Predlog zakona o matičnim knjigama

PREDLOG ZAKONA O MATIČNIM KNjIGAMA

I. OSNOVNE ODREDBE

Član

Ovim zakonom uređuju se vrsta i sadržina matičnih knjiga; nadležnost za njihovo vođenje i rešavanje u upravnom postupku u oblasti matičnih knjiga; način čuvanja matičnih knjiga i spisa i vršenje uvida u matične knjige; obnavljanje matičnih knjiga; upis u matične knjige na osnovu isprava inostranog organa; vrste izvoda iz matičnih knjiga i izdavanje izvoda i uverenja na osnovu matičnih knjiga; uslovi za obavljanje poslova matičara; nadzor nad primenom propisa o matičnim knjigama i druga pitanja u vezi s vođenjem postupka koji prethodi upisu u matične knjige.

Član

Matične knjige su osnovne službene evidencije o ličnom stanju građana.

O ličnom stanju građana vode se: matična knjiga rođenih, matična knjiga venčanih i matična knjiga umrlih (u daljem tekstu: matične knjige).

U matične knjige upisuju se činjenice rođenja, braka, smrti i druge zakonom predviđene činjenice i promene u vezi s njima.

Član

Matične knjige, izvodi iz matičnih knjiga i uverenja koja se izdaju na osnovu matičnih knjiga javne su isprave.

Podaci upisani u matične knjige i činjenice koje se njima dokazuju smatraju se istinitim dok se na zakonom propisan način ne dokaže suprotno.

Član

Matične knjige vode se za matična područja.

Član

Matične knjige vodi matičar.

Matičar ima zamenika.

II. ZAJEDNIČKE ODREDBE

1. Nadležnost

Član

Poslovi vođenja matičnih knjiga i rešavanja u prvostepenom upravnom postupku u oblasti matičnih knjiga poveravaju se opštinama, odnosno gradovima, odnosno gradu Beogradu.

Poslove iz stava 1. ovog člana izvršava opštinska uprava, odnosno gradska uprava, odnosno gradska uprava grada Beograda.

Poslovi vođenja matičnih knjiga i rešavanja u prvostepenom upravnom postupku u oblasti matičnih knjiga za područje Autonomne pokrajine Kosovo i Metohija poveravaju se:

– gradu Nišu za grad Prištinu i opštine: Podujevo, Glogovac, Obilić, Lipljan i Kosovo Polje;

– gradu Kragujevcu za opštine: Peć, Istok i Klina;

– gradu Kraljevu za opštine: Kosovska Mitrovica, Srbica, Zubin Potok, Vučitrn, Zvečan i Leposavić;

– gradu Kruševcu za opštine: Prizren, Orahovac, Suva Reka i Gora;

– gradu Jagodini za opštine: Đakovica i Dečani;

– gradu Vranju za opštine: Gnjilane, Vitina, Kosovska Kamenica i Novo Brdo;

– gradu Leskovcu za opštine: Uroševac, Kačanik, Štimlje i Štrpce.

Poslove iz stava 3. ovog člana izvršava gradska uprava.

Član

O žalbi protiv prvostepenog rešenja organa iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona rešava ministar nadležan za poslove uprave (u daljem tekstu: Ministar).

Član

Matično područje određuje odlukom skupština opštine, odnosno grada, odnosno grada Beograda po pribavljenom mišljenju ministarstva nadležnog za poslove uprave (u daljem tekstu: Ministarstvo).

Matično područje čini jedno ili više naseljenih mesta.

Član

Matične knjige vode se u sedištu matičnog područja.

Sedište matičnog područja određuje skupština opštine, odnosno grada, odnosno grada Beograda u odluci o matičnim područjima.

2. Matičar

Član

Za jedno matično područje određuje se jedan matičar i jedan ili više zamenika matičara.

Izuzetno, može se odrediti da matične knjige za više matičnih područja vodi jedan matičar.

Član

Matičar, odnosno zamenik matičara (u daljem tekstu: matičar) može biti lice koje ima visoko obrazovanje stečeno na studijama drugog stepena (diplomske akademske studije – master, specijalističke akademske studije, specijalističke strukovne studije) u obrazovno-naučnom polju Društveno-humanističkih nauka, odnosno na osnovnim studijama u trajanju od najmanje četiri godine društvenog smera, položen poseban stručni ispit za matičara i ovlašćenje za obavljanje poslova matičara.

Član

Poseban stručni ispit za matičara polaže se pred komisijom Ministarstva, po programu koji donosi Ministar.

Ovlašćenje iz člana 11. ovog zakona daje Ministar na predlog funkcionera koji rukovodi organom iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona, nakon položenog posebnog stručnog ispita za matičara.

O datim ovlašćenjima za obavljanje poslova matičara Ministarstvo vodi evidenciju.

Član

Matičar je dužan da se stručno usavršava i da učestvuje u svim oblicima stručnog usavršavanja koje organizuje Ministarstvo.

Sadržinu i oblik stručnog usavršavanja, kao i program i način provere znanja stečenog na stručnom usavršavanju utvrđuje Ministar.

Član

Ako su i matičar i njegov zamenik privremeno sprečeni da obavljaju poslove, Ministar na predlog funkcionera koji rukovodi organom iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona ovlašćuje zaposlenog u tom organu koji će privremeno obavljati poslove matičara.

3. Način vođenja matičnih knjiga

Član

Matične knjige vode se u dva primerka.

Član

Podaci u matične knjige upisuju se na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom.

Član

Lično ime deteta, roditelja, supružnika i umrlog upisuje se na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom, a pripadnici nacionalne manjine imaju pravo na upis ličnog imena i prema jeziku i pravopisu pripadnika nacionalne manjine, što ne isključuje paralelan upis ličnog imena i na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom.

Lično ime deteta, roditelja, supružnika i umrlog državljanina Republike Srbije upisano u izvod iz matične knjige inostranog organa prema pravilima jezika i pisma države izdavanja, upisuje se u matične knjige koje se vode prema ovom zakonu u skladu sa pravilima srpskog jezika i ćiriličkog pisma.

Lično ime stranog državljanina, pored upisa na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom, upisuje se u matičnu knjigu venčanih, odnosno matičnu knjigu umrlih i prema pravilima jezika i pisma države čiji je državljanin, u obliku sadržanom u izvodu iz matične knjige rođenih inostranog organa.

Član

Nazivi mesta u stranim državama i nazivi stranih država upisuju se u skladu s pravilima srpskog jezika i ćiriličkog pisma.

Član

Matične knjige koje vode organi iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona zaključuje matičar po isteku kalendarske godine, a overava funkcioner koji rukovodi tim organom.

Član

U matične knjige upisuju se samo podaci propisani zakonom i drugim propisima donetim na osnovu zakona.

Član

U matične knjige upisuju se podaci o činjenicama koje su prijavljene, odnosno podaci sadržani u aktu nadležnog organa ili ustanove.

Činjenice i podaci koji se upisuju u matične knjige utvrđuju se pre upisa, u skladu sa zakonom kojim se uređuje opšti upravni postupak.

Ako postoji osnovana sumnja da je podatak koji se upisuje u matičnu knjigu netačan, matičar je dužan da ga proveri pre upisa.

Član

U prijavi za upis u matičnu knjigu moraju se navesti istiniti podaci.

Prijava može biti podneta pismeno ili usmeno.

O usmenoj prijavi sačinjava se zapisnik na propisanom obrascu.

Član

Matičar je dužan da prijavljeni podatak upiše u matičnu knjigu bez odlaganja.

Izuzetno, upis se može odložiti radi provere, odnosno utvrđivanja podataka koji nedostaju, a upisuju se u matičnu knjigu.

O odloženim upisima vodi se posebna evidencija.

Član

Podatak o rođenju i smrti koji je upisao u matičnu knjigu matičar je dužan da pročita licu koje je prijavilo taj podatak, a podatak o zaključenju braka – supružnicima i njihovim svedocima, o čemu će u matičnoj knjizi sačiniti zabelešku.

Upis u matičnu knjigu potpisuje lice koje je izvršilo prijavu, odnosno supružnici i svedoci.

Ako se brak zaključuje preko punomoćnika ili u prisustvu tumača, upis potpisuju i punomoćnik, odnosno tumač.

Ako lice iz st. 1-3. ovog člana odbije da potpiše upis u matičnu knjigu, matičar će o tome sačiniti zabelešku u kojoj će navesti razloge zbog kojih upis nije potpisan.

Ako lice iz stava 1. ovog člana nije pismeno ili nije u stanju da se potpiše, potpisaće ga pismeno lice koje će staviti i svoj potpis. Ovo lice ne može biti matičar.

Upis u matičnu knjigu matičar overava svojim potpisom, čime se taj upis smatra zaključenim.

Član

Ako se podatak o rođenju, odnosno smrti, prijavljuje po isteku 30 dana od dana kada se desila činjenica rođenja, odnosno smrti, matičar ga može upisati u matičnu knjigu samo na osnovu rešenja nadležnog organa.

Član

Ako usled više sile ili vanredne situacije ili drugih sličnih razloga pojedini podaci nisu mogli biti upisani u matičnu knjigu, naknadni upis izvršiće se na osnovu rešenja nadležnog organa iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona.

Član

Ako matičnu knjigu u koju treba uneti zabelešku o promeni podatka o ličnom stanju građana (u daljem tekstu: naknadna zabeleška) vodi drugi matičar, matičar koji je izvršio upis dužan je da odmah, a najkasnije sledećeg radnog dana od dana upisa dostavi o tome izveštaj matičaru koji vodi matičnu knjigu u koju treba uneti naknadnu zabelešku.

Ako matičar koji je izvršio upis vodi i matičnu knjigu u koju treba uneti naknadnu zabelešku, dužan je da naknadnu zabelešku unese odmah, a najkasnije sledećeg radnog dana.

Ako se matična knjiga u koju treba uneti naknadnu zabelešku vodi u inostranstvu, matičar koji je izvršio upis dužan je da Ministarstvu odmah, a najkasnije sledećeg radnog dana dostavi izvod iz matične knjige.

Član

Nadležni organ dužan je da odluku o činjenici rođenja, zaključenja braka i smrti i promenama u vezi sa tom činjenicom dostavi nadležnom matičaru radi upisa u matičnu knjigu, u roku od 15 dana od dana kada je odluka postala pravnosnažna.

4. Ispravke u matičnim knjigama

Član

Podaci upisani u matične knjige ne smeju se precrtavati, brisati i prepravljati.

Član

Greške u matičnim knjigama koje su uočene pre zaključenja upisa, ispravlja matičar, u skladu s propisom kojim se uređuje način vođenja matičnih knjiga.

Član

Greške u matičnim knjigama koje su uočene posle zaključenja upisa, matičar može ispraviti samo na osnovu rešenja nadležnog organa iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona.

Član

Postupak ispravke greške vodi se po službenoj dužnosti ili na zahtev stranke, odnosno lica koje za to ima neposredan i na zakonu zasnovan pravni interes, u skladu s propisom kojim se uređuje opšti upravni postupak.

5. Drugi primerak matične knjige

Član

Drugi primerak matične knjige vodi se primenom elektronskih sredstava za obradu i skladištenje podataka.

Član

Drugi primerak matične knjige za tekuću godinu vodi matičar ovlašćen za vođenje prvog primerka – izvornika matične knjige.

