Na osnovu člana 35. stav 2. Zakona o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09 i 81/09 – ispravka) i člana 42. stav 1. Zakona o Vladi („Službeni glasnik RS”, br. 55/05, 71/05 – ispravka, 101/07 i 65/08),
Vlada donosi
O UTVRĐIVANjU PROSTORNOG PLANA PODRUČJA POSEBNE NAMENE SPECIJALNOG REZERVATA PRIRODE „UVAC”
Član 1.
Utvrđuje se Prostorni plan područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode „Uvac” (u daljem tekstu: Prostorni plan), koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.
Član 2.
Prostornim planom utvrđuju se osnove organizacije, korišćenja, uređenja i zaštite područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode „Uvac” na delovima teritorija opština Ivanjica, Nova Varoš, Prijepolje, Sjenica, Tutin i grada Novog Pazara.
Član 3.
Prostorni plan sastoji se iz tekstualnog dela i grafičkih prikaza.
Tekstualni deo Prostornog plana objavljuje se u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
Grafički prikazi (referalne karte) izrađeni su u razmeri 1:50.000, i to: referalna karta 1.- Posebna namena prostora; referalna karta 2.- Mreža naselja, javnih službi i infrastrukturnih sistema; i referalna karta 3.- Zaštita životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara i turizam.
Grafičke prikaze iz stava 3. ovog člana, izrađene u 15 primeraka, overava svojim potpisom ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.
Član 4.
Prostorni plan sprovodi se izradom i donošenjem prostornih planova jedinica lokalne samouprave i urbanističkih planova, kao i razvojnim planovima i programima uređenja građevinskog zamljišta i programima zaštite životne sredine i prirode.
Član 5.
Grafički prikazi iz člana 3. stav 3. ove uredbe, čuvaju se trajno u Vladi (jedan komplet), Ministarstvu životne sredine i prostornog planiranja (tri kompleta), Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede (jedan komplet), Ministarstvu ekonomije i regionalnog razvoja (jedan komplet), opštini Ivanjica (jedan komplet), opštini Nova Varoš (jedan komplet), opštini Prijepolje (jedan komplet), opštini Sjenica (jedan komplet), opštini Tutin (jedan komplet), gradu Novom Pazaru (jedan komplet) i Republičkoj agenciji za prostorno planiranje (tri kompleta).
Dokumentaciona osnova na kojoj se zasniva Prostorni plan čuva se u Republičkoj agenciji za prostorno planiranje.
Član 6.
Pravo na neposredan uvid u grafičke prikaze iz člana 3. stav 3. ove uredbe imaju pravna i fizička lica, pod uslovima i na način koji bliže propisuje ministar nadležan za poslove prostornog planiranja.
Član 7.
Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i projekti uskladiće se sa odredbama ove uredbe na način utvrđen Prostornim planom.
Planovi i programi razvoja koji se donose po posebnim propisima, propisi i drugi opšti akti uskladiće se sa odredbama ove uredbe u roku od godinu dana od dana njenog stupanja na snagu.
Prostorni planovi jedinica lokalne samouprave, urbanistički planovi i projekti, planovi i programi razvoja doneti do dana stupanja na snagu ove uredbe, primenjuju se u delovima koji nisu u suprotnosti sa ovom uredbom.
Član 8.
Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”.
05 broj 350- /2010
U Beogradu, ___________2010. godine
VLADA
POTPREDSEDNIK Božidar Đelić, s.r.
PROSTORNI PLAN PODRUČJA POSEBNE NAMENESPECIJALNOG REZERVATA PRIRODE „UVAC”
UVODNE NAPOMENE
Prostorni plan područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode „Uvac” (u daljem tekstu: Prostorni plan) je dugoročni planski dokument koji se donosi za period do 2022. godine, sa elementima za implementaciju Prostornog plana za period do 2014. godine. Koncepcija razvoja područja Prostornog plana bazira se na principima integralnog pristupa prostoru (ekonomska, socijalna i ekološka komponenta), odnosno na principima održivog razvoja.
Prostorni plan je urađen u skladu sa Zakonom o planiranju i izgradnji („Službeni glasnik RS”, br. 72/09 i 81/09), Zakonom o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS”, broj 36/09), Zakonom o vodama („Službeni glasnik RS”, broj 30/10), Zakonom o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br. 135/04 i 36/09), Zakonom o strateškoj proceni uticaja („Službeni glasnik RS”, br. 135/04 i 36/09), Zakonom o turizmu („Službeni glasnik RS”, broj 36/09), Zakonom o Prostornom planu Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 13/96), Uredbom o utvrđivanju Vodoprivredne osnove Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 11/02), Uredbom o zaštiti Specijalnog rezervata prirode „Uvac” („Službeni glasnik RS”, br. 25/06 i 110/06), drugim normativnim aktima koji se odnose na problematiku pripreme ovog prostornog plana, kao i Odlukom o izradi Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode „Uvac” („Službeni glasnik RS”, broj 46/09).
Prostorni plan sadrži tekstualni deo sa 22 tabele i četiri grafikona, kao i grafički deo. Tekstualni deo Prostornog plana ima sledeći osnovni sadržaj: 1. Polazne osnove; 2. Principi i ciljevi održivog razvoja područja posebne namene; 3. Koncepcija održivog razvoja područja posebne namene; 4. Planska rešenja održivog razvoja, zaštite, uređenja i korišćenja prostora; i 5. Implementacija Prostornog plana. Grafički deo Prostornog plana čine referalne karte u razmeri 1:50000, i to: 1. Posebna namena prostora; 2. Mreža naselja, javnih službi i infrastrukturnih sistema; i 3. Zaštita životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara i turizam.
U skladu sa odredbama člana 22. Zakona o planiranju i izgradnji, urađen je Izveštaj o strateškoj proceni uticaja Prostornog plana područja posebne namene Specijalnog rezervata prirode „Uvac” na životnu sredinu, koji predstavlja sastavni deo ovog prostornog plana.
1. POLAZNE OSNOVE
1.1. POLOŽAJ, TERITORIJALNI OBUHVAT I SPECIFIČNOSTI PODRUČJA PROSTORNOG PLANA
1.1.1. Položaj i teritorijalni obuhvat
Područje Prostornog plana nalazi se u krajnjem jugozapadnom delu Republike Srbije i jednim delom se graniči sa Crnom Gorom. U regionalno-geografskom pogledu plansko područje pripada Starom Vlahu. U fizičkom smislu, područje se prostire pravcem severozapad-jugoistok, u visinskim zonama od 730 do 1780 m n.v. U administrativnom smislu plansko područje pripada Zlatiborskom (opštine Nova Varoš, Prijepolje i Sjenica), Moravičkom (opština Ivanjica) i Raškom (opština Tutin i grad Novi Pazar) upravnom okrugu.
Prostorni plan obuhvata područje Specijalnog rezervata prirode „Uvac” (u daljem tekstu: SRP Uvac) sa njegovom zaštitnom zonom, u skladu sa Uredbom o zaštiti Specijalnog rezervata prirode „Uvac” („Službeni glasnik RS”, br. 25/06 i 110/06). Zaštitnom zonom Specijalnog rezervata prirode „Uvac” obuhvaćen je sliv reke Uvac oko zaštićenog područja SRP Uvac uzvodno od profila brane vodoakumulacije Radoinja i sliv reke Boroštice na Pešterskom polju, čije su vode hidrotehničkim intervencijama prevedene u sliv Uvca, s kojim čini vodoprivrednu prostorno-funkcijsku celinu. Po osnovu metodološkog zahteva da se Prostornim planom obuhvate cele katastarske opštine (u daljem tekstu: KO), obuhvaćene su i one KO čiji je jedan deo u obuhvatu sliva Uvca, dok manjim delom pripadaju čeonim delovima slivova drugih vodotoka (Velikog Rzava, Moravice, Ibra i Mileševke).
Teritorijalni obuhvat područja Prostornog plana određen je površinama 94 KO na delovima teritorija opština/grada:
Ivanjica, 6 KO – Vasiljevići, Erčege, Kušići, Medovine, Ravna Gora i Smiljevac;
Nova Varoš, 26 KO – Akmačići, Amzići, Božetići, Brdo, Bukovik, Burađa, Vilovi, Vraneša, Gornje Trudovo, Debelja, Drmanovići, Jasenovo, Komarani, Kućani, Ljepojevići, Miševići, Negbina, Nova Varoš, Ojkovica, Radijevići, Radoinja, Seništa, Tikva, Tisovica, Trudovo i Štitkovo;
Novi Pazar, 1 KO – Bele Vode;
Prijepolje, 5 KO – Aljinovići, Gornje Goračiće, Karaula, Koprivna i Muškovina;
Sjenica, 49 KO – Bagačiće, Bačija, Božov Potok, Boljare, Brnjica, Buđevo, Vapa, Vrsjenice, Gornje Lopiže, Goševo, Doliće, Donje Goračiće, Donje Lopiže, Dragojloviće, Draževiće, Družiniće, Dubnica, Duga Poljana, Dujke, Dunišiće, Žabren, Žitniće, Zaječiće, Kamešnica, Kijevce, Kladnica, Krstac, Krće, Mašoviće, Ponorac, Pralja, Raždaginja, Rasno, Raškoviće, Sjenica, Stup, Sugubine, Trijebine, Tuzinje, Uvac, Ugao, Ursule, Fijulj, Caričina, Cetanoviće, Čedovo, Šare, Štavalj i Šušure;
Tutin, 7 KO – Boroštica, Braćak, Devreč, Đerekare, Leskova, Naboje i Suvi Do.
R.b. Naziv opštine/grada Broj KO Broj naselja Površina u km2 1. Ivanjica 6 7 165,81 2. Nova Varoš 26 25 425,55 3. Novi Pazar-grad 1 1 14,43 4. Prijepolje 5 5 51,23 5. Sjenica 49 88 968,42 6. Tutin 7 10 122,69 U K U P N O 94 136 1748,12
Granica područja Prostornog plana određena je granicama celih KO, i to:
severna granica – od preseka granice KO Kušići i Ravna Gora poklapa se sa severnom granicom KO Kušići na teritoriji opštine Ivanjica; u pravcu zapada na teritoriji opštine Nova Varoš poklapa se sa granicom KO Štitkovo, Gornje Trudovo, Trudovo, Ojkovica, Jasenovo, Kućani, Negbina, Seništa, do preseka sa severnom granicom KO Radoinja;
zapadna granica – od preseka granice KO Seništa i Radoinja u pravcu juga na teritoriji opštine Nova Varoš poklapa se sa granicom KO Radoinja, Tikva, Nova Varoš, Brdo i Drmanovići; na teritoriji opštine Prijepolje poklapa se sa granicom KO Muškovina, Aljinovići, Karaula, Gornje Goračiće; na teritoriji opštine Sjenica poklapa se sa granicom KO Božov Potok; na teritoriji opštine Prijepolje poklapa se sa granicom KO Koprivna; na teritoriji opštine Sjenica poklapa se sa granicom KO Caričina, Trijebine, Dujke i Goševo, do preseka sa Državnom granicom;
južna granica – od preseka KO Goševo i Državne granice u opštini Sjenica u pravcu istoka poklapa se sa Državnom granicom na delu teritorije opština Sjenice i Tutina, do preseka Državne granice sa KO Đerekare;
istočna granica – od preseka Državne granice sa KO Đerekare u pravcu severa poklapa se sa granicom KO Đerekare, Naboje, Leskova, Devreč, Braćak u opštini Tutin; na teritoriji opštine Sjenica poklapa se sa granicom KO Tuzinje, Rasno, Raškoviće, Žabren, Draževiće; na teritoriji grada Novog Pazara poklapa se sa granicom KO Bele Vode; na teritoriji opštine Sjenica poklapa se sa granicom KO Duga Poljana i Šare; na teritoriji opštine Ivanjica poklapa se sa granicama KO Medovine, Erčege, Vasiljevići, Smiljevac i Ravna Gora, do preseka sa granicom KO Kušići.
Ukupna površina područja Prostornog plana iznosi oko 1748 km2.
1.1.2. Osnovne specifičnosti područja Prostornog plana
Osnovne specifičnosti područja Prostornog plana opredeljuju njegove posebne namene, koncepciju održivog razvoja područja i režime zaštite, korišćenja i uređenja prostora.
Posebne namene obuhvaćenog područja od nacionalnog i regionalnog značaja, utvrđene planskim i strateškim dokumentima na nacionalnom nivou – Zakonom o Prostornom planu Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 13/96), Nacionalnom strategijom održivog razvoja („Službeni glasnik RS”, broj 57/08), Strategijom prostornog razvoja Republike Srbije (Republička agencija za prostorno planiranje, 2009.), Uredbom o utvrđivanju Vodoprivredne osnove Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, broj 11/02) i drugo, jesu:
zaštićena i predviđena za zaštitu prirodna dobra od nacionalnog i međunarodnog značaja – Specijalni rezervat prirode „Uvac”, deo Parka prirode Golija i Rezervata biosfere Golija-Studenica, Ramsarsko područje Peštersko polje i druga područja predviđena za zaštitu prirodnih vrednosti i uključivanje u mrežu evropskih područja zanačajnih sa stanovišta primene Bernske konvencije (EMERALD) i ekološki značajnih područja (NATURA 2000), zaštite ptica (IBA), biljaka (IPA) i leptira (PBA);
slivno područje izvorišta regionalnog vodoprivrednog sistema – podsistem Uvac, pripada Zapadnomoravsko-rzavskom regionalnom sistemu za snabdevanje vodom najvišeg kvaliteta stanovništva opština potrošača (Nova Varoš, Prijepolje, Priboj, Kosjerić i Ivanjica), u budućnosti od strateškog značaja za prevođenje voda i obezbeđenje nedostajućih količina vode u malovodnom, centralnom delu Republike Srbije;
turističko područje – u obuhvatu Zapadne turističke zone, dela Turističke srednjeplaninske regije Tara-Zlatibor-Zlatar, u kontaktnom pojasu ili manjim delom u obuhvatu Središnje turističke zone, dela Turističke regije Golija, sa potencijalima za uspostavljanje celogodišnje turističke ponude integrisane sa turističkim prostorima u neposrednom okruženju područja Prostornog plana;
koridor autoputa Beograd-Južni Jadran – kojim se obezbeđuje kvalitetna saobraćajna veza Republike Srbije i Crne Gore preko Pešterske visoravni i preduslov za ostvarivanje transgranične veze i privrednu saradnju, prevashodno u domenu turizma, poljoprivrede i dr;
planinsko područje u sklopu stočarskog poljoprivrednog makrorejona – na kome očuvani prirodni travnjaci čine pretežan deo poljoprivrednog zemljišta, sa izvanrednim pogodnostima za proizvodnju hrane visokog biološkog kvaliteta;
prigranično, nerazvijeno područje – deo teritorije opština Sjenica i Tutin je prigranični pojas sa Republikom Crnom Gorom; područja obuhvaćenih opština svrstavaju se među najnerazvijenija u Republici Srbiji.
Planiranje i sprovođenje zaštite i održivog razvoja područja Prostornog plana podrazumeva relativizaciju suprotnih interesa održive zaštite strateških prirodnih resursa (u prvom redu voda najvišeg kvaliteta) i prirodnih vrednosti (utvrđenih i predviđenih za zaštitu prirodnih vrednosti) u odnosu na razvoj turizma i drugih privrednih delatnosti i razvoj lokalnih zajednica.
Osnovne specifičnosti Specijalnog rezervata prirode „Uvac” su:
populacija beloglavog supa (Gyps fulvus), najkrupnijeg autohtonog predstavnika ornitofaune u Republici Srbiji, ptice mediteranskog porekla koja pripada specifičnoj grupi nekrofagih/lešinarskih vrsta ornitofaune koja na području Uvca ima najveću koloniju u našoj zemlji i Balkanskom poluostrvu predstavljenu sa 45 gnezdećih parova visokih reproduktivnih kapaciteta (oko 40 gnezda sa mladuncima) i spektakularnim prizorima istovremenog okupljanja preko 150 jedinki na hranilištima;
izuzetno raznovrsna fauna ptica predstavljena sa oko 110 vrsta, od kojih su oko 90 gnezdarice, 48 vrsta je utvrđeno za prirodne retkosti u Republici Srbiji (među kojima su osim beloglavog supa, veliki ronac, jastreb osičar, suri orao, orao zmijar, bela kanja, sivi soko prdavac, buljina, šumska sova, mala ušara, rusi svračak, crnovati, ćubasti i mali gnjurac, orao ribar, bela roda, mala bela čaplja, i dr.), a 50 vrsta je svrstano u četiri kategorije međunarodno ugroženih ptica, pri čemu se u kategoriji SPEC-1 (globalno ugrožene vrste) nalazi prdavac (Crex crex); zbog raznovrsnosti i bogatstva ornitofaune, Uvac je upisan u IBA područja;
bogat fond ihtiofaune u vodoakumulacijama (Uvac, Zlatar, Radoinja) i vodotocima Uvca i njegovih pritoka, nastao od ishodnih i poribljavanjem unetih vrsta, čini 19 vrsta svrstanih u šest familija, među kojima su i salmonidne vrste utvrđene za prirodne retkosti u Republici Srbiji (mladica, lipljen) i druge retke ili potencijalno ugrožene vrste riba (potočna pastrmka, brkica, manić);
značajna raznovrsnost faune sisara sa 25 vrsta, od kojih je 14 vrsta utvrđeno za prirodne retkosti u Republici Srbiji (šareni tvor, obični puh, slepo kuče, vidra, lasica, ris, veliki, mali i južni potkovičar, i dr), a desetak vrsta se nalazi na međunarodnim listama sa različitim statusom ugroženosti, pri čemu se kao vrste u opasnosti, ranjive vrste ili vrste koje treba strogo zaštiti smatraju ris, vidra, medved, vuk i slepi miševi (veliki i mali potkovičar);
postojanje brojnih i prostranih pećinskih staništa sa specifičnom, nedovoljno istraženom troglobiontskom faunom u kojoj su do sada, između drugih vrsta, otkrivena i dva za nauku nova predstavnika pećinskih insekata: nova podvrsta leptodirine i nova vrsta iz roda duvalius;
raznovrsna flora predstavljena sa preko 500 vrsta viših biljaka, među njima sa većim brojem retkih, endemičnih, lekovitih ili jestivih i u drugom pogledu značajnih zeljastih i drvenastih biljaka, sa oko 15 biljnih zajednica i raznovrsnim lišćarskim, mešovitim i čistim četinarskim šumama koje su na pojedinim delovima područja, posebno u slivu Dubokog potoka i međurečju Uvca i Tisovice i u dolini Tisovice zastupljene dobro očuvanim fragmentima visokih sastojina bukve, smrče i jele ili čistim sastojinama smrče;
raznovrsni, reprezentativni i atraktivni elementi reljefa izraženi prvenstveno kroz specifičnu ornamentiku krečnjakih litica u klisurastim deonicama rečnih dolina i serijom uklještenih meandara Uvca kod Molitve i Radoinje i posebno, kroz brojne oblike i pojave fluviokraškog (suve, slepe i viseće doline, uvale, izvori i vrela) i kraškog reljefa (vrtače, pećine i kraške jame); na području se nalaze tri velika i morfogenetski, paleontološki, hidrološki i biološki izuzetno zanimljiva speleološka objekta (Ušačka, Tubića i Baždarska pećina), među kojima se ističe Ušačka pećina sa četiri ulaza i spletom kanala ukupne dužine 6185 m, što je čini najvećim istraženim speleološkim objektom u Republici Srbiji;
čiste vode u brojnim potocima i izvorima i moćna vodena masa respektivnog kvaliteta u veštačkim akumulacijama koje predstavljaju aktivna (Radoinjsko jezero) i potencijalna (Zlatarsko i Uvačko jezero) izvorišta vodosnabdevanja regionalnog značaja;
predeoni lik zasnovan na dinamičnom reljefu dolina Uvca i njegovih pritoka uokvirenim talasastim površima boginjave kraške morfologije, na prostranom i vijugavom tamnozelenom vodenom ogledalu uvačkih akumulacija, specifičnoj i heterogenoj geološkoj podlozi, raznovrsnosti i mozaičnosti biljnog pokrivača, kućama, vodenicama i drugim objektima seoskih domaćinstava tradicionalne arhitekture i prostorne organizacije.
1.2. OBAVEZE, USLOVI I SMERNICE IZ PLANSKIH I DRUGIH DOKUMENATA
1.2.1. Prostorni plan Republike Srbije
Prostorni plan Republike Srbije
(Zakon o Prostornom planu Republike Srbije, „Službeni glasnik RS”, broj 13/96)
U pogledu korišćenja poljoprivrednog zemljišta, Prostornim planom Republike Srbije (u daljem tekstu: PPRS), plansko područje utvrđeno je kao deo stočarskog makrorejona u kome prirodni travnjaci čine pretežan deo poljoprivrednog zemljišta. Mestimično postoje izvanredni uslovi za proizvodnju malina i drugih vrsta voća, lekovitog i aromatičnog bilja. Širi prostor ovog područja odlikuje nezagađenost hemijskim sredstvima, što pruža povoljne uslove za proizvodnju hrane visokog biološkog kvaliteta. Značajan dodatni izvor prihoda poljoprivrednog stanovništva može da predstavlja sakupljanje šumskih plodova, seoski turizam, domaća radinost i druge vrste uzgrednih delatnosti.
Osnovni ciljevi korišćenja i uređenja šuma su unapređenje stanja šuma (prevođenjem izdanačkih šuma u visoke, melioracijom degradiranih šuma u visokoproduktivne sastojine, melioracijom izdanačkih šuma lošeg kvaliteta, rekonstrukcijom nekvalitetnih degradiranih visokih šuma u kvalitetnije i intenzivnom negom i zaštitom postojećih šuma u svim fazama razvoja) i unapređenje stanja i funkcija postojećih šuma i selektivno pošumljavanje. PPRS definisan je optimalan stepen šumovitosti, i to za Zlatiborski okrug 70,5%, Raški 60,2% i Moravički 39,0%. Osnovni pravci i pretpostavke uzgoja divljači i razvoja lovstva su: očuvanje retkih i ugroženih vrsta faune (beloglavi sup); višestruko povećanje brojnosti krupne divljači, naročito autohtonih i ekonomski najvrednijih vrsta (srna, divlja svinja); poboljšanje strukture (polne i starosne) populacije krupne divljači i kvaliteta trofeja; povećanje populacije sitne divljači.
U pogledu korišćenja i zaštite voda i vodoprivredne infrastrukture, podsistem Uvac pripada Zapadnomoravsko-rzavskom regionalnom sistemu za snabdevanje vodom stanovništva opština potrošača (Nova Varoš, Prijepolje, Priboj, Kosjerić i Ivanjica), sa izgrađenim (Uvac i Kokin Brod) i planiranim (Seča Reka i Rokci) akumulacijama.
U oblasti korišćenja mineralnih sirovina, područje Prostornog plana deo je Zlatiborske eksploatacione zone nemetaličnih sirovina (Kose i Bele Vode kod Nove Varoši). Rudnik Štavalj ima perspektivno veći značaj za Republiku u proizvodnji lignita jer se koristi u industriji i širokoj potrošnji, i u njemu je moguće povećati i održati proizvodnju u dužem periodu. Otvaranje manjih rudnika koji se nalaze u blizini nekih gradova treba rešavati na lokalnom nivou, u prvom redu za zadovoljenje potreba za grejanje.
Ciljevi korišćenja energetskih izvora i postrojenja jesu: povećanje proizvodnje energije i oslanjanje na sopstvene izvore (čvrsta goriva i hidropotencijali); poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti postojeće elektroprenosne mreže kao i njen dalji razvoj; gasifikacija na bazi usklađenih koncepcija gasifikacije i toplifikacije, u svrhu zadovoljavanja potreba široke potrošnje; racionalno korišćenje i štednja neobnovljivih resursa i štednja proizvedene energije; stimulisanje primene novih tehnologija proizvodnje energije; štednja proizvedene energije i stimulisanje primene novih tehnologija proizvodnje energije, naročito onih koje doprinose racionalnom korišćenju, štednji energije i zaštiti životne sredine; korišćenje obnovljivih izvora energije prevashodno za zadovoljavanje niskotemperaturnih potreba, razvoj malih sistema centralizovanog snabdevanja toplotnom energijom na bazi biomase, celuloznih otpadaka iz poljoprivrede, biogasa, sunčeve i energije vetra; smanjenje konflikata između korišćenja energetskih resursa i zaštite životne sredine (naselja, stanovništvo, zemljište, itd.) i preduzimanje odgovarajućih mera za saniranje negativnih posledica (programi rekultivacije/revitalizacije, otklanjanje šteta, itd.).
U oblasti demografskog razvoja osnovni cilj je ravnomerniji teritorijalni razmeštaj stanovništva i njegovo intenzivnije obnavljanje, odnosno povećanje udela mlađih kontingenata u područjima sa visokim indeksom starenja, putem kombinovanih i usklađenih mera demografske politike i politike regionalnog razvoja.
Prema PPRS mrežu gradova u središnjoj Srbiji treba da čine centri sa vrlo razvijenom, stabilnom i uravnoteženom funkcijskom strukturom. Novi Pazar i Prijepolje svrstani su u regionalne centre, Sjenica u veći gradski centar, Nova Varoš, Tutin i Ivanjica u gradske centre. Koncepcija razvoja sela i unapređenje kvaliteta življenja u seoskim područjima polazi od načela višefunkcionalnog/integralnog razvoja seoskog područja. Ova koncepcija pretpostavlja uspostavljanje odgovarajućeg stepena koordinacije i kombinovanog razvoja poljoprivrede i drugih privrednih, uslužnih i posredničkih delatnosti, od malih industrijskih pogona, zanatstva, trgovine, servisnih i finansijskih usluga, do turizma i domaće radinosti, kao i aktiviranje i optimalno korišćenje proizvodnog potencijala poljoprivrede i drugih privrednih i uslužnih delatnosti radi potpunijeg zapošljavanja na selu i delom amortizovanja gradske nezaposlenosti. Razvoj javnih službi odnosi se na prilagođavanje ekonomskim, institucionalnim i svojinskim promenama, kao i specifičnim potrebama i obeležjima lokalnih zajednica. U seoskim područjima, naročito onim sa manjim gustinama naseljenosti, izolovanim, na većim udaljenostima od centara zajednice sela ili opštinskih centara, kao i u brdskim i planinskim zonama, neophodno je razvijati posebne programe prilagođene osobenostima tih područja, lokalnih zajednica i teritorijalnih grupa. To se posebno odnosi na različite programe društvene brige o deci, socijalne i zdravstvene zaštite starih lica, naročito u staračkim i samačkim domaćinstvima, kao i na programe usmerene ka poboljšanju uslova života i školovanja dece i mladih u tim područjima. Od posebne važnosti za razvoj odnosno revitalizaciju ovih područja su specijalizovani programi za poboljšanje kvaliteta svakodnevnog života žena.
U oblasti privrede, plansko područje pripada pojasu intenzivnijeg razvoja II značaja. U skladu sa kriterijumima smeštaja i lokaciono-razvojnim potencijalima područja potrebno je obezbediti uslove za lociranje privrednih aktivnosti. Prema PPRS na području Prostornog plana moguće je postojanje lokaciono fleksibilnih industrija što podrazumeva male kapacitete tradicionalnih sektora (metaloprerađivačke delatnosti, elektronske, prehrambene, prerade hemijskih proizvoda, tekstilne, industrije kože i obuće, drvne i dr.). Sa aspekta razvoja turizma plansko područje definisano je kao deo subregije srednjeplaninske regije „Tara-Zlatibor-Zlatar” II stepena, u sklopu „Zapadne turističke zone” takođe II stepena, nacionalnog ranga, predviđene za letnju rekreaciju kao vodeću turističku aktivnost ali i ostale turističke aktivnosti, kao što su tranzitne, jezerske, klimatske, ekološke, seoske i druge. Novi Pazar definisan je kao gradski turistički centar nacionalnog ranga, a autoput (E763) Beograd-granica Crne Gore (na novoj trasi) za drumski tranzitni turistički pravac međunarodnog i nacionalnog značaja.
U oblasti saobraćajne infrastrukture, na području Prostornog plana planiran je alternativni „ivanjički” koridor autoputa Beograd-Južni Jadran (E763), deonica od Požege do granice sa Crnom Gorom (Boljare); predviđeno je da se magistralni putevi rehabilituju i dopune vezano za nove uslove i strateška opredeljenja Republike; planiran je nastavak aktivnosti na izgradnji i rekonstrukciji aerodroma u Sjenici i Ivanjici. U oblasti elektroenergetske infrastrukture PPRS obuhvaćena je prenosna mreža 400 kV i 220 kV elektroenergetskog sistema, dok se mreža od 110 kV, kao i mreža nižeg napona obrađuje kroz regionalne i druge prostorne planove nižeg nivoa. Imajući u vidu trajanje objekata navedene prenosne mreže, planira se značajni obim revitalitacije delova mreže, uz uvažavanje svih tehničkih kriterijuma i perspektive pojedinih postrojenja. Priključivanje Nove Varoši na gasovodnu mrežu u funkciji je izgradnje gasovoda Požega-Podgorica. Razvoj i unapređenje telekomunikacionog sistema, ostvaruje se: demonopolizacijom telekomunikacionog tržišta izgradnjom novih kapaciteta (kao što su optički kablovi), a posebno kod izgradnje transportne mreže i magistralne kablovske distributivne mreže; zajedničkim ulaganjima pojedinih telekomunikacionih operatera a na bazi usaglašenih planova razvoja; obezbeđivanjem širokopojasnog pristupa. U pogledu obezbeđenja prostora za potrebe telekomunikacionog sistema Prostornim planom potrebno je obezbediti: prostor za poštanske i telekomunikacione objekte u centru naselja; koridore za telekomunikacione kablove duž novih i postojećih puteva, posebno onih koji se poklapaju sa magistralnom mrežom; prostor za RR veze.
U delu o zaštiti životne sredine, Novi Pazar se kao srednji zagađivač nalazi u trećoj kategoriji zagađenosti u kojoj nema lokaliteta sa prekomernim zagađenjem toksičnim materijama i štetnim energijama, ali se javlja problem ugrožavanja bukom, neprijatnim mirisima, industrijskim i komunalnim otpadom i saobraćajem. Sjenica i Prijepolje se kao mali zagađivači nalaze u četvrtoj kategoriji zagađenosti, za koju su karakteristična zagađivanja od prehrambene i tekstilne industrije, drugih industrija sa ugrađenim sistemima za prečišćavanje vazduha i voda, velikih stočnih farmi, intenzivne poljoprivrede, magistralnih puteva, i drugo. PPRS u delu o zaštiti prirodnih dobara, Uvac i Ozren definisani su kao zaštićene prostorne celine; utvrđena je obaveza da se u planskom periodu definiše status, prostorni obuhvat i režimi zaštite za prirodne celine i predele, kao što su Zlatibor, Zlatar i Golija; određeni su regionalni prioriteti zaštite prirodnih dobara u koje spada zaštita planinskih područja, zajedno sa zaštitom izvorišta i vodotokova I kategorije. Osnovni ciljevi zaštite nepokretnih kulturnih dobara su: očuvanje baštine nacionalne kulture i drugih kultura, koje su se razvijale na predmetnom prostoru; organizovano razvijanje svesti o značaju kulturnog nasleđa za život i rad današnjih i budućih generacija, kao bitnog preduslova za očuvanje nacionalnog identiteta; reintegracija kulturnih dobara u savremeni životni prostor. Osim za zaštićena nepokretna kulturna dobra, mere zaštite predviđaju se i za dobra koja uživaju prethodnu zaštitu, kao i za dobra koja još uvek nisu vrednovana i zaštićena, a predstavljaju vredne primere nasleđa.
Prostorni plan Republike Srbije
(Odluka o izradi Prostornog plana Republike Srbije, „Službeni glasnik RS”, broj 101/09)
Prostorni plan Republike Srbije–Predlog (u daljem tekstu: Predlog PPRS), u metodološkom smislu definiše integralni pristup planiranju prostora zasnovan na principima održivosti. Predlog PPRS definiše novi pristup korišćenju i zaštiti prirodnih resursa, prirodne i kulturne baštine i životne sredine i ističe novu ulogu graničnih područja u smislu povezivanja i definisanja novih modaliteta saradnje.
Principi prostornog razvoja utvrđeni predlogom PPRS su: održivost kao generalni princip koji mora biti primenjen kod svih aktivnosti i ponašanja u prostoru Republike Srbije; teritorijalna kohezija kao rezultat uravnoteženog socio-ekonomskog razvoja regiona; jačanje konkurentnosti (između ostalog podrazumeva jačanje i funkcionalno profilisanje slabo razvijenih regiona – posebno ruralnih i industrijskih); aktivna implementacija politike prostornog razvoja i učešće javnosti; policentrični teritorijalni razvoj; funkcionalna specijalizacija; formiranje i jačanje mreža gradova i naselja; unapređenje pristupačnosti informacijama i znanju preko razvijenih telekomunikacionih mreža; unapređenje saobraćajne dostupnosti; razvoj kulturnog identiteta i teritorijalne prepoznatljivosti; permanentna edukacija građana i administracije; princip subsidijarnosti; striktno poštovanje zaštite javnog interesa, javnih dobara i javnog prostora; unapređenje i zaštita prirodnog i kulturnog nasleđa kao razvojnog resursa; smanjenje štetnog uticaja na životnu sredinu; javno-privatno partnerstvo; veća transparentnost kod odlučivanja o prostornom razvoju; transgranično, interregionalno i transdržavno funkcionalno povezivanje regionalnih i lokalnih jedinica.
U pogledu prostornog razvoja dugoročna vizija Republike Srbije je da bude, teritorijalno utvrđena i regionalno uravnotežena, održivog ekonomskog rasta i konkurentna, socijalno uravnotežena i stabilna, infrastrukturno opremljena i saobraćajno pristupačna, očuvanog i zaštićenog prirodnog i kulturnog nasleđa, kvalitetne životne sredine, kao i funkcionalno integrisana u okruženje.
Uspešan prostorni razvoj Republike Srbije zahteva dostizanje serije osnovnih ciljeva, među kojima su prema svom značaju ravnopravno najvažniji: uravnotežen regionalni razvoj (unapređena teritorijalna kohezija); regionalna konkurentnost i pristupačnost; prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje; održiva uređena životna sredina; zaštićena i uređena prirodna i kulturna baština.
Ka dostizanju ovih ciljeva Republika Srbija i sve teritorijalne jedinice koje imaju nadležnost u oblasti prostornog razvoja nužno će morati da poštuju seriju prioriteta od kojih svaki ima ulogu u prostornom razvoju ali i koji stoje u međusobnoj zavisnosti, i to: zaštita i uređenje prirode i njenih osnovnih elemenata (voda, šume, zemljište), uz apsolutnu zaštitu i kontrolisano korišćenje zaštićenih prirodnih dobara; održivo korišćenje prirodnih i kulturnih resursa i nasleđa, odnosno sprečavanje njihovog raubovanja i zloupotrebe u komercijalne svrhe; sistematsko čišćenje prostora Republike Srbije od otpada i zagađenja koje će da angažuje sve kapacitete i građane na lokalnom nivou; sanacija, rekultivacija i rehabilitacija ekološki najugroženijih područja; aktiviranje razvojnih potencijala i mobiliziranje potencijala na nerazvijenim područjima uz unapređen funkcionalni odnos sela i urbanih centara, kao i preduzimanje prvih koraka na obnovi gradova i sela; razvoj privrednih aktivnosti u skladu sa karakteristikama prostornih celina i njihovim realnim kapacitetima; zaustavljanje i stroga kontrola neracionalnog širenja građevinskih područja i veće angažovanje brownfield, odnosno pažljiv i racionalniji pristup greenfield investicijama; povećana saobraćajna pristupačnost odnosno opremljenost saobraćajnom i drugom infrastrukturom na međudržavnom, regionalnom i lokalnom nivou; stroga i dosledna prevencija, sprečavanje i sankcionisanje bespravne izgradnje, uz maksimalnu zaštitu svega što predstavlja javno dobro; zaustavljeni negativni demografski trendovi posebnim merama i akcijama ekonomskog i socijalnog razvoja; ravnomerniji raspored javnih službi usklađen sa razmeštajem stanovništva, odnosno jačanje dostupnosti službama socijalne zaštite; ostvarivanje socijalnih prava svih grupa građana; poboljšanje energetske efikasnosti i postepena orijentacija ka obnovljivim izvorima energije; jačanje stručne i institucionalne osposobljenosti i odgovornosti za upravljanje prostornim razvojem; sistematskom edukacijom administracije i jačanjem svesti građana o prioritetima prostornog razvoja; kontinuirano unapređivanje informacionog sistema o prostoru i njegovo povezivanje na svim nivoima; eliminacija korupcije i drugih negativnih pojava koje deluju na prostorni razvoj Republike Srbije.
Predlog PPRS prepoznaje područje Prostornog plana kao područje bogato prirodnim potencijalima, pre svega vodom i biodiverzitetom, kvalitetne životne sredine, pogodno za razvoj turizma – destinacija sa dominantnom letnjom ponudom uz elemente zimske, siromašne poljoprivredne strukture. Kako je Predlogom PPRS istaknuto da za dalje planiranje razvoja sve oštrije ograničenje predstavljaju vodni resursi i vodoprivredna infrastuktura, izlaz može da se nađe samo blagovremenim razvojem složenih integralnih vodoprivrednih sistema (sliv reke Uvac obuhvaćen je Zapadnomoravsko-rzavskim regionalnim sistemom za vodosnabdevanje, najvećim potencijalnim izvorištem voda najvišeg kvaliteta, koje po kapacitetu prevazilazi potrebe tog područja, te je predviđeno prevođenje voda prema deficitarnom slivu Kolubare i dalje prema Beogradu). Razvoj biodiverziteta biće usmeren ka zaštiti biodiverziteta i sprovodiće se kroz sistem zaštite prirode u okviru zaštite pojedinih vrsta i zaštićenih prirodnih dobara. Delovi planskog područja predstavljaju potencijalna EMERALD područja, kao i međunarodna područja značajna za zaštitu ptica (IBA), biljaka (IPA) i leptira (PBA).
Osnovni ciljevi korišćenja i zaštite prirode definisani Predlogom PPRS su: održivo/usklađeno/trajno korišćenje prirodnih resursa i biodiverziteta – bioloških resursa Srbije, koje osigurava racionalno i dugoročno korišćenje tih resursa, kao i njihovo očuvanje i zaštitu; uvećanje zaštićenih područja do 12% teritorije Republike Srbije, u planskom periodu; kvalitativno poboljšanje stanja biološke raznovrsnosti, a posebno u vezi stanja populacija retkih i ugroženih vrsta; uspostavljanje ekoloških koridora i ekološke mreže na republičkom i regionalnom nivou; nominacija i proglašenje pojedinih zaštićenih područja sa posebnim prirodnim i drugim vrednostima od međunarodnog značaja; izrada neophodne planske i druge strateške dokumentacije, a posebno u kontekstu implementacije principa održivog razvoja; racionalno korišćenje prirodnih resursa.
Plansko područje kao pogranično, obuhvaćeno je planovima koji se odnose na veze sa Crnom Gorom, a to su: izgradnja saobraćajnica, jače razvojno povezivanje (lokalni ekonomski razvoj), očuvanje i valorizacija prirodnog i kulturnog nasleđa i turizam.
