Na osnovu člana 58. stav 2. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09-ispravka, 64/10-US i 24/11) i člana 42. stav 1. Zakona o Vladi („Službeni glasnik RS”, br. 55/05, 71/05 – ispravka, 101/07, 65/08 i 16/11),
Vlada donosi
UREDBUO UTVRĐIVANJU PROGRAMA IMPLEMENTACIJE PROSTORNOG PLANA REPUBLIKE SRBIJE OD 2010. DO 2020. GODINE, ZA PERIOD OD 2011. DO 2015. GODINE
Član 1.
Ovom uredbom utvrđuje se Program implementacije Prostornog plana Republike Srbije od 2010. do 2020. godine, za period od 2011. do 2015. godine, koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.
Član 2.
Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
05 Broj
U Beogradu, 2011. godine
VLADA
PREDSEDNIK
OBRAZLOŽENJE
I Zakonski osnov
Zakonski osnov za donošenje Uredbe o utvrđivanju Programa implementacije Prostornog plana Republike Srbije od 2010. do 2020. godine, za period od 2011. do 2015. godine (u daljem tekstu: Uredba) nalazi se u odredbama člana 58. st. 1-2. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09-ispravka, 64/10-US i 24/11), odnosno u odredbom člana 4. Zakona o prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine (u daljem tekstu: Zakon o PPRS) („Službeni glasnik RS”, broj 88/10).
Odredbama člana 58. st. 1-2. Zakona o planiranju i izgradnji i odredbom člana 4. Zakona o PPRS, utvrđeno je da se Programom implementacije Prostornog plana Republike Srbije (u daljem tekstu: Program implementacije) utvrđuju mere i aktivnosti za sprovođenje Prostornog plana Republike Srbije za razdoblje od pet godina, kao i da ga Vlada Republike Srbije donosi na predlog ministarstva nadležnog za poslove prostornog planiranja.
II Razlozi za donošenje
Osnovni razlozi za donošenje Uredbe nalaze se u:
1) Odredbama člana 97. stav 1. tačka 12) Ustava Republike Srbije, utvrđena je nadležnost Republike Srbije u pogledu organizacije i korišćenja prostora.
2) Odredbama člana 99. Ustava, utvrđeno je u okviru nadležnosti da Narodna skupština Republike Srbije usvaja „prostorni plan“. Odrebama člana 105. stav 3, tačka 3 Ustava utvrđeno je da se većinom glasova svih narodnih poslanika Narodna skupština odlučuje o zakonima kojima se uređuju „prostorni plan“.
3) Odredbama člana 58. st. 1-2. Zakona o planiranju i izgradnji propisano je da se Program implementacije donosi radi utvrđivanja mera i aktivnosti za sprovođenje Prostornog plana Republike Srbije, koji je osnovni planski dokument prostornog planiranja i razvoja u Republici Srbiji.
Posebni razlozi za izradu i donošenje Uredbe, osim zakonom definisanog formalno–pravnog osnova, sadržani su i u činjenicama da je:
1) Promenjeno političko, ekonomsko, socijalno i ekološko okruženje u odnosu na vreme donošenja Prostornog plana Republike Srbije koji je bio na snazi do 2010. godine, kako u samoj Republici, tako i u Evropi, kao i činjenica da u vreme izrade Prostornog plana Republike Srbije iz 1996. godine nije postojao dokument za njegovo sprovođenje.
2) Potrebno utvrditi dinamiku uređenja pojedinih prostorni celina i strateških prioriteta, iznose i izvore sredstava za finansiranje strateških prioriteta, rokove za realizaciju strateških prioriteta, aktere odgovorne za realizaciju strateških prioriteta, i pokazatelje za praćenje promena u prostoru. Prioritetni projekti za ostvarenje prostornog uređenja – strateški prioriteti definisani su Prostornim planom Republike Srbije od 2010. do 2020. godine, koji je sastavni deo Zakona o PPRS.
III Objašnjenje pojedinih rešenja
U prvoj tački Uredbe određeno je da će se za potrebe sprovođenja Prostornog plana Republike Srbije od 2010. do 2020. godine koji je sastavni deo Zakona o PPRS, donosi Program implementacije Prostornog plana Republike Srbije od 2010. do 2020. godine, za period od 2011. do 2015. godine (prvi petogodišnji period).
U drugoj tački Uredbe određeno je da će Uredba stupiti na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
IV Procena finansijskih sredstava potrebnih za sprovođenje akta
Za sprovođenje Programa implementacije, odnosno za realizaciju dela strateških prioriteta definisanih Prostornim planom Republike Srbije od 2010. do 2020. godine, procenjena su sredstva prikazana u Tabeli 2 (2a, 2b i 2v) koja je sastavni deo Programa implementacije Prostornog plana Republike Srbije. Deo potrebnih sredstava obezbediće se u skladu sa sredstvima koja budu opredeljena budžetima za naredne godine za finansiranje realizacije strateških prioriteta definisanih programom implementacije bez zahteva za obezbeđivanje dodatnih sredstava iz Budžeta Republike Srbije. Ostatak sredstava biće obezbeđen iz drugih izvora finasiranja (donacije, krediti, sopstveni prihodi javnih preduzeća, privatni fondovi, koncesije, IPA fondovi, budžeti jedinica lokalne samouprave, i sl). Prikazani iznosi finansiranja su orijentacioni, a izvori finasiranja su potencijalni, samim tim ne predstavljaju obavezu da budu realizovani na navedeni način, već smernicu za budući razvoj, a u skladu sa finansijskim mogućnostima.
Usvajanjem Zakona o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine („Službeni glasnik RS”, broj 88/10) pravno je osnažena odredba člana 58. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09–ispravka, 64/10-US i 24/11) o obavezi izrade Programa implementacije Prostornog plana Republike Srbije (u daljem tekstu: Program). Istim zakonom definisana je obaveza izrade Programa u roku od jedne godine od dana stupanja na snagu plana. Ovaj član, zajedno sa članom 59. istog zakona, je obavezao obrađivača Programa i na svrhu i sadržaj ovog dokumenta.
Program je urađen poštujući sve ostale odredbe iz zakona a u aktivnoj saradnji sa svim akterima (nadležni organi, organizacije i institucije) od kojih zavisi ostvarenje planskih rešenja odnosno strateških prioriteta i projekata koji bi morali da budu u celini ili delimično ostvareni u periodu do 2015. godine. Na ovaj način se po prvi put u Republici Srbiji otvara put ka odgovornom pristupu ostvarenju najznačajnijeg strateško-razvojnog dokumenta kakav je Prostorni plan Republike Srbije (u daljem tekstu: PPRS), odnosno ka trajnom praćenju i ocenjivanju izvršenja strateških prioriteta i projekata, usvojenih PPRS-om, u posle-planskoj fazi.
Usvajanjem Zakona o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine, za razliku od dosadašnjeg shvatanja, nije završen jedan veliki i značajan posao već tek počinje drugi, znatno veći i osetljiviji posao svođenja plana na tlo stvarnosti. Ovaj posao programiranja implementacije će radi toga biti praćen drugim, trajnim poslom izveštavanja Vlade (član 58. Zakona o planiranju i izgradnji) odnosno Narodne skupštine (član 5. Zakona o PPRS-u) o stanju prostornog razvoja Rapublike Srbije, odnosno o ostvarenju PPRS-a, planskih rešenja i prioriteta.
Program je rađen prema istoj metodološkoj matrici kao i PPRS, obuhvatajući i ukrštajući tri ključne dimenzije razvoja Republike Srbije: ekološko-fizičku, socijalnu i ekonomsku. Ove tri dimenzije su shvaćene kao predmet institucionalne odgovornosti nadležnih institucija radi čega je prvi značajan korak u pripremi Programa bio identifikacija nadležnih institucija i stupanje sa njima u kontakt i aktivnu saradnju oko konkretnih projekata odnosno strateških prioriteta u razvoju Republike Srbije i njenih regionalnih celina. Imajući u vidu osnovnu ulogu PPRS-a kao dokumenta koji u postupku izrade vrši koordinaciju brojnih interesa, uz istovremenu optimizaciju korišćenja teritorijalnog kapitala i potencijala na regionalnom nivou, prilikom izrade Programa je vođeno računa da interesi i kapital budu na taj način usklađeni da se obezbedi održivost razvoja Republike Srbije. Radi toga je drugi značajan korak bio izlučivanje i precizno definisanje strateških prioriteta odnosno projekata za realizaciju u prvoj fazi u posle-planskom periodu. Kako bi Program imao očekivanu pouzdanost i efektivnost nakon usvajanja na sednici Vlade, svi navedeni projekti imaju zakonodavni, ekonomsko-finansijski i organizacioni oslonac u postojećem institucionalnom sistemu i kapacitetima Republike Srbije, što je proveravano kod svakog odabranog projekta iz Programa.
Prilikom izrade Programa jasno se ukazala činjenica da se planska rešenja pa i strateški prioriteti nalaze u poziciji suočavanja sa mogućnostima promena, institucionalnih, socio-ekonomskih, finansijskih i dr, u periodu 2011. do 2015. godine te da njihovo ostvarenje može da bude usporeno ili čak odloženo radi toga. Veliki broj aktera, sa njihovim sektorskim planovima i programima (koji bi, doduše, po Zakonu trebalo da budu usaglašeni sa PPRS-om) usložnjavaju ostvarenje brojnih projekata, pogotovo ako se uzme u obzir mogući nedostatak horizontalne koordinacije među njima.
Pošto planska rešenja predstavljaju kompleksan i multifunkcionalan fenomen, odnosno imaju višestruki uticaj na određene resurse ili sisteme na teritoriji Republike Srbije, jednostrani sektorski pristup može da ugrozi multifunkcionalnost ili funkcionisanje sistema (npr. reka kao resurs ne može da se posmatra, planira ili koristi jednostrano u korist jednog sektora, već uvek usklađeno sa drugim sektorima za koje ista reka predstavlja resurs – ekologija, energetika, poljoprivreda, snabdevanje vodom, turizam, itd). Radi toga je prilikom pripreme Programa bilo od posebnog značaja utvrditi horizontalne veze između sektora koji imaju interes oko istog projekta. Istovremeno, značajno je bilo utvrditi i vertikalne veze, od nivoa lokalne samouprave, regionalnih celina, Republike Srbije do nivoa Evrope, kod pojedinih projekata, kako bi se obezbedila vertikalna koordinacija između različitih nivoa u sprovođenju planskih prioriteta.
Program rađen nakon donošenja Zakona o PPRS-u predstavlja oblik tzv. posle-planske implementacije, čime se na određeni način kontrolišu planska rešenja i preispituje njihova opravdanost. Na taj način se otvara put trajnom planiranju razvoja Republike Srbije koji će biti nastavljen izradom godišnjih izveštaja o stanju prostornog razvoja Republike Srbije. Prvi izveštaj će biti upućen Vladi krajem 2011. godine i dalje svake godine do 2015. godine da bi te godine bio rađen novi program implementacije za period 2016-2020. godine. Ovim izveštajima biće moguće da se konstatuju i neke potrebe za izmenom ili dopunom PPRS-a, koje će biti kumulirane do 2015. godine, a kasnije do 2020. godine. Izmene i dopune, u zavisnosti od težine i akutnosti mogu da budu izvršene i palijativno, prema Zakonu o PPRS-u od 2010. do 2020. godine, ili da budu agregirane do izrade novog PPRS-a 2020. godine. U zavisnosti od stabilnosti sistema promene će biti manje ili više intenzivne, s tim što se računa na veliku fleksibilnost PPRS-a koji je otvorio put velikom broju mogućih rešenja i projekata kao i mogućnost fleksibilnijeg tumačenja koje će prema članu 75. Zakona o planiranju i izgradnji da daje Republička agencija za prostorno planiranje.
Donošenjem Programa Republika Srbija ulazi u novu fazu racionalizacije razvoja, usklađenosti i koordinacije između sektora, efektivnosti u ostvarenju planskih rešenja i transparentnosti u pogledu izvršenja stvorenih i usvojenih obaveza na najvišem organu, Narodnoj skupštini. Ovim se potvrđuje i osnovni smisao izrade PPRS-a kao dokumenta kojim se utvrđuje osnov integralnog razvoja teritorije Republike Srbije i njenih regionalnih celina. Eventualne promene zakonodavstva će biti pažljivo praćene i registrovane sa mogućim uticajem na PPRS i Program.
Zakon o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine („Službeni glasnik RS”, broj 88/10) usvojen je na predlog Vlade, na sednici Narodne skupštine održanoj 23. novembra 2010. godine, u skladu sa odredbama čl. 97, 99. i 105. Ustava Republike Srbije i stupio je na snagu 1. decembra iste godine. Prostorni plan Republike Srbije od 2010. do 2020. godine, čini sastavni deo ovog zakona i osnovni je planski dokument prostornog planiranja i razvoja u Republici Srbiji.
Zakonski osnov za donošenje Zakona o Prostornom planu Republike Srbije nalazi se u odredbama člana 35. stav 1. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09–ispravka, 64/10-US i 24/11). Osim zakonom definisanog formalno–pravnog osnova posebni razlozi zbog kojih je pripremljen novi PPRS su:
promenjeno političko, ekonomsko, socijalno i ekološko okruženje u odnosu na vreme donošenja Prostornog plana Republike Srbije iz 1996. godine, kako u samoj Republici, tako i u Evropi;
nova inventarizacija i utvrđivanje činjeničnog stanja faktora prostornog razvoja Republike Srbije, kao i prepoznavanje potencijala, ograničenja, mogućnosti i prepreka za dalji razvoj Republike Srbije u celini ili njenih pojedinih delova (regiona);
neophodnost definisanja osnovnog strateškog cilja (vizije) prostornog razvoja Republike Srbije, kao i operativnih ciljeva i zadataka zaštite, uređenja i razvoja prostora/teritorije Republike Srbije, kao i funkcija koje se u njemu odvijaju;
prepoznavanje pravaca prostornog razvoja i ustanovljenje prostornih implikacija dominantnih aktivnosti i procesa na teritoriju Republike Srbije;
nužnost definisanja prioritetnih aktivnosti (projekata i programa) koje je neophodno realizovati u narednom periodu, kao i kriterijuma za ostvarenje ciljeva kojima će se u fazi sprovođenja meriti uspešnost i odgovornost uprave na različitim nivoima;
potreba za povećanjem stepena horizontalne (integrativna, međusektorska, transgranična) i vertikalne (korelativna, hijerarhična, uslovljena) koordinacije prostornog razvoja Republike Srbije i njenih delova (regiona);
definisanje mera, instrumenata i politika sprovođenja, koje će dovesti do ostvarivanja strateških prioriteta i doprineti ostvarivosti PPRS-a.
U PPRS-u je formulisana dugoročna vizija prostornog razvoja Republike Srbije u kojoj se predviđa da država bude teritorijalno utvrđena i regionalno uravnotežena, održivog ekonomskog rasta i konkurentna, socijalno koherentna i stabilna, infrastrukturno opremljena i saobraćajno pristupačna, očuvanog i zaštićenog prirodnog i kulturnog nasleđa, kvalitetne životne sredine, i funkcionalno integrisana u okruženje.
Uspostavljanjem novog planskog okvira omogućiće se postepeno približavanje viziji prostornog razvoja Republike Srbije kroz seriju osnovnih ciljeva, i to:
Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Teritorijalnu koheziju treba razumeti kao rezultat održivog aktiviranja celokupnog kapitala i potencijala onih teritorijalnih jedinica koje za to imaju odgovornost i kapacitet. To istovremeno znači i jačanje „mekog” kapitala (institucije, kadrovi, strateški planovi, kultura, obrazovanje i sl.), naročito u onim delovima Republike Srbije koji nemaju odgovarajući kapacitet. Socijalna kohezija, kao cilj prostornog razvoja označava napor ka smanjenju razlika u stepenu razvijenosti i jačanju teritorijalne konkurentnosti Republike Srbije kao celine, ali i njenih regionalnih podcelina. Ovaj cilj će se dostići uz punu zakonodavnu i institucionalnu podršku politici uravnoteženog regionalnog razvoja, ravnomerne opremljenosti i dostupnosti saobraćajnoj i tehničkoj infrastrukturi, javnim službama i informacijama.
Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Rast konkurentnosti će biti omogućen razvojem urbanih centara, odnosno centara razvoja od nacionalnog i regionalnog značaja, uz puno aktiviranje teritorijalnih potencijala i intenzivnije korišćenje teritorijalnog kapitala na principima održivosti. To zahteva efikasno sprovođenje svih tranzicionih i reformskih procesa koji mogu da aktiviraju regionalne razvojne potencijale – ljudske, materijalne i prirodne – i doprinesu da teritorija Republike Srbije postane privlačna za investicije. Jačanje nadležnosti i odgovornosti za kvalitetniji i efikasniji prostorni razvoj jedinica lokalne samouprave i regionalnih celina, uz sistematsku podršku države, treba da omogući u konkurenciji uspeh onih koji povećavaju produktivnost, smanjuju troškove, jačaju institucije i investiraju u obrazovanje. Razvojem i modernizacijom svih mogućih vidova infrastrukturnih sistema biće unapređena pristupačnost regionalnih celina.
Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Unapređenje životne sredine biće zasnovano na racionalnom korišćenju prirodnih resursa, povećanju energetske efikasnosti, uz korišćenje obnovljivih izvora energije i uvođenje čistijih tehnoloških rešenja (posebno energetskih i saobraćajnih), temeljnom i sitematskom čišćenju Republike Srbije i principu regionalnog odlaganja otpada, znatnom smanjenju negativnih uticaja u urbanom i ruralnom okruženju, razvojem zelenih površina u gradovima, pošumljavanjem i uređenjem predela i drugim merama koje će obezbediti zdraviji i udobniji život, u skladu sa višim standardima u Evropi.
Zaštićeno i održivo korišćeno prirodno i kulturno nasleđe i predeo
Zaštita i održivo korišćenje prirodnog i kulturnog nasleđa činiće osnov identiteta Republike Srbije i njenih regionalnih celina, ali i osnovu budućeg privrednog/turističkog razvoja. U skladu sa prioritetima prostornog razvoja Republike Srbije, biće potrebno insistirati na razvoju mreža vrednih/zaštićenih prirodnih i kulturnih predela u skladu sa svetskim i evropskim standardima i konvencijama.
Prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje
Funkcionalno povezivanje sa regionima u okruženju, odnosno teritorijalna saradnja Republike Srbije, odvijaće se u skladu sa evropskim principima prekogranične, transnacionalne i interregionalne saradnje i predstavljaće važan zadatak svih nivoa uprave u ostvarivanju prostorne integracije u evropsko okruženje. Da bi se to ostvarilo, biće potrebna jasna i konstantna politika, kao i adekvatan zakonodavni okvir koji će omogućiti razvoj projekata u skladu sa evropskim i nacionalnim fondovima. Među temama koje su od značaja za formulisanje projekata treba istaći zaštitu životne sredine, zaštitu i povezivanje prirodnog i kulturnog nasleđa, razvoj tehničke infrastrukture i saobraćaja, poljoprivrede, turizma i dr.
Dostizanje vizije prostornog razvoja, preko pet osnovnih i niza operativnih ciljeva, zamišljeno je kroz realizaciju strateških prioriteta razvoja do 2014/15. godine definisanih PPRS-om. Program implementacije utvrđen Zakonom o planiranju i izgradnji i Zakonom o Prostornom planu Republike Srbije predstavlja podršku realizaciji strateških prioriteta, okvir za praćenje i ocenjivanje realizacije PPRS-a preko indikatora prostornog razvoja i izgradnjom i korišćenjem informacinog sistema za planiranje i razvoj.
PPRS je metodološki zasnovan na usklađenom ekološkom, ekonomskom, socijalnom i institucionalnom razvoju, što podrazumeva da se u svim oblastima i sektorima dugoročno na bolji i održiv način iskoriste teritorijalni kapital i komparativne prednosti Republike Srbije. U tom smislu, i u skladu sa Zakonom o planiranju i izgradnji PPRS-om je obuhvaćeno 40 tema značajnih za prostorni razvoj Republike Srbije. Za svaku od ovih četrdeset tema su definisani strateški prioriteti za period do 2014/15. godine. Strateški prioriteti su definisani za ovaj program implementacije zaključno sa krajem 2014. godine odnosno do 2015. godine.
Program implementacije je novi dokument za sprovođenje prostornih planova uveden čl. 58. i 59. Zakona o planiranju i izgradnji iz 2009. godine.
Program implementacije PPRS-a utvrđuje mere i aktivnosti za sprovođenje PPRS-a za razdoblje od pet godina. Program donosi Vlada, na predlog ministarstva nadležnog za poslove prostornog planiranja, u roku od jedne godine od dana stupanja na snagu PPRS-a. Organ nadležan za poslove prostornog planiranja dužan je da organu koji je doneo Program podnosi godišnje izveštaje o ostvarivanju prostornog plana. Program sadrži naročito:
1) prioritetne projekte za ostvarivanje prostornog uređenja;
2) dinamiku za uređenje pojedinih prostornih celina i prioritetnih projekata;
3) iznose i izvore sredstava za finansiranje projekata;
4) rok izvršenja projekata;
5) odgovornost za izvršenje projekata;
6) pokazatelje za praćenje promena stanja u prostoru.
Implementacija je sastavni deo procesa prostornog planiranja. S obzirom da je prostorno planiranje mlada disciplina, u Republici Srbiji, prethodno u Jugoslaviji, kao i u mnogim drugim državama, implementacija je najslabije razvijen deo planskog procesa. Do sada je velika pažnja posvećena procesu izrade planova. Iako ni proces izrade planova nije u potpunosti uobličen, ipak je dostigao dovoljan stepen zrelosti koji omogućava da se veća pažnja prida implementaciji. Razrada metodologije planiranja i pokrivenost celokupne teritorije planovima odlagali su usredsređivanje na problem faze implementacije u planskom procesu.
Radi boljeg razumevanja pojam implementacije treba tumačiti u izvornom smislu kao opremanje plana instrumentima, prema latinskoj reči implementum sa značenjem alatka, za realizaciju pojedinih planskih rešenja.
Pokrivenost teritorije planovima na različitim nivoima je jedan od osnovnih uslova za uspešnu implementaciju. Neophodno je naglasiti da je veoma bitan segment implementacije razrada planova većih teritorijalnih jedinica planovima manjih teritorijalnih jedinica. Bez tog segmenta implementacija je nepotpuna. Drugi segment implementacije je razrada i podrška realizaciji strateških prioriteta tj. projekata definisanih u prostornim planovima. Treći segment implementacije predstavlja sistem pokazatelja tj. indikatora prostornog razvoja koji su značajni za praćenje tj. monitoring promena u prostoru sa uticajem na njegovo korišćenje, organizaciju i opremanje. Četvrti segment implementacije, karakterističan za savremeno doba, je izgradnja informacionog sistema koji postaje neophodan uslov za kvalitetno upravljanje prostorom i razvojem u njemu.
Implementacija u planskim dokumentima se sprovodi na dva načina:
direktno – planovi u kojima se kroz definisanje namene zemljišta, urbanističku regulaciju i zoniranje utiče neposredno na raspored objekata, pojava i aktivnosti u prostoru;
indirektno – planovi i drugi dokumenti strateškog karaktera u kojima se implementacija sprovodi kroz usklađivanje sektorskih planskih politika, identifikaciju konflikta i interesa, njihovo praćenje i usklađivanje.
Direktna implementacija se sprovodi kroz urbanističke planove, kao i prostorne planove jedinica lokalne samouprave (opštine i gradovi) i prostorne planove područja posebne namene.
Indirektna implementacija se sprovodi kroz PPRS i regionalne prostorne planove, kao i preko niza sektorskih strategija. Za indirektnu implementaciju prostornih planova je osmišljen dokument koji se u skladu sa Zakonom o planiranju i izgradnji naziva Program implementacije. S obzirom da je u Republici Srbiji predviđena izrada deset regionalnih prostornih planova za koje treba da se radi program implementacije, kao i za PPRS, predviđena je izrada ukupno jedanaest programa implementacije.
Imajući u vidu da se program implementacije radi za period od pet godina, u periodu njegovog važenja predviđena je izrada godišnjih izveštaja o stanju u prostoru u kojima treba da se prati napredovanje u realizaciji strateških prioriteta kao i promene u vrednostima pokazatelja (indikatora) prostornog razvoja koji u perspektivi treba da omoguće teritorijalnu prospekciju.
Horizontalna koordinacija interesa i aktivnosti različitih sektora i teritorija se odnosi na aktivnosti i aktere istog nivoa upravljanja. S obzirom da je prostorni plan republike u pitanju, najčešće se radi o usklađivanju aktivnosti i interesa institucija na državnom nivou. Za horizontalno usklađivanje tj. koordinaciju potrebna je komunikacija između predstavnika institucija različitih sektora. Poželjna je takođe i komunikacija među različitim sektorima društva – javni, privatni i tzv. civilni ili nevladin sektor.
Vertikalna koordinacija se odnosi na aktivnosti i interese aktera na različitim nivoima upravljanja – od međunarodnog, preko državnog, do regionalnog i lokalnog. U vertikalnoj saradnji je bitan princip supsidijarnosti koji se odnosi na podršku manjim teritorijalnim jedinicama – lokalnoj samoupravi, akterima na regionalnom nivou, privatnom i nevladinom sektoru, prilikom zastupanja njihovih interesa i ostvarivanja njihovih potreba.
Ostvarivanje horizontalne i vertikalne koordinacije doprinosi socijalnoj i teritorijalnoj koheziji, a ostvaruje se kroz komunikaciju i povezivanje relevantnih aktera u oblastima njihovih zajedničkih interesa. Shodno tome tokom izrade PPRS-a i Programa je kroz niz aktivnosti (sastanaka, skupova, radionica, panela) ostvarivana horizontalna i vertikalna koordinacija.
Program nasleđuje prethodno neuspešan pravni institut sprovođenja planskih dokumenata – ugovor o implementaciji. Ugovor o implementaciji nije zaživeo iz brojnih razloga, pre svega što je u praksi planiranja protumačen sa stanovišta ugovornog prava, odnosno obligacionih odnosa. Sa stanovišta pravne nauke ugovor ima obavezujući karakter za ugovorne strane („ugovori obavezuju stranke kao i zakon” – lat. pacta dant leges, odnosno da se „ugovori moraju poštovati” – lat. pacta sunt servanda). Sastavni deo ugovora o implementaciji bila je lista prioriteta sa procenjenim sredstvima za realizaciju. Istovremeno, ostala su nedorečena pitanja pravne legitimacije Vlade u svojstvu potpisnika ugovora o implementaciji, ovlašćenja za potpisivanje organa i posebnih organizacija, javnih preduzeća, ustanova i drugih institucija, kao i javnog i civilnog sektora. Posebno otvorena pitanja su bila mesne i sudske nadležnosti za realizaciju ugovora, uz istovremeno nepostojanje „pravnog leka”, odnosno sankcije za slučaj da se ugovor o implementaciji ne zaključi. Sve to je uslovilo da ugovor o implementaciji ne zaživi u praksi, uključujući i niz problema u horizontalnoj i vertikalnoj koordinaciji, tako da je njegova osnovna svrha – implementacija planskih dokumenata ostala institucionalno neorganizovana i nedorečena.
U PPRS-u je definisano oko 300 strateških prioriteta prostornog razvoja za period do 2014. godine. S obzirom na ovako veliki broj strateških prioriteta za potrebe Programa izvršena je njihova podela u dve grupe: strateški prioriteti koji su razrađeni u skladu sa članom 59. Zakona o planiranju i izgradnji (predstavljeni u tabeli 2. u prvom delu Glave IV) i strateški prioriteti koji nisu razrađeni iz određenih razloga navedenih u nastavku ove glave (predstavljeni u drugom delu Glave IV).
Razrada strateških prioriteta do 2014/15. godine je rađena u saradnji sa relevantnim akterima prostornog razvoja putem popunjavanja analitičkih kartica koje imaju sledeću formu:
A. Prioritetna aktivnost Strateški prioritet Odeljak PPRS-a B. Odgovornost za izvršenje projekta Glavna odgovornost Horizontalna koordinacija Vertikalna koordinacija Mogućnosti partnerstva V. Finansijska sredstva Cena / vrednost Izvori finansiranja G. Dinamika realizacije Trajanje projekta Početak Kraj Faze D. Ciljevi i pokazatelji Pokazatelj(i) na čiju vrednost utiče realizacija prioriteta Veza sa ciljem Đ. Osnovni problemi i izazovi Izazovi i problemi Moguća rešenja
Tabela 1. Model analitičke kartice za razradu strateških prioriteta PPRS-a
Tabela sačinjena na osnovu popunjenih analitičkih kartica se nalazi u Glavi IV Programa, a sintezni prikaz prikupljenih podataka se nalazi u nastavku ovog teksta. Popunjene analitičke kartice za detaljno razrađene strateške prioritete će biti postavljene na internet prezentaciji Republičke agencije za prostorno planiranje.
U skladu sa principom ravnomernog regionalnog razvoja od posebnog je značaja što ravnomernija zastupljenost delova teritorije Republike Srbije u realizaciji strateških prioriteta. Na osnovu karata teritorijalno pozicioniranih strateških prioriteta mogu se identifikovati izazovi karakteristični za određena područja kao i potencijali u skladu sa strateškim prioritetima. Strateški prioriteti PPRS-a do 2014/15. godine su predstavljeni na tri karte teritorijalno pozicioniranih strateških prioriteta u sledećoj glavi.
Na osnovu analitičkih kartica strateških prioriteta identifikovana je glavna odgovornost za njihovu realizaciju, kao i odgovornost institucija na istom nivou upravljanja (horizontalna koordinacija) i na drugim nivoima upravljanja (vertikalna koordinacija).
Institucije na državnom nivou koje su uključene u realizaciju pojedinih strateških prioriteta su Vlada i njena ministarstva, Vladine agencije i posebne organizacije, javna preduzeća, zavodi i instituti, naučne institucije i dr.
Institucije na regionalnom nivou uključene u realizaciju pojedinih strateških prioriteta su: Vlada APV i njeni sekretarijati, javna preduzeća, regionalne razvojne agencije i dr.
Institucije na lokalnom nivou uključene u realizaciju pojedinih strateških prioriteta su: lokalne samouprave i javna preduzeća i direkcije.
Pored ovih institucija u rubrici partnerstvo su navedene druge domaće, strane ili međunarodne javne, privatne ili institucije nevladinog tj. civilnog sektora uključene u realizaciju strateških prioriteta.
Za sprovođenje PPRS-a koristiće se raspoloživa javna sredstva iz domaćih izvora u skladu sa Zakonom o budžetu (za tekuće godine u periodu predviđenom ovim programom), kao i druga raspoloživa javna sredstva – Nacionalni investicioni plan, posebna javna investiciona sredstva iz javnih investicionih fondova u skladu sa Zakonom o investicionim fondovima („Službeni glasnik RS”, br. 46/06, 51/09 i 31/11). Osim javnih sredstava biće obezbeđena i sredstva iz drugih izvora finansiranja (donacije, krediti, privatni fondovi, koncesije, IPA i drugi međunarodni fondovi i sl.).
U cilju blagovremenog planiranja, programiranja i kasnijeg korišćenja ovih sredstava, neophodno je da korisnici ovih sredstava u skladu sa Zakonom o budžetskom sistemu („Službeni glasnik RS”, br. 54/09, 73/10 i 101/10), podnesu blagovremeno godišnje zahteve za korišćenje sredstava, kao i odgovarajuće trogodišnje projekcije. Polazna osnova za definisanje potreba za korišćenje ovih sredstava predstavljaće ovaj program.
Evropski fond za zemlje kandidate i potencijalne kandidate za Evropsku uniju, među kojima je i Republika Srbija, zove se IPA sa značenjem na engleskom jeziku Instrument za pretpristupnu pomoć (Instrument for Pre-accession Assistence). Program IPA ima pet komponenti:
reforma institucija,
prekogranična saradnja,
zaštita životne sredine,
razvoj infrastrukture,
ruralni razvoj.
Prve dve komponente su dostupne svim državama obuhvaćenim programom IPA dok su preostale tri komponente dostupne samo državama koje imaju status kandidata za članstvo u Evropskoj uniji. Republika Srbija kroz niz projekata učestvuje u programu IPA, a kancelarija za koordinaciju se nalazi u Ministarstvu finansija i obuhvata program transnacionalne saradnje Jugoistočna Evropa, kao i 6 projekata prekogranične saradnje sa svim susednim državama sem BJR Makedonije i Albanije radi zajedničke granice sa AP Kosovom i Metohijom.
Pored evropskih fondova potencijalni međunarodni izvori finansiranja su i međunarodne institucije kao što su Svetska banka, Međunarodni monetarni fond, Evropska banka za obnovu i razvoj, Evropska investiciona banka i sl. kao i programi multilateralne i bilateralne saradnje.
Privatno – javno partnerstvo još uvek nije zakonom regulisano u Republici Srbiji. Može se očekivati da će u periodu sprovođenja Programa ova materija biti zakonski regulisana.
PPRS je izrađen za desetogodišnji period 2010-2020. godine u okviru kog je predviđena izrada dva programa implementacije za petogodišnje periode. Na godišnjem nivou će se raditi izveštaji o stanju prostornog razvoja Republike Srbije, odnosno sprovođenja PPRS-a. Prostorni planovi manjih teritorijalnih jedinica (prostorni planovi područja posebne namene, regionalni prostorni planovi, prostorni planovi jedinica lokalne samouprave i urbanistički planovi) treba da budu izrađeni do 2012. godine, nakon čega će se vršiti izmene i dopune tih planova, a prvenstveno njihova implementacija.
Sistem pokazatelja (indikatora) prostornog razvoja i informacioni sistem za praćenje i ocenjivanje doprineće kvalitetnijoj i efikasnijoj implementaciji PPRS-a i drugih planova, kao i realizaciji projekata predviđenih u tim planovima. Dinamika realizacije projekata u okviru strateških prioriteta do 2014. godine je prikazana u tabeli 2.
Realizacija strateških prioriteta će biti praćena kroz godišnje izveštaje sa ciljem praćenja razvoja u prostoru. Praćenje (monitoring) dinamike realizacije će doprineti ocenjivanju (evaluaciji) planskih rešenja i potrebi za njihovim preispitivanjem (revizijom) uz podršku pokazatelja i informacionog sistema. Postizanje predviđene dinamike realizacije će zavisiti od kvaliteta saradnje odgovornih institucija i obezbeđivanja finansijskih sredstava.
S obzirom na veliki broj strateških prioriteta neki od njih nisu detaljno razrađeni u okviru Programa implementacije kao što je predloženo članom 59. Zakona o planiranju i izgradnji. Za to postoji nekoliko razloga. U zavisnosti od tih razloga ova grupa strateških prioriteta svrstana je u osam kategorija: smernice za planove manjih teritorijalnh jedinica, zakonska regulativa i usklađivanje sa evropskom i ostalom međunarodnom regulativom, prioriteti uslovljeni drugim aktivnostima, realizacija kroz nacionalne strategije, započete aktivnosti, ostvarene aktivnosti, edukacija i promocija, ostali prioriteti koji su u indirektnoj vezi sa prostornim razvojem.
Nedostajući zakoni ili podzakonski akti su česta prepreka u realizaciji planskih rešenje i radi toga često i sami predstavljaju početnu fazu u realizaciji planskih rešenja. Pored donošenja novih zakona, često su dovoljne izmene postojećih ili njihovo usklađivanje s evropskom regulativom ili međunarodnim dokumentima.
Realizacija nekih strateških prioriteta je uslovljena drugim aktivnostima i zavisi od dinamike tih aktivnosti, stoga će biti razrađeni kroz godišnje izveštaje ili kroz sledeći program implementacije.
U Republici Srbiji postoji preko 50 sektorskih nacionalnih strategija u okviru kojih su detaljnije razrađeni i neki od strateških prioriteta iz PPRS-a. Kao primeri se mogu navesti sledeće strategije: Strategija biološke reznovrsnosti Republike Srbije od 2011. do 2018. godine, Nacionalna strategija o starenju, Strategija podsticanja rađanja, Strategija za upravljanje migracijama i Nacionalna strategija za rešavanje pitanja izbeglica i interno raseljenih lica za period od 2011. do 2014. godine.
Započete i ostvarene aktivnosti će biti registrovane u okviru godišnjih izveštaja o stanju u prostoru. S obzirom da je ovaj Program pripremljen 2011. godine, a planski period PPRS-a je od 2010. godine, realizacija nekih strateških prioriteta je završena ili u završnoj fazi i ne zahteva dodatna finansijska sredstva.
Edukacija i promocija su aktivnosti predviđene PPRS-om u sledećim oblastima: promocija lovstva u zemlji i inostranstvu, tehničko i stručno jačanje kapaciteta radi preventivne zaštite od prirodnih nepogoda i tehnoloških udesa, podizanje svesti o demografskim pitanjima i unapređenje sistema obrazovanja, informisanja i javne svesti o značaju energetske efikasnosti i korišćenja obnovljivih izvora energije.
Pored edukacije i promocije iz raznih sektorskih oblasti od posebnog značaja je edukacija i promocija u oblasti prostornog planiranja kao i razvijanje metodologije prostornog planiranja, naročito u oblastima održivog razvoja, implementacije, upotrebe informaciono-komunikacionih tehnologija, novih standarda. Grupa za edukaciju i pružanje stručne pomoći u okviru Republičke agencije za prostorno planiranje ima značajnu ulogu u ovim aktivnostima putem organizacije javnih skupova, seminara, radionica, saradenje sa lokalnim i budućim regionalnim institucijama i podršku u izradi planskih dokumenata.
Predviđeno je da do 2012. godine Republika Srbija bude u potpunosti pokrivena prostorno-planskim dokumentima (151 na lokalnom i 10 na regionalnom nivou). Svi prostorni planovi treba da budu u skladu sa PPRS-om. Sedam regionalnih prostornih planova je za područje dva ili više upravnih okruga i to:
Mačvanski i Kolubarski,
Podunavski i Braničevski,
Borski i Zaječarski (Timočka krajina),
Jablanički i Pčinjski (Južno Pomoravlje),
Moravički i Zlatiborski,
Toplički, Nišavski i Pirotski (Toplica i Ponišavlje),
Raški, Rasinski, Pomoravski i Šumadijski.
Preostala tri regionalna prostorna plana su za AP Vojvodinu, teritoriju grada Beograda i severni deo AP Kosova i Metohije. Za ovih deset regionalnih prostornih planova je takođe predviđena izrada programa implementacije koji treba da budu u skladu sa Programom implementacije PPRS s jedne strane i da s druge strane budu detaljniji za teritoriju koju obuhvataju (slika 1).
Na teritoriji čitave Republike Srbije je predviđena izrada i prostornih planova područja posebne namene za infrastrukturne koridore, vodoakumulacije, basene eksploatacije mineralnih sirovina, zaštićena prirodna i kulturna dobra i turistička područja. Do kraja 2010. godine kada je usvojen PPRS na snazi je bilo 25 prostornih planova i još toliko je u izradi 2011. godine (slike 2. i 3.).
Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave se mogu svrstati u tri kategorije i to 122 prostorna plana opština, 22 prostorna plana gradova i 7 prostornih planova beogradskih gradskih opština koje nisu obuhvaćene Generalnim planom Beograda. U junu 2011. godine je od ukupno 151 prostornog plana na lokalnom nivou usvojeno 15%, u završnoj fazi je 20%, u fazi nacrta je 30%, u fazi koncepta je 15%, a u početnoj fazi ili u fazi usaglašavanja sa Zakonom iz 2009. godine (za prostorne planove usvojene prema Zakonu iz 2003. godine) je 20% prostornih planova jedinica lokalne samouprave (slika 4).
U Republici Srbiji je prvi Zakon o regionalnom razvoju donet 2009. godine („Službeni glasnik RS”, br. 51/09 i 30/10), a Nacionalna agencija za regionalni razvoj je osnovana 2010. godine. Iz PPRS-a se mogu izdvojiti tri strateška prioriteta regionalnog razvoja za period do 2015. godine:
realizacija Nacionalnog plana regionalnog razvoja za nastupajući period kao ažuriranje Strategije regionalnog razvoja koja je bila izrađena za period od 2007. do 2012. godine,
formiranje regionalnih razvojnih agencija tj. razvoj aktivnosti postojećih regionalnih razvojnih agencija i njihovo umrežavanje,
nastavak daljeg unapređivanja teritorijalne organizacije države, u smeru dalje decentralizacije kroz aktivnosti Nacionalnog saveta za decentralizaciju.
