Na osnovu člana 35. stav 2. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09 – ispravka, 64/10 – US i 24/11) i člana 42. stav 1. Zakona o Vladi („Službeni glasnik RS”, br. 55/05, 71/05 – ispravka, 101/07, 65/08 i 16/11),
Vlada donosi
O UTVRĐIVANJU PROSTORNOG PLANA PODRUČJA POSEBNE NAMENE HIDROELEKTRANA „BRODAREVO 1” I „BRODAREVO 2” NA RECI LIM
Član 1.
Utvrđuje se Prostorni plan područja posebne namene hidoelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” na reci Lim (u daljem tekstu: Prostorni plan), koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.
Član 2.
Prostornim planom utvrđuju se osnove organizacije, korišćenja, uređenja i zaštite područja posebne namene hidoelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” na reci Lim na delovima teritorija opština Sjenica i Prijepolje.
Član 3.
Prostorni plan sastoji se iz tekstualnog dela i grafičkih prikaza.
Tekstualni deo Prostornog plana objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
Grafički prikazi (referalne karte) izrađeni su u razmeri 1: 50.000, i to: referalna karta 1 – Posebna namena prostora; referalna karta 2 – Mreža naselja i infrastrukturni sistemi; referalna karta 3 – Prirodni resursi, zaštita životne sredine i prirodnih i kulturnih dobara, turizam i referalna karta 4 – Karta sprovođenja.
Grafički prikazi (detaljne karte) izrađene u razmeri 1: 1. 000 i to: 1) detaljna karta tunela „Brusovnik” (sa izmenjenom trasom državnog puta I reda M.21) i akumulacije „Brodarevo 2” (zona akumulacije do kote 490,4mnm) – brana „Lučice”; 2) detaljna karta tunela „Junakovine” (sa izmenjenom trasom državnog puta I reda M.21) i akumulacije „Brodarevo 1” (zona akumulacije do kote 521,0mnm) – brana „Junakovine”, i u razmeri 1: 2. 500; 3) detaljna karta dalekovoda 110 kV (veza od brane „Lučice” na postojeći dalekovod TS Prijepolje-EDF/EVP Brodarevo) i dalekovoda 35 kV (veza od brane „Lučice” na postojeće dalekovode TS Brodarevo – TS Kaćevo i TS Brodarevo – TS Seljašnica) – veze sa HE „Brodarevo 2”; 4) detaljna karta dalekovoda 110 kV (veza od brane „Junakovine” na EDF/EVP Brodarevo, odnosno na TS Sjenica) i dalekovoda 35 kV (veza od brane „Junakovine” na TS Brodarevo) – veze sa HE „Brodarevo 1”.
Grafičke prikaze iz st. 3. i 4. ovog člana, izrađene u osam primeraka, overava svojim potpisom ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.
Član 4.
Prostorni plan se sprovodi neposredno lokacijskom dozvolom, i po potrebi urbanističkim planovima, kao i razvojnim planovima i programima, programima uređenja građevinskog zemljišta i programima zaštite životne sredine i prirode.
Član 5.
Grafički prikazi iz člana 3. st. 3. i 4. ove uredbe, čuvaju se trajno u Vladi (jedan komplet), Ministarstvu životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja (dva kompleta), Ministarstvu za infrastrukturu i energetiku (jedan komplet), opštini Sjenica (jedan komplet), opštini Prijepolje (jedan komplet) i Republičkoj agenciji za prostorno planiranje (dva kompleta).
Dokumentaciona osnova na kojoj se zasniva Prostorni plan čuva se u Republičkoj agenciji za prostorno planiranje.
Član 6.
Pravo na neposredan uvid u grafičke prikaze iz člana 3. st. 3. i 4. ove uredbe imaju pravna i fizička lica, pod uslovima i na način koje bliže propisuje ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.
Član 7.
Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i projekti uskladiće se sa odredbama ove uredbe na način utvrđen Prostornim planom.
Planovi i programi razvoja koji se donose po posebnim propisima, propisi i drugi opšti akti uskladiće se sa odredbama ove uredbe u roku od godinu dana od dana njenog stupanja na snagu.
Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i projekti, planovi i programi razvoja doneti do dana stupanja na snagu ove uredbe, primenjuju se u delovima koji nisu u suprotnosti sa ovom uredbom.
Član 8.
Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
05 broj 350- /2011
U Beogradu, ___________2012. godine
VLADA
PREDSEDNIK
PROSTORNI PLAN PODRUČJA POSEBNE NAMENE HIDROELEKTRANA „BRODAREVO 1” I „BRODAREVO 2” NA RECI LIM
Odluku o izradi Prostornog plana područja posebne namene hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” na reci Lim (u daljem tekstu: Prostorni plan), donela je Vlada, a objavljena je u „Službenom glasniku RS”, broj 46/11 od 24. juna 2011. godine. Sastavni deo ove odluke je i Odluka o izradi strateške procene uticaja Prostornog plana područja posebne namene hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” na reci Lim na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, broj 27/11).
Nosilac izrade Prostornog plana je Republička agencija za prostorno planiranje, dok je Stručni koobrađivač Javno preduzeće Direkcija za urbanizam-Kragujevac.
Pravni osnov za donošenje Prostornog plana, sadržan je u odredbi člana 21. stav 1. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09 – ispravka, 64/10 – US i 24/11), kojim je utvrđeno da se: prostorni plan područja posebne namene donosi za područje koje zbog iskorišćenja hidropotencijala ili izgradnje objekata za koje građevinsku dozvolu izdaje ministarstvo nadležno za poslove građevinarstva, zahteva poseban režim organizacije, uređenja, korišćenja i zaštite prostora, ili koje je kao takvo određeno Prostornim planom Republike Srbije.
Pravni osnov za pripremu Prostornog plana, sadržan je u odredbama člana 75. Zakona o planiranju i izgradnji, kojim su utvrđene nadležnosti Republičke agencije za prostorno planiranje (u daljem tekstu: Agencija), po kojim je Agencija, između ostalog, nadležna za pripremu, koordinaciju, praćenje izrade prostornog plana područja posebne namene (PPPPN), u saradnji sa nadležnim ministarstvima i drugim organima i organizacijama, odnosno da u slučaju potrebe Agencija izrađuje prostorni plan područja posebne namene koji se finansira iz drugih izvora, u skladu sa zakonom.
Prostorni plan se radi na osnovu sledećih, zakonom utvrđenih načela:
održivi razvoj;
podsticanje ravnomernog regionalnog razvoja;
usklađenost socijalnog razvoja, ekonomske i energetske efikasnosti, zaštite i revitalizacije životne sredine i graditeljskog nasleđa, prirodnih, kulturnih i istorijskih vrednosti;
realizacija razvojnih prioriteta i obezbeđenje uslova za racionalno korišćenje neobnovljivih resursa i obnovljivih izvora energije;
sprečavanje i zaštita od prirodnih i tehničko-tehnoloških nesreća;
planiranje i uređenje prostora za potrebe odbrane zemlje i izgradnju objekata od posebnog značaja za odbranu zemlje;
učešće javnosti;
saradnja između državnih organa, autonomnih teritorijalnih zajednica, jedinica lokalnih samouprava, privrednih društava, ustanova, nevladinih organizacija, građana i drugih učesnika u prostornom razvoju;
usaglašenost sa evropskim standardima i normativima u oblasti planiranja i uređenja prostora, u cilju stvaranja uslova za transgraničnu i međunarodnu saradnju i uključivanje Republike Srbije u procese evropskih integracija.
Planiranje i uređenje prostora zasniva se na horizontalnoj i vertikalnoj koordinaciji. U tom smislu, horizontalna koordinacija podrazumeva povezivanje sa susednim teritorijama u toku planiranja radi rešavanja zajedničkih funkcija i interesa, kao i povezivanje i participaciju svih učesnika u prostornom razvoju. Vertikalna koordinacija podrazumeva uspostavljanje veza svih nivoa prostornog i urbanističkog planiranja i uređenja prostora, od nacionalnog ka regionalnom i dalje ka lokalnom nivou.
Izrada Prostornog plana je zasnovana na sledećim principima:
– princip induktivnosti koji podrazumeva vršenje sveobuhvatne analize stanja, identifikacijom potencijala i ograničenja planskog područja, snaga, slabosti, mogućnosti i pretnji (SWOT), kroz analizu važeće dokumentacije, razgovore sa ključnim akterima, identifikaciju raskoraka i veza;
– princip kontekstualnosti, gde će plansko područje i njegov prostorni razvoj biti posmatrani u širem regionalnom okruženju;
– princip integralnosti, gde će se koordinacija izrade Prostornog plana i rad na obradi pojedinih tema vršiti sinteznim postupkom i putem aktivne korelacije tri ključne dimenzije: ekonomske, socijalne i ekološke;
– princip održivosti gde će celokupni teritorijalni kapital biti tretiran pažljivo i uz poštovanje biološkog i kulturnog diverziteta i lokalnih specifičnosti;
– princip participativnosti koji podrazumeva omogućavanje da svi zainteresovani predstavnici javnog i civilnog sektora aktivno učestvuju na izradi plana u svim fazama izrade, kao i da daju svoj doprinos u definisanju ciljeva i planskih rešenja, odnosno strateških prioriteta i projekata.
Prostorni plan se donosi za period do 2020. godine, sa elementima za implementaciju Prostornog plana za period do 2015. godine.
Priprema Prostornog plana obuhvata i postupak strateške procene uticaja na životnu sredinu u skladu sa Zakonom o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, br. 135/04 i 88/10), Zakonom o planiranju i izgradnji i Pravilnikom o sadržini, načinu i postupku izrade planskih dokumenata („Službeni glasnik RS”, br. 31/10, 69/10 i 16/11).
I. Polazne osnove
I.1. Obuhvat i opis granica područja prostornog plana
Područje Prostornog plana nalazi se u jugozapadnom delu Srbije. U regionalno-geografskom pogledu plansko područje pripada Zapadnoj Srbiji, kao krupnoj prostornoj celini izdvojenoj prema geografskim, istorijskim, funkcionalnim i kulturnim karakteristikama. U fizičkom smislu, područje se prostire pravcem jugoistok-severozapad, što je i smer toka reke Lim. U administrativnom smislu, plansko područje pripada Zlatiborskom upravnom okrugu (opštine Prijepolje i Sjenica).
Područje Prostornog plana obuhvata deo administrativnog područja opština Prijepolje i Sjenica, i to:
na teritoriji opštine Prijepolje sledeće cele katastarske opštine (KO): Bare, Brodarevo, Gostun, Gračanica, Grobnice, Divci, Donji Stranjani, Zavinograđe, Zastup, Kruševo, Milakovići, Miljevići, Potkrš, i delovi KO Mrčkovina i Koprivna.
na teritoriji opštine Sjenica sledeće cele katastarske opštine (KO): Zahumsko i Krajinoviće i delovi KO Božov Potok, Pralja, Šušure i Sjenica.
Teritorijalni obuhvat područja Prostornog plana određen je površinama navedenih katastarskih opština na delovima teritorija opština Prijepolje i Sjenica, kao i površinama navedenih delova katastarskih opština određenih koordinatama trase novog, 110 kV dalekovoda „TS Sjenica – HE Brodarevo 1” (datim u tabeli 1) i zaštitnim pojasom od 50 m levo i desno od trase dalekovoda.
Tabela 1. Elementi za geodetsko obeležavanje trase dalekovoda TS Sjenica-HE Brodarevo1
Oznaka ugaonog/krajnjeg stuba Koordinate ugaonog/krajnjeg stuba X Y K1 7417558,2532 4792481,2923 US2 7414834,1060 4792267,5343 US3 7413027,3296 4792606,5398 US4 7412032,2424 4792047,6780 US5 7409002,7435 4791809,9597 US6 7404655,6219 4789401,9022 US7 7404212,2479 4788075,6911 US8-dvosistemski 7399079.4517 4787325,1914
Tabela 2. Površine, broj naselja i KO na području Prostornog plana, 2011.
R.b. Naziv opštine Broj KO Broj naselja Površina u km² 1. Prijepolje 15 15 139,14 Bare Bare 5,75 Brodarevo Brodarevo 6,58 Gostun Gostun 3,83 Gračanica Gračanica 3,09 Grobnice Grobnice 9,42 Divci Divci 14,10 Lučice D.Stranjani D.Stranjani 23,29 Zavinograđe Zavinograđe 3,96 Zastup Zastup 13,63 Kruševo Kruševo 8,69 Milakovići Milakovići 31,64 Miljevići Miljevići 12,18 Pranjci Potkrš Potkrš 2,09 Mrčkovina – 0,15 Koprivna – 0,64 2. Sjenica 6 8 60,24 Zahumsko Zahumsko 21,59 Visočka Vrbnica Plana Krajinoviće Krajinoviće 37,54 Blato Jezero Tutiće Božov Potok – 0,38 Pralja – 0,19 Šušure – 0,42 Sjenica – 0,12 U K U P N O 21 23 199,38
Granica područja Prostornog plana određena je granicama celih KO:
1. severna granica – od tromeđe katastarskih opština Miljevići, Hrta i Vinicka na teritoriji opštini Prijepolje, u pravcu severoistoka, poklapa se sa severnom granicom KO Miljevići i KO Divci, do tromeđe katastarskih opština Divci, Hisardžik i Sopotnica na teritoriji opštini Prijepolje;
2. istočna granica – od prethodne tačke, u pravcu juga, poklapa se sa istočnom granicom KO Divci, KO Donji Stranjani, KO Grobnice i severoistočnom granicom KO Milakovići na teritoriji opštine Prijepolje, i nastavlja istočnom granicom KO Krajinoviće i KO Zahumsko na teritoriji opštine Sjenica, do preseka sa državnom granicom;
3. južna granica – od prethodne tačke, u pravcu zapada, poklapa se sa južnom granicom KO Zahumsko na teritoriji opštine Sjenica, i nastavlja južnom granicom KO Bare i KO Zastup na teritoriji opštine Prijepolje, do preseka granice katastarskih opština Zastup i Slatina na teritoriji opštine Prijepolje, sa državnom granicom.
4. zapadna granica – od prethodne tačke, u pravcu severa, poklapa se sa zapadnom granicom KO Zastup, KO Brodarevo, KO Zavinograđe, KO Potkrš, KO Kruševo i južnom granicom KO Miljevići na teritoriji opštine Prijepolje, do početne tačke ovog opisa, kao i delovima KO Mrčkovina i KO Koprivna (opština Prijepolje), KO Božov Potok, KO Pralja, KO Šušure i KO Sjenica (opština Sjenica), određenih koordinatama trase novog, 110kV dalekovoda „TS Sjenica – HE Brodarevo 1” (tabela 1) i zaštitnim pojasom od 50 m levo i desno od trase dalekovoda.
Ukupna površina područja Prostornog plana iznosi oko 199,4 km².
Osnovne specifičnosti područja Prostornog plana
Osnovne specifičnosti područja Prostornog plana opredeljuju njegove posebne namene, koncepciju održivog razvoja područja i režima zaštite, korišćenja i uređenja prostora.
Posebne namene obuhvaćenog područja od nacionalnog i regionalnog značaja, utvrđene su planskim i strateškim dokumentima na nacionalnom nivou – Zakonom o Prostornom planu Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 88/10), Nacionalnom strategijom održivog razvoja („Službeni glasnik RS”, broj 57/08), Strategijom razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 44/05), Vodoprivrednom osnovom Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 11/02) i drugo.
Ključnu posebnu namenu, koja opredeljuje koncepciju i planska rešenja zaštite, korišćenja i uređenja prostora i ima najveći uticaj na područje u obuhvatu Prostornog plana, predstavlja vodoprivredna i hidroenergetska namena planiranih hidroelektrana (HE) „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” i akumulacija u sastavu ovih sistema, odnosno rezervisanje prostora za realizaciju akumulacija i HE „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”, u sklopu Regionalnog rečnog sistema za uređenje, korišćenje i zaštitu voda „Drina sa Limom i Uvcem”.
Posebne namene područja Prostornog plana predstavljaju i:
zaštićena i za zaštitu predviđena prirodna dobra od nacionalnog i međunarodnog značaja – predeli izuzetnih odlika (u daljem tekstu:PIO) „Ozren-Jadovnik” i „Kamena Gora” , i druga područja predviđena za zaštitu prirodnih vrednosti i uključivanje u mrežu evropskih područja značajnih sa stanovišta primene Bernske konvencije (EMERALD) i ekološki značajnih područja (NATURA 2000), kao i značajnih područja za zaštitu ptica (IBA), biljaka (IPA) i leptira (PBA);
koridor državnog puta I reda broj 21 – obezbeđuje kvalitetnu saobraćajnu povezanost Zapadne i Centralne Srbije sa Crnom Gorom, i predstavlja preduslov za ostvarivanje funkcionalnih veza sa okruženjem i privrednu saradnju. Planirano je izmeštanje dela trase ovog puta, u cilju formiranja akumulacionog prostora HE „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”.
koridor magistralne međunarodne železničke pruge broj 1 (postojeći), koja predstavlja osnovnu vezu koridora X i VII (Dunav) sa Jadranskim morem. Planirana je modernizacija pruge za intermodalni transport, a izgradnja drugog koloseka eventualno u postplanskom horizontu.
turističko područje u potezu Lima i na obroncima Ozrena i Jadovnika, kao deo područja primarne turističke destinacije „Zlatar-Pešter”, sa potencijalima za uspostavljanje celogodišnje turističke ponude integrisane sa turističkim prostorima u neposrednom okruženju područja Prostornog plana;
prostor posebne namene – pogranični pojas uz graničnu liniju sa Crnom Gorom, koji se definiše prema Zakonu o zaštiti državne granice(„Službeni glasnik RS”, broj 97/08),, i koji se tretira kao prostor sa posebnim režimom korišćenja, uređenja i izgradnje.
Ostale specifičnosti planskog područja:
zona potapanja – prostor višenamenskih akumulacija, koje će nastati planiranim pregrađivanjem Lima na profilu „Junakovine” (HE „Brodarevo 1” – uzvodno) i „Lučice” (HE „Brodarevo 2” – nizvodno), prema usvojenoj koti plavljenja.
zona zaštite od poplava i erozije – pojas priobalnog zemljišta branjenog/nebranjenog područja uz reku Lim i buduće akumulacije, koji se definiše prema Zakonu o vodama („Službeni glasnik RS”, broj 30/10), i koji se tretira kao prostor sa posebnim režimom korišćenja, uređenja i izgradnje.
„Limski koridor” – potez/zona objedinjene zaštite planiranih energetskih sistema na Limu (akumulacije na Limu i hidroelektrane sa pripadajućom branom i objektima) i mreže koridora magistralne infrastrukture (državni put I reda broj 21 sa pripadajućim putnim objektima i priključcima, magistralna železnička pruga broj jedan sa priključcima i drugo, kao i zaštitni pojasi i površine koje je neophodno štititi od negativnog uticaja koridora, ali i površine za lociranje objekata u funkciji koridora – granični prelaz, turizam, usluge i drugo).
planinsko područje – planinski predeli obuhvataju preko 80% površina. Vegetacijski pokrivač ovog prostora odlikuje se izrazitom šumovitošću koja na svim sektorima znatno premašuje prosečne vrednosti pod šumama za Srbiju. Potencijal vegetacije pašnjaka je usmeren i iskorišćen ka razvoju stočarstva i ekstenzivnom i tradicionalnom načinu poljoprivredne proizvodnje. Zbog odličnih prirodnih potencijala za razvoj lovstva (očuvani šumski kompleksi), na ovom prostoru se nalaze lovišta duge tradicije. Posledica očuvanog kvaliteta životne sredine na ovom prostoru (na kome su izvorišni sektori i gornji tokovi reka) su bakteriološki i hemijski nezagađeni vodotokovi.
istražna polja mineralnih sirovina – registrovana su ležišta geološkog građevinskog materijala (lokaliteti „Strugovi” i „Gračanica”), dok se izvođenje geoloških istraživanja polimetalične mineralizacije (olovo-cink-bakar i prateći metali) vrši na istražnom polju broj1748 „Velika Župa”.
nepokretna kulturna dobra i dobra koja uživaju prethodnu zaštitu – sakralno, profano, urbano graditeljsko nasleđe i narodno graditeljstvo u naseljenim mestima, kao i arheološka nalazišta, sa posebnim akcentom na zaštitu, održanje i uređenje grupacije kulturnog spomeničkog nasleđa duž toka Lima, u obuhvatu plana.
Planiranje i sprovođenje zaštite i održivog razvoja područja Prostornog plana podrazumeva relativizaciju suprotnih interesa održive zaštite strateških prirodnih resursa (vode, poljoprivredno i šumsko zemljište) i prirodnih vrednosti (utvrđenih i predviđenih za zaštitu) u odnosu na razvoj energetike, turizma i drugih privrednih delatnosti, razvoj lokalnih zajednica i odbranu zemlje.
Ključna pitanja koja treba postaviti prilikom planiranja teritorije Prostornog plana, znajući njegove osnovne specifičnosti, su:
Kako zadržati i zaposliti lokalno stanovništvo i stvoriti mu bolju ekonomsku i socijalnu sredinu?
Da li je prioritet priroda sa svojim prednostima i očuvanim biodiverzitetom, i koja bi bila njena uloga u kombinaciji sa kompatibilnim aktivnostima?
Da li je poljoprivredno zemljište u prednosti u odnosu na šume, vodu, mineralne sirovine i druge prirodne resurse?
Čija briga i odgovornost je implementacija „razumnog koncepta”?
Kakva je uloga i odnos lokalnih, regionalnih i nacionalnih institucija i fondova, odnosno uloga lokalnog stanovništva?
I.2. Obaveze, uslovi i smernice iz Prostornog plana Republike Srbije i drugih razvojnih dokumenata
U pripremi Prostornog plana korišćeni su sledeći planski dokumenti:
Prostorni plan Republike Srbije od 2010. do 2020. godine („Službeni glasnik RS”, broj 88/10);
Prostorni plan područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode „Uvac” („Službeni glasnik RS”, broj 83/10);
Prostorni plan opštine Prijepolje (usvojen 2011.);
Prostorni plan opštine Sjenica(usvojen 2010.);
Generalni plan Prijepolja i Brodareva 2025. (usvojen 2005.).
Pri izradi Prostornog plana, u njega su inkorporirane smernice i strateška opredeljenja sledećih nacionalnih strategija:
Strategija regionalnog razvoja Republike Srbije za period od 2007. do 2012. godine („Službeni glasnik RS”, broj 21/07);
Nacionalna strategija održivog razvoja („Službeni glasnik RS”, broj 57/08);
Strategija razvoja železničkog, drumskog, vodnog, vazdušnog i intermodalnog transporta u Republici Srbiji od 2008. do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 4/08);
Strategija razvoja turizma Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 91/06);
Strategija razvoja telekomunikacija u Republici Srbiji od 2006. do 2010. godine („Službeni glasnik RS”, br. 99/06 i 4/09);
Strategija razvoja šumarstva Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 59/06);
Strategija razvoja poljoprivrede Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 78/05);
Strategija razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 44/05);
Program ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine za period od 2007. do 2012. godine („Službeni glasnik RS”, br. 17/07, 73/07, 99/09 i 27/10);
Izmena i dopuna Programa ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine za period od 2007. do 2012. godine („Službeni glasnik RS”, broj 27/10);
Strategija integrisanog upravljanja granicom u Republici Srbiji („Službeni glasnik RS”, broj 11/06);
Strategija upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine („Službeni glasnik RS”, broj 29/10);
Vodoprivredna osnova Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 11/02);
Pored nacionalnih strategija, korišćene su i strategije održivog razvoja obuhvaćenih opština kao i mnogobrojna studijska, stručna, naučna, tehnička, planska i druga dokumentacija. Posebno se po značaju mogu izdvojiti:
Regionalni prostorni plan Zlatiborskog i Moravičkog upravnog okruga (Koncept, 2011.);
Strategija razvoja opštine Prijepolje 2010-2014., Opština Prijepolje, 2010.;
Strategija održivog razvoja opštine Sjenica 2010-2020., Opština Sjenica, 2010.;
Prethodna studija opravdanosti sa Generalnim projektom za izgradnju HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”, „Energoprojekt-Hidroinženjering”, Beograd, 2010.;
Predlog za zaštitu Predela izuzetnih odlika „Ozren – Jadovnik” Zavod za zaštitu prirode Srbije, Beograd, 2008.;
Predlog za zaštitu Predela izuzetnih odlika „Kamena Gora” Zavod za zaštitu prirode Srbije, Beograd, 2009.;
Turistička valorizacija opštine Prijepolje, Turistička organizacija Prijepolje, 2007.;
Projekat sportskog aerodroma „Lučice”, „Puna linija d.o.o”, Prijepolje, 2009.;
Katastar malih hidroelektrana na teritoriji Srbije, Institut „Jaroslav Černi” i „Energoprojekt-Hidroinženjering”, 1987.;
Prostorni plan Republike Srbije od 2010. do 2020. godine
(Zakon o Prostornom planu Republike Srbije, „Službeni glasnik RS”, broj 88/10)
Prostornim planom Republike Srbije (u daljem tekstu PPRS) utvrđuje se vizija, principi i ciljevi prostornog razvoja Republike Srbije i njenih regionalnih celina. Buduća koncepcija prostornog razvoja Srbije je razmotrena u okviru dva osnovna scenarija sa dva podscenarija. Scenario recesivnog rasta sa elementima kriznog upravljanja i scenario održivog prostornog razvoja.
U pogledu prostornog razvoja dugoročna vizija Republike Srbije je: uravnoteženiji regionalni razvoj uz unapređenje socijalne kohezije, održivi ekonomski rast, infrastrukturno opremanje i povećanje saobraćajne pristupačnosti, očuvanje i zaštitu prirodnog i kulturnog nasleđa i kvaliteta životne sredine.
Prostorni plan Republike Srbije definiše integralni metod kao osnovni metodološki pristup u izradi prostornih planova zasnovan na principima održivog razvoja. Za potrebe izrade planskih dokumenata sprovodiće se integralno istraživanje faktora ekonomskog, socijalnog, ekološkog i institucionalnog razvoja.
Planom su utvrđeni sledeći osnovni principi prostornog razvoja: održivost; teritorijalna kohezija; jačanje konkurentnosti; aktivna implementacija politike prostornog razvoja i učešće javnosti; policentrični teritorijalni razvoj; funkcionalna specijalizacija; formiranje i jačanje mreža gradova i naselja (klasteri) koje mogu da obezbede razvoj komplementarnih funkcija; unapređenje saobraćajne dostupnosti; razvoj kulturnog identiteta i teritorijalne prepoznatljivosti; permanentna edukacija građana i administracije; striktno poštovanje zaštite javnog interesa, javnih dobara i javnog prostora; unapređenje i zaštita prirodnog i kulturnog nasleđa kao razvojnog resursa; smanjenje štetnog uticaja na životnu sredinu; javno-privatno partnerstvo; veća transparentnost kod odlučivanja o prostornom razvoju; i transgranično, interregionalno i transdržavno funkcionalno povezivanje regionalnih i lokalnih jedinica.
Uspešan prostorni razvoj Republike Srbije, odnosno postepeno približavanje viziji njenog prostornog razvoja zahteva dostizanje serije osnovnih ciljeva, među kojima su prema svom značaju ravnopravno najvažniji sledeći:
uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija;
regionalna konkurentnost i pristupačnost;
održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina;
zaštićeno i održivo korišćeno prirodno i kulturno nasleđe i predeo;
prostorno funkcionalna integrisanost u okruženje.
U PPRS u Pregledu planskih dokumenata za pripremu i donošenje do 2012. godine (Tabela 51), među prioritetima za izradu, navedeni su prostorni planovi područja posebne namene za korišćenje hidropotencijala za proizvodnju električne energije. PPPPN će se pripremati u međusobnoj koordinaciji sa sektorskim planovima, strategijama i programima koji se tiču područja posebne namene, kao i sa nadležnim institucijama. Prilikom izrade PPPPN potrebno je, u zavisnosti od specifičnosti prostora i aktivnosti, metodološki i sadržajno primeniti sledeće osnovne smernice:
sagledavanje ekonomske i ekološke opravdanosti i socijalne prihvatljivosti planskih rešenja, naročito u slučaju značajnih finansijskih obaveza Republike prilikom uređenja prostora i privođenja nameni;
sagledavanje širih regionalnih aspekata razvoja područja posebne namene;
koordinacija procesa izrade plana sa izradom tehničke dokumentacije za pojedine objekte i sisteme, u cilju sagledavanja ekonomske, ekološke i tehničko-tehnološke opravdanosti, uklapanja planiranog razvoja aktivnosti i sistema u okruženje i povećanja učešća javnosti u fazama planiranja;
definisanje „održivog koncepta zaštite” u planiranju područja prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, koji pored propisivanja režima i mera zaštite treba da obezbedi njihovu prezentaciju, održivo korišćenje i povećanje atraktivnosti područja i održiv razvoj lokalnih zajednica;
definisanje planskih rešenja na način da se inicira i omogući razvoj javno-privatnog partnerstva u uređenju i korišćenju prostora;
definisanje planskih rešenja i instrumenata i mera implementacije kojima bi se podstakla upotreba obnovljivih izvora energije, kao i razvoj različitih vidova saobraćaja (železnički, vodni i drugo.);
uvažavanje činjenice o izjednačavanju svih oblika svojine nad zemljištem, kroz povećanje stepena fleksibilnosti planskih rešenja gde je to moguće na području posebne namene, na način da plan predstavlja sistem pravila u uređenju i izgradnji na određenoj teritoriji.
Koncepcijom prostornog razvoja Republike Srbije utvrđena su osnovna opredeljenja, ključna rešenja i propozicije kojih će biti dužni da se pridržavaju i da ih primenjuju svi nadležni organi, organizacije i institucije državnog, regionalnog i lokalnog nivoa.
Prirodni resursi: Uključuju poljoprivredno i šumsko zemljište, mineralne sirovine, vode i vodno zemljište, kao i potencijal u obnovljivim izvorima energije koji se nalazi u planinskom području, gde dominiraju tereni od 1000-1500 m.n.v., sa značajnim kompleksima šuma (veliki potencijal biomase) i velikim brojem manjih vodotokova u slivu reke Lim (veliki hidroenergetski potencijal).
Zaštićena prirodna dobra će, prema PPRS, do 2014. godine pokrivati preko 10% teritorije Republike. U planskom periodu biće definisani: status, prostorni obuhvat i režimi zaštite za područja Kamena gora i Ozren-Jadovnik čiji se delovi nalaze u planskom području. Očuvanje biodiverziteta prema svetskim i evropskim konvencijama i protokolima predstavlja prioritet prostornog razvoja Republike Srbije. Zaštita i uređenje kulturnih predela doprineće razvoju regionalnog i lokalnog identiteta, zaštiti biodiverziteta i efikasnijem razvoju ekonomskih aktivnosti, među kojima turizam zauzima značajno mesto.
U oblasti energetike, dva osnovna cilja reforme energetskog sistema su obezbeđivanje sigurnosti i ekonomičnosti snabdevanja privrede i stanovništva energijom i uspostavljanje novih kvalitetnih uslova rada, poslovanja i razvoja u proizvodnji i potrošnji energije, koji će podsticajno delovati na privredni razvoj Republike Srbije, zaštitu životne sredine i integraciju u regionalno i evropsko tržište energije. U cilju korišćenja hidroenergetskog potencijala Lima, planirana je izgradnja HE „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” koje predstavljaju značajan potencijal električne energije.
Prostornim planom Republike Srbije planirano je umrežavanje na nivou razvojnih regiona koji će imati kapacitet, obavezu i odgovornost unapređenja regionalnog razvoja. Prema karakterističnim geografskim, istorijskim, funkcionalnim i kulturnim karakteristikama, izdvojene su krupne prostorne celine, među kojima je i Zapadna Srbija, kao celina izuzetnih prirodnih potencijala. U ovoj prostornoj celini se nalazi prostor hidroelektrana na Limu „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”. Ovaj prostor, sa veoma bogatim biodiverzitetom, zahtevaće ozbiljnu i sistematsku organizaciju na regionalnom nivou koja će pokrenuti veće razvojne projekte uz neophodnost umrežavanja opština oko većih urbanih centara (Užice, Čačak i Novi Pazar) sa pripadajućim funkcionalnim urbanim područjima. Transgranični projekti sa partnerima iz Republike Srpske (BiH) i Crne Gore treba da imaju značajnu ulogu u procesu prostornog razvoja Jugozapadne Srbije. Bitan preduslov je bolje povezivanje, kako prema susednim funkcionalnim područjima u Republici Srbiji, tako i u pravcu Južnog Jadrana i Sarajeva.
Osnovni cilj prostornog razvoja turizma je prostorno-ekološka podrška ostvarivanju koncepta održivog razvoja turizma, kompromisnim integrisanjem principa i strateških, planskih i programskih dokumenata razvoja turizma, zaštite i uređenja turističkih prostora, uz optimalno zadovoljavanje socijalnih, ekonomskih, prostorno-ekoloških i kulturnih potreba nacionalnog i lokalnog nivoa i interesa tržišta. Prostor teritorije Republike je podeljen na pet turističkih klastera a svaki klaster se odlikuje turističkim destinacijama, turističkim centrima i mestima, kao i kružnim i linearnim turističkim pravcima i sekundarnim turističkim prostorima. Područje Prostornog plana područja posebne namene pripada primarnim turističkim destinacijama sa znatnim učešćem celogodišnje ponude „Zlatar-Pešter” u okviru turističkog klastera pet – Jugozapadna Srbija.
Zaštita životne sredine: Najveći deo područja Prostornog plana predstavlja područje kvalitetne životne sredine, sa preovlađujućim pozitivnim uticajem na čoveka, živi svet i kvalitet života. Za ova područja treba obezbediti rešenja kojima se eliminišu ili umanjuju postojeći izvori negativnih uticaja, odnosno uvećavaju pozitivni kao komparativna prednost u planiranju razvoja.
Vodoprivreda i vodoprivredna infrastruktura: U Tabeli 3 su prikazani podaci o planiranim akumulacijama prvog prioriteta, čije prostore treba sačuvati za njihovu realizaciju.
Tabela 3. Planirane akumulacije prvog prioriteta (čije prostore treba sačuvati za realizaciju)
Br. Akumulacija 0,1 0,2 1 2 5 10 Prijepolje 2615 2205 1510 1280 1000 830 Brodarevo 2150 1860 1320 1130 915 775 Junakovine 2450 1860 1320 1130 915 775 Lučice 2290 1960 1375 1175 940 795
Kvalitet voda:
Kvalitet površinskih voda se sistematski prati od strane Republičkog hidrometeorološkog zavoda Srbije prema usvojenom programu i metodologiji. Prema Uredbi o kategorizaciji vodotoka („Službeni glasnik SRS”, broj 5/68), reka Lim na stanici Prijepolje, koja se nalazi na 75,9 km od ušća u Drinu, pripada II kategoriji. Ocena stanja kvaliteta voda je izvršena na osnovu rezultata fizičko-hemijskih i biološko-bakterioloških analiza a u skladu sa: Uredbom o klasifikaciji međurepubličkih vodotoka, međudržavnih voda i voda obalnog mora Jugoslavije („Službeni glasnik SFRJ”, broj 6/78) i Odlukom o MDK radionuklida i opasnih materija u međurepubličkim vodotocima, međudržavnim vodama i vodama obalnog mora Jugoslavije („Službeni glasnik SFRJ”, broj 8/78).
Za prikaz postojećeg stanja kvaliteta reke Lim korišćen je fond podataka RHMZ Srbije za period 2006-2008. godine, za stanicu Prijepolje na reci Lim. Tokom ovog perioda narušavanje zakonske kategorije (II/IIIkategorija) je zastupljeno u domenu povećanog sadržaja suspendovanih materija i boje. Od opasnih i štetnih materija registrovane su povišene koncentracije: kadmijuma, gvožđa (III/IV i VK), cinka (III/IV), bakra (VK) i mangana. Saprobiološka ispitivanja kvaliteta vode reke Lim pokazuju da je vodotok opterećen umerenim organskim zagađenjem, a dominiraju indikatori β-mezosaprobne zone. Indeks saprobnosti se kretao u granicama II klase valiteta vode.
Hidrogeološke karakteristike:
Deo sliva reke Lim uzvodno od pregradnog mesta HE „Brodarevo 2” sa hidrogeološkog aspekta je izrazito heterogenih karakteristika zbog složene stratigrafsko-litološke i tektonske građe. Generalno, sa hidrogeološkog aspekta su od značaja četiri jedinice, krečnjaci trijaske starosti, serpentinisane stene jurske starosti, aluvijalni nanos reke Lim (posebno u području pregradnih mesta) i škriljci sa metapeščarima paleozojske starosti kao stratigrafski najniža jedinica. Ostale stratigrafsko-litološke jedinice su podređenog značaja. Znatno prisustvo stena paleozojske starosti u slivu može, na osnovu iskustva, biti glavni uzrok povećanog zapušavanja akumulacija.
Hidrogeološke karakteristike akumulacionog prostora HE „Brodarevo 2”: Predviđena kota normalnog uspora (KNU) za akumulaciju HE „Brodarevo 2” je 488,00 m.n.v., dužina akumulacije je oko 10,5 km, a površina 103,6 ha. Sa hidrogeološkog aspekta ne postoje limitirajući faktori za formiranje akumulacije uzvodno od pregradnog mesta Lučice. Akumulacija bi se formirala uglavnom na slabovodopropusnim do vodonepropusnim stenama paleozojske starosti.
Mineralne sirovine
Na predmetnom području dominiraju nemetalne rude u dolini Lima u vidu krečnjaka i građevinskog kamena.
Na lokalitetu Strugovi postoje ogromne rezerve kvalitetnih krečnjaka. Prema gruboj proceni samo iznad kote + 600 metara ima oko 500.000.000 m3 krečnjaka. Na lokalitetu u selu Gračanica, na kojoj su obavljena detaljna istraživanja, a na osnovu mineraloško-petrografskih ispitivanja, utvrđeno je da stena odgovara kvarcporfiritu. Konstatovano je da kamen sa ovog lokaliteta ima veoma dobra fizičko-mehanička svojstva i da se može koristiti za proizvodnju agregata za habajuće slojeve kolovoza. Na ovoj lokalitetu se mogu očekivati rezerve od 4.800.000 m3 stenske mase.
Istraživanjima izvršenim 1987. godine utvrđena su nalazišta šljunka uzvodno i nizvodno od Brodareva koja su ocenjena samo kvantitativno, a procenjeno je da količine šljunka (~2 000 000 m3) zadovoljavaju potrebe za agregat za beton. Kvalitet ovog materijala za potrebe izrade hidrotehničkog betona nije ispitivan. Dosadašnjim istraživanjima nije obuhvaćena mogućnost korišćenja šljunka iz aluviona kao i terase Lima uzvodno od Lučica na levoj obali za koji je ustanovljeno da se eksploatiše.
U rudnom reonu Srednjeg Polimlja mogu se očekivati značajne rezerve polimetalične mineralizacije (ruda bakra, cinka i olova i pratećih metala). Istražno polje mineralnih sirovina „Velika Župa” (istražni prostor broj 1748), ulazi u obuhvat Prostornog plana (severni deo planskog obuhvata). Ukoliko istraživanja daju rezultate, odnosno ukoliko se dokaže mogućnost rentabilne eksploatacije mineralnih sirovina na ovom istražnom prostoru, one se mogu privesti eksploataciji i preradi.
Problemi: nepotvrđene rezerve privredno značajnih nalazišta ruda, nema detaljnih istraživanja celog područja, pozajmišta građevinskog kamena mogu trajno da unište površinski sloj zemljišta, a eksploatacijom šljunka se negativno utiče na vodni režim, vodeni svet i vodno zemljište.
Potencijali: građevinski kamen i šljunak, koji se mogu koristiti za lokalne potrebe u građevinarstvu.
I.3.1.2. Demografsko-socijalni aspekt razvoja i mreža naselja
Demografski razvoj
Prostornim planom je obuhvaćeno područje od 23 naselja, na teritoriji dve opštine, Prijepolje i Sjenica. Posmatrano područje suočava se sa visokom depopulacijom. Proces demografskog pražnjenja započeo je nakon popisa 1991. godine, od kada se zapaža stalni pad broja stanovnika. U međupopisnom periodu 1991-2002. godina, ukupan broj stanovnika se smanjio za 1494 stanovnika, to jest za 19,8%, sa prosečnim godišnjim padom od 1,8%.
Tabela 5. Pregled kretanja broja stanovnika po naseljima u obuhvatu Prostornog plana, po popisima
Područje Ukupan broj stanovnika po metodologiji ranijih popisa po met.pop.2002. indeksi broja stan. 1948. 1953. Predškolski(0-6g.) Školoobraz(7-14g.) Radni (15-64g.) Fertilni(15-49g.) Starog(65 i više) br. % br. % PPPPN 40,3 30,0% 56,0% 18,6% 0,59
Na osnovu indikatora demografske starosti, stanovništvo planskog područja, svrstava se u V stadijum (demografska starost).
Etnička struktura stanovništva planskog područja je sledeća: 57,7% stanovništva čine Bošnjaci, 31,8% Srbi, 7,7% Muslimani i 2,8% Crnogorci.
Na osnovu ekonomske aktivnosti stanovništvo se deli na aktivno, izdržavano i stanovništvo sa ličnim prihodima. Odnos učešća aktivnih i izdržavanih lica, direktno zavisi od polne i starosne strukture, kao i od same ekonomske moći određenog područja.
Tabela 8. Ekonomska struktura stanovništva na planskom području
Područje Ukupnostanovništvo Aktivno stanovništvo Lica saličnimprihodima Izdržavanostanovn. Lica na radu u inostranst. do 1g. svega obavljazanimanje PPPPN Brodarevo 6.061 2.476 1.539 953 2.593 45 100% 40,8% 25,4% 15,7% 42,8% 0,7% Bare 56 20 8 11 23 2 Brodarevo 1780 672 382 255 842 11 Gostun 49 21 10 9 19 / Gračanica 199 85 32 26 83 5 Grobnice 254 95 79 47 111 1 Divci 335 122 81 83 129 1 Donji Stranjani 120 84 83 20 16 / Zavinograđe 1272 480 276 211 565 16 Zastup 128 54 32 20 52 2 Kruševo 36 16 14 3 17 / Milakovići 66 49 47 5 12 / Miljevići 455 175 110 85 191 4 Lučice 169 70 49 34 63 2 Pranjci 360 156 78 52 152 / Potkrš 124 46 22 21 56 1 Blato 71 35 24 5 31 / Visočka 74 42 35 7 25 / Vrbnica 169 67 30 20 82 / Jezero 24 17 16 / 7 / Plana 37 21 18 1 15 / Tutiće 48 30 16 6 12 / Zahumsko 150 71 62 18 61 / Krajinoviće 91 48 35 14 29 /
Kada je reč o strukturi stanovništva planskog područja prema aktivnosti, treba istaći da aktivno stanovništvo čini 40,8% ukupnog stanovništva starijeg od 15 godina. Od tog broja 25,4% je stanovništvo koje obavlja neki oblik zanimanja. Sa druge strane, izdržavano stanovništvo učestvuje u ukupnoj populaciji planskog područja sa 42,8%. Kretanje stanovništva prema aktivnosti, najbolje ilustruje koeficijent ekonomske zavisnosti (odnos broja lica sa ličnim prihodom i izdržavanih i broja aktivnih lica), koji na teritoriji planskog područja iznosi 1,47, po podacima popisa iz 2002. godine.
Na planskom području najveći broj zaposlenih radi u delatnostima sekundarnog sektora privrede (36,0%), a zatim u tercijarnom (33,8%) i primarnom sektoru (28,5%). Osnovna delatnost primarnog sektora je poljoprivreda (28,5%). Među delatnostima sekundarnog sektora na planskom području najveći udeo ima prerađivačka industrija (29,4%). U okviru delatnosi tercijarnog sektora najzastupljenija je trgovina (8,3%), sledi saobraćaj (7,1%), zatim obrazovanje (5,1%), zdravstvo (3,3%), državna uprava (3,0%), finansijsko posredovanje (2,0%), i tako dalje.
Struktura aktivnog stanovništva naselja je prilično heterogena. Prosečno naselje je industrijskog ili industrijsko-agrarnog tipa (38,9% aktivnog stanovništva je u sekundarnom sektoru).
Promene broja domaćinstava uslovljene su promenom ukupnog broja stanovnika, raslojavanjem domaćinstava i smanjenjem prosečnog broja članova u domaćinstvu. Tendenciju smanjenja broja stanovnika planskog područja, pratila je i tendencija pada broja domaćinstava.
Prosečna veličina domaćinstva smanjivala se od popisa do popisa: 1981. godine – 4,9 člana; 1991. godine – 4,2 člana; 2002. godine – 3,6 člana.
Veoma važan parametar pri određivanju stepena urbanizacije predstavlja struktura domaćinstva prema izvorima prihoda. Širenje urbanih uticaja u seoskom području, inicirana zapošljavanjem njihovih stanovnika u nepoljoprivrednim delatnostima, dovodi do promene u strukturi izvora prihoda seoskog stanovništva.
Tabela 9. Rezime baznog perioda
1. Demografski pokazatelji Ukupan broj stanovnika po popisu 2002. 6.061 Ukupan broj stanovnika po popisu 1991. 7.555 Ukupan pad – stopa pada -1.494 2. Indikatori demografske starosti Prosečna starost stanovništva 40,3 Mladi do 20 godina 30,0 % Mlađi od 40 godina 56,0% Stariji od 60 godina i više 18,6% Indeks starenja 0,59 Stadijum demografske starosti V stadijum 3. Ekonomska struktura stanovništva Izdržavano stanovništvo 2.593 (42,8%) Lica sa ličnim primanjima 953 (15,7%) Aktivno stanovništvo 2.476 (40,8%) 4. Zaposlenost po sektorima Primarni sektor 28,5% Sekundarni sektor 36,0% Tercijalni sektor 33,4% 5. Domaćinstva Ukupan broj domaćinstava 1.658 Prosečna veličina domaćinstva 3,6 Domaćinstva sa gazdinstvom 801(48,3%) Domaćinstva bez gazdinstva 857(51,7%)
Dosadašnje promene u ekonomskoj strukturi bile su pozitivne, ali usporene i nedovoljne u pogledu visokog udela poljoprivrednog stanovništva u ukupnom stanovništvu, strukture radne snage prema delatnosti, visokog udela izdržavanih lica i slično. Iako znatno promenjena, obrazovna struktura nije zadovoljavajuća.
Mreža naselja
Područje Prostornog plana, površine oko 199,4 km², obuhvata 23 naselja i 15 katastarskih opština, sa ukupno 6062 stanovnika (popis 2002. godine), na teritoriji opština Prijepolje i Sjenica.
Tabela 10. Osnovni podaci o mreži naselja
Opština Teritorija planskog područja Učešće dela opštinena planskom području (%) Br. naselja Br.KO Površina (km²) Broj stanovnika(popis 2002.) Površina Stanovništvo Prijepolje 15 13 138,4 5.403 69,4 89,13 Sjenica 8 2 61,0 659 30,6 8,87 UKUPNO 23 15 199,4 6.062 100 100
Na području Prostornog plana sva naselja su po tipu seoska (prema podacima Republičkog zavoda za statistiku).
Demografsko pražnjenje seoskih područja izazvano emigracijom ili smanjenjem prirodnog priraštaja, a najčešće njihovom kombinacijom, doveli su do promena u demografskoj veličini naselja. Kao rezultat toga, u periodu 1961-2002. godine, rastao je broj manjih seoskih naselja (do 500 stanovnika), iako se upravo u ovim naseljima desilo demografsko pražnjenje planskog područja, a opadao broj većih naselja (preko 500 stanovnika), iako je broj stanovnika u ovim naseljima ostao praktično isti, pa se može reći da se zapaža sukcesija u demografskom usitnjavanju seoskih naselja. Ovo se ne odnosi na naselja Brodarevo i Zavinograđe, čiji se broj stanovnika duplirao u ovom periodu, pretežno zahvaljujući migraciji okolnog stanovništva iz planinskih delova planskog područja u dolinu Lima.
Tabela 11. Veličinska struktura naselja
Grupe naselja prema broju stanovnika 1961. godina 2002. godina Broj naselja Broj stanovnika Broj naselja Broj stanovnika do 50 – – 5 195 51-100 2 149 5 352 101-200 5 779 7 1059 201-300 7 1760 1 254 301-500 5 1863 3 1150 501-1000 4 2841 – – 1001-2000 – – 2 3052 UKUPNO 23 7392 23 6062
Gustina naseljenosti na planskom području je sa 38 st./km² u 1961. godini smanjena na 31 st./km² po popisu 2002. godine, što je veoma niska naseljenost u odnosu na prosek Centralne Srbije (97 st./km²). Najveću gustinu naseljenosti ima Zavinograđe sa 321 st./km², zatim Brodarevo 270 st./km², pa Gračanica 65 st./ km², dok 12 naselja imaju gustinu naseljenosti manju od 10 st./km².
Struktura aktivnog stanovništva naselja je prilično heterogena. Prosečno naselje je industrijskog ili agrarno-industrijskog tipa (36 % aktivnog stanovništva je u sekundarnom sektoru delatnosti).
Tabela 12. Funkcijski tipovi naselja
Funkcijski tipovi naselja Naselja broj naziv Agrarna 12 Donji Stranjani, Zastup, Kruševo, Milakovići, Zahumsko, Krajinoviće, Blato, Visočka, Vrbnica, Jezero, Plana, Tutiće Industrijsko – uslužna 5 Brodarevo, Gostun, Grobnice, Divci, Zavinograđe Agrarno – industrijsko – uslužna 6 Miljevići, Lučice, Pranjci, Potkrš, Bare, Gračanica
Većina naselja se nalazi na nadmorskim visinama od 500 do 1000 m (dolinske strane Lima), osim naselja u planinskim predelima Ozrena i Jadovnika, koja su na visini od 1000 do 1500 m. Osnovne morfološke karakteristike naselja pokazuju da su naselja istorijski formirala građevinsku zonu duž saobraćajnica, u dolinama reka, padinama i kotlinama, pa su naselja nastala na dolinskim stranama Lima poluzbijenog, ili razređeno zbijenog tipa, dok su planinska naselja razbijenog tipa.
Javne službe
1. Obrazovanje i vaspitanje:
Na području Prostornog plana predškolsko vaspitanje i obrazovanje organizovano je samo u naselju Brodarevo (kombinovana dečja ustanova sa četiri vaspitne grupe, od kojih je jedna jaslena). Objekat samo delimično zadovoljavaju komunalne standarde (povezanost na naseljski vodovod, kanalizacija, centralno grejanje i prateće prostorije), a građevinski fond je u prilično lošem stanju. Objekat je u državnoj svojini. Prema podacima nadležnih opštinskih službi, u predškolske ustanove na području Prostornog plana je 2010. godine primljeno oko 100 dece. Osim neravnomernosti u mreži objekata predškolskog vaspitanja (uglavnom nedostupni za decu u manjim naseljima), evidentne su i razlike u obuhvatu ukupnog kontingenta predškolskog uzrasta (1-6 godina) na nivou naselja, ali i nedostatak kapaciteta (objekata i zemljišta).
Evidentirano je deset objekata namenjenih osnovnom obrazovanju, od čega samo jedna matična, osmorazredna škola (Brodarevo). Disperzna mreža područnih četvororazrednih škola obuhvata objekte u devet seoskih naselja (preko 50 % naselja na području Prostornog plana). Kao i u većem delu Srbije, i na području Prostornog plana evidentna je razlika u pogledu komunalne opremljenosti, uslova i kvaliteta nastave u školama, naročito četvororazrednim, sa malim brojem đaka. Prevoz učenika do matičnih škola uglavnom nije organizovan.
Srednjoškolsko obrazovanje je organizovano van područja Prostornog plana, u opštinskim centrima planom obuhvaćenih opština (Prijepolje i Sjenica). Osnovni problem predstavlja izražena teritorijalna centralizacija srednjoškolskih objekata isključivo na opštinske centre, što ograničava dostupnost korisnicima. Prevoz učenika do srednjih škola je loše organizovan (budući da su uglavnom upućeni na javni prevoz koji nije prilagođen vremenu nastave).
2. Zdravstvena zaštita:
Mrežu zdravstvenih ustanova čini jedna zdravstvena stanica (Brodarevo) i četiri ambulante, koje sa domovima zdravlja u opštinskim centrima čine mrežu objekata primarne (nestacionarne) zdravstvene zaštite. U sklopu domova zdravlja (u opštinskim centrima) funkcionišu hitna pomoć i specijalističke službe za stanovništvo Planom obuhvaćenih naselja pripadajućih opština. Stacionarna zdravstvena zaštita odvija se u odgovarajućim organizacionim jedinicama u okviru Opšte bolnice u Prijepolju. Posmatrano prema broju stanovnika na jednog lekara, na području Prostornog plana postoje velike razlike u pojedinim oblastima zdravstvene zaštite (zdravstvena zaštita dece predškolskog i školskog uzrasta, zdravstvena zaštita radnika, zdravstvena zaštita žena, opšta medicina, stomatologija). Generalno, broj stanovnika na jednog lekara je ispod republičkog proseka. Dostupnost zdravstvenih usluga seoskom stanovništvu je dosta niska, s obzirom da ne postoje oblici mobilnih medicinskih službi niti druge forme približavanja ovih usluga korisnicima. Treba imati u vidu visok udeo staračkih domaćinstava u seoskim naseljima, što ovaj problem čini još složenijim.
3. Socijalna zaštita:
Pružanje usluga socijalne zaštite organizovano je u okviru centara za socijalni rad u centrima opštinama u obuhvatu Prostornog plana. Prema podacima nadležnih opštinskih službi, velika većina korisnika materijalnog obezbeđenja, tuđe nege i pomoći i dečjeg dodatka živi u opštinskim centrima, dok je u ostalim naseljima tek neznatan broj korisnika socijalne pomoći. Prema ovim podacima, na teritoriji koju pokrivaju centri za socijalni rad opština u obuhvatu Prostornog plana nisu organizovane usluge/službe/aktivnosti kao što su: gerontološki centar, kuća za samostalno stanovanje za decu bez roditeljskog staranja, prelazna kuća sa prihvatnom stanicom, servisi za odrasle i stare osobe lišene poslovne sposobnosti i drugo.
4. Kultura:
Mreža objekata kulture je nerazvijena, pre svega zbog izrazite koncentraciji sadržaja i aktivnosti u opštinskim centrima Planom obuhvaćenih opština. Prema podacima nadležnih opštinskih službi, u nekoliko seoskih naselja postoje namenski građeni objekti za potrebe kulture, koji su zapušteni, ne održavaju se i zahtevaju rekonstrukciju. Većina objekata se koristi i za vanškolske sadržaje (sekcije, folklor) i/ili administrativno-upravne usluge. U Brodarevu postoji i mesna biblioteka (ogranak matične biblioteke u Prijepolju), ali nije u namenskom prostoru, odnosno koristi prostor ispod normativa za površinu i uslove rada bibliotečkih ogranaka. Za teritoriju Prostornog plana se može konstatovati da fizički obim objekata kulture i njihova prostorna distribucija nisu na zadovoljavajućem nivou, kao ni korišćenje i aktivnost istih. Osnovni problem je osim nedostatka prostora i nedostatak sistema koji će organizovati lokalne potrebe stanovništva.
5. Fizička kultura i sport:
Aktivnosti i fizički sadržaji rekreacije, fizičke kulture i sporta na području Prostornog plana odvijaju se u okviru mreže sportskih terena i objekata u naseljima, ali i na ostalom području (plaže, planinarske i biciklističke staze, izletišta i drugo). Mreža sportskih terena i objekata je veoma neujednačena na nivou naselja. Izuzimajući naselje Brodarevo (fudbalsko igralište sa pratećim sadržajem i tribinama sa 500 mesta, sportski poligon sa otvorenim terenima za male sportove, fiskulturna sala osnovne škole), na planskom području evidentno je odsustvo objekata fizičke kulture (ako izuzmemo naselja koja u kompleksu škole ili mesne zajednice imaju teren za male sportove). Ovi objekti su uglavnom lošeg bonitetnog stanja i komunalne opremljenosti. Stanje se može popraviti rekonstrukcijom, adaptacijom, sanacijom i dogradnjom ovih objekata (svlačionice, sanitarni blokovi i pomoćne prostorije). Svim četvororazrednim osnovnim školama nedostaje fiskulturna sala, koja bi se koristila i za potrebe sportskih klubova. Izletničko-planinarske staze su delimično uređene i obeležene.
6. Adminstrativno-upravne usluge:
Na području Prostornog plana nema naselja koja predstavljaju administrativno politički centar opštine, i u kojima se nalaze objekti i organizacije centralne opštinske uprave. Naselja na području Prostornog plana, u okviru sistema organizacije lokalne samouprave na teritoriji opštine kojoj pripadaju, imaju područne ispostave lokalnog upravnog i administrativnog sistema u vidu mesne kancelarije ili mesne zajednice (MZ Brodarevo, MZ Stranjani, MZ Gostun i MZ Zavinograđe). Ovi odeljci opštinske uprave obezbeđuju veću fleksibilnost i lakšu dostupnost administrativno-upravnih usluga u svim naseljima.
I.3.1.3. Privredne delatnosti
Privrednu strukturu područja Prostornog plana karakteriše dominacija prerađivačke industrije (tekstilna industrija) i poljoprivrede, uz delatnosti tercijarnog sektora (trgovina, saobraćaj, turizam i drugo). Tranzicijska recesija, dugogodišnja izolacija sa svetskog tržišta, dezinvestiranje i tehnološko zaostajanje privrede i svetska ekonomska i finansijska kriza prouzrokovala je novi pad privredne aktivnosti. Među najznačajnijim strukturnim problemima privrede nalaze se nezaposlenost, relativno nizak nivo konkurentnosti privrede i pojedinih sektora, i relativno slabi efekti privatizacije preduzeća.
Privreda ovog područja, već duži period beleži stagnaciju u razvoju koja je posledica kako kretanja na nivou Republike, tako i ekonomskih kretanja na nivou Zlatiborskog okruga i opština planskog područja.
Nacionalni dohodak po stanovniku, u opštinama planskog područja, u 2008. godini znatno je niži u odnosu na nivo u Okrugu i Republici. U ukupnom nacionalnom dohotku u opštinama, najviše učestvuje privatna svojina (69%), zatim državna/društvena (23%) i mešovita (8%). U poređenju sa prosekom na nivou Republike i Okruga, učešće nacionalnog dohotka u privatnoj svojini je znatno niže, dok je približna u drugim kategorijama, osim u kategoriji društvene svojine gde je dohodak do tri puta veći u odnosu na oba proseka.
Struktura nacionalnog dohotka po delatnostima pokazuje da vodeća mesta zauzimaju poljoprivreda, lov, šumarstvo i vodoprivreda, trgovina na veliko i malo, prerađivačka industrija, građevinarstvo, saobraćaj, skladištenje i veze, dok u nešto manjoj meri učestvuju ostale komunalne, društvene i lične usluge, aktivnosti u vezi sa nekretninama, ugostiteljstvo i proizvodnja i snabdevanje energijom, gasom i vodom. Nacionalni dohodak opština po delatnostima daleko je niži od proseka u Okrugu i Republici.
Na planskom području najveći broj zaposlenih radi u delatnostima sekundarnog sektora privrede (38,9%), a zatim u tercijarnom (33,8%) i primarnom sektoru (25,6%).
Osnovna delatnost primarnog sektora je poljoprivreda (25,6%). Među delatnostima sekundarnog sektora na planskom području najveći udeo ima prerađivačka industrija (32,3%), što je posledica tradicije proizvodnje tekstila i tekstilnih proizvoda. U okviru delatnosi tercijarnog sektora najzastupljenija je trgovina (8,4%), sledi saobraćaj (6,4%), zatim obrazovanje (5,4%), zdravstvo (3,6%), državna uprava (2,8%), finansijsko posredovanje (2,2%) i tako dalje.
Tabela 13. Aktivno stanovništvo koje obavlja zanimanje na području Prostornog plana
Ukupno Poljoprivredalov i šumarstvo Eko-etno sela Milakovići (Tičje Polje), Gostun, Izletište (kamp) Ravni Jasen, Gostun, Sopotnica, kamp Grdevica pored Lima Planinski masivi Ozren-Jadovnik, Jasen Vrhovi i vidikovci Pogledac – Jasen (1271m), Konjska glava (1262m), Borova glava (820m), Šapran – Gostun (996m) Pećine Petanjska pećina i Kurtova jama u Komaranu, Orlić pećina sa desne strane Gračaničke reke, Kaluđerska pećina i pećina Filipovica u Stranjanima Klisure i kanjoni Kanjoni Lima, Kumanička klisura, Klisura reke Gračanice, Klisura Ramovića potok”, Kanjon Dubočice Prirodne vrednosti i zaštićena područja i predeli Predeo izuzetnih odlika „Ozren Jadovnik”, „Kamena Gora”, Lokaliteti „Dubočica – Lim” i „Žuta stijena – Brusovik”, „Kruševo i klisura reke Gračanice”, “Dankova pusija” Prirodna dobra i turistički prostori u neposrednom okruženju Specijalni rezervat prirode „Uvac”, Spomenik prirode „Slapovi Sopotnice”, manastir Mileševa, Specijalni rezervat prirode „Klisura reke Mileševke” (klisura Mileševke i Ravništa), Kamena gora Međunarodno značajna područja za biljke – IPA područje planine Ozren Međunarodno značajna područja za ptice – IBA područje Peštera Reke Reka i vodna površina Lima, reke Gostunska, Slatinska, Komaranska reka, reka Gračanica, Vrbnička reka, Dubočica, Stranjanska reka, Grobnička reka, Mrčkovačka reka, Kruševica i drugo. Plaže Petrovac na Limu, plaža Becova stena, Rt Pjenovac -Grobnička plaža Izvori Izvor mineralne vode u Gostunu, Baderova voda u Brodarevu Biciklističke staze u razvoju na Kamenoj Gori i Sopotnici Poletišta za paraglajding Sekulića brdo, Koševine, Sopotnica–Klekova ravan,Kamena Gora–Sveti Bor Ribolovni tereni Na celom slivnom području reke Lim Lovišta Jadovnik, Vijenac na Jadovniku Kulturno-istorijsko nasleđe Manastir Davidovica, Brodarevo; Manastir Mili, Grobnice; Manastir Kumanice (Vrbnica); Crkva Žitin, Miljevići; Srednjevekovna crkva, Zastup; Crkva brvnara, Zahumsko; Srednjevekovni grad Vodice, Donji Stranjani; Srednjevekovni grad Gradac, Brodarevo; Antički lokalitet, Divci; Antički lokalitet, Miljevići; Preistorijska humka, srednjevekovna nekropola, Gračanica; Preistorijska humka, srednjevekovna nekropola, Grobnice; Antički lokalitet, Brodarevo; Srednjevekovna nekropola, Gostun; Samograd, Krajinoviće, Tutiće; Grčko groblje, Krajinoviće, Tutiće; Brdo ,Krajinoviće, Tutiće; Seosko groblje, Sjenica; Gradina, Sijenica; Rimsko groblje, Krajinoviće, Jagnjilo; Latinsko groblje Krajinoviće; Crkvina, Zahumsko; Grčko groblje, Zahumsko; Gradina, Zahumsko; Crkvica, Zahumsko, Visočka; Crkvina ,Zahumsko, Visočka; Crkva Sv. Arhanđela Manastir Kumanica; Manifestacije Skokovi u vodu „Memorijal Paja Potežice” na plaži Petrovac, splavarenje Limom od izvora iz Plavskog jezera do ušća reke Mileševke u Lim, „Komarinska košija” u Orašcu, memorijalni kup u paraglajdingu „Dragoslav Divac” Smeštajni kapaciteti Na području planskog obuhvata 14 soba u Gostunu locirani uz put M-21
I.3.1.4. Saobraćaj i infrastrukturni sistemi
Saobraćaj i saobraćajna infrastruktura
Putni saobraćaj
a) Putna mreža:
Osnovnu povezanost sa ostalim delom zemlje predmetno područje ostvaruje preko državnog puta prvog reda broj 21 koji predstavlja najbolju vezu sa glavnim drumskim koridorom u zemlji. Pruža se pavcem sever-jug i ostvaruje vezu na jugu sa Crnom Gorom preko graničnog prelaza „Gostun” a na severu preko mreže državnih puteva sa ostalim delovima zemlje.
Dužina postojećeg državnog puta prvog reda br. 21 kroz područje obuhvaćeno prostornim planom područja posebne namene HE „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” iznosi oko 28760 m i trasa predmetnog puta se pruža gotovo potpuno uz korito reke Lim.
Kao rezultat brojanja saobraćaja na putevima Republike Srbije od strane JP „Putevi Srbije” dobijeni su sledeći rezultati :
Tabela 15. Brojanje saobraćaja na državnim putevima na području Prostornog plana:
Državni putI reda Deonica Dužina 2006.(PGDS*) 2009.(PGDS*) 2010.(PGDS*) M21 Bistrica – Prijepolje 9.8 km 3720 3860 3577 M21 Prijepolje – Kolovrat 5.1 km 4124 4110 4250 M21 Kolovrat – Mijoska 0.7 km 6259 6588 6377 M21 Mijoska – gr.C.G ( Gostun) 30.2 km 3000 3010 3187
Izvor podataka: JP „Putevi Srbije”
*PGDS – prosečan godišnji dnevni saobraćaj (vozila/24h)
Teren u okviru prostornog plana je većim delom nepovoljan tako da su putevi trasirani uglavnom uz vodene tokove i po brdovitom terenu kako je uslovljeno reljefom.
b) Opštinski putevi:
Postojeći opštinski putevi su identifikovani na osnovu važećih opštinskih odluka. Mrežu opštinskih puteva karakterišu neodgovarajuće tehničko-eksploatacione karakteristike (nizak kvalitet gazećeg sloja kolovoznih površina, neadekvatna oprema i signalizacija, nerešeno odvodnjavanje, primena horizontalnih i vertikalnih krivina ispod minimalnih vrednosti, neadekvatni poprečni i podužni nagibi kolovoza).
Na neodgovarajući kvalitet mreže opštinskih puteva u velikoj meri uticali su i teški terenski uslovi na značajnom delu planskog područja.
Železnica
U okviru zahvata plana nalazi se deo trase magistralne međunarodne jednokolosečne elektrificirane železničke pruge broj 1 Beograd-Resnik-Požega-Vrbnica-(Bar). Na pomenutoj pruzi koja prolazi kroz teritoriju opština Prijepolje i Sjenica odvija se mešoviti saobraćaj vozova za prevoz putnika i robe, na relacijama u unutrašnjem i međunarodnom saobraćaju.
Navedena magistralna pruga predstavlja deo železničke ose broj 9 Bar-Podgorica-Beograd i predstavlja osnovnu vezu Crne Gore sa koridorima X i VII.
Po sadašnjem redu vožnje za 2009/2010. godinu na predmetnom području dnevno saobraća 14 pari vozova za prevoz putnika, od kojih sedam pari u međunarodnom saobraćaju i 11 pari teretnih vozova, od kojih devet u međunarodnom saobraćaju.
Na području plana ne postoje ukrštanja drumskog i železničkog saobraćaja u nivou.
Vazdušni saobraćaj
Na planskom području opštine Prijepolje ne postoji aerodrom za civilne letove. Postoji letilište u zoni naselja Lučice uz obalu Lima koje se koristi za sportsko turističko letenje.
Prostorni plan Republike Srbije predviđa niz sportsko-turističkih aerodroma/letilišta (obuka pilota, jedriličarstvo, paraglajding, padobranstvo) sa travnatim PSS i minimalnom opremom za obavljanje određenih aktivnosti.
Vodoprivredna infrastruktura
Vodosnabdevanje: Problem vodosnabdevanja na području Prostornog plana je dosta izražen. Praktično jedino organizovano snabdevanje vodom vrši se na području naselja Brodarevo. Naselje Brodarevo se snabdeva vodom sa izvora „Reževica”, kapaciteta oko 2 do 3 l/s i izvora „Mili” kapaciteta oko 0,1 l/s. Postoji i sistem za pripremu vode sa izvorišta „Reževica”, ali je ono u izuzetno lošem stanju i nije u adekvatnoj upotrebi. U ostalim naseljima situacija je još nepovoljnija. Deo seoskih naselja raspolaže lokalnim seoskim vodovodima, nedovoljnog kapaciteta u sušnim periodima, dugim cevovodima nedovoljnog prečnika, sa malo rezervoarskog prostora i nekontrolisanog kvaliteta vode. Preostali deo sela nema nikakav vodovod, već se stanovništvo snabdeva vodom iz kopanih bunara, okolnih izvora i postojećih seoskih česmi.
Na teritoriji, pored kaptiranih, postoji više izvora koji se mogu koristiti za vodosnabdevanje. Vrelo „Sopotnica” se nalazi na padinama Jadovnika. Minimalna izdašnost ovog vrela procenjuje se na oko 90 l/s. Vrela „Davidovica” i „Badanj” su manjeg kapaciteta i zahtevaju dodatna istraživanja.
Generalno, može se zaključiti da vodosnabdevanje na području Prostornog plana nije na zadovoljavajućem nivou, kao i da na ovom prostoru postoje raspoloživa izvorišta vodosnabdevanja, ali da konfiguracija terena i razbijenost naselja znatno otežavaju formiranje kvalitetnog sistema za snabdevanje naselja vodom.
Odvođenje otpadnih voda: Fekalna kanalizacija postoji malom delu Brodareva i kanalizacija se direktno uvodi u Lim. U ostalom delu teritorije obuhvaćene planom sanitarne otpadne vode se uvode u septičke jame, uglavnom nepropisne, ili se direktno izlivaju u vodotokove.
Atmosferske vode odvode se površinski do najbližih recipijenata.
Može se reći da je stanje odvođenja sanitarnih i industrijskih otpadnih voda na celoj teritoriji veoma nepovoljno. Konfiguracija terena i većinom razbijen tip seoskih naselja otežavaju njihovo kanalisanje i zahtevaju dosta velike investicije za realizaciju sistema.
Telekomunikaciona infrastruktura
Telefonski kapaciteti u zahvatu plana sastoje se od javnih telefonskih centrala, sistema prenosa i pristupne telefonske mreže.
Postojeće telefonske centrale su analognog i digitalnog tipa.
Nadređeni komutacioni centar Prijepolje uključen je u višenamensku internet mrežu Srbije (SMIN) sa 32 SHDSL priključka.
Slobodni kapaciteti telefonskih centrala Lučice i Gostun ne zadovoljavaju potrebe područja plana do kraja 2015. godine.
Telefonske centrale na području plana povezane su sa nadređenom centralom u Prijepolju digitalnim sistemima prenosa odgovarajućeg broja kanala/prenosnika preko optičkih i VF telekomunikacionih kablova preko koje su povezane u međumesni i međunarodni telefonski saobraćaj.
Stepen digitalizacije u transportnoj mreži ostvaren je u potpunosti.
Preko teritorije u obuhvatu plana prolazi optički kabl „Beograd-Podgorica” i to krak „Prijepolje-Pljevlja”, kao i deonice optičkog kabla i privodi za telekomunikacione objekte: Brodarevo, Lučice i Gostun.
Telekom Srbija u obuhvatu plana ima pet baznih stanica mobilne telefonije i deset radio-relejnih koridora.
U obuhvatu plana postoje dva objekta JP PTT saobraćaja „Srbije”, koji u potpunosti zadovoljavaju potrebe stanovništva i privrede.
Telekomunikaciona infrastruktura, kojom su obuhvaćeni telekomunikacioni objekti, telefonske centrale, spojni putevi i primarna mreža u naseljima većim delom, i po kvalitetu, i po kapacitetu nije podjednako razvijena.
Telekomunikaciona mreža pokriva celu opštinu, s tim da raspoloživi kapacitet automatskih telefonskih centrala ne zadovoljava potrebe u pojedinim seoskim naseljima. Pristupna mreža nije u potpunosti digitalizovana.
Energetika i energetska infrastruktura
Jedan od osnovnih preduslova razvoja celokupne materijalne proizvodnje i potrošnje dobara i jedna od osnovnih podloga ukupnog razvoja svakog društva i zajednice je energetika. Zbog toga je razvoj energetike, ne samo jedan od bitnih uslova, već i snažan bazni modifikator privredne strukture i propulzivni faktor ekonomskog razvoja. Samim tim, između razvoja energetike, kao grane privrede, i ostale privrede, postoji veoma visoka usklađenost i uzajamna povezanost, što se omogućava definisanjem dugoročne energetske politike, kako bi se na osnovu nje ostvarila orijentacija na sopstvene izvore energije, uz osiguranje optimalne strukture u snabdevanju, uvozu i potrošnji energije i ostvarivanje racionalnog korišćenja energije, kao i smanjivanje njenog uticaja na životnu sredinu.
Energetsku privredu Srbije u najširem smislu sačinjavaju rudnici uglja, naftna i gasna privreda, elektroenergetika, obnovljivi izvori energije i sistemi gradskih toplana i industrijske energetike. U okviru energetskog sistema obavlja se eksploatacija domaće primarne energije, uvoz primarne energije (pre svega nafte i prirodnog gasa), proizvodnja električne i toplotne energije, sekundarna prerada uglja i nafte, korišćenje obnovljivih izvora, kao i transport i distribucija energije i energenata do krajnjih potrošača finalne energije.
Na teritoriji Prostornog plana nema proizvodnje primarnih izvora energije: uglja, nafte i prirodnog gasa. Sem toga, ne postoje evidentirane potencijalne rezerve kako bi se obavljala eksploatacija i primarna prerada ovih energenata. Prostornim planom Republike Srbije nije planirana izgradnja gasovoda visokog pritiska koji bi prolazio kroz teritoriju Prostornog plana.
Osnovna orijentacija razvoja elektroenergetske privrede Srbije bazira se na intenziviranju razvoja i racionalnog korišćenja domaćih energetskih potencijala, vodeći računa da se postigne što veća ekonomičnost proizvodnje u elektroenergetskom sistemu. Osnovu za takvu politiku predstavljaju raspoložive rezerve uglja, kao primarnog izvora za proizvodnju električne energije, kao i neiskorišćene vodne snage. Ovakva orijentacija razvoja je doprinela povećanju sigurnosti i jeftinijem snabdevanju potrošača električnom energijom.
Tehnički iskoristiv hidroenergetski potencijal Srbije iznosi oko 20 TWh. Danas se uglavnom koristi ekonomsko opravdani deo ovog potencijala u „velikim” elektranama snage preko 10 MW. EPS je u 2010. godini u svojim hidroelektranama ukupnog kapaciteta od 2.835 MW proizveo oko 12,5 TWh električne energije (oko 34 % ukupne proizvodnje električne energije). Najveći deo preostalog potencijala za izgradnju velikih hidroelektrana je u slivovima reka Drine i Lima, Morave i Dunava.
