;
f) privremeno odsustvo sa posla usled bolesti ili povrede.
4. Smatra se da se nadoknada ili druga adekvatna pomoć u slučaju prestanka radnog odnosa bez valjanih razloga određuje nacionalnim zakonima ili propisima, kolektivnim ugovorima ili na drugi način koji odgovara nacionalnim uslovima.
Član 25.
1. Smatra se da nadležni nacionalni organ može, posle konsultacija sa organizacijama poslodavaca i radnika, da izuzme određene kategorije radnika od zaštite koju obezbeđuje ovaj član zbog posebne prirode njihovog radnog odnosa.
2. Smatra se da definiciju izraza „nesolventnost” mora da odredi nacionalni zakon ili praksa.
3. Pod radničkim potraživanjima o kojima govori ova odredba u najmanjem obimu se podrazumevaju:
a) Radnička potraživanja plata koja se odnose na propisani period, koji ne sme da bude kraći od tri meseca prema sistemu privilegija niti od osam nedelja prema garantovanom sistemu, pre nesolventnosti ili prestanka radnog odnosa;
b) radničko potraživanje za plaćene praznične dane, koje je rezultat rada obavljenog tokom godine u kojoj je došlo do nesolventnosti ili prestanka radnog odnosa;
c) radnička potraživanja u odnosu na iznose u pogledu drugih tipova plaćenog odsustva koje se odnosi na određeni period, koji neće biti kraći od tri meseca prema sistemu privilegija niti kraći od šest nedelja prema garantovanom sistemu, pre nesolventnosti ili prestanka radnog odnosa.
4. Nacionalni zakoni ili propisi mogu da ograniče zaštitu radničkih potraživanja na propisani iznos, koji mora biti na društveno prihvatljivom nivou.
Član 26.
Smatra se da ovaj član ne zahteva usvajanje novih zakona.
Smatra se da seksualno uznemiravanje nije predmet stava 2.
Član 27.
Smatra se da se ovaj član primenjuje na muškarce i žene koji imaju porodične obaveze prema svojoj izdržavanoj deci, kao i prema drugim članovima porodice kojima je očigledno potrebna njihova briga ili podrška, kada su takve obaveze ograničene njihovim sposobnostima da pripreme, otpočnu ili unaprede ekonomsku aktivnost ili učestvuju u njoj. Izraz, „izdržavana deca” ili „ostali članovi najuže porodice kojima je očigledno potrebna njihova briga ili podrška” podrazumeva lica koja kao takva definiše nacionalno zakonodavstvo dotične države.
Članovi 28. i 29.
Da bi se primenio ovaj član, izraz „radnički predstavnici” označava lica koja su kao takva priznata domaćim zakonodavstvom ili praksom.
Deo III
Smatra se da Povelja sadrži pravne obaveze međunarodnog karaktera, čije je sprovođenje u život pod isključivim nadzorom predviđenim Delom IV.
Član A stav 1.
Smatra se da numerisani stavovi mogu da obuhvate članove koji se sastoje od samo jednog stava.
Član B stav 2.
U cilju sprovođenja u život stava 2. člana B, odredbe Revidirane evropske socijalne povelje korespondiraju s odredbama Evropske socijalne povelje sa istim brojem stava i člana uz izuzetak:
a) člana 3. stava 2. Revidirane evropske socijalne povelje koji korespondira sa članom 3. st. 1. i 3. Evropske socijalne povelje;
b) člana 3. stava 3. Revidirane evropske socijalne povelje koji korespondira sa članom 3. st. 2. i 3. Evropske socijalne povelje;
c) člana 10. stava 5. Revidirane evropske socijalne povelje koji korespondira sa članom 10. stav 4. Evropske socijalne povelje;
d) člana 17. stav 1. Revidirane evropske socijalne povelje, koji korespondira sa članom 17. Evropske socijalne povelje.
Deo V
Član E
Poseban/drugačiji tretman koji se zasniva na objektivnom i razumnom opravdanju ne smatra se diskriminatornim.
Član F
Pod izrazom „u vreme rata ili druge javne opasnosti” podrazumeva se i opasnost od rata.
Član I
Smatra se da se radnici koji su izuzeti u skladu sa Dodatkom, čl. 21. i 22. ne uzimaju u obzir prilikom određivanja broja dotičnih radnika.
Član J
Izraz „amandman” proširuje se tako da se odnosi i na dodavanje novih članova Povelji.
Član 3.
Prilikom predaje ratifikacionog instrumenta za Revidiranu evropsku socijalnu povelju, Republika Srbija će dati izjavu sledeće sadržine:
„Republika Srbija, u skladusa Delom III članom A Revidirane evropske socijalne povelje, smatraće se obaveznom da prihvati sledeće odredbe dela II:
Član 1;
Član 2. st. 1, 2, 3, 5, 6, 7;
Član 3;
Član 4;
Član 5;
Član 6, osim u odnosu na profesionalne pripadnike Vojske Srbije u pogledu tačke 4;
Član 7;
Član 8;
Član 9;
Član 10. st. 1, 2, 3, 4;
Član 11;
Član 12;
Član 13;
Član 14;
Član 15;
Član 16;
Član 17. st. 1b, 1c, 2;
Član 18;
Član 19. st. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10;
Član 20;
Član 21;
Član 22;
Član 23;
Član 24;
Član 25;
Član 26;
Član 28;
Član 29;
Član 30.”
Član 4.
Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u ,,Službenom glasniku Republike Srbije – Međunarodni ugovori”.
O B R A Z L O Ž E Nj E
I. USTAVNI OSNOV
Ustavni osnov za donošenje ovog zakona sadržan je u članu 97. tačka 1. i članu 99. stav 1. tačka 4. Ustava Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 98/06), kojima je propisano da je Republika Srbija, pored ostalog, nadležna i za uređivanje položaja i odnosa sa drugim državama, odnosno da Narodna skupština potvrđuje međunarodne ugovore kad je zakonom predviđena obaveza njihovog potvrđivanja.