Slika 1. Pokrivenost regionalnim prostornim planovima, jun 2011.godine
[pic]
Slika 2. Pokrivenost prostornim planovima područja posebne namene – saobraćajna i energetska infrastruktura,
jun 2011. godine
[pic]
Slika 3. Pokrivenost prostornim planovima područja posebne namene – zaštićena i turistička područja, akumulacije, baseni eksploatacije mineralnih sirovina, jun 2011. godine
[pic]
Slika 4. Usvojeni prostorni planovi jedinica lokalne samouprave,
jun 2011. godine
[pic]
Napomena: orijentacioni iznosi, utvrđeni u julu 2011. godine, kao i mogući izvori finansiranja će biti trajno kontrolisani i po potrebi menjani godišnjim izveštajima o prostornom razvoju, u dogovru sa nadležnim organima i institucijama i prema realnim mogućnostima budžeta
Tabela 2a. Detaljno razrađeni strateški prioriteti Prostornog plana Republike Srbije – deo priroda, ekološki razvoj i zaštita (karta 1)
Redni broj Odeljak PPRS-a Strateški prioritet Odgovornost za izvršenje Orijentacioni iznosi (u RSD) i mogući izvori sredstava za finansiranje Rok izvršenja Evidentiranje terena ugroženih procesima vodne i eolske erozije, određivanje i kontrola sprovođenja odgovarajućih radova i mera zaštite zemljišta na tim terenima MŽSRPP – Agencija za zaštitu životne sredine, MPTŠV, JLS 80.000.000 MŽSRPP i MPTŠV 2012-2013. godine 1.1.2. Šume i šumsko zemljište Implementacija strategije razvoja šumarstva (u fazi pripreme) MPTŠV, MŽSRPP, i dr. ministarstva, naučne institucije, javna preduzeća i dr. 9.200.000.000/ godMPTŠV, strani kapital npr. fondovi trgovine ugljenikom U kontinuitetu počev od 2010. godine Donošenje strategije upravljanja divljačima i lovstvom MPTŠV, MŽSRPP, MERR, druga ministarstva, naučne institucije, JLS 15.000.000 MPTŠV, Lovački savez Srbije 2011-2013. godine 1.1.4. Visokoplaninska područja Razvoj i zaštita visokoplaninskih područja – Golija (infrastrukturno opremanje, povezivanje sela uz unapređenje poljoprivrede i drugih komplementarnih delatnosti, unapređenje statusa zaštićenog prirodnog dobra – MAV) MERR, MŽSRPP, MIE, MKIID, MPTŠV, JP Skijališta Srbije, TOS, ZZPS, RZZSK, JLS, UNESCO 4.000.000.000 budžet Republike Srbije (preko resornih ministarstava), JLS, JPP, donacije 2011-2015. godine 1.1.5. Mineralne sirovine Izrada Elaborata o rezervama uglja u Kolubarskom basenu i odgovarajuće studijske dokumentacije za perspektivna polja „Polje Zvizdar” i „Polje Šopić-Lazarevac” EPS, MŽSRPP 30.000.000EPS 2012-2015. godine 1.2.1. Elementi životne sredine Sanacija i remedijacija crnih tačaka (hot spots):a) RTB Bor – sanacija i remedijacija flotacijskog jalovišta i topionice: a1) remedijacija napuštenih flotacijskih jalovišta, izgradnja novog kriveljskog kolektora/tunela; a2) izgradnja nove topionice sa rekonstrukcijom fabrike sumporne kiselineb) Kolubarski lignitski basen – rekultivacija i remedijacijav) Kostolački lignitski basen – rekultivacija i remedijacijag) Veliki bački kanal – sanacija i remedijacija MŽSRPP, MIE, MPTŠV, PSZŽSOR,a) RTB Bor; opština Bor;b) JP EPS; RB „Kolubara”; opštine Lazarevac, Obrenovac, Ub, Lajkovac;v) JP EPS; TE Kostolac, grad Požarevac,g) RS, APV, opštine Vrbas i Kula a1) 2.040.000.000a2) 12.240.000.000b) 35.000.000.000v) 15.000.000.000g) 5.000.000.000 a1) 2011-2013. godinea2) 2011-2014. godineb) 2012-2017. godinev) 2012-2017. godineg) 2011-2014. godine Izgradnja postrojenja za odsumporavanje i denitrifikaciju u termoenergetskim postrojenjima, i ugradnja novih ili rekonstrukcija postojećih elektrofiltera u postrojenjima koja emituju suspendovane čestice iznad GVE i koja predstavljaju najveći rizik po životnu sredinu i zdravlje MIE, MŽSRPP, JP EPS 60.000.000.000sopstvena sredstva JP EPS, donacije, krediti 2011-2017. godine Poboljšanje kvaliteta površinskih i podzemnih vodaIzrada plana upravljanja vodama za neposredni sliv Dunava (ICPDR) MPTŠV 3.000.000 2012-2013. godine Podsticanje racionalnog korišćenja prirodnih resursa, podsticanje korišćenja sekundarnih sirovina, smanjenje emisije zagađujućih materija i uvođenje čistije proizvodnjerekonstrukcija, cementara i železara u skladu sa tehničkim zahtevima za koinsineraciju, uz uvođenje BAT za cementare i železare, etapno uvođenje i primena standarda ISO 14000 za upravljanje životnom sredinom u preduzećima, i u drugoj fazi izgradnja i uvođenje sistema EMAЅ MŽSRPP, MERR, MIE ↓ ↓ a) Holcim (Srbija) fabrika cementa Novi Popovac (automatska merna stanica za kvalitet vazduha;sistem za redukciju emisije azotovih oksida; instalacija progušivača buke na glavne emitere; postrojenje za redukciju šestovalentnog hroma u cementu; daljinska kontrola potrošnje vode i kontrola količine ispuštene vode u recipijente; skladištenje i automatsko doziranje korektiva i aditiva; automatsko otprašivanje puteva za kopove) Holcim (Srbija) fabrika cementa Novi Popovac a) 650.000.000Holcim a) 2011-2015. godine b) LFBC (Unapređenje tehnološke linije u skladu sa zahtevima za koinsineraciju, uz uvođenje BAT tokom definisanog perioda prilagođavanja. U zahtevu za dobijanje IPPC dozvole navedene su predviđene aktivnosti u periodu prilagođavanja: unapređenje energetske efikasnosti (sistem upravljanja električnom energijom); dodatna kontinualna merenja emisije zagađujućih materija u vazduh (suspendovane čestice, TOC, HCl, HF, metali, PCDD/F), kao i sistem ulazne kontrole svih potencijalnih alternativnih goriva; održivo dugoročno rešenje za redukciju emisije SO2; celishodno rešenje za tretman otpadnih voda) LFBC b) /LFBC b) 2011-2015. godine v) Titan Cementara Kosjerić d.o.o. (Neophodne modifikacije (izgradnja, instalacija opreme) postrojenja u cilju: omogućavanja korišćenje SRF-a – goriva dobijenog iz otpada, i to prvenstveno iz komunalnog otpada, uz smanjenje upotrebe fosilnih goriva; povećanja udela sekundarnih sirovina (visokopećne šljake i suvog elektrofilterskog pepela) u tehnološkom postupku proizvodnje klinkera i cementa, uz smanjenje korišćenja prirodnih sirovina) Titan Cementara Kosjerić d.o.o v) 800.000.000Titan CementaraKosjerić d.o.o v) 2011-2015. godine g) U.S.S. Serbia d.o.o. (Izgradnja zatvorenog sistema vode za hlađenje kompresorske stanice i hlađenje kiseoničkih kopalja – ušteda prirodnih resursa; ugradnja sistema za otprašivanje na stanici za argoniranje – smanjenje emisije zagađujućih materija; rekonstrukcija elektrofiltera #2 i #3 na aglomašini 2 – smanjenje emisije zagađujućih materija; zamena elektroda na novom filterskom postrojenju aglomeracije – smanjenje emisije zagađujućih materija; izgradnja postrojenja za upravljanje otpadom – podsticanje korišćenja sekundarnih sirovina) U.S.S.Serbia d.o.o. g) 1.216.028.000U.S.S.Serbia d.o.o g) 2011-2012. godine Uspostavljanje i proširenje monitoringa i dalje razvijanje integralnog katastra zagađivača:a) Uspostavljanje monitoringa zagađivača u skladu sa članom 72. Zakona o zaštiti životne sredine b) Dalji razvoj Nacionalnog registra izvora zagađivanja u Agenciji za zaštitu životne sredine MŽSRPP – Agencija za zaštitu životne sredine a) /b) 1.000.000,00 din U fazi implementa-cije na godišnjem nivou 1.2.2. Upravljanje otpadom Izgradnja osam regionalnih centara za upravljanje otpadom – regionalnih deponija sa postrojenjima za separaciju reciklabilnog otpada, transfer stanicama i centrima za odvojeno sakupljanje reciklabilnog otpada – reciklažnim dvorištima (papir, staklo, plastika, limenke i dr) MŽSRPP 24.000.000.000budžeti JLS, Fond za zaštitu životne sredine, IPA, SIDA, EBRD… 2011-2014. godine Uspostavljanje sistema za sakupljanje i tretman posebnih tokova otpada (otpadnih ulja, otpada od električnih/elektronskih proizvoda, istrošenih baterija i akumulatora, otpadnih guma, otpadnih vozila, ambalažnog otpada i dr) MŽSRPP – Agencija za zaštitu životne sredine 3.200.000.000 (SUO) privatni kapital, JKP, industrija, lokalna samouprava 2011-2014. godine Izgradnja centralnog postrojenja za fizičko-hemijski tretman opasnog otpada i izgradnja pet centralnih regionalnih skladišta opasnog otpada u Republici Srbiji u skladu sa navodima iz PPRS-a MŽSRPP 1.500.000.000 (central.no postrojenje)1.000.000.000 (reg. skladišta)IPA, Fond za zaštitu životne sredine Republike Srbije 2011-2014. godine 1.2.3. Klimatske promene Sprovođenje programa multidisciplinarnih istraživanja lokalnih promena klime i uticaja klimatskih promena na poljoprivredu, šumarstvo, vodoprivredu, energetiku, biodiverzitet i ekosisteme, infrastrukturu i zdravlje stanovništva i izrada sektorskih planova i programa adaptacije i ublažavanja klimatskih promena RHMZ, MŽSRPP, MPTŠV, MIE, MZ 300.000.000Fond za zaštitu životne sredine Republike Srbije, Budžetski fond za šume Republike Srbije, Budžetski fond za vode Republike Srbije, budžet Republike Srbije 2012-2016. godine3 faze Razvoj klimatskog monitoring sistema i baza prostornih podataka i informacija o lokalnim i regionalnim promenama klime, uključujući informacije o klimatskim ekstremnim pojavama i nepogodama, ranjivosti pojedinih područja, radi njihovog korišćenja u strateškom planiranju i planiranju prostornog razvoja RHMZ, MŽSRPP – Agencija za zaštitu životne sredine, MPTŠV 1.000.000.000budžet Republike Srbije, Fond za zaštitu životne sredine Republike Srbije, Budžetski fond za šume Republike Srbije, Budžetski fond za vode Republike Srbije 2011-2015. godinekontinuirano 1.3.1/2. Prirodno nasleđe i biodiverzitet Povećanje ukupne površine pod zaštitom do 10% teritorije Republike Srbije kroz proglašenje novih zaštićenih područja(izrada 9 studija na teritoriji APV do 2015. i 31 studije na teritoriji centralne Srbije do 2014. godine) MŽSRPP, PSUGZŽS, ZZPS, PZZP, lokalne samouprave 1.400.000.000budžet Republike Srbije, budžet APV, budžeti JLS,međunarodni fondovi 2011-2015. godine31 + 9 studija Revizija statusa (vrsta, kategorija, režima i granica zaštite) ranije proglašenih zaštićenih područja i usklađivanje sa važećom zakonskom regulativom (izrada 10 studija na teritoriji APV do 2013. i 70 studija na teritoriji centralne Srbije do 2014. godine) MŽSRPP, PSUGZŽS, ZZPS, PZZP 2012-2014. godine,70 + 10 studija Ramsarska lista – upisivanje jezera na Goliji, tresava i potoka na Staroj planini i Kopaoniku, Koviljsko-petrovaradinskog rita (sa Krčedinskom adom), Okanj bare (mogućnost upisa zajedno sa Rusandom) i Drine u Mačvi MŽSRPP, PSUGZŽS, ZZPS, PZZP 2011-2014. godine Lista rezervata biosfere (MaB) – upisivanje prekograničnog rezervata Gornje Podunavlje (Apatinsko-monoštorski rit), Obedske bare, prekograničnog rezervata biosfere Tara-Drina i prekograničnog rezervata biosfere Stara planina MŽSRPP, PSUGZŽS, ZZPS, PZZP, Nacionalna komisija za UNESKO 2011-2014. godine Lista svetske baštine UNESCO – upisivanje Đavolje Varoši i Deliblastske peščare po prirodnom kriterijumu, Đerdapa po mešovitom kriterijumu MŽSRPP, MKIID, ZZPS, RZZSK, Nacionalna komisija za UNESKO 2012-2014. godine Uspostavljanje nacionalne ekološke mreže (NEM) i evropske ekološke mreže NATURA 2000 i zasnivanje GIS-a MŽSRPP, PSUGZŽS, ZZPS, PZZP 280.000.000budžet Republike Srbije i APV, međunarodni fondovi 2011-2015. godine 1.3.3. Zaštita i održivo korišćenje kulturnog nasleđa Uređenje, prezentacija i upravljanje rimskim nalazištima u Nišu i Medijani i realizacija programa proslave 1700 godina od donošenja Milanskog edikta o toleranciji vera MKIID 49.000.000budžet Republike Srbije 2009-2013. godine Definisanje i uređenje infrastrukture i saobraćajnica za dve kulturne staze srpske srednjevekovne kulture, raške i moravske MERR, MKIID / / Lista svetske baštine UNESCO:izrada i usvajanje menadžment planova za sve spomenike kulture na Listi svetske baštine, izrada novih nominacija za kulturna dobra predložena za zaštitu – Manasija, Negotinske pivnice, Smederevo, Caričin grad i Stećci, kao i mešovita dobra Bač sa okolinom i Đerdap MKIID, RZZSK, Nacionalna komisija za UNESKO 2.000.000 po dobru/ 2012-2014. godine 1.3.4. Zaštita i uređenje predela „Karakterizacija predela Srbije” – podrazumeva identifikaciju predela različitog karaktera na nacionalnom i regionalnom nivou, kojom se formira osnova za: valorizaciju i zaštitu prirodnih i kulturnih predela, planiranje i upravljanje njihovim kvalitetom; stratešku procenu i procenu uticaja na životnu sredinu; formiranje GIS- a o prirodnim i kulturnim vrednostima predela MŽSRPP 20. 000.000 budžet Republike Srbije i APV3 faze 2012-2014. godine 1.3.6. Prirodne nepogode i tehnološki udesi Karta erozije Republike Srbije i bilans produkcije i pronosa nanosa u slivovima MŽSRPP – Agencija za zaštitu životne sredine, MPTŠV – RDV 21.000.000budžet Republike Srbije 2012-2015. godine
[pic]
Tabela 2b. Detaljno razrađeni strateški prioriteti Prostornog plana Republike Srbije – deo stanovništvo, naselja i socijalni razvoj (karta 2)
Redni broj Odeljak PPRS-a Strateški prioritet Odgovornost za izvršenje Iznosi (u RSD) i izvori sredstava za finansiranje Rok izvršenja 2.2.2. Funkcionalna urbana područja Zakonsko utvrđivanje statusa gradova za opštine Kikinda, Vršac, Prokuplje i Pirot MDULS 2.3.2. Urbana obnova i reciklaža Izrada braunfild katastra sa valorizacijom RGZ, MERR /budžet Republike Srbije, međunarodne organizacije 2010-2013. godine 2.4. Održivi ruralni razvoj Studija razvoja uspešnih ruralnih područja / Strategija oživljavanja ugašenih sela / 2.5.3/4. Socijalno stanovanje i neformalna naselja Izraditi i usvojiti neophodna strateška dokumenta socijalnog stanovanja na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou, nacionalnu strategiju socijalnog stanovanja, lokalne strategije socijalnog stanovanja i odgovarajuće akcione planove i programe za sprovođenje ovih strateških dokumenata MŽSRPP /budžet Republike Srbije i budžeti JLS 2011-2015. godine Izrada sveobuhvatne studije o neformalnim naseljima i bespravnoj izgradnji MŽSRPP 15.000.000budžet Republike Srbije, međunarodne organizacije 2012-2014. godine Unaprediti informacione osnove o zonama besplanske izgradnje u kartama postojećeg stanja i planiranog urbanog razvoja u odgovarajućim prostornim i urbanističkim planovima (prostornim planovima opština i generalnim i regulacionim planovima naselja), kroz identifikaciju zona neformalnih naselja, a pre svega naselja izgrađenih bez plana ili bez odgovarajućeg plana na osnovu kojeg je moguće efikasno izdavanje lokacione i građevinske dozvole MŽSRPP /budžet Republike Srbijei budžeti JLS 2012-2015. godine Inicirati realizaciju nekoliko pilot projekata na različitim lokacijama bespravne izgradnje pre formiranja međusektorskih tela i institucija, pre ili u toku izrade studije i pre pripremanja novih zakona i podzakonskih akata MŽSRPP (Republička agencija za stanovanje – u osnivanju) troškovi izrade plana detaljne regulacije, pomnoženo sa br. pilot projekata budžeta Republike Srbije i JLS 2012-2015. godine Organizovati međunarodnu konferenciju na temu regulacije i unapređenja neformalnih naselja MŽSRPP, RAPP 5.000.000budžet Republike Srbije, međunarodne organizacije 2011-2012. godine
[pic]
Tabela 2v. Detaljno razrađeni strateški prioriteti Prostornog plana Republike Srbije – održivi razvoj ekonomije, transporta i infrastrukture (strateški prioriteti iz ove tabele predstavljeni su na karti 3)
Redni broj Odeljak PPRS-a Strateški prioritet Odgovornost za izvršenje Iznosi (u RSD) i izvori sredstava za finansiranje Rok izvršenja 3.1.3 Prostorni razvoj rudarstva Povećanje proizvodnje na 12 mil. t godišnje – PK Drmno EPS, MŽSRPP 10.000.000.000 2012-2016. godine Rudarski basen Kolubara – proširenje a) Polje Veliki Crljenib) Polje Cv) Polje Dg) Polje E EPS, MŽSRPP a) 6.400.000.000 b) 15.000.000.000 v) 22.000.000.000 g) 53.200.000.000JP EPS a) 2009-2012. godineb) 2010-2013. godinev) 2011-2014. godineg) 2009-2013. godine Izgradnja rudnika lignita – površinskog kopa Radljevo EPS, MŽSRPP 55.000.000.000JP EPS, budžet Republike Srbije 2012-2015. godine Otvaranje rudnika mrkog uglja i izgradnja termoelektrane Štavalj MŽSRPP 74.500.000.000 2011-2014 (2016) godine Projekat geoloških istraživanja nafte južno od Save i Dunava MŽSRPP 4.233.431.570NIS 2010-2019. godine Revitalizacija rudnika bakra u Borskom basenu MŽSRPP 4.664.000.000RTB Bor, budžet Republike Srbije 2011-2014. godine Otvaranje rudnika Cerovo (eksploatacija bakra) MŽSRPP 17.468.000.000RTB Bor, budžet Republike Srbije 2011-2015. godine Aktivnosti u rudniku Lece (olovo i cink) MŽSRPP 1.000.000.000A.D. Farmakom MB, Šabac 2011-2013. godine Ponovno otvaranje rudnika Suva Ruda (olovo i cink) MŽSRPP 1.500.000.000A.D. Farmakom MB, Šabac 2011-2014. godine Izgradnja rudnika fosfata „Lisina” MŽSRPP 13.024.000.000VICTORA GROUP 2011-2015. godine Revitalizacija rudnika magnezita i pokretanje vatrostalnog programa u „Magnohromu” Kraljevo MŽSRPP 1.500.000.000 2011-2012/14. godine Mogućnost eksploatacije bornih minerala iz ležišta „Piskanja” MŽSRPP 2.208.000.000JP PEU, Balkan Gold 2011-2015. godine 3.1.5 Prostorni razvoj turizma Beograd na rekama: urbana rehabilitacija, poboljšanje turističke ponude, integracija ponude sa okruženjem (u skladu sa evropskim standardima) grad Beograd 5.000.000.000 budžet grada Beograda, JPP 2011-2015. godine Kopaonik: osavremenjavanje skijaške infrastrukture i kompletiranje celogodišnje turističke ponude; izgradnja turističkih mesta i mesta za odmor; saobraćajno povezivanje i integrisanje ponude sa okruženjem (u skladu sa evropskim standardima) MERR, MŽSRPP 20.000.000.000budžet Republike Srbije (preko resornih ministarstava), JP, JLS, JPP 2011-2014. godine Touring putni pravac koridora H sa bočnim pravcima: opremanje za kružna i linearna turistička putovanja/ture/puteve (turistička signalizacija i turistički punktovi) MERR, JLS na turing pravcima, MIE 2.000.000.000budžet Republike Srbije (preko resornih ministarstava), JP, JLS, JPP, donacije … 2011-2015. godine Fruška gora sa Novim Sadom i Sremskim Karlovcima: rehabilitacija Nacionalnog parka i turističkih mesta, integracija sa rekom Dunav (u skladu sa evropskim standardima) grad Novi Sad, nadležni sekretarijati APV 3.000.000.000budžet Republike Srbije, APV, JLS, JPP 2011-2015. godine Tara-Drina: poboljšanje ponude turističkih mesta, infrastrukturno opremanje, integracija sa okruženjem i transgranična saradnja (u skladu sa evropskim standardima) MERR, MŽSRPP, MPTŠV 5.000.000.000budžet Republike Srbije, JLS, JPP 2011-2015. godine Gornje Potisje sa Suboticom, wellness mestom za odmor Palić i dr: poboljšanje ponude turističkih mesta, infrastrukturno opremanje, integracija sa okruženjem i transgranična saradnja (u skladu sa evropskim standardima) grad Subotica, nadležni sekretarijati APV 2.500.000.000budžet Republike Srbije, APV, JLS, JPP 2011-2014. godine Touring plovni pravac koridora VII Dunav: opremanje pratećih sadržaja nautičkog plovnog puta (marine, pristani idr), integracija sa ponudom neposrednog okruženja (u skladu sa evropskim standardima) MERR, MIE, MŽSRPP, MPTŠV 7.000.000.000budžet Republike Srbije, APV, JLS, JPP, IPA 2011-2015. godine Stara planina: realizcija turističke infrastrukture i razvoj celogodišnje turističke ponude; izgradnja turističkih mesta i mesta za odmor; saobraćajno povezivanje i integrisanje ponude sa okruženjem i transgranična saradnja (u skladu sa evropskim standardima) MERR, MŽSRPP 50.000.000.000budžet Republike Srbije, JP, JLS, JPP 2011-2015. godine Vlasina-Krajište: razvoj celogodišnje turističke ponude; integrisanje sa okruženjem i transgranična saradnja (u skladu sa evropskim standardima) MERR, MŽSRPP, MPTŠV 2.500.000.000budžet Republike Srbije, JP, JLS, JPP 2011-2015. godine 3.2.2. Putna mreža i objekti Završetak izgradnje druge polovine autoputa u dužini od 107 km: Horgoš – Novi Sad (Koridor Xb) (SEETO) MIE 12.000.000.000budžet Republike Srbije 2010-2013. godine3 faze Izgradnja autoputa u dužini od 85,5 km: Niš – granica sa Bugarskom kod Dimitrovgrada (Koridor Xc)(SEETO) MIE 70.000.000.000budžet Republike Srbije, SB, EIB, EBRD 2010-2014. godine7 faza Izgradnja i dogradnja autoputa u dužini od 95 km: Leskovac – granica sa Makedonijom kod Preševa (Koridor X) (SEETO) MIE 77.000.000.000budžet Republike Srbije 2010-2014. godine7 faza Kompletiranje dela obilaznice oko Beograda (sektori A, B5, B6) koja je u sastavu koridora X, naknadna izgradnja sektora C (Bubanj potok – Boleč – Starčevo – Pančevo istok – Pančevo sever) uz prethodno usaglašavanje dinamike izgradnje punog autoputskog profila na sektorima A i B ili započinjanja aktivnosti na sektoru C, rezervisanje koridora za severni deo autoputske obilaznice oko Beograda (veza E-75 – M-24.1 – M-24 – M-1.9, odnosno kraj sektora C, petlja Pančevo sever)(SEETO) MIE 26.000.000.000/ 2011-2020. godine6 faza Kompletiranje autoputske obilaznice oko Subotice (Y krak autoputa E-75) (granični prelaz Kelebija – petlja Subotica jug) (M-17.1) MIE 4.000.000.000budžet Republike Srbije 2010-2014. godine3 faze Aktivnosti na državnom putu I reda, (izgradnja autoputa, E-70) deo rute 4 (SEETO): granica sa Rumunijom – Vršac – Pančevo – Beograd MIE 27.000.000.000budžet Republike Srbije, IPA 2013-2014. godine Aktivnosti na državnom putu I reda, (izgradnja autoputa, E-763) deo rute 4 (SEETO): Beograd – Čačak – Požega, dužina 145 km MIE 100.000.000.000budžet Republike Srbije, IPA, JPP 2010-2015. godine8 faza Aktivnosti na državnom putu I reda, (izgradnja autoputa, E-763) deo rute 4 (SEETO): Požega – Arilje – Ivanjica – Sjenica (Duga poljana) – Gostun (granica sa Crnom Gorom) dužine 110 km MIE 200.000.000.000budžet Republike Srbije, IPA, JPP 2011-2015. godine2 faze Aktivnosti na postojećem državnom putu I reda, ruta 5 (SEETO): Paraćin – Boljevac – Zaječar – Vrška čuka (granica sa Bugarskom) (E-761, M-5) MIE /Svetska banka, budžet Republike Srbije 2010-2011. godine2 faze Aktivnosti na državnom putu I reda (izgradnja autoputa, E-80), deo rute 7 (SEETO) deonica Niš – Prokuplje MIE /budžet Republike Srbije, IPA, JPP 2013-2015. godine Aktivnosti na postojećem državnom putu I reda (koridoru autoputa, E-761) Pojate – Kruševac – Kraljevo – Čačak i dalje Požega – Užice ruta 5 (SEETO) MIE 41.300.000.000budžet Republike Srbije, JPP, IPA 2011-2015. godine3 faze Završetak izgradnje dela državnog puta I reda M-1.11, deonica Lapovo – Kragujevac MIE 3.500.000.000budžet Republike Srbije, kredit EAR, EBOR 2011-2016. godine Rehabilitacija i izgradnja deonica državnog puta I reda Sombor (veza sa Mađarskom i Hrvatskom) – Subotica (veza sa Mađarskom) – Senta – Kikinda (veza sa Rumunijom) MIE Rekonstrukcija i izgradnja deonica državnog puta I reda Vrbas – Kula – Sombor – državna granica Bački Breg (veza Koridor H – Koridor VII) sa vezom na planirani južni autoput kroz Mađarsku MIE Aktivnosti na putnom pravcu, državni put I reda, Sombor (veza sa Mađarskom i Hrvatskom) – Bačka Palanka (M-18) (sa dogradnjom veze prema Šidu)-Novi Sad (M-7)-Ruma –Šabac-(M-21) (sa krakom za Loznicu i vezu sa Bosnom i Hercegovinom (M-19)) -Valjevo –Požega i dalje veza ka Ivanjici (M-21.1) MIE 20.000.000.000budžet Republike Srbije, Fond za kapitalna ulaganja APV, PPA 2011-2012. godine (izrada Idejnog projekta) Aktivnosti na realizaciji rekonstrukcije i izgradnje postojećeg državnog puta (M-7) I reda Novi Sad- Zrenjanin i aktivnosti na realizaciji izgradnje planiranog državnog puta I reda od Zrenjanina do državne granice prema Temišvaru MIE 65.000.000,00 (izrada Idejnog projekta)Fond za kapitalna ulaganja APV Aktivnosti na putnom pravcu, državni put I reda: Đala (veza sa Rumunijom) – Čoka (R-112) – Kikinda – Zrenjanin – Pančevo – Kovin (M-24), (Banatska magistrala) MIE 22.000.000.000budžet Republike Srbije 2011-2014. godine Izrada master plana i studije opravdanosti mreže biciklističkih koridora u Republici Srbiji MIE, MERR 15.000.000/ 2012-2013. godine 3.2.3. Železnička mreža i objekti (Beograd) – Stara Pazova – Inđija – Subotica – državna granica (Kelebija), rekonstrukcija i izgradnja jednokolosečne pruge u dvokolosečnu sa mostom preko Dunava i čvorovima Novi Sad i Subotica) MIE 40.160.000.000IPA, EIB, budžet Republike Srbije, APV i grada Novog Sada 2010-2016. godine3 faze Beogradski čvor (završetak putničkog sistema i oslobađanje Savskog amfiteatra planiranom izgradnjom: stanice Beograd Centar, postrojenja TPS, RTC1) u Makišu i drugog koloseka od Pančevačkog mosta do Pančeva) MIE 19.110.000.000/ 2011-2014. godine3 komponente Gilje – Ćuprija – Paraćin na pruzi Beograd – Niš (izgradnja nove dvokolosečne deonice sa mostom preko Velike Morave) MIE 4.500.000.000EIB 2011-2013. godine Stalać – Đunis na pruzi Beograd – Niš (rekonstrukcija i izgradnja jednokolosečne deonice u dvokolosečnu) MIE 13.750.000.000EBOR, budžet Republike Srbije 2011-2016. godine Niš – Dimitrovgrad (remont postojeće pruge, elektrifikacija, savremena SS i TK postrojenja) MIE 12.400.000.000EIB, međunarodni krediti (Češka eksportna banka), budžet Republike Srbije 2011-2014. godine Pruga Beograd-Vrbnica (Bar) – revitalizacija i modernizacija MIE 20.680.000.000međunarodni krediti (Ruska federacija), budžet Republike Srbije 2011-2015. godine Pruga Valjevo-Loznica – nastavak započete izgradnje pruge MIE 26.550.000.000međunarodni krediti (Ruska federacija), budžet Republike Srbije 2011-2015. godine 3.2.5 Sistem vazdušnog transporta Proširenje i modernizacija aerodroma „Nikola Tesla” u Beogradu MIE 5.298.500.000aerodrom Beograd, ostali izvori 2011-2014. godine Proširenje i modernizacija aerodroma „Konstantin Veliki” u Nišu (civilno-vojni) MIE 500.000.000MERR (NIP), grad Niš, Evropski fondovi 2011-2015. godine 3.2.6 Unutrašnji plovni putevi – vodni transport Priprema za izgradnju nove luke Beograd na Dunavu u gravitacionom području Beograda. Postojeća luka „Beograd” zadržava i razvija funkciju, sa naglaskom na kontejnerskom pretovaru, do moguće izgradnje nove MIE 20.000.000.000mogućnost davanja koncesije 2012-2015. godine2 faze Rekonstrukcija prevodnica u Đerdapu EPS 2.000.000.000 2011-2016. godine Dalji razvoj rečnog informacionog servisa (RIS-a) i njegova primena na međunarodnim plovnim putevima Direkcija za vodne puteve 1.050.000.000IPA 2009-2012. godine Regulisanje kritičnih sektora na unutrašnjim plovnim putevima Republike Srbije Direkcija za vodne puteve 1.400.000.000IPA 2011-2015. godine 3.2.7. Intermodalni transport i logistički centri Obezbeđenje tehničke baze za primenu tehnologije intermodalnog transporta izgradnjom intermodalnih terminala – u Beogradu (Na osnovu izlaznih rezultata Studije Omogućavanje intermodalnog transporta u Republici Srbiji čija izrada je trenutno u toku), Apatinu, Pirotu, Prahovu i Šapcu MIE 4.500.000.000IPA fond EU, budžet Republike Srbije, budžet zainteresovanih opština 2012-2014. godine Aktiviranje potencijala „crvene tačke” ukrštanja Koridora X i VII na teritoriji opštine Inđija) opština Inđija, nadležni resori APV 3.2.8. El. komunikacije Potpuna zamena analogne komutacije, kao i digitalne starije generacije MKIID / 2009-2013. godine 3.2.9. Poštanski saobraćaj Analiza neophodnosti aktuelnog obima poštanske mreže RAPUS 1.500.000budžet RAPUS-a 2011-2013. godine 3.3.1 Energetika i energetska infrastruktura Izgradnja novog bloka TE-TO Novi Sad EPS 28.000.000.000 2012-2016. godine Gradnja TE Kolubara B i TENT B3Gradnja TE Kostolac B3 EPS 269.000.000.000EPS, JPP 2012-2019. godine Izgradnja sistema hidroelektrana na donjem toku reke Ibar PD Ibarske hidroelektrane d.o.o. (osnivači: EPS i SECI Energia S.p.A. Italija) 28.500.000.000sredstva stranog partnera, sredstva EPS-a 2010-2016. godine Izgradnja sistema hidroelektrana na Velikoj Moravi PD Moravske hidroelektrane d.o.o. (osnivači: EPS i RWE Innogy Nemačka) 35.000.000.000sredstva stranog partnera, sredstva EPS-a 2011-2017. godine Program tehnološkog razvoja rafinerija MIE 39.680.000.000Gaspromnjeft, NIS od 2009. 35 meseci Rekonstrukcija i izgradnja dalekovoda, trafostanica i razvodnih postrojenja (60 projekata) MIE 230.653.000.000Sredstva EMS-a, EIB, IPA Početak:pre 2011. god. (32),2011. god. (12),2012/13. god. (3)Kraj: 2011. god. (7),2012. god. (11),2013. god. (7),2014. god. (14),2015. god. (10) Izgradnja produktovoda Sombor-Niš, skladišnog prostora u Novom Sadu i Pančevu, (izgradnja naftovoda i produktovoda u slučaju realizacije izgradnje objekta za preradu sirove nafte na Dunavu) i neophodnost izmeštanja postojećeg naftovoda Omišalj-Novi Sad- Pančevo na području grada Novog Sada JP Transnafta 17.366.690.00050% EIB, 4,1% Transnafta, 45,9 % bankarski krediti 2010-2015. godine Izgradnja skladišnog prostora za naftu u Novom Sadu JP Transnafta 654.000.000EBOR,Transnafta, bankarski krediti 2010-2012. godine Skladišta gasa: izgradnja skladišta prirodnog gasa Itebej i magistralni gasovod PSG Itebej-Pančevo-Beograd jug JP Srbijagas 13.000.000.000kredit 2013-2016. godine Izgradnja gasovoda Niš-Leskovac, Leskovac-Vranje, Niš Dimitrovgrad, razvodni gasovodi Leskovac, Vranje, gasifikacija gradova Srbije Gaspromnjeft,Jugorosgas 9.120.000.000Jugorosgas i sredstva akcionara 2011-2013. godine Magistralni gasovod „Južni tok” JP Srbijagas 140.000.000.000Gaspronjeft, Republika Srbija – kredit 2013-2015. godine Razvodni: za Belu Crkvu i GMRS, šumadijske, kolubarske i mačvanske, zlatiborske, moravičke, braničevske, rasinske i raške oblasti, RG Ostrovo-železara Smederevo i Ostrovo-TE Kostolac JP Srbijagas /JP Srbijagas, krediti 2011-2015. godine Povezivanje sa gasovodnim sistemima suseda (Republika Rumunija, Republika Srpska, Hrvatska kod Sotina, kao i gasovod Sotin-GRČ Gospođinci) JP Srbijagas 400.000.000JP Srbijagas, krediti 2015-2017. godine 3.3.3 Korišćenje obnovljivih izvora energije Definisanje programa koji bi investitorima omogućili ulaganje u obnovljive izvore energije (putem koncesije i sl.); stvaranje uslova za veće korišćenje i investiranje MŽSRPP, MIE 700.000fond ustanovljen zakonom o racionalnoj upotrebi energije (nacrt)Fond za zaštitu životne sredine Republike Srbije 2011-2012. godine Izrada studije prostornog razmeštaja vetroelektrana u Republici Srbiji i merenje brzine i pravca vetra sa ciljem izrade atlasa vetrova u Republici Srbiji MIE 35.000.000/ do 2012. godine Izrada studije prostornog razmeštaja MHE i detaljna revizija lokacija predviđenih Katastrom malih hidroelektrana u cilju pravljenja precizne liste izvodljivih lokacija za izgradnju MHE MIE 1.000.000.000Fond za OIE, donacije 2011-2013. godine Izrada studije prostorne raspodele, uslova za gradnju i analiza mogućnosti primene energija sunca na teritoriji Republike Srbije i razvoj kapaciteta za korišćenje i promociju solarne energije za zagrevanje sanitarne vode i prostorija, i razvoj solarnih elektrana za proizvodnju električne energije MIE 10.000.000/ do 2013. godine Ispitivanje mogućnosti prelaska na biomasu u 15 toplana koje nemaju mogućnost snabdevanja gasom MIE 15.000.000 do 2014. godine Pilot projekat: korišćenje geotermalne energije u toplotne svrhe MIE 15.000.000IPA 2011-2012. godine 3.3.4 Energetska efikasnost Formiranje nacionalnog fonda za energetsku efikasnost Agencija za energetsku efikasnost Donacije, takse na fosilna goriva itd. 2011-2012. godine 3.3.5 Vodoprivreda i vodoprivredna infrastruktura Stavljanje u funkciju amumulacije Stubo-Rovni RDV 6.985.000.000 Stavljanje u funkciju amumulacije Selova RDV 9.350.000.000 Stavljanje u funkciju amumulacije Svračkovo RDV 7.125.000.000 Stavljanje u funkciju amumulacije Ključ RDV 439.000.000 Podizanje uspora Vlasinskog jezera (za 0,8 m) EPS Završetak projekta dovoda Zavojskog jezera EPS 1.500.000.000EPS, krediti 2013-2014. godine Planovi upravljanja rizicima od poplava (PURP) za sedam vodnih područja: Srem i Bačka, Banat, Beograd, Donji Dunav, Sava, Morava i Kosovo i Metohija MPTŠV, JVP / 2011-2017. godine Studija mapiranja plavnih zona u Republicici Srbiji RDV 199.995.000EU 2010-2012. godine 2. Funkcionalne veze sa širim okruženjem Razvoj Nacionalne Infrastrukture Geoprostornih Podataka (NIGP) u Republici Srbiji primenom preporuka Direktive INSPIRE RGZ 533.000.000budžet Republike Srbije, sopstveni prihodi subjekata NIGP-a, donacije i krediti od 2009. godine kontinuirano Izgradnja informacionog sistema za planiranje i razvoj na bazi preporuka i rezultata Projekta Plan4All, uz implementaciju Direktive INSPIRE u domenu prostornog planiranja u Republici Srbiji RAPP biće definisanobudžet Republike Srbije i fondovi EU 2012-2015. godinei dalje Priključivanje mreži ESPON RAPP 40.000.000budžet RAPP 2008-2013. godine
[pic]
Lista strateških prioriteta PPRS-a (u zagradi je naveden odeljak u kom se prioritet nalazi), grupisanih prema razlozima zbog kojih nisu detaljno razrađeni u Programu.
Smernice za planove manjih teritorijalnih jedinica:
projekat o biodiverzitetu šuma na regionalnoj osnovi (1.1.2),
donošenje lovnih osnova po regionima (1.1.2),
smanjenje nivoa buke pored saobraćajnica i industrija koje ugrožavaju stanovanje što podrazumeva: identifikaciju najfrekventnijih delova državnih puteva koji zahtevaju monitoring buke, i smanjivanje nivoa buke zaštitnim barijerama na ugroženim lokacijama, pored saobraćajnica i industrija, koje tangiraju stanovanje (1.2.1),
izrada urbanističkih planova za lokalitete u zaštićenim područjima na kojima je registrovana ili planirana izgradnja većeg obima (1.3.2),
pilot projekti „Karakterizacije predela” za posebna prioritetna područja (lokalni nivo) (1.3.4),
katastar nestabilnih površina na teritoriji Republike Srbije (1.3.6),
prenošenje funkcionalnih nadležnosti iz funkcionalno najrazvijenijih centara u centre i naselja manjeg funkcionalnog značaja (2.2.1),
decentralizacija funkcija na nivou lokalne zajednice i obuhvatno planiranje unutar FUP – principom supsidijarnosti kroz prenošenje nadležnosti na podcentre i centre zajednica sela unutar FUP. Obuhvatno planiranje će se sprovesti kroz sistem regionalnih planova (strategija lokalne decentralizacije i regionalizacije) (2.2.2),
fokalne tačke za transgraničnu saradnju – usled nedostatka informacija, obučenih kadrova za apliciranje za finansijsku pomoć prema nekoj od domaćih i međunarodnih institucija koje pružaju podršku razvojnim projektima, neophodno je osposobiti neku od postojećih institucija ili formirati novo telo koji bi obavljao ovu vrstu posla na nivou opštine/regiona (2.2.2),
donošenje studija o održivim opcijama razvoja gradova primenljivim u Republici Srbiji. Utvrditi i definisati standarde održivosti primerenih Republici Srbiji za potrebe planiranja na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou (2.3.1),
formirati „banke lokacija” na lokalnom nivou, tj. baze podataka o lokacijama planiranim za izgradnju, braunfild lokacijama i sl, čime će se omogućiti efikasnije i brže aktiviranje lokacija i izgradnja (2.3.1),
pokrenuti inicijative, na odgovarajućem nivou upravljanja, za dislociranje aktivnosti i funkcija koje se sada nalaze u urbanom okruženju i neposrednoj blizini stambenih, rekreativnih i drugih neindustrijskih zona i koje zagađuju okruženje a nemaju uslova da pređu na čiste tehnologije (2.3.1),
razvojne mogućnosti ruralnih područja (2.3.4),
ostvarivanje minimalnih standarda i potpunog obuhvata u kategoriji osnovnih usluga (2.5.1),
saniranje uskih grla, kao što su mostovi na Savi i Dunavu, u zoni Beograda i Novog Sada (3.2.2),
rekonstrukcija i izgradnja mostova i tunela na primarnoj mreži (3.2.2),
razvoj saobraćaja u gradovima kroz stimulisanje ekološki prihvatljivih sistema i favorizovanje javnog prevoza putnika uz uvođenje naprednih tehnologija u nadzoru, kontroli i upravljanju saobraćajem. Posebno se ističe neophodnost uvođenja metro sistema u sistem javnog saobraćaja u Beogradu, radi jačanja prohodnosti kroz Beograd i unutar njega (3.2.2),
dogradnja i rekonstrukcija mreže magistralnih optičkih kablova (3.2.8),
izgradnja pristupne mreže u retko naseljenim područjima (3.2.8),
izrada energetskih bilansa i bilansa obnovljivih izvora energije po regionima, posebno onim u kojima postoje potencijali obnovljivih izora – hidro, biomsa, vetar, geotermalna energija, energija sunca (3.3.3),
izrada regionalne platforme za razvoj tržišta biomase (3.3.3),
podsticanje razvoja u domenu energetske efikasnosti na regionalnom nivou i u ruralnim područjima (3.3.4),
vodosnabdevanje: PPV: Makiš 2, Leskovac, Selova, Trnovče (Velika Plana), Valjevo II faza; obnova PPV: Majdevo (Kruševac), Subotica, Novi Sad, Gruža, Pančevo, Zrenjanin, Kraljevo, Užice, Vranje, Aleksinac, Bujanovac; širenje Kolubarskog sistema (cevovodi od brane do PPV i prema Lazarevcu), širenje Rasinskog sistema ka Paraćinu; obnova Pešterskog vodovoda (3.3.5),
kanalizaciona infrastruktura: rekonstrukcija i proširenje obuhvata postojećih sistema kao priprema za izgradnju PPOV. Prioritet su: naselja u kojima se realizuju PPOV (3.3.5),
zaštita voda: obnova PPOV Kragujevca, realizacija PPOV u naseljima sa najvećim uticajima na izvorišta ili na ugrožene vodotoke: Vrbas, Novi Sad, Zrenjanin, Brus, Blace, Boljevac, Leskovac, Vranje, Knjaževac, ŠIK Kopaonik, Kuršumlija, Prokuplje, Žagubica, Pirot, Osečina, Sjenica, Nova Varoš, Novi Pazar, Šabac, Loznica, Bor, Majdanpek, Zaječar, Užice, Kraljevo, Kruševac, Niš, Gnjilane, Priština, Kosovska Mitrovica; zaštita HS DTD od zagađivanja, izrada PPOV gradova i čišćenje kritičnih deonica OKM; zaštita Palića i Ludoškog jezera u okviru HS Severna Bačka (3.3.5).