Matičar, istovremeno sa upisom podataka u izvornik matične knjige, iste podatke unosi u drugi primerak matične knjige.

Član

Drugi primerak matičnih knjiga koje vode organi iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona čuva se u Ministarstvu, s tim da se može čuvati i izvan sedišta Ministarstva.

Nadležni organi iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona dužni su da dostave na čuvanje Ministarstvu sadržaj drugog primerka matičnih knjiga u elektronskom obliku sravnjen sa izvornikom za prethodnu godinu najkasnije do 31. januara.

Član

Dok se drugi primerak matične knjige ne dostavi Ministarstvu, matičar svaku naknadnu zabelešku ili ispravku unosi istovremeno u izvornik matične knjige i drugi primerak matične knjige.

O svakoj naknadnoj zabelešci ili ispravci greške unesenoj u izvornik matične knjige čiji je drugi primerak dostavljen Ministarstvu na čuvanje, matičar je dužan da odmah, a najkasnije sledećeg radnog dana dostavi Ministarstvu prepis naknadne zabeleške, odnosno ispravke, radi unošenja u drugi primerak matične knjige.

6. Čuvanje matičnih knjiga i uvid u matične knjige

Član

Izvornik matične knjige i drugi primerak matične knjige ne smeju se čuvati u istoj zgradi.

Član

Izvornik matične knjige čuva matičar.

Član

Matične knjige i spisi na osnovu kojih se vrši upis u matične knjige spadaju u kategoriju registraturskog materijala koji ima trajni rok čuvanja.

Matične knjige i spisi na osnovu kojih se vrši upis u matične knjige moraju se čuvati od oštećenja, uništenja i zloupotrebe.

Mere tehničke zaštite matičnih knjiga mogu se preduzimati samo na način uređen propisima o kulturnim dobrima.

Član

Matične knjige i spisi na osnovu kojih je izvršen upis u matične knjige po isteku 100 godina od poslednjeg upisa zapisnički se predaju kao celina (arhivski fond) na čuvanje nadležnom arhivu.

Član

Uvid u matične knjige, kao i spise na osnovu kojih je izvršen upis u matične knjige, dozvoliće se licu na koje se ti podaci odnose, članu njegove uže porodice, usvojitelju ili staratelju, a drugim licima na način i pod uslovima utvrđenim zakonom koji uređuje zaštitu podataka o ličnosti i zakonom koji uređuje prava na pristup informacijama od javnog značaja.

Dete koje je navršilo 15. godinu života i koje je sposobno za rasuđivanje može izvršiti uvid u matičnu knjigu rođenih, kao i spise na osnovu kojih se vrši upis u matičnu knjigu rođenih, a koji se odnose na njegovo poreklo.

Posle novog upisa činjenice rođenja usvojenika pravo uvida u matičnu knjigu rođenih za dete imaju samo dete i usvojitelji deteta, na način utvrđen zakonom koji uređuje oblast porodičnopravne zaštite.

Član

O odbijanju zahteva za uvid u matične knjige, kao i spise na osnovu kojih je izvršen upis u matične knjige, organ iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona donosi rešenje, u skladu sa zakonom kojim se uređuje opšti upravni postupak.

7. Obnavljanje matičnih knjiga

Član

Ako su matične knjige uništene ili nestale, njihovom obnavljanju pristupa se bez odlaganja.

Radi obnavljanja matičnih knjiga građani su dužni da daju podatke koji su im poznati.

Član

Ako se izvornik ili drugi primerak matične knjige uništi ili nestane, obnavlja se na osnovu sačuvanog primerka matične knjige na način i u roku koji odredi Ministar.

Ako su oba primerka matične knjige uništena ili nestala, Ministar rešenjem određuje obnavljanje uništenih ili nestalih matičnih knjiga, kao i postupak i rok u kome će biti obnovljene.

Troškove obnavljanja snosi organ kod koga je uništeni primerak matične knjige bio na čuvanju.

III. MATIČNA KNjIGA ROĐENIH

Član

U matičnu knjigu rođenih upisuju se:

1) podaci o rođenju, i to: ime i prezime deteta; skraćeno lično ime; pol deteta; dan, mesec, godina i čas rođenja; mesto i opština rođenja, a ako je dete rođeno u inostranstvu i naziv države rođenja; jedinstveni matični broj građana i državljanstvo deteta;

2) podaci o roditeljima deteta, i to: ime i prezime i ako su roditelji u braku, prezime pre zaključenja braka; jedinstveni matični broj građana; dan, mesec i godina rođenja; mesto i opština rođenja, a ako je roditelj rođen u inostranstvu i naziv države rođenja; državljanstvo; prebivalište i adresa;

3) podaci o: materinstvu utvrđenom ili osporenom sudskom odlukom; priznanju očinstva; očinstvu utvrđenom ili osporenom sudskom odlukom; usvojenju i prestanku usvojenja; stavljanju pod starateljstvo i prestanku starateljstva; lišenju i vraćanju roditeljskog prava; produženju i prestanku produženog roditeljskog prava; zaključenju i prestanku braka; promeni ličnog imena, imena ili prezimena deteta i roditelja, odnosno usvojitelja ili staratelja; sticanju i prestanku državljanstva; smrti, kao i drugi podaci određeni zakonom ili drugim propisom donetim na osnovu zakona.

Član

Rođenje deteta prijavljuje se nadležnom matičaru radi upisa u matičnu knjigu rođenih.

Član

Rođenje deteta u zdravstvenoj ustanovi dužna je da prijavi zdravstvena ustanova na propisanom obrascu.

Rođenje deteta van zdravstvene ustanove dužan je da prijavi otac deteta, a ako on nije u mogućnosti da to učini, drugi član domaćinstva, odnosno lice u čijem stanu je dete rođeno, ili majka čim za to bude sposobna, ili babica, odnosno lekar koji su prisustvovali porođaju, a ako ovih lica nema ili nisu u mogućnosti da prijave rođenje – lice koje je saznalo za rođenje.

Član

Rođenje deteta prijavljuje se u roku od 15 dana od dana rođenja.

Ako je dete mrtvo rođeno, rođenje se mora prijaviti u roku od 24 časa od njegovog rođenja.

Član

Činjenica rođenja upisuje se u matičnu knjigu rođenih matičnog područja u čijem sastavu je naseljeno mesto rođenja deteta.

Činjenica rođenja deteta u prevoznom sredstvu u toku putovanja upisuje se u matičnu knjigu rođenih matičnog područja u čijem sastavu je naseljeno mesto gde se putovanje majke završilo.

Član

Činjenica rođenja deteta čiji su roditelji nepoznati upisuje se u matičnu knjigu rođenih matičnog područja u čijem sastavu je naseljeno mesto gde je dete nađeno.

Upis se vrši na osnovu rešenja nadležnog organa starateljstva, koje sadrži sledeće podatke: lično ime deteta; pol deteta; dan, mesec, godinu i čas rođenja; mesto i opštinu rođenja i državljanstvo deteta. Kao mesto rođenja upisuje se naseljeno mesto gde je dete nađeno.

Organ starateljstva donosi rešenje iz stava 2. ovog člana na osnovu zapisnika o nalaženju deteta i dostavlja ga zajedno sa zapisnikom o nalaženju deteta matičaru.

Član

Činjenica rođenja deteta bez roditeljskog staranja koja se prijavljuje po isteku roka iz člana 25. ovog zakona, a koju nije moguće upisati u matičnu knjigu rođenih na način uređen čl. 49. i 50. ovog zakona, upisuje se u matičnu knjigu rođenih po mestu boravišta deteta u vreme pokretanja postupka za upis te činjenice u matičnu knjigu rođenih.

Upis se vrši na osnovu rešenja nadležnog organa starateljstva, koje sadrži sledeće podatke: lično ime deteta; pol deteta; dan, mesec i godinu rođenja; mesto i opštinu rođenja i državljanstvo deteta. Kao mesto rođenja upisuje se naseljeno mesto gde dete ima boravište u vreme pokretanja postupka za upis činjenice rođenja u matičnu knjigu rođenih.

Ako se naknadno utvrdi da je rođenje deteta već upisano u matičnu knjigu rođenih, organ starateljstva koji je doneo rešenje iz stava 2. ovog člana rešenjem će poništiti kasniji upis činjenice rođenja deteta u matičnu knjigu rođenih.

Član

Usvojeno dete upisuje se u matičnu knjigu rođenih na osnovu rešenja o novom upisu rođenja usvojenika koje donosi organ starateljstva.

Rešenje o novom upisu činjenice rođenja usvojenika sadrži sledeće podatke: lično ime deteta; pol deteta; dan, mesec, godinu i čas rođenja; mesto i opštinu rođenja i državljanstvo deteta. Podaci o roditeljima zamenjuju se podacima o usvojiteljima.

Rešenje iz stava 1. ovog člana konačno je i njime se poništava raniji upis rođenja usvojenika.

Član

Na osnovu presude o poništenju usvojenja koju sud dostavlja organu starateljstva pred kojim je zasnovano usvojenje, organ starateljstva donosi rešenje o poništenju rešenja o novom upisu rođenja usvojenika.

Na osnovu rešenja iz stava 1. ovog člana osnažuje se prvi upis rođenja deteta.

Član

Lica koja su po propisima o ličnom imenu ovlašćena da odrede lično ime deteta dužna su da radi upisa u matičnu knjigu rođenih prijave nadležnom matičaru lično ime deteta najkasnije u roku od 30 dana od dana rođenja deteta.

Ako se lica iz stava 1. ovog člana ne sporazumeju o ličnom imenu deteta, dužna su da o tome obaveste nadležnog matičara u roku od 30 dana od dana rođenja deteta.

Ako je rok iz stava 1. ovog člana protekao, upis ličnog imena deteta izvršiće se na osnovu rešenja nadležnog organa starateljstva.

IV. MATIČNA KNjIGA VENČANIH

Član

U matičnu knjigu venčanih upisuju se:

1) podaci o zaključenju braka, i to: dan, mesec, godina i mesto zaključenja braka; ime i prezime supružnika; jedinstveni matični broj građana; dan, mesec i godina rođenja, mesto i opština rođenja, a ako je supružnik rođen u inostranstvu i naziv države rođenja; državljanstvo; prebivalište i adresa supružnika, kao i izjava supružnika o novom prezimenu;

2) ime i prezime roditelja supružnika; ime i prezime i prebivalište svedoka pri zaključenju braka; ime i prezime tumača ako je njegovo prisustvo pri zaključenju braka bilo neophodno; ime i prezime i prebivalište punomoćnika ako pri zaključenju braka jednog supružnika zastupa punomoćnik i ime i prezime matičara;

3) prestanak braka;

4) promena ličnog imena, imena ili prezimena supružnika.

Član

Budući supružnici nameru da zaključe brak prijavljuju matičaru pismeno ili usmeno.

O usmenoj prijavi sačinjava se zapisnik na propisanom obrascu.

Član

Činjenica zaključenja braka upisuje se u matičnu knjigu venčanih koja se vodi za matično područje u čijem sastavu je naseljeno mesto u kome je brak zaključen.

Član

Brak koji nije zaključen pred matičarom upisaće se u matičnu knjigu venčanih samo na osnovu pravnosnažne odluke suda o utvrđivanju postojanja braka.