Kada je reč o socijalnim, ekonomskim i kulturnim pravima u Evropi, jedan od centralnih međunarodno-pravnih mehanizama zaštite predstavlja Evropska socijalna povelja. Evropska socijalna povelja potpisana je na engleskom i francuskom jeziku 18. oktobra 1961. godine u Torinu, a stupila je snagu 26. februara 1965. godine. Više puta je menjana i dopunjavana, tako da je Revidirana evropska socijalna povelja potpisana 1996. godine, a na snagu je stupila 1999. godine. Ova međunarodna konvencija utvrđuje socijalna i ekonomska prava koja se odnose na egzistencijalna pitanja iz svakodnevnog života građana, kao što su stanovanje i stambeni prostor, kretanje osoba, rad i radni odnosi, zdravstvo i obrazovanje, socijalna zaštita, odnosno uživanje svih ovih prava na zakonit i nediskriminatorski način. Sva navedena prava su u Povelji jasno formulisana i na taj način daju nedvosmisleni nalog državama članicama Saveta Evrope da i u svojim pozitivno-pravnim propisima predvide Poveljom utvrđene standarde, uspostave njihovu institucionalnu zaštitu i regulišu procedure za njihovo ostvarivanje. Revidirana evropska socijalna povelja je osnovni dokument Saveta Evrope u oblasti radnih i socijalnih prava, a kao takva, ujedno je i najvažniji dokument Saveta Evrope posle Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.
Od 47 zemalja koje su članice Saveta Evrope, njih 38 je ratifikovalo Evropsku socijalnu povelju, od čega je 21 država potvrdila novu verziju ovog dokumenta iz 1996. godine, koja objedinjuje prava zajemčena incijalnom Poveljom i prava koja su predviđena dodatnim protokolom iz 1988. godine. Samo osam zemalja članica Saveta Evrope nije pristupilo potvrđivanju ovog instrumenta, mada su ga sve države članice potpisale. Preuzimanjem obaveza iz Revidirane evropske socijalne povelje država izražava spremnost da i na svojoj teritoriji uspostavi opšteprihvaćena evropska pravila iz ove oblasti, i time pokaže kako i po svom unutrašnjepravnom uređenju prihvata evropske standarde.
Prilikom pristupanja Savetu Evrope u aprilu 2003. godine, tadašnja državna zajednica Srbija i Crna Gora je preuzela obavezu da potpiše Revidiranu evropsku socijalnu povelju do 3. aprila 2005. godine i da je potvrdi što je pre moguće nakon potpisivanja. Tekst Revidirane evropske socijalne povelje potpisan je 22. marta 2005. godine. Kao pravni sukcesor državne zajednice, Republika Srbija je preuzela obavezu da potvrdi ovaj međunarodni instrument zaštite ljudskih prava. Revidirana evropska socijalna povelja komplementarna je sa Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.
Potrebu i značaj potvrđivanja Revidirane evropske socijalne povelje opredeljuju i sledeći činioci:
To je jedan od neophodnih uslova za ulazak Srbije u EU;
Revidirana evropska socijalna povelja pokazala se kao pouzdan putokaz i snažan instrument na putu harmonizacije sa zakonodavstvom savremene Evrope u oblasti radnih, ekonomskih i socijalnih prava;
Primena standarda utvrđenih u Revidiranoj evropskoj socijalnoj povelji značajno doprinosi uspostavljanju i trajnom održavanju stabilnog socijalnog mira;
Potvrđivanje Revidirane evropske socijalne povelje su podržali reprezentativni sindikati i udruženja poslodavaca u Republici Srbiji.
Kriterijumi za predlog članova Revidirane evropske socijalne povelje koji će biti potvrđeni
U definisanju kriterijuma za izbor članova Revidirane evropske socijalne povelje koji će biti potvrđeni vodilo se računa o ekonomskim i drugim mogućnostima zemlje, kao i o strateškim opredeljenjima u oblasti razvoja ekonomskih, radnih i socijalnih prava. Takođe, značajnu ulogu u odabiru sadržaja Revidirane evropske socijalne povelje koji će biti potvrđen imala je javna rasprava koja je organizovana tokom novembra 2007. godine uz pomoć eksperata Saveta Evrope iz Sekretarijata Evropske socijalne povelje. U Beogradu je održan seminar na kom su bili prisutni predstavnici stručne javnosti (predstavnici Vrhovnog suda, Ustavnog suda, predstavnici institucija Autonomne pokrajine Vojvodine, socijalnih partnera, relevantnih ministarstava Vlade, predstavnici Kancelarije Saveta Evrope u Srbiji, Republičkog sekretarijata za zakonodavstvo, predstavnici organizacija civilnog društva). Na pomenutom skupu, kao i u konsultacijama koje su usledile u toku decembra 2007. godine, potvrđeno je da ne postoje zakonske prepreke za ratifikaciju odredaba Revidirane evropske socijalne povelje, odnosno da relevantno zakonodavstvo Republike Srbije podržava osnovne postulate iz Revidirane evropske socijalne povelje. Ustanovljena je i nedvosmislena podrška socijalnih partnera i stručne javnosti naporima da se proces potvrđivanja Povelje što pre okonča.
Iz navedenog proizašla su dva nesporna zaključka:
– Da treba potvrditi što veći broj članova Povelje, odnosno primeniti što veći broj standarda koje ona definiše;
– Da se potvrđivanje odabranih delova Povelje tretira samo kao prvi korak, odnosno da treba nastaviti sa sistematskim praćenjem i postepenim potvrđivanjem i drugih članova Povelje, u skladu sa poboljšanjem društvenih uslova i mogućnosti.
Pored navedenih zaključaka, u predlaganju članova Povelje koji treba da budu potvrđeni uzeti su u obzir i sledeći kriterijumi:
Obaveza utvrđena u delu trećem, članu A, prema kojoj zemlje potpisnice moraju da prihvate najmanje šest od devet tzv. „tvrdih članova Povelje”, a to su članovi 1, 5, 6, 7, 12, 13, 16, 19 i 20;
Obaveza u pomenutom trećem delu da svaka zemlja, po slobodnom izboru, prihvati najmanje 16 od ukupno 31 člana, odnosno 63 numerisana stava Revidirane evropske socijalne povelje;
Uporedni pregled članova Povelje koji su potvrđeni u zemljama članicama Saveta Evrope kao i uporedni pregled praćenja primene odredaba Revidirane evropske socijalne povelje u zemljama članicama Saveta Evrope;
Činjenica da je bivša Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija potvrdila veliki broj konvencija i preporuka Međunarodne organizacije rada, koje u suštini štite ista ekonomska, radna i socijalna prava kao i Revidirana evropska socijalna povelja, a da je Srbija kao jedan od pravnih sledbenika bivše SFRJ prihvatila i uvela u svoj pravni sistem i praksu ove konvencije i preporuke MOR;
Činjenica da je u prethodnom periodu usvojen veliki broj zakona iz ove oblasti koji su usaglašeni sa standardima utvrđenim u Revidiranoj evropskoj socijalnoj povelji;
Nesporan i opšteprihvaćen stav Vlade da se odmah mogu potvrditi svi oni članovi koji se odnose na oblast osnovnih ljudskih prava, izgradnju pravnih i drugih mehanizama za ostvarivanje ovih prava i sprečavanje njihovog kršenja, a čije ostvarivanje ne traži značajna materijalna sredstva.