Zakonska regulativa i usklađivanje s evropskom i međunarodnom regulativom:
harmonizacija zakonodavstva i jačanje institucionalnih kapaciteta za implementaciju Zajedničke agrarne politike EU (finansijski postupci, informatika, kontrola, monitoring) i pratećih propisa i standarda kojima se reguliše proizvodnja i promet poljoprivredno-prehrambenih proizvoda u EU, programom Jačanje kapaciteta za približavanje politike ruralnog razvoja EU standardima (1.1.1),
sprovođenje programa prekogranične i transnacionalne saradnje u okviru druge komponente IPA podrške, orijentisanih na pitanja zaštite životne sredine, jačanja institucionalnih kapaciteta za utvrđivanje prekograničnih ekoloških problema i promovisanje saradnje na upravljanju prirodnim resursima i zaštićenim oblastima (1.1.1),
donošenje novog zakona kojim se uređuju nepokretna kulturna dobra u skladu sa Zakonom o kulturi i drugim zakonima i pravnim aktima relevantnim za oblast kulturnog nasleđa (1.3.3),
usklađivanje nacionalnih zakonodavnih akata iz oblasti zaštite od prirodnih nepogoda i tehnoloških udesa sa zakonodavstvom EU (1.3.6),
usvajanje sistemskog Zakona o zaštiti od prirodnih nepogoda i tehnoloških udesa i donošenje podzakonskih akata (1.3.6),
usaglasiti propise i standarde iz oblasti prostornog i urbanističkog planiranja sa evropskom regulativom (2.3.1),
podzakonskim aktima definisati rešenja kojima će se obezbediti puna integracija javnosti-građana, civilnog sektora, itd, u procese odlučivanja o prostornom i urbanom razvoju (2.3.1),
usvajanje podsticajnih mera za gradove „čvorišta”, gradove koji imaju poseban značaj za uravnotežen razvoj Republike Srbije i gradove koji su od posebnih interesa zbog specifičnosti svog geografskog položaja, odnosno lokacije-pogranična područja (2.3.1),
formiranje zakonske regulative, usklađene sa zakonodavstvom EU za oblast komunalnih delatnosti kao osnove za umrežavanje komunalnih sistema sa vrednostima gradskog života i transformacije komunalnih sistema ka privatno-javnom partnerstvu (2.3.3),
formiranje zakonskog okvira, prilagođenih standardima EU, koji će omogućiti izgradnju, modernizaciju i dogradnju seoske infrastrukture „uspešnih” ruralnih područja (2.4.2),
izmene i dopune zakonske regulative u cilju jačanja infrastrukture za formiranje usluga od javnog interesa (2.5.1),
izgraditi konzistentan pravni sistem kroz izradu i usvajanje podzakonskih akata i prateće regulative radi utvrđivanja institucionalnog okvira, sa ovlašćenjima i odgovornostima, i definisanja tehničkih propisa i normativa za izgradnju (2.5.3),
reformisati postojeća zastarela zakonska rešenja kao što su Zakon o stanovanju iz 1992. godine i Zakon o održavanju stambenih zgrada iz 1995. godine i izvršiti izmene i dopune (ili ukidanje) različitih uredbi o rešavanju stambenih potreba pojedinih kategorija korisnika (2.5.3),
doneti zakon o neprofitnom sektoru, kao neophodan uslov za implementaciju Zakona o socijalnom stanovanju, kao i odgovarajućih zakonskih rešenja koja će uspostaviti okvir za javno-privatna partnerstva (2.5.3),
utvrditi realne izvore i zakonski uspostaviti sistem i mehanizme finansiranja, kreditiranja i subvencionisanja, socijalnog stanovanja, kao i transparentnost njihovog sprovođenja (ovo se posebno odnosi na finansiranje iz javnih izvora na državnom i lokalnom nivou) (2.5.3),
pripremiti akt o nacionalnoj strategiji za sanaciju i unapređenje neformalnih naselja/zona sa merama za suzbijanje dalje bespravne gradnje (2.5.4),
insistirati na izradi specijalnog zakona o neformalnim naseljima i bespravnoj izgradnji koji bi uspeo da prevaziđe sve kontradiktornosti u postojećim zakonima i podzakonskim aktima nadležnih resornih ministarstava (2.5.4),
predvideti nov tip planskog dokumenta za pravno regulisanje i unapređenje neformalnih naselja (2.5.4),
– utvrđivanje pravnog okvira za industrijske parkove, kao i „prevođenje” IZ u IP; utvrđivanje institucionalnog okvira za vođenje aktivnosti i funkcionisanje IP, kao i regulisanje rada nacionalnog tela koje će se baviti planiranjem, razvojem, strateškim i operativnim pitanjima; definisanje principa partnerstva javnog i privatnog sektora; definisanje dinamike i prioriteta sufinansiranja državnih budžetskih sredstava u izgradnju ili opremanje IZ i IP (3.1.4),
– prilagođavanje evropskim standardima pri projektovanju i izvođenju puteva i opreme puta, uvođenje novih tehnologija u upravljanju saobraćajem, formiranje kvalitetnih baza podataka, novih registarskih tablica, vozačkih dozvola i dr. (3.2.2),
– usaglašavanje zakonskih i drugih propisa iz oblasti poštanskog saobraćaja sa regulativom EU i njihovo sprovođenje (3.2.9),
– donošenje propisa i mehanizama za podsticanje korišćenja energije iz obnovljivih izvora (poreske i carinske olakšice i dr.) (3.3.3),
– izrada zakonske i podzakonske regulative, podzakonskih akata, kao i odgovarajućih tehničkih propisa i standarda (3.3.3),
– prilagođavanje standarda Republike Srbije standardima i direktivama EU u oblasti OIE (3.3.3),
– odgovarajućom zakonskom regulativom podstaći privatne investitore da ulažu u postrojenja koja koriste obnovljive izvore (podsticaj za domaću industriju, finansijska korist, otvaranje novih radnih mesta, ali i razvoj tehnologija za korišćenje obnovljive energije) (3.3.3).
Realizacija kroz nacionalne strategije:
smanjivanje gubitka biodiverziteta (1.3.1),
smanjivanje pritisaka na biodiverzitet (1.3.1),
uspostavljanje sistema zaštite i održivog korišćenja bioloških resursa (1.3.1),
ublažavanje negativnih tendencija demografskog razvoja (2.1.1),
uspostavljanje aktivnog odnosa sa dijasporom (2.1.1),
rešavanje pitanja izbeglih i interno raseljenih (2.1.1),
definisanje politike migracija (2.1.2),
usvajanje podsticajnih mera za projekte održivog razvoja gradova i inovacione projekte, uključujući nove tehnologije, obnovljive izvore energije itd. Istu inicijativu i sa istim ciljem pokrenuti i sa bankarskim sektorom (2.3.1).
Uslovljeno drugim aktivnostima:
zatvaranje, sanacija i rekultivacija postojećih deponija-smetlišta u skladu sa prioritetima (1.2.2),
izrada i usvajanje menadžment planova za sve spomenike kulture na Listi svetske baštine, izrada novih nominacija (1.3.3),
revizija i donošenje zaostalih odluka o kategorizaciji kulturnih dobara po ubrzanom postupku u skladu sa zakonom (1.3.3),
planovi upravljanja rizicima od štetnog dejstva bujičnih poplavnih voda i upravljanje rizicima (1.3.6),
redefinicija pojma naselje i utvrđivanje kriterijuma za tipologiju (2.2.1),
sistematsko praćenje prostornih pojava i procesa unutar FUP – praćenje indikatora i formiranje zajedničke baze podataka o prostornom razvoju na nivou FUP, regiona i oblasti te njihovo usaglašavanje sa metodologijom i bazom podataka EU. Ažuriranje i inoviranje katastra i rešavanje imovinsko-pravnih problema vlasništva nad zemljištem naročito u gradovima (strategija formiranja jedinstvene baze podataka i monitoringa) (2.2.2),
izrada na nivou Republike Srbije i funkcionalnih urbanih područja jedinstvenog komunalnog informacionog sistema (KIS) sa Katastrom mreža i objekata u funkciji očuvanja postojećih i budućih sistema i njihovo stavljanje u funkciju budućeg razvoja i usklađivanja sa standardima EU (2.3.3),
integracija strategije obnove gradova i sistema formiranja budžeta sa programiranjem razvoja komunalnih sistema i uređenja građevinskog zemljišta, kako bi se sagledali i afirmisali akteri unapređenja urbanog života (2.3.3),
program izgradnje „industrijske infrastrukture” koji obuhvata TENs, magistralne i regionalne puteve, IKT mrežu, energetsku i hidrotehničku infrastrukturu, kao i izgradnju i opremanje industrijskih lokaliteta – IZ, IP, slobodnih zona (izrada Strateškog plana razvoja IZ, IP i SZ) (3.1.4),
izrada strategije teritorijalnog razvoja industrije za promociju regionalne industrijalizacije izvan metropolskog područja Beograda i Novog Sada, radi identifikacije i podrške posebnih područja i koridora u kojima se preklapaju potrebe sa ekonomskim potencijalom (3.1.4),
izrada strategije oživljavanja industrijskih braunfild lokacija na osnovu katastra braunfild lokacije u svim opštinama i gradovima Republike Srbije (3.1.4),
strateški plan razvoja IP i SZ i utvrđivanje lokacija IZ, IP i SZ (3.1.4),
pronalaženje političko-institucionalnih instrumenata u cilju planskog i operativnog učešća Republike Srbije, u valorizaciji, rekonstrukciji i modernizaciji putne mreže koja povezuje srpske enklave na AP Kosovo i Metohija, sa Kosovskom Mitrovicom i Republikom Srbijom (3.2.2),
izgradnja kargo centra na beogradskom aerodromu (3.2.5),
uvođenje savremenih tehnologija transporta (intermodalni transport, kontejnerizacija, Ro-Ro saobraćaj, rečno-morska plovidba) (3.2.6),
obezbeđenje tehničke baze za primenu tehnologije intermodalnog transporta, izgradnjom i rekonstrukcijom slobodnih UIC-C profila tunela i mostova (3.2.7),
moguća izgradnja postrojenja za preradu sirove nafte na Dunavu (3.3.1).
Započete aktivnosti:
dalji razvoj geografskog informacionog sistema za rudarstvo i geologiju (1.1.5),
baza podataka o ležištima metaličnih i nemetaličnih mineralnih sirovina (1.1.5),
nastavak i dalji sistematski razvoj akcije „Očistimo Srbiju” (1.2.1),
donošenje Strategije zaštite prirode i prirodnih vrednosti (1.3.2),
redefinisanje i usvajanje državne strategije u oblasti kulturnog nasleđa i reorganizacija službe zaštite u odnosu na društvene, pravne i ekonomske promene (1.3.3),
donošenje Nacionalne strategije integralne zaštite od prirodnih nepogoda i tehnoloških udesa (1.3.6),
registrovanje gradova-lokacija za urbanu obnovu uključujući rangiranje prioriteta na osnovu opšte atraktivnosti i potencijala za podsticanje razvoja i uređenja, visoko kvalitetnog graditeljskog i/ili arheološkog nasleđa (pogodnog za razvoj turizma), ambijentalno kvalitetne gradske celine i vernakularne, svakidašnje arhitekture (2.3.2),
podržati osnivanje lokalnih (gradske, opštinske i regionalne) stambenih agencija kao osnovnih aktera sprovođenja programa socijalnog stanovanja na regionalnom i lokalnom nivou (2.5.3),
pruga Beograd – Stara Pazova (dogradnja kapaciteta za potrebe funkcionisanja zajedničke deonice od Beograda prema Budimpešti i prema Zagrebu sa denivelisanim razdvajanjem teretnog od putničkog saobraćaja u Batajnici) (3.2.3),
unapređenje regulatornog okvira u oblasti elektronskih komunikacija (3.2.8),
izrada nacionalnog akcionog plana za korišćenje biomase (usvojen je Akcioni plan za biomasu od 2010. do 2012. godine („Službeni glasnik RS”, broj 56/10) (3.3.3).
Ostvarene aktivnosti:
izrada Elaborata o rezervama uglja u polju Radljevo i Idejnog projekta sa studijom opravdanosti (1.1.5),
izrada studije ugljonosnosti zapadnog dela Kostolačkog basena (1.1.5),
donošenje nacionalnog programa zaštite životne sredine (1.2.1),
usvajanje strategije biodiverziteta (1.3.1),
izrada karata prirodnih nepogoda za teritoriju Republike Srbije (1.3.6),
serija seizmoloških karata za odgovarajuće povratne periode (1.3.6),
osnivanje Republičke agencije za vanredne situacije (1.3.6),
završetak izgradnje PSG Banatski Dvor (3.3.1).
Promocija, edukacija, istraživanja:
promocija lovstva u zemlji i inostranstvu (1.1.2),
unapređenje pristupa javnosti informacijama o kvalitetu životne sredine i razvijanje javne svesti što podrazumeva: organizovanje kampanja, informisanje građana, razvijanje svesti i razvijanje ekološke kulture građana, i povećanje učešća građana u odlučivanju o pitanjima životne sredine (1.2.1),
administrativno i institucionalno jačanje kapaciteta zaštite od prirodnih nepogoda i tehnoloških udesa(1.3.6),
tehničko i stručno jačanje kapaciteta radi preventivne zaštite od prirodnih nepogoda i tehnoloških udesa (1.3.6),
podizanje svesti o demografskim pitanjima (2.1.1),
izmeniti metodologiju planiranja, naročito u oblasti održivog razvoja, implementacije, upotrebe IKT, novih standarda (2.3.1),
stručna i finansijska podrška lokalnim vlastima da u saradnji sa organizacijama građana u siromašnim područjima i romskim enklavama uvode minimalne standarde komunalne opremljenosti putem podsticanja javnih radova, smanjenjem poreskih stopa, angažovanjem ličnog rada i dr; osposobljavanje i obuka lokalnih vlasti u opštinama u kojima postoje siromašna područja i romske enklave i žitelja i organizacija civilnog društva u siromašnim područjima da konkurišu za korišćenje fondova EU, drugih međunarodnih organizacija i država, namenjenih smanjivanju siromaštva i rešavanju problema karakterističnih za siromašna područja (2.5.2),
popularizacija vodnog transporta, obrazovanje i formiranje kadrova (3.2.6),
obrazovanje i razvijanje javne svesti radi podsticanja masovnijeg korišćenja OIE (3.3.3),
unapređenje sistema obrazovanja, informisanja i razvijanje javne svesti o značaju energetske efikasnosti (3.3.4).
Međunarodna saradnja:
prekogranična saradnja Republike Srbije (IPA program) u oblasti zaštite kulturnog nasleđa (1.3.3),
projekti integracije u međunarodne mreže: kulturne staze i ekološke mreže Republike Srbije (UNESCO – Svetska baština, Evro-Mab, NATURA 2000) (1.3.4),
projekti prekogranične, transnacionalne i međuregionalne saradnje (programi IPA, CENTRAL, SEES, Karpatska konvencija, INTERREG, ESPON) (1.3.4),
umrežavanje FUP i povezivanje FUP sa sličnim područjima van granica Republike Srbije – postojanje jake mreže urbanih područja u Republici Srbiji što omogućuje konzistentan razvojni napredak njenih regiona i čitave teritorije (strategija uvećanja teritorijalne kohezije) (2.2.2),
učešće u Programu transnacionalne saradnje Jugoistočna Evropa (IPA) u oblastima razvijanja inovativnih pristupa i preduzetništva i uspostavljanja oblasti održivog rasta (3.1.4).
Ostali prioriteti:
korišćenje i razvoj šumskog fonda u zaštićenim područjima (1.1.2),
unapređenje planiranja, gazdovanja i kontrole šumskog fonda (1.1.2),
izrada geološke karte Republike Srbije u razmeri 1:50.000 (1.1.5),
izrada hidrogeoloških i inženjerskogeoloških karata 1:100.000 (1.1.5),
studija o hidrogeološkom bonitetu prostora (1.1.5),
izrada studije o mogućnostima supstitucije kamena za putogradnju sekundarnim sirovinama (šljaka, pepeo) (1.1.5),
definisanje statusa državne geološke službe (Geološki institut Srbije) (1.1.5),
regulisanje uslova korišćenja geološke dokumentacije (1.1.5),
sprečavanje daljeg gubitka zemljišta i očuvanje i poboljšanje njegovog kvaliteta što podrazumeva: sanaciju degradiranog i kontaminiranog zemljišta u industrijskim oblastima i sprovođenje mera za zaštitu od erozije (1.2.1),
uspostavljanje operativnih, istraživačkih i komunikaciono-informacionih funkcija Nacionalnog centra za klimatske promene koji izvršava funkcije Podregionalnog centra za klimatske promene za Jugoistočnu Evropu (1.2.3),
učešće u imlementaciji projekata u okviru Podregionalnog okvirnog akcionog plana za adaptaciju za Jugoistočnu Evropu (1.2.3),
definisanje obima nepokretnosti i njihov budući razmeštaj, u skladu sa organizacijom i operativnim potrebama sistema odbrane i daljeg socijalnog, ekonomskog i prostornog razvoja (1.3.5),
procena mogućnosti postojećih lokacija vojnih kompleksa za dalji razvoj i transformaciju vojnih kompleksa u vojnu bazu (1.3.5),
definisanje potencijalnih lokacija za formiranje novih vojnih kompleksa-baza (1.3.5),
procena uticaja pojedinih vojnih kompleksa na okruženje i životnu sredinu i povećanje pirotehničko-balističke sigurnosti (1.3.5),
koordinirano i na državnom i regionalnom nivou osmišljeno naučno sagledavanje: pojedinačno (svaka nauka sa stanovišta svog predmeta proučavanja) i kroz naučnu kooperaciju više nauka i naučnih disciplina o ljudskim naseljima (multidisciplinarna, interdisciplinarna i transdisciplinarna istraživanja), naraslih i raznovrsnih urbanih i ruralnih problema (2.2.1),
neophodnost preduzimanja skupa stalnih i povremenih mera, intervencija i akcija na različitim društvenim i prostornim nivoima (od nacionalnog do lokalnog) radi revitalizacije (oživljavanja) znatnog broja naselja, u prvom redu ruralnih, podsticanjem razvoja tržišno orijentisane privrede u njima saglasno dostupnim i raspoloživim prirodnim i drugim resursima (2.2.1),
konstituisanje prostorno ekonomičnih i racionalnih urbanih i ruralnih sistema i podsistema naselja shodno potrebama održivog razvoja (2.2.1),
prostorno-funkcionalno objedinjavanje i povezivanje susednih centara i opština, ili teritorijalno grupisanje centara i opština, koje se zasniva na geografskom susedstvu i razgranatim i razvijenim funkcionalnim odnosima i vezama, zasnovano na načelima koja pogoduju prostorno uravnoteženom održivom i prosperitetnom razvoju svih naselja i delova teritorija na kojima se ostvaruje planska prostorno-funkcionalna integracija (2.2.1),
geoprostorni razmeštaj centara, kako urbanih tako i ruralnih, u sklopu grupisanih opština treba da obezbedi da manji broj funkcionalno većih centara opslužuje više funkcionalno slabije razvijenih centara na manjim geografskim rastojanjima čime bi se stvorile osnovne pretpostavke za homogenizaciju sveukupnog društveno-ekonomskog razvoja datih teritorija i kvalitetnije prostorno-funkcionalne odnose i veze u mreži naselja (2.2.1),
decentralizacija i uvođenje regionalnog nivoa uprave – neophodnost uvođenja srednjeg nivoa uprave i novog teritorijalnog organizovanja Republike Srbije je od suštinskog značaja za ustanovljenje njenog ravnomernog razvoja i afirmaciju funkcionalnih urbanih područja kao motora razvoja (strategija policentrizma) (2.2.2),
povećanje pristupačnosti unutar FUP i između FUP (klasteri) – završetak započetih i planiranih infrastrukturnih koridora omogućio bi širu pristupačnost između FUP, dok bi se izgradnjom, inoviranjem i adaptiranjem lokalne saobraćajne mreže postigla bolja povezanost između centra, podcentara i seoskih naselja unutar FUP (strategija povećanja pristupačnosti) (2.2.2),
„zelena urbana obnova” što podrazumeva uvođenje svih tehnoloških dostignuća da bi se dao prioritet što efikasnijoj zaštiti životne sredine, boljim termičkim karakteristikama rekonstruisanih građevina, pa samim tim i manjom potrebom za grejanjem i hlađenjem (2.3.2),
izrada jedinstvene strategije razvijanja i unapređenja komunalnih sistema i delatnosti za prioritetne potrebe nosilaca razvoja i korisnika, na iskustvima razvijenih gradova Evrope (2.3.3),
izrada programa razvoja i prilagođavanja komunalne opreme zaštiti poljoprivrednog zemljišta, šuma i vode, očuvanju predeonih prirodnih i stvorenih vrednosti (2.4.2),
formirati međusektorska tela i institucije na nivou opština, gradova i države koja će koordinirati rad različitih resora, baveći se ovom problematikom na sveobuhvatan način (2.5.4),
usaglasiti katastar, sudove i javna komunalna preduzeća sa ciljem regulisanja i sprečavanja dalje bespravne izgradnje (2.5.4),
aktivirati sve kapacitete za uklanjanje bespravno izgrađenih objekata u zaštićenim pojasevima i zonama (2.5.4),
makroekonomska stabilnost (3.1.1),
izgradnja moderne privredne infrastrukture i stvaranje povoljne investicione klime za privlačenje stranih investicija (3.1.1),
reindustrijalizacija i stvaranje konkurentne privrede (3.1.1),
aktivnosti iz PPRS-a koje nisu predviđene u okviru investicionih projekata u rudarstvu za period od 2011-2015. godine od strane nadležnog ministarstva: otvaranje rudnika lignita „Ćirikovac”; Povećanje proizvodnje rudnika „Lubnica”, izgradnja TE-TO „Zaječar”; otvaranje rudnika Čoka Marin (eksploatacija bakra); otvaranje rudnika Borska reka (eksploatacija bakra) (3.1.3),
oporavak industrije, utvrđivanje boljeg pravno-institucionalnog okvira, olakšavanje pristupa tržištu EU, susednom regionalnom i drugim tržištima, promocija međunarodne saradnje i multilateralnog upravljanja uključujući pravila međunarodne trgovine i finansijskog sistema, podsticaji za alokaciju pogona, održivo poslovanje, korišćenje čiste energije i boljih tehnologija (3.1.4),
utvrđivanje nove nacionalne politike industrijskog razvoja, razvoja hi-tech industrije i unapređenje horizontalne industrijske politike zasnovane na integrisanom pristupu konkurentnosti na polju znanja, tržišta i preduzetništva, socijalne, ekonomske i prostorne kohezije, uslova infrastrukture, promocije čistijih tehnologija, održivog razvoja, ulaganja u obrazovanje, istraživanja i razvoj. Prioritetan je podsticaj politika konkurentnosti, eko-inovacija, energetske efikasnosti, boljih tehnologija, preduzetništva. Regionalna strukturna i koheziona politika industrije uključuje razvoj klastera i dostupnost tehničke infrastrukture (3.1.4),
– kvalitetnije upravljanje: planiranjem, projektovanjem i izvođenjem, eksploatacijom i održavanjem putne infrastrukture, organizacijom i bezbednošću saobraćaja (u toku je prekategorizacija državnih puteva prvog i drugog reda i izrada Pravilnika za projektovanje vangradskih puteva, funkcionalne klasifikacije, saobraćajnu signalizaciju i opremu itd.) (3.2.2),
– izrada odgovarajućeg plana, sa studijsko-tehničkim elementima, kojim bi se omogućilo rešavanje imovinsko-pravnih odnosa na graničnim prelazima i definisale organizaciono-funkcionalne potrebe u cilju potpunog usaglašavanja sa standardima EU, za duži vremenski period (3.2.2),
– dobro organizovan sistem unutrašnjih plovnih puteva (3.2.6),
– podsticanje transporta na unutrašnjim plovnim putevima kroz korišćenje ekonomskih instrumenata kao što su oslobađanje od raznih doprinosa i oporezivanja (3.2.6),
– isključivanje zastarele flote i zamena modernim, čistim i efikasnim brodovima (3.2.6),
definisanje obima univerzalnog servisa i formiranje fonda za njegovo pružanje (3.2.8),
doneti tehničke uslove i ostalu regulativu za izgradnju KDS (3.2.8),
osnivanje preduzeća koje će, graditi, održavati i eksploatisati jedinstvenu mrežu radiodifuzne emisije za sve emitere sa nacionalnim pokrivanjem (3.2.8),
obnova infrastrukture na svim lokacijama primarnih emisionih stanica radio difuzije, koje su značajno oštećene bombardovanjem 1999. godine (3.2.8),
digitalizovanje mreže radiodifuznog sistema (3.2.8),
obezbeđivanje poštanske usluge po pristupačnim cenama (3.2.9),
formiranje javnog poštanskog operatora (3.2.9),
formiranje i primena adresnog koda u Republici Srbiji (3.2.9),
izrada i primena Metodologije obračuna poštanskih usluga bazirane na troškovnom principu i usklađene sa standardima EU i zahtevima UPU (3.2.9),
postepeno uvođenje konkurencije na tržište poštanskih usluga (3.2.9),
dostizanje standarda kvaliteta poštanskih usluga propisanih u EU (3.2.9),
primena evropskih standarda u oblasti sigurnosti i bezbednosti korisnika, zaposlenih i poštanskih pošiljaka (3.2.9),
razvoj kurirskih servisa (3.2.9),
razvoj GIS sistema za poštanske usluge (3.2.9),
smanjenje zavisnosti od uvozne energije, tj. stimulisanje zamene uvoznih goriva domaćim (3.3.3),
određivanje (kvantifikovanje) generalnog i sektorskih ciljeva za poboljšanje energetske efikasnosti na nacionalnom nivou (3.3.4),
definisanje mera energetske efikasnosti i načina njihovog sprovođenja u svakom pojedinom sektoru neposredne potrošnje energije – donošenje akcionih planova (3.3.4),
poboljšanje ekonomske stabilnosti, povećanja konkurentnosti industrijske proizvodnje, otvaranje novih radnih mesta, smanjenja uvozne zavisnosti putem korišćenja principa energetske efikasnosti (3.3.4),
smanjenje zagađenja životne sredine unapređenjem energetske efikasnosti (smanjenje emisije štetnih gasova) (3.3.4),
sigurnost i stabilnost snabdevanja energijom i energentima (3.3.4),
podsticanje racionalnog korišćenja prirodnih resursa (3.3.4),
obnova mreža svih vodovoda (smanjenje gubitaka na manje od 20%) (3.3.5),
definisanje ciljeva i nova koncepcija transformacije sistema građevinskog zemljišta; celovito rešavanje svojinskih pitanja (denacionalizacija, restitucija, javna svojina i razvoj novih svojinskih oblika javne svojine, ograničen (leasehold) i neograničen zakup (freehold), kontrola transakcija zemljišta (3.4.1),
celovito definisanje svojine na građevinskim zemljištem: privatne (posedovanje dobara, svojinskih prava i interesa na dobrima, povraćaj privatne svojine); javne (državnih organa i institucija koje upravljaju javnim dobrima i stvarima u javnom vlasništvu); zadružne (kondominium i dr.); korporativne koja se formira na bazi tržišta hartija od vrednosti (akcija, obveznica) (3.4.1),
sređivanje i vođenje evidencija o zemljištu (katastra, zemljišnih knjiga) za različite namene i potrebe različitih korisnika (3.4.1),
uspostavljanje postprivatizacione regulatorne aktivnosti (registri prava, evidencije nepokretnosti, institucije, partnerstva, instrumenti) (3.4.1),
definisanje promena načina finansiranja uređivanja građevinskog zemljišta kao i osnovnih instrumenata: transformacija instrumenta naknade za uređivanje građevinskog zemljišta; uvođenje poreskih instrumenata za zahvatanje uvećane vrednosti zemljišta i nekretnina; ustanovljavanje zakupnina javnog građevinskog zemljišta prema tržišnim, ekonomskim, pravno-imovinskim principima; transformacija cena komunalnih usluga (3.4.1).
Glava V
Izrada Programa propisana je Zakonom o Prostornom planu Republike Srbije 2010-2020. godine, radi utvrđivanja mera i aktivnosti za sprovođenje PPRS-a za period od pet godina (član 4.). U okviru predviđenih aktivnosti, jedna od ključnih odnosi se na periodično izveštavanje o ostvarivanju prostornog plana na osnovu pokazatelja (indikatora) prostornog razvoja preko kojih se meri ostvarivanje ciljeva prostornog razvoja utvrđenih PPRS-om. Inicijalni model pokazatelja koji je predložen u PPRS-u, koji čini 106 pokazatelja, ovde se proverava i testira kao potencijalna komponenta izveštavanja o stanju korišćenja, uređenja i organizacije prostora.
Model pokazatelja prezentiran u PPRS-u baziran je na ciljno-orijentisanom pristupu za praćenje sprovođenja ovog dokumenta. U izboru pokazatelja težilo se da se zadovolje dva zahteva: prvi, da oni budu valjana osnova za sprovođenje prostornih analiza, i drugi, da mogu odgovoriti na različite zahteve donosioca odluka i političkih instanci za ocenu predloženih rešenja i procenu dostizanja ciljeva koje postavljaju razvojne politike.
Istovremeno, sledeći osnovne principe za uključivanje u evropske integracione procese, težilo se da se postigne usklađenost sa evropskim planskim dokumentima prostorne integracije i programima razvoja, kroz tzv. opservatorije za prostorne podatke. Zbog toga je važno da lista pokazatelja bude usklađena sa listom ESPON pokazatelja koji se razvijaju za monitoring ukupnog evropskog prostora (Evropska mreža opservatorija za prostorni razvoj i koheziju).
U prvom koraku pristupilo se sistematskom kondenzovanju više stotina pokazatelja u okviru tematskih oblasti obrađenih u PPRS-u, i njihovom svođenju na ograničeni broj usmerenih pokazatelja prema ciljevima i prioritetima PPRS-a, usklađenih sa ESPON pokazateljima koji su u upotrebi ili se pripremaju da uđu u upotrebu u dogledno vreme. Dalje su analizirani pokazatelji prema nivou upotrebljivosti, u pogledu prostorne pokrivenosti, vremenskih serija, kvaliteta merenja i raspoloživosti u odgovarajućem formatu za obradu. Od ovih pokazatelja napravljena je lista od 106 glavnih pokazatelja koji bi bili relevantni za tematske oblasti kao i za međusektorske analize i složene prostorne koncepte (koncept policentričnosti, koncept dostupnosti, razne pristupe tipologijama prostora). U samoj listi pokazatelja zastupljeni su i oni sa manjim i većim nedostacima ali koji su važni za praćenje, i za koje se očekuje da se u dogledno vreme može unaprediti njihov kvalitet.
Predmet ovog programa je detaljnija razrada svakog predloženog pokazatelja u PPRS-u, uključujući formiranje baze meta-podataka. Programom se bliže određuju oblasti primene, izvori podataka, prostorna i vremenska pokrivenost, parametri izračunavanja, kao i moguće varijante poboljšanja pokazatelja. U Glavi VI „Detaljna prezentacija pokazatelja” dat je pregled analiziranih 106 inicijalnih pokazatelja, na osnovu sledećih karakteristika:
Naziv i opis pokazatelja: kratak opis sadržaja pokazatelja_______________________
Cilj: oblast primenljivosti: prikaz opšteg cilja za koji se pokazatelj vezuje i način njegovog uključivanja
Geografska pokrivenost: nacionalni, regionalni, i/ili lokalni
Izračunavanje opis parametara koji su uključeni u izračunavanje
Interpretacija: elementi koji omogućavaju bolje razumevanje rezultata u primeni pokazatelja
Izvori: izvori prikupljanja podataka i praćenja pokazatelja
Vremenski interval: ukoliko su podaci dostupni u vremenskim serijama
Budući razvoj pokazatelja: napomene o daljem poboljšanju pokazatelja; očekivani novi izvori podataka i poboljšanja statističkih praćenja
Na osnovu urađenih ispitivanja izdvojeni su pokazatelji koji ispunjavaju neophodne uslove da se primene u prvim izveštajima stanja prostornog razvoja, kao i pokazatelji koje je potrebno dalje razvijati da u dogledno vreme mogu biti primenjeni.
Pregledom predloženih pokazatelja, za prvi period izveštavanja o sprovođenju PPRS-a, došlo se do 25 pokazatelja koji zadovoljavaju minimalne zahteve da mogu ući u primenu (oznaka u tabeli: a). Njima se može dodati još 8 pokazatelja, koji su izmenjeni u odnosu na prvi predlog, s obzirom da su detaljnije analize pokazale da prvopredloženi pokazatelji nisu relevantni ili da još nisu postali deo statističkih praćenja (zapravo, pokazatelji koji se odnose na regionalni bruto domaći proizvod – BDP, zamenjeni su pokazateljima koji se odnose na regionalnu bruto dodatu vrednost – BDV, koji se prati na nivou okruga). Zatim dodat je pokazatelj o pokrivenosti teritorija važećim prostornim planovima umesto pokazatelja o stepenu korupcije koji se za sada ne može pratiti na traženom nivou.
Time se za prvi izveštaj može sa sigurnošću računati na 33 pokazatelja. Pored ovih, za 30 pokazatelja je ocenjeno da se mogu pripremiti u relativno kratkom periodu (oznaka u tabeli: b), s obzirom da se ne publikuju u zvaničnim statističkim izveštajima, već zahtevaju dodatni napor prikupljanja i izračunavanja. Za ostale pokazatelje (oznaka u tabeli: v) potrebno je duže vreme, pre svega zavisno od prilagođavanja domaćih statističkih resursa evropskim standardima, pošto se radi o pokazateljima koji se inače prate u drugim evropskim zemljama, odnosno u okviru ESPON mreže (Tabela 3.).
Prvi set provedbenih pokazatelja (33+30) pokriva svaki od glavnih i posebno operativnih ciljeva na osnovu kojih se zasniva čitav koncept praćenja ostvarivanja PPRS-a, odnosno prostornog razvoja Republike Srbije. Očekuje se da će se na osnovu njih, za prvi programski period moći analizirati promene u prostoru – u odnosu na stanje i ciljeve iz PPRS-a, koje se odnose pre svega na:
demografske i socio-ekonomske trendove, te migracije stanovništva iz manje razvijenih područja;
policentričan razvoj gradova i drugih naselja;
zaštitu prirodnog i kulturnog nasleđa;
degradaciju prostora zbog neodgovarajućeg korišćenja u područjima intenzivnih prirodnih procesa (erozija, poplave);
prostorno-razvojnu usmerenost prema glavnim evropskim prostornim sistemima.
Prva kontrola izabranog užeg seta pokazatelja je njihova konkretna primena u izradi prvog izveštaja o realizaciji PPRS-a, kada će se realno odrediti doprinos i perspektiva ovog koncepta i pojedinih pokazatelja.
Očekuje se da se kroz dalji postupak nadgradnje u smislu relevantnosti i regionalne i vremenske dostupnosti, dođe do pouzdanog, ažurnog i relevantnog skupa prostornih pokazatelja koji će se ugraditi u odgovarajuću formu periodičnog izveštaja.
Mada je u ovom koraku fokus na obezbeđivanju pokazatelja za praćenje sprovođenja PPRS-a, namera je da predloženi pokazatelji budu prvi korak ka složenijem i detaljnijem monitoringu teritorije Republike Srbije u pravcu stalnog procenjivanja trendova razvoja. To bi u obuhvatnijem opštijem sagledavanju značilo da oni mogu doprineti pouzdanosti u ocenjivanju, objektivnosti u odlučivanju i efikasnijim načinima praćenja promena u prostoru, što su ujedno i značajne pretpostavke za unapređenje prakse prostornog planiranja.
Tabela 3 – Pregled pokazatelja za praćenje prostornog razvoja Republike Srbije
OSNOVNI CILJEVI OPERATIVNI CILJEVI POKAZATELJI R+ Cilj 1. URAVNOTEŽENIJI REGIONALNI RAZVOJ I UNAPREĐENA SOCIJALNA KOHEZIJA Održivi demografski razvoj Uravnoteženi razmeštaj stanovništva 1. Gustina naseljenosti (kritična masa)* a 2. Migracioni bilans * a Unapređenje/održanje demografske strukture 3. Udeo stanovništva po velikim starosnim grupama * a 4. Stopa fertiliteta * a Unapređenje socijalne i ekonomske kohezije Unapređenje obrazovnog nivoa stanovništva 5. Stanovništvo sa visokim obrazovanjem * a Smanjenje broja nezaposlenog stanovništva 6. Udeo nezaposlenog stanovništva do 25 godina * b Unapređenje prostorne ravnoteže u pogledu obrazovnog nivoa zaposlenog stanovništva 7. Zaposlena lica sa visokim stepenom obrazovanja* a Obezbeđenje podjednakih šansi na tržištu rada 8. Zaposleni na određeno vreme (% broja zaposlenih) v 9. Stopa zapošljavanja starijih radnika b Obezbeđenje stambene sigurnosti 10. Broj socijalno (neprofitnih) stanova prema broju domaćinstava u programu socijalnog stanovanja v Smanjenje socijalne isključenosti i siromaštva Raspoloživa radna snaga i zaposlenost 11. Stopa aktivnosti muške/ženske populacije (15-64 godina)* a 12. Stopa zaposlenosti a 13. Stopa rasta broja aktivnih lica prema stopi rasta broja lica sa ličnim prihodom i izdržavanih lica a Smanjenje regionalnih ekonomskih dispariteta 14. Indeks „reda veličine” u visini BDP b Postizanje teritorijalnog balansa u raspodeli bogatstva Zastupljenost različitih socijalnih grupa u zajednici i prevencija socijalne segregacije 15. „Gini index“ prihoda domaćinstava b Smanjenje razlika u kupovnoj moći stanovništva 16. Regionalni indeks cena b 17. Broj domaćinstava koji žive ispod granice siromaštva b Osiguranje pune angažovanosti regionalnih resursa, uz njihovu maksimalnu efikasnost 18. Godišnja stopa nezaposlenosti * a 19. Udeo dugotrajne nezaposlenosti * b 20. Udeo domaćinstava sa najmanje jednim nezaposlenim članom v Uravnoteženost naseljske strukture Policentričnost urbanog sistema 21. Indeks „reda veličine” naselja prema broju stanovnika b 22. Stepen koncentracije stanovništva regiona u primarnom centru * b 23. BDP po stanovniku u odnosu na prosek EU15 v 24. Izohrona dostupnost usluga od opšteg interesa regionalnog nivoa v 25. Prosečno vreme putovanja do najbliža tri regionalna centra a Održivost naseljske strukture (odnosi grada i sela) 26. Demografski trendovi urbanih područja u odnosu na ruralna područja b 27. Obim dnevnih migracija v 28. Udeo dnevnih migracija većeg radijusa v Ravnomerna prostorna organizacija javnih službi Unapređenje dostupnosti javnih službi 29. Dostupnost do centralnih naselja javnim prevozom (od toga: dostupnost železnicom) * a 30. Dostupnost primarnoj zdravstvenoj zaštiti b Ravnomerna dostupnost infrastrukturi i informacijama Obezbeđenje jednake saobraćajne dostupnosti prostora 31. Potencijalna intermodalna dostupnost v Obezbeđenje osnovnog nivoa mobilnosti ljudi koji ne koriste automobil 32. Udeo stanovništva koje živi unutar 30-minutne izohrone od železničke stanice b Povećanje pokrivenosti naselja vodoprivrednom infrastrukturom 33. Pokrivenost naselja (% broja domaćinstava) mrežom javnog vodovoda a 34. Pokrivenost naselja (% broja domaćinstava) kanalizacionom mrežom a Povećanje pokrivenosti naselja energetskom infrastrukturom 35. Pokrivenost naselja (% broja domaćinstava) elektro mrežom visoke sigurnosti snabdevanja a Unapređenje pristupa informatičkim i komunikacijskim sistemima 36. Broj internet korisnika a Teritorijalno odgovorna uprava Unapređenje rada teritorijalne uprave 37. Pokrivenost prostora prostorno-planskim dokumentima a Obezbeđenje participacije građana u radu teritorijalne uprave 38. Uključenost u rad udruženja i organizacija v Cilj 2: REGIONALNA KONKURENTNOST I PRISTUPAČNOST Ekonomske prednosti i dinamičnost 39. BDP po stanovniku * b 40. BDP u RRR po stanovniku * v 41. Odnos rasta BDP i rasta zaposlenosti regiona b 42. Stopa rasta BDP po stanovniku (%) * b 43. Odnos uvoza i izvoza regiona v 44. Udeo izvoza u strukturi BDP v Diverzifikovanost regionalne ekonomije 45. Zaposlenost po ekonomskim delatnostima * a 46. Udeo poljoprivrede, šumarstva i ribarstva u dodatoj vrednosti regiona* b 47. Udeo tehnološki napredne prerađivačke industrije u dodatoj vrednosti regiona* b 48. Udeo finansijskih i poslovnih usluga u dodatoj vrednosti regiona * b 49. Udeo administrativnih, obrazovnih, zdravstvenih i socijalnih usluga u dodatoj vrednosti regiona* b Unapređenje tehnološkog nivoa regionalnih ekonomija (aspekt inovacija i „know-how“ tehnologija u ekonomiji) 50. Broj preduzeća u oblasti inovacija v 51. Zaposlenost u oblasti istraživanja i razvoja (% u ukupnoj zaposlenosti) * b 52. Zaposlenost u oblasti visokih tehnologija * v 53. Izdvajanja BDP za oblast istraživanja i razvoja* v 54. Pristup širokopojasnim sistemima v 55. Energetska efikasnost u industriji v Uslovi za globalnu konkurentnost 56. Obim direktnih stranih investicija po regionima v 57. Stopa investicija b 58. Broj multinacionalnih kompanija u regionu v 59. Zaposlenost u stranim firmama u ukupnoj zaposlenosti u regionu v 60. Udeo stranih firmi u ukupnom izvozu v Konkurentnost radne snage 61. Produktivnost rada v 62. Osnovna cena rada * b Cilj 3. ODRŽIVO KORIŠĆENJE PRIRODNIH RESURSA I ZAŠTIĆENA I UNAPREĐENA ŽIVOTNA SREDINA Očuvanje prirodnih resursa 63. Korišćenje zemljišta (poljoprivredne, šumske, izgrađene, vodne površine) (CORINE) a 64. Udeo poljoprivrednih površina pod organskom/ kontrolisanom proizvodnjom b 65. Kvalitet voda vodotoka (klase kvaliteta) a 66. Kvalitet podzemne vode v 67. Specifična potrošnja vode u naseljima (l/st/dan) v 68. Gubici vode u mreži (%) v 69. Odnos obnovljivih i neobnovljivih izvora u ukupnoj potrošnji energije v Racionalno zauzimanje zemljišta 70. Fragmentacioni indeks * v 71. Potrošnja zemljišta za saobraćajnu infrastrukturu b 72. Urbani rast – širenje urbanog područja b 73. Udeo urbanog tkiva v 74. Udeo kultivisanih područja v 75. Bespravna izgradnja u zonama izvorišta v 76. Broj i površina brownfield lokacija v Smanjenje uticaja saobraćaja na životnu sredinu i održivo korišćenje energije 77. Intenzitet saobraćaja prema deonicama saobraćajne mreže b 78. Modalna raspodela putničkog saobraćaja v 79. Obnovljiva energija u ukupnoj proizvodnji energije b 80. Potrošnja energije po izvorima i vrsti korisnika v Zdrava životna sredina i prevencija hazarda 81. Broj i % stanovnika naselja koji su izloženi stalnom i učestalom prekomernom zagađenju vazduha v 82. Broj i % stanovnika naselja u zonama zagađenja od industrijskih/rudarskih/energetskih postrojenja b Zaštita od prirodnih nepogoda 83. Naselja i kultivisana područja potencijalno ugrožena od poplava (CORINE)* b 84. Naselja u prostorima ugroženosti seizmičkom aktivnošću v 85. Naselja u prostorima ugroženosti od erozivnih procesa v Smanjenje količine otpada, povećanje recikliranja 86. Količina komunalnog otpada iz naselja regiona v 87. % komunalnog otpada koji se organizovano sakuplja (% domaćinstava) b 88. Stvaranje industrijskog otpada (t/god; ha) v 89. % ukupne količine otpada koji se reciklira b Cilj 4: ZAŠTIĆENO I ODRŽIVO KORIŠĆENO PRIRODNO I KULTURNO NASLEĐE I PREDEO Limitirano smanjivanje prirodnih područja – zaštita prirodnih staništa i očuvanje biodiverziteta 90. Nastajanje/razvoj prirodnih predela v 91. Zaštićena prirodna područja a Očuvanje kulturnih markera i očuvanje specifičnog karaktera predela 92. Broj zaštićenih kulturnih dobara u regionu * a 93. Broj lokaliteta kulturnog nasleđa i integralnih celina predloženih za zaštitu a 94. Broj i površina identifikovanih predela v Unapređenje regionalnih potencijala za turizam i kreativne industrije 95. Turistički kapaciteti u seoskim domaćinstvima v 96. Broj turista i turističkih noćenja godišnje b 97. Broj i površina proglašenih turističkih prostora b Cilj 5: PROSTORNO-FUNKCIONALNA INTEGRISANOST U OKRUŽENJE Učešće u programima i projektima transgranične i međuregionalne saradnje 98. Broj projekata sa međunarodnim učešćem a 99. Članstvo u međunarodnim organizacijama i mrežama saradnje v Trgovinske veze sa okruženjem 100. Trgovinska razmena per capita sa susednim zemljama v 101. Udeo trgovinskog prometa sa susednim zemljama u ukupnoj trgovini sa inostranstvom v 102. Promet putnika i robe u rečnim lukama b 103. Kontejnerski promet (u rečnim lukama) v Propusnost granica 104. Gustina drumskih i pružnih prelaza po deonicama graničnog područja b 105. Nedeljni broj letova do evropskih MEGA područja a 106. Vreme putovanja autom do MEGA i transnacionalnih FUP područja (bodovano prema značaju FUP) v
Napomene:
(*) – ESPON „rutinski” indikatori;
(R+) – redosled uvođenja u primenu: a – b – v
Pokazatelj: 1. Gustina naseljenosti (kritična masa) *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Održivi demografski razvoj
Operativni cilj: Uravnoteženi razmeštaj stanovništva
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave
Izračunavanje:
Odnos broja stanovnika i površine teritorije: G=S/P (st/km2) (parametri: S-broj stanovnika, P-površina teritorije);
preporučena skala vrednosti: <50, 50-100, 100-200, 200-500, >500 st/km2
Interpretacija:
Razmeštaj stanovništva je jedan od osnovnih pokazatelja (ne)ravnomernog socio-ekonomskog razvoja, pružajući informacije kako o potencijalima (u smislu radne snage, korisnika usluga, potrošača, itd) tako i u smislu specifičnih razvojnih izazova (urbana disekonomija, depopulacija područja, proizvodna vitalnost područja, opravdanost opremanja tehničkom infrastrukturom).