1.2.2. Prostorni plan područja posebne namene Parka prirode Golija
Prostornim planom područja posebne namene Parka prirode Golija (u daljem tekstu: PPPPN PP Golija) obuhvaćene su cele KO na delovima teritorija opština Ivanjica i Sjenica (a koje se nalaze i u obuhvatu ovog prostornog plana), i to: na teritoriji opštine Ivanjica (tri KO) – Erčege, Medovine i Smiljevac; i na teritoriji opštine Sjenica (jedna KO) – Šare. U obuhvatu Parka prirode Golija (u daljem tekstu: Park prirode) nalaze se sledeće KO (a koje se nalaze i u obuhvatu ovog prostornog plana), i to: na teritoriji opštine Ivanjica (delovi tri KO) – Erčege, Medovine i Smiljevac; i na teritoriji opštine Sjenica (jedna cela KO) – Šare. Rezervatom biosfere Golija-Studenica (MaB-UNESCO) (u daljem tekstu: Rezervat biosfere) obuhvaćeni su delovi KO (a koje su deo planskog područja), i to: na teritoriji opštine Ivanjica (tri KO) – Erčege, Medovine i Smiljevac. Područjem istraživanja obuhvaćene su cele KO van obuhvata PPPPN PP Golija, i to: na teritoriji opštine Ivanjica (jedna KO) – Vasiljevići; i na teritoriji opštine Sjenica (dve KO) – Brnjica i Duga Poljana.Pored navedenih KO, od značaja za razvoj područja obuhvaćene su i KO Bele Vode na teritoriji grada Novi Pazar. Zoniranje po osnovu zaštite prirode i režimi zaštite u Rezervatu biosfere identični su sa zoniranjem na delu teritorije Parka prirode koji je proglašen Rezervatom biosfere.
U delu o prirodnim vrednostima izvršeno je zoniranje Parka prirode u okviru tri stepena/režima zaštite, i utvrđeno da Rezervat biosfere, koji se nalazi u celosti u okviru Parka prirode ima identičnu namenu po osnovu režima zaštite, korišćenja i upravljanja. Na području Prostornog plana nalaze se dva lokaliteta/dela područja u režimu II stepena zaštite, i to „Bojovo Brdo”, izvorište Golijske reke i delovi Bojovog brda, koji obuhvata cela 126, 127, 128, 60 i 59 (bez R 2) u G.J. Golija (133,95 ha), i „Jelića strugara”, gornji deo vodotoka Golijske reke, deo 61 odelenja u G.J. Golija (12,00 ha) oba u KO Medovine (opština Ivanjica). Navedeni lokaliteti/delovi prostora u režimu II stepena zaštite nalaze se i u Rezervatu biosfere.
Opšti ciljevi zaštite, razvoja i uređenja Parka prirode kao prirodnog dobra od nacionalnog (( kategorija) i međunarodnog značaja, zasnivaju se na poštovanju: režima i mera zaštite biološke, geološke i predeone raznovrsnosti i zaštite posebnih prirodnih i kulturno-istorijskih vrednosti u cilju očuvanja i unapređivanja specifičnih vrednosti Parka prirode i Rezervata biosfere; koncepta održivog korišćenja prirodnih resursa u skladu sa nacionalnom i regionalnom politikom u oblasti socioekonomskog, ekološkog i drugog razvoja; obaveza usklađivanja korišćenja prostora sa mogućnostima i ograničenjima prirodnih i stvorenih vrednosti i sa potrebama socijalnog i ekonomskog razvoja područja i lokalne zajednice; potreba njegovog uključivanja u međunarodne programe i aktivnosti zaštite biodiverziteta, razvoja planinskih područja i dr. Osnovni ciljevi zaštite i održivog razvoja Rezervata biosfere podrazumevaju: očuvanje biološkog diverziteta i zdravih ekosistema; sticanje znanja o prirodnim sistemima i njihovim promenama, o tradicionalnim oblicima korišćenja zemljišta i korišćenju prirodnih resursa na usaglašen način; saradnju u rešavanju problema vezanih za prirodne resurse.
Opšti kriterijumi odnosa prema resursima na područjima posebne namene podrazumevaju: zaštitu biodiverziteta i zaštitu posebnih prirodnih i kulturnih vrednosti međunarodnog, nacionalnog, regionalnog i lokalnog značaja; racionalno korišćenje prirodnih resursa, koje je primereno široj nacionalnoj i regionalnoj politici u oblasti socio-ekonomskog, ekološkog i drugog razvoja; održivi razvoj zaštićenih područja i zaštitnih zona (zona uticaja) koji ima pozitivan uticaj na razvoj i kvalitet življenja, na regionalnom i lokalnom nivou.
U delu o drumskom saobraćaju utvrđeno je da se zadržava postojeća trasa državnog puta I reda 21.1. (koji je većim delom trase neizgrađen) i čija se trasa prema PPRS poklapa sa planiranim „ivanjičkim” koridorom autoputa E763. Rezervisana je trasa autoputa E-763 za tzv. varijantu autoputa „Istok 1” koja od Ivanjice do Međurečja prati trasu postojećeg državnog puta I reda 21.1. (M 21.1.), a od Međurečja trasa se pomera na zapad preko Kosovice, Rovina, Kovilja, Erčega, Medovine i Brnjice. Planiran je lokalni put na području opštine Ivanjica, na deonici Kraljev Grob, Erčege, Bojovići, Smiljevac, Troglav, u dužini od oko 15,5 km.
Ovim prostornim planom, utvrđena je sledeća hijerarhija naselja: centri zajednica naselja su Bele Vode, koji je i lokalni centar izvan planskog područja (grad Novi Pazar) i Duga Poljana (opština Sjenica); lokalni centri su Erčege i Kovilje (novoformirano naselje u okviru postojeće KO) (opština Ivanjica); primarna sela i zaseoci su Medovine i Smiljevac (opština Ivanjica) i Šare (opština Sjenica).
Pored ostalih nepokretnih kulturnih dobara, na planskom području nalazi se Manastir Kovilje u Kovilju (opština Ivanjica), nepokretno kulturno dobro od velikog značaja.
U delu o vodoprivredi, rezervisan je prostor za hidroakumulaciju Jedra na Ljudskoj reci namenjenoj za vodosnabdevanje i energetiku.
U oblasti prostorne organizovanosti turizma, područje Prostornog plana nalazi se u blizini planiranih turističkih centara (resort): Vrhovi-Odvraćenica i Golijska reka, a za potrebe Parka prirode i Rezervata biosfere planirane su sledeće lokacije i objekti: ulazni punkt u Park prirode u Dugoj Poljani (opština Sjenica); informativni centar u Dugoj Poljani (opština Sjenica); i naučno istraživački i obrazovni centar u Kovilju (opština Ivanjica).
1.2.3. Relevantne strategije, planska i druga dokumentacija
Pri izradi Prostornog plana, smernice i strateška opredeljenja sledećih nacionalnih strategija inkorporirane su u ovaj prostorni plan:
Strategija regionalnog razvoja Republike Srbije za period od 2007. do 2012. godine („Službeni glasnik RS”, broj 21/07);
Nacionalna strategija održivog razvoja („Službeni glasnik RS”, broj 57/08);
Strategija razvoja železničkog, drumskog, vodnog, vazdušnog i intermodalnog transporta u Republici Srbiji od 2008. do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 4/08);
Strategija razvoja turizma Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 91/06);
Strategija razvoja telekomunikacija u Republici Srbiji od 2006. do 2010. godine („Službeni glasnik RS”, br. 99/06 i 4/09);
Strategija razvoja šumarstva Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 59/06);
Strategija razvoja poljoprivrede Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 78/05);
Strategija razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine („Službeni glasnik RS”, broj 44/05);
Program ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine za period od 2007. do 2012. godine („Službeni glasnik RS”, br. 17/07 i 73/07);
Strategija integrisanog upravljanja granicom u Republici Srbiji („Službeni glasnik RS”, broj 11/06);
Nacionalna strategija upravljanja otpadom, sa programom približavanja Evropskoj uniji (Zaključak Vlade 05 broj: 353-4070/2003-001 od 4. jula.2003. godine);
Vodoprivredna osnova Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, broj 11/02);
Nacionalna strategija privrednog razvoja Republike Srbije od 2006. do 2012. godine, Republički zavod za razvoj.
Pored nacionalnih strategija, korišćene su i strategije održivog razvoja obuhvaćenih opština kao i mnogobrojna studijska, stručna, naučna, tehnička i druga dokumentacija. Posebno se po značaju mogu izdvojiti:
Strategija održivog razvoja opštine Ivanjica, za period 2009-2014;
Strategija održivog razvoja opštine Nova Varoš, za period 2007-2011;
Strateški plan održivog razvoja opštine Novi Pazar, za period 2008-2012;
Strategija održivog razvoja opštine Prijepolje, za period 2005-2009;
Strategija održivog razvoja opštine Sjenica, za period 2006-2011;
Strateški plan održivog razvoja opštine Tutin , za period 2008-2012;
Stručno-dokumentaciona osnova za zaštitu prirodnog dobra od izuzetnog značaja–Specijalni rezervat prirode „Uvac”, Zavod za zaštitu prirode Srbije, 2004;
Program upravljanja Specijalnog rezervata prirode „Uvac” 2008-2012, DOO Rezervat Uvac, Nova Varoš, 2007;
Predlog za utvrđivanje područja vazdušne Banje, CTDZ, 2003;
Prethodna studija opravdanosti autoputa E-763 Beograd-Južni Jadran, sektor III Požega-granica sa Crnom Gorom, CIP, 2007;
Poslovni (master) plan turističke destinacije Zlatibor-Zlatar, 2007.
U pripremi Prostornog plana korišćeni su sledeći planski dokumenti:
Prostorni plan Republike Srbije, 1996;
Predlog zakona o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine, Vlada Republike Srbije, 2010;
Prostorni plan područja posebne namene Parka prirode Golija, 2009;
Prostorni plan opštine Tutin, 2009;
Prostorni plan opštine Sjenica (nacrt plana), 2008;
Prostorni plan opštine Novi Pazar (nacrt plana), 2008;
Plan generalne regulacije Turističke zone „Zlatar“, 2007;
Generalni urbanistički plan Nove Varoši sa Babića brdom, 1989;
Plana generalne regulacije turističke zone Zlatar, 2007;
Regulacioni plan građevinskog područja Nove Varoši, 2003.
1.3. OCENA POSTOJEĆEG STANjA
1.3.1. Skraćeni prikaz postojećeg stanja
1.3.1.1. Održivi razvoj posebnih namena područja
Priroda i prirodne vrednosti
Na području Prostornog plana, po osnovu nacionalnog zakonodavstva, zaštićeno je, odnosno proglašeno sedam prirodnih dobara u kategoriji zaštićenih područja, na ukupnoj površini od 14.382 ha (7,6% površine područja Prostornog plana). Zaštitna zona zaštićenih područja obuhvata oko 148.000 ha (83% površine područja Prostornog plana). Na prostoru zaštićenih područja ustanovljen je režim zaštite I stepena na 14 ha (0,1%), režim zaštite II stepena na 7768 ha (54%) i režim zaštite III stepena na 6600 ha (45,9%).
Status proglašenih/ustanovljenih zaštićenih područja imaju:
Specijalni rezervat prirode „Uvac”, proglašen uredbom Vlade („Službeni glasnik RS”, br. 25/06 i 110/06), koji obuhvata područje doline ove reke između brda Lupoglav u međurečju Uvca i Vape kod Sjenice i brane na Radoinjskom jezeru i delove dolina njegovih pritoka – potoka Čajak, Veljušnice, Rakonjskog, Purića, Rabrenskog, Sekulića i Dubokog potoka, Zlošnice, Volujačkog potoka, Marića reke, Tisovice, Suvodola, Vrševine i Kladnice. Zaštićeno područje, ukupne površine 7543 ha, obuhvata delove KO Akmačići, Amzići, Božetići, Bukovik, Burađa, Vilovi, Vraneša, Gornje Trudovo, Debelja, Komarani, Miševići, Negbina, Ojkovica, Radijevići, Radoinja, Seništa, Trudovo i Štitkovo na teritoriji opštine Nova Varoš, površine 5525 ha, i delove KO Gornje Lopiže, Donje Goračiće, Donje Lopiže, Družinići, Kladnica, Krstac i Ursule na teritoriji opštine Sjenica, površine 2018 ha. Oko rezervata je uspostavljena zaštitna zona čija se granica pruža površinskom vododelnicom sliva reke Uvac obuhvatajući dolinske strane reke Uvac, Sjeničko polje i padine planina Murtenica, Čemernica, Javor, Golija, Velika Ninaja, Giljeva, Ozren i Zlatar koje pripadaju tom rečnom slivu. S obzirom da je deo voda Pešterskog polja, koje topografski ne pripadaju slivu Uvca, veštački preveden u taj sliv, granica zaštitne zone obuhvata i sliv ponornice Boroštice.
Park prirode „Golija”, proglašen uredbom Vlade („Službeni glasnik RS”, br. 45/01 i 47/09), koji obuhvata planinsko područje Golije i Radočela i izvorišta Moravice i Studenice, obuhvata površinu od 75.180 ha na teritoriji opština Ivanjica, Sjenica i Raška i gradova Novi Pazar i Kraljevo. U obuhvatu područja Prostornog plana je jugozapadni deo Parka prirode, odnosno cela KO Šare na teritoriji opštine Sjenica i delovi KO Medovine, Erčege i Smiljevac na teritoriji opštine Ivanjica, ukupne površine 5890 ha.
Strogi prirodni rezervat „Paljevine”, proglašen rešenjem opštine Sjenica, obuhvata prirodno nalazište retkog i značajnog piramidalnog varijeteta jele u šumskoj sastojini bukve i jele, ukupne površine 5 ha. Nalazi se na KO Kladnica na teritoriji opštine Sjenica, iznad reke Studene, desne pritoke Kladnice, na severnoj padini grebena Ogorijevac, na mestu zvanom „Paljevine”.
Strogi prirodni rezervat „Gutavica”, proglašen rešenjem opštine Sjenica, obuhvata čistu šumsku sastojinu jele, površine 10 ha. Nalazi se u KO Ugao (deo dobra verske zajednice Vakuf), na teritoriji opštine Sjenica, na severozapadnoj padini krečnjačkog brda Gutavica, na krajnjem jugu Pešterske visoravni.
Park šuma „Ivlje”, proglašen rešenjem Zavoda za zaštitu prirode, obuhvata mozaik šumskih sastojina smrče i belog bora, sa primešanom jelom, bukvom, jasikom i ivom, i pašnjaka i livada izvanredne lepote. Nalazi se na lokalitetu Vodene poljane na planini Zlatar, opština Nova Varoš, površine 65 ha.
Prirodni spomenik „Pećina Bukovik”, proglašen rešenjem opštine Nova Varoš, kao speolološki objketa dužine preko 1000 m i izuzetno interesantnih i atraktinvih morfoloških i hidroloških obležja, nalazi se u južnoj podgorini Javora, KO Ljepojevići, opština Nova Varoš (aktom o zaštiti nije određena/utvrđena površina).
Spomenik prirode „Munika”, proglašen odlukom opštine Nova Varoš, nalazi se u KO Seništa, na južnim ogranicima Zlatibora, opština Nova Varoš.
Područjem Prostornog plana obuhvaćena su cela ili delovi područja upisanih u međunarodne liste od značaja za zaštitu prirode, i to:
Područje Golija-Studenica, upisano u Listu rezervata biosfere na osnovu UNESCO programa „Čovek i biosfera” (Man and Biosphera-MaB). Deo rezervata prirode na području Prostornog plana nalazi se u granicama Parka prirode Golija i obuhvata delove KO Medovine, Erčege i Smiljevac na teritoriji opštine Ivanjica, ukupne površine 3335 ha.
Područje Peštersko polje, upisano na Ramsarsku listu vlažnih područja od međunarodnog značaja, na osnovu Ramsarske konvencije, kao jedna od najvećih očuvanih planinskih tresava u Republici Srbiji i na Balkanu. Ovo područje, površine 3455 ha, u celosti se nalazi u obuhvatu Prostornog plana i zahvata delove KO Tuzinje, Buđevo i Ugao na teritoriji opštine Sjenica, površine 1470 ha, i delove KO Boroštica, Suvi Do, Đerekare, Naboje, Leskova, Devreč i Braćak na teritoriji opštine Tutin, površine 1985 ha.
Područja Uvac–Mileševka i Peštersko polje, upisana u Listu međunarodno značajnih ornitoloških područja (IBA-Important Bird Areas), po programu BirdLife International.
Područja Zlatibor, Mileševka, Jadovnik–Ozren, dolina Vape i Golija, upisana u Listu međunarodno značajnih biljnih područja (IPA-Important Plant Areas), po programu Plantlife International–PlantEuropa.
Područja Golija, Zlatar i Pešter, upisana u Listu područja odabranih za dnevne leptire (PBA-Prime Butterfly Areas).
Područja Uvac, Golija, Zlatibor, Mileševka i Pešter, uključena u EMERALD mrežu područja zanačajnih sa stanovišta primene Bernske konvencije u Srbiji (Emerald Network of Areas of Special Conservation Interest-AsCI), čime oni postaju potencijalni kandidati za širu mrežu ekološki značajnih područja koja će se na osnovu Zakona o zaštiti prirode i akta Vlade ustanoviti po programu NATURA 2000 kroz koji se sprovode ključna akta EU u vezi zaštite prirode – Direktiva o staništima (Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora), na osnovu koje se identifikuju i štite tzv. Special Areas of Conservation (SACs) i Direktiva o pticama (Council Directive 79/409/EEC of 2 April 1979 on the conservation of wild birds), na osnovu koje se identifikuju i štite tzv. Special Protection Areas (SPAs).
Nepokretna kulturna dobra
Na području Prostornog plana nalaze se brojna i raznovrsna nepokretna kulturna dobra, od praistorije do naših dana, zastupljena u vidu 16 utvrđenih i kategorisanih kulturnih dobara i 384 dobra koja uživaju prethodnu zaštitu. Utvrđeno je i kategorisano tri nepokretna kulturna dobra velikog značaja i 13 kulturnih dobara (deset spomenika kulture, dva arheološka nalazišta i jedno znamenito mesto). Dobra koja uživaju prethodnu zaštitu zastupljena su u vidu 292 arheološka nalazišta, 71 spomenika kulture, 14 znamenitih mesta i sedam prostorno kulturno-istorijskih celina. Posmatrano po opštinama, najveći broj kulturnih dobara na planskom području nalazi se na teritoriji opštine Sjenica (223), najmanje na delu grada Novi Pazar (jedno).
Zbog izgradnje hidroelektrane i formiranja akumulacionog jezera Uvac potopljeni su prethodno konzervirani ostaci starog kamenog mosta na reci Uvac, nepokretnog kulturnog dobra u Ursulama, opština Sjenica.
U dosadašnjem periodu, zaštićena okolina utvrđena je samo za jedno kulturno dobro, i to Spomen groblje sa spomenikom majoru Iliću na Javoru u opštini Ivanjica.
Opšte stanje kulturnog nasleđa obuhvaćenog Prostornim planom je loše. Osim dva manastira (Dubnica u Božetićima i Kovilje u Smiljevcu u kojima se odvija život) i objekata u okviru gradskih celina, ostala dobra su ugrožena neadekvatnim čuvanjem i održavanjem ili nestručno izvedenim adaptacijama. Arheološka nalazišta su zarasla u travu i korov koji doprinose njihovom daljem ruiniranju i uništavanju.
Iako je područje bogato kulturnim nasleđem, njegove vrednosti i turistički potencijal još uvek nisu prepoznati.
Vode i vodoprivredna infrastruktura
Sliv Uvca spada u vodom bogatije područje Republici Srbije, koji se u svim strateškim dokumentima vodoprivrede tretira kao budući „izvoznik” visoko kvalitetne vode. Specifična oticanja su neravnomerna. Kreću se u granicama 12(20 L/s(km2 u planinskim zonama Jadovnika, Ozrena i Golije, što je dva do četiri puta veća od proseka za Republiku Srbiju (5,7 L/s(km2), ali se na platou Peštera spuštaju i na samo oko 4(6 L/s(km2. Na području sliva se očituje „resursni paradoks” koji se ogleda u tome što to u proseku najvodnije područje Republike Srbije ima probleme sa snabdevanjem vodom naselja, jednim delom zbog prostorne i vremenske neravnomernosti voda i nepostojanja povoljnih lokalnih izvorišta (posebno izraženo u karstnom području Peštera), a delom zbog nedovoljno razvijene vodoprivredne infrastrukture.
Akumulacije i hidroelektrane
Sliv reke Uvca je najpotpunije izgrađen sliv Srbije u pogledu izravnavanja voda u akumulacionim bazenima i iskorišćenja vodnih snaga. Na području sliva se nalaze tri akumulacije – Uvac (Sjeničko jezero), Kokin Brod (Zlatarsko jezero) i Radoinjsko jezero, od kojih prve dve spadaju u najvažnije vodne akumulacije Srbije, koje imaju značajnu hidroenergetsku i širu vodoprivrednu funkciju (tabela 2.).
Tabela 2. Postojeće akumulacije – deo funkcionalne celine na planskom području
Akumulacija Reka Najbliženaselje Kota normalnog uspora (mnm) Ukupna zapremina (106 m3) Namena Sjeničko jezero Uvac Nova Varoš 988 213 E, O, V, R, P, T Zlatarsko jezero Uvac Kokin Brod 888 273 E, O, V, R, P, T Radoinjsko jezero Uvac Kokin Brod 812 7 E, R, T Potpećko jezero* Lim Priboj 437 44 E, R, T
Legenda za namene akumulacija: E – energetika, O – oplemenjavanje malih voda, V – snabdevanje vodom naselja,P – kontrola poplava, R – ribarstvo, T – turizam i rekreacija.
* Akumulacija Potpeć nije u obuhvatu Prostornog plana, ali je deo tehnološke celine sistema akumulacija i hidroelektrana na Uvcu.
Akumulacija Uvac, vodoprivredno i energetski jedno od najznačajnijih veštačkih jezera Srbije, nalazi se na oko 5,5 km od rubne zone opštinskog centra Sjenice. Branom se kontroliše površina sliva Uvca od 920 km2. Akumulacija ima ukupnu zapreminu od 213×106 m3, od toga korisne zapremine 160×106 m3. Koristi se za hidroenergetiku, ublažavanje talasa velikih voda, turizam i ribarstvo. U budućnosti je predviđeno prevođenje vode iz Uvca u Veliki Rzav, kada će akumulacija Uvac dobiti znatno veći vodoprivredni značaj, kao čeona akumulacija u slivu i jedna od retkih akumulacija u Srbiji koja omogućava višegodišnje regulisanje protoka.
Akumulacija Kokin Brod, ukupne zapremine 273×106 m3, ostvaruje višegodišnje regulisanje protoka, koje joj daje poseban kvalitet ne samo u hidroenergetskom, već i vodoprivrednom smislu. Akumulacija omogućava veoma efikasnu transformaciju talasa velikih voda, tako da efikasno utiče na zaštitu od poplava nizvodne doline Lima. Uz branu je realizovana i pribranska hidroelektrana HE Kokin Brod, dok su veći efekti te akumulacije za regulaciju protoka nizvodne HE Bistrica, kao i HE Potpeć na Limu.
Akumulacija Radoinja ukupne zapremine od 7×106 m3 obezbeđuje samo dnevno regulisanje protoka. To je dovoljno, jer regulisanje protoka obavljaju uzvodne dve akumulacije – Uvac i Kokin Brod. Realizovana je velika derivacione HE Bistrica, koja kao regulaciona elektrana ima vrlo značajno mesto u EES Srbije. Donja voda HE Bistrica je akumulacija Potpećko jezero. Postoji mogućnost da se na istom mestu, uz realizaciju nove brane Klak nizvodno u koritu Uvca formira nova nešto veća akumulacija, koja bi omogućila realizaciju reverzibilne RHE Bistrica 2.
Akumulacija Potpeć na Limu, van obuhvata Prostornog plana, sa HE Potpeć predstavlja deo jedinstvene tehnološke celine Uvačko-limske kaskade akumulacija i hidroelektrana.
Stanje kvaliteta voda
Stanje kvaliteta voda na području sliva je dosta različito. Niz vodotoka, posebno po rubnim planinskim delovima sliva je u vrlo dobrom stanju. U vrlo dobrom stanju (klase I i I/II) su vodotoci u izvorišnim delovima sliva Uvca. Izvorišni delovi reka Grabovice, Čemernice, Nošnice, Ivanjičke Moravice, Ljudske reke i Mileševske reke nalaze se u odličnom stanju i predstavljaju najbolje očuvane planinske vodotoke Srbije, u I klasi kvaliteta.
Kvalitet voda znatno se pogoršava na platou Sjeničkog polja, zbog dva koncentrisana zagađivača – otpadnih voda Sjenice i rudnika uglja Štavalj, i više rasutih zagađivača – otpadnih voda sela u okruženju Sjenice. Zbog toga je reka Vapa u odličnom stanju samo od vrela do uliva Knešnice, kada dolazi do naglog narušavanja kvaliteta sve do ulivanja u Sjeničko jezero. Pored prečišćavanja otpadnih voda opštinskog centra i rudnika uglja, prioritet ima izmeštanje deponije koja neposredno ugrožava Sjeničko jezero. Neophodno je da se to jezero kao izvorište republičkog značaja trajno održava u odličnom oligotrofnom stanju, jer je kvalitet voda akumulacije Uvac (Sjeničko jezero) podložan procesu eutrofikacije.
Jezera Kokin Brod i Radoinja nalaze se još uvek u stanju dobrog kvaliteta, bez obzira što ih zagađuju sanitarno neuređena naselja u priobalju. Prioritet je sanitacija naselja Kokin Brod i Radoinja, radi održavanja jezera u oligotrofnom stanju kao izvorišta republičkog značaja, čije će se vode prevoditi u sliv Velikog Rzava i upućivati prema središnjem delu Srbije.
Snabdevanje vodom naselja
Stanje snabdevanja vodom naselja na području Prostornog plana nije zadovoljavajuće. Naselja se snabdevaju vodom preko Sjeničkog i Pešterskog vodovoda, vodovoda Nove Varoši, individualnih izvorišta ili malih grupnih vodovoda.
Vodovod Sjenice ne zadovoljava potrebe i nedovoljno je pouzdan, tako da često dolazi do prekida u isporuci i redukcije potrošnje vode. Kao izvorište se koristi vrelo „Zarudine” koje ima vodu dobrog kvaliteta i promenljiv kapacitet (procenjuje se na oko 220(250 L/s, dok se u malovođu spušta na oko 200 L/s), koji omogućava sasvim zadovoljavajuću pouzdanost. Problem je što se radi o hidraulički dosta nefunkcionalnom vodovodu sa konfiguracijom (praktično bez rezervoara) koja ne omogućava snabdevanje vodom bez kontinuiranog rada pumpi. Stanje distributivne mreže je loše, tako da su gubici vode nedopustivo visoki (oko 50%).
Pešterski vodovod snabdeva vodom naselja na zapadnom delu područja opštine Tutin i jugoistočnom delu područja opštine Sjenica. Nedovoljno je pouzdan, zbog vrlo lošeg stanja i velikih gubitaka u mreži (40-50%). Time je ugrožen opstanak naselja na malovodnom platou Peštera koja taj vodovod opslužuje.
Vodovod Nove Varoši koristi veći broj izvorišta manjih kapaciteta, promenljive izdašnosti. Obuhvat opštinskog centra vodovodom je oko 95%. Razuđena topografija konzumnog područja će zahtevati formiranje više visinskih zona. Stanje mreže nije zadovoljavajuće zbog gubitaka u sistemu (30-35%) i rada sistema u složenim hidrauličkim uslovima, često u režimu hidrauličkih udara koji oštećuju mrežu.
Sela u opštinama Sjenica i Nova Varoš i rubnim delovima područja opština Ivanjica, Novi Pazar i Prijepolje snabdevaju se vodom preko individualnih izvorišta za svako pojedinačno domaćinstvo (u raštrkanim planinskim naseljima) ili malih grupnih vodovoda. Na području opštine Sjenica, funkcioniše preko 15 javnih seoskih vodovoda, koji su najčešće realizovani kaptažama lokalnih izvorišta promenljive izdašnosti. Na području Prostornog plana postoji još oko 500 manjih kaptaža i vodovoda za grupe domaćinstava, koji nemaju javni karakter i nisu registrovani, malih su kapaciteta i sanitarno ranjivi. Karstni uslovi i velika razuđenost naselja stvaraju dosta teške uslove za stvaranje većih povezanih seoskih vodovoda.
Sanitacija naselja
Stanje kanalizacione infrastrukture i sanitacije naselja na području sliva Uvca je nezadovoljavajuće. Realizacija kanalizacije nije pratila razvoj vodovoda.
Kanalizacija Sjenice ima obuhvat od oko 65% korisnika vodovoda, dok je na kanalizaciju Nove Varoši priključeno 81% korisnika gradskog vodovoda. Izgrađene su po separacionom sistemu, bez postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV).
Postojeće izvorište Sjenice (Zarudine) u neposrednoj je blizini dve reke koje su ugrožene – Vape, koju zagađuje rudnik Štavalj, i Grabovice, koju zagađuju komunalne otpadne vode Sjenice. Prioritet ima saniranje ta dva koncentrisana zagađivača. To podrazumeva: potpunu sanitaciju grada, završetak kanalizacionog sistema po separacionom principu, povezivanje svih korisnika vodovoda na kanalizaciju i izgradnju PPOV, kojim bi se zaštitilo kako postojeće izvorište Zarudine, tako i Sjeničko jezero, kao izvorište republičkog značaja.
Otpadne vode Nove Varoši ugrožavaju Potpećko jezero, van obuhvata Prostornog plana (preko kanalizacije koja se uliva u Varoški potok i Bistricom dospevaju u jezero), i Zlatarsko jezero (preko otpadnih voda koje se ulivaju u Losnicu i jezero). Za zaštitu kvaliteta voda Zlatarskog i Potpećkog jezera neophodna je potpuna sanitacija naselja i realizacija PPOV.
Loša sanitacija seoskih naselja dugoročno posmatrano predstavlja veliku opasnost, jer može da izbaci iz funkcije mnoga izvorišta. U uslovima kada nema racionalnih, a često ni bilo kakvih drugih izvorišta, pitanje sanitacije naselja postaje jedno od najbitnijih pitanja ne samo razvoja, već i opstanka niza naselja u malovodnim područjima, kao i zaštite postojećih i planiranih akumulacija, izvorišta regionalnih sistema vodosnabdevanja.
Uređenje vodotoka i zaštita od poplava
Zbog orografskih i hidrografskih osobenosti sliva Uvca, većina naselja nije ugrožena poplavama. Izuzetak je opštinski centar Sjenica, u kome se zbog hidrauličkih uskih grla javljaju učestale poplave. Neophodno je da se regulacioni elementi Grabovice koriguju, da se otklone hidraulička uska grla u koritu na području grada (zona mosta, nizvodni deo toka), kako bi se stepen zaštite povećao na bar pedesetogodišnju veliku vodu (Q2%),
Povremeno dolazi do kraćih izlivanja reke Vape iz osnovnog korita. Imajući u vidu da ta plavljenja ne izazivaju štete, ne planira se njena regulacija, jer bi svaka intervencija u toku Vape narušila njegove unikalne estetske i ekološke kvalitete.
Na ostalim vodotocima nisu ni potrebni, niti poželjni regulacioni radovi, osim manjih lokalnih intervencija na stabilizaciji korita, kako bi se očuvala njihova prirodna ekološka i ambijentalna vrednost.
Turizam
Opština Nova Varoš, sa planinom Zlatar koja je 2005. godine proglašena banjom i Uvačkim jezerima (Radoinjsko, Zlatarsko i Sjeničko) ima izuzetne prirodne i stvorene potencijale za razvoj turizma tokom cele godine, i to: zdravstvenog (RH centar Zlatar na 1235 mnv), ekološkog (SRP Uvac, jezera, Zlatar), sportsko-rekreativnog, seoskog (Vraneša, Vilovi, Štitkovo, Radoinja i dr.), kulturnog (Manastir Dubnica i dr.), tranzitnog (put Beograd-Jadransko more) turizma i dr.
Prirodni i antropogeni resursi na području opštine Sjenica predstavljaju osnovni potencijal za razvoj specifične turističke ponude, i to: deo SRP Uvac sa staništem beloglavog supa; jedinstven speleološki centar s ponudom zasnovanom na Ušačkoj i drugim pećinama; ribolov na Sjeničkom jezeru i Vapi; prirodni fenomen Đalovića klisure; deo prirodnog dobra Golija; deo Ramsarskog područja Peštersko polje; centar zimskih sportova sa skijalištima na planinama Jadovnik i Ozren; planirana akumulacija na Ljudskoj reci (na području opština Sjenica i Novi Pazar) za razvoj rekreativnih aktivnosti; sjenički aerodrom koji je potrebno aktivirati za civilni vazdušni saobraćaj; budući autoputa Beograd-Južni Jadran; urbani centar Sjenica sa kulturno-istorijskim, etnološkim, urbanim i pejzažnim obeležjima, sa ambijentalnim, kulturološkim i multietničkim vrednostima koje treba očuvati, afirmisati i prezentirati.
Na osnovu valorizacije raspoloživih turističkih resursa na delu opštine Tutin obuhvaćenom ovim prostornim planom, prepoznaju se sledeće mogućnosti za razvoj: zimskog-skijališnog turizma (aktiviranjem skijališta Đerekarski Omar, istočno od Đerekarske reke), tranzitnog turizma (državni put I reda ka Crnoj Gori); izletničkog turizma (na pogodnim punktovima), seoskog turizma (sela i običaji, tradicija, kulinarstvo, i sl.), ekološkog (deo Pešterskog polja) i dr.
Turistička atraktivnost opštine Ivanjica zasniva se na bogatstvu prirodnih i kulturnih vrednosti, dugoj istoriji i tradiciji, kao i na činjenici da je teritorija opštine 2000. godine proglašena vazdušnom banjom, a 2001. godine Golija proglašena Parkom prirode i Rezervatom biosfere. Značajni turistički lokaliteti na delu ove opštine koji su u obuhvatu ovog prostornog plana su: planina Javor, deo Parka prirode i Rezervata biosfere Golija, Spomenik Majoru Iliću, Manastir Kovilje i dr. Posmatrano po vidovima turizma postoje mogućnosti za razvoj: seoskog turizma (Kušići na padinama Javora); sportskog turizma, zbog idealne nadmorske visine, povoljnih klimatskih uslova i ekološki zdrave hrane; manifestacionog turizma koji poslednjih godina ima tendenciju porasta (Javorski sabor dvojničara i starih muzičkih instrumenata Srbije u selu Kušići i dr.) i dr.
Prednosti dela opštine Prijepolje koji se nalazi u obuhvatu Prostornog plana za razvoj turizma su pre svega: čista životna sredina, područja očuvanih prirodnih vrednosti (Ozren-Jadovnik) i mogućnost ravoja seoskog turizma. Glavne prepreke za razvoj turizma uključuju nedostatak sredstava, manjak odgovarajuće obučenog osoblja, nedostatak odgovarajućih objekata i infrastrukture.
Grad Novi Pazar je sa najmanjim udelom u granicama Prostornog plana – KO Bele Vode. Ovaj prostor predodređen je za: jezerski turizam (na planiranoj akumulaciji na Ljudskoj reci – rekreacija, sport), ekološki turizam (Golija), tranzitni (državni put M8), i dr.
U svim obuhvaćenim opštinama postoje turističke organizacije, osim u opštini Tutin.
Pogodnosti za razvoj turizma u širem okruženju planskog područja su: izuzetno kulturno nasleđe (Manastir Mileševa – opština Prijepolje, Prostorna kulturno istorijska celina Stari Ras sa Sopoćanima – Grad Novi Pazar), prirodne vrednosti (kanjon reke Mileševke – opština Prijepolje), jezera (Gazivode – opština Tutin), postojeći smeštajni kapaciteti (RH centar Zlatar, hotel Panorama – opština Nova Varoš, Hotel Bor – opština Sjenica, hoteli Park, Golijska Reka, RH centar i odmaralište Golija – opština Ivanjica, i dr.), banje (Novopazarska banja – Grad Novi Pazar), postojeći put Beograd – Jadransko more preko Nove Varoši i Prijepolja i dr.
Ukupni smeštajni kapaciteti na području Prostornog plana iznose oko 1500 ležajeva. Zabeleženi broj noćenja pretežno domaćih posetilaca je u 2008. godini iznosio oko 91.000. Broj turista u dve opštine sa najvećim udelom površina u planskom području (Nova Varoš i Sjenica) relativno je ujednačen, imajući u vidu period između 2004. i 2008. godine, ali sa prepolovljenim brojem posetilaca u odnosu na 2002. godinu (163.560). Značajne promene se primećuju u povećanju inostranih posetilaca (gotovo 6 puta veći 2008. u odnosu na 2002. godinu). Sa druge strane broj noćenja opada.
U opštini Nova Varoš broj noćenja je opao sa približno sedam na ispod pet dana. Ova opština dominira turističkom privredom čitavog planskog područja, gde je u devet hotela i motela (720 ležajeva), i u privatnom smeštaju (350 ležajeva), registrovano oko 80.000 noćenja. Opština Sjenica, iako prostorno najveća u obuhvatu Prostornog plana, nesrazmerno učestvuje u zbiru ukupnih smeštajnih kapaciteta planskog područja. Osim hotela Bor (120 ležajeva u 40 soba), ne postoje drugi turistički objekti, dok je seoski turizam tek u fazi povoja.
Opština Ivanjica je već afirmisano turističko područje. Celokupni smeštajni kapaciteti ove opšine su veći od 1200 ležajeva (200 u seoskim domaćinstvima) u kojima je 2008. godine bilo smešteno 79.000 turista (od toga oko 3500 stranih). Od 2002. do 2008. godine broj noćenja je slično Novoj Varoši, relativno ujednačen ali sa osetnim padom u odnosu na 2001. godinu (preko 109.000). Sa druge strane intencija povećanja inostranih gostiju se primećuje sa izrazitim porastom noćenja ovih posetilaca u odnosu na 2001. godinu (456 u osnosu na 3523 u 2008. godini). Po pitanju delova opštine Ivanjica koji se nalaze u planskom obuhvatu dominantni smeštajni objekti su u atarima sela Kušići i Katići (etno-kulturološka zona) smeštenih između planina Čemernica, Mučanj i Javor. Ukupan broj ležajeva u oba sela je 230 sa ostvarenih 6620 noćenja u 2008. godini.
Opštine Prijepolje i Tutin i grad Novi Pazar, ne nalaze se velikom površinom u obuhvatu Prostornog plana, i posledično nemaju značajne smeštajne kapacitete u ovoj zoni.