V. MATIČNA KNjIGA UMRLIH

Član

U matičnu knjigu umrlih upisuju se:

1) podaci o smrti, i to: ime i prezime umrlog; njegovo prezime pre zaključenja braka; pol umrlog; dan, mesec, godina i čas smrti; mesto i opština smrti, a ako je umro u inostranstvu i naziv države; dan, mesec, godina i čas rođenja; mesto i opština rođenja, a ako je rođen u inostranstvu i naziv države; bračni status; jedinstveni matični broj građana; državljanstvo; prebivalište i adresa umrlog;

2) ime i prezime supružnika umrlog i njegovo prezime pre zaključenja braka, ako je umrli bio u braku; ime i prezime roditelja umrlog; ime i prezime i prebivalište lica koje je prijavilo smrt; naziv i sedište ustanove ili organizacije koja je prijavila smrt;

3) proglašenje nestalog lica umrlim i smrt utvrđena u sudskom postupku.

Član

Činjenica smrti prijavljuje se nadležnom matičaru usmeno ili pismeno.

O usmenoj prijavi sačinjava se zapisnik na propisanom obrascu.

Član

Činjenicu smrti dužni su da prijave članovi porodice s kojima je umrli živeo, a ako ovih lica nema ili nisu u mogućnosti da to učine, druga lica s kojima je umrli živeo ili drugi članovi porodice koji su saznali za smrt, odnosno lica u čijem je stanu smrt nastupila, a ako nema ni ovih lica, činjenicu smrti dužno je da prijavi lice koje je prvo za smrt saznalo.

Činjenicu smrti lica u zdravstvenoj ustanovi, vojnom objektu, zavodu za izvršenje krivičnih sankcija, ustanovi za smeštaj učenika i studenata ili u drugoj ustanovi ili organizaciji dužna je da prijavi ustanova ili organizacija u kojoj je lice umrlo.

Član

Činjenica smrti mora se prijaviti nadležnom matičaru u roku od tri dana od dana smrti, odnosno od dana nalaženja leša.

Ako je posebnim propisom određen za sahranu kraći rok od tri dana, činjenica smrti mora se prijaviti pre sahrane.

Član

Prilikom prijavljivanja činjenice smrti mora se podneti potvrda o smrti koju izdaje zdravstvena ustanova ako je lice umrlo u zdravstvenoj ustanovi, a ako je lice umrlo van zdravstvene ustanove lekar koji je utvrdio smrt.

Bez potvrde o smrti ne može se izvršiti upis činjenice smrti u matičnu knjigu umrlih.

Član

Organ koji vrši uviđaj dužan je da činjenicu smrti prijavi u roku od 15 dana nadležnom matičaru i dostavi primerak zapisnika o uviđaju i potvrdu o smrti.

Član

Umrli se može sahraniti pre nego što se njegova smrt prijavi matičaru, na osnovu dozvole organa iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona na čijoj teritoriji će se umrli sahraniti, ako iz opravdanih razloga nije bilo moguće prijaviti njegovu smrt matičaru.

O izdatim dozvolama vodi se evidencija.

Član

Činjenica smrti upisuje se u matičnu knjigu umrlih matičnog područja u čijem sastavu je naseljeno mesto gde je smrt nastupila.

Ako nije poznato mesto gde je smrt nastupila, činjenica smrti upisuje se u matičnu knjigu umrlih matičnog područja u čijem sastavu je naseljeno mesto gde je leš nađen.

Izuzetno od st. 1. i 2. ovog člana, ako je smrt nastupila u vanrednim situacijama, činjenica smrti upisuje se u matičnu knjigu umrlih matičnog područja u čijem sastavu je naseljeno mesto gde se umrli sahranjuje.

Član

Proglašenje nestalog lica umrlim i smrt utvrđena u sudskom postupku upisuje se u matičnu knjigu umrlih matičnog područja po mestu poslednjeg prebivališta umrlog na osnovu pravnosnažne odluke suda.

Ako je poslednje prebivalište umrlog nepoznato ili u inostranstvu, činjenice iz stava 1. ovog člana upisuju se u matičnu knjigu umrlih matičnog područja u čijem sastavu je mesto rođenja tog lica, a ako je umrli rođen u inostranstvu, u matičnu knjigu umrlih matičnog područja u čijem sastavu je mesto u kome je sedište suda.

VI. MATIČNE KNjIGE U DIPLOMATSKO-KONZULARNIM PREDSTAVNIŠTVIMA

Član

O ličnom stanju državljana Republike Srbije u inostranstvu matične knjige vode diplomatsko-konzularna predstavništva Republike Srbije (u daljem tekstu: diplomatsko-konzularna predstavništva).

Koje će se matične knjige i u kom diplomatsko-konzularnom predstavništvu voditi određuje ministar nadležan za spoljne poslove uz prethodnu saglasnost ministra nadležnog za poslove uprave.

Član

Matična knjiga rođenih vodi se u diplomatsko-konzularnom predstavništvu za državljane Republike Srbije stalno nastanjene u inostranstvu i u nju se upisuje činjenica rođenja državljanina Republike Srbije stalno nastanjenog na području diplomatsko-konzularnog predstavništva.

Matična knjiga venčanih vodi se u diplomatsko-konzularnom predstavništvu koje je ovlašćeno da zaključuje brak između državljana Republike Srbije i u nju se upisuje činjenica zaključenja braka između državljana Republike Srbije u diplomatsko-konzularnom predstavništvu.

Matična knjiga umrlih vodi se u diplomatsko-konzularnom predstavništvu za državljane Republike Srbije stalno nastanjene u inostranstvu i u nju se upisuje činjenica smrti državljanina Republike Srbije koji je bio stalno nastanjen na području diplomatsko-konzularnog predstavništva.

Izuzetno, činjenice rođenja i smrti državljanina Republike Srbije koji je na privremenom boravku u inostranstvu upisaće se u matičnu knjigu rođenih, odnosno matičnu knjigu umrlih koju vodi diplomatsko-konzularno predstavništvo, ako se po propisima države u kojoj se nalazi diplomatsko-konzularno predstavništvo podaci o rođenju i smrti ne upisuju u evidencije o ličnom stanju građana te države.

Član

Matične knjige u diplomatsko-konzularnom predstavništvu vodi, u svojstvu matičara, diplomatsko-konzularni službenik iz sastava diplomatsko-konzularnog osoblja koga ovlasti šef diplomatsko-konzularnog predstavništva.

Član

O ispravci greške u matičnim knjigama koje se vode u diplomatsko-konzularnom predstavništvu rešava šef diplomatsko-konzularnog predstavništva.

Član

Drugi primerak matičnih knjiga koje se vode u diplomatsko-konzularnom predstavništvu čuva se i vodi u ministarstvu nadležnom za spoljne poslove primenom elektronskih sredstava za obradu i skladištenje podataka.

Član

Ako se izvornik ili drugi primerak matične knjige koja se vodi u diplomatsko-konzularnom predstavništvu uništi ili nestane, obnavlja se na osnovu sačuvanog primerka matične knjige na način i u roku koji odredi ministar nadležan za spoljne poslove.

Član

Izvode iz matičnih knjiga i uverenja koja se izdaju na osnovu matičnih knjiga koje se vode u diplomatsko-konzularnim predstavništvima izdaje ovlašćeno lice iz člana 70. ovog zakona.

Član

Odredbe ovog zakona koje se odnose na matične knjige koje vode organi iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona shodno se primenjuju na matične knjige koje se vode u diplomatsko-konzularnim predstavništvima.

VII. UPIS U MATIČNE KNjIGE NA OSNOVU

ISPRAVA INOSTRANIH ORGANA

Član

Ako činjenice rođenja, zaključenja braka i smrti državljana Republike Srbije nastale van njene teritorije nisu upisane u matične knjige koje se vode u diplomatsko-konzularnim predstavništvima, upisuju se u matične knjige koje se vode po ovom zakonu.

Prijava za upis činjenice iz stava 1. ovog člana podnosi se preko diplomatsko-konzularnog predstavništva na čijem području je ta činjenica nastala ili neposredno nadležnom organu iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona.

Upis činjenice iz stava 1. ovog člana vrši se na osnovu izvoda iz matične knjige inostranog organa, ako međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno.

Ako se ne može pribaviti izvod iz matične knjige inostranog organa, upis činjenica iz stava 1. ovog člana vrši se na osnovu odluke nadležnog suda.

Član

Činjenice rođenja, zaključenja braka i smrti u slučaju iz člana 76. ovog zakona, upisuju se u:

1) matičnu knjigu rođenih – po mestu poslednjeg prebivališta roditelja u vreme rođenja deteta, a ako roditelji nisu imali zajedničko prebivalište – po mestu prebivališta jednog od roditelja, a ako je mesto prebivališta roditelja nepoznato – po mestu rođenja jednog od roditelja;

2) matičnu knjigu venčanih – po mestu poslednjeg prebivališta supružnika u vreme zaključenja braka, a ako supružnici nisu imali zajedničko prebivalište – po mestu prebivališta jednog od supružnika, a ako je poslednje prebivalište supružnika nepoznato – po mestu rođenja jednog od njih;

3) matičnu knjigu umrlih – po mestu poslednjeg prebivališta umrlog, a ako je poslednje prebivalište nepoznato – po mestu rođenja.

Ako se činjenice rođenja, zaključenja braka i smrti ne mogu upisati u matične knjige na način propisan u stavu 1. ovog člana zbog toga što je mesto rođenja lica nepoznato ili je mesto rođenja u inostranstvu, upisuju se u matične knjige koje se vode za matično područje grada Beograda koje odredi Skupština grada Beograda.

Lice rođeno u inostranstvu koje je prijemom steklo državljanstvo Republike Srbije upisuje se u matičnu knjigu rođenih, odnosno matičnu knjigu venčanih po mestu prebivališta, odnosno boravišta.

Činjenice rođenja, zaključenja braka i smrti državljanina SFRJ koji je imao državljanstvo druge republike SFRJ ili je državljanin druge države nastale na teritoriji SFRJ i koji je stekao državljanstvo Republike Srbije, upisuju se u matičnu knjigu po mestu njegovog prebivališta, odnosno boravišta.

Činjenice rođenja, zaključenja braka i smrti državljanina Crne Gore koji se prema propisima o državljanstvu smatra državljaninom Republike Srbije ili je stekao državljanstvo Republike Srbije, upisuju se u matične knjige po mestu njegovog prebivališta, odnosno boravišta.

Član

Ako lično ime deteta upisano u inostrani izvod iz matične knjige rođenih nije određeno u skladu s domaćim propisima o ličnom imenu, matičar će zatražiti od roditelja da ga odrede u skladu sa zakonom kojim se uređuje lično ime.

Izjavu o određivanju ličnog imena deteta u skladu s domaćim propisom roditelji mogu dati i pred diplomatsko-konzularnim predstavništvom prilikom podnošenja prijave za upis činjenice rođenja u matične knjige koje se vode po ovom zakonu.

Član

Ako na osnovu izvoda inostranog organa nije moguće utvrditi prezime supružnika koje su uzeli prilikom zaključenja braka, matičar pribavlja taj podatak od inostranog organa pred kojim je brak zaključen.

Ako ni na taj način nije moguće utvrditi prezime supružnika, matičar tu činjenicu utvrđuje na osnovu izjave supružnika.

Izjava se može dati i pred diplomatsko-konzularnim predstavništvom prilikom podnošenja prijave za upis činjenice zaključenja braka u matične knjige koje se vode po ovom zakonu.