Za diferenciranje teritorija, prema kriterijumima Evropske unije, kao i ESPON-a, ruralna područja se smatraju ona sa gustinama manjim od 100 st/km2, dok su potencijalna aglomeracijska područja sa gustinama preko 200 st/km2.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
Podaci su raspoloživi u desetogodišnjim vremenskim presecima (Popis stanovništva) i godišnjim procenama broja stanovnika.
Ograničenja indikatora:
Vrednost gustine naseljenosti direktno zavisi od prostorne jedinice merenja, tako da na regionalnom ili višem nivou ne daje dobru indikaciju realnog stanja, pošto regioni pokrivaju različite slučajeve (npr. neki pokrivaju urbano jezgro, dok drugi čitavo funkcionalno urbano područje). Poželjno je da se gustina naseljenosti prikaže kroz difuzni model, koristeći podatke za manje prostorne jedinice ili bar na opštinskom nivou kako bi se omogućila preciznija slika. Ovim bi se donekle izbegao problem „veštačkih” gustina kada su u pitanju velike prostorne jedinice (npr. slučaj sa velikim delovima oblasti u planinskim regionima koje nisu naseljene).
Budući razvoj indikatora:
Za analize regionalnih tipologija ovaj indikator se kombinuje sa drugim indikatorima (broj stanovnika, struktura zaposlenosti, nizijske ili planinske oblasti), u okviru nekog od razvijenih modela koji su priznati u naučnoj i stručnoj praksi.
Pokazatelj: 2. Migracioni bilans *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Održivi demografski razvoj
Operativni cilj: Uravnoteženi razmeštaj stanovništva
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Mehanička komponenta u promeni broja stanovnika određenog područja iskazana razlikom ukupne promene broja stanovnika i prirodnog priraštaja u popisnom periodu: M= ((St2-St1) – (R-U)) / St1; (parametri: S-broj stanovnika, R- broj rođenih, U – broj umrlih, t1, t2 – početna, krajnja godina);
preporučena skala vrednosti: < -5,0 / -5,0 do -2,5 / -2,5 do 0,0 / 0,0 do 2,5 / 2,5 do 5,0 / > 5,0.
Interpretacija:
Indikator pokazuje razlike u demografskoj dinamici između pojedinih regionalnih područja i unutar njih, koje su jasno povezane sa izraženim kontrastima ekonomskog bogatstva. Migracioni bilans pokazuje kontraste između glavnih metropola i ostatka zemlje, glavna migratorna kretanja između regiona unutar zemlje, kao i regionalne kontraste u odnosu na evropske zemlje. Mapiranje ovog indikatora može ukazati na nacionalne obrasce migracija (na primer, migracije stanovništva iz graničnih i manje razvijenih područja mogu biti indikacija da dosadašnje mere za unapređenje regionalnog razvoja i pomoć demografsko ugroženim područjima još uvek nisu ostvarile potreban učinak).
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
Podaci su raspoloživi u desetogodišnjim vremenskim presecima (Popis stanovništva) i godišnjim procenama broja stanovnika, kao i godišnjim podacima o prirodnom priraštaju.
Ograničenja indikatora:
Interpretacija indikatora zavisi od prostornog nivoa koji je uzet za jedinicu posmatranja, stoga je za analizu migratornih kretanja potreban uporedni prikaz različitih prostornih nivoa i više vremenskih serija podataka.
Budući razvoj indikatora:
Praćenje ovog pokazatelja je značajno povezati sa merama i programima u cilju usmeravanja poželjnih trendova u razmeštaju stanovništva, unutrašnjim i međunarodnim migracijama. Prema PPRS-u potreba za unapređenjem društveno-ekonomskih mera i programa je zalaganje za aktivan odnos prema migracijama stanovništva, putem formulisanja i sprovođenja mera migracione politike u sklopu populacione i drugih razvojnih politika, što je istovremeno i preporuka međunarodnih relevantnih institucija.
Pokazatelj: 3. Udeo stanovništva po velikim starosnim grupama *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj (unapređena socijalna kohezija)
Podcilj: Održivi demografski razvoj
Operativni cilj: Unapređenje/održanje demografske strukture
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo mlade populacije (do 15 godina starosti), sredovečne populacije (15-64 godina) i stare populacije (preko 65 godina) u ukupnom stanovništvu: S15-/S*100; S15-64/S*100; S65/S*100 (%) (parametri: S-broj stanovnika; 15-, 15-64, 65: starosni kontigenti);
preporučena skala vrednosti: udeo stanovnika do 15 godina: < 12,5 / 12,5-15,0 / 15,0 do 17,5 / 17,5 do 20,0 / > 20,0, udeo stanovnika 15 – 65 godina: < 62,5 / 62,5-65,0 / 65,0 do 67,5 / 67,5 do 70,0 / > 70,0, udeo stanovnika sa 65 i više godina: < 12,5 / 12,5-15,0 / 15,0 do 17,5 / 17,5 do 20,0 / > 20,0.
Interpretacija:
Udeo stanovništva do 15 godina pokazuje stanovništvo školskog uzrasta i time potencijalni trošak za zajednicu, a takođe deo stanovništva koji će ući na tržište rada u bliskoj budućnosti, što znači i mogući nastanak disbalansa na tržištu rada. Populacija 15-65 godina je esencijalna varijabla, pošto pokazuje radno sposobni deo populacije. Udeo stanovništva starijeg od 65 godina je važan indikator, jer ova populacija skoro u potpunosti zavisi od kolektiva, što ukazuje na ekonomski pritisak starih na radni kontingent. Zahtevi ovog dela populacije se stoga razlikuju u odnosu na udeo mladog stanovništva, koje predstavlja buduće aktivno stanovništvo, a koje uglavnom još uvek zavisi od porodice.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
Podaci su raspoloživi u desetogodišnjim vremenskim presecima (Popis stanovništva)
Ograničenja indikatora:
Indikator ne pokazuje na primer, koliko je udeo mladog stanovništva rezultat promene stope rađanja i nivoa fertilitita, pa se mora posmatrati uporedo sa tim indikatorima, posebno na regionalnom/oblasnom nivou, ali i za upoređenja sa drugim zemljama. Za složenije demografske analize potrebno je koristiti manje agregirane podatke, na primer po petogodišnjim ili jednogodišnjim starosnim grupama, koji su raspoloživi uz dodatnu obradu.
Budući razvoj indikatora:
S obzirom da poremećaj osnovnih kontingenata stanovništva može predstavljati jednu od najznačajnijih prepreka za održivi prostorni razvoj nekog područja, poželjno je da se mapiraju opštine i regioni/oblasti na osnovu izvedenih indikatora iz osnovnog indikatora, na primer: „koeficijenti starosne zavisnosti”: „zavisnost starih” predstavlja broj stanovnika 65 i više godina na jednu osobu starosti 20-65 godine; „zavisnost mladih” predstavlja broj stanovnika 0-19 godina na jednu osobu starosti 20-65 godine; „ukupna zavisnost” predstavlja zbir broja stanovnika 0-19 godina i stanovnika 65 i više godina na jednu osobu starosti 20-65 godine; „indeks starenja” predstavlja broj stanovnika 65 i više godina na jednu osobu starosti 0-19 godina.
Pokazatelj: 4. Stopa fertiliteta *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Održivi demografski razvoj
Operativni cilj: Unapređenje/održanje demografske strukture:
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Suma verovatnoće rađanja prema starosti žena između 15 i 49 godina (statistički podatak); preporučena skala vrednosti: < 1,2 / 1,2-1,4 / 1,4-1,6 / 1,6-1,8 / > 1,8
Interpretacija:
Stopa fertiliteta je značajan indikator na duge staze: dugoročno opadanje će neminovno izazvati starenje stanovništva i problem depopulacije, sa svim posledicama ovog procesa, ukoliko nema mehaničkog priliva stanovnišvtva. S obzirom na složenost determinisanja faktora koji utiču na stopu fertiliteta, kao što su ustaljene reproduktivne norme, odlaganje rađanja, visoka psihološka i ekonomska cena roditeljstva, odsustvo reproduktivnih potencijala na određenim teritorijama, ovaj pokazatelj otvara niz pitanja za ocenu demografskih resursa lokalne sredine i mogućnosti njihovog boljeg organizovanja.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
Podaci su raspoloživi u desetogodišnjim vremenskim presecima, kao i godišnjim procenama
Ograničenja indikatora:
Indikator ne pokazuje na kojim osnovama je utemeljen pojavni reproduktivni model pa je potrebno da se posmatra sa drugim indikatorima, kao što su etnička struktura, starosna struktura, prirodni i mehnički priraštaj, struktura fertilnog kontigenta, stepen urbaniteta.
Budući razvoj indikatora:
Mapiranje stopa fertiliteta po petogodišnjim starosnim grupama žena u fertilnom dobu, u dužem vremenskom periodu, uporedo sa indikatorima o etničkoj strukturi, prirodnom i mehničkom priraštaju i stepenu urbaniteta opština i regiona/oblasti.
Pokazatelj: 5. Stanovništvo sa visokim stepenom obrazovanja *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Unapređenje socijalne i ekonomske kohezije
Operativni cilj: Unapređenje obrazovnog nivoa stanovništva
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo stanovništva sa stečenim visokim stepenom obrazovanja u ukupnom stanovništvu iznad 15 godina starosti: sv.o.=(Sv.o/S15)*100; parametri: sv.o- udeo stanovništva sa visokim obrazovanjem; Sv.o – ukupan broj stanovnika sa visokim obrazovanjem; S15 – stanovništvo starije od 15 godina;
preporučena skala vrednosti: <10, 10-15, 15-20, 20-25, >25 (%)
Interpretacija:
Može se dobiti uvid u udeo stanovništva koje poseduje kvalifikacije da u punoj meri aktivno učestvuju u društvenom i ekonomskom životu na najvišem nivou. Podsticanje uravnoteženog razvoja i ekonomskog jačanja regiona je direktno povezano sa obrazovnim nivoom stanovništva, s obzirom da ukazuje na kvalitet ponude radne snage i nivo društvene inkluzije, tako da je i redovno sprovođenje ovog merenja i njegovo prostorno mapiranje od velikog značaja.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
Podaci su raspoloživi u desetogodišnjim vremenskim presecima (Popis stanovništva)
Ograničenja indikatora:
Za bolju primenu ovog indikatora neophodno je merenje u manjim vremenskim serijama od desegodišnjih popisa.
Budući razvoj indikatora:
U prostornoj prezentaciji ovog indikatora, potrebno je uporedno pratiti koncentraciju udela visokoobrazovanog dela populacije prema drugim ekonomskim i urbanim pokazateljima (u metropolitenskim područjima, srednjim i malim gradovima, ruralnim područjima). Pored toga, ovaj indikator je bitno pratiti uporedo sa udelom stanovništva srednjeg stepena obrazovanja kao i onog koje je na elementarnom obrazovnom nivou ili ispod njega, kako bi se stekao uvid u regionalnu obrazovnu strukturu stanovništva i identifikovale oblasti koje su na kritičnom nivou usled nižeg stepena obrazovanosti.
Pokazatelj: 6. Udeo nezaposlenog stanovništva do 25 godina *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Unapređenje socijalne i ekonomske kohezije
Operativni cilj: Smanjenje broja nezaposlenog stanovništva
Izračunavanje:
Udeo nezaposlenih lica starosne dobi od 15 do 25 godina, u ukupnom radnom kontingentu;
preporučena skala vrednosti: <10, 10-15, 15-20, 20-25, 25-30, >30 (%)
Interpretacija:
Analiza podataka o nezaposlenim licima i uporedna prostorna analiza pruža mogućnost da se stekne uvid o unapređenju socijalne kohezije a posebno o integraciji mladih. Poseban značaj u ovome ima smanjenje nezaposlenosti među mladim stanovništvom. U evropskim zemljama, generalno posmatrano, manji udeo je u severno i zapadnoevropskim zemljama, dok istočnoevropske zemlje imaju relativno veći udeo nezaposlenog mladog stanovništva (Eurostat).
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Nacionalna služba za zapošljavanje
Ograničenja indikatora:
Podaci se za sada ne publikuju u redovnim statističkim pregledima.
Budući razvoj indikatora:
Pokazatelj se redovno prati od strane evropske statistike (Eurostat) i koristi se za međuregionalna poređenja na prostoru ESPON, pa se očekuje da u dogledno vreme bude raspoloživ i u nacionalnom statističkom sistemu.
Pokazatelj: 7. Zaposlena lica sa visokim stepenom obrazovanja*
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Unapređenje socijalne i ekonomske kohezije
Operativni cilj: Unapređenje prostorne ravnoteže u pogledu obrazovnog nivoa zaposlenog stanovništva
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo zaposlenih lica sa visokim stepenom obrazovanja u ukupnom broju zaposlenih stanovnika;
preporučena skala vrednosti: <15, 15-20, 20-25, 25-30, >30 (%)
Interpretacija:
Informacije o obrazovnom nivou zaposlenih pomažu da se stekne uvid o stepenu društvene kohezije, kao i postignutim rezultatima na unapređenju prostorne uravnoteženosti obrazovnog nivoa zaposlenih. Mapiranje ovog indikatora jasno može ukazati na disbalanse u prostoru, od velike koncentracije visokoobrazovanih radnika, do prostora sa vrlo malim udelom visoko obrazovanih radnika.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Nacionalna služba za zapošljavanje
Vremenski interval:
Podaci su raspoloživi u polugodišnjim vremenskim serijama
Budući razvoj indikatora:
U kombinaciji sa indikatorom o udelu stanovništva sa visokim stepenom obrazovanja, ovaj indikator omogućava da se sagleda neravnoteža između ove dve pojave, čime će se identifikovati oblasti u kojima je prisutna nedovoljna angažovanost visokoobrazovnog dela populacije.
Pokazatelj: 8. Zaposleni na određeno vreme (% broja zaposlenih)
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Unapređenje socijalne i ekonomske kohezije
Operativni cilj: Obezbeđenje podjednakih šansi na tržištu rada
Izračunavanje:
Udeo zaposlenih na određeno vreme u ukupnom broju zaposlenih %;
preporučena skala vrednosti: <10, 10-15, 15-20, 20-25, >25
Interpretacija:
Prema podacima o zaposlenosti i nezaposlenosti, kao i udelu zaposlenih sa nepunim radnim vremenom, mogu se dobiti značajne informacije o socijalnoj strukturi i stepenu socijalne inkluzije. Međutim, interpretacija ovog pokazatelja mora se uraditi pažljivo. Pre svega, postoje različiti razlozi za ovaj vid zaposlenosti, posebno od kako se promoviše fleksibilnost tržišta rada u mnogim evropskim zemljama i s obzirom na rast ženske radne snage tokom poslednjih decenija. Ovaj vid zaposlenosti može biti izbor ili mogućnost za dodatni izvor prihoda zaposlenih i stoga se ne treba uvek smatrati negativnim. Za svrhu ovog indikatora bilo bi potrebno registrovanje neželjene ili nužne zaposlenosti sa nepunim radnim vremenom, da bi se otkrili problemi ograničene inkluzije i nedovoljne zaposlenosti (Eurostat, 2010).
Izvor:
Podaci se za sada ne publikuju u redovnim statističkim pregledima.
Budući razvoj indikatora:
Prikupljanjem informacija o udelu različitih oblika zapošljavanja, steći će se jasnija slika o nivou socijalne inkluzije iz aspekta obezbeđenja podjednakih šansi na tržištu rada.
Pokazatelj: 9. Stopa zapošljavanja starijih radnika
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Unapređenje socijalne i ekonomske kohezije
Operativni cilj: Obezbeđenje podjednakih šansi na tržištu rada
Izračunavanje:
Udeo broja zaposlenih lica starosti 55-64 godina u ukupnom broju stanovnika iste starosne grupe, (%).
Interpretacija:
U kontekstu Lisabonske strategije ovaj indikator se koristi da odslika ukupne regionalne kapacitete tržišta rada, ali takođe i otvaranje radnih mesta za zapošljavanje starijih lica. Lisabonski cilj je bio da se do 2010. godine dostigne ukupna zaposlenost od 70%, i 50% zaposlenosti za lica između 55 i 64 godine starosti (do 2005. godine deset zapadnoevropskih zemalja je prešlo prag postavljen Lisabonskom strategijom, dok je kod zemalja novih članica Evropske unije ovaj procenat bio niži, na primer, u Sloveniji 31%, Slovačkoj 30,7%. (ESPON 2006).
Izvor:
Podaci se za sada ne publikuju u redovnim statističkim pregledima.
Budući razvoj indikatora:
Indikator odražava mere socijalne politike i zapošljavanja sa ciljem da se poveća participacija određenih kategorija stanovništva i doprinese unapređenju socijalne i ekonomske kohezije. Mapiranje ovih podataka može ukazati na regionalne i sektorske razlike, i koristiti za međunarodna upoređenja.
Pokazatelj: 10. Broj socijalno (neprofitnih) stanova prema broju domaćinstava u programu socijalnog stanovanja
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Unapređenje socijalne i ekonomske kohezije
Operativni cilj: Obezbeđenje stambene sigurnosti
Izračunavanje:
Godišnja ponuda socijalno neprofitnih stanova u odnosu na broj domaćinstava koja čine ciljnu grupu programa socijalnog stanovanja
Interpretacija:
Definisanje politike i strategije socijalnog stanovanja u Republici Srbiji povezuje se sa ciljevima regionalnog i prostornog razvoja Republike Srbije. Izrazito neravnomeran regionalni razvoj može se poboljšati pažljivom strategijom u kojoj će socijalno stanovanje imati važnu ulogu, kao što se može i dodatno pogoršati ukoliko se neodgovarajućom politikom socijalnog stanovanja bude dalje povećavala privlačnost razvijenih urbanih sredina.
Socijalno stanovanje, kao instrument socijalne stambene politike Republike Srbije treba na sistemski način da doprinese rešavanju stambenih potreba domaćinstava koja iz ekonomskih, socijalnih i drugih razloga nisu u mogućnosti da samostalno obezbede na tržištu adekvatno stanovanje. S obzirom da je važan segment održivog ekonomskog i socijalnog razvoja gradova, socijalno stanovanje se ne tretira kao trošak već kao ekonomski i društveno isplativa investicija sa dugoročnim pozitivnim efektima. Pored direktnog uticaja na povećanje socijalne održivosti zajednice, ono ima pozitivne uticaje i na ekonomske i druge parametre, kao što su: tržište rada, zaposlenost, unapređenje standarda stanovanja, povećanje mobilnosti radnih mesta, ekonomsku stabilnost i sl.
Izvor:
Podaci se za sada ne publikuju u redovnim statističkim pregledima.
Budući razvoj indikatora:
Ovaj pokazatelj je potrebno dovesti u korelaciju sa merama na zaustavljanju bespravne gradnje, polazeći od ocena da je bespravna gradnja teško rešiv problem u Republici Srbiji bez odgovarajućih mera stambene, a posebno socijalne stambene politike. Pored toga, ovaj pokazatelj je poželjno pratiti uporedo sa pokazateljima obezbeđenosti rezervi komunalno opremljenog i uređenog građevinskog zemljišta za stambenu i socijalno stambenu izgradnju.
Pokazatelj: 11. Stopa aktivnosti muške/ženske populacije (15-64 godina)*
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Smanjenje socijalne isključenosti i siromaštva
Operativni cilj: Raspoloživa radna snaga i zaposlenost
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo aktivnog muškog (ženskog) stanovništva starosti 15-64 godina u ukupnom broju muškog (ženskog) stanovništva u istoj starosnoj grupi ;
preporučena skala vrednosti: <50, 50-55, 55-60, 60-65, >65 (%)
Interpretacija:
Prema statističkoj definiciji, aktivno stanovništvo čine lica stara 15 i više godina koja obavljaju zanimanje, kao i nezaposlena lica koja traže posao i lica koja su privremeno prekinula obavljanje zanimanja zbog služenja vojnog roka (aktivna lica koja ne obavljaju zanimanje). Pod zanimanjem smatra se obavljanje određenih vrsta poslova u cilju sticanja sredstava za život (RZS, 2010).
Stopa aktivnosti muškog i ženskog stanovništva, s jedne strane, reflektuje društveni aspekt pristupačnosti tržišta rada i, s druge strane, ekonomska ograničenja kao što je stopa nezaposlenosti koja može biti obeshrabrujući faktor pristupa tržištu rada. U smislu razvojnih politika to ukazuje na udeo potencijalno aktivnog stanovništva koje obavlja zanimanje i koje će realno biti u stanju da izdržava neaktivni deo populacije. Stoga je značajno ustanoviti razlike u nivou aktivnosti muškog i ženskog stanovništva, kao i regionalne razlike.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
Podaci su raspoloživi u desetogodišnjim vremenskim presecima (Popis stanovništva)
Ograničenja indikatora:
Za bolju primenu ovog indikatora potrebno je merenje u manjim vremenskim serijama od desetogodišnjih popisnih preseka.
Budući razvoj indikatora:
Za potpunija unutar regionalna i među-regionalna upoređenja ovaj indikator je potrebno dovesti u korelaciju sa indikatorima o stopi zaposlenosti kao i stopi nezaposlenosti muškog i ženskog aktivnog stanovništva.
Pokazatelj: 12. Stopa zaposlenosti
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Smanjenje socijalne isključenosti i siromaštva
Operativni cilj: Raspoloživa radna snaga i zaposlenost
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo zaposlenih lica starosti 15-64 godine u ukupnom broju stanovnika iste starosne grupe; preporučena skala vrednosti: <50, 50-60, 60-70, >70 (%)
Interpretacija:
Stopa zaposlenosti je jedan od ključnih indikatora za procenu regionalnog tržišta rada i uopšte za ocenu dinamičnosti razvoja i atraktivnosti područja za investiranje. U kontekstu Lisabonske strategije, cilj je bio da se do 2010. godine dostigne ukupna zaposlenost od 70%. Prema statističkoj definiciji, pod pojmom zaposleni podrazumevaju se sva lica koja imaju zasnovani radni odnos sa privrednim društvom ili ustanovom, ili preduzetnikom, bez obzira na to da li su radni odnos zasnovala na neodređeno ili određeno vreme i da li rade puno ili kraće od punog radnog vremena. Zaposlenima se ne smatraju pomažući članovi domaćinstva na imanju, u radnji ili privrednom društvu nekog od članova domaćinstva, kao ni lica na izdržavanju kazne i spoljni saradnici (ugovor o delu) (RZS,2010).
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((
Vremenski interval:
Podaci su raspoloživi u godišnjim vremenskim serijama
Budući razvoj indikatora:
Značajno je prikazati povezanosti ovog pokazatelja sa drugim indikatorima o zaposlenosti kao i pokazateljima o promeni broja stanovnika, nivou razvijenosti javnih službi, obimu investicija u regionu, kao i ulaganjima u razvoj humanog kapitala kroz uslove obrazovanja i nivoa kvaliteta življenja.
Pokazatelj: 13. Stopa rasta broja aktivnih lica prema stopi rasta broja lica sa ličnim prihodom i izdržavanih lica
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezij
Podcilj: Smanjenje socijalne isključenosti i siromaštva
Operativni cilj: Raspoloživa radna snaga i zaposlenost
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Promene udela aktivnih lica u odnosu na zajednički udeo lica sa ličnim prihodom i izdržavanih lica u ukupnom stanovništvu
Interpretacija:
Ovaj indikator pokazuje „koeficijent ekonomske zavisnosti”, upozoravajući da sporije povećanje broja aktivnih lica od zajedničkog broja izdržavanih lica i lica s ličnim prihodom, uzrokuje ozbiljne socio-ekonomske probleme u održivom prostornom razvoju.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
Podaci su raspoloživi u desetogodišnjim vremenskim presecima (Popis stanovništva)
Ograničenja indikatora:
Za bolju primenu ovog indikatora potrebno je merenje u manjim vremenskim serijama od desetogodišnjih popisnih preseka.
Pokazatelj: 14. Indeks „reda veličine” u visini BDP / BDV (alternativno)
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Smanjenje socijalne isključenosti i siromaštva
Operativni cilj: Smanjenje regionalnih ekonomskih dispariteta
Geografska pokrivenost:
nivo okruga (za indikator BDV)
Izračunavanje:
Rang regiona/oblasti prema vrednosti indikatora „bruto domaći proizvod” (BDP); alternativno: rang prema vrednosti indikatora „bruto dodata vrednost” (BDV).
Indeks „reda veličine” izračunava se primenom logaritamske funkcije vrednosti BDP (BDV) i redosleda regiona/oblasti po ovim vrednostima.
Interpretacija:
Analiza ovako sintetizovanog indikatora za merenje regionalnih dispariteta ima za cilj da pruži integralnu sliku ukupnog stanja razvijenosti regiona/oblasti, s obzirom da izrazita teritorijalna neravnomernost predstavlja osnovno obeležje regionalnog razvoja Republike Srbije (RZR, 2009).
Izvor:
Republički zavod za razvoj (RZR)((
Vremenski interval:
godišnja merenja BDV
Ograničenja indikatora:
Kako se indikator „bruto domaći proizvod” (BDP) za sada ne prati na regionalnom nivou, kao prelazna varijanta koristi se indikator „bruto dodata vrednost” (BDV), koji se ne može koristiti za međunarodna upoređenja regionalne razvijenosti.
Budući razvoj indikatora:
Pokazatelj BDP na regionalnom nivou redovno se prati od strane evropske statistike (Eurostat) i koristi se za regionalna upoređenja na prostoru ESPON, pa se očekuje da u dogledno vreme bude raspoloživ i u nacionalnom statističkom sistemu.
Pokazatelj: 15. „Gini index”prihoda domaćinstava
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Smanjenje socijalne isključenosti i siromaštva
Operativni cilj: Postizanje teritorijalnog balansa u raspodeli bogatstva
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Procenat prihoda koji ostvaruje 20% najbogatijih domaćinstava u odnosu na procenat prihoda koji ostvaruje 20% najsiromašnijih domaćinstava – procenat razlike između Lorencove krive i krive apsolutno jednake raspodele (%).
Interpretacija:
Indikator prezentuje unutarregionalnu disperziju prihoda i odslikava međuregionalne razlike koje ne pokazuju agregirani indikatori, poput BDP/st ili prosečni prihod domaćinstava. Uzimajući u obzir obim dispariteta prihoda domaćinstava unutar nekog regiona/oblasti poredeći kvintilne grupe prihoda domaćinstava, ovaj indikator ima širok spektar primene. Problemski, on integriše ne samo aspekte borbe protiv siromaštva i ekonomske jednakosti već i socijalne jednakosti i poželjnu zastupljenost različitih socijalnih grupa u zajednici i prevenciju socijalne segregacije.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
Osnovni parametri su sa različitom vremenskom referencom
Ograničenja indikatora:
Trenutno su dostupni samo agregirani podaci (ukupan i prosečni prihod domaćinstava) na regionalnom nivou, a ne i po kvantilnim grupama. Ovaj indikator je potrebno da bude dopunjen regionalnim indeksom cena.
Budući razvoj indikatora:
U kombinaciji sa indikatorima dostupnosti, ovaj indikator bi mogao da pruži informacije o socijalnoj segregaciji u prostoru, imajući u vidu da sam ukazuje na razloge za takvu segregaciju.
Pokazatelj: 16. Regionalni indeks cena
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Smanjenje socijalne isključenosti i siromaštva
Operativni cilj: Postizanje teritorijalnog balansa u raspodeli bogatstva – smanjenje razlika u kupovnoj moći stanovništva
Izračunavanje:
Vrednost „potrošačke korpe” (statistički podatak)
Interpretacija:
Za objektivnije korišćenje informacija o regionalnom bogatstvu i prihodima domaćinstava nameće se kao nužno merenje regionalnog indeksa cena. Zanemarivanjem ovog pokazatelja, na primer, prihod u gradskim područjima često je precenjen, a u ruralnim naseljima potcenjen, ako se ne uzimaju u obzir razlike u troškovima između ovih regiona/oblasti. Ovim indikatorom se kvantifikuju prihodi kroz troškove, merenjem prosečne kupovne moći, na osnovu čega bi se moglo objektivnije pratiti ostvarenje cilja smanjenja razlika u kupovnoj moći stanovništva (u Espon relacijama prihvata se različito određivanje „potrošačke korpe” prema specifičnostima lokalne kulture i navika).
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Anketa o životnom standardu
Vlada, Anketa o potrošnji stanovništva
Vremenski interval:
godišnji rezultati istraživanja
Ograničenja indikatora:
S obzirom da postoji više različitih metodoloških pristupa za analizu problema, elaboriranje regionalnog indeksa cena zahteva dodatne analize, kako bi se prikupili reprezentativni uzorci za svaku prostornu jedinicu.
Budući razvoj indikatora:
Regionalni indeks cena u kombinaciji sa određenim komponentama „bruto domaćeg proizvoda”, po vremenskim serijama, doprinosi boljem sagledavanju nivoa životnog standarda i troškova života na regionalnom nivou.
Pokazatelj: 17. Broj domaćinstava koji žive ispod granice siromaštva
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Unapređenje socijalne i ekonomske kohezije
Operativni cilj: Smanjenje broja nezaposlenog stanovništva
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave
Izračunavanje:
Jedan od načina izračunavanja: broj domaćinstava čiji su prihodi ispod praga od 60% prosečne zarade u zemlji (statistički podatak) %
Interpretacija:
Ovaj indikator pruža uvid o udelu populacije čiji su prihodi ispod utvrđenog egzistencijalnog minimuma. Siromaštvo nije samo problem distribucije prihoda već ide uporedo sa drugim socijalnim problemima, kao što su pogoršano zdravstvenog stanja ili dugoročna nezaposlenost zbog nedostatka radnog iskustva i niskog nivoa obrazovanja.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Anketa o životnom standardu
Vlada, Anketa o potrošnji stanovništva
Vremenski interval:
godišnji rezultati istraživanja
Ograničenja indikatora:
S obzirom da postoji više različitih metodoloških pristupa za izračunavanje ovog indikatora, potrebne su dodatne analize o načinu njegovog prikazivanja.
Budući razvoj indikatora:
Ovaj indikator je značajan zbog povezanosti sa drugim važnim indikatorima, kao što su: stopa neto migracija, stopa nepismenosti, nacionalni dohodak po stanovniku, stopa zaposlenosti i mogućnosti zapošljavanja, dostupnost javnih službi (zdravstvene zaštite, obrazovanja, socijalnog staranja i dr.), dostupnost komunalnih usluga (energija, sanitarno-higijenski uslovi, komunikacije).
Pokazatelj: 18. Godišnja stopa nezaposlenosti *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Smanjenje socijalne isključenosti i siromaštva
Operativni cilj: Postizanje teritorijalnog balansa u raspodeli bogatstva – Osiguranje pune angažovanosti regionalnih resursa, uz njihovu maksimalnu efikasnost
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo nezaposlenih lica (po starosti i polu) u ukupnom broju aktivnih lica (statistički podatak); preporučena skala vrednosti: <5, 5-10, 10-15, 15-20, >20
Interpretacija:
Komparativna prostorna analiza podataka o nezaposlenim licima je relevantna za sticanje uvida o socijalnoj inkluziji u okviru određene teritorije, imajući u vidu da je visok nivo nezaposlenosti najozbiljniji problem, koji generiše i druge demografske negativnosti. Posebno zapošljavanje i time integracija mladih ljudi je od suštinskog značaja za funkcionisanje socijalne inkluzije društva. Visoka stopa nezaposlenosti može ići uporedo sa delovima društva koji imaju poteškoće u pristupu tržištu rada, na taj način doživljavaju ekonomske teškoće koje ih sprečavaju da budu u potpunosti integrisani članovi društva u kom žive. Kontinuirano merenje ovog indikatora pokazuje stoga važan aspekt stanja i napretka socijalne uključenosti u regionu/oblasti.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
podaci se publikuju godišnje
Ograničenja indikatora:
Za potpunije analize ovaj indikator bi trebalo raščlaniti po kategorijama nezaposlenog stanovništva, na primer: žene, mladi, etničke grupe, ruralne oblasti, mali gradovi.
Budući razvoj indikatora:
Ovaj indikator je potrebno analizirati kroz različite regionalne uslove (u brdsko-planinskim delovima, ruralnim područjima) i uporediti sa drugim indikatorima kako bi se mogla definisati marginalizacija sela, stagniranje i opadanje vitalnosti ruralnih područja i ruralnog stanovništva, ograničene mogućnosti za zapošljavanje mladih, visok stepen siromaštva.
Pokazatelj: 19. Udeo dugotrajne nezaposlenosti *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Smanjenje socijalne isključenosti i siromaštva
Operativni cilj: Postizanje teritorijalnog balansa u raspodeli bogatstva – Osiguranje pune angažovanosti regionalnih resursa, uz njihovu maksimalnu efikasnost
Izračunavanje:
Udeo lica koja su nezaposlena duže od 12 meseci (po starosti i polu), u ukupnom broju aktivnih lica (statistički podatak)
Interpretacija:
Za ulogu ovog indikatora isto važi kao i za nezaposlenost. Međutim, ovaj pokazatelj je još više pogodan u otkrivanju ili ukazivanju na potencijalne socijalne probleme, pošto dugotrajna nezaposlenost podrazumeva ozbiljnije posledice od nezaposlenosti u ograničenom vremenskom periodu.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Nacionalna služba za zapošljavanje
Ograničenja indikatora:
Potrebna su usaglašavanja oko načina obrade potrebnih podataka i usklađivanja sa evropskim statističkim metodama.
Budući razvoj indikatora:
Ako se posmatra naspram drugih strukturnih pokazatelja (npr. indikatora efikasnosti ili ekonomskih rezultata) ovaj pokazatelj može da pruži uvid u strukturne kvalitete regionalnih ekonomija. Osim toga kao indikator za blagovremeno upozoravanje pruža informacije o mogućoj socijalnoj isključenosti jednog dela stanovništva.
Pokazatelj: 20. Udeo domaćinstava sa najmanje jednim nezaposlenim članom
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Smanjenje socijalne isključenosti i siromaštva
Operativni cilj: Postizanje teritorijalnog balansa u raspodeli bogatstva – Osiguranje pune angažovanosti regionalnih resursa, uz njihovu maksimalnu efikasnost
Izračunavanje:
Procenat domaćinstava unutar regiona sa bar jednim nezaposlenim članom u toku određenog vremenskog perioda
Interpretacija:
Za razliku od tradicionalne stope nezaposlenosti, ovaj indikator pokazuje koji udeo domaćinstava u regionu/oblasti je suočen sa nezaposlenošću. Ove informacije su značajne za procenu koliko je veliki deo populacije (uključujući sve članove domaćinstva) koji je direktno i indirektno pogođen nezaposlenošću. Ovim se pažnja usmerava i na izdržavane članove domaćinstva koji se suočavaju sa smanjenjem prihoda, čime se obezbeđuje blagovremena predstava o tome koliko je zapravo domaćinstava u opasnosti da se suoči sa socijalnim problemima
Ograničenja indikatora:
Podaci za sada nisu raspoloživi prema zahtevanim karakteristikama
Pokazatelj: 21. Indeks „reda veličine” naselja prema broju stanovnika
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj (unapređena socijalna kohezija)
Podcilj: Uravnoteženost naseljske strukture
Operativni cilj: Policentričnost urbanog sistema
Geografska pokrivenost:
nacionalni nivo
Izračunavanje:
Indeks „reda veličine” prikazuje se grafom logaritamske funkcije broja stanovnika urbanih centara i njihovog poretka prema tim vrednostima.
Interpretacija:
Indikator pruža prvi uvid o policentričnosti urbane mreže na nacionalnom nivou. Pravilo je da je veličina svakog urbanog centra neke teritorije determinisana veličinom najvećeg grada i rangom tog centra unutar skupa svih gradova posmatrane teritorije. Ovim rezultatima dobija se uvid o dominaciji glavnog grada, dominaciji više gradova, zastupljenosti malih i srednjih gradova ili uravnoteženosti urbanog sistema zemlje.
Izvor podataka:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
podaci o broju stanovnika, desetogodišnji popisi
Ograničenja indikatora:
Za praćenje ovog indikatora poželjni su kraći vremenski preseci za podatke o broju stanovnika od desetogodišnjih popisa
Budući razvoj indikatora:
Bolji rezultati se postižu uporednim analizama ovog indikatora sa indikatorom o stepenu koncentracije stanovništva u primarnom regionalnom centru.
Pokazatelj: 22. Stepen koncentracije stanovništva regiona u primarnom centru *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Uravnoteženost naseljske strukture
Operativni cilj: Policentričnost urbanog sistema
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo stanovništva regiona koji žive u najvećem gradu regiona;
preporučena skala vrednosti: <10, 10-15, 15-20, 20-30, >30 (%)
Interpretacija:
Indikator omogućava uvid u policentričnost regiona. Regionalno područje je policentrično ako je stepen koncentracije nizak, i monocentrično ako je on visok. Ovim merenjema moguće je, takođe, preispitati ranije korišćene tipologije i eventualno dopuniti kategorije za funkcionalna područja. Ipak u tumačenju ovog indikatora treba voditi računa o regionalnim specifičnostima, imajući u vidu da su regionalne razlike u populacionoj dinamici i pravcima migracionih tokova u Republici Srbiji dovele do višeslojne regionalne i unutarregionalne polarizovanosti (primer makro nivoa, gde su formirana praktično dva pola demografskog rasta, s jedne strane region Beograda, u kome su efekti koncentracije stanovništva rezultat intenzivne imigracije, a sa druge strane region AP Kosovo i Metohija gde je snažan demografski pritisak posledica visokog fertiliteta).
Izvor podataka:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
podaci o broju stanovnika, desetogodišnji popisi
Ograničenja indikatora:
Za praćenje ovog indikatora poželjni su kraći vremenski preseci za podatke o broju stanovnika od desetogodišnjih popisa
Budući razvoj indikatora:
Bolji rezultati se postižu uporednim analizama ovog indikatora sa indikatorom „indeks reda veličine naselja prema broju stanovnika”. Razvoj indikatora je u pravcu istraživanja novih tipoloških kategorija za aglomeracijska područja.
Pokazatelj: 23. BDP po stanovniku u odnosu na prosek EU15
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Uravnoteženost naseljske strukture
Operativni cilj: Policentričnost urbanog sistema
Izračunavanje:
Bruto domaći proizvod po stanovniku regiona kao % prosečnog bruto domaćeg proizvoda po stanovniku 15 zemalja starih članica Evropske unije (EU15)
Interpretacija:
Indikator treba da pokaže relativni nivo razvijenosti regiona u odnosu na prosek EU15. Kroz duži vremenski period može se pratiti da li se razlike između regiona povećavaju ili smanjuju. Ipak za takve ocene mora se uzeti u obzir način izračunavanja indikatora „bruto domaći (regionalni) proizvod”, pa je za ocene regionalnih razlika potrebno koristiti i druge indikatore kao što su nivo zaposlenosti ili prosečne zarade u regionima.