1.3.1.2. Demografski razvoj, mreža naselja i javne službe
Demografski razvoj
Prostornim planom obuhvaćeno je 136 naselja, od kojih su samo dva gradska – Sjenica i Nova Varoš. Proces demografskog pražnjenja ruralnih naselja, koji je započeo nakon Popisa 1961. godine, uticao je na drastičnu promenu udela gradskog i seoskog stanovništva. Prema staroj metodologiji popisa, godine 1948. udeo gradskog stanovništva iznosio je svega 10%, a 2002. godine 47% (odnosno 48% prema metodologiji Popisa 2002). Pored gradskih naselja, porast broja stanovnika 2002. godine u odnosu na 1948. godinu imalo je svega 25 naselja (18,6%), dok je manje od polovine stanovništva popisanog 1948. godine imalo 67 naselja (50%). U četiri naselja broj stanovnika pao je na ispod 10% od broja stanovnika iz 1948. godine (grafikon 1.). Imajući u vidu činjenicu da demografsko pražnjenje odlikuje odliv mlađeg, radno sposobnog stanovništva, pojedina ruralna naselja bi u dugoročnom periodu mogla da ostanu bez stalnih stanovnika, tj. da poprime sezonski način korišćenja. Depopulaciji celokupnog planskog područja posebno je doprinela i emigracija stanovništva u inostranstvo, a naročito tokom devedesetih godina 20. veka.
Grafikon 1. Kretanje broja stanovnika u periodu 1948-2002. (prema staroj metodologiji Popisa)
[pic]
Tendenciju porasta gradskog stanovništva pratila je i tendencija porasta broja domaćinstava, dok je na ruralnom području njihov broj vremenom opadao. Prosečna veličina domaćinstva uvek je bila iznad proseka za Republiku i Centralnu Srbiju, s tim da je od Popisa 1953. godine u konstantnom opadanju.
U etničkoj/nacionalnoj strukturi stanovništva Bošnjaci su 2002. godine učestvovali sa 50,8%, Srbi sa 45,7%, Muslimani sa 2,1%, dok su druge nacionalnosti učestvovale sa ukupno 1,4%. U 73 naselja većinsko stanovništvo (iznad 50%) bilo je srpske nacionalnosti, od čega je u 46 naselja srpsko stanovništvo bilo i jedino stanovništvo. Bošnjačko stanovništvo je bilo u većini u 62 naselja, od čega u 15 naselja u visini od 100%. Ovakav heterogeni sastav stanovništva odražava se na druge demografske strukture, a posebno na starosnu strukturu stanovništva i vitalne događaje.
Starosna struktura stanovništva na planskom području povoljnija je od prosečnih vrednosti za Republiku Srbiju i Centralnu Srbiju, a posebno u gradskim naseljima Sjenica i Nova Varoš. Povoljniji udeo velikih starosnih grupa, pozitivan indeks vitalnosti i drugih pokazatelja imaju gradski centri i seoska naselja sa bošnjačkim stanovništvom. I pored toga, starosna piramida ima regresivan oblik na nivou planskog područja, što važi i za gradska i ostala naselja. Starosna piramida, ukazuje i na neravnomeran odnos učešća polova u petogodišnjim starosnim grupama, posebno u seoskim područjima gde je izraženo slabije učešće žena u dobi između 25 i 49 godine, dok je u gradskim naseljima ženska populacija ove starosne dobi, važne za rađanje, brojnija od muške. Vrednosti prirodnog priraštaja kreću od visokih pozitivnih do niskih negativnih, ali su na čitavom planskom području u opadanju. Vrednosti prirodnog priraštaja su pozitivne u opštinama i naseljima naseljenim uglavnom bošnjačkim stanovništvom, a negativne u opštinama i naseljima koja su većinski naseljena srpskim stanovništvom (grafikon 2.).
Grafikon 2. Starosna piramida stanovništvaplanskog područja
[pic]
Udeo aktivnog i izdržavanog stanovništva, kao i lica na radu/boravku u inostranstvu u trajanju do godinu dana u ukupnom broju stanovnika je 2002. godine bio veći nego u Republici i Centralnoj Srbiji, dok je udeo lica sa ličnim prihodom bio manji. Ovakav odnos udela je mahom posledica većeg kontigenta mlađeg stanovništva u školoobrazovnom uzrastu i manjeg udela penzionisanih lica i lica koja primaju socijalnu pomoć. Udeo stanovništva koje obavlja zanimanje u ukupnom aktivnom stanovništvu je visok u većini naselja. Udeo žena koje obavljaju zanimanje bio je relativno visok. Najveći broj zaposlenih radio je u delatnostima primarnog sektora privrede (47,6%), a zatim u sekundarnom (28,3%) i tercijarnom sektoru (21,6%). Vrsta delatnosti bila je nepoznata za 449 ili 2,5% zaposlenih. Udeo primarnog sektora u gradskim naseljima je bio nizak i iznosio je 5,6%, dok je u ruralnim naseljima ovaj udeo iznosio 75,9%. U gradskim centrima najveći udeo (50,5%) je imao sekundarni sektor, dok je tercijarni sektor učestvovao sa 41,2%. U seoskim naseljima sekundarni sektor je učestvovao sa 13,3%, a tercijarni sa 8,3% (grafikon 3.).
Grafikon 3. Udeo zaposlenih u sektorima privrede (Popis 2002.)
[pic]
Osnovna delatnost primarnog sektora bila je poljoprivreda. Među delatnostima sekundarnog sektora na planskom području najveći udeo imala je prerađivačka industrija (76,9%). U okviru delatnosti tercijarnog sektora najzastupljenija bila je trgovina i usluge (22,2%), a zatim obrazovanje (19,7%), državna uprava i osiguranje (15,8%), saobraćaj (13,7%), zdravstvo (13,6%), ugostiteljstvo (8,8%), ostale komunalne, društvene i lične uslužne aktivnosti (2,5%) i finansijsko posredovanje i aktivnosti u vezi sa nekretninama, iznajmljivanje i poslovne aktivnosti (obe po 1,9%). U 117 naselja, poljoprivreda je bila dominantna delatnost, a 15 naselja imalo je karakteristike monofunkcionalnih poljoprivrednih naselja.
Obrazovna struktura stanovništva na planskom području, lošija je od prosečne obrazovne strukture stanovništva Republike i Centralne Srbije. Odlikuje je veći udeo neobrazovanog (stanovništvo koje nije pohađalo ili završilo osnovnu školu) ili nedovoljno obrazovanog stanovništva (veći udeo stanovništva sa završenom samo osnovnom školom, kao i srednjom školom u dvogodišnjem i trogodišnjem trajanju), a upola manji udeo stanovništva sa visokom stručnom spremom u odnosu na Republiku i Centralnu Srbiju. I gradski centri, takođe, imaju lošiju obrazovnu strukturu od proseka za Republiku i Centralnu Srbiju.
Mreža naselja
Područje Prostornog plana, površine oko 1748 km2, obuhvata 136 naselja i 94 KO sa ukupno 49101 stanovnikom 2002. godine, pretežno na teritoriji opština Sjenica i Nova Varoš, i manjim delom na teritoriji opština Ivanjica, Prijepolje, Tutin i grada Novi Pazar (tabela 3.).
Tabela 3. Osnovni podaci o mreži naselja
Opština/ grad* Teritorija planskog područja Učešće dela opštine/grada na planskom području (u %) Br. naselja Br. KO Površina (ha) Br. stanovn.2002. Naselja KO Površina Stanovni-štvo 2002. Sjenica 88 49 96.842 26.918 64,71 52,13 55,40 54,82 Ivanjica 7 6 16.581 1.301 5,15 6,38 9,49 2,65 Prijepolje 5 5 5.123 400 3,68 5,32 2,93 0,81 Tutin 10 7 12.269 2.571 7,35 7,45 7,02 5,24 Novi Pazar 1 1 1.443 872 0,74 1,06 0,83 1,78 UKUPNO 136 94 174.812 49.101 100 100 100 100
* Opština Novi Pazar je Zakonom o teritorijalnoj organizaciji Republike Srbije (Službeni glasnik RS, broj 129/07) postala teritorijalna jedinica sa statusom grada
Na području Prostronog plana samo su dva gradska naselja – opštinski centri Sjenica (13.161 st.) i Nova Varoš (10.335 st.).
Kao rezultat izrazite depopulacije u periodu 1961-2002. godina, rastao je broj najmanjih seoskih naselja, naročito do 200 stanovnika (čiji broj je udvostručen), a opadao broj naselja preko 300, posebno onih sa više od 500 stanovnika (tabela 4.).
Tabela 4. Veličinska struktura naselja
Grupe naselja prema broju stanovnika 1961. godina 2002. godina Broj naselja Broj stanovnika Broj naselja Broj stanovnika do 50 3 131 26 722 51-100 9 704 17 1.215 101-200 29 4.530 36 5.299 201-300 18 4.557 21 5.241 301-500 31 12.307 21 8.480 501-1000 40 28.926 12 7.489 1001-2000 4 5.096 1 1.069 2001-5000 1 3.200 – – 5001-10000 1 5.124 – – preko 10.000 – – 2 26.110 UKUPNO 136 64.575 136 55.625
Napomena: radi upoređivanja, podaci za obe godine su u skladu sa starom metodologijom popisa
Prosečna gustina naseljenosti veoma je niska, 28 st./km2 (u odnosu na 97 st./km2 u Centralnoj Srbiji). Najveću gustinu naseljenosti imaju administrativne jedinice opštinskih centara, Nove Varoši (774 st./km2) i Sjenice (437 st./km2). Samo tri seoska naselja ima preko 50 st./km2, a čak 32 naselja (23,5%) ispod 10 st./km2. Prosečna gustina naselja na 100 km2 iznosi 7,8 i slična je proseku u Centralnoj Srbiji (7,6 naselja).
Skoro polovina stanovništva na planskom području je urbanizovana (47,9% stanovništva živi u Sjenici i Novoj Varoši), prema podacima iz 2002. godine. Stepen urbanizacije je u četrdesetogodišnjem periodu porastao za čak 35 procentnih poena (samo 12,9% u 1961. godini).
Struktura aktivnog stanovništva naselja je prilično homogena. Prosečno naselje je izrazito agrarnog tipa (80% aktivnog stanovništva je u primarnom sektoru delatnosti). Prema modelu koji izdvaja tipove naselja po strukturi delatnosti, 2002. godine bilo je samo 17 neagrarnih naselja, sa manje od 60% aktivnog stanovništva u primarnim delatnostima. Ta naselja pripadaju pretežno industrijsko-agrarnom i industrijsko-uslužnom tipu (tabela 5.).
Tabela 5. Funkcijski tipovi naselja, 2002.
Funkcijski tipovi naselja Naselje (opština) Agrarna 119 naselja Agrarno-industrijska Negbine (N.Varoš) Agrarno-uslužna Medare (Sjenica) Industrijska Vraneša (N.Varoš), Industrijsko-agrarna Akmačići, Vilovi, Drmanovići, Komarani, Seništa, Burađa, Ojkovica (N.Varoš) Industrijsko-uslužna Nova Varoš, Sjenica, Brdo, Radoinja (N.Varoš), Duga Poljana (Sjenica) Uslužna Kovilje (Ivanjica) Uslužno-agrarna Kokošiće (Sjenica) Uslužno-industrijska –
Sva naselja nalaze se na višim nadmorskim visinama, iznad 800 m. Samo desetak naselja je na visini do 1000 m, a preko 60 naselja sa svojim zaseocima se prostire na visini od preko 1200 m. Glavna morfološka karakteristika seoskih naselja je najveći broj razbijenih naselja, uglavnom starovlaškog tipa, čak i na visoravnima i na terenima malog nagiba. Zaseoci su formirani na principu rodbinskih veza.
Javne službe
Na području Prostornog plana postoji 21 osmorazredna osnovna škola od kojih su 19 matične škole.
U opštini Nova Varoš matične, odnosno osmorazredne osnovne škole nalaze se u naseljima Nova Varoš, Akmačići, Radoinja, Jasenovo, Božetići i Negbini. U okviru matične osnovne škole u Novoj Varoši postoji i specijalno odeljenje za decu ometenu u razvoju. U opštini Sjenica matične, odnosno osmorazredne škole su u naseljima Sjenica (dve), Kladnica, Trijebine, Raždaginja, Zaječiće, Karajukića Bunari, Duga Poljana, Štavalj, Rasno i Donje Lopiže. U delu opštine Prijepolje osmorazredna škola je u Aljinovićima, u delu opštine Ivanjica, matične osnovne škole su u Kušićima i Kovilju. Naselje Bele Vode u Gradu Novi Pazar ima matičnu osnovnu školu, a na delu teritorije koja pripada opštini Tutin matične ili osmorazredne osnovne škole su u naseljima Leskova i Suvi Do. Disperzna mreža područnih četvororazrednih škola obuhvata objekte u 34 seoska naselja (25% naselja).
Srednjoškolsko obrazovanje je organizovano u opštinskim centrima Nova Varoš i Sjenica. U oba centra su po dve srednje škole – gimnazije i tehničke škole. Učenici iz naselja na teritoriji opština Prijepolje, Ivanjica, Novi Pazar i Tutin pohađaju srednje škole, uglavnom, u centrima svojih opština.
U sklopu domova zdravlja u opštinskim centrima funkcioniše hitna pomoć. Dve državne apoteke su u Novoj Varoši i tri u Sjenici. Usluge sekundarne zdravstvene zaštite pruža Specijalna bolnica za rehabilitaciju „Zlatar” u opštini Nova Varoš (KO Brdo).
Pružanje usluga socijalne zaštite organizovano je u centrima za socijalni rad u opštinskim centrima. Ne postoji ni jedan objekat za socijalno staranje starih lica. Objekti za brigu o deci predškolskog uzrasta postoje u Novoj Varoši i Sjenici, a u okviru matičnih osnovnih škola postoje predškolska zabavišta. Nedovoljno i neadekvatno je organizovana mreža usluga socijalne zaštite. Domovi kulture su u opštinskim centrima Nova Varoš (star i oronuo objekat namenjen za realizaciju svih programa u oblasti kulture) i Sjenica (objekat je u završnoj fazi renoviranja). Oba opštinska centra imaju biblioteku. Mreža objekata kulture nije razvijena na ruralnom području.
Mreža verskih objekata je razvijena u gradskim i ruralnim naseljima. Obuhvata manastire u Kovilju (opština Ivanjica) i Božetićima (opština Nova Varoš), pravoslavne crkve u 15 naselja (Nova Varoš, Sjenica, Bukovik, Vilovi, Kućani, Negbina, Radijevići, Štitkovo, Aljinovići, Štavlje, Vrsjenica, Donje Lopiže, Kneževac, Stup i Krće) i džamije u 15 naselja (Sjenica (3), Nova Varoš, Bele Vode, Leskova, Vapa, Doliće, Draževiće, Duga Poljana, Žabren, Kamešnica, Kladnica, Raždaginja, Rasno, Ugao i Cetanoviće.
Sjenica poseduje sportski centar, a u Novoj Varoši se gradi sportska hala sa salom za male sportove. Skoro svi centri zajednica naselja imaju fudbalske terene i terene za male sportove samo u okviru matičnih osnovnih škola. Skoro svim osmorazrednim osnovnim školama nedostaje fiskulturna sala, koja bi se koristila i za potrebe sportskih klubova.
1.3.1.3. Razvoj privrednih aktivnosti
Privredni razvoj
Značaj planskog područja u prostorno-privrednoj strukturi Republike Srbije najbolje ilustruju sledeći podaci: u obuhvaćenim opštinama/gradu formira se svega 1,4% nacionalnog dohotka Republike, dok u strukturi ukupne zaposlenosti učestvuje sa 2,3% i čak sa 4,3% u ukupnom broju nezaposlenih u Republici Srbiji, 2005. godine. Dostignuti nivo razvijenosti grada/opština u planskom području ilustracija je niskog stepena aktiviranosti razvojnih potencijala. To je posledica položaja u brdsko-planinskom području i perifernosti u odnosu na primarne osovine razvoja u Republici Srbiji, usmerenosti lokalne ekonomije ka ekstenzivno organizovanim sirovinsko (resursno) orijentisanim proizvodnim aktivnostima (poljoprivreda i iskorišćavanje šumskog fonda), parcijalnog a ne integralnog korišćenja prostorno-razvojnih potencijala. Time je izostalo razvojno-funkcionalno povezivanje i prostorno integrisanje grada/opština u šire, transregionalno (i transgranično) okruženje. Razvojni dispariteti povećani su prevelikom i intenzivnom koncentracijom stanovništva i aktivnosti u regionalnim centrima – Novom Pazaru i Prijepolju koje nije praćeno kvalitativnim promenama u privrednoj strukturi, razvoju infrastrukture i regionalnih funkcija ovih urbanih centara.
Tabela 6. Izabrani indikatori razvijenosti grada/opština obuhvaćenih Prostornim planom, 2005.
Grad/Opština Nacionalni dohodakper capita, Srbija = 100 Ukupan broj zaposlenih Stepen zaposlenosti1 Ukupan broj nezaposlenih Stepen nezaposlenosti2 Republika Srbija 100 2068964 278 895697 120 Opština Ivanjica 71,0 9699 280 4907 142 Opština N. Varoš 57,7 4448 231 3073 160 Grad Novi Pazar 37,8 19250 212 13572 149 Opština Prijepolje 39,0 7965 197 7304 181 Opština Sjenica 33,8 4045 144 5105 182 Opština Tutin 25,8 2697 86 4241 136
Izvor: Opštine u Srbiji 2006, Beograd: Republički zavod za statistiku, 2007.
Napomena: 1 broj zaposlenih na 1000 stanovnika, 2005.; 2 broj nezaposlenih na 1000 stanovnika, 2005.
Trend opadanja broja zaposlenih i porasta nezaposlenosti prisutan je već duži niz godina, a transformacijom velikih privrednih sistema, dodatno je pojačan. S druge strane, sektor MSP i preduzetništva još uvek nije dovoljno afirmisan i ne može da uposli višak radne snage iz privatizovanih preduzeća.
Prema Strategiji regionalnog razvoja Srbije za period 2007-2012. („Službeni glasnik RS”, broj 21/07), opštine Tutin, Sjenica, Prijepolje i Grad Novi Pazar, pripadaju ekonomski nerazvijenim područjima izdvojenim na osnovu dva pokazatelja ekonomske dimenzije razvoja: niskog nacionalnog dohotka po stanovniku (ispod 50% nivoa Republike prosek 2002-2004.), i visoke stope nezaposlenosti (prosek 2004-2005.). Iako su vrednosti izabranih pokazatelja razvijenosti znatno ispod proseka Republike, izdvajaju se opštine Ivanjica i Nova Varoš po nešto povoljnijim odnosima u komparaciji sa ostalim opštinama. Novi Pazar, regionalni centar i najveći privredni centar u neposrednom okruženju sa snažno izraženom sferom funkcionalnog uticaja u kojoj se nalaze Sjenica i Tutin (po pojedinim funkcijama i druge opštine), karakteriše izrazito nepovoljna obeležja razvijenosti, kao posledica lošeg funkcionisanja privrede tokom prošle i nepovoljnih efekata tranzicije početkom ove dekade. Opština Tutin sa svega 26% prosečnog republičkog dohotka per capita i sa samo 86 zaposlenih na 1000 stanovnika, pripada grupi najmanje razvijenih opština u republičkim okvirima.
Proces privatizacije odvija se usporeno, a centar privrednih zbivanja pomera se ka privatnom sektoru, što ilustruje i struktura dohotka prema obliku svojine. Udeo dohotka formiranog u privatnoj svojini kreće se od 64% u Ivanjici do čak 92% u opštini Tutin, kao rezultat završenog procesa privatizacije društvenih preduzeća. Većinski udeo u strukturi dohotka privatne svojine ostvaruju privatna gazdinstva i radnje u odnosu na preduzeća (izuzev u Novom Pazaru).
U privrednoj strukturi grada/opština obuhvaćenih Prostornim planom uglavnom su zastupljena mala i srednja preduzeća (u daljem tekstu: MSP), što nije rezultat strategije i politike privrednog i razvoja MSP, već pre svega posledica: (1) zatvaranja, nelikvidnosti i zakasnelog restrukturiranja velikih društvenih preduzeća; (2) odsustva integracionih pokušaja, odnosno koordiniranog nastupa u okviru jedne distributivne i prodajne mreže firmi s područja opštine i (3) povećane konkurencije stranih i domaćih proizvođača uz odsustvo investiranja u nove tehnologije, proizvodne procese i opremu, što je dovelo do smanjene konkurentnosti lokalnih firmi. Ovakva privredna struktura teško je održiva na duži rok, budući da je konkurentnost zasnovana isključivo na niskim cenama radne snage i niskom vrednovanju korišćenih prirodnih resursa, dok su trenutni kapaciteti mali za ekonomiju obima i mala su ulaganja u istraživanje tržišta i inovaciju proizvoda.
Granska struktura predstavljena je kroz sledeće grupacije međusobno više ili slabije povezanih proizvodno-prerađivačkih aktivnosti: agroindustrijski kompleks (prisutan u svim opštinama); tekstilna industrija (u Novom Pazaru, Sjenici, Prijepolju, Ivanjici); prerada drveta i izrada proizvoda od drveta (Novi Pazar, Tutin, Nova Varoš, Prijepolje, Ivanjica). Ostale industrijske grane predstavljaju grupaciju koju u pogledu veza i odnosa industrija-sirovina karakteriše fleksibilniji odnos, odnosno njihovu lokaciju prevashodno određuju drugi činioci (npr. blizina tržišta, radna snaga, karakteristike naselja i centara, dostupnost osnovnoj saobraćajnoj mreži i drugo).
Prostorna organizacija privrede ima izraženu teritorijalnu neravnomernost. Do početka devedesetih godina prošlog veka, industrija je postala osnovni nosilac razvoja, a opštinska sedišta primarni centri razvoja. Decentralizacija industrijskog razvoja tokom 80-tih godina XX veka nije uspela da zaustavi ranije započete emigracione tokove iz ruralnih sredina. U pojedinim seoskim naseljima, monofunkcionalna, poljoprivredna struktura privrede delimično je dopunjena sirovinski orijentisanim kapacitetima (eksploatacija uglja u Štavlju, majdani u blizini Sjenice i Prijepolja, pilane u Ivanjici, Novoj Varoši, Tutinu, fabrika treseta u Leskovi) ili proizvodnim kapacitetima radno-intenzivnog karaktera u tekstilnoj industriji, koji su danas uglavnom van funkcije (samo je u nekim pokrenuta proizvodnja zahvaljujući privatnom kapitalu).
U prostorno-privrednoj strukturi planskog područja izdvajaju se sledeći centri: 1) opštinski centri kao nosioci privrednog razvoja opština: Nova Varoš i Sjenica; 2) manji privredno-industrijski centri: Duga Poljana, Štavalj (Sjenica) i Vraneša (Nova Varoš); 3) naselja sa sa nukleusom proizvodnih aktivnosti: Ponorac, Donje Lopiže i dr. (Sjenica), Bele Vode (Novi Pazar), Leskova, Braćak (Tutin), Akmačići, Drmanovići, Jasenovo (Nova Varoš), Aljinovići (Prijepolje), Kovilje i Kušići (Ivanjica).
U celini posmatrano, iako se ruralni razvoj i dalje odvija u okvirima tradicionalno organizovane poljoprivredne proizvodnje, naziru se inicijalni oblici savremenijeg pristupa razvoju i boljem iskorišćavanju potencijala lokalne sredine (vitalna porodična gazdinstva, razvoj komplementarnih aktivnosti – prerađivačka industrija, trgovina, promet, seoski turizam, formiranje udruženja i asocijacija).
Poljoprivredno zemljište i poljoprivreda
Poljoprivredno zemljište obuhvata 67,66% ukupne površine Prostornog plana. U svim delovima obuhvaćenih opština/grada, veoma je visoko učešće poljoprivrednih površina (tabela 7.), pri čemu je najveće učešće zabeleženo u delu opštine Tutin (81,53%) a najmanje u delu grada Novi Pazar (45,02%). Idući ka severnim delovima posmatranog područja smanjuje se učešće poljoprivrednih površina, što je posledica povećanja učešća šumskog zemljišta, jer su severniji delovi područja pošumljeniji, dok su južni bezvodni i pod pašnjacima.
Tabela 7. Učešće poljoprivrednog zemljišta (u %)
Opština/Grad Površina poljoprivrednog zemljišta u % Opština Sjenica – 49 KO 75,85 Opština Nova Varoš – 26 KO 57,47 Opština Ivanjica – 6 KO 48,93 Opština Prijepolje – 5 KO 71,12 Opština Tutin – 7 KO 81,53 Grad Novi Pazar – 1 KO 45,02 PPPPN SRP “Uvac“ 67,66
U strukturi poljoprivrednog zemljišta dominiraju livadsko-pašnjački travnati sistemi, što je opredelilo poljoprivrednu proizvodnju ka stočarstvu (prevashodno ovčarstvu i govedarstvu), kao apsolutno dominirajućoj grani. Površine pod pašnjacima i livadama čine većinu poljoprivrednog zemljišta, a u pojedinim opštinama i preko 80% (Sjenica, Tutin, Prijepolje i na nivou celog područja). Udeo voćnjaka je neznatan, jedino je nešto veće učešće u naseljima opštine Nova Varoš i Ivanjica, dok udeo oranica oscilira po naseljima u zavisnosti od preovlađujućih prirodnih uslova u njima (grafikon 4.).
Grafikon 4. Struktura korišćenja poljoprivrednih površina
[pic]
U svim kategorijama korišćenja poljoprivrednog zemljišta dominiraju površine srednjeg do lošijeg kvaliteta, koje su dugogodišnjom neadekvatnom i neracionalnom upotrebom izložene degradaciji i aktivnim procesima erozije. Posmatrano na nivou celog područja u grupi I i II katastarske klase, njive obuhvataju približno 1% ukupnih oraničnih površina, voćnjaka oko 18% od kojih je najveći deo u opštini Nova Varoš, kvalitetnih livada ima svega 1%, dok kvalitetni pašnjaci zauzimaju oko 6%.
Područje Prostornog plana pripada tipu poljoprivrede tržišne orijentacije, sa niskom radnom intenzivnošću, srednjom produktivnošću i tržišnošću, sa prevagom stočarske proizvodnje. S obzirom na površine koje se nalaze pod pašnjacima i livadama, stočarstvo predstavlja težišni oslonac za razvoj poljoprivrede, a sve ostale njene grane imaju dopunjujući karakter. U severnijim predelima, gde je klima malo blaža, mestimično postoje uslovi za razvoj voćarstva, kako tradicionalnog vezanog za proizvodnju šljive i jabuke, tako u poslednje vreme sve atraktivnije proizvodnje jagodičastog i bobičastog voća, naročito maline. Kao posebna grana koja u poslednje vreme sve više dobija na značaju, a u skladu sa postavljenim režimima zaštite, javlja se sakupljanje šumskih plodova i lekovitog bilja.
Na planskom području ima oko 47% stanovništva do 40 godina starosti, pa se može reći da se radi o značajnom potencijalu radne snage za razvoj poljoprivrede, dok stariji od 40 godina čine oko 20%. Veće učešće starijeg stanovništva imaju naselja u opštinama Prijepolje i Ivanjica, dok je u ostalim opštinama veće učešće mlađeg, pa se može smatrati da postoji značajan ljudski potencijal, naročito u opštini Tutin.
Velika usitnjenost poljoprivrednih gazdinstava predstavlja jedan od osnovnih limitirajućih faktora za povećanje proizvodnje na planskom području. Na jednog poljoprivrednika dolazi oko 1ha poljoprivrednog zemljišta, što je iznad proseka za Republiku Srbiju, ali treba istaći da u razvijenim zemljama jedan poljoprivrednik obrađuje znatno veću površinu od ove. Nedostatak mehanizacije i osavremenjavanja poljoprivredne proizvodnje jedan je od ključnih problema za razvoj poljoprivrede ovog područja.
Šumsko zemljište, šumarstvo i lovstvo
Na području Prostornog plana ukupna površina šuma iznosi 50.294 ha, od čega se u državnom vlasništvu nalazi 32.294 ha (64,21%), a u privatnom 18.000 ha (35,79%). Sadašnja šumovitost iznosi 19,3% koja je nedovoljna u odnosu na procenjenu optimalnu od 40%. S obzirom na visinsku izdiferenciranost šumom obuhvaćeno područje obuhvata 24 stanišna tipa. Ocena stanja data je prema strukturi vlasništva, za šume u državnom i u privatnom vlasništvu.
Državne šume su obuhvaćene u 11 namenskih celina. Najzastupljenije su šume proizvodne namene na 21036 ha (65,15%), potom zaštitne šume na 5688 ha (17,55%), posebno zaštićeni delovi prirode na oko 3870 ha (12%), šibljaci u vrletima priobalja i klisurastim pejzažima 1646,59 ha (5,09%). Prosečne vrednost osnovnih proizvodnih pokazatelja su niske zbog znatne zastupljenosti veštački podignutih mladih sastojina četinara i značajnog učešća površina šuma zaštitnog karaktera, posebno šibljaka. Prema poreklu dominiraju visoke prirodno obnovljene sastojine na 32,37% površine, veštački podignute sastojine na 31,49% i izdanačke šume na 15,63% ukupne površine šuma u državnom vlasništvu. Znatno prisustvo izdanačkih šuma opterećuje šumski fond. Očuvane sastojine pokrivaju 69,8% površine, razređene sastojine 26,8%, a devastirane šume 3,4% površine, te se očuvanost šuma ne može smatrati zadovoljavajućom. Prosečna zapremina i prosečan tekući zapreminski prirast su daleko ispod proseka u šumama Srbije, s tim da su ove vrednosti znatno povoljnije ako se ne uzme u obzir površina šibljaka i šikara. U ukupnom šumskom fondu državnih šuma dominiraju čiste sastojine sa 62,8%, dok su mešovite sastojine prisutne sa 37,2%. Dominiraju bukva, smrča, jela, potom crni i beli bor, dok ostale vrste imaju minimalno učešće u drvnom fondu, što predstavlja problem iz aspekta raznovrsnosti i njenog očuvanja.
Privatne šume na području opštine Sjenica su najvećim delom izdanačkog porekla (56,7% po površini), sa znatnim učešćem šikara i šibljaka (29,3%). Visoke šume su zastupljene na 13,2% površine, dok su veštački podignute sastojine zastupljene na 0,8%. Uglavnom su zastupljene bukove sastojine, a u znatno manjem procentu javljaju se hrastove šume, mešovite šume četinara i lišćara, smrčeve šume i šume crnog i belog bora. Na području opštine Nova Varoš stanje šuma je znatno povoljnije u odnosu na šume opštine Sjenice. U odnosu na ukupnu površinu šume visokog porekla (dominantno smrče) pokrivaju 38%, šume izdanačkog porekla 46%, a veštački podignute sastojine 16%. Osnovni proizvodni pokazatelji su nešto niži od onih u istim kategorijama šuma u državnom vlasništvu. Na području opštine Ivanjica stanje šuma je u kvalitativnom smislu blisko području Nove Varoši sa nešto drugačijom distribucijom obraslosti u korist bukovih šuma. Na području opštine Tutin osnovne karakteristike u odnosu na kvalitet šume i proizvodne pokazatelje bliske su karakteristikama datim za šume u sjeničkoj opštini. Zdravstveno stanje šuma je zadovoljavajuće.
Plansko područje zahvata cela ili delove lovišta Caričin grad, Vidrenjak, Hum i Zlatar-Jadovnik. Pored navedenih lovišta, područje Prostornog plana naleže delom i na lovišta Golija-Ivanjica, Zlatar-Nova Varoš, Vidrenjak-Tutin i Rogozna-Novi Pazar. Korisnik lovišta Caričin grad, Vidrenjak i Rogozna je Lovački savez Srbije, a lovišta Zlatar-Jadovnik je JP „Srbijašume”.
Mineralne sirovine i rudarstvo
Raznovrsnost i bogatstvo mineralnih sirovina nisu u saglasnosti sa veličinom područja i heterogenošću litološkog sastava terena. Ta činjenica, kao i stepen (obim) i način njihovog korišćenja, sa izuzetkom rudnika uglja u Štavlju, idu u prilog ekoloških, vodoprivrednih i turističkih funkcija planskog područja.
Značajnije pojave metala i nemetala na planskom području su: 1) sedimentne rude gvožđa, prvenstveno hematita (Krstac, Fijulj), u terenima izgrađenim od stena paleozojske i permo-trijaske starosti, kao i šelita–rude slične volframitu (Medovine); 2) hromiti i magneziti u terenima izgrađenih od ultramafita (harcburgita i serpentinisanih peridotita); 3) bakar, mangan i barit u terenima dijabaz-rožnačke formacije; 4) ugalj, odnosno ligniti u neogenom terenu sjeničke kotline (Štavalj); 5) građevinski i ukrasni kamen, prvenstveno trijaski krečnjaci, daleko manje bazalt, argilošisti, bigar i travertin; 6) bentonitske gline u neogenom terenu u ataru sela Aljinovići; 7) treset na prostoru Pešterskog polja.
Veća ležita na kojima se vrši eksploatacija ili su utvrđene rezerve mineralnih sirovina su: 1) ležišta krečnjaka (lokaliteti „Krš-Grdac” i „Kapura”, opština Sjenica); 2) ležište travertina (lokalitet „Brnjica”, opština Sjenica); 3) ležište bazalta (lokalitet „Koritnik”, opština Sjenica); 4) ležište uglja (lokalitet „Štavalj”, Rudnik lignita „Štavalj”, opština Sjenica); 5) eksploatacija treseta (opština Tutin).
1.3.1.4. Razvoj infrastrukturnih sistema
Saobraćaj i saobraćajna infrastruktura
Na području Prostornog plana zastupljen je drumski saobraćaj, u neposrednom okruženju železnički saobraćaj, dok je razvoj vazdušnog saobraćaja uslovljen aktiviranjem sjeničkog aerodroma za civilne namene. Ukupna dužina osnovne putne mreže iznosi 793,2 km, od čega je državnih puteva I reda 115,6 km (14,57%), državnih puteva II reda 234,7 km (29,59%) i opštinskih 442,9 km (55,84%).
Državnim putem I reda broj 8 (granica Republike Crne Gore-Prijepolje-Uvac-Sjenica-Duga Poljana-Novi Pazar) ostvaruje se veza područja sa državnim putevima I reda br. 21 i br. 22; dok državni put broj 21 (Šabac-Koceljeva-Valjevo-Kosjerić-Požega-Čajetina-Kokin Brod-Nova Varoš-Prijepolje-granica Republike Crne Gore) prolazi severozapadnim delom planskog područja i dalje ga tangira sa zapadne strane. Državni put broj 21.1 (Požega-Arilje-Ivanjica-Buk-Kumanica- Brljica-Tuzinje-Ugao) nije izgrađen na području Prostornog plana.
Državni putevi II reda na planskom području su: broj 117 (Beljina-Guča-Ivanjica-Sjenica-granica Republike Crne Gore), broj 228 (Arilje-Ljubiš-Jasenovo-Kokin Brod-Pribojska Banja), broj 230 (Bela Zemlja-Sirogojno-Ljubiš-Jasenovo-Prilike), broj 231 (Nova Varoš-Uvac-Sjenica-Karajukića Bunari), broj 231a (Ugao-Lipičke Livade-Tutin) koji sa putem broj 231 predstavlja najkraću vezu opština Sjenica i Tutin, broj 236 (Pazarište-Sopoćani-Tuzinje) i broj 272 (Kumanica-Duga Poljana-Tuzinje). Deonice državnih puteva II reda broj 117, 231 i 236 na području Prostornog plana su u celosti ili samo delimično neizgrađene. Opšte stanje državnih puteva II reda je nezadovoljavajuće u pogledu kvaliteta kolovoznog zastora i tehničkih elemenata.
Obim saobraćaja na državnim putevima nije u saglasnosti sa njihovim rangom i ne beleži značajnije povećanje poslednjih godina. Stepen motorizacije je ispod republičkog proseka, što je naročito izraženo u ruralnim područjima.
Opštinska putna mreža je razgranata, ali je svega oko 20% sa savremenim kolovoznim zastorom, što je značajno zaostajanje u odnosu na prosek u Republici Srbiji (64%).
Saobraćajna povezanost opštinskih centara na planskom području je relativno dobra, što se ne može reći za međusobnu povezanost seoskih naselja i postojećih i potencijalnih turističkih lokaliteta. Pretežan deo opštinskih puteva je još uvek u izgradnji, dok je stanje vertikalne i horizontalne signalizacije veoma loše. Brdsko–planinski teren je uslovio nepovoljne karakteristike trasa opštinskih puteva. Na nedovoljno razvijenoj putnoj mreži sa lošim eksploatacionim karakteristikama nisu se mogle uspostaviti linije javnog prevoza, tako da mnoga sela nisu opslužena ovim vidom transporta.
Biciklističke staze kao samostalni saobraćajni objekti nisu zastupljene, iako postoje odgovarajući uslovi za razvoj ovog vida saobraćaja.
Železnički saobraćaj je posredno zastupljen preko magistralne železničke pruge Beograd-Bar, koja prolazi teritorijama opština Nova Varoš i Prijepolje i tangira zapadnu granicu Prostornog plana. Veze planskog područja sa železničkim saobraćajem ostvaruju se preko železničke stanice Bistrica, na 17 km od Nove Varoši, i Gostun na teritoriji opštine Sjenica. Železničke stanice većeg kapaciteta nalaze se u neposrednom okruženju područja Prostornog plana – u Prijepolju i u Bijelom Polju (Republika Crna Gora).
Energetika i energetska infrastruktura
Na području Prostornog plana prisutni su konvencionalni energergetski izvori i to hidropotencijal, drvna masa i ugalj, kao i potencijali za korišćenje nekonvencionalnih energetskih izvora.
Hidropotencijal je najvećim delom valorizovan izgradnjom kaskade akumulacija i hidroelektrana (HE), ukupne instalisane snage 215 MW, i to:
HE „Uvac”, locirana pod branom jezera Uvac na reci Uvac, je čeona akumulaciona vršna elektrana, najuzvodnija u kaskadi elektrana na Uvcu, što joj daje poseban značaj u energetskom sistemu (EES) Srbije. Postrojenje je derivaciono, sa mašinskom zgradom koja se nalazi na kraju uspora od akumulacije Kokin Brod. Kota donje vode elektrane za instalisan protok od 43 m3/s je 885 mnm. Maksimalni neto pad je 100 m, a nominalni pad 97,5 m. Instalisana snaga je 36 MW, prosečna godišnja proizvodnja oko 72 GWh/god. Kao čeono postrojenje sa višegodišnjim regulisanjem protoka u kaskadi ima znatno veći značaj, jer se valorizuje na celoj kaskadi od četiri hidroelektrane;
HE „Kokin brod”, locirana pod branom Zlatarskog jezera na reci Uvac, instalisane snage 23 MW, prosečne proizvodnje od 45 GWh/god;
tunelom, dužine preko 8 km, iz akumulacije Radoinja, vodom se snabdeva HE „Bistrica” (van obuhvata Prostornog plana) na reci Lim, instalisane snage 102,6 MW, prosečne proizvodnje oko 350 GWh/god;
HE „Potpeć” na Limu, van obuhvata Prostornog plana, predstavlja deo jedinstvene tehnološke celine Uvačko-limske kaskade akumulacija i hidroelektrana, instalisane snage 51 MW, prosečne proizvodnje 216 GWh/god. Vršni karakter elektrane se ostvaruje na račun regulisanja protoka u kaskadi akumulacija na Limu.