VIII. VRSTE IZVODA IZ MATIČNIH KNjIGA I IZDAVANjE

IZVODA I UVERENjA NA OSNOVU MATIČNIH KNjIGA

Član

Na osnovu matičnih knjiga izdaju se izvod iz matične knjige rođenih, izvod iz matične knjige venčanih i izvod iz matične knjige umrlih (u daljem tekstu: izvodi iz matičnih knjiga) i uverenja koja sadrže pojedine podatke upisane u matične knjige ili pojedine činjenice o ličnom stanju građana koje proizlaze iz tih podataka (u daljem tekstu: uverenja).

Obrasce izvoda iz matičnih knjiga tehnički izrađuje i štampa Narodna banka Srbije – Zavod za izradu novčanica.

Član

Izvodi iz matičnih knjiga i uverenja izdaju se na osnovu podataka sadržanih u izvorniku matične knjige.

Izvodi iz matičnih knjiga i uverenja mogu se izdati i na osnovu podataka iz drugog primerka matične knjige koja se vodi primenom elektronskih sredstava za obradu i skladištenje podataka.

Ako se izvodi iz matičnih knjiga izdaju na osnovu podataka iz drugog primerka matične knjige koja se vodi primenom elektronskih sredstava za obradu i skladištenje podataka, matičar jednog matičnog područja određene opštine, odnosno grada, odnosno grada Beograda može izdavati izvode iz matične knjige koja se vodi za druga matična područja te ili ostalih opština, odnosno gradova, odnosno grada Beograda.

Član

Izvodi iz matičnih knjiga i uverenja sadrže poslednje podatke koji su upisani u matičnu knjigu do vremena izdavanja izvoda.

Izvodi iz matičnih knjiga nemaju ograničeni rok važenja, a za upotrebu izdatog izvoda iz matične knjige koji ne sadrži poslednje podatke upisane u matičnu knjigu odgovorno je lice koje ga stavi u pravni saobraćaj.

Član

Izvodi iz matičnih knjiga i uverenja izdaju se na zahtev lica iz člana 41. ovog zakona.

Član

Izvode iz matičnih knjiga i uverenja koji se izdaju na osnovu matičnih knjiga koje vode organi iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona, izdaje ovlašćeni matičar.

IX. NADZOR

Član

Nadzor nad sprovođenjem ovog zakona vrši Ministarstvo.

Nadzor nad izvršavanjem poslova poverenih ovim zakonom vrši Ministarstvo.

Inspekcijski nadzor vrši Ministarstvo preko upravne inspekcije.

X. OVLAŠĆENjE ZA DONOŠENjE PODZAKONSKIH PROPISA

Član

Radi sprovođenja odredaba ovog zakona, Ministar donosi propise kojima bliže uređuje:

1) način vođenja matičnih knjiga u organima iz člana 6. st. 2. i 4. i člana 68. stav 1. ovog zakona;

2) čuvanje matičnih knjiga i spisa;

3) način vršenja uvida u matične knjige i spise;

4) način obnavljanja uništenih ili nestalih matičnih knjiga;

5) način izdavanja izvoda iz matičnih knjiga i uverenja o činjenicama i podacima upisanim u matične knjige, kao i izvoda iz matičnih knjiga namenjenih za upotrebu u inostranstvu;

6) sadržinu i način vođenja evidencije o izdatim izvodima iz matičnih knjiga i uverenjima o činjenicama i podacima upisanim u matične knjige;

7) sadržinu i način vođenja evidencije o dozvolama da se umrli sahrani pre nego što je činjenica smrti prijavljena matičaru;

8) program i način polaganja posebnog stručnog ispita za matičara, sadržinu i oblik stručnog usavršavanja matičara i program i način provere znanja koje je matičar stekao stručnim usavršavanjem;

9) sadržinu i način vođenja evidencije o datim ovlašćenjima za obavljanje poslova matičara.

Ministar propisuje obrasce matičnih knjiga, registara matičnih knjiga, posebne evidencije o odloženim upisima, izvoda iz matičnih knjiga i uverenja o činjenicama i podacima upisanim u matične knjige, zapisnika o prijavi rođenja, zaključenja braka i smrti i obrasce prijava rođenja, zaključenja braka i smrti u inostranstvu.

Ministar i ministar nadležan za poslove zdravlja sporazumno propisuju postupak izdavanja prijave i obrazac prijave rođenja deteta u zdravstvenoj ustanovi i postupak izdavanja potvrde i obrazac potvrde o smrti.

Ministar nadležan za unutrašnje poslove i ministar nadležan za porodičnopravnu zaštitu sporazumno propisuju način vođenja postupka o nalaženju deteta i sačinjavanju zapisnika o nalaženju deteta.

XI. KAZNENE ODREDBE

Član

Novčanom kaznom do 50.000 dinara kazniće se za prekršaj fizičko lice ili odgovorno lice u pravnom licu ako:

1) da neistinite podatke u prijavi za upis u matičnu knjigu (član 22. stav 1);

2) prijavi činjenicu rođenja ili smrti koje nisu nastupile (čl. 46. i 62);

3) ne prijavi činjenicu rođenja deteta u propisanom roku ili ne odredi lično ime detetu (čl. 48. i 54);

4) ne prijavi činjenicu smrti u propisanom roku (član 62);

5) izvrši sahranjivanje pre upisa u matičnu knjigu umrlih bez dozvole nadležnog organa (član 65. stav 1).

Za prekršaje iz stava 1. ovog člana kazniće se pravno lice novčanom kaznom do 300.000 dinara.

Novčanom kaznom do 50.000 dinara kazniće se za prekršaj odgovorno lice u državnom organu ili organu jedinice lokalne samouprave ako u propisanom roku:

1) ne dostavi nadležnom matičaru odluke i druga akta o činjenici rođenja, zaključenja braka i smrti i promenama u vezi sa tim činjenicama (čl. 28. i 64);

2) ne dostavi Ministarstvu prepis naknadne zabeleške, odnosno ispravke radi unošenja u drugi primerak matične knjige (član 36. stav 2).

XII. PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE

Član

Matične knjige koje su vođenje do 9. maja 1946. godine, kao i izvodi iz matičnih knjiga i uverenja koja se izdaju na osnovu tih matičnih knjiga, imaju dokaznu snagu javnih isprava.

Izvode iz matičnih knjiga i uverenja iz stava 1. ovog člana izdaje matičar.

Član

Matičari i zamenici matičara koji na dan stupanja na snagu ovog zakona nemaju visoko obrazovanje stečeno na studijama drugog stepena (diplomske akademske studije – master, specijalističke akademske studije, specijalističke strukovne studije) u obrazovno-naučnom polju Društveno-humanističkih nauka, odnosno na osnovnim studijama u trajanju od najmanje četiri godine društvenog smera, nastavljaju da obavljaju poslove ako polože poseban stručni ispit za matičara u roku od tri godine od dana početka primene ovog zakona.

Član

Ministarstvo nadležno za poslove uprave preuzeće od ministarstva nadležnog za unutrašnje poslove drugi primerak matičnih knjiga najkasnije u roku od pet godina od dana početka primene ovog zakona.

Član

Organi iz člana 6. st. 2. i 4. i člana 68. stav 1. ovog zakona obezbediće vođenje drugog primerka matičnih knjiga primenom elektronskih sredstava za obradu i skladištenje podataka najkasnije u roku od pet godina od dana početka primene ovog zakona.

Organi iz člana 6. st. 2. i 4. i člana 68. stav 1. ovog zakona do obezbeđivanja vođenja drugog primerka matičnih knjiga primenom elektronskih sredstava za obradu i skladištenje podataka, a najkasnije do isteka roka iz stava 1. ovog člana drugi primerak matičnih knjiga vode kao prepis ili overenu fotokopiju izvornika matične knjige.

Član

Ministarstvo nadležno za poslove uprave obezbediće uslove za uspostavljanje centralnog sistema za elektronsku obradu i skladištenje podataka i čuvanje drugog primerka matičnih knjiga koje vode organi iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona, najkasnije u roku od dve godine od dana početka primene ovog zakona.

Član

Drugi primerak matičnih knjiga koje vode organi iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona do obezbeđivanja uslova iz člana 91. stav 1. i člana 92. ovog zakona čuva se u ministarstvu nadležnom za unutrašnje poslove.

Organi iz člana 6. st. 2. i 4. ovog zakona dužni su da do obezbeđivanja uslova iz člana 91. stav 1. i člana 92. ovog zakona dostave na čuvanje ministarstvu nadležnom za unutrašnje poslove sadržaj drugog primerka matičnih knjiga sravnjen sa izvornikom za prethodnu godinu najkasnije do 31. januara.

Član

Danom početka primene ovog zakona prestaju da važe Zakon o osnovnim podacima za matične knjige („Službeni list SFRJ”, broj 6/73) i Zakon o matičnim knjigama („Službeni glasnik SRS”, broj 15/90 i „Službeni glasnik RS”, br. 57/03 i 101/05-dr. zakon).

Član

Podzakonski propisi iz člana 86. ovog zakona doneće se u roku od devet meseci od dana stupanja na snagu ovog zakona.

Član

Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”, a počeće da se primenjuje po isteku devet meseci od dana stupanja na snagu.

O B R A Z L O Ž E Nj E

I. USTAVNI OSNOV ZA DONOŠENjE ZAKONA

Ustavni osnov za donošenje Zakona o matičnim knjigama sadržan je u odredbi člana 42. Ustava Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 98/06), kojom se predviđa da se prikupljanje, držanje, obrada i korišćenje podataka o ličnosti uređuje zakonom.

Takođe, članom 97. stav 1. tačka 2. Ustava propisano je da Republika Srbija, između ostalog, uređuje i obezbeđuje ostvarivanje i zaštitu sloboda i prava građana.

II. RAZLOZI ZA DONOŠENjE ZAKONA

Oblast matičnih knjiga u Republici Srbiji trenutno je uređena Zakonom o osnovnim podacima za matične knjige („Službeni list SFRJ”, broj 6/73), donetim još na nekadašnjem saveznom nivou i Zakonom o matičnim knjigama („Službeni glasnik SRS“, broj 15/90), kao republičkom propisu koji nije bio usklađen ni sa Ustavom Republike Srbije iz 1990. godine. Zakon o matičnim knjigama noveliran je 2003. godine odredbama koje uređuju nadležnost organa uprave koji obezbeđuju vođenje matičnih knjiga za opštine sa područja Autonomne pokrajine Kosovo i Metohija i upis u matične knjige rođenja, zaključenja braka i smrti državljana SFRJ koji su imali državljanstvo druge republike SFRJ, a stekli su jugoslovensko državljanstvo.

Činjenica da su Zakon o osnovnim podacima za matične knjige i Zakon o matičnim knjigama doneti pre više od 25, odnosno 15 godina jasno upućuje na njihovu neusklađenost s najvišim pravnim aktom, koja nije samo jezičkog, već mnogo značajnijeg suštinskog karaktera.

Takođe, važeći zakoni ne prate izmenjene prilike u srodnim oblastima, odnosno nisu u skladu s većinom drugih propisa čije su pravne odredbe povezano pitanje sa sadržinom zakona koji uređuje oblast matičnih knjiga. Između ostalog, zakoni nisu usklađeni sa Zakonom o državnoj upravi („Službeni glasnik RS”, br. 79/05 i 101/07), Zakonom o lokalnoj samoupravi („Službeni glasnik RS”, broj 129/07), Zakonom o teritorijalnoj organizaciji Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 129/07), Zakonom o glavnom gradu („Službeni glasnik RS”, broj 129/07), Porodičnim zakonom („Službeni glasnik RS”, broj 18/05), Zakonom o državljanstvu Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, br. 135/04 i 90/07) i dr.