Ograničenja indikatora:
Indikator „bruto domaći proizvod” (BDP) za sada se ne prati na regionalnom nivou((
Budući razvoj indikatora:
Indikator BDP na regionalnom nivou redovno se prati od strane evropske statistike (Eurostat) i koristi se za regionalna upoređenja na prostoru ESPON, pa se očekuje da u dogledno vreme bude raspoloživ i u nacionalnom statističkom sistemu.
Pokazatelj: 24. Izohrona dostupnost usluga od opšteg interesa regionalnog nivoa
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Uravnoteženost naseljske strukture
Operativni cilj: Policentričnost urbanog sistema
Geografska pokrivenost:
naseljski nivo (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Procenat stanovništva regiona/oblasti koje živi unutar izohrone od 45 minuta putovanja automobilom do opšte bolnice. Ovo je prva varijanta koja je odabrana za testiranje parametara potrebnih za proveru indikatora. U prvom koraku potrebno je označiti izohrone vremena putovanja automobilom oko svakog objekta. Drugo, izračunava se broj stanovnika koji žive u okviru ovih izohrona (prema popisu naseljenih mesta). U trećem koraku izračunava se udeo stanovništva regiona/oblasti koje živi unutar izohrona. Parametri: ovaj algoritam zahteva da je raspoloživ razmeštaj objekata opštih bolnica, broj stanovnika na nivou naselja ili rasterskom nivou, kao i podaci o drumskoj mreži, kako bi se generisale izohrone i izvršilo agregegiranje broja stanovnika na nivou regiona/oblasti.
Interpretacija:
Prema PPRS-u, na nivou oblasti i regiona organizuju se usluge višeg ranga – srednje obrazovanje, više i visoko obrazovanje, bolnička i specijalizovana zdravstvena zaštita, određeni vidovi socijalne zaštite osetljivih društvenih grupa, aktivnosti i usluge u oblasti kulture, kao i aktivnosti sporta i rekreacije. Ove usluge se, po pravilu, organizuju u gradskim naseljima sa većim brojem stanovnika i većom gustinom naseljenosti (vremenska dostupnost ovih centara je do 45-60 minuta od mesta stanovanja korisnika). Indikator je namenjen da ukaže da li je omogućena dostupnost ovih usluga za stanovništvo manjih gradova i seoskih naselja regiona ili je potrebno da se obezbede određena sredstva ili mehanizmi kojima se povećava njihovo gravitaciono područje.
Izvor:
podaci dobijeni modelovanjem
Vremenski interval:
podaci o broju stanovnika, desetogodišnji popisi
Ograničenja indikatora:
Primena indikatora pokazuje različite rezultate zavisno od vrste usluge koja se razmatra. Pored toga, parametri koji se uzimaju za određivanje vremenskih izohrona prihvataju se kao konvencije i obično nisu isti u svim slučajevima.
Budući razvoj indikatora:
Indikator je potrebno primeniti i za ostale javne službe regionalnog ranga, kao i za druge vremenske izohrone, na primer od 30 i 60 minuta.
Pokazatelj: 25. Prosečno vreme putovanja do najbliža tri regionalna centra
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Uravnoteženost naseljske strukture
Operativni cilj: Policentričnost urbanog sistema
Geografska pokrivenost:
nacionalni/regionalni nivo
Izračunavanje:
Za potrebe međunarodnih upoređenja izračunava se prosečno vreme putovanja automobilom od regionalnog centra do tri najbliža regionalna centra sa više od 100 000 stanovnika. Za regionalni nivo prostornog razvoja izračunava se prosečno vreme putovanja automobilom od regionalnog centra do tri najbliža regionalna centra sa više od 50 000 stanovnika. Parametri za izračunavanje: primenjuje se izračunavanje preko rasterske mreže, sa veličinom rasterskog polja 1×1 km ili 2×2 km; rezultate sa rasterskog nivoa treba dalje agregirati do regionalnog nivoa.
Interpretacija:
Ovde se razmatraju gradovi koji u funkcionalnom pogledu predstavljaju makroregionalne centre, sa ponudom usluga najvišeg ranga. Grad od 100 000 stanovnika predstavlja kompromis sistema gradova u različitim ESPON zemljama, pod pretpostavkom da su u njima locirane mnoge javne, administrativne ali takođe privatne usluge i radna mesta. Tako je osnovni cilj ovog indikatora da se proceni broj i prostorna distribucija gradova sa preko 100 000 stanovnika, ali i gustina i kvalitet drumske mreže da se dođe do njih. Analiziranjem rezultata na rasterskom nivou pruža se mogućnost da se identifikuju područja sa vremenom putovanja iznad/ispod određenih granica prihvatljivog utroška vremena putovanja do mesta usluga, odnosno da se identifikuju ona područja koja nisu opslužena.
Rezultati koji pokazuju velike razlike u prosečnom vremenu putovanja ilustruju polarizovanu prostornu distribuciju regionalnih centara, sa monocentričnom urbanom strukturom, ili su posmatrani gradovi prostorno koncentrisani u specifičnim delovima teritorije. Takvi prostorni obrasci privileguju određene oblasti dok druge dovode u nepovoljan položaj.
Pored međusobnog prostornog razmeštaja posmatranih makroregionalnih centara, drugi faktori koji utiču na izlazne rezultate indikatora su gustina i kvalitet saobraćajne mreže. Naime mogu biti velike razlike u pristupačnosti iako su posmatrani centri prilično ravnomerno raspoređeni, iz razloga što je slab kvalitet saobraćajne infrastrukture u pojedinim delovima teritorije. Da su regionalni centri slučajno ravnomerno raspršeni po određenoj teritoriji, ovaj indikator bi rezultirao sličnim brojevima za sve regione, odnosno svi regioni bi pokazali slično prosečno vreme putovanja, i ni jedan region ne bi bio privilegovan ili nepovoljan zbog njegovog položaja u odnosu na makroregionalne centre. Zbog toga se za detaljniju analizu urbanog sistema predviđa da se ovaj indikator primeni i za centre sa 50 000-100 000 stanovnika.
Izvor:
prikaz indikatora na osnovu rezultata modelovanja
Vremenski interval:
podaci u vremenskim presecima merenja;
Budući razvoj indikatora:
Drumski saobraćaj je ovde uzet u obzir pošto je to dominantan vid prevoza posebno za srednja rastojanja do regionalnih centara, pa je potrebno razmotriti da se izračunava sličan indikator baziran na železničkom saobraćaju.
Pokazatelj: 26. Demografski trendovi urbanih područja u odnosu na ruralna područja
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Uravnoteženost naseljske strukture
Operativni cilj: Održivost naseljske strukture (odnosi grada i sela)
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Promena ukupnog broja stanovnika unutar područja koje je identifikovano kao urbano, u poređenju sa promenom ukupnog broja stanovnika ostalog dela regionalne/oblasne teritorije (koje se smatra ruralnim). Za označavanje urbanih i ruralnih područja koriste se indikatori 1 i 27.
Interpretacija:
Ukupni demografski razvoj regiona može da prikrije značajne unutrašnje razlike između pojedinih prostornih celina, tipično između urbanih i ruralnih područja. Prema PPRS-u, prostorno-demografska polarizovanost prisutna na makro nivou, manifestuje se i unutar svake oblasti i regiona na lokalnom nivou kao demografski debalans između razvijenijeg središta i uže zone prigradskih naselja i nerazvijene periferije. Velike promene u prostorno-demografskoj strukturi uzrokovane su snažnim procesom primarne urbanizacije i intenzivnim migracionim tokovima na relaciji selo-grad, čije usporavanje je otpočelo tek „pražnjenjem” tradicionalnih demografskih „rezervoara”, ruralnih sredina. Cilj ovog indikatora je da prati trend ovih procesa i identifikuje prostore prema intenzitetu promena.
Izvor:
Republički zavod za statistiku (osnovni podaci); dodatno modelovanje
Vremenski interval:
Osnovni podaci su raspoloživi u desetogodišnjim vremenskim presecima (Popis stanovništva) i godišnjim procenama broja stanovnika.
Ograničenja indikatora:
Otovoreno je pitanje definicija urbanih i ruralnih područja, tako da tokom primene ovog indikatora može doći do promene načina izračunavanja. Sličan je slučaj u mnogim delovima evropske teritorije i primena indikatora za ESPON prostor je za sada u fazi razmatranja predloga da se „ruralnim” smatraju naselja koji su van distance dnevnih migracija gradova određene veličine.
Budući razvoj indikatora:
Testiranje i izbor konzistentnih kriterijuma kod diferenciranja urbanih i ruralnih područja.
Pokazatelj: 27. Obim dnevnih migracija
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Uravnoteženost naseljske strukture
Operativni cilj: Održivost naseljske strukture (odnosi grada i sela)
Geografska pokrivenost:
nivo funkcionalnih urbanih područja (FUP); nivo lokalne samouprave (osnovni za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Modelovanje prostora uticaja centara prema pravcima dnevnih migracija (statistički podaci o migracijama), za centre funkcionalnih urbanih područja izdvojenih u PPRS-u: metropolitenski (1), međunarodnog značaja (2), državnog značaja (17), regionalnog značaja (6). (Ovo bi bila prva faza testiranja indikatora).
Interpretacija:
Ovaj indikator pomaže da se identifikuju centri ekonomskog razvoja, kao i uticaj funkcionalnih urbanih područja (FUP) definisanih u PPRS-u. Praćenje indikatora je važno za objektivnije vrednovanje regionalnog BDP/st, s obzirom da je obično precenjen zbog doprinosa dnevnih migranata ili potcenjen zbog dnevnih migranata ka drugim područjima. Tako, prema PPRS-u, veličina FUP-a u mnogim slučajevima ne korespondira sa njegovim realnim uticajem imajući u vidu broj stanovnika, tj. koncentraciju stanovništva u pojedinim centrima, i, sa druge strane, veličinu opština koje gravitiraju određenom gradu. U zavisnosti od veličine i uticaja grada, nivo dnevnih migracija značajno varira. U mnogim područjima intenzitet delovanja centara je smanjen usled trajnog preseljenja u mesto rada, koje je za posledicu imalo povećanje stanovnika u gradovima i izrazitu depopulaciju i starenje stanovništva u ruralnom zaleđu koje danas slabije migrira.
Izvor:
Republički zavod za statistiku (osnovni podaci); opštinska statistika; dodatno modelovanje
Vremenski interval:
statistički podaci po desetogodišnjim vremenskim presecima
Ograničenja indikatora:
U odsustvu pouzdanih i uporedivih podataka o dnevnim migracijama indikator se za sada ne može primeniti na čitavoj teritoriji.
Budući razvoj indikatora:
Potrebno je modelovanje prostora uticaja prema pravcima dnevnih migracija i na nivou svih opština. Ovim bi se moglo analizirati da li se područja izvan distance dnevnih migracija gradova određene veličine mogu označiti ruralnim područjima. Pored toga, razvoj indikatora je i u pravcu strukturiranja dnevnih migracija prema cilju putovanja (posao, škola, usluge i sl).
Pokazatelj: 28. Udeo dnevnih migracija većeg radijusa
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Uravnoteženost naseljske strukture
Operativni cilj: Održivost naseljske strukture (odnosi grada i sela)
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo dnevnih migranata sa udaljenosti preko 45 minuta od mesta rada u ukupnom broju zaposlenih.
Interpretacija:
Indikator pomaže da se razume privredna dinamika regiona/oblasti i funkcionalna struktura mreže naselja, odnosno funkcionalnih urbanih područja (FUP). Primera radi, usled nedostatka radnih mesta na lokalnom nivu, aktivno stanovništvo je prisiljeno da dnevno migrira do znatno udaljenijih naselja. Pored toga, indikator je koristan za analizu regionalnog dohotka u pogledu priliva prihoda stanovnika koji rade u drugim regionima, kao i za analizu regionalnih uslova u pogledu strukture i dinamike regionalnog tržišta stanova.
Izvor:
Republički zavod za statistiku (osnovni podaci); opštinska statistika; dodatno modelovanje.
Ograničenja indikatora:
Određivanje granične vrednosti koja se uzima kao duga distanca je uvek arbitrarno, pošto realna vrednost može značajno da varira od teritorije do teritorije, kao i od ciljnih pravaca (razloga putovanja) dnevnih migranata.
Budući razvoj indikatora:
Indikator je potrebno povezati sa indikatorima zaposlenosti i regionalnog dohotka, kao i proširiti analize na nivo međuregionalnih upoređenja.
Pokazatelj: 29. Dostupnost do centralnih naselja javnim prevozom (od toga: dostupnost železnicom) *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Ravnomerna prostorna organizacija javnih službi
Operativni cilj: Unapređenje dostupnosti javnih službi
Geografska pokrivenost:
nivo oblasti, regionalni nivo
Izračunavanje:
Za prvi period testiranja indikatora, mreža javnog prevoza se mapira na nivou regionalnih centara (prema PPRS-u, po kategorijama: do 100 000, do 200 000, do 300 000 stanovnika i, posebno, za centre međunarodnog značaja i grad Beograd). Analizira se pokrivenost teritorije uslugama javnog prevoza (%, broj naselja, broj stanovnika), kao i prosečno vreme putovanja do regionalnog centra. U okviru ovih analiza izdvojeno se prati železniki javni prevoz. Parametri: informacije o stanicama javnog prevoza
Interpretacija:
Prema koncepciji razvoja saobraćaja u PPRS-u, važno mesto se daje projektima koji stimulišu ulogu javnog prevoza putnika sa primenom odgovarajućih rešenja u zavisnosti od veličine i funkcionalne organizacije grada. Ovaj indikator je inicijalni pokušaj da se sagleda raspoloživost usluga javnog prevoza u regionu. Značaj indikatora je i u tome što uključuje kako socijalnu tako i ekološku dimeziju. U socijalnom smislu, dobra pristupačnost na primer javnim službama od opšteg interesa je primer jednakih mogućnosti za sve grupe stanovništva, uključujući i socijalno osetljive grupe i građane koji ne koriste automobil. U ekološkom smislu, dostupnost javnim prevozom može biti razlog da se ne koristi automobil, čime se ujedno doprinosti smanjenju obima saobraćaja i tako boljem kvalitetu vazduha.
Izvor:
lokalni itinereri; dodatno modelovanje
Vremenski interval:
podaci u vremenskim presecima merenja
Ograničenja indikatora:
Indikator ne pokazuje kvalitet usluga (vreme putovanja, učestalost polazaka) ili kvalitet u smislu ciljne lokacije (namera putovanja).
Budući razvoj indikatora:
Bilo bi značajno uključiti vreme putovanja i učestalost polazaka, zatim moguću dostupnost prema infrastrukturnoj opremljenosti, kao i druga prilagođavanja kako bi se obezbedila uporedivost ovog indikatora u okviru ESPON prostora (indeksiranje rezultata u odnosu na prihvaćeni standrad).
Pokazatelj: 30. Broj i udeo stanovništva koje nema pristup primarnoj zdravstvenoj zaštiti
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Ravnomerna prostorna organizacija javnih službi
Operativni cilj: Unapređenje dostupnosti javnih službi
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
a) udeo lica koja nemaju osnovno zdravstveno osiguranje u ukupnom stanovništvu opštine
b) broj stanovnika na jednog lekara (mapiranje u odnosu na republički prosek);
Interpretacija:
Za ovaj indikator je predviđeno da se prati preko dva bazna indikatora, shodno raspoloživosti podataka. Prvi je indikator o najvišem stepenu socijalne isključenosti i odnosi se na udeo stanovništva koje nema osnovno zdravstveno osiguranje. Drugi je indikator dostupnosti zdravstvenih usluga, u smislu raspoloživih ljudskih resursa, odnosno broja lekara prema broju stanovnika. Analiza trendova i regionalnih razlika u vrednosti ovih indikatora značajna je za ocenu socijalne kohezije i uravnoteženog regionalnog razvoja
Izvor:
Republički zavod za statistiku; Republički fond za zdravstveno osiguranje
Vremenski interval:
godišnji vremenski preseci
Budući razvoj indikatora:
Poboljšanje indikatora vidi se u kompletiranju podataka za saobraćajnu dostupnost, kao za kvalitet primarne zdravstvene zaštite. Takođe, važan segment je da se detaljnije analiziraju uzroci i posledice za stanovništvo koje nema pristup primarnoj zdravstvenoj zaštiti.
Pokazatelj: 31. Potencijalna intermodalna dostupnost
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Ravnomerna dostupnost infrastrukturi i informacijama
Operativni cilj: Obezbeđenje jednake saobraćajne dostupnosti prostora
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Izračunavanje indikatora podrazumeva više nivoa modelovanja, počev od modelovanja prostora uticaja svakog transportnog sistema prema najkraćim rutama uz prateći algoritam za izračunavanja impedansi funkcija. Potrebno je posebno razraditi metod za standardizaciju indikatora za međunarodna upoređenja, što uključuje i odabir varijabli za prezentaciju potencijalne dostupnosti (BDP, investiciona aktivnost, zaposlenost, koncentracija stanovništva i sl.). Neophodni parametri za pripremnu fazu razvoja indikatora su: mapiranje transportne mreže (drumska mreža, železničke stanice itd.), rasterski sistem ili podloge za merenje dostupnosti sistema, varijable impedansi funkcija, mapiranje logističkih centara i intermodalnih terminala, odabrane varijable za prezentaciju rezultata.
Interpretacija:
Ovo je jedan od najčešće korišćenih indikatora dostupnosti pošto opisuje povezanost između kvaliteta saobraćajnih sistema i ekonomske razvijenosti, uključujući i potencijal za globalnu konkurentnost. Indikator je značajan za monitoring prostornog razvoja s obzirom na razvoj Panevropskih koridora kroz Republiku Srbiju, njihove uloge u međunarodnoj integraciji prostora, kao i očekivanog doprinosa za sveobuhvatni privredni, kulturni i socijalni razvoj, kako je naglašeno u PPRS-u. Panevropski saobraćajni koridori su intermodalni koridori, što podrazumeva kombinaciju i povezivanje više vidova saobraćaja i načina transporta (povezivanje drumskog, železničkog, rečnog i vazdušnog saobraćaja i transporta). Koridor X ostvaruje veze sa Koridorima IV, V, VII i VIII i time predstavlja vezu Republike Srbije sa zemljama članicama EU kao i ostalim državama kroz koje Koridor X prolazi. Područjima kroz koje prolazi ovaj pravac, omogućava se razvoj privrednih delatnosti kroz oživljavanje investicionih aktivnosti. Shodno tome za merenja dostupnosti posebno su važna mesta intermodalnih terminala i logističkih centara, koja su označena u PPRS-u.
Indikator prati kombinovan efekat vidova transporta na povećanje atraktivnosti područja (na primer kroz BDP), uz pretpostavku da se atraktivnost povećava sa brojem/veličinom sistema a smanjuje sa povećanjem vremena transporta. Kao mera vremena podrazumeva se najkraće vreme transporta od početne do odredišne destinacije, bilo da se koristi drumski, železnički, rečni ili avionski vid transporta). Pri tome, potrebno je uzeti u obzir da različiti vidovi imaju različit značaj u svakoj zemlji, kao i da različiti vidovi imaju različit efekat na lokalnu ekonomiju u regionu, tako da tip impedanse funkcije (ili slabljenje uticaja sa udaljenošću) mora biti pažljivo odabran.
Izvor:
indikator je rezultat modelovanja
Vremenski interval:
podaci u vremenskim presecima merenja
Ograničenja indikatora:
Na vrednost rezultata izvesni uticaj može imati način na koji je indikator standarizovan (nacionalni nivo, evropski nivo, prosek ESPON prostora). Izabrana impedansa funkcija takođe utiče na rezultate.
Budući razvoj indikatora:
Potrebno je razviti algoritam vrednovanja prostora za određene aktivnosti u funkciji vremena transporta. Indikator bi trebao biti osposobljen za međunarodna upoređenja, što podrazumeva usaglašene varijable za modelovanje i prezentaciju rezultata, odnosno raspoložive i ažurne podatke. Pored toga, indikator bi trebao pokazati regionalne specifičnosti, što takođe zahteva dodatna istraživanja modela.
Pokazatelj: 32. Udeo stanovništva koje živi unutar 30-minutne izohrone od železničke stanice
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Ravnomerna dostupnost infrastrukturi i informacijama
Operativni cilj: Obezbeđenje osnovnog nivoa mobilnosti ljudi koji ne koriste automobil
Geografska pokrivenost:
naseljski nivo (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Broj stanovika koji živi unutar 30-minutne izohrone oko svake železničke stanice (mereno putovanjem automobilom), kao procenat od ukupnog broja stanovnika regiona/oblasti. U prvom koraku, označava se 30-minutna izohrona oko svake železničke stanice mereno putovanjem automobilom. Zatim se izračunava broj stanovika koji živi unutar ove izohrone. U trećem koraku, izračunava se koji je to procenat od ukupnog broja stanovnika na nivou regiona/oblasti. Parametri za izračunavanje: broj stanovnika ili na naseljskom nivou ili na rasterskom nivou (rezolucija rasterskih sistema može biti 1×1 km ili 2×2 km); nadalje, sve železničke stanice moraju biti kodirane u bazi podataka; mora biti dostupna baza podakata o drumskoj mreži, kao i podaci o prosečnom vremenu putovanja po deonicama mreže.
Interpretacija:
Uprkos dominantnoj upotrebi automobila i tendenciji daljeg rasta, kao i u svim evropskim zemljama, tokom poslednje decenije jača svest o potrebi poboljšanja kvaliteta prevoza za ljude koji ne koriste automobil iz bilo kog razloga. Da će potreba za ovim dalje rasti upućuju i globalni demografski trendovi (starenje, migracije, dugotrajna nezaposlenost), kao i sve veća zagušenost putne mreže, tako da jačanje javnog prevoza postaje značajno ne samo za bolju povezanost ruralnih područja već i u urbanim aglomeracijama. Preduslov za ovo je dobar pristup odgovarajućim železničkim i autobuskim stanicama. U PPRS-u se posebno ukazuje na problem neuravnoteženosti u železničkom prevozu, kao i zapostavljanju železnice i javnog putničkog prevoza, što daje argument za praćenje ovog indikatora. S tim u vezi, ovaj indikator je pogodan pošto ne izračunava samo vreme putovanja već i pokazuje da li su područja koja su dobro povezana (kratko vreme putovanja), u skladu sa onim područjima gde živi većina stanovnika (mapiranjem se jasno pokazuju regioni/oblasti sa dobrom, a posebno sa slabom pristupačnošću), poštujući pravilo da lokacija železničke stanice treba da bude u skladu sa distribucijom stanovništva. Zapravo, ovim se može zaključiti koliko objekti javnog prevoza stvarno nedostaju ali se preispituju i saobraćajne strategije u lociranju železničkih stanica prema njihovoj udaljenosti od naselja.
Izvor:
indikator je rezultat modelovanja
Vremenski interval:
poželjno je da se ažuriranje obavlja na petogodišnjem nivou
Ograničenja indikatora:
Indikator se izračunava preko mrežnog modela i rezultati veoma zavise od kvaliteta i potpunosti ulaznih podakata, kako o železničkim stanicama, tako i o tačnosti podataka o putnoj mreži, broju stanovnika, vremenu putovanja.
Budući razvoj indikatora:
Primena indikatora je određena dostupnošću odgovarajućeg mrežnog modela koji je dovoljno detaljan da omogućuje unakrsne analize na bazi rastera.
Pokazatelj: 33. Pokrivenost naselja (% broja domaćinstava) mrežom javnog vodovoda
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Ravnomerna dostupnost infrastrukturi i informacijama
Operativni cilj: Povećanje pokrivenosti naselja vodoprivrednom infrastrukturom
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo domaćinstava u opštini priključen na mrežu javnog vodovoda (statistički podatak); preporučena skala vrednosti: <30, 30-50, 50-70, 70-90 >90 (%)
Interpretacija:
Opremljenost naselja vodovodnom infrastrukturom jedan je od ključnih pokazatelja standarda življenja što opravdava praćenje ovog pokazatelja. S druge strane, mreža javnog vodovoda je sastavni deo izgrađenog građevinskog fonda, tako da je ovo i pokazatelj urbanog standarda. Ovaj indikator je namenjen za praćenje realizacije strateškog prioriteta obnove mreže svih vodovoda, koji je apostrofiran u PPRS-u.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
Podaci su raspoloživi u godišnjim vremenskim presecima
Ograničenja indikatora:
Indikator pokazuje priključenost na javnu mrežu vodosnabdevanja, dok se ne prikazuje broj domaćinstava priključen na vodovodnu mrežu.
Budući razvoj indikatora:
Poboljšanje indikatora bi se postiglo praćenjem podataka na naseljskom nivou, pošto bi se mogli identifikovati problemi komunalnog opremanja seoskih i gradskih naselja, naselja sa malim gustinama naseljenosti, prigradskih naselja u odnosu na naselja sa relativno kompaktnom urbanom strukturom. Indikator bi trebalo povezati sa demografskim trendovima i koliko ovi procesi utiču na komunalno opremanje i obnovu postojećih sistema.
Pokazatelj: 34. Pokrivenost naselja (% broja domaćinstava) kanalizacionom mrežom
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Ravnomerna dostupnost infrastrukturi i informacijama
Operativni cilj: Povećanje pokrivenosti naselja vodoprivrednom infrastrukturom
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo domaćinstava u opštini priključen na javnu kanalizacionu mrežu (statistički podatak);
preporučena skala vrednosti: <10, 10-30, 30-50, 50-70 >70 (%)
Interpretacija:
Opremljenost naselja kanalizacionom mrežom jedan je od ključnih pokazatelja standarda življenja, kao i urbanog standarda, što opravdava praćenje ovog pokazatelja. Istovremeno, ovaj indikator namenjen je za praćenje realizacije strateškog prioriteta rekonstrukcije i proširenja obuhvata postojećih sistema kanalizacione infrastrukture kao priprema za izgradnju postrojenja za preradu otpadnih voda (PPOV), prema PPRS-u. U tom smislu, indikator bi dodatno pratio realizaciju planiranih PPOV po naseljima.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
Podaci su raspoloživi u godišnjim vremenskim presecima
Ograničenja indikatora:
Indikator ne pokazuje koliko je dotrajala i manjkava kanalizaciona mreža.
Budući razvoj indikatora:
Dodatno bi se pratila naselja u kojima se realizuju postrojenja za preradu otpadnih voda (PPOV). Indikator bi trebalo povezati sa demografskim trendovima za ocenu koliko ovi procesi utiču na komunalno opremanje i obnovu postojećih sistema. Poboljšanje indikatora bi se postiglo i praćenjem podataka na naseljskom nivou, pošto bi se mogli identifikovati problemi komunalnog opremanja seoskih i gradskih naselja, naselja sa malim gustinama naseljenosti, prigradskih naselja u odnosu na naselja sa relativno kompaktno izgrađenom strukturom.
Pokazatelj: 35. Pokrivenost naselja (% broja domaćinstava) elektro mrežom visoke sigurnosti snabdevanja
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Ravnomerna dostupnost infrastrukturi i informacijama
Operativni cilj: Povećanje pokrivenosti naselja energetskom infrastrukturom
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo domaćinstava u opštini priključen na elektro mrežu visoke sigurnosti (izvorni podatak)
Interpretacija:
Koncepcija prostornog razvoja energetske infrastrukture, prema PPRS-u, bazirana je na cilju sigurnijeg i pouzdanijeg snabdevanja potrošača u planskom periodu. U tom cilju nastaviće se dalji razvoj izgradnjom novih i rekonstrukcijom postojećih prenosnih i distributivnih infrastrukturnih objekata i vodova (počev od 110 kV do krajnjih potrošača. Ovaj indikator je namenjen praćenju ostvarivanja ovog cilja ograničavajući se na potrebe stanovništva, u prvoj fazi praćenja testiranja indikatora.
Izvor:
JP „Elektromreža Srbije”, Plan razvoja prenosnog sistema (godišnji)
Vremenski interval:
godišnje praćenje
Budući razvoj indikatora:
Poboljšanje indikatora bi se postiglo praćenjem podataka na naseljskom nivou, pošto bi se mogli identifikovati problemi seoskih i gradskih naselja, naselja sa malim gustinama naseljenosti, prigradskih naselja u odnosu na naselja sa relativno kompaktnom urbanom strukturom. Indikator bi trebalo povezati sa demografskim trendovima i koliko ovi procesi utiču na komunalno opremanje i obnovu postojećih sistema.
Pokazatelj: 36. Broj Internet korisnika
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Ravnomerna dostupnost infrastrukturi i informacijama
Operativni cilj: Unapređenje pristupa informatičkim i komunikacijskim sistemima
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Procenat domaćinstava koja imaju pristup Internetu u ukupnom broju domaćinstava u regionu/oblasti;
preporučena skala vrednosti: <20, 20-30, 30-40, 40-50, >50 (%)
Interpretacija:
Pristup Internetu postao je od ključne važnosti za koncept stvaranja inkluzivnog društva zasnovanog na znanju, u ekonomskom kao i u socijalnom smislu. Mapiranjem podaka može se uočiti stepen polarizovanosti prostora iz ovog aspekta, što su ujedno važne informacije za poboljšanje prostorne ravnomernosti u pristupu Internetu širom zemlje.
Izvor:
Republička agencija za elektronske komunikacije (RATEL); Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
godišnji podaci
Ograničenja indikatora:
Indikator ne uključuje kvalitet Internet pristupa (tip konekcije, brzina protoka, stabilnost veza)
Budući razvoj indikatora:
Za postizanje tačnijih rezultata važno je da se podaci prikupljaju na više dezagregiranom nivou. Potrebno je uvesti dopunske indikatore o kvalitetu Internet pristupa.
Pokazatelj: 37. Pokrivenost prostora prostorno-planskim dokumentima
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Teritorijalno odgovorna uprava
Operativni cilj: Unapređenje rada teritorijalne uprave
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave /regionalni nivo/nacionalni nivo
Izračunavanje:
Mapiranje teritorije važećim prostornim planovima (prema prostornom nivou i godini donošenja).
Interpretacija:
S obzirom da je prostorno planiranje aktivnost i odgovornost javnog sektora, te da je prostorni plan akt od opšteg značaja, podrazumeva se da aktivnosti svakog nivoa upravljanja moraju biti međusobno usklađene u ostvarivanju planiranog prostornog razvoja. Indikatorom se prati planska razrada PPRS-a, kroz donošenje prostornih planova na svim prostornim nivoima, a ujedno i ostvarivanje naznačenih prioriteta u pokrivenosti teritorije planskim dokumentima.
Izvor:
Republička agencija za prostorno planiranje (Centralni registar planskih dokumenata)
Vremenski interval:
godišnji vremenski preseci
Ograničenja indikatora:
nije obuhvaćen vremenski horizont važenja planova
Budući razvoj indikatora:
Bilo bi značajno uključiti nekoliko osnovnih parametara za proveru usaglašenosti planova, kao i koordinacije u njihovom sprovođenju. Pored toga, u praćenje je potrebno uključiti druge strategije i programe na državnom i regionalnom nivou, u meri u kojoj imaju uticaj na prostorni razvoj, a posebno sektorske razvojne dokumente – osnove, na koje se prostorni planovi direktno oslanjaju (ključni dokumenti po sektorima navedeni su u PPRS-u).
Pokazatelj: 38. Uključenost u rad udruženja i organizacija
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 1. Uravnoteženiji regionalni razvoj i unapređena socijalna kohezija
Podcilj: Teritorijalno odgovorna uprava
Operativni cilj: Obezbeđenje participacije građana u radu teritorijalne uprave
Izračunavanje:
Način iskazivanja ovog pokazatelja zahteva dodatna razmatranja i njegova primena se očekuje u narednoj fazi razvoja sistema monitoringa. Za zemlje EU pokazatelj prati European Social Survey (ESS), što obezbeđuje da su rezultati međusobno uporedivi. Izračunavanje se radi na bazi anketa i iskazuje kroz „udeo lica koji su duže od godinu dana uključeni u rad neke organizacije ili asocijacije (izvan političkih partija), u odnosu na ukupan broj anketiranih lica”.
Interpretacija:
Ovo je relativno nova oblast istraživanja u smislu merenja uključenosti civilnog sektora u zajednici. Jedno od polazišta PPRS-a jeste da je participacija jedan od glavnih stubova upravljanja, jer bez velikog broja uključenih aktera dobro upravljanje ne bi bilo moguće. Stepen do koga je javnost uključena u donošenje odluka o razvoju ne samo da je merilo participacije, već i otvorenosti struktura upravljanja. Radi toga, nužno je da građani imaju mogućnost, pravo i obavezu da odlučuju o prostornom razvoju svoje teritorije (naselje i pripadajući atar), ali i da učestvuju u odlučivanju o prostornom razvoju svoga regiona i svoje države. Indikator se bazira na tome da je „redovno učešće u radu organizacija ili udruženja grupa građana” dosta aktivna forma angažmana ili participacije. Redovno učešće (ovde se uzima da je to preko jedne godine) ukazuje da je prisutna jača motivacija da se bave odrećenim pitanjima u društvu. Ova vrsta učešća može biti prilično važan aspekt za teritorijalno orijentisano upravljanje procesima u nekom području.
Izvor:
(potencijalno) evropski sistem praćenja: European Social Survey, ESS (za sada Republika Srbija nije uključena)
Vremenski interval:
2 godine (prema ESS)
Ograničenja indikatora:
za sada se prati samo na nacionalnom nivou
Budući razvoj indikatora:
U cilju međunarodne uporedivosti indikatora potrebno je da Republika Srbija bude obuhvaćena sistemom praćenja ESS ili da se postigne usaglašavanje nacionalne statistike. Biće potrebni podaci na različitim prostornim nivoima ispod nacionalnog nivoa (regionalni, lokalni), u cilju boljeg istraživanja teritorijalno orijentisane uprave.
Pokazatelj: 39. BDP po stanovniku *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Ekonomske prednosti i dinamičnost
Geografska pokrivenost:
nacionalni nivo, (potencijalno) regionalni nivo
Izračunavanje:
Bruto domaći proizvod / broj stanovnika (statistički podaci). Pokazatelj se može predstaviti kao procentualno odstupanje u odnosu na izabrani referentni prostor (EU=100, ESPON =100, Republika Srbija=100);
preporučena skala vrednosti: <25, 25-50, 50-75, 75-100, 100-125, 125-150, >150 (%)
Interpretacija:
Bruto domaći proizvod je sintezni pokazatelj makroekonomskih tokova, mada se u međunarodnim upoređenjima često koristi i kao mera ukupnog napretka zemlje/regiona. Potrebna je opreznost u interpretaciji indikatora kada se radi o dinamici promena, pošto tu mogu biti sadržani i ekonomski i socijalni efekti. Zapravo povećanje BDP po stanovniku može biti rezultat stvarnog ekonomskog rasta (BDP rast) ili društvene slabosti (emigracije stanovništva). Pored toga, ukoliko je indikator izračunat na suviše dezagregiranom teritorijalnom nivou, statističke analize mogu dati krivu sliku zbog dnevnih migranata, koji daju doprinos rastu BDP u oblasti gde nisu registrovani kao stanovnici. Slično pokazuje i trend fragmentiranja preduzeća koji označava mogućnost da se pojedini delovi poslovnog procesa (uprava, istraživanje i razvoj, proizvodnja, marketing, prodaja, distribucija, logistika) odvojeno lociraju ili da se ista funkcija obavlja sa više udaljenih lokacija, ali se ukupan doprinos rastu BDP prikazuje samo u jednoj od tih oblasti.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((
Vremenski interval:
godišnji intervali
Ograničenja indikatora:
BDP se iskazuje na godišnjem nivou, dok se broj stanovnika iskazuje prama desetogodišnjim popisima, tako da su za veću tačnost potrebne procene na godišnjem nivou. Bruto domaći proizvod, ipak, ne pokazuje realnu sliku progresa, posebno kad se radi o kvalitetu i distribuciji ekonomskog rasta. Kao sintezni indikator ne pravi razliku između troškova koja se mogu smatrati „dobrim” za ekonomiju, na primer, neto kapitalnih investicija, u odnosu na troškove za saniranja nekih negativnih posledica, na primer za troškove zdravstvene zaštite od posledica zagađenosti sredine.
Budući razvoj indikatora:
Potrebna je izrada ovog indikatora na regionalnom nivou (kao prelazno rešenje koristio bi se indikator „bruto dodata vrednost”, kako je slučaj u PPRS-u).
Pokazatelj: 40. BDP u RRR po stanovniku *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Ekonomske prednosti i dinamičnost
Geografska pokrivenost:
nacionalni nivo, (potencijalno) regionalni nivo
Izračunavanje:
Indikator se izračunava kao odnos: Bruto domaći proizvod prema paritetu kupovne moći/ broj stanovnika regiona u istoj godini (statistički podaci). Slično objašnjenju za pokazatelj BDP/st, ovaj pokazatelj se može predstaviti kao procentualno odstupanje u odnosu na izabrani referentni prostor (EU=100, ESPON =100, Republika Srbija=100);
preporučena skala vrednosti: <25, 25-50, 50-75, 75-100, 100-125, 125-150, >150 (%)
Interpretacija:
Bruto domaći proizvod prema paritetu kupovne moću po stanovniku (BDP u RRR po stanovniku) je odgovarajući pandan za apsolutni pokazatelj BDP/stanovniku. Slično onome što je objašnjeno za pokazatelj BDP/st, pokazatelj BDP u RRR je korisna alatka za poređenje nivoa razvijenosti zemalja/regiona. Vrednost BDP u RRR po stanovniku odslikava profil relativne kupovne moći svih zemalja/regiona i odnos među njima. Mada pruža samo opštu sliku, univerzalno je prihvaćen kao pokazatelj za upoređivanje zemalja i regiona uzimajući u obzir razlike u valutnom kursu i nivou cena.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((
Vremenski interval:
godišnji intervali
Ograničenja indikatora:
Za ovaj pokazatelj važe ista upozorenja koja su navedena kod pokazatelja BDP/st.
Budući razvoj indikatora:
Potrebna je izrada ovog indikatora na regionalnom nivou.
Pokazatelj: 41. Odnos rasta BDP i rasta zaposlenosti regiona
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Ekonomske prednosti i dinamičnost
Geografska pokrivenost:
nacionalni nivo, (potencijalno) regionalni nivo
Izračunavanje:
Stopa rasta BDP: stopa rasta zaposlenosti na nivou regiona (statistički podaci). Pored toga što se izračunava za svaki region između dva vremenska preseka, ovaj pokazatelj se može predstaviti kao procentualno odstupanje u odnosu na nacionalni prostor (Republika Srbija=100), pri čemu skala vrednosti može biti: <25, 25-50, 50-75, 75-100, 100-125, 125-150, >150 (%).
Interpretacija:
Posmatrajući uporedo godišnje promene u dva osnovna ekonomska pokazatelja, cilj je da se pokaže dinamika privrednog rasta pojedinačnih regiona i na osnovu toga, da se ocene regionalne nejednakosti u dinamici razvoja. Pored toga, ukoliko se vrednosti prikažu u odnosu na nacionalni prosek, pokazuje se koliko je učešće pojedinih regiona u ukupnom BDP zemlje, kao i učešće u ukupnoj zaposlenosti zemlje, kao i koji regioni su ostvarili natprosečnu/ispodprosečnu vrednost u pojedinim godinama.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((
Vremenski interval:
godišnji intervali
Ograničenja indikatora:
Kao i kod ostalih pokazatelja bruto domaćeg proizvoda, dinamični razvoj u ovom slučaju ne znači i viši nivo kvaliteta življenja i urbanog standarda. I za ovaj pokazatelj, prema tome, važe napomene koje su prikazane uz pokazatelj BDP po stanovniku, a pre svega, potrebno je praćenje BDP na regionalnom nivou.
Budući razvoj indikatora:
Praćenjem u dužem vremenskom periodu cilj je da se prikaže koeficijent korelacije između stopa rasta BDP i stopa rasta zaposlenosti na regionalnom i nacionalnom nivou.
Pokazatelj: 42. Stopa rasta BDP po stanovniku (%) *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Ekonomske prednosti i dinamičnost
Geografska pokrivenost:
nacionalni nivo, (potencijalno) regionalni nivo
Izračunavanje:
Stopa rasta bruto domaćeg proizvoda po stanovniku, može se izvesti iz indikatora BDP po stanovniku, primenom obrasca: [(BDPt2 / St2 – BDPt1 / St1) / BDPt1 / St1]*100 (parametri: BDP – bruto domaći proizvod, S-broj stanovnika, t1,t2 – posmatrane godine). Obrazac pokazuje vrednost promene za jednu godinu, dok se za primenu obično sumiraju vrednosti i prikazuje prosečna vrednost na osnovu više vremenskih serija (na primer tokom pet do deset godina). Preporučena skala vrednosti: <2, 2-4, 4-6, 6-8, >8 (%)
Interpretacija:
Kao mera promena, ovaj indikator se najšire koristi za analizu dinamike privrednog razvoja, i često se posmatra kao sumarni prikaz konkurentnih sposobnosti. Zapravo, ovaj indikator pokazuje trendove u brzini privrednog rasta – koji regioni imaju brži ili sporiji rast u odnosu na ostale regione ili u odnosu na brzinu rasta izabrane referentne prostorne jedinice. Kao mera procentualne promene, nominalne vrednosti su pretvorene u uporedive veličine što olakšava njegovo korišćenje u analizama.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((
Vremenski interval:
godišnji intervali;
Ograničenja indikatora:
I za ovaj pokazatelj, važe napomene koje su prikazane uz pokazatelj BDP po stanovniku, a pre svega, potrebno je praćenje BDP na regionalnom nivou.
Budući razvoj indikatora:
Praćenje trendova na osnovu više vremenskih serija.
Pokazatelj: 43. Odnos uvoza i izvoza regiona
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Ekonomske prednosti i dinamičnost
Geografska pokrivenost:
nacionalni nivo, (potencijalno) regionalni nivo
Izračunavanje:
Ukupan uvoz / ukupan izvoz za region, na nivou godišnjih proseka (statistički podaci).