Miocenski basen lignita-mrkog uglja, nalazi se između Sjenice na zapadu i Štavlja na istoku. Sjeničko-štavaljski basen je neogeni basen tipa tektonske potoline, smešten između Golije na istoku i severoistoku, Javora na severu, Zlatara i Jadovnika na severozapadu i zapadu, kao i Giljeve planine na jugu. Basen zahvata oko 150 km2 površine, sa nadmorskom visinom na kojoj se nalaze sedimenti sa slojem uglja oko 1000 m. Neogene sedimente basena preseca reka Vapa, pritoka Uvca. Rezerve nakon istraživanja nisu konačne, i ako se pretpostavlja da mogu da iznose blizu 200 miliona t.
Drvna masa se koristi kao ogrevno drvo, na tradicionalan način. Na manjim vodotocima moguće je graditi male hidroelektrane (MHE). Postoji realna mogućnost izgradnje vetrogeneratora, zbog čestine i pravca vazdušnih strujanja.
Na području Prostornog plana prisutni su vazdušni dalekovodi (DV) naponskog nivoa 220 kV, 110 kV, 35 kV i 10 kV, sa potrebnim transformatorskim stanicama (TS). Sva naselja su elektrificirana, a potreba za širenjem i unapređenjem sistema je iskazana u opštinskim centrima Nova Varoš i Sjenica i perspektivnim turističkim i proizvodnim zonama.
Značajni su sledeći prenosni dalekovodi: DV broj 266, naponskog nivoa 220 kV, TS Požega–TS Pljevlja, DV broj 134/2, naponskog nivoa 110 kV, Kokin Brod–Zlatibor 2, DV broj 134/3, naponskog nivoa 110 kV, Kokin Brod–Potpeć, DV broj 1110/1, naponskog nivoa 110 kV, Kokin Brod–Nova Varoš, DV broj 1110/2, naponskog nivoa 110 kV, Nova Varoš-Uvac, DV broj 1152, naponskog nivoa 110 kV, Uvac-Sjenica, DV broj 189, naponskog nivoa 110 kV, Novi Pazar-Sjenica DV naponskog nivoa 35 kV, Sjenica–Duga Poljana, i DV naponskog nivoa 35 kV, Sjenica–Rasno.
Značajnije trafostanice su: TS 110/35 kV Nova Varoš, TS 110/35 kV Sjenica, TS 110/35 kV Novi Pazar (van obuhvata Prostornog plana), TS 35/10 kV Nova Varoš 1, TS 35/10 kV Nova Varoš 2, TS 35/10 kV Kokin Brod, TS 35/10 kV Duga Poljana i TS 35/10 kV Rasno.
Na planskom području nema gasovoda i gasovodnih objekata. Prema podacima Srbijagasa, u planu je realizacija gasovoda pritiska do 50 bara, na pravcu Zlatibor-Priboj-Nova Varoš-Prijepolje-Sjenica, ali do sada nije definisan njegov koridor.
Telekomunikaciona infrastruktura i poštanski saobraćaj
Na području Prostornog plana deo naselja pokriven je poštanskim saobraćajem, sa 9 jedinica poštanske mreže na teritoriji: opštine Ivanjica u naselju Kušići; opštine Prijepolje u naselju Aljinovići; opštine Nova Varoš u naseljima Jasenovo, Nova Varoš i Božetići; i opštine Sjenica u naseljima Sjenica, Štavalj, Duga Poljana i Ugao. Pojedina naselja područja opštine Sjenica nisu pokrivena dovoljnim brojem jedinica poštanske mreže.
Nivo opsluženosti područja Prostornog plana TT saobraćajem je nezadovoljavajući. Instalisano je 6544 telefonska priključka, od kojih je aktivno 5160, čime je ostvaren standard od svega 11,7 priključaka na 100 stanovnika.
Na području delova opština/grada obuhvaćenih Prostornim planom, Telekom Srbija ima razvijenu sledeću telekomunikacionu infrastrukturu: 1) opština Nova Varoš je pokrivena sa šest komutacionih čvorišta: Nova Varoš, Draglica, Jasenovo, Kokin Brod, Radoinja i Akmačići; 2) opština Prijepolje je pokrivena iz komutacionog čvorišta Aljinovići; 3) opštine Sjenica i Tutin i grad Novi Pazar u organizacionom smislu pripadaju mrežnoj grupi 020 Novi Pazar i pokrivene su iz sedam komutacionih čvorišta: Štitare, Štavalj, Brnjica, Duga Poljana, Draževiće i dva u Sjenici; 4) opština Ivanjica je pokrivena iz komutacionog čvorišta Kušići.
Na planskom području: Telekom Srbija a.d. ima 21 radio baznu stanicu, razvijenu optičku i analognu TT mrežu sa tendencijom njenog progresivnog širenja; VIP MOBILE d.o.o. ima 3 radio bazne stanice, sa tendencijom progresivnog širenja mreže; TELENOR d.o.o. ima radio bazne stanice, sa tendencijom progresivnog širenja mreže.
Za potrebe emitovanja svog programa Radio televizija Srbije, na planskom području ima izgrađeno 44 repetitora, od kojih: 33 repetitora za potrebe analogne televizije; jedan repetitor za potrebe digitalne televizije; tri repetitora za potrebe emitovanja na srednjim talasima; pet repetitora za potrebe analogne televizije i radija; i dva repetitora za potrebe analogne televizije, digitalne televizije i radija.
1.3.1.5. Zaštita životne sredine
Životna sredina na području Prostornog plana je u velikoj meri očuvana, ali je ovo područje izuzetno osetljivo na moguće pritiske. Prema PPRS, Sjenica, Ivanjica i Prijepolje se kao mali zagađivači nalaze u četvrtoj kategoriji zagađenosti za koju su karakteristična zagađivanja od prehrambene i tekstilne industrije, drugih industrija sa ugrađenim sistemima za prečišćavanje vazduha i voda, velikih stočnih farmi, intenzivna poljoprivreda, magistralni putevi i dr. Prema indikatoru „pritisak na životnu sredinu od urbanizacije, transportne mreže i intenzivne poljoprivredne proizvodnje za prirodne vrednosti”, područje Prostornog plana je osetljivo, odnosno srednje osetljivo.
Osnovni problem na planskom području sa aspekta zaštite životne sredine predstavlja deponovanje čvrstog otpada. U opštinama na planskom području je nedovoljno razvijeno upravljanje čvrstim otpadom, u pogledu prikupljanja, tretmana i odgovarajućeg deponovanja. Ruralna područja nisu obuhvaćena ciklusom sakupljanja otpada, niti je organizovano privremeno odlaganje na uređenim lokacijama, pa su nekontrolisane lokalne nelegalne deponije i smetlišta formirani u gotovo svim selima, često u rečnim dolinama, blizu kuća i farmi. U opštinskim centrima se prikupljeni otpad odlaže na neuređene deponije, koje su izvor zagađivanja voda i zemljišta. Industrijski otpad, najčešće od prerade drveta, uglavnom se nekontrolisano odlaže na nelegalne deponije pored reka, puteva i šuma. Nacionalnom strategijom upravljanja otpadom predviđeno je zatvaranje i rekultivacija postojećih odlagališta i izgradnja regionalnih deponija sa postrojenjima za separaciju reciklabilnog otpada i transfer stanicama.
Kvalitet površinskih voda, posebno reka Uvac i Vapa, ugrožen je ispuštanjem neprečišćenih otpadnih voda iz opštinskih centara i nedovoljnom pokrivenošću područja kanalizacionom mrežom, posebno u ruralnim oblastima. Kvalitet reke Uvac kod Priboja je zahtevane II klase. Zaštitne zone izvorišta na planskom području ugrožene su neplanskom gradnjom i podizanjem privrednih objekata u kojima nije rešeno pitanje odvođenja otpadnih voda i zagađujućih materija.
Kvalitet vazduha na planskom području je, uglavnom, zadovoljavajući. Prema podacima za mernu stanicu Sjenica za mesec juni 2009. godine izmerene vrednosti sumpor-dioksida (SO2), azot-dioksida (NO2) i dima nisu prelazile granične vrednosti imisije. Izuzetak čine opštinski centri, u kojima je u zimskom periodu zabeleženo povećanje koncentracija ugljen-dioksida (SO2) i čađi usled sagorevanja čvrstih goriva, zagađivanje poreklom od tranzitnog saobraćaja, kao i rudnik mrkog uglja „Štavalj”, koji je izvor zagađenja vazduha i zemljišta sumporom i pepelom.
Kvalitet zemljišta je ugrožen neplanskom gradnjom, privrednom delatnošću u opštinskim centrima i zonama eksploatacije mineralnih sirovina, na područjima nelegalnih deponija i duž saobraćajnica. Bespravnom gradnjom najviše su ugrožene obale Zlatarskog jezera, delovi-obodni deo Zlatara, Tikve, prostor duž reke Bistrice, i dr. Na području SRP Uvac podignuto je preko 200 nelegalnih objekata, od toga oko 160 u blizini najviše kote Zlatarskog jezera.
Prostorna diferencijacija planskog područja prema stanju životne sredine obuhvata sledeća područja: a) područja zagađene i ugrožene životne sredine (II kategorija) – nelegalne i neuređene deponije na planskom području na području svih opština; opštinski centri Sjenice i Nove Varoši; površinska eksploatacija i prerada nemetaličnih mineralnih sirovina u opštini Sjenica; ležište uglja (rudnik lignita „Štavalj”, opština Sjenica); državni putevi I reda; reka Vapa nizvodno od Knešnice, reka Grabovica nizvodno od Sjenice, reke Losnica i Bistrica nizvodno od Nove Varoši; b) područja pretežno kvalitetne životne sredine (III kategorija) – Sjenička kotlina; v) područja kvalitetne životne sredine (IV kategorija) – Park prirode „Golija”; SRP Uvac; Strogi prirodni rezervat „Paljevine”, Strogi prirodni rezervat „Gutavica”, opština Sjenica; Park šuma „Ivlje”, Prirodni spomenik „Pećina Bukovik” i Spomenik prirode „Munika”, opština Nova Varoš, Pešter; planine koje uokviruju plansko područje – padine planina Murtenica, Čemernica, Javor, Golija, Velika Ninaja, Giljeva, Jadovnik, Ozren, Zlatar i Zlatibor; reka Uvac; izvorišni delovi reka Grabovice, Čemernice, Nošnice, Ivanjičke Moravice, Ljudske reke i Mileševske reke; Radoinjsko, Sjeničko i Zlatarsko jezero.
1.3.2. Potencijali i ograničenja
1.3.2.1. Potencijali
Potencijali za zaštitu i održivo korišćenje prirode i prirodnih vrednosti i soci-ekonomski razvoj područja su: izuzetna biološka raznovrsnost planskog područja predstavljena sa 1350 taksona viših biljaka (od čega su 70 endemiti, 60 međunarodno značajne a 30 predstavljaju prirodne retkosti u Srbiji), 75 biljnih zajednica, prostranim kompleksima prirodnih livada i pašnjaka bogatog florističkog sastava i fragmentima očuvanih četinarskih i lišćarskih šuma, respektivnim fondom predstavnika faune koji čini 190 vrsta ptica (od čega više od polovine predstavljaju prirodne retkosti), oko 60 vrsta sisara, oko 20 vrsta gmizavaca i vodozemaca, 19 vrsta riba, retke vrste endogejske podzemne faune, kao i bogata sisarska i pernata lovna divljač; atraktivni i živopisni predeli izuzetne ambijentalne raznolikosti sa smenjivanjem nenastanjenih kraških visoravni i platoa sa objektima tradicionalnog stočarstva, retko naseljenih planinskih površi sa mozaikom livada, šuma i oranica, manje voćnjaka, strmih planinskih strana i obronaka sa očuvanim šumskim kompleksima i prostranim pašnjacima; uvačke hidroakumulacije kao najprivlačniji element i simbol predeonog lika planskog područja; značajni fenomeni geonasleđa, pre svega klisure i kanjoni, stenoviti ekskarpmani, kraška vrela i ponornice, oblici površinske (vrtače, uvale, slepe i suve doline, kraška polja) i podzemne morfologije karsta, odnosno brojni speleološki objekti među kojima se ističu impozantni podzemni kanali Ušačke (sa četiri ulaza i spletom kanala dužine 6185 m), Tubića, Baždarske i Javorske (Bukovik) pećine, koje treba urediti za turističku posetu, a njihovu kristalnu ornamentiku, živi svet, hidrološke pojave paleontološke nalaze i mikroklimu sačuvati; zaštićena prirodna dobra/područja od međunarodnog i nacionalnog značaja, u prvom redu Specijalni rezervat prirode Uvac, Park prirode Golija i ramsarsko područje Peštersko polje, kao i područja čija zaštita je u toku (Zlatibor, Peštersko polje, Ozren-Jadovnik) ili je planirana (Zlatar, Giljeva, Pešterska visoravan), koja predstavljaju izraz prethodno navedenih vrednosti i potencijala održivog razvoja, pre svega turizma (ruralnog, eko, izletničkog, lovno-ribolovnog, zimskog/planinskog i dr), održive poljoprivrede i organske proizvodnje hrane, ograničenog korišćenja mineralnih sirovina i šuma, proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora i dr; predanost, stručnost i uspešnost upravljača SRP Uvac na obavljanju poslova očuvanja i umnožavanja beloglavog supa, čuvanja, održavanja i prezentacije zaštićenog područja, i pokretanju inicijativa za njegovo plansko uređenje i održivi razvoj; zasnivanje jezgra i širenje kruga ljubitelja, poznavalaca i uživaoca prirode, organizovanih kroz različita udruženja i neformalne grupe, koje doprinose očuvanju prirode.
Osnovni potencijali zaštite i održivog korišćenja nepokretnih kulturnih dobara su: bogatstvo i raznovrsnost kulturnih dobara, najviše zastupljenih u vidu arheoloških nalazišta i spomenika kulture; mogućnost integrisanja zaštite i turističke prezentacije kulturnog nasleđa sa prirodnom nasleđem planskog područja (Specijalni rezervat prirode „Uvac”, Park prirode Golija, Ramsarsko područje Peštersko polje i dr.); mogućnost integrisanja sa kulturnim nasleđem u okruženju područja Prostornog plana u zone kulturnog nasleđa i razvoj puteva kulture, njihovim povezivanjem, u prvom redu, sa Manastirom Mileševa (opština Prijepolje), Prostorno kulturno-istorijskom celinom Stari Ras sa Sopoćanima – UNESCO Lista svetskog kulturnog i prirodnog nasleđa (grad Novi Pazar), Manastir Sv. Arhanđela u Crnoj Reci (opština Tutin) i dr.; mogućnost transgranične saradnje (sa Crnom Gorom) u cilju pokretanja zajedničkih inicijativa u pogledu integrativne zaštite kulturne baštine.
Na slivu Uvca i području Prostornog plana prosečni protok je od oko 15 m3/s (473×106 m3) vode najvišeg kvaliteta. Po tim pokazateljima sliv Uvca je najveće i najkvalitetnije izvorište u Srbiji, što predstavlja potencijal za ekonomski razvoj lokalnih zajednica i jedan od najznačajnijih prirodnih resursa područja. Kada se način ubiranja i raspolaganja resursnom (vodnom) rentom uredi tako, da kao u svetu, najveći deo ostaje opštinama na čijem se području ti resursi nalaze, predstavljaće značajnu ekonomsku osnovu za razvoj lokalnih zajednica na planskom području.
Najznačajniji potencijal sliva su akumulacije Sjeničko i Zlatarsko jezero. Zajednička zapremina od 493×106 m3 obezbeđuje višegodišnje regulisanje protoka, sa najvećim koeficijentom regulisanja u Srbiji (zajednički koeficijent regulisanja (=1,13), što taj sliv čini jedinstvenim u vodoprivrednom sistemu Republike Srbije. Zahvaljujući višegodišnjem regulisanju, celokupni protok koji se formira na slivu spada u kategoriju vodnih resursa. To je velika prednost u odnosu na druge slivove Republike Srbije, kod kojih se vode obično nalaze u kategoriji „vode prisutne na slivu”, bez mogućnosti adekvatnog zahvatanja, korišćenja, uređenja i zaštite. Treća, najnizvodnija akumulacija u kaskadi na Limu – Radoinjsko jezero, vrlo pogodno služi kao kompenzacioni bazen za dve uzvodne velike akumulacije. Time je omogućeno veoma fleksibilno hidroenergetsko korišćenje voda prema potrebama EES, kao i prema potrebama vodoprivrede, za namensko ispuštanje voda iz sistema akumulacija na Uvcu radi poboljšanja režima voda u malovodnom delu godine. Visinski položaj Zlatarskog i Radoinjskoj jezera pruža izvanredne mogućnosti da se deo vode iz tih jezera gravitaciono prevede prema slivu Velikog Rzava i preko Velikorzavske kaskade od tri akumulacije (Orlovača, Roge, Svračkovo) uvede u vodom oskudni centralni deo Republike Srbije.
Na donjem toku Uvca u profilu Klak (nizvodnije od postojeće brane Radoinja) postoje mogućnosti da se realizuje nova brana i akumulacija, koja bi omogućila realizaciju reverzibilne RHE Bistrica 2. koja bi se valorizovala u širem elektroenergetskom okruženju Južne Evrope. Izvorišni deo Ljudske reke pogodan je za relizaciju akumulacije Jedra (neposredno nizvodno od ušća Muhovske reke u Ljudsku reku, uzvodno od Belih Voda), koja sa kotom uspora oko 880 mnm može da obezbedi zapreminu od oko 60(106 m3. Zajedno sa planiranom nizvodnom akumulacijom Vučiniće, to je važno izvorište Subsistema reke Raške Ibarskog podsistema u okviru Ibarsko-šumadijskog regionalnog sistema za snabdevanje vodom najvišeg kvaliteta. Odlično očuvani izvorišni delovi reka Grabovice, Nošnice i Ivanjičke Moravice omogućavaju da se nizvodno, van obuhvata Prostornog plana, realizuju planirane akumulacije: Dubravica na Grabovici, Rokci na Nošnici i Kumanica na Moravici.
Osnovni potencijali planskog područja za razvoj turizma jesu: bogatstvo vodama (jezera, vodotoci, izvori i vrela, podzemne vode, karstne i pukotinske izdani, mineralni izvori); klimatske pogodnosti (vazdušne banje, planine Javor, Zlatar i dr.); postojeća mreža državnih puteva I i II reda i planirani autoput Beograd-Južni Jadran (E763), aerodrom u Sjenici i železnička pruga Beograd-Bar u neposrednom okruženju područja; raznovrstan biljni i životinjski svet (populacija beloglavog supa, i dr.); proglašena i predviđena za zaštitu prirodna dobra (Uvac, Peštersko polje, Golija-Studenica i dr); raznovrsni, reprezentativni i atraktivni elementi reljefa (uklješteni meandri Uvca kod Molitve i Radoinje i dr.); Đalovića klisura, Pešterska visoravan i dr; 4 velika speleološka objekta (Ušačka, Ledena, Tubića i Baždarska pećina) i više manjih; kulturna dobra (crkve brvnare u Kućanima i Radijevićima, manastiri Dubnica u Božetićima i Kovilje u Kovilju, Sultan-Valida džamija u Sjenici, Spomenik majoru Iliću na Javoru u Kušićima i dr.); kvalitetan i kompetentan kadar staraoca SRP Uvac; atraktivan širi, regionalni, turistički kontekst; bogati etnološki kapaciteti (tradicija, manifestacije, zanati, kulinarstvo, običaji i dr.); privatna inicijativa i privatizacija objekata za smeštaj turista.
Na osnovu analize osnovnih demografskih struktura na planskom području, potencijali za razvoj planskog područja su: relativno povoljna starosna struktura u gradskim centrima i naseljima sa bošnjačkim stanovništvom; značajan kadrovski potencijal za rad u poljoprivredi i industriji; kadrovski potencijal za rad u ugostiteljstvu; kadrovski potencijal za dalji razvoj uslužnih delatnosti u gradskim centrima; raspoloživi radni kontigent stanovništva.
Na području Prostornog plana mogu se izdvojiti sledeći potencijali koji su od značaja za naseljavanje i razvoj mreže naselja i centara: povoljan saobraćajni položaj naselja severnog dela planskog područja (opština Nova Varoš) i povoljan geografski položaj naselja središnjeg i južnog dela planskog područja (opština Sjenica) s obzirom da ovo područje spaja doline Ibra i Lima, kao i Peštersku visoravan sa moravičkim krajem; lokalitet SRP Uvac i očuvana prirodna sredina pružaju povoljne mogućnosti za razvoj turizma, poljoprivrede i komplementarnih delatnosti; ostvaren izvestan stepen aktivnosti u razvoju neagrarnih delatnosti u gradskim i seoskim naseljima.
Potencijal za razvoj mreže objekata i usluga javnih službi jeste relativno ravnomerno razvijena mreža objekata osnovnog obrazovanja prilagođena razmeštaju korisnika. Pored mreže objekata osnovnog obrazovanja, jedino je još mreža objekata primarne zadravstvene zaštite relativno usklađena sa razmeštajem stanovništva, ali je pružanje zdravstvenih usluga nedovoljno prilagođeno potrebama korisnika na ruralnom području.
Osnovni potencijali za razvoj privrede bazirani su na raznovrsnim resursima: poljoprivrednim, kao osnove razvoja agroindustrije u svim opštinama/gradu planskog područja; šumskom fondu i razvoju prerade drveta i proizvodnje nameštaja (u Novom Pazaru, Tutinu, Novoj Varoši, Prijepolju, Ivanjici); hidroeneregetskom potencijalu; mineralnim i energetskim sirovinama; ljudskim resursima, pre svega mlade populacije kao rezervi radne snage u pojedinim celinama, kao i znanje i veštine stečeni u tekstilnoj industriji i preradi drveta; prepoznatljivost pojedinih proizvoda, posebno poljoprivrednih, prestavlja veliku prednost koja podrazumeva permanentno održavanje i unapređenje kvaliteta proizvoda, brendiranje i stvaranje zaštićenih robnih marki proizvoda; očuvan biodiverzitet sa specifičnim oblicima geonasleđa pogoduje razvoju različitih vidova turizma saglasno režimima zaštite prirodnih i kulturnih dobara i resursa.
Osnovne razvojne potencijale poljoprivrede čine: velike površine prirodnih travnjaka, pretežnim delom dobrog florističkog sastava, pogodnih za proizvodnju izuzetno kvalitetnih stočnih proizvoda; heterogenost agroekoloških uslova, koja pruža mogućnost iskorišćavanja komparativnih prednosti u ponudi širokog asortimana kvalitetnih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda; povoljni uslovi za komercijalnu organsku proizvodnju voća na terenima do 800 m n.v.; očuvana tradicija, znanje i afinitet lokalnog stanovništva u proizvodnji i domaćoj preradi ekskluzivnih stočnih i drugih proizvoda prepoznatljivog, geografskog porekla; relativno povoljna starosna struktura poljoprivrednika u većini sela; razvoj agro, seoskog, etno i eko turizma; realni izgledi za institucionalnu podršku održivom razvoju planinske poljoprivrede, usled orijentacije agrarne politike Republike Srbije na prihvatanje modaliteta, kriterijuma i standarda EU, prisustva FAO i drugih međunarodnih organizacija na lokalnom nivou i dr.
Osnovni potencijali za zaštitu i korišćenje šuma i razvoj šumarstva i lovstva jesu: značajna zastupljenost površina (oko 34%) po namenskim celinama s različitim zaštitnim funkcijama šuma; relativno velika brojnost vrsta drveća (evidentirana je 31 vrsta); u šumskom fondu se 12 vrsta drveća nalazi na listi reliktnih, retkih i ugroženih vrsta; mereno u odnosu na zapreminu prirodni potencijal staništa sa visokim očuvanim jednodobnim sastojinama koristi se sa oko 80%, u visokim raznodobnim šumama sa oko 67%, a u izdanačkim šumama sa oko 54%, tako da je uvećanje osnovnog fonda jedan od prioritetnih zadataka; autohtonost prisutnih vrsta, s vrlo malo alohtonih vrsta drveća; zastupljene trajno zaštićene vrste divljači (vidra, hermelin, lisica, sova, orlovi, sokolovi, jastrebovi osim jastreba kokošara, čaplje osim sive čaplje, rode, ronci i dr), lovostajem zaštićene vrste divljači (srna, divlja svinja, zec, sivi puh, jazavac, kuna belica, kuna zlatica, divlji golub, grlica, gugutka, jastreb kokošar, šumska šljuka, kreja, gačac i dr.) i divljač van režima zaštite (lisica, vuk, divlja mačka, tvor, siva vrana, svrake i drugo) u lovištu „Caričin grad”.
Glavni potencijal u domenu korišćenja mineralnih sirovina, odnosno razvoja rudarstva predstavljaju velike potvrđene rezerve uglja u ležištu rudnika „Štavalj”, nedaleko od Sjenice i potvrđene ili pretpostavljene rezerve građevinskog i ukrasnog kamena na većem broju lokaliteta. U rudniku „Štavalj”, u okviru podzemne/jamske eksploatacije proizvodi se godišnje 55-65000 t lignita standardnog kvaliteta. Rezerve uglja kategorije A, od 2,6 miliona t, pri sadašnjem obimu eksploatacije trajale bi 40-45 godina, a procenjuje se da otvorene rezerve, koje bi već mogle da se koriste iznose čitavih 11 miliona t. Dokazane rezerve lignita, u kategoriji A, B, C1 i C2, iznose 240 miliona t. Velike površine terena izgrađenih od trijaskih krečnjaka i prisustvo drugih stena (dijabazi, daciti i dr.) pogodnih mehaničkih osobina, predstavljaju značajnu sirovinsku bazu za proizvodnju građevinskog i ukrasnog kamena. Na području se nalazi mali broj aktivnih majdana kamena većeg obima proizvodnje i sa značajnijim zauzećem prostora. Mnogobrojniji su napušteni majdani ili privremena pozajmišta kamena i drugog materijala. Rezerve treseta u Pešterskom polju procenjene su na 2,5-3,0 miliona m3. Prosečni obim godišnje eksploatacije je 20000 m3, a planirana je maksimalna godišnja proizvodnja od 50000 m3. Prerada se vrši u Leskovi, opština Tutin. Potencijal za razvoj saobraćaja i saobraćajne infrastrukture na ovom području predstavlja relativno dobra pokrivenost prostora putnom mrežom, uz neophodnu dogradnju, kompletiranje savremenim kolovozom i dovođenje u odgovarajuće tehničko-eksploataciono stanje, sa prohodnošću u toku cele godine. Saobraćajni položaj i kvalitet dostupnosti područja značajno bi se unapredio realizacijom planiranog autoputa Beograd-Južni Jadran preko Pešterske visoravni, kojim bi se ostvarila najbrža veza ne samo Vojvodine i središnje Srbije s Crnom Gorom, već i crnogorskog primorja s koridorom X. Izgradnja autoputa i aktiviranje sjeničkog aerodroma za civilni vazdušni saobraćaj omogućilo bi integrisanje područja sa regionalnim okruženjem, velikim urbanim centrima, nacionalnim i transevropskim infrastrukturnim koridorima. Područje je pogodno za razvoj biciklističkog i alternativnih vidova saobraćaja. Formiranje mreže biciklističkih staza, panoramskih izletničkih, pešačkih i jahačkih staza, kao i razvoj vertikalnog transporta (žičare) povećalo bi atraktivnost i dostupnost prirodnih dobara i podstaklo turistička kretanja.
Razvojni potencijali planskog područja u oblasti energetike i energetske infrastrukture su: izgrađena elektroenergetska mreža; planirana izgradnja brane i akumulacije Klak (van planskog područja); korišćenje obnovljivih izvora energije – malih hideroelektrana, biomase, sunčeve i energije vetra.
Najveći potencijal na području Prostornog plana u oblasti telekomunikacija i telekomunikacione infrastrukture su izgrađeni magistralni optički kablovi Novi Pazar-Sjenica, Sjenica-Prijepolje i Užice-Prijepolje, kao i izgrađeni privodni optički kablovi od nastavka H20 magistralnog optičkog kabla Novi Pazar-Sjenica-Prijepolje do MSAN-a Draževiće, na relaciji MSAN Draževiće-RBS „Veliki Vrh” i Ivanjica-FM Kušići-BS WLL Šanac, i do Nove Varoši, Kokinog Broda i Akmačića. Veoma značajan potencijal je započeta mreža bežične radiotelefonije (WLL bazne stanice), koja omogućava uvođenje telefona na ruralnom području opštine.
Osnovni potencijali za zaštitu životne sredine su: nepostojanje velikih zagađivača i uglavnom očuvana životna sredina; očuvani prirodni resursi: vodni potencijal, zemljišni resursi, biodiverzitet i prirodne vrednosti; mogućnost razvijanja organske poljoprivrede i proizvodnje zdrave hrane; mogućnost korišćenja obnovljivih izvora energije.
1.3.2.2. Ograničenja
Osnovna ograničenja i problemi zaštite prirode i prirodnih vrednosti su: nekvalitetna i nedovoljna pristupačnost zaštićenih područja prirodnih dobara, u prvom redu javnim putevima; neopremljenost zaštićenih područja centrima za posetioce, stazama/putevima za kretanje posetilaca, informacijama o vrednostima koje se štite i uputstvima za posetioce i lokalno stanovništvo o načinu njihovog očuvanja; veliko učešće privatnog poseda u zaštićenoj površini; nepotpuna turistička valorizacija i prezentacija prirodnih vrednosti; nedovoljno uključivanje lokalnog stanovništva u poslove i aktivnosti na zaštiti prirodnih vrednosti i prezentaciji zaštićenih područja, osim u SRP Uvac gde je, između ostalog, uspostavljena izvanredna saradnja u preuzimanju uginule stoke i klaničnog optada koji se koriste za prihranu beloglavog supa; nepovoljan materijalni položaj poljoprivrednih domaćinstava i nedovoljna znanja ljudi u selima o potrebi i načinu očuvanja prirode, životne sredine i predela; neplanska izgradnja – u prvom redu na području SRP Uvac, najviše na obalama Zlatarskog jezera oko ušća Tisovice gde je identifikovano preko 200 protivpravno izgrađenih objekata; nerešen problem sjeničke deponije na obali reke Uvac u blizini Uvačke vodoakumulacije, i organizovanog prikupljanja komunalnog otpada sa zaštićenih područja, kao i nerešeno pitanje evakuacije i prečišćavnja otpadnih voda; ekonomska nerazvijenost područja i nedovoljna podrška organa lokalne samouprave upravljačima zaštićenih područja; neizvesnost obezbeđenja budžetskih i drugih sredstava za finansiranje zaštićenih područja.
Osnovna ograničenja zaštite i korišćenja nepokretnih kulturnih dobara su: slaba dostupnost nepokretnih kulturnih dobara usled nerazvijene putne mreže lošeg kvaliteta, kao i ostalih infrastrukturnih sistema; nedovoljno sprovođenje zaštite, konzervacije ili obnove kulturnih dobara u proteklom periodu; nedovoljna istraženost nepokretnih kulturnih dobara; nedovoljna integracija zaštite kulturnog i prirodnog nasleđa; nedovoljna turistička i medijska prezentacija; nizak nivo svesti u pogledu vrednosti i dobiti od zaštite kulturne baštine.
Ograničenje koje uslovljava iskorišćenje raspoloživih vodnih resursa i razvoj vodoprivredne infrastrukture je velika vremenska neravnomernost protoka na svim rekama. Posebno su nepovoljni režimi velikih i malih voda. Vodotoci su bujičnog karaktera, tako da se i preko 50% protoka realizuje u kratkim bujičnim povodnjima. Na slivovima čije su površine manje od 100 km2 specifični oticaji velikih voda Q1% prelaze 3 m3/s(km2, dok se u periodu malih voda ti oticaji smanjuju par hiljada puta, spuštajući se na vrednosti oko 1 L/s(km2. Prostorna neravnomernost protoka se ogleda u tome što najmanje vode ima oko najvećih potrošača vode – opštinskih centara Sjenice i Nove Varoši.
Pešterska visoravan oskudeva u vodi zbog razvijenih karstnih fenomena, koji su jako ograničili razvoj hidrografije. I pored značajnih padavina na tom području (800 mm, i više u planinskim zonama Giljeve), voda je jedno od ključnih ograničenja. U malovodnim periodima, koji mogu biti dosta dugog trajanja, sva seoska naselja i stočarstvo na Pešteru imaju ozbiljne probleme u podmirivanju potreba za vodom, što je jedno od ozbiljnih ograničenja ne samo za dalji razvoj, već i za opstanak.
Najveći problem za zaštitu kvaliteta voda izvorišta regionalnog sistema za snabdevanje naselja vodom jeste lokacija neregulisane deponije Sjenice u zoni koja neposredno ugrožava Sjeničko jezero. Rudnik uglja Štavalj, koji spada u grupu od deset najvećih zagađivača Srbije neorganskim otpadnim vodama, svoje otpadne vode upušta u reku Knešnicu, preko koje ugrožavaju kvalitet vode izvorišta opštinskog centra Sjenica i Sjeničkog jezera. Posebno ograničenje za zaštitu kvaliteta voda predstavlja loša sanitacija naselja. Otpadne vode kanalizacionih sistema opštinskih centara Sjenica i Nova Varoš ugrožavaju kvalitet voda Sjeničkog i Zlatarskog jezera, a otpadne vode sanitarno neuređenih naselja Kokin Brod i Radoinja istoimena jezera. Loša sanitacija seoskih naselja dugoročno posmatrano predstavlja veliku opasnost, jer može da izbaci iz funkcije mnoga izvorišta.
Na području Prostornog plana ne postoje uslovi da se obezbedi voda za potrebe razvoja privrednih kapaciteta koji troše veće količine vode za tehnološke potrebe. Mogu se razvijati samo kapaciteti sa višim stepenom finalizacije, malim specifičnim utrošcima vode po jedinici proizvoda i sa malim efluentnim opterećenjem, koje se otklanja u samom preduzeću, prečišćavanjem otpadnih voda i recirkulacijom vode u tehnološkom procesu.
Osnovni problemi i ograničenja planskog područja za razvoj turizma, su: neuređenost i neopremljenost javnih površina i objekata za boravak i rekreaciju posetilaca, nepostojanje vizitorskih centara; nizak nivo pristupačnosti atraktivnim turističkim lokacijama; nizak nivo komunalne opremljenosti; nerešeno pitanje otpadnih komunalnih voda i čvrstog otpada; nizak nivo marketinške prodornosti na nacionalno i evropsko tržište; bespravna izgradnja; nedostatak regionalne saradnje (u okviru SRP i van njega) – lokalno sagledavanje razvoja; zapušteni smeštajni objekti; nedovršena privatizacija hotela; nepostojanje jedinstvene turističke ponude u okviru SRP Uvac i van njega.
Na osnovu analize osnovnih demografskih struktura na planskom području ograničenja za razvoj planskog područja su: emigracioni karakter planskog područja; depopulacija seoskih naselja; veoma loša starosna struktura u većini naselja sa srpskim stanovništvom; nepovoljan udeo polova, posebno ženskog fertilnog kontigenta u seoskim naseljima; povećan nivo ekonomskog opterećenja i socijalnih izdataka za stanovništvo koje nije u radnom odnosu; loša obrazovna struktura za rad u tehnološki zahtevnim delatnostima.
Najznačajnija ograničenja koja su se do sada ispoljila u razvoju mreže naselja i centara jesu: naselja na području Prostornog plana ne predstavljaju jedinstven funkcijski sistem iz više razloga: naselja opštine Nova Varoš gravitiraju Prijepolju ili Užicu, a deo naselja opštine Sjenica Novom Pazaru; obuhvaćena malobrojna naselja opština Ivanjica, Tutin, Prijepolje i grada Novi Pazar gravitaciono su vezana za svoje opštinske/gradske centre; naselja i teritorije opština pripadaju različitim upravnim okruzima; klisura Uvca sa zaštićenim područjem predstavlja barijeru u komunikaciji stanovništva, robe i informacija među naseljima na teritoriji opštine Nova Varoš i Sjenica; najveći broj razbijenih ruralnih naselja ograničava dostupnost stanovništva lokalnim centrima i otežava formiranje potrebnog praga razvoja za mrežu objekata i usluga javnih službi i komunalno opremanje ruralnog područja; problemi u funkcionisanju većine postojećih i razvoju novih proizvodnih i uslužnih aktivnosti i objekata na ruralnom području koji bi značajnije podstakli razvoj centara u mreži naselja; smanjena pristupačnost opštinskim centrima iz ruralnih naselja zbog nekvalitetne mreže opštinskih puteva; velika udaljenost perifernih seoskih naselja od opštinskih/gradskih centara.
Ograničenja u funkcionisanju i pružanju usluga mreže objekata javnih službi jesu: nedovoljna dostupnost objekata i usluga javnih službi na ruralnom području; problem depopulacije i starenja stanovništva na delu ruralnog područja dovodi do zatvaranja objekata osnovnog obrazovanja u pojedinim seoskim naseljima; otežano funkcionisanje postojećih objekata javnih službi na ruralnom području usled njihove slabe opremljenosti i nerazvijene komunalne infrastrukture; nerazvijena mreža objekata kulture i mreža usluga socijalne zaštite na ruralnom području; loša organizovanost prevoza učenika srednjih škola, budući da su upućeni na javni prevoz koji nije prilagođen vremenu nastave; neadekvatna pokrivenost ruralnog područja pripremnim predškolskim odeljenjima; neadekvatni uslovi za pružanje usluga primarne i sekundarne zdravstvene zaštite u postojećim zdravstvenim objektima (dotrajalost objekata domova zdravlja, posebno u Novoj Varoši); nedostatak apoteka i povremenih specijalističkih službi u zdravstvenim stanicama i ambulantama; problem terenskih vozila u okviru oba doma zdravlja; dotrajalost objekta Zavoda za rehabilitaciju „Zlatar”.
Sa aspekta razvoja privrede značajna ograničenja predstavljaju: nerazvijeni i nedovoljno održavani infrastrukturni sistemi; nedostatak visokostručnog i menadžerskog kadra; neadekvatno korišćenje potencijala i resursa; neracionalno korišćenje prostora na lokalitetima s intenzivnijim privrednim aktivnostima; nizak stepen proizvodnih veza, tehnološki zastarela proizvodnja i neiskorišćenost postojećih kapaciteta; razbijenost, usitnjenost i individualizam malih i srednjih firmi; odsustvo tačnog popisa i odgovarajućeg računovodstvenog praćenja fizičke imovine, uz nepostojanje zemljišnih knjiga i neažuran katastar, dodatno otežavaju i usporavaju restrukturiranje velikih preduzeća, i razvoj novih preduzeća na postojećim lokalitetima.
Očuvanje, zaštitu i adekvatno korišćenje agroekoloških dobara na području Prostornog plana, u funkciji razvoja poljoprivrede i boljeg uređenja ruralnog i ukupnog prostora, otežavaju sledeća ograničenja: nepogodnosti prirodne osnove za postizanje konkurentnosti poljoprivredne proizvodnje, svojstvene planinskim krajevima, koji u Evropi i Svetu uživaju posebnu podršku razvoju; bezvodnost velikih površina pašnjaka sa bujnim biljnim pokrivačem; prekomerni agrarni karakter lokalne privrede, kao odraz ekonomske nerazvijenosti; barijera domaće tražnje i ograničenja u izvozu za meso, mleko i njihove prerađevine; isuviše usitnjen zemljišni posed, pa stoga i siromaštvo većeg dela poljoprivredne populacije; neorganizovanost lokalnih poljoprivrednika za proizvodnju i plasman proizvoda; nepostojanje saradnje sa subjektima turističkog razvoja radi plasmana proizvoda, domaće radinosti u turizmu i dr.; usporena i nedosledna privatizacija agroindustrijskih kapaciteta; izuzetno nizak nivo opremljenosti poljoprivrednom mehanizacijom; slaba razvijenost saobraćajne, društvene i druge infrastrukture sela.