Tako je Zakonom o matičnim knjigama utvrđeno da vođenje matičnih knjiga obezbeđuju opštinski organi uprave nadležni za poslove uprave, što nije u skladu s Ustavom utemeljenim teritorijalnim uređenjem Republike Srbije i propisima koji uređuju sistem lokalne samouprave i teritorijalne organizacije Republike Srbije. Naime, prema Ustavu jedinice lokalne samouprave su ne samo opštine, već i gradovi i grad Beograd i njima se saglasno odredbama Zakona o državnoj upravi i Zakona o lokalnoj samoupravi mogu posebnim zakonom poveriti poslovi državne uprave. Imajući u vidu da se matične knjige vode po matičnim područjima koja čine jedno ili više naseljenih mesta određene opštine, odnosno grada, odnosno grada Beograda osnovane Zakonom o teritorijalnoj organizaciji Republike Srbije, neophodno je u skladu sa novim osnovama urediti nadležnost za vođenje matičnih knjiga.

Budući da je Zakon o matičnim knjigama donet u bitno različitom pravnom uređenju povezanih oblasti, u poslovima državne uprave koji se odnose na matične knjige nalazimo i postojanje dva pravna područja kada je u pitanju nadležnost organa za vođenje prvostepenog upravnog postupka i za rešavanje po žalbama protiv rešenja imaoca javnih ovlašćenja. Naime, prvostepeni organi za vođenje upravnog postupka u oblasti matičnih knjiga su opštinski organi uprave nadležni za poslove uprave, a drugostepeni organ ministarstvo nadležno za poslove uprave, osim u slučaju grada Beograda gde su prvostepeni organi – organi uprave nadležni za poslove uprave gradskih opština, a drugostepeni organ – organ uprave nadležan za poslove uprave grada Beograda. Ovakva situacija direktna je posledica neusklađenosti Zakona o matičnim knjigama sa Zakonom o državnoj upravi, s jedne strane i Zakonom o lokalnoj samoupravi i Zakonom o glavnom gradu, s druge strane, a osnov za ovu „posebnost” nalazi se u odredbi člana 90. Zakona o državnoj upravi, prema kojoj imaoci javnih ovlašćenja nastavljaju da vrše poslove državne uprave koji su im povereni do dana stupanja na snagu ovog zakona. Sličnu odredbu u prelaznim i završnim odredbama sadržao je i prethodni Zakon o državnoj upravi. Ovaj izuzetak imao je za cilj da ostvari izvesnu društvenu politiku i omogući funkcionisanje vođenja matičnih knjiga na uspostavljenim principima do donošenja zakona koji će generalno urediti oblast matičnih knjiga. Međutim, kako je struktura izuzetka redovna suprotnost između afirmativnog i negativnog, to je i u ovom slučaju dalo negativne efekte koji se, između ostalog, ogledaju u tome da nadležni organ državne uprave u čijem su delokrugu poslovi matičnih knjiga nije u mogućnosti da prati i utvrđuje stanje u oblasti, proučava posledice utvrđenog stanja i preduzima odgovarajuće mere, a građanima se ne omogućava Ustavom zajemčeno pravo na jednaku zaštitu prava i na pravno sredstvo.

Nadalje, zakoni su neusklađeni sa Porodičnim zakonom posebno u delu koji se odnosi na utvrđivanje porodičnopravnog statusa deteta i lično ime, kao i sa Zakonom o državljanstvu Republike Srbije koji za razliku od ranije važećih propisa u ovoj oblasti propisuje da se evidencija o državljanima Republike Srbije vodi u matičnim knjigama rođenih.

Uz sve navedeno zakoni zbog promenjenih društvenih okolnosti u periodu od njihovog donošenja sadrže niz pravnih praznina, odnosno ne uređuju mnoga pitanja jednako značajna sa aspekta organa kojima su ti poslovi povereni, ali i sa aspekta ostvarivanja prava građana, a ne sadrže ni pravne pretpostavke koje omogućavaju da se način organizovanja i funkcionisanja poslova matičnih knjiga postavi na novim osnovama prilagođenim potrebama savremene državne uprave, posebno u sferi informacionog društva.

Prema tome, više je ozbiljnih razloga da se konačno, posle više decenija od donošenja važećih zakona, donese zakon kojim će se na celovit način urediti oblast matičnih knjiga i time obezbediti jednoobraznost i autentičnost matičnih knjiga, kao osnovnih službenih evidencija o ličnom stanju građana u skladu s važećim evropskim standardima i principima sadržanim u obavezujućim međunarodnim konvencijama. Donošenje zakona omogućiće značajan napredak u zadovoljenju interesa građana na koje se ti podaci odnose i koji svoja prava ostvaruju na osnovu njih, uz istovremeno obezbeđenje opšteg interesa s obzirom da su matične knjige preduslov svih drugih službenih evidencija.

III. OBJAŠNjENjE POJEDINAČNIH REŠENjA

Osnovne odredbe

Osnovnim odredbama se, pre svega, određuje predmet zakonskog uređenja, prema kome se ovim zakonom uređuje vrsta i sadržina matičnih knjiga; nadležnost za njihovo vođenje i rešavanje u upravnom postupku u oblasti matičnih knjiga; način čuvanja matičnih knjiga i spisa i vršenje uvida; obnavljanje matičnih knjiga; upis u matične knjige na osnovu isprava inostranog organa; vrste izvoda iz matičnih knjiga i izdavanje izvoda i uverenja na osnovu matičnih knjiga; uslovi za obavljanje poslova matičara; nadzor nad primenom propisa o matičnim knjigama i druga pitanja u vezi sa vođenjem postupka koji prethodi upisu u matične knjige.

S obzirom na tri grupe činjenica na osnovu kojih se određuje lično stanje fizičkog lica, zadržan je sadašnji koncept da se o ličnom stanju građana vode matična knjiga rođenih, matična knjiga venčanih i matična knjiga umrlih.

Na osnovu osnovnih odredbi mogu se odrediti načela na kojima se matične knjige zasnivaju: načelo oficijelnosti, jer se propisuje da su matične knjige osnovne službene evidencije o ličnom stanju građana; načelo jednoobraznosti, jer se utvrđuje da se na istim osnovama u matične knjige upisuju činjenice o rođenju, braku i smrti i druge zakonom predviđene činjenice i promene u vezi sa njima; načelo javnosti, imajući u vidu odredbu da su matične knjige, izvodi iz matičnih knjiga i uverenja koja se izdaju na osnovu matičnih knjiga javne isprave i načelo autentičnosti, koje se ogleda u odredbi da se činjenice upisane u matične knjige i činjenice koje se njima dokazuju smatraju istinitim, dok se na zakonom propisan način ne dokaže suprotno.

Istovremeno, zadržan je opšteprihvaćen koncept i u uporednom pravu da se matične knjige vode za matična područja, a da ih vodi matičar koji može imati zamenika.

Zajedničke odredbe

1) Nadležnost

U uređenju nadležnosti za vođenje matičnih knjiga iz razloga efikasnog i racionalnog obavljanja poslova i ostvarivanja prava građana i zadovoljenja njihovih potreba ostalo se pri dosadašnjem sistemu, tako da se ovi poslovi poveravaju jedinicama lokalne samouprave, čime je zadovoljen i jedan od osnovnih principa reforme državne uprave – princip decentralizacije izražen kroz model poveravanja (delegacije) vlasti. Pri tome, odredbe o nadležnosti usklađene su sa Ustavom, Zakonom o državnoj upravi i Zakonom o lokalnoj samoupravi. Ipak, u normativnom uređenju nadležnosti za vođenje matičnih knjiga za opštine sa područja Autonomne pokrajine Kosovo i Metohija, iz razloga ostvarivanja izvesnih ciljeva društvene politike i prava građana, kao izuzetak od utvrđenog pravila zadržano je postojeće rešenje da se ovi poslovi poveravaju gradovima Nišu, Kragujevcu, Kraljevu, Kruševcu, Jagodini, Vranju i Leskovcu.

U skladu sa pomenutim modelom decentralizacije vlasti, uređena je i nadležnost za rešavanje upravnih stvari u oblasti matičnih knjiga u prvostepenom postupku, čime je otklonjena pravna praznina iz važećeg Zakona o matičnim knjigama i prevaziđena potreba analogne primene drugih propisa.

Uz navedeno, u skladu sa odredbama Zakona o lokalnoj samoupravi i Zakona o glavnom gradu utvrđuje se organ opštine, odnosno grada, odnosno grada Beograda koji izvršava poslove matičnih knjiga (vođenje matičnih knjiga i rešavanje upravnih stvari u oblasti matičnih knjiga u prvostepenom postupku).

Takođe, shodno novom uređenju nadležnosti u poslovima matičnih knjiga, propisuje se da skupština opštine, odnosno grada, odnosno grada Beograda odlukom određuje matična područja za koja će se voditi matične knjige. Novina je to da se, saglasno članu 57. Zakona o državnoj upravi, odluka donosi tek po pribavljenom mišljenju ministarstva nadležnog za poslove uprave (u daljem tekstu: Ministarstvo), kao i da će se u odluci kojom se određuju matična područja ujedno odrediti sedišta svakog matičnog područja.

2) Matičari

Zajedničkim odredbama se legislativno razrađuje osnovna odredba kojom se utvrđuje da matične knjige vodi matičar, koji može imati zamenika.

Polazeći od principa depolitizacije i principa profesionalizacije uprave Zakon daje potpuno novo uređenje jednog važnog pitanja – uslova za obavljanje poslova matičara, odnosno zamenika matičara. Dosadašnji sistem odabira kadrova za obavljanje poslova matičara, odnosno zamenika matičara uspostavljen je u praksi, jer važeći Zakon o matičnim knjigama ne uređuje ovo pitanje. Neutvrđivanje zakonskih uslova za obavljanje poslova matičara proizvelo je mnoge apsurde, na primer da u strukturi zaposlenih po vrsti školske spreme poslove matičara, odnosno zamenika matičara obavljaju nekvalifikovani ili kvalifikovani radnici ili lica sa neodgovarajućom stručnom spremom ili da se zbog promene političkih okolnosti, a bez praćenja rada i prethodne ocene obavljenih poslova vrši fluktuacija kadrova.

Stoga se propisuje da matičar, odnosno zamenik matičara može biti lice koje ima visoko obrazovanje stečeno na studijama drugog stepena (diplomske akademske studije – master, specijalističke akademske studije, specijalističke strukovne studije) u obrazovno-naučnom polju Društveno-humanističkih nauka, odnosno na osnovnim studijama u trajanju od najmanje četiri godine društvenog smera, položen poseban stručni ispit za matičara i ovlašćenje za obavljanje poslova matičara.

Određenje da matičar, odnosno zamenik matičara ima visoko obrazovanje stečeno na studijama drugog stepena, odnosno na osnovnim studijama u trajanju od najmanje četiri godine, rezultat je usklađivanja sa odredbama Zakona o državnoj upravi, Zakona o opštem upravnom postupku („Službeni list SRJ“, br. 33/97 i 31/01) i Zakona o visokom obrazovanju („Službeni glasnik RS”, br. 76/05 i 100/07).