Iako kroz obuhvat Prostornog plana protiče reka Lim, do sada na ovom prostoru nije bilo korišćenja njenog potencijala u cilju proizvodnje električne energije. Do sada su u slivu reke Lim izgrađene četiri hidroelektrane, i to dve na reci Lim: HE „Potpeć” (snage 52 MW, tri turbine tipa Francis) i HE „Bistrica” (snage 108 MW, dve turbine tipa Francis, koja koristi hidropotencijal Uvca i Radoinjskog jezera), a dve na reci Uvac: HE „Kokin Brod” (snage 22,5 MW, dve turbine tipa Francis) i HE „Uvac” (snage 36 MW, jedna turbina tipa Francis). Programom ostvarivanja strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2012. godine („Službeni glasnik RS”, br.17 /07 i 27/10) definisana je i mogućnost izgradnje hidroelektrana na reci Lim snage između 10 i 50 MW, čije su lokacije definisane osnovnim projektom hidroelektrana iz 1984. godine, a u koje, između ostalih, spadaju i lokacije Brodarevo („Brodarevo 1”) i Brodarevo-nizvodno („Brodarevo 2”) iz obuhvata Prostornog plana. Za ove lokacije Ministarstvo rudarstva i energetike je početkom 2009. godine izdalo energetske dozvole kompaniji Renewable Energy Ventures „REV” doo iz Beograda.
Analize izvršene u okviru Osnovnog projekta hidroelektrana većih od 10 MW na teritoriji SR Srbije van SAP (Energoprojekt 1985. godina) pokazale su da je potez reke Lim na području Prostornog plana moguće koristiti sa dve stepenice i to: niskom branom na lokaciji nizvodno od naselja i uzvodnom akumulacijom od naselja sa branom na profilu „Pećine”. Za uzvodnu branu pokazalo se da je kota normalnog uspora 540,00 m.n.v. optimalna, imajući u vidu značajno povećavanje troškova privođenja zemljišta javnoj nameni iznad ove kote. Tokom izvođenja istražnih radova za Idejni projekat HE „Brodarevo” na profilu Pećine, pokazalo se da je geološki sklop pregradnog mesta i šire zone brane nepovoljan za realizaciju ovog objekta. Dopunske optimizacione analize potvrdile su da je povoljnije rešenje sa branom na uzvodnom profilu Junakovine. Za taj profil je urađen Idejni projekat (Energoprojekt 1988. godina). Po završetku Osnovnog projekta hidroelektrana većih od 10 MW na teritoriji SR Srbije van SAP (Energoprojekt 1985. godine), za nizvodnu branu nije dalje razrađivana tehnička dokumentacija. U 2008. godini urađeni su Elaborati o izgradnji HE „Brodarevo 1” (uzvodno) i HE „Brodarevo 2” (nizvodno) od strane „Energy Saving Group” iz Beograda, na osnovu kojih je „REV” dobio Energetske dozvole za izgradnju predmetnih objekata od Ministarstva rudarstva i energetike Republike Srbije 2009. godine.
Značajan deo preostalog neiskorišćenog hidropotencijala Srbije nalazi se i u opsegu male hidroenergetike (nazivne snage do 10 MW). U prošlosti je urađeno nekoliko analiza potencijala za izgradnju malih hidroelektrana (MHE), a najznačajniji dokument je „Katastar malih hidroelektrana u Srbiji van pokrajina”, izrađen 1987. godine. U njemu je opisano 856 lokacija za izgradnju MHE, snage od 90 kW do 8,5 MW, ukupne snage 449 MW i godišnjeg potencijala od 1,59 TWh.
Osnovne prednosti korišćenja vode za proizvodnju električne energije su:
u pitanju je pouzdana, lako dostupna, efikasna tehnologija, koja se neprekidno proizvodi i koristi više od jednog veka;
u poređenju sa drugim tehnologijama za proizvodnju električne energije, hidroelektrane se odlikuju najnižim operativnim troškovima i najdužim radnim vekom postrojenja (tipični radni vek je oko 40-50 godina, mada ima slučajeva da funkcionišu i dva puta duže);
proizvodnjom električne energije iz hidroelektrana značajno se smanjuje emisija gasova staklene bašte koji se stvaraju pri proizvodnji električne energije iz termoelektrana koje koriste fosilna goriva kao energente;
hidroelektrane su tržišno vrlo konkurente i cena proizvedene električne energije ne zavisi od troškova energenta i međunarodne ekonomske politike;
hidroenergetika igra važnu ulogu u obezbeđivanju energetske zavisnosti u zemljama koje je koriste;
hidroelektrane su često integrisane sa višenamenskim objektima koji zadovoljavaju druge osnovne ljudske potrebe (navodnjavanje, vodosnabdevanje domaćinstava i industrije, zaštita od poplava), pri čemu hidroelektrane mogu da pomognu finansiranje navedenih potreba.
U obuhvatu Prostornog plana, reka Lim ima nekoliko pritoka, od kojih mnoge imaju pretežno bujični karakter. Navedenim Katastrom na pojedinim vodotokovima evidentirane su lokacije za izgradnju MHE. To su: Vrbnička sa Planskim potokom, Dubočica sa pritokom Dumačom, Mrčkovačka i Vrtovljanska reka, Ramovića Potok i Zebuđa sa desne strane, a Prisjenački potok, Slatinska reka i Gračanica sa leve strane Lima.
Tabela 16. Potencijalne lokacije MHE u obuhvatu Prostornog plana, definisane Katastrom malih hidroelektrana Srbije
br Broj katastar. lista Naziv MHE Vodotok Instalisanasnaga(kW) Godišnja proizvodnja (kWh) 1 771 Zebuđa Zebuđa 270 1.202.000 2 774 Seoce Gračanica 380 1.680.000 3 775 Veliko Brdo Gračanica 515 2.282.000 4 776 Orlić Gračanica 430 1.914.000 5 779 Dubovi Ramovića 165 732.000 6 780 Klik Ramovića 100 460.000 7 781 Davidovica Mrkovička-Vrtovljanska 570 2.533.000 8 788 Šiljak Dubočica 205 908.000 9 789 Priboj 1 Dubočica 200 874.000 10 790 Srednjevica Dubočica 175 773.000 11 791 Travnik Dubočica 155 690.000 12 792 Priboj 2 Dumača 290 1.280.000 13 793 Kulina Vrbnička 530 2.340.000 14 794 Šarpan Vrbnička-Planski 520 2.296.000 15 795 Zastup Prisjenački potok nepoznato nepoznato U K U P N O 4.505 19.964.000
Prenosni sistem električne energije u Srbiji čini mreža 400 kV, 220 kV i 110 kV, kao i drugi energetski objekti, telekomunikacioni sistem, informacioni sistem i druga infrastruktura neophodna za funkcionisanje elektroenergetskog sistema.
Područje u zahvatu plana opremljeno je relativno razgranatim prenosnim i distributivnim elektroenergetskim kapacitetima. Potrošači se snabdevaju električnom energijom iz trafostanice TS 110/35 kV „Prijepolje” (instalisane snage transformacije 31,5MVA) preko 110kV visokonaponskog dalekovoda „Prijepolje-EVP Brodarevo” (instalisane snage 15 MVA), koji je u vlasništvu preduzeća AD „Železnice Srbije” iz pravca hidroelektrane „Potpeć”. Sem toga, u blizini obuhvata Prostornog plana nalaze se i 110 kV dalekovodi: DV1152 TS Sjenica – HE Uvac i DV189 TS Sjenica – TS Novi Pazar 1, kao i TS 110/35/10 kV Sjenica (instalisane snage 20+10 MVA), koji pripadaju JP „Elektromreža Srbije”.
Distributivna srednjenaponska mreža naponskog nivoa 35 kV i nižih dobro je prostorno razvijena i uglavnom zadovoljava potrebe stanovništva i privrede. Trafostanica 110/35kV „Prijepolje” putem dalekovoda 35kV napaja četiri trafostanice 35/10kV: „Prijepolje”, „Kolovrat”, „Kaćevo” i „Brodarevo” koja je jedina u zahvatu plana, instalisane snage transformacije 31,5 MVA.
Na osnovu priloženog može se zaključiti da je elektroenergetska prenosna i distributivna mreža u okolini hidroelektrana na reci Lim relativno razgranata i da poseduje kapacitet koji može da prihvati električnu energiju proizvedenu u predmetnim elektranama.
Niskonaponska i mreža 10 kV su zbog velike zastupljenosti dotrajalih drvenih stubova, kao i zbog velikih dužina niskonaponskih izvoda u relativno lošem stanju i potrebna je rekonstrukcija. Postojeći podzemni kablovi nisu geodetski snimljeni. Primećuje se tendencija porasta potrošnje u kategoriji široke potrošnje, a smanjenja u kategoriji industrijske potrošnje (na naponu 10 kV) što je po energetski sistem nepovoljno.
Prema Zakonu o energetici („Službeni glasnik RS”, broj 57/11), energija iz obnovljivih izvora je energija proizvedena iz nefosilnih obnovljivih izvora kao što su: vodotokovi, biomasa, vetar, sunce, biogas, deponijski gas, gas iz pogona za preradu kanalizacionih voda i izvori geotermalne energije.
Za tačnu ocenu opravdanosti izgradnje vetroelektrana na potencijalnim lokacijama neophodno je sprovesti detaljna merenja brzine i pravca vetra. Prilikom određivanja lokacije za vetroelektrane potrebna pažnja treba biti posvećena riziku po životnu sredinu i proceni prihvatljivosti tog rizika sa stanovišta domaćih propisa u oblasti zaštite prirode i životne sredine, pre svega Zakona o zaštiti prirode, i evropskih standarda i iskustava u izgradnji vetroelektrana (izrada strateških procena uticaja na životnu sredinu i studija o proceni uticaja na životnu sredinu), što se posebno odnosi na zaštićena i ekološki značajna područja.
Prema studiji „Potencijali i mogućnosti komercijalnog korišćenja drvne biomase za proizvodnju energije i ekonomski razvoj opština Nova Varoš, Priboj i Prijepolje”, potencijali energije iz drvene biomase u opštini Prijepolje su 26.882.600 kWh godišnje.
Sistem daljinskog grejanja ne postoji na teritoriji Prostornog plana jer se radi o slabo naseljenom području bez karakterističnih urbanih zona sa velikim brojem stanovnika. Ne planira se razvoj ovog sistema u narednom periodu. Stanovništvo obezbeđuje grejanje individualnim ložištima uz korišćenje prvenstveno čvrstih goriva i to uglja i drva.
Sektor industrijske energetike, takođe nije razvijen jer nema značajnih industrijskih kapaciteta koji zahtevaju velike količine toplotne energije. Ne planira se njegov razvoj u narednom periodu.
Osnovna karakteristika svih postojećih delova energetskog sistema je tehnološka zastarelost i niska energetska efikasnost, kao i trenutno zabrinjavajuće i dugoročno neprihvatljivo tehnološko stanje.
I.3.1.5. Zaštita životne sredine, predela, prirodnih i kulturnih dobara
Osnovno polazište prostornog razvoja zasniva se na konceptu uravnoteženog, održivog razvoja područja, pri čemu se formira okvir skladnog ekonomskog i socijalnog prosperiteta područja, u kojem se maksimalna pažnja poklanja i očuvanju prirodnih bogatstava i kulturno-istorijskih vrednosti u predviđenom planskom periodu. U tom pogledu, ističe se potreba za uspostavljanjem aktivne politike zaštite životne sredine koja očuvanjem i unapređenjem prirodnih resursa i vrednosti ne doprinosi samo poboljšanju ukupnog kvaliteta življenja, već i sveobuhvatnom privredno-ekonomskom razvoju područja (na primer turistički razvoj područja na bazi promovisanja očuvanih prirodnih i kulturnih vrednosti). Navedeni pristup podrazumeva integrisanje pitanja zaštite životne sredine u sektorske razvojne politike, odnosno razmatranje uticaja životne sredine prilikom donošenja budućih odluka i investiocionih poduhvata, čime se će ostvariti preduslovi sprovođenja savremenog principa razvoja određene teritorije uz uvažavanje ekoloških karakteristika i specifičnosti područja.
Identifikacija područja sa najvećim ekološkim problemima
Do podataka o postojećem stanju kvaliteta životne sredine došlo se na osnovu uvida u postojeću plansku dokumentaciju za područje Prostornog plana, na osnovu rezultata dosadašnjih merenja kvaliteta pojedinih medijuma životne sredine od strane nadležnih institucija u nekim delovima planskog područja, kao i na osnovu obilaska terena. Na planskom području, dominantno su zastupljeni prirodno očuvani predeli sa neznatnim ugrožavanjem životne sredine, pre svega dejstvom degradirajućih prirodnih faktora, dok su u manjem obimu zastupljena područja sa delimično zagađenom životnom sredinom, koja su dominantno uslovljena antropogenim aktivnostima u naseljenim područjima (zagađenje vazduha u zimskim mesecima, izgradnja suprastrukturnih i infrastrukturnih objekata, poljoprivredne aktivnosti u seoskim područjima i drugo).
Kao oblici ugrožavanja životne sredine na planskom području mogu se izdvojiti:
1. Problemi komunalne infrastrukture:
nedovoljna izgrađenost vodovodne infrastrukture u seoskim naseljima;
postojeća izvorišta vodosnabdevanja ne ispunjavaju osnovne sanitarno-higijenske standarde;
problemi vezani za regulisano odvođenje i sanitaciju otpadnih i atmosferskih voda usled nedovoljne izgrađenosti kanalizacione infrastrukture; najveći procenat otpadnih voda odvodi se ka nepropisno izgrađenim (propusnim) septičkim jamama u seoskim naseljima;
nepostojanje regulisanog tretmana sakupljanja, transporta i deponovanja komunalnog i ostalih vrsta produkovanog otpada sa planskog područja.
2. Saobraćaj: Saobraćajne aktivnosti mogu biti značajan izvor zagađivanja životne sredine, a posledice se manifestuju prvenstveno u povećanim koncentracijama polutanata u atmosferi, povišenim vrednostima nivoa buke, odnosno mogućnosti zagađivanja zemljišta i voda, spiranjem i odvođenjem čestica sa zaprljanih kolovoznih površina u okolni putni pojas. Posledice ovog izvora zagađenja najviše se registruju u neposrednoj okolini državnog puta I reda broj 21 i železničke pruge Beograd – Bar.
3. Upotreba mineralnih đubriva, pesticida i ostalih agrohemikata u poljoprivrednoj proizvodnji: S obzirom na prirodne predispozicije planskog područja (brdsko-planinski tereni sa klisurama i kotlinskim proširenjima) mali deo površina se obrađuje uz dolinu Lima i na manje strmim nagibima. Poljoprivredno zemljište na kojima se gaje kulture, može biti zagađeno zbog nestručne i neadekvatne primene mineralnih đubriva, pesticida i ostalih agrohemijskih sredstava u poljoprivredi. Imajući u vidu da se ne raspolože sa preciznim podacima o ukupnoj količini i načinu primene ovih sredstava u poljoprivredi, ne može se ni konstatovati ukupan obim zagađenja zemljišta, površinskih i podzemnih voda od strane ove vrste zagađivanja životne sredine.
4. Savremeni geodinamički procesi i pojave: Pored prostorno-funkcionalne strukture i antropogenih aktivnosti, na stanje životne sredine nepovoljno utiču i savremeni geodinamički procesi i pojave, čiji se intenzitet i obim može uvećati čovekovim delovanjem. Značajna je zastupljenost erozije različitih tipova na celom planskom području.
Analiza i ocena stanja životne sredine
Kvalitet vazduha:
Imajući u vidu da se na planskom području ne vrše sistematska merenja zagađenosti vazduha, o mogućim izvorima zagađivanja možemo govoriti na osnovu poznatih stavova i mehanizama zagađivanja atmosfere. S obzirom na vrlo nizak nivo privredne razvijenosti i odsustvo aktivnih industrijskih kapaciteta, kao najznačajnijih izvora zagađenja, i planinski karakter planskog područja, može se konstatovati da je ovo jedno od očuvanijih, nezagađenih područja. Glavni izvori zagađenja vazduha na teritoriji Prostornog plana su:
individualna ložišta domaćinstava, koje vazduh zagađuju tokom zimskog perioda godine (za ogrev se koristi drvo i ugalj);
saobraćaj duž saobraćajnica, pre svega, državnog puta I reda broj 21, u čijoj neposrednoj blizini dolazi do neznatno povećane koncentracije sumpor-dioksida, ugljen-monoksida, azotnih oksida, formaldehida, dima, čađi i olova kao posledica izduvnih gasova iz motornih vozila, lokalnih i nekategorisanih puteva bez kolovoznog zastora (povećana zaprašenost se javlja tokom sušnih letnjih meseci) i železničke pruge Beograd – Bar;
deponije i smetlišta komunalnog otpada predstavljaju neznatne zagađivače vazduha, s obzirom na manje količine odloženog otpada na ovim lokalitetima na području Prostornog plana.
Kvalitet površinskih i podzemnih voda:
Na kvalitet površinskih i podzemnih voda posebno utiču kao izvori zagađivanja, sledeći faktori:
neprečišćene komunalne otpadne vode iz naseljenih područja (bez odgovarajućeg tretmana upuštaju se u prirodne recipijente);
neizgrađenost kanalizacione infrastrukture u većini seoskih naselja, odnosno nepropisno izgrađene septičke jame (često vodopropusne);
deponije i smetlišta otpada u blizini rečnih tokova;
upotreba agrohemijskih sredstava (mineralna đubriva, pesticidi, i tako dalje) u poljoprivrednoj proizvodnji;
neadekvatan način odlaganja čvrstog i tečnog otpada iz poljoprivrednih objekata;
saobraćajne površine (atmosferskim padavinama zaprljane čestice sa kolovoza dospevaju u okolne površinske tokove, uz mogućnost zagađenja vodonosnih izdani);
neadekvatan način zahvatanja vode sa karstnih vrela;
produkcija i transport nanosa u bujičnim tokovima.
Prema indikatoru životne sredine za oblast kvaliteta površinskih voda (Serbian Water Quality Index – SWQI), vode planskog područja su odličnog kvaliteta, koji odgovara I i II klasi kvaliteta. Prema ovom indeksu, među najboljim površinskim tokovima u periodu 2001-2007. godine, nalazi se Lim, mada postoji permanentna opasnost od zagađenja usled širenja urbanog naselja, loše sanitacije i erozionih nanosa.
Ugroženost podzemnih voda u vezi je sa zahvatanjem podzemnih voda kaptiranjem izvora/vrela ili bušenim/kopanim bunarima, i to najviše od strane lokalnog stanovništva, a u znatno manjem obimu za potrebe privrednih objekata. Problemi koji mogu ugroziti podzemne vode uglavnom se odnose na antropogene aktivnosti, odnosno nesavesno delovanje ljudi i odsustvo opštinskih odluka i kaznenih odredbi za ovu vrstu zagađivanja životne sredine. Karakteristično je odlaganje otpada iz domaćinstava u blizini okućnica, formiranje divljih smetlišta na terenima sa karstnim karakteristikama, ukopavanje životinjskih leševa van lokacija stočnih grobalja, neadekvatno odlaganje poljoprivrednog otpada u plitkim vodonosnim slojevima, što može doprineti infiltraciji zagađujućih materija u podzemne slojeve.
Indikator kvaliteta podzemnih voda izvorišta u pogledu mikrobiološke neispravnosti, pokazuje da je u Zlatiborskom okrugu procenat neispravnosti od 10 – 25% ili „umeren” i ostvaruje manji uticaj na veći broj stanovnika. Indikator kvaliteta podzemnih voda u pogledu fizičko hemijske neispravnosti za Zlatiborski okrug je od 10-20% ili „delimično prihvatljiv” i ostvaruje manji uticaj na mali broj stanovnika.
Kvalitet zemljišta:
Osnovna namena zemljišnog resursa, kao prirodne komponente velikog kapaciteta, jeste proizvodnja zdravstveno bezbedne hrane, uz očuvanje i unapređenje kvalitetnih poljoprivrednih površina i šumskih područja. Primarna funkcija zemljišta na planskom području delimično je narušena dejstvom više međusobno komplementarnih faktora (prirodnih i antropogenih) koje se ogledaju u promeni njenih fizičkih struktura i fizičko-hemijskih osobina u pedološkom supstratu:
Prirodne pojave i procesi: Erozioni procesi, nastali kao posledica nepovoljnih karakteristika reljefa (diseciranost terena), a prevashodno usled prekomerne eksploatacije šuma (formiranje šumskih vlaka za izvlačenje drvne mase, izrada pristupnih puteva, smanjenje intenziteta intercepcije). Procesima erozije naročito su zahvaćena plitka i strma zemljišta sa većim nagibima (nagibi preko 20°), posebno ona koja se obrađuju. Čitava dolina Lima zahvaćena je jakom vodnom erozijom. Veliki degenerativni problem tla su klizišta. Najveća izazvana klizišta nalaze se duž puta Prijepolje – Brodarevo. Odron i kretanje sipara je takođe problem koji se često javlja u dolini Lima.
Antropogene pojave i procesi: Promene namene zemljišta (konverzija poljoprivrednih u građevinska područja izgradnjom naseljskih struktura i pratećih infrastrukturnih objekata), neadekvatan način obrade zemljišta, smetlišta i deponije čvrstog otpada (ako se uzme u obzir da se štetne materije prilikom razlaganja otpada infiltriraju u pedološki supstrat), vodopropusne septičke jame u domaćinstvima, primena veštačkih đubriva i sredstava za zaštitu bilja u poljoprivredi (imajući u vidu da se oko jedne trećine veštačkih đubriva kumulira u zemljištu, a taj procenat prilikom primene pesticida iznosi skoro 70%), zagađivanje zemljišta uz putni pojas (usled taloženja čestica olova koje se produkuju putem izduvnih gasova motornih vozila i zaslanjivanja zemljišta, kao posledica posipanja soli natrijum-hlorida radi održavanja puteva tokom zimske sezone), neplanska seča šuma (utiče i na vodni režim, a posledica je intenziviranje erozije i degradacija zemljišta), eksploatacija građevinskog kamena (može trajno da uništi površinski sloj zemljišta, te je jako važna rekultivacija i sanacija prilikom i nakon eksploatacije) i drugo.
Buka:
Na planskom području ne postoji mreža mernih mesta za merenje nivoa komunalne buke u životnoj sredini, te se određeni zaključci mogu izvesti na osnovu opštih saznanja o ovoj vrsti akustičnog zagađivanja sredine i obilaska stanja na terenu. Evidentno je odsustvo značajnijih izvora koji kumulativno produkuju akustični vid zagađenja. S obzirom na karakter planskog područja, može se konstatovati da komunalna buka ne utiče na degradaciju kvaliteta životne sredine. Eventualna prekoračenja dozvoljenih nivoa buke kratkotrajnog su intenziteta, i pretežno se odnose na buku poreklom od saobraćaja.
Otpad:
Nedovoljno regulisano pitanje prikupljanja, transporta, odlaganja, odnosno sveukupnog tretmana čvrstog otpada predstavlja jedno od značajnih ekoloških problema na planskom području, što se nepovoljno odražava na kvalitet osnovnih medijuma životne sredine (voda, vazduh, zemljište). Na planskom području nema sortiranja otpada po poreklu i vrsti. Na osnovu podataka iz projekta „Identifikacija divljih deponija na teritoriji Republike Srbije”, na području Prostornog lana identifikovano je šest divljih deponija (jedna u Divcima i čak pet u Brodarevu). U okviru projekta „Očistimo Srbiju” pokrenuta je inicijativa za uklanjanje smetlišta na teritoriji opštine.
U toku je izgradnja savremene regionalne deponije Banjica, za četiri opštine (Prijepolje, Priboj, Nova Varoš i Sjenica), koja je locirana na teritoriji opštine Nova Varoš. Na nivou opštine Prijepolje pokrenute su inicijative za određivanje lokacije za izgradnju i rad postrojenja za skladištenje, tretman i odlaganje građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata (KO Ivanje). Takođe je pokrenuta inicijativa za utvrđivanje lokacije transfer stanice za prikupljanje komunalnog otpada, kao i otkupno sabirnog centra za animalni otpad i azila za životinje, u MZ Brodarevo.
Biljni i životinjski svet:
Istraživano područje se može okarakterisati kao područje sa veoma bogatom biološkom raznovrsnošću i biljnog i životinjskog sveta. Tome doprinosi veliki procenat površina pod šumama, a specifični prirodni uslovi – planinski tereni, ekspozicije, geološka podloga i drugo, doprinose da se ovde javljaju retke i endemične vrste čak i na međunarodnom nivou
Šume su u strukturi površina najzastupljenije i ravnomerno su raspoređene po slivu do nadmorske visine 1400 m.n.v. Niže terene, južne padine na smeđim zemljištima i rendzinama zauzimaju asocijacije hrasta, cera i graba. Više terene, vlažnija zemljišta severne ekspozicije prekrivaju asocijacije bukve i smrče. Četinarske šume zauzimaju pojas iznad bukovih i bukovo-jelovih sastojina, i najbolje su očuvane za razliku od bukovih i hrastovih šuma. Na aluvijumima duž Lima i pritoka, javljaju se meki lišćari vrbe, topole, a duž pritoka i jova. Krečnjački tereni, naročito u klisurama na južnim ekspozicijama, obrasli su crnim borom, a mestimično je vršeno i pošumljavanje crnim borom.
Pašnjaci se prostiru na najsiromašnijim, strmim padinama ili planinskim površinama i vrhovima iznad granice šume. Zauzimaju velike neprekidne komplekse visokih površi, bila i krčevina i čine ogromni potencijal za razvoj stočarstva ovog regiona.
Što se tiče retkih i ugroženih vrsta, na području Ozrena i Jadovnika registrovano je prisustvo 59 balkanskih endemita, među njima i Campanula secundiflora, stenoendemit Lima i Polimlja. Zbog svog značaja, specifičnosti i raznovrsnosti flore, ovaj prostor je definisan kao područje od međunarodnog značaja za zaštitu biljaka (IPA područje). U klisurama, usečenim u padine Ozrena i Jadovnika, nalazi se i tisa – tercijarni relikt, što ovdašnjim šumama daje poseban značaj. Endemična flora Kamene Gore je predstavljena sa 16 biljnih vrsta, a 24 vrste spadaju u retke i ugrožene u flori Srbije. U okviru međunarodno značajnih biljnih vrsta beležimo prisustvo 15 vrsta od kojih se 12 nalazi i na CITES listi. Uredbom o zaštiti prirodnih retkosti u okviru područja PIO Ozren – Jadovnik i PIO Kamena Gora („Službeni glasnik RS”, br. 53/93 i 93/93) obuhvaćeni su sledeći taksoni: planinski javor – Acer heldreichii Orph. ex Boiss. subsp. visianii K. Malý, pljevika – Cheilanthes marantae (L.) Domin, uskolisni kaćunak – Dactylorhiza incarnata (L.) Soó, tamnocrvena kaluđerka – Epipactis atrorubens (Hoffm.) Schult., žuta lincura – Gentiana lutea L. subsp. symphyandra Murb., mala svećica – Gentiana pneumonanthe L., oštropeludka – Goodyera repens (L.) R.Br., šumski ljiljan – Lilium martagon L., šiljorep – Limodorum abortivum (L.) Swartz, munika – Pinus heldreichii Christ, tisa – Taxus baccata L., piskavac – Succisa pratensis Moench, paprat – Dryopteris dilatata (Hoffm.) A.Gray, ljiljan – Lilium martagon L., majski kaćun – Dactylorhiza majalis (Rchb.) Hunt & Summerh, smičak – Himantoglossum hircinum (L.) Sprengel.
Bogat diverzitet upotpunjuje i bogata fauna insekata. Posebno je značajna jedna vrsta pravokrilca koja se nalazi na svetskoj Crvenoj listi, sa kategorijom VU, kao i dve vrste koje se nalaze na Direktivi Saveta Evropske unije. Na ovom prostoru konstatovane su endemske vrste Balkanskog poluostrva iz reda pravokrilaca. Pored toga pažnju privlači i otkriće posebne vrste vilinog konjica u klisuri Dubočice. U pitanju je retka, subendemična vrsta Balkana, a javlja se samo lokalno. Fauna vodozemaca i gmizavaca je takođe bogata. Poseban značaj ima nekoliko vrsta koje su zaštićene Salamandra salamandra (Linnaeus, 1758), Triturus vulgaris (Linnaeus, 1758), Rana graeca Boulenger, 1891, Emys orbicularis (Linnaeus, 1758), Ablepharus kitaibelii Bibron & Bory, 1833, Dolichophis caspius (Gmelin, 1789), Zamenis longissima (Laurenti, 1768).
Na prostoru istraživanog područja konstatovano je preko 100 vrsta ptica. Bogatstvo ornitofaune ovog područja najilustrativnije ukazuje podatak da je to preko 40% od ukupnog broja gnezdarica Srbije. Veliki broj vrsta ptica prisutnih na ovom području su označene kao prirodne retkosti i zaštićene odgovarajućim zakonskim i podzakonskim aktima. Bogat biodiverzitet ornitofaune se ogleda i u činjenici da se 32 vrste nalaze među prioritetnim vrstama za zaštitu u Evropi. Vrste koje svakako treba izdvojiti po značaju, kako nacionalnom, tako i međunarodnom, su: sivi soko, veliki tetreb, leštarka, prdavac, troprsti detlić, crna žuna, beloglavi sup, suri orao, ušata ševa. Najznačajni lokaliteti sa aspekta zaštite ornitofaune na planskom području su: klisura Dubočice, klisura Vrtovljanske (Žuta stijena, Konjska glava).
Istraživano područje kao i širi geografski region – stari Vlah i Raška spadaju u zone umereno visokog diverziteta faune sisara. Na preliminarnom spisku vrsta za Crvenu listu kičmenjaka Srbije nalazi se 21 vrsta (63%), a Uredbom o zaštiti prirodnih retkosti zaštićeno je 14 vrsta (42,4%). Prema kriterijumima Međunarodne Unije za zaštitu prirode (IUCN), sisari ovog podneblja su svrstani u 4 kategorije ugroženosti.
Bubojedi (Insectivora – Erinaceomorpha i Soricomorpha) su prisutni sa vrstama: belogrudi jež (Erinaceus concolor), evropska krtica (Talpa europaea), močvarna rovčica (Neomys anomalus), šumska rovčica (Sorex araneus), mala rovčica (Sorex minutus), vodena rovčica (Neomys fodiens), vrtna rovčica (Crocidura suaveolens) i poljska rovčica (Crocidura leucodon). Sve vrste ovoga reda su zakonom zaštićene kroz Uredbu o zaštiti prirodnih retkosti, i svrstane su u kategoriju ugroženosti LR-nt (niska verovatnoća opasnosti – skoro ugrožene). Takođe se nalaze i na Preliminarnom spisku za Crvenu listu kičmenjaka Srbije;
Zečevi (Lagomorpha) su prisutni sa jednom vrstom evropskim zecom (Lepus europaeus);
Glodari (Rodentia) su na ovim prostorima prisutni sa 12 vrsta: slepo kuče – Spalax leucodon i poljska voluharica – Microtus arvalis, veverica – Sciurus vulgaris, crni pacov – Rattus rattus i tipični domaći miš – Mus musculus, vodena voluharica Arvicola amphibius, sivi puh Glis glis, šumski puh Drimus nitadula, puh lešnikar Muscardinus avellanarius. Na Preliminarnom spisku za Crvenu listu ugroženih kičmenjaka Srbije nalaze se četiri vrste, a prema IUCN kategorizaciji, na nacionalnom planu glodari su svrstani uglavnom u kategoriju niskog rizika (LR), u raznim podkategorijama;
Zveri (Carnivora) su zastupljene sa deset vrsta. Izuzev lisice i mrkog tvora, sve ostale zveri se nalaze na Preliminarnom spisku za Crvenu listu ugroženih kičmenjaka Srbije. Prema IUCN kategorizaciji, na nacionalnom planu vrste su razvrstane na sledeći način: u kategoriju niskog rizika LR (sa svim podkategorijama) – sedam vrsta (lisica, riđa lasica, mrki tvor, kuna zlatica, kuna belica, jazavac i divlja mačka; u kategoriju VU (ranjive) – četiri vrste (vuk, mrki medved i vidra, šareni tvor);
Papkari (Artiodactyla) su zastupljeni sa tri vrste (srna, divokoza i divlja svinja). Srna i divlja svinja su elementi južnoevropskih, pretežno listopadnih šuma. Svi predstavnici reda su predloženi za Crvenu listu ugroženih kičmenjaka Srbije. Na nacionalnom planu, srna i divlja svinja su svrstane u kategoriju niskog rizika LR, u podkategoriju „cd”, a divokoza je svrstana u kategoriju VU (ranjive).
Lim i njegove bistre pritoke izuzetno su bogati plemenitim vrstama ribe (11 do 15 vrsta). Ove vrste imaju različite periode migracije radi mrešćenja, tokom kojih je potrebno zaštititi riblju populaciju. U Limu su zastupljene sledeće riblje familije:
familija Salmonidae sa predstavnicima: mladica (Hucho hucho Linnaeus), lipljen (Thymallus thymallus), rečna pastrmka (Salmo trutta), potočna pastrmka (Salmo trutta m.fario);
familija Cyprinidae sa predstavnicima: šaran (Cyprinus carpio Linnaeus), plotica (Rutilus pigus rirgo Heck), skobalj (Chondrostoma nasus Linnaeus), klen (Leuciscus cephalus Linnaeus), mrena (Barbus barbus Linnaeus), krkuša (Gobio gobio Linnaeus), potočna mrena (Barbus peloponnesius), uklja (Alburnus alburnus Linnaeus), crvenperka (Scardinius erythrophathalmus Linnaeus). Salmonidne vrste mladica i lipljen, kao i ciprinidne vrste klen i skobalj su autohtone vrste Plavskog jezera crnogorskih Prokletija.
Priroda i prirodne vrednosti
Na osnovu podataka iz zvaničnog registra Zavoda za zaštitu prirode Srbije, na području obuhvaćenom Prostornim planom evidentirana su prirodna dobra koja se štite (odnosno koja su u postupku zaštite) na osnovu nacionalnog zakonodavstva. Od ukupne površine Prostornog plana (199,4 km2), u postupku zaštite je oko 75,8 km2 ili 38,0% površine obuhvaćene Planom. Na prostoru zaštićenih područja ustanovljen je režim zaštite II stepena na oko 35,8 km2 (47,2%) i režim zaštite III stepena na oko 40,0 km2 (52,8%).
Od sistemskog su značaja odrednice zaštite definisane Prostornim planom Republike Srbije 2010-2020., kojim su definisani principi i ciljevi zaštite prirodnih vrednosti Srbije. Prema PPRS, na osnovu dosadašnjih istraživanja i valorizacije u Zapadnoj Srbiji za područja „Ozren-Jadovnik” i „Kamena Gora”, biće definisan status, prostorni obuhvat i režimi zaštite.
Tabela 17. Pregled prirodnih dobra na području Prostornog plana
Prirodno dobro Opština Površina (km2) Predložena vrsta zaštite 1. Kamena Gora Prijepolje 64,4 Predeo izuzetnih odlika 2. Ozren – Jadovnik Prijepolje 11,3 Predeo izuzetnih odlika U K U P N O 75,8 Predeo izuzetnih odlika
Prirodne vrednosti Predela izuzetnih odlika „Kamena gora”:
Predeo izuzetnih odlika (PIO) „Kamena Gora” (u obuhvatu Prostornog plana: cela KO Kruševo, deo KO Gračanica i deo KO Miljevići) je planinska površ raščlanjena dubokim klisurama i kanjonskim dolinama. Mozaičan raspored šuma i pitomih proplanaka čini ovaj prostor jedinstvenim. On je stanište brojnih retkih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta. Očuvani prirodni pejzaži, specifični objekti narodnog graditeljstva, kulturno istorijsko nasleđe i tradicionalni način života izdvajaju ovaj prostor kao poseban. Površina ovog prirodnog dobra je 7.808,65 ha, pri čemu se 1.844,73 ha nalazi pod režimom zaštite II stepena, dok je ostalih 5.963,92 ha pod režimom zaštite III stepena. U okviru planskog obuhvata 1.129,3 ha pripada Kamenoj Gori, od čega je 682,7 ha pod režimom zaštite II stepena.
Reka Gračanica, sa svojom klisurastom dolinom predstavlja geomorfološko-hidrološki prirodni fenomen. Njene vode su I klase kvaliteta, što danas predstavlja pravu retkost i dragocenost. Karstna izdan koja obuhvata relativno široko područje, značajan je hidrogeološki i morfološki činilac sa obiljem čiste i kvalitetne vode.
U florističkom smislu, najraznovrsnije i najznačajnije oblasti Kamene Gore su predstavljene bočnim klisurama Lima sa brojnim reliktnim zajednicama i refugijalnim staništima na krečnjačkim liticama, stenama i kamenjarima. Zahvaljujući specifičnoj geološkoj podlozi i klimi, na Kamenoj Gori su našle stanište brojne retke i ugrožene biljne vrste – od ukupno 471 vrste, 24 su retke i ugrožene u flori Srbije, a 15 je od međunarodnog značaja (12 se nalazi na CITES listi). Posebnu vrednost i ujedno najosetljiviji i najugroženiji tip staništa, predstavljaju vlažne livade i tresavice oko sela Kamena Gora, Šajnov kraj, Gluščevići i Guvnište. Šumska vegetacija se izdvaja kao vrednost i u kvalitativnom i kvantitativnom pogledu.
Životinjski svet se takođe odlikuje zavidnim diverzitetom – sa preko 40 vrsta sisara, preko 100 vrsta ptica (40% gnezdeće ornitofaune u Srbiji), 15 vrsta vodozemaca i gmizavaca i veoma interesantnom i još uvek rudimentarno proučenom troglobiontnom faunom. Stoga se područje Kamene Gore može izdvojiti kao jedan od centara sveukupnog faunističkog diverziteta u Srbiji.
Lokaliteti u obuhvatu Prostornog plana, koji su predloženi za II stepen zaštite su „Dankova pusija” i veći deo lokaliteta „Kruševo i klisura reke Gračanice”:
1. Lokalitet „Kruševo i klisura reke Gračanice” obuhvata površinu od 745,48 ha i nalazi se na krajnje istočnoj strani zaštićenog prirodnog dobra. Ovaj lokalitet čine dve, u velikoj meri različite predeone celine povezane sličnom geološkom građom i tipom vegetacije, neobičnom hidrologijom i orografijom:
Klisura reke Gračanice, rasedna dolina nastala kao proizvod radijalnih tektonskih pokreta, izgrađena je mahom od srednjetrijaskih karbonata, čija karstifikacija predstavlja osnov za razvoj specifične, karstne površinske morfologije terena. Dominantan vegetacijski pokrivač čine razni tipovi klimatogenih hrastovih šuma, hrasta kitnjaka i cera, bilo u čistim bilo u mešovitim sastojinama, na stranama relativno velikog nagiba. U delu klisure se javljaju i dobro razvijene bukove šume. Klisura je prirodni refugijum biljnog i životinjskog sveta i predeo izuzetnih prirodnih vrednosti;
Karstni plato Kruševo, za razliku od zatvorene, nepristupačne, šumovite i gusto sklopljene klisure Gračanice, na izvestan način predstavlja njen antipod. Otvoreni sklop kraškog platoa odiše prostranstvom, pokriven retkim šumama hrasta kitnjaka i termofilnim zajednicama crnog graba u formi šibljaka, na padinama okrenutim Limu. Osnovni edifikatori ovakvih šibljačkih zajednica su crni grab (Carpinus orientalis) i crni jasen (Fraxinus ornus), uz veći broj vrsta biljaka karakterističnih za ovakve tipove staništa. Ovo je i tipično stanište jarebice kamenjarke (Alectoris graeca), kod nas veoma retke i ugrožene vrste. Plato Kruševo je i jedna od dve najveće karstne izdani na području prirodnog dobra. Ova izdan zahvata i znatne delove doline Gračanice. Njene hidrogeološke karakteristike i parametri su izuzetno zanimljivi, ali u najvećoj meri još nedovoljno istraženi;
Na lokalitetu su prisutni i podzemni oblici karstnog reljefa, kao i brojni karstni izvori. Oni mogu imati visoku morfološku i hidrološku vrednost.
2. Lokalitet „Dankova pusija” obuhvata površinu od 75,02 ha. Čine ga masivne i impozantne krečnjačke litice izuzetno velikog nagiba, okrenute ka dolini Lima. Dominantnu vegetaciju čine retke šume kitnjaka kao i termofilni šibljaci crnog graba. U florističkom smislu, najraznovrsnije i najznačajnije oblasti Kamene gore, sa brojnim reliktnim i refugijalnim staništima, između ostalih, upravo i jesu krečnjačke litice, stene i kamenjari kakvima obiluje lokalitet.
Prirodne vrednosti Predela izuzetnih odlika „Ozren – Jadovnik”:
Predeo izuzetnih odlika (PIO) „Ozren – Jadovnik” (u obuhvatu Prostornog plana: cele KO Gornji Stranjani, KO Grobnice i KO Milakovići) – odlikuje se visokoplaninskim krasom sa razvojem morfostrukture – kanjonima, klisurama i pitomim proplancima karakterističnim za dinarske planine Starog Vlaha. Registrovan je kao jedan od najznačajnijih centara diverziteta flore u Srbiji. Raznovrsnost faune ptica i sisara je takođe izuzetna. Veći broj zaselaka sa posebnim etnološkim i spomeničkim svojstvima, ovom prostoru daje poseban pečat. Površina prirodnog dobra je 10.435,68 ha. Površina prirodnog dobra u okviru obuhvata plana je oko 64,4 km2, od čega je oko 29,0 km2 pod režimom zaštite II stepena.
Među najznačajnijim vrednostima prirodnog dobra svakako su geomorfološke odlike terena. U tom smislu posebno se izdvajaju visokoplaninski kras Jadovnika, fluviodenudaciona površ Tičjeg Polja, klisura Dubočice i krš Gradine, odnosno deo desne strane klisuraste doline Lima koja mestimično ima odlike kanjona. Posebno je atraktivna suteska Dubokog potoka. U ovoj, praktično nepristupačnoj klisuri, pored izuzetnih geomorfoloških karakteristika, nalaze se i dve pećine.
Najveći delovi prostorne celine „Ozren-Jadovnik” zauzimaju područje na većim nadmorskim visinama, oko 1000 m, a velikim delom i preko te visine. Ne mali deo prirodnog dobra nalazi se pod šumskom vegetacijom. Skoro u potpunosti ovdašnje šume se nalaze u klisurama i kanjonima Dubočice, Lima i drugih vodotoka. Stoga ove šume imaju praktično isključivo zaštitni karakter i ne eksploatišu se. Međutim, njihov značaj je nemerljiv za zaštitu staništa retkih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta, za zaštitu od erozije, kao i zbog opšte korisnih funkcija šuma. Kao posebno vredne ocenjene su sastojine crnog bora sa pojedinačno primešanim stablima belog bora, prirodne očuvane sastojine smrče na južnim do jugoistočnim ekspozicijama, i vegetacija klisura. U klisurama, usečenim u padine Ozrena i Jadovnika, nalazi se i tisa – tercijarni relikt, što ovdašnjim šumama daje poseban značaj. Na području Ozrena i Jadovnika registrovano je prisustvo 59 balkanskih endemita, među njima i Campanula secundiflora, stenoendemit Lima i Polimlja. Zbog svog značaja, specifičnosti i raznovrsnosti flore, ovaj prostor je definisan kao područje od međunarodnog značaja za zaštitu biljaka (IPA područje).
Bogat diverzitet prirodnog dobra upotpunjuje i bogata fauna insekata (vrsta pravokrilca koja se nalazi na svetskoj Crvenoj listi sa kategorijom VU; dve vrste koje se nalaze na Direktivi Saveta Evropske unije; endemske vrste Balkanskog poluostrva iz reda pravokrilaca; posebna vrste vilinog konjica u klisuri Dubočice, subendemična vrsta Balkana, a javlja se samo lokalno). Fauna vodozemaca i gmizavaca je takođe bogata. Od oko 40 vrsta koliko ih ima u Srbiji na istraženom prostoru je zabeleženo prisustvo 19 vrsta. Upravo zbog toga su ovi prostori jedan od značajnih centara diverziteta faune vodozemaca i gmizavaca Srbije. Poseban značaj ima sedam vrsta koje su zaštićene Uredbom o zaštiti prirodnih retkosti, dok se dve vrste nalaze na Uredbi o stavljanju pod kontrolu korišćenja i prometa divlje flore i faune („Službeni glasnik RS”, br. 31/05, 45/05-ispravka, 22/07, 38/08 i 9/10). Na prostoru prirodnog dobra konstatovano je preko 100 vrsta ptica, a skoro sve vrste su gnezdarice. Bogatstvo ornitofaune ovog područja najilustativnije ukazuje podatak da je to preko 40% od ukupnog broja gnezdarica Srbije. Od 40 vrsta, čak 36 su redovne gnezdarice. Veliki broj vrsta ptica prisutnih na ovom području su označene kao prirodne retkosti i zaštićene odgovarajućim zakonskim i podzakonskim aktima. Od onih koje to nisu čak 50 je zaštićeno trajnim lovostajem, a 14 vrsta je zaštićeno lovostajem u određenom delu godine. Bogat biodiverzitet ornitofaune se ogleda i u činjenici da se 32 vrste nalaze među prioritetnim vrstama za zaštitu u Evropi. Vrste koje svakako treba izdvojiti po značaju, kako nacionalnom, tako i međunarodnom, su beloglavi sup, suri orao, prdavac i ušata ševa. Prema kriterijumima Međunarodne Unije za zaštitu prirode (IUCN), sisari Ozrena i Jadovnika su svrstani u četiri kategorije ugroženosti. Najveći broj vrsta – 22, odnosno 59,5% je u kategoriji ugroženosti označenoj kao LR:nt. Znatno manji broj vrsta je svrstan u kategorije LR:cd (5) i VU (5);
Pejzažne karakteristike se ocenjuju kao izuzetno atraktivne. Klisure i kanjoni, usečeni u padine Ozrena i Jadovnika su praktično nepristupačni i ostavljaju utisak prave netaknute divljine. Sa većeg broja vidikovaca pružaju se vidici ka Pešterskoj visoravni, kotlinama i kanjonima duž Lima, vrhovima Zlatara, Zlatibora, Golije i mnogih drugih planina. Nasuprot tome, pitomo Tičje Polje i skoro ravna i pod bujnom travom površ Jadovnika pružaju potpuno drugačiju sliku.
Prema valorizaciji prostora i projekciji razvoja, koje su utvrđene PPRS, ovo područje se odlikuje visokim kvalitetom životne sredine, a njegov najznačajniji prirodni resurs predstavljaju velike površine pod pašnjacima. Intenzivniji razvoj i izgradnja industrijskih i objekata kapitalne infrastrukture nisu predviđeni, što je sa aspekta zaštite prirode povoljno. Sa druge strane, neophodno je definisati specifične programe razvoja, koji će se bazirati na korišćenju lokalnih resursa, ali na principima održivog razvoja.
Lokaliteti u obuhvatu Prostornog plana, koji su predloženi za II stepen zaštite su „Dubočica – Lim”, „Žuta stijena – Brusovnik” i veći deo lokaliteta „Jadovnik” i „Pozvizd-Konjska glava”:
1. Lokalitet „Dubočica – Lim” površine 1.285,21 ha obuhvata širok prostor iznad desne obale reke Dubočice i reke Lim. Radi se o atraktivnim klisurama refugijalnog karaktera sa brojnim staništima retkih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta. Teren je prilično nepristupačan zbog većeg broja vertikalnih odseka. Najvećim delom je pod visokom vegetacijom;
2. Lokalitet „Žuta stijena – Brusovnik” površine 907,77 ha obuhvata izuzetno atraktivan i teško prohodan prostor koji se uzdiže iznad desne obale Lima. Pored izuzetnih geomorfoloških i pejzažnih karakteristika, ovaj prostor predstavlja oazu nedirnute divljine. Diseciran je vodama Ramovića potoka i Vodičkog potoka koji su usekli vrlo duboke klisure. Ovo se posebno odnosi na klisuru Ramovića potoka koja mestimično ima izgled kanjona. Osim manjih čistina, ceo ovaj teren je pod visokom vegetacijom;
3. Lokalitet „Jadovnik” površine 884,14 ha obuhvata veći deo planinske površi Jadovnika. Najvećim delom se nalazi pod planinskim pašnjacima. Visoka vegetacija je tek fragmentarno zastupljena. Na ovom lokalitetu je registrovan izuzetno bogat floristički sastav, a konstatovana su i staništa većeg broja ptica i sisara koji naseljavaju ovakav tip staništa. Na celom prostoru se nalazi veliki broj oblika površinske kraške erozije.
4. Lokalitet „Pozvizd-Konjska glava” površine 233,38 ha obuhvata teško pristupačne vrhove Konjska glava i Pozvizd koji se sa juga nadvisuju iznad Gornjih i Donjih Stranjana. Između navedenih vrhova usečena je nepristupačna kanjonska dolina Vrtovljanske reke. Najveći deo ovog lokaliteta je pod visokom vegetacijom, a pored atraktivnih geomorfoloških obeležja odlikuje se i prisustvom brojnih prirodnih retkosti.
Pregled stanja zaštićenih prirodnih dobara uključenih u međunarodne programe zaštite:
Na prostoru koji obuhvata predmetni plan, nalaze se kompleksne predeone celine čije su vrednosti biodiverziteta i geodiverziteta i od nacionalnog značaja.
Ekološka mreža Srbije (Uredba o ekološkoj mreži „Službeni glasnik RS”, broj 102/10) definiše i obuhvata skup funkcionalnih ili prostorno bliskih ekološki značajnih područja koja biogeografskom zastupljenošću i reprezentativnošću znatno doprinose očuvanju biološke raznovrsnosti, uključujući ekološki značajna područja EU, NATURA 2000. Njihovo izdvajanje je od prioritetnog značaja za zaštitu i upravljanje u cilju očuvanja flore, faune i njihovih staništa. U cilju jačanja prekogranične saradnje Srbije u oblasti zaštite prirode, u planskom periodu poseban značaj imaju zaštićena područja i klasteri zaštićenih područja. Ekološka mreža zahvata istočni deo „Kamene Gore” i zapadni deo „Jadovnika”.
Značajna područja za ptice (Important Bird Areas – IBA), predstavljaju globalnu mrežu područja od izuzetne važnosti za zaštitu ptica. U Srbiji postoje 42 ovakva područja među kojima je i „Pešter” (IBA KOD RS042, IBA NAC.KOD RS0281IBA) koji obuhvata jugoistočni deo teritorije plana, odnosno deo KO Krajinoviće, opština Sjenica. IBA područja su deo ekološke mreže definisane Zakonom o zaštiti prirode.
Biodiverzitet:
Istraživano područje se može okarakterisati kao područje sa veoma bogatom biološkom raznovrsnošću i biljnog i životinjskog sveta. Tome doprinosi veliki procenat površina pod šumama, a specifični prirodni uslovi – planinski tereni, ekspozicije, geološka podloga i drugo, doprinose da se ovde javljaju retke i endemične vrste čak i na međunarodnom nivou.
Dominiraju hrastove i smrčeve šume, mada su kao posebno vredne ocenjene sastojine crnog bora sa pojedinačno primešanim stablima belog bora, prirodne očuvane sastojine smrče na južnim do jugoistočnim ekspozicijama i vegetacija klisura. Na području Ozrena i Jadovnika registrovano je prisustvo 59 balkanskih endemita, među njima i Campanula secundiflora, stenoendemit Lima i Polimlja. Zbog svog značaja, specifičnosti i raznovrsnosti flore, ovaj prostor je definisan kao područje od međunarodnog značaja za zaštitu biljaka (IPA područje). U klisurama, usečenim u padine Ozrena i Jadovnika, nalazi se i tisa – tercijarni relikt, što ovdašnjim šumama daje poseban značaj. Endemična flora Kamene Gore je predstavljena sa 16 biljnih vrsta, a 24 vrste spadaju u retke i ugrožene u flori Srbije. U okviru međunarodno značajnih biljnih vrsta beležimo prisustvo 15 vrsta od kojih se 12 nalazi i na CITES listi. Uredbom o zaštiti prirodnih retkosti u okviru područja PIO Ozren – Jadovnik i PIO Kamena Gora („Službeni glasnik RS”, br. 53/93 i 93/93) obuhvaćeni su sledeći taksoni: planinski javor – Acer heldreichii Orph. ex Boiss. subsp. visianii K. Malý, pljevika – Cheilanthes marantae (L.) Domin, uskolisni kaćunak – Dactylorhiza incarnata (L.) Soó, tamnocrvena kaluđerka – Epipactis atrorubens (Hoffm.) Schult., žuta lincura – Gentiana lutea L. subsp. symphyandra Murb., mala svećica – Gentiana pneumonanthe L., oštropeludka – Goodyera repens (L.) R.Br., šumski ljiljan – Lilium martagon L. , šiljorep – Limodorum abortivum (L.) Swartz, munika – Pinus heldreichii Christ, tisa – Taxus baccata L., piskavac – Succisa pratensis Moench, paprat – Dryopteris dilatata (Hoffm.) A.Gray, ljiljan – Lilium martagon L., majski kaćun – Dactylorhiza majalis (Rchb.) Hunt & Summerh, smičak – Himantoglossum hircinum (L.) Sprengel.
Bogat diverzitet upotpunjuje i bogata fauna insekata. Posebno je značajna jedna vrsta pravokrilca koja se nalazi na svetskoj Crvenoj listi, sa kategorijom VU, kao i dve vrste koje se nalaze na Direktivi Saveta Evropske unije. Na ovom prostoru konstatovane su endemske vrste Balkanskog poluostrva iz reda pravokrilaca. Pored toga pažnju privlači i otkriće posebne vrste vilinog konjica u klisuri Dubočice. U pitanju je retka, subendemična vrsta Balkana, a javlja se samo lokalno. Fauna vodozemaca i gmizavaca je takođe bogata. Poseban značaj ima nekoliko vrsta koje su zaštićene Salamandra salamandra (Linnaeus, 1758), Triturus vulgaris (Linnaeus, 1758), Rana graeca Boulenger, 1891, Emys orbicularis (Linnaeus, 1758), Ablepharus kitaibelii Bibron & Bory, 1833, Dolichophis caspius (Gmelin, 1789), Zamenis longissima (Laurenti, 1768).
Na prostoru istraživanog područja konstatovano je preko 100 vrsta ptica. Bogatstvo ornitofaune ovog područja najilustrativnije ukazuje podatak da je to preko 40% od ukupnog broja gnezdarica Srbije. Veliki broj vrsta ptica prisutnih na ovom području su označene kao prirodne retkosti i zaštićene odgovarajućim zakonskim i podzakonskim aktima. Bogat biodiverzitet ornitofaune se ogleda i u činjenici da se 32 vrste nalaze među prioritetnim vrstama za zaštitu u Evropi. Vrste koje svakako treba izdvojiti po značaju, kako nacionalnom, tako i međunarodnom, su: sivi soko, veliki tetreb, leštarka, prdavac, troprsti detlić, crna žuna, beloglavi sup, suri orao, ušata ševa. Najznačajni lokaliteti sa aspekta zaštite ornitofaune na planskom području su: klisura Dubočice, klisura Vrtovljanske (Žuta stijena, Konjska glava).
Istraživano područje kao i širi geografski region – stari Vlah i Raška spadaju u zone umereno visokog diverziteta faune sisara. Na preliminarnom spisku vrsta za Crvenu listu kičmenjaka Srbije nalazi se 21 vrsta (63%), a Uredbom o zaštiti prirodnih retkosti zaštićeno je 14 vrsta (42,4%). Prema kriterijumima Međunarodne Unije za zaštitu prirode (IUCN), sisari ovog podneblja su svrstani u 4 kategorije ugroženosti.
Lim i njegove bistre pritoke izuzetno su bogati plemenitim vrstama ribe (11 do 15 vrsta). Ove vrste imaju različite periode migracije radi mrešćenja, tokom kojih je potrebno zaštititi riblju populaciju.
Geodiverzitet:
Kao posebne vrednosti geomorfološkog karaktera planskog obuhvata, izdvojeni su sledeći objekti geonasleđa:
Kruševo, izrazito skrašćena površ na 1000-1100 m.n.v. kao najniži deo Kamene Gore, neposredno nad duboko usečenom klisurom Lima. Odlikuju je blago svedene glavice sa strukturno zasečenim, strmo postavljenim glavama slojeva i nizovi vrtača linearno raspoređeni duž skrašćenih dolina;
Klisura Gračanice, najmarkantnija među dolinama-pritokama Lima sa divljom i teško prohodnom dolinom u potpunosti obraslom šumom prašumskog karaktera;
Klisura-kanjon Dubočice formiran je u uslovima složenog i raznovrsnog geološkog sastava, tako da je zbog selektivne erozije i različite otpornosti stena stvorena velika dinamika i raznovrsnost u reljefu ove duboko usečene i atraktivne doline. Izvorišni kraci Dubočice i njene pritoke Dumače izviru u zoni pod vrhovima Ozrena, na 1540-1480 m.n.v., a Dubočica se uliva u Lim kod Gostuna na 518 m.n.v., tako da njen ukupan pad iznosi 1020 m na samo 13 km. U ultramafitima Ozrena usekla je impozantnu klisuru vrlo strmih strana, duboku do 500 m, a ulaskom u karbonatnu prečagu Oruljak-Samograd izgradila je divlji i teško prohodni kanjon vertikalnih litica, dubok 600 m.;
Krš Gradine predstavlja složeni sistem litica, ostenjaka i stena nad Limom, tu gde je stešnjen između Jadovnika i Kamene Gore i gde je limska dolina najuža. Do 600 m se nadnose nad Limom i obrasle su kržljavom vegetacijom koja može da opstane na stenama, a krase je i usamljeni borovi;
Klisura Ramovića potoka, izrazito bujičnog karaktera i veći deo godine suvog korita, probila je, tekući od Savinog krša (1532 m) kroz Donje Stranjane, pred ušćem u Lim impozantnu klisuru između Vlasana (1124 m) i Klika (997 m) duboku 500-600 m.
Karakteristike predela:
Istraživano područje ima vrlo specifične karakteristike prirodnih i stečenih vrednosti koje se ogledaju u heterogenosti reljefa, hidroloških, geoloških, florističkih i drugo karakteristika, sa prepoznatljivom ruralno naseljskom građom i kulturnim nasleđem.
Dominantnu ulogu u predelu ima reka Lim, koja teče pravcem jugoistok – severozapad, nad kojom se dižu strmi klisurasti odseci koji se završavaju površima (predeo Kamene Gore) i planinskim vrhovima (Jadovnik). Mozaičan raspored šuma i pitomih proplanaka u ambijentu tipičnom za dinarske planine Starog Vlaha, čini ovaj prostor jedinstvenim. Veliki broj uvala i vrtača, duboko usečene rečne doline sa mnoštvom izvora pitke, planinske vode, razbijaju monotonost pašnjaka i livada, pa se može zaključiti da je osnovna karakteristika predela ovog kraja heterogenost i mozaičnost.
Tradicionalan način života u ambijentu očuvane prirode daje prostoru specifičnu lepotu. Starovlaški tip naselja, sa dvodelnom brvnarom kao osnovnim građevinskim oblikom može se naći u živopisnim zaseocima ovoga kraja. Posebno vredni objekti narodnog graditeljstva nalaze se u vidu pojedinačnih ili grupacija stambenih, seoskih i drugih pratećih objekata. Napuštanje i starenje domaćinstava, kao i odstupanje od tradicionalnog načina života negativno utiču na očuvanje autentične slike predela planinskog kraja ovog područja.
Nepokretna kulturna dobra
Kao polazna osnova za izradu uslova čuvanja, održavanja i korišćenja utvrđenih nepokretnih kulturnih dobara kao i valorizovanih dobara koja uživaju prethodnu zaštitu za utvrđivanje mera zaštite u okviru granica Prostornog plana, korišćeni su: Prostorni plan Republike Srbije; Prostorni planovi opština; analize stanja i uslovi za zaštitu spomeničkog nasleđa nadležnih institucija.
Kulturno nasleđe područja Prostornog plana je veoma raznovrsno i vredno, predstavlja značajan izvor identiteta, kao i značajan potencijal razvoja regiona i Republike. Stanje u pojedinim oblastima zaštite kulturnog nasleđa razlikuje se po segmentima i vrstama kulturnog nasleđa, ali je zajednički imenitelj brige o baštini da je ona u najvećoj meri, poslednjih godina bila nedovoljna, sporadična i neplanska.
Postojeća i dostupna planska dokumentacija ne zadovoljava sadržajem za kvalitetnim usmeravanjem i planiranjem ovog prostora. Gradovi, a pogotovu sela su nedovoljno pokrivena podacima o potojećem stanju nasleđenih kulturnih dobara. Veliki je broj neistraženih ili nedovoljno istraženih arheoloških zona i lokaliteta.
Osim kulturnog i spomeničkog nasleđa u okviru naseljskih celina ostala dobra su ugrožena neadekvatnim čuvanjem i održavanjem ili nestručno izvedenim rekonstrukcijama, sanacijama i adaptacijama. Pojedina zaštićena kulturna dobra više ne postoje. Nalazišta, u najčešćem slučaju su nedostupna, zarasla u travu i korov koji doprinose njihovom daljem ruiniranju i uništavanju.
Pregled graditeljskog nasleđa na području Prostornog plana:
Na području Prostornog plana se nalaze brojna i raznovrsna nepokretna kulturna dobra, od praistorije do naših dana. Spomenici srednjevekovne srpske arhitekture nastajali su od početka IX veka pa sve do XVII veka. U ovom velikom vremenskom rasponu, na području planskog obuhvata podignuto je više crkava i manastira od kojih je veliki broj sačuvan do danas. Podizane su u različitim vremenima i različitim stilovima zavisno od uticaja – zapadnog, ili istočnog vizantijskog i svetogorskog, često u kompleksnoj mešavini uticaja.
Rekognosticiranje kulturnih dobara na području plana nije vršeno sistematski u prethodnom periodu. Valorizovani su različiti lokaliteti sa objektima, arheološkim nalazištima, spomenicima kulture, koji svojim kvalitetom zaslužuju dalju proceduru utvrđivanja statusa i kategorizacije dobara. Prema raspoloživim podacima Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, na planskom području registrovana su:
nepokretna kulturna dobra od velikog značaja;
nepokretna kulturna dobra – spomenici kulture;
veći broj dobara koja uživaju prethodnu zaštitu kao valorizovani objekati i prostori (arheološki lokaliteti, sakralni objekti i kompleksi).
Pošto čitavo područje obuhvata plana nije detaljno rekognoscirano (arhitektonski, arheološki, etnološki), već su samo delovi teritorije u više navrata arheološki i arhitektonski rekognoscirani, raspoloživa dokumentacija je dobrim delom neažurna (ako izuzmemo rekognosciranje vršeno za potrebe izrade Prethodne studije opravdanosti sa Idejnim projektom za izgradnju hidroenergetskih objekata HE „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” na reci Lim).
Tabela 18. Pregled graditeljskog nasleđa na području Prostornog plana
Br. Opština Naziv lokaliteta Tipologija Period nastanka Status 1. Prijepolje Manastir Davidovica,Brodarevo Sakralni objekat deveta decenijaXIII veka NKD od velikog značaja 2. Prijepolje Manastir Mili,Grobnice Sakralni objekat XV vek NKD – spomenik kulture 3. Sjenica Manastir Kumanice (Vrbnica) Sakralni objekat XVI vek NKD – spomenik kulture 4. Prijepolje Crkva Žitin,Miljevići Sakralni objekat Srednji vek Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 5. Prijepolje Srednjevekovna crkva,Zastup Sakralni objekat Srednji vek Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 6. Sjenica Crkva brvnara,Zahumsko Sakralniobjekat druga polovinaXIX veka Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 7. Prijepolje Srednjevek.grad Vodice,Donji Stranjani Srednjevekovnoutvrđenje Srednji vek Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 8. Prijepolje Srednjevek.grad Gradac,Brodarevo Srednjevekovno utvrđenje Srednji vek Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 9. Prijepolje Antički lokalitet,Divci Arheološko nalazište Antika Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 10. Prijepolje Antički lokalitet,Miljevići Arheološko nalazište Antika Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 11. Prijepolje Praistorijska humka, srednjevekovna nekropola, Gračanica Arheološko nalazište Praistorija,Srednji vek Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 12. Prijepolje Praistorijska humka, srednjevekovna nekropola, Grobnice Arheološko nalazište Praistorija,Srednji vek Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 13. Prijepolje Antički lokalitet,Brodarevo Arheološko nalazište Antika Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 14. Prijepolje Srednjevekovna nekropola,Gostun Arheološko nalazište Srednji vek Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 15. Sjenica Samograd,Krajinoviće, Tutiće Arheološko nalazište Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 16. Sjenica Grčko groblje,Krajinoviće, Tutiće Arh.nalazište, nekropola Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 17. Sjenica Brdo,Krajinoviće, Tutiće Arheološko nalazište Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 18. Sjenica Seosko groblje Arh.nalazište, nekropola Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 19. Sjenica Gradina Arh.nalazište,Srednjevekovnoutvrđenje Srednji vek Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 20. Sjenica Rimsko groblje,Krajinoviće, Jagnjilo Nema tragova – predanje Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 21. Sjenica Latinsko groblje,Krajinoviće, Jezero Nema tragova Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 22. Sjenica Crkvina,Zahumsko Sakralni obj. iarh.nalazište Srednji vek Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 23. Sjenica Grčko grobljeZahumsko Arheološkonalazište Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 24. Sjenica Gradina,Zahumsko Nema tragova – predanje Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 25. Sjenica Crkvica,Zahumsko, Visočka Sakralni obj.iarh.nalazište Srednji vek Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 26. Sjenica Crkvina,Zahumsko, Visočka Arheološko nalazište Srednji vek Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti 27. Sjenica Crkva Sv. Arhanđela,Manastir Kumanica Arheološko nalazište Srednji vek Valorizovani objekti, prostori spom. nasleđa i arheološki lokaliteti
I.3.2. Potencijali i ograničenja
I.3.2.1. Prirodni sistemi i resursi
Potencijali:
značajan potencijal u obnovljivim izvorima energije vode i biomase, sa mogućnošću izgradnje hidroelektrana, uz racionalno korišćenje potencijala, vodeći računa o prostorno-razvojnim ograničenjima i ekološkim uslovima;
dobra pokrivenost šumama stvara uslove za dobru antierozionu zaštitu, i korišćenje sporednih funkcija šume; značajne mogućnosti za razvoj korisnih funkcija šuma: sakupljanje šumskih plodova i gajenje lekovitog bilja, uzgajanje šuma u meliorativne svrhe i u funkciji zaštite biodiverziteta;
revitalizacija poljoprivredne proizvodnje na principima održive poljoprivrede savremenih ekoloških zahteva, unapređenjem i razvojem voćarstva i stočarstva;
prirodni uslovi pružaju veliki potencijal za razvoj voćarstva i stočarstva, odnosno organski zdrave hrane;
poboljšanje hidrološkog režima slivnog područja, zaštita od bujica i poplava.
Ograničenja:
unapređenje vodosnabdevanja za navodnjavanje;
zauzimanje poljoprivrednog i šumskog zemljišta za nepoljoprivredne svrhe;
usitnjenost poseda i mali procenat zemljišta visoke bonitetske klase, neiskorišenost poljoprivrednih površina na adekvatan način;
intenzivna i nekontrolisana seča, smanjuje učešće šuma u zemljišnom fondu i izaziva probleme u vodnom režimu tla, kao i eroziju; šume sa desne obale Lima su dosta razređene;
gubitak staništa biljnih i životinjskih vrsta voda i njihovog neposrednog okruženja, posebno riba i vodene i obalske flore.
zagađenje vode i promena vodnog režima;
akumuliranje nanosa i plivajući nanos – akumulirani otpad prirodnog i antropogenog porekla ima različite ekonomske i ekološke negativne uticaje.
I.3.2.2. Demografsko-socijalni aspekt razvoja i mreža naselja
Potencijali:
implementacija nacionalnih strategija koje stvaraju povoljnije okolnosti za rađanje kao što su Strategija za podsticanje rađanja, Strategija za smanjenje siromaštva, Strategija za mlade;
implementacija Strategije regionalnog razvoja koja podstiče revitalizaciju seoskih naselja, smanjuje emigraciju i podstiče povratak mladih.
Ograničenja:
slabo i neefikasno uključivanje lokalnih samouprava u rešavanje demografsko-socijalnih problema;
stvaranje nepovoljnog socio-ekonomskog ambijenta;
povećanje nezaposlenosti.
I.3.2.3. Privredne delatnosti
Potencijali:
veoma povoljan geografski položaj, blizina državnog puta I reda broj 21, reka Lim, izgrađeni privredni kapaciteti prerađivačke industrije (za preradu hrane, tekstilne i drvne industrije), razvijen sektor usluga, raspoložive mogućnosti za izgradnju industrijskih zona na greenfield i brownfield lokacijama, razvoj turističkih potencijala, dobra saobraćajna dostupnost, izgrađeni urbani sadržaji, stambeni fond i razvijene komunalne i javne službe.
Ograničenja:
nedovoljna iskorišćenost prostorno-saobraćajnih potencijala, neiskorišćene prednosti reke Lim, smanjivanje stanovnštva i produžena emigracija naročito mlađeg stručnog kadra, monofunkcionalna privredna struktura, nedostatak industrijske infrastrukture, opremljenih lokacija i krupne regionalne infrastrukture, promene u korišćenju poljoprivrednog zemljišta, zavisnost dela proizvodnih kapaciteta od poljoprivrede, promene u prostornoj organizaciji naseljske mreže i infrastrukture, narušavanje kvaliteta pojedinih parametara životne sredine, konflikti između privrednog razvoja i zaštite prirodnih i kulturnih dobara, neokončana ili pretežno loša privatizacija, nizak stepen investicija, nedovoljno korišćenje podsticajnih sredstava iz domaćih i stranih izvora, nedovoljna saradnja lokalne samouprave i privrede i relativno visoka nezaposlenost.
Turizam
Potencijali:
povoljan geostrateški položaj prostora i atraktivan širi (regionalni) turistički kontekst;
saobraćajna dostupnost: modernizacija pruge Beograd-Bar; rekonstrukcija državnog puta I reda broj 21; aktiviranje aerodroma Sjenica;
očuvana životna sredina i dobri prirodni resursi; bogatstvo šuma i prirodnih lepota, bogatstvo lekovitog bilja, postojanje reka i izvora;
reka Lim – korišćenje vodnih potencijala i planiranih akumulacija kao turistički potencijal;
kvalitetni prirodni i antropogeni turistički potencijali integrisani sa vrednostima u neposrednom okruženju;
održivi turizam: razvoj vidova turizma usaglašen sa potencijalima i ekološkim kapacitetom; tranzitni, ruralni, eko, etno, izletnički, naučni, kulturni, sportsko rekreativni;
razvoj turizmu komplementarnih delatnosti, posebno u proizvodnji eko-hrane, autentičnih etno-proizvoda, tradicionalnih zanata i drugo;
privatna inicijativa i privatizacija objekata za smeštaj turista.
Ograničenja:
nedovoljno zaštićeni prirodni resursi;
nedovoljan turistički sadržaj u ponudi;
neuređenost i neopremljenost javnih površina i objekata za boravak i rekreaciju posetilaca, nepostojanje vizitorskih centara;
ekološki problemi (divlje deponije i drugo);
slaba interna saobraćajna povezanost i nizak nivo komunalne opremljenosti naselja;
nedostatak saobraćajne i turističke signalizacije;
neadekvatan kvalitet i nedostatak smeštajnih kapaciteta;
depopulacija u ruralnim sredinama , nerazvijenost planinskih sela.
I.3.2.4. Saobraćaj i infrastrukturni sistemi
Vodoprivredna infrastruktura
Potencijali:
izgradnja akumulacija na Limu i integralno upravljanje vodama;
mogućnost širenja vodovodnih sistema na seoska područja;
izgradnja kanalizacije, PPOV i higijenskih septičkih jama;
vodoregulacija, sprovođenje mera i izgradnja objekata u funkciji zaštite od velikih voda.
Ograničenja:
najveći deo vodnih resursa je tranzitni;
nastavak daljeg zagađenja površinskih i podzemnih voda;
nedostatak tehničke dokumentacije za realizaciju vodovodnih i kanalizacionih sistema.
Energetika i energetska infrastruktura
Potencijali
izgradnja novih elektroenergetskih kapaciteta;
korišćenje hidropotencijala Lima i malih vodnih tokova;
veće korišćenje obnovljivih izvora energije;
omogućavanje priključenja na prenosni sistem obnovljivih izvora energije;
povećanje ukupne ekonomske konkurentnosti energetskih sistema;
privlačenje stranih partnera, banaka i investitora u sigurno i dugoročno ulaganje u energetski sistem Srbije.
Ograničenja:
neefikasnost korišćenja energije;
zaostajanje i usporen razvoj energetskih sistema zbog nepovoljnog ekonomskog položaja;
opadanje pouzdanosti energetskih infrastrukturnih mreža i opreme usled starosti;
nezainteresovanost kvalitetnih kadrova za rad u energetici zbog ograničenih zarada.
Telekomunikacije
Potencijali:
izgradnja moderne pristupne mreže zasnovane na optičkim kablovima i multiservisnim pristupnim čvorovima;
izgradnja novih baznih stanica operatera mobilne telefonije;
razvoj sistema bežičnog pristupa za retko naseljena područja;
Ograničenja:
nedostatak sredstava i nezainteresovanost operatera za uvođenje usluga u retko naseljenim područjima.
Saobraćaj i saobraćajna infrastruktura
Potencijali:
izmeštanje trase državnog puta I reda broj 21 uz povećanje nivoa bezbednosti izgradnjom moderno opremljenih tunela;
smanjivanje negativnih uticaja saobraćaja na prirodno okruženje i životnu sredinu;
međunarodni pešački koridor i biciklistički koridor (u neposrednom okruženju)-razvoj turizma.
Ograničenja:
nedostatak finansijskih sredstava i stabilnih izvora finansiranja za duži vremenski period sa definisanom dinamikom ulaganja;
nedovoljan stepen koordinacije aktivnosti u planiranju i realizaciji programa saobraćaja;
komplikovane i neefikasne procedure javnih nabavki (otežana realizacija projekata).
I.3.2.5. Zaštita životne sredine, predela, prirodnih i kulturnih dobara
Zaštita životne sredine:
Potencijali:
predmetno područje poseduje izrazit ekološki potencijal, koji se ogleda u bogatstvu prirodnim resursima i očuvanim ekosistemima (posebno šumskih i vodenih). Izolovanost i privredna nerazvijenost u posmatranom kontekstu predstavljaju uslovnu prednost, odnosno potencijale predmetnog planskog područja, koje karakteriše: očuvana životna sredina i bogatstvo prirodnim resursima;
korišćenje čiste netaknute prirode u funkciji održivog razvoja (organsko stočarstvo i voćarstvo, eko turizam, gajenje lekovitog bilja, skupljanje šumskih plodova i slično);
razvijanje i unapređenje naučno istraživačkog rada u funkciji zaštite životne sredine;
podsticati i stimulisati korišćenje obnovljivih izvora energije (vode, sunca, vetra, biomase) u funkciji zaštite prirode.