Interpretacija:
U osnovi ovim pokazateljem se predstavlja spoljno-trgovinski deficit/suficit (prema tome koliki je obim uvoza u odnosu na obim izvoza), ali u širem kontekstu ovo je bazni pokazatelj u predstavljanju stepena zavisnosti zemlje (regiona) od spoljnih ekonomija, ali i prusutvo na spoljnjem tržištu čime se ocenjuje njihova konkurentska pozicija. Prikaz rezltata je moguć prema različitim referentnim prostornim jednicijama (kao udeo u nacionalnom proseku, obim koji se ostvaruje sa zemljama EU, ili zemljama koje nisu članice EU, ili sa zemljama sa kojima su uspostavljeni posebni trgovinski sporazumi), što zavisi od raspoloživih podataka.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj(
Vremenski interval:
podaci se ažuriraju godišnje, za sada samo za nacionalni nivo
Ograničenja indikatora:
Ovaj indikator je jednostavno izračunati na nacionalnom nivou, s obzirom da svaka trgovina mora da prođe graničnu proceduru. Isto se ne može reći za regionalni nivo, pošto se ne mogu primeniti slični mehanizmi za snimanje podataka.
Budući razvoj indikatora:
Moraju se najpre iznaći načini za redovno snimanje podataka na regionalnom nivou. Pored značaja koji se pridaje ovom pokazatelju, idealno bi bilo da se on poveže sa drugim komplementarnim indikatorima, kao što je BDP, za detaljnije prostorne analize (na primer, merenje stepena otvorenosti regiona kroz udeo uvozno-izvoznih aktivnosti u BDP). Dalja razrada indikatora podrazumeva da se pokazatelji uvoza i izvoza strukturiraju prema delatnostima, kako bi se pokazao stepen regionalne diverzifikovanosti.
Pokazatelj: 44. Udeo izvoza u strukturi BDP
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Ekonomske prednosti i dinamičnost
Geografska pokrivenost:
nacionalni nivo, (potencijalno) regionalni nivo
Izračunavanje:
Udeo izvoza u BDP na nivou godišnjih proseka za region (statistički podatak). Rezultati se prikazuju kroz uporedni pregled regiona.
Interpretacija:
Pored pokazatelja odnosa uvoza i izvoza regiona, značajno je analizirati njihov udeo u BDP regiona, koji govori o stepenu otvorenosti regiona prema drugim tržištima. U slučaju ovog indikatora, prednost se daje udelu izvoza u BDP, kojim se pokazuje izvozni potencijal regiona, ili šire posmatrano njegova konkurentska sposobnost na tržištu.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((
Vremenski interval:
podaci se ažuriraju godišnje, za sada samo za nacionalni nivo
Ograničenja indikatora:
Ovaj indikator je jednostavno izračunati na nacionalnom nivou, s obzirom da svaka trgovina mora da prođe graničnu proceduru. Isto se ne može reći za regionalni nivo, pošto se ne mogu primeniti slični mehanizmi za snimanje podataka.
Budući razvoj indikatora:
Moraju se najpre iznaći načini za redovno snimanje podataka na regionalnom nivou. Dalji razvoj indikatora vidi se kroz praćenje stopa rasta, kojim se pokazuju regionalne razlike u dinamici tj. tempu kojim povećavaju svoj izvozni potencijal i svoju konkurentnost na tržištu.
Pokazatelj: 45. Zaposlenost po ekonomskim delatnostima *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Diverzifikovanost regionalne ekonomije
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Broj zaposlenih lica po ekonomskim aktivnostima (prema jedinstvenoj međunarodnoj klasifikaciji delatnosti) (statistički podaci). Moguća varijanta grupisanja aktivnosti za analizu je: a) poljoprivreda, šumarstvo, lov i ribolov; b) industrija (bez građevinarstva) i građevinarstvo; v) usluge.
Interpretacija:
Vrednost ovog indikatora je u tome što prikazuje ekonomski profil svakog regiona, kao i stepen koncentracije privrednih aktivnosti u pojedinim regionima, čime se iz ovog aspekta (broja zaposlenih) analizira dostignuti nivo privredne razvijenosti. Generalno, regioni sa najvećim udelom zaposlenih u poljoprivredi uobičajeno se smatraju ekonomski manje naprednim ili sa strukturnim teškoćama u ekonomiji. Ovo se dalje elaborira kroz druge indikatore iz predložene liste, ali je ovde važno da se ukaže na doprinos pojedinih grupa aktivnosti u ukupnoj zaposlenosti regiona. Dalje, prostorne neravnomernosti mogu se pratiti prema promeni broja zaposlenih u industriji, sumiranjem podataka po nivoima industrijskih centara, kako su kategorizovani u PPRS-u.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((
Vremenski interval:
Podaci o zaposlenosti prikazuju se u godišnjim presecima.
Ograničenja indikatora:
Nema posebnih ograničenja u primeni ovog indikatora, ali je vrlo važno kako se interpretira.
Budući razvoj indikatora:
Cilj indikatora je u praćenju planiranih osnovnih pravaca razvoja prema ciljevima i strateškim prioritetima PPRS-a. Analize treba da pokažu kojim delatnostima se daje prednost u pojedinim regionima, da li se razvijaju aktivnosti prema utvrđenim potencijalima i resursima za njihov razvoj, koje je učešće pojedinih sektora, koja je dinamika otvaranja novih radnih mesta, do ocena da li se smanjuju ili povećavaju regionalne razlike.
Pokazatelj: 46. Udeo poljoprivrede, šumarstva i ribarstva u dodatoj vrednosti regiona*
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Diverzifikovanost regionalne ekonomije
Geografska pokrivenost:
nivo okruga/oblasti
Izračunavanje:
Udeo poljoprivrede, šumarstva i ribarstva u regionalnoj dodatoj vrednosti (statistički podatak) (%)
Interpretacija:
Ekonomski značaj poljoprivrednog sektora je jedan od elemenata koji ilustruje sektorsku strukturu privrede. U kombinaciji sa ostalim predloženim indikatorima, ovaj indikator omogućava detaljne analize o efikasnosti poljoprivrednog sektora, ali može ukzati i na stagniranje privrede u smislu razvoja ka sekundarnom i tercijarnom sektoru. Informacije u vezi sa primarnim sektorom su posebno važne za identifikaciju regiona i oblasti čiji ukupni prihod dominantno zavisi od ovog sektora, što će ih suočiti sa strukturalnim promenama u bliskoj budućnosti, posebno u kontekstu pristupa svetskom tržištu. Pored toga, dominantan udeo poljoprivrednog sektora u bruto dodatoj vrednosti kod perifernih regiona je pre pokazatelj strukturne privredne slabosti, na primer, slabosti usluga i industrijskih aktivnosti, nego što odražava suštinski razvoj primarnog sektora.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((
Vremenski interval:
Podaci se prikazuju u godišnjim presecima.
Ograničenja indikatora:
Nema posebnih ograničenja u primeni ovog indikatora, ali je vrlo važno kako se interpretira.
Budući razvoj indikatora:
Indikator je potrebno povezati sa pokazateljima o promeni demografske strukture, deagrarizaciji i pražnjenju ruralnih sredina, ali i ekonomskim indikatorima o sektorskoj strukturi privrede, kako bi se pratili kompleksni procesi prema osnovnim pravcima prostornog razvoja.
Pokazatelj: 47. Udeo tehnološki napredne prerađivačke industrije u dodatoj vrednosti regiona *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Diverzifikovanost regionalne ekonomije
Geografska pokrivenost:
nivo okruga/oblasti
Izračunavanje:
Udeo tehnološki napredne prerađivačke industrije u dodatoj vrednosti regiona (statistički podatak);
preporučena skala vrednosti: <2,5 / 2,5-5,0 / 5,0-7,5 / 7,5 – 10,0 / >10 (%)
Interpretacija:
Ovaj pokazatelj uzima se za ocenu tehnološkog nivoa privrede, kojim se prioritetno obuhvataju: proizvodnja električnih i elektronskih proizvoda i opreme, mašina i alatki, motornih vozila i komponenti, kao i informacione tehnologije. Zapravo, prednost u razvoju industrije, uvažavajući i interesovanje inostranih investitora, imaće industrijske grane čiji proizvodni programi obezbeđuju: proizvode višeg stepena obrade (sa višom dodatom vrednosti), unapređenje i razvoj sektora usluga, visok izvozni potencijal, proizvode kojima se supstituiše uvoz, otvaranje novih radnih mesta i ravnomerni regionalni razvoj.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((
Vremenski interval:
Podaci se prikazuju u godišnjim presecima.
Ograničenja indikatora:
Nema posebnih ograničenja u primeni ovog indikatora, u slučaju ažurnih podataka
Budući razvoj indikatora:
Praćenje indikatora je potrebno povezati sa promenama u demografskoj strukturi stanovništva, strukturi zaposlenosti, kao i ekonomskim indikatorima o sektorskoj strukturi privrede, kako bi se pratili kompleksni procesi prema osnovnim pravcima prostornog razvoja.
Pokazatelj: 48. Udeo finansijskih i poslovnih usluga u dodatoj vrednosti regiona *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Diverzifikovanost regionalne ekonomije
Geografska pokrivenost:
nivo okruga/oblasti
Izračunavanje:
Udeo finansijskih i poslovnih usluga u dodatoj vrednosti regiona (statistički podatak); preporučena skala vrednosti: <15, 15-20, 20-25, 25-30, >30 (%)
Interpretacija:
Udeo finansijskih i poslovnih usluga ističe oblasti i regione koji imaju vodeću i autonomnu ulogu u privredi. Iskustva pokazuju da postoji velika korelacija između zastupljenosti ovih usluga i nivoa međunarodnog značaja područja, odnosno inkorporiranja u svetsku ekonomiju, u kojoj ove vrste usluga igraju glavnu ulogu.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((
Vremenski interval:
Podaci se prikazuju u godišnjim presecima.
Ograničenja indikatora:
Nema posebnih ograničenja u primeni ovog indikatora, u slučaju ažurnih podataka
Budući razvoj indikatora:
Praćenje indikatora je potrebno povezati sa drugim ekonomskim indikatorima za merenje nivoa konkurentnosti područja i uključenosti u svetske i evropske finansijske i poslovne tokove.
Pokazatelj: 49. Udeo administrativnih, obrazovnih, zdravstvenih i socijalnih usluga u dodatoj vrednosti regiona*
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Diverzifikovanost regionalne ekonomije
Geografska pokrivenost:
nivo okruga/oblasti
Izračunavanje:
Udeo administrativnih, obrazovnih, zdravstvenih i socijalnih usluga u dodatoj vrednosti regiona (statistički podatak); preporučena skala vrednosti: <15,0 / 15,0-17,5 / 17,5-20,0 / 20-22,5 >22,5 (%).
Interpretacija:
Učešće administracije, obrazovanja, zdravstva i socijalnih usluga predstavlja važan pokazatelj razvoja javnih službi, koje se još uvek finansiraju najviše iz državnih fondova. Kako ovaj indikator pokazuje u izvesnom smislu udeo netržišnih usluga, može da pomogne u oceni stanja u državnom/javnom sektoru usluga namenjenih stanovništvu.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((
Vremenski interval:
Podaci se prikazuju u godišnjim presecima.
Ograničenja indikatora:
Nema posebnih ograničenja u primeni ovog indikatora, u slučaju ažurnih podataka.
Budući razvoj indikatora:
Praćenje indikatora je potrebno povezati sa demografskim indikatorima, kako bi se pratile promene u odnosu na osnovne pravce prostornog razvoja.
Pokazatelj: 50. Broj preduzeća u oblasti inovacija
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Unapređenje tehnološkog nivoa regionalnih ekonomija (aspekt inovacija i „know-how” tehnologija u ekonomiji)
Geografska pokrivenost:
nacionalni nivo, (potencijalno) regionalni nivo
Izračunavanje:
Udeo preduzeća koja su uvela tehnološki nove ili poboljšane proizvode na tržište, ili su primenila nove ili poboljšane tehnološke procese, u ukupnom broju registrovanih preduzeća.
Interpretacija:
Ovaj indikator pruža informacije o inovacionoj aktivnosti na nivou preduzeća, pomažući da se agregiranjem dobije uvid o inovacionom potencijalu privrede. Prema PPRS-u, ostvarivanje osnovnog cilja privrednog razvoja a to je jačanje pozicije i privredne konkurentnosti Republike Srbije, podrazumeva, između ostalog, razvoj zasnovan na znanju, kao osnovnom razvojnom faktoru. Glavni faktori konkurentnosti u globalnom privrednom razvoju su znanje i na osnovu njegove primene inovativnost proizvoda, nove tehnologije i sistem usluga. Inovacione aktivnosti nekog preduzeća su od velike važnosti u tom pogledu, pošto one imaju značajne efekte na konkurentnost, zaposlenost i privredni rast regiona. Detaljno poznavanje prostorne distribucije ovih inovativnih aktivnosti u preduzećima je stoga osnovni preduslov za moguće napore unapređenja prostorne ravnoteže ekonomija zasnovanih na znanju.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((
Vremenski interval:
podaci se za sada ne prate (osim na nacionalnom nivou iz međunarodnih izvora)
Ograničenja indikatora:
Mora se imati u vidu promenljiva priroda inovacija, pa je neophodno da se povremeno preispituje definicija ovog indikatora
Budući razvoj indikatora:
Očekuje se da indikator bude obuhvaćen redovnim statističkim izveštajima, po usaglašenoj metodologiji za međunarodna upoređenja, i u dogledno vreme raspoloživ na nivou regiona i oblasti/okruga.
Pokazatelj: 51. Zaposlenost u oblasti istraživanja i razvoja (% u ukupnoj zaposlenosti) *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Unapređenje tehnološkog nivoa regionalnih ekonomija (aspekt inovacija i „know-how” tehnologija u ekonomiji)
Geografska pokrivenost:
nacionalni nivo, (potencijalno) regionalni nivo
Izračunavanje:
Udeo zaposlenih u oblasti istraživanja i razvoja (privatnog i javnog sektora) u ukupnoj zaposlenosti određenog područja (statistički podatak). Potrebna su dodatna razmatranja načina merenja indikatora zavisno od raspoloživih i pouzdanih izvora podataka.
Interpretacija:
Opravdanost za uvođenje ovog indikatora nalazi se u propozicijama PPRS-a, da naučna i razvojna istraživanja u Republici Srbiji treba da budu, u najvećem obimu, generator znanja kao faktor razvoja nove – globalno konkurentne privredne strukture. Zaposlenost u oblasti istraživanja i razvoja dobar je ekvivalent za merenje sposobnosti društva da kreira inovativno društvo i ekonomiju. Treba imati u vidu da ovaj indikator pruža informacije samo o potencijalu a ne o stvarnom ishodu inovacija, ali je naznaka da je potrebno pripremiti teren za inovativno društvo i ekonomiju.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, potrebno je identifikovati ostale izvore podataka
Ograničenja indikatora:
Glavno ograničenje kod ovog indikatora je način kako se meri zaposlenost u ovom sektoru. Prema primerima iz statistika evropskih zemalja, relativno mali udeo zaposlenih u oblasti istraživanja i razvoja se stvarno ubraja u inovativnu oblast u čistom smislu ove reči, a često su i razne funkcije podrške (administriranje, rukovođenje) uračunate kao zaposleni u oblasti istraživanja i razvoja.
Budući razvoj indikatora:
Potrebno je preciziranje statističkih parametara koji čine sadržaj indikatora, kako bi se postigla međunarodna uporedivost, uz dodatno istraživanje izvora podataka. Za detaljnije prostorne analize potrebno je da podaci budu raspoloživi na više dezagregiranom nivou.
Pokazatelj: 52. Zaposlenost u oblasti visokih tehnologija *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Unapređenje tehnološkog nivoa regionalnih ekonomija (aspekt inovacija i „know-how” tehnologija u ekonomiji)
Geografska pokrivenost:
nacionalni nivo, (potencijalno) regionalni nivo
Izračunavanje:
Udeo zaposlenih lica u oblasti visokih tehnologija („high-tech” sektoru) u proizvodnim i uslužnim delatnostima.
Interpretacija:
Procenat zaposlenih u „high-tech” sektoru pokazuje važan aspekt privredne strukture i sposobnost različitih regiona na polju inovacija. Ovaj indikator pruža informacije o prostornom balansu razvoja ekonomije znanja i društva znanja u nacionalnom prostoru i generalno u evropskom prostoru.
Izvor:
potrebno je identifikovati izvore podataka
Budući razvoj indikatora:
Potrebno je preciziranje statističkih parametara koji čine sadržaj indikatora, kako bi se postigla međunarodna uporedivost, uz dodatno istraživanje izvora podataka. Za detaljnije prostorne analize potrebno je da podaci budu raspoloživi na više dezagregiranom nivou.
Pokazatelj: 53. Izdvajanja BDP za oblast istraživanja i razvoja*
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Unapređenje tehnološkog nivoa regionalnih ekonomija (aspekt inovacija i „know-how” tehnologija u ekonomiji)
Geografska pokrivenost:
nacionalni nivo, (potencijalno) regionalni nivo
Izračunavanje:
Udeo izdvajanja za istraživačke i razvojne aktivnosti i projekte u BDP regiona (statistički podatak). Potrebna su dodatna razmatranja načina izračunavanja indikatora, po pitanju preciziranja tematskog obuhvata sektora istraživanja i razvoja.
Interpretacija:
Polazišta za izdvajanje ovog indikatora ista su kao kod indikatora „zaposlenost u oblasti istraživanja i razvoja”. Ovaj indikator je dobra mera opredeljenosti razvoja i podsticaja za inovativno društvo i ekonomiju. Iako je relevantnost indikatora velika, trenutna prepreka za njegovo korišćenje je nedostatak prostorno dezagregiranih podataka.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, potrebno je identifikovati ostale izvore podataka
Budući razvoj indikatora:
Potrebno je preciziranje statističkih parametara koji čine sadržaj indikatora, kako bi se ocenila mogućnost za međunarodna upoređenja, uz dodatno istraživanje izvora podataka. Za detaljnije prostorne analize potrebno je da podaci budu raspoloživi na više dezagregiranom nivou.
Pokazatelj: 54. Pristup širokopojasnim sistemima
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Unapređenje tehnološkog nivoa regionalnih ekonomija (aspekt inovacija i „know-how” tehnologija u ekonomiji)
Geografska pokrivenost:
nacionalni nivo, (potencijalno) regionalni i lokalni nivo
Izračunavanje:
Širokopojasna Internet konekcija u domaćinstvima i preduzećima prema teritoriji (za sada su raspoloživi statistički podaci na bazi uzorka (prema metodologiji Eurostata), ali nisu teritorijalno dezagregirani na potrebnom teritorijalnom nivou za prostorne analize).
Interpretacija:
Razvoj informatičkog društva je imperativ prostornog razvoja Republike Srbije, i osnovni cilj je izgradnja i organizacija savremene elektronske komunikacione mreže i dostupnost univerzalnog servisa (koji podrazumeva i univerzalni širokopojasni servis). Indikator se odnosi na pokrivenost teritorije Republike Srbije pristupnim mrežama širokopojasnih usluga za prenos podataka i Internet, s tim da je poželjno prikazati da li je baziran na žičnom, bežičnom ili optičkom povezivanju.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, potrebno je identifikovati i druge izvore podataka.
Vremenski interval:
godišnja istraživanja
Budući razvoj indikatora:
Za obuhvatnije praćenje sprovođenja ciljeva prostornog razvoja potrebno je da podaci budu raspoloživi na više dezagregiranom prostornom nivou.
Pokazatelj: 55. Energetska efikasnost u industriji
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Unapređenje tehnološkog nivoa regionalnih ekonomija (aspekt inovacija i „know-how” tehnologija u ekonomiji)
Geografska pokrivenost:
nacionalni nivo, (potencijalno) regionalni nivo
Izračunavanje:
Indikator se u praksi iskazuje na različite načine, što zahteva dodatna razmatranja izbora najpovoljnije varijante za praćenje i poređenje teritorija. Moguće varijante su: „količina potrebne energije po toni proizvoda” (J/t); ili na više agregiranom nivou, „količina potrebne energije prema vrednosti proizvoda” (J/€), ili „količina potrebne energije prema BDP”; energija se takođe iskazuje u različitim mernim jedinicama (džuli, tone ekvivaletne nafte), (primer Eurostat: toe/1000€).
Interpretacija:
Ovaj indikator je potreban da se proceni druga strana proizvodne cene određenih proizvoda. Za ocenu regionalne konkurentnosti prvenstveno se posmatra ostvarena vrednost proizvodnje, koja se dalje relativizuje prema ceni potrošene energije. Ukoliko, primera radi, region ostvaruje konkurentsku prednost u proizvodnji onih dobara koji su energetski vrlo intenzivni, povećanje cene energenata može imati veliki uticaj na ekonomske performanse regiona. Uloga ovog indikatora je de se potpunije sagleda tehnološki nivo proizvodnje, posebno u okviru specijalizovanih regiona, a istovremeno da pruži relevantne pouke u povećanju energetske efikasnosti za budući razvoj tih regiona. Pre svega, koncepcija prostornog razvoja sa aspekta energetske efikasnosti zasniva se na pažljivom lociranju velikih sistema za proizvodnju energije koji utiču na regionalni raspored industrije, infrastrukture i stanovanja. Indikator se smatra važnim i za druge prioritete prostornog razvoja, tako je unapređenje energetske efikasnosti podrška ostvarenju strateškog prioriteta smanjenja zagađenja životne sredine, pošto je velikim delom odgovorno za smanjenje emisije štetnih gasova.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, potrebno je identifikovati i druge izvore podataka.
Ograničenja indikatora:
Teškoće sa definisanjem ovog indikatora su veoma raznovrsni podaci i u geografskom i u sektorskom smislu, što odgovara u smislu dobijanja širokog spektra informacija, ali zahteva dodatnu statističku obradu prema posebnim zahtevima ovog indikatora.
Budući razvoj indikatora:
Potrebno je preciziranje statističkih parametara koji čine sadržaj indikatora, kako bi se ocenila mogućnost za međunarodna upoređenja, uz dodatno istraživanje izvora podataka. Za detaljnije prostorne analize potrebno je da podaci budu raspoloživi na više dezagregiranom nivou.
Pokazatelj: 56. Obim direktnih stranih investicija po regionima
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Uslovi za globalnu konkurentnost
Geografska pokrivenost:
nacionalni nivo, (potencijalno) regionalni nivo
Izračunavanje:
Obim direktnih stranih investicija po godinama (statistički podatak). Potrebna su dodatna razmatranja o mogućnosti predstavljanja podataka na regionalnom nivou, kao i jedinicama merenja (u novcu, ili kao udeo u BDP), kako bi se postigla međunarodna uporedivost regiona.
Interpretacija:
Ovaj pokazatelj je, u izvesnom smislu, mera atraktivnosti lokaliteta, pošto je pravilo da se strana ulaganja plasiraju na određenim lokalitetima zbog prednosti koje pružaju – raspoloživost proizvodnih i lokacionih faktora, regulativni i institucionalni uslovi. Direktna strana ulaganja plasiraju se uglavnom u visoko-akumulativnim granama radi ostvarivanja maksimalnog profita, širenja poslovanja radi obezbeđenja jeftine radne snage, sirovina, novih tržišta, trgovine, veće efikasnosti proizvodnje, što sve upućuje na potencijalnu konkurentnu sposobnost prostora. Praćenje ovog indikatora ima opravdanje u jednom od strateških prioriteta prostornog razvoja Republike Srbije – izgradnji moderne privredne infrastrukture i stvaranje povoljne investicione klime za privlačenje stranih investicija.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, UNCTAD online data base, potrebno je identifikovati i druge izvore podataka.
Budući razvoj indikatora:
Za obuhvatnije praćenje sprovođenja ciljeva prostornog razvoja potrebno je da podaci budu raspoloživi na više dezagregiranom prostornom nivou.
Pokazatelj: 57. Stopa investicija
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Uslovi za globalnu konkurentnost
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Ostvarene investicije u nova osnovna sredstva u tekućim cenama, po godinama (statistički podatak). Kako bi se omogućile uporedne regionalne analize, potrebno je ove statističke podatke agregirati na regionalni nivo i izračunati njihov pojedinačni udeo u BDP. Dodatni učinak postiže se izračunavanjem nivoa investicija po stanovniku u odnosu na nacionalni prosek.
Interpretacija:
Indikator pruža realnu sliku o stepenu regionalne polarizacije zemlje, pokazujući koliko koji region generiše od ukupnih investicija zemlje, posebno koliko puta je nivo investicija po stanovniku veći/manji od nacionalnog proseka. Ove analize su upućene na usmerenja iz PPRS-a, da je priliv kapitala i njegovo efikasno ulaganje osnovni preduslov privrednog rasta, te da je neophodno učiniti regione atraktivnim za privlačenje investicija. Za to je, pre svega, neophodno ulaganje u savremenu privrednu infrastrukturu.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
Podaci su raspoloživi po godinama.
Ograničenja indikatora:
Moguće su teškoće sa primenom indikatora za međunarodna upoređenja usled razlika u parametrima i pristupu merenja, što je potrebno dodatno istražiti.
Budući razvoj indikatora:
Moguće su detaljnije analize s obzirom da su redovnim statističkim praćenjem obuhvaćeni i podaci o ostvarenim investicijama u nova osnovna sredstva, po tehničkoj strukturi, karakteru izgradnje i delatnostima, na lokalnom nivou i u godišnjim intervalima.
Pokazatelj: 58. Broj multinacionalnih kompanija u regionu
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Uslovi za globalnu konkurentnost
Geografska pokrivenost:
podatak se može iskazati na bilo kom teritorijalnom nivou
Izračunavanje:
Broj multinacionalnih kompanija u regionu prema Forbes 500 (Forbes 2000). Za međunarodna upoređenja koristi se broj multinacionalnih kompanija koje imaju sedište u regionu (u skladu sa ESPON pristupom). Pošto podaci pokrivaju 2000 najvećih svetskih kompanija, od kojih 500 evropskih, mogu se označiti gradovi/regioni u kojima se nalazi bar jedna od ovih kompanija.
Interpretacija:
Prisustvo transnacionalnih kompanija u zemlji u direktnoj je vezi sa nivoom internacionalizacije nacionalne ekonomije. Namena ovog indikatora je da pokaže položaj na mapi koncentracije ekonomski jakih područja na evropskom nivou, kao i u odnosu na okruženje. U evropskim razmerama, liderima ekonomskog razvoja smatraju se područja u kojima je sedište neke multinacionalne kompanije (prema ESPON, 2006 ).
Izvor:
ESPON data base, Forbes 2000 (http://www.forbes.com)
Vremenski interval:
godišnji podaci
Budući razvoj indikatora:
Kako bi se stekao bolji uvid u ekonomski značaj regiona na evropskom nivou, pored prisustva multinacionalnih kompanija (ili prisustva samo njihovih sedišta), indikator se može upotpuniti ako se uključe i informacije o nivou finansijskih usluga (prema ESPON, 2006 ).
Pokazatelj: 59. Zaposlenost u stranim firmama u ukupnoj zaposlenosti u regionu
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Uslovi za globalnu konkurentnost
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo zaposlenih u stranim firmama lociranim u regionu u ukupnoj zaposlenosti regiona;
preporučena skala vrednosti: <5, 5-10, 10-15, 15-20, >20 (%)
Interpretacija:
Za velike transnacionalne firme mogu biti atraktivna manje razvijena područja iz više razloga (jeftina radna snaga, proširenje na druga tržišta, blizina sirovinskih resursa), dok njihovo prisustvo na različite načine utiče na konkurentnost regiona. Ovaj indikator uzima jedan aspekt uticaja, zapošljavanje, na osnovu čega bi se taj uticaj merio, posebno kroz promene tokom vremena i uporedne analize sa drugim područjima.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, UNCTAD online baza podataka, potrebno je identifikovati i druge izvore podaci.
Vremenski interval:
godišnji podaci
Budući razvoj indikatora:
Upoređenje rezultata ovog indikatora sa drugim zemljama u okruženju.
Pokazatelj: 60. Udeo stranih firmi u ukupnom izvozu
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Uslovi za globalnu konkurentnost
Geografska pokrivenost:
regionalni nivo
Izračunavanje:
Udeo stranih firmi u ukupnom izvozu regiona (statistički podatak); potrebno je dodatno preciziranje statističkih parametara koji se odnose na kategoriju stranih firmi, kao i praćenja izvoza.
Interpretacija:
Prisutne strane firme u regionu su pre svega motivisane da investiraju u izvozne grane industrije i uslužnog sektora što može predstavljati neke od najvažnijih determinanti za podizanje nivoa konkurentnosti regiona i ukupne nacionalne privrede. Ovim indikatorom trebalo bi da se pokaže koliko se prisustvo stranog kapitala u regionu odrazilo na izvozni potencijal regiona.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((
Vremenski interval:
godišnji podaci
Budući razvoj indikatora:
Potrebno je da se indikator dopuni i uključivanjem podataka o strukturi izvoza (proizvodi niže faze prerade ili finalni proizvodi), kako bi se bolje ocenila izvozna konkurentska pozicija regiona na međunarodnom tržištu.
Pokazatelj: 61. Produktivnost rada
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Konkurentnost radne snage
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Regionalna produktivnost rada izračunata kao odnos „bruto društvenog proizvoda” (ili „bruto dodate vrednosti”) i „broja zaposlenih”. Pored ovih tehnika, u primeni su i druge tehnike za izračunavanje ovog indikatora. Prema zvaničnoj statistici primenjuje se „indeks produktivnosti rada u industriji”, koji izražava dinamiku društvene produktivnosti rada, a predstavlja odnos indeksa fizičkog obima proizvodnje i indeksa zaposlenih. Slično tome, i za parametar zaposlenosti, mogu se koristiti različiti pristupi, na primer prema granama delatnosti, prema veličini preduzeća ili prema ukupnoj zaposlenosti.
Interpretacija:
Zadatak ovog indikatora je da pokaže regionalne neravnomernosti u pogledu privrednih aktivnosti i promene privredne strukture (ukoliko se sagledava na nivou pojedinih sektora delatnosti), što je ujedno mera konkurentnosti pojedinih regiona. Iz PPRS-a, može se navesti primer poljoprivrede, koja u strukturi srpske privrede, posebno u ukupnoj zaposlenosti, ima veoma značajno mesto, ali jako zaostaje u produktivnosti za prosekom EU; ili primer rudarstva, gde u većini rudnika nisu dovoljna ulaganja u razvoj novih tehnologija, evidentni su zastareli tehnološki procesi i islužena tehnička sredstva i oprema, što snižava produktivnost rada, povećava troškove proizvodnje i dovodi do gubitka dela mineralne sirovine.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((
Vremenski interval:
godišnji podaci
Ograničenja indikatora:
pojedine tehnike koje se koriste u izračunavanju indikatora nisu pogodne za međunarodna poređenja
Budući razvoj indikatora:
S obzirom na različite parametre za izračunavanje ovog indikatora, potrebna su dodatna razmatranja za izbor najpogodnije tehnike koja će se primeniti u daljem praćenju.
Pokazatelj: 62. Osnovna cena rada *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 2. Regionalna konkurentnost i pristupačnost
Operativni cilj: Konkurentnost radne snage
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Indikator se predstavlja preko više izvedenih indikatora, za koje se koriste parametri iz drugih indikatora u listi, kao i parametri: zarade zaposlenih – godišnji prosek ukupno isplaćene mase zarada u mesecu (statistički podatak); prosečna zarada zaposlenih – godišnji prosek mesečnih prosečnih zarada prema broju zaposlenih (statistički podatak). Za međunarodne uporedne analize potrebno je iskazati vrednosti u evrima, što zahteva dodatne statističke proračune.
Interpretacija:
Ovaj indikator dat u apsolutnoj vrednosti nije od posebne koristi. Međutim, on je osnova za obračun drugih efikasnijih i relevantnijih indikatora: „zarade po stanovniku”, „odnos zarada prema BDP/BDV”, „odnos zarada prema vrednosti proizvodnje”, „indeks realne prosečne zarade”. Primena ovih izvedenih indikatora je u analizama regionalne nejednakosti i polarizovanosti razvoja, posebno relativna snaga područja prema platežnoj sposobnosti stanovnika.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, Republički zavod za razvoj((.
Vremenski interval:
godišnji podaci
Ograničenja indikatora:
Za međunarodna upoređenja potrebna je posebna obrada indikatora pošto je izvorno iskazan u dinarima.
Budući razvoj indikatora:
Očekuje se postepeno uvođenje svih pomenutih izvedenih indikatora.
Pokazatelj: 63. Korišćenje zemljišta (poljoprivredne, šumske, izgrađene, vodene površine)
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Očuvanje prirodnih resursa
Geografska pokrivenost:
različiti prostorni nivoi, zavisno od načina prikupljanja i prezentacije pojedinih kategorija podataka
Izračunavanje:
Identifikacija osnovnih kategorija namena prostora (iskazana u ha ili km2, % od ukupne površine oblasti, regiona i zemlje, kao i mapiranjem teritorije). Osnovne kategorije namena prostora, identifikovane prema PPRS-u su:
1) poljoprivredno zemljište: oranice, voćnjaci vinogradi, livade, pašnjaci (mapiranje teritorije prema poljoprivrednoj rejonizaciji);
2) površina pod šumama, šumovitost i promene u odnosu na optimalnu šumovitost;
3) građevinska područja naselja, diskontinuirana naseljena područja;
4) odlagališta otpada van građevinskih područja naselja;
5) površine pod saobraćajnom infrastrukturom: transevropske, magistralne i regionalne drumske i železničke mreže, infrastrukturni resursi luka, aerodroma, elektronske komunikacione mreže i objekata;
6) površine pod energetskom mrežom i objektima: visokonaponski dalekovodi, gasovodi, naftovodi, energetski objekti i postrojenja, uključujući i zone obezbeđenja podzemnih instalacija i postrojenja;
7) eksploatacione površine rudarskih kopova i zone prerade;
8) površine akumulacija i prostor rezervisan za nove akumulacije, zone izvorišta podzemnih i površinskih voda, zone obezbeđenja regionalnih vodovoda, kanalskih sistema i PPOV;
9) površine pod industrijskom infrastrukturom, izvan građevinskih područja naselja (industrijske zone, industrijski / tehnološki / naučni parkovi, slobodne zone, aerodromske zone razvoja, privredne/ preduzetničke zone, lučke i mešovite zone, intermodalna čvorišta;
10) vlažna staništa i ribnjaci;
11) prostori zaštićenih prirodnih i kulturnih vrednosti izvan građevinskih područja; i
12) prostori posebne namene za potrebe sistema odbrane.
Interpretacija:
Ovaj pokazatelj daje bilans korišćenja prostora, koji treba da ukaže na trendove socio-ekonomskog razvoja i poštovanje planskih propozicija u nameni prostora, u skladu sa strateškim ciljem da promene ne smeju ići na štetu vrednih i ograničenih prirodnih resursa, već u pravcu poboljšanja kvalitativnih karakteristika i racionalnog korišćenja već angažovanog prostora. Promene koje se prate odnose se, na primer, na konverziju poljoprivrednog i šumskog u građevinsko zemljište, što predstavlja poseban problem uz pitanje posledica neplanske izgradnje, greenfield investicija, koje se po pravilu realizuju u tzv. „periurbanim” zonama u urbano-ruralnom kontinuumu, kao i radom velikih rudarsko-energetsko-industrijskih basena.
Izvor:
Republička agencija za prostorno paniranje, Corine, MŽSRPP – Agencija za zaštitu životne sredine, Republički geodetski zavod (Katastar nepokretnosti), MPTŠV; dodatno modelovanje
Vremenski interval:
zavisno od raspoloživosti podataka interval je 1-5-godina
Ograničenja indikatora:
veliki broj izvora podataka i nejednaka ažurnost može biti ograničenje u primeni pokazatelja
Budući razvoj indikatora:
Predviđa se dalje dekomponavanje pojedinih kategorija korišćenja prostora i praćenje promena unutar svake kategorije, kao i njihovo mapiranje. Potrebno je sprovesti unakrsne analize između pojedinih kategorija namena, kao i upoređenja sa planskim propozicijama.
Pokazatelj: 64. Udeo poljoprivrednih površina pod organskom/kontrolisanom proizvodnjom
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Očuvanje prirodnih resursa
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Za analizu se uzimaju podaci o poljoprivrednim površinama koje su sertifikovane za organsku proizvodnju ili uzgajanje kultura pod stručnim nadzorom. Računa se udeo tih površina u ukupnim poljoprivrednim površinama opštine (%), a zatim se podaci agregiraju prema poljoprivrednoj rejonizaciji teritorije kako je predstavljeno u PPRS-u.
Interpretacija:
Naspram konvencionalne poljoprivredne proizvodnje, ovim indikatorom se prati razvoj proizvodnje visoke biološke vrednosti i/ili poznatog geografskog porekla u sistemima organske, integralne i tradicionalne poljoprivrede. Prema PPRS-u, prostorno diferencirano usmeravanje razvoja i unapređivanja poljoprivredne proizvodnje (na konvencionalnu i organsku/kontrolisanu), u zavisnosti je od geofizičkih i klimatskih odlika, demografskih i prirodnih potencijala, postojećih organizacionih sistema, socioekonomskih uslova i političko-administrativnih faktora razvoja. Primena ovog indikatora namenjena je stoga i za širi kontekst, jer se organska poljoprivreda može definisati kao pristup u poljoprivredi gde je cilj da se stvore integralni, humani, održivi sistemi poljoprivredne proizvodnje. Maksimalno se oslanja na samo-regulišuće agro-ekosisteme, obnovljive resurse i uzajamnost ekoloških i bioloških procesa. Zavisnost od spoljnih unosa, bilo hemijskih ili organskih, je smanjena koliko je to moguće. Glavne prednosti organske poljoprivrede generalno se vide u sledećem: više su tržišne cene ovih proizvoda; način proizvodnje podrazumeva manje intenzivno korišćenje zemljišta i bolja je zaštita životne sredine. Prednost može biti i u tome što je organska poljoprivreda u većoj meri radno intenzivna od konvencionalne, što bi trebalo da doprinese većoj zaposlenosti seoskog stanovništva i da pomogne da se manja gazdinstva i farme zadrže u poslovanju, pošto u suprotnom ne bi bila sposobna da se izbore na tržištu sa inteziviranjem proizvodnje i globalnom konkurencijom.
Izvor:
MPTŠV – Sektor za organsku poljoprivredu; potrebno je identifikovati i druge izvore podataka
Ograničenja indikatora:
Usled nedostatka sistematskih merenja upotrebljivost raspoloživih podataka (zasnovanih na procenama) je ograničena.
Budući razvoj indikatora:
Očekuje se da indikator bude obuhvaćen redovnim statističkim izveštajima po odgovarajućoj metodologiji za međunarodna upoređenja i raspoloživ za manje teritorijalne celine. Indikator bi se analizirao uporedo sa indikatorima o održivom upravljanju i zaštiti prirodnih resursa, demografskom razvoju, unapređenju socijalne i ekonomske kohezije, kao i za međunarodne uporedne analize.
Pokazatelj: 65. Kvalitet voda vodotoka (klase kvaliteta)
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Očuvanje prirodnih resursa
Geografska pokrivenost:
pokrivenost vodomernim stanicama
Izračunavanje:
Indikatorom se prati klasa kvaliteta voda vodotoka u odnosu na propisanu klasu prema Uredbi o kategorizaciji vodotoka, na bazi redovnih analiza kvaliteta vode na mernim profilima (statistički podaci).
Interpretacija:
Indikator opisuje jedan aspekt u okviru osnovnog cilja optimizacije integralnih vodoprivrednih sistema i usklađivanje njihovog razvoja sa ciljevima očuvanja životne sredine i drugih korisnika prostora, koji je postavljen u PPRS-u. Taj aspekt se odnosi na zaštitu voda na nivou rečnih sistema, koji su već teritorijalno uspostavljeni, uz integralno korišćenje tehnoloških, vodoprivrednih i organizaciono-ekonomskih mera. Merama su date propozicije i prioriteti za postavljanje postrojenja za preradu otpadnih voda, kanalisanje naselja, poboljšanje režima malih voda, za zone zaštite izvorišta, kao i preventivni mehanizmi i stimulansi, sve u cilju zaštite voda i dovođenje kvaliteta voda u rekama u klase propisane Vodoprivrednom osnovom Republike Srbije.
Izvor:
MŽSRPP – Agencija za zaštitu životne sredine, Republički hidrometeorološki zavod, MPTŠV- Republička direkcija za vode
Vremenski interval:
godišnji proseci
Budući razvoj indikatora:
Indikator je potrebno povezati, u prvom redu, sa indikatorima kojima se prati pokrivenost prostora kanalizacionom mrežom, namena prostora za PPOV, bespravna izgradnja u zoni izvorišta, međunarodna saradnja po pitanju tranzitnih voda.
Pokazatelj: 66. Kvalitet podzemne vode
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Očuvanje prirodnih resursa
Geografska pokrivenost:
pokrivenost mernim stanicama
Izračunavanje:
Potrebna su dodatna razmatranja izbora parametara i načina prikazivanja rezultata ovog indikatora.
Interpretacija:
Indikator je namenjen da prati ostvarivanje jednog od osnovnih ciljeva PPRS-a, a tiče se planskog i održivog korišćenja podzemnih voda, uz adekvatne mere zaštite, za vodosnabdevanje i flaširanje, kao izvora geotermalne energije i za unapređenje banjskog turizma. Značaj praćenja ovog indikatora je iz razloga što su podzemne vode sporo obnovljive, a zbog nadeksploatacije i neadekvatne zaštite sve veći problem postaje njihov kvalitet, dovodeći u pitanje mogućnost korišćenja niza izvorišta, čak i iz osnovnog vodonosnog sloja, bez upotrebe postrojenja za prečišćavanja, i to sa dosta zahtevnim tehnologijama.
Izvor:
MŽSRPP – Agencija za zaštitu životne sredine, Republički hidrometeorološki zavod, potrebno je identifikovati i druge izvore podataka, MPTŠV – Republička direkcija za vode
Ograničenja indikatora:
Iskazivanje ovog indikatora zavisi od raspoloživih podataka o sprovedenim analizama kvaliteta voda.
Budući razvoj indikatora:
Očekuje se bolji monitoring količine i kvaliteta podzemnih voda u okviru sistematskih merenja, sa većom geografskom pokrivenošću i po odgovarajućoj metodologiji za međunarodna upoređenja.
Prostorne analize će pokazati učinak planskih mera i planskih propozicija koje se tiču korišćenje prostora, broja i lokacija PPOV, preusmerenja korisnika tehnoloških voda na druge izvore, kao i specifičnih mera za pojedine tipove vodonosnih sredina (aluvijalnih, karstnih, neogenih, pukotinskih).
Pokazatelj: 67. Specifična potrošnja vode u naseljima (L/st/dan)
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Očuvanje prirodnih resursa
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Prosečna dnevna potrošnja vode po stanovniku po naseljima (godišnji prosek), uz prikaz sezonskih oscilacija (L/st/dan). Rezultati se prikazuju u relaciji sa veličinom naselja, gustinom naseljenosti, kao i pokrivenošću javnim vodovodom.