Osnovna ograničenja za zaštitu i korišćenje šuma i razvoj šumarstva i lovstva jesu: velika zastupljenost razređenih i devastiranih sastojina na 30,2% površine, kao i učešće veštački podignutih sastojina i izdanačkih šuma na oko 47% površine državnih šuma; odnos čistih i mešovitih sastojina je nezadovoljavajući, zbog visokog učešća čistih sastojina čime je u celini umanjena bioekološka stabilnost šuma; u šumama u državnom vlasništvu nema dovoljno zrelog drveta, zbog veoma visokog učešća tankih stabala sa 45% zapremine i samo 15% debelih stabala u ukupnoj drvnoj zapremini; dominacija tankih stabala u nedovoljnoj meri obezbeđuje prioritetne funkcije šuma; šumski fond opterećuje znatno prisustvo šibljaka i šikara na 20,2% ukupne površine državnih šuma i šumskog zemljišta, te je pošumljavanje ovih površina prioritet u narednom periodu; šume i šumsko zemljište su različitog stepena ugroženosti od požara na 64,2% ukupne površina šuma i šumskog zemljišta u državnom i privatnom vlasništvu; nedovoljna infrastrukturna opremljenost, posebno šumskim komunikacijama; nedovoljna je brojnost sitne i krupne divljači (kod srne kritična), nepovoljna polna i starosna struktura i nedovoljna briga o zaštiti i očuvanju svih, a posebno retkih i ugroženih vrsta lovne divljači.
Prostorna, lokacijska ograničenja za razvoj rudarstva i korišćenja treseta predstavljaju prvenstveno režimi zaštite prirode i sanitarne zaštite izvorišta, posebno status sliva reke Uvac kao izvorišta regionalnog značaja. Ekonomska ograničenja, osim vrednosti kapitalnih ulaganja, cena rada i odnosa na tržištu, vezana su i za potrebu dodatnih ulaganja u mere zaštite životne sredine i prirodnih vrednosti i rekultivacije degradiranog prostora.
Područje Prostornog plana ima periferan položaj u odnosu na važne državne i međunarodne putne pravce, tako da je van glavnih tranzitnih tokova. Osnovno ograničenje sa aspekta razvoja saobraćaja predstavljaju nerealizovane deonice državnih puteva. To se, u prvom redu, odnosi na neizgrađenu deonicu državnog puta I reda broj 8. od Begovog Mosta do granice Opštine Sjenica kod Donjeg Goračića. Zbog toga se kvalitetna veza Sjenice i Prijepolja uspostavlja preko državnog puta II reda broj 231 od Sjenice do Nove Varoši (veza sa državnim putem I reda broj 21) i dalje do Prijepolja. Na drugom državnom putu I reda broj 21.1 do sada je izgrađena samo deonica Ivanjica-Kumanica. Slično ili nepovoljnije je stanje na skoro svim državnim putevima II reda. Ograničenje za kvalitetno saobraćajno povezivanje centara zajednica sela i pojedinačnih naselja predstavlja, osim nepovoljne konfiguracije terena, nedovoljna povezanost s državnim putevima i opštinskim centrom, loše stanje opštinskih puteva zbog slabe pokrivenosti savremenim kolovozom, neredovnog i lošeg održavanja. Dodatni problem veoma slabe saobraćajne dostupnosti javlja se periodično, usled otežanog održavanja puteva u zimskim uslovima.
Jedno od osnovnih ograničenja za održavanje postojeće saobraćajne infrastrukture su nedovoljna raspoloživa finansijska sredstva, posebno javni prihodi lokalne zajednice za održavanje postojeće mreže opštinskih puteva, imajući u vidu visoku cenu njene rekonstrukcije. Poseban problem predstavlja tranzitni saobraćaj kroz opštinski centar Sjenica. Udaljenost i slaba dostupnost železničkih stanica u Novoj Varoši (Bistrica), Sjenici (Gostun) i Prijepolju, uz generalno povećanje stepena motorizacije stanovništva, glavni su razlozi slabog korišćenja železničkog saobraćaja.
Najvažniji problemi i ograničenja dosadašnjeg razvoja elektroenergetske infrastrukture su neusklađenost zahteva potrošača i mogućnosti napajanja, nedovoljna izgrađenost mreže po svim naponskim nivoima i nedovoljna finansijska ulaganja. Osnovni problemi rudnika „Štavalj” su: smanjen intenzitet istraživanja u poslednjoj deceniji; tehnološka zastarelost opreme; nizak nivo obima proizvodnje; višak zaposlenih radnika; gubici u poslovanju usled male proizvodnje i neadekvatnih cena; nedostatak kapitala za investiranje u revitalizaciju i modernizaciju opreme.
Osnovno ograničenje za razvoj telekomunikacione mreže jeste nedostatak finansijskih sredstava, naročito za razvoj telefonije u retko nastanjenom brdsko-planinskom području. Poštanske usluge slabije su dostupne stanovništvu naselja u središnjem i jugozapadnom delu područja.
Ograničenja za zaštitu životne sredine su: neodgovarajući tretman otpada u svim opštinama na planskom području i nerešeno pitanje otpadnih voda, sa direktnim uticajima na površinske i podzemne vode, zemljište i živi svet; nelegalna gradnja i nedovoljno razvijena ekološka svest stanovništva.
1.3.3. SWOT analiza
Osnovne snage (strengths), slabosti (weaknesses), mogućnosti (opportunities) i pretnje (threats) budućem razvoju planskog područja su:
SNAGE SLABOSTI poljoprivredno zemljište koje sa 67,66% dominira planskim područjem; povoljni prirodni uslovi za razvoj stočarstva, voćarstva, proizvodnju zdravstveno bezbedonosne hrane, hrane definisanog geografskog porekla, lekovitog i šumskog bilja i pčelarstva; najkvalitetnije pašnjačke površine u Srbiji;izvorište „Uvac” sa prosečnim protokom od oko 15 m3/s vode najvišeg kvaliteta, perspektivno je najznačajnije izvorište Srbije koje će se valorizovati u okviru Zapadnomoravsko-rzavskog regionalnog sistema za snabdevanje vodom naselja; svi izvorišni delovi u planinskim delovima slivova Uvca, Grabovice, Nošnice, Ivanjičke Moravice, Ljudske reke, Vidrenjaka, spadaju u vodotoke najviših klasa I i I/II, te su kao takvi najvredniji vodni potencijal Srbije; akumulacije Uvac, Kokin brod i Radoinja;hidroelektrane Uvac, Kokin Brod i Bistrica;rudnik uglja Štavalj i potvrđene ili pretpostavljene rezerve građevinskog i ukrasnog kamena; očuvana životna sredina i prirodne vrednosti; značajan potencijal obnovljivih izvora energije (hidroenergija, energija biomase i solarna energija); viši fertilitet u odnosu na prosek države ima polovina populacije; duži životni vek od proseka za Srbiju;povoljan saobraćajni položaj severozapadnog dela planskog područja;tradicija razvoja pojedinih privrednih aktivnosti (pojedini segmenti tekstilne industrije, proizvodnje nameštaja, trgovine, transporta i sl.); relativno mlada populacija i rezerve radne snage; turističke vrednosti koje pružaju mogućnost za razvoj više vidova turizma (letnjeg, zimskog, tranzitnog, jezerskog, klimatskog, ekološkog, seoskog, etno i dr.);prirodna dobra nacionalnog i međunarodnog značaja (SRP Uvac, Park prirode i Rezervat biosfere Golija-Studenica, Ramsarsko područje Peštersko polje i dr.);izuzetni speleološki objekti Ušačka, Tubića i Baždarska pećina;kulturna dobra najviše zastupljena u vidu arheoloških nalazišta i spomenika kulture (manastiri Dubnica i Kovilje i dr.). nedostatak uvođenja savremenih tehnologija i skladišnog prostora (skladišta, sušare, hladnjače i sl.) u poljoprivredi; broj stoke daleko je ispod potencijala krmne baze; usitnjenost poseda; nepovoljna obrazovna struktura poljoprivrednog stanovništva; vremenska neravnomernost voda (bujični režimi i dugi periodi malovođa) koja relativizira vodno bogatstvo tog područja; razvijeni erozioni procesi na planinskim područjima ugrožavaju akumulacije zasipanjem i unošenjem nutrijenata koji mogu da pokrenu proces eutrofikacije; Pešterska visoravan je veoma oskudna vodom, što ugrožava seoska naselja i razvoj stočarstva; nedovoljna šumovitost u odnosu na bonitetni sastav zemljišta i polifunkcionalni aspekt korišćenja; nepovoljna brojnost i kvalitativni sastav divljači;razbijena seoska naselja otežavaju realizaciju racionalnih vodovodnih sistema i gotovo onemogućavaju realizaciju kanalizacionih sistema;nerešeno pitanje prečišćavanja otpadnih komunalnih voda naselja u zoni akumulacija (Sjenica, Nova Varoš i Kokin Brod);neadekvatno odlaganje otpada, veliki broj smetlišta i divljih deponija (pre svih Sjenička); neiskorišćen potencijal za reciklažu otpada; bespravna gradnja naročito na području SRP Uvac;tradicionalna emigracija i loša obrazovna struktura stanovništva; nekvalitetne saobraćajne i nedovoljno razvijene funkcijske veze većine seoskih naselja sa centrima u mreži naselja i odsustvo međusobnih veza naselja u klisuri reke Uvac;usporen proces tranformacije privrede i naselja, visoka nezaposlenost, nedostatak investicija; nedovoljno turističko aktiviranje planskog područja; nedostatak vizitor centara;loše stanje postojeće putne infrastrukture i nepostojanje aktivnih civilnih aerodroma u blizini; nerazvijen sistem biciklističkih i pešačkih staza;nerazvijena mreža savremenih telekomunikacionih sistema i usluga; nedovoljno telefonskih brojeva;nedovoljna zaštita i neadekvatna prezentacija prirodnih i kulturnih dobara.
MOGUĆNOSTI PRETNjE razvoj savremene poljoprivredne proizvodnje, zdrave hrane, mini farmi specifičnih proizvoda, podizanje novih plantaža voća, plastenika i staklenika (za rano povrće i cveće); proizvodnja poljoprivrednih proizvoda definisanog geografskog porekla (Zlatarski, Sjenički, Pešterski i sl.); upućivanje voda iz sliva reke Uvac najvišeg kvaliteta, prema vodom deficitarnim područjima centralnog dela Srbije; povoljni prirodni uslovi za realizaciju nove brane Klak na donjem toku Uvca, kojom bi se povećala zapremina sadašnjeg Radoinjskog jezera i stvorili uslovi za realizaciju visokovredne reverzibilne RHE Bistrica 2, koja bi imala karakter regulacione elektrane koja se valorizuje u EES Južne Evrope; povećanje površine pod šumom, brojnosti i kvaliteta divljači;uvođenje koncepta čistije proizvodnje, primena energetske efikasnosti, racionalno korišćenje sirovina, upravljanje otpadom sa smanjenjem količine nastajanja otpada, korišćenje najboljih dostupnih tehnologija;razvoj centara u mreži naselja i revitalizacija sela u skladu sa objektivnim potrebama; usmeravanje demografskog razvoja;razvoj neagrarnih delatnosti u centrima zajednica naselja;integralni razvoj i jačanje konkurentnosti; intenziviranje procesa tranzicije (privatizacija, razvoj MSP, diverzifikovani razvoj u vitalnim kapacitetima, razvoj novih programa, aktiviranje izgrađenih trenutno nefunkcionalnih objekata); formiranje vizitorskih centara; prirodni uslovi za razvoj ski centara sa potrebnom infrastrukturom; izgradnja „Ivanjičke varijante“ autoputa ka Crnoj Gori i korišćenje sjeničkog aerodroma za civilne namene;sukcesivna modernizacija i razvijanje elektro mreže i objekata; perspektivna gasifikacija u funkciji zaštite životne sredine i racionalizacije potrošnje energije; primena alternativnih izvora energije;razvijanje savremenih telekomunikacionih sistema i usluga;zaštita novih prirodnih (Peštersko polje, Zlatibor, Jadovnik i dr.) i kulturnih dobara (prostornih kulturno-istorijskih celina – centar sela Štitkovo i istorijsko jezgro Nove Varoši);integrisana zaštita i prezentacija kulturnog i prirodnog nasleđa. visoka zavisnost poljoprivrede od vremenskih uslova i nepogoda; odliv mladih i stručnih kadrova;loše stanje vodovodne infrastrukture i sanitacije naselja, zboh čega je prioritet povećanje pouzdanosti snabdevanja naselja vodom i prečišćavanje onih otpadnih voda koje neposredno ugrožavaju akumulacije; niska cena vode i nerešeno pitanje vodne (resursne) rente otežavaju sprovođenje zaštite voda, sanitacije naselja i unapređenja komunalne infrastrukture;nepostojanje regionalne deponije i sistema upravljanja otpadom; nedostatak investicija u životnu sredinu;nepostojanje stragegije razvoja lovstva na državnom i regionalnom nivou;prekomerna koncentracija aktivnosti i stanovništva u opštinskim centrima;gubitak stalnog stanovništva pojedinih sela; nastavak smanjenja gustine naseljenosti; intenziviranje procesa demografskog starenja;povećanje nezaposlenosti i siromaštva; izražajniji polarizacioni efekti na relaciji opštinski centar – ostala naselja; nedovoljno finansiranje razvoja saobraćajnog sistema, u prvom redu državnih i opštinskih puteva;neracionalna potrošnja električne energije; slabi izgledi za sprovođenje gasifikacije; slaba promocija primene obnovljivih izvora energije.
Objašnjenja skraćenica: SRP–specijalni rezervat prirode; PP–park prirode; SPR–strogi prirodni rezervat; PŠ–park šuma; SP–spomenik prirode; PIO–predeo izuzetnih odlika.
2. PRINCIPI I CILjEVI ODRŽIVOG RAZVOJA PODRUČJA POSEBNE NAMENE
2.1. PRINCIPI RAZVOJA
Osnovni principi zaštite, uređenja i održivog razvoja područja Prostornog plana koje raspolaže značajnim, ali nedovoljno aktiviranim prirodnim potencijalima i teritorijalnim kapitalom, jesu:
održiva životna sredina;
zaštita i održivo korišćenje prirodnog i kulturnog nasleđa;
unapređenje teritorijalne kohezije;
povećanje uređenosti, konkurentnosti i efikasnosti teritorijalnog razvoja;
prostorno-funkcionalna integrisanost i transgranično povezivanje sa okruženjem;
policentrični teritorijalni razvoj (posebno jačanje veze sela i gradskih naselja);
unapređenje saobraćajne pristupačnosti i dostupnosti informacijama i znanju;
razvoj kulturnog i regionalnog identiteta;
princip subsidijarnosti i javno-privatnog partnerstva;
princip veće transparentnosti u donošenju odluka;
permanentna edukacija građana i administracije i učešće javnosti u odlučivanju;
zaštita javnog interesa, javnih dobara i dobara u opštoj upotrebi.
2.2. CILjEVI ZAŠTITE, UREĐENjA I ODRŽIVOG RAZVOJA PODRUČJA
2.2.1. Opšti ciljevi
Na osnovu analize, ocene stanja i problema prostornog razvoja područja, kao i dosadašnjih tendencija, imajući u vidu realne i potencijalne kapacitete za održivi prostorni razvoj, odnosno održivi ekonomski, socijalni i fizičko-ekološki razvoj u postojećem i unapređenom institucionalnom sistemu; vodeći računa o trenutnom i pretpostavljenim budućim potrebama za zaštitu i razvoj SRP Uvac, nastojeći da se građanima obezbedi zdravo okruženje, kvalitetni i bezbedni uslovi života i rada, kao i neophodnost očuvanja kvalitetne životne sredine, raznovrsnost divlje flore i faune; težeći obezbeđenju atraktivnih i efektivnih uslova za investiranje na održiv način i kontrolisanu izgradnju, ovim prostornim planom utvrđuju se vizija, ciljevi i koncepcija zaštite, uređenja i održivog razvoja SRP Uvac.
Dugoročna vizija područja Prostornog plana je da bude: prepoznatljivo i konkurentno u nacionalnim i balkanskim okvirima, integrisano sa regionalnim okruženjem (susednim oštinama i regionalnim celinama jugozapadne Srbije i severne Crne Gore) i atraktivno za investiranje, sa zaštićenim i očuvanim prirodnim i kulturnim nasleđem i životnom sredinom, relativno ravnomerno razvijenom i uređenom teritorijom.
To podrazumeva održivu zaštitu i korišćenje prirodnog i kulturnog nasleđa i resursa, aktiviranje i mobiliziranje teritorijalnog kapitala, dugoročnu obnovu i razvoj ljudskih resursa, infrastrukturnu opremljenost i saobraćajnu dostupnost, prvenstveno preko autoputa Beograd-Južni Jadran, razvijene i umrežene turističke destinacije, privredne kapacitete, naselja i institucije.
Dugoročna vizija zaštite, uređenja i održivog razvoja SRP Uvac, kao ključnog prirodnog dobra na području Prostornog plana, je da bude: područje poznato, lako pristupačno i posećeno od strane istraživača, učenika i studenata, sportskih ribolovaca i ljudi koji ovde traže odmor, oporavak i nova saznanja, brižljivo čuvajući prirodu u kojoj se nalaze; prostor u kome ili u čijoj okolini žive i rade ljudi koji Rezervatu žele dobro i koji od njega, njegovih vrednosti i prirodnih resursa imaju koristi; područje u čijem su širem okruženju, odnosno zaštitnoj zoni, rešeni glavni komunalni problemi, eliminisani značajni izvori zagađenja ili oštećenja i degradacije pejsaža, a održivi turizam i poljoprivreda postali privlačna ekonomska podloga za ostanak i opstanak lokalnog stanovništva; zona kvalitetne životne sredine, u prvom redu vode najvišeg kvaliteta, bez nepovoljnih efekata na živi svet; sigurno pribežište i stanište raznovrsne divlje flore i faune, sa uvećanjem broja predstavnika životinjskog sveta, posebno ptica i sisara, održanjem i daljim jačanjem populacije beloglavog supa; živopisan i atraktivan mozaik divljine i od strane čoveka skladno oblikovanih i uređenih predela; prostor sa očuvanim šumskim kompleksima bujnih bukovih i četinarskih šuma, sa nezagađenim i od erozije zaštićenim ili oporavljenim zemljištem.
U ostvarivanju održivog razvoja planskog područja polazi se od osnovnih ciljeva definisanih Predlogom prostornog plana Republike Srbije od 2010. do 2020. godine, među kojima su prema svom značaju najvažniji sledeći: zaštita i održivo korišćenje prirodnog i kulturnog nasleđa – koja čini osnov identiteta regionalnih celina, ali i temelj budućeg privrednog/turističkog razvoja; prostorno-funkcionalna integrisanost u okruženje – u skladu sa evropskim principima prekogranične, interregionalne i transdržavne saradnje (funkcionalni uticaji razvoja prelaze administrativno utvrđene granice na svim nivoima); uravnotežen razvoj planskog područja – unapređena teritorijalna kohezija kao rezultat održivog aktiviranja celokupnog kapitala i potencijala teritorijalnih jedinica koje imaju odgovornost i kapacitet za to; jačanje tzv. „mekog” kapitala (institucije, kadrovi, strateški planovi, kultura, obrazovanje i sl.); smanjenje razlika u stepenu razvijenosti i jačanja teritorijalne konkurentnosti; veći stepen privredne konkurentnosti – koji će biti omogućen razvojem centara razvoja na principima održivosti punim aktiviranjem teritorijalnih potencijala i jačanjem teritorijalnog kapitala.
Polazeći od navedenih ciljeva, koncepcije održivog razvoja i specifičnosti područja, opšti ciljevi zaštite, uređenja i održivog razvoja područja Prostornog plana jesu:
zaštita i održivo korišćenje prirodnih i kulturnih dobara i strateških prirodnih resursa, očuvanje i zaštita životne sredine i predela;
prostorna i funkcijska integracija područja sa regionalnim okruženjem, jačanjem privrednih, saobraćajnih i drugih veza;
uravnoteženiji razvoj područja, usklađen sa režimima i merama zaštite prirodnih dobara i resursa, principima i kriterijumima zaštite životne sredine;
zaštita egzistencijalnih interesa lokalnih zajednica, unapređenje kvaliteta življenja i privređivanja lokalnog stanovništva, stimulisanjem postojećih i razvojem novih delatnosti, u prvom redu turizma i komplementarnih delatnosti, uključivanjem u aktivnosti i poslove na zaštiti prirode i životne sredine, obezbeđenjem kompenzacija za sprovođenje režima zaštite prirodnog nasleđa i resursne (vodne) rente;
povećanje saobraćajne dostupnosti i otvorenosti područja, razvojem mreže državnih javnih puteva i aktiviranjem sjeničkog aerodroma;
razvoj mreže naselja, jačanjem funkcija i uređenjem opštinskih i mikrorazvojnih centara, očuvanjem i revitalizacijom seoskih naselja, unapređenjem kvaliteta mreže opštinskih puteva, vodoprivredne, energetske i telekomunikacione infrastrukture i mreže usluga i objekata javnih službi;
stvaranje uslova za odmor, rekreaciju i edukaciju urbanog stanovništva o prirodnim i kulturnim vrednostima područja;
uspostavljanje efikasnog sistema upravljanja zaštitom i razvojem područja.
2.2.2. Ciljevi razvoja po tematskim oblastima
Polazeći od opštih ciljeva i koncepcije zaštite, uređenja i održivog razvoja, utvrđuju se ciljevi razvoja po tematskim oblastima područja Prostornog plana:
Zaštita i održivo korišćenje prirode i prirodnih vrednosti:
osnovni cilj jeste očuvanje i održivo korišćenje zaštićenih i predviđenih za zaštitu prirodnih vrednosti;
operativni ciljevi jesu: očuvanje/održanje raznovrsnosti divlje flore i faune i njeno povećanje reintrodukcijom nestalih autohtonih vrsta životinja i biljaka; očuvanje staništa, jačanje (brojčano snaženje) i prostorno širenje populacija retkih, ugroženih i kritično ugroženih (na ivici opstanka) biljnih i životinjskih vrsta; identifikacija međunarodno značajnih ekoloških područja odnosno staništa od značaja za zaštitu evropske divlje flore i faune po programu NATURA 2000; održanje ekosistemske raznovrsnosti i zaštita prirodnih i agroekosistema od invazivnih vrsta biljaka i životinja, kao i od drugih vrsta, sorti i rasa koje unose nepoželjne promene u prirodni i agrobiodiverzitet; zaštita voda od zagađivanja i nepovoljnih promena hidroloških režima, postizanje i održanje I i IIa klase kvaliteta voda u slivu Uvca; konzervacija delova područja u zatečenom, približno izvornom stanju radi zaštite integriteta i spontanog funkcionisanja njihovog ukupnog prirodnog kompleksa za naučne, obrazovne i kulturne potrebe; očuvanje, prezentacija i održivo korišćenje lokaliteta, prirodnih objekata i pojava koji svojim geološkim, geomorfološkim, hidrografskim ili drugim obeležjima predstavljaju istaknute, retke i privlačne vrednosti geonasleđa i očuvanje starih, po dimenzijama i vrsti reprezentativnih i u drugom pogledu značajnih stabala drveća i njihovih grupacija; očuvanje raznovrsnosti, živopisnosti i lepote predela, unapređenje njegove čistoće i uređenosti u neposrednom okruženju izgrađenih naseljskih celina, saobraćajnih koridora, zona privrednih aktivnosti i rekreacije; sanacija i rekultivacija površina degradiranih ljudskim aktivnostima ili prirodnim procesima i elementarnim nepogodama; održivo korišćenje prirodnih resursa, pejsažnih, bioloških i drugih vrednosti i stvaranje uslova da se ti resursi i vrednosti učine dostupnim ljudima, imajući prvenstveno u vidu ekonomsku dobrobit lokalne zajednice, kao i radi uživanja u prirodi, odmora, bavljenja naukom, obrazovanjem i sportom; obezbeđenje balansa između zaštite prirode i životne sredine i razvoja, a u okvirima merodavnih nacionalnih pravnih normi i standarda, međunarodnih ugovora i preporuka, uz korišćenje tzv. „dobre prakse” i „najboljih dostupnih tehnika” u domenu zaštite.
Zaštita i održivo korišćenje nepokretnih kulturnih dobara:
osnovni ciljevi jesu: uspostavljanje integrativne zaštite i sistema upravljanja kulturnim nasleđem u sklopu održivog razvoja područja, u prvom redu razvoja turizma i jačanja kulturnog identiteta područja; povećanje dostupnosti nepokretnih kulturnih dobara, poboljšanjem kvaliteta lokalne putne mreže i adekvatnom prezentacijom i interpretacijom dobara; jačanje svesti i informisanje javnosti, posetilaca i lokalnog stanovništva o vrednosti i značaju kulturne baštine, njenoj adekvatnoj zaštiti i korišćenju;
operativni ciljevi su: utvrđivanje i uređenje zaštićene okoline nepokretnih kulturnih dobara; zaštita nepokretnih kulturnih dobara od svih oblika nekontrolisane izgradnje i rekonstrukcija neprimerenih postojećoj izgrađenoj strukturi; očuvanje, unapređenje i zaštita predela, ambijenata i pejzaža oko nepokretnih kulturnih dobara, u okviru kompleksnog uređenja i prezentacije ovih celina; obavljanje sistematskih arheoloških istraživanja, utvrđivanja statusa i kategorizacije kulturnih dobara koja uživaju status predhodne zaštite; formiranje i uređenje etno-parkova, radi očuvanja objekata narodnog graditeljstva; formiranje jedinstvene informacione osnove o kulturnom nasleđu radi evidentiranja, celovite valorizacije i kategorizacije nepokretnih kulturnih dobara.
Zaštita i održivo korišćenje voda i razvoj vodoprivredne infrastrukture:
osnovni cilj jeste integralno korišćenje, uređenje i zaštita vodnih resursa na području Prostornog plana, što podrazumeva višenamenski sistem koji je optimalno uklopljen u okruženje i usklađen sa svim drugim korisnicima prostora, a ujedno je uklopljen i u vodne sisteme višeg reda utvrđene Vodoprivrednom osnovom Republike Srbije i PPRS;
operativni ciljevi i kriterijumi integralnog korišćenja, uređenja i zaštite vodnih resursa su: zaštita i racionalno korišćenje vodnih potencijala sliva Uvca i izvorišnih delova Grabovice, Nošnice, Moravice i Ljudske reke, koji se tretiraju kao izvorišta regionalnih sistema vodosnabdevanja, kao i svih lokalnih izvorišta na planskom području; trajno obezbeđenje klasa kvaliteta svih vodotoka na području sliva Uvca u I i IIa klasi kvaliteta (BPK5 ( 6 gr. O2/m3); očuvanje i unapređenje vodenih ekosistema i povećanje biološke raznovrsnosti u akumulacijama i vodotocima; trajno rešenje snabdevanja vodom svih naselja, sa obezbeđenošću opštinskih centara od 97% i seoskih naselja od 95%, sa normama snabdevanja koje se koriste u svetu (250 L/stanov. dan.) i redukcijama potrošnje u kriznim periodima od maksimum 30%; snabdevanje industrije u opštinskim centrima i rubnim zonama Sjenice i Nove Varoši iz vodovodnih sistema sa obezbeđenošću od 95÷97%; to podrazumeva potrošače kojima je potrebna voda najvišeg kvaliteta, s tim da zbog zaštite izvorišta ne postoje uslovi za razvoj industrija koje zahtevaju veće količine tehnološke vode i koje proizvode veće količine otpadne vode; proširenje hidroenergetskog korišćenja akumulacija uvačke kaskade realizacijom RHE Bistrica 2, kao vršne regulacione elektrane, koja prevazilazi konzumni nivo Republike Srbije i uklapa se u kriterijumske zahteve EES Južne Evrope; potpuna sanitacija naselja, obnovom i proširenjem kanalizacionih sistema opštinskih centara Sjenica i Nova Varoš i izgradnjom postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV) opšteg tipa, i sanitacijom ostalih naselja, prioritetno u užim zonama zaštite izvorišta; zaštita Sjenice od Grabovice i njenih pritoka ne manja od tzv. pedesetogodišnjih velikih voda (Qvv 2%), a ostalih naselja kraj vodotoka od pedesetogodišnjih velikih voda (Qvv2%); antieroziona zaštita slivova, primenom bioloških mera zaštite.
Održivi razvoj turizma:
osnovni cilj je razvoj turizma usklađen sa zahtevima očuvanja i unapređenja kvaliteta životne sredine i očuvanja prirodnih vrednosti, dobara i resursa; drugi osnovni cilj je razvoj turizma koji će biti usklađen s interesima i podsticati razvoj lokalnih zajednica, u prvom redu zajednica naselja na ruralnom području; za ostvarivanje ovih ciljeva neophodna je partnerska kooperacija svih šest obuhvaćenih opština i neposredna saradnja sa afirmisanim turističkim destinacijama i regionima u širem okruženju i ostvarivanje komplementarnog razvoja sa drugim privrednim aktivnostima;
operativni ciljevi jesu: integrisanje turističke ponude područja s ponudom regionalnog okruženja i razvoj specifičnih turističkih proizvoda prema zahtevima inostrane i domaće turističke tražnje; koncipiranje, organizacija, afirmacija i kompletiranje specifične turističke ponude i atraktivnih programa; povećanje saobraćajne dostupnosti i međusobno povezivanje turističkih prostora radi objedinjavanja i obezbeđenja celogodišnje turističke ponude; kompletiranje javnokomunalne i turističke infrastrukture u funkciji razvoja turizma i povećanje standarda usluga postojećih i planiranih turističkih kapaciteta; iniciranje i stimulisanje razvoja aktivnosti komplementarnih turizmu; aktiviranje lokalnog stanovništva na ruralnom području i njegovog stambenog fonda za razvoj turizma.
Demografski razvoj:
operativni ciljevi jesu: zadržavanje i zapošljavanje mladih i radno sposobnih stanovnika; promena migracionih tokova; revitalizacija naselja loše starosne strukture i negativnog indeksa vitalnosti; diverzifikacija aktivnosti, prvenstveno u ruralnim naseljima, u funkciji zaštite i valorizacije prirodnih vrednosti i resursa područja. Definisani ciljevi mogu se ostvariti implementacijom sledećih koncepcijskih opredeljenja: unapređenje uslova za život u gradskim i seoskim naseljima; uključivanje stanovništva u aktivnosti i poslove na zaštiti prirode i životne sredine i održivom razvoju turizma i komplementarnih aktivnosti; uvođenje koordinisanog programa brige o starima; formiranje identiteta planskog područja kroz valorizaciju heterogene etničke strukture stanovništva.
Razvoj mreže naselja:
osnovni cilj jeste očuvanje, unapređivanje i razvoj mreže centara i naselja na području Prostornog plana; ostvarivanje ovog cilja moguće je primenom koncepcije „decentralizovane koncentracije” privrede i stanovništva, posebno u mikrorazvojnim centrima u mreži naselja, koja će omogućiti kvalitetniji život lokalnog stanovništva i razvoj funkcija i aktivnosti usklađenih sa održivom zaštitom i korišćenjem SPC Uvac i drugih prirodnih i kulturnih dobara i resursa;
operativni ciljevi jesu: zadržavanje mladog i radno sposobnog stanovništva obezbeđenjem novih poslova i dopunskih prihoda u turizmu i uslugama, sekundarnim delatnostima i aktivnostima na zaštiti i održivom korišćenju prirodnih i kulturnih resursa i dobara; snažniji razvoj i jačanje funkcija dva opštinska centra; selektivna koncentracija proizvodnih i neproizvodnih delatnosti i razvoj funkcija centara zajednica naselja, u skladu sa režimima zaštite prirodnih kulturnih dobara i resursa; podizanje kvaliteta saobraćajne dostupnosti, komunalne opremljenosti i usluga javnih službi u mikrorazvojnim centrima; uređenje i izgradnja seoskih naselja i očuvanje i unapređenje tradicionalnog načina uređenja predela i izgradnje objekata u skladu sa režimima zaštite prirodnih i kulturnih dobara i zaštite predeonih celina.
Razvoj mreže javnih službi:
osnovni cilj jeste poboljšanje kvaliteta življenja građana, a naročito poboljšanje kvaliteta i dostupnosti usluga javnih službi;
operativni ciljevi su: dalji razvoj i diverzifikacija usluga javnih službi u opštinskim centrima u domenu socijalne zaštite, srednjeg obrazovanja, kulture, sporta, informatike i dr; ujednačavanje dostupnosti javnih službi svim korisnicima, povećanjem kvaliteta usluga i fizičke dostupnosti objekata javnih službi u centrima u mreži naselja, naročito na ruralnom području; racionalizacija mreže objekata osnovnog obrazovanja i poboljšanje kvaliteta obrazovnog procesa, uz razvoj specijalizovanog i subvencioniranog prevoza za učenike osnovnog i srednjeg obrazovanja; diverzifikacija i fleksibilnija organizacija usluga mreže objekata javnih službi, naročito u domenu primarne zdravstvene zaštite i socijalne zaštite, kojom će se omogućiti ravnopravno korišćenje za sve kategorije korisnika, a naročito za najosetljivije grupe korisnika, prioritetno za osobe sa posebnim potrebama.
Održivi privredni razvoj:
osnovni cilj jeste organizovano aktiviranje potencijala za održivi razvoj privrede i MSP, koji će omogućiti adekvatno valorizovanje i doprineti zaštiti nasleđa i resursa i postizanju višeg stepena integrisanosti planskog područja u lokalnim i regionalnim okvirima;
operativni ciljevi jesu: povećanje zaposlenosti stanovništva, podržavanjem dinamičnog privrednog rasta u delatnostima koje su sposobne za konkurentski nastup na domaćem i stranom tržištu (agroindustrija, tekstilna industrija, prerada drveta i proizvodnja nameštaja i dr), prvenstveno merama koje doprinose poboljšavanju investicione klime, sprovođenju politike konkurentnosti i jasnom definisanju vlasničke strukture i proizvodnje prema potrebama tržišta; ravnomerniji teritorijalni razvoj privrede u skladu s razvojnim potencijalima i prostorno-ekološkim kapacitetom područja, radi povećanja dostupnosti radnih mesta i stvaranja uslova za unapređenje kvaliteta življenja lokalnog stanovništva ne samo u opštinskim centrima, već i u naseljima na ruralnom području; postizanje višeg stepena razvojno-funkcionalne povezanosti na inter i intraregionalnom nivou, radi stvaranja ambijenta za kvalitativnu afirmaciju specifičnosti područja.
Zaštita i održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta i održivi razvoj poljoprivrede:
osnovni cilj jeste očuvanje i unapređenje lokalnih resursa za proizvodnju kvalitetnih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda, uporedo s kontinualnim poboljšavanjem materijalnih i socijalnih uslova življenja seoskog stanovništva;
operativni ciljevi su: usklađivanje namena i načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta sa režimima zaštite prirodnih dobara na planskom području, sa jedne, i prirodnim pogodnostima i ograničenjima, sa druge strane, uz poštovanje pragova agroekološkog kapaciteta različitih kategorija poljoprivrednih površina; očuvanje površina i plodnosti poljoprivrednog zemljišta radi zadovoljavanja prehrambenih i drugih potreba, materijalne i nematerijalne prirode, sadašnjih i budućih generacija; usklađivanje načina korišćenja poljoprivrednog zemljišta s prirodnim pogodnostima i ograničenjima i razvojnim potrebama lokalnih zajednica; preduzimanje preventivnih mera zaštite od bujučnih tokova i poboljšanje prirodne plodnosti zemljišta; unapređenje krmne baze na livadama i pašnjacima kao preduslova za unapređenje vodećeg sektora poljoprivrede – stočarstva; povećanje konkurentnosti agrarne ponude, podrškom restrukturiranju i unapređenju ljudskog i fizičkog potencijala, iskorišćavanju komparativnih pogodnosti prostorno heterogenih agroekoloških uslova, osnivanju i modernizaciji prerađivačkih kapaciteta, usvajanju savremenih standarda kvaliteta hrane i investiranju u razvoj potrebne saobraćajne, tehničke i tržišne infrastrukture; edukacija stanovništva; kontinualno poboljšavanje materijalnog i društvenog statusa seoskog stanovništva, podrškom formiranju porodičnih gazdinstava sa zdravom ekonomskom strukturom, kroz polarizaciju agrarne strukture i diverzifikaciju ekonomskih aktivnosti na ruralnom području; očuvanje prirodne heterogenosti, kulturno-istorijskog identiteta i sveukupnih prirodnih i stvorenih vrednosti ruralnog prostora, promovisanjem uloge i značaja multifunkcionalne poljoprivrede u politici integralnog upravljanja prirodnim resursima, koja je usmerena na opšte poboljšanje stanja životne sredine; uspostavljanje partnerstva lokalnih aktera iz javnog i civilnog sektora pri utvrđivanju i sprovođenju lokalne strategije/planova integralnog ruralnog razvoja, kojima se identifikuju potrebne mere podrške u pogledu investicija na gazdinstvima, preuzimanja gazdinstava od strane mladih poljoprivrednika, stručne obuke, opstanka poljoprivredne proizvodnje na područjima suočenim sa ekološkim ograničenjima, modernizacije prerade i plasmana poljoprivrednih proizvoda, unapređenja uslova življenja na selu i drugo.
Zaštita i održivo korišćenje šuma, šumskog zemljišta i razvoj šumarstva i lovstva:
osnovni cilj jeste održivo gazdovanje šumama, koje podrazumeva upravljanje i korišćenje šuma i šumskog zemljišta na način da se očuva biodiverzitet, s tim da produktivnost i obnavljanje, vitalnost i potencijal šuma budu na nivou koji zadovoljava odgovarajuće ekološke, ekonomske i socijalne potrebe kako na lokalnom, tako i na nacionalnom nivou;
operativni ciljevi gazdovanja šumama jesu: očuvanje i zaštita osnovnih prirodnih vrednosti, biodiverziteta i bioekološki labilnih sistema; proizvodnja tehničkog drveta odgovarajućeg kvaliteta; proizvodnja semena osnovnih vrsta drveća; zaštita zemljišta od vodne erozije; adekvatno rekreativno korišćenje ukupnog potencijala šuma;
operativni ciljevi gazdovanja šumama u zaštićenim i predviđenim za zaštitu prirodnim dobrima jesu: zaštita i očuvanje osnovnih prirodnih vrednosti; očuvanje diverziteta predela, staništa, prisutnih vrsta i šumskih ekosistema; uređenje predela; kontrolisano korišćenje ukupnog potencijala šuma za rekreaciju i turizam;
operativni ciljevi razvoja lovstva jesu: dostizanje optimalnog fonda gajenih vrsta divljači; značajno povećanje brojnosti sitne divljači (zec, jarebica) i višestruko povećanje brojnosti krupne divljači (srna, divlja svinja); poboljšanje strukture (polne i starosne) populacije krupne divljači; očuvanje retkih i ugroženih vrsta lovne divljači i ostale faune.