Ograničenja:
nedovoljna izgrađenost komunalne infrastrukture;
brojne divlje deponije koje zagađuju zemljište i vodu;
neplanska seča šuma radi izgradnje i upotrebe drveta za ogrev;
nepostojanje sistematskog praćenja stanja životne sredine;
nepostojanje monitoringa;
gubitak poljoprivrednih površina za proizvodnju organske hrane;
ugroženost staništa biljnih i životinjskih vrsta;
zagađenje vode (pogoršanje kvaliteta vode u toku izgradnje, akumuliranje nanosa i slično).
Zaštita prirodnih dobara:
Potencijali:
sprovođenje procedure zaštite proglašenjem Predela izuzetnih odlika „Ozren-Jadovnik” i Predela izuzetnih odlika „Kamena Gora”;
uspostavljanje održivog razvoja zaštićenih područja, razvijanjem funkcija u skladu sa zaštitom priorde (organska poljoprivreda i voćarstvo, različiti vidovi turizma, sakupljanje lekovitog bilja i slično);
jačanje međunarodno priznate saradnje u zaštiti prirode, pre svega sa Crnom Gorom;
pored nominalnog, funkcionalno umrežavanje zaštićenih prostora (EMERALD, IBA, IPA) koje je inicijalna faza za NATURA 2000;
unapređenje komplementarne zaštite prirodnih i vrednosti kulturnog i istorijskog nasleđa.
Ograničenja
opasnost od ugrožavanja zbog nepostojanja zaštite (seča šume, zagađenje vode i slično);
nedostatak finansijskih sredstava za aktivno i adekvatno sprovođenje politike zaštite prirode;
nizak nivo ekološke svesti; neophodnost jačanja motivisanosti i svesti za podjednakim značajem zaštite svakog objekta prirode;
nedovoljna odgovornost organa lokalne samouprave u obavljanju nadležnosti nad zaštitom prirodnih dobara;
visokokapacitetni turizam, bez opravdanog cilja, koji neće služiti promociji i održivom razvoju prirodnog dobra, već može izazvati degradaciju dobra, predela i biodiverziteta.
Zaštita nepokretnih kulturnih dobara:
Potencijali:
integrisanje zaštite i turističke prezentacije kulturnog nasleđa sa prirodnim nasleđem planskog područja;
mogućnost za razvoj više vidova kulturnog turizma (sakralni objekti i srednjovekovni gradovi kao kulturni itinereri);
uključivanje objekata narodnog graditeljstva u turistički itinerer područja;
neopterećeni prostori novom izgradnjom tako da je moguća laka rezervacija prostora za određene turističke namene.
Ograničenja:
fizička nezaštićenost kulturnih dobara (intenzivno fizičko propadanje i oštećenje nasleđa);
bespravna gradnja;
nizak nivo svesti društvene zajednice i lokalne uprave u pogledu vrednosti i zaštite kulturne baštine;
nedovoljno prisutna znanja o potrebama i mogućnostima turističkog biznisa kod domicilnog stanovništva.
I.3.3. SWOT analiza
Ocena svih postojećih potencijala i ograničenja na području Prostornog plana iskazana je kroz SWOT analizu, kao koristan pregled postojećeg stanja i problema, razvojnih potencijala i ograničenja, koje treba imati u vidu pri osmišljavanju odgovarajućih planskih akcija. Metod SWOT analize značajno doprinosi da se sagleda razvoj ovog područja na osnovu iznetih jakih strana i prednosti. U isto vreme, analiza ukazuje na slabosti i opasnosti koje predstavljaju ograničenja i koje treba umanjiti, odnosno ukloniti u narednom planskom periodu.
Tabela 19. Sintezna SWOT analiza
SNAGE (postojeće) SLABOSTI (unutrašnje) značajan potencijal obnovljivih izvora energije (hidroenergija i energija biomase);veliki procenat površina pod očuvanim livadama i pašnjacima, predstavlja potencijal za razvoj organskog stočarstva i proizvodnju zdrave hrane;povoljni prirodni uslovi za razvoj voćarstva;inženjersko geološki uslovi povoljni (nema gubitka vode) prisutne su vododržive stene;rezerve nemetala – građevinskog kamena i šljunka;u ukupnom stanovništvu opštine 24,3% čini žensko fertilno stanovništvo;mogućnost povećanja iskorišćenosti kontigenta aktivnog stanovništva (65,7%);povoljan geo-strateški položaj prostora i atraktivan širi, regionalni, turistički kontekst;dobri prirodni resursi, bogatstvo šuma i prirodnih lepota, bogatstvo lekovitog bilja;očuvana životna sredina;raspoloživost vode za piće;reka Lim; relativno povoljna starosna struktura stanovništva;privatna inicijativa i privatizacija objekata za smeštaj turista;pokrivenost planskim dokumentima (PPO Prijepolje, PPO Sjenica, RPP Zlatiborskog i Moravičkog upravnog okruga);bitna veza koju područje ostvaruje državnim putem prvog reda M 21 i međunarodnom prugom Beograd-Barznačajan hidro potencijal reke Lim za izgradnju HE;hidro potencijal pritoka Lima za izgradnju MHE;potencijalnost drugih obnovljivih izvora;relativna razvijenost prenosnog i distributivnog elektroenergetskog sistema;nepostojanje industrijskih zagađivača, dominira očuvana životna sredina;odličan kvalitet voda planinskog područja;identifikovane i dobro istražene ekološke, naučne i druge vrednosti biodiverziteta, bogatstva i raznovrsnosti objekata geonasleđa i raznovrsnosti predela;dominantno učešće površina od značaja za zaštitu prirode, velikog prostornog obuhvata (preko 7.000 ha);zapažen broj prirodnih vrednosti koji je od interesa za međunarodnu zaštitu i već predstavlja deo IPA, IBA, ekološke mreže;raznovrsna i kvalitetna kulturna baština od praistorijskog do savremenog uključujući značajno prisustvo spomenika kulture i kulturno istorijskih celina iz perioda srednjeg veka;sačuvana autentičnost usled slabe izgradnje novih objekata;relativno ravnomerno razvijena mreža objekata osnovnog obrazovanja i primarne zdravstvene zaštite prilagođena razmeštaju korisnika;administrativna pripadnost dela planskog područja okruzima kojima je omogućena programska podrška u prekograničnoj saradnji; mali procenat zemljišta dobre bonitetske klase uz prisutnu degradaciju i neadekvatnom obradom – pojava erozije;pojava nestabilnih terena – klizišta na levoj obali Lima, i terena sa ugroženom stabilnošću na podlogama od škriljaca;sve pritoke Lima su bujičnog karaktera, donoseći nanos u naselja i poljoprivrednom zemljištu;nepovoljan vodni režim;neplanska seča šuma kao uzrok erozije, slabljenja biodiverziteta i uopšte ekoloških karakteristika;povećanje starosti stanovništva i porast učešća starog u ukupnom stanovništvu;stagnacija i opadanje učešća mlađih kategorija u ukupnom stanovništvu;pražnjenje ruralnih naselja;nepovoljna kvalifikaciona struktura radno-sposobnog stanovništva;nedovoljno zaštićene prirodne vrednosti;nedovoljan turistički sadržaj u ponudi;loši putevi, slaba interna saobraćajna povezanost;nizak nivo komunalne opremljenosti naselja;nedostatak saobraćajne i turističke signalizacije;neadekvatan kvalitet i nedostatak smeštajnih kapaciteta;neadekvatna kvalifikaciona struktura radne snage;nizak nivo marketinške prodornosti na šire, nacionalno i evropsko tržište;poklapanje infrastrukturnih koridora sa ciljnim područjem plavljenja;nepovoljna konfiguracija terena u okviru granice područja plana; neodgovarajuće tehničko-eksploatacione karakteristike putne mreže;zastarela infrastrukturna mreža i oprema železničkog saobraćaja;zagađivanje površinskih i podzemnih voda;neizgrađenost vodovodnih sistema na seoskom području;stara vodovodna mreža uslovljava velike gubitke;neizgrađenost kanalizacione mreže i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i loše stanje sanitacije u selima;nema značajnijih proizvodnih energetskih kapaciteta;malo korišćenje obnovljivih izvora energije;neracionalno korišćenje energije, posebno elektroenergije za potrebe grejanja;povećana starost energetskih objekata, opreme i mreže;tek otpočela primena sistema bežičnog pristupa za retko naseljena područja;ugroženost poljoprivrednog zemljišta hemijskim agensima i neadekvatnom obradom;veliki broj divljih deponija duž puta i obale Lima;pozajmišta kamena kao zagađivači životne sredine;postupak procedure zaštite prirodnih dobara nije sproveden do kraja, te ne postoji planski i pravni osnova zaštite;već prisutni oblici prirodnog i antropogenog ugrožavanja prirodnih dobara – seča šuma, erozija, klizišta, nelegalna gradnja, zagađenje vode iz stambenih objekata i stajnjaka;neprepoznavanje važnosti kvaliteta predela u sistemu zaštite prirode i održivog razvoja;slaba dostupnost nepokretnih kulturnih dobara (nerazvijena putna mreža);nedostatak ostalih infrastrukturnih sistema (vodovod, kanalizacija i drugo);nedovoljna turistička i medijska prezentacija za razvoj turizma;nekvalitetne saobraćajne i nedovoljno razvijene funkcijske veze većine seoskih naselja sa centrima u mreži naselja, što otežava formiranje mreže objekata i dostupnost uslugama javnih službi, i komunalno opremanje ruralnog područja;usporen proces transformacije privrede i naselja, visoka nezaposlenost i nedostatak investicija koje bi značajnije podstakle razvoj centara u mreži naselja;veoma niska naseljenost u odnosu na prosek centralne Srbije;otežano funkcionisanje postojećih objekata javnih službi na ruralnom području usled njihove slabe opremljenosti, lošeg stanja građevinskog fonda i nerazvijene komunalne infrastrukture;
MOGUĆNOSTI (razvojni potencijali) PRETNJE (razvoju) značajan potencijal u obnovljivim izvorima energije vode i biomase, sa mogućnošću izgradnje hidroelektrana uz racionalno korišćenje potencijala vodeći računa o prostorno-razvojnim ograničenjima i ekološkim uslovima;značajne mogućnosti za razvoj korisnih funkija šuma: sakupljanje šumskih plodova i gajenje lekovitog bilja, uzgajanje šuma u meliorativne svrhe i u funkciji zaštite biodiverziteta;revitalizacija poljoprivredne proizvodnje na principima održive poljoprivrede savremenih ekoloških zahteva, unapređenjem i razvojem voćarstva i stočarstva;poboljšanje hidrološkog režima slivnog područja , zaštita od bujica i poplava;unapređenje vodosnabdevanja za navodnjavanje;implementacija nacionalnih strategija koje stvaraju povoljnije okolnosti za rađanje kao što su Strategija za podsticanje rađanja, Strategija za smanjenje siromaštva, Strategija za mlade;modernizacija pruge Beograd-Bar;rekonstrukcija državnog puta I reda M21;aktiviranje aerodroma Sjenica za civilni transport;povećanje saobraćajne dostupnosti ruralnog područja;korišćenje planiranih višenamenskih akumulacija kao turistički potencijal;održivi turizam – razvoj vidova turizma usaglašenih sa potencijalima i ekološkim kapacitetom (tranzitni, ruralni, eko, etno, izletnički, naučni, kulturni, sportsko rekreativni);izmeštanje trase državnog puta uz povećanje nivoa bezbednosti izgradnjom moderno opremljenih tunela;smanjivanje negativnih uticaja saobraćaja na prirodno okruženje i životnu sredinu;međunarodni pešački koridor i biciklistički koridor (u neposrednom okruženju) – razvoj turizma; izgradnja akumulacija na Ibru integralno upravljanje vodama;mogućnost širenja vodovodnih sistema na seoska područja;izgradnja kanalizacije, PPOV i higijenskih septičkih jama;vodoregulacije, mere i objekti u funkciji zaštite od velikih voda;izgradnja novih elektroenergetskih kapaciteta; korišćenje hidropotencijala malih vodnih tokova;omogućavanje priključenja na prenosni sistem obnovljivih izvora energije;povećanje ukupne ekonomske konkurentnosti energetskih sistema;privlačenje stranih partnera i investitora u sigurno i dugoročno ulaganje u energetski sistem Srbije;izgradnja moderne pristupne mreže zasnovane na optičkim kablovima i multiservisnim pristupnim čvorovima;izgradnja novih baznih stanica operatera mobilne telefonije;razvoj sistema bežičnog pristupa za retko naseljena područja;sprovođenje procedure zaštite proglašenjem PIO Ozren Jadovnik i PIO Kamena Gora;jačanje međunarodno priznate saradnje u zaštiti prirode, pre svega sa Crnom Gorom;pored nominalnog, funkcionalno umrežavanje zaštićenih prostora (EMERALD, IBA, IPA..) koje je inicijalna faza za Natura 2000.;unapređenje komplementarne zaštite prirodnih i vrednosti kulturnog i istorijskog nasleđa;integrisanje zaštite i turističke prezentacije kulturnog nasleđa sa prirodnim nasleđem planskog područja;mogućnost za razvoj više vidova kulturnog turizma (sakralni objekti i srednjovekovni gradovi kao kulturni itinereri);uključivanje objekata narodnog graditeljstva u turistički itinerer područja;neopterećeni prostori novom izgradnjom tako da je moguća laka rezervacija prostora za određene turističke namene;razvoj centara u mreži naselja i revitalizacija sela u skladu sa objektivnim potrebama, usmeravanje demografskog razvoja;razvoj neagrarnih delatnosti u centrima u mreži naselja;saradnja državnih ustanova sa privatnim sektorom i nevladinim organizacijama u cilju povećanja kapaciteta i kvaliteta javnih službi, sa modalitetima prilagođenim lokalnim specifičnostima (razvoj sistema usluga umesto sistema ustanova i drugo);stimulisanje privatnog i nevladinog sektora da po pristupačnim cenama i uz podsticajnu poresku politiku organizuju aktivnosti socijalnog razvoja naselja. zauzimanje poljoprivrednog i šumskog zemljišta za nepoljoprivredne svrhe;gubitak staništa biljnih i životinjskih vrsta voda i njihovog neposrednog okruženja – posebno riba i vodene i obalske flore);zagađenje vode i promena vodnog režima;akumuliranje nanosa i plivajući nanos- akumulirani otpad prirodnog i antropogenog porekla ima različite ekonomske i ekološke negativne uticaje;povećanje nezaposlenosti;depopulacija u ruralnim sredinama, nerazvijenost planinskih sela;definisanom dinamikom ulaganja;nedovoljan stepen koordinacije aktivnosti u planiranju i realizaciji programa saobraćaja;nastavak daljeg zagađenja površinskih i podzemnih voda;neefikasnost korišćenja energije;zaostajanje i usporen razvoj energetskih sistema zbog nepovoljnog ekonomskog položaja;opadanje pouzdanosti energetskih infrastrukturnih mreža i opreme usled starosti;nedostatak sredstava i nezainteresovanost operatera za uvođenje usluga u retko naseljenim područjima;zagađenje vode (pogoršanje kvaliteta vode u toku izgradnje, akumuliranje nanosa i slično;nedostatak finansijskih sredstava za aktivno i adekvatno sprovođenje politike zaštite prirode;nizak nivo ekološke svesti i interesa za obrazovanjem. Neophodnost jačanja motivisanosti i svesti za podjednakim značajem zaštite svakog objekta prirode;nedovoljna odgovornost organa lokalne samouprave u obavljanju nadležnosti nad zaštitom prirodnih dobara;fizička nezaštićenost kulturnih dobara (intenzivno fizičko propadanje i oštećenje nasleđa);nizak nivo svesti društvene zajednice i lokalne uprave u pogledu vrednosti i zaštite kulturne baštine;bespravna gradnja;nedovoljno prisutna znanja o potrebama i mogućnostima turističkog biznisa kod domicilnog stanovništva;gubitak stalnog stanovništva većine naselja, nastavak smanjenja gustine naseljenosti, intenziviranje procesa demografskog starenja, odliv mladih i stručnih kadrova;nedovoljno angažovanje civilnog sektora, kao aktivnog i produktivnog učesnika u organizaciji usluga javnih službi.
II. Principi, ciljevi i opšta koncepcija prostornog razvoja područja posebne namene
II.1. Principi prostornog razvoja
Osnovni principi zaštite, uređenja i održivog razvoja područja Prostornog plana:
princip održivog razvoja: Promovisati ravnomeran razvoj uz ekonomski rast koji obezbeđuje smanjenje siromaštva, unapređenje kvaliteta života, sprečavanje budućih zagađenja i očuvanje biodiverziteta. Zadovoljiti potrebe sadašnjih generacija bez ugrožavanja prava budućih generacija da zadovolje svoje potrebe. U skladu sa Agendom 21, sa tri osnovne komponente – ekonomskom, socijalnom i ekološkom, princip podržava održivo korišćenje prirodnih resursa, dugogodišnje kontinuirano funkcionisanje komunalnih sistema i zaštitu egzistencijalnih interesa stanovništva;
princip integracije politike zaštite životne sredine i zaštite prirode i ostalih sektorskih politika: Promovisati integraciju ekonomskih, socijalnih i ekoloških pristupa, naročito korišćenje instrumenta kao što je strateška procena uticaja na životnu sredinu politika, planova i programa. Integrisati principe zaštite životne sredine i zaštite prirode u prostorno i urbanističko planiranje;
princip visokog stepena zaštite prirode: Svako je dužan da pri preduzimanju aktivnosti ili vršenju delatnosti doprinese zaštiti i unapređivanju prirode, biološke, geološke i predeone raznovrsnosti, očuvanju opštekorisnih funkcija prirode i prirodne ravnoteže;
princip zaštite izuzetnih prirodnih vrednosti: Sprovodi se uglavnom kroz strogu zaštitu postojećeg stanja. Ovaj način zaštite obavezno prati stvaranje zaštitnih pojaseva posebnih režima, sa izdvajanjem zone izgradnje. Prirodne vrednosti koriste se pod uslovima i na način kojima se obezbeđuje očuvanje vrednosti biodiverziteta, geodiverziteta, zaštićenih prirodnih dobara i predela;
princip predostrožnosti: Svaka aktivnost mora biti planirana i sprovedena na način da prouzrokuje najmanju moguću promenu u životnoj sredini. U slučaju mogućih i značajnih uticaja na životnu sredinu, preduzimati preventivne aktivnosti, naročito podržati korišćenje instrumenta procene uticaja na životnu sredinu;
principi pristupačnosti i konkurentnosti: Razvoj saobraćajne i druge infrastrukture, posebno mreže panevropskih koridora i prenosa informacija, kao i valorizovanje svih potencijala koji će unaprediti uslove za investiranje u razvoj i zaštitu;
principi saradnje i usklađivanja: Kroz razmenu iskustava i zajedničke aktivnosti postižu se bolji razvojni rezultati, smanjuje izolacija i olakšava umrežavanje. Ovo podrazumeva i usklađenost sa međunarodnim dokumentima, obavezu poštovanja međunarodnih konvencija i deklaracija, prilagođenih lokalnim uslovima.
II.2. Ciljevi prostornog razvoja
Opšti ciljevi
Na osnovu analize, ocene stanja i problema prostornog razvoja planskog područja, kao i dosadašnjih tendencija, a imajući u vidu realne i potencijalne kapacitete za održivi prostorni, odnosno ekonomski, socijalni i fizičko-ekološki razvoj i zaštitu ovog prostora, ovim Prostornim planom utvrđuju se ciljevi i koncepcija zaštite, uređenja i održivog razvoja razmatranog područja.
U ostvarivanju održivog razvoja planskog područja polazi se od osnovnih ciljeva definisanih Prostornim planom Republike Srbije (2010-2020. godine):
zaštićeno i održivo korišćeno prirodno i kulturno nasleđe i predeo – što čini osnov identiteta regionalnih celina, ali i temelj budućeg privrednog/turističkog razvoja;
održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina zasnovani na racionalnom korišćenju prirodnih resursa, povećanju energetske efikasnosti, korišćenju obnovljivih izvora energije, uvođenju čistijih tehnoloških rešenja, regionalnom odlaganju otpada, pošumljavanju i uređenju predela i drugim merama;
prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje – u skladu sa evropskim principima prekogranične, interregionalne i transdržavne saradnje (funkcionalni uticaji razvoja prelaze administrativno utvrđene granice na svim nivoima);
uravnotežen regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija – kao rezultat održivog aktiviranja celokupnog kapitala i potencijala teritorijalnih jedinica koje imaju odgovornost i kapacitet za to; jačanje takozvanog „mekog” kapitala (institucije, kadrovi, strateški planovi, kultura, obrazovanje i slično);
regionalna konkurentnost i pristupačnost – veći stepen privredne konkurentnosti, koji će biti omogućen razvojem centara na principima održivosti, punim aktiviranjem teritorijalnih potencijala i jačanjem teritorijalnog kapitala.
Polazeći od navedenih ciljeva, koncepcije održivog razvoja i specifičnosti područja, opšti ciljevi zaštite, uređenja i održivog razvoja područja Prostornog plana su:
rezervisanje prostora za realizaciju planiranih vodoprivrednih i hidroenergetskih objekata na Limu, uređenje vodnih režima i zaštita od poplava;
zaštita i održivo korišćenje prirodnih i kulturnih dobara i strateških prirodnih resursa, očuvanje i zaštita životne sredine i predela;
prostorna i funkcijska integracija područja sa regionalnim okruženjem, jačanjem privrednih, saobraćajnih i drugih veza;
uravnoteženiji razvoj područja, usklađen sa režimima i merama zaštite prirodnih dobara i resursa, principima i kriterijumima zaštite životne sredine;
zaštita egzistencijalnih interesa lokalnog stanovništva (unapređenje kvaliteta življenja i privređivanja lokalnog stanovništva stimulisanjem postojećih i razvojem novih delatnosti, u prvom redu turizma, uključivanjem u aktivnosti i poslove na zaštiti prirode i životne sredine) i lokalnih zajednica, uz obezbeđenje kompenzacija za preseljenje domaćinstava, potapanje zemljišta i lokalne infrastrukture, sprovođenje režima zaštite prirodnog nasleđa i resursne rente;
povećanje saobraćajne dostupnosti i otvorenosti područja, razvojem mreže državnih javnih puteva;
razvoj mreže naselja, jačanjem funkcija i uređenjem mikrorazvojnih centara, očuvanjem i revitalizacijom seoskih naselja, unapređenjem kvaliteta mreže opštinskih puteva, vodoprivredne, energetske i telekomunikacione infrastrukture i mreže usluga i objekata javnih službi;
uspostavljanje efikasnog sistema upravljanja zaštitom i razvojem područja.
Ciljevi razvoja po tematskim oblastima
Polazeći od opštih ciljeva i koncepcije zaštite, uređenja i održivog razvoja, utvrđuju se ciljevi razvoja po tematskim oblastima područja Prostornog plana:
1. Razvoj energetike i energetske infrastrukture:
Osnovni cilj je realizacija planiranih hidroenergetskih objekata (hidroelektrane „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” sa pripadajućim branama na profilu „Junakovine” i „Lučice”), koji predstavljaju deo planiranog hidroenergetskog sistema na reci Lim.
Obezbeđivanje održivog razvoja energetskog sektora ostvaruje se kroz:
uspostavljanje kvalitetno novih uslova rada, poslovanja i razvoja prvenstveno u proizvodnji (ali i potrošnji) energije, koji će podsticajno delovati na privredni razvoj regiona, integraciju u nacionalno, regionalno i evropsko tržište energije i globalnu zaštitu životne sredine kroz proizvodnju „čiste” energije; i
obezbeđivanje sigurnosti i ekonomičnosti snabdevanja privrede i stanovništva električnom energijom upotrebom domaćeg izvora energije.
Operativni ciljevi:
− izgradnja planiranih hidroenergetskih objekata: hidroelektrana „Brodarevo 1” snage 26 MW sa pripadajućom branom na profilu „Junakovine” i „Brodarevo 2” snage 32,4 MW, sa pripadajućom branom na profilu „Lučice” i proizvodnja električne energije na održivi način;
korišćenje hidroenergije kao ekonomski i ekološki opravdanog i socijalno prihvatljivog izvora za proizvodnju električne energije;
− korišćenje obnovljivih izvora energije, pre svega hidroenergije malih tokova, tako da novoizgrađeni kapaciteti povećaju sigurnost napajanja i stabilnost elektro-energetskog sistema, a ne ugrožavaju ekološku ravnotežu,
− poboljšanje rada i pouzdanosti postojećih i izgradnja novih objekata prenosne i distributivne elektro mreže;
− povećanje energetske efikasnosti kod potrošnje energije.
2. Razvoj vodoprivrede i vodoprivredne infrastrukture:
Osnovni cilj je realizacija planiranih vodoprivrednih objekata (akumulacije koje se formiraju pregrađivanjem Lima na profilima „Junakovine” i „Lučice”) vezanih za planirani hidroenergetski sistem na reci Lim (HE „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”), uređenje vodnih režima i zaštita od poplava u sklopu regionalnog rečnog sistema za uređenje, korišćenje i zaštitu voda Drine sa Limom i Uvcem.
Obezbeđivanje održivog razvoja vodoprivrede ostvaruje se kroz integralno korišćenje, uređenje i zaštitu vodnih resursa, i opremanje naselja vodoprivrednom infrastrukturom, što je preduslov za kvalitetan život, privređivanje i zaštitu životne sredine na području Prostornog plana.
Operativni ciljevi:
zaštita i racionalno korišćenje vodnih potencijala sliva Lima, kao i svih lokalnih izvorišta na planskom području;
trajno obezbeđenje klasa kvaliteta svih vodotoka, podzemnih i površinskih voda na planskom području;
višenamensko korišćenje hidroakumulacija planiranih za potrebe energetike (zaštita od poplava, oplemenjavanje malih voda, ribarstvo, održivi turizam);
očuvanje i unapređenje vodenih ekosistema i povećanje biološke raznovrsnosti u vodotocima i akumulacijama;
prioritetno i maksimalno korišćenje lokalnih izvorišta vodosnabdevanja, dok će nedostajuće količine vode biti obezbeđivane iz regionalnog sistema vodosnabdevanja;
uspostavljanje zona zaštite kod izvorišta vodosnabdevanja, određivanje i overa rezervi podzemnih voda za sva javna izvorišta;
racionalno korišćenje vode za piće i višekratno korišćenje vode u tehnološkim procesima, kao i smanjenje specifične potrošnje u svim vidovima potrošnje;
poboljšanje snabdevanja vodom svih korisnika, osavremenjavanje vodovodnih sistema i smanjenje gubitaka;
usaglašavanje razvoja sistema za vodosnabdevanje i odvođenje otpadnih voda;
zaštita naselja, kompleksa i poljoprivrednih površina od spoljnih i unutrašnjih voda;
antieroziono uređenje slivova.
3. Zaštita i održivo korišćenje prirode, prirodnih vrednosti i dobara:
Osnovni cilj jeste obezbeđenje efikasnog sistema zaštite, negovanja i unapređenja područja od značaja za zaštitu prirode (predložena prirodna dobra), ali i njihovog održivog korišćenja, kroz formiranje adekvatnog i reprezentativnog sistema zaštićenih područja, čiji su integralni delovi zaštićene vrednosti biodiverziteta, geodiverziteta i raznovrsnosti predela ovog prostora.
Razvoj posebnih namena nameće potrebu usklađivanja prirodnih ograničenja i planiranih funkcija, kroz prevazilaženje konflikata, definisanjem neophodnih mera zaštite.
Operativni ciljevi:
sprovođenje postupka zaštite nominovanih prirodnih dobara – područja Ozren-Jadovnik i Kamena Gora;
uspostavljanje monitoringa mikroklimatskih promena oko akumulacija i njihovog uticaja na zaštićena i predviđena za zaštitu područja i dobra;
zaštita, unapređenje i funkcionalno osposobljavanje posebnih prirodnih i spomeničkih vrednosti;
jačanje stabilnosti ekosistema i poboljšanje njihovog stanja u skladu sa ukupnim ekološkim potencijalom prirodnog dobra, a naročito u pogledu poboljšanja pokrovnosti, sastava i kvaliteta šumske vegetacije i poboljšanja kvaliteta pašnjačkih i livadskih ekosistema;
kvalitativno poboljšanje stanja biološke raznovrsnosti, a posebno stanja populacija retkih i ugroženih vrsta, istovremeno, potrebno je kontinuirano pratiti kvalitet stanja objekata geonasleđa (posebno objekata čija je geneza vezana za geomorfološke i hidrološke fenomene);
očuvanje i unapređenje pejzažnih i ambijentalnih vrednosti sa svim ovim elementima koji mu daju karakter posebnosti;
uspostavljanje ne samo nominalnih, već funkcionalnih ekoloških koridora i mreža na nacionalnom i međunarodnom nivou, kao i prekogranične saradnje u funkciji očuvanja prirode;
sprečavanje i eliminisanje posledica degradacionih procesa, čije negativno dejstvo utiče na stanje pojedinih elemenata, pre svega prirodne sredine, a naročito kvalitet i kvantitet voda, diverzitet flore, faune i vegetacije itd;
nesmetano odvijanje aktivnosti koje su u funkciji korišćenja područja, na način koji je u skladu sa njegovim osnovnim vrednostima, kao i u funkciji njihove prezentacije.
4. Održivi razvoj turizma:
Osnovni cilj je razvoj turizma usklađen sa prostornim potencijalima, uspostavljenim i predloženim merama i režimima zaštite područja, prirodnih i stvorenih vrednosti, dobara i resursa, i zahtevima očuvanja i unapređenja kvaliteta životne sredine, uz formiranje i integraciju nove i prepoznatljive turističke ponude, zasnovane na turističkom korišćenju akumulacija planiranog hidroenergetskog sistema i drugih prirodnih i stvorenih vrednosti. Turizam predstavlja značajnu razvojnu perspektivu planskog područja, ukoliko se organizuje u sklopu primarne turističke destinacije Zlatar-Pešter.
Operativni ciljevi jesu:
održivi razvoj turizma u domenu rečnog, kulturološkog, ekološkog i drugih vidova turizma, kao i zaštite i unapređenja prirodnog i kulturnog nasleđa;
jačanje postojećih i razvoj novih turističkih potencijala i proizvoda u skladu sa trendovima tražnje, standardima tržišta i socio-ekonomskim interesima;
integrisanje turističke ponude planskog područja sa ponudom regionalnog okruženja i razvoj specifičnih turističkih proizvoda usaglašen sa prostornim potencijalima, inostranom i domaćom turističkom tražnjom;
koncipiranje, organizacija, afirmacija i kompletiranje specifične turističke ponude i atraktivnih programa na području Prostornog plana, planom obuhvaćenih i njima susednih opština, a u skladu sa Prostornim planom Republike Srbije, odnosno Strategijom turizma Republike Srbije;
povećanje saobraćajne dostupnosti i međusobno povezivanje turističkih prostora radi objedinjavanja i obezbeđenja celogodišnje turističke ponude;
kompletiranje javno-komunalne i turističke infrastrukture u funkciji razvoja turizma i povećanje standarda usluga postojećih i planiranih turističkih kapaciteta;
iniciranje i stimulisanje razvoja aktivnosti komplementarnih turizmu;
aktiviranje lokalnog stanovništva i njegovog stambenog fonda za razvoj turizma, uz brzu i efikasnu edukaciju za poslove turizma.
5. Razvoj saobraćaja i saobraćajne infrastrukture:
Osnovni cilj jeste obezbeđivanje funkcionisanja saobraćajnih komunikacija i izmeštanje svih objekata koji se potapaju ili iz drugog razloga izmeštaju, kao i saobraćajno otvaranje područja i povećanje dostupnosti prirodnih dobara, ruralnih rejona, centara u mreži naselja, privrednih lokaliteta i turističke ponude u prostoru, realizacijom funkcionalnog i efikasnijeg saobraćaja i saobraćajne infrastrukture.
Operativni ciljevi:
poboljšanje prostorne organizacije saobraćajnog i transportnog sistema, kroz revitalizaciju i modernizaciju postojećih državnih i opštinskih puteva, pri čemu prioritet predstavlja izmeštanje dela i rekonstrukcija državnog puta I reda M-21 Prijepolje-državna granica;
obezbeđenje većeg stepena efikasnosti, racionalnosti i ekonomičnosti u transportu ljudi i dobara, stvaranjem uslova za odvijanje saobraćaja sa većim nivoom bezbednosti, većim brzinama kretanja, kraćim vremenom putovanja, itd;
rezervacija i zaštita prostora za poboljšanje lokalnih elemenata saobraćajne infrastrukture;
obezbeđenje veza opštinskim putevima, između područja u zaleđu desne i leve obale akumulacija „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”;
unapređenje tehničko-tehnoloških i eksploatacionih karakteristika železničkog saobraćaja u funkciji intenziviranja privrednog razvoja i u segmentu putničkog saobraćaja u funkciji poboljšanja javnog prevoza;
pokrivenost teritorije putnom mrežom, prohodnom i u letnjim i u zimskim uslovima, a koja omogućava korišćenje svih potencijala područja;
planiranje, projektovanje i izgradnja saobraćajnica i objekata saobraćajne infrastrukture koji obezbeđuju zadovoljavajući nivo usluga za sva vozila, uključujući autobuse;
razvoj alternativnih, nemotornih vidova saobraćaja (biciklističkog i pešačkog).
6. Zaštita, uređenje, korišćenje i razvoj prirodnih sistema i resursa:
Osnovni cilj: Puno plansko i održivo iskorišćenje vodnih resursa, geoloških resursa, šumskog i poljoprivrednog zemljišta, u skladu sa razvojnim mogućnostima i poštovanjem mera zaštite.
Operativni ciljevi:
zaštita prirodnih ekosistema i biodiverziteta;
zaštita geodiverziteta i objekata geonasleđa;
očuvanje i racionalno korišćenje poljoprivrednog zemljišta, uz poštovanje heterogenih agroekoloških uslova i sociokulturnih specifičnosti sredine;
zaštita poljoprivrednog zemljišta od svih vidova zagađenja;
stvaranje mogućnosti za unapređenje postojećih šuma i razvoj šumarstva i komplementarnih delatnosti;
stvaranje mogućnosti za održivo iskorišćavanje šumskih plodova i lekovitog bilja;
podsticanje daljih detaljnih geoloških i hidrogeoloških istraživanja;
zaustavljanje degradacije zemljišta, uspostavljanjem povoljnijih relacija izmeću ratarskih kultura, pašnjaka i livada, šuma i izgrađenih terena, usklađivanjem načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta s nagibom terena i primenom drugih antierozionih mera i radova;
podsticanje korišćenja energije vode i biomase;
zaštita voda i zaštita od voda.
7. Zaštita životne sredine:
Osnovni cilj: zaštita i unapređenje životne sredine kao osnova uravnoteženog razvoja, korišćenja i uređenja planskog područja – opšte unapređenje kvaliteta (uz primenu načela prevencije, predostrožnosti i održivog razvoja u budućem razvoju) i zaustavljanje dalje degradacije (uz sanaciju i revitalizaciju ugroženih područja).
Operativni ciljevi:
zaštita vodnih resursa, uz primenu njihovog integralnog upravljanja (korišćenje, zaštita voda, zaštita od voda); zaštita najznačajnijih postojećih i planiranih izvorišta vodosnabdevanja od potencijalnih faktora degradacije; potpuna zaštita podzemnih voda, naročito u karstnim terenima; očuvanje kvaliteta površinskih vodotokova u skladu sa zahtevanom klasom, a posebno od negativnog uticaja ispuštanja neprečišćenih komunalnih otpadnih voda u prirodne recipijente;
zaštita i očuvanje kvaliteta vazduha, posebno u zonama intenzivnog saobraćaja,
zaštita zemljišta, od negativnih posledica prirodnih (erozija, poplave, bujice) i antropogenih faktora (primena agrohemikata u poljoprivredi, širenje područja naselja, izgradnja infrastrukture za potrebe turizma na očuvanom šumskom zemljištu, nekontrolisana eksploatacija mineralnih sirovina, itd);
upravljanje otpadom na ekološkim osnovama, a u skladu sa ciljevima koji su definisani Strategijom upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine („Službeni glasnik RS”, broj 29/10), (sanacija i rekultivacija postojećih smetlišta na predmetnom području, odnosno pitanje rešavanje odlaganja otpada u seoskim naseljima);
uravnoteženo korišćenje prostora sa stanovišta životne sredine i zaštite prirodnih vrednosti područja;
obezbeđenje primene principa predostrožnosti za sve aktivnosti koje u planskom periodu mogu imati povećan stepen ekološkog rizika;
unapređenje edukacije lokalnog stanovništva i njihovo uključivanje u akcije za očuvanje i unapređenje životne sredine;
plansko usmeravanje prostornog razvoja, pri čemu prednost dati „ekološki održivim” tehnologijama primenom ekoloških kriterijuma i važećih propisa pri lociranju i otvaranju novih proizvodnih pogona, objekata infrastrukture, turističkih naselja i centara, i tako dalje.
8. Zaštita i održivo korišćenje nepokretnih kulturnih dobara:
Osnovni cilj je očuvanje kulturnog nasleđa kao neobnovljivog resursa i njegovo prenošenje budućim generacijama. Potrebno je da se kulturno nasleđe artikultiše kao razvojni resurs, zaštiti, uredi i koristi na način koji će doprineti uspostavljanju regionalnog i lokalnog identiteta u skladu sa evropskim standardima zaštite.
Operativni ciljevi:
očuvanje ukupnog fonda nepokretnog kulturnog dobra;
uspostavljanje integrativne zaštite (zaštita nasleđa u odgovarajućem autentičnom okruženju);
uspostavljanje sistema upravljanja kulturnim nasleđem u sklopu održivog razvoja područja;
uspostavljanje monitoringa mikroklimatskih promena oko akumulacija i njihovog uticaja na zaštićena kulturna dobra;
povećanje dostupnosti nepokretnih kulturnih dobara, poboljšanjem kvaliteta regionalne i lokalne putne mreže i adekvatnom prezentacijom i interpretacijom dobara;
jačanje svesti i informisanje javnosti, posetilaca i lokalnog stanovništva o vrednosti i značaju kulturne baštine, njenoj adekvatnoj zaštiti i korišćenju;
utvrđivanje i uređenje zaštićene okoline nepokretnih kulturnih dobara;
zaštita nepokretnih kulturnih dobara od svih oblika nekontrolisane izgradnje i rekonstrukcija neprimerenih postojećoj izgrađenoj strukturi;
očuvanje, unapređenje i zaštita predela, ambijenata i pejzaža oko nepokretnih kulturnih dobara, u okviru kompleksnog uređenja i prezentacije ovih celina;
obavljanje sistematskih arheoloških istraživanja, utvrđivanja statusa i kategorizacije kulturnih dobara koja uživaju status predhodne zaštite;
formiranje i uređenje etno-parkova, radi očuvanja objekata narodnog graditeljstva;
formiranje jedinstvene informacione osnove o kulturnom nasleđu radi evidentiranja, celovite valorizacije i kategorizacije nepokretnih kulturnih dobara;
povezivanje i integrisanje kulturnog nasleđa Srbije sa kulturnim nasleđem regiona i šireg evropskog prostora.
9. Demografski razvoj:
Osnovni cilj je zadržavanje lokalnog stanovništva, uz zaštitu egzistencijalnih interesa i unapređenje uslova života stanovništva koje se preseljava ili mu se potapa zemljište (stimulisanjem postojećih i razvojem novih delatnosti, u prvom redu turizma i obezbeđenjem odgovarajućih kompenzacija).
Smanjenje populacione regresije na planskom području (ispoljava se kroz ukupan broj stanovnika, porast nataliteta, pad mortaliteta, manje pražnjenje ruralnih područja, poboljšanje starosne i obrazovne strukture lokalnog stanovništva) će se odraziti na povećanje aktivnog i radno sposobnog kontigenta i vitalnosti stanovništva, odnosno na povećanje preduzetničke aktivnosti.
Operativni ciljevi:
zadržavanje i zapošljavanje mladih i radno sposobnih stanovnika na planskom području;
promena migracionih tokova;
poboljšanje obrazovne i ekonomske strukture, u skladu sa potrebama društva.
promocija postojećih prirodnih i kulturnih vrednosti u širem nacionalnom i međunarodnom kontekstu;
uvođenje koordinisanog programa brige o starima;
implementacija nacionalnih strategija i programa koji se direktno tiču rešavanja demografskih problema.
10. Razvoj mreže naselja, održivi razvoj i uređenje sela i seoskih područja:
Osnovni cilj je utvrđivanje rešenja za poremećaje u funkcionisanju naselja usled realizacije posebne namene, obezbeđivanje višeg kvaliteta življenja za stanovništvo u naseljima koja trpe poremećaje i utvrđivanje modaliteta kompenzacije lokalnom stanovništvu i lokalnoj zajednici za preseljenje domaćinstava, potapanje zemljišta i izmeštanje lokalne infra i suprastrukture.
Očuvanje, unapređivanje i razvoj mreže centara i naselja na području Prostornog plana, kao i očuvanje i obnovu socijalne, ekološke i ekonomske vitalnosti seoskih područja sa povećanjem kvaliteta življenja i privređivanja na principima održivog razvoja, moguće je ostvariti primenom koncepcije „decentralizovane koncentracije” privrede i stanovništva, posebno u mikrorazvojnim centrima u mreži naselja, koja će omogućiti kvalitetniji život lokalnog stanovništva i razvoj funkcija i aktivnosti usklađenih sa održivim korišćenjem i zaštitom prirodnih i stvorenih resursa planskog područja.
Operativni ciljevi:
zadržavanje mladog i radno sposobnog stanovništva, obezbeđenjem novih poslova i dopunskih prihoda u turizmu i uslugama, sekundarnim delatnostima i aktivnostima na zaštiti i održivom korišćenju prirodnih i kulturnih dobara i resursa;
snažniji ekonomski i socijalni razvoj i jačanje funkcija mikrorazvojnih centara;
selektivna decentralizacija sekundarnih i tercijarnih delatnosti iz urbanih centara u okruženju u mikrorazvojne centre na ruralnom području, kako bi se obezbedila komplementarnost i kompatibilnost urbane i ruralne ekonomije;
selektivna koncentracija proizvodnih i neproizvodnih delatnosti, u skladu sa režimima zaštite prirodnih i kulturnih dobara i resursa;
podizanje kvaliteta saobraćajne i komunalne opremljenosti i usluga javnih službi na ruralnom području, kako bi se povećala dostupnost, smanjila izolovanost, poboljšao komunalni i socijalni standard i kvalitet življenja na selu i aktivirao lokalni teritorijalni potencijal;
usklađivanje mreža objekata i usluga javnih službi sa funkcijama centara u mreži naselja i razmeštajem korisnika;
uređenje i izgradnja seoskih naselja i očuvanje i unapređenje tradicionalnog načina uređenja predela i izgradnje objekata u skladu sa režimima zaštite prirodnih i kulturnih dobara i zaštite predeonih celina;
jačanje teritorijalne kohezije kroz povećanje ruralno-urbane saradnje, uz integrisanje sela u socijalni, privredni i kulturni razvoj šire zajednice i uspostavljanje teritorijalnog identiteta seoskih područja;
očuvanje, kompletiranje, modernizacija i širenje komunalnih sistema, servisa i službi u odnosu na lokalne uslove i potrebe sela; transformacija komunalnih sistema i servisa, sa razvijenim partnerstvom javno-zajedničko-privatno, uz povećanje stepena transparentnosti, sa jasnim obavezama uprave, davaoca i korisnika usluge; integracija komunalnih sistema i javnih službi u planovima razvoja sela, uz pažljivu decentralizaciju komunalnih podsistema i uspostavljanje institucionalne odgovornosti i efikasne organizovanosti upravljanja razvojem seoske (tehničke i društvene) infrastrukture.
11. Razvoj mreže javnih službi:
Osnovni cilj je poboljšanje kvaliteta življenja građana, a naročito poboljšanje kvaliteta i dostupnosti usluga javnih službi, bazirano na koncepciji socijalnih prava i podjednake dostupnosti za sve.
Operativni ciljevi:
dalji razvoj i diverzifikacija usluga javnih službi u mikrorazvojnim centrima, u domenu zdravstva, socijalne zaštite, obrazovanja, kulture, sporta, informisanja i drugo;
ujednačavanje dostupnosti javnih službi svim korisnicima, povećanjem kvaliteta usluga i fizičke dostupnosti objekata javnih službi, naročito na ruralnom području;
diverzifikacija i fleksibilnija organizacija usluga mreže objekata javnih službi (uz saradnju javnog, privatnog i nevladinog sektora), kojom će se omogućiti ravnopravno korišćenje za sve kategorije korisnika, a naročito za najosetljivije grupe korisnika;
podsticanje inovativnih i integrisanih programa obrazovanja, zdravstvene i socijalne zaštite, kulture i fizičke kulture;
ostvarivanje obavezujućih minimalnih standarda za aktivnosti iz kategorije usluga javnih službi na području Prostornog plana;
racionalno korišćenje i zadržavanje objekata i prostora namenski građenih za potrebe usluga javnih službi (obrazovanje, zdravstvo, socijalna zaštita, kultura i sport);
racionalizacija mreže objekata osnovnog obrazovanja i poboljšanje kvaliteta obrazovnog procesa, uz razvoj specijalizovanog i subvencioniranog prevoza za učenike osnovnog i srednjeg obrazovanja.
12. Održivi privredni razvoj:
Osnovni cilj jeste oporavak i povećanje konkurentnosti privrede uz ostvarivanje održivog privrednog rasta u svim, a posebno u delatnostima koje su sposobne za konkurentski nastup na tržištu, koje će omogućiti postizanje višeg stepena integrisanosti planskog područja u lokalnim i regionalnim okvirima.
Operativni ciljevi:
povećanje zaposlenosti stanovništva, podržavanjem dinamičnog privrednog rasta u delatnostima koje su sposobne za konkurentski nastup na tržištu, prvenstveno merama koje doprinose poboljšavanju investicione klime, sprovođenju politike konkurentnosti i jasnom definisanju vlasničke strukture i proizvodnje prema potrebama tržišta;
ekonomsko-ekološko restrukturiranje dela postojećih braunfild lokacija i kapaciteta;
uspostavljanje održive strukture privrede podrškom efikasnom restrukturiranju industrijskog kompleksa, agro-kompleksa i turizma, i modernizaciji kapaciteta;
podsticaj efikasnom korišćenju prednosti, koje proističu iz pozicioniranja planskog područja na državnom putu I reda broj21;
efikasno korišćenje sopstvenih potencijala u proizvodnji energije;
podsticaj ostvarivanju višeg stepena razvojno-funkcionalne povezanosti na interregionalnom i intraregionalnom nivou, radi stvaranja ambijenta za kvalitativnu afirmaciju specifičnosti područja (pre svega u oblasti energetike i turizma);
unapređenje saradnje privatnog i javnog sektora i jačanje institucija opštinskih uprava radi podrške lokalnom razvoju, uz uspostavljanje partnerstva svih aktera.
Operativni ciljevi za razvoj pojedinačnih oblasti:
Industrija i MSP: oporavak, povećanje sektorske i teritorijalne konkurentnosti i zaposlenosti obezbeđenjem povoljnih opštih, infrastrukturnih i prostornih uslova, kao i prostorna distribucija usklađena sa potencijalima područja i smanjenjem pritisaka na resurse;
Poljoprivreda: usklađivanje načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta s prirodnim pogodnostima i ograničenjima u skladu sa politikom integralnog upravljanja prirodnim resursima koja je usmerena na poboljšanje stanja životne sredine; unapređivanje lokalnih resursa za proizvodnju kvalitetne hrane i sirovina za razvoj konkurentne prerađivačke industrije; unapređenje proizvodnje, ponude i plasmana visoko kvalitetnih lokalnih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda radi postizanja tržišne konkurentnosti; unapređenje ljudskog i fizičkog potencijala poljoprivrednog sektora; kontinualno poboljšavanje materijalnih i socijalnih uslova življenja na selu, kao i negovanje i promovisanje prirodne heterogenosti, kulturno-istorijskog identiteta i drugih prirodnih i stvorenih vrednosti ruralnog prostora;
Šumarstvo: upravljanje i korišćenje šuma i šumskog zemljišta na način da se očuva biodiverzitet, s tim da produktivnost i obnavljanje, vitalnost i potencijal šuma budu na nivou koji zadovoljava odgovarajuće ekološke, ekonomske i socijalne potrebe kako na lokalnom, tako i na nacionalnom nivou; očuvanje i zaštita osnovnih prirodnih vrednosti, diverziteta predela, staništa, prisutnih vrsta i šumskih ekosistema; uređenje predela; proizvodnja tehničkog drveta odgovarajućeg kvaliteta; proizvodnja semena osnovnih vrsta drveća; zaštita zemljišta od vodne erozije; kontrolisano korišćenje ukupnog potencijala šuma za rekreaciju i turizam.
13.Razvoj telekomunikacija:
Osnovni cilj jeste obezbeđivanje funkcionisanja telekomunikacione infrastrukture na mreži koja trpi poremećaje usled realizacije posebne namene, uz prostorno i funkcionalno širenje telekomunikacionih mreža i usluga, jer predstavljaju komparativnu prednost u već opremljenom i aktiviranom prostoru.
Operativni ciljevi:
izgradnja mreže digitalnih telefonskih centrala, odnosno savremenih sistema razvoja TT mreže;
razvoj telematskih ponuda;
razvijanje i širenje mreže optičkih kablova;
izgradnja novih baznih stanica mobilne telefonije;
transformacija i modernizacija postojećih i razvoj novih PTT (Pošta, Telegraf i Telefon) jedinica.
II.3. Opšta koncepcija prostornog razvoja posebne namene
Osnovne koncepcijske postavke i opredeljenja prostornog razvoja posebne namene u obuhvatu Prostornog plana jesu:
1. Rezervisanje prostora za realizaciju akumulacija i hidroelektrana Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”, u sklopu Regionalnog rečnog sistema za uređenje, korišćenje i zaštitu voda „Drina sa Limom i Uvcem”. Vodoprivredna i hidroenergetska namena planiranih hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” i akumulacija u sastavu ovih sistema predstavlja ključnu posebnu namenu, koja opredeljuje koncepciju i planska rešenja zaštite, korišćenja i uređenja prostora i ima najveći uticaj na područje u obuhvatu Prostornog plana.
2. Zaštita posebne namene: Teritorijalno uređenje područja Prostornog plana opredeljuju posebne namene od nacionalnog i regionalnog značaja, utvrđene planskim i strateškim dokumentima na nacionalnom nivou. Prostornim planom daju se orijentacione granice obuhvata zona sa različitim režimima zaštite i korišćenja prostora za:
zaštićena i za zaštitu predviđena prirodna dobra od nacionalnog i međunarodnog značaja – predeli izuzetnih odlika (PIO) „Ozren-Jadovnik” i „Kamena Gora” , i druga područja predviđena za zaštitu prirodnih vrednosti i uključivanje u mrežu evropskih područja značajnih sa stanovišta primene Bernske konvencije (EMERALD) i ekološki značajnih područja (NATURA 2000), kao i značajnih područja za zaštitu ptica (IBA), biljaka (IPA) i leptira (PBA);
koridor državnog puta I reda broj 21 – obezbeđuje kvalitetnu saobraćajnu povezanost Zapadne i Centralne Srbije sa Crnom Gorom, i predstavlja preduslov za ostvarivanje funkcionalnih veza sa okruženjem i privrednu saradnju. Planirano je izmeštanje dela trase ovog puta, u cilju u cilju formiranja akumulacionog prostora hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”;
koridor magistralne međunarodne železničke pruge broj 1 (postojeći), koja predstavlja osnovnu vezu koridora X i VII (Dunav) sa Jadranskim morem. Planirana je modernizacija pruge za intermodalni transport, a izgradnja drugog koloseka eventualno u postplanskom horizontu;
prostor posebne namene – pogranični pojas uz graničnu liniju sa Crnom Gorom, koji se definiše prema Zakonu o zaštiti državne granice, i koji se tretira kao prostor sa posebnim režimom korišćenja, uređenja i izgradnje.
U slučaju preklapanja zona zaštite i rezervisanja prostora ustanovljenih za posebne namene po različitim osnovama, primenjuje se stroži režim zaštite i korišćenja prostora.
3. Održivo korišćenje potencijalnog turističkog područja, kao posebne namene:
turističko područje u potezu Lima i na obroncima Ozrena i Jadovnika, kao deo područja primarne turističke destinacije „Zlatar-Pešter”, sa potencijalima za uspostavljanje celogodišnje turističke ponude integrisane sa turističkim prostorima u neposrednom okruženju područja Prostornog plana;
4. Zaštita, uređenje i održivi razvoj ostalih specifičnosti planskog područja:
zona potapanja – prostor višenamenskih akumulacija, koje će nastati planiranim pregrađivanjem Lima na profilu „Junakovine” (HE „Brodarevo 1” – uzvodno) i Lučice (HE „Brodarevo 2” – nizvodno), prema usvojenoj koti plavljenja;
zona zaštite od poplava i erozije – pojas priobalnog zemljišta branjenog/nebranjenog područja uz reku Lim i buduće akumulacije, koji se definiše prema Zakonu o vodama i koji se tretira kao prostor sa posebnim režimom korišćenja, uređenja i izgradnje;
„Limski koridor” – potez/zona objedinjene zaštite planiranih energetskih sistema na Limu (akumulacije na Limu i hidroelektrane sa pripadajućom branom i objektima) i mreže koridora magistralne infrastrukture (državni put I reda broj 21 sa pripadajućim putnim objektima i priključcima, magistralna železnička pruga broj jedan sa priključcima i drugo, kao i zaštitni pojasi i površine koje je neophodno štititi od negativnog uticaja koridora, ali i površine za lociranje objekata u funkciji koridora – granični prelaz, turizam, usluge i drugo);
planinsko područje – planinski predeli obuhvataju preko 80% površina. Vegetacijski pokrivač ovog prostora odlikuje se izrazitom šumovitošću koja na svim sektorima znatno premašuje prosečne vrednosti pod šumama za Srbiju. Potencijal vegetacije pašnjaka je usmeren i iskorišćen ka razvoju stočarstva i ekstenzivnom i tradicionalnom načinu poljoprivredne proizvodnje. Zbog odličnih prirodnih potencijala za razvoj lovstva (očuvani šumski kompleksi), na ovom prostoru se nalaze lovišta duge tradicije. Posledica očuvanog kvaliteta životne sredine na ovom prostoru (na kome su izvorišni sektori i gornji tokovi reka) su bakteriološki i hemijski nezagađeni vodotokovi;
istražna polja mineralnih sirovina – registrovana su ležišta geološkog građevinskog materijala (lokaliteti „Strugovi” i „Gračanica”), dok se izvođenje geoloških istraživanja polimetalične mineralizacije (olovo-cink-bakar i prateći metali) vrši na istražnom polju broj1748 „Velika Župa”;
nepokretna kulturna dobra i dobra koja uživaju prethodnu zaštitu – sakralno, profano, urbano graditeljsko nasleđe i narodno graditeljstvo u naseljenim mestima, kao i arheološka nalazišta, sa posebnim akcentom na zaštitu, održanje i uređenje grupacije kulturnog spomeničkog nasleđa duž toka Lima, u obuhvatu plana.
Ostale opšte koncepcijske postavke i opredeljenja zaštite, uređenja i održivog razvoja područja Prostornog plana jesu:
1. Zaštita prirodnih vrednosti i dobara ostvarivaće se formiranjem mreže zaštićenih i ekološki značajnih područja od nacionalnog i međunarodnog značaja, očuvanjem zaštićenih i strogo zaštićenih vrsta divlje flore i faune, fenomena bio i geonasleđa i ključnih obeležja predela, uz obezbeđenje institucionalno-organizacione podrške i umrežavanja svih relevantnih aktera zaštite prirode. Prioritet je ostvarivanje zaštite, prezentacije i održivog korišćenja zaštićenih prirodnih dobara i vrednosti koje omogućavaju razvoj lokalnih zajednica, odmor i rekreaciju u prirodi i edukaciju stanovništva. Efikasnost zaštite obezbediće se uključivanjem lokalnog stanovništva u aktivnosti i poslove na zaštiti, uređenju i prezentaciji prirodnih dobara i resursa, i kompenzacionim programima za gubitke uzrokovane ograničenjima režima zaštite i korišćenja prirodnih dobara i resursa;
2. Veće otvaranje i integrisanost područja Prostornog plana sa okruženjem ostvariće se poboljšanjem saobraćajne pristupačnosti, u prvom redu izgradnjom, revitalizacijom i rekonstrukcijom lokalne mreže puteva, koja omogućava pristup i povezivanje zaštićenih, turističkih i ruralnih područja sa državnim putem I reda broj 21 i centrima u mreži naselja;
3. Postizanje bolje konstitucije sistema mikrorazvojnih centara, što podrazumeva stimulisanje privrednih i uslužnih delatnosti različitim merama bržeg razvoja sekundarnog opštinskog centra, centara zajednice naselja i nezavisnog seoskog centra na ruralnom području, to jest njihovo bolje opremanje saobraćajnom i tehničkom infrastrukturom i brži razvoj suprastrukture;
4. Privredni razvoj područja ostvarivaće se podržavanjem dinamičnog privrednog rasta u delatnostima koje su sposobne za konkurentski nastup na domaćem i stranom tržištu (energetika, prerada drveta i izrada proizvoda od drveta, tekstilna industrija, eksploatacija građevinskog kamena, agroindustrija i drugo), prvenstveno merama koje doprinose poboljšavanju investicione klime, sprovođenju politike konkurentnosti i proizvodnje prema potrebama tržišta.
Podsticanje razvoja efikasne, konkurentne i održive poljoprivrede omogućiće poboljšanje kvaliteta življenja seoskog stanovništva i ostvarivanje zaštite i održivog korišćenja poljoprivrednog zemljišta. Prioritet je razvoj poljoprivrednih proizvoda posebnih odlika kvaliteta do nivoa prepoznatljivog geografskog imena porekla (takozvanog brenda) i jačanje veza poljoprivrede i komplementarnih delatnosti (turizam, ugosteljstvo i slično).
Značajno je podizanje kvaliteta sektora usluga (turizma, trgovine, transporta, distribucija robe, nefinansijskih usluga i drugo). Turizam u perspektivi treba da bude mnogo značajnija privredna grana, nego do sada. Ostvarivaće se usklađeno sa zahtevima očuvanja prirodnih dobara i vrednosti i uz uvažavanje interesa lokalnih zajednica. Neophodno je integrisanje turističke ponude područja s ponudom regionalnog okruženja (zapadna Srbija);
5. Razvoj infrastrukture (vodoprivredne i energetske infrastrukture i telekomunikacija) imaće posebnog značaja ne samo za podizanje standarda stanovništva, već i za privredni razvoj područja, razvoj mreže naselja i disperziju privrednih i turističkih kapaciteta na ruralnom području;
6. Očuvanje postojećeg kvaliteta životne sredine, uz ograničavanje i eliminisanje mogućih negativnih uticaja. Prioritet imaju aktivnosti na zaštiti kvaliteta voda, zemljišta i vazduha, upravljanju otpadom, primeni obnovljivih izvora energije, očuvanju biodiverziteta i predela. Neophodno je obezbediti prečišćavanje otpadnih voda najvećih koncentrisanih izvora zagađenja vodotoka Lima i zatvaranje, sanaciju i remedijaciju nekontrolisanih deponija i smetlišta u priobalju Lima. Značajno je ostvarivanje ruralne sanitacije i obezbeđenje kontrole korišćenja prostora zona sanitarne zaštite izvorišta lokalnih sistema vodosnabdevanja;
7. Integralno upravljanje održivim razvojem područja, podrazumeva funkcijsko povezivanje i jačanje kapaciteta opština oko pitanja zaštite prirodnih dobara i resursa. Očekuje se da će podsticajnu ulogu imati uvođenje resursne rente i ostvarivanje dobiti za lokalne zajednice po osnovu korišćenja prirodnih vrednosti i resursa. To će zahtevati preispitivanje načina upravljanja, odnosno odgovornosti lokalne samouprave i institucija za ostvarenje većeg stepena razvijenosti jedinica lokalne samouprave i njihovo regionalno povezivanje. Neophodna je i podrška republičkog nivoa upravljanja programima zaštite i održivog korišćenja prirodnih vrednosti i resursa od nacionalnog i međunarodnog značaja, programima uravnoteženijeg regionalnog razvoja i integralnog ruralnog razvoja.
II.4. Regionalni aspekt razvoja područja posebne namene
Osnovno opredeljenje Prostornog plana je postizanje većeg stepena funkcionalne integrisanosti planskog područja, pre svega sa opštinama u okviru funkcionalnog urbanog područja i susednim pograničnim opštinama i regijama u Crnoj Gori, što zahteva pripremu i realizaciju transgraničnih programa (naročito u oblasti energetike, infrastrukture, ekologije, turizma i drugo). Integraciji pogoduju saobraćajno-geografski položaj i planirani razvoj energetskih i infrastrukturnih sistema, što će se odraziti i na područje posebne namene.
Funkcionalne veze unutar planskog područja
Uporišta ravnomernijeg subregionalnog razvoja su:
uvažavanje realnih faktora razvoja uz preduzimanje podsticajnih mera od strane državnih i drugih fondova za izgradnju i razvoj posebne namene u funkciji razvoja zajednica, izgradnje lokalne i regionalne infrastrukture i uređenja prostora za razvoj profitabilnih privrednih pogona, i;
ekonomsko oživljavanje pograničnih područja kroz transgraničnu saradnju.
Jedan od preduslova je poboljšanje saobraćajne pristupačnosti i infrastrukturne opremljenosti planskog područja.
Planiranom mrežom državnih i opštinskih puteva ostvaren je kontinuitet u kretanju unutar planskog područja, kao i kontinuitet u tranzitnim vezama među regionima. Izgradnja hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” na reci Lim, uslovila bi izmenu trase državnog puta I reda broj 21 što bi se prebrodilo izgradnjom dva tunela u zoni akumulacija. Izmeštanje trase predmetnog državnog puta razrađeno je Predhodnom studijom opravdanosti sa Generalnim projektom za izgradnju HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”, gde su prikazana varijantna rešenja izmeštanja trase predmetnog puta („Energoprojekt-Hidroinženjering”, Beograd, 2010. godina).
Sa stanovišta ciljeva unutrašnje integracije, važno je poboljšanje mreže opštinskih puteva ka nedovoljno aktiviranim delovima područja, posebno brdsko-planinskim područjima i povezivanje te mreže sa koridorima planiranih i postojećih državnih puteva.
Za postizanje veće teritorijalne kohezije i održivosti područja Prostornog plana neophodno je jačanje komplementarnih funkcija Prijepolja i Sjenice.
Interregionalne veze i transgranična saradnja:
Jedan od međunarodnih vidova saradnje planskog područja odvija se preko Programa transnacionalne saradnje za Jugoistočnu Evropu, za period 2007-2013. godine, finansijski podržan Instrumentom za pretpristupnu pomoć (IPA – Instrument for Pre/accession Assistance). U okviru tog programa postoje različiti projekti. Jedan od njih je Evropsko partnerstvo sa opštinama južne i jugozapadne Srbije koje pomaže društveno-ekonomski razvoj 25 naših opština, među kojima su i opštine Prijepolje i Sjenica, kojima pripada područje Prostornog plana.
Za plansko područje od prioritetnog značaja biće jačanje funkcionalnih veza u postojećim i planiranim razvojnim pojasevima nacionalnog i transgraničnog značaja i subregionalnih veza na relacijama: Kraljevo – Čačak – Užice – Prijepolje – Brodarevo – Crna Gora; Kraljevo – Novi Pazar – Sjenica – Prijepolje – Crna Gora; Prijepolje – Priboj – Bajina Bašta – Zvornik – Loznica (sa vezama ka BiH) – Valjevo – Kosjerić – Požega – Arilje – Ivanjica – Sjenica. Infrastrukturne veze sa Crnom Gorom i BiH ostvaruju se preko reke Lim i drumskih veza, kao i drugih sistema (elektroenergetskih, telekomunikacionih i drugo).
Specifičnost planskog područja u transgraničnom kontekstu ogleda se u sledećem:
prolazak reke Lim sa značajnim hidroenergetskim potencijalom;
mogućnostima za saradnju na zaštiti prirodnih vrednosti i kulturnih dobra, koji predstavljaju jedinstvene fizičko-geografske sisteme razdvojene državnim granicama, sa različitim tretmanima zaštite i održivog korišćenja prirodnih resursa;
mogućnostima za intenzivniju privrednu i kulturnu saradnju opština sa područja (Prijepolja i Sjenice) i susednih opština u Crnoj Gori.
Cilj ovog programa, pomognutog IPA instrumentom, je da podrži i unapredi socio-ekonomsku i kulturnu saradnju između Srbije i Crne Gore, kao i da pruži pomoć stanovništvu sa obe strane granica u rešavanju zajedničkih problema (na primer unapređivanje privredne saradnje, saobraćajno povezivanje, razvoj turizma i slično). Prioritet programa je društvena i ekonomska kohezija kroz zajedničke aktivnosti na poboljšanju fizičke, poslovne, socijalne i institucionalne infrastrukture i kapaciteta.
Interregionalna funkcionalna saradnja, to jest saradnja opština u planskom području sa okruzima Srbije ili njihovim jedinicama lokalne samouprave, odvijaće se pomenutim razvojnim pojasevima, preko reke Lim i drumskih, energetskih i telekomunikacionih sistema. Posebne aktivnosti na interregionalnoj saradnji odvija se preko Programa evropskog partnerstva sa opštinama Srbije, UNOPS.
Najintenzivniji vid intraregionalne saradnje, to jest funkcijskih veza koje se odvijaju između jedinica lokalne samouprave na planskom području, je u javnom sektoru – oblast administracije i urbanih servisa (zdravstvo, školstvo, postojanje komplementarnih servisa, aktiviranje zajedničkih turističkih veza, zajedničke akcije na uspostavljanju monitoringa i praćenje stanja životne sredine). Zaštita prirodnih dobara treba, takođe, da bude predmet saradnje lokalnih samouprava.
Problemi u procesu interregionalnih i intraregionalnih funkcionalnih veza i transgranične saradnje na planskom području:
neadekvatno zakonodavstvo sa skromnim mogućnostima regionalne i lokalne administracije;
nedostatak koordinacije između regionalnih i lokalnih institucija u procesu intraregionalne, a posebno interregionalne saradnje, kako kad je u pitanju privredna saradnja, tako i saradnja u oblasti infrastrukturnih sistema i zaštite životne sredine.
Značajan potencijal u transgraničnim integracionim funkcionalnim procesima planskog područja je povoljan saobraćajno-geografski položaj (koridori državnih puteva, reka Lim, pogranično područje).
III. Osnovna planska rešenja i propozicije
III.1. Održivi razvoj posebnih namena područja
Ključnu posebnu namenu, koja opredeljuje koncepciju i planska rešenja zaštite, korišćenja i uređenja prostora i ima najveći uticaj na područje u obuhvatu Prostornog plana, predstavlja vodoprivredna i hidroenergetska namena planiranih hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” i akumulacija u sastavu ovih sistema, odnosno rezervisanje prostora za realizaciju akumulacija i hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”, u sklopu Regionalnog rečnog sistema za uređenje. korišćenje i zaštitu voda „Drina sa Limom i Uvcem”.
U okviru granice obuhvata Prostornog plana, u slivu reke Lim predviđena je izgradnja dve hidroelektrane: HE „Brodarevo 1” (profil „Junakovine”) i HE „Brodarevo 2” (profil „Lučice”). Osnovni tehnički podaci pomenutih hidroelektrana prikazani su u sledećoj tabeli:
Tabela 20. Osnovni tehnički podaci „HE Brodarevo 1” i „HE Brodarevo 2”
Važniji tehnički pokazatelji brana, hidroelektrana i akumulacija Brodarevo 1 – Junakovine Brodarevo 2 – Lučice BRANA Tip brane Betonska gravitaciona (sa prelivnim blokom sa evakuacionim organima u eksploataciji i blokom sa zahvatnom građevinom i mašinskom zgradom) Maksimalna visina brane [m] 38,80 45,95 Dužina brane [m] 103,20 243,70 Kota krune brane [m.n.v.] 521,00 490,40 Širina brane u kruni [m] 9,35 8,00 AKUMULACIJA Kota normalnog uspora [m.n.v.] 519,00 488,00 Kota donje vode [m.n.v.] 498,21 462,07 Kota minimalnog radnog nivoa [m.n.v.] 517 478 Kota dna akumulacije [m.n.v.] 497,60 459,78 Kota razgraničenja javne i ostale namene [m.n.v.] 521,00 490,40 Dužina akumulacije [km] oko 8,3 oko 10,5 Površina akumulacije za KNU [ha] 51,60 103,61 Zapremina akumulacije [106·m3] 3,987 10,358 Zapremina mrtvog prostora [106·m3] 2,969 3,150 Korisna zapremina akumulacije [106·m3] 1,018 7,208 HIDROELEKTRANA Mašinska zgrada Pribransko postrojenje Vroj, tip turbina 3 (2 velike i 1 mala) sve tipa kaplan 3 (2 velike i 1 mala) sve tipa kaplan Instalisani protok [m3/s] 150 (2×60 + 30) 150 (2×60 + 30) Bruto napor (pad) [m] 20,84 26,15 Procenjeni hidraulični gubici [m] 0,5 0,5 Min.održivi protok (biološki min.) [m3/s] 10,3 10,3 Instalisana snaga [MW] 26 32,4 Prosečna godišnja proizvodnja [GWh/god] 102,33 130,51
Izvor: Prethodna studija opravdanosti sa Generalnim projektom za izgradnju HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”, „Energoprojekt-Hidroinženjering”, Beograd, 2010. koja je dobila pozitivan izveštaj Revizione komisije nadležnog ministarstva rešenjem 350-01-01169/2010-07 od 27.maj 2011. godine
Hidroelektrana „Brodarevo 1” – profil „Junakovine”
1. Položaj i obuhvat brane
Položaj HIDROELEKTRANE „BRODAREVO 1” i pregradnog profila „JUNAKOVINE” je određen optimizacijom hidroenergetskog korišćenja razmatranog obuhvata reke Lim, definisanog Energetskom dozvolom i PRETHODNOM STUDIJOM OPRAVDANOSTI SA GENERALNIM PROJEKTOM ZA IZGRADNJU HE „BRODAREVO 1” I HE „BRODAREVO 2”, koji obuhvata potez od granice sa Republikom Crnom Gorom (najuzvodniji profil) do mesta Lučice (najnizvodniji profil).
Pregradni profil „JUNAKOVINE” nalazi se na koordinatama H=7 399 058.347; Y=4 787 123.316 i na udaljenosti od oko 2 km uzvodno od Brodareva. Zauzima delove kp. broj 584/1, 1042 KO Grobnice i delove kp. broj 421, 403/1, 1357/2 i 1365 KO Brodarevo.
2. Tehničke karakteristike brane
Sve tehničke karakteristike koje se odnose na HE „BRODAREVO 1” preuzete su iz „Predhodne studije opravdanosti sa generalnim projektom za izgradnju HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”, koje je izradio „Energoprojekt-Hidroinženjering” Beograd, kao i iz dostavljenih podataka od strane investitora i projektanata.
HE „BRODAREVO 1” je gravitaciona betonska brana u čijem sastavu je predviđen prelivni blok sa evakuacionim organima u eksploataciji i blok sa zahvatnom građevinom i mašinskom zgradom.
Objekti koji ulaze u sastav HE „Brodarevo 1” su :
brana kojom se formira akumulacija;
evakuacioni organi u toku gradnje;
evakuacioni organi tokom eksploatacije;
mašinski deo;
riblja prevodnica;
stalni pristupni putevi.
Ukupna visina brane je 38,80 m. Kruna brane je na koti 521,00 m.n.v., a širina u kruni je 9,35 m. Brana se sastoji od prelivnog i neprelivnog dela, u kruni ukupne dužine 103,20 m. Neprelivni deo na levoj obali je ukupne dužine 56,00 m a na desnoj obali dužine 8,80 m. Između njih je smešten prelivni deo brane ukupne dužine 38,40 m.
Kroz branu je predviđena injekciono-drenažna galerija dimenzija poprečnog preseka 3,00 x 3,50 m iz koje je predviđeno izvođenje injekcione zavese i obezbeđivanje vododrživosti pregradnog profila. Na kruni brane za potrebe izvođenja injekcione zavese u bokovima pregradnog profila predviđeno je izvođenje dve galerije, u levom boku dužine 40,00 m i u desnom boku dužine 20,00m.
Evakuacija vode u toku gradnje realizuje se izgradnjom optočnog kanala, koji je predviđen za skretanje rečnog toka i uzvodnim i nizvodnim zagatom koji štite temeljnu jamu celog objekta. Optočni kanal je trapeznog poprečnog preseka. Nakon izgradnje brane, optočni kanal se zatvara nasipom na uzvodnom delu.
Za evakuaciju vode u toku eksploatacije predviđena su četiri potopljena prelivna polja kontrolisana segmetnim ustavama i slapište za umirenje energije.
Prelivna polja su širine 6,50 m i visine 7,20 m. Ukupna širina prelivnog betonskog bloka u okviru tela betonske gravitacione brane je 38,40 m. Između prelivnih polja su stubovi širine 3,30m. Kota praga preliva je 502,00 m.n.v. Veza prelivnog dela brane sa slapištem ostvaruje se kružnom prelaznicom.
Slapište je dimenzionisano na hiljadugodišnju veliku vodu kao i preliv. Dužina slapišta je 55,00 m a širina 35,90 m. Kota dna slapišta je 491,60 m.n.v. Krilni zidovi preliva su na koti 512,00 m.n.v. S obzirom da se radi o skraćenom tipu slapišta (u odnosu na klasično) u uzvodnom i središnjem delu slapišta su predviđeni zubi koji služe da razbijaju prelivni mlaz. Visina zuba je 4,15 m.
Hidroelektrana, zajedno sa prelivnim i neprelivnim delovima, čini telo brane. Hidroelektrana ima tri agregata, dva instalisanog proticaja 60 m³/s i jedan od 30 m³/s koji služi za hidroenergetsko iskorišćenje minimalnog održivog protoka od 10,3 m³/s. Ukupan instalisani proticaj hidroelektrane je 150 m³/s. Svi agregati imaju turbine tipa Kaplan. Osa radnog kola turbina je postavljena na koti 493,70 m.n.v.