S obzirom na posebnu vrstu poslova matičaru, odnosno zameniku matičara potrebna su određena specifična znanja iz više različitih oblasti, kao što su porodičnopravna zaštita (utvrđivanje porodičnog statusa deteta – očinstvo, materinstvo, usvojenje, starateljstvo; lično ime; brak; lišenje poslovne sposobnosti i sl), državljanstvo, legalizacija isprava u međunarodnom saobraćaju, kolizione norme i merodavno pravo za statusne i porodične odnose s međunarodnim elementom, primena bilateralnih i multilateralnih ugovora i dr. Stoga je cenjeno da program državnog stručnog ispita ne omogućava proveru stručne osposobljenosti za posebne dužnosti i ovlašćenja koje ima matičar, odnosno njegov zamenik, pa se umesto ovog ispita, a saglasno odredbama člana 101. stav 2. Zakona o državnim službenicima („Službeni glasnik RS“, br. 79/05, 81/05-ispr, 83/05-ispr, 64/07 i 67/07-ispr), po prvi put uvodi poseban stručni ispit za matičara. S tim u vezi su i odredbe koje propisuju da proveru znanja vrši komisija Ministarstva, po programu koji donosi ministar nadležan za poslove uprave (u daljem tekstu: Ministar). Ministar, takođe daje ovlašćenje za obavljanje poslova matičara, odnosno zamenika matičara na predlog funkcionera koji rukovodi organom koji izvršava poslove matičnih knjiga. O datim ovlašćenjima Ministarstvo vodi evidenciju.

Nestručna uprava, pa makar i depolitizovana, podjednako je loša za građane i društvo. Zato savremena načela upravljanja ljudskim potencijalima zahtevaju permanentnu obuku kadrova u toku čitavog rada, uz mogućnost sticanja dodatnih znanja i veština. Uzimajući u obzir izneto, Zakon propisuje da su matičar i zamenik matičara dužni da se u toku rada stručno usavršavaju i da učestvuju u svim oblicima stručnog usavršavanja koje organizuje Ministarstvo, a uvodi se i provera stečenog znanja.

Ocena je da su izneta rešenja uslov formiranja stalne uprave koja je jedini garant profesionalizma i kontinuiteta na strateškom nivou upravnog odlučivanja, pa samim tim i preduslov dobro obučene, odgovorne i efikasne uprave sposobne da građanima pruži visok stepen kvaliteta usluga.

3) Način vođenja matičnih knjiga i ispravke u matičnim knjigama

Uz odredbe kojima su zadržana postojeća rešenja da se matične knjige vode u dva primerka, da se zaključuju istekom godine, da matičar ima obavezu obaveštavanja drugih organa za upis zabeleške o promeni ličnog stanja određenog lica u matične knjige, o tzv. naknadnom upisu činjenica ili podataka u matične knjige i o ispravkama u matičnim knjigama, Zakonom se utvrđuju i mnoga druga značajna pitanja u vezi sa načinom vođenja matičnih knjiga koja nisu uređena važećim propisom.

Jedna od novina u Zakonu su odredbe kojima se propisuje službena upotreba jezika i pisma u postupku upisa podataka u matične knjige, i to: ličnog imena na jeziku i prema pravopisu pripadnika nacionalnih manjina, ličnog imena na osnovu izvoda inostranog organa, ličnog imena stranog državljanina, naziva mesta u stranim državama i naziva stranih država.

Ovim odredbama, pre svega, ostvaruje se jedno od već pomenutih načela na kojima se zasnivaju matične knjige – načelo jednoobraznosti, za koje je u nadzoru nad vođenjem matičnih knjiga utvrđeno da do sada nije obezbeđeno u najvećem delu upravo zbog nepostojanja jasnih i preciznih odredbi o ovom pitanju u važećim propisima o matičnim knjigama što, između ostalog, može imati za rezultat kršenje Ustavom zajemčenih dodatnih kolektivnih prava pripadnika nacionalnih manjina (pravo na očuvanje posebnosti koje se izražava i kroz pravo na korišćenje svog jezika i pisma).

Istovremeno, u ovom delu vrši se usklađivanje sa odredbama Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina i Porodičnog zakona.

4) Drugi primerak matične knjige

Značajne novine svakako su odredbe da se drugi primerak matične knjige vodi isključivo primenom elektronskih sredstava za obradu i skladištenje podataka.

To do sada nije bio slučaj, pre svega što važeći Zakon o matičnim knjigama propisuje mogućnost vođenja drugog primerka matične knjige i u papirnom obliku, tako da u praksi organa nalazimo pretežnu primenu ovog rešenja, koje za posledicu ima onemogućavanje razvoja jednog od vrlo važnih segmenata u organizaciji i funkcionisanju oblasti matičnih knjiga, posebno imajući u vidu da su matične knjige kao osnovne službene evidencije o ličnom stanju građana u elektronskom obliku preduslov istih takvih evidencija i u svim drugim delovima državne uprave, a ujedno znači i glomazne procedure i nepotrebne troškove u ostvarivanju prava iz oblasti matičnih knjiga.

Novo uređenje vođenja drugog primerka matičnih knjiga znači usklađivanje sa odredbama Zakona o informacionom sistemu Republike Srbije, kojim je propisana obaveza organa da evidencije propisane zakonom vode koristeći sredstva za elektronsku obradu podataka, na način kojim se obezbeđuje povezanost, usklađenost, razmena i korišćenje podataka i informacija.

Takođe, vođenje drugog primerka matične knjige primenom elektronskih sredstava za obradu i skladištenje podataka u potpunosti je u skladu sa usvojenim evropskim principima razvoja informacionog društva izraženim i kroz Vladinu Strategiju razvoja informacionog društva u Republici Srbiji. Polazeći od modernizacije državne uprave, kao jednog od tri Strategijom utvrđena cilja razvoja e-uprave, ova funkcija predstavlja konkretan doprinos korenitoj promeni tradicionalnog načina obavljanja administrativnih procedura, što će uz jasno i precizno dalje uređenje koncepta e-matična knjiga ustanoviti „dobru praksu” za razvoj ove i povezanih oblasti.

Pored toga, vođenje drugog primerka matičnih knjiga primenom elektronskih sredstava za obradu i skladištenje podataka omogućiće pristupanje određenim međunarodnim ugovorima, kao što je Briselska konvencija o šifriranju podataka koja se unose u dokumenta o matičnim knjigama, s obzirom da su matične knjige u elektronskom obliku preduslov za primenu ove konvencije.

Dosadašnji sistem prema kome ministarstvo nadležno za unutrašnje poslove vodi drugi primerak matične knjige deo je neusklađenosti važećeg Zakona o matičnim knjigama sa propisima koji utvrđuju organe državne uprave i uređuju njihov delokrug. Uz navedeno i podatak da se u velikom broju organa koji obezbeđuju vođenje matičnih knjiga prvi i drugi primerak matične knjige čuva u istoj zgradi (suprotno članu 8. stav 4. važećeg Zakona), jednim delom zbog neažurnosti tih organa, a drugim zbog nepreuzimanja drugog primerka matičnih knjiga, predlaže se novo uređenje nadležnosti organa za vođenje drugog primerka matičnih knjiga prema kome drugi primerak matičnih knjiga vodi ministarstvo nadležno za poslove uprave.

5) Čuvanje matičnih knjiga i spisa, vršenje uvida

i obnavljanje matičnih knjiga

Odredbe o čuvanju matičnih knjiga, zaštiti matičnih knjiga od oštećenja i uništenja i obezbeđenju od zloupotrebe u kontekstu su njihovog izuzetnog značaja ne samo u trenutku nastanka i periodu kada su operativne, već i za nauku i istoriju u celini i druge društvene potrebe.

Stoga se propisuje da matične knjige i spisi na osnovu kojih se vrši upis u matične knjige spadaju u kategoriju registraturskog materijala koji ima trajni rok čuvanja, što je u skladu sa propisima koji uređuju kategorije registraturskog materijala s rokovima čuvanja.

Budući da se iz registraturskog materijala odabira arhivska građa, propisuje se da se matične knjige i pripadajući spisi istekom 100 godina od poslednjeg upisa kao celina (arhivski fond), zapisnički predaju na čuvanje nadležnom arhivu, čime se obezbeđuje prethodna zaštita ove građe kao pokretnog kulturnog dobra shodno propisima o kulturnim dobrima.

U tom smislu je i odredba da se mere tehničke zaštite matičnih knjiga mogu preduzimati samo na način uređen već pomenutim propisima o kulturnim dobrima.

Imajući u vidu Ustavom zajemčenu zaštitu podataka o ličnosti, odnosno da je zabranjena i kažnjiva upotreba podataka o ličnosti izvan svrhe za koju su prikupljeni, kao i da svako ima pravo da bude obavešten o prikupljenim podacima o svojoj ličnosti i pravo na sudsku zaštitu zbog njihove zloupotrebe, Zakon transparentno i precizno uređuje krug lica kojima se dozvoljava pravo uvida u matične knjige, kao i spise i rešenja na osnovu kojih se vrši upis u matične knjige (lice na koje se ti podaci odnose, član njegove uže porodice, usvojitelj ili staratelj).

Polazeći od relevantnih uputstava Evropskog parlamenta i Saveta (Uputstvo 95/46/EZ Evropskog parlamenta i Saveta od 24. oktobra 1995. godine o zaštiti pojedinaca u vezi sa obradom podataka o ličnosti i o slobodnom protoku tih podataka i Uputstvo 2002/58/EZ Evropskog parlamenta i Saveta od 12. jula 2002. godine u vezi sa obradom podataka o ličnosti i zaštiti privatnosti u sektoru za elektronske komunikacije), kao i odredbi potvrđene Konvencije o zaštiti lica u odnosu na automatsku obradu ličnih podataka kojima se garantuje svakom fizičkom licu poštovanje njegovih osnovnih prava i sloboda, naročito pravo na privatnost kada je reč o obradi njegovih ličnih podataka („zaštita podataka”), propisano je da će se drugim licima dozvoliti uvid u matične knjige, spise i rešenja na osnovu kojih se vrši upis u matične knjige samo na način i pod uslovima utvrđenim zakonom koji uređuje oblast zaštite podataka o ličnosti i zakonom koji uređuje prava na pristup informacijama od javnog značaja.

Uz navedeno, a saglasno Porodičnim zakonom utvrđenom pravu deteta da zna ko su mu roditelji, propisuje se posebno pravo deteta na uvid u matičnu knjigu rođenih i spise koji se odnose na njegovo poreklo, kao i da pravo uvida u matičnu knjigu rođenih usvojenika imaju samo dete i usvojitelj.

Takođe, po prvi put eksplicitno se propisuje nadležnost organa za donošenje rešenja o odbijanju zahteva za uvid u matične knjige i spise.

U dosadašnjoj praksi izuzetno značajnu primenu imale su odredbe o obnavljanju uništenih ili nestalih matičnih knjiga (posebno onih koje se vode za opštine sa područja Autonomne pokrajine Kosovo i Metohija). Stoga odredbe o obnavljanju matičnih knjiga detaljno uređuju obaveze i odgovornosti organa za obnavljanje matičnih knjiga, kao i dužnosti građana u ovom postupku.