POJEDINAČNIH REŠENjA
Član 1. Pravo na rad.
Ovaj član Revidirane evropske socijalne povelje spada u tzv. „tvrde” članove Povelje. Definiše jedno od osnovnih ljudskih prava – pravo na rad. Radno zakonodavstvo i praksa Republike Srbije su u velikoj meri su usaglašeni sa odredbama ovog člana. Sprovođenje ovog člana u praksi je ostvarljivo jer je kompatibilan sa ekonomskim mogućnostima zemlje i dostignutim nivoom razvoja proizvodnih odnosa. Zakon o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti („Službeni glasnik RS” broj 71/03) propisuje sledeće institute koji su od značaja za sprovođenje ovog člana Povelje: programe aktivne politike zapošljavanja u okviru kojih egzistiraju mere za podsticanje novog zapošljavanja, zapošljavanje određenih kategorija nezaposlenih, zapošljavanje izbeglih i raseljenih lica, zapošljavanje pripadnika etničkih manjina kod kojih je izraženija stopa nezaposlenosti, zapošljavanje i profesionalna rehabilitacija osoba sa invaliditetom, zapošljavanje viška zaposlenih, samozapošljavanje, zapošljavanje na javnim radovima. Zakon o radu („Službeni glasnik RS” br. 24/05 i 61/05) zabranjuje direktnu i indirektnu diskriminaciju, a uključuje i izričitu zabranu svake diskriminacije pri zapošljavanju, kao što je diskriminacija po osnovu pola, rođenja, jezika, rase, boje kože, starosti, zdravstvenog stanja, invalidnosti, nacionalne pripadnosti, veroispovesti, bračnog statusa, porodične obaveze, seksualnog opredeljenja, političkog ili drugog uverenja, socijalnog porekla, imovnog stanja, članstva u političkim organizacijama, sindikatima ili na osnovu nekog drugog ličnog svojstva.
Član 2. Pravo na pravične uslove rada.
Republika Srbija se opredelila za potvrđivanje stavova 1, 2, 3, 5, 6, 7. Radno i socijalno zakonodavstvo i praksa naše zemlje su već u velikoj meri usaglašeni sa standardima utvrđenim u ovom članu Povelje. Zakon o radu garantuje pravo na bezbednost i zaštitu života i zdravlja na radu, plaćene praznične dane, četrdesetočasovnu radnu nedelju, pravo na odmor između dve radne nedelje. Takođe, Republika Srbija je potvrdila brojne konvencije Međunarodne organizacije rada koje regulišu prava koja se utvrđuju ovim članom Povelje, kao što je Konvencija MOR-a broj 14 o nedeljnom odmoru u industrijskim preduzećima, Konvencija MOR-a broj 89 o noćnom radu žena u industriji (izmenjena), Konvencija MOR-a broj 90 o noćnom radu dece, Konvencija MOR-a broj 91 o plaćenom odmoru pomoraca, Konvencija MOR-a broj 106 o nedeljnom odmoru u trgovini i biroima, Konvencija MOR-a broj 109 o platama, radnom vremenu i brojnom stanju posade, Konvencija MOR-a broj 132 o plaćenom godišnjem odmoru, Konvencija MOR-a broj 155 o zaštiti na radu, zdravstvenoj zaštiti i radnoj sredini. Navedene konvencije svojim sadržajem su u potpunosti kompatibilne sa pravima propisanim u ovom članu Povelje.
Član 3. Pravo na bezbedne i zdrave uslove rada.
Smisao ovog člana Povelje je da se svim radnicima obezbedi efektivno ostvarivanje prava na sigurne i zdrave uslove za rad. Republika Srbija je ratifikovala brojne konvencije Međunarodne organizacije rada u ovoj oblasti. Počev od 2003. godine, u Republici Srbiji je utvrđena nacionalna politika o bezbednosti i zdravlju na radu. Zakonom o socijalno-ekonomskom savetu („Službeni glasnik RS” broj 125/04), propisano je da u delokrug poslova Socijalno-ekonomskog saveta na nivou Republike i na lokalnom nivou ulazi i kompleks pitanja bezbednosti i zdravlja na radu. Takođe, Republika Srbija je usvojila Zakon o bezbednosti i zdravlju na radu („Službeni glasnik RS” broj 101/05), a obrazovana je i Uprava za bezbednost i zdravlje na radu u okviru Ministarstva rada i socijalne politike. Ovaj Zakon urađen je pod snažnim uticajem ključnih konvencija MOR-a iz ove oblasti (pre svega Konvencije broj 155 kao i pod uticajem okvirnog Uputstva Saveta Evropske zajednice broj 89/391/EEZ), a njime su definisani standardi koje treba ispuniti u pogledu potrebne opreme za rad, definisano je šta spada u opasne agense i materije, definisani su rizici vezani za određene osetljive kategorije radnika itd. Podzakonskim aktima uređena je zaštita od specifičnih rizika. Navedene konvencije i propisi koji su već na snazi u Republici Srbiji sadrže standarde predviđene ovim članom Povelje.
Član 4. Pravo na poštenu naknadu.
Republika Srbija ratifikovala je Konvenciju MOR-a broj 131 o mehanizmu utvrđivanja minimalnih zarada. Zakonom o radu predviđena je institucija minimalne zarade koja treba da zaposlenima i članovima njihovih porodica obezbedi odgovarajuću egzistenciju. Visina minimalne zarade utvrđuje se odlukom Socijalno-ekonomskog saveta. Zakonom o radu takođe je propisano i da zaposleni ima pravo na uvećanu zaradu za rad za vreme praznika od najmanje 110% od osnovice, za rad noću i u smenama, kao i za prekovremeni rad od najmanje 26% od osnovice. Zakon o radu takođe ustanovljava pravo muškaraca i žena u pogledu jednakog plaćanja za rad jednake vrednosti. Republika Srbija je spremna za primenu ovog člana Povelje.