Mašinska zgrada ima četiri nivoa. Najniži nivo se nalazi na koti 494,90 m.n.v.. i na njemu je omogućen ulaz u turbinsku spiralu i locirana je drenažna crpna stanica. Iznad njega je turbinski nivo na koti 497,30 m.n.v. na kom je predviđen izlaz na poklopac turbine. Naredni nivo je generatorski na koti 500,85 m.n.v.. Na koti 504,70 m.n.v. je predviđena komandna soba za upravljanje hidroelektranom i ostale pomoćne prostorije. U aneksu mašinske zgrade na koti 510,00 m.n.v. je predviđen montažni prostor dimenzija 15,80 m x 13,00 m. Prostor je predviđen za potrebe montaže opreme u vreme gradnje, tekućeg održavanja i remonta agregata. Za potrebe unutrašnjeg transporta opreme je predviđen mostni kran unutar mašinske zgrade.
Uz desni gravitacioni blok brane predviđena je izgradnja riblje prevodnice kojom bi se omogućila migracija riba u vreme mresta. Širina riblje prevodnice je 2,80 m.
Predviđeni su pristupni putevi objektima na brani i to montažnom prostoru mašinske zgrade i kruni brane. Pristupni putevi se uključuju na postojeći profil državnog puta I reda broj 21 (Prijepolje – Bijelo Polje), za koji je na ovom potezu predviđeno izmeštanje.
3. Položaj i obuhvat akumulacije
Profil HE „Brodarevo 1”- „Junakovine” nalazi se 2,0 km uzvodno od naselja Brodarevo, pored samog postojećeg državnog puta I reda broj 21 (Prijepolje – Bijelo Polje).
Uzvodno od betonske gravitacione brane formira se akumulaciono jezero „Brodarevo 1 – Junakovine”. Ono je u izrazito kanjonskom delu Lima, nizvodno od državne granice Republike Srbije i Crne Gore na reci Lim, ne narušavajući integritet zone bezbednosti državne granice.
Obuhvata prostor sledećih katastarskih opština:
u Opštini Sjenica: KO Zahumsko i KO Krajinovići;
u Opštini Prijepolje: KO Bare, KO Gostun, KO Milakovići, KO Zastup, KO Brodarevo u površini oko 52,70 ha.
4. Tehničke karakteristike akumulacije
Sve tehničke karakteristike koje se odnose na akumulaciju „Brodarevo 1” preuzete su iz „Predhodne studije opravdanosti sa generalnim projektom za izgradnju HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”, koje je izradio „Energoprojekt-Hidroinženjering” Beograd, kao i iz dostavljenih podataka od strane investitora i projektanata.
Podizanjem brane na profilu „Junakovine” formira se akumulacija sa kotom normalnog uspora 519,00 m.n.v. Ukupna dužina je 8,30km, a zapremina akumulacije je 3,99 hm³, sa površinom akumulacije od 51,60 ha na koti normalnog uspora. Kota dna akumulacije je 497,60 m.n.v. a maksimalna visina brane je 38,80 m. Kota minimalnog radnog nivoa je 517,00 m.n.v., a do kote normalnog uspora se obezbeđuje korisna zapremina od 1,02 hm3. Regulaciona linija akumulacije je na koti 521,00 m.n.v.
Izgradnja brane i formiranje akumulacije dovode do potapanja dela državnog puta I reda broj 21 (Prijepolje – Bijelo Polje) i njegovo izmeštanje u dužini od oko 2,93 km, kao i ušća triju reka:
Vrbničke reke – desna pritoka;
Gostunske reke (Prijesničke reke) – leva pritoka;
reke Dubočice – desna pritoka.
Izdizanjem kote normalnog uspora akumulacije „Junakovine” dolazi do neznatnog izdizanja nivoa vode u graničnom profilu, u odnosu na nivo vode u prirodnim uslovima tečenja. Zbog izrazito kanjonskog profila reke Lim, nije moguće korišćenje obala akumulacionog jezera za komplementarne funkcije.
U zoni potapanja akumulacije „Junakovine” nema evidentiranih stambenih, građevinskih i drugih objekata te ne postoji potreba za iseljavanjem stanovništva.
Za potrebe realizacije akumulacije „Junakovine”, na području zone potapanja potrebno je sprovesti trajnu promenu namene zemljišta radi privođenje javnoj nameni na 24,37 ha zemljišta.
Hidroelektrana „Brodarevo 2” – profil “Lučice”
1. Položaj i obuhvat brane
Položaj hidroelektrane „Brodarevo 2” i pregradnog profila „Lučice” je određen optimizacijom hidroenergetskog korišćenja razmatranog obuhvata reke Lim, definisanog Energetskom dozvolom i prethodnom Studijom opravdanosti sa Generalnim projektom za izgradnju HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”, koji obuhvata potez od granice sa Republikom Crnom Gorom (najuzvodniji profil) do mesta Lučice (najnizvodniji profil).
Položaj hidroelektrane „Brodarevo 2” i pregradnog profila „Lučice” definisan je uzvodno u odnosu na pregradni profil „Junakovina”, to jest na oko 10 km uzvodno u odnosu na Prijepolje. Pregradni profil „Lučice” nalazi se na koordinatama H=7 394 840.30; Y=4 796 591.62. Zauzima delove kp. broj 1629, 1630, 1633/2,1633/1, 1634, 1636/1, 1637, 1638, 1639, 1640, 1641 i 2043 KO Divci i delove kp. broj 183/1, 439, 444 KO Gračanica.
2. Tehničke karakteristike brane
Sve tehničke karakteristike koje se odnose na HE „Brodarevo 2” preuzete su iz „Predhodne studije opravdanosti sa Generalnim projektom za izgradnju HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”, koje je izradio „Energoprojekt-Hidroinženjering” Beograd, kao i iz dostavljenih podataka od strane investitora i projektanata.
Objekti koji ulaze u sastav HE „Brodarevo 2” su:
brana kojom se formira akumulacija;
evakuacioni organi u toku gradnje;
evakuacioni organi tokom eksploatacije;
mašinski deo;
riblja prevodnica;
stalni pristupni putevi.
Predviđena je izgradnja gravitacione betonske brane. Kruna brane je na koti 490,40 m.n.v., a širina u kruni je 8,00 m. Brana se sastoji od prelivnog i neprelivnog dela u kruni ukupne dužine 243,7 m. Neprelivni deo na levoj obali i na desnoj obali razdvaja prelivni deo brane koji je dužine 38,80 m. Kroz branu je predviđena posebno injekciona, a posebno drenažna galerija. Maksimalna visina brane je 45,95 m.
Kriterijum za dimenzionisanje evakuacionih organa u toku gradnje je proticaj velike vode povratnog perioda pet godina, sa intervalom poverenja 95%, Q20%=645 m³/s.
Evakuacija vode u toku gradnje realizuje se izgradnjom optočnog kanala, koji je predviđen za skretanje rečnog toka, kao i faznom izgradnjom uzvodnog i nizvodnog zagata. U prvoj fazi, rečni tok se skreće optočnim kanalom a zagati (uzvodni i nizvodni) štite temeljnu jamu za izgradnju levog neprelivnog dela brane, prelivni deo brane i deo brane sa mašinskom zgradom. U drugoj fazi rečni tok se vraća u prirodno korito i propušta se na brani kroz dva otvora predviđena za potopljene prelive, a optočni kanal se zatvara i gradi se desni neprelivni deo brane. Kanal je trapeznog poprečnog preseka. Nakon izgradnje prve faze, optočni kanal se zatvara nasipom na uzvodnom delu i ruše se uzvodni i nizvodni zagat a voda se evakuiše kroz potopljene prelive. Potom se prelazi na realizaciju druge faze kojom se gradi desni gravitacioni deo brane.
Za evakuaciju vode u toku eksploatacije predviđena su četiri prelivna polja kontrolisana segmetnim ustavama i slapište za umirenje energije. Svi objekti su dimenzionisani na hiljadugodišnju veliku vodu, intervala poverenja 95%, Q0.1%= 2.290 m³/s.
Od četiri prelivna polja, dva su površinska i dva potopljena preliva, svi iste širine od 7,20 m. Ukupna širina prelivnog betonskog bloka u okviru tela betonske gravitacione brane je 38,80 m. Između prelivnih polja su stubovi širine 2,00 m.
Slapište je dimenzionisano na hiljadugodišnju veliku vodu kao i preliv. Usvojeno je slapište USBR tip III. Dužina slapišta je 44,50 m a širina 34,80 m. Kota dna slapišta je 450,00 m.n.v.. Krilni zidovi preliva su na koti 471,00 m.n.v. S obzirom da se radi o skraćenom tipu slapišta (u odnosu na klasično) u uzvodnom i središnjem delu slapišta su predviđeni zubi koji služe da razbijaju prelivni mlaz. Visina zuba je 4,30 m.
Hidroelektrana, zajedno sa prelivnim i neprelivnim delovima, čini telo brane. Hidroelektrana ima tri agregata, dva instalisanog proticaja 60 m³/s i jedan od 30 m³/s koji služi za hidroenergetsko iskorišćenje minimalnog održivog protoka od 10,3 m³/s. Ukupan instalisani proticaj hidroelektrane je 150 m³/s. Svi agregati imaju turbine tipa Kaplan.
Mašinska zgrada ima četiri nivoa. Najniži nivo omogućava ulaz u turbinsku spiralu. Iznad njega je turbinski nivo na kom je predviđen izlaz na poklopac turbine. Naredni nivo je generatorski. Na najvišem nivou je predviđena komandna soba za upravljanje hidroelektranom i ostale pomoćne prostorije. U aneksu mašinske zgrade je predviđen montažni prostor za potrebe montaže opreme u vreme gradnje, tekućeg održavanja i remonta agregata. Za potrebe unutrašnjeg transporta opreme je predviđen mostni kran unutar mašinske zgrade.
Na nizvodnom platou je predviđeno postavljanje dva transformatora (jedan radni za HE „Lučice” i jedan rezervni za obe hidroelektrane)
Razvodno postrojenja je na desnoj obali reke.
Uz gravitacioni blok brane predviđena je izgradnja riblje prevodnice kojom bi se omogućila migracija riba u vreme mresta
Predviđen je stalni pristupni put kruni brane na levoj obali na koti 490,40 m.n.v. kojim se prelazi na drugu obalu. Sa desne obale se prilazi razvodnom postrojenju i montažnom prostoru mašinske zgrade. Stalni pristupni put se uključuje na postojeći profil državnog puta I reda broj 21 (Prijepolje – Bijelo Polje), za koji je na ovom potezu predviđeno izmeštanje.
3. Položaj i obuhvat akumulacije
Profil HE „Brodarevo 2” na profilu „Lučice” nalazi se desetak kilometara uzvodno od grada Prijepolja, pored samog postojećeg državnog puta I reda broj 21 (Prijepolje – Bijelo Polje), preko koga se ostvaruje veza sa svim drugim putevima u regionu. U neposrednoj blizini desne obale akumulacije prolazi železnička pruga Beograd – Bar.
Uzvodno od betonske gravitacione brane formira se akumulaciono jezero „Brodarevo 2 – Lučice”. Pogodnost na profilu „Lučice” predstavljaju blage kosine obala i lak pristup brani i akumulaciji, uz ostvaren uslov prirodnog režima tečenja reke Lim u zoni naselja Brodarevo.
Akumulacija Lučice obuhvata prostor sledećih katastarskih opština u opštini Prijepolje: KO Brodarevo, KO Zavinograđe, KO Grobnice, KO Potkrš, KO Donji Stranjani, KO Kruševo, KO Divci, KO Gračanica, u površini 127,72 ha.
4. Tehničke karakteristike akumulacije
Sve tehničke karakteristike koje se odnose na akumulaciju „Brodarevo 2” preuzete su iz „Predhodne studije opravdanosti sa generalnim projektom za izgradnju HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”, koje je izradio „Energoprojekt-Hidroinženjering” Beograd, kao i iz dostavljenih podataka od strane investitora i projektanata.
Podizanjem brane na profilu „Lučice” formira se akumulacija sa kotom normalnog uspora 488,00 m.n.v. Ukupna dužina akumulacije je oko 10,50 km, a zapremina 10.358 hm3, sa površinom akumulacije od 103.61 ha na koti normalnog uspora. Kota dna akumulacije je 459,78 m.n.v. a maksimalna visina brane je 45,95 m. Kota minimalnog radnog nivoa je 478,00 m.n.v., a do kote normalnog uspora se obezbeđuje korisna zapremina od 7.208 hm3. Regulaciona linija akumulacije je na koti 490,40 m.n.v.
Na području zone potapanja akumulacije „Lučice” registrovano je:
četiri domaćinstva;
14 objekata (dva privredna objekta – klanica i farma koka nosilja, a ostali su stambeni i pomoćni objekti);
groblje sa 27 grobnih mesta;
Ukupna površina građevinskih objekata je 2.120 m2.
Za potrebe realizacije akumulacije Lučice, na području zone potapanja potrebno je:
izvršiti raseljavanje i/ili obezbeđenje naknade/zamene materijalnih dobara;
sprovesti rušenje stambenih, privrednih i pomoćnih objekata;
formirati novo groblje po propisima za ovu namenu i kapacitetom za minimum 20 godina i izvršiti raseljavanje postojećeg groblja na novu lokaciju;
sprovesti trajnu promenu namene zemljišta radi privođenja javnoj nameni na 71,19 ha zemljišta;
Za usvojena tehnička rešenja energetskih objekata HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2” ustanovljene su karakteristične kote nivoa vode u akumulacijama, kao i merodavne kote za površine javne namene (za 2,0 m više od kote normalnog uspora akumulacije). Na osnovu ovih nivoa određene su površine plavljenja i površine za javne namene.
Tabela 21. Rezervisani prostor za zone potapanja i površine za privođenje javnoj nameni za HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”, prema podacima iz detaljnih karata
r.br. Površina [ha] 1. HE „BRODAREVO 1” – PROFIL „JUNAKOVINE” 1.1. Površina postojećeg rečnog korita reke Lim 28,33 1.2. Površina plavljenja akumulacije „Junakovine” 52,70 1.3. Površina za privođenje javnoj nameniAkumulacija „Junakovine” [1.2. – 1.1.] 24,37 1.4. Površina za privođenje javnoj nameni Brana HE „Brodarevo 1” – „Junakovine” 3,72 Σ 1 Ukupni rezervisani prostor [1.2. + 1.4.] 56,42 2. HE „BRODAREVO 2” – PROFIL „LUČICE” 2.1. Površina postojećeg rečnog korita reke Lim 56,53 2.2. Površina plavljenja Akumulacije „Lučice” 127,72 2.3. Površina za privođenje javnoj nameniAkumulacija „Lučice” [2.2. – 2.1.] 71,19 2.4. Površina za privođenje javnoj nameniBrana HE „Brodarevo 2” – „Lučice” 3,14 Σ 2 Ukupni rezervisani prostor [2.2. + 2.4.] 130,86 Σ Σ 1 + Σ 2 187,28
Tabela 22. Struktura zemljišta prema osnovnoj nameni, u okviru površina javne namene i površina koje se privode javnoj nameni za potrebe izgradnje HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2” i izmeštanje državnog puta I reda br.21, prema podacima iz detaljnih karata
Poljoprivr.zemljište [ha] Šumskozemljište [ha] Vodnozemljište [ha] Građevinskozemljište [ha] HE „Brodarevo 1” profil „Junakovine”akumulacija „Brodarevo1”tunel „Junakovine” 5,03 19,18 32,05 11,00 HE „Brodarevo 2” profil „Lučice”akumulacija „Brodarevo2”tunel „Brusovnik” 27,21 34,32 59,67 9,61 UKUPNO 32,24 53,50 91,72 20,61 Σ = 198,07
Tabela 23. Zbirni pregled površina javne namene prema posebnoj nameni (brana, akumulacija, državni put I reda broj21), prema podacima iz detaljnih karata
Brana[ha] Akumulacija [ha] Državni put I reda br.21 [ha] UKUPNO[ha] HE „Brodarevo 1” profil „Junakovine” 3,72 52,70 1,96 58,38 HE „Brodarevo 2” profil „Lučice” 3,14 127,72 8,83 139,69 UKUPNO 6,86 180,42 10,79 198,07
Rezerviše se prostor za zonu potapanja planiranih akumulacija i privođenje javnoj nameni za potrebe izgradnje HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”. Na rezervisanom prostoru utvrđuje se režim kontrolisane izgradnje i uređenja prostora do njegovog privođenja planiranoj nameni, to jest zabranjuje se izgradnja novih javnih puteva, objekata industrije i malih i srednjih preduzeća (MSP), poljoprivrednih objekata, turističkih objekata i kuća za odmor.
III.2. Uticaj posebne namene na razvoj pojedinih oblasti
III.2.1. Prirodni sistemi i resursi
Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta
U skladu sa osnovnim i posebnim ciljevima zaštite poljoprivrednog zemljišta, unapređenje poljoprivrednog zemljišta obezbediće se upravljanjem poljoprivrednim zemljištem radi poboljšanja stanja životne sredine i prirodnih predela i primenom odgovarajućih agroekoloških mera, mera zaštite i unapređenja poljoprivrednog zemljišta, što će se odraziti na korekciju postojećih odnosa u načinu korišćenja poljoprivrednog zemljišta i ukupnog prostora.
Planirane promene načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta su prostorno izdiferencirane, prvenstveno u funkciji izgradnje hidrocentrala potapanjem priobalja, pošumljavanjem u funkciji zaštite od erozije i fazne melioracije, zatim zaštite prirodnih dobara, očuvanja biodiverziteta i unapređenja životne sredine. Shodno tome, do najvećeg relativnog smanjenja površina pod poljoprivrednim kulturama trebalo bi da dođe u zoni potapanja, dok se u obešumljenim predelima pašnjačkog rejona planira najveće povećanje površina pod šumama. Zbog poštovanja biodiverziteta, specifičnosti područja prirodnih dobara, bez izrade detaljne bonitetne karte za planski prostor nemoguće je dati detaljan plan prenamene poljoprivrednog zemljišta.
Očuvanje površina i poboljšanje fizičkih, hemijskih i bioloških svojstava poljoprivrednog zemljišta zasnivaće se na strogom poštovanju sledećih pravila:
režimi korišćenja poljoprivrednih površina uspostavljaju se u skladu sa zonama različitih režima zaštite prirodnih vrednosti i vodoprivrednih uslova novoplaniranih akumulacija;
izgradnja na obradivom poljoprivrednom zemljištu koje je zakonom izuzeto iz zabrane korišćenja u nepoljoprivredne namene, dozvoljava se i kontroliše u skladu sa rešenjima, režimima zaštite i pravilima utvrđenim prostornim ili urbanističkim planom, posebno u zonama sa režimom zaštite III stepena prirodnih vrednosti;
s obzirom na bonitet zemljišta na kosim strminama, erozionim zonama, moguće pošumljavanje u funkciji zaštite od erozije;
zauzimanje poljoprivrednog zemljišta za potrebe vodoprivredne i saobraćajne infrastrukture biće kompenzirano obezbeđenjem tehničkih uslova za racionalno korišćenje vode u biljnoj i stočarskoj proizvodnji i povećanjem saobraćajne dostupnosti ruralnih naselja i poljoprivrednih površina; dok je zauzimanje poljoprivrednog zemljišta u turističke, rekreativne i slične svrhe uslovljeno povećanjem mogućnosti za zapošljavanje lokalnog stanovništva;
obavezno je sprečavanje negativnih uticaja poljoprivredne proizvodnje na stanje životne sredine, živog sveta i poljoprivrednog zemljišta, kao i primena mera zaštite plodnosti poljoprivrednog zemljišta i zdravstvene ispravnosti hrane od zagađenja iz okruženja.
Zaštita i korišćenje šumskog zemljišta, šuma i divljači
Razvoj šuma podrazumeva unapređivanje stanja postojećih šuma i uvećanje površina pod šumom pošumljavanjem. Unapređivanje stanja postojećih šuma obezbediće se:
očuvanjem sadašnjeg stepena šumovitosti;
uvećanjem stepena obraslosti i kvaliteta postojećih šuma;
konverzijom visokih degradiranih šuma;
uvećanjem stepena obraslosti u visokim jednodobnim očuvanim sastojinama;
indirektnom i direktnom konverzijom izdanačkih šuma u visoki uzgojni oblik;
intenzivnim merama nege (čišćenja i proreda) u kulturama i veštački podignutim sastojinama;
intenzivnim merama nege u visokim jednodobnim očuvanim sastojinama;
forsiranjem, prirodnim i veštačkim putem, obnavljanja autohtonih vrsta drveća;
sprovođenjem mera (preventivne i represivne) zaštite šuma, posebno sprovođenjem mera protivpožarne zaštite;
ograničenom sečom i zabranom seče reliktnih, retkih i ugroženih vrsta;
širenjem površine posebno zaštićenih delova prirode u skladu sa međunarodnim i lokalnim kriterijumima.
Uvećanje površina pod šumom obezbediće se pošumljavanjem na šumskom zemljištu VI, VII i VIII bonitetne klase u državnom i privatnom vlasništvu. Za pošumljavanje navedenih površina, polazeći od ekoloških karakteristika staništa, koristiće se autohtone vrste lišćara i četinara.
Pošumljavanje u funkciji antierozione zaštite i zaštite od nanosa u slivu planiranih akumulacija, neophodno je u zoni plavljenja/pojasu priobalnog zemljišta (u funkciji zaštite od nanosa), na erozionim terenima i goletima.
U sprovođenju preventivnih mera zaštite šuma od požara prioritet ima:
kontinualna kontrola primene važećih propisa;
zabrana loženja vatre u šumi i njenoj blizini;
upozoravanje;
obezbeđenje prilaza za uzimanje vode;
obezbeđenje adekvatne opreme za gašenje požara;
nadziranje vlasnika graničnih parcela, naročito kada se vrši spaljivanje strnjišta;
organizovanje protivpožarne edukacije u školama i mesnim zajednicama.
Plansko područje nalazi se u sklopu lovišta „Lim” (kojim upravlja Lovački savez Srbije preko Lovačkog udruženja „Prijepolje”) i lovišta „Zlatar – Jadovnik – Dubočica” (kojim upravlja JP „Srbijašume”). Lovišta pripadaju planinskom tipu lovnih terena, sa predominacijom šuma i šumskog zemljišta, livada i pašnjaka. Glavne (gajene) vrste divljači su: srna (Capreolus capreolus), divlja svinja (Sus scrofa), zec (Lepus europaeus) i jarebica poljska (Perdix perdix).
Potencijal lovstva kao delatnosti u razvoju područja treba pre svega sagledavati u mogućnosti razvoja lovnog turizma, kao i valorizaciji resursa divljači kroz nelovne turističke aktivnosti. Iz osnovnih podataka o stanju populacija gajenih lovnih vrsta, nameće se zaključak da je trenutno stanje parametara resursa divljači koji su značajni za razvoj lovnog turizma – nepovoljno. Prema projekcijama rasta i upravljanja populacijama datim u lovnim osnovama za period od 2001. do 2011. godine, brojno stanje usklađeno sa procenjenim kapacitetom lovišta dostići će samo divlja svinja. Brojnost populacija druge dve vrste divljači biće daleko ispod nivoa koji bi omogućavao neko ekonomski značajnije korišćenje.
Dostizanje optimalnog fonda gajenih vrsta divljači obezbediće se sprovođenjem sledećih mera:
gajenjem i zaštitom divljači;
izgradnjom i održavanjem lovno-uzgojnih i lovno-tehničkih objekata;
obezbeđenjem mira i organizacijom stručne službe u lovištu;
naseljavanjem divljači u lovištu;
usklađivanjem lovne i ostalih delatnosti u lovištu;
očuvanjem diverziteta divljači u celini.
Zaštita voda
Za sve vodotoke na području Prostornog plana zahtevaju se visoke klase kvaliteta. Vodotoci u slivu planiranih akumulacija i izvorišnim delovima slivova reka u zoni zaštićenih izvorišta, treba da se održavaju u I i I/II klasi kvaliteta. Predviđa se integralna zaštita voda, koja podrazumeva primenu tehnoloških, vodoprivrednih i organizaciono-ekonomskih mera zaštite.
Tehnološke mere obuhvataju sledeće:
kanalisanje i prečišćavanje svih otpadnih voda iz naselja;
sanitacija seoskih naselja koja ne mogu da budu obuhvaćena grupnim sistemima, posebno u planinskim područjima, obavljaće se po principima ruralne sanitacije, sa odvođenjem otpadnih voda u propisane vododržive septičke jame, uz operativnu organizaciju daljeg postupka sa otpadnim vodama.
Vodoprivredne mere obuhvataju sledeće:
uspostavljanje neposredne i uže zone zaštite lokalnih izvorišta, u koje se ne smeju unositi sadržaji koji zagađuju vode i u kojima se kontroliše upotreba pesticida i đubriva;
obezbediti minimalni ekološki protok vode, kao i riblje prevodnice;
poribljavanje se može obavljati samo na osnovu odgovarajućih ihtioloških studija i projekata poribljavanja;
faznu melioraciju u funkciji zaustavljanja nanosa;
sprovođenje mera zaštita od poplave;
zabrana izgradnje ribnjaka, osim hladnovodnih, salmonidnih ribnjaka na vodotocima na kojima se time ne ugrožavaju postojeća izvorišta i rad planiranih hidroelektrana.
Organizaciono-ekonomskim merama se utiče na smanjenje zagađenja voda:
poštovanjem pravilnika o opasnim materijama u vodama;
smanjenjem specifične potrošnje vode;
uvođenjem realnih nakanada za korišćenje voda u energetske svrhe;
uvođenjem monitoringa kvaliteta voda;
uvođenjem monitoringa riblje populacije, kako bi se pratio riblji fond i uticaj izgradnje akumulacije na stanovnike voda, zbog eventualnih mera introdukcije;
uvođenjem naknada za zagađivanje otpadnih voda.
Održivo korišćenje mineralnih sirovina
Održivo korišćenje mineralnih sirovina podrazumeva:
obaveznu primenu takvih tehnoloških postupaka koji će, prilikom eksploatacije mineralnih sirovina, svesti na minimum negativne uticaje na životnu sredinu;
zabranu eksploatacije šljunka iz korita Lima;
otvaranje novih majdana tehničkog kamena unutar zaštićenog područja dozvoliti samo ukoliko materijal sličnih karakteristika nije moguće naći na tolikim udaljenostima od potrošača da se transport isplati;
strogu kontrolu obavljanja obavezne rekultivacije terena posle završetka eksploatacije mineralnih sirovina;
omogućavanje istraživanja u istražnim prostorima odobrenim od strane ministarstva nadležnog za poslove rudarstva, kako bi se obezbedilo buduće korišćenje ležišta i pojava različitih mineralnih, pre svega metaličnih sirovina (istražno polje „Velika Župa”), a zatim i geološkog građevinskog materijala (lokaliteti „Strugovi” i „Gračanica”).
Mineralne sirovine ne mogu da se eksploatišu u zonama sa režimom zaštite II stepena prirodnih vrednosti, u zonama neposredne i uže zaštite izvorišta vodosnabdevanja, na turističkim prostorima i u zaštićenoj okolini nepokretnih kulturnih dobara. U zoni sa režimom zaštite prirode II stepena i turističkom prostoru, moguće je pod određenim uslovima, a prvenstveno ako se radi o privremenom majdanu za lokalne potrebe i veoma ograničenim količinama, dozvoliti korišćenje mineralnih sirovina. U ostalim delovima područja Prostornog plana eksploatacija mineralnih sirovina je dozvoljena, ako se u postupku utvrđenom Zakonom ne ustanove značajni nepovoljni uticaji te eksploatacije na životnu sredinu ili na prirodne i druge vrednosti, koji se adekvatnim merama i dostupnim tehnikama ne mogu otkloniti.
Režimima zaštite i korišćenja prostora u zonama zaštite prirode i prirodnih vrednosti, zaštićenoj okolini nepokretnih kulturnih dobara i zonama zaštite izvorišta, definisani su opšti uslovi i prihvatljivost ekploatacije mineralnih sirovina.
III.2.2. Demografsko-socijalni aspekt razvoja i mreža naselja
Demografski razvoj
Projekcija stanovništva koje naseljava plansko područje u periodu 2010- 2020. godine rađene su primenom analitičkog metoda. Kao početak projekcionog perioda uzeti su rezultati popisa stanovništva 2002. godine.
Na osnovu analize dosadašnjih demografskih promena na planskom području urađene su preliminarne procene broja stanovnika do 2020. godine. S obzirom na vremensku distancu od poslednjeg popisa (2002. godina), kao i veoma intenzivna migraciona kretanja na ovom području, veoma je teško predvideti broj stanovnika.
Demografska budućnost naselja planskog područja, ličiće na njihovu demografsku prošlost, odnosno nastaviće se trendovi ispoljeni u analiziranom periodu 1981-2002. godina (malo ublaženiji), kao što je pad nataliteta i porast mortaliteta, nastavak tendencije iseljavanja stanovništva i nastavak trenda negativnih promena u starosnoj strukturi stanovništva.
Prognozira se dalji pad stanovnika u planskom području, u većini naselja. Ovaj pad predstavljao bi rezultantu postepenog smanjivanja stope nataliteta, kao nastavka tendencija iz predhodnih analiziranih perioda, značajnijeg rasta stope opšteg mortaliteta (kao jedne od refleksija konstantnog, i sve snažnijeg, procesa starenja stanovništva) i nešto manjeg, ali i dalje negativnog migracionog salda.
Prema procenama do 2020. godine (tabela 24.), broj stanovnika na planskom području će se neznatno smanjiti/stagnirati, tako da će na ovom području živeti oko 5.696 stanovnika, što je za 6,4% manje u odnosu na popis 2002. godine. Povećanje stanovništva se očekuje u Brodarevu i Zavinograđu, s obzirom na sadašnje populacione potencijale, starosnu strukturu i učešće fertilnog stanovništva, dok će se u ostalim naseljima nastaviti započet trend smanjenja broja stanovnika. Takođe, migracije će i u narednom periodu biti značajna odrednica demografskih promena, ali nešto ublaženija u odnosu na predhodni period.
Uvidom u prve rezultate Popisa 2011. godine, objavljenim u novembru 2011. godine od strane Republičkog zavoda za statistiku, potvrđuju se urađene projekcije demografskog razvoja planskog područja.
Nazivnaselja God. Opština Prijepolje SOC Brodarevo sa naseljima Zavinograđe i Grobnice, u primarnoj aglomeraciji Brodareva; i naseljima Potkrš, Zastup, Gostun i Bare, koja gravitiraju ovoj aglomeraciji. CZN Divci (sa Lučicama) Kruševo, Gračanica, Miljevići i Pranjci CZN Donji Stranjani naselja van obuhvata Prostornog plana gravitiraju ovom CZN, a zajedno sa njim primarnoj aglomeraciji SOC NSC Milakovići naselja van obuhvata Prostornog plana gravitiraju ovom NSC, a zajedno sa njim primarnoj aglomeraciji SOC Opština Sjenica Krajinoviće (sa naseljima Blato, Jezero i Tutiće) i Zahumsko (sa naseljima Visočka, Vrbnica i Plana) gravitiraju CZN van obuhvata Prostornog plana (Trešnjevica); Ulogu „pomoćnog” CZN na planskom području može da preuzme NSC Milakovići, odnosno SOC Brodarevo
Pojedini centri i naselja razvijaju se ili će u budućnosti razvijati turističke ili druge specifične funkcije (centar turističke zone, etno selo, centar zdrave hrane i drugo).
Prostornim planovima obuhvaćenih opština bliže se utvrđuju hijerarhija i funkcije centara zajednica naselja i prostorni obuhvat tih zajednica, kao i funkcije mikrorazvojnih centara u mreži naselja.
Osnovna koncepcijska postavka razvoja mreže naselja na području Prostornog plana je postizanje bolje konstitucije sistema mikrorazvojnih centara. To podrazumeva stimulisanje proizvodnih i uslužnih delatnosti ovih centara, to jest njihovo bolje opremanje saobraćajnom i komunalnom infrastrukturom i brži razvoj suprastrukture. Prioritet ima ravnomerniji teritorijalni razvoj privrede, u skladu s razvojnim potencijalima i prostorno-ekološkim kapacitetom područja, radi povećanja dostupnosti radnih mesta i stvaranja uslova za zapošljavanje i unapređenje kvaliteta življenja lokalnog stanovništva. Ovim stimulisanim razvojem centara prevazići će se problem usitnjenosti mreže naselja. Osnovni model budućeg razvoja i organizacije mreže naselja predstavljaće zajednice naselja, formirane po principima teritorijalnog i funkcionalnog umrežavanja (sa mikrorazvojnim centrom, kao naseljem sa razvijenom javno-socijalnom infrastrukturom i nukleusima proizvodnih delatnosti i usluga, i sa predispozicijama za dalji razvoj delatnosti, prilagođenih savremenim tehnologijama, ekološkim standardima i autohtonim resursima).
Koncentracija nukleusa proizvodnih i uslužnih delatnosti i javno-socijalne infrastrukture u određenim punktovima, predstavlja koncentrisanu decentralizaciju, to jest disperziju razvoja u prostoru (usklađenu sa principima održivog razvoja područja), kao najpogodniji model za racionalizaciju i organizaciju mreže naselja u uslovima disperzne naseljenosti i kontinuirane depopulacije područja Prostornog plana. Koncentrisan razvoj pojedinih funkcija i aktivnosti u centrima u mreži naselja podrazumeva povećanje gustina nastanjenosti i kontrolu izgradnje i korišćenja prostora, radi zaštite prirodnih i stvorenih resursa i vrednosti u prostoru. Polazeći od ostvarenih malih gustina naseljenosti postojećih građevinskih područja i njihovog neracionalnog korišćenja, plansko opredeljenje je da se što je moguće više ograniči širenje izgradnje na nove površine, a da se intenzivira korišćenje postojećeg izgrađenog zemljišta (građevinskog područja), radi njegovog racionalnijeg opremanja saobraćajnom, komunalnom i javno-socijalnom infrastrukturom. U tom smislu, postojeći građevinski fond će se tretirati kao jedan od razvojnih resursa naselja. Stimulisaće se i usmeravati stambena i stambeno-poslovna gradnja, kao i rekonstrukcija stambenih i objekata seoske ekonomije u ruralnim područjima, uz poštovanje tradicionalnih obrazaca uređenja predela i uvođenje savremenih tehnologija građenja (povećanje energetske efikasnosti).
Obnova sela i oživljavanje seoske ekonomije, kao ključno pitanje budućeg ravnomernog razvoja, temeljiće se na kreativnoj integraciji savremenih proizvodnih i potrošačkih tendencija, i ekonomskoj valorizaciji lokalnog nasleđa, resursa, kulture, tradicije i znanja. Odgovarajuće podrške i stumulacije razvoju proizvodnje bazirane na lokalnim resursima i turističkim potencijalima omogućiće zapošljavanje i razvoj dopunskih ili komplementarnih zanimanja stanovništva. Komplementaran razvoj poljoprivrede i ostalih delatnosti vodiće usporavanju depopulacije i socijalno-ekonomskom preobražaju sela.
Prostorni razvoj ruralnih područja u obuhvatu Prostornog plana podrazumeva sledeća polazišta:
utvrđivanje i opremanje ekonomski integrisanih područja, odnosno uspešnih ruralnih područja, kompletnom komunalnom opremom i uređenjem;
utvrđivanje i opremanje perspektivnih ruralnih područja kompletnom komunalnom opremom i uređenjem;
utvrđivanje i opremanje udaljenih ruralnih područja, odnosno slabih ruralnih područja, neophodnom komunalnom opremom i uređenjem;
povezivanje planova razvoja komunalnih sistema i javnih službi sa seoskim naseljima, u cilju unapređenja ruralnih vrednosti i očuvanja prirodnih vrednosti i biodiverziteta;
povezivanje planova razvoja regionalnih sistema sa seoskim naseljima;
očuvanje i zaštita postojećih i planiranih koridora, zona, mreža i objekata komunalnih sistema, kao uporišta efikasnog funkcionisanja ruralnih područja;
organizacionu, ekonomsku i vlasničku transformaciju u cilju valorizacije i afirmacije života na selu;
primenu iskustava ruralnih područja sa višim stepenom razvoja komunalnih sistema, javnih službi i servisa.
Prostorni razvoj treba da integriše funkcionalni, privredni, resursni i komunalni segment razvoja.
funkcionalni segment razvoja seoskih naselja, podrazumeva njihovo mesto u mreži naselja;
privredni segment podrazumeva: jačanje poljoprivrednih, privrednih i turističkih aktivnosti u svim seoskim područjima; organizacione, ekonomske i pravne mere za otvaranje farmi, ribnjaka, rasadnika, manjih proizvodnih pogona i turističkih objekata u okviru svih sela u obuhvatu Prostornog plana; valorizovanje prirodnih i stvorenih vrednosti i unapređenje aktivnosti u selima opština Prijepolje i Sjenica, koja poseduju potencijale za razvoj ruralnog turizma i rekreativno-izletničkih aktivnosti;
resursni segment razvoja podrazumeva: iskorišćavanje i eksploataciju postojećih rudnih, mineralnih, vodnih, i bioloških potencijala; organizovano prikupljanje i tretman otpadnih voda; valorizaciju prirodnih retkosti i pojava i životinjskih vrsta, za turističke, lovne i rekreativne aktivnosti; očuvanje i unapređenje prostornih, ambijentalnih i kulturnih celina i vrednosti seoskih naselja; revitalizaciju i prenamenu objekata umetničke i etnološke vrednosti;
komunalni segment razvoja podrazumeva: izbor takve prostorne distribucije, položaja i obima aktivnosti, kao i tehnologije i proizvodne strukture delatnosti, koje najmanje opterećuje životnu sredinu; poboljšanje saobraćajne infrastrukture izgradnjom tranzitnih i lokalnih puteva; poboljšanje komunalne seoske infrastrukture – vodovoda, kanalizacije i septičkih jama i prikupljanja i deponovanja otpada; izgradnju novih savremenih telekomunikacionih mreža i objekata i razvoj novih telematskih usluga; obnovu postojećih i izgradnju novih objekata radi poboljšanja kvaliteta usluga i stanovanja.
Uticaj planiranih aktivnosti, sistema, objekata i funkcija posebne namene na funkcionisanje naselja:
Područje budućih akumulacija u najvećoj meri zauzima rečno korito i neplodno zemljište, zatim šume, pašnjake, livade i njive, a u najmanjoj meri voćnjake i građevinsko zemljište. S obzirom da se radi o formiranju akumulacija u užem pojasu rečnog korita Lima, uticaj na okolno područje u pogledu izmene prirodnih uslova je lokalizovan, ali će tek praćenje promena u toku i po završetku izgradnje objekata u okviru monitoringa relevantnih parametara, tačno utvrditi stepen eventualnih promena na ovom prostoru, kao i dejstvo na zdravlje lokalnog stanovništva.
Uticaj na okolno područje u pogledu izmene postojećih uslova privređivanja je takođe lokalizovan kada je reč o izmenama uzrokovanim promenama namene poljoprivrednog zemljišta, pri čemu naročiti uticaj ima na deo lokalnog stanovništva koji ne može da promeni poljoprivredno zanimanje. U tom smislu, za deo stanovništva koji se bavi poljoprivrednom delatnošću, neophodno je obezbediti adekvatnu kompezaciju za zauzimanje poljoprivrednog zemljišta (bez obzira na bonitet). Kako bi se izbegli bilo kakvi negativni socio-ekonomski uticaji na onaj deo stanovništva koji nije osposobljeno da se bavi drugim zanimanjima, pri utvrđivanju modaliteta kompenzacije za promenu namene poljoprivrednog zemljišta, prednost dati zameni zemljišta.
Pri određivanju dispozicije celokupnog hidoenergetskog sistema posebna pažnja je posvećena određivanju zone potapanja, u cilju minimalnog preseljavanja stanovništva. Osim seoskih domaćinstava (četiri), objekata (14, 2.120m²) i groblja (27 grobnih mesta) na području KO Divci i KO Gračanica, čije se izmeštanje nije moglo izbeći, naselja generalno nisu ugrožena potapanjima usled realizacije sistema.
Realizacija planiranih sistema (dve brane i akumulacije) neće dovesti do izmeštanja ili ukidanja deonica opštinskih puteva, a time do poremećaja u saobraćajnim vezama između naselja. Uspostavljanje novih saobraćajnih veza (između ostalih i izgradnja puta preko brane „Lučice”), omogućiće bolju povezanost naselja, kako međusobno, tako i sa centrima iz okruženja, ali i sa mrežom državnih puteva (posredstvom državnog puta I reda broj 21).
U okviru Prethodne studije opravdanosti sa generalnim projektom za izgradnju HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2” – Knjiga 10 (Energoprojekt-Hidroinženjering, 2010. godine) sprovedena je procena troškova za privođenje javnoj nameni zemljišta (poljoprivrednog, šumskog i građevinskog) i izmeštanje objekata, koje će zahvatiti planirane akumulacije i brane. Procena je napravljena primenom aktuelnih tržišnih cena dobijenih od opštinskih stručnih službi, na osnovu aktuelnog stanja utvrđenog obilaskom terena i podataka iz postojećih podloga i dokumentacije, uz poštovanje pravnih akata Republike Srbije koji se odnose na ovu oblast.
Pravilno rešavanje socijalnih problema nastalih promenama u uslovima života lokalnog stanovništva (preseljavanje, gubitak nepokretnosti, menjanje tradicionalnog pejzaža i drugo), jedno je od značajnijih pitanja pri realizaciji hidroenergetskog sistema. Na stavove stanovništva u zoni izgradnje bitno utiče stepen informisanosti o predviđenim promenama, uslovima i načinu rešavanja egzistencijalnih problema (preseljavanje, modaliteti kompenzacije) sa jedne strane, i pozitivnim razvojnim efektima sistema (hidroenergetski i vodoprivredni efekti, urbanizacija prostora, oživljavanje privredne strukture, rešavanje saobraćajnih problema i drugo) sa druge strane. Aktivno učešće lokalnog stanovništva putem blagovremenog i detaljnog obaveštavanja od strane Investitora i nadležnih institucija i paralelnog rešavanja socijalnih ciljeva, omogućuje uspešnu realizaciju sistema.
Mogući su sledeći pozitivni socio-ekonomski uticaji:
poboljšanje uslova života stanovništva preseljenjem u nove objekte;
poboljšanje ekonomskog i društvenog standarda stanovništva;
zapošljavanje;
zaustavljanje nepovoljnih migracionih tokova u socijalnim granicama sistema, i drugo.
Utvrđivanje rešenja za poremećaje u funkcionisanju naselja usled realizacije hidroenergetskog sistema leži u unapređenju socijalnog i ekonomskog ambijenta, kako bi se sprečili negativni trendovi koji su evidentirani i znatno pre izrade ovog Prostornog plana (privredni i demografski pad). Rešavanje ovih pitanja je neodvojivo od naučno osnovane politike ruralnog razvoja sa planskim polazištem na nivou regionalnog prostornog planiranja. Ovo podrazumeva obezbeđenje višeg kvaliteta življenja za stanovništvo u naseljima koja trpe poremećaje, odnosno:
kapitalna ulaganja u saobraćajnu infrastrukturu;
razvoj javne – komunalne ifnrastrukture;
turističku aktivaciju prostora, i drugo.
Sistemom mera, intervencija i akcija potrebno je obezbediti transformaciju i preuređenje prostornog i funkcionalnog, sada uglavnom siromašnog depopulacionog karaktera naselja, sa naturalnom (poljoprivrednom) ili delimično tržišno orijentisanom privredom, u naselja tržišnog karaktera. Obezbediti realizaciju funkcionalnih odnosa i veza sa naseljima većeg funkcionalno-hijerarhijskog ranga na manjim i srednjim (Brodarevo, Prijepolje) i srednjim prostornim distancama.
Proces novog naseljavanja porostora može imati bolje morfološko tipološke karakteristike nego što je zatečeno stanje u prostoru. Postojeća struktura je tačkastog karaktera i efikasnost korišćenja prostora je minimalna. Strukture su međusobno značajno udaljene i neodrživog su karaktera. Cilj je mrežna, matrična struktura realizovana oko prirodnih resursa, maksimalno uklopljena sa postojećim formiranim grupacijama naselja (u zoni van zone akumulacije), maksimalno oslonjena na saobraćajni kapital u vidu državnog puta I reda broj 21 i saobraćajnih punktova (granični prelaz Gostun, železničke stanice, sportski aerodrom).
Realizacija sistema HE „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” će doneti velike ekonomske koristi: električnu energiju, stalne zalihe vode za navodnjavanje, kontrolu poplava, velike investicije u saobraćajnu, energetsku i drugu infrastrukturu, što će doprineti ukupnom povećanju protoka ljudi, robe i usluga u ovom prostoru. Realizacija akumulacija će stvoriti nove mogućnosti za turizam i rekreaciju – plovidbu i ribolov, ali će smanjiti mogućnost za splavarenje rekom i slične sadržaje. Javiće se i negativni uticaji: deo naselja će morati da se preseli, poljoprivredno zemljište i staništa pojedinih divljih vrsta biće poplavljeni, izmeniće se biodiverzitet.
Direktna upotrebna vrednost je vrednost poljoprivrednog zemljišta i šuma, koja se meri pomoću tržišne vrednosti. Vrednost predstavljaju i investicije uložene za podizanje i održavanje ovakvih zasada kao i iznos čistog prinosa koje bi ovi zasadi dali, s obzirom na svoju starost i plodnost, a za onoliko godina koliko je potrebno da se podigne i da stupi u punu rodnost novi zasad. Splavarenje rekom i drugi rekreativni sadržaji takođe spadaju u direktnu upotrebnu vrednost u čijim koristima uživaju rekreativci, mada ih je teže izmeriti u novčanoj vrednosti.
Planska rešenja su takva da minimalno menjaju indirektne upotrebne vrednosti po pitanju funkcionisanja ekosistema prostora, a u smislu usluga koje donose realne ekonomske koristi. Realizacijom planskih rešenja ove vrednosti se povećavaju usled koristi za lokalnu zajednicu (sprečavanje poplava, sigurnije navodnjavanje useva i drugo).
Razvoj mreže javnih službi
Osnovno plansko opredeljenje je poboljšanje prostorne dostupnosti i stvaranje uslova za obezbeđenje podjednakih šansi korišćenja mreže usluga i objekata javnih službi, čime se jača društvena kohezija i održivost. Razvoj održive mreže javnih službi omogućava uravnoteženiji razvoj područja i doprinosi jačanju funkcija centara u mreži naselja. Uvođenjem novih formi pružanja usluga (formiranje mobilnih službi, organizovanje specijalizovanog prevoza i slično) i uključivanjem privatnog i civilnog/neprofitnog sektora uz partnerstvo sa javnim sektorom, obezbeđuje se teritorijalna i funkcionalna dostupnost i kvalitet usluga, prilagođenih različitim potrebama korisnika.
Javne službe će se organizovati po principu komplementarnih sadržaja, čime se povećava gravitaciono područje korisnika ustanove/usluge (mogućnost da se usluga koristi van mesta stanovanja), a time i broj korisnika, uz istovremeno obezbeđenje kvalitetnog servisiranja. U naseljima koja su deficitarna u obezbeđivanju osnovnih usluga, forsiraće se upotreba mobilnih usluga (približavanje usluge mestu stanovanja), čime se povećava ponuda i poboljšava kvalitet servisa. Mobilne službe se prilagođavaju potrebama manjeg broja korisnika koji žive u naseljima dispergovanog tipa, i mogu da pokriju veliki spektar usluga (osnovno obrazovanje, programi dokvalifikacije i prekvalifikacije, preventivna i primarna zdravstvena zaštita, socijalna zaštita, kultura i druge oblasti). Svako naselje bi za potrebe pružanja mobilnih usluga trebalo da ima odgovarajući univerzalni multifunkcionalni objekat manjeg kapaciteta („centar javnih usluga”).
Prioritet u razvoju mreže usluga i objekata imaju mikrorazvojni centri u mreži naselja, odnosno obnova, opremanje i razvoj kvalitetnijih i novih usluga u postojećim objektima javnih službi u ovim centrima.
Organizacija mreže usluga i objekata javnih službi utvrđuje se prostornim planovima obuhvaćenih opština. Ovim Prostornim planom utvrđuju se smernice za razvoj i organizaciju mreže usluga i objekata javnih službi:
1. Obrazovanje i vaspitanje:
veća dostupnost i mogućnost za ravnopravnije korišćenje usluga predškolskog vaspitanja i obrazovanja (obezbeđuje se za obuhvat od najmanje 30% dece uzrasta do šest godina), uz uvođenje specijalizovanih programa i mobilnih ekipa dečjih vrtića, prilagođenih radnom vremenu i potrebama lokalnog stanovništva. Načela jednakih šansi za ostvarivanje obrazovanja upućuju na neprekidno povećanje obuhvata predškolskog kontingenta ovim vidom vaspitanja i obrazovanja;
organizovanje obaveznog pripremnog predškolskog programa za decu uzrasta 5,5-6,5 godina, što se obezbeđuje proširenjem mreže postojećih predškolskih grupa novim grupama pri matičnim osmorazrednim školama i pojedinim četvororazrednim školama u naseljima u kojima se iskaže potreba za njihovim formiranjem, radi postizanja obuhvata od 100% kontingenta dece tog uzrasta;
proširenje mreže objekata predškolskog vaspitanja i obrazovanja prioritetno će se usmeravati na mikrorazvojne centre, a potrebni kapaciteti obezbediće se korišćenjem viškova prostora u osnovnim školama ili drugim javnim objektima. Potrebni kapaciteti predškolskih ustanova obezbediće se i podsticanjem angažovanja privatnog sektora i njegovim umrežavanjem i pristupom javnim fondovima;
organizacija objekata osnovnog obrazovanja zasnivaće se na matičnim osmogodišnjim školama i isturenim odeljenjima (područnim školama), i na povećanju kvaliteta njihove opremljenosti i dostupnosti. S obzirom da je osnovni problem u organizovanju rada većine škola mali broj učenika, u racionalizaciji mreže moguća rešenja su: uvođenje specijalizovanog đačkog prevoza do najbliže škole; poboljšanje kvaliteta nastave uvođenjem posebnih programa koji uključuju mobilne nastavne timove; aktiviranje školskih objekata za druge kompatibilne aktivnosti od interesa za unapređenje socijalnog i kulturnog života naselja i drugo. To je naročito značajno za manja naselja, kao i za područja u kojima nedostaju prostor/objekti za organizaciju drugih javnih usluga;
preporučuje se višenamensko korišćenje postojećih objekata osnovnog obrazovanja za mobilne ekipe dečjih vrtića i ustanova kulture, obrazovanje odraslih, organizovanje kurseva i slično, kao i da se u pojedinim školama uvedu novi programi i obezbede mobilne nastavne ekipe, kako bi se učenicima područnih škola približili novi oblici nastave i znanja koja su pristupačna u matičnim školama;
obnova i rekonstrukcija postojećih osnovnih škola, što treba da obezbedi relativno ujednačene standarde i kvalitet obaveznog osnovnog obrazovanja za sve učenike;
treba omogućiti rad svih osnovnih škola u jednoj smeni, sa organizovanom celodnevnom, to jest produženom nastavom (boravkom) za svu zainteresovanu decu;
ukoliko privreda šireg okruženja iskaže interes za novim obrazovnim profilima, moguće je otvaranje srednjoškolskog centra (u sekundarnom opštinskom centru);
povećati obuhvat kontingenta stanovništva starosti 15-19 godina srednjoškolskim obrazovanjem na 80%, a perspektivno računati na potpuni obuhvat ove dobne grupe;
preporučuje se organizovanje i podsticanje otvorenog i fleksibilnog sistema obrazovanja mladih i odraslih (inicijalnog i kontinuiranog, formalnog i neformalnog), u javnim i privatnim ustanovama, stručnim udruženjima, asocijacijama i nevladinim organizacijama, koji omogućava kontinualno učenje i unapređenje ljudskih potencijala i resursa.
2. Zdravstvena zaštita:
organizacija objekata primarne zdravstvene zaštite zasnivaće se na zdravstvenim stanicama/ambulantama u mikrorazvojnim centrima u mreži naselja;
povećanje kvaliteta primarne zdravstvene zaštite, uz pravični i jednaki pristup ovim uslugama za sve stanovnike, što se obezbeđuje prilagođavanjem rada zdravstvenih službi potrebama lokalne sredine;
rehabilitacija postojeće mreže objekata primarne zdravstvene zaštite, uz proširenje kapaciteta u skladu sa potrebama lokalne zajednice;
uvođenje privatne prakse i uključivanje nevladinog sektora u sistem zdravstvene zaštite, uz subvencionisanje i podsticanje (merama poreske politike) programa promocije zdravlja, prevencije i primarne zdravstvene zaštite na ruralnom području za osetljive (žene, deca, školska populacija, stara lica), siromašne i ugrožene grupe korisnika;
razvoj primarne i specijalizovanih oblika zdravstvene zaštite, u javnom, javno-privatnom i privatnom sektoru, koji se usklađuje i sa razvojem turizma na području Prostornog plana;
organizovanje mobilnih zdravstvenih timova, kao jedan od načina za povećanje dostupnosti pojedinih vrsta zdravstvenih usluga stanovnicima, naročito u retko naseljenom ruralnom području;
integrisano pružanje usluga zdravstvene i socijalne zaštite i pružanje kvalitetne prehospitalne hitne medicinske pomoći.
3. Socijalna zaštita:
razvoj mreže usluga socijalne zaštite koje omogućavaju veću teritorijalnu i funkcionalnu dostupnost usluga, podržavaju život u zajednici i obezbeđuju integralnu i neodložnu zaštitu korisnika;
razvoj socijalnih usluga usaglašenih sa potrebama korisnika, koje se prioritetno zadovoljavaju u lokalnoj zajednici i porodici (prirodnom okruženju), a omogućavaju izbor najmanje restriktivne usluge za korisnika;
uključivanje nevladinog sektora u razvoj usluga mobilnih službi proširene socijalne zaštite i drugih oblika socijalne podrške (projekat pomoći u kući uz psihosocijalnu podršku starima, nemoćnima i invalidima, i drugo);
podsticanje forme nestacionarne i neinstitucionalizovane socijalne zaštite i razvoj preventivnih i komplementarnih programa, koji doprinose boljem kvalitetu života, posebno osetljivih društvenih grupa i pojedinaca. Važno je da se ovakve usluge organizuju na malim gravitacionim područjima od mesta stanovanja, to jest u lokalnim zajednicama (organizovanje različitih tipova dnevnog boravka za lica kojima je potreban odgovarajući vid zaštite – lica sa posebnim potrebama i razvojnim smetnjama, stariji članovi porodice i drugo).
4. Kultura:
rehabilitacija, umrežavanje i modernizovanje postojećih ustanova kulture, kao i aktivno uključivanje privatnog i neprofitnog sektora;
razvoj novih multifunkcionalnih objekata kulture u mikrorazvojnim centrima u mreži naselja, čime se povećava dostupnost raznim vidovima kulturnih aktivnosti i programa za sve generacije, zasnovanih na podsticanju lokalnih inicijativa i prilagođavanju potrebama i interesima lokalnog stanovništva;
formiranje programa razvoja kulture, integrisanih kulturno-obrazovnih i drugih intersektorskih programa, u prvom redu u sklopu turističke ponude područja;
uvođenje novih mehanizama i organizacionih formi kulturne politike i stvaranje koherentnog sistema koji će uravnotežiti privatne i javne inicijative i omogućiti intersektorsku saradnju.
5. Fizička kultura i sport:
razvoj mreže usluga za omasovljenje rekreativnog bavljenja sportom pri sportskim klubovima i objektima obrazovanja, razvoj sportsko-rekreativnih sadržaja u mikrorazvojnim centrima, kao i povezivanje razvoja fizičke kulture sa ostalim funkcijama, kako bi se dobili kompleksi kombinovanog sadržaja (rekreativno-sportski, turističko-sportski i slično);
usmeravati investicije planirane za sport i rekreaciju na školski sport, tako da škole postepeno postanu centralne sportsko-rekreativne instutucije u kojima se mogu organizovati usklađeni programi za učenike i roditelje, i to u partnerstvu lokalne vlasti, organizacija civilnog društva i školskih uprava;
s obzirom na značajne potencijale prirodnih i kulturnih dobara i potencijale za razvoj različitih vidova turizma, uključiti rekreaciju i sport u turističku ponudu.
6. Administrativno-upravne usluge:
proširenje vrste usluga i povećanje kvaliteta kadrovske i tehničke opremljenosti i dostupnosti postojeće mreže objekata mesnih kancelarija;
povećanje dostupnosti javnih vlasti građanima, razvojem mreže usluga uprave i mreže objekata mesnih kancelarija na ruralnom području, a posebno u mikrorazvojnim centrima;
uspostavljanje saradnje kancelarije za mlade pri lokalnim upravama sa obrazovnim i kulturnim ustanovama, sportskim klubovima i nevladinim sektorom, u cilju organizacije aktivnosti za kvalitetno provođenje slobodnog vremena mladih (obrazovne, sportske, kulturne, ekološke, humanitarne, istraživačke, informatičke i drugo) i za karijerno vođenje i savetovanje mladih uz podršku stručnih timova.
III.2.3. Privredne delatnosti
Osnovna koncepcija i pravci održivog razvoja privrede
Koncepcija prostorne organizacije privrede na planskom području zasniva se na:
uvažavanju nacionalne energetske politike i industrijske politike usklađene sa principima evropske industrijske politike;
obezbeđenju i rezervisanju zona i koridora za razvoj hidroenergetike;
racionalnom korišćenju postojećih privredno-industrijskih lokaliteta i revitalizaciji dela braunfild lokaliteta;
aktiviranju novih prostornih/lokacionih modela privredno-industrijske infrastrukture;
razvoju regionalnih privrednih klastera MSP u ključnim sektorima proizvodnje i usluga, što podrazumeva umrežavanje i jačanje funkcionalnih veza proizvođača, dobavljača, kooperanata i kupaca;
podržavanju disperzije manjih proizvodnih pogona u seoska naselja koja raspolažu realnim ekonomskim potencijalom i odgovarajućim prostornim uslovima;
očuvanju i povećanju dostupnosti visokostručnom i visokoobrazovanom kadru, inovacionim i razvojno-istraživačkim centrima, javnim službama i potrošačima.
Okvirna razvojna opredeljenja održivog razvoja privrede su:
razvoj energetike kroz korišćenje hidroenergije gradnjom hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”;
razvoj prerađivačke industrije jačanjem preduzetništva i formiranjem MSP u sektoru proizvodnje prehrambenih proizvoda, tradicionalnih grana (drvne, tekstilne i drugo). Razvoj prehrambenog kompleksa zahteva strogo poštovanje savremenih standarda kvaliteta hrane, s osloncom na revitalizaciju postojećih i uvođenje novih programa i tehnologija, biotehnologija, i drugo;
poljoprivreda i agrokompleks, zasnovana na efikasnoj proizvodnji, izgradnji mini farmi i malih pogona za preradu mesa, mleka, voća, povrća, plasmanu proizvoda, razvoju stočarstva i voćarstva, povećanju veličine poseda, brendiranju proizvoda, udruživanju proizvođača, jačanju komercijalnih gazdinstava i standardizaciji proizvodnje, obezbeđenju stručne podrške, motivisanju mladih i drugo;
umrežavanje MSP sektora u ključnim sektorima proizvodnje i poslovanja;
razvoj turističkog i sportsko-rekreativnog potencijala, kome doprinose zaštićena prirodna bogatstva i spomenici kulture;
Strateški prioriteti prostorne distribucije i razvoja privrede na planskom području su:
podrška razvoju ljudskih resursa i ulaganje u obrazovanje i radne kvalifikacije, kao osnova održivog razvoja ekonomije i konkurentnosti;
poboljšanje saobraćajne infrastrukture obnavljanjem postojećeg državnog puta I reda i izgradnjom novih deonica, a izgradnjom brana i povezivanje leve i desne obale Lima;
oživljavanje dela industrijskih braunfilda u Brodarevu;
integralni ruralni razvoj i revitalizacija sela, razvoj poljoprivrede;
vertikalno i teritorijalno povezivanje proizvođača i prerađivača na interesnoj osnovi, kao i njihovo uključivanje u lance prodaje proizvoda, kroz razvoj klastera, radi zajedničke nabavke repromaterijala, opreme i sirovina po povoljnijim cenama, stručne obuke, pribavljanja sertifikata za kvalitet, unapređenja marketinga i slično;
iskorišćavanje svih mogućnosti podrške poljoprivrednom i ruralnom razvoju preko IPA programa prekogranične saradnje, koji je fokusiran na usavršavanje institucionalnog okvira za razvoj MSP, proizvođačkih asocijacija i klastera;
održivi razvoj turizma posredstvom unapređenja turističke ponude reke Lim i proibalja, kao i drugih lokaliteta u neposrednoj blizini.
Održivi razvoj turizma i turističkih prostora
Osnovno plansko opredeljenje je ostvarivanje kompatibilnosti/integrisanosti, novih planiranih sadržaja energetske infrastrukture (hidroenergetski sistemi „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”) i održivog razvoja turizma, uz optimalno zadovoljavanje socijalnih, ekonomskih, prostorno-ekoloških i kulturnih potreba.
Prema Prostornom planu Republike Srbije (2010), područje Prostornog plana razvijaće se u sklopu truističkog klastera „Jugozapadna Srbija”, u okviru primarne turističke destinacije sa znatnim učešćem celogodišnje ponude „Zlatar-Pešter”.
Prema Regionalnom prostonom planu Zlatiborskog i Moravičkog okruga, područje Prostornog plana razvijaće se u okviru turističkog rejona „Polimlje sa Jadovnikom”, koji obuhvata deo Zlatiborskog okruga i predstavlja prostorno-funkcionalnu vezu sa turističkim prostorima u Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori, a u okviru turističkog kompleksa „Prijepolje sa Jadovnikom”.
Prema Prostornom planu opština Prijepolje i Sjenica, u domenu turizma prioritet je revitalizacija, razvoj i promocija turizma i ugostiteljstva na savremenim osnovama, a imajuću u vidu velike potencijale za razvoj eko-turizma i do sada nedovoljno korišćenog ruralnog zaleđa, sa njegovim kulturnim, pejzažnim i drugim vrednostima i resursima.
Plan unapređenja i razvoja turizma podrazumeva:
strukturno i kvalitativno transformisanje i prilagođavanje turističke ponude promenljivim zahtevima tražnje, u cilju stvaranja uslova za brži razvoj turizma;
integrisanje turističke ponude područja s ponudom regionalnog okruženja;
uključenje u savremene tokove domaćeg i međunarodnog turističkog tržišta; intenzivniju promociju turističkih destinacija; saradnju sa turističkim organizacijama susednih opština i regionalnom turističkom organizacijom;
aktiviranje potencijala područja; organizaciju, afirmaciju i kompletiranje specifične turističke ponude i stvaranje uslova za razvoj novih turističkih proizvoda; otvaranje i uređenje turističkih celina i kompleksa i njihovu funkcijsku integracija;
podizanje saobraćajne dostupnosti, nivoa komunalne opremljenosti, opremljenosti javnim službama i ukupne uređenosti planskog područja;
izgradnju turističke infrastrukture, pre svega smeštajnih kapaciteta (unapređenje hotelskog/motelskog smeštaja, smeštaja u domaćinstvima); razvoj turizma višeg kvaliteta povećanjem standarda i kapaciteta, podizanjem kvaliteta usluga i produženjem sezone korišćenja turističke ponude;
integraciju poljoprivrede, privrede, javnih službi, ugostiteljstva i turizma; razvoj turizmu komplementarnih delatnosti, posebno u proizvodnji eko-hrane, autentičnih etno-proizvoda, tradicionalnih zanata i drugo; stvaranje uslova da poljoprivredni subjekti, privredne i neprivredne delatnosti plasiraju svoju robu i usluge preko turizma;
očuvanje, prezentacija, aktiviranje i afirmisanje prirodnih i kulturnih vrednosti i nasleđa;
edukaciju stanovništva u kreiranju turistički atraktivnog proizvoda i pružanju usluga u turizmu.
U planiranju ovog prostora neophodno je omogućiti da se turistički potencijali (prirodni, stvoreni i planirana izgradnja hidroenergetskih sistema) stave u funkciju razvoja. Planskim rešenjima obezbeđuje se da planirana izgradnja hidroenergetskih sistema „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” ne ugrozi održivi razvoj prostora.
Budući razvoj turističke privrede zavisiće od obima investicija (javnih i privatnih) u razvoj infrastrukture, neophodne za formiranje i održanje pojedinih turističkih proizvoda.
Dominantni turistički proizvodi i vidovi turizma na području Prostornog plana zasnivaće se na bogatim prirodnim i antropogenim vrednostima prostora.
Tranzitni turizam i kratki odmori:
Ovaj vid turizma predstavlja kratke odmore u tranzitnom području, koji se odvijaju tokom cele godine, češće tokom vikenda i praznika. Osnovni potencijal za razvoj ovakve vrste turizma (celogodišnji, dnevni) je položaj središnjeg dela planskog područja na polovini puta Beograd-Jadran, uz magistralne saobraćajne pravce (državni put I reda broj 21, magistralna pruga Beograd Bar, granični prelaz) i mogućnost formiranja paralelnih turističkih itinerera. Položaj na važnim saobraćajnim koridorima, kao i u pograničnom području, predstavlja osnov za aktiviranje privrednih, pa i turističkih potencijala opštine.
Sportsko-rekreativni turizam:
Prostor u obuhvatu Prostornog plana, saobraćajna pristupačnost, brojni planinski predeli, bogatstvo hidrografskih resursa, planirane hidro-akumulacije i aktivnosti predstavljaju idealne uslove za razvoj sportsko-rekreativnog turizma, koji je trenutno vrlo konkurentan i deficitaran na turističkom tržištu:
biciklizam, pešačenje, planinarenje;
vazduhoplovni sportovi – paraglajding, zmajarstvo, padobranstvo, lake sportske letelice;
lovni turizam – razvoj lovnog turizma odvijaće se u uređenim šumsko-lovnim područjima u okruženju. Lovački savez Srbije, međuopštinski i opštinski savezi će biti odgovorni za organizaciju ovih prostora;
sportsko-rekreativni i drugi vidovi turizma na vodi – posebno atraktivna biće ponuda raznovrsnih rekreativnih i aktivnosti posebnih interesa na vodi (letnji turizam). Na vodotocima i vodoakumulacijama predviđeni su sledeći sadržaji:
na vodoakumulacionim površinama – šetnja, rekreacija i sportovi na vodi (plivanje, ronjenje, sportski ribolov, veslanje, jedrenje – sportski klubovi i škole);
na vodi van vodoakumulacija – sportski ribolov, skokovi u vodu, plivanje, veslanje, jedrenje (sportski klubovi i škole).
Ruralni turizam:
Razvoj seoskog i etno-turizma zasniva se na bogatstvu i raznovrsnosti tradicije, svetovnih i duhovnih običaja, prostoru i ambijentu očuvane prirode seoskog područja. Seoski turizam je celogodišnjeg karaktera sa izrazitim špicevima u toku letnje i zimske turističke sezone. Prioritet ima uređenje i opremanje afirmisanih etno-sela u obuhvatu Prostornog plana (Tičje polje i Gostun) sa dominantnom ruralnom scenografijom. Valorizacijom seoskog područja, posebno oko atraktivnih turističkih repera i zona, aktivirati domaćinstava i u ostalim selima. Većina seskih naselja ima potencijal za kombinovanje više oblika turizma (lovni, izletnički, kulturni, eko-etno turizam). U skladu sa brojem posetilaca i razvojem letnje i zimske ponude područja prilagođavaće se i njihova uloga u razvoju turističke privrede (smeštaj, tradicionalna proizvodnja, kultura, kulinarstvo, proizvodnja hrane i drugo). Značajan kriterijum za kvalitetnu turističku ponudu jeste postojanje infrastrukture, a prema specifičnostima koje pružaju mogućnost za aktivno provođenje vremena (staze za jahanje, biciklističke staze, staze za šetnju i panoramsko razgledanje, staze zdravlja, platforme/piste za ribolov, organizacija kulturno zabavnih manifestacija i drugo). Seoski turizam će pored valorizacije prirodnih, kulturnih i stvorenih vrednosti ovog područja valorizovati i poljoprivrednu proizvodnju, učiniti je atraktivnijom i rentabilnijom i doprineti razvoju ostalih delatnosti, eliminisanju izolovanosti seoskog područja i razvoju turističkog identiteta područja.
Edukativni turizam:
Može se realizovati u vidu: škole prirode, ekoloških kampova, stručnih i studijskih boravaka, đačkih i drugih ekskurzija, manifestacija u oblasti kulture i drugo. Kretanja koje je moguće organizovati su: obilazak zaštićenih i drugih evidentiranih prirodnih vrednosti, posete i obilasci manastira i drugih spomenika kulture i kulturnih vrednosti, obilazak hidroenergetskog sistema reke Lim i drugo.
Naučno – istraživački turizam:
Obuhvata istraživanje prirodnih vrednosti, posebno geoloških specifičnosti, hidroloških objekata, kao i biodiverziteta ovog kraja.
Izletnički turizam:
Poseta prirodnim retkostima i objektima kulturnog nasleđa. Uslovi za realizaciju su uređivanje i opremanje izletišta i rekreativnih staza, određivanje mogućih lokacija i izgradnja informativnih punktova i ugostiteljskih sadržaja (restorana, hotela, motela i kampova).
Eko-turizam:
Podržava zaštitu prirodnih resursa, i može da se razvija na čitavom prostoru s obzirom na postojeće potencijale. Naročito se mora voditi računa o razvoju rekreativno-edukativnih programa kojima se afirmišu prirodne i stvorene vrednosti područja, prezentacija objekata i celina od kulturnog i istorijskog značaja.
Nakon inventarizacije i valorizacije turističkih potencijala na području Prostornog plana neophodno je formirati zajedničku ponudu koja bi objedinila različite vidove turizma. Integrisanje turističke ponude područja sa ponudom opština i turističkih regija u okruženju omogućiće formiranje raznovrsnih tematskih itinerera.
Na teritoriji područja identifikovane su tri turističke zone i „Limski koridor”, potez duž reke Lim i saobraćajnog koridora – državnog puta I reda M-21 i magistralne pruge Beograd-Bar.
Turističke zone su identifikovane oko oformljenih naselja pored Lima, gde postoje ili su povoljni uslovi za formiranje saobraćajnih (autobuske, železničke stanice, lokalni putevi, pešačke i biciklističke staze) i turističkih veza sa lokalitetima i turistički atraktivnim prostorima u okruženju. Naselja postaju centri turističkih zona sa uslovima za razvoj turističke i prateće infrastrukture: smeštajni kapaciteti–hoteli/moteli, informacioni centri i komplementarne usluge. Turističke zone su povezane rekom i tranzitnim saobraćajnim pravcem koji omogućava podjednak pristup svim uređenim lokacijama.
Turistička zona „Sever”:
Obuhvata atare naselja Miljevići, Gračanica, Divci, Lučice, Sopotnica (poslednje naselje je van obuhvata Prostornog plana). Turistički centar zone je naselje Lučice. Pregled turističkih motiva: akumulaciono jezero, reka Gračanica, antički lokalitet Divci, crkva Žitin u Miljevićima, srednjevekovna nekropola u Gračanici, plaža „Petrovac”, železnički most, aerodrom Lučice, železnička stanica „Gračanica”, kanjon Lima, slapovi Sopotnice (van obuhvata Prostornog plana), etno selo Sopotnica (van obuhvata Prostornog plana). Saobraćajna dostupnost, postojeće, tradicionalne i potencijalne sporsko-rekreativne aktivnosti na postojećim lokacijama i planiranoj akumulaciji „Brodarevo 2”, kao i prirodni i antropogeni potencijali u okruženju, predstavljaju osnov razvoja turističke delatnosti ove zone.
Turistička zona „Središte”:
Obuhvata atare naselja Brodarevo, Zavinograđe, Grobnice, Mrčkovina (van planskog obuhvata) i Milakovići. Turistički centar zone je naselje Brodarevo. Pregled turističkih motiva: akumulaciono jezero, manastir Davidovica, manastir Mili, Mrčkovačka reka, Ramovića reka, praistorijska humka i srednjevekovna nekropola u Grobnicama, Tičje Polje u ataru Milakovića. Aktiviranje Brodareva kao urbanog turističkog centra, obala Lima i planirane akumulacije, kao i prirodnih i antropogenih lokaliteta u okruženju, u uslovima očuvane prirode i životne sredine, uz povećanje dostupnosti, osnov su razvoja turističke delatnosti ove zone.
Turistička zona „Jug”:
Obuhvata atare naselja Zastup, Gostun, Bare, Zahumsko i Krajinoviće. Turistički centar zone je naselje Gostun. Pregled turističkih motiva: Kumanička klisura, Vrbnička reka, etno selo Gostun, železnička stanica, manastir Kumanica, arheološka nalazišta u Krajinovićima i Zahumskom, granični prelaz. Prevashodna delatnost u okviru turističke privrede zasnovana je na iskorišćenju tranzitnog i graničnog položaja zone, uređenja graničnog prelaza, kao i prirodnih i anropogenih potencijala u okruženju.
„Limski koridor”:
Obuhvata centralni deo plana, dolinu Lima, saobraćajno najpristupačniji i urbano najuređeniji deo. Drumskom i železničkom infrastrukturom u dolini Lima ostvaruje se veza sa Crnom Gorom i susednim područjem na severu planskog obuhvata (opštine Prijepolje, Priboj i Nova Varoš). Povezuje prirodne i antropogene vrednosti duž Lima, pitomine i klisure, kulturno istorijsko nasleđe i hidrosistem Brodarevo, podižući nivo naselja u potezu – Gostun, Brodarevo i Lučice, koji ujedno postaju i centri turističkih zona, čvorišta i polazne tačke turističkih tura.
Izvan ovih zona se nalaze manje turističke celine koje se će biti integrisane kroz itinerere u jedinstvenu turističku ponudu prostora
U obuhvatu Prostornog plana se izdvajaju sledeća naselja od značaja za razvoj turizma:
Milakovići, u mreži naselja kategorisano kao naselje sa specifičnim funkcijama, koje će svoju funkciju zasnivati na integrisanoj ponudi planinskog kompleksa Ozren-Jadovnik sa ponudama etno turizma. Potrebna su ulaganja u putnu i turističku infrastrukturu i obezbeđenje kompletnog turističkog sadržaja.