Održivi korišćenje mineralnih sirovina i razvoj rudarstva:
osnovni cilj jeste održivo korišćenje raspoloživih mineralnih sirovina i razvoj rudarstva koji će doprineti podsticanju socio-ekonomskog razvoja lokalnih zajednica kroz zapošljavanje i ostvarivanje prihoda od naknade za korišćenje mineralnih sirovina.
Razvoj saobraćaja i saobraćajne infrastrukture:
osnovni cilj jeste saobraćajno otvaranje područja i povećanje dostupnosti prirodnih dobara, ruralnih rejona, centara u mreži naselja, privrednih lokaliteta i turističke ponude u prostoru, realizacijom funkcionalnog i efikasnijeg saobraćaja i saobraćajne infrastrukture;
operativni ciljevi su: saobraćajno otvaranje područja izgradnjom autoputa Beograd-Južni Jadran, kvalitetnijim povezivanjem sa mrežom državnih puteva Republike Srbije i aktiviranjem i rekonstrukcijom sjeničkog aerodroma za civilne namene; poboljšanje kvaliteta putne mreže dogradnjom, rekonstrukcijom i rehabilitacijom državnih puteva, pre svega poboljšanom rehabilitacijom i dogradnjom državnog puta I reda broj 8 i državnih puteva II reda broj 117, 231, 231a, 236 i 272; povećanje saobraćajne dostupnosti i povezanosti centara u mreži naselja, privrednih lokaliteta i turističke ponude rekonstrukcijom, dogradnjom i izgradnjom pojedinih deonica opštinskih puteva; poboljšanje kvaliteta i mreže linija javnog autobuskog saobraćaja; regulisanje daljinskih tokova izmeštanjem tranzitnog saobraćaja sa državnih puteva iz Sjenice izgradnjom obilaznih saobraćajnica; održavanje putne infrastrukture i njene prohodnosti tokom cele godine; intenzivnije korišćenje železničkog saobraćaja, radi smanjenja udela drumskog saobraćaja, i razvoj alternativnih, nemotornih vidova saobraćaja (biciklistički, pešački i dr); smanjenje štetnih uticaja saobraćaja na životnu sredinu; zaštita koridora svih postojećih i planiranih objekata saobraćajne infrastrukture.
Razvoj energetike i energetseke infrastrukture:
osnovni ciljevi jesu: omogućavanje održivog razvoja područja, usklađenog sa energetskim, ekonomskim, ekološkim, prostornim i drugim lokalnim specifičnostima; obezbeđenje elektroenergetske infrastrukture za dovoljno, sigurno, kvalitetno i ekonomično snabdevanje električnom energijom svih potrošača na području, uz racionalnu upotrebu električne energije i omogućavanje disperzije privrednog razvoja;
operativni ciljevi jesu: smanjenje energetskih potreba kod svih potrošača energije, primenom standarda energetske efikasnosti, ekonomskih instrumenata i organizacionih mera; intenziviranje istraživanja i korišćenja obnovljivih izvora energije na području Prostornog plana; poboljšanje rada i pouzdanosti postojećih i razvoj novih objekata i mreže elektroprenosne i distributivne mreže; razvoj centralizovanih sistema snabdevanja toplotnom energijom u opštinskim centrima.
Razvoj telekomunikacija, telekomunikacione infrastrukture i poštanskog saobraćaja:
operativni ciljevi jesu: transformacija i modernizacija postojećih i razvoj novih poštanskih jedinica; razvoj savremenih telekomunikacionih sistema i usluga i veća opsluženost korisnika fiksnom telefonijom, izgradnjom mreže digitalnih ATC i Multiservisnih pristupnih čvorova ili Pristupnih čvorova za višestruke usluge (MSAN) i širenjem mreže optičkih kablova; razvoj i kvalitetnija pokrivenost područja mobilnom telefonijom, izgradnjom novih baznih stanica; razvoj telematske ponude; jačanje lokalnih televizijskih i radio sistema, naročito na ruralnom području Prostornog plana.
Zaštita životne sredine:
osnovni cilj jeste očuvanje i unapređenje stanja životne sredine i održivo korišćenje prirodnih resursa;
operativni ciljevi jesu: apsolutni prioritet ima zaštita prirodnih vrednosti, izvorišta vodosnabdevanja, kvaliteta voda i nepokretnih kulturnih dobara; zaštita poljoprivrednog i šumskog zemljišta od zagađivanja, degradacije i prenamene u građevinsko zemljište; veće korišćenje obnovljivih izvora energije; očuvanje kvaliteta vazduha; smanjenje količine, recikliranje i bezbedno deponovanje svih vrsta otpada i uspostavljanje sistema upravljanja otpadom, praćeno sanacijom nekontrolisanih smetlišta, prioritetno onih koja ugrožavaju prirodne vrednosti i kvalitet voda u vodotocima i izvorištima voda; povećanje obima investicija za zaštitu životne sredine i unapređenje sistema upravljanja zaštitom životne sredine u lokalnim samoupravama, javnom i privatnom sektoru; unapređenje ekološke svesti pripremom i realizacijom programa edukacije i informisanja stanovništva u domenu zaštite životne sredine.
3. KONCEPCIJA ODRŽIVOG RAZVOJA PODRUČJA POSEBNE NAMENE
3.1. REGIONALNI ASPEKT
SRP Uvac sa svojim regionalnim identitetom, kapacitetima i potencijalima, teži da postane jedna od fokusnih tačaka ekonomskog i socijalnog razvoja Jugozapadne Srbije u okviru mreže zaštićenih područja i turističkih destinacija. To podrazumeva nužnu predpostavku funkcionalnog povezivanja sa Zlatiborsko–Zlatarskom turističkom osovinom, odnosno Golijom–Javorom i Pešterom i stvaranje novih – intenzivnih funkcionalnih veza u okruženju. Povezivanje zaštićenih područja, značajno je pre svega sa stanovišta njihovog položaja u odnosu na budući koridor E-763, posebno na mestima ukrštanja prema koridoru H i Beogradu, odnosno Crnoj Gori.
Osnovno uporište je postizanje većeg stepena funkcionalne integrisanosti područja Prostornog plana, obezbeđenjem uslova za znatno veću integraciju planskog područja sa prostorom Jugozapadne Srbije, Republike Srbije i susednih država (Crne Gore, BiH i Republike Srpske).
Intraregionalna integracija podrazumeva smanjenje unutrašnjih subregionalnih razlika, kvalitativnom promenom u prostornoj, saobraćajnoj, ekonomskoj i socijalnoj strukturi, naročito brdsko-planinskih, pograničnih i ruralnih područja sa izraženim disfunkcijama socijalnog i ekonomskog razvoja.
Interregionalna integracija ostvariće se, pre svega, integracijom sa susednim opštinama i okruzima u okviru funkcionalnih područja makroregionalnih centara Užice i Kragujevac, kao i sa susednim oštinama u Crnoj Gori. Osnovni pravci integracije prostorno su determinisani saobraćajnim koridorima, tradicionalnim privrednim i kulturnim vezama, dok su novi oblici integrisanja potencirani novim komunikacionim tehnologijama i procesima umrežavanja aktivnosti i upravljanja, područja i naselja.
Za interregionalnu integraciju značajne su primarne osovine/pojasevi intenzivnijeg razvoja kojima ovo područje gravitira – Užice-Zlatibor-Priboj-Nova Varoš-Prijepolje-Crna Gora, koja obuhvata zapadni deo područja Prostornog plana i Kraljevo-Raška-Novi Pazar-Kosovo i Metohija u neposrednom okruženju. Za intraregionalnu integraciju područja značajno je formiranje sledećih sekundarnih, ili subregionalnih osovina intenzivnijeg razvoja – Prijepolje-Sjenica-Duga Poljana-Novi Pazar, Nova Varoš (skijalište i banja Zlatar)-SRP Uvac-Sjenica-Leskova (skijalište Đerekarski Omar)-Tutin-Ribariće (skijalište Mokra gora)-Kosovo i Metohija, Ivanjica-Kušići-Kladnica-SRP Uvac-Sjenica-Trijebine (skijalište Ozren)-Crna Gora i Park prirode Golija-Duga Poljana-Karajukića Bunari (Peštersko polje)-Crna Gora. Ove osovine razvoja formiraće se duž saobraćajnih koridora koji povezuju urbane, privredne, turističke i mikrorazvojne centre, područja prirodnih dobara i druge turistički atraktivne prostore na području Prostornog plana i njegovog neposrednog okruženja.
Osnovno uporište ravnomernijeg subregionalnog razvoja jeste jačanje privrednih i urbanih funkcija opštinskih centara i podrška razvoju i uređenju multifunkcionalnih ruralnih područja funkcijski povezanih sa urbanim područjima opštinskih centara i njihovih rubnih zona, kako bi se ostvarila dinamična urbano-ruralna struktura. To zahteva promenu dosadašnjih tendencija u pogledu većeg uvažavanja lokalnih vrednosti i aktiviranja ruralnih zajednica, u prvom redu na očuvanju i održivom korišćenju njihovih prirodnih resursa i vrednosti.
Koncept uravnoteženijeg razvoja područja i njegovog interregionalnog i intraregionalnog integrisanja zasniva se na zaštiti i održivom korišćenju prirodnih dobara od nacionalnog i međunarodnog značaja, turistički atraktivnih prostora za zimski i letnji turizam, izvorišta voda najvišeg kvaliteta i očuvane životne sredine, dominantno na ruralnom području Prostornog plana i njegovog okruženja.
Neophodna podrška ostvarivanju ovog koncepta jeste obzebeđenje saobraćajnog i infrastrukturnog opremanja područja, naročito njegovog ruralnog dela, planskog uređenja i kontrolisane izgradnje prostora i finansijske pomoći šire društvene zajednice za zaštitu i razvoj područja, kao što su namenski državni i drugi fondovi za zaštitu i razvoj SRP Uvac, razvoj Jugozapadne Srbije, podsticanje razvoja malih i srednjih preduzeća, preduzetništva, infrastrukturei dr.
3.2. KONCEPCIJA ZAŠTITE, UREĐENjA I ODRŽIVOG RAZVOJA PODRUČJA
Osnovne koncepcijske postavke i opredeljenja zaštite, uređenja i održivog razvoja područja Prostornog plana jesu:
Zaštita prirodnih vrednosti i dobara ostvarivaće se formiranjem mreže zaštićenih i ekološki značajnih područja od nacionalnog i međunarodnog značaja na preko 36% površine područja, očuvanjem zaštićenih i strogo zaštićenih vrsta divlje flore i faune, fenomena geonasleđa i ključnih obeležja predela, uz obezbeđenje institucionalno-organizacione podrške i umrežavanja svih relevantnih aktera zaštite prirode.
Prioritet je ostvarivanje zaštite, prezentacije i održivog korišćenja zaštićenih prirodnih dobara i vrednosti koje omogućavaju razvoj lokalnih zajednica i odmor i rekreaciju u prirodi i edukaciju urbanog stanovništva.
Efikasnost zaštite obezbediće se uključivanjem lokalnog stanovništva u aktivnosti i poslove na zaštiti, uređenju i prezentaciji prirodnih dobara i resursa (voda, šuma i dr.) i kompenzacijama ili kompenzacionim programima (prvenstveno u turizmu, vodoprivredi i elektroprivredi) za štete/gubitke uzrokovane ograničenjima režima zaštite i korišćenja prirodnih dobara i resursa.
2. Zaštita izvorišta voda najvišeg kvaliteta, od strateškog značaja za buduće prevođenje voda i vodosnabdevanje malovodnog dela centralne Srbije, ostvarivaće se razvojem integralnih višenamenskih regionalnih vodoprivrednih sistema.
Prioritet ima zaštita kvaliteta voda sliva Uvca i drugih izvorišnih delova slivova na području Prostornog plana.
Neophodno je obezbeđenje prečišćavanja otpadnih voda najvećih koncentrisanih izvora zagađenja vodotoka i akumulacija – Sjenice, Nove Varoši, Kokinog Broda i rudnika uglja u Štavlju i zatvaranje, sanacija i remedijacija nekontrolisanih deponija i smetlišta, prioritetno u užoj zoni zaštite postojećih akumulacija. Značajno je ostvarivanje ruralne sanitacije i obezbeđenje kontrole korišćenja prostora zona sanitarne zaštite izvorišta regionalnih i lokalnih sistema vodosnabdevanja.
3. Veće otvaranje i integrisanost područja Prostornog plana sa okruženjem ostvariće se poboljšanjem saobraćajne pristupačnosti, u prvom redu izgradnjom autoputa E-763 Beograd–Južni Jadran (deonica Požega–granica sa Crnom Gorom). Za povezivanje područja sa okruženjem važnu ulogu imaće rekonstrukcija postojeće pruge Beograd–Bar i korišćenje aerodroma u Sjenici za civilne namene.
Prioritet je završetak izgradnje i rekonstrukcija državnih puteva na pravcima: Prijepolje-Sjenica-Novi Pazar, Sjenica-Leskova-Tutin, Sjenica-Trijebine-Crna Gora i Park prirode Golija-Duga Poljana-Karajukića Bunari-Crna Gora. Podjednakog je značaja razvoj i viši kvalitet lokalne mreže puteva koja omogućava pristup i povezivanje zaštićenih, turističkih i ruralnih područja sa državnim putevima i centrima u mreži naselja.
4. Osnovna postavka je postizanje bolje konstitucije sistema urbanih i mikrorazvojnih centara u opštinama. To podrazumeva stimulisanje industrijskih i uslužnih delatnosti, različitim merama bržeg razvoja Sjenice, Nove Varoši i centara zajednice sela na ruralnom području opština, to jest njihovo bolje opremanje saobraćajnom i tehničkom infrastrukturom i bržim razvojem suprastrukture.
Da bi se ostvarilo prevazilaženje usitnjenosti mreže seoskih naselja, centri zajednice sela, koji budu utvrđeni ovim i prostornim planovima opština, moraju se podržati na razne načine i od lokalnih i od republičkih institucija i organa u daljem razvoju i izgradnji. U cilju formiranja zajednice sela posebna pažnja mora se posvetiti izgradnji lokalne mreže puteva koja povezuje centre zajednica sela sa gravitirajućim selima.
Prioritet ima ravnomerniji teritorijalni razvoj privrede u skladu s razvojnim potencijalima i prostorno-ekološkim kapacitetom područja, radi povećanja dostupnosti radnih mesta i stvaranja uslova za zapošljavanje i unapređenje kvaliteta življenja lokalnog stanovništva ne samo u opštinskim centrima, već i u naseljima na ruralnom području.
5. Privredni razvoj područja ostvarivaće se podržavanjem dinamičnog privrednog rasta u delatnostima koje su sposobne za konkurentski nastup na domaćem i stranom tržištu (agroindustrija, tekstilna industrija, prerada drveta i proizvodnja nameštaja i dr.), prvenstveno merama koje doprinose poboljšavanju investicione klime, sprovođenju politike konkurentnosti i proizvodnje prema potrebama tržišta.
Podsticanje razvoja efikasne, konkurentne i održive poljoprivrede omogućiće poboljšanje kvaliteta življenja seoskog stanovništva i ostvarivanje zaštite i održivog korišćenja poljoprivrednog zemljišta. Prioritet je razvoj poljoprivrednih proizvoda posebnih odlika kvaliteta do nivoa prepoznatljivog geografskog imena porekla (tzv. brenda) i jačanje veza poljoprivrede i komplementarnih delatnosti (turizam, ugosteljstvo i sl.).
Značajno je podizanje kvaliteta sektora usluga (turizma, trgovine, transporta, distribucija robe, nefinansijskih usluga – istraživanje tržišta, poslovno povezivanje i marketinška podrška i dr.).
Turizam u perspektivi treba da bude mnogo značajnija privredna grana, nego do sada. Ostvarivaće se usklađeno sa zahtevima očuvanja prirodnih dobara i vrednosti i uz uvažavanje interesa lokalnih zajednica. Neophodno je obezebeđenje saobraćajnog otvaranja područja i integrisanja turističke ponude područja s ponudom regionalnog okruženja (Zlatibora, Tare, Golije i Kopaonika). Prioritet je koncipiranje, organizacija, afirmacija i kompletiranje specifične turističke ponude i atraktivnih programa na planskom području, kompletiranje javnokomunalne i turističke infrastrukture u funkciji razvoja turizma, povećanje standarda usluga postojećih i planiranih turističkih kapaciteta, aktiviranje lokalnog stanovništva na ruralnom području i njegovog stambenog fonda za razvoj turizma.
6. Razvoj vodoprivredne i energetske infrastrukture i telekomunikacija imaće posebnog značaja ne samo za podizanje standarda stanovništva, već i za privredni razvoj područja, razvoj mreže naselja i disperziju privrednih i turističkih kapaciteta na ruralnom području.
Prioritet u rešavanju komunalnih problema ima uspostavljanje sistema upravljanja otpadom, realizacija regionalnih deponija komunalnog otpada, zatvaranje i rekultivacija nekontrolisanih i neuređenih deponija i smetlišta na području Prostornog plana.
7. Osnovno koncepcijsko opredeljenje jeste očuvanje postojećeg kvaliteta životne sredine, uz ograničavanje i eliminisanje mogućih negativnih uticaja. Prioritet imaju aktivnosti na zaštiti kvaliteta voda, zemljišta i vazduha, upravljanju otpadom, primeni obnovljivih izvora energije, očuvanju biodiverziteta i predela.
8. Prioritet ima funkcijsko povezivanje i jačanje kapaciteta opština oko pitanja zaštite prirodnih dobara i integralnog upravljanja održivim razvojem područja. Očekuje se da će podsticajnu ulogu imati uvođenje resursne rente i ostvarivanje dobiti za lokalne zajednice po osnovu korišćenja prirodnih vrednosti i resursa. To će zahtevati preispitivanje načina upravljanja, odnosno odgovornosti lokalne samouprave i institucija za ostvarenje većeg stepena razvijenosti jedinica lokalne samouprave i njihovo regionalno povezivanje. Neophodna je i podrška republičkog nivoa upravljanja programima zaštite i održivog korišćenja prirodnih vrednosti i resursa od nacionalnog i međunarodnog značaja, programima uravnoteženijeg regionalnog razvoja i integralnog ruralnog razvoja.
3.3. ZONE I REŽIMI ZAŠTITE
Teritorijalno uređenje područja Prostornog plana opredeljuju posebne namene od nacionalnog i regionalnog značaja, utvrđene planskim i strateškim dokumentima na nacionalnom nivou.
Prostornim planom date su orijentacione granice obuhvata zona sa različitim režimima zaštite i korišćenja prostora za:
zaštićena i za zaštitu predviđena područja sa posebnim prirodnim vrednostima, pretežno nacionalnog i međunarodnog značaja;
zaštitu postojećih i planiranih izvorišta, a pre svega slivnog područja reke Uvac kao izvorišta za regionalno snabdevanje vodom za piće koje je od posebnog značaja za Republiku Srbiju;
pojas zaštite uz graničnu liniju sa Republikom Crnom Gorom.
U pojasu zaštite uz graničnu liniju sa Republikom Crnom Gorom u dubini teritorije Republike Srbije od 300 m, ne mogu se graditi objekti koji bi ometali bezbednost i doveli u pitanje vidljivost granične linije.
Prostornim planom rezervisan je prostor za komplekse skijališta i varijante koridora autoputa Beograd-Južni Jadran.
U slučaju preklapanja zona zaštite i rezervisanja prostora, ustanovljenih za posebne namene po različitim osnovama, primenjuje se stroži režim zaštite i korišćenja prostora.
3.3.1. Zone i režimi zaštite prirodnih dobara
Zaštićena prirodna dobra su zaštićena područja, zaštićene vrste (zaštićene i strogo zaštićene divlje vrste) i zaštićena pokretna prirodna dokumenta (fosili, minerali, kristali, zbirke i preparati biljaka i životinja).
Zaštićene vrste divlje flore i faune, zaštićena pokretna dokumenta, speleološki objekti i ekološki značajna područja (tipovi staništa i njihovi delovi, ekološki koridori i migratorni putevi) uživaju zaštitu na celokupnom prostoru u obuhvatu Prostornog plana. Njihova identifikacija, ustanovljenje i način i uslovi upravljanja, odnosno očuvanja i korišćenja, utvrđeni su zakonom i regulisani su ili će naknadno biti bliže uređeni podzakonskim propisima, kao što je slučaj sa ekološkom mrežom i speleološkim objektima.
Za zaštićena područja i zaštitu posebnih prirodnih vrednosti predviđena je ukupna površina od oko 63.350 ha, odnosno oko 36,2 % površine područja Prostornog plana, i to za:
proglašena, to jest ranije ustanovljena zaštićena područja, kao što su SRP Uvac, PP Golija, SPR Gutavica, SPR Paljevine, PŠ Ivlje, SP Pećina Bukovik i SP Munika, ukupne površine 34.880 ha, u koju je uključeno Prostornim planom predviđeno povećanje površine nekih od navedenih područja;
područja u postupku proglašenja zaštite, kao što su PP Zlatibor, PIO Ozren–Jadovnik i SRP Peštersko polje, ukupne površine 6900 ha;
područja, odnosno prostorne celine, sa posebnim prirodnim obeležjima i vrednostima identifikovana u toku izrade Prostornog plana, kao što su planina Zlatar i Giljeva i Pešterska visoravan, ukupne površine 21.570 ha.
Najveći udeo (oko 75%) površine zaštićenih područja je na teritoriji opština Sjenica (44%) i Nova Varoš (36,6%), na kojima se nalazi i zaštićeno područje SRP Uvac.
Na zaštićenim područjima iz prethodnog stava izdvojene su zone sa različitim režimima zaštite, u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode, i to:
zone sa režimom zaštite Ib stepena – stroge zaštite, uz mogućnost upravljanja populacijama, ukupne površine od 940 ha ili 1,5% površine zaštićenih područja,
zone sa režimom zaštite II stepena – aktivne zaštite, ukupne površine 11.470 ha ili 18,1% površine zaštićenih područja,
zone sa režimom zaštite III stepena – aktivna zaštita uz mogućnost održivog korišćenja, ukupne površine 50.940 ha ili 80,4% površine zaštićenih područja.
Obuhvat zona sa različitim režimima zaštite (tabela 8.) detaljnije je definisan i obrazložen u delu 4.1.1. Prostornog plana.
Tabela 8. Zone zaštite prirodnih dobara i vrednosti (u ha)
Zone sa režimima različitog stepena zaštitePodručje prirode Opština Ivanjica Opština Nova Varoš Opština Prijepolje Opština Sjenica Opština Tutin Ukupno Ib stepen 580 360 940 SRP Uvac 580 360 940 II stepen 135 5.730 120 3.065 2.420 11.470 SRP Uvac 4.945 1.638 6.583 PP Golija 135 25 160 SPR Gutavica 13 13 SPR Paljevine 9 9 PŠ Ivlje 65 65 PP Zlatibor 720 720 PIO Ozren-Jadovnik 120 120 SRP Peštersko polje 1.380 2.420 3.800 III stepen 2.920 16.900 1.510 24.450 5.160 50.940 SRP Uvac 13.120 7.390 20.510 PP Golija 2.920 2.810 5.730 SP Pećina Bukovik 870 870 PP Zlatibor 590 590 PIO Ozren-Jadovnik 1.510 1.510 SRP Peštersko polje 100 60 160 Giljeva 10.150 10.150 Pešterska visoravan 4.000 5.100 9.100 Zlatar (bez PŠ Ivlje) 2.320 2.320 UKUPNO 3.055 23.210 1.630 23.875 7.580 63.350
Objašnjenja skraćenica: SRP – specijalni rezervat prirode; PP – park prirode; SPR – strogi prirodni rezervat; PŠ – park šuma; SP – spomenik prirode; PIO – predeo izuzetnih odlika.
Granice i obuhvat zaštićenih područja i zona sa različitim režimima zaštite bliže će se utvrditi aktom o proglašenju zaštićenog područja.
Režimom Ib stepena zaštite uspostavlja se stroga zaštita, uz mogućnost upravljanja populacijama, kojim su dozvoljene aktivnosti na očuvanju i unapređenju postojećeg stanja ekosistema i drugih obeležja i vrednosti. Dozvoljena su naučna istraživanja, kontrolisana edukacija i aktivnosti usmerene ka očuvanju i unapređenju postojećeg stanja ekosistema (kontrolisano pašarenje, košenje, izmuljivanje, regulisanje vodnog režima i dr). Ovaj režim zaštite podrazumeva visok nivo zabrana, koji se na prvom mestu odnosi na delatnost šumarstva, rudarstva, saobraćaja, turizma i izgradnje objekta. Režim dozvoljava ograničenu, kontrolisanu i organizovanu posetu.
Na površinama sa režimom zaštite II stepena uspostavlja se ograničeno i strogo kontrolisano korišćenje prirodnih bogatstava i prostora. Dozvoljene su aktivnosti koje omogućavaju unapređenje stanja i prezentaciju prirodnog dobra bez posledica po njegove primarne vrednosti, odnosno upravljačke intervencije u cilju restauracije i revitalizacije staništa, populacija i ekosistema.
Režim zaštite III stepena predstavlja liberalni model upravljanja u kome su upravljačke intervencije (aktivnosti) raspodeljene na širok spektar ekoloških i razvojnih potreba, sa naglaskom na unapređenje uslova obavljanja delatnosti (poljoprivreda, šumarstvo) i stanovanja lokalnog stanovništva, infrastrukturnog opremanja i razvoja turizma. Na površinama sa režimom zaštite III stepena uspostavlja se selektivno i održivo gazdovanje prirodnim resursima. Izgradnja objekata i druge aktivnosti u prostoru su prihvatljive, uz uslov održanja visokog kvaliteta životne sredine, biološke i predeone raznovrsnosti.
Režimi zaštite bliže su definisani u delu 4.1.1. Prostornog plana.
Zaštitna zona Specijalnog rezervata prirode Uvac koja je ustanovljena uredbom o zaštiti tog područja na površini od oko 150.000 ha, odnosno više od 80% površine područja, u Prostornom planu ima tretman šire zone zaštite sliva Uvca, regionalnog izvorišta vodosnabdevanja. Režim šire zone zaštite izvorišta preklapa se na zadovoljavajući način sa generalnim ciljevima zaštite prirode. S obzirom da je na prostoru zaštitne zone planirano proglašenje zaštićenih područja, na kojima će se na površini od oko 50.000 ha uspostaviti režimi zaštite I, II i III stepena, režim zaštitne zone, odnosno šire zone zaštite regionalnog izvorišta vodosnabdevanja primenjivaće se na oko 100.000 ha.
3.3.2. Zone i režimi zaštite izvorišta regionalnih sistema vodosnabdevanja
Na području Prostornog plana razvija se Podsistem Uvac u sklopu Zapadnomoravsko-rzavskog regionalnog sistema za snabdevanje vodom. U obuhvatu ovog područja je izvorišni deo sliva Subsistema reke Raške Ibarskog podsistema u okviru Ibarsko-šumadijskog regionalnog sistema za snabdevanje vodom.
Radi zaštite svih izvorišta planiranih regionalnih sistema vodosnabdevanja, Prostornim planom se utvrđuju:
neposredna, uža i šira zona sanitarne zaštite postojećih akumulacija – oko Sjeničkog, Zlatarskog i Radoinjskog jezera;
rezervisanje prostora za zonu potapanja i užu zonu sanitarne zaštite planirane akumulacije Jedra (Bele Vode) na Ljudskoj reci;
šira zona sanitarne zaštite planiranih akumulacija Dubravica na Grabovici, Rokci na Nošnici, Kumanica na Moravici.
Oko postojećih akumulacija Sjeničko, Zlatarsko i Radoinjsko jezero, do izrade Elaborata o zonama sanitarne zaštite izvorišta, određuje se obuhvat zona sanitarne zaštite:
zone neposredne sanitarne zaštite (zona I), ukupne površine oko 1318 ha, na teritoriji opština Sjenica i Nova Varoš;
uže zone sanitarne zaštite (zona II), ukupne površine 5900 ha, na teritoriji opština Sjenica i Nova Varoš;
šire zone sanitarne zaštite (zona III) koja obuhvata preostali deo sliva reka Uvac i Boroštice.
Do povezivanja Podsistema Uvac sa Podsistemom Rzav, odnosno do donošenja akta o utvrđivanju granica navedenih zona sanitarne zaštite od strane nadležnog ministra, Prostornim planom se uspostavljaju sledeći režimi zaštite i korišćenja prostora tih zona:
u zoni I uspostavlja se stroga zaštita u funkciji vodoprivrede;
u zoni II uspostavlja se ograničeno i strogo kontrolisano korišćenje prostora i zabrana izgradnje objekata u skladu sa pravilima Prostornog plana;
u zoni III uspostavlja se režim kontrolisane izgradnje i korišćenja prostora koji obezbeđuje zaštitu kvaliteta voda i zdravstvenu ispravnost vode izvorišta.
Cela zona neposredne sanitarne zaštite preklapa se sa zonama I i II stepena zaštite SRP Uvac, dok se najveći deo uže zone sanitarne zaštite akumulacija na površini od 5500 ha (ili 92%) preklapa sa zonama II i III stepena zaštite SRP Uvac. Na površinama na kojima se preklapaju zone I i II sanitarne zaštite akumulacija sa zonama I i II stepena zaštite SRP Uvac primenjivaće se režim zaštite, korišćenja i izgradnje prostora koji je uspostavljen za zonu neposredne i za užu zonu sanitarne zaštite izvorišta regionalnog sistema vodosnabdevanja, kao i mere zaštite, održavanja i prezentacije prirodnih dobara i vrednosti u režimu I i II stepena zaštite SRP Uvac. Na površinama na kojima se preklapa zona II sanitarne zaštite akumulacija sa zonom III stepena zaštite SRP Uvac primenjivaće se režim koji je uspostavljen za užu zonu sanitarne zaštite izvorišta regionalnog sistema vodosnabdevanja.
Rezerviše se prostor za formiranje, odnosno za zonu potapanja akumulacije Jedra (Bele Vode) na Ljudskoj reci i za uspostavljanje uže zone sanitarne zaštite te akumulacije ukupne površine oko 906 ha na području opštine Sjenica i grada Novi Pazar. Na rezervisanom prostoru akumulacije Jedra (Bele Vode) Prostornim planom se uspostavlja režim selektivne i kontrolisane izgradnje i uređenja prostora do njegovog privođenja planiranoj nameni.
Na severnom delu rezervisanog prostora površine 222 ha, koji je u obuhvatu Parka prirode Golija, primenjuje se režim za zonu zaštite III stepena uspostavljen PPPPN Parka prirode Golija.
Zone i režimi sanitarne zaštite i rezervisanja prostora izvorišta regionalnih sistema vodosnabdevanja bliže su definisani u delu 4.1.3. Prostornog plana.
4. PLANSKA REŠENjA ODRŽIVOG RAZVOJA, ZAŠTITE, UREĐENjA IKORIŠĆENjA PROSTORA
4.1. ODRŽIVI RAZVOJ POSEBNIH NAMENA PODRUČJA
4.1.1. Zaštita i održivo korišćenje prirode i prirodnih vrednosti
(Referalna karta 3)
Osnovno plansko opredeljenje jeste formiranje mreže zaštićenih i ekološki značajnih područja, adekvatne veličine i strukture.
Drugo plansko opredeljenje jeste očuvanje i održivo korišćenje prirode, zaštićenih područja i prirodnih vrednosti, pre svega divlje flore i faune, fenomena geo nasleđa i predela, na način koji istovremeno obezbeđuje javni interes u zaštiti i očuvanju prirodnih dobara, pružanje ekoloških usluga okruženju i omogućava razvoj lokalnih zajednica, odmor, uživanje u prirodi i edukaciju posetilaca.
Ostvarivanje osnovnih planskih opredeljenja podrazumeva povećanje efikasnosti sistema upravljanja zaštićenim područjima, pre svega obezbeđenje adekvatne institucionalno-organizacione podrške i kooperaciju svih relevantnih aktera zaštite prirode, radi ostvarivanja normativne (zakonske i planske) zaštite, istraživanja, prezentacije i monitoringa prirodnih vrednosti.
Prostornim planom je za proglašena zaštićena područja predviđeno zadržavanje ustanovljenih ili promena vrste, obuhvata i režima zaštite na ukupnoj površini od 34.880 ha, i to za:
Specijalni rezervat prirode „Uvac”
Ukupna površina SRP Uvac je 7543 ha, od toga 5525 ha na teritoriji opštine Nova Varoš i 2018 ha na teritoriji opštine Sjenica. Na području rezervata u celosti je ustanovljen režim zaštite II stepena. Zaštitna zona ovog rezervata obuhvata 145.000 ha, ili oko 83% područja Prostornog plana.
Prostornim planom predviđeno je proširenje obuhvata SRP Uvac na ukupno oko 28.050 ha, na području KO Seništa, Burađa, Ojkovica, Trudovo, Gornje Trudovo, Debelja, Štitkovo, Božetići, Bukovik, Miševići, Radijevići, Akmačići, Komarani, Vilovi i Amzići na teritoriji opštine Nova Varoš, i na području KO Ursule, Družiniće, Krstac, Čedovo, Uvac, Donje Lopiže, Gornje Lopiže i Donje Goračiće na teritoriji opštine Sjenica.
Time bi se oko postojećih granica rezervata formirala nova zona sa režimom III stepena zaštite površine 20.510 ha. Opravdano je i celishodno da se SRP Uvac proširi zonom sa režimom zaštite III stepena na površi sa leve i desne strane doline reke Uvac i njegovih pritoka i na koridore duž vodotoka, kao i izlaskom na plato Čemernice iznad Ćurčića vrela (vrela Trudovačke reke), čime bi se obezbedilo jedinstveno upravljanje na prostoru koji čini celinu sa sadašnjim rezervatom.
Predviđeno je da se iz režima zaštite II stepena prevede u režim zaštite Ib stepena klisurasti-kanjonski delovi doline Uvca, u sektoru Uvačkog i Radoinjskog jezera na površini oko 940 ha, to jest strmi odseci, litice i uklješteni meandri, pretežno u državnoj svojini, koji predstavljaju glavna gnezdilišta i mesta obitavanja beloglavog supa i zonu budućeg ponovnog nastanjivanja, odnosno reintrodukcije iščezlih vrsta ptica grabljivica.
Shodno predviđenom proširenju obuhvata, uvođenju zone sa režimom zaštite III stepena i novim funkcijama prirodnog dobra, može se očekivati promena vrste zaštićenog područja iz specijalnog rezervata prirode u park prirode ili predeo izuzetnih odlika.
Park prirode „Golija”
Prostornim planom obuhvaćen je deo Parka prirode na površini od 5890 ha, na teritoriji opština Sjenica i Ivanjica, od toga u režimu zaštite II stepena 160 ha i u režimu zaštite III stepena 5730 ha. Zaštitna zona Parka prirode, utvrđena Prostornim planom područja Parka prirode „Golija”, obuhvata preostale delove onih KO koje se jednim delom nalaze u granicama Parka prirode, ukupne površine 6300 ha.
Prostornim planom ne predlažu se promene granica i režima zaštite ovog zaštićenog područja.
Specijalni rezervat prirode „Gutavica”
Površina rezervata je 9,45 ha u KO Ugao na teritoriji opštine Sjenica. Za ovaj rezervat ustanovljen je režim zaštite I stepena.
Prostornim planom njegova površina utvrđuje se na 13,0 ha. Predlaže se promena vrste zaštićenog područja iz strogog u specijalni rezervat prirode. Predviđeno je prevođenje režima zaštite iz prvog (I) u drugi (II) stepen.
Specijalni rezervat prirode „Paljevine”
Površina rezervata je 4,5 ha, u KO Kladnica, na teritoriji opštine Sjenica. Za ovaj rezervat je aktom o proglašenju ustanovljen režim zaštite koji odgovara režimu zaštite I stepena prema važećoj zakonskoj regulativi.
Prostornim planom njegova površina utvrđuje se na 9,0 ha. Predlaže se promena vrste zaštićenog područja iz strogog u specijalni rezervat prirode. Prevdviđeno je da se na površini od 4,5 ha režim zaštite prevede iz prvog (I) u drugi (II) stepen, a da se na proširenom delu rezervata uvede režim zaštite III stepena.
5. Park šuma „Ivlje”
Površina park šume je 65 ha, na teritoriji opštine Nova Varoš. Za park šumu je aktom o proglašenju ustanovljen režim zaštite koji odgovara režimu zaštite II stepena, prema važećoj zakonskoj regulativi.
Prostronim planom se ne predlažu promene vrste, granica i režima zaštite ovog zaštićenog područja. Moguće je uklapanje parka šume u šire područje Zlatara u postupku njegovog proglašavanja za zaštićeno područje.
Spomenik prirode „Pećina Bukovik”
Predstavlja speleološki objekat dužine preko 1000 m, izuzetnih morfoloških i hidrografskih obeležja i sa atraktivnim elementima kristalne ornamentike. Nalazi se u KO Ljepojevići, opština Nova Varoš. Aktom o proglašenju ustanovljen je režim zaštite koji odgovara režimu zaštite II stepena prema važećoj zakonskoj regulativi.
Prostornim planom predviđeno je ustanovljavanje zaštićenog područja na površini od 870 ha, kojom je obuhvaćena uvala Kalipolje sa Korićanskim vrelom i vodotokom-ponornicom, koridor između uvale i pećine i dolina u kojoj se nalaze pećinski ulaz i vrelo Vrševine na isticanju iz pećine.
U slučaju da se aktom o proglašenju zaštićenog područja obuhvati i dolina Vrševine nizvodno od vrela, moguće je da se ovaj spomenik prirode prostorno i upravljački uključi u SRP Uvac.
Do proglašenja ovog zaštićenog područja, na prostoru koji je rezervisan za ovu namenu primenjivaće se režim korišćenja prostora koji odgovara režimu zaštite III stepena.
Spomenik prirode „Munika”
Predstavlja reprezentativno, staro i jedno od retkih stabala bora munike na području Prostornog plana. Nalazi se u selu Seništa, opština Nova Varoš i obuhvata malu površinu, od svega nekoliko ari, na kojoj se primenjuje režim zaštite II stepena.
Prostornim planom ne predlažu se promene vrste, granica ili režima zaštite ovog zaštićenog područja.
Prostornim planom predviđene promene iz predhodnog stava bliže će se utvrditi aktom o proglašenju zaštićenog područja.
Prostornim planom se za područja u postupku proglašenja zaštite na ukupnoj površini od oko 6900 ha, za koja je pripremljena ili je u toku priprema stručne osnove/studije zaštite, ustanovljavaju vrsta, obuhvat i režimi zaštite do donošenja akata o proglašenju zaštićenog područja, i to za:
Park prirode „Zlatibor”
Predstavlja područje od izuzetnog/republičkog značaja u pogledu izuzetne raznovrsnosti biljnog i životinjskog sveta, očuvanih ekosistema sa pašnjačkom vegetacijom i borovim šumama, izuzetne bogate ornitofaune predstavljene sa 220 vrsta ptica, atraktivnih i prepoznatljivih predeonih/pejsažnih obeležja. Na području Prostornog plana obuhvata površinu od 1310 ha, na delu KO Negbina i Seništa, na teritoriji opštine Nova Varoš.