Član 5. Pravo na organizovanje.
Reč je o članu koji štiti jednu od osnovnih sloboda – slobodu organizovanja radničkih i poslodavačkih organizacija, što je jedan od temelja slobodnog, demokratskog društva. Primena ovog člana zahteva samo političku volju, a ne i materijalna sredstva. Podrazumeva se i potreba da se zakonom definišu specifični zahtevi i ograničenja koji se odnose na organizovanje sindikata u vojnoj i policijskoj službi. Pravo na organizovanje garantovano je i Ustavom Republike Srbije. Takođe, važeći Zakon o radu Republike Srbije sadrži niz odredaba koje se odnose na slobodu udruživanja. Ovim odredbama garantuju se i pozitivni i negativni vid udruživanja. Drugim rečima, zakonska regulativa štiti zaposlene članove sindikata od diskriminacije po osnovu članstva u sindikatu ili zbog učešća u sindikalnim aktivnostima. Važeći propisi o radu predviđaju ništavost odluka poslodavca kojima se povređuju prava članova sindikata. Zakon predviđa i da zaposleni član sindikata ima pravo na naknadu štete u slučaju povrede prava. Republika Srbija je spremna za primenu ovog člana Povelje.
Član 6. Pravo na kolektivno pregovaranje.
Ovaj član odnosi se na zaštitu jednog od osnovnih prava, na kojem se temelje demokratski industrijski odnosi. Ovaj član ima smisla ratifikovati u celini, jer samo na taj način se obezbeđuje puna zaštita prava na kolektivno pregovaranje. On spada u tzv. „tvrdo” jezgro Povelje, a ostvarivanje prava iz ovog člana ne zahteva materijalna sredstva. Važećim Zakonom o radu utvrđena su pravila za sticanje svojstva reprezentativnosti sindikata i udruženja poslodavaca, čijim ispunjenjem se stiče pravo na kolektivno pregovaranje. Zakonom o radu se uređuje se i postupak za utvrđivanje reprezentativnosti a 2005. godine u Republici Srbiji donet je i Zakon o mirnom rešavanju radnih sporova („Službeni glasnik RS” broj 125/04), kojim je osnovana Agencija za mirno rešavanje radnih sporova. Ovaj član se neće primenjivati na profesionalne pripadnike Vojske Srbije u pogledu tačke 4. Republika Srbija u potpunosti je spremna za primenu ovog člana Povelje.
Član 7. Pravo dece i omladine na zaštitu.
Ovaj član takođe spada u tzv. „tvrde” članove Povelje. Odredbe ovog člana sadrže ključne elemente strategije zaštite dece i omladine u procesu rada. Reč je o prihvatanju civilizacijskih tekovina i odgovornosti da se na dugi rok očuva zdravlje, radni i moralni kapaciteti mlade generacije. Deca i mladi imaju pravo na posebnu zaštitu od fizičkih i moralnih opasnosti kojima su izloženi. Zakon o radu predviđa da radni odnos može da zasnuje lice koje ima najmanje 15 godina života, ali radni odnos zasnovan sa licem mlađim od 18 godina mora da bude praćen obezbeđivanjem pisane saglasnosti roditelja ili staraoca. Takođe, propisano je da puno radno vreme za maloletno lice ne može da se propiše u trajanju dužem od 35 radnih časova i zabranjuje se rad ovim licima na naročito teškim i opasnim poslovima. U pogledu godišnjeg odmora, Zakon o radu propisuje minimum u trajanju od 20 radnih dana. Koncept prava na godišnji odmor u pozitivnom zakonodavstvu jeste da je ono neotuđivo pravo, što znači da bi eventualni sporazum poslodavca i maloletnog lica o odricanju prava na godišnji odmor bio ništav. Republika Srbija spremna je za implementaciju ovog člana.
Član 8. Pravo zaposlenih žena na zaštitu materinstva.
Ostvarivanje prava iz ovog člana odnosi se na ostvarivanje strateški važne biološke i društvene funkcije. Srbija ima strateški interes i opredeljenje je države da podstiče natalitet i da u tom smislu stvara što podsticajnije uslove. Ovaj član Povelje je u potpunosti inkorporiran u domaće zakonodavstvo. Zakon o radu predviđa da zaposlena žena ima pravo na porodiljsko odsustvo i odsustvo radi nege deteta u ukupnom trajanju od 365 dana. Dalje, Zakon o radu štiti zaposlene žene za vreme trudnoće, porodiljskog odsustva, odsustva sa rada radi nege deteta, kao i odsustva sa rada radi posebne nege deteta, od nezakonitog otkaza od strane poslodavca. Takođe, odredbama Zakona o radu predviđeno je da zaposlena žena za vreme prve 32 nedelje trudnoće ne može da radi prekovremeno i noću. Republika Srbija je spremna za primenu ovog člana Povelje.
Član 9. Pravo na profesionalnu orijentaciju.
Ovaj član čini jednu logičku i sadržinsku celinu i jedino ga je u celini moguće ratifikovati. U Srbiji je zakonodavstvo i praksa rada službi za profesionalnu orijentaciju u značajnoj meri usaglašena sa zahtevima iz Povelje. Republika Srbija ratifikovala je i Konvenciju MOR-a broj 88 o organizaciji službe za zapošljavanje, Konvenciju MOR-a broj 142 o profesionalnoj orijentaciji i stručnom osposobljavanju i razvoju ljudskih resursa i Konvenciju MOR-a broj 159 o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju invalida. Po odredbama Zakona o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti („Službeni glasnik RS” br. 71/03 i 84/04), pod profesionalnom orijentacijom smatra se profesionalno savetovanje, informisanje, selekcija i klasifikacija radi pružanja pomoći nezaposlenom i drugom zainteresovanom licu u izboru zanimanja i zaposlenja. Pod savetovanjem o izboru zanimanja podrazumeva se pružanje pomoći deci, mladima, nezaposlenima ali i zaposlenima pri izboru i promeni zanimanja odnosno posla. Opisane usluge pruža Nacionalna služba za zapošljavanje bez naknade, a i privatne agencije ove usluge obavljaju besplatno za lica koja traže zaposlenje. Republika Srbija ispunjava standarde ustanovljene ovim članom Povelje.
Član 10. Pravo na profesionalnu obuku.