Centri turističkih zona, koji na osnovu potencijala i položaja imaju različite karaktere:
Lučice, centar turističke zone „Sever”. Pogodnost naselja za razvoj sportsko rekreativnih aktivnosti, što zahteva uređenje i opremanje plaže, prostora za tradicionalnu manifestaciju (skokovi u vodu s mosta), sportskog aerodroma, pešačkih staza, izgradnju smeštajnih i ugostiteljskih sadržaja, sadržaja za sport i rekreaciju (sportski klubovi, iznajmljivanje opreme), kao i aktiviranje i rekonstrukciju postojećih domaćinstava za turističke i komplementarne namene;
Brodarevo, centar turističke zone „Središte”, u mreži naselja kategorisan kao sekundarni opštinski centar. Centralni položaj u odnosu na lokalitete i sadržaje područja, povoljni uslovi terena, saobraćajna dostupnost i nivo komunalne opremljenosti i urbaniteta daju drugačiji, to jest urbani karakter turističkom centru. Planira se izgradnja hotela, minimalnog kapaciteta 100 ležajeva (minimum 3*), informacionog turističkog centra, vizitor centra, kao i urbana ponuda: objekti kulture, sportsko rekreativnog centra, zabave, trgovine i slično, uz uređenje javnih površina, trgova i parkova. Povezati naselje sa rekom. Urediti obalu za turističko korišćenje – kulturne i sportske manifestacije. Urediti nautičko privezište sa pratećim sadržajima. Na suprotnoj obali, u potpunom drugačijem kontekstu planira se uređenje plaža i eko kampa Grobnice;
Gostun, centar turističke zone „Jug”. Položaj definiše naselje kao centar tranzitnog turizma. Planira se izgradnja hotela/motela i sadržaja za turiste u tranzitu (informacioni punkt, banka, pošta, menjačnica, suvenirnica, servisi), stajališta, parkinga, stanica za snabdevanje gorivom. Planiranio je uređenje etno sela u zaleđu. Uređenje saobraćajnica i staza ka lokalitetima u okruženju.
Motivacija stanovništva za učešće u turističkoj privredi će se vršiti kroz povoljne kreditne aranžmane, poreski sistem i subvencije u proizvodnji ili podizanju i opremanju objekata. Osim propisivanja jasnih mera i politika, neophodno je izvršiti i jasnu institucionalnu podelu na subjekte koji se staraju za njihovu realizaciju (lokalne turističke organizacije, opštinske uprave, javna preduzeća, privatni sektor i slično), kroz jasno javno-privatno partnerstvo. Edukacija, marketing, informisanje, kampanje i drugo, aktivnosti su koje treba da prate planiranje i realizaciju turističkih akcija u prostoru.
III.2.4. Saobraćaj i infrastrukturni sistemi
Održivi razvoj saobraćaja i saobraćajne infrastrukture
Plan razvoja drumskog saobraćaja, kao osnovnog vida saobraćaja na posmatranom području ima najveći značaj i mora biti u skladu sa razvojem saobraćajno-transportnog sistema opština sa područja plana i u skladu sa Prostornim planom Republike Srbije. Osnovno koncepcijsko opredeljenje jeste povećanje kvaliteta putne mreže i povećanje dostupnosti područja, u prvom redu izgradnjom novih deonica (od stacionaže 324km+700m do 330km+600m sa tunelskom deonicom „Brusovnik”, i od stacionaže 340km+300m do 342km + 900m sa tunelskom deonicom „Junakovine”), rekonstrucijom državnog puta I reda broj 21 i kvalitetnim povezivanjem područja sa mrežom državnih puteva Republike Srbije. Na planskom području, pored državnog puta I reda putnu mrežu činiće i mreža opštinskih puteva. Opštinski putevi biće osnovni nosioci lokalnog povezivanja u obuhvatu plana, a posredno preko državnog puta I reda omogućavaće i daljinska kretanja korisnika. Za mrežu opštinskih puteva predviđena je nadgradnja mreže uvođenjem novih putnih pravaca i unapređenje tehničkih elemenata opštinskih puteva (radijusa horizontalnih i vertikalnih krivina, podužnih i poprečnih profila kolovoza, širina poprečnih profil, odvodnjavanja) u skladu sa Pravilnikom o projektovanju javnih puteva van naseljenih mesta. Planskim područjem po pravcu zapad-istok prolazi međunarodna pešačka staza, prema planskoj dokumentaciji višeg reda. Severno, izvan granica planskog područja, planiran je i međunarodni biciklistički koridor. Razvoj nemotorizovanih vidova saobraćaja imaće pozitivan efekat i na razvoj turizma na posmatranom području.
U oblasti železničkog saobraćaja u skladu sa Prostornim planom Republike Srbije planirana je revitalizacija i modernizacija magistralne jednokolosečne elektrificirane železničke pruge Beograd – Resnik – Vrbnica – državna granica (sa Crnom Gorom) za intermodalni transport, sa dogradnjom neophodnih kapaciteta. Na navedenoj pruzi na deonici Beograd – Valjevo planirana je izgradnja drugog koloseka, dok se na planskom području zadržava jednokolosečna deonica.
U skladu sa planiranim razvojem prostora u obuhvatu Prostornog plana, dinamikom privrednog razvoja, planiranom infrastrukturom i populacionim razvojem, planiran je i razvoj saobraćajne infrastrukture tako da se zadovolje zahtevi koji će se postaviti pred saobraćajni i transportni sistem područja. Saobraćajnu mrežu u obuhvatu plana formiraju postojeće i planirane saobraćajnice koje su u funkciji namene, integralnog i održivog razvoja područja.
Drumski saobraćaj:
Drumski saobraćaj predstavlja osnovni vid transporta robe i javnog putničkog prevoza, a plan njegovog razvoja mora biti usklađen sa razvojem saobraćajno-transportnog sistema gradova, opština i Republike Srbije. U skladu sa tim saobraćajna infrastruktura u drumskom saobraćaju će se razvijati rekonstrukcijom i dogradnjom državnog puta I reda i to:
od stacionaže 324km+700m do 330km+600m, sa tunelskom deonicom „Brusovnik” ;i
od stacionaže 340km+300m do 342km+900m, sa tunelskom deonicom „Junakovine”,
kao i dopunjavanjem mreže opštinskih puteva izgradnjom novih saobraćajnica. Izgradnju novih opštinskih puteva u najvećoj meri potrebno je raditi na koridorima postojećih puteva, uz poboljšanje geometrijskih i eksploatacionih karakteristika, čime se podiže nivo usluge puteva, a pri tom se štiti prostor očuvane prirode od trasiranja novih koridora.
Planiranom mrežom ostvaren je kontinuitet u kretanju državnim i opštinskim putevima unutar planskog područja, kao i kontinuitet u međunarodnim tranzitnim vezama i vezama sa susednim opštinama i regionima.
Prostornim planom data je funkcionalna kategorizacija putne mreže koju čine saobraćajnice koje su u privrednoj i u funkciji integracije planiranih prostornih celina. Funkcionalnom kategorizacijom planirana putna mreža podeljena je na državne puteve I reda i opštinske puteve.
A. Putna mreža – državni putevi I reda: Državni put I reda broj 21 u najvećem delu zadržava postojeću trasu, sa potrebnom revitalizacijom i rekonstrukcijom koja je u toku kako bi se poboljšale njegove tehničko-eksploatacione karakteristike. U obuhvatu Prostornog plana, trasa državnog puta I reda broj 21 izmešta se zbog igradnje akumulacije pretežno tunelskim deonicama na stacionažama od 324km+700m do 330km+600m (tunel „Brusovnik“) i od stacionaže 340km+300m do 342km+900m (tunel „Junakovine“).
B. Putna mreža – opštinski putevi: Opštinski putevi su glavni nosioci lokalnih kretanja, a preko mreže državnih puteva i daljinskih kretanja, tako da je Prostornim planom predvideđeno zadržavanje trasa svih postojećih opštinskih puteva prema postojećim opštinskim odlukama, sa predlogom novih koji bi poboljšali povezanost naselja u obuhvatu Prostornog plana, kako međusobno, tako i sa centrima iz okruženja, ali i sa državnim putem I reda broj 21. Nove veze (dogradnja ili nove deonice opštinskih puteva, kao i njihovi elementi) u potpunosti su preuzete iz prostornih planova jedinica lokalne samouprave (PPO Prijepolje i PPO Sjenica). Nema izmeštanja ili ukidanja deonica opštinskih puteva zbog realizacije dve brane i akumulacija. Put preko brane „Lučice” („Brodarevo 2”), predstavlja vezu opštinskog puta Gračanica – Lučice – Sopotnica (opštinski put I reda broj 19, opština Prijepolje) sa državnim putem I reda broj 21.
Pešačke i biciklističke staze:
S obzirom da planskim područjem prolazi međunarodna pešačka staza kao i međunarodna bicilkistička staza u neposrednoj blizini – severno od planskog područja, razvoj ovih nemotorizovanih vidova saobraćaja biće usklađen sa razvojnim programima Republike Srbije.
Železnica:
Za magistralnu jednokolosečnu elektrificiranu prugu Beograd – Resnik – Vrbnica – državna granica (sa Crnom Gorom), Prostornim planom Republike Srbije planirana je revitalizacija i modernizacija za intermodalni transport, sa dogradnjom neophodnih kapaciteta. Dinamika realizacije programa razvoja železničkog saobraćaja biće usklađena sa republičkim programima razvoja železničkog saobraćaja, pri čemu je na deonici Beograd – Valjevo planirana izgradnja drugog koloseka, dok se na planskom području zadržava jednokolosečna deonica.
Vazdušni saobraćaj:
Prostornim planom Republike Srbije predvideđen je intenzivni razvoj i izgradnja srednjih i manjih aerodroma osposobljenih za prihvat i otpremu manjih savremenih aviona namenjenih za poslovna i turistička putovanja u lokalnom saobraćaju, za obavljanje sportskih delatnosti, aerodroma namenjenih poljoprivrednoj avijaciji, kao i korišćenje vojnih aerodroma za civilni saobraćaj u funkciji unapređenja i turističkog razvoja područja. Na podruju Prostornog plana, na poziciji poletno-sletne staze „Lučice”, razvijaće se aerodrom manjeg kapaciteta sa travnatom stazom, prvenstveno namenjen sportskim aktivnostima.
Održivi razvoj vodoprivredne infrastrukture
Vodosnabdevanje:
Naselja na teritoriji Prostornog plana snabdevaće se vodom iz lokalnih izvorišta. Formiraće se sistem za vodosnabdevanje naselja Brodarevo sa okolinom, sistem „Sopotnica” koji će, pored snabdevanja vodom usputnih naselja, snabdevati i Prijepolje, i više manjih lokalnih vodovoda za seoska naselja koja će koristiti lokalne izvore.
Planira se:
zadržavanje u funkciji svih postojećih lokalnih izvorišta;
sanitacija naselja i sprovođenje mera sanitarne zaštite lokalnih izvorišta vodosnabdevanja (i objekata distributivnog sistema), definisanih Pravilnikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja („Službeni glasnik RS” broj 92/08);
obnova mreža u cilju smanjenja gubitaka;
povećanje pouzdanosti lokalnih vodovoda izgradnjom rezervoara u zoni naselja (sa specifičnim zapreminama većim od 500 l/stanovniku) i povezivanjem manjih vodovoda u veće grupne sisteme.
Problem obezbeđenja vode za stočarstvo rešavaće se:
izgradnjom rezervoara na pasištima, koji bi se punili iz izvora u vodnom delu godine;
izgradnjom malih akumulacija na privremenim vodotocima u zonama pašnjaka, uz obezbeđivanje vododrživosti merama zaptivanja (glineni ekrani, torkret i drugo);
pumpanjem vode sa nižih izvorišta u rezervoare u zonama pašnjaka.
Prema usvojenim strateškim dokumentima vodoprivrede Srbije iz regionalnih sistema se za naselja obezbeđuju samo nedostajuće količine vode, nakon optimalne eksploatacije njihovih lokalnih izvorišta.
Osnovno plansko opredeljenje jeste da se područja na kojima se nalaze postojeća i planirana izvorišta za snabdevanje vodom za piće štite od namernog ili slučajnog zagađivanja i drugih uticaja koji mogu nepovoljno da utiču na izdašnost izvorišta i zdravstvenu ispravnost vode.
Zone sanitarne zaštite u okviru lokalnih sistema vodosnabdevanja utvrđuju se Rešenjem o određivanju zona sanitarne zaštite izvorišta, shodno Zakonu o vodama („Službeni glasnik RS”, broj 30/10), a na osnovu Elaborata o zonama sanitarne zaštite izvorišta i u skladu sa Pravilikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja (čl. 3-5, 21-23):
Zone sanitarne zaštite podzemnih voda definisane su članovima 6-20 Pravilnika o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja, a zone sanitarne zaštite otvorenog vodotoka definisane su članom 24 istog Pravilnika.
Odvođenje otpadnih voda:
U cilju rešavanja problema sanitarnih otpadnih voda, koji je veoma izražen, urađen je „Generalni projekat sakupljanja, odvođenja i prečišćavanja otpadnih voda opštine Prijepolje”. Ovim projektom je za Brodarevo, Zavinograđe i Potkrš i Gračanicu predviđen sistem sa paket postrojenjima/mokrim poljima. Za ostala naselja, gde je koncentrisano stanovništvo, predviđeno je odvođenje sanitarnih otpadnih voda u zajedničke vodonepropusne septičke jame koje bi se praznile od strane nadležne komunalne organizacije.
Kanalizacija naselja je koncipirana po separatnom sistemu: Tehnološke otpadne vode prečistiti u kompleksu preduzeća. Za odvođenje atmosferskih otpadnih voda, tamo gde postoje uslovi, planirana je izgradnja sistema atmosferske kanalizacije. U ostalim naseljima atmosferske vode odvoditi površinski.
Regulacija vodotokova:
U narednom periodu predviđa se uređenje Lima na području Brodareva i Velike Župe sa usvojenim kriterijumom zaštite.
Na celoj teritoriji treba primeniti integralno uređenje bujičnih slivova, sa antierozionim (građevinsko-tehničkim) radovima za uređenje bujičnih vodotokova, izgradnjom pregrada za zadržavanje nanosa i biološko-retencionim radovima, kombinovanim sa administrativno-propagandnim merama.
Sve antierozione mere tehničkog karaktera (izrada kaskada, popleta i mreža) treba kombinovati sa biološkim merama (pošumljavanje i zatravljivanje terena).
Održivi razvoj telekomunikacione infrastrukture
Održivi razvoj telekomunikacija i pripadajuće infrastrukture na planskom području, bazira se na sledećem:
pristupnu mrežu bazirati na multiservisnim pristupnim čvorovima sa značajnim udelom optičkih kablova u pristupu;
stvoriti uslove za maksimalnu mogućnost bežičnog pristupa;
stalna modernizacija mreže i uvođenje novih usluga u skladu sa svetskim standardima;
potpuna pokrivenost teritorije signalom mobilne telefonije.
U narednom periodu predviđena je potpuna digitalizacija telefonske mreže, što podrazumeva uvođenje digitalnih komutacionih centara i digitalnih sistema prenosa u svim ravnima mreže. Ovo podrazumeva i polaganje kablova sa optičkim vlaknima, kao medijumom prenosa na svim nivoima, kako međumesne mreže, tako i mesne mreže.
Sistem prenosa treba da se odvija preko digitalnih automatskih telefonskih centrala dovoljnog kapaciteta, koje treba postaviti u svim naseljima. Za svako domaćinstvo obezbediti po jedan direktan telefonski priključak, kao i dovoljan broj priključaka za sve privredne korisnike.
Planira se uvođenje širokopojasnih servisa (Internet, IP TV, VoIP) u takozvane TRIPLE PLAY usluge u mrežu za sve korisnike na konzumnom području. Da bi se ovo omogućilo planira se postavljanje multiservisnih čvorova (MSAN) koji će se u mrežu povezati optičkim kablovima, i to MSAN-ovi: Lučice i Gostun.
Potrebno je proširiti postojeću i izgraditi novu podzemnu pristupnu mrežu pripadajućih planiranih MSAN-ova sa dužinom pretplatničke petlje od 800-2000m. U ruralnim delovima planskog područja sa malom gustinom naseljenosti, odnosno rasutom strukturom naselja kao i na brdsko-planinskim terenima planira se primena CDMA i/ili WiMAX tehnologije za bežični fiksni pristup.
Izgradnjom antenskih sistema i baznih stanica mobilne telefonije u skladu sa planovima razvoja mobilnih telekomunikacija, omogućiće se rad ovog sistema telekomunikacija na celom planskom području. Na grafičkom prilogu ucrtane su neke od potencijalnih zona za izgradnju baznih stanica mobilne telefonije.
Sve telekomunikacione instalacije koje budu ometale izgradnju planiranih sadržaja potrebno je zaštititi i izmestiti i obrnuto, sve telekomunikacione instalacije koje budu ugrožene planiranim sadržajima potrebno je izmestiti. Izmeštanje obaviti u svemu prema uslovima preduzeća „Telekom Srbija”.
Planirane objekte priključiti na telekomunikacioni sistem u skladu sa iskazanim potrebama i uslovima nadležnih preduzeća.
Održivi razvoj energetike i energetske infrastrukture
Radi ostvarivanja održivog razvoja energetike Republike Srbije, saglasno opštim principima razvoja sadržanim u Prostornom planu Republike Srbije (2010. godina) i principima prostornog razvoja područja posebne namene ovog Prostornog plana, prostorni razvoj energetike i energetske infrastrukture, zasniva se na sledećim principima razvoja:
stimulisanje istraživanja energetskih potencijala i izvora u cilju stvaranja preduslova za veće korišćenje domaćih energenata, kao i lokalnih energetskih izvora autonomnih sistema za određene energetske potrebe;
intenziviranje korišćenja obnovljivih izvora energije, pri čemu promovisanje obnovljivih izvora energije treba uključiti u energetske planove lokalnih zajednica kao deo lokalnih energetskih strategija;
obezbeđivanje prioriteta izgradnje novih energetskih kapaciteta;
obezbeđivanje: povećanja sigurnosti napajanja korisnika elektroprenosnog sistema, povećanja pouzdanosti rada prenosnog sistema i smanjenja gubitaka u prenosnom sistemu;
sveobuhvatan i koordiniran pristup racionalizaciji potrošnje energije i ukupnom povećanju energetske efikasnosti;
zakonskim putem trajna zaštita prostora sa hidroakumulacionim basenom i energetskih koridora od dalje izgradnje;
zakonom i propisima obavezati investitore energetskih objekata da u okviru investicionih programa uvek vode računa o optimalnom korišćenju raspoložive energije, energetskoj efikasnosti, mogućnosti kogeneracije toplotne i električne energije i zaštiti životne sredine;
stalno i objektivno informisanje javnosti o mogućnostima i efektima štednje i racionalne potrošnje i supstitucije energije, kao preduslova za skladan razvoj, kroz sredstva javnog informisanja i preko odgovarajućih publikacija;
uspostavljanje efikasnog sistema planskog upravljanja i eksploatacije izgrađene energetske infrastrukture, uz primenu savremenih rešenja i modernizaciju sistema prenosa i distribucije;
stvaranje uslova za pouzdano i racionalno napajanje električnom energijom konzumnog područja.
Koncepcija razvoja energetike i energetske infrastrukture na području Prostornog plana se primarno zasniva na korišćenju hidroenergetskog potencijala reke Lim za održivu proizvodnju električne energije. Raspoloživi energetski potencijal ovog dela vodotoka definisan je količinom vode (74,4 m³/s, duž celog poteza) i topografijom terena to jest kotama ulaznog (519,00 m.n.v..) i izlaznog profila (462,00 m.n.v..) i iznosi: 364 GWh za kotu uspora 519,00 m.n.v.. Od ovog potencijala, u cilju približavanju tehnički iskoristivom, najpre treba oduzeti deo koji se odnosi na potez kroz Brodarevo, a koji se energetski ne koristi, što iznosi 70 GWh. Preostali deo potencijala – 294 GWh je iskoristiv u granicama tehničkih mogućnosti. Planira se izgradnja dve hidroelektrane: HE „Brodarevo 1” (uzvodno od Brodareva) snage 26 MW, godišnje proizvodnje 102,33 GWh i HE „Brodarevo 2” (nizvodno od Brodareva) snage 32,4MW, godišnje proizvodnje 130,51 GWh.
Osnovni tehnički podaci pomenutih HE prikazani su u delu III.1. ovog Prostornog plana.
Priključenje HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2” na elektroenergetski sistem (EES) Republike Srbije, odnosno njegovu mrežu, mora biti obavljeno na kvalitetan, bezbedan i pouzdan način u skladu sa svim važećim propisima, standardima i preporukama.
Vezu HE „Brodarevo 1” sa mrežom ostvariti na naponu 110 kV, a plasman proizvedene energije u elektroenergetski sistem omogućiti preko dalekovoda 110 kV. Potrebno je izgraditi nove elemente EES:
dalekovod HE „Brodarevo 1” – EVP Brodarevo;
obezbediti priključak u EVP Brodarevo;
dalekovod HE „Brodarevo 1” – TS Sjenica;
obezbediti priključak u TS Sjenica.
Vezu HE „Brodarevo 2” sa mrežom ostvariti na naponu 110 kV, a plasman proizvedene energije u elektroenergetski sistem omogućiti preko dalekovoda 110 kV. Potrebno je izgraditi nove elemente EES:
dalekovod HE „Brodarevo 2” – DV1118 (EVP Brodarevo – TS Prijepolje).
Za potrebe rezervnog napajanja sopstvene potrošnje do obe hidroelektrane potrebno je izgraditi dalekovode 35 kV. Tačne trase dalekovoda utvrdiće se idejnim projektom, u okviru koridora prikazanih na referalnoj (i odgovarajućoj detaljnoj) karti.
Sve postojeće dalekovode i elektroenergetske kablove, koji će biti ugroženi izgradnjom planiranih hidroelektrana potrebno je prilagoditi novom stanju na terenu, rekonstruisati ili izmestiti po potrebi.
Sve postojeće dalekovode kao i trafostanice u obuhvatu plana po potrebi rekonstruisati i zameniti dotrajalu opremu savremenom.
Planovima preduzeća „Elektromreža Srbije” planirana je izgradnja dalekovoda 110kV „HE Uvac – Brodarevo”.
Na vodotocima u obuhvatu plana dozvoljava se gradnja malih hidroelektrana (u daljem tekstu: MHE) i izdavanje urbanističkih akata za njihovu izgradnju, na osnovu tehničke dokumentacije izrađene od strane ovlašćenog projektanta, uz pribavljanje uslova zaštite prirode i vodnih uslova i neugrožavanje ostalih korisnika prostora. MHE u kaskadnom nizu pripadajućeg vodotoka/sliva, mikrolokacijski će se sagledati na osnovu pojedinačno urađenih idejnih rešenja po pribavljanju Vodnih uslova i Uslova zaštite prirode, koje će obezbeđivati potencijalni investitor, a da pri tome ne dođe do sukoba interesa u pogledu korišćenja prostora od strane ostalih korisnika.
Katastrom malih hidroelektrana Srbije definisane su potencijalne lokacije sa snagama preko 100 kW u obuhvatu Prostornog plana (ukupno 15 lokacija, prikazanih u tabeli 17), sa ukupnom istalisanom snagom od oko 4,5 MW. MHE su veoma povoljne sa aspekta decentralizovane proizvodnje, jer mogu da omoguće i lokalno snabdevanje potrošača u udaljenim naseljima.
Podaci iz Katastra MHE Srbije često ne odgovaraju stvarnom stanju na terenu i ne bi ih trebalo striktno primenjivati u današnjim uslovima bez tehno-ekonomske i, posebno, ekološke evaluacije rešenja i saglasno optimalnom korišćenju raspoloživog potencijala vodotoka. Usled značajnog protoka vremena od izrade ovih katastara i nastalih promena u prostoru i hidrologiji, isti se mogu koristiti kao dokumentaciona podloga za pripremu izgradnje MHE uz neophodnost prethodne provere stanja u prostoru i hidrologiji.
Postoji mogućnost i izgradnje MHE i na drugim lokacijama, kao i MHE snage manje od 100 kW, pri čemu treba voditi računa da ne remete realizaciju projekata igradnje MHE snage veće od 100 kW na istom vodotoku.
MHE nisu ekološki prihvatljive na delovima zaštićenih područja sa režimom zaštite I i II stepena, što treba imati u vidu kao jedan od kriterijuma prilikom revizije lokacija MHE i proglašenja zaštićenih područja.
Priključenje MHE na elektroenergetski sistem Republike Srbije, odnosno njegovu mrežu, mora biti obavljeno na kvalitetan, bezbedan i pouzdan način u skladu sa svim važećim propisima, standardima i preporukama. Priključenje i njen operativni rad ne sme poremetiti funksionisanje elektroenergetskog sistema, ni umanjiti njegovu efikasnost i pouzdanost. Osim toga, nije dozvoljena ni degradacija kvaliteta električne energije u elektroenergetskom sistemu pri čemu, se prvenstveno misli na amplitudu napona, učestanost i harmonijski sastav.
Za tačnu ocenu opravdanosti izgradnje vetroelektrana na potencijalnim lokacijama neophodno je sprovesti detaljna merenja brzine i pravca vetra. Prilikom određivanja lokacije za vetroelektrane potrebna pažnja treba biti posvećena riziku po životnu sredinu i proceni prihvatljivosti tog rizika sa stanovišta domaćih propisa u oblasti zaštite prirode i životne sredine, pre svega Zakona o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS” br. 36/09, 88/10 i 91/10-ispravka), i evropskih standarda i iskustava u izgradnji vetroelektrana (izrada strateških procena uticaja na životnu sredinu i studija o proceni uticaja na životnu sredinu), što se posebno odnosi na zaštićena i ekološki značajna područja. U obuhvatu Prostornog plana planirana su istraživanja na prostoru KO Milakovići.
Obzirom na velike potencijale drvne biomase, planirati njeno korišćenje za kogeneracijsku proizvodnju energije (toplotne i električne), kao i za samostalnu proizvodnju toplotne energije. Prednosti kogenerativnih postrojenja se ogledaju u višoj energetskoj efikasnosti, maksimalnom iskorišćenju primarne energije i mogućnosti rada tokom cele sezone. U kogenerativnim postrojenjima bi se od drvne biomase proizvodila toplotna energija za grejanje javnih objekata i domaćinstava, dok bi se generisana električna struja isporučivala u elektroenergetski sistem Srbije.
Planirati korišćenje solarne energije za grejanje, primenom raznih vrsta pasivnih solarnih sistema (kombinacija arhitektonskih rešenja i solarnih kolektora) i aktivnih solarnih sistema (pasivni sistem nadograđen kontrolnom elektronikom za automatizaciju grejanja, pumpama i drugom opremom), ali i za proizvodnju električne energije korišćenjem fotonaponskih sistema.
Korišćenje novih i obnovljivih izvora energije treba da se odvija u skladu sa uslovima zaštite izvorišta i zaštite životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara. Primena obnovljivih izvora energije biće podržana regulativnim i podsticajnim merama države, kako bi se ostvarili očekivani pozitivni efekti na: smanjenje zagađenja životne sredine, smanjenje potrošnje električne energije za grejanje, ekonomsku isplativost primene novih izvora energije, efikasnije korišćenje energije i smanjenje toplotnih gubitaka i drugo.
III.2.5. Zaštita životne sredine, predela, prirodnih i kulturnih dobara
Zaštita životne sredine
Koncepcija zaštite i unapređenja kvaliteta životne sredine kroz dalji planski razvoj podrazumeva striktno poštovanje zakonske regulative u svim oblastima koje se dotiču ove oblasti. Koncepcija zaštite i unapređenja životne sredine zasniva se na sledećim zadacima:
planiranje razvoja na svim nivoima mora biti na principima održivog razvoja, što podrazumeva racionalno korišćenje prirodnih resursa: vode, zemljišta, kao i svih drugih prirodnih resursa, uz očuvanje i unapređenje ekoloških potencijala prostora, i afirmisanje korišćenja obnovljivih izvora energije;
očuvanje prirodnih vrednosti: područja kvalitetnih šuma, kvaliteta vode za piće, vazduha, zaštita poljoprivrednog zemljišta i očuvanje njegovog kvaliteta za proizvodnju zdravstveno bezbedne hrane, zaštita biodiverziteta i ekosistema, zaštita i unapređenja drugih prirodnih i kulturnih dobara;
upravljanje komunalnim, industrijskim, opasnim i drugim tokovima otpada, u skladu sa Strategijom upravljanja otpadom za period 2010–2019. godine(„Službeni glasnik RS”, broj 29/10), kao i u skladu sa zakonima, uredbama i propisima koji uređuju ovu oblast;
sprovođenje mera prevencije ekoloških rizika, kao i sanacije i remedijacije degradiranih područja;
sprovođenje postupka strateških uticaja u fazi izrade planskih dokumenata kao i studije o proceni uticaja na nivou projekata, uz integrisanje osnovnih načela zaštite životne sredine (načela zaštite prava na zdravu životnu sredinu, prevencije i predostrožnosti, očuvanja prirodnih vrednosti, održivog razvoja, odgovornosti zagađivača, informisanja i učešća javnosti) u sve procese planiranja, projektovanja i realizacije;
očuvanje prirodnih vrednosti izradom planova nižeg nivoa uz saradnju sa nadležnim institucijama, i to kroz planiranje ekološke mreže (mreža vrednih biotopa), izdvajanje karakterističnih tipova predela i drugo.
Dosadašnja praksa je potvrdila činjenicu da se dosledna realizacija mera zaštite životne sredine nikad ne obezbeđuje pojedinačnim aktivnostima i intervencijama, već za to mora postojati zajednički integralni društveni interes.
Zaštita životne sredine se zasniva na usklađivanju planiranih namena, delatnosti i aktivnosti sa principima zaštite životne sredine, pre svega zaštite prirodnih dobara i zaštite biodiverziteta. Primenom mera zaštite životne sredine koja doprinosi održivom razvoju područja definisana je prostorna diferencijacija životne sredine, kako bi se planirane mere zaštite sprovodile diferencirano, prema ekološkim zonama.
Prostorna diferencijacija životne sredine:
Prema prostornoj diferencijaciji životne sredine (prema standardima i iskustvima EU, kao i odredbama PPRS), a uzimajući u obzir stanje kvaliteta životne sredine i trend u narednom periodu, prostorni obuhvat predmetnog plana uglavnom pripada području kvalitetne životne sredine (šumska područja, turističke zone kontrolisanog razvoja, poljoprivredne ratarske i voćarske zone, livade i pašnjaci, lovna i ribolovna područja, vodotoci II klase) sa preovlađujućim pozitivnim uticajima na čoveka, živi svet i kvalitet života. Za ova područja treba obezbediti rešenja kojima se eliminišu ili umanjuju postojeći izvori negativnih uticaja odnosno uvećavaju pozitivni kao komparativna prednost u planiranju razvoja. Potrebno je rezervisati i čuvati područja od zagađivanja iz strateških razloga.
Područja zaštićenih prirodnih dobara i ona područja koji su u postupku zaštite u okviru planskog obuhvata, mogu se svrstati u područja izuzetno kvalitetne životne sredine (područja prirodnih dobara, područja u postupku zaštite, planinski vrhovi i teško pristupačni tereni, vodotoci prve klase), u kojima dominiraju pozitivni uticaji na čoveka i živi svet. Potrebno je obezbediti takva rešenja kojima se zadržava postojeće stanje kvaliteta životne sredine i štite prirodno vredni i očuvani ekosistemi.
Zone i lokacije pretežno kvalitetne životne sredine odlikuju se prisutnim emiterima zagađujućih materija u vazduhu (zone uz državni put i železničku trasu, rekultivaciona područja, eroziona područja, zone eksploatacionih radova, zone intenzivne poljoprivrede, značajnija naselja).
Zaštita i unapređenje kvaliteta životne sredine sprovodiće se diferencirano, prema prostorno-ekološkim zonama, na područja: izuzetno kvalitetne životne sredine, kvalitetne životne sredine i pretežno kvalitetne životne sredine.
Tabela 26. Prostorna diferencijacija planskog područja prema kvalitetu
životne sredine, 2020. godine
Opis područja prema stepenu zagađenostii degradacije Karakteristikepodručja Područje Područja pretežnokvalitetne životnesredine prisutni emiteri zagađujućih materija, ali bez prekoračenja graničnih vrednosti polutanata;sanirani prostori divljih deponija;izgrađen, unapređen i proširen kanalizacioni sistem;eksploatacija mineralnih sirovina;obezbeđena infrastruktura za turističke potrebe. sekundarni opštinski centar Brodarevo;zone eksploatacije mineralnih nemetaličnih sirovina;državni put prvog reda M-21;turistički lokaliteti i zone. Područja kvalitetneživotne sredine primenjene mere upravljanja otpadom;izgrađen i unapređen sistem za odvođenje otpadnih voda;negativni uticaji iz saobraćaja svedeni na minimum uz adekvatnu zaštitu;organska poljoprivreda kao princip razvoja;prirodni čisti vodotoci (druge klase). zone priobalja akumulacija;zone sanirane izgradnje;rečni tokovi druge klase kvaliteta – Lim sa pritokama;poljoprivredni rejoni pašnjačkog i intenzivnog stočarstva i mešovite stočarsko-ratarsko-voćarske proizvodnje;šumska područja. Područja izuzetnokvalitetne životnesredine područja budućih zaštićenih prirodnih dobara;područja zaštićena međunarodnim konvencijama, IBA, IPA područja;izvorišta vodotoka sa vodom najvišeg kvaliteta;područja očuvane prirode i pejzaža. područja predviđena za zaštitu prirodnih vrednosti (Predeo izuzetnih odlika Ozren-Jadovnik i Kamena Gora);izvorišni delovi reka (Pilipovića potok, Prijesnički ptok, Barski potok, Dumača);rečni tokovi prve i prve/druge klase (Pilipovića potok, Prijesnički ptok, Barski potok, Dumača, Vrtovljanska i Mrčkovačka reka).
Mere zaštite voda, zemljišta i vazduha:
Zaštita prirodnih vrednosti obuhvata zaštitu, očuvanje i unapređenje kvaliteta voda, zemljišta i vazduha, kao najznačajnijih faktora dominantne zaštitne funkcije planskog područja.
U oblasti zaštite voda, tehničkim rešenjima objekata hidroenergetskog sistema predviđeno je sledeće:
evakuacija velikih voda preko preliva brana u cilju ublažavanja posledica plavljenja pri nailasku poplavnog talasa;
ispuštanje voda minimalno održivog proticaja kontinualno nizvodno od brane, u dovoljnim količinama koje garantuju opstanak i razvoj flore i faune u koritu reke Lim;
nesmetan pronos rečnog nanosa preko prelivne brane u toku povodnja, radi sprečavanja akumuliranja nanosa u jezeru;
čišćenje rešetki na kruni brane čistilicom od vučenog i suspendovanog nanosa.
U cilju zaštite kvaliteta voda u akumulacijama i kontrole procesa eutrofikacije, a time i kvaliteta vode na celom potezu Lima koji se planira za hidroenergetsko korišćenje, neophodna je primena sledećih mera:
izrada numeričkog simulacionog modela kvaliteta vode u akumulacijama, radi prognoze kvaliteta vode za postojeće i buduće uslove korišćenja prostora na slivu akumulacija;
stroga kontrola urbanizacije i privrednog razvoja priobalnog područja akumulacija sa kanalisanjem produkovanih otpadnih voda i obaveznim prečišćavanjem pre njihovog ispuštanja u akumulacije;
uspostaviti sistem adekvatnog upravljanja komunalnim i ostalim otpadom, na celom slivnom području budućih akumulacija;
sprovoditi redovno praćenje kvaliteta vode u skladu sa simulacionim modelom na više profila u akumulacijama.
U oblasti zaštite zemljišta, na planskom području primenjivaće se sledeća pravila i mere:
redovno praćenje i osmatranje obale akumulacija radi održavanja stabilnosti i izbegavanja pojave klizišta i nestabilnosti;
kontrolisano i organizovano prikupljanje otpadnih voda, čvrstog komunalnog i ostalog otpada, u skladu sa zakonskom regulativom;
davanje prednosti tradicionalnim poljoprivrednim granama, koje imaju povoljne uslove za razvoj i doprinose očuvanju ekološke ravnoteže, pre svega izborom odgovarajućih kultura i načina obrade zemljišta prema njegovim pedološkim uslovima, nagibu i ekspoziciji;
priprema preventivnih i operativnih mera zaštite, reagovanja i postupaka sanacije zemljišta u slučaju havarijskog izlivanja opasnih materija u okolinu.
Izgradnja hidroelektrana „Brodarevo1” i „Brodarevo 2” ima pozitivan uticaj na kvalitet vazduha, usled smanjenja emisije štetnih gasova u atmosferu. U oblasti zaštite vazduha, na području plana primenjivaće se sledeća pravila i mere:
smanjenje nivoa emisije iz postojećih i novih izvora zagađivanja vazduha povećanjem potrošnje obnovljivih izvora enerije;
uspostavljanje sistema monitoringa kvaliteta vazduha u skladu sa Evropskom direktivom o proceni i upravljanju kvalitetom ambijentnog vazduha (Council Directive, 96/62/EC).
Upravljanje otpadom:
U toku je realizacija savremene regionalne deponije Banjica, za četiri opštine (Prijepolje, Priboj, Nova Varoš i Sjenica), koja je locirana na teritoriji opštine Nova Varoš.
Na nivou opštine Prijepolje pokrenute su inicijative za određivanje lokacije za izgradnju i rad postrojenja za skladištenje, tretman i odlaganje građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata (KO Ivanje). Takođe je pokrenuta inicijativa za utvrđivanje lokacije transfer stanice za prikupljanje komunalnog otpada, kao i otkupno sabirnog centra za animalni otpad i azila za životinje (MZ Brodarevo).
U oblasti upravljanja otpadom na planskom području primenjivaće se sledeći principi:
smanjenje količine otpada (prevencija stvaranja otpada, ponovna upotreba proizvoda za istu ili drugu namenu);
reciklaža otpada (radi dobijanja sirovina za proizvodnju istog ili drugog proizvoda);
korišćenje vrednosti otpada (kompostiranje, korišćenje energije iz otpada i drugo);
bezbedno odlaganje otpada na deponije.
U periodu do izgradnje regionalnog centra za upravljanje komunalnim otpadom, unapređuje se organizovano sakupljanje i transport otpada sa planskog područja, i saniraju područja divljih deponija, pre svega onih koje ugrožavaju kvalitet voda i izvorišta.
Unapređenje sakupljanja i odvoženja otpada sa planskog područja i definisanje optimalnih ruta i učestalosti prikupljanja, značajno je sa aspekta efikasnosti budućeg transporta otpada do transfer stanice i dalje do regionalne sanitarne deponije.
Odlaganje komunalnog, industrijskog, građevinskog i kabastog otpada i ambalaže zabranjeno je u režimu II stepena zaštite za zaštićena prirodna dobra, dobra koja su u postupku proglašenja zaštite, i prostore identifikovanih prostornih celina sa posebnim prirodnim obeležjima i vrednostima .
Unapređenje svesti o potrebi smanjenja količine otpada na izvoru, ponovnog korišćenja i reciklaže otpada (selektivno odlaganje otpada), obezbediće se pripremom i sprovođenjem obrazovnih programa i putem sredstava javnog informisanja.
Zaštita od elementarnih nepogoda i drugih nesreća
Zaštita od elementarnih nepogoda i drugih nesreća je organizovan sistem zaštite, spasavanja ljudi, materijalnih i kulturnih dobara i životne sredine kao i otklanjanja posledica elementarnih nepogoda, tehničko-tehnoloških nesreća-udesa i katastrofa, ratnih i drugih većih nesreća, i regulisana Zakonom o vanrednim situacijama („Službeni glasnik RS”, br. 111/09 i 92/11):
Elementarna nepogoda je događaj hidrometeorološkog, geološkog ili biološkog porekla, prouzrokovan delovanjem prirodnih sila, kao što su: zemljotres, poplava, bujica, oluja, jake kiše, atmosferska pražnjenja, grad, suša, odronjavanje ili klizanje zemljišta, snežni nanosi i lavina, ekstremne temperature vazduha, nagomilavanje leda na vodotoku, epidemija zaraznih bolesti, epidemija stočnih zaraznih bolesti i pojava štetočina i druge prirodne pojave većih razmera koje mogu da ugroze zdravlje i život ljudi ili prouzrokuju štetu većeg obima;
Tehničko-tehnološka nesreća – udes je iznenadni i nekontrolisani događaj ili niz događaja koji je izmakao kontroli prilikom upravljanja određenim sredstvima za rad i prilikom postupanja sa opasnim materijama u proizvodnji, upotrebi, transportu, prometu, preradi, skladištenju i odlaganju, kao što su požar, eksplozija, havarija, saobraćajni udes u drumskom, rečnom, železničkom i avio saobraćaju, udes u rudnicima i tunelima, zastoj rada žičara za transport ljudi, rušenje brana, havarija na elektroenergetskim, naftnim i gasnim postrojenjima, akcidenti pri rukovanju radioaktivnim i nuklearnim materijama; a čije posledice ugrožavaju bezbednost i živote ljudi, materijalna dobra i životnu sredinu;
Katastrofa je elementarna nepogoda ili druga nesreća i događaj koji veličinom, intenzitetom i neočekivanošću ugrožava zdravlje i živote većeg broja ljudi, materijalna dobra i životnu sredinu, a čiji nastanak nije moguće sprečiti ili otkloniti redovnim delovanjem nadležnih službi, organa državne uprave i jedinica lokalne samouprave, kao i nesreća nastala ratnim razaranjem ili terorizmom.
Zajednička svojstva prirodnih nepogoda, bez obzira na različitost, su:
prostorna determinisanost (mesto pojave/posledice i veličina zahvaćene teritorije);
vremenska determinisanost (trajanje pojave/posledice);
učestalost (takozvanog „povratni period”);
posledice i drugi negativno efekti (zavise od jačine, učestalosti i trajanja nepogode).
Polazeći od činjenice da je većinu elementarnih nepogoda i drugih nesreća teško ili čak nemoguće predvideti, pristup u planiranju je na prevenciji, zaštiti od negativnih dejstava, kao i adekvatno određivanje planskih rešenja i izbor lokacija za izgradnju. Trenutno stanje karakteriše nepotpunost i nedostupnost informacija o rizicima od mogućih elementarnih nepogoda i drugih nesreća, kao i o posledicama koje mogu da izazovu. Posebno se izdvaja nedovoljan kapacitet lokalnih organa, stručnih službi i konsultanata za savremeni pristup upravljanju rizicima od elementarnih nepogoda i akcidenata, kao i neadekvatan monitoring prirodnih, prirodno-antropogenih i antropogenih procesa u cilju zaštite od elementarnih nepogoda i akcidenata. Najugroženije delove teritorije predstavljaju područja naseljskih aglomeracija, gde su najveće koncentracije stanovništva, građevinskog fonda, privrednog, neprivrednog i infrastrukturnog potencijala.
Imajući u vidu prirodne karakteristike planskog područja, kao i na osnovu sprovedene analize i uslova nadležnih institucija područje Prostornog plana podložno je, u određenoj meri, opasnostima od elementarnih nepogoda i to:
zemljotresa: na seizmološkoj karti publikovanoj 1987. godine za povratne periode od 50, 100, 200, 500, 1000 i 10 000 godina koja prikazuje očekivani maksimalni intenzitet zemljotresa sa verovatnoćom pojave 63% područje Prostornog plana se na oleati za povratni period od 500 godina nalazi u zoni 8° MCS skale. Dogođeni maksimalni seizmički intenzitet na području plana je bio 5° MCS kao manifestacija zemljotresa Prijepolje-Sjenica. Žarišta koja određuju nivo seizmičke ugroženosti na prostoru plana su Prijepolje, Sjenica i Nova Varoš;
klizanja tla: Katastar klizišta za plansko područje ne postoji. U obuhvatu plana mogu se izdvojiti potencijalno najugroženije zone kliženja tla, a na osnovu PPRS, Rizici od prirodnih nepogoda i tehnoloških udesa;
atmosferskih nepogod: Na osnovu PPRS, Rizici od prirodnih nepogoda i tehnoloških udesa, područje plana nalazi se u zoni ugroženoj atmosferskim nepogodama;
poplava, bujice i erozija: sve pritoke Lima su bujičnog karaktera, nanosi i poplavni talasi ugrožavaju obale i naselja. Sistemi za zaštitu od poplava, bujica i erozije su nerazvijeni. Na teritoriji obuhvaćenoj planom nisu izvođeni regulacioni radovi na vodotokovima;
požara: područje plana odlikuje se šumovitošću. Neophodno je da se preventivno deluje, imajući u vidu da se po pravilu šumski požari dešavaju kao posledica niza faktora, od kojih je najčešći ljudski.
Osnovni cilj je integralno upravljanje prirodnim nepogodama i tehnološkim udesima kao osnov za obezbeđenje uslova za efikasan prostorni razvoj, očuvanja ljudskih života i zdravlja, prirodnih i kulturnih vrednosti i materijalnih dobara. Operativni ciljevi su:
očuvanje i unapređenje zaštite od elementarnih nepogoda i drugih nesreća;
sprovođenje mera prevencije, pripravnosti i odgovora na elementarne nepogode i druge nesreće na svim nivoima (od preduzeća do Republike Srbije);
usklađivanje nacionalnih propisa iz oblasti upravljanja elementarnim nepogodama i drugim nesrećama sa zakonodavstvom EU;
institucionalno, organizaciono i kadrovsko jačanje sistema odbrane od elementarnih nepogoda i drugih nesreća;
formiranje regionalnog sistema zaštite od elementarnih nepogoda i drugih nesreća;
međunarodna saradnja sa Crnom Gorom u funkciji zaštite od erozije i smanjenja produkcije nanosa.
Koncepcija zaštite i upravljanja polazi od činjenice da je na svim nivoima i u svim fazama planiranja potrebno definisati prihvatljiv nivo rizika od elementarnih nepogoda i drugih nesreća. Sistemom preventivnih, organizacionih i drugih mera i instrumenata interveniše se u cilju sprečavanja nastanka rizika od elementarnih nepogoda i drugih nesreća, odnosno smanjivanja posledica na prihvatljiv nivo. Da bi se mogla izvršiti pravilna procena stepena povredivosti prostora, odnosno ograničenja za njegovo korišćenje, potrebno je izraditi odgovarajuće katastre ugroženosti prostora od elementarnih nepogoda, odnosno izraditi odgovarajući informacioni sistem o prostoru. Na osnovu saznanja i istraživanja definisale bi se objekti i zone mogućih rizika, verovatnoće pojavljivanja, obima posledica i na osnovu toga definisanje planova zaštite i prioriteta zaštite u planiranju prostora. Potrebno je u narednom periodu razvijati sistem integralne zaštite od elementarnih nepogoda i drugih nesreća. Na osnovu Zakona o vanrednim situacijama i na osnovu Procene ugroženosti donosi se Plan zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama a u skladu sa Nacionalnim planom zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama Republike Srbije.
Zaštita od zemljotresa:
Prema dobijenim podacima od Republičkog seizmološkog zavoda (RSZ) u planskom području se ne očekuju katastrofalni zemljotresi. U cilju zaštite od zemljotresa moraju se strogo poštovati tehnički propisi o izgradnji objekata koji se odnose na nosivost i stabilnost terena i objekata. Projektovanje i izgradnja objekata obavlja se u skladu sa Pravilnikom o tehničkim normativima za izgradnju objekata visokogradnje u seizmičkim područjima i Pravilnikom o tehničkim normativima za projektovanje i proračun inženjerskih objekata u seizmičkim područjima. Takođe, odgovarajuće službe moraju imati razrađene planove o evakuaciji i zbrinjavanju stanovništva u slučaju pojave zemljotresa svih intenziteta. Pravila i uslovi izgradnje, odnosno tehnički normativi su tako definisani da u slučaju maksimalnih potresa može eventualno doći do oštećenja infrastrukture.
Smernice za zaštitu od zemljotresa: makroseizmičko i mikroseizmičko zoniranje i kartiranje vulnerabilnosti (zasnovanih na adekvatnim istraživanjima).
Zaštita od klizišta:
U planskom horizontu sanirati ona klizišta na kojima će materijalna ulaganja biti opravdana, kao i ona koja koja ugrožavaju značajne građevinske i infrastrukturne objekte. Saniranje klizišta i sprečavanje pojave novih izvršiće se primenom tehničkih i bioloških mera.
Smernice za upravljanje rizikom od klizišta: izrada Katastra klizišta za plansko područje; priprema i organizacija preventivnih mera odbrane od klizišta; informisanje i obrazovanje stanovništva o faktorima intenziviranja klizišnog procesa.
Zaštita od atmosferskih nepogoda:
U planskom području šume su zastupljene na velikoj površini, pa predstavljaju prirodnu prepreku i delimičnu zaštitu naselja i objekata od vetrova. Mere zaštite od udara jačih vetrova treba da budu pre svega preventivne jer od njihovog pravilnog i blagovremenog izvršavanja zavisiće i efikasnost operativnih mera. Dendrološke mere sastoje se u zasađivanju visokog zelenila koje predstavlja barijeru vetru i u znatnoj meri smanjuje njegovu jačinu, snagu i brzinu. Odbrana od grada ostvarivaće se mrežom protivgradnih objekata kao delom protivgradne odbrane šire teritorije. Kako ne postoji sistem odbrane od štetnih posledica mraza i poledice, neophodno je ovaj sistem razvijati u regionalnim i lokalnim uslovima. Ovo se pre svega odnosi na povećanje pouzdanosti rada infrastrukturnih sistema, održavanja saobraćajnica, kao i rad javnih službi. Borba protiv poledice se odvija u okviru redovnih osmatranja, merenja meteoroloških parametara i proglašavanje odgovarajućeg stepena pripravnosti u cilju da nadležne službe blagovremeno pristupe akciji čišćenja saobraćajnica i drugih površina.
Zaštita od poplava i erozija:
Postojeći planovi redovnih i vanrednih mera za odbranu od poplava moraju se dosledno primenjivati u zavisnosti od hidroloških uslova i proglašavanja mera u okviru redovnih merenja i hidroloških osmatranja koje obavlja Republički hidrometeorološki zavod. Na celoj teritoriji treba primeniti integralno uređenje bujičnih slivova sa antierozionim (građevinsko-tehničkim) radovima za uređenje bujičnih vodotokova sa izgradnjom pregrada za zadržavanje nanosa i biološko-retencionim radovima, kombinovanih sa administrativno-propagandnim merama. Planirane dve akumulacije i hidroelektrane „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” Brodarevo na Limu su akumulacije prvog prioriteta sa namenama: E – energetika, P – zaštita od poplava, O – oplemenjavanje malih voda, R – ribarstvo, T – održivi turizam.
Smernice za upravljanje rizicima od poplave i erozije
aktivne i pasivne mere odbrane od poplava, održavanje propisanog režima akumulacije i održavanje rezervisanog prostora za zadržavanje talasa velikih voda, kao i kontrola funkcionalnosti evakuacionih organa;
u okviru pasivne odbrane od poplava, propisano održavanje odbrambenih nasipa. U toku odbrane od poplava, permanentna kontrola stanja nasipa i registrovanje negativnih pojava. U slučaju neposredne opasnosti, preduzimanje vanrednih mera za odbranu;
formiranje savremenih informacionih sistema za upravljanje;
investiranje u radove za permanentnu kontrolu erozionih procesa u slivu, kao meru prevencije i aktivne odbrane od poplava;
izrada Planova za proglašenje erozionih područja i odbranu od bujičnih poplava, što predstavlja zakonsku obavezu za sve opštine na čijim se teritorijama nalaze bujični tokovi. U cilju integralne zaštite neophosno je sagledati stanje erozije na delu sliva Lima koji se nalazi na teritoriji Republike Srbije i preduzeti određene mere, za šta je najcelishodnije izraditi pomenute planove za opštine Prijepolje i Sjenica;
organizacija preventivnih mera odbrane od poplava (formiranje operativnog štaba za zaštitu od poplava, uspostavljanje sistema koordinacije i veza i ranog upozorenja o opasnosti od poplava, informisanje i obuka stanovništva);
organizacija komunalnih i hidrotehničkih aktivnosti u toku odbrane od poplava (aktivnosti na odbrambenoj liniji, kontrola erozije oko objekata u rečnom koritu, uklanjanje površinskog nanosa kod mostova i drugih objekata).
Zaštita od tehničko-tehnoloških nesreća (udesa):
Na osnovu procene ugroženosti, izveštaja o bezbednosti i planova zaštite od udesa privrednih društava i drugih pravnih lica sa teritorije plana nadležni organi, uz neophodnu koordinaciju i saradnju sa neposrednim okruženjem, sačinjavaju Plan zaštite od udesa koji je sastavni deo Prostornog plana zaštite i spasavanja u vanrednim situacijama.
Smernice za upravljanje rizicima od tehnoloških udesa
uspostavljanje efikasne vertikalne i horizontalne koordinacije nadležnih organa i stručnih službi od republičkog do lokalnog nivoa;
izrada srednjeročnog i dugoročnog programa za sanaciju i finansiranje rešenja u potencijalnon ugroženim zonama;
jačanje kapaciteta institucija, planera, inženjera i drugih učesnika u planiranju i sprovođenju planova za upravljanje tehnološkim rizikom;
unapređenje informisanja i konsultovanja građana i javnosti o tehnološkim rizicima.
Zaštita od požara i eksplozija:
Zaštita od požara regulisana je Zakonom o zaštiti od požara („Službeni glasnik RS”, broj 111/09). Rizik od pojave požara i eksplozija umanjiće se sledećim planskim merama zaštite:
predviđena saobraćajna pristupačnost šumskim područjima biće realizovana izgradnjom mreže javnih, službenih i šumskih puteva, računajući ove objekte istovremeno i kao protivpožarne barijere koje dele šumu na manje segmente;
pri pošumljavanju novih površina predvideti planske protivpožarne barijere;
planirane akumulacije predstavljaju značajne rezervoare za obezbeđivanje dovoljnih količina vode;
služba osmatranja i javljanja biće organizovana prvenstveno po zahtevima protivpožarne zaštite;
zaštita od požara sprovodiće se uz sadejstvo sredstava i službi protivpožarne zaštite centara u sistemu naselja;
u procesu gasifikacije područja, neophodno je uraditi plan zaštite od požara;
u cilju protivpožarne zaštite treba regulisati prolaz i zaustavljanje vozila koja prevoze opasne materije. Kretanje ovih vozila kroz plansko područje treba da bude isključivo definisanim trasama, sa određenim i uređenim mestima za njihovo zaustavljanje;
sa aspekta zaštite od požara, poseban akcenat je dat na striktnom poštovanju važećih tehničkih propisa koji regulišu materiju zaštite od požara i eksplozija u industriji, energetici, građevinarstvu, šumarstvu, saobraćaju i drugo, a u cilju sigurnosti ljudi i objekata, postrojenja, uređaja, opreme i drugih sredstava rada.
Smernice za upravljanje rizicima od požara
uspostavljanje i implemetacija Programa unapređivanja zaštite šuma od požara;
smanjenje opožarene površine kroz brzo otkrivanje pojave šumskih požara, brzu dojavu i efikasno gašenje šumskih požara dok su još u početnoj, inicijalnoj fazi. Neophodno je postojanje: šumskih komunikacija, terenskih vozila za osmatranje šuma u kritičnim periodima pojave šumskih požara.
Zaštita prostora od interesa za odbranu zemlje i civilna zaštita
Uređenje područja Prostornog plana za potrebe odbrane zemlje i zaštite od ratnih razaranja zasnivaće se važećim propisima, stavovima i Uslovima Ministarstva odbrane. Osnovni cilj usaglašavanja prostornog razvoja sa potrebama odbrane je stvaranje prostornih uslova koji će u potpunosti odgovarati potrebama savremenog sistema odbrane, radi sigurnog funkcionisanja u uslovima ugrožavanja bezbednosti, obezbeđenje prostornih uslova za nesmetano funkcionisanje vojnih kompleksa i objekata od posebnog značaja za odbranu zemlje iz neposrednog okruženja, smanjenje negativnih uticaja vojnih kompleksa na životnu sredinu i prostora za posebne namene i stvaranje uslova za civilnu zaštitu stanovništva, materijalnih i prirodnih resursa u slučaju elementarnih nepogoda i udesa
Civilna zaštita je organizovan sistem čija je osnovna delatnost zaštita, spasavanje i otklanjanje posledica elementarnih nepogoda, tehničko-tehnoloških nesreća, ratnih i drugih većih opasnosti koje mogu ugroziti stanovništvo, materijalna i kulturna dobra i životnu sredinu u miru i vanrednom i ratnom stanju. Sistem civilne zaštite čine lična i uzajamna zaštita, mere i zadaci civilne zaštite, organi upravljanja i rukovođenja civilnom zaštitom, pravna lica opremljena i osposobljena za zaštitu i spasavanje, jedinice civilne zaštite i sistem osmatranja, obaveštavanja i uzbunjivanja. Civilna zaštita se organizuje i osposobljava u skladu sa procenom ugroženosti i mogućnostima za zaštitu i spasavanje a s obzirom na stepen ugroženosti i povredljivosti od elementarnih nepogoda, tehničko-tehnoloških nesreća i drugih nesreća i opasnosti u miru i u ratu. Civilna zaštita u ratnom i vanrednom stanju organizuje se i funkcioniše kao deo sistema odbrane. Civilna zaštita definisana je Zakonom o odbrani, Zakonom o vanrednim situacijama i Zakonom o zaštiti od požara.
Pristup planiranju i uređenju prostora sa aspekta potreba odbrane zemlje sastoji se u definisanju opštih planskih mera i posebnih prostornih uslova i zahteva koji se ugrađuju u plan i predstavljaju polaznu osnovu za materijalizaciju sistema odbrane i zaštite. Kao opšte planske mere kojima se povećava otpornost predmetnog prostora za potrebe odbrane i zaštite izdvajaju se sledeće mere:
aktiviranje svih potencijala razvoja područja (turizam, poljoprivreda…) radi angažovanja lokalnog stanovništva u cilju smanjivanja migracija u okolna mesta i gradove;
formiranje sistema naselja i centara radi obezbeđivanja ravnomernog rasporeda stanovništva i aktivnosti;
stimulisanje razvoja poljoprivrede, uz racionalno korišćenje svih poljoprivrednih površina i njihovu zaštitu od bespravne izgradnje;
zaštita šumskih površina od požara, pošumljavanje degradiranih delova postojećih šuma i sprečavanje neplanske seče i uništavanja šuma;
razvoj manjih prehrambenih i zanatskih kapaciteta ravnomerno raspoređenih na predmetnom području;
razvoj putne mreže kojom se obezbeđuje mogućnost korišćenja alternativnih i obilaznih pravaca;
smanjivanje povredivosti putnih objekata (mostovi, tuneli) adekvatnim tehničkim rešenjima;
razvoj telekomunikacione mreže na celokupnoj teritoriji, uz mogućnost povezivanja civilnih i vojnih sistema;
zaštita izvorišta vode za piće (izvori, bunari) i njihovo uključivanje u lokalne i regionalne sisteme vodosnabdevanja;
iskorišćavanje vodnog bogatstva za formiranje manjih akumulacija sa višenamenskim korišćenjem (vodosnabdevanje, hidro-centrale);
planiranje elektroenergetske infrastrukture bez predviđanja velikih elektroenergetskih čvorišta i uz što veću mogućnost korišćenja alternativnih i obnovljivih izvora energije.
Osnovu planiranja i uređenja prostora za potrebe odbrane zemlje čini ukupna postojeća infrastruktura na teritoriji plana, optimalno prilagođena za izvršavanje dodeljenih misija i zadataka Vojske Srbije u suprotstavljanju identifikovanim izazovima, rizicima i pretnjama bezbednosti:
saobraćaj i veze kao ključni faktori razvoja područja, istovremeno su i osnovni uslovi za organizovanje odbrane i zaštite od ratnih razaranja. U otežanim planinskim uslovima saobraćaja, diferencirana mreža javnih državnih i opštinskih puteva predstavlja važan element odbrane i zaštite od ratnih razaranja. U planiranju sistema veza uvažen je njihov poseban značaj za izdvojena planinska područja, što ima poseban značaj za odbranu i zaštitu od ratnih razaranja;
vodosnabdevanje je predviđeno jedinstvenim sistemima, sastavljenim od povezanih separatnih i većeg broja lokalnih sistema, čime je omogućeno alternativno snabdevanje sa visokim stepenom pouzdanosti i niskim stepenom povredivosti;
planirani koncept policentričnog sistema naselja opština čiji su delovi u obuhvatu plana omogućava očuvanje disperznog razmeštaja postojećih naselja, što je u skladu sa načelima odbrane zemlje.
Uređenje područja plana za potrebe odbrane zasnivaće se na uslovima i zahtevima Ministarstva odbrane za prilagođavanje Prostornog plana potrebama odbrane zemlje, a u skladu sa Zakonom o odbrani („Službeni glasnik RS” br. 116/07, 88/09 i 104/05), Odlukom o objektima od posebnog značaja za odbranu („Službeni glasnik RS”, broj 112/08) i Odlukom ovrstama investicionih objekata i prostornih i urbanističkih planova značajnih za odbranu zemlje („Službeni list SRJ”, broj 39/95):
prema podacima preuzetim iz Prostornog plana opštine Prijepolje i Prostornog plana opštine Sjenica, u granici obuhvata predmetnog Prostornog plana nisu evidentirani objekti od značaja za odbranu zemlje;
obaveštenjem broj 2852-4 od 29. septembra 2010. godine, Ministarstvo odbrane – Sektor za materijalne resurse – Uprava za infrastrukruru, u postupku izrade Idejnog projekta za izgradnju energetskih objekata hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” definisano je da nema posebnih uslova i zahteva za prilagođavanje potrebama odbrane zemlje.
u skladu sa dopisom Ministarstva unutrašnjih poslova – Uprave granične policije, broj 28 -408/11 od 22. avgusta 2011. godine, a prema Zakonu o zaštiti državne granice („Službeni glasnik RS”, broj 97/08), u pograničnom pojasu uz graničnu liniju sa Crnom Gorom, dubine 300 m, ne planira se izgradnja objekata i podizanje zasada visokog rastinja i poljoprivrednih kultura. Ovim dopisom naglašena je mogućnost korekcije granične linije kako razgraničenje između Srbije i Crne Gore nije završeno. Na području obuhvaćenim planom funkcioniše granični prelaz Gostun (međunarodni drumski) za koji je u toku izrada Prostornog plana detaljne regulacije GP Gostun.
Zaštita stanovništva, materijalnih i kulturnih dobara od ratnih dejstava i drugih nesreća i opasnosti realizuje se izgradnjom zaštitnih objekata u skladu sa izvršenom procenom ugroženosti i povredivosti predmetnog područja. U skladu sa Uredbom o organizovanju i funkcionisanju civilne zaštite („Službeni glasnik RS”, broj 21/92) i Odlukom o utvrđivanju stepena ugroženosti naseljenih mesta koja bi mogla biti cilj napada u ratu, zaštita stanovništva, materijalnih i kulturnih dobara realizuje se u zaštitnim objektima – skloništima dopunske zaštite, porodičnim skloništima i rovovskim skloništima – zaklonima, a sve u skladu sa Odlukama opštinskih štabova civilne zaštite.
Zaštita i održivo korišćenje prirode i prirodnih vrednosti
Opšti principi zaštite prirode i prirodnih vrednosti usklađeni su sa širim sektorskim principima u integralnoj i kompleksnoj oblasti zaštite životne sredine. Osnovni principi koji su usmereni u strateškoj i razvojnoj politici zaštite prirode, biodiverziteta, geonasleđa i raznovrsnosti predela su:
utvrđivanje realnog stanja vrednosti, kvaliteta i ugroženosti prostora kao resursa, i nakon toga potrebne prioritete za njegovu zaštitu, revitalizaciju, sanaciju, korišćenje i unapređenje;
zaustavljanje ili umanjenje aktivnosti koje vode ka osiromašenju i degradaciji potencijala biodiverziteta i geodiverziteta;
obezbeđivanje implementacije principa održivog razvoja u cilju zaustavljanja gubitaka prirodnih resursa i podsticanje njihove revitalizacije;
uspostavljanje integralnog i efikasnog sistema zaštite i održivog korišćenja biodiverziteta i geodiverziteta Srbije, koji će odgovarati postavljenim nacionalnim strateškim okvirima, ali i biti što je moguće više koherentan sa međunarodnim kriterijumima.
Sistem zaštite prirode na prostoru u obuhvata Prostornog plana, trebalo bi razvijati u skladu sa opštim i posebnim ciljevima iz ove oblasti, ali i saglasno sa drugim sektorskim politikama razvoja (posebno u oblasti poljoprivrede, šumarstva, vodoprivrede, energetike i turizma). Koncepcija budućeg razvoja prostora mora biti sinhronizovana sa koncepcijama budućeg razvoja, kako susednih opština, Prijepolje i Sjenica, tako i susednih država, Srbije i Crne Gore.
Generalno, koncept zaštite nekog prostora je determinisan potrebom da se: zaštite posebne prirodne i stvorene vrednosti (uključujući i spomeničko nasleđe), a njihovo okruženje uredi i tako organizuje kako bi što pre bilo stavljeno u funkciju korišćenja i prezentacije navedenih vrednosti; racionalno koriste raspoloživi prirodni resursi na način koji neće ugroziti neke od uočenih kvaliteta posmatranog prostora; celo prirodno dobro dostojno prezentira i koristi na način i u obimu koji je kompatibilan sa njegovim primarnim vrednostima, kao i nastojanjem da se spreče svi postojeći i potencijalni oblici degradacije ovog prostora.
Održanjem ekološkog i funkcionalnog kontinuiteta u zaštiti, trebalo bi posmatrati i uključenje prirodnih dobara u međunarodne programe i inicijative zaštite, ekološke mreže i koridore. Integralnom zaštitom prirodnih vrednosti koje su prostorno i funkcionalno povezane ostvaruje se umrežavanje različitih biotopa i abiotičkih uslova.
Kontinuirano očuvanje primarnih prirodnih vrednosti, kroz nominaciju i aktivnu zaštitu, pruža veliku razvojnu šansu prostoru za intenzivnije promovisanje njegovih vrednosti u cilju međunarodno značajnih naučnih istraživanja, ali i svojevrsnih turističkih potencijala zasnovanih na atributima ekološki očuvanih prirodnih celina.
Uspešna realizacija upravljačkih mera i aktivnosti iz oblasti zaštite prirode, moguća je samo uz prihvatanje, podršku i učešće lokalnih zajednica, koje će u zaštiti prirode prepoznati šansu za razvoj, a ne ograničenje u ličnom i ekonomskom razvoju zajednice. Permanentan obrazovni proces i aktivna saradnja između lokalnih zajednica i javnih preduzeća, Zavoda za zaštitu prirode i nadležnih minstarstava, doprineće povećanju kvaliteta znanja o prirodnim vrednostima i potrebi unapređenja njihove zaštite i valorizacije.
U cilju zaštite postojećih prirodnih vrednosti i postizanja ambijentalne prihvatljivosti projekta hidroenergetskog sistema potrebno je:
pri ozelenjavanju degradiranih površina maksimalno ih uklopiti u prvobitno prirodno autohtono stanje, radi očuvanja uloge vodotoka kao ekološkog koridora;
izvršiti ozelenjavanje površina u okolini akumulacija slobodnim pejzažnim stilom prilagođenim prostornim mogućnostima, autohtonim drvenastim vrstama i polaganjem travnatog zasada, radi maksimalnog uklapanja u ambijent priobalja, uz izbegavanje invazivnih (alohtonih) biljnih vrsta i radi povezivanja zelenila sa globalnim vegetacionim celinama;
uređivati i održavati maksimalnu čistoću obala akumulacija;
pristupiti izgradnji priobalnih objekata novih sadržaja uz maksimalno očuvanje postojeće vegetacije, njihovo uklapanje u zelene površine i dalje povećanje estetskih vrednosti prostora.
Osnovno plansko opredeljenje je očuvanje i održivo korišćenje prirode, zaštićenih područja i prirodnih vrednosti, pre svega divlje flore i faune, fenomena geonasleđa i predela, na način koji istovremeno obezbeđuje javni interes u zaštiti i očuvanju prirodnih dobara, i omogućava ekonomski razvoj područja. To podrazumeva povećanje efikasnosti sistema upravljanja zaštićenim područjima, pre svega obezbeđenje adekvatne institucionalno-organizacione podrške i kooperaciju svih relevantnih aktera zaštite prirode, radi ostvarivanja normativne (zakonske i planske) zaštite, istraživanja, prezentacije i monitoringa prirodnih vrednosti.
Na osnovu dokumentacije Zavoda za zaštitu prirode Srbije i uvidom u Centralni registar zaštićenih prirodnih dobara, utvrđeno je da se na prostoru obuhvata Prostornog plana nalaze:
Prirodna dobra za koja su započete aktivnosti za pokretanje postupka zaštite:
Predeo izuzetnih odlika „Ozren–Jadovnik” (u obuhvatu Prostornog plana: cele KO Gornji Stranjani, KO Grobnice i KO Milakovići) – odlikuje se visokoplaninskim krasom sa razvojem morfostrukture, kanjonima, klisurama i pitomim proplancima karakterističnim za dinarske planine Starog Vlaha. Registrovan je kao jedan od najznačajnijih centara diverziteta flore u Srbiji. Raznovrsnost faune ptica i sisara je takođe izuzetna. Veći broj zaselaka, sa posebnim etnološkim i spomeničkim svojstvima, ovom prostoru daje poseban pečat. Površina prirodnog dobra u okviru obuhvata plana je oko 64,4 km2, od čega je oko 29,0 km2 pod režimom zaštite II stepena;
Predeo izuzetnih odlika „Kamena gora” (u obuhvatu Prostornog plana: cela KO Kruševo, deo KO Gračanica i deo KO Miljevići) – planinska površ raščlanjena dubokim klisurama i kanjonskim dolinama. Mozaičan raspored šuma i pitomih proplanaka čini ovaj prostor jedinstvenim. On je stanište brojnih retkih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta. Očuvani prirodni pejsaži, specifični objekti narodnog graditeljstva, kulturno-istorijsko nasleđe i tradicionalni način života izdvajaju ovaj prostor kao poseban. U okviru planskog obuhvata 1.129,3 ha pripada Kamenoj Gori, od čega je 682,7 ha pod režimom zaštite II stepena;
Ekološka mreža zahvata istočni deo Kamene Gore i zapadni deo Jadovnika. Ona predstavlja skup funkcionalno povezanih ili prostorno bliskih ekološko značajnih područja, koja biogeografskom zastupljenošću i reprezentativnošću značajno doprinose očuvanju biološke raznovrsnosti, uključujući i ekološki značajna područja Evropske unije NATURA 2000. Uspostavljena je Uredbom o ekološkoj mreži („Službeni glasnik RS”, broj 102/10). Zaštita područja ekološke mreže sprovodi se prema članu 10. Zakona o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10 i 91/10-ispravka).
Međunarodno značajna područja:
Značajna područja za ptice (IBA – Important Bird Areas) – predstavljaju globalnu mrežu područja od izuzetne važnosti za zaštitu ptica. U Srbiji postoje 42 ovakva područja, među njima je i Pešter, koji obuhvata jugoistočni deo teritorije Prostornog plana, odnosno deo KO Krajinoviće, opština Sjenica. Ova područja su sastavni deo ekološke mreže definisane Zakonom o zaštiti prirode;
Značajna područja za biljke (IPA – Important Plant Areas) – prestavljaju mrežu područja koja su od naglašenog značaja za zaštitu biljaka i njihovih staništa. U Srbiji je registrovano 61 područje, među kojima je i prostor Ozrena, koji zahvata istočni deo teritorije Prostornog plana.
Zaštita i održivo korišćenje prirode i prirodnih dobara, zasniva se na:
sprovođenju procesa zaštite nad prirodnim dobrima i definisanjem novih zaštićenih područja koja su predložena za zaštitu;
sprovođenju režima zaštite prema Zakonu o zaštiti prirode;
usklađivanju razvojnih ciljeva područja sa načelima zaštite prirode, prirodnih dobara i resursa kroz kompromisne odluke i aktivnosti, uz saglasnost svih aktera na lokalnom, regionalnom i državnom nivou.
Zaštita i održivo korišćenje nepokretnih kulturnih dobara
Kulturno nasleđe područja u obuhvatu Prostornog plana smatra se za neobnovljivi resurs, koji kao takav mora da se očuva i prenese budućim generacijama i istovremeno da služi na održiv način ekonomskom razvoju planskog područja. Pristup radu na zaštiti kulturnog nasleđa zasniva se na savremenim iskustvima konzervatorske teorije i prakse, zakonskim okvirima, međunarodnim dokumentima (konvencije, povelje, preporuke – UNESCO, ICOMOS, Saveta Evrope). Univerzalni značaj nasleđa prihvaćen je u savremenoj kulturnoj politici, koja posvećuje pažnju kulturnoj specifičnosti i kulturnoj različitosti. Pojam „zaštita spomenika kulture” proširen je na zaštitu kulturnog predela, celinu istorijskog prostora i njegove okoline, kao i urbanu konzervaciju istorijskih urbanih i prirodnih prostora. Dakle, nije dovoljno samo sačuvati građevine i fizičke strukture, već je potrebno prepoznati i način razvoja takvog prostora, što je bitan deo očuvanja njegovog kulturnog identiteta.
Osnovni principi očuvanja kulturnog nasleđa su:
princip očuvanja autentičnosti, kako kulturnog dobra tako i njegovog okruženja;
sprovođenje postupka objektivne naučne valorizacije, kojim se prepoznaju kulturne (identitet, umetničke i tehničke vrednosti) i društveno-ekonomske vrednosti;
multidisciplinarni rad; i
očuvanje, zaštita, revitalizacija i kulturološko korišćenje nepokretnih kulturnih dobara u funkciji nauke, edukacije, prezentacije javnosti i turizma.
Koncepcija prostornog razvoja područja Prostornog plana sledi principe preuzete iz PPRS 2010 -2020. a usklađena je sa regionalnim i lokalnim kontekstom u funkciji dostizanja realnih planskih ciljeva.
Dosadašnja iskustva, nejednaki rezultati i propusti u tretiranju kulturnog nasleđa afirmišu koncept integrativne konzervacije, koji vrednosti i interese postojećeg nasleđa u okviru celine „integriše” u procese planiranja na istom nivou kao ekonomske, društvene i druge faktore. Integrativna konzervacija danas je široko prihvaćen pojam, koji se sve više shvata kao neminovnost savremene konzervatorske prakse, kojim se sprovodi konzervatorski tretman, a nezaustavlja, već kontrolisano „podržava” razvoj istorijskih prostora. Bogato, kvalitetno i raznovrsno arheološko i arhitektonsko kulturno nasleđe sa naglaskom na manastire i stare istorijske gradove i tradicionalno graditeljstvo, daje jake argumente za afirmaciju i prezentaciju kao destinacije sa vrednim istorijskim i kulturnim nasleđem. Ove destinacije potrebno je upotpuniti i duhovnim stvaralaštvom, festivalima, slavljima i drugim manifestacijama i događajima, što bi obezbedilo dodatnu atraktivnost prostora i mogućnost plasiranja sopstvenog stila življenja.