Do proglašenja Parka prirode, na oko 720 ha (kompleksi dobro očuvanih šuma crnog bora, smrče i jele sa bogatim fondom ornitofaune) primenjivaće se režim korišćenja prostora koji odgovara režimu zaštite II stepena, a na 590 ha režim korišćenja prostora koji odgovara režimu zaštite III stepena.
2. Predeo izuzetnih odlika „Ozren–Jadovnik”
Predstavlja područje od izuzetnog/republičkog značaja u pogledu izuzetnog faunističkog bogatstva i predeone raznolikosti i kao jedan od značajnih centara florističkog diverziteta Srbije. Na području Prostornog plana obuhvata površinu od oko 1630 ha, u celosti na KO Koprivna, na teritoriji opštine Prijepolje.
Do proglašenja zaštićenog područja, na oko 120 ha (izvanredno izraženi planinski pašnjaci) primenjivaće se režim korišćenja prostora koji odgovara režimu zaštite II stepena, a na 1510 ha režim korišćenja prostora koji odgovara režimu zaštite III stepena.
3. Specijalni rezervat prirode „Peštersko polje”
Područje rezervata obuhvata Peštersko polje, upisano u listu ramsarskih područja kao kompleks vodenih i vlažnih tresetnih staništa u slivu i oko ponora reke Boroštice sa raznovrsnom i specifičnom florom i faunom i bogatim fondom ornitofaune.
Planirana površina rezervata je oko 3960 ha, nešto šireg obuhvata od granica istoimenog područja upisanog u ramsarsku listu. U celosti se nalazi na području Prostornog plana, na delu KO Buđevo, Tuzinje i Ugao na teritoriji opštine Sjenica, površine oko 1480 ha, i na delu KO Boroštica, Suvi Do, Naboje, Leskova, Devreč i Braćak na teritoriji opštine Tutin, površine 2480 ha. Na najvećem delu ovog područja planirano je ustanovljenje režima zaštite II stepena, osim na lokalitetu Karamejdani, površine oko 160 ha, na kome se zbog omogućavanja ograničenog i održivog korišćenja treseta planira uspostavljanje režima zaštite III stepena.
Planirana je zaštita identifikovanih prostornih celina sa posebnim prirodnim obeležjima i vrednostima na ukupnoj površini od oko 21.570 ha, i utvrđuje se režim njihovog korišćenja do okončanja istraživanja i donošenja akata o proglašenju zaštićenog područja, i to za:
Područje planine Giljeve
Obuhvata prostrani plato planine Giljeve, uključujući Dugu dolinu i Đalovića klisuru. Ovo područje, sa svojim morfološkim, hidrološkiim, pejsažnim i drugim odlikama predstavlja najistaknutiji primer karstnih terena Srbije. Nalazi se na delu KO Trijebine, Dujke, Buđevo, Goševo, Doliće i Boljare na teritoriji opštine Sjenica, okvirne površine oko 10.150 ha.
Područje Pešterske visoravni
Obuhvata prostor na jugoistočnoj i južnoj strani Pešterskog polja, kao zonu boginjave karstne morfologije, florističkih i faunističkih specifičnosti, posebnih klimatskih i predeonih obeležja i tradicionalnog načina života, na delu KO Boljare, Doliće i Ugao na teritoriji opštine Sjenica i KO Boroštica, Suvi Do i Đerekare na teritoriji opštine Tutin, okvirne ukupne površine 9100 ha.
Područje planine Zlatar
Obuhvata prostor relativno očuvanog šumskog kopleksa prošaran pašnjačko-livadskim enklavama, izuzetnih ambijentalnih vrednosti i rekreativno-turističkog značaja, čiji deo treba da bude uređen kao park divljači, odnosno prihvatilište za medvede, na delu KO Brdo, Drmanovići, Radijevići i Miševići na teritoriji opštine Nova Varoš, okvirne površine oko 2320 ha.
Do sticanja statusa zaštićenog područja, na navedenim područjima planiranim za zaštitu primenjivaće se režim korišćenja prostora koji odgovara režimu zaštite III stepena.
Predviđenim proširenjem postojećih i ustanovljavanjem novih zaštićenih područja povećaće se za 48.968 ha obuhvat zaštite prostora, odnosno sa 14.382 ha na ukupno oko 63.350 ha, ili 36,2% površine područja Prostornog plana.
Ukupna površina pod režimom zaštite I stepena iznosiće oko 940 ha (1,5% prostora pod zaštitom prirodnih vrednosti), sa režimom zaštite II stepena oko 11.470 ha (18,1%), dok će dominantni deo zaštićenog prostora, na površini oko 50.940 ha (80,4%) biti u režimu zaštite III stepena (tabela 9.).
Tabela 9. Zone zaštite prirodnih dobara i vrednosti (u ha)
Područje prirodeZone sa režimima različitog stepena zaštite Opština Ivanjica Opština N. Varoš Grad N. Pazar Opština Prijepolje Opština Sjenica Opština Tutin Ukupno A. Zaštićena područja (postojeći i planirani obuhvat) SRP Uvac 18.645 9.388 28.033 I stepen 580 360 940 Planirano 580 360 940 II stepen 4.945 1.638 6.583 Postojeće 5.525 2.018 7.543 Planirano 4.945 1.638 6.583 III stepen 13.120 7.390 20.510 Planirano 13.120 7.390 20.510 PP Golija 3.055 2.835 5.890 II stepen 135 25 160 Postojeće 135 25 160 III stepen 2.920 2.810 5.730 Postojeće 2.920 2.810 5.730 SPR Gutavica 13 13 I stepen 0 0 Postojeće 9 9 Planirano 0 0 II stepen 13 13 Planirano 13 13 SPR Paljevine 9 9 I stepen 0 0 Postojeće 5 5 Planirano 0 0 II stepen 9 9 Planirano 9 9 PŠ Ivlje 65 65 II stepen 65 65 Postojeće 65 65 SP Pećina Bukovik 870 870 III stepen 870 870 Planirano 870 870 Svega A 3.055 19.580 12.245 34.880 Postojeće 3.055 6.460 4.867 14.382 Planirano 3.055 19.580 12.245 34.880 B. Područja u postupku proglašenja zaštite PP Zlatibor 1.310 1.310 II stepen 720 720 III stepen 590 590 PIO Ozren-Jadovnik 1.630 1.630 II stepen 120 120 III stepen 1.510 1.510 SRP Karajukića Bunari–Peštersko polje 1.480 2.480 3.960 Stepen II 1.380 2.420 3.800 Stepen III 100 60 160 Svega B 1.310 1.630 1.480 2.480 6.900 V. Planirana područja za zaštitu Giljeva 10.150 10.150 III stepen 10.150 10.150 Pešterska visoravan 4.000 5.100 9.100 III stepen 4.000 5.100 9.100 Zlatar (bez PŠ Ivlje) 2.320 2.320 III stepen 2.320 2.320 Svega V 2.320 14.150 5.100 21.570 UKUPNO A+B+V (ha i %) 3.055(1,7%) 23.210(36,64%) 1.630(0,9%) 27.875(44%) 7.580(4,3%) 63.350(100%) I stepen 0 580 0 0 360 0 940 II stepen 135 5730 0 120 3065 2420 11470 III stepen 2920 16900 0 1510 24450 5160 50940
Objašnjenja skraćenica: SRP–specijalni rezervat prirode; PP–park prirode; SPR–strogi prirodni rezervat; PŠ–park šuma; SP–spomenik prirode; PIO–predeo izuzetnih odlika.
Napomena: U tabeli nisu bilansirane zaštitne zone SRP Uvac i PP Golija.
Pojedina posebno zaštićena prirodna dobra, kao što su SP Pećina Bukovik, PŠ Ivlje, SRP Gutavica i druga, mogu se prostorno i organizaciono uklopiti u predložena nova, veća zaštićena područja.
Idenitifikacija i uspostavljanje mreže ekološki značajnih područja na osnovu našeg zakonodavstva, odnosno područja NATURA 2000 (Special Areas of Conservation–SACs i Special Protection Areas–SPAs), shodno merodavnim evropskim direktivama, neće značajnije povećati obuhvat zaštite prostora sa prirodnim vrednostima (biološke raznovrsnosti, geonasleđa i predela), najviše za 4500 ha, to jest na oko 68.000 ha ili 38% površine područja Prostornog plana.
Istražiće se, uspostaviti i ostvariti zaštita:
populacija i primeraka ugroženih, retkih i u drugom pogledu značajnih vrsta divlje flore i faune (na primer: stabla bora munike, populacija maljave breze, itd.), ustanovljavanjem zaštićenih područja male površine u vidu staništa ili spomenika prirode na mestima koja su identifikovana kroz naučne studije i projekte, stručnu dokumentaciju i odgovarajuća programska dokumenta (kao što su Crvena knjiga flore Srbije, projekat Staništa Srbije, IBA, IPA i PBA projekti i dr);
speleoloških i hidroloških objekata, na prvom mestu karstnih izvora i vrela, ponorskih i drugih vodotoka, lokvi i jezera, „bunara” i drugih tradicionalnih uređenih vodnih objekata za potrebe ljudi i stoke, pri čemu predmet zaštite i uređenja mogu biti i delimično kaptirana jaka karstna vrela, kao što su Vrelo Vape, Šarsko vrelo, vrelo Belan, vrelo Tisovice, Ćurčića vrelo, i dr.;
divljih biljnih i životinjskih vrsta koje imaju ili će dobiti status strogo zaštićenih vrsta (kao iščezle, krajnje ugrožene i ugrožene, reliktne, stenoendemične, međunarodno značajne), čiji će broj dostići oko 150 vrsta, među kojima dominiraju ptice.
Lokalne samouprave će uspostaviti zaštitu i organizovati adekvatno upravljanje ostalim područjima i lokalitetima sa očuvanim posebnim prirodnim vrednostima, izvan napred navedenih prostornih celina, kao što su klisure i vodotoci, mala jezera i njihova okolina, interesantne formacije stena, lepi i živopisni ambijenti – posebno oko spomenika kulturne baštine, manji očuvani šumski kompleksi, pojedinačna reprezentativna stabla i grupacije drveća, pokretna prirodna dokumenta (fosili, minerali i kristali, botaničke i zoološke zbirke i dr).
4.1.1.1. Režimi zaštite prirodnih vrednosti
Na zaštićenim i planiranim za zaštitu područjima posebnih prirodnih vrednosti utvrđuju se režimi zaštite I, II i III stepena, i režim za zaštitne zone SRP Uvac i Park prirode Golija.
Režim zaštite I stepena
Prostornim planom se ne identifikuju prostori za uspostavljanje režima zaštite Ia stepena.
Na osnovu istraživanja i predloga Zavoda za zaštitu prirode Srbiju, u zakonom utvrđenom postupku, mogu se ustanoviti manje nezavisne rezervatske površine ili enklave sa režimom zaštite Ia stepena u okviru većih za zaštitu planiranih područja i izvan njih, prvenstveno u okviru šuma i šumskog zemljišta u državnoj svojini. Na lokalitetima sa režimom zaštite Ia stepena, kada budu ustanovljeni, primenjivaće se najstrožija zaštita koja isključuje sve aktivnosti u prostoru i korišćenje prirodnih resursa, osim aktivnosti naučnog rada, ograničene edukacije i upravljanja akcidentnim situacijama (požar, bolesti i štetočine većeg razmera).
Prostornim planom predviđeno je ustanovljavanje režima zaštite Ib stepena na prostoru površine oko 940 ha, na osnovu postojećeg stanja zaštićenih područja i potvrđenih ili preliminarnih saznanja o prirodnim vrednostima koje u perspektivi treba da budu zaštićene u ovom režimu.
Nepokretnosti obuhvaćene tim režimom (zemljište, akvatorija, prirodni /speleološki/ i drugi objekti) pretežno su u javnoj svojini. Ukoliko su u privatnom ili drugom posedu, kao što je, na primer, slučaj sa uklještenim meandrima na lokalitetu Molitve u klisuri Uvca, subjekt ustanovljenja zaštite (država, lokalna samouprava) obezbediće zakonom propisane naknade ili će izvršiti pribavljanje tih nepokretnosti u javnu svojinu.
Režimom Ib stepena zaštite uspostavlja se stroga zaštita, uz mogućnost upravljanja populacijama divljih biljnih i životinjskih vrsta i njihovih staništa. Dozvoljena su naučna istraživanja, kontrolisana edukacija i aktivnosti na očuvanju i unapređenju postojećeg stanja ekosistema (kontrolisano pašarenje, košenje, izmuljivanje, regulisanje vodnog režima i dr). Prihvatljivi su i radovi na tehničkoj i biološkoj zaštiti i prikladnom uređenju i unapređenju stanja objekta geonasleđa i predela.
Ovaj režim zaštite podrazumeva visok nivo zabrana, koji se na prvom mestu odnosi na šumarstvo, rudarstvo, saobraćaj, turizam i izgradnju objekata. Režim dozvoljava ograničenu, kontrolisanu i organizovanu posetu u naučne, obrazovne, opštekulturne i rekreativne svrhe.
Izgradnja objekata nije dozvoljena, izuzev objekata tzv. niskogradnje, montažnih objekata i postavljanja uređaja i opreme za nadzor, istraživanje, monitoring, tehničku i biološku zaštitu prirodnih vrednosti, kontrolisani obilazak područja i razgledanje. Mogući su radovi na obezbeđenju pristupa i uređenju speleoloških objekata, vidikovaca i mesta od značaja za zaštitu populacija biljaka i životinja za dozvoljene posete, istraživanja i praćenja stanja prirodnih vrednosti (staze, osvetljenje u pećinama, platoi za posmatranje, zakloni, odmorišta i sl).
Režim zaštite II stepena
Na površinama sa režimom zaštite II stepena moguće su, shodno zakonu, upravljačke intervencije u cilju restauracije, revitalizacije i ukupnog unapređenja zaštićenog područja bez posledica po primarne vrednosti njegovih prirodnih staništa, populacija i ekosistema, kao i kontrolisane tradicionalne delatnosti koje tokom svog odvijanja nisu ugrozile primarne vrednosti prostora. Ovaj režim zaštite podrazumeva ograničeno i strogo kontrolisano korišćenje prirodnih resursa (šuma, voda, poljoprivrednog zemljišta) i plansku, ekološki prihvatljivu izgradnju objekata za očuvanje i prezentaciju zaštićenog područja, stanovanje i obavljanje poljoprivredne delatnosti lokalnog, starosedelačkog stanovništva.
Značajan potencijal za ustanovljenje ovog režima zaštite, u pogledu sadržaja i rasprostranjenja prirodnih vrednosti, vlasništva nad zemljištem i postojećeg i planiranog korišćenja prirodnih resursa i prostora, delom je umanjen ili devalviran teškoćama, prvenstveno na lokalnom nivou, u prepoznavanju javnog interesa za zaštitu prirode i odsustvom adekvatne političke podrške na svim nivoima upravljanja za sprovođenje tog interesa.
Nepokretnosti obuhvaćene ovim režimom mogu da budu u svim oblicima svojine. U skladu sa zakonom se obezbeđuje pravična nadoknada za nastale štete usled režimom zaštite propisanog uskraćivanja ili ograničavanje prava korišćenja nepokretnosti.
Korišćenje i uređenje poljoprivrednog i šumskog zemljišta i korišćenje voda zasniva se na sledećim uslovima, pravilima i merama:
pašnjaci i prirodne livade ne mogu se razoravati, odnosno meliorisati, a ostalo zemljište (njive, bašte, voćnjaci) se obrađuje u skladu sa propisima koji uređuju zaštitu poljoprivrednog zemljišta, na način koji ne izaziva jake i ekscesivne procese vodne erozije, uz što manju upotrebu hemijskih sredstava i podršku organskoj poljoprivredi;
gazdovanjem šumama se obezbeđuje umereno povećanje površina pod šumom pošumljavanjem i prirodnim obnavljanjem, uz održanje šumskih enklava i proplanaka, očuvanje prirodnog florističkog sastava i poboljšanje kvaliteta, to jest strukture, zdravstvenog stanja i funkcija sastojina;
za pošumljavanje se ne mogu koristiti vrste drveća i žbunja koje su alohtone za biljni svet jugozapadne Srbije;
u šumama se produžava vreme ophodnje i planski održava broj starih stabala drveća, s tim da se obezbeđuju podsticajne mere za primenu takvih metoda gazdovanja u šumama u privatnom vlasništvu;
vode se koriste za snabdevanje stanovništva i privrede i za proizvodnju električne energije uz uslov očuvanja vodenih ekosistema, pre svega naselja riba, i održanja fizičkog integriteta, to jest hidroloških funkcija i izgleda pojedinih vrela, izvora i vodotoka.
Mogu se koristiti gljive, biljne i životinjske vrste čiji su sakupljanje i promet pod kontrolom. Lov i rekreativni ribolov mogu se obavljati u skladu sa zakonom i propisima koji regulišu te aktivnosti, uz ograničenja koja pravilnikom o unutrašnjem redu utvrđuje upravljač zaštićenog područja na osnovu akta o zaštiti.
Mineralne sirovine mogu se koristiti, uz vremensko, lokacijsko i količinsko ograničenje, samo u okviru privremenih pozajmišta građevinskog i ukrasnog kamena i drobinskog materijala za potrebe dozvoljene izgradnje na zaštićenom području. uz sprovođenje propisanih mera zaštite prirode i životne sredine i rekultivacije terena.
Nije dozvoljeno odlaganje i skladištenje komunalnog, industrijskog i građevinskog otpada, ambalaže, rashodovanih motornih vozila, drugih mašina i aparata. Komunalni i poljoprivredni otpad nastao na površinama u režimu zaštite II stepena privremeno se može odlagati na propisan način na posebno uređenim i obeleženim mestima i organizovano prikupljati i odnositi van zaštićenih područja.
Zabranjeno je rukovanje naftnim derivatima i drugim hemijskim materijama u količinama i na način koji mogu prouzrokovati zagađivanje zemljišta i voda i izazvati trovanje i druge nepovoljne posledice po biljni i životinjski svet. Upravljač zaštićenog područja aktom o unutrašnjem redu bliže propisuje ograničenja vezana za mesto, vreme i način korišćenja, držanja i transporta tih materija.
Rekonstrukcija i legalizacija postojećih i izgradnja novih objekata je ograničena i strogo kontrolisana.
Prioritet ima očuvanje i skladno uređenje celina sa ambijentalnim vrednostima, tradicionalnim načinom uređenja atara naselja i objekata narodnog graditeljstva.
Dopuštena je rekonstrukcija objekata za proizvodnju električne energije, izgradnja i rekonstrukcija objekata saobraćajne i tehničke infrastrukture, objekata za distribuciju električne enrgije i objekata u funkciji lovstva, šumarstva i rekreativnog ribolova, ukoliko je usklađena sa utvrđenim režimima neposredne i uže zone sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja i ukoliko ne izaziva značajan nepovoljan uticaj na prirodne vrednosti i životnu sredinu zaštićenog područja. Pod istim uslovima dozvoljava se plansko uređenje prostora za potrebe javnog turističko-rekreativnog korišćenja prostora, čuvanja, održavanja i prezentacije vrednosti zaštićenog područja (centri za posetioce, objekti za čuvare i prihvat životinja, vidikovci, pešačke i biciklističke staze, pristani i dr).
Nije dozvoljena izgradnja:
industrijskih objekata, uključujući i pogone za rezanje drvne građe, preradu drvnih nuzproizvoda i reciklažu otpada;
objekata za masovni uzgoj stoke i hladnjača;
skladišta industrijske robe i objekata za skladištenje i preradu poljoprivrednih i drugih proizvoda iz otkupa;
objekata turističkog smeštaja osim Prostornim planom predviđenih objekata za pružanje usluga u seoskom turističkom domaćinstvu ukupnog kapaciteta do 12 ležaja po domaćinstvu;
kuća za odmor;
objekata za proizvodnju električne energije, osim postrojenja za korišćenje solarne energije u sklopu objekta;
vodoprivrednih objekata koji ometaju razmnožavanje ili sprečavaju migracije riba.
Prostornim planom u obuhvat zona sa režimom zaštite II stepena nisu uključene izgrađene naseljske celine, izuzev dela centra naselja Štitkovo.
Za obuhvaćene izgrađene objekte grupacija i pojedinačnih poljoprivrednih domaćinstava može se odobriti modernizacija, zamena, rekonstrukcija i/ili dogradnja postojećih stambenih, stambeno-turističkih i ekonomskih objekata za sopstvene potrebe poljoprivrednog domaćinstva u skladu sa režimom zaštite II stepena prirodnih vrednosti, režimom zaštite uže zone (II) sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja i pravilima uređenja i građenja prostora utvrđenim u delu 4.6. Prostornog plana. Izuzetak su površine koje se nalaze u okviru zone (I) neposredne zaštite izvorišta na kojima nije dozvoljeno zadržavanje, rekonstrukcija i dogradnja navedenih objekata.
Izvan površina koje se nalaze pod režimom zone (I) neposredne zaštite i uže zone (II) sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja mogu da se:
za pružanje turističkih usluga u poljoprivredno-turističkom domaćinstvu rekonstruišu postojeće kuće sa okućnicom i pratećim objektima ili da se izgrade novi smeštajni objekti za najviše 12 ležaja (tip gostinske smeštajne jedinice ili gostinske kuće utvrđene u delu 4.6.1.1.4. Prostornog plana) u okviru postojeće okućnice, odnosno građevinske parcele tog domaćinstva i objekti za pružanje usluga pripremanja i usluživanja hrane i pića za najviše 50 jednovremenih turista;
rekonstruišu, odnosno legalizuju postojeće kuće za odmor u skladu sa pravilima uređenja i građenja prostora utvrđenim u delu 4.6.1.1.3. Prostornog plana.
Zadržavanje, rekonstrukcija i legalizacija postojećih i izgradnja novih objekata i uređenje javnih površina iz predhodnih stavova uslovljena je obezbeđenjem sanitarno bezbednog prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda i organizovanog prikupljanja i transporta otpada. Poljoprivredna domaćinstva koja se bave stočarstvom dužna su da obezbede sanitarno bezbedno odlaganje stajskog đubreta i osoke, tako da ne dođe do zagađenja površinskih i podzemnih voda.
U zonama sa režimom zaštite II stepena mogu da se primenjuju tri modela upravljanja (koja se prostorno iskazuju kao subzone), koji će se opredeliti aktom o proglašenju zaštićenog područja, i to:
model „poludivljine” – sa planskim upravljanjem populacijama flore i faune i njihovim zajednicama i staništima, striktnom zaštitom voda i relativno malim prisustvom i uticaja čoveka, koji će se primenjivati na najvećem delu područja SRP Uvac koji je u režimu zaštite drugog stepena, Predela izuzetnih odlika Ozren-Jadovnik, SRP Pešterskog polja i Parka prirode Golija;
model „skladne interakcije čoveka i prirode” – uz prikladno osavremenjeni spoj tradicionalne poljoprivrede, starih sela, bačija, etno-turizma i ekoturizma, koji će se primenjivati na delovima područja Pešterske visoravni i planine Giljeve, nakon njihovog proglašenja za zaštićena područja i zoniranja koje će se utvrditi aktom o proglašenju;
model „održivog, ekološki odgovornog razvoja” – za izgradnju saobraćajne, tehničke i turističke infrastrukture (bez izgradnje smeštajnih kapaciteta), koji će se primenjivati na delu područja planine Zlatar i Zlatibor nakon njihovog proglašenja za zaštićena područja.
Režim zaštite III stepena
Režim zaštite III stepena predstavlja liberalni model upravljanja koji, prema zakonu, omogućava selektivno korišćenje prirodnih resursa, upravljačke intervencije u cilju restauracije, revitalizacije i prezentacije zaštićenog područja i stvaranje uslova za održivi socio-ekonomski razvoj. Upravljačke aktivnosti usmerene su na podsticanje i omogućavanje širokog spektra ekoloških i razvojnih potreba, sa naglaskom na unapređenju uslova obavljanja delatnosti (poljoprivreda, šumarstvo) i stanovanja lokalnog stanovništva, infrastrukturnog i komunalnog opremanja i razvoja turizma. Izgradnja objekata i druge aktivnosti u prostoru generalno su prihvatljive, uz uslov održanja visokog kvaliteta životne sredine, pre svega voda, i očuvanja biološke raznovrsnosti i lepote i sklada predela/pejsaža.
Potencijal za ustanovljenje ovog režima zaštite je izuzetan, ali je neophodna podrška na lokalnom nivou za sprovođenje javnog interesa u proglašenju i ostvarivanju režima zaštite i korišćenja prostora na zaštićenim područjima.
Ovim režimom obuhvaćene su nepokretnosti pretežno u privatnoj svojini. Subjekt ustanovljenja zaštite (država, lokalna samouprava) obezbediće zakonom propisane naknade za eventualne štete nastale zbog zabrana i ograničenja režima zaštite u korišćenju nepokretnosti.
U zoni sa režimom zaštite III stepena prioritet ima očuvanje i unapređenje staništa posebno značajnih divljih vrsta i njihovih zajednica, optimalno upravljanje populacijama tih vrsta, očuvanje i prezentacija reprezenata geo-nasleđa, očuvanju i skladnom uređenju celina sa ambijentalnim vrednostima, uključujući takođe stara seoska naselja, tradicionalno graditeljstvo i način života.
U zoni sa režimom zaštite III stepena obavljaju se delatnosti stočarstva i drugih grana poljoprivrede, šumarstva, vodoprivrede, turizma, aktivnosti lova i rekreativnog ribolova i drugi vidovi održivog razvoja zasnovani na vodećim principima zaštite prirode i životne sredine i usmereni na obezbeđenje dobrobiti za lokalnu zajednicu, održanje, obnovu i plansko uređenje sela. Moguće je razvoj manjih industrijsko-zanatskih pogona, kao što je rezanje građe, briketrianje otpadaka drveta i slično, kao i obavljanje ostalih, postojećih delatnosti ukoliko ispunjavaju uslove zaštite prirode i životne sredine.
Dopuštena je izgradnja i rekonstrukcija objekata za napred navedene namene ukoliko su usklađene sa propisanim režimima zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja.
Zonama u režimu zaštite III stepena obuhvaćeno je poljoprivredno i šumsko zemljište, kao i izgrađeno zemljište centralnih delova naselja utvrđenih za centre u mreži naselja, izgrađene naseljske celine i delove atara koji ne predstavlja deo izgrađene naseljske celine (grupacije ili pojedinačna poljoprivredna domaćinstva) u kojima će se kontrolisati plansko uređenje i izgradnja prostora u skladu sa pravilima uređenja i izgradnje prostora utvrđenim u delu 4.6. Prostornog plana i namenama utvrđenim prostornim i urbanističkim planom.
Za pružanje turističkih usluga u seoskom turističkom domaćinstvu mogu da se adaptiraju i rekonstruišu postojeće kuće sa okućnicom i pratećim objektima ili izgrade novi smeštajni objekti za najviše 30 ležaja (tip gostinske smeštajne jedinice ili gostinske kuće utvrđene u delu 4.6.1.1.4. Prostornog plana) u okviru postojeće okućnice, odnosno građevinske parcele tog domaćinstva i objekti za pružanje usluga pripremanja i usluživanja hrane i pića za najviše 50 jednovremenih turista.
Prioritet ima izgradnja smeštajnih kapaciteta na postojećem izgrađenom zemljištu obuhvaćenih naselja. Samo kada je ova mogućnost iscrpljena, može se dozvoliti proširenje postojećeg izgrađenog zemljišta za izgradnju novih smeštajnih kapaciteta u sekundarnim turističkim centrima na osnovu odgovarajućeg urbanističkog plana.
Dozvoljena je rekonstrukcija i dogradnja, odnosno legalizacija, postojećih kuća za odmor na zemljištu u svojini vlasnika kuće za odmor, u skladu sa pravilima uređenja i građenja prostora utvrđenim u delu 4.6.1.1.3. Prostornog plana. Može da se odobri izgradnja novih kuća za odmor u započetoj zoni izgradnje kuća za odmor, na postojećem izgrađenom zemljištu ili u rubnoj zoni onih naselja koja nisu sekundarni turistički centri na osnovu odgovarajućeg urbanističkog plana. U slučaju komercijalizacije postojećih ili novih kuća za odmor u turizmu primenjuju se pravila uređenja i izgradnje prostora utvrđena u delu 4.6.1.1.4. Prostornog plana.
Zadržavanje, rekonstrukcija i legalizacija postojećih i izgradnja novih objekata i uređenje izgrađenih naseljskih celina iz predhodnih stavova uslovljena je obezbeđenjem sanitarno bezbednog prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda i organizovanog prikupljanja i transporta otpada. Poljoprivredna domaćinstva koja se bave stočarstvom dužna su da obezbede sanitarno bezbedno odlaganje stajskog đubreta i osoke, tako da ne dođe do zagađenja površinskih i podzemnih voda.
Dozvoljeno je ograničeno korišćenje mineralnih sirovina, kojim se ne ugrožavaju životna sredina, staništa i populacije značajnih i retkih vrsta biljaka i životinja, fenomeni geonasleđa i integritet i lepota predela, što se proverava u zakonom propisanom postupku procene uticaja na životnu sredinu, i uz sprovođenje propisanih mera zaštite prirode i životne sredine i rekultivacije terena.
Mere zaštite propisane za zone sa režimom zaštite II stepena koje se odnose na očuvanje kvaliteta životne sredine, zaštitu zemljišta od erozije, upravljanje otpadom, održanje i unapređenje predeonog lika, primenjuju se i u zonama sa režimom zaštite III stepena, pre svega za zabranu izgradnje industrijskih objekata, izuzev manjih zanatsko-industrijskih pogona i zatečenih prerađivačkih objekta, preoravanje prirodnih livada i pašnjaka i zasnivanje oranica na terenima strmog nagiba i nestabilnog pedološkog supstrata, nepropisno rukovanje hemikalijama, nepropisno odlaganje otpada, krčenje i čistu seču šuma, a u skladu sa propisima koji regulišu korišćenje i zaštitu poljprivrednog zemljišta, šuma, voda, upravljanje otpadom, zaštitu životne sredine i dr.
Režimi zaštitne zone
S obzirom da režim zaštitne zone zaštićenih područja Zakonom o zaštiti prirode nije određen, zaštitna zona Specijalnog rezervata prirode Uvac koja je ustanovljena uredbom o zaštiti u Prostornim planom ima tretman šire zone zaštite sliva Uvca, regionalnog izvorišta vodosnabdevanja.
PPPPN Parka prirode Golija utvrđena je zaštitna zona, koja na području Prostornog plana obuhvata površinu od oko 6300 ha, pri čemu se oko polovine te površine nalazi i na slivnom području Uvca, to jest na prostoru njegove zaštitne zone i zone šire zaštite izvorišta.
Režim šire zona zaštite izvorišta preklapa se na zadovoljavajući način sa generalnim ciljevima zaštite prirode.
Osnovni zahtev je da se ustanovi i primeni zabrana radova i aktivnosti koje mogu dovesti do zagađenja voda, nepovoljnih promena drugih elemenata životne sredine i narušavanja prirodnih vrednosti. Pravni osnov za takav režim zaštitne zone izvorišta proističe iz propisa koja uređuju pitanja korišćenja i zaštite voda i iz prava i obaveze sprečavanja i otklanjanja uticaja koji mogu izazvati nepovoljne promene, ili narušavanje vrednosti zaštićenog područja, prema odredbama Zakona o zaštiti prirode i Zakona o zaštiti životne sredine koje regulišu zaštitu prirodnih vrednosti, odnosno voda, tla i zemljišta, vazduha, šuma, biodiverziteta, flore i faune i upravljanje otpadom i opasnim materijama. Režim ove zone praktično podrazumeva striktnu primenu zakona i propisa koji regulišu korišćenje prirodnih bogatstava (šume, vode, poljoprivredno zemljište, mineralne sirovine, lov, ribolov i dr), planiranje i izgradnju prostora, saobraćaj, zaštitu kulturnih dobara i turizam, i pružaju mogućnost efikasnije upotrebe pravnih i drugih instrumenata zaštite životne sredine.
Površina teritorije koja je ustanovljena za zaštitnu zonu Uredbom o zaštiti Specijalnog rezervata prirode „Uvac” i Prostornim planom područja posebne namene Parka prirode Golija, uz isključivanje površina koje se poklapaju, iznosi oko 148.000 ha, odnosno 83% površine područja Prostornog plana. S obzirom da je na prostoru zaštitne zone planirano proglašenje zaštićenih područja, na kojima će se na ukupnoj površini od 50.000 ha uspostaviti režimi zaštite I, II i III stepena, režim zaštitne zone, odnosno šire zone zaštite regionalnog izvorišta vodosnabdevanja primenjivaće se na oko 100.000 ha.
4.1.2. Zaštita i održivo korišćenje nepokretnih kulturnih dobara
(Referalna karta 3)
4.1.2.1. Utvrđivanje i zaštita nepokretnih kulturnih dobara
Na području Prostornog plana nalazi se 400 nepokretnih kulturnih dobara. Utvrđeno je i kategorisano 16 nepokretnih kulturnih dobara, i to tri u kategoriji velikog značaja i 13 u kategoriji kulturnog dobra (tabela 10.).
Kulturna dobra od velikog značaja su:
Crkva brvnara u Kućanima, opština Nova Varoš – najmanja crkva brvnara u Srbiji u zaseoku Peta, posvećena prazniku Rođenja Bogorodice (Mala Gospojina); po načinu građenja može se pretpostaviti da potiče iz XVIII veka; hram je sagrađen od masivnih borovih talpi, sa niskim temeljima, krovom od šindre i dubokim strehama, sa pripratom koja je dograđena naknadno; oltarski prostor odvojen je ikonostasnom pregradom na kojoj su izuzetno vredne Carske dveri, rad poznatog slikara Simeona Lazovića iz 1780. god.;
Crkva brvnara u Radijevićima, opština Nova Varoš – iz 1808. god.; po načinu gradnje crkva je jedinstvena, postavljena na kosom terenu u obliku kuće sa kamenim podrumom; osnova hrama je skoro kvadratna sa zidovima od talpi i sa polukružnim oltarskim prostorom zidanim lomljenim kamenom; krovni pokrivač je od šindre; ikone su rad poznatog ikonopisca tog vremena Andrije Raičevića;
Crkva Sv. Arhanđela Gavrila i Mihaila u Kovilju (Manastir Kovilje), opština Ivanjica – manastir se sastoji od dve crkve koje su posvećene Svetim Arhanđelima i Svetom Nikoli; starija pećinska crkva Svetih Arhanđela potiče verovatno sa početka XIII veka; severni zid crkve je podignut uz malo udubljenje u steni, pa se stoga svrstava u pećinske crkve isposničkog tipa; to je mala jednobordna građevina potpuno zamračene unutrašnjosti zbog dograđene crkve Svetog Nikole; od ostataka živopisa sačuvane su predstave Isusa Hrista Pantokratora i likovi Bogorodice i jevanđelista; Crkva Svetog Nikole izgrađena je prilikom obnove manastira 1644. g. a ktitor je bio poslednji pećki patrijarh Gavrilo Rašković; građevina ima jedan brod sa naosom, pripratom i kasnije dograđenim eksonarteksom; od živopisa s polovine XVII veka sačuvano je samo poprsje Isusa Hrista, delo učenika Mitrofanove škole.
Kulturna dobra su:
Crkva Sv. Trojice u Novoj Varoši, opština Nova Varoš – iz 1862. godine, graditelj je Pero Ninčić, poznati starovlaški neimar; crkva je monumentalna jednobrodna građevina sa trodelnim oltarskim prostorom i jednim kubetom nad osmostranim tamburom; sa kamenim portalima na ulazima u crkvu, na zapadnoj strani hrama u ovaj pravougaoni okvir upisana je luneta iznad vrata; oltarski prostor je trodelan a njegova spoljna obrada je u duhu romaničke tradicije; crkva poseduje monumentalan ikonostas rad slikara Milije Markovića, Riste Čajkanovića i Pavla Čortanovića, među najvrednijim je ikona Bogorodice, italokritski rad iz XV veka;
Zgrada stare Opštine u Novoj Varoši, opština Nova Varoš – nalazi se u ulici 4. decembra 115, podignuta kao upravna zgrada za potrebe smeštaja turskih državnih ustanova; gradnja je započeta krajem XIX veka, a završena 1909. g.; ima prizemlje i sprat, pravougaone je osnove, sa izražena dva bočna i centralnim rizalitom, koji asocira na divanhanu i gde je smešten glavni ulaz; predstavlja redak primer sinteze evropskih romantičarskih strujanja i tradicionalne islamske arhitekture;
Manastir Dubnica u Božetićima, opština Nova Varoš – po narodnom verovanju crkvu je osnovao Sveti Sava, a bliža je istini pretpostavka o osnivanju crkve krajem XVII veka u vreme velike seobe Srba pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem; manstirska crkva Svete Trojice nalazi se na padini, sa istočnom i severnom stranom ukopanom u zemlju skoro do visine krovnog venca; prvobitni deo građevine ima jasno odvojene celine priprate, naosa i oltarskog prostora, a eksonarteks je kasnije dograđen, tako da po osnovnom konceptu vodi poreklo iz raške škole; crkva je jednobrodna građevina, sa osnovom u obliku slobodnog krsta, smeštena pod jedan krov nalik krovovima crkava brvnara; sačuvano je nekoliko fragmenata fresaka; crkva je obnovljena u celosti pre nekoliko godina;
Crkva Sv. Arhanđela u Bukoviku, opština Nova Varoš – izgrađena je krajem XVIII veka na temeljima starije srednjovekovne crkve; jednobrodna građevina zidana lomljenim kamenom, sa pripratom na zapadnoj strani, naosom, apsidom i kubetom; na crkvi je primetno skoro potpuno odsustvo reljefne dekoracije i mali bočni prozori; tambur crkve se ističe bogatijom obradom u odnosu na zidove broda a prozorima širim nego što je to uobičajeno za potkupolne otvore, nadoknađuje se nedostatak svetlosti u hramu; ikonostas je s kraja osamdesetih godina XVIII veka, delo čuvenog ikonopisca Simeona Lazovića;
Kuća narodnog heroja Momira Pucarevića u Drmanovićima, opština Nova Varoš – kuća Danila Pucarevića u kojoj je rođen Momir Pucarević ima memorijalno-istorijski karakter; objekat se sastoji od prizemlja i podruma, četvorovodni krovni pokrivač je od šindre; prizemlje je građeno bondručnom konstrukcijom, a podrum lomljenim kamenom sa prednjom stranom u bondruku; ova kuća jedan je od objekata u okućnici koji se i dalje koristi;
Spomen groblje sa spomenikom majoru Iliću na Javoru, Kušići, opština Ivanjica – podignuto je povodom obeležavanja tridesetogodišnjice Javorskog rata; kompleks se sastoji od spomenika i vojničkog groblja; spomenik je obelisk kvadratne osnove sa piramidalnim završetkom od belog studeničkog mermera; groblje palih vojnika nalazi se na potezu između spomenika i Karađorđevog šanca; spomen groblje i spomenik su u dobrom stanju;
Kuća narodnog heroja Jezdimira Lovića u Gornjim Lopižama, opština Sjenica – kuća narodnog heroja iz 1923/24 godine, sa pravougaonom osnovom, dve etaže (podrum zidan kamenom i sprat zidan talpama) i četvorovodnim krovom pokrivenim šindrom; pretrpela je značajne izmene u krovnoj konstrukciji (dvovodna) i pokrivaču (salonit), sa dograđenim tremom koji nije karakteristika ovog kraja, primenom savremenih materijala i promenama u organizaciji unutrašnjeg prostora kuće;
Ostaci starog kamenog mosta na reci Uvac u Ursulama, kod sela Žvale, opština Sjenica – most je zidan masivno sa tri raspona/luka, slično višegradskom mostu; sagrađen u vreme turskog nadiranja u Evropu (XVI vek), preko kojeg je išao put koji se u narodu naziva budimska džada; krajem sedamdesetih godina XX veka ostaci mosta su konzervirani i potopljeni u Sjeničko jezero;
Sultan Valida džamija u Sjenici, opština Sjenica – najveći verski objekat islamske verske zajednice u Republici Srbiji, podignut krajem XVIII i početkom XIX veka kao zadužbina Tirimuzgan Kadun, majke (valide) sultana Abdul-Halida; monumentalni objekat sa zidovima od lomljenog kamena debljine oko 1,0 m, niskom centralnom kupolom sa malim prozorskim otvorima, sa obnovljenim drvenim tremom i visokim, vitkim savršeno ozidanim minaretom, objekat je u dosta dobrom stanju, jer se adekvatno koristi i održava;
Velika gradina u selima Vrsjenice i Krće, opština Sjenica – jugozapadno od sela Vrsjenice, na brdu na granici između Vrsjenice i Krća, na platou oblika amfiteatra su ostaci zidova kuća i utvrđenja; lokalitet je rekognosciran i sondažno istražen (1985–1994) i vršena su sistematska arheološka istraživanja (1995, 1996, 2000. i 2001. godine);
Crkva i groblje na Radišića brdu, 2 km južno od Sjenice, opština Sjenica – ostaci crkve poznate kao crkva Steve Vasojevića, manjih dimenzija i pravougaone osnove; istražena je i konzervirana 1979. godine
Crkva Sv. Vaznesenja Hristovog u Štavlju, opština Sjenica – masivna građevina iz XIX veka, osnovnog oblika trobrodne bazilike, sa centralnom visokom kupolom iznad istočnog traveja, ravnih belo okrečenih fasada raščlanjenih plitkim arkadama i nišama, koja svojim izgledom podseća na sabornu crkvu Sv. Nikole u Novom Pazaru;
Spasojevića kula u Brnjici, opština Sjenica – svrstava se u mlađu varijantu kule kao utvrđenog stambenog objekta iz prve polovine XIX veka; kvadratne osnove je sa štalom u prizemlju, stambenim delom na spratu i četvorovodnim krovom pokrivenim šindrom; objekat je napušten i u lošem stanju.