Republika Srbija ratifikovala je Konvenciju MOR-a broj 140 o plaćenom odsustvu za obrazovne svrhe i broj 142 o profesionalnoj orijentaciji i stručnom osposobljavanju i razvoju ljudskih resursa. Pitanje stručne obuke uređeno je nizom zakona. Zakonom o radu predviđeno je da je poslodavac dužan da zaposlenom omogući obrazovanje i stručno usavršavanje, a Zakon o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti propisuje obavezu organizovanja dodatnih obuka i prekvalifikacije koje se sprovode na zahtev poslodavca i za potrebe tržišta rada. Zakonom o radu predviđeno je da lice koje prvi put zasniva radni odnos u svojstvu pripravnika ima pravo na zaradu i sva druga prava iz radnog odnosa u skladu sa opštim aktom, zakonom i ugovorom o radu. Zakon o srednjoj školi („Službeni glasnik RS” br. 50/92, 53/93, 67/93, 48/94, 24/96 i 23/02) sadrži rešenja o praktičnoj nastavi i praksi koju srednja škola može da ostvari u saradnji sa preduzećem. U pogledu dodatnog obrazovanja i obuke odraslih lica, Zakon o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti u kontekstu aktivnih mera politike zapošljavanja predviđa niz posebnih obuka i programa dodatnog obrazovanja radi zapošljavanja starijih lica. Za vreme dodatnog obrazovanja i obuke novčana naknada po osnovu osiguranja za slučaj nezaposlenosti uvećava se za deset procenata. U pogledu dugoročno nezaposlenih lica, pod kojima se podrazumevaju lica koja na posao čekaju duže od 2 godine, predviđeno je najpre zaključivanje sporazuma između Nacionalne službe i nezaposlenog lica kojim se bliže uređuju uslovi, postupak i mere aktivne politike zapošljavanja u cilju zapošljavanja ovih lica. Republika Srbija je spremna za primenu ovog člana Povelje, stavova 1,2,3 i 4.
Član 11. Pravo na zaštitu zdravlja.
Efektivno ostvarivanje prava na zaštitu zdravlja u skladu sa dostignućima savremene medicine Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Službeni glasnik RS” broj 107/05) definiše kao opšti društveni interes, pri čemu je jasno definisano da zdravstvena zaštita obuhvata sledeće aktivnosti: praćenje uslova života i rada stanovništva, sprečavanje i suzbijanje epidemija zaraznih bolesti, zdravstveno prosvećivanje, promovisanje zdravstvene kulture i individualne odgovornosti. Republika Srbija u potpunosti ispunjava standarde iz ovog člana Povelje.
Član 12. Pravo na socijalnu sigurnost.
Ovaj član pripada grupi tzv. „tvrdih” članova Povelje, a strateški je važno da se ratifikuje svih devet članova iz ove grupe. U Srbiji je sistem socijalnog osiguranja uređen setom zakona koji pokrivaju sve socijalne rizike: bolest, nesposobnost za rad, porodična pitanja, nezaposlenost, starost, smrt, nesrećne slučajeve. U pitanju su sledeći izvori prava socijalnog osiguranja: Zakon o zdravstvenom osiguranju („Službeni glasnik RS” broj 107/05), Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Službeni glasnik RS” broj 107/05), Zakon o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti, Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik RS” br. 34/03, 64/04, 84/04, 85/05, 101/05 i 63/06). Ovim zakonima uspostavljen je sistem obaveznog osiguranja od navedenih rizika za osiguranike i osigurana lica, s tim da se zakonom predviđaju uslovi pod kojima je moguće i dobrovoljno osiguranje. Sistem socijalnog osiguranja počiva i na načelima uzajamnosti i solidarnosti, kao i na načelu nezastarivosti prava. Republika Srbija je spremna za primenu ovog člana.
Član 13. Pravo na socijalnu i medicinsku pomoć.
Zakonom o socijalnoj zaštiti i obezbeđivanju socijalne sigurnosti građana („Službeni glasnik RS” br. 36/91, 79/91, 33/93, 53/93, 46/94, 48/94, 52/96, 29/01, 84/04, 101/05 i 115/05) predviđeno je da pravo na socijalnu zaštitu i usluge socijalnog rada imaju svih građani bez plaćanja naknade za takve usluge. Pravo na medicinsku pomoć garantovano je Ustavom Republike Srbije, Zakonom o zdravstvenoj zaštiti i Zakonom o zdravstvenom osiguranju.
Član 14. Pravo na beneficije iz socijalnog osiguranja.
Socijalnom zaštitom smatra se organizovana društvena delatnost koja ima za cilj pružanje pomoći građanima i njihovim porodicama kada dođu u stanje socijalne potrebe i preduzimanje mera radi sprečavanja nastajanja i otklanjanja posledica takvog stanja. Standardi iz ovog člana Povelje obezbeđeni su Zakonom o socijalnoj zaštiti i obezbeđivanju socijalne sigurnosti građana.
Član 15. Pravo lica sa invaliditetom na nezavisnost, socijalnu integraciju i učešće u životu zajednice.
Republika Srbija ratifikovala je Konvenciju MOR-a broj 159 o profesionalnoj rehabilitaciji osoba sa invaliditetom. U pogledu prava na obrazovanje lica sa invaliditetom, u Republici Srbiji ono se obezbeđuje u okviru opšteg obrazovanja, kao i u okviru specijalnih škola – odnosno prilagođenog obrazovanja odgovarajućeg kvaliteta. Zakonom o srednjoj školi („Službeni glasnik RS” br. 50/92, 53/93, 67/93, 48/94, 24/96 i 23/02) predviđeno je osnivanje specijalizovanih škola u kojima je obrazovanje prilagođeno potrebama osoba sa invaliditetom. U pogledu socijalne integracije i učešća u društvu, predviđene su i mere koje olakšavaju pristup transportu, mere za otklanjanje barijera u komunikaciji i sistem personalnih asistenata kao poseban oblik podrške ovim osobama. Zakonom o radnom osposobljavanju i zapošljavanju invalida („Službeni glasnik RS” br. 25/96 i 101/05) regulisano je zapošljavanje osoba sa invaliditetom pod posebnim uslovima rada. Radi omogućavanja sveobuhvatne integracije osoba sa invaliditetom donet je Zakon o zabrani diskriminacije osoba sa invaliditetom („Službeni glasnik RS” broj 33/06) i Strategija zaštite osoba sa invaliditetom, a u proceduri je novi Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju osoba sa invaliditetom. Republika Srbija je spremna za primenu ovog člana Povelje.