Potrebno je usmeriti razvoj zaštite graditeljskog nasleđa prema trendovima u razvoju turizma. Prepoznati promene u profilu turista u budućnosti – obrazovani posetioci u potrazi za autentičnim iskustvima, kao i aktivni turisti zainteresovani za kulturu i prirodne resurse.
Granica zaštićene okoline utvrdiće se za proglašena nepokretna kulturna dobra, kao i za dobra koja uživaju prethodnu zaštitu jednovremeno sa utvrđivanjem njihovog statusa i kategorizacijom. Do utvrđivanja granica, zaštićenom okolinom utvrđenih i predviđenih za utvrđivanje nepokretnih kulturnih dobara, smatraće se cele katastarske parcele na kojima se to dobro nalazi a po potrebi i sve katastarske parcele koje se sa njima graniče. Programi, sadržaj, način izgradnje, detaljna namena i mere zaštite prostora zona zaštite nepokretnih kulturnih dobara biće definisane odogovarajućim urbanističkim planovima, odnosno aktom o utvrđivanju nepokretnog kulturnog dobra.
Rekognisciranje i permanentno praćenje stanja nepokretnih kulturnih dobara (NKD) uz permanentna terenska istraživanja, omogućilo bi adekvatan uvid u tačan broj sakralnih spomenika, ali i njihove istorijske, istorijsko-umetničke i arhitektonske vrednosti, što su osnovni kriterijumi za određivanje mera zaštite – uslova čuvanja, održavanja i korišćenje nepokretnih kulturnih dobara. Pretpostavlja se da skoro sva naseljena mesta koja ulaze u obuhvat Prostornog plana imaju bar po jedan sakralni objekat. Sakralne spomenike neophodno je čuvati in situ, a Programom zaštite potrebno je da se definišu detaljne mere zaštite, održanja i uređenja grupacije kulturnog spomeničkog nasleđa duž toka Lima u zahvatu plana.
Srednjovekovna utvrđenja u obuhvatu i široj zoni Prostornog plana predstavljaju potencijal koji se može aktivirati u posebne tematske turističke itinerere Srbije uz napomenu da bi se pored lakšeg konzervatorskog tretmana mogli dobiti i određeni specifični sadržaji (meteorološke stanice, opservatorije, turistički punktovi i slično). Sve namene je svakako potrebno usaglasiti sa nadležnim Zavodom za zaštitu spomenika kulture.
Manastirski kompleksi i hramovi, posebno oni koji nisu u funkciji, imaju problem sličan problemu koji imaju srednjevekovna utvrđenja. Saobraćajna veza za ovu vrstu spomenika je od izuzetne važnosti za njihovu dalju održivost. Manastiri Kumanica, Mili i Davidovica predstavljaju mogući pravac razvoja kulturnih itinerera u obuhvatu Prostornog plana uz napomenu da je potrebno da isti budu saobraćajno dostupniji i povezani saobraćajnicama. U tom smislu potrebno je unaprediti saobraćajne veze, posebno na relaciji ova tri manastira.
Potrebno je što pre rešavati pravno – imovinski status ovih spomenika, da bi se u njima mogao odvijati normalniji život i rad (povraćaj zemljišta, ili dodela zemljišta za one koji nisu u funkciji, a imaju uslova za to).
Adekvatna prezentacija kulturnog nasleđa i njegovo uključivanje u turističku ponudu područja omogućiće se povećanjem saobraćajne dostupnosti, turističkom signalizacijom, infrastrukturnim opremanjem lokaliteta kulturnog nasleđa i njegove zaštićene okoline, interpolacijom nasleđa i kulturnog identiteta područja posetiocima i lokalnom stanovništvu.
III.2.6. Procena ekonomske i ekološke opravdanosti i socijalne prihvatljivosti
izgradnje hidroenergetskog sistema „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” na Limu
Područje budućih akumulacija u najvećoj meri zauzima rečno korito i neplodno zemljište, zatim su zastupljene šume, pašnjaci, livade i njive, a u najmanjoj meri voćnjaci i građevinsko zemljište. S obzirom da se radi o formiranju akumulacija u užem pojasu rečnog korita Lima, ne očekuju se veći uticaji na okolno područje, kako u pogledu izmene prirodnih uslova, tako i u pogledu uticaja na postojeće privredne aktivnosti.
Izgradnja hidroenergetskog sistema „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” dovodi do promene u uslovima života stanovništva na tom području. Zbog menjanja tradicionalnog pejzaža i gubitka nepokretnosti, izgradnja akumulacije je svojevrstan emotivni stres za domicilno stanovništvo u okolini akumulacija. Formiranje akumulacije takođe može prouzrokovati presecanje lokalnih infrastrukturnih objekata to jest komunikacija domaćinstava okolnog stanovništva sa njihovim posedima.
Pravilno rešavanje socijalnih problema pri preseljavanju stanovništva, jedno je od značajnih pitanja pri realizaciji hidroenergetskog sistema. Na stavove stanovništva u zoni izgradnje bitno utiče stepen informisanosti o predviđenim promenama, uslovima i načinu preseljavanja sa jedne strane i pozitivnim razvojnim efektima sistema (hidroenergetski i vodoprivredni efekti, urbanizacija prostora, oživljavanje privredne strukture, rešavanje saobraćajnih problema, i tako dalje) sa druge strane. Aktivno učešće lokalnog stanovništva putem blagovremenog i detaljnog obaveštavanja od strane Investitora i nadležnih institucija i paralelnog rešavanja socijalnih ciljeva, omogućuje uspešnu realizaciju hidroenergetskog sistema.
Uz preseljenje malog broja stanovnika iz zone potapanja i obezbeđevanje uslova za privređivanje stanovništva u energetici i turizmu, mogući su sledeći pozitivni socio-ekonomski uticaji: poboljšanje uslova života stanovništva preseljenjem u nove objekte, poboljšanje ekonomskog i društvenog standarda stanovništva, zapošljavanje, zaustavljanje nepovoljnih migracionih tokova u socijalnim granicama hidroenergetskog sistema i drugo.
Zemljište zahvaćeno budućim akumulacijama i pripadajućim objektima hidroenergetskog sistema „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”, podleže privođenju javnoj nameni, što obuhvata zemljište, zgrade i druge građevinske objekte. Na ovim površinama dolazi do promene namene obradivog poljoprivrednog ili šumskog zemljišta i korišćenja u nepoljoprivredne svrhe, a takođe postoje građevinski i drugi objekti koje je potrebno izmestiti i izvršiti nadoknadu vlasnicima nepokretnosti.
Registrovani su ugroženi građevinski i drugi objekti za profile brana:
na profilu brane Lučice (KNU 488 m.n.v.) registrovano je 14 građevinskih objekata od čega su dva privredna (klanica i farma koka nosilja) a ostalih šest je stambenih i pet pomoćnih objekata domaćinstava. Ukupna površina građevinskih objekata je 2.120 m2. Takođe je registrovano i groblje sa 27 grobnih mesta. Registrovano je četiri domaćinstva, koja bi radi realizacije HE „Brodarevo 2” na profilu „Lučice” trebalo izmestiti;
na profilu brane Junakovine KNU 519 m, nema ugroženih građevinskih objekata, odnosno objekata koje je potrebno izmestiti radi realizacije HE „Brodarevo 1”.
Elementi neophodni za hidroenergetsko korišćenje reke Lim (pregradna mesta, normalne kote uspora akumulacije i drugi objekti) nalaze se u neposrednoj blizini postojećeg državnog puta I reda broj 21, Prijepolje-Bijelo Polje. Izgradnja hidroenergetskog sistema „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” će ugroziti pojedine deonice državnog puta I reda broj 21, trenutno jedine kvalitetne saobraćajne veze Srbije i Crne Gore u regionu, što u pogledu drumskog saobraćaja može prouzrokovati značajne probleme. Izmeštanje bilo koje deonice ovog puta iziskivaće velike troškove, jer postojeća trasa prolazi kroz izuzetno težak teren (kanjoni, strme litice, osuline i slično) uz uslov neometanja saobraćaja na postojećem državnom putu I reda broj 21, tokom realizacije radova na izmeštanju saobraćajnica.
Apsorbovanjem lokalne radne snage, sam proces izgradnje energetskog sistema bi bio inicijalni faktor za lokalni ekonomski razvoj i pokretanje privrednih delatnosti. Zapošljavanjem stanovništva u energetici tokom eksploatacije sistema će se pospešiti ekonomski i društveni standard stanovništva. Izgradnja hidroenergetskog sistema i formiranje akumulacija sa dopunskim sadržajima, uz povoljan geografski položaj planiranih akumulacija i potencijale očuvane i kvalitetne životne sredine, odličan su preduslov za budući razvoj turizma ovog područja, a time i njegov ekonomski oporavak.
Neposredna zona oko predviđenih akumulacija je malo naseljena, pa su uticaji predviđene izgradnje dve hidroelektrane na raseljavanje stanovništva minimalni. Ukupno je predviđeno raseljavanje četiri domaćinstva, i to u okviru akumulacije HE „Brodarevo 2” na profilu „Lučice”, dok u akumulaciji HE „Brodarevo 1” na profilu „Junakovine” nema raseljavanja domaćinstava. Delu stanovništva, koji je neophodno iseliti, potrebno je obezbediti obeštećenje, ali i mere očuvanja i unapređenja ekonomskih delatnosti.
Zemljište u zonama predviđenih akumulacija je, generalno, niskog boniteta, a ukupna površina za privođenje javnoj nameni iznosi oko 100 ha. Iako se radi o zemljištu niskog boniteta, neophodno je za stanovništvo koje se bavi poljoprivrednom delatnošću obezbediti adekvatnu kompenzaciju, kako bi se izbegle bilo kakve promene kod ovog dela stanovništva koje nije osposobljeno da se bavi drugim zanimanjima.
Region koji obuhvata plansko područje je, generalno, pasivan u smislu ekonomskih aktivnosti. Izgradnja hidroelektrana, sa procenjenom vrednošću od oko 140 miliona evra, će nesumnjivo povoljšati uslove za ekonomski razvoj na ovom području. Tu se otvaraju perspektive razvoja čitavog regiona, od kojih su najvažniji aspekti:
razvoj turističkog i sportsko – rekreativnog potencijala, kome doprinosi i istorijski značaj ovog područja, sa spomenicima kulture i zaštićenim prirodnim bogatstvima;
poboljšanje saobraćajne infrastrukture obnavljanjem postojećeg državnog puta I reda, izgradnjom novih deonica, a izgradnjom brana i povezivanjem leve i desne obale;
smanjenje nezaposlenosti angažovanjem lokalne radne snage, kako u periodu izgradnje objekata, tako i u periodu eksploatacije.
Realizacijom hidroenergetskog sistema se očekuje stvaranje novih poslova, to jest smanjenje nezaposlenosti. U periodu izgradnje objekata, koji će trajati četiri godine, svi poslovi vezani za izgradnju građevinskog dela objekata sistema i radovi na izmeštanju saobraćajnice, mogu biti povereni domaćoj građevinskoj operativi. Izrada hidromehaničke opreme povećaće angažovanje domaće industrije. U periodu eksploatacije hidroelektrana, stalni posao će dobiti oko 45 radnika različitih kvalifikacionih profila.
Hidroenergetski sistem će doprineti povećanju stranih investicija, kako u fazi realizacije projekta tako i u fazi eksploatacije (pod uslovim da se energija plasira na tržište Evropske unije).
Realizacijom sistema, povećava se kapacitet proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora za oko 232,8 GWh godišnje, i tako sprečava eventualna emisija gasova sa efektom staklene bašte, koja prati proizvodnju energije koja nije iz obnovljivih izvora (termoelektrane), što predstavlja i doprinos borbi protiv klimatskih promena.
Predviđena tehnička rešenja su uklopljena u prostorna ograničenja vezana za postojeću železničku prugu i državni put I reda, i to tako da ne dolazi do prekida saobraćaja, kako u fazi eksploatacije, tako i u fazi izgradnje.
Realizacija sistema HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”, doprinela bi ostvarivanju osnovnih ciljeva Programa ostvarivanja strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine za period od 2007. do 2012. godine („Službeni glasnik RS”, broj 27/10) u oblasti obnovljivih izvora energije, kao što su: efikasnije korišćenje sopstvenih potencijala u proizvodnji energije, smanjenje emisija gasova sa efektom staklene bašte, smanjenje uvoza fosilnih goriva, kao i razvoj lokalne industrije i otvaranje novih radnih mesta, a naročito u ruralnim područjima.
Ekološka opravdanost i uticaj posebne namene na životnu sredinu:
Zbog doprinosa zaštiti životne sredine i klime, zdravlju i zapošljavanju na lokalnom nivou, kao i sigurnosti snabdevanja, obnovljivi izvori energije uz energetsku efikasnost čine jedan od temelja održivog razvoja energetike.
Čista voda i električna energija kao osnovni uslovi za materijalnu proizvodnju su istovremeno ograničavajući faktori razvoja društva. Pri rešavanju ovog značajnog pitanja današnjice prisutno je i fundamentalno pitanje uticaja na životnu sredinu i posledice koje energetsko postrojenje uzrokuje u sklopu prostornog uređenja područja.
Moguće promene i uticaji na životnu sredinu razmatraju se u odnosu na prirodne i socio – ekonomske karakteristike područja. Mogući uticaji na životnu sredinu koji se javljaju u fazi realizacije hidroenergetskog sistema su privremenog karaktera, prostorno ograničeni na neposrednu okolinu izvođenja radova i ograničeni po obimu i intenzitetu. Eksploatacija hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” pored opšte pozitivnog uticaja smanjenja emisije štetnih gasova u atmosferu zbog supstitucije primarnih fosilnih goriva, dovodi do promene ambijentalnih karakteristika rečne doline i promene ekoloških uslova postojećih ekosistema.
Uticaj posebne namene na površinske i podzemne vode:
Izgradnjom brana u pregradnim profilima na Limu i usporavanjem rečnog toka na koti normalnog uspora formiraće se vodene akumulacije i stvoriće se uslovi za bolje iskorišćavanje voda reke Lim.
Veličina ukupne zapremine akumulacija ukazuje da će buduće hidroelektrane raditi u protočnom radu (proizvodnja energije u bandu), odnosno da imaju mali manevarski prostor za regulaciju proticaja i proizvodnju varijabilne energije zbog malih raspoloživih zapremina akumulacija. Takođe kao posledica protočnog rada hidroelektrana javljaju se male oscilacije nivoa, kako nizvodno od pregradnih profila, tako i u okviru akumulacionih prostora, čime se ne narušava hidrološki režim reke Lim.
S obzirom na karakteristike stenskih masa, položaj i veličinu predviđenih akumulacija, ne očekuje se značajan uticaj akumulacija na režim podzemnih voda, koji bi negativno uticao na korisnike okolnog prostora i vode.
Planiranim režimom voda u budućim protočnim akumulacijama, kod kojih je relativno kratko zadržavanje vode, ne dolazi do procesa stratifikacije i eutrofikacije.
Uticaj posebne namene na zemljište:
Generalno, zemljište u zonama predviđenih akumulacija je niskog boniteta. U najvećoj meri buduće akumulacije zauzimaju rečno korito i neplodno zemljište, zatim su zastupljene šume, pa pašnjaci, livade i njive, a u najmanjoj meri voćnjaci i građevinsko zemljište.
Izgradnja hidroenergetskog sistema „Brodarevo” dovodi do zauzeća prostora u fazi izvođenja radova, koje se odnosi na lokacije pratećih objekata i instalacija za gradilište, pozajmišta i odlagališta građevinskog materijala. Posle završenih radova, neophodno je narušene površine vratiti u prvobitno stanje uz eventualna poboljšanja mehaničkom i biološkom revitalizacijom zemljišta. Radovi na izgradnji objekata mogu da dovedu do intenziviranja erozionih procesa, koji se saniraju adekvatnim antierozionim i bioinženjerskim uređenjem. Uz korišćenje i održavanje u ispravnom stanju najsavremenije građevinske mehanizacije i strogu kontrolu manipulisanja naftom i naftnim derivatima ne očekuje se značajan uticaj na promenu kvaliteta zemljišta.
Uticaji na zemljište, koji se očekuju nakon izgradnje sistema odnose se na: degradaciju, trajni gubitak i promenu namene korišćenja zemljišta usled potapanja površina priobalja Lima za predviđene akumulacije i pribranske prateće objekte i promenu namene korišćenja zemljišta usled izmeštanja trase državnog puta I reda. Na svim ovim površinama neophodno je obezbediti privođenje javnoj nameni, što podrazumeva posebna ograničenja u pogledu korišćenja i uređenja.
Uticaj posebne namene na klimatske parametre:
Formiranjem akumulacija, generalno može doći do pojačanog isparavanja sa vodene površine akumulacionog jezera i do promene mikroklime lokaliteta. Povećano isparavanje utiče na promene temperature, povećanje vlažnosti, pojavu magli i povećanje intenziteta vetra. S obzirom da su akumulacioni prostori relativno male zapremine i zauzimaju male površine, dejstvo je lokalizovano u uskom pojasu oko akumulacija. Van ovog područja intezitet klimatskih promena usled formiranja vodene površine je zanemarljiv, tako da se ne očekuju izmene klimatskih elemenata koje mogu bitno promeniti klimu područja. Promena u mikroklimi neće se odraziti na promenu klime šire okoline (mezoklima), niti na klimu prostora većih razmera.
Da bi se tačno utvrdio stepen eventualnih promena neophodno je predvideti detaljno snimanje sadašnjeg stanja i praćenja promena u toku i po završetku izgradnje objekata u okviru monitoringa meteoroloških parametara.
Uticaj posebne namene na biljni i životinjski svet:
Izgradnja hidroenergetskog sistema, a naročito akumulacionih bazena u koritu reke Lim, nesumnjivo narušava uspostavljene ekološke odnose u postojećim ekosistemima flore i faune područja, već u fazi izgradnje, a znatno više posle punjenja veštačkih jezera.
Pretvaranje brdsko-planinskog rečnog toka u jezero dovodi do trajne promene biocenoza u vodotoku i neposrednoj okolini. Izgradnjom brane, odnosno formiranjem jezera, dobija se relativno mirna vodena površina, čije će vode naseljavati razne vrste biljnog i životinjskog sveta adaptirane na novonastale uslove. Treba očekivati stvaranje novih ekoloških uslova za razvoj različitih biljnih zajednica od onih koje su ranije naseljavale taj prostor, a koje će biti izmenjene i prilagođene akumulacijama. Zbog kvalitativne promene usporene vode u akumulaciji realno je očekivati pojavu novih vrsta vodenih ptica selica i grabljivica, dok se ne očekuje pojava novih vrsta sisara u okolini akumulacije.
Izgradnjom pregradnih objekata-brana u čijem sklopu su projektovane riblje prevodnice omogućeni su migratorni putevi ihtiofaune iz toka Lima u buduće akumulacije i u suprotnom smeru. Ispuštanjem minimalno održivog proticaja neophodnog za opstanak živih organizama kroz temeljni ispust u eksploataciji sistema, kao i kompletnog proticaja vodotoka kroz optočni kanal tokom izgradnje sistema, neće doći do poremećaja prirodnog režima vodotoka nizvodno od brane u pogledu ihtiofaune.
Uticaj posebne namene na prirodne vrednosti i kulturno-istorijska dobra:
Izgradnjom akumulacije doći će do vizuelno estetskog narušavanja autentičnog ambijenta prirodnog pejzaža pretvaranjem brzog, planinskog, tekućeg vodotoka u mirno vodeno telo jezera. Vizuelnoestetske promene ogledaju se u trajnom zauzeću prostora na lokacijama objekata hidroenergetskog sistema brane i akumulacije sa pratećim objektima, kao i pri oscilacijama nivoa vode u akumulaciji u zoni priobalja.
Zadovoljavajućim prostornim lociranjem pribranskih objekata hidroenergetskog sistema biće ispoštovani osnovni vizuelni kriterijumi za estetsko uklapanje objekata u okolinu. Nakon formiranja veštačkih jezera, može se očekivati estetsko poboljšanje i oplemenjivanje prostora stabilnim vodenim površinama akumulacija, pogodnim za razvoj turizma, što će rezultirati povećanjem vrednosti područja. Preduzimanjem mera hortikulturnog uređenja, izgradnjom pešačke i saobraćajne komunikacije i drugih infrastruktura uz jezero, obogaćivanjem jezera ribom, razvojem turističke ponude, sportskih aktivnosti, akumulacije će se na na najbolji načim uklopiti u prirodnu sredinu i pretvoriti u ambijent sa bogatim sadržajima.
Zaštićena kulturno-istorijska dobra i arheološka nalazišta se ne nalaze u zonama predviđenih akumulacija, tako da neće biti ugroženi izvođenjem radova.
Uticaj posebne namene na aerozagađenje i buku:
Prašina koja se javlja pri izvođenju građevinskih radova, izduvni gasovi tokom rada građevinske mehanizacije, koja kao pogonsko gorivo koristi naftne derivate, dim, gasovi i neprijatni mirisi pri miniranju prouzrokuju zagađenje vazduha u fazi realizacije hidroenergetskog sistema. Najveća buka i vibracije se očekuju tokom bušačko-minerskih radova. Negativni uticaji narušavanja kvaliteta vazduha i buke mogu se očekivati samo na prostoru pregradnih profila i najbližoj okolini, odnosno neće doći do pogoršavanja kvaliteta životne sredine u širim razmerama.
Tokom eksploatacije hidroenergetskih objekata neće se javljati nikakva emisija u vazduh, dok će instalisana oprema u hidroelektranama proizvoditi buku u dozvoljenim granicama.
Zaključak:
S obzirom da područje budućih akumulacija u najvećoj meri zauzima rečno korito i neplodno zemljište u užem pojasu korita Lima i obzirom na male oscilacije nivoa vode uzvodno i nizvodno od pregradnih konstrukcija, kao i male površine akumulacija, ne očekuju se veći uticaji na okolno područje. Planiranu izgradnju hidroenergetskog sistema „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” prati ekološka opravdanost u smislu:
proizvodnje „zelene” električne energije;
izuzetno malog narušavanja hidrološkog režima reke;
ublažavanja posledica plavljenja velikih voda;
povećanja obezbeđenosti malih voda u malovodnim periodima;
ublažavanja meteoroloških prilika (ublažavanje ekstremnih razlika klimatskih poakazatelja u toku godine na jednom području);
obezbeđenosti novih staništa za živi svet područja;
stvaranja novih pejzaža jezera;
mogućnosti za povećanje arheološkog znanja usled neophodnih istraživanja;
mogućnosti da se steknu nova znanja o flori i fauni područja, usled neophodnih istraživanja;
unapređenja životne sredine za razvoj turizma koji ima dobru perspektivu.
III.3. Namena prostora i bilans površina posebne namene
Prema bilansu površina, 2011.godine na području Prostornog plana ukupne površine 199,4 km², poljoprivredno zemljište obuhvata 70,2 km² (35,2%), šumsko 121,0 km² (60,7%), a ostalo 8,2 km² (4,1%):
Tabela 27. Bilans postojeće namene prostora područja Prostornog plana, prema bazi podataka Republičkog geodetskog zavoda o kulturama, klasama i neplodnim površinama po katastarskim opštinama, 2011.godine.
šifra kulture osnovne namene zemljišta površina km² % 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18,201, 202, 203, 204, 206, 249, 252 poljoprivredno zemljište 70,2 35.2 17 šumsko zemljište 121,0 60.7 207, 208, 209, 212, 215 vodno zemljište 2,1 1.0 299, 310, 312, 360, 370 građevinsko zemljište 6,1 3.1 područje PPPPN 199,4 100,00
Tabela 28. Bilans postojeće namene prostora područja Prostornog plana, prema CORINE Land Cover (CLC) baze podataka o postojećim namenama u prostoru koju je izradila Evropska agencija za životnu sredinu:
šifra CLC klasa Površina km² % VEŠTAČKE POVRŠINE 5,57 2,8 112 necelovita urbana područja 4,86 2,5 133 gradilišta 0,71 0.3 VODENE POVRŠINE 1,64 0,8 511 vodotoci 1,64 0,8 POLJOPRIVREDNA PODRUČJA 47,50 23,8 242 kompleks kultivisanih parcela 27,60 13,8 243 pretežno poljopriv.zemlj.sa većim područjima prirodne vegetac. 19,90 10,0 ŠUME I POLUPRIRODNA PODRUČJA 144,69 72,6 311 listopadne šume 46,63 23,4 312 četinarske šume 5,90 3,0 313 mešovite šume 17,50 8,8 321 prirodna trava 7,80 3,9 324 prelazno područje šume, žbunje i makija 58,96 29,5 333 područja sa oskudnom vegetacijom 7,90 4,0 U K U P N O 199,4 100,00
Tabela 29. Bilans osnovne namene državnih šuma na području Prostornog plana, prema podacima JP „Srbijašume”, 2011.godine.
Državne šume – osnovna namena površina km² % Proizvodnja tehničkog drveta 35,52 39,9 Zaštita zemljišta od erozije 34,06 38,2 Stalno zaštitne šume (izvan gazdinskog tretmana) 19,51 21,9 U K U P N O 89,09 100,0
Tabela 30. Bilans površina posebne namene:
ZAŠTITA PRIRODE PIO predviđeni za zaštitu naziv II zona zaštite ha III zona zaštite ha Ukupno ha Kamena gora 682,7 446,4 1129,3 Ozren-Jadovnik 29,0 35,4 64,4 Ukupno PIO 717,7 481,8 1193,7 Međunarodno značajna područja IPA 2047,7 IBA 193,7 Ukupno međunarodno značajna područja 2241,4 Ukupno zaštita prirode 3435,1 POGRANIČNI POJAS naziv Površina ha Ukupno ha Pogranični pojas 606,2 606,2 Ukupno pogranični pojas 606,2 KORIDORI SAOBRAĆAJNE INFRASTRUKTURE naziv uži pojas zaštite ha širi pojas zašt. ha Ukupno ha Državni put I reda broj 21 217,2 326,0 326,0 Magistralna železnič.pruga broj1 180,5 1077,0 1077,0 Ukupno koridori saobr. infr. 397,7 1403,0 1403,0 REZERVISANI PROSTOR ZA REALIZACIJU AKUMULACIJA I HIDROELEKTRANA naziv HE Brodarevo I ha HE Brodarevo II ha Ukupno ha 1.površina akumulacije (za KNU) 51,60 103,61 155,21 2.površina plavljenja 52,70 127,72 180,42 3.površina post. rečnog korita 28,33 56,53 84,86 4.površina za privođenje javnoj nameni – akumulacija [2 – 3] 24,37 71,19 95,56 5.površina za privođenje javnoj nameni – brana 3,72 3,14 6,86 Ukupno rezervis. prostor [2 + 5] 56,42 130,86 187,28 OSTALE SPECIFIČNOSTI PLANSKOG PODRUČJA * naziv Površina ha Ukupno ha Istražno polje „Velika Župa“ 3118,7 3118,7 Ukupno istražna polja mineralnih sirovina 3118,7 naziv Površina ha Ukupno ha „Limski koridor” ** 2361,1 2361,1 Ukupno „Limski koridor” 2361,1 UKUPNO POVRŠINA POSEBNE NAMENE 5631,6
* Ne bilansiraju se u ukupnoj površini posebne namene.
** Zona objedinjene zaštite planiranih energet.sistema na Limu i mreže koridora magistralne infrastrukture.
Referalne karte
Planska rešenja Prostornog plana grafički su prikazana na četiri (4) referalne karte u razmeri 1:25.000, odnosno 1:50.000. Za potrebe izrade referalnih karata korišćene su topografske karte u odgovarajućoj razmeri.
Referalna karta broj1. Posebna namena prostora, R = 1 : 25.000
Prikazuje zone i lokacije posebne namene, u okviru osnovne namene prostora.
Osnovnom namenom prostora su okvirno određene celine osnovnih kategorija zemljišta (poljoprivredno zemljište, šume i šumsko zemljište, vode i vodno zemljište, građevinsko zemljište), koje se mogu korigovati i detaljnije odrediti kroz prostorni plan jedinice lokalne samouprave (PPO), osim u slučajevima: ako je prostor određen za potrebe posebne namene; ako se ovim Planom izričito navodi da nije moguće vršiti korekciju namene prostora kroz izradu PPO; ako se za deo planskog područja rade grafički prilozi (detaljne karte) u razmeri 1:1.000 ili 1:2.500.
Prikaz generalizovanih površina osnovnih kategorija zemljišta dat je na osnovu CORINE Land Cover baze podataka, baze podataka Javnog preduzeća za gazdovanje šumama „Srbijašume”, podataka sa raspoloživih topografskih karata (razmere 1:25.000 do 1:300.000), digitalnih ortofoto podloga (rezolucije 40cm u Gaus-Krigerovoj projekciji) i katastarskih planova planskog područja u georeferenciranom rasterskom formatu, dobijenih za potrebe izrade ovog Prostornog plana.
Predložene zone i lokacije posebne namene date su na osnovu raspoloživih podataka (uslova nadležnih institucija, aktova o proglašenju zaštićenih područja, studija zaštite prirodnih i kulturnih dobara, postojeće planske dokumentacije i drugo), a prema Pravilniku o sadržini, načinu i postupku izrade planskih dokumenata i Zakonu o planiranju i izgradnji:
veliki energetski sistemi u neposrednom sastavu akumulacija (hidroelektrane sa pripadajućom branom i objektima HE);
površine pod infrastrukturnim sistemima (međunarodna, magistralna i regionalna infrastruktura) – dalekovod i trafostanica napona 110 kV; državni put prvog reda, putni objekti i saobraćajni priključci na ovaj put; javna železnička infrastruktura sa priključcima; kao i površine za lociranje objekata usluge različite namene (granični prelaz, turizam i drugo) i područje koje je u neposrednoj fizičkoj i funkcionalnoj vezi sa infrastrukturnim koridorom/mrežom koridora (zaštitni pojas i površine koje je neophodno štititi od negativnih uticaja koridora);
proglašeno ili predloženo područje prirodnog dobra, sa zaštitnom zonom; i drugo.
Referalna karta broj 2. Mreža naselja i infrastrukturni sistemi, R = 1 : 50.000
Prikazuje mrežu naselja i centara, saobraćajne i ostale infrastrukturne sisteme (vodoprivreda, energetika i telekomunikacije) i raspored osnovnih privrednih delatnosti.
Referalna karta broj 3. Prirodni resursi, zaštita životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara, turizam, R = 1 : 25.000
Prikazuje prirodne resurse, zone ugroženosti i aktivnosti na zaštiti životne sredine, prirodna i nepokretna kulturna dobra sa propisanim zonama i režimima zaštite, turističke zone i lokalitete.
Referalna karta broj 4. Karta sprovođenja, R = 1 : 50.000
Prikazuje zone za koja je predviđena izrada urbanističkog plana, zone u okviru kojih je predviđena izrada urbanističkog projekta (ovim Planom ili Prostornim planom jedinice lokalne samouprave) i zone za direktnu primenu plana (izdavanje informacije o lokaciji i lokacijske dozvole na osnovu ovog Prostornog plana ili Prostornih planova obuhvaćenih opština).
Za potrebe direktnog sprovođenja Prostornog plana, to jest izdavanja informacije o lokaciji i lokacijske dozvole i privođenja zemljišta javnoj nameni, a u zavisnosti od potrebnog nivoa detaljnosti pojedinih rešenja i raspoloživosti podloga (ažurne georeferencirane ortofoto podloge i/ili overeni katastarsko-topografski planovi), referalne karte se razrađuju odgovarajućim detaljnim kartama u razmeri 1:1.000 ili 1:2.500, za:
detaljna karta tunela „Brusovnik” (sa izmenjenom trasom državnog puta I reda M.21) i akumulacije „Brodarevo 2” (zona akumulacije do kote 490,4 m.n.v.) – brana „Lučice”;
detaljna karta tunela „Junakovine” (sa izmenjenom trasom državnog puta I reda M.21) i akumulacije „Brodarevo 1” (zona akumulacije do kote 521,0 m.n.v.) – brana „Junakovine”;
detaljna karta dalekovoda 110 kV (veza od brane „Lučice” na postojeći dalekovod TS Prijepolje-EDF/EVP Brodarevo) i dalekovoda 35 kV (veza od brane „Lučice” na postojeće dalekovode TS Brodarevo – TS Kaćevo i TS Brodarevo – TS Seljašnica) – veze sa HE „Brodarevo 2”;
detaljna karta dalekovoda 110 kV (veza od brane „Junakovine” na EDF/EVP Brodarevo, odnosno na TS Sjenica) i dalekovoda 35 kV (veza od brane „Junakovine” na TS Brodarevo) – veze sa HE „Brodarevo 1”;
IV. Pravila upotrebe zemljišta, pravila uređenja i građenja
IV.1. Pravila uređenja i organizacije zemljišta
IV.1.1. Celine i zone posebne namene određene Prostornim planom
Posebne namene područja Prostornog plana predstavljaju sledeće zone/celine:
prostor rezervisan za realizaciju hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” i akumulacija u sastavu ovih sistema (zona potapanja planiranih akumulacija i privođenja javnoj nameni za potrebe izgradnje sistema);
zaštićena i za zaštitu predviđena prirodna dobra – predeli izuzetnih odlika (PIO) „Ozren-Jadovnik” i „Kamena Gora” , i druga područja predviđena za zaštitu i uključivanje u mrežu EMERALD, NATURA 2000, IBA, IPA i PBA;
koridor državnog puta I reda broj 21 – sa rezervisanjem postojećeg koridora ovog puta koji se ne izmešta i planiranog koridora dela trase ovog puta koji se izmešta u cilju formiranja akumulacionog prostora hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”;
koridor magistralne međunarodne železničke pruge broj 1 – sa rezervisanjem postojećeg koridora ove pruge u cilju modernizacije za intermodalni transport i eventualne izgradnje drugog koloseka u postplanskom horizontu.
prostor posebne namene – pogranični pojas uz graničnu liniju sa Crnom Gorom, koji se definiše prema Zakonu o zaštiti državne granice, i koji se tretira kao prostor sa posebnim režimom korišćenja, uređenja i izgradnje.
IV.1.2. Uslovi za uređenje i izgradnju površina i objek
ata posebne namene
Akumulacija „Brodarevo 1” – „Junakovine”
1. Uslovi višenamenskog korišćenja vodnih akumulacija:
Prema Prostornom planu Republike Srbije planirana akumulacija „Brodarevo 1” na Limu je akumulacija prvog prioriteta, sa namenama:
E – energetika,
P – zaštita od poplava,
O – oplemenjivanje malih voda,
R – ribarstvo,
T – održivi turizam (strogo u skladu sa inoviranim zakonom i pravilnicima o zaštiti voda).
U zoni akumulacije „Junakovine” nije moguće korišćenje obala akumulacionog jezera za komplementarne funkcije zbog izrazito kanjonskog profila reke Lim.
Uz vodno zemljište dozvoljena je izgradnja objekata u funkciji vodoprivrede i održavanja akumulacije i izgradnja objekata infrastrukture i saobraćajnica, kao i formiranje zaštitnog zelenog priobalnog pojasa, u funkciji zaštite priobalnih zona od erozije zemljišta.
Izgradnja duž vodotokova podleže uslovima nadležne vodoprivrede.
2. Položaj akumulacije:
Akumulaciono jezero „Brodarevo 1” – „Junakovine” formira se uzvodno od betonske gravitacione brane u izrazito kanjonskom delu Lima, a nizvodno od državne granice Republike Srbije i Crne Gore na reci Lim. Nalazi se 2,0 km uzvodno od mesta Brodarevo, pored samog postojećeg državnog puta broj 21.
3. Pravila za izdvajanje površina javne namene:
Akumulacijom Junakovine obuhvaćen je prostor sledećih katastarskih opština: KO Zahumska, KO Krajinovići (Opština Sjenica); KO Bare, KO Gostun, KO Milakovići, KO Zastup, KO Brodarevo (Opština Prijepolje), a u svemu prema „Detaljnoj karti tunela Junakovine i akumulacije Brodarevo 1 – Junakovine”.
Površine se privode javnoj nameni direktno na osnovu plana i grafičkog priloga „Detaljna karta tunela Junakovine i akumulacije Brodarevo 1 – Junakovine”.
Za potrebe realizacije akumulacije Junakovine, na području zone potapanja:
ne postoji potreba za iseljavanjem stanovništva jer u zoni potapanja akumulacije Junakovine nema evidentiranih stambenih, građevinskih i drugih objekata;
potrebno je sprovesti zakonski postupak trajne promene namene zemljišta (šume, pašnjaci, livade, voćnjaci i drugo) i privođenje javnoj nameni na ukupnoj površini planirane akumulacije;
pri formiranju parcele akumulacije Junakovine posebnu pažnju obratiti na položaj i udaljenje od državne granice, ne narušavajući integritet zone bezbednosti državne granice.
4. Pravila regulacije:
Ukupna dužina akumulacije je 8,30 km, a zapremina 3,99 hm3. Kota minimalnog radnog nivoa je 517,00 m.n.v. a do kote normalnog uspora se obezbeđuje korisna zapremina od 1,02 hm3.
Regulaciona linija akumulacije je na koti 521,00 m.n.v., koja je definisana Idejnim projektom.
Izgradnja brane i formiranje akumulacije dovode do potapanja dela državnog puta broj 21 i njegovo izmeštanje u dužini od 2,93 km.
Formiranje akumulacije sprovodi se u svemu prema „Detaljnoj karti tunela Junakovine i akumulacije Brodarevo 1 – Junakovine”, koji sadrži koordinate detaljnih tačaka i opis granice po postojećim katastarskim međama.
Regulacija (građevinskih) površina za branu i podbranske objekte određena je na osnovu Idejnog projekta i postojećeg katastarskog stanja, što je sastavni deo „Detaljne karte tunela Junakovine i akumulacije Brodarevo 1- Junakovine”.
5. Pristup akumulaciji:
Za pristup akumulaciji koristi se saobraćajnica koja obezbeđuje pristup brani i priključena je na državni put I reda broj 21, čija je regulacija određena numeričkim podacima prema grafičkom prilogu, što je sastavni deo „Detaljne karte tunela Junakovine i akumulacije Brodarevo 1 – Junakovine”. Moguća je korekcija priključaka pristupnih puteva na lokaciji HE „Brodarevo 1” (Junakovine).
Do realizacije akumulacije i završetka izgradnje nove deonice državnog puta I reda broj 21, a u cilju omogućavanja normalnog odvijanja saobraćaja na ovom putu, moguća je izgradnja privremenih puteva.
Akumulacija „Brodarevo 2” – „Lučice”
1. Uslovi višenamenskog korišćenja vodnih akumulacija
Prema Prostornom planu Republike Srbije planirana akumulacija „Brodarevo 2” na Limu su akumulacije prvog prioriteta, sa namenama:
E – energetika;
P – zaštita od poplava;
O – oplemenjivanje malih voda;
R – ribarstvo;
T – održivi turizam (strogo u skladu sa inoviranim zakonom i pravilnicima o zaštiti voda).
Uz vodno zemljište dozvoljena je izgradnja objekata u funkciji:
vodoprivrede i održavanja akumulacije;
turizma i rekreacije prema pravilima građenja ovog plana za ove namene;
infrastrukture i saobraćajnica;
formiranja zaštitnog zelenog priobalnog pojasa, u cilju zaštite priobalnih zona od erozije zemljišta.
Za sve objekte čija se izgradnja dozvoljava uz vodno zemljište važe i sledeća pravila:
izgradnja duž vodotokova podleže uslovima nadležne vodoprivrede;
izgradnja je moguća uz uslov da se objekti grade u zoni izvan dejstva stogodišnje velike vode i van zahvata poplavnih talasa.
2. Položaj akumulacije:
Akumulaciono jezero „Brodarevo 2” – „Lučice” formira se uzvodno od istoimene, betonske gravitacione brane. Nalazi se desetak kilometara uzvodno od Prijepolja, pored samog postojećeg državnog puta broj 21. Pogodnost na profilu „Lučice” predstavljaju blage kosine obala i lak pristup brani i akumulaciji. U zoni naselja Brodareva ostvaren je uslov prirodnog režima toka reke Lim. U neposrednoj blizini desne obale akumulacije prolazi železnička pruga Beograd – Bar.
3. Pravila za izdvajanje površina javne namene:
Akumulacija Lučice obuhvata prostor sledećih katastarskih opština u Opštini Prijepolje: KO Brodarevo, KO Zavinograđe, KO Grobnice, KO Potkrš, KO Donji Stranjani, KO Kruševo, KO Divci, KO Gračanica, a u svemu prema „Detaljnoj karti tunela Brusovnik i akumulacije “Brodarevo 2” – Lučice”.
Površine se privode javnoj nameni direktno na osnovu plana i grafičkog priloga „Detaljna karta tunela Brusovnik i akumulacije “Brodarevo 2” – Lučice”.
Na području zone potapanja akumulacije Lučice registrovano je:
četiri domaćinstva;
14 objekata (dva privredna objekta – klanica i farma koka nosilja, a ostalo su stambeni i pomoćni objekti);
groblje sa 27 grobnih mesta.
Ukupna površina građevinskih objekata je 2.120 m².
Za potrebe realizacije akumulacije „Lučice”, na području zone potapanja, potrebno je:
izvršiti raseljavanje i/ili obezbeđenje naknade/zamene materijalnih dobara;
sprovesti rušenje stambenih, privrednih i pomoćnih objekata;
formirati novo groblje po propisima za ovu namenu i kapacitetom za minimum 20 godina i izvršiti raseljavanje postojećeg groblja na novu lokaciju;
sprovesti zakonski postupak trajne promene namene zemljišta (građevinsko zemljište, šume, pašnjaci, livade, voćnjaci i drugo) i privođenje javnoj nameni na ukupnoj površini planirane akumulacije.
4. Pravila regulacije:
Ukupna dužina akumulacije je oko 10,50 km, a zapremina je 10.358 hm3. Kota minimalnog radnog nivoa je 478,00 m.n.v., a do kote normalnog uspora se obezbeđuje korisna zapremina od 7.208 hm3. Regulaciona linija akumulacije je na koti 490,40 m.n.v. koja je definisana Idejnim projektom.
Formiranje akumulacije sprovodi se u svemu prema „Detaljnoj karti tunela Brusovnik i akumulacije „Brodarevo 2” – Lučice”, koji sadrži koordinate detaljnih tačaka i opis granice po postojećim katastarskim međama.
Regulacija (građevinskih) površina za branu i podbranske objekte određena je na osnovu Idejnog projekta i postojećeg katastarskog stanja, što je sastavni deo „Detaljne karte tunela Brusovnik i akumulacije Brodarevo 2-Lučice”.
5. Pristup akumulaciji:
Za pristup akumulaciji koristi se saobraćajnica koja obezbeđuje pristup brani i priključena je na državni put I reda broj 21, kao i saobraćajnice dela naselja Lučice, čija je regulacija određena numeričkim podacima prema grafičkom prilogu, što je sastavni deo „Detaljne karte tunela Brusovnik i akumulacije Brodarevo 2-Lučice”. Moguća je korekcija priključaka pristupnih puteva na lokaciji HE „Brodarevo 2” (Lučice).
Do realizacije akumulacije i završetka izgradnje nove deonice državnog puta I reda broj 21, a u cilju omogućavanja normalnog odvijanja saobraćaja na ovom putu, moguća je izgradnja privremenih puteva, uključujući i devijaciju između nove i postojeće deonice puta na lokaciji HE „Brodarevo 2” (Lučice).
IV.1.2.2. Uslovi za uređenje, izgradnju i korišćenje područja prirodnog dobra, prema utvrđenom režimu zaštite
Zaštita i održivo korišćenje prirode i prirodnih dobara, zasniva se na sprovođenju režima zaštite prema Zakonu o zaštiti prirode. Zakonskom regulativom definisani su režimi zaštite I, II i III stepena, to jest aktivnosti koje su zabranjene, odnosno ograničene u prirodnim dobrima (član 35. Zakona o zaštiti prirode „Službeni glasnik RS”, br. 36/09, 88/10 i 91/10).
U okviru zaštićenih područja na području Prostornog plana uspostavljaju se dva režima zaštite:
U režimu zaštite II stepena – mogu se vršiti upravljačke intervencije u cilju restauracije, revitalizacije i ukupnog unapređenja zaštićenog područja, bez posledica po primarne vrednosti njihovih prirodnih staništa, populacija, ekosistema, obeležja predela i objekata geonasleđa, obavljati tradicionalne delatnosti i ograničeno koristiti prirodni resursi na održiv i strogo kontrolisan način:
zabranjuje se izgradnja industrijskih, metalurških i rudarskih objekata, asfaltnih baza, rafinerija nafte, kao i objekata za skladištenje i prodaju derivata nafte i tečnog naftnog gasa, termoelektrana i vetrogeneratora, luka i robno-trgovinskih centara, aerodroma, uslužnih skladišta, magacina i hladnjača, vikendica i drugih porodičnih objekata za odmor, eksploataciju mineralnih sirovina, treseta i materijala rečnih korita i jezera, preoravanje prirodnih travnjaka, privredni ribolov, unošenje invazivnih alohtonih vrsta, izgradnju objekata za reciklažu i spaljivanje otpada i obrazovanje deponija otpada;
ograničavaju se radovi na regulaciji i pregrađivanju vodotoka, formiranje vodoakumulacija, melioracioni i drugi hidrotehnički radovi, izgradnja hidroelektrana, solarnih elektrana i elektrana na bio-gas, objekata turističkog smeštaja, ugostiteljstva, nautičkog turizma i turističke infrastrukture i uređenje javnih skijališta, izgradnja objekata saobraćajne, energetske, komunalne i druge infrastrukture, stambenih i ekonomskih objekata poljoprivrednih gazdinstava, tradicionalno korišćenje kamena, gline i drugog materijala za lokalne potrebe, izgradnja ribnjaka, objekata za konvencionalno gajenje domaćih životinja i divljači, ribolov, lov, sakupljanje gljiva, divljih biljnih i životinjskih vrsta, gazdovanje šumama i šumskim zemljištem, formiranje šumskih i poljoprivrednih monokultura, unošenje vrsta stranih za divlji biljni i životinjski svet regije u kojoj se nalazi zaštićeno područje i primena hemijskih sredstava.
U režimu zaštite III stepena mogu se vršiti upravljačke intervencije u cilju restauracije, revitalizacije i ukupnog unapređenja zaštićenog područja, razvoj sela i unapređenje seoskih domaćinstava, uređenje objekata kulturno-istorijskog nasleđa i tradicionalnog graditeljstva, očuvanje tradicionalnih delatnosti lokalnog stanovništva, selektivno i ograničeno korišćenje prirodnih resursa i prostora uz potrebnu infrastrukturnu i drugu izgradnju:
zabranjuje se izgradnja rafinerija nafte i objekata hemijske industrije, metalurških i termoenergetskih objekata, skladišta nafte, naftnih derivata i prirodnog gasa, unošenje invazivnih alohtonih vrsta i obrazovanje deponija;
ograničava se izgradnja drugih industrijskih i energetskih objekata, asfaltnih baza, objekata turističkog smeštaja i javnih skijališta, infrastrukturnih objekata, skladišta industrijske robe i građevinskog materijala, vikendica, eksploatacija i primarna prerada mineralnih sirovina, obrazovanje objekata za upravljanje otpadom, izgradnja naselja i širenje njihovih građevinskih područja, lov i ribolov, formiranje šumskih i poljoprivrednih monokultura, primena hemijskih sredstava i drugi radove i aktivnosti koji mogu imati značajan nepovoljan uticaj na prirodne i druge vrednosti zaštićenog područja.
U cilju zaštite i unapređenja prirodnih dobara na područjima posebnih prirodnih vrednosti planiranim za zaštitu, propisuje se sprovođenje prethodnih mera zaštite, za utvrđene zone/lokalitete sa odgovarajućim režimom zaštite (II ili III stepena).
Mere zaštite prirodnih dobara
Planirana je zaštita identifikovanih prostornih celina sa posebnim prirodnim obeležjima i vrednostima na ukupnoj površini od oko 34,35 km2, i utvrđuje se vrsta, obuhvat i režimi zaštite, do okončanja istraživanja i donošenja akata o proglašenju zaštićenog područja. Na svim prirodnim dobrima koja se nalaze u postupku zaštite, zabranjeno je vršiti bilo kakve intervencije do donošenja odgovarajućeg akta o zaštiti, u cilju očuvanja njihovih primarnih vrednosti. Donošenjem akta o zaštiti propisaće se mere i aktivnosti na zaštiti koje će sprovoditi upravljač, odnosno staratelj nad prirodnim dobrom. Obavezan deo postupka proglašenja zaštite obuhvata i određivanje kategorizacije prirodnog dobra koje bi prema preporukama trebalo uskladiti sa međunarodnom IUCN kategorizacijom.
Za PIO „Ozren-Jadovnik” propisuju se sledeće mere zaštite, odnosno zabranjuje se:
promena namena površina, osim ukoliko nije predviđena odgovarajućim planskim aktom;
izvođenje radova i aktivnosti koje bi mogle da naruše geomorfološke odlike zaštićenog područja;
izgradnja na hidrološkim objektima, osim za potrebe antierozivnih radova, infrastrukturnog opremanja, prezentacije prirodnog dobra i vodosnabdevanja;
ispuštanje otpadnih voda u zemljište i vodotoke;
izgradnja septičkih jama propusnog tipa;
deponovanje komunalnog, industrijskog i drugog otpada;
izgradnja stambenih, turističkih, uslužnih i drugih sličnih objekata izvan postojećih naselja;
trajno postavljanje privremenih objekata;
izgradnja objekata koji po spoljnom izgledu odudaraju od lokalne arhitekture;
izgradnja infrastrukturnih sistema i objekata, osim ako nisu u funkciji infrastrukturnog opremanja postojećih naselja, prezentacije prirodnog dobra i razvoja kompatibilnih delatnosti;
izgradnja privrednih objekata, osim onih čiji je rad baziran na održivom korišćenju postojećih prirodnih resursa;
uništavanje i uznemiravanje faune na celom prostoru, kao i branje i uništavanje posebno zaštićenih vrsta flore;
unošenje stranih vrsta flore i faune;
izlov ihtiofaune, osim na desnoj obali Lima;
kaptiranje izvora i zahvatanje vode iz vodotoka, osim pod posebnim uslovima službe zaštite;
poribljavanje, osim pod posebnim ribolovnim osnovama i uz uslove službe zaštite;
čista seča šumske vegetacije;
uništavanje vlažnih staništa;
deponovanje opasnih i štetnih materija;
ispuštanje i emitovanje štetnih gasova;
eksploatacija mineralnih sirovina.
Za PIO „Kamena Gora” propisuju se sledeće mere zaštite, odnosno zabranjuje se:
izgradnja industrijskih, infrastrukturnih, privrednih, hidrotehničkih i drugih objekata čiji rad i postojanje mogu izazvati nepovoljne promene kvaliteta zemljišta, voda, vazduha, živog sveta, lepote predela i njegove okoline;
prosecanje bilo koje nove saobraćajnice, ukoliko nije utvrđena važećim prostornim ili urbanističkim planom, ili granskim osnovama koje su usaglašene sa režimima i merama zaštite područja;
vršenje zemljanih, građevinskih, šumarskih i drugih radova kojima se mogu narušiti estetske i ambijentalne vrednosti zaštićenog prostora i pogoršati karakteristike i njegove primarne vrednosti, odnosno koji mogu izazvati degradaciju prostora;
industrijska i individualna eksploatacija mineralnih i nemineralnih sirovina i otvaranje pozajmišta zemlje i kamena, osim ograničene i strogo kontrolisane eksploatacije podzemnih voda za potrebe vodosnabdevanja;
primarna prerada i predkoncentracija sirovina;
uzimanje fosilonosnih materijala sa geoloških profila;
deponovanje primarnih i sekundarnih jalovina, skladištenje i odlaganje komunalnog, industrijskog, opasnog i drugog otpada i otpadnih materija;
rukovanje otrovnim hemijskim materijama, naftnim derivatima i drugim opasnim materijama u prirodi;
svaka promena postojeće morfologije terena i vodotoka, prevođenje voda jednog u drugi vodotok, i izmena hidrodinamičnih karakteristika i režima vodotoka i svi drugi radovi i intervencije koji mogu uticati na izmenu hidrološkog režima podzemnih i površinskih voda;
izvođenje hidrogeoloških radova bez saglasnosti Zavoda za zaštitu prirode Srbije i upravljača prirodnog dobra;
ispuštanje otpadnih voda u vodotoke i zemljište;
izgradnja septičkih jama propusnog tipa;
nekontrolisano poribljavanje vodotoka, posebno poribljavanje alohtonim vrstama;
korišćenje, uništavanje i preduzimanje drugih aktivnosti kojima bi se mogle ugroziti divlje vrste biljaka i životinja zaštićene kao prirodne retkosti i njihova staništa;
unošenje alohtonih vrsta flore i faune;
nekontrolisano odlaganje i deponovanje stočnog otpada i konfiskata u prirodi i formiranje „divljih” stočnih grobalja i deponija. Ovo se ne odnosi na eventualno ciljano i plansko formiranje hranilišta za nekrofagne ptice i karnivore sisare, a u cilju unapređenja stanja njihovih populacija, naučno-istraživačke, konzervacione ili lovno-turističke svrhe;
uništavanje šumskih kompleksa, odnosno čista seča i kresanje lisnika;
seča pojedinačnih starih stabala, impozantnih dendrometrijskih karakteristika;
razoravanje planinskih pašnjaka i livada;
svi oblici intervencija na objektima etno-nasleđa kojima se menja ili narušava njihov spoljni izgled ili umanjuje njihova vrednost;
paljenje i loženje vatre, osim na mestima određenim za tu namenu.
Radovi koji nisu zabranjeni, kao i radovi van prostora koji se predlaže za zaštitu, za koje se osnovano pretpostavlja da mogu imati štetne posledice na zaštićeno prirodno dobro, podležu proceduri obezbeđenja procene uticaja i dobijanja saglasnosti i dozvola u skladu sa zakonom. Izrečene zabrane i navedena procedura ne odnose se na postojeći način korišćenja poljoprivrednog zemljišta.
Radi operativne primene mera zaštite i realizacije ukupnog koncepta održivog razvoja, zasnovanog na korišćenju prostora u skladu sa kapacitetima, primarnim vrednostima i funkcijama, neophodno je obezbediti:
donošenje Akta o zaštiti;
odgovarajućeg staraoca;
finansijsku podršku i adekvatan stručni kadar;
izradu programa i planova, odnosno njihovu verifikaciju;
koordinaciju rada staraoca svih korisnika prirodnog dobra, a naračito mesnog stanovništva, nadležnih službi zaštite prirode i nadležnih organa lokalne samouprave i Republike;
izradu privremenog, srednjoročnog i godišnjih programa zaštite i razvoja, a u skladu sa zakonskim rokovima;
izradu Akta o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi.
IV.1.3. Uslovi za uređenje i izgradnju mreže saobraćajne i druge infrastrukture
IV.1.3.1. Uslovi za uređenje i izgradnju javnih puteva
Stvaranje uslova za realizaciju hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” na reci Lim, podrazumeva redefinisanje saobraćajnog sistema i delimično izmeštanje trase državnog puta I reda broj 21 (deonica Mijoska – Granica Crne Gore/Gostun), kao i izgradnju dva tunela („Junakovine” i „Brusovnik”), koji predstavljaju izuzetno značajane građevinske objekte, pa ih je neophodno projektantski i izvođački uraditi po veoma visokim tehničkim standardima i opremiti adekvatnom opremom, prvenstveno sa aspekta zaštite ljudskih života u eventualnim ekscesnim situacijama i sigurnog funkcionisanja prometa vozila.
Sve tehničke karakteristike koje se odnose na delimično izmeštanje trase državnog puta I reda broj 21 i izgradnju tunela „Junakovine” i „Brusovnik”, preuzete su iz „Predhodne studije opravdanosti sa generalnim projektom za izgradnju HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”, koju je izradio „Energoprojekt Hidroinženjering” Beograd, kao i iz podataka dostavljenih od strane investitora i projektanata.
Regulacija koridora saobraćajnih infrastrukturnih sistema
Pojas regulacije jeste putno zemljište javnog puta i zemljišni pojas drugih objekata infrastrukturnih sistema. Prostornim planom utvrđuje se orijentaciona širina pojasa regulacije za:
javne puteve:
državni put I reda oko 25 m;
opštinski put oko 15 m.
železničku prugu:
jednokolosečna pruga oko 16 m.
Utvrđuju se sledeća pravila uređenja pojasa regulacije javnog državnog puta I reda i opštinskog puta:
u izgrađenom prostoru naselja uz kolovoz se izvodi autobusko stajalište najmanje širine 3 m, obostrani trotoari s ivičnjacima najmanje širine od po 1,5 m, a samo izuzetno jednostrani trotoar širine dva i više metara sa prikupljanjem i kanalisanjem atmosferskih voda s kolovoza, dok se van izgrađenog prostora naselja izvode obostrane bankine širine po 1,5 m s tvrdim zastorom;
biciklističke staze se mogu planirati uz sve javne puteve, osim na državnom putu I reda, gde se mogu planirati van kolovoza, sa propisanim razdelnim ostrvom i širinom biciklističkih staza u skladu sa Pravilnikom o uslovima koje sa aspekta bezbednosti saobraćaja moraju da ispunjavaju putni objekti i drugi elementi javnog puta („Službeni glasnik RS”, broj 50/11);
saobraćajni priključci na državni put utvrđuju se na osnovu uslova i saglasnosti upravljača državnim putevima, preko rekonstruisanih postojećih saobraćajnih priključaka opštinskih puteva ili preko servisne saobraćajnice, tako da:
parcele koje izlaze na državni put I reda ne mogu, svaka za sebe pojedinačno, da imaju direktan izlaz na put već se pristup takvih parcela mora ostvariti preko servisne saobraćajnice na osnovu pribavljene saglasnosti upravljača puta;
priključivanje prilaznog na javni put vrši se prvenstveno njegovim povezivanjem sa drugim prilaznim ili nekategorisanim putem koji je već priključen na javni put, a na područjima na kojima ovo nije moguće, priključivanje prilaznog puta vrši se neposredno na javni put i to prvenstveno na put nižeg reda;
zemljani i šumski putevi koji se ukrštaju ili priključuju na državne puteve, moraju imati širinu od najmanje 5 m sa tvrdom podlogom ili sa istim kolovoznim zastorom kao i put na koji se priključuje ili sa njim ukršta, u dužini koja odgovara najmanje ukupnoj širini neposrednog pojasa zaštite državnog puta;
predmetna deonica državnog puta u izgrađenom prostoru naselja, se predlaže za javni put u naselju na osnovu ovog plana ili odgovarajućeg urbanističkog plana;
saobraćajni priključak opštinskog puta i priključna saobraćajnica ulice na državni put ima minimalnu širinu saobraćajnih traka od 2,75m i minimalni radijus krivine 10-12m;
u izgrađenom prostoru naselja između trotoara i granice pojasa regulacije podiže se drvored i drugi zasad, tako da ne ometa preglednost javnog puta i ne ugrožava bezbednost saobraćaja;
kosine useka, zaseka i nasipa, kao i druge kosine u putnom zemljištu, gde je to moguće, ozelenjavaju se travom, šibljem i drugim autohtonim rastinjem koje ne ugrožava preglednost puta;
duž svih puteva obezbeđuje se infrastruktura za prikupljanje i kontrolisano odvođenje atmosferskih voda, sa ugrađenim separatorima naftnih derivata na državnim putevima u zoni zaštite prirodnih vrednosti i zoni I i II sanitarne zaštite izvorišta voda;
reklamne table i panoi, oznake kojima se obeležavaju turistički objekti, kulturno-istorijski spomenici i spomen obeležja i drugi slični objekti, mogu se postavljati pored državnih puteva na udaljenosti od 7m od ivice kolovoza, odnosno pored opštinskog puta na udaljenosti od 5m od ivice kolovoza.
Zaštitni pojasevi u koridorima saobraćajnih infrastrukturnih sistema
Širina zaštitnih pojaseva trasa i objekata u koridorima saobraćajnih infrastrukturnih sistema utvrđena je na osnovu odredbi zakona i propisa donetih na osnovu zakona (Zakon o železnici, „Službeni glasnik RS”, broj 18/05; Zakon o javnim putevima, „Službeni glasnik RS”, broj 101/05) i primenom sledećih kriterijuma:
utvrđivanja bezbedonosnog rastojanja od trase i objekata infrastrukturnog sistema, radi zaštite okruženja od negativnih uticaja na životnu sredinu, u prvom redu od buke, aerozagađenja i akcidenata;
obezbeđenje zaštite osnovnih funkcija u eksploataciji trase i objekata infrastrukturnog sistema od negativnih uticaja iz okruženja, u prvom redu od neplanske izgradnje, nekontrolisanog odlaganja otpada i drugih aktivnosti koje mogu da ugroze bezbednost, funkcionisanje i održavanje infrastrukturnog sistema.
Ustanovljavaju se sledeći obostrani zaštitni pojasevi trasa i objekata postojećih i planiranih sistema saobraćajne infrastrukture na području Prostornog plana:
neposredni pojas zaštite, prostor zaštitnog pojasa od:
ivice pojasa regulacije puta širine 20 m za državni put I reda, 5 m za javni opštinski i nekategorisan put;
ose železničkog koloseka širine 25 m;
širi pojas zaštite, prostor kontrolisane izgradnje od granice neposrednog pojasa zaštite/zaštitnog pojasa:
širine 20 m za državni put I reda, 5 m za javni opštinski put;
širine 200 m za železničku prugu;
pojasevi zaštite životne sredine od uticaja infrastrukturnog sistema:
pojas I stepena zagađenja sa veoma velikim ekološkim opterećenjem životne sredine, zbog emisija aerozagađenja, povećane buke i zagađivanja zemljišta; poklapa se sa neposrednim pojasima zaštite državog puta I reda i železničke pruge;
pojas II stepena zagađenja sa velikim ekološkim opterećenjem životne sredine zbog povećane buke i zagađivanja zemljišta; poklapa se sa širim pojasima zaštite javnih puteva i železničke pruge.
Širina zaštitnih pojaseva infrastrukturnih sistema je obavezna do njihovog redefinisanja izradom odgovarajućeg urbanističkog plana.
Režimi zaštite za zaštitne pojaseve u koridorima saobraćajnih infrastrukturnih sistema
neposredni pojas zaštite:
zabranjuje se izgradnja objekata koji nisu u funkciji infrastrukturnog sistema koji se štiti, to jest legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih objekata i izgradnja novih privrednih, stambenih i drugih objekata;
dozvoljava se izgradnja funkcionalnih i pratećih sadržaja, objekata, postrojenja i uređaja u funkciji infrastrukturnog sistema;
mogu se postavljati planirane paralelno vođene trase ostalih infrastrukturnih sistema, objekata i postrojenja na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona, a pod uslovima i na način koji utvrdi nadležno javno preduzeće, odnosno upravljač javnog infrastrukturnog sistema;
izvode se potrebni radovi i sprovode mere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na životnu sredinu (drvoredi na deonici puta u naselju, zaštitno zelenilo, zaštitne barijere od buke, kanalisanje i prečišćavanje atmosferskih voda s kolovoza puta i drugo), kao i potrebne mere zaštite infrastrukturnog sistema (na primer snegobrani, vetrobrani i drugo) na udaljenju koje se utvrđuje prema uslovima bezbednog funkcionisanja i održavanja infrastrukturnog sistema;
legalizacija i rekonstrukcija postojećih objekata u izgrađenom prostoru naselja pored puta može se odobriti samo izuzetno na osnovu odgovarajuće tehničke dokumentacije za dogradnju, rekonstrukciju i/ili rehabilitaciju postojećeg puta, odnosno tehničke dokumentacije za izgradnju nove deonice puta i na osnovu odgovarajućeg urbanističkog plana;
kod svakog planiranog vizitor centra, kampa i zone kupališta uređuje se „park and ride” parking, ili parking za individualna vozila i autobuse;
parking za teretna vozila sa svim pripadajućim objektima može da se gradi u neposrednom pojasu zaštite javnog puta van zone sa režimom zaštite II stepena prirodnih vrednosti, zaštićene okoline nepokretnog kulturnog dobra i zone sanitarne zaštite izvorišta voda;
širi pojas zaštite:
dozvoljava se izgradnja objekata, to jest legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih i izgradnja novih objekata u zonama predviđenim za izgradnju ovim prostornim planom i odgovarajućim urbanističkim planom, s tim da je za povećanje gustine naseljenosti, stepena izgrađenosti i zauzetosti površina, u prvom redu za izgradnju stambenih i objekata javnih službi, preduslov preduzimanje mera zaštite na osnovu procene uticaja i rizika od infrastrukturnog sistema na životnu sredinu;
svi planirani paralelno vođeni infrastrukturni sistemi koji nisu postavljeni u neposrednom pojasu zaštite, smeštaju se u širem pojasu zaštite na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona;
izvode se potrebni radovi i sprovode mere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na životnu sredinu (zaštitno zelenilo, zaštitne barijere od buke i drugo), kao i potrebne mere zaštite infrastrukturnog sistema koje nisu realizovane u neposrednom pojasu zaštite;
zabranjeno je otvaranje rudnika, kamenoloma, deponija otpada i postrojenja koja su izvori zagađivanja životne sredine;
u širim zaštitnim pojasevima između puta i drugog infrastrukturnog sistema zabranjuje se izgradnja objekata koji nisu u funkciji tih infrastrukturnih sistema, to jest zabranjuje se legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih i izgradnja novih privrednih, stambenih i ostalih objekata.
U slučaju kada se zaštitni pojasevi u koridorima infrastrukturnih sistema preklapaju sa zonama sa režimom zaštite II i III stepena prirodnih vrednosti, zaštićenom okolinom nepokretnog kulturnog dobra i zonom sanitarne zaštite izvorišta voda, primenjuje se stroži režim zaštite, korišćenja, izgradnje i uređenja prostora.
IV.1.3.2. Uslovi za uređenje i izgradnju dalekovoda 110 kV i 35 kV
Koncept uređenja prostora duž dalekovoda zasnovan je na tehničkim zahtevima (izgradnje i eksploatacije) dalekovoda, lokacionim uslovima, zaštiti neposrednog okruženja i, posebno, zaštiti životne sredine. Prethodni zahtevi su obezbeđeni izborom trase van naselja, bez potrebe za prethodnim uklanjanjem ili izmeštanjem postojećih objekata infra i suprastrukture, krčenja poljoprivrednih zasada ili značajnijeg ometanja aktivnosti lokalnog stanovništva. Sa gledišta životne sredine, primarna zaštita se obezbeđuje uspostavljanjem zaštitnog pojasa, a na pojedinim deonicama, uslovljavanjem pojačane električne i mehaničke sigurnosti i/ili minimalno dozvoljenih sigurnosnih visina i udaljenosti.
Planom je predviđeno uspostavljanje koridora ukupne širine 100 m duž trase planiranih dalekovoda 110 kV, odnosno 50 m duž trase planiranih dalekovoda 35 kV. Usvajaju su koridori veće širine od stvarno potrebne kako bi se omogućile manje korekcije predložene trase.
Po završetku izgradnje, koridori dalekovoda formiraće dva pojasa, sa sledećim pravilima korišćenja i uređenja prostora:
prostor u kome se utvrđuju posebna pravila korišćenja i uređenja u cilju preventivnog, tehničkog obezbeđenja dalekovoda i zaštite okruženja od mogućih uticaja dalekovoda, definisan je kao zaštitni pojas. Širina zaštitnog pojasa je 30,0 m;
u okviru zaštitnog pojasa, prostor neposredno uz dalekovod u kome se utvrđuju posebna pravila korišćenja i uređenja za potrebe izgradnje, održavanja i nadzora dalekovoda definisan je kao IZVOĐAČKI POJAS. Širina izvođačkog pojasa je 8,0 m.
Regulacija koridora dalekovoda
Parcele stubnih mesta formiraju se u granicama regulacije izvođačkog pojasa. Parcele, po pravilu, imaju oblik kvadrata sa maksimalnim (planski mogućim) dimenzijama pojedinačne parcele od 8,0 m h 8,0 m ili 64 m² po stubnom mestu. Za obeležavanje parcela ugaonih stubova koriste se koordinate temena stubova. Teme stuba, u ovom slučaju, predstavlja centar (centroiod) parcele.
Trasa dalekovoda je određena grafički i popisom koordinata ugaonih stubova (US), kao temenih tačaka horizontalnog preloma podužne ose dalekovoda (tabela 31 i tabela 32).
Pristup parcelama obezbeđuje se, po pravilu, ustanovljenjem službenosti prolaza u okviru izvođačkog pojasa.
Pored ugaonih stubova koji su geodetski pozicionirani, lokacije linijskih (nosećih) stubova se određuju Idejnim projektom dalekovoda u okviru izvođačkog pojasa, u skladu sa Planom i uslovima koji čine sastavni deo Prostornog plana. Po pravilu, za lokacije stubnih mesta se koristi uglavnom ugaoni ili obodni (međni) deo parcele, odnosno pozicije koje najmanje narušavaju postojeću namenu i funkcionalnost preostalog dela parcele.
Tabela 31. Elementi za geodetsko obeležavanje trase dalekovoda 35 kV
Redni broj ugaonog/krajnjegstuba Koordinate ugaonog/ krajnjeg stuba X Y Novi dalekovod koji povezuje HE „Brodarevo 1” sa postojećom TS „Brodarevo” K1 7399037.0000 4787075.0000 US1 7398724.0000 4787346.0000 US2 7398516.0000 4787690.0000 US3 7397868.0000 4787740.0000 US4 7396830.0000 4788627.0000 US5 7396134.0000 4788776.0000 K2 7395868.0000 4788581.0000 Novi dalekovod koji povezuje HE „Brodarevo 2” sa postojećim dalekovodom 35kV Veza 1: prelaz iz HE „Brodarevo 2” preko Lima i priključenje na dalekovod 35kV sa leve strane K1 7394850.0000 4796666.0000 K2 7394480.0000 4796483.0000 Veza 2: izlaz iz HE „Brodarevo 2” i priključenje na dalekovod 35kV sa desne strane K1 7394850.0000 4796666.0000 US1 7395202.0000 4796780.0000 US2 7395705.0000 4796367.0000 US3 7396053.0000 4796052.0000 K2 7396376.0000 4795435.0000
Tabela 32. Elementi za geodetsko obeležavanje trase dalekovoda 110 kV
Redni broj ugaonog/krajnjegstuba Koordinate ugaonog/ krajnjeg stuba X Y Postojeći dalekovod DV 1118 TS „Prijepolje” – EVP „Brodarevo” koji se prekida, i na koji se, po principu ulaz-izlaz, povezuje HE „Brodarevo 2” US5 7393452,4777 4797086,7947 US7 7393506,1533 4796692,8647 Novi stubovi dvosistemskog dalekovoda koji povezuje postojeći DV 1118 od stubova US5 I US7 sa HE „Brodarevo 2” US1-dvosistemski 7393530,2075 4796894,1575 K1-dvosistemski 7394850,0000 4796667,0000 Novi dalekovod TS „Sjenica”- HE „Brodarevo 1” K1 7417558,2532 4792481,2923 US2 7414834,1060 4792267,5343 US3 7413027,3296 4792606,5398 US4 7412032,2424 4792047,6780 US5 7409002,7435 4791809,9597 US6 7404655,6219 4789401,9022 US7 7404212,2479 4788075,6911 US8-dvosistemski 7399079.4517 4787325,1914 K9-dvosistemski 7399051.0000 4787078,0000 Novi dalekovod HE „Brodarevo 1”- EVP „Brodarevo” K1 7396802,4053 4789552,9371
Pravila za privođenje površina javnoj nameni
Privođenje površina javnoj nameni sprovodi se isključivo za stubna mesta dalekovoda. Parcele stubnih mesta formiraju se u okviru regulacije izvođačkog pojasa. Parcele, po pravilu, imaju oblik kvadrata sa maksimalnim (planski mogućim) dimenzijama pojedinačne parcele od 8,0m x 8,0m ili 64m2 po stubnom mestu.
U toku izvođenja radova pristup instalaciji dalekovoda se obezbeđuje ustanovljenjem službenosti prolaza u okviru zaštitnog i izvođačkog pojasa. Za potrebe redovnog održavanja i nadzora, pristup instalaciji dalekovoda se obezbeđuje ustanovljenjem trajne službenosti prolaza u okviru izvođačkog pojasa.
Prelaz dalekovoda preko obraslog šumskog zemljišta se obezbeđuje u skladu sa pravilnikom i uslovima vlasnika, odnosno preduzeća nadležnog za gazdovanje šumom. Širina proseka kroz šumu, koji obezbeđuje minimalnu sigurnosnu udaljenost od 3,0m između provodnika i stabala, određuje se Glavnim projektom.
IV.1.3.3. Uslovi za uređenje i izgradnju ostalih infrastrukturnih sistema
Širina zaštitnih pojaseva trasa i objekata u koridorima infrastrukturnih sistema utvrđena je na osnovu odredbi zakona i propisa donetih na osnovu zakona (Pravilnik o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV „Službeni list SFRJ”, broj 65/88 i drugi propisi) i primenom sledećih kriterijuma:
utvrđivanja bezbedonosnog rastojanja od trase i objekata infrastrukturnog sistema, radi zaštite okruženja od negativnih uticaja na životnu sredinu;
obezbeđenje zaštite osnovnih funkcija u eksploataciji trase i objekata infrastrukturnog sistema od negativnih uticaja iz okruženja (neplanska izgradnja, nekontrolisano odlaganje otpada i drugo).
Ustanovljavaju se sledeći obostrani zaštitni pojasevi trasa i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema na području Prostornog plana:
neposredni pojas zaštite prostor zaštitnog pojasa od:
ose dalekovoda od 110 kV širine 10 m i nižeg napona širine 5 m;
ose optičkog kabla širine jedan metar;
spoljne ivice dovodnih i primarnih cevovoda širine 2,5 m.
širi pojas zaštite, prostor kontrolisane izgradnje od granice zaštitnog pojasa:
širine 20 m za dalekovod od 110 kV, 15 m za dalekovod od 35 kV i 5 m za dalekovod nižeg napona;
pojasevi zaštite životne sredine od uticaja infrastrukturnog sistema:
pojas I stepena zagađenja sa veoma velikim ekološkim opterećenjem životne sredine; poklapa se sa neposrednim pojasima zaštite infrastrukturnih sistema;
pojas II stepena zagađenja sa velikim ekološkim opterećenjem životne sredine; poklapa se sa širim pojasima zaštite infrastrukturnih sistema;
Širina zaštitnih pojaseva infrastrukturnih sistema je obavezna do njihovog redefinisanja izradom odgovarajućeg urbanističkog plana.