Interpretacija:
Prema uporednim analizama specifične raspoloživosti sopstvenih površinskih voda, u odnosu na graničnu vrednost prema kojoj se utvrđuje dugoročna samodovoljnost domaćih voda jedne zemlje, pokazuje se da Republika Srbija spada u vodom siromašnija područja. Uloga ovog indikatora je da prati rezultate planskih mera racionalizacije potrošnje vode i smanjenja specifične potrošnje u svim vidovima potrošnje, kako bi se prosečna specifična potrošnja vode na republičkom nivou smanjila na manje od 250 L/stanovnik dan.
Izvor:
MŽSRPP – Agencija za zaštitu životne sredine, Republički zavod za statistiku, potrebno je identifikovati i druge izvore podataka, MPTŠV – Republička direkcija za vode
Vremenski interval:
Podaci su delimično raspoloživi u godišnjim vremenskim serijama
Budući razvoj indikatora:
Za potpunije prostorne analize potrebno je dalje dekomponovanje ovog indikatora prema korisnicima/potrošačima: domaćinstva, privredni kapaciteti priključeni na javne vodovode, ostali registrovani potrošači, kojima se voda naplaćuje (restorani, bolnice, sanitacija grada, kao i gubici u mreži). U prvom redu, potrebne su analize relacijskih odnosa između specifične potrošnje vode i gubitaka u distribuciji vode.
Pokazatelj: 68. Gubici vode u mreži (%)
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Očuvanje prirodnih resursa
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Gubici vode su razlika između „ukupno zahvaćenih količina vode” i „ukupno isporučenih količina vode” (statistički podaci), a prikazuju se procentualnim udelom u „ukupno zahvaćenim količinama vode”. Parametri: „zahvatanje vode – kaptaža” (obuhvata snabdevanje javnog vodovoda vodom s različitih izvorišta, uz korišćenje podzemne, izvorske i površinske vode); „isporučene vode” (sve neposredno zahvaćene i obezbeđene količine vode koje je vodovod distribuirao u toku izveštajne godine svojim korisnicima). Količine isporučene vode utvrđuju se vodomerom, a gde ih nema, izračunavaju se prema normativima za određenu granu delatnosti.
Interpretacija:
Gubici na mreži odražavaju stanje vodovodne mreže, i jedan su od glavnih uzroka neracionalnog povećanja specifične potrošnje vode u naseljima. Ovaj indikator je namenjen za praćenje realizacije strateškog prioriteta obnove mreže svih vodovoda, koji je apostrofiran u PPRS-u (u prvoj fazi, smanjenje gubitaka na manje od 20% na republičkom nivou).
Izvor:
Republički zavod za statistiku, MPTŠV – Republička direkcija za vode
Vremenski interval:
Podaci se prikupljaju u godišnjoj periodici od 2005. godine.
Ograničenja indikatora:
Podaci o distribuciji vode se zasnivaju na evidenciji i dokumentaciji, a delom i na proceni.
Budući razvoj indikatora:
Potrebno je ustanoviti stepen korelacije sa indikatorima „pokrivenosti vodovodnom mrežom” i „specifična potrošnja vode u naseljima”, što podrazumeva usaglašenosti prostorne i vremenske reference podataka.
Pokazatelj: 69. Odnos obnovljivih i neobnovljivih izvora u ukupnoj potrošnji energije
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Očuvanje prirodnih resursa
Izračunavanje:
Potrebna su dodatna razmatranja u načinu iskazivanja ovog indikatora.
Interpretacija:
Indikator prati cilj da se u budućoj strukturi potrošnje energenata poveća učešće obnovljivih izvora energije. U obnovljive izvore energije čiji potencijal postoji u Republici Srbiji spadaju: energija biomase (uključujući biogas i biogorivo), energija malih hidroelektrana, energija sunca, energija vetra i geotermalna energija (procenjen tehnički iskoristiv energetski potencijal u Republici Srbiji od preko 4,3 Mten). Svaki od ovih izvora ima svoje specifičnosti i uslove pod kojima je njihovo korišćenje ekonomski opravdano, s tim da postoje posebne pogodnosti i potrebe za njihovo organizovano korišćenje u tzv. decentralizovanoj proizvodnji toplotne (sagorevanjem biomase, korišćenjem geotermalne energije i sakupljanjem sunčevog zračenja) i električne energije (izgradnjom malih hidroelektrana – snage do 10 MW i vetroelektrana, kao i korišćenjem fotonaponskih (PV) sistema.
Izvor:
MŽSRPP – Agencija za zaštitu životne sredine; potrebno je identifikovati i druge izvore podataka; referentna su dokumenta koja prate ostvarivanje Strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine.
Budući razvoj indikatora:
Očekuje se da indikator bude obuhvaćen redovnim statističkim izveštajima i raspoloživ za manje teritorijalne celine. Indikator bi se analizirao uporedo sa indikatorima o održivom upravljanju i zaštiti prirodnih resursa.
Pokazatelj: 70. Fragmentacioni indeks *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Očuvanje prirodnih resursa
Geografska pokrivenost:
nivo oblasti/okruga (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Fragmentacioni indeks označava reciprocitet između povećanja fragmentiranosti prirodnih i polu-prirodnih područja u odnosu na proširenje prostora Natura 2000 mreže po regionima (evropski nivo NUTS 3). Za izračunavanje ovog indikatora za Republike Srbiju potrebna su dodatna razmatranja parametara za modelovanje ovog pokazatelja, kako bi se postigla njihova kasnija uporedivost, uključivanjem u mrežu Natura 2000.
Interpretacija:
Fragmentiranost prirodnih područja postaje sve očiglednija posledica ekonomskog i urbanog razvoja, što se manifestuje kroz rasparčavanje prirodnih područja na veći broj malih nepovezanih delova, čije okruženje postaje pretnja za održanje biodiverziteta. Indikator fragmentiranosti prirodnih područja može se koristiti da prikaže prirodno „osetljiva” područja. Naime, fragmenti prirodnih staništa često nisu dovoljno veliki i ekološki očuvani za opstanak populacija živog sveta. Poslednjih decenija sprovodi se veliki broj inicijativa za zaštitu prirodnog nasleđa na nacionalnom i evropskom nivou. I u planerskoj praksi postaje uobičajeno da se prilikom izgradnje puteva i pruga, primenjuju uputstva koja sadrže mere za smanjenje rizika ugrožavanja životinja. Te mere uključuju ograđivanje, čulne signale za životinje, kako bi omogućili usmeravanje životinja na mesta specijalno određena za prelaz preko ili ispod saobraćajnica. Na nacionalnom ili regionalnom nivou, sve više zemalja razvija i primenjuje ekološke mreže najvrednijih područja, bafer zone, koridore i područja koja se ponovo regenerešu u prirodna. Posebno mesto imaju i sve raširenije politike očuvanja prirodnih područja, kao što je razvoj Natura 2000, Pan-evropska ekološka mreža i Emerald mreža.
Evropska agencija za životnu sredinu (EEA) definisala je „fragmentacioni indeks” i sastavila indikator o „prosečnoj veličini nefragmentirane zemljišne parcele”, upozoravajući da „fragmentacija zemljišta”, usled proširenja mreža saobraćaja i stalnog porasta intenziteta saobraćaja u zemljama EU, predstavlja glavnu pretnju biodiverzitetu, direktnim uticajem blizine i uznemiravanja, i fragmentiranjem, izolovanjem staništa i stvaranjem barijera slobodnom kretanju životinja i rasprostiranju njihovih populacija.
Druga indikacija za fragmentisanost staništa je distanca između pojedinih delova. U tome se „fragmentacioni indeks” smatra efektnijim indikatorom u odnosu na druge jednostavnije indikatore kao što je „udeo šumskih područja”, koji ne pružaju informacije o prostornom odnosu i veličini pojedinih fragmenata. Naime, šumska područja mogu biti sačinjena od jednog obuhvatnog poteza šume (što je ređi slučaj) ili od stotina malih delova, tako da ima veličina tih delova, njihova prostorna distribucija i udaljenost postaju glavni uslov za održanje populacija divljači na nekom prostoru.
Pored merenja fragmentiranosti u odnosu na saobraćajne mreže, u brojnim studijama uključuje se fragmentiranost povezana sa poljoprivredom, urbanizacijom, kao i koncentracijom aktivnosti duž rečnih obala. Različiti obrasci urbanizacije i poljoprivrede pokazuju različiti stepen fragmentiranosti. Na primer, urbanizacija koja je uglavnom disperzna, kao i intenzivnija poljoprivreda znače i viši stepen fragmentiranosti predela. Nasuprot tome urbanizacija koja je više koncentrisana i ekstenzivnija poljoprivreda znače i manje fragmentiran predeo. Tako se i model po kome se izračunava ovaj indeks dodatno usložnjava i daje preciznije rezultate što je veći broj uključenih parametara.
Izvor:
modelovanje indikatora, Corine baze podataka, Natura 2000 / Pan-evropska ekološka mreža / baza podataka o prirodnim područjima
Vremenski interval:
snimanja stanja u intervalima od 5 ili 10 godina.
Ograničenja indikatora:
Za izračunavanje ovog indikatora ograničenje može biti raspoloživost odgovarajućih podataka iz baze Corine, koji zadovoljavaju minimalne veličine „fragmenata” i minimalne distance, pošto oboje ima direktni uticaj na indikator. S druge strane, izbor drugih izvora podataka nije poželjan, s obzirom na prednost harmonizovanih definicija u Corine, posebno kroz harmonizaciju različitih klasa korišćenja zemljišta, što omogućava uporedivost podataka na evropskom nivou.
Budući razvoj indikatora:
Procena učinka preduzetih mera na usporavanju ili zaustavljanju procesa fragmentacije, kao i smanjenju fragmentiranosti određenih područja, zahteva monitoring tokom dužeg vremena.
Pokazatelj: 71. Potrošnja zemljišta za saobraćajnu infrastrukturu
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Racionalno zauzimanje zemljišta
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo saobraćajnih površina (putevi i pruge, lučke zone, aerodromi) u ukupnoj površini oblasti/okruga (preporučena skala vrednosti: određuje se u odnosu na minimalnu, srednju i maksimalnu izmerenu vrednost).
Interpretacija:
Saobraćajna infrastruktura, pored toga što je jedan od najvažnijih preduslova za razvoj, postala je jedan od najznačajnih korisnika zemljišta. U pojedinim regionima, zauzimanje zemljišta za saobraćajnu infrastrukturu konstantno se povećava iz godine u godinu, što otvara pitanje racionalnosti i potreba drugih korisnika prostora. Praćenje ovog indikatora ima značaj za razvoj održivog transporta, mreže i objekata, prema PPRS-u, gde se ističe neophodnost pridržavanja osnovnih principa razvoja transportnih sistema: ekonomske isplativosti, društvene opravdanosti i ekološke prihvatljivosti. Značajno je analizirati u kojoj meri se u pojedinim regionima povećavaju površine pod saobraćajnom infrastrukturom i u kojoj meri odgovaraju saobraćajnim potrebama.
Izvor:
JP „Putevi Srbije”, AD „Železnice Srbije”, kartografska i planska dokumenta (ažurnog sadržaja), Corine baze podataka, Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
snimanja stanja u intervalima od 5 godina
Ograničenja indikatora:
Za izračunavanje ovog indikatora ograničenje može biti nepodudarnost podataka iz različitih izvora.
Budući razvoj indikatora:
Potrebno je analizirati odnos između povećanja ukupnih područja naselja (ili izgrađenih područja) i povećanja samo saobraćajnih površina. Osim toga, monitoring i kontrola zemljišta koje se zauzima za saobraćajnu infrastrukturu značajno je za ocenu nivoa održivosti u smislu određenih indikatora stanja životne sredine.
Pokazatelj: 72. Urbani rast – širenje urbanog područja
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Racionalno zauzimanje zemljišta
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Urbani rast tokom perioda od 10 godina, prikazan kao relativno povećanje izgrađenih/veštačkih površina, prema klasifikaciji Corine o zemljišnom pokrivaču. Preporučena skala vrednosti: <0,5 / 0,5-1 / 1-2,5 / 2,5-5 / 5-10 / 10-20 / >20 (%)
Interpretacija:
Prostorni obrazac relativnog povećanja urbanih područja tokom određenog perioda prati različit gradijent u pojedinim delovima zemlje, kao što se kod nekih područja ti procesi relativno sporo odvijaju a kod drugih vrlo dinamično. Značaj praćenja ovog indikatora sadržan je u jednom od osnovnih ciljeva PPRS-a, a tiče se racionalnog korišćenja građevinskog zemljišta, posebno u smislu održivog i racionalnog usmeravanja konverzije poljoprivrednog i šumskog zemljišta u građevinsko, kao i ograničavanja fizičkog širenja građevinskog područja naselja na razumnu meru.
Izvor:
Corine baze podataka, dodatno modelovanje podataka
Vremenski interval:
snimanja stanja u intervalima od 5 ili 10 godina
Ograničenja indikatora:
Corine baza podataka povlači izvesne nedostatke u smislu rezolucije baznih snimaka što može uticati na interpetaciju ovog indikatora.
Budući razvoj indikatora:
Indikator je potrebno povezati sa indikatorima demografskog rasta, ekonomskog rasta, kao indikatora o nameni i načinu korišćenja prostora.
Pokazatelj: 73. Udeo urbanog tkiva
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Racionalno zauzimanje zemljišta
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo urbanih područja u ukupnoj površini oblasti/okruga, na bazi Corine (250 m grid); preporučena skala vrednosti: <1, 1-3, 3-5, 5-10, >25 (%)
Interpretacija:
Ovaj indikator bi trebao da omogući analize o tipovima i karakteru urbanizacije. Udeo urbanog tkiva je uobičajeno visok za glavni grad, i centre funkcionalnih područja, dok se i kod manjih gradova može pratiti promena obrazaca korišćenja prostora (na primer, raspršena i često stihijska gradnja u naseljima i izvan građevinskih područja, kao posledica nepoštovanja zajedničkih i dugoročnih potreba očuvanja prostora, ili nedovoljno korišćenje postojećih potencijala u izgrađenim zonama (urbana obnova, transformacija, modernizacija).
Izvor:
Corine baze podataka
Vremenski interval:
snimanja stanja u intervalima od 5 ili 10 godina
Ograničenja indikatora:
Corine baza podataka povlači izvesne nedostatke u smislu rezolucije baznih snimaka što može uticati na interpetaciju ovog indikatora.
Budući razvoj indikatora:
Praćenjem kroz više vremenskih serija, ovaj indikator bi trebao da bude od pomoći u ocenama urbanog širenja i istraživanjima urbanih tipologija.
Pokazatelj: 74. Udeo kultivisanih područja
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Racionalno zauzimanje zemljišta
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Identifikacija artificijelnih područja u Corine bazi podataka; preporučena skala vrednosti: <1,5 / 1,5-4, 4-6, 6-10, 10-15, >15 (%)
Interpretacija:
Ovim indikatorom pokazuje se koji je udeo neke oblasti ili regiona potpuno izmenjen, pokriven objektima i infrastrukturom, odnosno površine koje se označavaju artificijelnom namenom (kako su identifikovane u Corine bazi podataka). Istovremeno indikator može pokazati u kojoj meri i kojom brzinom nestaju poljoprivredne površine, šume, polu-prirodne i prirodne oblasti, u korist razvoja veštačkih površina. Ovo utiče na biodiverzitet, jer se smanjuju staništa, životni prostor brojnih vrsta, i fragmentira predeo koji ih povezuje i podržava.
Izvor:
Corine baza podataka
Vremenski interval:
snimanja stanja u intervalima od 5 ili 10 godina.
Ograničenja indikatora:
Corine baza podataka povlači izvesne nedostatke u smislu rezolucije baznih snimaka što može uticati na interpetaciju ovog indikatora.
Budući razvoj indikatora:
Indikator je važno povezati sa indikatorom „fragmentacioni indeks”, „korišćenje prostora”, „prirodna područja”. Pored toga, izvor podataka omogućuje sprovođenje uporednih analiza na međunarodnom nivou.
Pokazatelj: 75. Bespravna izgradnja u zonama izvorišta
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Racionalno zauzimanje zemljišta
Geografska pokrivenost:
zone zaštite izvorišta
Izračunavanje:
Broj bespravno podignutih objekata u zonama zaštite izvorišta.
Interpretacija:
Usled nedostatka pouzdanih informacija o bespravnoj izgradnji uopšte, koja je u PPRS-u označena kao gorući problem, izdvojen je jedan prelazni indikator, fokusiran na bespravnu gradnju u zoni izvorišta. Ovde se radi o jednom od najozbiljnijih oblika uzurpacije prostora, pošto predstavlja ozbiljnu pretnju za vodosnabdevanje stanovništva. U ovom smislu, jedan od osnovnih ciljeva PPRS-a je stroga zaštita zaštićenog vodnog zemljišta od bespravne gradnje.
Izvor:
studijske osnove aktuelnih prostornih i urbanističkih planova (lokalnih, regionalnih, nacionalnog), MPTŠV – Republička direkcija za vode; potrebno je identifikovati i druge izvore informacija.
Vremenski interval:
potrebne su godišnje serije podataka
Ograničenja indikatora:
primena indikatora može biti ograničena usled nedostatka ažurnih i pouzdanih podataka
Budući razvoj indikatora:
Neophodno je unaprediti informacione osnove o zonama bespravne izgradnje, nadzoru i merama kojima se sankcionišu te pojave. Zavisno od raspoloživih podataka, značajno je pratiti i podatke o vrsti objekata (stambeni, ugostiteljski, pomoćni), zonama uzurpiranog prostora, proceni štete koja se nanosi izvorištima.
Pokazatelj: 76. Broj i površina brownfield lokacija
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Racionalno zauzimanje zemljišta
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Indikator ne zahteva posebne tehnike izračunavanja ali su potrebna dodatna razmatranja o načinu prezentacije, zavisno od raspoloživosti podataka.
Interpretacija:
Važnost praćenja ovog indikatora proizlazi iz cilja koji je postavljen u PPRS-u a odnosi se na zaustavljanje i strogu kontrolu neracionalnog širenja građevinskih područja i veće angažovanje brownfield prostora odnosno pažljiv i racionalniji pristup greenfield investicijama. Na uređenje brownfield lokacija takođe se gleda kao na mogući doprinos regionalnom razvoju s obzirom na mogućnost korišćenja evropskih fondova za ovu namenu, i s obzirom da ove površine obično imaju osnovnu infrastrukturu kao i urbanističku dokumentaciju, što predstavlja uštedu za investitore.
Izvor:
(potencijalno) katastri brownfield lokacija opština i gradova
Vremenski interval:
(potencijalno) godišnji podaci
Ograničenja indikatora:
Preduslov za praćenje indikatora su ažurni podaci sa valorizacijom.
Budući razvoj indikatora:
Indikator bi trebao da prati realizovane primere regeneracije područja i lokacija.
Pokazatelj: 77. Intenzitet saobraćaja prema deonicama saobraćajne mreže
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Smanjenje uticaja saobraćaja na životnu sredinu i održivo korišćenje energije
Geografska pokrivenost:
(drumski/ železnički/unutrašnji plovni) segmenti saobraćajnih mreža ili koridora
Izračunavanje:
Za drumski saobraćaj indikator se iskazuje u prosečnom godišnjem obimu dnevnog prometa ili broju putničkih automobila (iskazano preko jediničnog vozila); za železnički saobraćaj obično se uzima broj vozova po satu; za unutrašnji vodni saobraćaj uzima se broj brodova na dan. Za drumski saobraćaj, indikator se u prvom redu odnosi na međunarodne pravce i državne puteve prvog i drugog reda.
Interpretacija:
Analizom saobraćaja na svakom od segmenata glavne mreže ili koridora, dolazi se do potpunijeg sagledavanja problema saobraćajnih tokova za regionalni razvoj. Pojedini segmenti mogu biti preopterećeni (i tako podsticati dalje investiranje u infrastrukturu u određenom regionu), dok drugi mogu imati raspoložive kapacitete koje treba promovisati (kao što je slučaj sa unutrašnjim plovnim putevima). Poređenje stvarnog opterećenja segmenta različitih vidova (drumski u poređenju sa paralelnim železničkim ili unutrašnjim plovnim putevima) može pružiti značajne informacije o kapacitetima, ograničenjima kapaciteta i aktuelnoj modalnoj podeli unutar datog koridora. Slične unakrsne analize mogu biti važne kod traženja najpogodnijih saobraćajnih rešenja za pojedina „osetljiva područja” gde se postavljaju strožiji uslovi zaštite životne sredine, kao i o potencijalnim uticajima na zaštićena područja.
Izvor:
Empirijski podaci za ovaj indikator prikupljaju se na osnovu statističkih podataka, (automatskog) brojanja saobraćaja, na osnovu redova vožnje ili registara isporuke, kao i modelovanjem nedostajućih podataka.
Vremenski interval:
(potencijalno) godišnji podaci
Budući razvoj indikatora:
Ovaj indikator je važan ne samo da se dobiju informacije o opterećenju pojedinih segmenata mreže, ili o uskim grlima, već i da se dalje izvedu indikatori životne sredine kao što su indikatori emisija, saobraćajne buke i polutanata, ili indikatori fragmentiranosti.
Pokazatelj: 78. Modalna raspodela putničkog saobraćaja
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Smanjenje uticaja saobraćaja na životnu sredinu i održivo korišćenje energije
Geografska pokrivenost:
regionalni nivo; lokalni nivo (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo pojedinih vidova putničkog saobraćaja u ukupnom putničkom saobraćaju u regionu. Da bi se dobila potpunija slika o saobraćaju u regionu indikator bi trebao da uzme u obzir tranzitni, interregionalni, intraregionalni saobraćaj, saobraćaj koji započinje u regionu i izlazi iz regiona, kao i lokalni saobraćaj.
Interpretacija:
Ovaj indikator je namenjen za procenu zavisnosti od autombila u određenom regionu, u odnosu na ostale vidove, kao što je železnički i javni prevoz. Iako je za očekivati da je autombilski prevoz dominantan vid u mnogim regionima, železnički i javni prevoz, ili čak avionski prevoz (za udaljena ili nepristupačnija odredišta) mogu takođe doprineti značajnom udelu u putničkom saobraćaju. Pored drugih indikatora koji se tiču infrastrukture (kao što su dužina i gustina autoputeva i železničkih stanica), ovaj indikator ilustruje stvarno korišćenje saobraćajne infrastrukture, bilo da razlog mogu biti preferencije stanovnika regiona, pristupačnost ili cena prevoza, ovim mogu da se prikažu uska grla ili nedostatak infrastrukture (na primer, da se koristi automobil jer nedostaju dobre konekcije za prevoz vozom). Ovaj indikator može doprineti na dva načina monitoringu održivosti: prvo, automobil kao manje održivo prevozno sredstvo, ukazuje da se saobraćajni obrasci zasnovani na njemu ne mogu smatrati održivim na duge staze. Drugo, odsustvo pojedinih vidova saobraćaja u regionu ili velikom gradu smanjuje raspoložive opcije dnevne mobilnosti prema potrebama pojedinih članova porodice (na primer, u oblastima u kojima nedostaje železnica ili javni prevoz). U krajnjem slučaju raspoložive opcije prevoza mogu u velikoj meri uticati na organizaciju svakodnevnog života, te na taj način uticati i na socijalnu održivost.
Izvor:
Indikator bi trebao biti izveden iz statističkih podataka i brojanja saobraćaja (tj. empirijskih podataka), ili, ako to nije moguće, trebao bi biti izveden iz saobraćajnih modela.
Vremenski interval:
zavisno od raspoloživosti podataka interval je 1-5-godina
Ograničenja indikatora:
indikator je uglavnom zasnovan na procenjenim podacima
Budući razvoj indikatora:
Da bi ilustrovao potpunu sliku o saobraćaju u regionu, indikator bi trebao da uzme u obzir tranzitni, interregionalni, intraregionalni saobraćaj, saobraćaj koji započinje u regionu i izlazi iz regiona, kao i lokalni saobraćaj.
Pokazatelj: 79. Obnovljiva energija u ukupnoj proizvodnji energije
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Smanjenje uticaja saobraćaja na životnu sredinu i održivo korišćenje energije
Geografska pokrivenost:
regionalni nivo / nacionalni nivo
Izračunavanje:
Udeo proizvodnje energije iz obnovljivih izvora u ukupnoj proizvodnji energije (%)
Interpretacija:
Ovaj indikator pokazuje koliko se proizvodnja energije ostvaruje iz obnovljivih izvora energije, ukazujući s jedne strane, koliko je smanjena zavisnost od fosilnih goriva na regionalnom nivou i koliko je ovaj region sposoban da zadovolji tražnju za primarnom energijom u budućnosti. Sa druge strane, ovaj indikator pruža uvid o ponudi regiona za energetsko tržište, čime se može pratiti doprinos regiona prema planiranim kapacitetima izgradnje malih hidroelektrana, vetroelektrana, solarnih fotonaponskih postrojenja, postrojenja na biomasu i postrojenja koja koriste biogas, prema PPRS-u.
Izvor:
(potencijalno) podaci raspoloživi u redovnim statističkim praćenjima
Vremenski interval:
zavisno od raspoloživosti podataka interval je 1-5-godina
Budući razvoj indikatora:
Neophodna je izrada energetskih bilansa i bilansa obnovljivih izvora energije po regionima, prema potencijalima obnovljivih izora – hidro, biomasa, vetar, geotermalna energija, energija sunca. Pored toga, značajno je pratiti odnos povećanja korišćenja obnovljivih izvora energije i stanja kvaliteta životne sredine.
Pokazatelj: 80. Potrošnja energije po izvorima i vrsti korisnika
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Smanjenje uticaja saobraćaja na životnu sredinu i održivo korišćenje energije
Geografska pokrivenost:
regionalni nivo / nacionalni nivo
Izračunavanje:
Potrošnja energije prema načinu korišćenja (saobraćaj, industrija, domaćinstva) i vrsti energije (električna, toplotna, pogonska) za određeni period vremena.
Interpretacija:
Ovaj indikator pokriva aspekt upotrebe raspoložive energije, tj. količinu potrošene energije, prema nameni i vrsti energije, u određenom vremenskom periodu. Indikator ovim pokazuje mogućnosti da se potrošnja energije usmerava ka održivosti na dva načina, u okviru ponude i u okviru potrošnje.
Izvor:
Republički zavod za statistiku, potrebno je identifikovati i druge izvore podataka
Vremenski interval:
(potencijalno) godišnji podaci
Budući razvoj indikatora:
Ovo mogu biti vredne informacije da se na regionalnoj osnovi utiče na energetsku efikasnost (smanjenjem količine utrošene energije, bez smanjenja ukupne privredne aktivnosti u isto vreme).
Pokazatelj: 81. Broj i % stanovnika naselja koji su izloženi stalnom i učestalom prekomernom zagađenju vazduha
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Zdrava životna sredina i prevencija hazarda
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Broj stanovnika koji živi unutar zona zagađenja – prema evidencijama praćenja koncentracije, intenziteta i učestalosti zagađenja tipičnih i specifičnih zagađujućih materija. U prvom koraku, potrebno je označiti izolinije oko potencijalnih izvora zagađenja prema tipu, intenzitetu i učestalosti zagađenja. U drugom koraku potrebno je izračunati broj stanovnika koji se nalaze unutar označenog prostora. U trećem koraku potrebno je agregiranje dobijenih podataka na nivou oblasti i regiona.
Interpretacija:
Indikator prati stanje područja izloženog stalnom ili učestalom prekoračenju graničnih vrednosti tipičnih zagađujućih materija (SO2, CO2, NO2, PM10), kao što su urbana područja i koridori autoputeva. Prema PPRS-u, potrebno je obezbediti takva rešenja i opredeljenja kojima se sprečava dalje ugrožavanje životne sredine i sanirati posledice zagađenja.
Izvor:
Republička agencija za životnu sredinu
Vremenski interval:
godišnje prosečne vrednosti sa prikazom ekstremnih vrednosti
Budući razvoj indikatora:
U najopštijem slučaju prate se tipične zagađujuće materije u zavisnosti od izvora zagađenja, s tim da se u dogledno vreme uključi i praćenje specifičnih zagađenja (benzola, ozona, olova), kao i kumulativni efekti zagađenja, kao što je efekat „staklene bašte”.
Pokazatelj: 82. Broj i % stanovnika naselja u zonama zagađenja od industrijskih / rudarskih / energetskih postrojenja
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Zdrava životna sredina i prevencija hazarda
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Broj stanovnika koji živi unutar zona neposrednog uticaja industrijskih postrojenja, postojećih ili mogućih zagađivača (posebno, hemijske industrije i rudarsko-energetskih objekata). Prostor je označen izolinijama prema intenzitetu i učestalosti zagađenja ili prostor oko potencijalnih izvora zagađenja. Indikator podrazumeva agregiranje dobijenih podataka na nivou regiona.
Interpretacija:
Indikator prati stanje područja zagađene i degradirane životne sredine (područja otvorenih kopova lignita, jalovišta, deponija, termoelektrana, hemijske industrije) sa negativnim uticajima na čoveka, biljni i životinjski svet i kvalitet života. Prema PPRS-u, za ovu kategoriju treba obezbediti takva rešenja i opredeljenja kojima se sprečava dalja degradacija i umanjuju efekti ograničavanja razvoja. Potrebno je sanirati i revitalizovati degradirane i ugrožene ekosisteme i sanirati posledice zagađenja, u cilju stvaranja kvalitetnije životne sredine.
Izvor:
MŽSRPP – Agencija za zaštitu životne sredine
Vremenski interval:
godišnje prosečne vrednosti sa prikazom ekstremnih vrednosti
Budući razvoj indikatora:
Praćenje indikatora uporedo sa sprovođenjem postupaka sanacije i remedijacije crnih tačaka (hot spots) – kontaminiranih industrijskih lokacija, rekultivacije i remedijacije lokacija.
Pokazatelj: 83. Naselja i kultivisana područja potencijalno ugrožena od poplava *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Zaštita od prirodnih nepogoda
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Mapiranje teritorije prema broju slučajeva poplava.
Interpretacija:
Ovaj indikator identifikuje naselja prema broju slučajeva poplava. Područja sa velikim brojem slučajeva poplava i veliki udeo veštačkih površina (npr. područja naselja) se smatraju najviše povredivim. Ovaj indikator prati ostvarivanje cilja na optimizaciji integralnih vodoprivrednih sistema na jedinstvenom vodoprivrednom prostoru Republike Srbije i usklađivanje njihovog razvoja sa ciljevima očuvanja životne sredine i drugih korisnika prostora
Izvor:
MUP – Sektor za vanredne situacije, MPTŠV – Republička direkcija za vode, (potencijalno) karte plavnih zona i oblasti značajnog rizika od poplava, Corine
Vremenski interval:
godišnji podaci
Budući razvoj indikatora:
Indikator je važno povezati sa sprovedenim zaštitnim merama za odbranu od poplava (na primer, izgradnja nasipa, regulisanje vodnog režima, sprečavanje gradnje u plavnim zonama).
Pokazatelj: 84. Naselja u prostoru ugroženosti seizmičkom aktivnošću
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Zaštita od prirodnih nepogoda
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Naselja (broj stanovnika) koji se nalaze u zonama potencijalne ugroženosti od zemljotresa, prema seizmičkom zoniranju teritorije.
Interpretacija:
Ugroženost prostora seizmičkom aktivnošću, predstavlja bitan činilac pri planiranju prostora i namene korišćenja zemljišta, kao i pri određivanju stepena koncentracije fizičkih struktura i infrastrukturnih objekata.
Izvor:
Republički seizmološki zavod
Budući razvoj indikatora:
Pored naselja (broj stanovnika), indikator bi obuhvatio i stepen koncentracije fizičkih struktura i infrastrukturnih objekata koji se nalaze u zonama potencijalne ugroženosti od zemljotresa, prema seizmičkom zoniranju teritorije.
Pokazatelj: 85. Naselja u prostorima ugroženosti od erozivnih procesa
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Zaštita od prirodnih nepogoda
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Erozivni procesi se odnose na eroziju zemljišta, klizišta i odrone. Indikator bi se računao superponiranjem karata naseljenosti i karata erozije.
Interpretacija:
Područja intenzivnih erozivnih procesa mogu biti odraz neodgovarajuće upotree prostora. Specifičan problem predstavljaju klizišta, na terenima relativno slabije nosivosti u periodima povećanih padavina ili u delovima naselja gde nije adekvatno regulisano odvođenje voda. Indikatorom su posebno obuhvaćena naselja potencijalno ugrožena erozijom, klizištima i odronima, uključujući i aktivnosti na njihovoj zaštiti i smanjenju ugroženosti.
Izvor:
(potencijalno) karte erozije, katastar klizišta
Vremenski interval:
(potencijalno) godišnji podaci.
Budući razvoj indikatora:
Pored naselja, indikator bi trebalo da obuhvati čitavu teritoriju, kao i učinak antierozivnih mera.
Pokazatelj: 86. Količina komunalnog otpada iz naselja regiona
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Smanjenje količine otpada, povećanje recikliranja
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Količina komunalnog otpada koje se stvara iz naselja, agregirano na regionalnom nivou. Potrebna su dodatna razmatranja za način modelovanja podataka.
Interpretacija:
Količina komunalnog otpada predstavlja ukupnu količinu generisanog otpada naselja, što je uglavnom nepoznat podatak i zahteva odgovarajuće tehnike izračunavanja. Upoređujući rezultate sa indikatorom „količina otpada koji se organizovano sakuplja”, pokazuje se zapravo obim problema neodrživog upravljanja otpadom koji uglavnom završava van komunalnih deponija.
Izvor:
MŽSRPP- Agencija za zaštitu životne sredine, modelovanje podataka
Vremenski interval:
godišnji podaci
Ograničenja indikatora:
Geografska pokrivenost podacima nije potpuna
Pokazatelj: 87. % komunalnog otpada koji se organizovano sakuplja (% domaćinstava)
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Smanjenje količine otpada, povećanje recikliranja
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo domaćinstava po naseljima (agregirano na regionalnom nivou) koja pokriva rad komunalnih službi za odnošenje otpada ili procenat generisanog komunalnog otpada koje odnose komunalne službe.
Interpretacija:
Količina komunalnog otpada koje se organizovano sakuplja na nivou svih opština, ilustruje i stepen održivosti koji je region dostigao.
Izvor:
MŽSRPP- Agencija za zaštitu životne sredine
Vremenski interval:
godišnji podaci
Ograničenja indikatora:
Geografska pokrivenost podacima nije potpuna.
Budući razvoj indikatora:
Pored upotpunjavanja podacima, u praćenje je potrebno je uključiti način odlaganja otpada, stanje deponija, razvoj regionalnih sistema za upravljanje otpadom i saniranje degradiranih područja.
Pokazatelj: 88. Stvaranje industrijskog otpada (t/god; ha)
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Smanjenje količine otpada, povećanje recikliranja
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
U okviru ovog indikatora prati se: količina proizvedenog industrijskog otpada (t/god); površina prostora koja se zauzima za jalovišta i odlagališta industrijskog otpada, uključujući i zone restriktivnog korišćenja za druge namene.
Izvor:
MŽSRPP- Agencija za zaštitu životne sredine, potrebno je identifikovati i druge izvore podataka
Vremenski interval:
(potencijalno) godišnji podaci
Budući razvoj indikatora:
Uvođenje ovog indikatora zavisiće od raspoloživosti preciznijim podacima.
Pokazatelj: 89. % ukupne količine otpada koji se reciklira
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 3. Održivo korišćenje prirodnih resursa i zaštićena i unapređena životna sredina
Operativni cilj: Smanjenje količine otpada, povećanje recikliranja
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Udeo komunalnog i industrijskog otpada koji se reciklira od ukupne količine sakupljenog otpada.
Interpretacija:
Indikator prati jedan aspekt tretmana otpada koji se tiče reciklabilnog otpada (prema količini i vrsti), koji upućuje i na nivo održivosti regiona.
Izvor:
MŽSRPP- Agencija za zaštitu životne sredine, potrebno je identifikovati i druge izvore podataka
Vremenski interval:
(potencijalno) godišnji podaci
Budući razvoj indikatora:
Očekuje se bolji monitoring količine i sastava otpada koji se reciklira, količine otpada koji se organizovano sakuplja, kao i količine ukupno generisanog otpada.
Pokazatelj: 90. Nastajanje/razvoj prirodnih predela
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 4. Zaštićeno i održivo korišćeno prirodno i kulturno nasleđe i predeo
Operativni cilj: Limitirano smanjivanje prirodnih područja – zaštita prirodnih staništa i očuvanje biodiverziteta
Geografska pokrivenost:
nivo oblasti i regiona
Izračunavanje:
Pošumljene površine, rekultivisana područja kao i prirodno regenerisani predeli u regionu.
Interpretacija:
Dominantan trend širenja veštačkih površina i infrastrukture glavno je obeležje korišćenja prostora na regionalnom i nacionalnom nivou, koje ide na račun nestajanja poljoprivrednih površina, i u manjoj meri, šuma i polu-prirodnih i prirodnih oblasti. Ovim se povećava stepen ugroženosti biodiverziteta jer se smanjuju staništa, životni prostor brojnih vrsta, i fragmentiraju se predeli koji ih podržavaju i povezuju. Ovim indikatorom prati se povećanje ili nastajanje prirodnih područja pošumaljavanjem, rekultivacijom zemljišta kao i prirodnom regeneraciom predela.
Izvor:
Republička agencija za prostorno paniranje, Corine, MŽSRPP – Agencija za zaštitu životne sredine
Vremenski interval:
(potencijalno) godišnji podaci
Pokazatelj: 91. Zaštićena prirodna područja
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 4. Zaštićeno i održivo korišćeno prirodno i kulturno nasleđe, i predeo
Operativni cilj: Limitirano smanjivanje prirodnih područja – zaštita prirodnih staništa i očuvanje biodiverziteta
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Zaštićena prirodna područja prema vrsti i stepenu zaštite. Pošto Republika Srbija još nije uključena u mrežu Natura 2000, primenjuje se indikator o zaštićenim prirodnim područjima i područjima predloženim za zaštitu prema registru Zavoda za zaštitu prirode Srbije, kao i registrovanim područjima Emerald mreže.
Interpretacija:
Najznačajnije ekološke mreže na području Evrope su Pan-evropska ekološka mreža, Natura 2000 i Emerald mreža. Za Republiku Srbiju Emerald mreža ima poseban značaj, jer ona zapravo predstavlja proširenje koncepta Natura 2000 na evropske zemlje van EU. Inače ekološku mrežu Natura 2000 čine „područja pod posebnom zaštitom” (SPA – Special Protection Areas) definisana direktivom o pticama (Birds Directive) i „posebna područja očuvanja” (SAC – Special Areas of Conservation). Glavni cilj mreže je odgovarajuća zaštita i očuvanje najvažnijih evropskih staništa i vrsta. Emerald mreža je ekološka mreža Područja od posebne važnosti za zaštitu prirode (Areas of Special Conservation Interest – ASCI). Mreža uključuje područja od posebnog ekološkog značaja za ugrožene vrste i tipove staništa zaštićenih po osnovu Bernske Konvencije. U okviru međunarodnog projekta „Razvoj Emerald mreže u Republici Srbiji”, identifikovano je 61 područje.
Izvor:
Zavod za zaštitu prirode Srbije
Vremenski interval:
godišnji podaci
Ograničenja indikatora:
ograničena međunarodna uporedivost indikatora
Budući razvoj indikatora:
Za teritoriju ESPON-a ovaj indikator se odnosi na prirodna područja prema Natura 2000 mreži staništa na nivou EU. Indikator koji je primenjen ovde može se pratiti kao prelazno rešenje do uključivanja Republike Srbije u ovu mrežu.
Pokazatelj: 92. Broj zaštićenih kulturnih dobara u regionu *
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 4. Zaštićeno i održivo korišćeno prirodno i kulturno nasleđe i predeo
Operativni cilj: Očuvanje kulturnih markera i očuvanje specifičnog karaktera predela
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Broj zaštićenih kulturnih dobara u regionu, prema vrsti i stepenu zaštite (površina teritorije pod zaštitom)
Interpretacija:
Prema PPRS-u, osnovni cilj je da se kulturno nasleđe artikuliše kao razvojni resurs, zaštiti, uredi i koristi na način koji će doprineti uspostavljanju regionalnog i lokalnog identiteta u skladu sa evropskim standardima zaštite. Ovim indikatorom prati se broj i status zaštite kulturnih dobara, kao podrška osnovnom konceptu u oblasti kulturnog nasleđa koji ističe različit pristup zaštiti, očuvanju i korišćenju kulturnog nasleđa prema ciljevima prostornog razvoja pojedinih delova Republike Srbije.
Izvor:
Republički zavod za zaštitu spomenika kulture
Vremenski interval:
godišnji podaci
Pokazatelj: 93. Broj lokaliteta kulturnog nasleđa i integralnih celina predloženih za zaštitu
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 4. Zaštićeno i održivo korišćeno prirodno i kulturno nasleđe i predeo
Operativni cilj: Očuvanje kulturnih markera i očuvanje specifičnog karaktera predela
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Broj lokaliteta predloženih za zaštitu, prema vrsti i površini teritorije
Interpretacija:
Ovim indikatorom obuhvaćena su sva dobra koja uživaju prethodnu zaštitu, i prema kojima se u prostornom razvoju mora odnositi kao i prema zaštićenim kulturnim dobrima.
Izvor:
Republički zavod za zaštitu spomenika kulture
Vremenski interval:
godišnji podaci
Pokazatelj: 94. Broj i površina identifikovanih predela
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 4. Zaštićeno i održivo korišćeno prirodno i kulturno nasleđe i predeo
Operativni cilj: Očuvanje kulturnih markera i očuvanje specifičnog karaktera predela
Geografska pokrivenost:
nivo oblasti / regiona
Izračunavanje:
mapiranje identifikovanih predela
Interpretacija:
Osnovni cilj zaštite, uređenja i razvoja predela Republike Srbije su raznovrsni, visoko kvalitetni i adekvatno korišćeni predeli i fizički uređena, za život i boravak prijatna ruralna i urbana naselja i gradovi, razvijenog identiteta zasnovanog na poštovanju i afirmaciji prirodnih i kulturnih vrednosti. Indikator je namenjen da prati tok „kategorizacije predela Srbije”, kojom se podrazumeva identifikacija predela različitog karaktera na nacionalnom i regionalnom nivou, kao osnov za valorizaciju i zaštitu prirodnih i kulturnih predela, planiranje i upravljanje njihovim kvalitetom.
Izvor:
Zavod za zaštitu prirode Srbije
Vremenski interval:
(potencijalno) godišnji podaci
Budući razvoj indikatora:
Indikator bi trebalo da prati sprovođenje Evropske konvencije o predelima (Firenca, 2000), kojoj je Republika Srbija pristupila 2007. godine, odnosno usvojila 2011. godine („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, broj 4/11).