Član 16. Pravo porodice na socijalnu, pravnu i ekonomsku zaštitu.
Ovaj član predstavlja logičku i sadržinsku celinu i nije ga moguće ratifikovati i realizovati na drugačiji način, već kao celinu. Briga o porodici mora biti jedan od temelja razvojne strategije našeg društva, a ovaj član Povelje upravo upućuje i obavezuje na takav pristup. Briga o porodici je neophodni element podsticajne populacione politike. Pravna zaštita jemči se pravom na sklapanje braka na osnovu slobodno izražene volje supružnika. Sklapanje, trajanje i razvod braka se zasniva na ravnopravnosti supružnika. Deca rođena van braka imaju jednaka prava kao i deca rođena u braku. Detaljno su regulisani očinstvo i materinstvo, prava i dužnosti roditelja i dece, usvojenje, starateljstvo, porodični smeštaj, izdržavanje dece, roditelja i drugih srodnika, postupak u sporovima, itd. Ekonomska zaštita se obezbeđuje ostvarivanjem prava na dečiji dodatak, kroz pomoć porodicama sa troje i više dece i odgovarajućim poreskim olakšicama. Socijalna zaštita se obezbeđuje kroz sistem predškolskih ustanova i sistem centara za socijalni rad. Porodični zakon („Službeni glasnik RS” broj 18/05) uređuje sve institute porodičnopravne zaštite u skladu sa evropskim standardima.
Član 17. Pravo dece i omladine na socijalnu, zakonsku i ekonomsku zaštitu.
Zakonodavstvo i praksa u Republici Srbiji su u velikoj meri usaglašeni sa standardima iz ovog člana Povelje. U praksi se realizuje pravo na besplatno osnovno i srednje obrazovanje. Shodno Ustavu Republike Srbije, školovanje je obavezno i svima dostupno pod jednakim uslovima. Zaštita dece i omladine od lošeg tretmana obezbeđena je Krivičnim zakonikom Republike Srbije („Službeni glasnik RS” broj 85/05). Republika Srbija spremna je za primenu stavova 1b, 1c i 2.
Član 18. Pravo na plaćeni posao na teritoriji druge strane ugovornice.
Svim stranim državljanima sa dozvolom boravka je omogućen pristup nacionalnom tržštu rada, a pozitivno zakonodavstvo Republike Srbije ne predviđa ograničavanja državljanima Reublike Srbije da napuste zemlju radi radnog angažovanja na teritoriji druge zemlje.
Član 19. Pravo radnika migranata i njihovih porodica na zaštitu.
Ovaj član pripada grupi tzv. „tvrdih” članova Povelje koji garantuju osnovna prava. Srbija ima ekonomski i politički interes da prihvati i poštuje ovaj član Povelje, zato što je ona sada pretežno zemlja emigracije radne snage. Poštovanje standarda iz ovog člana je važan uslov evropskih integracija Srbije. Zakonom o zapošljavanju i osiguranju nezaposlenih lica propisano je da Nacionalna služba zapošljavanja ima obavezu da daje obaveštenja o mogućnostima zapošljavanja. Takođe, Nacionalna služba i privatne agencije za zapošljavanje dužne su da besplatno pružaju informacije radnicima migrantima o uslovima rada i života, pravima i obavezama na radu, kao i da pružaju pomoć u vezi sa radom u inostranstvu. Zasnivanjem radnog odnosa u Republici Srbiji strani državljanin stiče ista prava i obaveze kao i državljani Republike Srbije. Nacionalna služba zapošljavanja i fondovi socijalnog osiguranja uspostavljaju saradnju sa odgovarajućim službama u inostranstvu radi razmene informacija, što olakšava pružanje pomoći radnicima migrantima. Republika Srbija je zaključila brojne bilateralne sporazume u oblasti socijalnog osiguranja i zapošljavanja. Republika Srbija spremna je za primenu ovog člana Povelje, izuzev tačaka 11 i12.
Član 20. Pravo na jednake mogućnosti i jednak tretman u pitanjima zapošljavanja i posla bez diskriminacije u odnosu na pol.
Ovaj član takođe pripada grupi tzv. „tvrdih” članova Povelje. On predstavlja logičku i sadržinsku celinu, a realizovanje standarda iz ovog člana ne zahteva materijalna sredstva. Zakonodavstvo Republike Srbije pruža odgovarajući pravni okvir za ostvarivanje standarda iz ovog člana. Zabrana diskriminacije zaposlenih po osnovu pola utvrđena je Zakonom o radu, koji garantuje i jednaku zaradu za isti rad ili rad jednake vrednosti. Zakonom o radu predviđena je i posebna zaštita žena i materinstva. Zakonom o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti garantuju se jednaka dostupnost poslovima i jednakost u zapošljavanju žena i muškaraca. Polna pripadnost može biti isticana jedino ako se radi o posebnoj zaštiti žena od rada na posebno teškim poslovima. Republika Srbija spremna je za implementaciju ovog člana Povelje.
Član 21. Pravo na informisanje i konsultovanje.
Reč je o članu koji utvrđuje osnovna, civilizacijska prava zaposlenih. Ostvarivanje ovih prava potvrdilo se u praksi kao generator pozitivne energije, motivacije zaposlenih, industrijskog i socijalnog mira. Pravo na informisanje i konsultovanje je temelj i preduslov sistema kolektivnog pregovaranja i socijalnog dijaloga i sa njima čini funkcionalnu celinu socijalne demokratije. Pravo na informisanje i konsultovanje je i segment političke demokratije. Ostvarivanje ovih prava je pitanje volje i odgovornosti tri socijalna partnera – države, poslodavaca i sindikata i ne iziskuje sredstva iz budžeta. Ova materija regulisana je Zakonom o radu. Republika Srbija spremna je za primenu ovog člana Povelje.
Član 22. Pravo učešća u odlučivanju o radnim uslovima i radnoj sredini i njihovom poboljšavanju.