Režimi zaštite za zaštitne pojaseve u koridorima infrastrukturnih sistema:
neposredni pojas zaštite:
zabranjuje se izgradnja objekata koji nisu u funkciji infrastrukturnog sistema koji se štiti, to jest legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih objekata i izgradnja novih privrednih, stambenih i drugih objekata;
dozvoljava se izgradnja funkcionalnih i pratećih sadržaja, objekata, postrojenja i uređaja u funkciji infrastrukturnog sistema;
mogu se postavljati planirane paralelno vođene trase ostalih infrastrukturnih sistema, objekata i postrojenja na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona, a pod uslovima i na način koji utvrdi nadležno javno preduzeće, odnosno upravljač javnog infrastrukturnog sistema;
izvode se potrebni radovi i sprovode mere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na životnu sredinu, kao i potrebne mere zaštite infrastrukturnog sistema, na udaljenju koje se utvrđuje prema uslovima bezbednog funkcionisanja i održavanja infrastrukturnog sistema;
zabranjuje se sađenje biljaka čiji koren ima dubinu veću od 1 m u pojasu zaštite optičkog kabla;
ne dozvoljava se sađenje drveća ispod dalekovoda, dok se postojeća stabla mogu zadržati ukoliko je zadovoljena sigurnosna udaljenost voda od minimum 3 m od bilo kog dela stabla.
širi pojas zaštite:
dozvoljava se izgradnja objekata, to jest legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih i izgradnja novih objekata u zonama predviđenim za izgradnju ovim prostornim planom i odgovarajućim urbanističkim planom, s tim da je za povećanje gustine naseljenosti, stepena izgrađenosti i zauzetosti površina, u prvom redu za izgradnju stambenih i objekata javnih službi, preduslov preduzimanje mera zaštite na osnovu procene uticaja i rizika od infrastrukturnog sistema na životnu sredinu;
svi planirani paralelno vođeni infrastrukturni sistemi koji nisu postavljeni u neposrednom pojasu zaštite smeštaju se u širem pojasu zaštite na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona;
izvode se potrebni radovi i sprovode mere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na životnu sredinu, kao i potrebne mere zaštite infrastrukturnog sistema koje nisu realizovane u neposrednom pojasu zaštite;
zabranjeno je otvaranje rudnika, kamenoloma, deponija otpada i postrojenja koja su izvori zagađivanja životne sredine.
U slučaju kada se zaštitni pojasevi u koridorima infrastrukturnih sistema preklapaju sa zonama sa režimom zaštite II i III stepena prirodnih vrednosti, zaštićenom okolinom nepokretnog kulturnog dobra i zonom sanitarne zaštite izvorišta voda, primenjuje se stroži režim zaštite, korišćenja, izgradnje i uređenja prostora.
IV.1.4. Uslovi za uređenje, izgradnju i korišćenje prostora za različite turističke namene
Uređenje, izgradnja i korišćenje prostora za različite turističke namene podrazumeva sledeće:
izgradnja turističko-informativnog centra;
povećanje saobraćajne dostupnosti, povezivanje turističkih prostora i integrisanje turističke ponude: izgradnja pratećih sadržaja državnog puta I reda broj 21; izgradnja mreže staza za rekreaciju pešačkih, biciklističkih, izletničkih;
kompletiranje javnokomunalne i turističke infrastrukture, povećanje standarda usluga postojećih i planiranih turističkih kapaciteta: izrada projektno tehničke dokumentacije, nabavka i ugradnja turističke signalizacije; kvalitativna rekonstrukcija, opremanje i proširenje smeštajnih kapaciteta i povećanje kategorizacije; izgradnja dodatnih kapaciteta na području plana (hotel, motel, apartmani); poboljšanje kvaliteta usluga u seoskom turizmu, edukacija o standardima i primerima seoskog turizma;
uređenje planiranih vodoakumulacija i vodotokova za turističko korišćenje;
valorizacija prirodnih objekata i šumskog područja u cilju planskog razvoja turizma;
program očuvanja tradicije narodnih običaja, narodne kuhinje i narodnog stvaralaštva kroz unapređenje postojećih manifestacija i organizaciju novih manifestacija, negovanje i podsticanje narodne radinosti i umetničke etno proizvodnje;
valorizacija kulturno istorijskog nasleđa u cilju aktivnog ukuljučenja u turistički razvoj;
adaptacija, opremanje i razvoj javnih službi koje prate razvoj ili se uključuju u turističku ponudu: izgradnja sportskih objekata, uređenje terena u mreži sportskih objekata, javnih pešačkih i zelenih površina u naseljima na području plana; prostorna i programska rekonstrukcija razvijene mreže objekata kulture i obrazovanja u naseljima na području plana;
funkcionalno uklapanje planiranih sadržaja u postojeći pejzaž i usaglašavanje sa mikrolokacijskim uslovima;
Uslovi za uređenje, izgradnju i korišćenje prostora za različite turističke namene, prema vidu turizma (turističkom proizvodu):
1. Tranzitni turizam i kratki odmori: rekonstrukcija železničkih i autobuskih stanica kao i formiranje pratećih sadržaja; uređenje stajališta, odmorišta i vidikovaca na posebno atraktivnim lokacijama pristupačnim sa državnog puta I reda broj 21; postavljanje turističkih informativnih punktova; izgradnja smeštajnih kapaciteta (hotel, motel); razvoj usluga za turiste u tranzitu – saobraćajna i turistička informacija i signalizacija, pošte, banke, servisi, parkinzi i drugo.
2. Sportsko-rekreativni turizam: za realizaciju ovog vida turizma neophodna je izgradnja objekata za smeštaj i rad sportskih klubova, izgradnja novih sportskih terena, povećanje smeštajnih kapaciteta i razvoj sportskih manifestacija.
2.1. Sport i rekreacija na vodi:
Dispozicija turističke ponude zona vodoakumulacija diferenciraće se na:
prostore vodoakumulacija sa sadržajima i aktivnostima za rekreaciju i sportovi na vodi koji podrazumevaju: izgradnju pešačke i saobraćajne komunikacije; izgradnju infrastrukture i objekata, privezište, plaže, objekti za iznajmljivanje opreme, obuku, piste za ribolovce za organizovanje ribolovačkog takmičenja i slično; kontrolisano plansko poribljavanje akumulacija postojećim i novim ribljim vrstama kao preduslov za razvoj ribljeg fonda i ribolovnog turizma; izgradnju ugostiteljskih objekata;
kontaktnu zonu vodoakumulacija sa smeštajnim, ugostiteljskim i drugim komercijalnim sadržajima, izletničkim punktovima, biciklističkim i pešačkim stazama, sportskim terenima, saobraćajnom infrastrukturom.
Sport i rekreacija na vodi van planiranih akumulacija:
potrebno je uređenje i infrastrukturno opremanje postojećih plaža, i posebno mesta za održavanje tradicionalne manifestacije „Skokovi sa mosta”. Aktivnosti na plaži i mostu Petrovac uskladiti sa intervencijama na izgradnji hidrosistema. Formirati privezište sa pratećim namenama u Brodarevu.
2.2. Biciklizam, pešačenje, planinarenje:
Za povezivanje turističke ponude u prostoru i razvoj više modaliteta kretanja turista na području Prostornog plana predviđeno je formiranje mreže biciklističkih, pešačkih i planinarskih staza. Potrebna izrada plana i obeležavanje staza kao osnova daljeg razvoja ovog vida aktivnosti. Cilj je ostvariti veze sa turističkim punktovima, kompleksima i naseljima, uz uređenje odmorišta, vidikovaca.
2.3. Vazduhoplovni sportovi:
Mogući pod uslovom pribavljanja neophodnih saglasnosti Direktorata civilnog vazduhoplovstva:.
zmajarstvo, padobranstvo, lake sportske letelice, uređenje poletno sletne staze aerodroma Lučice;
paraglajding – obeležavanje travnate poletno sletne staze;
2.4. Lovni turizam:
Obezbeđenje dostupnosti postojećim lovištima i opremanje lovišta lovnotehničkim objektima, rekonstrukcija lovačkih domova koja podrazumeva i specijalne ponude (kućice za pse, iznajmljivanje opreme i drugo).
2.5. Ribolovni turizam:
Neophodno je uređenje ribolovnih staza i mesta za okupljanje ribolovaca duž vodotokova, kao i u priobalju akumulacija. Ribolovni (kao i lovni) turizam podrazumevaju kontrolu korišćenja bioloških kapaciteta i sprečavanje prekomernog lova, kontrolu krivolova i vremena dozvoljenog za lov određenih vrsta. Smeštaj ribolovaca organizovaće se u seoskim naseljima i drugim komercijalnim turističkim kapacitetima.
3. Ruralni turizam: pored osnovnog uslova izgradnje saobraćajne i komunalne infrastrukture, neophodno je aktiviranje lokalnog stanovništva na ruralnom području i njegovog stambenog fonda za razvoj turizma, što podrazumeva sledeće:
realizacija porodičnih pansiona i kuća uklopljenih u pejzaž i zelenilo, i podizanje kvaliteta postojećih izgrađenih struktura;
revitalizacija i izgradnja u okviru autentičnih sela zasnovana na graditeljskoj tradiciji;
iskorišćenost napuštenih domaćinstava;
usmeravanje gradnje kuća za odmor van pojaseva državnih puteva, u ruralnom zaleđu, kao i stavljanje određenog broja objekata u funkciju turizma;
kategorizacija smeštaja u seoskim domaćinstvima;
Uređenje i opremanje etno sela u obuhvatu Prostornog plana (Tičje polje i Gostun) ima za cilj da prezentuje kulturno nasleđe i tradiciju ovog kraja. Svi objekti treba da budu autohtoni primeri arhitekture. Pri izboru objekata, prostornog rasporeda, namene i uređenja kompleksa, obavezno je učešće nadležnog Zavoda za zaštitu spomenika kulture.
Razvoj ruralnog turizma podrazumeva stvaranje uslova za dodatne aktivnosti prema specifičnostima: staze za jahanje, staze za vožnju biciklom, staze za šetnju i panoramsko razgledanje, staze zdravlja, platforme za ribolov, organizacija kulturno zabavnih manifestacija i drugo.
4. Edukativni turizam: potrebna je izgradnja uređenih prostora, objekata turističke infrastrukture, naročito smeštajnog objekta (hotela) većeg kapaciteta, školskog odmarališta, vizitor centra, izložbene postavke (eventualno), prostora za škole, radionice i likovne kolonije.
5. Naučno-istraživački turizam: podrazumeva valorizaciju prirodnih vrednosti, posebno geoloških specifičnosti, hidroloških objekata, kao i biodiverziteta ovog kraja.
6. Izletnički i eko-turizam: podrazumeva valorizaciju, zaštitu i prezentaciju prirodnih resursa, kao i objekata i celina od kulturno istorijskog značaja, uz preduzimanje neophodnih mera za uređivanje njihove okoline; određivanje mogućih lokacija i izgradnja informativnih punktova i ugostiteljskih sadržaja; razvoj specifičnih oblika privremenih i stacionarnih kapaciteta (etno, seoski turizam, eko kampovi); razvoj specifičnih ekoloških programa ugostiteljstva i usluga; uređivanje i opremanje izletišta i rekreativnih staza.
IV.1.5. Uslovi i mere zaštite životne sredine, zaštite od požara, elementarnih nepogoda, tehničko-tehnoloških nesreća i ratnih dejstava, i zaštite nepokretnih kulturnih dobara
IV.1.5.1. Mere zaštite životne sredine
Hidroelektrane „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” sa akumulacijama:
S obzirom da područje budućih akumulacija u najvećoj meri zauzima rečno korito i zemljište u užem pojasu korita Lima i s obzirom na relativno male visine brana, male oscilacije nivoa vode uzvodno i nizvodno od pregradnih konstrukcija, kao i male površine akumulacija, ne očekuje se veći uticaj na okolno područje. Preduzetim i predloženim merama zaštite, štetni uticaji na životnu sredinu biće sprečeni, umanjeni ili svedeni na prihvatljivu granicu.
Programske mere:
program kontrole i zaštite životne sredine sprovodiće se prema odredbama Strateške procene uticaja Prostornog plana područja posebne namene hidrocentrala „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” na reci Lim, na životnu sredinu;
planirani programi u predmetnoj zoni moraju ispunjavati uslove najmanjeg rizika po životnu sredinu;
programi moraju ispuniti i zadovoljiti načelo i uslove odgovornosti potencijalnog zagađivača i njegovog sledbenika;
pokretanje procedure Procene uticaja na životnu sredinu, na osnovu Zakona o proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS” br.135/04 i 36/09);
zastupljeni programi moraju obezbeđivati usklađenost interesa zaštite sredine i ekonomskog razvoja, to jest moraju ispunjavati uslov prihvatljivosti i održivosti.
Mere zaštite životne sredine tokom izvođenja radova:
uspostavljanje adekvatne organizacije izvođenja radova kojom se maksimalno štiti životna sredina;
sprovođenje projektovanog obima i vrste radova prema investiciono – tehničkoj dokumentaciji, uz poštovanje uslova nadležnih institucija;
korišćenje najsavremenije mehanizacije i održavanje mašinskog parka u ispravnom stanju;
stroga kontrola manipulisanja naftom i derivatima uz maksimalne mere zaštite;
tehnički organizovano izvođenje minerskih radova;
uspostavljanje sistema adekvatnog upravljanja otpadnim vodama, komunalnim i ostalim otpadom;
sprovođenje antierozionih i bioinženjerskih radova na pozajmištima građevinskog materijala, privremenim i stalnim deponijama;
organizovano snimanje postojećeg „nultog” stanja kvaliteta voda i stanja ekosistema;
preseljenje lokalnog stanovništva iz predviđenog područja za potapanje, uz odgovarajuće materijalne nadoknade stanovništvu;
izvođenje odgovarajućih objekata radi kompenzacije presečenih infrastrukturnih objekata;
revitalizacija zemljišta sa biološkom i mehaničkom konsolidacijom nakon realizacije objekata sistema.
Primenjena tehnička rešenja na objektima hidroenergetskih sistema „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”, otklanjaju pojedine potencijalno negativne uticaje izgradnje sistema na životnu sredinu:
evakuacija velikih voda preko preliva brana pri nailasku poplavnog talasa;
ispuštanje voda minimalnog održivog protoka kontinualno nizvodno od brane;
nesmetan pronos rečnog nanosa preko preliva brane u toku povodnja;
čišćenje rešetki na kruni brane čistilicom i uklanjanje plivajućeg nanosa grajferom;
nesmetana migracija riblje populacije uz/niz vodotok kroz riblje prevodnice.
Mere zaštite životne sredine tokom eksploatacije sistema:
kontrolisati urbanizaciju i privredni razvoj priobalnog područja akumulacija sa izgradnjom pratećih infrastrukturnih objekata i obaveznim kanalisanjem i prečišćavanjem otpadnih voda;
sprovoditi redovno praćenje kvaliteta vode u akumulacijama u skladu sa numeričkim simulacionim modelima;
održavati maksimalnu čistoću obala akumulacija i uspostaviti sistem adekvatnog upravljanja komunalnim i ostalim otpadom, izgradnjom sanitarno-tehničkih deponija na celom slivnom području budućih akumulacija;
sprovoditi pravilno upravljanje akumulacijama;
sprovoditi antierozione i bioinženjerske radove na slivnim područjima akumulacija;
ozelenjavati površine u okolini akumulacija uz maksimalno uklapanje u prvobitno prirodno autohtono okruženje i povezivanje sa globalnim vegetacionim celinama;
sprovoditi detaljno praćenje flore i faune, kao jedinstvenog ekološkog lanca.
Izmeštena trasa državnog puta I reda broj 21 sa tunelima „Junakovine” i „Brusovnik”:
Preduzetim i predloženim merama zaštite, štetni uticaji na životnu sredinu biće sprečeni, umanjeni ili svedeni na prihvatljivu granicu.
Programske mere:
program kontrole i zaštite životne sredine sprovodiće se prema odredbama Strateške procene uticaja Prostornog plana područja posebne namene hidrocentrala „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” na reci Lim, na životnu sredinu;
planirani programi u predmetnoj zoni moraju ispunjavati uslove najmanjeg rizika po životnu sredinu;
programi moraju ispuniti i zadovoljiti načelo i uslove odgovornosti potencijalnog zagađivača i njegovog sledbenika;
pokretanje procedure Procene uticaja na životnu sredinu, na osnovu Zakona o proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS” br.135/04 i 36/09);
zastupljeni programi moraju obezbeđivati usklađenost interesa zaštite sredine i ekonomskog razvoja, to jest moraju ispunjavati uslov prihvatljivosti i održivosti.
Mere zaštite kojima bi se negativne posledice svele u prihvatljive granice, obuhvataju mnoštvo aktivnosti za svaki od uočenih uticaja, i to u fazi izgradnje i fazi eksploatacije saobraćajnice.
Mere zaštite životne sredine tokom izvođenja radova, u toku izvođenja radova neophodno je preduzeti niz mera kojima se minimiziraju mogući uticaji na životnu sredinu. Ove mere pre svega podrazumevaju:
izradu posebnih analiza zaštite životne sredine u okviru projekta organizacije građenja, a za potrebe smeštaja upravnih objekata, skladišta i mehanizacije kao i za lociranje postrojenja za proizvodnju asfaltnih mešavina ukoliko se takvo postrojenje bude lociralo u zoni ovog puta;
gradilište organizovati na minimalnoj površini potrebnoj za njegovo funkcionisanje, a pri izboru lokacije voditi računa da to ne bude prostor sa izraženim karakteristikama flore i faune kako bi se izbegao nepotreban gubitak biotopa;
striktnu zaštitu svih delova terena van neposredne zone radova, što znači da se nekontrolisano koriste površine kao stalna ili privremena odlagališta materijala, kao pozajmišta, kao platoi za parkiranje i popravku mašina;
sakupljanje materijala iz iskopa za tunele i drugog materijala prikupljenog tokom izgradnje mora se organizovati na adekvatan način i odložiti na prethodnu pripremljenu deponiju;
sve manipulacije sa naftom i njenim derivatima u toku procesa građenja, snabdevanje mašina, neophodno je obavljati na posebno definisanom mestu i uz maksimalne mere zaštite kako ne bi došlo do prosipanja. Sva ambalaža za ulje i druge derivate nafte, mora se sakupljati i odnositi na kontrolisane deponije;
zabranu otvaranja nekontrolisanih pristupnih puteva pojedinim delovima gradilišta;
parkiranje mašina samo na uređenim mestima. Na mestu parkiranja mašina, preduzeti posebne mere zaštite od zagađenja tla uljem, naftom i naftnim derivatima. Ukoliko dođe do zagađenja tla iscurelim uljem ili na neki drugi način, tražiće se uklanjanje tog sloja zemlje i njegovo odnošenje na deponiju;
sistematsko prikupljanje čvrstog otpada koji se normalno javlja u procesu gradnje i boravka radnika u zoni gradilišta (ambalaža od hrane, drugi čvrsti otpaci) i njegovo deponovanje na uređenim deponijama;
kontrolisani pristup mehanizacije vodotoku, u cilju sprečavanja zagađenja voda;
zabranu pranja mašina i vozila u zoni radova kao i pranje miksera za beton i nekotrolisano odstranjivanje preostalih delova betonske mase na bilo koje površine van neposredne trase puta;
po završetku radova neophodno je na osnovu posebnih projekata rekultivacije urediti deponije kako bi se sprečilo dalje degradiranje tla i poboljšao vizuelni efekat;
tehnički ispravno i organizovano izvoditi minerske radove, radi obezbeđenja ljudi i životne sredine od štetnog dejstva eksplozija.
Mere zaštite životne sredine tokom eksploatacije, u konkretnom slučaju, vezane su za domen upravljanja eksploatacijom, obuhvatajući organizaciju saobraćaja i održavanje same deonice puta. Ove mere podrazumevaju sledeće aktivnosti:
potrebno je deonicu opremiti odgovarajućom horizontalnom i vertikalnom signalizacijom koja obuhvata sve vidove potrebnih zabrana i obaveštenja;
za postupke zimskog održavanja neophodno je uraditi posebne operativne planove vodeći računa o zaštiti životne sredine;
kosine nasipa je neophodno urediti u smislu poboljšanja vizuelnih efekata i umanjenja efekata površinske erozije, kao i predvideti mere za rekultivaciju putnog zemljišta.
Dalekovodi 110 kV i 35 kV:
Program kontrole i zaštite životne sredine sprovodiće se prema odredbama Strateške procene uticaja Prostornog plana područja posebne namene hidrocentrala „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” na reci Lim, na životnu sredinu. Preduzetim i predloženim merama zaštite, štetni uticaji na životnu sredinu biće sprečeni, umanjeni ili svedeni na prihvatljivu granicu.
dosledno sprovođenje planiranog obima i vrste radova, tehnološke discipline, ograničenje radnih aktivnosti u okviru izvođačkog koridora, poštovanje tehničkih propisa, pravila i uputstava, kao i uslova izdatih od strane nadležnih preduzeća;
projektnim rešenjem na nivou Glavnog projekta, izborom opreme i kvalitetnim izvođenjem obezbediti pouzdanu zaštitu od akcidenata, rizika od napona koraka i dodira, pojave nedozvoljenog nivoa prednapona i drugo. Dalekovod je potrebno obavezno obezbediti sa efikasno uzemljenom neutralnom tačkom i opremom za brzo automatsko isključenje;
uređenje gradilišta i izvođenje radova mora ispuniti kriterijume utvrđene Pravilnikom o opasnim materijama u vodama („Službeni glasnik SRS”, broj 31/82) i Pravilnika o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i metodama za njihovo ispitivanje („Službeni glasnik RS”, br. 11/90 i 23/94). U slučaju izlivanja goriva i slično, lokacija se mora odmah sanirati, a zagađeno zemljište ukloniti na komunalnu deponiju;
za sanitarne otpadne vode i čvrsti otpad sa gradilišta predvideti posebne, mobilne, kontejnere. Mesto i način njihovog pražnjenja rešava se u dogovoru sa nadležnim komunalnim preduzećem;
za izvođačke puteve predvideti korišćenje postojećih javnih i nekategorisanih puteva i staza, a samo izuzetno i neposredan prelaz preko poljoprivrednog zemljišta. Kod razvlačenja vodova i prenos opreme potrebno je koristiti tehniku koja ne oštećuje trajno zemljište i zasade;
kod iskopa za temelje stubova pedološki vredan površinski sloj zemljišta potrebno je posebno odložiti i koristiti za završnu prekrivku iskopa. Višak materijala, ukoliko nije pedološki vredan, ukloniti sa trase na odgovarajuću deponiju ili lokaciju koju odredi nadležna komunalna služba ili vlasnik/korisnik zemljišta;
nakon završetka zemljanih radova obavezna je nivelacija zemljišta i čišćenje terena od otpadnog materijala;
rekultivacija/naknada štete se sprovodi u svim slučajevima oštećenja vegetacije nastalih u toku radova;
izvođenje radova predvideti sukcesivno, po zateznim poljima dalekovoda, kako bi se smanjio obim jednovremenog ometanja lokalnih aktivnosti i mogućih akcidenata. Početak i vreme trajanja radova se pravovremeno prijavljuje nadležnim preduzećima, lokalnoj zajednici i vlasnicima objekata u blizini dalekovoda.
Na osnovu Zakona o proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS” br. 135/04 i 36/09), investitor je obavezan da u daljem postupku sprovođenja Prostornog plana podnese zahtev Ministarstu nadležnom za poslove zaštite životne sredine u vezi sa potrebom izrade Studije o proceni uticaja izgradnje i eksploatacije dalekovoda na životnu sredinu.
IV.1.5.2. Mere zaštite od požara, elementarnih nepogoda, tehničko-tehnoloških nesreća i ratnih dejstava
Hidroelektrane „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” sa akumulacijama:
Zaštita od požara, elementarnih nepogoda, tehničko-tehnoloških nesreća i ratnih dejstava, ostvaruju se:
definisanjem mera i postupaka za moguće akcidente, posebnim programom upravljanja akumulacijom, koji priprema preduzeće nadležno za gazdovanje u saradnji sa nadležnom službom ministarstva odbrane i organima lokalne samouprave, na način predviđen propisanom metodologijom za procenu opasnosti od akcidenta, merama pripreme i merama za otklanjanje posledica akcidenata;
smanjenjem rizika od akumulacije, kroz sprovođenje sledećih mera:
redovnim i vanrednim oskultacionim osmatranjem i sistematskom kontrolom vodozahvatnih objekata i brane;
izradom studije rizika, sa posebnim analizama mogućih seizmodeformacija terena;
obezbeđenjem infrastrukture i opreme za edukaciju, obaveštavanje, uzbunjivanje i evakuaciju stanovništva u slučaju zarušavanja brane ili najava mogućeg narušavanja statičke stabilnosti brane;
markiranjem na terenu kota nivoa mogućeg poplavnog talasa.
IV.1.5.3. Mere zaštite nepokretnih kulturnih dobara
Utvrđuju se opšte mere i uslovi zaštite i korišćenja nepokretnih kulturnih dobara (proglašenih i evidentiranih spomenika kulture i rekognosciranih arheoloških lokaliteta) na području opštine:
mere tehničke zaštite i drugi radovi na nepokretnom kulturnom dobru mogu se izvoditi pod uslovima, u postupku i na način utvrđen Zakonom o kulturnim dobrima;
zabranjuje se raskopavanje, rušenje, prepravljanje, preziđivanje i vršenje svih radova koji mogu narušiti svojstva nepokretnog kulturnog dobra;
zabranjuje se korišćenje ili upotreba nepokretnog kulturnog dobra u svrhe koje nisu u skladu sa njegovom namenom i značajem, ili na način koji može da dovede do njegovog oštećenja.
Utvrđuju se opšte mere i uslovi zaštite i korišćenja zaštićene okoline nepokretnih kulturnih dobara (proglašenih i evidentiranih spomenika kulture i rekognosciranih arheoloških lokaliteta):
zabranjuje se izgradnja industrijskih, rudarskih i energetskih objekata, stočarskih i živinarskih farmi, infrastrukturnih i drugih objekata koji svojim gabaritom, oblikom i namenom, odnosno svojom eksploatacijom i otpadnim materijama mogu da ugroze nepokretno kulturno dobro i da degradiraju i naruše pejzažne odlike i prirodne elemente njegove zaštićene okoline;
u zaštićenoj okolini nepokretnog kulturnog dobra zabranjuje se: deponovanje otpada i ispuštanje otpadnih voda; prevođenje vodova visokog napona većeg od 35 kV; otvaranje kamenoloma, eksploatacija sirovina (kamena, šljunka i drugo) iz korita reke i drugi vidovi narušavanja obala vodotoka, otvaranje pozajmišta zemlje i drugog materijala; seča šume i ogoljavanje površina pod šumom, dok se intervencije dozvoljavaju u cilju nege, uređenja i unapređenja šumskih sastojina; unošenje novih vrsta drveća i žbunja u postojeće šumske sastojine koje su strane orto-klimatogenim uslovima područja, a posebno egzota; unošenje stranih vrsta divljači čije prisustvo može da izazove nepoželjne ekološke posledice i izmenu sastava autohtonog živog sveta; korišćenja poljoprivrednog zemljišta, promene namene i kultura koje dovode do njegove degradacije i promene autentičnog ambijenta, izuzev ukoliko je predviđena promena u skladu sa merama zaštite okoline;
zabranjuje se intervenisanje na obalama i regulacija reka, osim u interesu zaštite nepokretnog kulturnog dobra u skladu sa uslovima Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva i Zavoda za zaštitu prirode Srbije;
podizanje novih i rekonstrukcija postojećih zelenih površina u zaštitnim pojasevima saobraćajne i ostale infrastrukture, pored vodotoka, turističkih i pratećih sadržaja uslovljava se upotrebom autohtonih vrsta sa tog područja;
do donošenja odgovarajućeg urbanističkog plana zabranjena je izgradnja, rekonstrukcija i legalizacija objekata koji nisu u funkciji zaštite, prezentacije i afirmacije nepokretnog kulturnog dobra;
posebne mere zaštite, uslovi korišćenja i pravila izgradnje i uređenja prostora zaštićene okoline nepokretnog kulturnog dobra i zona zaštite, kao i uklanjanje objekata koji svojom namenom, volumenom/gabaritom, arhitekturom i primenjenim materijalima devastiraju kvalitet kulturno-istorijskog nasleđa i predeonog lika zaštićene okoline i zona zaštite bliže će se definisati odgovarajućim urbanističkim planom;
uspostavlja se kontinualna kontrola gradnje na prostoru zaštićene okoline nepokretnog kulturnog dobra;
obezbeđuje se arheološki nadzor prilikom obavljanja zemljanih radova, koji nisu u sklopu arheoloških istraživanja; kao i građevinskih radova u neposrednoj blizini zaštićene okoline nepokretnog kulturnog dobra.
Utvrđuju se opšte mere zaštite evidentiranih spomenika kulture:
na objektu se mogu izvoditi mere tehničke zaštite u cilju vraćanja autentičnog izgleda i očuvanja gabarita, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala i stilskih karakteristika;
ne dozvoljava se povećanje horizontalnog i vertikalnog gabarita objekta;
ne dozvoljavaju se radovi na objektu koji mogu da ugroze statičku stabilnost objekta i naruše njegov spoljašnji izgled;
dozvoljavaju se oni radovi na objektu koji će dovesti do poboljšanja sanitarno- higijenskih uslova korišćenja objekta, s tim da oni ne naruše njegov spoljašnji izgled.
Utvrđuju se opšte mere zaštite i uslova čuvanja arheoloških lokaliteta i korišćenja njihove zaštićene okoline:
sakralna zdanja u ruševinama, gde za to postoje mogućnosti, treba u celosti obnoviti, čak i u slučajevima kada bi pojedini segmenti obnove bili hipotetični;
crkve u arheološkim ostacima – crkvinama, trebalo bi nakon istraživanja restaurirati, radi očuvanja digniteta nekadašnjeg sakralnog prostora;
po pravilu se izbegava prezentacija arheoloških ostataka na otvorenom prostoru (in situ), dok je eventualna prezentacija ostataka evidentiranih i fortifikacija koje će se otkriti tokom budućih istraživanja moguća uz obimnija zaštitna nadziđivanja;
zabranjuje se širenje savremenih groblja na prostor starih sakralnih nekropola;
preduslov prezentacije starih sakralnih nekropola sa većim brojem očuvanih nadgrobnih spomenika jeste čišćenje lokaliteta od divlje vegetacije i poznijih naslaga zemlje;
arheološki lokaliteti se ne smeju uništavati i na njima vršiti neovlašćena prekopavanja, iskopavanja i duboka zaoravanja (preko 30 cm);
u slučaju trajnog uništavanja ili narušavanja arheološkog lokaliteta zbog kapitalnih investicionih radova, sprovodi se zaštitno iskopavanje o trošku investitora;
na prostoru planom definisane zaštićene okoline arheoloških lokaliteta zabranjuje se izgradnja objekata, izuzev infrastrukturnih objekata od državnog ili regionalnog značaja, predviđenih prostornim ili urbanističkim planom;
zabranjeno je postavljanje nadzemnih dalekovoda, dok se za položaj trase i izvođenje podzemnih električnih vodova i drugih instalacija (vodovoda, kanalizacije, optičkih kablova) pribavljaju uslovi i saglasnost nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture i obezbeđuje stalni arheološki nadzor u toku izvođenja radova;
u neposrednoj okolini zaštićene okoline arheoloških lokaliteta investicioni radovi sprovode se uz povećane mere opreza i obezbeđenje arheološkog nadzora;
ukoliko se tokom radova naiđe na arheološke predmete, izvođač radova je dužan da odmah, bez odlaganja, prekine radove i obavesti nadležni zavod za zaštitu spomenika kulture i da preduzme mere da se nalaz ne uništi i ne ošteti, te da se sačuva na mestu i u položaju u kome je otkriven;
dozvoljava se infrastrukturno opremanje i uređenje zaštićene okoline arheoloških lokaliteta, prema posebnim uslovima i uz saglasnost nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;
zabranjuje se neovlašćeno prikupljanje pokretnih arheoloških površinskih nalaza, ili odnošenje nadgrobnika i prekopavanje grobova.
Na osnovu podataka dostavljenih od strane nadležnog Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva (Elaborat „Prilog zaštite kulturnih dobara za potrebe izrade PPPPN hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” na reci Lim i Rešenje broj 920/2 od 5. novembra 2010. izdato za potrebe izrade Studije opravdanosti sa Idejnim projektom za izgradnju HE „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” na reci Lim), propisuju se sledeće posebne mere zaštite:
obilaskom terena i uvidom u dokumentaciju naddežnog zavoda od strane stručnog tima ustanovljeno je, da nisu neposredno ugrožena nepokretna kulturna dobra obuhvaćena Projektom izgradnje hidroenergetskih objekata HE „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”;
ostaci manastira „Mili” (Rešenjem br.1309/1 od 12. decembra 1962. godine. donetog od strane Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture – Beograd, manastir Mili proglašen je za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture) se nalaze na 563 m nadmorske visine, neposredno uz reku Lim između HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”. Manastir može biti indirektno ugrožen promenom nivoa vode usled pražnjenja ili velikih padavina, pa je neophodno uraditi pristup manastiru zidanjem potpornog zida i staze od lomljenog kamena prema uslovima nadležnog zavoda;
novoprojektovani put M-21 se u delu poklapa sa starom turskom džadom (uživa prethodiu zaštitu po Zakonu o kulturnim dobrima, „Službeni glasnik RS” broj 71/94), u dužini oko 50m, tako da je neophodno uraditi geodetski snimak ove trase i dostaviti nadležnom zavodu. Turska džada je ugrožena izgradnjom budućeg puta;
ugroženo je savremeno muslimansko groblje u Gračanici, za čiju dislokaciju je neophodno pribaviti saglasnosti nadležnih institucija.
IV.2. Pravila građenja
Pravila građenja:
utvrđuju se radi direktnog sprovođenja Prostornog plana, što se naročito odnosi na objekte i sisteme posebne namene (hidroenergetski sistemi na reci Lim i mreža koridora magistralne infrastrukture), za šta su odrađene odgovarajuće detaljne karte u razmeri 1:1.000 i 1:2.500, koje obezbeđuju potrebni nivo detaljnosti pojedinih rešenja;
za ostale objekte u zoni primene prostornih planova jedinica lokalne samouprave ili do donošenja odgovarajućeg urbanističkog plana, pravila građenja su usmeravajuća i mogu se menjati drugim planskim dokumentima koje donose lokalne samouprave.
IV.2.1. Pravila za izgradnju hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” na reci Lim
Hidroelektrana „Brodarevo 1” – profil „Junakovine”
Pregradni profil „Junakovine” projektovati na koordinatama H=7 399 058.347; Y=4 787 123.316, na delovima kp. broj 584/1, 1042 KO Grobnice i delovima kp. broj 421, 403/1, 1357/2 i 1365 KO Brodarevo, a u okviru regulacionih linija definisanih na grafičkom prilogu (detaljne karte).
Prilikom izdavanja lokacijske dozvole, građevinske dozvole, kao i pri izradi glavnog projekta svih objekata, potrebne tehničke karakteristike koje se odnose na hidroelektrane i akumulacije „Brodarevo 1”, mogu se preuzeti iz „prethodne studije opravdanosti sa generalnim projektom za izgradnju HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”, koje je izradio „energoprojekt-hidroinženjering” beograd.
Hidroelektranu „Brodarevo 1” projektovati kao gravitacionu betonsku branu u čijem sastavu je predviđen prelivni blok sa evakuacionim organima u eksploataciji i blok sa zahvatnom građevinom i mašinskom zgradom.
Objekti koji ulaze u sastav HE „Brodarevo 1” su :
brana kojom se formira akumulacija;
evakuacioni organi u toku gradnje;
evakuacioni organi tokom eksploatacije;
mašinski deo;
riblja prevodnica;
stalni pristupni putevi.
Ukupna visina brane je 38,80 m. Kruna brane je na koti 521,00 m, a širina u kruni je max 9,35 m.
Brana se sastoji od prelivnog i neprelivnog dela. Neprelivni deo projektovati i na levoj i na desnoj obali. Između njih smestiti prelivni deo brane.
Kroz branu predvideti injekciono-drenažnu galeriju dimenzija poprečnog preseka 3,00 x 3,50 m iz koje je predviđeno izvođenje injekcione zavese i obezbeđivanje vododrživosti pregradnog profila. Na kruni brane za potrebe izvođenja injekcione zavese u bokovima pregradnog profila predvideti izvođenje dve galerije, u levom boku dužine 40,00 m i u desnom boku dužine 20,00 m.
Evakuacija vode u toku gradnje realizuje se izgradnjom optočnog kanala, koji je predviđen za skretanje rečnog toka i uzvodnim i nizvodnim zagatom koji štite temeljnu jamu celog objekta. Optočni kanal je trapeznog poprečnog preseka. Nakon izgradnje brane, optočni kanal se zatvara nasipom na uzvodnom delu.
Za evakuaciju vode u toku eksploatacije predvideti četiri potopljena prelivna polja kontrolisana segmetnim ustavama kao i slapište za umirenje energije.
Kota praga preliva je na koti 502,00 m. Vezu prelivnog dela brane sa slapištem ostvariti kružnom prelaznicom.
Kotu dna slapišta projektovati na 491,60 m.n.v. a krilne zidove preliva na koti 512,00 m.n.v. U uzvodnom i središnjem delu slapišta predvideti zube koji služe da razbijaju prelivni mlaz.
Hidroelektrana, zajedno sa prelivnim i neprelivnim delovima, čini telo brane. Hidroelektrana ima tri agregata, dva instalisanog proticaja 60 m³/s i jedan od 30 m³/s koji služi za hidroenergetsko iskorišćenje minimalnog održivog protoka od 10,3 m³/s. Ukupan instalisani proticaj hidroelektrane je 150 m³/s. Svi agregati imaju turbine tipa Kaplan. Osa radnog kola turbina se postavljena na koti 493,70 m.n.v.
Mašinsku zgradu projektovati u četiri funkcionalna nivoa. Najniži nivo se nalazi na koti 494,90 m.n.v. i na njemu treba omogućiti ulaz u turbinsku spiralu i locirati drenažnu crpnu stanicu. Iznad njega je turbinski nivo na koti 497,30 m.n.v. Naredni nivo je generatorski na koti 500,85 m.n.v. Na koti 504,70 m.n.v. predvideti komandnu sobu za upravljanje hidroelektranom i ostale pomoćne prostorije. U aneksu mašinske zgrade na koti 510,00 m.n.v. predvideti montažni prostor dimenzija mah 16,00 m x 13,00 m za potrebe montaže opreme u vreme gradnje, tekućeg održavanja i remonta agregata. Za potrebe unutrašnjeg transporta opreme predvideti mostni kran unutar mašinske zgrade.
Uz desni gravitacioni blok brane projektovati riblju prevodnicu kojom bi se omogućila migracija riba u vreme mresta. Širina riblje prevodnice je 2,80 m.
Obezbediti pristupne puteve objektima na brani i to: montažnom prostoru mašinske zgrade i kruni brane. Pristupne puteve uključiti na postojeći profil državnog puta I reda broj 21, za koju je na ovom potezu predviđeno izmeštanje. Projektovati pristupni put širine kolovoza 6m, sa pojasom obezbeđenim za bankinu i prikupljanje atmosferskih voda (rigola). Koordinate temenih i osovinskih tačaka i karakteristični profili saobraćajnice, sastavni su deo grafičkog priloga (detaljne karte).
Hidroelektrana „Brodarevo 2” profil „Lučice”
Pregradni profil „Lučice” projektovati na koordinatama H=7 394 840.30; Y=4 796 591.62, na delovima kp. broj 1629, 1630, 1633/2,1633/1, 1634, 1636/1, 1637, 1638, 1639, 1640, 1641 i 2043 KO Divci i delove kp. broj 183/1, 439, 444 KO Gračanica, a u okviru regulacionih linija definisanih na grafičkom prilogu.
Prilikom izdavanja lokacijske dozvole, građevinske dozvole, kao i pri izradi glavnog projekta svih objekata, potrebne tehničke karakteristike koje se odnose na hidroelektrane i akumulacije „Brodarevo 2”, mogu se preuzeti iz „Predhodne studije opravdanosti sa generalnim projektom za izgradnju HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2”, koje je izradio „Energoprojekt-Hidroinženjering” Beograd.
Hidroelektranu „Brodarevo 2” projektovati kao gravitacionu betonsku branu u čijem sastavu je predviđen prelivni blok sa evakuacionim organima u eksploataciji i blok sa zahvatnom građevinom i mašinskom zgradom.
Objekti koji ulaze u sastav HE „Brodarevo 2” su:
brana kojom se formira akumulacija;
evakuacioni organi u toku gradnje;
evakuacioni organi tokom eksploatacije;
mašinski deo;
riblja prevodnica;
stalni pristupni putevi.
Maksimalna visina brane je 45,95 m. Kruna brane je na koti 490,40 m.n.v. a širina u kruni je 8,00 m.
Brana se sastoji od prelivnog i neprelivnog dela. Neprelivni deo projektovati na levoj i na desnoj obali razdvojen prelivnim delom brane dužine 38,80 m.
Kroz branu predvideti posebno injekcionu, a posebno drenažnu galeriju.
Kriterijum za dimenzionisanje evakuacionih organa u toku gradnje je proticaj velike vode povratnog perioda pet godina, sa intervalom poverenja 95%, Q20%=645 m³/s.
Evakuaciju vode u toku gradnje realizovati izgradnjom optočnog kanala, koji je predviđen za skretanje rečnog toka, kao i faznom izgradnjom uzvodnog i nizvodnog zagata. Kanal projektovati trapeznog poprečnog preseka
U prvoj fazi rečni tok se skreće optočnim kanalom a zagati (uzvodni i nizvodni) štite temeljnu jamu za izgradnju levog neprelivnog dela brane, prelivnog dela brane i dela brane sa mašinskom zgradom.
U drugoj fazi optočni kanal zatvoriti nasipom na uzvodnom delu i porušiti uzvodni i nizvodni zagat, a vodu evakuisati kroz potopljene prelive kako bi se gradio desni gravitacioni deo brane.
Za evakuaciju vode u toku eksploatacije predvideti četiri prelivna polja kontrolisana segmetnim ustavama i slapište za umirenje energije. Sve objekte dimenzionisati na hiljadugodišnju veliku vodu, intervala poverenja 95%, Q0.1%= 2.290 m³/s.
Od četiri prelivna polja, dva predvideti površinska i dva potopljena preliva, sve iste širine od 7,20 m. Ukupna širina prelivnog betonskog bloka u okviru tela betonske gravitacione brane treba da bude 38,80 m.
Projektovati slapište dimenzionisano na hiljadugodišnju veliku vodu kao i preliv. Kota dna slapišta je na 450,00 m.n.v. Krilni zidovi preliva su na koti 471,00 m.n.v. U uzvodnom i središnjem delu slapišta predvideti zube koji služe da razbijaju prelivni mlaz.
Hidroelektrana, zajedno sa prelivnim i neprelivnim delovima, čini telo brane. Hidroelektrana ima 3 agregata, dva instalisanog proticaja 60 m³/s i jedan od 30 m³/s koji služi za hidroenergetsko iskorišćenje minimalnog održivog protoka od 10,3 m³/s. Ukupan instalisani proticaj hidroelektrane je 150 m³/s. Svi agregati imaju turbine tipa Kaplan.
Mašinska zgrada treba da ima četiri nivoa. Najniži nivo omogućava ulaz u turbinsku spiralu. Iznad njega je turbinski nivo na kom je predviđen izlaz na poklopac turbine. Naredni nivo je generatorski. Na najvišem nivou predvideti komandnu sobu za upravljanje hidroelektranom i ostale pomoćne prostorije.
U aneksu mašinske zgrade predvideti montažni prostor za potrebe montaže opreme u vreme gradnje, tekućeg održavanja i remonta agregata. Za potrebe unutrašnjeg transporta opreme predvideti mostni kran unutar mašinske zgrade.
Na nizvodnom platou je predviđeno postavljanje dva transformatora (jedan radni za HE „Brodarevo 2” i jedan rezervni za obe hidroelektrane). Razvodno postrojenja locirati na desnoj obali reke.
Uz gravitacioni blok brane predvideti izgradnju riblje prevodnice kojom bi se omogućila migracija riba u vreme mresta
Obezbediti stalni pristupni put kruni brane na levoj obali koji polazi od postojećeg državnog puta I reda broj 21, za koju je na ovom potezu predviđeno izmeštanje. Pristupni put kojim se prelazi na drugu obalu projektovati na koti 490,40 m.n.v. (kota krune brane). Sa desne obale obezbediti prilaz razvodnom postrojenju i montažnom prostoru mašinske zgrade. Pristupni put na deonici između državnog puta I reda broj 21 i brane projektovati sa širinom kolovoza 7,5 m, dok je širina kolovoza na kruni brane 6,5 m, a širina kolovoza na deonici kroz naselje 5,5 m, sa pratećim trotoarima širine 1,6 m (što odgovara rangu naseljske saobraćajnice). Koordinate temenih i osovinskih tačaka i karakteristični profili saobraćajnice, sastavni su deo grafičkog priloga (detaljne karte).
IV.2.2. Pravila za izgradnju mreže saobraćajne i druge infrastrukture
IV.2.2.1. Pravila za izgradnju javnih puteva i njihovo priključenje, kao i uslovi za uređenje, izgradnju i korišćenje objekata i površina u putnom koridoru
Pravila građenja javnih puteva i njihovog priključenja:
regulacione linije i osovine saobraćajnica predstavljaju osnovne elemente za definisanje mreže saobraćajnica; prilikom definisanja regulacionih linija koristiti postojeću regulaciju i parcelaciju kao početnu matricu;
elementi trase puta i raskrsnica moraju biti urađeni u skladu sa važećim zakonima, propisima za tu vrstu objekata i Pravilnikom o uslovima koje sa aspekta bezbednosti saobraćaja moraju da ispunjavaju putni objekti i drugi elementi javnog puta („Službeni glasnik RS” broj 50/11);
širina regulacionih profila zavisi od kategorije saobraćajnica, pri čemu širinu kolovoza, pešačkih i biciklističkih površina treba definisati prema merodavnom saobraćajnom opterećenju;
kolovoze opštinskih puteva dimenzionisati min. širine 5,5 m;
saobraćajni priključci na državni put utvrđuju se na osnovu uslova i saglasnosti upravljača državnim putevima, preko rekonstruisanih postojećih saobraćajnih priključaka opštinskih puteva ili preko servisne saobraćajnice;
kroz projektnu dokumentaciju izvršiti adekvatno povezivanje postojeće mreže opštinskih i nekategorisanih puteva sa projektovanom deonicom državnog puta radi neometanog kretanja lokalnog stanovništva;
saobraćajni priključak opštinskog puta i priključna saobraćajnica ulice na državni put ima minimalnu širinu saobraćajnih traka od 2,75 m i minimalni radijus krivine 10-12 m;
slobodni prostor iznad kolovoza (svetli profil) za drumske saobraćajnice je min 4,5m;
u zaštitnom pojasu javnog puta na osnovu člana 28. stav 2. Zakona o javnim putevima („Službeni glasnik RS”, broj 101/05), može da se gradi, odnosno postavlja, vodovod, kanalizacija, toplovod, železnička pruga i drugi sličan objekat, kao i telekomunikacioni i elektro vodovi, instalacije, postrojenja i slično, po prethodno pribavljenoj saglasnosti upravljača javnog puta, koja sadrži saobraćajno-tehničke uslove;
instalacije se mogu planirati na katastarskim parcelama koje se vode kao javno dobro, putevi (svojina Republike Srbije) i na kojima se Javno preduzeće „Putevi Srbije” vodi kao korisnik, ili je pravni sledbenik korisnika;
uslovi za ukrštanje instalacija sa putem:
ukrštanje se izvodi isključivo mehaničkim podbušivanjem ispod trupa puta, upravno na put, u propisanoj zaštitnoj cevi;
zaštitna cev mora biti projektovana na celoj dužini između krajnih tačaka poprečnog profila puta (izuzetno spoljnja ivica rekonstruisanog kolovoza), uvećana za po 3,00 m sa svake strane;
minimalna dubina predmetnih instalacija i zaštitnih cevi od najniže kote kolovoza do gornje kote zaštitne cevi iznosi 1,35 m;
minimalna dubina predmetnih instalacija i zaštitnih cevi ispod putnog kanala za odvodnjavanje (postojećeg ili planiranog), od kote dna kanala do kornje kote zaštitne cevi iznosi 1,00 m;
uslovi za paralelno vođenje instalacija sa putem:
predmetne instalacije moraju biti postavlje minimalno 3,00 m od krajnje tačke poprečnog profila puta (nožice nasipa trupa puta ili sroljne ivice putnog kanala za odvodnjavanje), izuzetno ivice rekonstruisanog kolovoza, ukoliko se time ne remeti režim odvodnjavanja kolovoza;
na mestima gde nije moguće zadovoljiti uslove iz prethodnog stava mora se isprojektovati i izvesti adekvatna zaštita trupa predmetnog puta;
donji stroj kolovozne konstrukcije dimenzionisati merodavnom saobraćajnom opterećenju, ali tako da kolovozna konstrukcija javnih puteva može da prihvati osovinsko opterećenje od najmanje 11,5 t po osovini, a za opštinske puteve opterećenje od najmanje 6 t po osovini;
minimalna niveleta izmeštenih deonica državnog puta I reda broj 21, mora da bude najmanje 1m iznad kote normalnog uspora akumulacija „Brodarevo 1-Junakovine” i „Brodarevo 2-Lučice”.
Tehnički uslovi za izgradnju i rekonstrukciju državnog puta I reda broj 21 (propisani od strane JP „Putevi Srbije”):
elemente situacionog i nivelacionog plana odrediti za računsku brzinu Vr=80 km/h;
širina saobraćajnih traka 2×3.50=7.00 m;
u slučaju većih podužnih nagiba obavezno predvideti posebnu traku za spora vozila 1×3.50=3.50 m;
širina ivičnih traka 2×0.35=0.70 m;
širina bankine u nasipu 2×1.50=3.00 m;
maksimalni podužni nagib max in=6%;
minimalni radijus horizontalne krivine minR=250 m;
minimalna dužina prelaznice min L=70 m;
širina saobraćajnih traka u tunelu 2×3.50=7.00 m;
širina ivičnih traka u tunelu 2×0.35=0.70 m;
širina slobodnog zaštitnog prostora u tunelu 2×0.75=1.50 m;
visina saobraćajnog profila u tunelu 4.70 m;
obezbediti sigurnost trupa puta;
predvideti dvostrano proširenje državnog puta na projektovanu širinu i izgradnju dodatnih saobraćajnih traka u potezu eventualne rekonstrukcije postojećih i izgradnje dodatnih raskrsnica;
državni put I reda ne može se ukrštati u istom nivou sa železničkom prugom.
Tehnički uslovi propisani od strane Akcionarskog društva „Železnice Srbije”:
objekat HE „Brodarevo 2” na profilu „Lučice”, moguće je izgraditi sa desne strane železničke pruge (Beograd) – Resnik – Požega – Vrbnica državna granica, oko naspram km 265+600, na udaljenosti većoj od 50 m od osovine pružnog koloseka železničke pruge;
objekat HE „Brodarevo 1” na profilu „Junakovine”, moguće je izgraditi sa desne strane železničke pruge (Beograd) – Resnik – Požega – Vrbnica državna granica, oko naspram km 277+000, na delu gde se železnička pruga nalazi u tunelu (tunel broj 134: „Mili”), a na udaljenosti većoj od 50m od osovine pružnog koloseka železničke pruge;
akumulaciono jezero HE „Brodarevo 2” na reci Lim će se protezati sa desne strane železničke pruge (Beograd) – Resnik – Požega – Vrbnica državna granica od naspram km 265+600 do naspram km 273+300;
akumulaciono jezero HE „Brodarevo 1” na reci Lim će se protezati sa desne strane železničke pruge (Beograd) – Resnik – Požega – Vrbnica državna granica od naspram km 277+000 do naspram km 287+000;
projektovana kota normalnog uspora HE „Brodarevo 2” iznosi 488 m, a najniža kota nivelete železničke pruge na predmetnom potezu iznosi 509 m. Uvidom u raspoloživu dokumentaciju i neposrednim uvidom na licu mesta konstatovano je da akumulacija neće ugroziti postojeću železničku infrastrukturu (računajući i temelje stubova železničkog mosta u km 266+100, gde najniža kota nivelete železničke pruge iznosi 514 m);
projektovana kota normalnog uspora HE „Brodarevo 1” iznosi 519 m, a najniža kota nivelete železničke pruge na predmetnom potezu iznosi 550 m. Uvidom u raspoloživu dokumentaciju i neposrednim uvidom na licu mesta konstatovano je da akumulacija neće ugroziti stabilnost temelja stubova železničkih mostova i vijadukata na predmetnom delu pruge;
prilikom projektovanja predmetnih HE objekata voditi računa o tome da se u funkciji zadrže svi postojeći pristupni putevi železničkoj infrastrukturi, kako u toku izgradnje, tako i u toku eksploatacije;
pristupne puteve objektima hidroelektrana moguće je graditi u zaštitnom pružnom pojasu železničke pruge broj jedan, na udaljenosti većoj od 8,0 m od osovine krajnjeg koloseka železničke pruge, izvan granica železničkog zemljišta;
pri projektovanju, izgradnji i eksploataciji, obavezno je pridržavati se odredaba, tehničkih uslova i propisa važećih zakona i pravilnika za ovu vrstu objekata.
za izgradnju predmetnih hidroelektrana obavezno je pribaviti i sve ostale propisima predviđene saglasnosti i odobrenja nadležnih organa, kako je to definisano planskom dokumentacijom;
na osnovu ovih tehničkih uslova nije moguće pristupiti izvođenju radova, već je podnosilac zahteva u obavezi da za predmetnu gradnju Glavni projekat dostavi Sektoru za strategiju i razvoj Akcionarskom društvu „Železnice Srbije” radi dobijanja Saglasnosti na tehničku dokumentaciju. Jedan primerak izvoda iz usvojenog Glavnog projekta, a Glavni projekat na uvid, obavezno je dostaviti Sekciji za infrastrukturu čvora Užice, radi nadzora i tehničke dokumentacije;
ukoliko se pokaže da postoji ugroženost železničke infrastrukture, podnosilac zahteva je u obavezi da u okviru Glavnog projekta da i rešenja zaštite železničke infrastrukture. Posebno voditi računa o tome da u zoni izlaza tunela „Mili”, unutar tunelske cevi postoji armirano betonski most kojim je premošten podzemni vodotok, kao i na to da je na potezu od niše broj 41 do niše broj 43 tunelska cev vidno ispucala i često dolazi do sleganja koloseka, pa je prilikom projektovanja HE „Brodarevo 1” potrebno izvršiti odgovarajuća istraživanja i ispitivanja;
za vreme izvođenja radova je, pored nadzora Investitora, neophodan i nadzor stručnih službi Akcionarskog društva „Železnice Srbije” u cilju očuvanja bezbednosti železničkog saobraćaja i zaštite železničke infrastrukture. U tom smislu, pre početka izvođenja radova Investitor je obavezan da izvesti Sekciju za infrastrukturu čvora Užice;
investitor izgradnje HE „Brodarevo 1” i HE „Brodarevo 2” je u obavezi da tokom probnog rada i eksploatacije HE objekata, u slučaju eventualnog ugrožavanja železničke infrastrukture, izvrši sve potrebne radove u cilju zaštite železničke infrastrure;
Opšti uslovi za realizaciju tunela:
tunel „Junakovine” ulazni portal predvideti na km 342+697 i na 520.98 m.n.v. a izlazni na km 340+577 i na 517.90 m.n.v.; tunel projektovati na uzdužnom nagibu od 0,5 %; planirana dužina objekta tunela je cca 2450 m; orijentacija tunela je severozapad – jugoistok;
tunel „Brusovnik” – ulazni portal predvideti na km 330+380 i na 501.52 m.n.v. a izlazni na km 329+990 i na 525.60 m.n.v.; Tunel projektovati na uzdužnom nagibu od 2 %; Planirana dužina objekta tunela je cca 1390 m; orijentacija tunela je severoistok – jugozapad;
karakter tunela tuneli su planirani za drumski saobraćaj i nalaze se na planiranoj deonici državnog puta I reda broj 21;
tuneli su jednocevni, sa po dve saobraćajne trake, prema proceni intenziteta saobraćaja kao parametaru koji definiše profil tunela;
konstrukcija tunela, konstruktivni karakter rešenja podrazumeva primenu savremene tehnologije građenja tunela u skladu sa prostornim karakteristikama (kategorija stenske mase u okruženju i slično) i zakonima koji tretiraju ovu vrstu objekata;
kolovozna konstrukcija – kolovozna konstrukcija u tunelu je ista kao i na trasi van tunela;
osiguranje korisnog tunelskog prostora predvideti adekvatnim konstrukcijama;
uređaji za merenje visine vozila moraju se nalaziti ispred oba ulaza u tunel;
prilikom projektovanja i izgradnje objekta tunela, uskladiti geometriju terena i saobraćajnu sigurnost planiranog objekta,
svetli profil tunelske cevi konstruisati saglasno saobraćajnom profilu i Pravilniku o tehničkim normativima i uslovima za projektovanje i građenje tunela na putevima, „Službeni list SFRJ” broj 59/73;
širina kolovozne tunelske cevi – korisnu širinu u tunelu projektovati u vidu dve saobraćajne trake (2 x 3.50 m), dve ivične trake (2 x 0.35 m) i dve službene staze (2 x 0.75 m), ukupno 9.20 m;
minimalna visina slobodnog profila je 4,75 m, a visinu temena nad kolovozom prilagoditi kompletnoj infrastrukturi;
pošto je planirana dužina oba tunela („Junakovina” i „Brusovnik”) veća od 1000 m, neophodna je realizacija niša za sklanjanje vozila u kvaru, niše za telefone i protivpožarnu zaštitu (hidrante) na rastojanjima koja su u granicama definisanim važećim normativima. Telefon i hidrant predvideti i neposredno ispred ulaznog, odnosno izlaznog portala;
za potrebe spasavanja ljudi veoma je značajan evakuacioni tunel kojim će se, pored eventualnog spasavanja ljudi u slučaju incidentnih situacija, vršiti i dodatna ventilacija tunela (ako analiza rizika pokaže da je to potrebno);
neophodno je obezbediti veštačko provetravanje i adekvatnu rasvetu, kao i sve elemente koje obezbeđuju jasnu i sigurnu signalizaciju, radio veze, video nadzor i drugo,
predvideti pouzdanu zaštitu korisnog tunelskog prostora od prodora procednih podzemnih voda koristeći kvalitetnu savremenu hidroizolaciju, neprekinutu po celom obimu unutrašnje strane primarne konstrukcije, na celoj dužini tunelske cevi;
u svrhu efikasnog prikupljanja i kontrolisanog odvođenja podzemnih voda predvideti proporcionalan odvodni sistem, sa svim elementima zaštite i kontrole funkcionisanja;
prikupljene drenažne vode distribuirati prema izlivima, koji moraju biti na pogodnim mestima van tunela;
vode sa kolovoza, dospele u tunel na razne načine, i sve druge eventualno izlivene tečnosti u raznim okolnostima, prikupljati i odvoditi zatvorenim sistemom van tunela, do separatora;
pre projektovanja objekta, neophodno je obaviti sve potrebne analize i terenska istraživanja i sublimirati ih sa podacima predhodnih geoloških analiza (koji ukazuju na povoljne geološke uslove);
svi minerski radovi u sklopu ovog objekta trebaju biti planirani i izvedeni koristeći tehniku kontrolisanog miniranja;
obaveza je da se prilikom projektovanja i realizacije obezbede svi uslovi sigurne i kvalitetne gradnje planiranih objekat;
izgradnju tunela je najbolje planirati simultano sa obe strane, kako bi se skratilo vreme izgradnje i što pre bili predati na korišćenje.
Kako bi se obezbedila realizacija kvalitetnih saobraćajnih objekata, preporuka je da se kroz faze projektovanja i izgradnje tunela implementira i sledeće:
opremanje modernom svetlosnom signalizacijom;
ugradnja sistema daljinske kontrole semaforima i saobraćajnim znakovima, video-nadzorom saobraćaja;
obezbeđenje radio i telefonske veze i upotrebu mobilne telefonije;
ugradnja senzora za dim, požar i koncentracije ugljen- monoksida.
Primenom svih tehničkih standarda u građevinskim, saobraćajnim i elektro-energetskim segmentima projektovanja i realizacije, posebno u delu bezbednosti saobraćaja u tunelu, i posebnim režimom održavanja i upravljanja, obezbeđuje se dugotrajno, sigurno i kvalitetno korišćenje objekata.
Upravljanje i održavanje tunela:
Tuneli sa prilaznim saobraćajnicama su složeni infrastrukturni putni objekti, koji moraju biti projektovani i izgrađeni prema najsavremenijim tehničkim i saobraćajno-bezbedonosnim standardima.
Struktura planirane opreme tunela i prilaznih saobraćajnica mora sadržati elektroinstalacije i TS opremu, mašinsko-ventilacionu opremu, hidro i protivpožarne instalacije, saobraćajnu opremu i upravljački monitoring sistem. Oprema koja će se ugrađivati mora biti visokog kvaliteta i tehnologije i u skladu sa preporukama i uslovima propisanim direktivama EU za tunele slične dužine i saobraćajno-tehničkih karakteristika.
Monitoring sistem i sistem upravljanja i vođenja saobraćaja, po mogućnosti organizovati iz Komandnog centra, koji će funkcionisati na kompletnom potezu. Sistem obuhvata kontrolu saobraćaja u celini, brojanje vozila sa kategorizacijom, obaveštenja vozačima o stanju na putu i vremenskim uslovima, merenja koncetracije zadimljenosti u tunelu i kompletan video nadzor tunela.
Preporuke za opremanje tunela:
sistem koji omogućava operativno praćenje stanje u tunelu i komandu i rad instaliranih uređaja;
adekvatni sistem ventilacije ugradnja ventilatora u delu tunela kroz koji protiče saobraćaj, ali i na ulazima u tunel koji služe za evakuaciju;
sistem osvetljenja tunela – automatizovan;
sistem TV sa sistemom za video snimanje;
sistem za automatsku detekciju incidenata (DAI) ugradnja kamera koje bi trebalo da budu povezane na aplikaciju DAI, tako da se svaka incidentna situacija detektuje, automatski prikazuje u Komandnom centru i posebno arhivira. Na ovaj način bi se, pomoću sistema DAI, vršila automatska obrada detektovanih događaja u tunelu kao što su: zaustavljeno vozilo, spora vožnja, kretanje vozila u suportnom smeru ili prisustvo pešaka na kolovozu. Sistem bi fokusiranjem kamera na mesto događaja vršio i promenu semaforske signalizacije u žuto trepćuće svetlo, dok bi se po završetku događaja sistem automatski vraćao na prethodno stanje (trepćuće zeleno svetlo);
ugradnja radio uređaja koji bi omogućavao sledeće radio signale: za policiju, za vatrogasce, za hitnu pomoć, za ekipu za održavanje, FM radijskog programa i signal operatera mobilne telefonije;
protivpožarna vrata sa žaluzinama, koje se otvaraju/zatvaraju pomoću elektro-motora i vode u evakuacioni tunel;
kabl za linearnu detekciju požara, koji detektuje mesto požara postavlja se po svodu tunela, meri temperaturu vazduha i na taj način detektuje požar;
sistem SOS kabina u kojima bi bili smešteni telefon za komunikaciju sa operativom i protivpožarnam aparatima;
adekvatna hidrantska mreža;
senzori za merenje koncetracije CO i vidljivosti;
montaža anemometara optički detektori dima;
adekvatni sistem signalizacije: semafori, promenljivi saobraćajni znakovi, elektronski paneli za obaveštavanje i slično.
Mere zaštite u tunelu:
sistem video nadzora podrazumeva kontrolu svakog dela tunela, uključujući i ulaze (portale);
SOS kabine, kabine koje bi telefonskom vezom bile povezane sa Komandnim centrom (poziv u pomoć); u svakoj kabini bi postojali i aparati za gašenje požara;
parking niše proširenja za zaustavljanje, isključivo u slučajevima kvara vozila ili opasnosti;
izlazi za slučaj opasnosti, izlazi kroz koje bi se ulazilo u pomoćni tunel koji služi za evakuaciju u slučaju opasnosti, a koji bi se prostirao paralelno čitavom dužinom glavnog tunela (ako analiza rizika pokaže da je to potrebno);
pokazivači izlaza u slučaju opasnosti, signalizacioni elementi koji pokazuju smer i udaljenost izlaza za slučaj opasnosti;
hidranti opremljeni crevima za gašenje požara.
IV.2.2.2. Pravila za izgradnju dalekovoda 110 kV i 35 kV i njihovo priključenje, kao i uslovi za uređenje, izgradnju i korišćenje objekata i površina u koridoru dalekovoda
Projektovanje, izgradnja i tehničko obezbeđenje dalekovoda sprovode se prema „Pravilniku o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV”, („Službeni list SFRJ”, broj 65/88) i („Službeni list SRJ”, broj 18/92) (u daljem tekstu: Pravilnik), pratećim tehničkim propisima, normativima, preporukama Elektroprivrede Srbije (EPS) i Javnog preduzeća Elektromreža Srbije” (EMS) i uslovima nadležnih preduzeća.
Na osnovu energetsko-eksploatacionih zahteva i lokacijskih uslova, Glavnim projektom će biti utvrđeni osnovni elementi dalekovoda: provodnici, izolatori, zaštitno uže, stubovi i ostalo.
Visina svakog stuba se određuje Glavnim projektom dalekovoda, prema uslovima na terenu i tehničkim zahtevima u vezi obezbeđenja sigurnosnih visina i udaljenosti.
U odnosu na dimenzije temelja stuba, maksimalna planski dozvoljena veličina parcele (8,0m h 8,0m) predstavlja planski okvir koji obezbeđuje eventualna odstupanja kod izrade projektne dokumentacije dalekovoda.
Građevinska linija, koja određuje položaj spoljne ivice nadzemnog dela temelja stuba, određena je na minimalnoj udaljenosti od 1,5 m od regulacione linije parcele.
Kod ukrštanja sa važnijim objektima (državni put, vodotok i slično) sigurnosni zahtevi se, po pravilu, dodatno obezbeđuju za uslove pojačanog opterećenja dalekovoda i temperaturu provodnika od 60°C. Za kompenzaciju neelastičnih izduženja (starenja) provodnika obezbeđuje se rezerva u ugibu od oko 1,8 m.
Uzemljenje svakog stuba obezbeđuje pouzdanu zaštitu od udara groma i povratnog preskoka na provodnike ili zaštitno uže. Dimenzionisanje uzemljivača se rešava prema „Pravilniku o tehničkim normativima za uzemljenje elektroenergetskih postrojenja nazivnog napona iznad 1000V” („Službeni list SFRJ”, broj 61/96).
Mere zaštite od zemljospoja i induktivnog uticaja na druge objekte određuju se prema „Pravilniku o tehničkim normativima za zaštitu elektroenergetskih postrojenja od prenapona” („Službeni list SFRJ”, br. 7/71 i 44/76), tehničkim propisima, normativima i preporukama Elektroprivrede Srbije.
Uslovi za izvođenje radova
Izgradnja dalekovoda obuhvata pripremne, glavne i završne elektromontažne i građevinske radove. U svim etapama, izvođač radova je obavezan da sprovode mere predviđene propisima u vezi zaštite na radu, internim pravilnicima izvođača radova i uputstvima investitora, isporučioca opreme i nadzornog organa. Takođe, sve etape radova se pravovremeno prijavljuju nadležnim službama, organima lokalne samouprave, organizacijama koje su uslovile nadzor i drugim korisnicima prostora u blizini dalekovoda. Investitor radova je obavezan da sanira ili nadoknadi troškove oštećenja na zemljištu, kulturama i drugim nepokretnostima.
Uslovi za izvođačke puteve i gradilišta
Za kolski prevoz opreme i instalacije dalekovoda do zaštitnog/izvođačkog pojasa koristiće se najkraći prilazi sa javnih i nekategorisanih puteva. Korišćenje zaštitnog/izvođačkog pojasa za pripremne, glavne i završne elektromontažne i građevinske radove obezbeđuje se, po pravilu, dogovorom investitora sa vlasnikom odnosno korisnikom poseda. U suprotnom, ulazak u posed se obezbeđuje ustanovljenjem privremenog zauzeća ili privremene službenosti prolaza.
Uslovi za usaglašavanje sa drugim objektima i instalacijama
Uslovi u odnosu na suprastrukturu: izgradnja dalekovoda po planiranoj trasi, kao i sprovođenje posebnih zahteva eksploatacije, održavanja i nadzora, ne uslovljava uklanjanje stambenih, ekonomskih i pomoćnih objekata.
Uslovi u odnosu na puteve:
ukrštanje i približavanje dalekovoda putevima se obezbeđuje u skladu sa Pravilnikom, Zakonom o javnim putevima („Službeni glasnik RS”, br. 101/05 i 123/07) i uslovima Javnog preduzeća Putevi Srbije;
u rasponu ukrštanja sa državnim putem I reda, izolacija provodnika mora biti električno i mehanički pojačana. Kod ukrštanja sa ostalim javnim putevima izolacija provodnika može biti samo električno pojačana;
u svim slučajevima, sigurnosna visina u rasponu ukrštanja sa javnim putevima iznosi minimalno 7,0 m, računajući rastojanje između najnižeg provodnika i najviše kote kolovoza. Minimalna sigurnosna visina se mora očuvati u slučaju pojačanog električnog opterećenja i neelastičnog eksploatacionog istezanja provodnika (rezerva u ugibu provodnika od oko 1,8 m);
minimalna sigurnosna udaljenost između najbližeg dela stuba dalekovoda i javnog puta, po pravilu, odgovara propisanoj širini zaštitnog pojasa javnog puta, odnosno visini najbližih stubova u rasponu ukrštanja. Udaljenost stuba može biti manja samo uz saglasnost nadležnog preduzeća/upravljača javnog puta;
za nekategorisane puteve (poljske, šumske i drugo) sigurnosna visina provodnika iznosi min. 7,0 m, a sigurnosna udaljenost stuba min. 7,0 m. Sigurnosna udaljenost stuba može biti manja uz saglasnost nadležnog preduzeća/vlasnika;
za prelaz dalekovoda preko javnog puta potrebno je uraditi elaborat ukrštanja (izvod iz Idejnog projekta), na koji se obezbeđuje saglasnost nadležnog preduzeća/upravljača javnog puta. Investitor dalekovoda je obavezan da početak radova pravovremeno prijavi nadležnom preduzeću/upravljaču javnog puta i nadležnoj službi radi obezbeđenja saobraćaja u toku postavljanja instalacije dalekovoda.
Uslovi u odnosu na elektroenergetsku i TT mrežu: za svako ukrštanje, približavanje ili paralelno vođenje dalekovoda sa postojećim elektroenergetskim i telekomunikacionim instalacijama potrebno je u sklopu Idejnog projekta, pored tehničkog rešenja, obraditi i međusobni uticaj u različitim režimima i uslovima rada. Na projektno rešenje se obezbeđuje saglasnost preduzeća nadležnog za predmetnu instalaciju. Ukoliko se propisani uslovi ne mogu ispuniti, investitor dalekovoda je u obavezi da sprovede odgovarajuće mere tehničke zaštite, uključujući i mogućnost izmeštanja lokalnih instalacija. Investitor dalekovoda snosi troškove u slučaju demontaže, privremenih isključenja i drugih intervencija na postojećim instalacijama. Izvođač radova je, takođe, u obavezi da pravovremeno obavesti nadležna preduzeća o početku i trajanju radova na postavljanju dalekovoda i, po potrebi, obezbedi njihov nadzor.
Uslovi u odnosu na komunalne i ostale instalacije: po pravilu, za svako ukrštanje i paralelno vođenje dalekovoda sa komunalnim i ostalim lokalnim instalacijama potrebno je posebno obraditi mere tehničke zaštite i zaštite od eventualne pojave indukovanih napona pri normalnom radu dalekovoda. Na projektno rešenje je potrebno obezbediti saglasnost nadležnog preduzeća/vlasnika instalacije. Posebnu pažnju treba obratiti na mogućnost ugrožavanja neevidentiranih instalacija (na primer seoski i individualni vodovodi) u zoni građevinskih radova. U slučaju da se na terenu ne može utvrditi tačan položaj, stanje i vrsta instalacije izvodi se istražni iskop uz nadzor nadležnog preduzeća/vlasnika.
Uslovi u odnosu na poljoprivredno, šumsko i vodno zemljište:
Izgradnja dalekovoda na poljoprivrednom zemljištu uslovljena je očuvanjem namene i funkcionalnosti obuhvaćenih parcela, uz obavezu saniranja ili isplate naknade za pričinjenu štetu na zemljištu i kulturama. Usklađivanje sigurnosnih zahteva dalekovoda i uslova gazdovanja/korišćenja poljoprivrednog zemljišta se obezbeđuje u skladu sa Pravilnikom. Postavljanje dalekovoda preko zemljišta sa višegodišnjim zasadima (voćnjaci, vinogradi, rasadnici, i slično) rešava se, po pravilu, premošćavanjem uz pomoć zaštitnih portala.
U zaštitnom pojasu dalekovoda, na obradivom zemljištu se mogu menjati poljoprivredne kulture u strukturi koja je uobičajena za plodored. Prethodna saglasnost elektroprivrednog preduzeća nadležnog za dalekovod je potrebna u slučaju formiranja novih šumskih i višegodišnjih poljoprivrednih zasada (vegetacione visine u punoj zrelosti preko 3,0 m), plantaža sa žičanim mrežama (vinogradi, vođnjaci i slično).
U zaštitnom pojasu dalekovoda je ograničeno korišćenje sistema za navodnjavanje sa rasprskavanjem, dok se ostala standardna agotehnička oprema i mehanizacija mogu primenjivati bez posebnih ograničenja.
Prelaz dalekovoda preko obraslog šumskog zemljišta se obezbeđuje u skladu sa Pravilnikom i uslovima vlasnika odnosno preduzeća nadležnog za gazdovanje šumom. Širina proseka kroz šumu koja obezbeđuje minimalnu sigurnosnu udaljenost od 3,0 m između provodnika i stabala se određuje Glavnim projektom, na osnovu: otklona faznog provodnika pod dejstvom vetra pri temperaturi provodnika od +40°C; proceni prirasta drveća u narednih pet godina i eventualnom približavanju u slučaju seče ili pada stabla.
Prema Zakonu o šumama („Službeni glasnik RS”, broj 30/10), prosecanje šume se smatra krčenjem, za šta je potrebno u saradnji sa preduzećem teritorijalno nadležnim za gazdovanje šumom uraditi poseban projekat. Seči se može pristupiti nakon doznake stabala i uz nadzor od strane nadležnog šumskog gazdinstva.