Matične knjige

1) Matična knjiga rođenih

Matična knjiga rođenih shodno odredbama koje utvrđuju činjenice i podatke koje se u nju upisuju svakako je jedina od tri osnovne evidencije koja sadrži sve promene u ličnom stanju građana od rođenja do smrti.

Podaci i činjenice koji se upisuju u matičnu knjigu rođenih mogu se podeliti u dve grupe: oni koji se upisuju kod osnovnog upisa činjenice rođenja (ime i prezime deteta; skraćeno lično ime; pol deteta; dan, mesec, godina i čas rođenja; mesto i opština rođenja, a ako je dete rođeno u inostranstvu i država rođenja; jedinstveni matični broj građana i državljanstvo deteta, kao i podaci o roditeljima) i oni koji se u vidu zabeleški o promeni u ličnom stanju upisuju naknadno (materinstvo, očinstvo, usvojenje, starateljstvo, brak, promena ličnog imena, smrt i dr).

Polazeći od člana 7. stav 1. ratifikovane Konvencije Ujedinjenih Nacija o pravima deteta, kojim je predviđeno da se dete prijavljuje odmah nakon rođenja i da od rođenja ima pravo na lično ime, odredbe Zakona celovito uređuju sva važna pitanja u vezi sa ostvarivanjem ovog prava.

Zadržan je sistem prijave za upis činjenice rođenja u matičnu knjigu rođenih, uz istovremeno uređenje kruga lica koja su dužna da prijave rođenje deteta nadležnom organu za upis u matičnu knjigu rođenih, rok u kome su ta lica dužna da prijave rođenje deteta, kao i nadležnost organa za upis činjenice rođenja u matičnu knjigu rođenih.

Pri tome, pravi se jasna razlika između postupka za upis činjenice rođenja deteta čiji su roditelji poznati, deteta čiji su roditelji nepoznati, deteta bez roditeljskog staranja i usvojenog deteta.

U tom smislu ove odredbe mogu se oceniti kao dalja implementacija prava garantovanih pomenutom konvencijom o pravima deteta, pre svega odredba kojom se omogućava upis činjenice rođenja deteta bez roditeljskog staranja koja se prijavljuje po isteku roka, a koju nije moguće upisati u matičnu knjigu po mestu rođenja deteta ili po mestu gde je dete nađeno.

S obzirom da je Porodičnim zakonom uređeno da se lično ime upisuje u matičnu knjigu rođenih, propisan je rok u kome su lica ovlašćena da odrede lično ime po propisima o ličnom imenu dužna da prijave nadležnom matičaru lično ime deteta, kao i način upisa ličnog imena u matičnu knjigu rođenih u slučaju nepostupanja prema navedenom rešenju.

2) Matična knjiga venčanih

U skladu sa odredbama Porodičnog zakona da zaključenje braka matičar upisuje u matičnu knjigu venčanih, propisuje se sadržina matične knjige venčanih, odnosno činjenice i podaci koji se upisuju kod osnovnog upisa činjenice zaključenja braka (podaci o zaključenju braka, i to: dan, mesec, godina i mesto zaključenja braka; ime i prezime supružnika; jedinstveni matični broj građana; dan, mesec i godina rođenja, mesto i opština rođenja, a ako je supružnik rođen u inostranstvu i država rođenja; državljanstvo, prebivalište i adresa stana supružnika, izjava supružnika o novom prezimenu, kao i podaci o roditeljima) i podaci i činjenice koji se naknadno upisuju (prestanak braka i promena ličnog imena, imena ili prezimena supružnika).

Takođe, uz sistem prijave zaključenja braka utvrđuje se nadležnost organa za upis činjenice zaključenja braka u matičnu knjigu venčanih.

3) Matična knjiga umrlih

Kao u slučaju matične knjige rođenih i matične knjige venčanih i odredbe koje se odnose na matičnu knjigu umrlih, najpre sadrže uređenje činjenica i podataka koji se upisuju u ovu evidenciju (podaci o smrti, i to: ime i prezime umrlog; njegovo prezime pre zaključenja braka; pol umrlog; datum, mesec, godina i čas smrti; mesto i opština smrti, a ako je umrlo u inostranstvu i država; dan, mesec, godina i čas rođenja; mesto i opština rođenja, a ako je rođeno u inostranstvu i država; bračni status; jedinstveni matični broj građana; državljanstvo; prebivalište, proglašenje nestalog lica umrlim i smrt utvrđena sudskom postupku).

I kod upisa činjenice smrti u matičnu knjigu umrlih prihvaćen je sistem prijave, a utvrđuje se i rok za prijavu te činjenice, krug lica koja su dužna da je prijave, nadležnost organa za upis činjenice smrti u matičnu knjigu umrlih i postupak za upis činjenice smrti u matičnu knjigu umrlih.

4)Matične knjige u diplomatsko-konzularnim predstavništvima

Diplomatsko-konzularna predstavništva Republike Srbije u stranim državama, čiji je pravni položaj uređen pre svega Bečkom konvencijom o konzularnim odnosima od 24. aprila 1963. godine, ali i velikim brojem bilateralnih konzularnih konvencija, u vršenju konzularnih funkcija imaju izuzetan značaj za ostvarivanje prava i zaštitu interesa naših državljana u inostranstvu.

Jedna od tih funkcija izuzetno je značajna sa aspekta poslova državne uprave koji se odnose na matične knjige, budući da je članom 5. stav 1. tačka f) Bečke konvencije uređeno da se sastoji „u delanju u svojstvu službenika građanskog stanja”, a matične knjige su osnovne službene evidencije o ličnom stanju građana.

Takođe, saglasno članu 102. Zakona o rešavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja („Službeni list SFRJ”, br. 43/82 i 72/82-ispr, „Službeni list SRJ”, broj 46/96 i „Službeni glasnik RS”, broj 46/06-dr.zakon), diplomatsko-konzularna predstavništva mogu pod odgovarajućim uslovima utvrđenim međunarodnim ugovorima, pre svih bilateralnim, zaključivati brakove naših državljana. Stoga, diplomatsko-konzularno predstavništvo koje je ovlašćeno da zaključuje konzularni brak, neophodno vodi matičnu knjigu venčanih.

Trenutno vođenje matičnih knjiga u diplomatsko-konzularnim predstavništvima samo delimično uređuje Zakon o osnovnim podacima za matične knjige, a u ovom delu primenjuje se podzakonski propis donet na nekadašnjem saveznom nivou – Uredba o vođenju matičnih knjiga u diplomatskim i konzularnim predstavništvima Jugoslavije u inostranstvu i o izdavanju izvoda i uverenja na osnovu tih knjiga. Stoga, poštujući princip da se celi niz slučajeva koji određuju odnosnu oblast treba urediti jednim generalnim aktom, da vođenje matičnih knjiga u diplomatsko-konzularnim predstavništvima dopušta međunarodno pravo i da je ova konzularna funkcija značajna za ostvarivanje prava i zadovoljenje interesa naših državljana u inostranstvu, propisane su odredbe koje se odnose na matične knjige u diplomatsko-konzularnim predstavništvima.

Tako se propisuje da će se u diplomatsko-konzularnim predstavništvima voditi matična knjiga rođenih, matična knjiga venčanih i matična knjiga umrlih i određuje konzularno područje za upis činjenice rođenja, zaključenja braka i smrti u ove knjige državljanina Republike Srbije stalno nastanjenog u inostranstvu, kao i izuzetak od ovog pravila u slučaju upisa činjenice rođenja ili smrti državljanina Republike Srbije koji je na privremenom boravku u inostranstvu, a ako se po propisima države u kojoj se nalazi diplomatsko-konzularno predstavništvo podaci o rođenju i smrti ne upisuju u matičnu knjigu inostranog organa. S obzirom da je na osnovu više različitih parametara (npr. broj naših državljana koji na određenom konzularnom području imaju stalno nastanjenje) moguće proceniti potrebu vođenja matičnih knjiga u diplomatsko-konzularnom predstavništvu, sadržana je i odredba kojom se uređuje da ministar nadležan za spoljne poslove uz prethodnu saglasnost ministra nadležnog za poslove uprave određuje koje će se matične knjige i u kom diplomatsko-konzularnom predstavništvu voditi.

Pored toga, propisuje se koja lica u sastavu diplomatsko-konzularnog predstavništva mogu biti ovlašćena za vođenje matičnih knjiga, odnosno za rešavanje u postupku za ispravku greške u matičnim knjigama, nadležnost organa za vođenje i način vođenja drugog primerka matičnih knjiga koje se vode u diplomatsko-konzularnim predstavništvima i druga pitanja značajna za rad naših predstavništava u vršenju ove konzularne funkcije.

Upis na osnovu isprava inostranog organa

Pored državljana Republike Srbije koji su stalno nastanjeni u inostranstvu, znatan broj naših građana u toku života iz najrazličitijih razloga određeno vreme ima privremeno boravište u stranim državama gde nastaju različite promene u njihovom ličnom stanju. Evidentiranje tih statusnih promena jednako je značajno za lica na koja se odnose i državu koja kao garant pravne sigurnosti preferira da ima potpune i tačne podatke o svojim državljanima.

Imajući u vidu izneto, odredbama ovog zakona omogućava se upis u matične knjige činjenice rođenja, zaključenja braka i smrti koje nisu nastale na teritoriji Republike Srbije, pod uslovom da je lice na koje se podaci odnose državljanin Republike Srbije i da odnosna činjenica nije upisana u matične knjige koje se vode u diplomatsko-konzularnim predstavništvima naše države u inostranstvu.

Dalje, uređuju se vrste isprava na osnovu kojih se vrši upis u matične knjige i nadležnost organa za podnošenje prijave i za upis određene činjenice u matične knjige.

Takođe, uređuje se postupak upisa ličnog imena deteta u matičnu knjigu rođenih u slučaju kada iz izvoda iz matične knjige inostranog organa proizlazi da ono nije određeno u skladu sa domaćim propisima o ličnom imenu i način upisa prezimena koje su supružnici uzeli prilikom zaključenja braka u slučaju kada taj podatak nije sadržan u izvodu iz matične knjige venčanih inostranog organa, čime se prevazilaze pravna praznina iz važećeg zakona, s jedne strane i znatni problemi u radu matičara prilikom utvrđivanja ovih podataka, s druge strane.

Izvodi iz matičnih knjiga

S obzirom da je u Zakonu zadržan dosadašnji koncept kad su u pitanju vrste osnovnih evidencija o ličnom stanju građana, zadržan je isti koncept i kada su u pitanju vrste izvoda iz matičnih knjiga, odnosno na osnovu matičnih knjiga izdaju se izvod iz matične knjige rođenih, izvod iz matične knjige venčanih i izvod iz matične knjige umrlih.

Praćenjem stanja u ovoj oblasti uočeno je da je neuređenost ovlašćenja za izradu i štampanje izvoda iz matičnih knjiga (čiji je izgled i sadržina propisan podzakonskim propisima) proizvela šarolikost u njihovom izgledu, kvalitetu hartije, boji, dimenzijama, a neretko i sadržini. Takođe, neobezbeđivanje jednoobrazovanosti izvoda iz matičnih knjiga često dovodi u sumnju sadržinu, potpis ovlašćenog lica i pečat organa izdatog izvoda iz matične knjige, zbog čega posebno inostrani organi zahtevaju proveru verodostojnosti istih ili saznanje stranog prava o propisanom izgledu i sadržini izvoda iz matičnih knjiga u Republici Srbiji. Isto tako, izvodi iz matičnih knjiga nalaze se u slobodnoj prodaji, što omogućava različite zloupotrebe pre svega sačinjavanje izvoda iz matičnih knjiga od neovlašćenih lica sa namerom da se takva isprava upotrebi kao prava i to ne samo pred domaćim već i nadležnim organima stranih država, što sve skupa nailazi na negativnu ocenu relevantnih međunarodnih institucija.