Zakonodavstvom Republike Srbije propisane su mere bezbednosti i zdravlja na radu. Poslodavac ima obavezu da svakom zaposlenom obezbedi odgovarajuću bezbednost i zaštitu zdravlja na radu. Bezbednost i zdravlje na radu je sastavni deo radnog procesa i organizacije rada. Ona obuhvata sve mere i sredstva koja su neophodna za ostvarivanje bezbednih uslova rada, što se ostvaruje primenom savremenih tehničkih, organizacionih, zdravstvenih, socijalnih i drugih mera i sredstava zaštite na radu. U skladu sa zakonom, bezbednost i zdravlje na radu obezbeđuju i sprovode: preduzeća, udruženja, banke, organizacije za osiguranje, zadruge i druge organizacije koje obavljaju privrednu delatnost, ustanove i druge organizacije koje obavljaju delatnost javnih službi, kao i druga domaća i strana fizička i pravna lica koja zapošljavaju radnike. Takođe, Republika Srbija je ratifikovala Konvenciju MOR-a broj 148 o radnom okruženju i Konvenciju MOR-a broj 155 o bezbednosti i zdravlju na radu. Republika Srbija spremna je za primenu ovog člana Povelje.
Član 23. Pravo starijih lica na društvenu zaštitu.
Pravo na zaštitu starijim licima garantovano je Ustavom Republike Srbije. Pored toga, Zakon o radu ne predviđa da radni odnos prestaje po sili zakona kada lice navrši 65 godina života i 15 godina staža osiguranja, pošto je propisano da poslodavac i zaposleni mogu da se sporazumeju da radni odnos ne bude raskinut. U pogledu prava na adekvatne resurse, Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju utvrđuje pravo na najnižu penziju. U pogledu troškova u javnom saobraćaju predviđeni su određeni popusti za lica starija od 70 godina. U pogledu prava na lekarsku negu, utvrđena je lista lekova za koje nije predviđena participacija kada je reč o starijim osobama. Zakonom o socijalnoj zaštiti i obezbeđivanju socijalne sigurnosti građana predviđeno je pravo na dodatak i negu drugog lica. Istim zakonom propisani su i uslovi za osnivanje domova za stara lica i gerontoloških centara. Takođe, u centrima za socijalni rad pružaju se informacije o mogućnostima i uslovima za smeštaj u ustanove socijalne zaštite. U okviru Ministarstva zdravlja sačinjeni su programi zdravstvene zaštite koji su usmereni na starija lica, a postoje i posebni programi za lica sa demencijom i sličnim oboljenjima. Republika Srbija spremna je za primenu ovog člana Povelje.
Član 24. Pravo na zaštitu u slučajevima okončanja zaposlenja.
Ovaj član štiti pravo zaposlenih na relativnu sigurnost zaposlenja, odnosno zaštitu od okončanja zaposlenja bez realnih ekonomskih i tehnoloških razloga. Drugim rečima, radnik se ovim članom štiti od samovolje poslodavca zbog zahteva za ostvarivanjem svojih radnih i ekonomskih prava ili sindikalne aktivnosti. Republika Srbija ratifikovala je Konvenciju MOR-a broj 158 o prestanku radnog odnosa na inicijativu poslodavca. Zakon o radu propisuje da radni odnos može da prestane po četiri osnova: po sili zakona, sporazumom poslodavca i zaposlenog, otkazom od strane zaposlenog i otkazom od strane poslodavca. Ukoliko je radni odnos prestao bez valjanog razloga, Zakon o radu prihvatio je koncept obavezne reintegracije otpuštenog radnika. Pored povratka na radno mesto, zaposleni ima pravo da zahteva i isplatu naknade štete, kako imovinske, tako i neimovinske. Republika Srbija spremna je za primenu ovog člana Povelje.
Član 25. Pravo radnika na zaštitu njihovih potraživanja u slučaju nesolventnosti poslodavca.
Ovaj član Povelje štiti jedno od prava zaposlenih (pravo na zaštitu potraživanja) koje je funkcionalno povezano sa pravom na dostojanstveno zaposlenje i pristojnu zaradu. Jasno je da se navedena prava dovode u pitanje ako se poslodavac ne obaveže na isplatu, odnosno ako se u slučaju nesolventnosti poslodavca ne daje prednost isplatama zarada zaposlenih u odnosu na njegove druge obaveze. Republika Srbija je ratifikovala Konvenciju MOR-a broj 173, a Zakonom o radu standardi pomenute Konvencije, kao i standardi Uputstva Saveta EZ broj 80/987/EEZ, ugrađeni su u pravni poredak Republike Srbije. Potraživanja zaposlenih u zakonodavstvu Srbije imaju status privilegovanih potraživanja (neisplaćene zarade, naknade zarada). Takođe, osnovan je i Fond solidarnosti, u cilju isplate potraživanja zaposlenih kada je poslodavac nesolventan. Republika Srbija spremna je za primenu ovog člana Povelje.
Član 26. Pravo na dostojanstvo na poslu.
Ovaj član štiti osnovno dostojanstvo ljudske ličnosti, bez čega bi bila obesmišljena zaštita svih drugih ekonomskih, socijalnih i radnih prava. Ovaj član čini funkcionalnu, logičku i sadržinsku celinu, pa se samo kao celina može ratifikovati i realizovati. Zakonom o radu zabranjeno je seksualno uznemiravanje i uznemiravanje na poslu. U pogledu tereta dokazivanja, zakonom je propisano da je poslodavac dužan da priloži dokaze koji opravdavaju činjenice navedene u odgovarajućim odlukama. Žrtve seksualnog uznemiravanja imaju pravo na odgovarajuće pravne lekove, koji uključuju i reintegraciju (ukoliko je lice otpušteno sa posla u kontekstu slučaja seksualnog uznemiravanja). Republika Srbija spremna je za primenu ovog člana Povelje.
Član 28. Pravo radničkih predstavnika za zaštitu u okviru preduzetništva i na pogodnosti koje su im dodeljene.
Zaštita prava radničkih predstavnika, u koje spadaju i predstavnici sindikata, podrazumeva, pored ostalog, i obavezu poslodavca da im obezbedi odgovarajuće uslove za uspešno ostvarivanje njihovih funkcija. Zakonodavstvo Republike Srbije predviđa da ovlašćeni predstavnici sindikata imaju pravo na plaćeno odsustvo radi obavljanja sindikalne funkcije. Takođe, Republika Srbija potvrdila je Konvenciju MOR-a broj 135 o radničkim predstavnicima. Dalje, zakonodavstvom Republike Srbije propisano je da je poslodavac dužan da omogući predstavnicima sindikata tehničko-prostorne uslove za rad, kao i pristup informacijama koje su im neophodne za rad. Republika Srbija spremna je za primenu ovog člana Povelje.