Minimalna sigurnosna visina provodnika kod prelaska preko plovnog vodotoka iznosi 15,0 m računajući od kote najvišeg vodostaja. Minimalna sigurnosna visina se mora očuvati u slučaju pojačanog električnog opterećenja i neelastičnog, eksploatacionog, istezanja provodnika. Minimalna udaljenost stubova od gornje ivice obala iznosi 10,0 m.
Pojačana električna i mehanička izolacija provodnika se obezbeđuje prema Pravilniku. Na projektnu dokumentaciju je potrebno obezbediti vodoprivrednu saglasnost.
Uslovi u odnosu na zaštitu prirodnih i kulturnih dobara:
Prema podacima Zavoda za zaštitu prirode Srbije (broj 019-2049/2 od 24. Avgusta 2011. godine), u obuhvatu koridora dalekovoda nema evidentiranih ili zaštićenih prirodnih dobara. U slučaju iskopa geološko-paleontološkog ili mineraloško-petrografskog materijala (za koji se predpostavlja da ima svojstvo prirodnog dobra), izvođač radova je dužan za obezbedi nalaz i o tome obavesti Zavod za zaštitu prirode Srbije. Opšti uslovi i mere zaštite prirodnih vrednosti sprovode se u skladu sa merama i pravilima datim ovim Planom.
Prema podacima Zavoda za zaštitu spomenika kulture Kraljevo (broj 883/2 od 16. Septembra 2011. godine) u neposrednom okruženju planirane trase koridora postoje evidentirani arheološki lokaliteti i spomenici kulture koji su kategorisani ili uživaju prethodnu zaštitu. Kako nema poznatih elemenata vezanih za preciznu lokaciju tih kulturnih dobara, po izradi projektne dokumentacije dalekovoda, istu dostaviti na saglasnost nadležnom Zavodu za zaštitu spomenika kulture radi konačne saglasnosti na projektnu dokumentaciju.
Uslovi u odnosu na zaštitu od elementarnih nepogoda i akcidenata
Mere zaštite od elementarnih nepogoda i akcidenata sprovode se u skladu sa Pravilnikom i drugim propisima od značaja za ovu oblast. Planska rešenja koja su u pogledu zaštite od elementarnih nepogoda i akcidenta obavezujuća, obuhvataju: izvođenje dalekovoda po planiranoj trasi; uspostavljanje zaštitnog pojasa; sprovođenje pravila koja se odnose na izvođenje radova i izbor kvalitetnog tehničkog rešenja instalacije dalekovoda; obezbeđenje pojačane električne i mehaničke zaštite izolacije provodnika u slučaju približavanja i ukrštanja dalekovoda sa drugim instalacijama i objektima; obavezu korišćenja opreme za efikasno uzemljenje neutralne tačke i brzo automatsko isključenje.
Prilikom projektovanja i izvođenja radova, neophodna je primena savremenih materijala i postupaka građevinske prakse, važećih normativa, standarda i pravila. Takođe, potrebno je sprovesti i sledeće mere:
izvršiti snimanje stanja izvedenih objekata i ocenu kvaliteta izvedenih radova, i to, posebno na deonicama gde je prethodno uslovljena ili potrebna pojačana električna i mehanička sigurnost, odnosno odgovarajuća sigurnosna visina i udaljenost, kao i dodatna merenja električne indukcije;
predvideti operativne mere osmatranja, opažanja i saniranja pojava narušavanja tehničke ispravnosti instalacije dalekovoda i nestabilnosti terena u okolini stubnih mesta.
Posebne, dodatne mere zaštite od elementarnih i drugih nepogoda mogu se sprovoditi u svim etapama radova, pod uslovom da ne utiču na izmenu planskog rešenja trase dalekovoda, pravila koja se odnose na obezbeđenje minimalnih sigurnosnih visina i udaljenosti, kao i da nisu u suprotnosti sa izdatim uslovima i prethodnim saglasnostima koje čine sastavni deo ovog Prostornog plana.
Uslovi za međuplansko usaglašavanje i izgradnju drugih objekata
Kod izrade/izmena planske dokumentacije, urbanističkih i posebnih sektorskih planova, mora se obezbediti njihovo usaglašavanje sa urbanističko-tehničkim i regulacionim rešenjem sadržanim u ovom Planu.
U zaštitnom (i izvođačkom) pojasu dalekovoda uspostavlja se režim kontrolisane izgradnje i korišćenja zemljišta. Ovaj režim podrazumeva obavezu pribavljanja prethodnih uslova (u skladu sa Pravilnikom) i saglasnosti od strane preduzeća nadležnog za gazdovanje predmetnim dalekovodom u slučaju izrade druge planske dokumentacije, projektovanja, izvođenja građevinskih radova i prenamenu površina (pošumljavanje i slično).
U skladu sa pravilima ovog Prostornog plana, u zaštitnom pojasu dalekovoda nije dozvoljena izgradnja stambenih objekata, javnih objekata i uređenje površina za okupljanje ljudi.
IV.2.3. Pravila građenja za turističke komplekse i objekte
Namena objekata:
Osnovna namena – objekti namenjeni turizmu mogu biti:
smeštajni: hotel, motel, pansion, turistički apartman, kamp i slično;
seosko turističko domaćinstvo, kuće, apartmani, stanovi i sobe za izdavanje;
ugostiteljski: restorani, kafei i slično;
objekti na akumulacijama;
sportski i rekreativni: otvoreni i zatvoreni sportski tereni, kupališta, sportski ribolov, poligoni na vodi.
Moguće prateće namene – kompatibilne javne i uslužne namene.
Pravila parcelacije:
prema prostornim mogućnostima, parcela se formira (uvećava ili deli) prvenstveno u cilju prilagođavanja pravilima građenja;
za prostore nove izgradnje, pri formiranju parcele obavezno se, pored ostalih pravila građenja, obezbeđuje normativni odnos površine parcele i smeštajnog kapaciteta;
svaka građevinska parcela mora imati izlaz na javnu površinu odnosno ulicu, neposredno ili preko pristupnog puta;
smeštajni objekat – minimalna veličina parcele 10,0a, uz obezbeđenje normativnog odnosa površine parcele i smeštajnog kapaciteta min 80 m²/ ležaju;
ugostiteljski objekat – površina parcele min 4,0 a.
Položaj objekta na parceli:
udaljenost građevinske linije objekta od:
regulacione linije državnih puteva I reda, određuje se prema uslovima Javnog preduzeća Putevi Srbije, na osnovu Zakona o javnim putevima;
regulacione linije opštinskih i ostalih puteva, iznosi min 5,0m;
u zoni izgrađenih objekata u građevinskom području udaljenje građevinske od regulacione linije utvrđuje se na osnovu pozicije većine ozgrađenih objekata (preko 50%);
za objekte koji imaju indirektnu vezu sa javnim putem preko privatnog prolaza građevinska linija se utvrđuje kroz Lokacijsku dozvolu;
udaljenost objekta od susedne parcele – polovina visine objekta, a ne manje od 4,0m;
međusobna udaljenost objekata na istoj parceli je najmanje polovinu visine višeg objekta, ukoliko je zadovoljen protivpožarni uslov.
Indeksi zauzetosti i izgrađenosti:
indeks zauzetosti mah 60%;
indeks izgrađenosti:
uz državne puteve i u centrima turističkih zona mah 1,2;
na ostalim lokacijama mah 1,0;
zelene površine na parceli min 20%.
Maksimalna spratnost objekata:
uz državne puteve, u centrima turističkih zona, u većim kompleksima P+1+2Pk;
na ostalim lokacijama P+1+Pk.
Smeštaj vozila:
pristup parceli obezbeđuje se isljučivo sa postojeće ili planirane saobraćajne mreže,
smeštaj vozila za osnovnu i prateću namenu na parceli, uz preporuku da se pretežni kapacitet realizuje u okviru objekta;
normativi za parkiranje u skladu sa kategorijom objekta i Pravilnikom o opštim pravilima za parcelaciju, regulaciju i izgradnju („Službeni glasnik RS”, broj 50/11).
Drugi objekti na parceli:
moguća je izgradnja više objekata osnovne i prateće namene na parceli;
dozvoljena je izgradnja pomoćnih objekata u funkciji osnovne namene (pomoćni prostor za ogrev, odlaganje smeća i slično) iza osnovnog objekta;
svi objekti moraju biti stilski usklađeni.
Pravila za arhitektonsko oblikovanje objekata:
objekti koji su u režimu zaštite nepokretnih kulturnih dobara ili se nalaze u zoni zaštite, usklađuju se sa uslovima nadležnog Zavoda za zaštitu spomenika kulture;
objekti se rade kvalitetno od standardnih materijala i nose obeležja svoje namene;
primenjuje se arhitektonski stil zasnovan na savremenom tretmanu tradicije.
Pravila za slobodne i zelene površine na parceli:
parcela se uređuje u svemu prema nameni;
osnovno uređenje obuhvata nivelaciju, zelene površine, parter i odvodnjavanje;
objekat integrisati sa prirodnim okruženjem: ozelenjavanje i uređenje prostora uraditi maksimalnom upotrebom prirodnih materijala i autohtonog zelenila;
površinske vode sa jedne parcele ne mogu se usmeravati prema drugoj.
Minimalni stepen komunalne opremljenosti:
obezbeđen izlaz na javni put;
obezbeđen kapacitet parkiranja;
odlaganje komunalnog otpada;
priključenje na elektroenergetsku mrežu, sistem vodovoda i kanalizacije.
Posebna pravila izgradnje i uređenja turističkih kompleksa i lokaliteta:
1. Na izgrađenom zemljištu u okviru naselja sa turističkim funkcijama/turističkog naselja na ruralnom području – seosko turističko domaćinstvo:
prioritet ima adaptacija/rekonstrukcija postojećih kuća sa okućnicom i pratećim etno-objektima u funkciji ruralnog turizma;
izgradnja novih objekata u funkciji turizma u okućnicama napuštenih ili postojećih domaćinstava;
u okviru postojeće okućnice dozvoljava se izgradnja novih objekata u funkciji ruralnog turizma, i to tip: „gostinske smeštajne jedinice” (ne više od 40m²) i „gostinske kuće” (ne više od 60m²), s tim da stepen iskorišćenosti zemljišta na građevinskoj parceli ne prelazi 40%;
za rekonstrukciju postojećeg i izgradnju novog objekta, primenjuje se arhitektonski stil zasnovan na tradiciji starovlaških kuća, najviše do 50% većeg gabarita u odnosu na izvorne/tradicionalne objekte;
maksimalna spratnost novog i rekonstruisanog objekta ne može da prelazi P+PK;
za građevinske parcele utvrđuje se stepen izgrađenosti do 0,6 i stepen iskorišćenosti zemljišta do 40%.
2. U delu atara naselja koji ne predstavlja naselje sa turističkim funkcijama/turističko naselje:
Rekonstrukcija stambenih objekata, objekata seoskih domaćinstava i kuća za odmor, i izgradnja objekata u funkciji turizma, može se realizovati:
a) Kao samostalni objekat na parceli – prema opštim pravilima za turizam;
b) U okviru stambenog dela dvorišta u okviru osnovnog i/ili drugih objekata to jest mešovito sa namenom stanovanja:
površina parcele
min 10,0 a, uz primenu normativa 80m² površine parcele/1 ležaj,
vrsta turističke usluge:
sobe za izdavanje u okviru osnovnog ili posebnog objekta na parceli, pansionski smeštaj;
ili kuće/stanovi za izdavanje i odmor;
seosko turističko domaćinstvo;
parkiranje na parceli, broj parking mesta – prema kategoriji objekta i Pravilniku o opštim pravilima za parcelaciju, regulaciju i izgradnju („Službeni glasnik RS”, broj 50/11).
maksimalna spratnost novog i rekonstruisanog objekta ne može da prelazi P+1+PK;
za građevinske parcele utvrđuje se stepen izgrađenosti do 0,8 i stepen iskorišćenosti zemljišta do 40%;
obaveza ispunjavanja propisanih sanitarno-higijenskih i drugih komunalnih uslova;
3. Kampovi:
uređenje kampova podrazumeva funkcionalno organizovan, ograđen i obezbeđen objekat, u kojem se pružaju usluge privremenog postavljanja i korišćenja opreme za kampovanje potrebne za boravak gostiju na otvorenom prostoru, kao i usluge parkiranja motornih vozila gostiju sa najmanje 15 kamp parcela;
neophodno je obezbeđenje sanitarno bezbednog prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda i organizovanog prikupljanja i transporta otpada;
sadržaji, organizacija i uređenje kampa bliže se utvrđuju Urbanističkim projektom.
4. Plaže:
uređenje plaža, pored sadržaja na vodi, obuhvata postavljanje sanitarnih objekata, servisne, spasilačke i medicinske sadržaje, ugostiteljske objekte, otvorene sportsko-rekreativne terene, pod uslovom obezbeđenja sanitarno bezbednog prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda i organizovanog prikupljanja i transporta otpada;
kupališta moraju biti propisno obeležena;
sadržaji, organizacija i uređenje plaža bliže se utvrđuju Urbanističkim projektom.
5. Otvoreni sadržaji – parterni objekti (odmorišta, vidikovci, punktovi za odmor, mesta za piknike, izletišta, uređeni pejzaži i ambijenti i slično):
izgradnja otvorenih sadržaja može se realizovati direktno na osnovu odredbi ovog Prostornog plana, izdavanjem lokacijske dozvole, ukoliko takvi objekti ne zahtevaju posebne infrastrukturne uslove;
obezbediti mobilijar, stolove, klupe, informativne table, nadstrešnice i putokaze primenom prirodnih materijala, tradicionalnih formi, i unificirani i stilski dosledni;
nastrešnice, otvoreni paviljoni, površine do 40m2;
na predmetnim lokacijama izvršiti valorizaciju i kartiranje postojećeg zelenila, kao osnov za dalje uređenje. Prostore raščistiti u neophodnom obimu zadržavajući kvalitetnije rastinje;
obezbediti redovno uređenje i održavanje;
6. Pešačke i biciklističke staze:
pešačke staze jasno označiti i voditi putokaznom signalizacijom, bez dodatne obrade podloge. Za pešačke staze neophodno je obezbediti prostor minimalne širine 1,6m;
biciklističke staze se označavaju na postojećoj podlozi za koju je neophodno prethodno izvršiti odgovarajuće sabijanje. Staze se izvode minimalne širine 2,25m za dvosmerno kretanje. Za oivičenje biciklističke staze koristiti prirodne materijale, koji po izgledu, dimenziji i načinu postavljanja ne odstupaju značajno od okruženja. I za biciklističke staze potrebno je obezbediti vođenje korisnika odgovarajućom putokaznom signalizacijom;
uskladiti položaj trase sa postojećim i planiranim visokim zelenilom i konfiguracijom terena na mikrolokaciji. Sve postojeće prirodne potencijale na trasi staze, maksimalno potencirati. Na mestima gde je potrebno premostiti prepreke od vode i blata, postavljati konstrukcije od drveta.
predmetno zemljište može se opremati i uređivati u planiranoj funkciji: odmorištima, klupama, korpama za otpatke, elementima za rekreaciju i slično. Ovu opremu grupisati i locirati u okviru visokog zelenila.
7. Ostali prostori za sport i rekreaciju:
završnu obradu terena od betona svesti na najmanju moguću meru;
travnate terene podići od kombinacije trava otpornih na gaženje;
svi tereni moraju biti adekvatno ograđeni;
pešačkom komunikacijom povezati sadržaje sa okolinom;
funkcionalno uklopiti planirane sadržaje u pejzaž;
prema prostornim uslovima lokacije dozvoljeno je:
izgradnja pratećih objekata (klubovi, sportska oprema, škole sporta, prateće usluge, pomoćne prostorije) u okviru kompleka. Indeks zauzetosti mah 20%; Indeks izgrađenosti 0.4; Spratnost mah P+Pk;
izgradnja zatvorenih sportskih objekata (hala) sa pratećim namenana; Indeks zauzetosti mah 50%, Indeks izgrađenosti mah 0.7.
8. Posebna pravila za postavljanje objekata i uređenje prostora na vodoakumulacionim površinama:
Privezište (privezišta za čamce):
mogu biti oslonjena na tlo ili plutajuća na pontonima;
maksimalna površina koju privezište zauzima na vodi je 50m2;
minimalna udaljenost privezišta od susednih objekata na vodi je 20m;
prateći objekti smeštaja opreme, čamaca, škole veslanja i slično smeštaju se na obali ili u okviru ostalih objekata na vodi (sportski klubovi, restorani i drugo).
Ugostiteljski objekti, sportski klubovi, i u okviru ovih objekata prateći sadržaji u funkciji turizma i sporta (trgovina, kultura, izložbe, smeštaj opreme, šlole veslanja, jedrenja i drugo):
objekti mogu biti oslonjeni na tlo ili plutajućina pontonima;
maksimalna spratnost P+Galerija;
maksimalna površina zatvorenog dela objekta je 150m2;
maksimalna površina koju objekat zauzima na vodi je 300m2;
širina pristupne staze koja povezuje objekat na vodi sa obalom je min 1,5m;
obavezni uslovi: objekti mora da poseduju uređaj za prečišćavanje otpadnih voda ili nepropusni tank koji mora da ispunjava važeće sanitarno tehničke uslove; obezbediti priključak na vodu i struju.
Rekreativni splavovi – su stacionirana plovila sastavljena od plutajućih tela, nisu predviđena za često premeštanje i sadrže platforme za sunčanje;
Ribolovačke piste – postavljaju se prema pravilima odvijanja takmičenja sportskog ribolova;
Plaže (prema tački 4. ovih pravila);
Kupališta i poligoni za nautičke sportove – moraju biti propisno obeleženi. Lokacije za prateće objkete za nautičke sportove (privezišta, klupske prostorije, itd.) određuju se u zonama u blizini poligona koji su za te sportove namenjeni.
Za izgradnju i uređenje na vodoakumulacionim površinama obavezni su vodoprivredni uslovi i saglasnost nadležnog vodoprivrednog preduzeća.
Osnovne smernice za izradu urbanističkih planova turističkih kompleksa i lokaliteta:
obezbeđenje kontinuirane turističke namene na posmatranom području, što je uslovljeno saobraćajnom povezanošću delova područja, pre svega povezanošću između polova razvoja (turističkih punktova), čime se izbegava prostorni diskontinuitet koji umanjuje turistički kvalitet područja;
prepoznavanje resursnih i atraktivnih osnova, na osnovu čega će se definisati ključni proizvodi i investicioni projekti za turističko područje;
definisanje planiranog turističkog kapaciteta (stacionarni turisti, dnevni izletnici i eventualni stalni stanovnici), strukture objekata smeštaja (hoteli, apartmani, pansioni, odmarališta, kuće za odmor, sobe za izdavanje) i granice građevinskog područja, prema čemu će se normirati funkcije i aktivnosti u prostoru;
zoniranje prostora, prema prostornim i terenskim uslovima, koje će za rezultat imati determinisanje raspoloživog prostora za planiranje novih potreba;
uklapajući se u prirodni ambijent, planirani koncept turističke izgradnje treba da prati morfološke oblike tla niskim prostornim strukturama, uz formiranje repernih objekata radi postizanja vizuelnog kompozicionog akcenta;
tranzitni saobraćaj odstraniti iz samog tkiva turističkog punkta, ili ga, ukoliko to nije moguće, ublažiti planiranjem zaštitne zone zelenila duž saobraćajnica, kao i većih parking prostora u pristupnim zonama, a odatle uspostaviti dobre pešačke veze sa zonama od turističkog interesa.
potrebno je zabraniti svaku izgradnju i korišćenje prostora koje nije u skladu sa osnovnom namenom,
Pravila građenja za turističke komplekse i objekte se koriste:
za direktno sprovođenje Prostornog plana – izdavanje lokacijske dozvole;
za izradu urbanističkih projekata;
kao smernice za izradu urbanističkih planova (planova detaljne regulacije).
Pravila građenja se mogu menjati kroz izradu plana detaljne regulacije, a na osnovu analize lokacije, potencijala i ograničenja.
Plan detaljne regulacije se radi:
za izgradnju i uređenje prostora oko akumulacija.
za druge turističke komplekse i lokalitete, površina većih od 1 ha.
za druge turističke komplekse i lokalitete, površina manjih od 1 ha, ukoliko je potrebno da se utvrdi javni interes.
Granicu i obuhvat plana detaljne regulacije određuje Komisija za planove jedinice lokalne samouprave.
V. Implementacija
V.1. Institucionalni okvir i učesnici u implementaciji
Ključni učesnici u sprovođenju Prostornog plana, u skladu sa svojim nadležnostima i delokrugom rada, jesu: organi upravljanja obuhvaćenih opština i opštinske uprave, republički resorni organi i fondovi, republička i opštinska javna preduzeća, javne ustanove i posebne organizacije; Privredna komora Srbije i regionalna privredna komora u Užicu, regionalne i lokalne poslovne asocijacije, domaće i strane banke, zainteresovani poslovni subjekti, treći sektor (nevladine organizacije), mesne zajednice i stanovništvo obuhvaćenih opština.
Po sektorima, ključni akteri su sledeći:
1. Razvoj energetike i energetske infrastrukture: ministarstva nadležna za energetiku, zaštitu životne sredine i vodoprivredu, organi upravljanja obuhvaćenih opština, REV d.o.o. Beograd, Privredno društvo Drinsko-Limske hidroelektrane d.o.o. Bajina Bašta, Javno preduzeće Elektromreža Srbije, Javno preduzeće Elektroprivreda Srbije, Elektrosrbija d.o.o. Kraljevo – Elektro distribucija Užice, pogoni Prijepolje i Sjenica, Srbijagas, Naftna industrija Srbije i drugi akteri u javnom i privatnom sektoru.
2. Razvoj vodoprivrede i vodoprivredne infrastrukture: ministarstva nadležna za vodoprivredu, šumarstvo, životnu sredinu i građevinarstvo; Republička direkcija za vode pri nadležnom ministarstvu; Javno preduzeće Srbijavode, Vodoprivredni centar „Sava-Dunav”, Javno preduzeće Elektroprivreda Srbije, Javno preduzeće za gazdovanje šumama „Srbijašume”, javna komunalna preduzeća za vodovod i kanalizaciju obuhvaćenih opština, organi upravljanja obuhvaćenih opština i mesne zajednice.
3. Zaštita i održivo korišćenje prirode, prirodnih vrednosti i dobara: ministarstvo nadležno za poslove životne sredine, Zavod za zaštitu prirode Srbije, upravljači zaštićenih područja, teritorijalno nadležne opštinske uprave, nevladine organizacije.
4. Održivi razvoj turizma: ministarstva i agencije nadležne za turizam, zaštitu životne sredine, prostorno planiranje i infrastrukturu; javna preduzeća (Srbijavode, Srbijašume i drugo); republička i opštinske turističke organizacije; Lovački savez Srbije, upravljači turističkih prostora; organi upravljanja obuhvaćenih opština; privatni sektor, nevladine organizacije, asocijacije /organizacije/udruženja (planinara, biciklista i drugo).
5. Razvoj saobraćaja i saobraćajne infrastrukture: ministarstva nadležna za infrastrukturu, životnu sredinu i građevinarstvo, Javno preduzeće „Putevi Srbije”, Akcionarsko društvo „Železnice Srbije”, republički fondovi (za razvoj, regionalni razvoj, životnu sredinu i drugo), Uprava carina pri nadležnom ministarstvu, opštinske uprave i javna preduzeća nadležna za opštinske puteve.
6. Zaštita životne sredine: ministarstva nadležna za životnu sredinu, prostorno planiranje, poljoprivredu, šumarstvo, vodoprivredu, infrastrukturu, rudarstvo i energetiku; Agencija za zaštitu životne sredine i Fond za zaštitu životne sredine, organi upravljanja obuhvaćenih opština; privredni subjekti, nevladine organizacije (u daljem tekstu: NVO).
7. Zaštita i održivo korišćenje nepokretnih kulturnih dobara: ministarstvo nadležno za kulturu, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, Zavodi za zaštitu spomenika kulture Kraljevo, nadležne opštinske uprave, opštinske javne ustanove kulture, privatni sektor, nevladine organizacije, regionalne i opštinske turističke organizacije.
8. Razvoj mreže naselja i javnih službi, održivi razvoj i uređenje sela i seoskih područja: ministarstva nadležna za rad, prosvetu, zdravlje, socijalnu politiku, kulturu, izgradnju objekata, saobraćaj, zaštitu životne sredine, vodoprivredu i turizam; organi upravljanja obuhvaćenih opština; republičke, regionalne i opštinske javne ustanove u domenu zdravstva, obrazovanja, kulture i socijalne zaštite; republička i opštinska javna preduzeća, direkcije i fondovi za izgradnju, razvoj saobraćajne i druge infrastrukture i objekte zajedničke komunalne potrošnje; privatni sektor i NVO.
9. Održivi privredni razvoj: ministarstva nadležna za privredu, privatizaciju, trgovinu i usluge, sa odgovarajućim upravama, direkcijama i agencijama, u prvom redu ministarstvo nadležno za ekonomiju i regionalni razvoj, Agencija za nacionalni investicioni plan, Agencija za razvoj MSP, Agencija za strana ulaganja i promociju izvoza – SIEPA, Privredna komora Srbije, regionalna privredna komora u Užicu, regionalne agencije, fondovi i poslovne asocijacije; organi upravljanja obuhvaćenih opština, agencije/kancelarije za lokalni ekonomski razvoj, asocijacije/udruženja privrednika i preduzetnika, republički fondovi za razvoj, regionalni razvoj i slično, predpristupni fondovi Evropske unije, Svetska banka, EBRD, EAR i domaći bankarski sistem.
10. Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta i održivi razvoj poljoprivrede: ministarstva nadležna za poljoprivredu, šumarstvo i zaštitu životne sredine; republički fondovi za razvoj i zaštitu životne sredine; organi upravljanja obuhvaćenih opština; porodična poljoprivredna gazdinstva, poljoprivredni proizvođači, zainteresovani poslovni subjekti i drugi akteri na lokalnom, regionalnom, nacionalnom i međunarodnom nivou (FAO i drugo).
11. Zaštita i korišćenje šuma i održivi razvoj šumarstva i lovstva: ministarstva nadležne za šumarstvo, zaštitu životne sredine i turizam, Uprava za šume Srbije pri nadležnom ministarstvu, Javno preduzeće za gazdovanje šumama „Srbijašume”, Javno vodoprivredno preduzeće „Srbijavode”; Lovački savez Srbije; organi upravljanja obuhvaćenih opština, vlasnici privatnih šuma i korisnici lovišta.
12. Razvoj telekomunikacija: ministarstvo nadležno za telekomunikacije, JP PTT saobraćaja „Srbije”, „Telekom” Srbija, „Orion” Telekom, „Telenor”, „VIP” Mobile i drugi operateri koji u međuvremenu dobiju licence, Radio televizija Srbije, lokalne televizijske i radio stanice, organi upravljanja obuhvaćenih opština.
V.2. Smernice za sprovođenje plana
Implementacija Prostornog plana će se vršiti direktnim sprovođenjem planskih rešenja i propozicija, kao i razradom planskih rešenja prostornim i urbanističkim planovima, urbanističkim projektima i sektorskim planovima i programima, u skladu sa zakonom.
Razrada Prostornog plana prostornim i urbanističkim planovima
i urbanističkim projektima
Prostorni planovi opština Prijepolje i Sjenica usklađeni su sa ovim Prostornim planom i mogu se primenjivati u celosti.
Nadležne organi jedinica lokalne samouprave uskladiće u celosti usvojene urbanističke planove sa planskim koncepcijama, rešenjima i propozicijama ovog Prostornog plana, u roku od šest meseci od dana stupanja na snagu Prostornog plana. Ovo podrazumeva primenu Generalnog plana „Prijepolja i Brodareva 2025” („Službeni glasnik opštine Prijepolje” broj 38/05), do stupanja na snagu Prostornog plana generalne regulacije Prijepolja i Brodareva (prema donetoj Odluci), a prema čl. 215 Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09 – ispravka, 64/10 – US i 24/11). Smernice za sprovođenje Generalnog plana „Prijepolja i Brodareva 2025”, date su u Prostornom planu opštine Prijepolje (poglavlje 2.3. Implementacija Prostornog plana).
Nadležni organi jedinica lokalne samouprave doneće, na osnovu ovog Prostornog plana i podataka katastra nepokretnosti, akt o granicama građevinskog područja, to jest građevinskog zemljišta za postojeće izgrađeno zemljište, za sva naselja i delove naselja u obuhvatu zaštićenih i planiranih za zaštitu prirodnih vrednosti, u roku od 12 meseci od dana stupanja na snagu ovog Prostornog plana.
Nadležni organi jedinica lokalne samouprave doneće, na osnovu ovog Prostornog plana, odnosno donetog urbanističkog plana, srednjoročni i godišnje programe uređenja građevinskog zemljišta za naselja od značaja za razvoj turizma (Brodarevo, Lučice, Gostun, Milakovići) do 2015. godine.
Na osnovu Prostornog plana područja posebne namene, za potrebe uređenja delova naseljenih mesta, neformalnih naselja i zona urbane obnove, za infrastrukturne koridore i objekte, kao i za druga područja u okviru posebnih namena obuhvaćenog planskog područja, donose se planovi detaljne regulacije za:
granični prelaz „Gostun”;
sportski aerodrom „Lučice”;
izgradnju u „Limskom koridoru”, koja nije obuhvaćena direktim sprovođenjem Prostornog plana (postojeće i novo građevinsko zemljište koje nije obuhvaćeno niti razrađeno detaljnim kartama ovog Prostornog plana);
dalekovod 110 kV (veza od EDF/EVP Brodarevo do HE Sjenica) – ukupne dužine 6,87km (u obuhvata ovog Prostornog plana).
Na osnovu Prostornog plana područja posebne namene, radiće se urbanistički projekti, za potrebe urbanističko-arhitektonskog oblikovanja površina javne namene i urbanističko-arhitektonske razrade lokacija, kao što su:
planirani vizitor centri i drugi planirani turistički punktovi,
zaštićena okolina nepokretnog kulturnog dobra od velikog značaja (Manastir Davidovica);
planirani etno-parkovi (u Tičjem Polju i Gostunu).
Na osnovu Prostornih planova jedinice lokalne samouprave (opštine Prijepolje i Sjenica), nadležne skupštine opština doneće sledeće urbanističke planove:
Plan generalne regulacije za naselje Brodarevo, naselje Milakovići, kao i za druga naseljena mesta na teritoriji Prostornog plana područja posebne namene, ako je to predviđeno odgovarajućim prostornim planom jedinice lokalne samouprave i prema prioritetima i dinamici koji se utvrđuju tim prostornim planom;
Plan detaljne regulacije za delove naseljenih mesta, uređenje neformalnih naselja, zone urbane obnove, infrastrukturne koridore i objekte, i područja za koja je obaveza njegove izrade određena odgovarajućim prostornim planom jedinice lokalne samouprave (izuzetno, moguće je donošenje Prostornog plana detaljne regulacije za izgradnju objekata komunalne i energetske infrastrukture i kada prostornim planom jedinice lokalne samouprave njegova izrada nije određena).
Na osnovu Prostornih planova jedinice lokalne samouprave (opštine Prijepolje i Sjenica) radiće se i urbanistički projekti, i to za potrebe urbanističko-arhitektonskog oblikovanja površina javne namene i urbanističko-arhitektonske razrade lokacija.
U toku implementacije Prostornog plana područja posebne namene, za urbanističke planove u obuhvatu ovog Prostornog plana, odluka o pristupanju ili nepristupanju izradi strateške procene uticaja na životnu sredinu donosi se u skladu sa odredbama Zakona o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu, kao i Zakona o zaštiti životne sredine i Zakona o proceni uticaja na životnu sredinu, ukoliko se konkretnim planom uspostavlja okvir za odobravanje budućih razvojnih projekata za koje je propisana obaveza procene uticaja na životnu sredinu, to jest može se tražiti procena uticaja na životnu sredinu ako su u obuhvatu zaštićenog područja ili područja planiranog za zaštitu prirodnih vrednosti, odnosno ako se na obuhvaćenom području planiraju dva ili više projekata obuhvaćenih uredbom o projektima za koje se izrađuje studija o proceni uticaja na životnu sredinu.
Direktno sprovođenje Prostornog plana
Direktno sprovođenje Prostornog plana, to jest izdavanje informacije o lokaciji i lokacijske dozvole i privođenje zemljišta javnoj nameni, vršiće se na osnovu pravila uređenja i građenja ovog Prostornog plana, što se naročito odnosi na objekte i sisteme posebne namene (hidroenergetski sistemi na reci Lim i mreža koridora magistralne infrastrukture), za šta su odrađene odgovarajuće detaljne karte u razmeri 1:1.000 i 1:2.500, koje obezbeđuju potrebni nivo detaljnosti pojedinih rešenja:
brana „Lučice” (površina obuhvata oko 3,5ha);
brana „Junakovine” (površina obuhvata oko 2,5ha);
akumulacija „Brodarevo 2” (brana Lučice) zona potapanja (do kote 490,4 m.n.v.) 52,7ha;
akumulacija „Brodarevo 1” (brana Junakovine) zona potapanja (do kote 521,0 m.n.v.) 127,7ha;
trasa tunela „Brusovnik” (1,39km) sa izmenjenom trasom državnog puta I reda M-21 (2,95km+0,22km) – ukupne dužine 4,56 km;
trasa tunela „Junakovine” (2,45km) sa izmenjenom trasom državnog puta I reda M-21 (0,28km+0,20km) – ukupne dužine 2,93km;
dalekovod 110 kV (veza od brane „Lučice” na postojeći dalekovod TS Prijepolje EDF/EVP Brodarevo) ukupne dužine 1,74km;
dalekovod 110 kV – veza od brane „Junakovina” na EDF/EVP Brodarevo (ukupne dužine 3,38km) i veza od brane „Junakovina” na TS Sjenica (ukupne dužine 20,31km);
dalekovod 35 kV (veza od brane „Lučice” na postojeće dalekovode TS Brodarevo – TS Kaćevo i TS Brodarevo – TS Seljašnica) – ukupne dužine 2,60km;
dalekovod 35 kV (veza od brane „Junakovine” na TS Brodarevo) – ukupne dužine 3,87km.
Zona direktne primene Prostornog plana područja posebne namene (odnosno direktnog sprovođenja na osnovu pravila uređenja i građenja ovog Prostornog plana), data je na referalnoj karti broj 4 (karta sprovođenja) i obuhvata prostor takozvanog „Limskog koridora”, koji predstavlja zonu objedinjene zaštite planiranih energetskih sistema na Limu (akumulacije i hidroelektrane sa pripadajućom branom i objektima) i mreže koridora magistralne infrastrukture (državni put I reda broj 21 i magistralna železnička pruga broj 1 sa zaštitnim pojasima, kao i površine koje je neophodno štititi od negativnog uticaja koridora i površine za lociranje objekata u funkciji koridora).
Direktno sprovođenje Prostornog plana u prostoru „Limskog koridora” podrazumeva objekte i sisteme posebne namene koji su obuhvaćeni razradom referalnih karata u razmeri 1:1.000 ili 1:2.500 (detaljne karte). Za izgradnju objekata koji nisu obuhvaćeni razradom referalnih karata u razmeri 1:1.000 ili 1:2.500 (detaljne karte), propisuje se obavezna izrada odgovarajućeg urbanističkog plana, a prema Zakonu o planiranju i izgradnji.
U prostoru van zone direktne primene Prostornog plana područja posebne namene, koji ne trpi direktan uticaj posebnih namena, moguće je direktno sprovođenje na osnovu pravila uređenja i građenja odgovarajućeg Prostornog plana jedinice lokalne samouprave, ukoliko ovim Planom nije određena obaveza izrade urbanističkog plana ili urbanističkog projekta.
Zone moguće korekcije i detaljnijeg određivanja osnovne namene prostora kroz
prostorni plan jedinice lokalne samouprave (PPO)
Kao što je već napomenuto, osnovnom namenom prostora su okvirno određene celine osnovnih kategorija zemljišta (poljoprivredno zemljište, šume i šumsko zemljište, vode i vodno zemljište, građevinsko zemljište).
Osnovne namene prostora se mogu korigovati i detaljnije odrediti kroz prostorni plan jedinice lokalne samouprave (PPO), osim:
za deo planskog područja (objekti i sistemi posebne namene), koji je obuhvaćen razradom referalnih karata u razmeri 1:1.000 ili 1:2.500 (detaljne karte);
za deo planskog područja koji je ovim Planom određen za potrebe posebne namene:
prostor rezervisan za realizaciju hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2” i akumulacija u sastavu ovih sistema, u sklopu Regionalnog rečnog sistema za uređenje. korišćenje i zaštitu voda „Drina sa Limom i Uvcem”;
zaštićena i za zaštitu predviđena prirodna dobra – predeli izuzetnih odlika (PIO) „Ozren-Jadovnik” i „Kamena Gora” , i druga područja predviđena za zaštitu i uključivanje u mrežu EMERALD, NATURA 2000, IBA, IPA i PBA;
koridor državnog puta I reda broj 21 – sa rezervisanjem postojećeg koridora ovog puta koji se ne izmešta i planiranog koridora dela trase ovog puta koji se izmešta u cilju formiranja akumulacionog prostora hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”;
koridor magistralne međunarodne železničke pruge broj 1 – sa rezervisanjem postojećeg koridora ove pruge u cilju modernizacije za intermodalni transport i eventualne izgradnja drugog koloseka u postplanskom horizontu;
prostor posebne namene – pogranični pojas uz graničnu liniju sa Crnom Gorom, koji se definiše prema Zakonu o zaštiti državne granice, i koji se tretira kao prostor sa posebnim režimom korišćenja, uređenja i izgradnje,
za deo planskog područja – prostor „Limskog koridora” (zona direktne primene Prostornog plana područja posebne namene), označenom na referalnoj karti broj 4 (karta sprovođenja), gde nije moguće vršiti korekciju osnovne namene prostora kroz Prostorni plan opštine.Osnovne namene prostora u „Limskom koridoru” se mogu korigovati kroz urbanističke planove čija je obaveza izrade određena ovim Planom.
Sprovođenje Prostornog plana u sektorskim planovima i programima
Sprovođenje i razradu planskih koncepcija, rešenja i propozicija utvrđenih Prostornim planom u sektorskim planovima i programima u skladu sa zakonom, obezbeđuju:
upravljač zaštićenog područja, donošenjem plana upravljanja i godišnjih programa upravljanja zaštićenim područjem;
Republički zavod za zaštitu spomenika kulture i Zavod za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu, u saradnji s nadležnim opštinskim upravama i privatnim sektorom, utvrđivanjem srednjoročnih i godišnjih programa istraživanja i zaštite nepokretnih kulturnih dobara;
ministarstvo nadležno za vodoprivredu, odnosno Republička direkcija za vode, u saradnji sa JVP „Srbijavode”, VPC Sava-Dunav, usklađivanjem godišnjih programa izgradnje, rekonstrukcije i održavanja vodoprivrednih objekata u Republici Srbiji; izradom projekta antierozione zaštite za slivove planiranih akumulacija; donošenjem programa monitoringa kvaliteta vode i zaštite voda, a u saradnji sa ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine;
skupštine obuhvaćenih opština, donošenjem srednjoročnih i godišnjih programa razvoja vodovodne i kanalizacione infrastrukture; planova i dvogodišnjih programa upravljanja otpadom i odlukama o komunalnom redu;
skupštine obuhvaćenih opština, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za vodoprivredu, donošenjem plana za proglašenje erozionih područja na teritoriji opština i plana odbrane od bujičnih poplava na vodotokovima van sistema redovne odbrane od poplava;
skupštine obuhvaćenih opština, uz pomoć nadležnog ministarstva, turističkih organizacija i turoperatera, različitih nevladinih i drugih organizacija, donošenjem programa razvoja turizma i programa promotivnih aktivnosti;
skupštine obuhvaćenih opština, u saradnji sa nadležnim ministarstvima, mesnim zajednicama, privatnim sektorom i nevladinim organizacijama, utvrđivanjem opštinske politike zdravstvene zaštite, socijalne zaštite i razvoja kulture i fizičke kulture, i donošenjem akta o mreži objekata dečjih vrtića i osnovnih škola u opštini;
skupštine obuhvaćenih opština, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za poljoprivredu i šumarstvo, asocijacijama poljoprivrednih proizvođača i vlasnicima zemljišta, donošenjem programa uređenja poljoprivredno-šumskog zemljišta u zonama zaštite prirodnih vrednosti, programa revitalizacije pašnjačkog stočarenja i programa razvoja organske proizvodnje hrane;
Javno preduzeće za gazdovanje šumama „Srbijašume”, revizijom opštih osnova gazdovanja šumama za šumska područja obuhvaćena ovim Prostornim planom i posebnih osnova gazdovanja šumama za gazdinske jedinice obuhvaćene ovim Prostornim planom; u saradnji sa vlasnicima zemljišta, izradom programa gazdovanja šumama i pošumljavanja zemljišta u privatnom vlasništvu, kojima bi se pouzdanije utvrdilo stanje ovih šuma, a planovima gazdovanja uvažili opšti zaštitni i posebni posednički interesi za svaki deo šume;
Lovački savez Srbije i korisnici lovnog područja, revizijom, odnosno donošenjem lovnih osnova za gazdovanje lovnim područjem i lovištima i godišnjih planova gazdovanja lovištima u obuhvatu ovog prostornog plana;
Javno preduzeće „Putevi Srbije”, u saradnji sa nadležnim opštinskim upravama, usklađivanjem srednjoročnih i godišnjih programa izgradnje, rehabilitacije i održavanja javnih državnih puteva;
nadležne opštinske uprave, odnosno opštinska javna preduzeća nadležna za puteve, usklađivanjem srednjoročnih i godišnjih programa razvoja opštinskih puteva;
Javno preduzeće „Elektroprivreda Srbije”, u saradnji sa Privrednim društvom za distribuciju električne energije „Elektro Srbija” Kraljevo, usklađivanjem srednjoročnih planova, odnosno dvogodišnjih programa razvoja energetike, odnosno distribucije električne energije;
skupštine obuhvaćenih opština, donošenjem planova razvoja energetike kojima se utvrđuju potrebe za energijom na području opštine, uslovi i način obezbeđivanja neophodnih energetskih kapaciteta, i donošenjem programa racionalnog korišćenja energije.
nadležne opštinske uprave u saradnji s ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine, realizacijom akcionih programa zaštite životne sredine za područje opštine, preko lokalnih ekoloških akcionih planova (LEAP);
skupštine obuhvaćenih opština, donošenjem planova upravljanja otpadom kojima će se utvrditi mreža transfer stanica i način upravljanja otpadom;
skupštine obuhvaćenih opština, donošenjem srednjoročnog plana zaštite od buke, programa i plana monitoringa životne sredine (vazduha, buke, zemljišta i drugo) i programa praćenja dokumentacije o strateškim procenama uticaja planova i procenama uticaja projekata na životnu sredinu.
V.3. Prioritetna planska rešenja i projekti
Prioritetne aktivnosti na implementaciji Prostornog plana utvrđuju se za prvu fazu implementacije, do 2015. godine. Polazeći od planskih ciljeva, postavki i rešenja Prostornog plana, prioritetne aktivnosti jesu:
1. Razvoj energetike i energetske infrastrukture:
izgradnja planiranih hidroenergetskih objekata: hidroelektrana „Brodarevo 1” snage 26 MW sa pripadajućom branom na profilu „Junakovine” i „Brodarevo 2” snage 32,4 MW, sa pripadajućom branom na profilu „Lučice” i proizvodnja električne energije na održivi način.
ostvarivanje veze HE „Brodarevo 1” sa mrežom na naponu 110 kV i plasmana proizvedene energije u elektroenergetski sistem, izgradnjom dalekovoda 110 kV: HE „Brodarevo 1” – EVP Brodarevo, sa priključkom u EVP Brodarevo, i HE „Brodarevo 1” – TS Sjenica, sa priključkom u TS Sjenica.
ostvarivanje veze HE „Brodarevo 2” sa mrežom na naponu 110 kV i plasmana proizvedene energije u elektroenergetski sistem, izgradnjom dalekovoda 110 kV: HE „Brodarevo 2” – DV 1118 (EVP Brodarevo – TS Prijepolje).
ostvarivanje veze HE „Brodarevo 1”i HE „Brodarevo 2” za potrebe rezervnog napajanja sopstvene potrošnje sa mrežom na naponu 35 kV, izgradnjom dalekovoda 35 kV: HE „Brodarevo 2” – DV „TS Brodarevo – TS Kaćevo”; HE „Brodarevo 2” – DV „TS Brodarevo – TS Seljašnica”; i HE „Brodarevo 1” – TS Brodarevo, sa priključkom u TS Brodarevo;
rekonstrukcija ili izmeštanje (po potrebi) svih postojećih dalekovoda i elektroenergetskih kablova 10 kV i niskonaponske mreže, koji će biti ugroženi izgradnjom planiranih hidroelektrana;
početak izgradnje malih hidroelektrana (MHE), usklađeno sa režimima zaštite prirodnih vrednosti (prema Katastru malih hidroelektrana, ukupno 15 lokacija, sa ukupnom istalisanom snagom od oko 4,5 MW);
korišćenje ostalih obnovljivih izvora energije (pre svega biomasa i vetar) i primena principa energetske efikasnosti u projektovanju, izgradnji i eksploataciji objekata, u prvom redu novih i rekonstruisanih objekata;
2. Razvoj vodoprivrede i vodoprivredne infrastrukture:
realizacija planiranih vodoprivrednih objekata (akumulacije koje se formiraju pregrađivanjem Lima na profilima „Junakovine” i „Lučice”) vezanih za planirani hidroenergetski sistem na reci Lim (HE „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”);
izrada Planova za proglašenje erozionih područja i odbranu od bujičnih poplava za opštine Prijepolje i Sjenica;
uređenje Lima na području Brodareva i Velike Župe sa usvojenim kriterijumom zaštite;
formiranje sistema „Sopotnica” za vodosnabdevanje naselja Brodarevo sa okolinom;
realizacija sistema sa paket postrojenjima/mokrim poljima za naselja Brodarevo, Zavinograđe, Potkrš i Gračanica;
izrada i početak sprovođenja programa ruralne sanitacije naselja, prioritetno u zaštićenim i planiranim za zaštitu područjima prirodnih vrednosti i turističkim prostorima.
3. Zaštita i održivo korišćenje prirode, prirodnih vrednosti i dobara:
sprovođenje postupka zaštite nominovanih prirodnih dobara – područja „Ozren-Jadovnik” i „Kamena Gora”, i organizacija efikasnog upravljanja zaštitom, uređenjem i održivim razvojem tih područja;
utvrđivanje odgovarajućeg modela upravljanja za zone u režimu zaštite II i III stepena na zaštićenim područjima;
nastavak aktivnosti u okviru međunarodnih ekoloških mreža, prikupljanje podataka i ažuriranje standardizovanih baza podataka;
identifikacija lokaliteta planskog područja za druge međunarodne ekološke mreže;
uspostavljanje monitoringa mikroklimatskih promena oko akumulacija i njihovog uticaja na zaštićena i predviđena za zaštitu područja i dobra.
4. Održivi razvoj turizma:
formiranje jedinstvene baze podataka o turističkim vrednostima i kapacitetima primarne turističke destinacije „Zlatar-Pešter”;
izrada i donošenje opštinskih programa razvoja turizma;
obezbeđenje neophodne institucionalno-organizacione podrške upravljanju razvojem turizma, turističkih proizvoda (sportsko-rekreativni turizam na vodotocima i vodoakumulacijama, tranzitni turizam i kratki odmori, ruralni turizam i drugo) i ostvarivanju održive i konkurentne turističke destinacije („Zlatar-Pešter”), turističkog rejona („Polimlje sa Jadovnikom”) i turističkog kompleksa („Prijepolje-Jadovnik”);
izrada i realizacija projekata razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture za naselja od značaja za razvoj turizma (Milakovići, Lučice, Brodarevo, Gostun);
rekonstrukcija i izgradnja smeštajnih kapaciteta u turističkoj zoni/naselju/centru, uz obezbeđenje subvencionirane finansijske podrške za seoska turistička domaćinstva;
uređenje i opremanje afirmisanih etno-sela u obuhvatu Prostornog plana (Tičje polje i Gostun) sa dominantnom ruralnom scenografijom;
utvrđivanje i ostvarivanje programa manifestacija turističke destinacije /rejona/kompleksa;
5. Razvoj saobraćaja i saobraćajne infrastrukture:
izmeštanje dela i rekonstrukcija državnog puta I reda broj 21, Prijepolje-državna granica od stacionaže 324km+700m do 330km+600m, sa tunelskom deonicom „Brusovnik” i od stacionaže 340km+300m do 342km+900m, sa tunelskom deonicom „Junakovine”;
dopunjavanje mreže opštinskih puteva izgradnjom novih saobraćajnica.
aktiviranje aerodroma manjeg kapaciteta, prvenstveno namenjenog sportskim aktivnostima, na poziciji poletno-sletne staze „Lučice”.
revitalizacija i rekonstrukcija deonice državnog puta I reda broj 21 koja se ne izmešta, kako bi se poboljšale njegove tehničko-eksploatacione karakteristike;
definisanje mreže biciklističkih staza, prioritetno staza koje povezuju turističke punktove;
uređenje i mapiranje postojećih pešačkih staza;
6. Zaštita, uređenje, korišćenje i razvoj prirodnih sistema i resursa:
ozelenjavanje površina u okolini akumulacija slobodnim pejzažnim stilom prilagođenim prostornim mogućnostima, radi uklapanja u ambijent priobalja i postizanja ambijentalne prihvatljivosti projekta hidroenergetskog sistema;
uređenje i održavanje maksimalne čistoće obala akumulacija;
uređenje, obnova, održavanje i ekološki bezbedno korišćenje livada i pašnjaka u zonama zaštite prirodnih dobara, u skladu sa uspostavljenim režimima zaštite prirodnih vrednosti;
destimulisanje intenzivnog korišćenja poljoprivrednih zemljišta niske bonitetne vrednosti, uvođenjem poreskih olakšica i drugih podsticaja za pošumljavanje, odnosno zatravljivanje submarginalnih oranica, livada i pašnjaka, posebno na nagibima iznad 25% i na drugim erodobilnim lokacijama;
uvođenje monitoringa kvaliteta poljoprivrednog zemljišta;
uvećanje stepena obraslosti, kvaliteta i poboljšanja razmera smese u visokim raznodobnim šumama;
uvećanje stepena obraslosti i intenzivne mere nege u visokim jednodobnim očuvanim sastojinama;
obnavljanje autohtonih vrsta drveća;
sprovođenje mera zaštite šuma (preventivnih i represivnih), a posebno mera protivpožarne zaštite;
organizacija stručne službe u lovištu za sprovođenje mera gajenja, zaštite i dostizanja optimalnog fonda gajenih vrsta i očuvanja diverziteta ostalih vrsta divljači;
revizija i sprovođenje lovnih osnova za gazdovanje lovnim područjem i godišnjih planova gazdovanja lovištima.
7. Zaštita životne sredine:
uspostavljanje sistema upravljanja komunalnim i ostalim otpadom na celom slivnom području planiranih akumulacija; sanitacija i remedijacija divljih deponija duž obale Lima (jedna u Divcima i pet u Brodarevu);
uvođenje monitoringa stanja živog sveta reke Lim, posebno ihtiofaune (u saradnji sa korisnikom ribarskog područja), kako bi se pratio dalji razvoj ribljeg fonda u toku eksploatacije objekata;
uspostavljanje monitoringa mikroklimatskih promena oko akumulacija i njihovog uticaja na životnu sredinu i zdravlje lokalnog stanovništva;
izrada numeričkog simulacionog modela kvaliteta vode u akumulacijama, radi prognoze kvaliteta vode za postojeće i buduće uslove korišćenja prostora na slivu akumulacija, i redovno praćenje kvaliteta vode u skladu sa simulacionim modelom na više profila u akumulacijama;
redovno praćenje i osmatranje obale akumulacija radi održavanja stabilnosti i izbegavanja pojave klizišta i nestabilnosti;
8. Zaštita i održivo korišćenje nepokretnih kulturnih dobara:
sprovođenje procedure kategorizacije i sticanja statusa kulturnog dobra za evidentirane spomenike kulture koji uživaju prethodnu zaštitu;
obavljanje istraživanja popisanih arheoloških nalazišta i sprovođenje procedure evidentiranja, kategorizacije i sticanja statusa kulturnog dobra za najvrednija arheološka nalazišta;
utvrđivanje granica zaštićene okoline i zona sa diferenciranim režimima zaštite, izgradnje i uređenja prostora za kategorisane i evidentirane spomenike kulture;
obavljanje sistematskog rekognosciranja područja Prostornog plana u okviru projekta „Atlas narodnog graditeljstva Srbije” Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, kontinualnih istraživanja, utvrđivanja statusa nepokretnog kulturnog dobra i sprovođenja predviđenih mera zaštite objekata i celina narodnog graditeljstva;
očuvanje namene i osnovnih funkcija spomenika kulture narodnog graditeljstva, uz mogućnost dislokacije i rekonstrukcije pojedinih objekata i podizanja replika rezentativnih primera narodnog graditeljstva u etno-parku u naseljima Gostun i Milakovići (Tičje polje);
preduzimanje aktivnosti na prezentaciji, turističkoj promociji i povećanju saobraćajne dostupnosti nepokretnih kulturnih dobara;
uspostavljanje monitoringa mikroklimatskih promena oko akumulacija i njihovog uticaja na zaštićena kulturna dobra.
9. Demografski razvoj:
zaštita egzistencijalnih interesa stanovništva koje se preseljava ili mu se potapa zemljište, kroz obezbeđenje odgovarajućih kompenzacije (novčana nadoknata, zamena nepokretnosti i drugo);
unapređenje uslova života lokalnog stanovništva, stimulisanjem postojećih i razvojem novih delatnosti (u prvom redu turizma), otvaranjem novih radnih mesta i stimulisanjem dopunskih ili komplementarnih zanimanja stanovništva;
uključivanje stanovništva, u prvom redu mladih, u aktivnosti i poslove na zaštiti prirode i životne sredine, održivom razvoju turizma i usluga i drugo;
organizovanje programa permanentnog stručnog obrazovanja, programa kvalifikacije, prekvalifikacije i inovacije znanja i drugih oblika obrazovanja odraslih;
jačanje identiteta područja i lokalnih zajednica kroz valorizaciju heterogene etničke strukture stanovništva.
10. Razvoj mreže naselja, održivi razvoj i uređenje sela i seoskih područja:
utvrđivanje rešenja za poremećaje u funkcionisanju naselja usled realizacije posebne namene, kroz utvrđivanje modaliteta kompenzacije lokalnom stanovništvu i lokalnoj zajednici za preseljenje domaćinstava, potapanje zemljišta i izmeštanje lokalne infra i suprastrukture;
revitalizacija, infrastrukturno opremanje i uređenje izgrađenog prostora sekundarnog opštinskog centra Brodarevo i centra zajednice naselja Divci (sa Lučicama);
početak revitalizacije, infrastrukturnog opremanja i uređenja izgrađenog prostora centra zajednice naselja Donji Stranjani, nezavisnog seoskog centra Milakovići i naselja od značaja za razvoj turizma Gostun;
razvoj javnog saobraćaja, razvoj ruralne komunalne infrastrukture i usklađivanje mreže objekata i usluga javnih službi sa funkcijama centara u mreži naselja.
11. Održivi privredni razvoj:
razvoj energetike kroz korišćenje hidroenergije gradnjom hidroelektrana „Brodarevo 1” i „Brodarevo 2”;
stvaranje stimulativnog ambijenta za razvoj malih i srednjih preduzeća i preduzetništa; podrška udruživanju privrednih subjekata;
stvaranje uslova za afirmaciju proizvodnih specifičnosti planskog područja: prepoznatljivost proizvoda i razvoj komplementarnih proizvodnih programa, intenziviranje intersektorskih veza u lokalnoj ekonomiji (poljoprivreda, prerađivačka industrija, usluge, turizam, saobraćaj);
pribavljanje zemljišta u javno vlasništvo i/ili kroz različite modalitete partnerstva s privatnim sektorom (vlasnicima zemljišta), i opremanje lokaliteta u mikrorazvojnim centrima (Brodarevo).
12. Razvoj telekomunikacija:
obezbeđivanje funkcionisanja telekomunikacione infrastrukture na mreži koja trpi poremećaje usled realizacije posebne namene (zona potapanja i zone izgradnje hidroelektrana, saobraćajne i elektroenergetske infrastrukture);
postavljanje multiservisnih čvorova (MSAN) koji će se u mrežu povezati optičkim kablovima (MSAN Lučice i MSAN Gostun);
izgradnja antenskih sistema i baznih stanica mobilne telefonije u skladu sa planovima razvoja mobilnih telekomunikacija.
V.4. Mere i instrumenti za implementaciju
1. Razvoj energetike i energetske infrastrukture:
obezbeđenje sredstava iz budžeta Republike Srbije (preko ministarstva nadležnog za poslove energetike i Javnog preduzeća „Elektromreža Srbije”) i sredstava privatnog sektora za planirani razvoj prenosnih sistema i energetskih objekata (objekti napona 110 kV – deo), kao i sredstava Javnog preduzeća „Elektroprivreda Srbije” i sredstava privatnog sektora u rekonstrukciju postojeće i izgradnju planirane distributivne mreže i elektroenergetskih objekata (mreža i objekti napona 110 kV- deo, 35 kV i 10 kV);
obezbeđenje sredstava iz budžeta Republike Srbije (preko ministarstava nadležnih za energetiku i životnu sredinu, sredstava agencija i fondova za energetiku, energetsku efikasnost i zaštitu životne sredine) i sredstava privatnog sektora, za istraživanje i komercijalno korišćenje obnovljivih izvora energije, kao i podsticajnih i kreditnih sredstava za ulaganja u energetski štedljiviju izgradnju i korišćenje objekata i nove energetski efikasnije i ekološki prihvatljivije tehnologije;
obezbeđenje sredstava Javnog preduzeća „Srbijagas”, u skladu sa zakonom, Strategijom razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine i Nacionalnim akcionim planom gasifikacije, za planiranje i razvoj sistema snabdevanja područja prirodnim gasom;
formiranje registra potrošača i njihove energetske potrošnje koji obezbeđuju nadležne opštinske uprave u saradnji s agencijama za energetiku i energetsku efikasnost;
formiranje opštinskih službi i saveta za energetiku skupština opština, za pripremu i praćenje realizacije planova razvoja i energetskih bilansa opština, kao i opštinskih energetskih inspekcijskih službi za nadzor nad radom energetskih uređaja u pogledu efikasnosti korišćenja energije i zaštite životne sredine.
2. Razvoj vodoprivrede i vodoprivredne infrastrukture:
realizacija sistema za praćenje relevantnih oskultacionih veličina i repernih tačaka brana na dve akumulacije radi ostvarivanja pune bezbednosti nizvodnih područja koji obezbeđuje ministarstvo nadležno za građevinarstvo;
uspostavljanje monitoringa parametara kvaliteta vode u akumulacijama i pritokama Lima na području Prostornog plana, s matematičkim modelom za prognozu kvaliteta vode koji obezbeđuje Republička direkcija za vode u saradnji sa Javno vodoprivrednim preduzećem „Srbijavode” i nadležna opštinska javna komunalna preduzeća;
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije, Nacionalnog investicionog plana i budžeta obuhvaćenih opština u sektoru vodoprivrede i zaštite životne sredine za finansiranje rekonstrukcije vodovoda i ruralnu sanitaciju naselja u slivnom području Lima;
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta obuhvaćenih opština i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava predpristupnog instrumenta Evropske unije IPA (komponenta pet) za razvoj lokalne infrastrukture (vodovod, kanalizacija ili ruralna sanitacija naselja);
pojačan nadzor nad sprovođenjem mera sanitarne zaštite izvorišta, radom objekata i postrojenja za prečišćavanje i distribuciju vode za piće i objekata i postrojenja za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih komunalnih voda, koji obezbeđuju ministarstva nadležna za sanitarnu zaštitu, vodoprivredu (Republička direkcija za vode), zaštitu životne sredine i nadležne opštinske uprave;
svođenje gubitaka u mreži na manje od 20% i uspostavljanje pouzdanog mernog i monitoring sistema, radi obezbeđenja potpune hidrauličke osmotrivosti sistema.
3. Zaštita i održivo korišćenje prirode, prirodnih vrednosti i dobara, i nepokretnih kulturnih dobara:
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za životnu sredinu, vodoprivredu, turizam i kulturu, sredstava Fonda za zaštitu životne sredine, Javno vodoprivredno preduzeće „Srbijavode”, prihoda upravljača zaštićenih područja, javnih prihoda obuhvaćenih opština i sredstava privatnog sektora za sprovođenje zaštite prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara;
razvoj informacionog i monitoring sistema o zaštićenim područjima i nepokretnim kulturnim dobrima koje će, u skladu sa zakonom, obezbediti Republički zavod za zaštitu prirode i nadležna ustanova zaštite spomenika kulture;
ministarstva nadležna za zaštitu životne sredine, izgradnju prostora i kulturu, u saradnji sa nadležnim zavodima za zaštitu prirode i spomenika kulture, pojačanim nadzorom nad zaštitom prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, korišćenjem i izgradnjom zaštićenih prostora;
priprema i postepeno uvođenje sistema kompenzacija i naknada vlasnicima zemljišta za potapanje zemljišta, nastale štete, uskraćivanje i umanjenje dobiti, kao i kompenzacionih programa (za razvoj poljoprivrede i sela, lokalnih infrastrukturnih sistema, objekata zajedničke komunalne potrošnje, javnih službi, turizma i drugo) za ograničenja u razvoju lokalnih zajednica na području Prostornog plana, nastalih usled realizacije hidroenergetskih sistema i sprovođenja režima i mera zaštite prirodnih vrednosti.
4. Održivi razvoj turizma:
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstva za turizam i regionalni razvoj, Fonda za razvoj Republike Srbije, Nacionalnog investicionog plana i iz budžeta opština, za izradu i sprovođenje programa razvoja turizma obuhvaćenih opština, pribavljanje i uređenje građevinskog zemljišta i projekte razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture;
ugovorno povezivanje/organizovanje svih aktera u kreiranju turističkog proizvoda primarne turističke destinacije „Zlatar – Pešter”;
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za turizam i iz budžeta obuhvaćenih opština, privatnog sektora i nevladinih organizacija, za realizaciju programa edukacije lokalnog stanovništva i njihovog uključivanja u turističku ponudu planskog područja i razvoj turističkih proizvoda i programa;
izbor upravljača i kontrola efikasnosti upravljanja održivim razvojem turizma, realizacijom programa razvoja turizma i projekata razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture.
5. Razvoj saobraćaja i saobraćajne infrastrukture:
udruživanje sredstava za razvoj mreže državnih puteva iz budžeta Republike Srbije, sredstava Javnog preduzeća „Putevi Srbije”, privatnih sredstava i kreditnih sredstava međunarodnih asocijacija i Evropske banke za rekonstrukciju i razvoj za državne puteve;
obezbeđenje sredstava iz budžeta opština, uz participaciju Javnog preduzeća „Putevi Srbije” i privatnog sektora za rekonstrukciju i dogradnju opštinskih puteva;
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta obuhvaćenih opština i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava predpristupnog instrumenta Evropske unije IPA (komponenta pet) za razvoj lokalne infrastrukture (opštinski putevi);
kategorizacija opštinskih puteva koju utvrđuju skupštine opština na predlog opštinskih organa nadležnih za puteve;
formiranje i održavanje baze podataka o opštinskim i nekategorisanim putevima povezanim s referentnim sistemom državnih puteva, koje obezbeđuju opštinski organi nadležni za puteve u saradnji s javnim preduzećem nadležnim za upravljanje državnim putevima;
6. Zaštita životne sredine:
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za životnu sredinu i Fonda za zaštitu životne sredine, iz budžeta opština i iz privatnog sektora, za izradu i realizaciju predviđenih programa zaštite životne sredine, kao i za informisanje i edukaciju stanovništva o mogućnostima i efektima unapređenja kvaliteta životne sredine i aktivnog učešća u procesu donošenja odluka od značaja za životnu sredinu;
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstava, agencija i fondova (za zaštitu životne sredine), budžeta obuhvaćenih opština i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava Evropske banke za obnovu i razvoj, Svetske banke za investicione programe, i drugih kreditnih i donatorskih sredstava, za izradu i realizaciju plana i razvoj sistema upravljanja komunalnim otpadom, opremanje i uređenje regionalnih sanitarnih komunalnih deponija;
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za energetiku i životnu sredinu, agencija (za energetsku efikasnost i drugo) i fondova (za zaštitu životne sredine), budžeta opština i privatnog sektora, za realizaciju programa informisanja i edukacije stanovništva o mogućnostima i efektima štednje i racionalne potrošnje i supstitucije energije, ruralne sanitacije naselja i upravljanja otpadom;
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta obuhvaćenih opština i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava predpristupnog instrumenta Evropske unije IPA (komponenta pet) za razvoj lokalne infrastrukture (ruralna sanitacija naselja, sanitacija seoskih smetlišta, mesne mreže i objekti zajedničke komunalne potrošnje);
formiranje integralnog registra zagađivača i emisija zagađujućih materija koje obezbeđuju opštinske uprave, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine, uz participaciju sredstava Fonda za zaštitu životne sredine;
pojačani nadzor nad obavljanjem i kontrolom uticaja aktivnosti (energetika, saobraćaj, poljoprivreda, turizam i drugo) na kvalitet životne sredine, koji obezbeđuju opštinske uprave i ministarstvo nadležno za zaštitu životne sredine;
formiranje i održavanje katastra pojava nestabilnosti zemljišta na osnovu posebnih geoloških istraživanja, otkrivanja, evidentiranja i praćenja pojava nestabilnosti, koje obezbeđuju opštinske uprave u saradnji sa Republičkim geodetskim zavodom.
7. Razvoj mreže naselja i javnih službi:
formiranje baze podataka o građevinskom zemljištu i objektima (to jest fiskalnog katastra izgrađenog zemljišta), koju obezbeđuju opštinske uprave i lokalna javna preduzeća nadležna za građevinsko zemljište, u saradnji sa Republičkim geodetskim zavodom (RGZ) i Poreskom upravom;
formiranje i razvoj informacionih i monitoring sistema o planskim dokumentima i prostoru, koje obezbeđuju opštinske uprave u saradnji sa ministarstvom nadležnim za prostorno i urbanističko planiranje, Republičkom agencijom za prostorno planiranje (RAPP) i RGZ;
poboljšanje koordinacije opštinskih javnih preduzeća (za komunalne delatnosti, urbanizam, građevinsko zemljište, puteve) i opštinskih uprava i službi (urbanističke, katastra i drugo) u pogledu objedinjavanja aktivnosti na pribavljanju, uređenju i davanju u zakup građevinskog zemljišta u javnoj svojini, izgradnji i održavanju objekata komunalne infrastrukture i zajedničke komunalne potrošnje;
celovita transformacija sistema upravljanja građevinskim zemljištem i finansiranja uređenja građevinskog zemljišta: utvrđivanje građevinskog zemljišta; preispitivanje i diferencijacija postojećih naknada za korišćenje građevinskog zemljišta u odnosu na stvarne pogodnosti korišćenja lokacija i u odnosu na podsticanje/ograničavanje pojedinih namena i aktivnosti i izgradnje prostora; odgovarajuće poreske olakšice i subvencije za finansiranje objekata komunalne infrastrukture;
objedinjeno i koordinirano korišćenje sredstava koja se izdvajaju iz budžeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstava i sredstava javnih prihoda obuhvaćenih opština za razvoj javnih službi, uz obezbeđenje stimulacija privatnom sektoru za realizaciju planskih prioriteta u tom domenu i konkurisanje za korišćenje sredstava predpristupnog instrumenta IPA Evropske unije (u okviru komponente četiri i pet) i sredstava Svetske banke za programe socijalne i zdravstvene zaštite;
intersektorska koordinacija i razvoj integrisanih programa razvoja mreže usluga i objekata javnih službi, u prvom redu zdrastvene i socijalne zaštite, obrazovanja i kulture, i drugo;
uključivanje privatnog sektora u pružanje usluga javnih službi i korišćenje objekata u javnoj svojini.
8. Održivi privredni razvoj:
kreiranje povoljnog privrednog ambijenta na opštinskom nivou u funkciji razvoja sektora mala i srednja preduzeća i preduzetništva, kroz stvaranje efikasne administracije (smanjenje komplikovane administrativne procedure) u pravcu formiranja “one stop shop” (sva na jednom mestu);
preduzimanje niza podsticajnih mera na opštinskom nivou u pospešivanju razvoja privatnog preduzetništva (poreske olakšice, obezbeđivanje lokacija, stimulativne mere komunalne politike i politike cena građevinskog zemljišta, organizovanje obuke i kurseva za zainteresovane preduzetnike i druge mere);
obezbeđenje koordinacije, monitoringa i upravljanja privrednim razvojem na opštinskom i regionalnom nivou: podrška samozapošljavanju i razvoju malih i srednjih preduzeća, razvoj saradnje javnog i privatnog sektora; kontaktiranje potencijalnih finansijera (državni fondovi i agencije, lokalni privrednici i preduzetnici i inostrani strateški partneri); organizacija izrade potrebne planske i tehničke dokumentacije i istraživanja, programa, projekcija i biznis planova koji će konkurisati za sredstva različitih fondova (NIP, SIEPA, IPA, EBRD, EAR, i drugo); efikasno rukovođenje budžetom lokalne zajednice, lokalnim ekonomskim razvojem, investicijama u razvojne projekte, interesnim povezivanjem lokalnih zajednica na regionalnom, nacionalnom i transgraničnom nivou (s obirom na položaj planskog područja u graničnom prostoru ka Crnoj Gori) i drugo.
9. Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta i održivi razvoj poljoprivrede:
korišćenje bespovratnih sredstava iz agrarnog budžeta Republike Srbije od strane registrovanih poljoprivrednih gazdinstava za ukrupnjavanje i konsolidaciju zemljišnih poseda, unapređenje bioloških, hemijskih i fizičkih svojstava poljoprivrednog zemljišta, razvoj stočarstva i slično, kao i od strane lokalnih zajednica za poboljšanje opštih uslova života na selu, kroz sprovođenje programa integralnog ruralnog razvoja i druge modalitete podrške održivom razvoju poljoprivrede i sela;
obezbeđenje uslova da se preko bankarskog sistema koriste povoljni krediti za investiranje u: integralne programe uređenja poljoprivredno-šumskog zemljišta u rezervisanim prostorima, zonama zaštite prirodnih vrednosti i drugih posebno vrednih/osetljivih ekosistema;
obezbeđenje budžetske podrške Republike za održavanje poljoprivredne proizvodnje na područjima koja imaju trajna agroekološka i druga ograničenja (režimi zaštite prirodnih vrednosti i drugo), uvođenjem direktnih subvencija na ime doprinosa poljoprivrednih gazdinstava očuvanju prirodnih resursa, biodiverziteta, ambijentalnih vrednosti prostora i drugo.
uspostavljanje poljoprivrednog informacijskog sistema (PIS) i pojačani nadzor nad korišćenjem, zaštitom i uređenjem poljoprivrednog zemljišta, poribljavanjem vodotoka i razvojem ribarstva, primenom sredstava za zaštitu bilja i drugih hemijskih sredstava i pojačanim veterinarsko-sanitarnim nadzorom, koji obezbeđuju opštinske uprave u saradnji sa ministarstvom nadležnim za poljoprivredu;
udruživanje poljoprivrednih proizvođača u interesne asocijacije radi specijalizacije, unapređenja, kontrole kvaliteta i marketinga poljoprivrednih proizvoda, kao i interesno povezivanje asocijacija poljoprivrednih proizvođača sa sferom prerade i prometa poljoprivredno-prehrambenih proizvoda.
10. Zaštita i korišćenje šuma i održivi razvoj šumarstva i lovstva:
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije, javnih preduzeća i budžeta obuhvaćenih opština u sektoru šumarstva i vodoprivrede s privatnim sektorom za finansiranje: unapređenja stanja postojećih šuma i povećanje stepena šumovitosti (Javno preduzeće za gazdovanje šumama „Srbijašume” i vlasnici šuma u privatnoj svojini); pošumljavanja i održavanja šuma zaštitnog karaktera u priobalju akumulacija i reke Lim (Republička direkcija za vode pri ministarstvu nadležnom za vodoprivredu, Javno vodoprivredno preduzeće „Srbijavode”, opštinske uprave i vlasnici šuma u privatnoj svojini); zaštite i očuvanja prirodnih dobara i biodiverziteta (ministarstvo nadležno za životnu sredinu, Fond za zaštitu životne sredine, upravljači zaštićenih područja, vlasnici nepokretnosti i nevladine organizacije); rekreativnog opremanja, održavanja šume u funkcionalno optimalnijem stanju i obezbeđenja kompenzacionih površina za pošumljavanje (ministarstvo nadležno za ekonomiju i regionalni razvoj, opštinske uprave, zainteresovani poslovni subjekti, investitori turističke infrastrukture); istraživanja i institucionalnog jačanja sektora (ministarstvo nadležno za nauku i tehnološki razvoj, ministarstvo nadležno za šumarstvo i Javno preduzeće za gazdovanje šumama „Srbijašume”); zaštite, proizvodnje i uzgoja divljači (ministarstvo nadležno za šumarstvo, Javno preduzeće za gazdovanje šumama „Srbijašume”, Lovački savez Srbije i korisnici lovišta);
aktuelizacija katastra nepokretnosti, uspostavljanje i inoviranje inventure šuma u državnom i privatnom vlasništvu, informacionog i monitoring sistema o šumama, koje obezbeđuju ministarstvo nadležno za šumarstvo, Republički geodetski zavod i Javno preduzeće za gazdovanje šumama „Srbijašume”;
razvoj stručnih službi Javnog preduzeća za gazdovanje šumama „Srbijašume” i lokalnih šumskih gazdinstava.
11. Razvoj telekomunikacija:
obezbeđenje sredstava licenciranih telekomunikacionih operatera i Javnog preduzeća PTT saobraćaja „Srbije” za realizaciju planiranih aktivnosti na telekomunikacijama i poštanskom saobraćaju, uz obezbeđenje participacije sredstava budžeta obuhvaćenih opština, budžeta Republike Srbije (preko ministarstava nadležnih za infrastrukturu i telekomunikacije i drugo) i privatnog sektora, za realizaciju ruralnog radiotelefonskog sistema i mesnih (pristupnih) mreža;
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta obuhvaćenih opština i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava predpristupnog instrumenta Evropske unije IPA (komponenta pet) za razvoj lokalne infrastrukture (ruralni radiotelefonski sistem).