Stoga, uzimajući u obzir da javna isprava kojom se dokazuju određene činjenice ili podaci mora ispunjavati propisane formalno-tehničke uslove, u cilju obezbeđenja jednoobraznosti izvoda iz matičnih knjiga kao jednog od preduslova njihove autentičnosti, novina je odredba koja utvrđuje da obrasce izvoda iz matične knjige tehnički izrađuje i štampa Narodna banka Srbije – Zavod za izradu novčanica.

Imajući u vidu odredbe ovog zakona koje propisuju vođenje drugog primerka matične knjige isključivo primenom elektronskih sredstava za obradu i skladištenje podataka, kao i usvojenu Strategiju razvoja informacionog društva u Republici Srbiji, tendencija je da se, nakon formiranja baze podataka matičnih knjiga u elektronskom obliku, obezbedi povezivanje organa preko računarsko-telekomunikacione mreže, tako da se omogući izdavanje izvoda iz matičnih knjiga bez obzira kod kog organa se to zahteva, a ne samo po mestu vođenja matične knjige kako je to uređeno važećim Zakonom.

U tom smislu je i odredba da ako se izvodi iz matičnih knjiga izdaju na osnovu podataka iz drugog primerka matične knjige koja se vodi primenom elektronskih sredstava za obradu i skladištenje podataka, matičar jednog matičnog područja određene opštine, odnosno grada, odnosno grada Beograda može izdavati izvode iz matične knjige koja se vodi za druga matična područja te ili ostalih opština, odnosno gradova, odnosno grada Beograda.

Potrebno je pomenuti da su tehničke pretpostavke za izdavanje izvoda na ovaj način već ispunjene na teritoriji grada Beograda, što je i testirano kroz odgovarajući pilot projekat, a da za dalju implementaciju nedostaje novo normativno uređenje procedura.

Uvek aktuelno pitanje roka važenja izdatog izvoda iz matične knjige do sada nije bilo uređeno propisima. Trenutna situacija da izdati izvodi iz matičnih knjiga važe 6 meseci je faktičko stanje neutemeljeno u propisima, a praksa organa pred kojima se izvodi iz matičnih knjiga upotrebljavaju kao dokazi je neujednačena, od onih koji ne zahtevaju da se prilažu izvodi iz matičnih knjiga ne stariji od 6 meseci do onih koji zahtevaju upravo to, a nekada čak da izvodi ne budu stariji ni od mesec dana. Činjenica da su matične knjige dnevno operativne znači i da se u njih svakodnevno unose promene u ličnom stanju građana, govori u prilog tome da izvod i kada nije stariji od 6 meseci nije garant da sadrži i poslednje podatke upisane u matičnu knjigu. Takođe, propisima o matičnim knjigama do sada nije eksplicitno uređena odgovornost lica koje stavlja u pravni saobraćaj izvod iz matične knjige koji ne sadrži poslednje podatke upisane u matičnu knjigu. Stoga se uređuje da izvodi iz matičnih knjiga nemaju ograničeni rok važenja, a da je za upotrebu izdatog izvoda iz matične knjige koji ne sadrži poslednje podatke upisane u matičnu knjigu odgovorno lice koje ga stavi u pravni saobraćaj, što upućuje na krivičnu odgovornost prema Krivičnom zakoniku Republike Srbije.

Nadzor

Prema rešenju koje Zakon sadrži nadzor nad sprovođenjem ovog zakona i nad izvršavanjem poslova poverenih ovim zakonom vrši ministarstvo nadležno za poslove uprave. Takođe, Ministarstvo vrši inspekcijski nadzor preko upravne inspekcije.

Predložena rešenja usklađena su sa odredbama Zakona o državnoj upravi koje se odnose na unutrašnji nadzor, kao i ovlašćenjima koja po ovom zakonu imaju organi državne uprave prema imaocima javnih ovlašćenja.

Ovlašćenje za donošenje podzakonskih propisa

Zakon sadrži izričito ovlašćenje za donošenje podzakonskih propisa neophodnih za njegovo izvršavanje.

Pri tom su precizno i detaljno utvrđena pitanja koja treba obuhvatiti podzakonskim propisima i jasno određene granice ovlašćenja organa državne uprave koji ih donosi.

Kaznene odredbe

Polazeći od empirijskih saznanja da još uvek pravni subjekti na koje se odnosi Zakon nisu uznapredovali da sami na osnovu svoje pravne svesti izvršavaju pravni propis, propisuju se kaznene odredbe.

Tako se radi ostvarivanja ciljeva Zakona predlažu novčane kazne za prekršaje za slučaj prijave činjenice rođenja ili smrti koje nisu nastale; prijave neistinitih podataka o rođenju ili smrti; ne prijave činjenica rođenja deteta ili činjenica smrti u propisanom roku; ne određivanja ličnog imena deteta u propisanom roku; sahranjivanja pre upisa u matičnu knjigu umrlih bez dozvole nadležnog organa ili ne dostavljanja u propisanom roku nadležnom matičaru odluke ili drugog akta o činjenicama koje se upisuju u matične knjige, odnosno prepisa naknadne zabeleške ili ispravke za upis u drugi primerak matične knjige.

Zaprećeni maksimum prekršajnih kazni primeren je težini prekršaja i shodno tome ispod je opšteg zakonskog maksimuma, a prilikom opredeljivanja za okvire prekršajnih kazni, pored težine prekršaja, imalo se u vidu da visina zaprećene kazne ni na koji način ne stvori mogućnost za indirektno ugrožavanja nekih od Ustavom garantovanih ljudskih prava i sloboda.

Prelazne i završne odredbe

Kao prvo, prelaznim i završnim odredbama se uređuju slučajevi delovanja zakona pro praeterio, odnosno utvrđuju odredbe kojima se uspostavlja odnos između zakona koji prestaju da važe i ovog zakona u pogledu slučajeva, situacija i odnosa koji su nastali za vreme važenja ne samo Zakona o osnovnim podacima za matične knjige i Zakona o matičnim knjigama, već i onih koji su bili na snazi pre navedenih zakona.

Imajući u vidu da građani svoja prava koja se tiču njihovog ličnog stanja mogu nesmetano ostvarivati samo ukoliko dokumenta na osnovu kojih to čine imaju dokaznu snagu javne isprave, propisuje se da matične knjige koje su vođene pre uspostavlja državnih matičnih knjiga, kao i izvodi iz matičnih knjiga i uverenja koja se izdaju na osnovu njih, imaju dokaznu snagu javnih isprava. Istovremeno određuje se nadležnost za izdavanje izvoda i uverenja iz ovih matičnih knjiga.

Zatim se, radi obezbeđenja kontinuiteta u obavljanju poslova matičnih knjiga i omogućavanja nesmetanog prelaska na novi režim koji se odnosi na vrstu i nivo studija u odgovarajućem obrazovno-naučnom polju neophodnih za vršenje dužnosti matičara propisuje da matičari, odnosno zamenici matičara koji na dan stupanja na snagu ovog zakona nemaju visoko obrazovanje stečeno na studijama drugog stepena (diplomske akademske studije – master, specijalističke akademske studije, specijalističke strukovne studije) u obrazovno-naučnom polju Društveno-humanističkih nauka, odnosno na osnovnim studijama u trajanju od najmanje četiri godine društvenog smera, nastavljaju da obavljaju poslove ako polože poseban stručni ispit za matičara u roku od tri godine od dana početka primene ovog zakona.

Kao drugo, s obzirom da se menja organizacija i način funkcionisanja poslova matičnih knjiga propisuju se rokovi preuzimanja prava i obaveza od strane subjekata koji su nosioci tih prava i obaveza u novom sistemu (ministarstvo nadležno za poslove uprave preuzeće od ministarstva nadležnog za unutrašnje poslove drugi primerak matičnih knjiga najkasnije u roku od pet godina od dana početka primene Zakona; organi koji izvršavaju poslove matičnih knjiga obezbediće vođenje drugog primerka matičnih knjiga primenom elektronskih sredstava za obradu i skladištenje podataka najkasnije u roku od pet godina od dana početka primene Zakona).

Kao treće, u skladu sa članom 196. stav 4. Ustava propisuje se da Zakon stupa na snagu osam dana od dana objavljivanja u republičkom službenom glasilu, s tim što će početi da se primenjuje istekom devet meseci od dana stupanja na snagu, u kom roku će se doneti svi podzakonski propisi neophodni za izvršavanje Zakona.

Uz navedeno utvrđuje se krug propisa koji prestaju da važe danom početka primene ovog zakona.

IV. FINANSIJSKA SREDSTVA ZA SPROVOĐENjE ZAKONA

Za sprovođenje Zakona potrebno je obezbediti dodatna sredstva.

Procena je da je iz budžeta Republike Srbije u prvoj godini primene Zakona potrebno obezbediti iznos od 100.000.000 dinara, a u narednim, 2010. godini – 50.000.000 dinara i 2011. godini – između 25-30.000.000 dinara, za realizaciju aktivnosti koja se odnosi na obezbeđivanje uslova za uspostavljanje centralnog sistema za elektronsku obradu i skladištenje podataka i čuvanje drugog primerka matičnih knjiga, odnosno za nabavku opreme (softveri, storidž, uređaji za neprekidno napajanje, komunikaciona oprema, potreban prateći softver); nabavku sistemskog softvera; projektovanje, razvoj, testiranje, uvođenje i održavanje aplikativnog rešenja; obuku korisnika i održavanje sistema.

Pored toga, potrebno je obezbediti vođenje drugog primerka matičnih knjiga primenom elektronskih sredstava za obradu i skladištenje podataka u svim organima uprave koji izvršavaju poslove vođenja matičnih knjiga (što podrazumeva sedište organa uprave opštine, odnosno grada, odnosno grada Beograda, ali i sva ostala matična područja opštine, odnosno grada, odnosno grada Beograda za koja se vode matične knjige). Prema podacima iz istraživanja „Primena informacionih tehnologija u vođenju matičnih knjiga” najveći broj organa uprave u Republici Srbiji ne obezbeđuje vođenje drugog primerka matičnih knjiga u elektronskom obliku u svim matičnim područjima, 19 organa uprave još uvek nema informaciono rešenje za vođenje matičnih knjiga, sedam je u postupku uvođenja informacionog rešenja, a isto toliko organa ima neadekvatno informaciono rešenje, te je za realizaciju ove aktivnosti prethodno potrebno obezbediti sredstva za isporuku nedostajuće opreme i softvera; umrežavanje matičnih područja i sedišta organa uprave; migraciju podataka iz postojećih sistema; unos podataka iz zaključenih matičnih knjiga u drugi primerak u elektronskom obliku i obuku matičara. Procena je da je za ovu namenu potrebno 350.000.000 dinara, kao i da će se ova sredstva delom obezbediti iz budžeta jedinica lokalne samouprave, a delom iz drugih izvora uključujući i Nacionalni investicioni plan.