Član 29. Pravo na informisanje i konsultacije u slučajevima kolektivnog otpuštanja.
Pravo utvrđeno u ovom članu logički i sadržinski proističe iz drugih prava utvrđenih u Povelji (pravo na kolektivno pregovaranje, pravo na informisanje i konsultovanje), pri čemu je jasno da je mogućnost kolektivnog otpuštanja ona situacija u kojoj ova i druga prava u najvećoj meri treba da budu upotrebljena, kako bi se zajednički našla rešenja u funkciji sprečavanja kolektivnog otpuštanja, odnosno ublažile posledice ovog otpuštanja. Domaće zakonodavstvo sadrži odredbe koje ublažavaju posledice kolektivnog otpuštanja. Primera radi, poslodavac je dužan da pre kolektivnog otpuštanja radnika zbog organizacionih, ekonomskih ili tehnoloških razloga, sačini odgovarajući socijalni program. Ovaj program izrađuje se u saradnji sa Nacionalnom službom za zapošljavanje, najmanje trideset dana pre prestanka potrebe za radom radnika. Poslodavac je dužan da o pomenutom programu pribavi i mišljenje reprezentativnog sindikata. Kriterijumi za utvrđivanje viška zaposlenih ne mogu biti privremena sprečenost za rad zaposlenog, trudnoća, porodiljsko odsustvo i odsustvo sa rada radi nege deteta. Poslodavac ima i obavezu da zaposlenom pre otkaza ugovora o radu isplati odgovarajuću otpremninu. Republika Srbija spremna je primenu ovog člana.
Član 30. Pravo na zaštitu od siromaštva i socijalne isključenosti.
Izgradnja prakse u kojoj će ključna socijalna davanja biti pod ravnopravnim uslovima dostupna svim građanima, istovremeno razvijajući načelo pozitivne diskriminacije, odnosno posebne mehanizme zaštite pojedinaca i društvenih grupa koje se nalaze ili rizikuju da se nađu u uslovima siromaštva, osnovni je smisao ovog člana Povelje. Reč je o realnim mogućnostima pristupa obrazovanju na svim nivoima, zdravstvu i socijalnoj zaštiti za sve društvene grupe. Vlada je usvojila i Strategiju za smanjenje siromaštva u Republici Srbiji, koja utvrđuje osnove za izgrađivanje i ostvarivanje socijalno prihvatljive strategije ekonomskog i tehnološkog razvoja, uz nastojanje da se na najmanju moguću meru smanji tzv. socijalna cena tranzicije.
IV. FINANSIJSKI EFEKTI
Potvrđivanje Revidirane evropske socijalne povelje, za Republiku Srbiju neće proizvesti i dodatne obaveze finansijske prirode. Prava koja su sadržana u Revidiranoj evropskoj socijalnoj povelji, u onim odredbama koje je Republika Srbija odabrala za potvrđivanje, već su zagarantovana pozitivno-pravnim propisima Republike Srbije (Zakon o radu, Zakon o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti, Zakon o bezbednosti i zdravlju na radu, Zakon o mirnom rešavanju radnih sporova, Zakon o socijalno-ekonomskom savetu, Zakon o zdravstvenoj zaštiti, Zakon o zdravstvenom osiguranju, Zakon o penzijsko-invalidskom osiguranju, Zakon o socijalnoj zaštiti i obezbeđivanju socijalne sigurnosti građana, Zakon o zabrani diskriminacije osoba sa invaliditetom, Zakon o radnom osposobljavanju i zapošljavanju invalida). S obzirom na činjenicu da se Republika Srbija trenutno nalazi u procesu usklađivanja domaćeg zakonodavstva za zakonodavstvom Evropske unije, potvrđivanje Revidirane evropske socijalne povelje poklapa se i sa obavezom usklađivanja sa propisima EU koji regulišu oblast socijalne, radno-pravne i zdravstvene zaštite, što je sadržano i u Nacionalnom programu za integraciju Srbije u EU, za čiju realizaciju su obezbeđena sredstva u budžetu Republike Srbije.
Standardi u oblasti radnih i socijalnih prava koji su propisani Poveljom, u pravnom poretku Republike Srbije se već primenjuju i kroz odgovarajuće pravne procedure, odnosno odgovarajuću instucionalnu zaštitu (u centrima za socijalni rad, Nacionalnoj službi zapošljavanja, obrazovnim ustanovama, ustanovama kulture).
V. RAZLOZI ZBOG KOJIH SE PREDLAŽE DONOŠENjE ZAKONA PO
HITNOM POSTUPKU
Imajući u vidu da je Revidirana evropske socijalna povelja potpisana 22. marta 2005. godine, a da još uvek nije ratifikovana, u III Izveštaju monitoring misije Saveta Evrope o ispunjenju preuzetih obaveza, poštovanju dužnosti i sprovođenju post-prijemnog programa saradnje Republike Srbije sa Savetom Evrope, koji je razmatran pred Komitetom ministara Saveta Evrope u februaru 2008. godine, naznačeno je da Revidiranu evropsku socijalnu povelju, zbog značaja koju ima u oblasti ljudskih prava, treba potvrditi prioritetno.
Takođe, Evropska komisija utvrđuje kratkoročne i srednjeročne prioritete koje Srbija treba da ispuni u procesu pristupanja Evropskoj uniji. Navedeni prioriteti utvrđuju se dokumentom pod nazivom Evropsko partnerstvo, koji Evropska komisija periodično inovira. Prema EP iz februara 2008. godine, kao kratkoročni prioritet (izvršenje u roku od 1-2 godine) Evropska komisija navodi, u okviru poglavlja Politički kriterijumi – potpoglavlje Demokratija i vladavina prava: „Ispuniti sve obaveze koje proističu iz članstva u Savetu Evrope”. I prethodne verzije Evropskog partnerstva iz 2007. i 2006. godine sadrže navedeni kratkoročni prioritet. Shodno tome, Godišnji izveštaj Evropske komisije o napretku Srbije (izveštaj o sprovođenju prioriteta iz Evropskog partnerstva) za 2008. godinu (kao i izveštaji za 2007. i 2006. godinu), sadrži sledeću ocenu u pogledu sprovođenja navedenog prioriteta: „Revidirana Evropska socijalna povelja nije ratifikovana”.
Zbog navedenih razloga, predlaže se donošenje Zakona o potvrđivanju Revidirane evropske socijalne povelje po hitnom postupku.