Pokazatelj: 95. Turistički kapaciteti u seoskim domaćinstvima
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 4. Zaštićeno i održivo korišćeno prirodno i kulturno nasleđe i predeo
Operativni cilj: Unapređenje regionalnih potencijala za turizam i kreativne industrije
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Broj ležaja u seoskim domaćinstvima prema propisanoj kategorizaciji turističkih objekata
Interpretacija:
Indikator prati stepen aktiviranosti seoskog turizma, a u širem smislu pokazuje u kojoj je meri lokalno stanovništvo uključeno u turističku privredu.
Izvor:
lokalne službe zadužene za oblast turizma
Vremenski interval:
(potencijalno) godišnji podaci
Budući razvoj indikatora:
Indikator je značajno dopuniti informacijama o saobraćajnoj dostupnosti i opremljenosti turističkih prostora turističkom i komunalnom infrastrukturom.
Pokazatelj: 96. Broj turista i turističkih noćenja godišnje
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 4. Zaštićeno i održivo korišćeno prirodno i kulturno nasleđe i predeo
Operativni cilj: Unapređenje regionalnih potencijala za turizam i kreativne industrije
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Promene u godišnjem broju turista i turističkih noćenja u regionu
Interpretacija:
Povećanje ili smanjenje broja turista pokazuje nivo atraktivnosti područja, kvalitet i raznovrsnost ponude, kao i u kojoj meri su postojeće komplementarne lokalne aktivnosti integrisane sa turizmom.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
godišnji podaci
Ograničenja indikatora:
statističko praćenje turizma je nekompletno
Budući razvoj indikatora:
Indikator bi trebalo dopuniti informacijama o turističkim kapacitetima.
Pokazatelj: 97. Broj i površina proglašenih turističkih prostora
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 4. Zaštićeno i održivo korišćeno prirodno i kulturno nasleđe i predeo
Operativni cilj: Unapređenje regionalnih potencijala za turizam i kreativne industrije
Geografska pokrivenost:
regionalni nivo
Izračunavanje:
Broj turističkih prostora prema vrsti i površini teritorije
Interpretacija:
Prostor koji zbog svojih karakteristika, vrednosti i prioritetne turističke namene zahteva poseban režim organizacije, uređenja, korišćenja i zaštite ili se na njemu predviđa izgradnja objekata od nacionalnog interesa, Vlada, na predlog ministarstva, proglašava kao turistički prostor.
Izvor:
Ministarstvo ekonomije i regionalnog razvoja
Budući razvoj indikatora:
Indikator bi trebalo dopuniti informacijama o turističkim kapacitetima i opremljenosti turističkom infrastrukturom i galerijskom i prodajnom prostoru narodne radinosti i umetničkog stvaralaštva.
Pokazatelj: 98. Broj projekata sa međunarodnim učešćem
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 5. Prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje
Operativni cilj: Učešće u programima i projektima transgranične i međuregionalne saradnje
Geografska pokrivenost:
nivo lokalne samouprave (osnovni nivo za agregiranje podataka)
Izračunavanje:
Broj projekata u okviru međunarodne saradnje u koje je uključena najmanje jedna institucija rezident koja predstavlja opštinu ili region.
Interpretacija:
Prema PPRS-u, poseban značaj za budući prostorni razvoj imaće prostorna integracija Republike Srbije i njenih regiona i opština u međunarodno okruženje. Ovo će biti ostvareno na tri nivoa: prekogranično, međuregionalno i transdržavno. Ovim indikatorom prati se uspostavljanje međunarodne saradnje u okviru pojedinih evropskih programa, kao i za različite oblasti: saradnja planinskih regija, vodnih područja, panevropskih infrastrukturnih koridora, kulturnog nasleđa, urbanih centara, i drugih ekonomskih i socijalnih veza koje doprinose prostornom održivom razvoju Republike Srbije u evropskom okruženju. Indikatorom se posebno prate oblici transgranične saradnje (cross-border cooperation – CBC) pograničnih opština u Republici Srbiji, sa pograničnim teritorijalnim jedinicama susednih država
Izvor:
potrebno je identifikovati izvore podataka
Pokazatelj: 99. Članstvo u međunarodnim organizacijama i mrežama saradnje
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 5. Prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje
Operativni cilj: Učešće u programima i projektima transgranične i međuregionalne saradnje
Geografska pokrivenost:
regionalni nivo, nacionalni nivo
Izračunavanje:
Uključenost u rad međunarodnih organizacija i institucija; potrebna su dodatna razmatranja načina prezentacije ovog indikatora.
Interpretacija:
Ovim indikatorom prati se učešće Republike Srbije i pojedinih regiona u međunarodnim inicijativama koje tretiraju strateške teme poput zaštite i razvoja na području Centralne, Istočne i Jugoistočne Evrope, Podunavlja, Karpata, Save itd, kao i u interesnim prostornim grupacijama – evroregionima, zatim učešće u okviru ekoloških mreža, UNESCO program „Svetska baština”, ESPON, itd.
Izvor:
potrebno je identifikovati izvore podataka
Vremenski interval:
(potencijalno) godišnji podaci
Pokazatelj: 100. Trgovinska razmena per capita sa susednim zemljama
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 5. Prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje
Operativni cilj: Trgovinske veze sa okruženjem
Geografska pokrivenost:
regionalni nivo
Izračunavanje:
Za poređenje regiona računa se obim uvoza i izvoza per capita svakog regiona koji ostvaruje sa regionima u susednim zemljama (hilj. €)
Interpretacija:
Povećanje pristupačnosti treba da prati umrežavanje funkcionalnih urbanih područja unutar teritorije Republike Srbije i transgranično povezivanje sa susednim funkcionalnim urbanim područjima u okolnim zemljama. Ovim indikatorom prati se prostorni/infrastrukturni potencijal regiona u podsticanju razvoja veza, trgovine, transporta i komunikacija kroz unapređenje međuregionalne i međudržavne saradnje sa opštinama u transgraničnim područjima.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
godišnji podaci
Pokazatelj: 101. Udeo trgovinskog prometa sa susednim zemljama u ukupnoj trgovini sa inostranstvom
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 5. Prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje
Operativni cilj: Trgovinske veze sa okruženje
Geografska pokrivenost:
regionalni nivo
Izračunavanje:
Trgovinska razmena pojedinih regiona sa susednim zemljama u ukupnoj trgovini sa inostranstvom (%).
Interpretacija:
Ovim indikatorom prati se intenzitet veza sa susednim zemljama u funkciji stepena pristupačnosti, konkurentnosti regiona i unapređenja međuregionalne razmene sa susednim zemljama.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
godišnji podaci
Pokazatelj: 102. Promet putnika i robe u rečnim lukama
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 5. Prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje
Operativni cilj: Trgovinske veze sa okruženjem
Geografska pokrivenost:
regionalni nivo / rečne luke
Izračunavanje:
Obim putničkog i robnog saobraćaja među rečnim lukama
Interpretacija:
Primena indikatora je usmerena prema osnovnom cilju razvoja vodnog transporta koje se tiče povećanja konkurentske sposobnosti rečnog transporta podizanjem nivoa kvaliteta usluge u lukama, koja će omogućiti racionalnu preraspodelu između vidova saobraćaja i izgradnju efikasnog saobraćajnog sistema Republike Srbije. U skladu sa ovim ciljem, indikator treba posebno da pokaže stepen ujednačavanja karakteristika plovnih puteva i transportne infrastrukture i dostizanje nivoa razvoja u državama članicama EU, kao i razvoj putničkog saobraćaja.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
godišnji podaci
Pokazatelj: 103. Kontejnerski promet (u rečnim lukama)
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 5. Prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje
Operativni cilj: Trgovinske veze sa okruženjem
Geografska pokrivenost:
regionalni nivo / rečne luke
Izračunavanje:
Poređenje rečnih luka u obimu kontejnerskog prometa
Interpretacija:
Indikator prati konkurentske sposobnosti rečnog transporta, razvoj terminala intermodalnog transporta (posebno kontejnerski) u lukama, koji posredno ukazuje na nivo kvaliteta usluga u lukama i stvorene uslove za efikasno i ekonomski racionalno funkcionisanje i poslovanje.
Izvor:
Republički zavod za statistiku
Vremenski interval:
godišnji podaci
Pokazatelj: 104. Gustina drumskih i pružnih graničnih prelaza po deonicama graničnog područja
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 5. Prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje
Operativni cilj: Propusnost granica
Geografska pokrivenost:
regionalni nivo
Izračunavanje:
Broj drumskih graničnih prelaza/dužina granice (/km); broj pružnih graničnih prelaza/dužina granice (/km)
Interpretacija:
Bolja prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje, podrazumeva pojačane potrebe prekograničnog saobraćaja i veću propusnost granica, što je i prilika za jačanje regionalne ekonomije za šta veliki značaj imaju mesta graničnih prelaza.
Vremenski interval:
godišnji podaci
Budući razvoj indikatora:
Osim gustina graničnih prelaza značajno je pratiti i standarde infrastrukturne opremljenosti graničnih prelaza.
Pokazatelj: 105. Nedeljni broj letova do evropskih MEGA područja
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 5. Prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje
Operativni cilj: Propusnost granica
Geografska pokrivenost:
regionalni nivo
Izračunavanje:
Prosečan nedeljni broj povratnih letova u toku jedne godine do evropskih prestonica koje su u kategoriji MEGA područja (Metropolitan European Growth Area) (prema ESPON kategorizaciji MEGA područja).
Interpretacija:
Uloga ovog indikatora je da prati osnovni cilj prostornog razvoja vazdušnog saobraćaja Republike Srbije, da vazduhoplovni sistem bude integralni deo evropskog vazduhoplovnog sistema, a vazduhoplovni saobraćaj postane glavni vid transporta na relacijama dužim od 45 minuta letenja, uz mogućnost da svaki region u budućnosti ima aerodrom određene kategorije. Osnovna koncepcija prostornog razvoja aerodromske infrastrukture zasniva se na realizaciji projekata koji stimulišu razvoj mreže radi povezivanja aerodroma unutar Republike Srbije i sa okruženjem, rekonstrukciji i rehabilitaciji mreže lokalnog karaktera.
Izvor:
itinereri avionskog saobraćaja
Vremenski interval:
godišnji prosečni podaci
Pokazatelj: 106. Vreme putovanja autom do MEGA i transnacionalnih FUP područja (bodovano prema značaju FUP)
Ciljevi prostornog razvoja:
Osnovni cilj: 5. Prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje
Operativni cilj: Propusnost granica
Geografska pokrivenost:
regionalni nivo
Izračunavanje:
Označavanje izohrona dostupnosti na primeru automobilskog prevoza: najbliže 10-60 minuta; srednje vreme – 60 (30) minuta; krajnja granica – 10h (5h) (prema ESPON)
Interpretacija:
Indikator meri dostupnost u evropskoj dimenziji. Na osnovu vremena putovanja autom do svih MEGA (Metropolitan European Growth Area) i transnacionalnih funkcionalnih urbanih područja (FUA – Functional Urban Area) (bodovano prema značaju FUP), pokazuju se rangovi od centralnih područja sa najboljom dostupnošću, do perfirenih i krajnje udaljenih područja sa najslabijom dostupnošću.
Izvor i vremenski interval:
podaci su rezultat modelovanja
U cilju stvaranja preduslova za uspostavljanje planskog upravljanja prostorom Republike Srbije kao kontinualnog procesa, koji će u dinamičnom okruženju tranzicije doprineti realnosti ostvarenja ciljeva definisanih PPRS-om, prvi program implementacije predviđa izgradnju GIS-orijentisanog informacionog sistema za njegovo praćenje i ocenjivanje.
Ovaj sistem trebalo bi da doprinese jednostavnijem upravljanju velikim brojem sektorskih podataka i informacija koje su potrebne za donošenje blagovremenih i merodavnih odluka po pitanju mera i aktivnosti neophodnih za uravnoteženi i kontrolisani razvoj socio-ekonomsko-ekološkog potencijala prostora Republike Srbije. Istovremeno, sa izgradnjom ovog sistema, trebalo bi da dođe i do unapređenja samog sistema prostornog planiranja u Republici Srbiji kroz razvoj njegovih institucionalno-organizacionih kapaciteta potrebnih za intenzivnu primenu savremenih informacionih tehnologija u radnom procesu.
Srednjoročno, predviđeno sistemsko rešenje za praćenje statusa, procena realizacije i efikasno usklađivanje postojećih planskih rešenja prema strateškim i operativnim ciljevima identifikovanim PPRS-om, zahtevaće primenu niza međunarodnih i kreiranje lokalnih standarda, i izazvaće niz poslovnih reformi, ali će dugoročno prerasti u jedinstvenu platformu planskog upravljanja teritorijalnim potencijalima Republike Srbije na svim nivoima.
Osnovni cilj uspostavljanja informacionog sistema praćenja i ocenjivanja (u daljem tekstu: ISPO) je obezbeđivanje podrške, odnosno instrumenta za kontinualno praćenje realizacije strateških prioriteta identifikovanih PPRS-om (Glava IV), kao i realno ocenjivanje stanja razvoja prostora Republike Srbije putem merenja vrednosti definisanih pokazatelja u utvrđenim vremenskim intervalima (Glava VI).
U širem kontekstu, cilj uspostavljanja ISPO je formiranje osnove za razvoj infrastrukture prostornih podataka (u daljem tekstu: IPP) za prostorno planiranje; odnosno, cilj pokretanja ISPO je postepena izgradnja uslova za interaktivno povezivanje tehnologija, korisnika, prostornih podataka, itd, neophodnih za kreiranje znanja i najbolje prakse za ostvarenje proaktivne uloge planera i planerskih institucija u državnom sistemu u budućnosti.
Odatle, drugi ciljevi izgradnje ISPO PPRS-a obuhvataju:
kreiranje instrumenta podrške izradi, praćenju, oceni i reviziji planova manjih teritorijalnih celina, prvenstveno regionalnih prostornih planova, prostornih planova područja posebne namene, prostornih planova opština/gradova, i dr, i stvaranje uslova za njihovo jednostavno usklađivanje sa izmenama rešenja na nacionalnom nivou, tj. u PPRS-u, kao i promenama u domenu pravne osnove i državne politike;
uvođenje standarda u domenu planskog upravljanja prostorom, u tehnološkom pogledu i u pogledu sadržaja planskih dokumenata, što će omogućiti formiranje jedinstvene baze podataka i primenu složenih analitičkih i drugih GIS alata, kao i direktno povezivanje sa drugim relevantnim sektorskim bazama podataka koje su izgrađene ili su u fazi razvoja;
stvaranje preduslova za primenu metoda simulacije i kreiranje scenarija razvoja neophodnih prostornim planerima za predviđanje, odnosno predlaganje razvojnih aktivnosti i realnosti prilagođenih rešenja, koja će u rastućoj dinamici događaja i pojava savremenog okruženja u Republici doprineti stvaranju optimalnih uslova života i rada;
podrška stvaranju odgovarajuće politike planskog upravljanja prostorom Republike Srbije i praćenje usklađenosti iste sa drugim povezanim politikama, kao i stvaranje optimalnih uslova za sprečavanje pojave definisanja konfliktnih ili, na bilo koji drugi način, međusobno neusklađenih sektorskih ciljeva razvoja; i
razvoj kapaciteta sistema prostornog planiranja, tj. njegove institucionalno-organizacione osnove i posebno ljudskih resursa, neophodnih za efikasnu primenu savremenih tehnoloških alata u domenu upravljanja socio-ekonomsko-ekološkim razvojem Republike Srbije.
U skladu sa (a) tehnološkim trendovima, (b) rezultatima najnovijih istraživanja, (v) aktuelnim projektima i programima, (g) strateškim opredeljenjima Vlade, kao i (d) rešenjima i metodologijom PPRS-a, radni okvir razvoja ISPO podrazumevaće primenu različitih međunarodnih, evropskih, regionalnih i lokalnih principa, pravila i preporuka u cilju stvaranja odgovarajućih tehničko-tehnoloških i institucionalno-organizacionih uslova njegove uspešne realizacije.
Tehničko-tehnološki uslovi neophodni za razvoj ISPO podrazumevaju definisanje tehnološkog okvira i uspostavljanje tehničko-tehnološke platforme PPRS-a, koja će omogućiti unapređenje koordinacije, efikasnu komunikaciju, kao i jednostavnu razmenu podataka i servisa unutar sistema prostornog planiranja, i između ovog sistema i bilo kog drugog sistema ili aktera unutar Republike Srbije, pa i na nivou Evropske unije i šire. Odatle, tehnički podsistem ISPO PPRS-a, kao osnova razvoja budućeg informacionog sistema za prostorno planiranje i razvoj, baziraće se na sledećim elementima:
standardima ISO/TC 211, Open Geospatial Consortium (OGC), World Wide Web Consortium (W3C) i drugih koji budu neophodni,
implementacionim pravilima i specifikacijama podataka Programa INSPIRE Evropske komisije (EK), koja će biti od značaja za budući ISPO u pogledu definisanja strukture sektorskih podataka potrebnih za definisanje razvoja fizičko-ekološkog i socio-ekonomskog kapaciteta Republike Srbije u planskim dokumentima,
rezultatima, preporukama i zahtevima Projekta Plan4All, pokrenutog u okviru Programa INSPIRE, koji će definisati obavezan sadržaj i strukturu baze podataka PPRS-a i prostornog planiranja uopšte; ovim će se propisati standardi prostornih podataka i metapodataka u domenu planskog usmeravanja prostornog razvoja, obaveznih za svaku zemlju koja jeste ili teži da postane članica EU,
tehnološkim okvirom pokrenute inicijative, tj. projekta razvoja Nacionalne infrastrukture geoprostornih podataka (NIGP) u Republici Srbiji, koji je u nadležnosti Republičkog geodetskog zavoda, i koji se u najvećoj meri poklapa i bazira na preporukama i pravilama pomenutog Programa INSPIRE,
standardima sektorskih informacionih sistema u Republici Srbiji (rudarsko-geološkog, hidrološkog, meteorološkog, zaštite prirode, itd.), bilo da se isti nalaze trenutno u fazi planiranja ili razvoja, ili su već razvijeni u prethodnom periodu.
Pored kreiranja novih rešenja, ovo podrazumeva da će neka postojeća organizaciona i pravna rešenja morati da se usklade i/ili izmene, u cilju optimalnog iskorišćenja tehnoloških – GIS – kapaciteta i prednosti, kao i radi opšteg porasta efikasnosti radnog procesa planskog usmeravanja sveobuhvatnog razvoja potencijala u Republici Srbiji. U tom smislu, budući razvoj institucionalno-organizacionog okvira ISPO biće usmeravan kroz primenu i razvoj postojećih i novih rešenja u okviru sledećih dokumenata:
Zakon o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09 – ispravka, 64/10 – US i 24/11),
Zakon o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine („Službeni glasnik RS”, broj 88/10),
Strategija za uspostavljanje NIGP-a (2009-2012);
Direktiva INSPIRE-a (2007/2/EK),
rezultati i preporuke Programa ESPON (Odluka EK br. 5313 iz 2007. godine),
drugi važeći međunarodno prihvaćeni i lokalno doneti dokumenti koji mogu ili imaju direktan ili indirektan uticaj na organizacionu strukturu ili pravnu osnovu funkcionisanja sistema planskog upravljanja prostorom u Republici Srbiji.
Pored navedenih dokumenata, formiranje organizaciono-institucionalne osnove koja će obezbediti preduslove neophodne za uspostavljanje ISPO-a kao platforme kontinualnog donošenja blagovremenih i informisanih odluka na bazi usvojenih ciljeva PPRS-a, zasnivaće se i na drugim važećim dokumentima, kao što su: (1) Zakon o državnom premeru i katastru; (2) Strategija razvoja elektronske uprave u Republici Srbiji za period od 2009. do 2013. godine; (3) Strategija razvoja informacionog društva u Republici Srbiji do 2020. godine i drugim aktima od indirektnog značaja.
Konačno, realizacija navedenog tehničko-tehnološkog i institucionalno-organizacionog okvira za uspostavljanje, razvoj i održavanje ISPO-a za PPRS zahtevaće značajna investiciona ulaganja. Ipak, najbitnija ulaganja u smislu realnosti ostvarenja i održivosti ISPO-a, i realizacije informacionog sistema za prostorno planiranje i razvoj u budućnosti, odnose se na izgradnju kapaciteta ljudskih resursa, odnosno sticanje neophodnih tehničkih znanja i ekspertize od strane planera i drugih srodnih struka u ovom domenu.
U skladu sa razvojnim okvirom definisanim u prethodnom odeljku, kao i multidisciplinarnošću procesa planskog upravljanja prostornim potencijalima, početni koncept ISPO-a će obuhvatiti sledeće podatke (Slika 5: UML model podataka ISPO):
temu – odnosno, profil – osnovnih metapodataka definisan u skladu sa preporukama Projekta Plan4All, koji će pružiti niz podataka o svakom planu (uslovima dostupnosti podataka, institucionalnim nadležnostima, formatu razmene, prostornom odnosno geografskom obuhvatu, itd). Ovakav pristup definisanju osnovnih podataka o PPRS-u i drugim planovima omogućiće njihovu prezentaciju na portalu NIGP-a „GeoSrbija”, ali i poređenje sa drugim planovima istog ranga na budućem evropskom portalu za prostorno planiranje (koji je predviđen Projektom Plan4All). Takođe, pored profila osnovnih metapodataka za prostorni plan, ova tema definiše i profil osnovnih metapodataka za svaki skup podataka u okviru plana, odnosno za 24 teme sektorskih podataka;
24 teme – tj. skupovi sektorskih podataka – koje će omogućiti formiranje adekvatne informacione platforme za praćenje i ocenu realizacije rešenja PPRS-a. Drugim rečima, ove teme obezbediće formiranje sveobuhvatne informacione osnove potrebne za donošenje realnih odluka po pitanju aktivnosti neophodnih za ostvarenje definisanih strateško-razvojnih ciljeva PPRS-a i plansko usmeravanje razvoja uopšte. Od ukupnog broja tema:
21 tema definisana je u skladu sa preporukama Programa INSPIRE, koji teži razvoju zajedničke –evropske platforme za upravljanje kvalitetom životne sredine i razvojem uopšte, i koji predstavlja obavezu svim sadašnjim i budućim članicama EU. Svaka od ovih tema će predstavljati ili već predstavlja deo posebnog – sektorskog – IS u Republici Srbiji, koji danas već jesu ili će biti izvor kvalitetnih podataka za tu temu ISPO PPRS-a u budućnosti:
Geografski grid sistem;
Geografski nazivi;
Administrativne jedinice;
Katastarske parcele;
Saobraćajna mreža;
Hidrografija;
Zaštićena područja;
Nadmorska visina;
Pokrivenost tla;
Geologija;
Statističke jedinice;
Zgrade;
Korišćenje i namena zemljišta;
Komunalni servisi i državne službe;
Proizvodni i industrijski objekti;
Razmeštaj stanovništva – demografija;
Područja upravljanja / ograničenja / zone regulacije i jedinice za izveštavanje;
Zone prirodnog rizika;
Atmosferski/meteorološki uslovi;
Mineralni resursi;
Energetski resursi;
tema Prostorno planiranje će obuhvatiti definisanje niza podataka o uslovima i procesu planskog upravljanja na određenom prostoru Republike Srbije uopšte. Drugim rečima, ova tema obuhvata definisanje niza podataka koji predstavljaju direktan rezultat aktivnosti planera, odnosno procesa planiranja za određenu teritoriju, u okviru sledeća 4 paketa:
paket Prostorni plan sadrži podatke o administrativnim, regulativnim, grafičkim i tekstualnim osobenostima PPRS-a ili nekog drugog planskog dokumenta; podatke o uslovima i ograničenjima za razvoj na nekom prostoru; kao i podatke o povezanim programima implementacije i izveštajima o stanju prostornog razvoja za određeni deo Republike Srbije;
paket Prostorne strukture, sadrži podatke o funkcionalnim urbanim područjima i metropolitenskim područjima ekonomskog rasta u Republici Srbiji, i kao takav ukazivaće na postojeći i planirani stepen policentričnog razvoja, odnosno ravnomernost razvoja u Republici Srbiji uopšte;
paket Pokazatelji prostornog razvoja sadrži 106 pokazatelja prostornog razvoja, povezanih sa pripadajućim strateškim i operativnim ciljevima razvoja Republike Srbije do 2020. godine. Direktno, ovaj paket obezbediće praćenje, merenje i procenu realizacije ciljeva prostornog razvoja, koji su identifikovani i usvojeni u okviru PPRS-a ili nekog drugog planskog dokumenta, pri čemu će status pokazatelja biti osnova za ocene potrebe za usklađivanjem planskih rešenja na svim nivoima sve do 2020. godine, pa i dalje;
paket Prostorne analize sadrži strukturu neophodnu za prikupljanje i čuvanje podataka potrebnih za sprovođenje prostornih analiza od značaja za definisanje novih i proveru postojećih razvojnih rešenja i aktivnosti na određenom prostoru Republike Srbije. Drugim rečima, u kombinaciji sa podacima paketa Pokazatelji prostornog razvoja, podaci ovog paketa obezbediće preduslove za korišćenje metode scenarija odnosno simulacije razvoja, i tako obezbediti informacionu osnovu za formiranje predloga izmene ili usklađivanja rešenja PPRS-a ili nekog drugog plana sa realnim stanjem prostora;
na kraju, inicijalna verzija ISPO-a predviđa i definisanje tema Turizam i Topografija (za podatke topografske karte 1:300.000), pri čemu će njihova konačna realizacija i status u okviru UML (Unified Modelling Language) modela podataka – i kasnije baze podataka ISPO PPRS-a – biti definitivno utvrđena do kraja prvog četvorogodišnjeg perioda razvoja (tj. do 2015. godine).
Pored ovih, verzija ISPO PPRS-a predstavljena u ovom programu implementacije sadrži i izvestan broj tema i paketa koji obezbeđuju pomoćne podatke i strukture za gore opisanu strukturu, odnosno 24 teme.
Takođe, kao što je napomenuto, opisana struktura predstavlja prvu verziju koncepta ISPO PPRS-a koji će u skladu sa promenama razvojnog okvira biti redovno usklađivan (detaljnije definisano u narednom odeljku).
[pic]
Slika 5: UML model podataka ISPO
U skladu sa utvrđenim ciljevima razvoja informacionog sistema PPRS-a, zahtevima i vremenskim referencama definisanog razvojnog okvira, kao i obimom i složenošću podataka koje buduća baza podataka PPRS-a treba da podrži, predviđa se fazna realizacija ISPO u naredne 4 godine (Tabela 4: Akcioni plan razvoja ISPO PPRS-a).
S obzirom na hijerarhijski nivo i strateški značaj PPRS-a u sistemu planskog upravljanja prostorom i razvojnim potencijalima Republike Srbije, ISPO bi nakon četvorogodišnjeg perioda razvoja trebalo da preraste u opšti informacioni sistem za planiranje i razvoj (IS PR), koji je neophodan za kontinuirano praćenje, ocenjivanje, analizu i usklađivanje planskih rešenja sa realnim stanjem prostora u budućnosti.
God I (2011) God II (2012) God III (2013) God IV (2014) Implementacija preporuka i zahteva proizašlih iz Projekta Plan4All Selektivna implementacija elemenata specifikacija podataka za obuhvaćene teme iz Aneksa II i III Programa INSPIRE Priprema specifikacije ISPO i dr. tenderske dokumentacije potrebne za razvoj istog Testiranje i implementacija razvijenog rešenja ISPO, odnosno IS PR Izrada i usvajanje prvog Programa implementacije (PI) PPRS-a 2011-2015. godine Obuhvat relevantnog sadržaja drugih prostorno planskih dokumenata (regionalnih, PPPPN i prostornih planova jedinica lokalne samouprave) Objavljivanje tendera i razvoj GIS-orijentisane baze podataka (sa unosom postojećih podataka PPRS-a) Izrada i objavljivanje četvrtog Izveštaja o stanju prostornog razvoja Republike Srbije sa statusom prethodno izabranih, i poslednjeg seta pokazatelja prostornog razvoja Izrada i objavljivanje prvog (godišnjeg) Izveštaja o stanju prostornog razvoja Republike Srbije, tj. o sprovođenju PI, sa statusom izabranih pokazatelja prostornog razvoja Izrada i objavljivanje drugog Izveštaja o stanju prostornog razvoja Republike Srbije sa statusom prethodno izabranih i dodatnih pokazatelja za procenu prostornog razvoja Izrada i objavljivanje trećeg Izveštaja o stanju prostornog razvoja Republike Srbije sa statusom prethodno izabranih i dodatnih pokazatelja prostornog razvoja Revizija PI PPRS-a za period 2011-2015. godine, i priprema novog PI 2016-2020. godine
Tabela 4: Akcioni plan razvoja ISPO PPRS-a
Tako, u cilju izgradnje standardnog i GIS-orijentisanog informacionog sistema PPRS-a, u 2011. godini biće definisan UML model podataka i osnovnih metapodataka na bazi (a) preporuka Projekta Plan4All koji se završava u oktobru 2011. godine, i (b) rezultata Programa INSPIRE-a za one teme iz Aneksa l koje su predmet planskih rešenja PPRS-a. U međuvremenu, za potrebe formiranja prvog Izvešataja o stanju prostornog razvoja Republike Srbije, biće operacionalizovan jedan deo pokazatelja prostornog razvoja.
U drugoj godini razvoja ISPO-a, UML model podataka biće dopunjen (a) sadržajem drugih prostornih planova kroz koje se realizuju rešenja i ciljevi PPRS-a, kao i (b) preporukama Programa INSPIRE-a za one teme iz Aneksa II i III koje su predmet, tj. deo rešenja PPRS-a i drugih prostornih planova. Konačno, za potrebe izrade drugog Izveštaja o stanju prostornog razvoja Republike Srbije biće prikupljeni ažurni podaci u cilju merenja i izračunavanja statusa pokazatelja prostornog razvoja operacionalizovanih 2011. godine, dok će novi set od definisanih 106 pokazatelja biti operacionalizovan i prezentovan u istom Izveštaju.
Na osnovu definisanog UML model podataka i metapodataka u 2011. i 2012. godini, 2013. godine biće izrađena specifikacija i druga dokumentacija za ISPO neophodna za pokretanje i sprovođenje tenderske procedure i izbor izvođača koji će razviti GIS bazu podataka PPRS-a, odnosno IS PR-a. Iste godine, u trećem Izveštaju o stanju prostornog razvoja biće prezentovano ažurno stanje pokazatelja prostornog razvoja koji su objavljeni u Izveštaju za 2012. godinu, a po prvi put biće utvrđeni statusi još jednog seta od prvobitnih 106 pokazatelja, koji do tada nisu operacionalizovani.
Konačno, 2014. godine planira se sprovođenje detaljnog testiranja i implementacije razvijenog rešenja ISPO-a, odnosno IS PR-a, koje bi nakon operacionalizacije i utvrđivanja najnovijeg statusa svih 106 pokazatelja prostornog razvoja u četvrtom Izveštaju o stanju prostora Republike Srbije, trebalo da omogući analizu ostvarenja Programa implementacije PPRS-a 2011-2015. godine koja će doprineti efikasnoj izradi novog programa implementacije tokom 2015. godine za period 2016-2020. godine.
Razvojem, uvođenjem i usvajanjem, odnosno korišćenjem ISPO PPRS-a, tj. IS PR-a, kao tehnološke inovacije u sistem prostornog planiranja u Republici Srbiji, očekuje se pokretanje niza drugih tehnoloških, organizacionih i institucionalnih promena, kao i prednosti u domenu planskog upravljanja razvojem. Tako, na primer, izvesno je:
usklađivanje postojećih i kreiranje novih radnih procesa i procedura koje će omogućiti efikasnu koordinaciju aktivnosti između brojnih direktnih i indirektnih učesnika u planskom upravljanju prostorom Republike Srbije;
formiranje IT organizacione jedinice u okviru RAPP-a koja će obezbediti podršku i koordinaciju na aktivnostima uvođenja, održavanja i daljeg razvoja GIS baze podataka, odnosno informacionog sistema generalno;
pokretanje inicijalnih aktivnosti u pravcu razvoja i uspostavljanja infrastrukture prostornih podataka i relevantne zajednice u domenu prostornog i urbanističkog planiranja;
usklađivanje i izmene pravnih akata koji će podržati sve navedene promene i inovacije, i definisati prava i obaveze i odnose svih učesnika planiranja u novom tehnološkom radnom okruženju itd.
Glava VIII
U skladu sa prethodno iznetim akcionim planom ISPO-a u Glavi VII, izgradnja informatičke podrške realizaciji planskih rešenja i procesu planiranja uopšte, razvijaće se fazno u narednih 4 do 5 godina. U toku planiranih razvojnih faza, paralelno sa operacionalizacijom 106 pokazatelja prostornog razvoja, konceptualno rešenje ISPO-a biće dodatno usklađivano sa:
preporukama inicijativa INSPIRE, Plan4All i NIGP-a,
potrebama procesa planiranja, kao i sa
zahtevima i realnošću razvojnog okruženja.
Ovakav pristup razvoju ISPO-a trebalo da obezbedi stabilnu platformu za njegovo prerastanje u generalni IS PR-a u Republici Srbiji.
U ovoj glavi, generalni koncept ISPO-a PPRS-a predstavljen je kroz odgovarajuće modele podataka i prateće rečnike, i to prema sledećem redosledu:
Dijagram osnovnih metapodataka plana, skupova sektorskih podataka (u okviru tema) i drugih prostornih podataka ISPO
Rečnik osnovnih metapodataka plana, skupova sektorskih podataka (u okviru tema) i drugih prostornih podataka ISPO
Dijagrami teme PLANIRANJE (Planning) – paketi:
PLAN (Plan),
PROSTORNE ANALIZE (Spatial Analyses),
POKAZATELJI PROSTORNOG RAZVOJA (Spatial Development Indicators),
PROSTORNE STRUKTURE (Spatial Structures).
Rečnik podataka teme PLANIRANJE – paketi:
PLAN,
PROSTORNE ANALIZE,
POKAZATELJI PROSTORNOG RAZVOJA,
PROSTORNE STRUKTURE.
1. Dijagram osnovnih metapodataka plana, skupova sektorskih podataka (u okviru tema) i drugih prostornih podataka ISPO (1/2
strane)
1. Dijagram osnovnih metapodataka plana, skupova sektorskih podataka (u okviru tema) i drugih prostornih podataka ISPO (2/2 strane) [pic] [pic]
Tabela 2. Rečnik osnovnih metapodataka plana, skupova sektorskih podataka (u okviru tema) i drugih prostornih podataka ISPO
Istorija dokumenta:
VERZIJA DATUM STATUS 0.1 Jun 2011. godine radna verzija za razmatranje od strane radne grupe RAPP-a za izradu Programa implementacije PPRS-a i međuministarskog tela
LEGENDA TABELE ISPO, ili Informacioni sistem praćenja i ocenjivanja, kolona sadrži redne brojeve osnovnih metapodataka za plan i skupove sektorskih podataka, kao i za bilo koji drugi relevantni skup prostornih podataka, koji bude deo ovog informacionog sistema. U cilju lociranja metapodatka u modelu podataka, kao i efikasnog dokumentovanja istih, odgovarajući redni broj se kao brojčana oznaka u zagradi nalazi upisan iza –ISO- naziva odgovarajućeg osnovnog elementa metapodatka u modelu NIGP, ili Nacionalna infrastruktura geoprostornih podataka, kolona sadrži redne brojeve odgovarajućih osnovnih metapodataka za skupove prostornih podataka prema NIGP-u, a koji su preuzeti iz Rečnika metapodataka za geoprostorne podatke sa geoportala GeoSrbija (Rečnik metapodataka verzija 1.0 (RS) 20112010.pdf)(Napomena: navedeni su samo redni brojevi onih elemenata metapodataka NIGP-a koji se podudaraju sa elementima predviđenim za definisanje osnovnih podataka o planovima i relevantnim skupovima prostornih podataka) INSPIRE, ili infrastruktura za prostorne podatke u Evropi (Infrastructure for spatial information in Europe), kolona sadrži redne brojeve odgovarajućih osnovnih metapodataka za prostorne podatke prema Direktivi INSPIRE-a, a koji su preuzeti iz Implementacionih pravila INSPIRE-a za metapodatke: Tehničko uputstvo za primenu ISO 19115 i ISO 19119 verzija 1.2 od 16.06.2010. (INSPIRE Metadata Implementing Rules: Technical Guidelines based on EN ISO 19115 and EN ISO 19119.pdf) ISO, ili Međunarodna organizacija za standardizaciju (International Organisation for Standardization), kolona sadrži redne brojeve odgovarajućih metapodataka za prostorne podatke, koji su preuzeti iz dokumenta Geografske informacije – metapodaci ili Geographical Information – Metadata EN ISO 19115 2003/Cor.1:2006. Tip podatka određuje mogući tip odnosno vrednosti domena za elemente metapodataka: Decimal, DateTime, String, Character, itd. Uslov označava obaveznost određenog elementa metapodataka, odnosno da li je neophodno element metapodataka uvek dokumentovati ili samo u određenim slučajevima, gde M znači obavezan upis metapodatka, C označava upis metapodatka pod određenim uslovima i O znači neobavezan unos elementa metapodatka Brojnost označava broj mogućih unosa vrednosti elementa metapodataka: 0…*, 0…1, 1, 1…* (“…” = ili; “*” = više) u skladu sa preporukama Projekta Plan4All (u modelu osnovnih metapodataka informacije o brojnosti elemenata su preuzete u originalnoj vrednosti iz standarda EN ISO 19115) Domen označava dozvoljene vrednosti polja, odnosno vrednost ili vrednosti koje je moguće uneti za određeni element metapodataka ISPO-a Opis sadrži kratko objašnjenje značenja i/ili sadržaja svakog osnovnog elementa metapodataka ISPO-a
SKRAĆENICE KORIŠĆENE U TABELI M označava obaveznost metapodatka O označava neobaveznost metapodatka C označava uslovnost metapodatka
ISPO NIGP INSPIRE 0.1 Jun 2011. godine radna verzija za razmatranje od strane radne grupe RAPP-a za izradu Programa implementacije PPRS-a i međuministarskog tela
LEGENDA TABELE Redni broj kolona sadrži redne brojeve metapodataka za 4 paketa podataka (Plan, Prostorne analize, Pokazatelji prostornog razvoja i Prostorne strukture) u okviru teme Planiranje. Dodeljeni redni broj omogućava lociranja metapodatka u modelu podataka, ali i efikasno dokumetovanja istih. Odgovarajući redni broj se kao brojčana oznaka nalazi upisan u zagradi iza naziva odgovarajućeg osnovnog elementa u modelu. Paket označava generalnu kategoriju podataka – u okviru neke teme – u koju spadaju definisani elementi metapodataka, odnosno skup prostornih podataka. Npr, plan Klasa podataka, ili entitet metapodataka, predstavlja skup elemenata metapodataka koji opisuju isti aspekt nekih podataka, odnosno određenog skupa prostornih podataka. Npr, Administrativne informacije plana Element metapodataka je podatak ili informacija o podatku. Npr, naziv hijerarhijskog nivoa plana Tip podatka određuje mogući tip odnosno vrednosti domena za elemente metapodataka: Decimal, DateTime, String, Character, itd. Uslov označava obaveznost određenog elementa metapodataka, odnosno da li je neophodno element metapodataka uvek dokumentovati ili samo u određenim slučajevima, gde M znači obavezan upis metapodatka, C označava upis metapodatka pod određenim uslovima i O znači neobavezan unos elementa metapodatka Brojnost označava broj mogućih unosa vrednosti elementa metapodataka: 0…*, 0…1, 1, 1…* („…” = ili; *” = više) u skladu sa preporukama Projekta Plan4All Domen označava dozvoljene vrednosti polja, odnosno vrednost ili vrednosti koje je moguće uneti za određeni element metapodataka ISPO-a Opis sadrži kratko objašnjenje značenja i/ili sadržaja svakog elementa metapodataka ISPO-a
SKRAĆENICE KORIŠĆENE U TABELI M označava obaveznost metapodatka O označava neobaveznost metapodatka C označava uslovnost metapodatka
Red.broj Paket GIS geografski informacioni sistem EK Evropska komisija EU Evropska unija ZZPS Zavod za zaštitu prirode Srbije IPP Infrastruktura prostornih podataka ISPO Informacioni sistem za praćenje i ocenjivanje IS PR Informacioni sistem za planiranje i razvoj JVP javna vodoprivredna preduzaća JLS jedinice lokalne samouprave JP EPS Javno preduzeće Elektroprivreda Srbije JPP Javno privatno partnerstvo MVD Ministarstvo vera i dijaspore MERR Ministarstvo ekonomije i regionalnog razvoja MŽSRPP Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja MIE Ministarstvo za infrastrukturu i energetiku MKIID Ministarstvo kulture, informisanja i informacionog društva MPTŠV Ministarstvo poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede MRSP Ministarstvo rada i socijalne politike MUP Ministarstvo unutrašnjih poslova MF Ministarstvo finansija NVO Nevladine organizacije NIGP Nacionalna infrastruktura geoprostornih podataka PEU podzemna eksploatacija uglja PZZP Pokrajinski zavod za zaštitu prirode PI PPRS Program implementacije PPRS PPRS Prostorni plan Republike Srbije od 2010. do 2020. godine PSUGZŽS Pokrajinski sekretarijat za urbanizam, graditeljstvo i zaštitu životne sredine RAPP Republička agencija za prostorno planiranje RAPUS Republička agencija za poštanske usluge RATEL Republička agencija za elektronske komunikacije RDV Republička direkcija za vode RGZ Republički geodetski zavod RZZSK Republički zavod za zaštitu spomenika kulture RZS Republički zavod za statistiku RTB Rudarsko topioničarski basen RHMZ Republički hidro-meteorološki zavod SKGO Stalna konferencija gradova i opština SSO sistem svetlosnog obeležavanja TOS Turistička organizacija Srbije FUP funkcionalno urbano područje EBRD European Bank for Reconstruction and Development ESPON European Observation Network for Territorial Development and Cohesion INSPIRE Infrastructre for Spatial Information in European Community IPA Instrument za pretpristupnu pomoć – Instrument for Pre-Accession Assistance ISO Međunarodna organizacija za standardizaciju MEGA Metropolitan European Growth Area OGC Open Geospatial Consortium SIDA Swedish International Development Cooperation Agency UML Unified Modelling Language UNCTAD United Nations Conference on Trade and Development UNESCO United Nation’s Educational Scientific and Cultural Organisation