Tabela 10. Utvrđena i kategorisana nepokretna kulturna dobra, 2009.
R. b. Naziv NKD Vrsta NKD Opština/grad (KO) Br. KP Godina zaštite Mere tehničke zaštite Kulturna dobra od velikog značaja 1 Crkva brvnara SK N. Varoš (Kućani) / 1979 2 Crkva brvnara SK N. Varoš (Radijevići) / 1979 3 Crkva Sv. Arhanđela Gavrila i Mihaila u Kovilju SK Ivanjica(Smiljevac) 1530 1964 Ne može se vršiti raskopavanje, rušenje, popravljanje ili bilo kakvi radovi koji mogu da naruše svojstva kulturnog dobra bez prethodno utvrđenih posebnih uslova za preduzimanje mera tehničke zaštite i saglasnosti na tehničku dokumentaciju; ako se u toku izvođenja građevinskih i drugih radova naiđe na arheološko nalazište ili ostatke materijalne kulture, izvođač radova je dužan da odmah, bez odlaganja prekine radove i obavesti nadležni zavod za zaštitu spomenika kulture i da preduzme mere da se nalaz ne uništi i ne ošteti i da se sačuva na mestu i položaju na kome je otkriven. Kulturna dobra 4 Crkva Sv. Trojice SK N. Varoš(N. Varoš) 1137 1977 “ 5 Zgrada stare Opštine SK N. Varoš(N. Varoš) 925/2 1997 “ 6 Manastir Dubnica SK N. Varoš(Božetići) 1788 1974 “ 7 Crkva Sv. Arhanđela SK N. Varoš(Bukovik) 2674 1983 “ 8 Kuća M. Pucarevića SK N. Varoš(Drmanovići) 694 1976 Zamena korvnog pokrivača od šindre; sanacija zidova objekta, malterisanje i krečenje. 9 Spomen groblje sa spomenikom majoru Iliću na Javoru ZM Ivanjica(Kušići) 2441, 2438, 2439 1997 10 Kuća narodnog heroja Jezdimira Lovića SK Sjenica(Gornje Lopiže) 1011 1950 Rekonstruisanje originalni krova na četiri vode i vraćanje originalnog krovnog pokrivač od šindre; uklanjanje dograđenog trema ispred glavnog ulaza u objekat; uređenje unutrašnjosti i vraćanje originalnog pokućstva. 11 Ostaci starog kamenog mosta na reci Uvac SK Sjenica(Ursule) 4292 1949 12 Sultan Valida džamija u Sjenici SK Sjenica(Sjenica) 918 1989 Obnova oštećenih delova i malterisanje fasade; uređenje i održavanje trotoara; čišćenje i uređenje groblja u okviru džamijskog dvorišta; ispravljanje i prezentacija starih nišana. 13 Velika gradina u selima Vrsjenice i Krće AN Sjenica(Vrsjenice i Krće) 622, 623, 624, 626, 656, 667, 617, 618, 619, 620, 621, 625, 627, 656, 666 1994 Zabranjuje se: neovlašćeno kopanje, odnošenje kamena i zemlje sa nalazišta; skladištenje materijala i stvaranje deponija; gradnja objekata trajnog ili privremenog karaktera koji nisu u funkciju kulturnog dobra; promena konfiguracije terena; promena vegetacije na lokalitetu, sečenje stabala ili pošumljavanje terena, kao i prevlačenje stabala preko lokaliteta; neovlašćeno prikupljanje arheološkog materijala; prosipanje i odlaganje otpadnih i štetnih materijala. Dozvoljava se: izvođenje građevinskih radova i promena oblika terena samo uz očuvanje izvorne matrice, vegetacije i prethodno obezbeđenih arheoloških istraživanja, uz adekvatnu prezentaciju nalaza; izgradnja objekata infrastrukture samo pod uslovima i nadzorom nadležne službe zaštite. 14 Crkva i groblje na Radišića brdu AN Sjenica(Sjenica) 4261 1997 15 Crkva Sv. Vaznesenja Hristovog u Štavlju SK Sjenica(Štavalj) 4161 2000 Najhitnije je preduzimanje konzervatorsko-restauratorskih radova na sanaciji vlage unutar crkve; sanacija krova na mestima prokišnjavanja; zabrana daljeg širenja aktivnog groblja; popravka dotrajalih trotoara i obezbeđenje objekta od površinskih voda; rekonstrukcija ograde crkvene porte. 16 Spasojevića kula u Brnjici SK Sjenica(Brnjica) 2270/2 2001 Zamena četvorovodne krovne konstrukcije i prepokrivanje šindrom; injektiranje pukotina na kamenim zidovima; sanacija temeljnog zida; zamena stolarije; rekonstrukcija ulaznog stepeništa i trema; uređenje unutrašnjosti objekta.
Legenda: NKD-nepokretno kulturno dobro, KO-katastarska opština, KP-katastarska parcela, SK-spomenik kulture, ZM-znamenito mesto, AN- arheološko nalazište
Napomena: Redni broj NKD u tabeli odgovara rednom broju NKD na Referalnoj karti 3. Prostornog plana
U dosadašnjem periodu, zaštićena okolina utvrđena je samo za Spomen groblje sa spomenikom majoru Iliću na Javoru u opštini Ivanjica.
Dobra koja uživaju prethodnu zaštitu zastupljena su u vidu sedam prostorno kulturno-istorijskih celina, 14 znamenitih mesta, 71 spomenika kulture i 292 arheološka nalazišta(tabela 11.).
Tabela 11. Dobra koja uživaju prethodnu zaštitu, 2009.
R. b. Naziv dobra koje uživa prethodnuzaštitu Opština/grad (KO) Opis dobra koje uživa prethodnu zaštitu Period izgradnje Mere tehničke zaštite Napomene Prostorno kulturno-istorijske celine Zaselak Tomići N. Varoš (Ojkovica) Grupa brvnara sa kamenim podrumom i četvorovodnim krovom pokrivenim kamenim pločama. Vraćanje objekata u prvobitno stanje Istorijsko jezgro grada Nova Varoš N. Varoš (N. Varoš) Stare građevina približno iste visine kojima dominira nekoliko vrednijih objekata, i to: kuće Tahira Šećeragića, Hadži Murtezića, braće Tomić, Jove Ristića, u Karađorđevoj br. 59, 61, 64, 88 i u Rode Stevovića br. 44 i 46; Sokolski dom; kao i celina u Karađorđevoj br. 123, 132, 134, 135, 138, 142. Urbanistička zaštita i valorizacija graditeljskog nasleđa Centar sela Štitkovo N. Varoš (Štitkovo) Crkva sa grobljem, velika spratna škola, stara mehana, više stambenih objekata tradicio-nalne arhitekture, vodenica na ulazu u selo. Urbanistička zaštita i valorizacija graditeljskog nasleđa Zaselak Poledice Ivanjica (Erčege) Kuće brvnare nad kamenim podrumom koji je malterisan i krečen, pokrivene kamenim pločama Kolibe Poledica Ivanjica (Erčege) Skučene brvnare na pašnjacima za boravak čobana, preradu mleka, čuvanje mlečnih proizvoda sa štalama za stoku. Kolibe Stevanića Ivanjica (Erčege) “ Prostorna kulturno – istorijska celina Sjenica (Sjenica) Više porodičnih kuća u gradskom jezgru, spratni objekti sa kamenom zidanim prizemljem i spratom u bondruk sistemu, sa ulaznim tremom u prizemlju i na spratu, četvorovodnih krovova pokrivenih šindrom. Izdvajaju se kuće: Kurtagića, Vrcića, Hafica Smaja Bećiragića i Rose Aničić Obnova urušene Spahovića kućeSanacija svih ostalih objekata i utvrđivanje nove namene, u prvomredu za turizam Znamenita mesta Spomen-česma palim i umrlim ratnicima 1912-1918 N. Varoš (Radoinja) Spomen-česma posvećena ratnicima iz I svetskog rata iz sela Radoinja i Vraneša. 1928. g Spomenik palim borcima NOR-a i žrtvama fašističkog terora N. Varoš (Radoinja) Spomenik u centru sela od rustičnog kamena sa spomen pločom. 1955. g Rekonstruisan 1984. g Dva šanca na brdu Bandera N. Varoš (Tikva) Veći šanac pravougaonog oblika sa zaobljenim ivicama i manji kružnog oblika Šanac na šaponjskom brdu N. Varoš (Tikva) Manji šanac kružnog oblika Dva šanca N. Varoš (Brdo) Spomenik Kalipoljskoj bici N. Varoš (Lepojevići) Spomenik Kalipoljskoj bici (1876. g.) u vidu kamene kule sa 3 puškarnice 2002. g Spomenik vojvodi Petru Bojoviću N. Varoš (Miševići) Spomen-česma od tesanog kamena u vidu obeliska, sa bronzanim likom Petra Bojovića 2002. g Spomenik vojvodi Petru Bojoviću N. Varoš (N. Varoš) Monumentalna bronzana figura na istoimenom trgu, visoka 2,70 m na granitnom postamentu, delo vajara Miodraga Živkovića 1997. g Spomenik Trećoj proleterskoj (sandžačkoj) brigadi N. Varoš (N. Varoš) Spomenik od klesanog kamena u vidu zarubljene piramide sa bronzanom buktinjom na vrhu Dislociranje dečijeg igrališta iz neposredne blizine spomenika Spomen biste ispred zgrade Stare opštine N. Varoš (N. Varoš) 4 spomen-biste boraca NOR-a zlatarskog kraja Spomen-grobnica i kosturnica N. Varoš (N. Varoš) Zajednička grobnica i kosturnica 122 poginula borca ovog kraja u porti crkve Svete Trojice Spomen obeležje na Raskrsnici ratnicima oslobodilačkih ratova Ivanjica (Kušići) Spomenik krajputaš posvećen istorijskim događajima na planini Javor, kameni obelisk visine preko 4 m. 2001. g Vasilijina česma Ivanjica (Kušići) Spomen-česma na mestu- stecištu ustanika i komita u ratovima sa Turcima. 2001. g Šanac Ivanjica (Kušići) Spomenici kulture Crkva Sv. Jovana Krstitelja N. Varoš (Negbina) Iz 1879. g. po projektu Momira Korunovića. Ima osnovu upisanog krsta sažetog tipa Crkva je delimično oslikana, drveni ikonostas sa bogatom rezbarijom i ikonama skromne umetničke vrednosti 1940. g Krajputaš N. Varoš (Kućani) Stara škola N. Varoš (Radoinja) Dvoetažni objekat u kome je 1941. g. bio Vrhovni štab NOB u II svetskom ratu. prva decenija XX v Popravka fasade i krova Seoska škola N. Varoš (Ojkovica) Podrum od tesanog kamena, prizemlje od opeke, četvorovodni krov pokriven crepom. posle II svetskog rata (?) Seoska škola N. Varoš (Trudovo) Prizemni objekat sa temeljima od tesanog kamena, prizemljem od opeke, ulaznom lođom na prednjoj fasadi Popravka krovnog pokrivača, fasade i stepeništa Kuće Milorada Gagričića N. Varoš (Trudovo) 2 kuće brvnare nad kamenim podrumom, pokri-vene kamenim pločama i falcovanim crepom Krajputaš N. Varoš (Amzići) Spomenik u porti crkve Sv. Jovana N. Varoš (Vilovi) Stara škola N. Varoš (Debelja) Dvoetažni objekat (osnove u obliku slova T), podrum i prizemlje od kamena, sprat u bondruk konstrukciji, krov pokriven crepom. Kuća Slobodana Tatovića N. Varoš (Tisovica) Kuća brvnara nad kamenim podrumom, pokrivena slamom. Seosko groblje N. Varoš (Bukovik) Seoska škola N. Varoš (Bukovik) Podrumski deo od tesanog kamena, prizemlje od opeke, pokriven crepom. posle II svetskog rata (?) Kuća Zorana Obućine N. Varoš (Bukovik) Brvnara pokrivena slamom. tokom II svetskog rata Kula Milijana Novkovića N. Varoš (Lepojevići) Stambeni objekat od kamena, sa četvorovodnim krovom prepokrivenim limom. Zamena krovnog pokrivača i ulaznih vrata Domaćinstvo Nebojše Lojaničića N. Varoš (Akmačići) Domaćinstvo čine kuća, mlekare, furuna, kačara, ambar, kućeri i štale. Seosko groblje N. Varoš (Akmačići) Kuća Milisava Bjelića N. Varoš (Drmanovići) Kuća građena drvenim talpama, pokrivena šindrom. Seoska škola N. Varoš (Radijevići) Dvoetažni objekat građen u bondruk konstrukciji. Četvorovodni krov pokriven falcovanim crepom umesto šindrom. posle II svetskog rata Zamena krovnog pokrivača, popravka fasade Seoska škola N. Varoš (Miševići) Prizeman objekat od lomljenog kamena, pokriven crepom posle II svetskog rata Popravka fasade Krajputaš N. Varoš (Miševići) Džamija N. Varoš (N. Varoš) Deo prostorno kulturno-istorijske celine-Istorijsko jezgro grada Nova Varoš Kuća Tahira Šećeragića – Ul.Zorana Đinđića 12 N. Varoš (N. Varoš) “ Kuća Hadži Murtezića – Karađorđeva 56 N. Varoš (N. Varoš) “ Kuća braće Tomić – Karađorđeva 94 N. Varoš (N. Varoš) “ Sokolski dom – Karađorđeva 106 N. Varoš (N. Varoš) “ Kuća Jova Ristića – Karađorđeva 140 N. Varoš (N. Varoš) “ Celina u Krađorđevoj ulici: kuće br. 123, 132, 134, 135, 138, 142 N. Varoš (N. Varoš) “ Kuća u Karađorđevoj 59 N. Varoš (N. Varoš) “ Kuća u Karađorđevoj 61 N. Varoš (N. Varoš) “ Kuća u Karađorđevoj 64 N. Varoš (N. Varoš) “ Kuća u Karađorđevoj 88 N. Varoš (N. Varoš) “ Kuće u ulici Roda Stevovića br 44 i 46 N. Varoš (N. Varoš) “ Krajpitaši kod fabrike ITI Ivanjica (Kušići) Stara škola Ivanjica (Kušići) Vidakovića čardak Ivanjica (Kušići) Visoki čardak građen bondručnom konstrukci-jom, pokriven kamenim pločama, sa doksatom Krajputaš Ivanjica (Ravna Gora) Karađorđev šanac Ivanjica (Smiljevac) Kuća Miloša Maksimovića Ivanjica (Smiljevac) Kuća brvnara nad kamenim podrumom, pokrivena kamenim pločama. Seoska škola Prijepolje (Aljinovići) Prizeman objekat od lomljenog kamena Četvorovodni krov je pokriven falcovanim crepom umesto šindrom. 1926-27. g Zamena krovnog pokrivača, malterisanje i krečenje Seosko groblje Prijepolje (Aljinovići) Kuća Vukašina i Dragana Niševića Prijepolje(Muškovina) Kuća brvnara nad kamenim podrumom, pokrivena šindrom i slamom. Seosko groblje Prijepolje (Muškovina) Kuća Rasima Prašovića Sjenica (Kladnica) Stambeni objekat građen od brvana, sa kamenom zidanim podrumom, originalno pokriven šindrom Prva polovina XX v Zamena krovnog pokrivačaUređenje dvorišta Kuće Mušana i Hida Papića Sjenica (Ursule) Dva stambena objekta sa zajedničkimkrovnim pokrivačem od slame Početak XX v Zamena krovnog pokrivača, rekonstrukcija, sanacija fasade Kuća Nuradina Halilovića Sjenica (Ursule) Veći stambeni objekat sa krovnim pokrivačem od slame Malterisanje i krečenje zidova Kuća Krunislava Trmčića Sjenica (Gornje Lopiže) Brvnara pokrivena slamom, sa podrumom ispod dela objekta Sanacija i prepokrivanje objekta, rekonstrukcija hlebne peći Crkva Sv. Georgija Sjenica (Donje Lopiže) Jednobrodna pravougaona Stara škola Sjenica (Donje Lopiže) Kraj XIX i početak XX v Temeljna rekonstrukcija i restauracija objekta, sa novom javnom namenom Kuća Radojka Šekularca Sjenica (Čedovo) Dvospratna brvnara sa podrumom, pokrivena slamom Delimična popravka krovnog pokrivača i uređenje dvorišta Kuća Neša Milevića Sjenica (Brnjica) Stambeni objekat u bondruk sistemu, pokriven slamom, sa kamenom zidanim podrumom Prva polovina XX v Kuća Radmile Đoković Sjenica(Šare) Dva stambena objekta u bondruk sistemu, mlađi objekat sa kamenom zidanim podrumom Početak XX v i između dva sv. rata Delimična popravka krovnog pokrivača Domaćinstvo Boža Milinkovića Sjenica (Mašoviće) Kompletno očuvano domaćinstvo sa dva stambena i pomoćnim objektima, pokrivenim slamom Sanacija temelja, prepokrivanje objekata, uređenje domaćinstva Vodenica Milorada Jovanovića Sjenica (Trijebine) Vodenica potočara zidana talpama ipokrivena šindrom Zamena krovne konstru-kcije sa prepokrivanjem, rekonsturkcija mehanizma za mlevenje i dr. Vodenica u Grabovici Sjenica (Trijebine) Vodenica potočara zidana talpama ipokrivena šindrom Delimično prepokrivanje krova, rekonstrukcija mehanizma za mlevenje. Stočarski stanovi Sjenica (Dubnica) Nekoliko stočarskih stanova Hasanovića, pletenih od pruća i pokrivenih slamom Stara opština Sjenica (Raždaginja) Objekat od talpi sa kamenom zidanim podrumom, originalno pokriven šindrom Kraj XIX i početak XX v Vraćenje originalnog krovnog pokrivača, sanacija temelja i fasade Kuća Dželila Tajića Sjenica (Raždaginja) Veliki stambeni objekat sa kamenimpodrumom, sprat u kombinaciji kamena i baskija, pokriven šindrom, verovatno sa tremom Vraćanje originalnog krovnog pokrivača, zamena oštećene stolarije i rekonstrukcija trema Vodenica Dauta Bronje Sjenica (Žitniće) Očuvana vodenica potočara sa originalnim mehanizmom od drveta, zidovi od pruća, pokrivena slamom Zamena drvenog badnja novim Hadžića čardak Sjenica (Tuzinje) Stambeni objekat koji je korišćen kao molitveno mesto, kameni podrum, sprat od baskija, sa mahrabom na prednjoj fasadi, pokriven šindrom 1921. g Vraćanje originalnog pokrivača, zamena oštećenih delova fasade, sanacija temelja Stočarski stanovi Sjenica (Tuzinje) Od nekadašnja 42 stočarska stana očuvano je 4 pletenih prućem i pokrivenih slamom, sa opletenim torovima Prepokrivanje dela objekata Vodenice na vrelu Sjenica (Sjenica) Dve stare vodenice velikih dimenzija, delimično srušene Rekonstrukcija objekata i mehanizama za mlevenje, prepokrivanje šindrom Crkva Sv. Apostola Petra i Pavla Sjenica (Sjenica) Crkva, parohijski dom, zidani zvonik i novi parohijski dom u izgradnji. Kraj XIX v Sanacija kapilarne vlage i trotoara Ćatovića kuća Sjenica (Sjenica) Stambeni objekat sa kamenim prizemljem, čatma na spratu, pokriven falcovanim crepom i originalnim enterijerom. Pored objekta je džamija manjih dimenzija sa minaretom Druga polovina XIX v Ćilimarska škola Sjenica (Sjenica) Prizemni objekat na kamenim temeljima, zidan u bondruk sistemu, četvorovodni krov pokrivenim falcovanim crepom. Potpuna rekonstrukcija.Utvrđivanje nove namene Vojničke livade Sjenica (Sjenica) Vojni objekat iz Austrougarskog perioda Utvrđivanje nove namene Stara zgrada bioskopa Sjenica (Sjenica) Spratni objekat simetrične strukture Restauracija objekta Čerkezka kuća Sjenica (Sjenica) Stambeni spratni objekat sa četvorovodnim krovom pokrivenim falcovanim crepom, bogate fasadne ornamentike 1931. g Vraćanje drvene stolarijeu prizemlju objekta. Zgrada u stilu Moderne Sjenica (Sjenica) Spratni objekat koji je predstavnik srpske posleratne moderne, odličnih proporcija sa polukružnim ulaznim delom objekta Restauracija fasade objekta Stambena zgrada Sjenica (Sjenica) Stambeni objekat na glavnom gradskom trgu, predstavnik realnog socijalizma. Jednostavan, odličnih proporcija i simetričan Stočarski stanovi Tutin (Boroštica) Veći broj privrednih objekata od drveta pokrivenih slamom Očuvanje oblika, fasadne i krovne obrade objekta Kuća Komjena Popovića Tutin (Suvi Do) Stambeni objekat sa tremom i kamenom zidanim podrumom, pokriven šindrom “ Arheološka nalazišta Lisčijak/Rimsko groblje N. Varoš (Akmačići) očuvano groblje srednji vek rekognosciranje 2009. g Grčko groblje N. Varoš (Akmačići) predanje, nema tragova groblja rekognosciranje 2009. g Sokolac, zaseok Drobnjakovići N. Varoš (Akmačići) ostaci grada Sokolca srednji vek (?) rekognosciranje 2009. g Babunski kik/Babune N. Varoš (Akmačići) ostaci grčke naseobine (?) rekognosciranje 2009. g Grčko groblje N. Varoš (Amzići) predanje, nema tragova groblja rekognosciranje 2009. g Grčko groblje N. Varoš (Amzići) ostaci nekropole srednji vek rekognosciranje 2009. g Šibovi N. Varoš (Brdo) ostaci crkve (?) rekognosciranje 2009. g Zečevića groblje N. Varoš (Brdo) ostaci nekropole rekognosciranje 2009. g Zborište N. Varoš (Brdo) predanje, nema tragova crkve rekognosciranje 2009. g Grčko groblje N. Varoš (Bukovik) ostaci groblja rekognosciranje 2009. g Crkvine N. Varoš (Bukovik) spomenik sa ovog lokaliteta uzidan u zid crkve u Bukoviku (?) srednji vek (?) rekognosciranje 2009. g Grobnice N. Varoš (Bukovik) predanje, nema tragova rekognosciranje 2009. g Gradina i rimski bunar N. Varoš (Bukovik) ostaci utvrđenog naselja (?) praistorija rekognosciranje 2009. g Crkvina/Vršovina N. Varoš (Bukovik) ostaci crkve u aktivnom groblju rekognosciranje 2009. g Grčko groblje N. Varoš (Burađa) ostaci nekropole rekognosciranje 2009. g Crkvina N. Varoš (Vraneša) zarušena crkva između dva sv. rata (?) rekognosciranje 2009. g Crkvina N. Varoš (Debelja) naziv, nema tragova rekognosciranje 2009. g Grčko groblje N. Varoš (Debelja) nekropola srednji vek rekognosciranje 2009. g Čečarje N. Varoš (Drmanovići) naziv, nema tragova rekognosciranje 2009. g Grčko groblje N. Varoš (Komarani) ostaci groblja rekognosciranje 2009. g Crkvine N. Varoš (Komarani) naziv, nema pokretnih nalaza rekognosciranje 2009. g Trtovića groblje N. Varoš (Komarani) kultno mesto rekognosciranje 2009. g Crkvina N. Varoš (Kućani) predanje, nema tragova grobljanske kapele, odnosno crkve rekognosciranje 2009. g Kula Milijana Novkovića N. Varoš (Lepojevići) spolija uzidana u zid kule; kapitel u dvorištu rekognosciranje 2009. g Grčka crkva, Babin grob N. Varoš (Lepojevići) predanje, nema tragova grčke crkve rekognosciranje 2009. g Rimske kuće N. Varoš (Lepojevići) ostaci građevina rekognosciranje 2009. g Crkvina i Grčko groblje N. Varoš (Lepojevići) ostaci crkve i groblja srednji vek rekognosciranje 2009. g Molitva N. Varoš (Miševići) naziv, nema tragova rekognosciranje 2009. g Grčko groblje N. Varoš (Miševići) ostaci srpske nekropole na aktivnom groblju srednji vek rekognosciranje 2009. g Crkva Sv. Trojice N. Varoš(N. Varoš) antički spomenici uzidani u crkvu Sv. Trojice II-III v rekognosciranje 2009. g Gradina N. Varoš (Ojkovica) ostaci crkve i rimskog nadgrobnog spomenika tipa stela rekognosciranje 2009. g Crkvina u Varkaševini N. Varoš (Ojkovica) ostaci crkve na aktivnom groblju rekognosciranje 2009. g Grčko groblje, zaseok Šipovik N. Varoš (Radijevići) ostaci groblja (?) rekognosciranje 2009. g Put Radoinja – Rutoši N. Varoš (Radoinja) nekoliko manjih humki praistorija rekognosciranje 2009. g Bjelinsko polje N. Varoš (Radoinja) fragmenti opeke, kameni šut, pokretni arheološki materijal rekognosciranje 2009. g Stara osnovna škola N. Varoš (Radoinja) deo trase rimskog puta u dvorištu škole; antički spomenik tipa stele uzidan u dovratnik zgrade škole rekognosciranje 2009. g Gradina N. Varoš (Radoinja) ostaci utvrđenja praistorija rekognosciranje 2009. g Put prema brani N. Varoš (Radoinja) ostaci nekropole srednji vek rekognosciranje 2009. g Ćirkovića crkvina N. Varoš (Radoinja) ostaci građevine i nekropole srednji vek rekognosciranje 2009. g Grobljanice N. Varoš (Radoinja) ostaci bazilike i nekropole srednjei vek rekognosciranje 2009. g Grad Klak N. Varoš (Radoinja) ostaci utvrđenja Klak srednji vek rekognosciranje 2009. g Crkvina N. Varoš (Seništa) predanje, nema tragova crkve rekognosciranje 2009. g Mrljine kolibe N. Varoš (Tisovica) naziv, nema tragova rekognosciranje 2009. g Grčko groblje N. Varoš (Tisovica) Predanje nema tragova crkve na aktivnom groblju rekognosciranje 2009. g Gradina N. Varoš (Trudovo) naziv, nema pokretnog arheološkog materijala rekognosciranje 2009. g Grčko groblje N. Varoš (Trudovo) ostaci groblja (?) rekognosciranje 2009. g Ispod savremenog groblja N. Varoš (Trudovo) predanje, nema tragova manastira rekognosciranje 2009. g Manastir N. Varoš (Trudovo) predanje, nema tragova manastira rekognosciranje 2009. g Grčko groblje N. Varoš (Štitkovo) ostaci groblja (?) rekognosciranje 2009. g Crkvina i Grčko groblje Ivanjica (Vasiljevići) predanje, nema tragova crkve i groblja (?) rekognosciranje 2009. g Gradina Ivanjica (Vasiljevići) nekropola pod stećcima srednji vek rekognosciranje 2009. g Crkvina Ivanjica (Erčege) predanje, nema tragova crkve rekognosciranje 2009. g Carevića crkvina Ivanjica (Erčege) predanje, nema tragova građevine rekognosciranje 2009. g Kraljev grob Ivanjica (Erčege) dva rova, useka i tumul (?) rekognosciranje 2009. g Crkvina Ivanjica (Erčege) ostaci crkve (?) rekognosciranje 2009. g Crkvina Ivanjica (Kušići) predanje, nema tragova crkve rekognosciranje 2009. g Crkvina Ivanjica (Ravna Gora) ostaci grobljanske kapele na aktivnom groblju rekognosciranje 2009. g Grčko groblje Ivanjica (Ravna Gora) jedan spomenik krajputaš rekognosciranje 2009. g Grčko groblje Ivanjica (Smiljevac) tragovi grčkog groblja rekognosciranje 2009. g Crkvina Prijepolje (Aljinovići) rekognosciranje 2009. g Grčko groblje Prijepolje (Karaula) ostaci groblja (?) rekognosciranje 2009. g Grčko groblje Prijepolje (Muškovina) nekropola i ostaci crkve (?) srednji vek rekognosciranje 2009. g Grad Sjenica (Sjenica) Utvrđenje u centru grada, nema ostataka početak XVII v Crkva sv. Petra i Pavla Sjenica (Sjenica) kraj XIX,početak XX v Sultan valide džamija Sjenica (Sjenica) druga polovina XIX v Crkva Steve Vasojevića Sjenica (Sjenica) crkva sa nekropolom Krajište Sjenica (Sjenica) 40 humki Crkvina – Uvac Sjenica (Sjenica) nekropola i crkva (?) rekognosciranje 2006. Prijepoljski šanac Sjenica (Sjenica) Karađorđe, 1809. g rekognosciranje 2006. Šanac na Peti Sjenica (Sjenica) rekognosciranje 1985. Muslimansko groblje Sjenica (Sjenica) veliko groblje sa džamijom druga polovina XVII v rekognosciranje 2006. Šanac – Dubinje Sjenica (Sjenica) zatvoreni šanac u obliku reduta rekognosciranje 1985. Grčko groblje Sjenica (Medare) ostaci groblja rekognosciranje 1998. Crkvina Sjenica (Trijebine) ostaci groblja i crkve rekognosciranje 1980. Crkvina Sjenica (Trijebine) ostaci groblja i crkve rekognosciranje 1979. Satovsko groblje Sjenica (Trijebine) ostaci groblja (?) rekognosciranje 1979. Bogomolja Sjenica (Caričina) stara carina (?) rekognosciranje 1983. Grčko groblje Sjenica (Caričina) nekropola rekognosciranje 1979. Grčko groblje Sjenica (Pralja) ostaci groblja i tumul rekognosciranje 1983. Grčko groblje Sjenica (Pralja) ostaci groblja rekognosciranje 1983. Selište Sjenica (Pralja) naselje (?) rekognosciranje 1983. Crkvina Sjenica (Pralja) ostaci crkve sa malom nekropolom rekognosciranje 1979. Kulina Sjenica (Pralja) ostaci turskog utvrđenja (?) rekognosciranje 1979. Mikulića groblje Sjenica (Pralja) ostaci srednjevekovnog groblja rekognosciranje 1979. Molitva Sjenica (Šušure) kultno mesto rekognosciranje 1983. Grčko groblje Sjenica (Šušure) ostaci nadgrobnih spomenika i crkve rekognosciranje 1983. Kaludra Sjenica (Šušure) tragovi rudišta rekognosciranje 1983. Grčke kuće Sjenica (Šušure) ostaci rudarskog naselja rekognosciranje 1983. Utvrđenje Sjenica (Borovići) ostaci turskog utvrđenja (?) Pašina tablja Sjenica (Kalipolje) ostaci šančeva, možda i utvrđenja Javorski rat(1876-1878) rekognosciranje 1980. Kršla Sjenica (Kalipolje) ostaci objekta kule (?) druga polovina XIX v rekognosciranje 1980. Gaj – Pećine Sjenica (Kladnica) ostaci crkve i groblja rekognosciranje 1980. Ogrijevac Sjenica (Kladnica) tragovi objekta kule (?) Javorski rat(1876-1878) rekognosciranje 1980. Džamija Sjenica (Kladnica) džamija sa drvenim tremom,minaretom i objektom mekteba rekognosciranje 1980. Latinsko groblje Sjenica (Papići) ostaci crkve sa nekropolom rekognosciranje 1985. Selište ili Duvarine Sjenica (Ponorac) tragovi kuća rekognosciranje 1979. Grčko groblje Sjenica (Ponorac) ostaci nekropole rekognosciranje 1979. Krš Sjenica (Ponorac) tragovi kuća rekognosciranje 1979. Crkvina Sjenica (Sugubine Donje) ostaci crkve i veće nekropole rekognosciranje 1979. Duvarine i Latinsko groblje Sjenica (Sugubine Donje) tragovi naselja i nekropole (?) rekognosciranje 1979. Gradina Sjenica (Sugubine Donje) 15 humki srednji vek (?) rekognosciranje 2006. Latinsko groblje Sjenica (Sugubine Donje) ostaci groblja rekognosciranje 2006. Humke Sjenica (Sugubine Donje) 15 humki srednji vek (?) rekognosciranje 2006. Haništa Sjenica (Sugubine Donje) ostaci 2 objekta (hanova?) rekognosciranje 2006. Grčko groblje Sjenica(Ursule) ostaci crkve sa nekropolom rekognosciranje 1985. Brdo Sjenica (Ursule) tragovi 2 kuće rekognosciranje 1985. Jagodina dolina Sjenica (Ursule) ostaci kuća rekognosciranje 1985. Haluga Sjenica (Ursule) ostaci 4 kuće rekognosciranje 1985. Mujina vrtača Sjenica (Ursule) tragovi malog groblja (?) rekognosciranje 1985. Grčko groblje Sjenica (Bagačiće) ostaci nekropole rekognosciranje 1985. Molitva Sjenica (Bačija) kultno mesto rekognosciranje 1985. Grčko groblje Sjenica (Bačija) ostaci groblja rekognosciranje 1985. Mravin polje – Pavlovića brdo Sjenica (Vapa) Pavlovića brdo nekropola sa 30 humki Divica Sjenica (Vapa) ostaci velike nekropole i crkve rekognosciranje 1979., crkva je istražena 1996. Latinsko groblje Sjenica (Vapa) ostaci groblja rekognosciranje 1979. Kulina Sjenica (Vapa) naziv, bez tragova rekognosciranje 1979. Dolovi ili Bunari Sjenica (Vapa) ostaci keramike rekognosciranje 1979. Spahićevina Sjenica (Vapa) tragovi kuća rekognosciranje 1979. Čukare ili Zidine Sjenica (Vapa) tragovi kuća rekognosciranje 1979. Đinđića groblje Sjenica (Dunišiće) ostaci crkve sa nekropolom rekognosciranje 1985. Duvarine Sjenica (Dunišiće) tragovi 2 kuće rekognosciranje 1985. Crkvina Sjenica (Krstac) ostaci crkve sa nekropolom rekognosciranje 1985. Seosko groblje Sjenica (Krstac) ostaci groblja sa crkvom rekognosciranje 1985. Duvarine Sjenica (Krstac) rekognosciranje 1985. Grčko groblje Sjenica (Fijulje) ostaci veće nekropole rekognosciranje 1979. Duvarine Sjenica (Fijulje) tragovi naselja (?) rekognosciranje 1979. Latinsko groblje Sjenica (Fijulje) tragovi groblja (?) rekognosciranje 1979. Duvarine Sjenica (Fijulje) tragovi naselja (?) rekognosciranje 1979. Savremeno groblje Sjenica (Čedovo) veliko staro groblje rekognosciranje 1979. Zarudina Sjenica (Čedovo) fragmenti keramike rekognosciranje i sondiranje 1979. Crkvica Sjenica (Čipalji) nema tragova crkve (?) rekognosciranje 1985. Grčko groblje Sjenica (Čipalji) trag groblja rekognosciranje 1985. Seosko groblje Sjenica (Čipalji) ostaci nekropole rekognosciranje 1985. Grčke kuće Sjenica (Čipalji) nema tragova kuća (?) rekognosciranje 1985. Crkvište Sjenica (Rasno) tragovi crkve i nekropole rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Sjenica (Rasno) ostaci nekropole rekognosciranje 1982. Muslimansko groblje Sjenica (Rasno) ostaci groblja rekognosciranje 1982. Šihitsko groblje Sjenica (Rasno) ostaci 6 turskih grobova rekognosciranje 1982. Crkvište Sjenica (Cetanoviće) ostaci nekropole i tragovi crkve rekognosciranje 1982. Krst Sjenica (Čitluk) trag nekropole (?) rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Sjenica (Čitluk) nema tragova nekropole (?) rekognosciranje 1982. Kosa – Haništa Sjenica (Čitluk) trag hana (?) rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Sjenica (Vrsenice) ostaci crkve brvnare i nekropole rekognosciranje 1985., sondiranje 1996. Duvarine Sjenica (Vrsenice) nema tragova kuća (?) rekognosciranje 1985. Duvarine Sjenica (Vrsenice) ostaci kuće rekognosciranje 1985. i sondiranje 1996. Grčko groblje Sjenica (Dubnica) ostaci muslimanskog groblja rekognosciranje 1985. Kula Steve Vasojevića Sjenica (Dubnica) predanje, nema tragova rekognosciranje 1985. Grčko groblje Sjenica (Dubnica) predanje, nema tragova rekognosciranje 1985. Kod Nedića kuća Sjenica (Dubnica) fragmenti keramike rekognosciranje 1985. Latinsko groblje Sjenica (Dujke) ostaci nekropole rekognosciranje 1985. Selište Sjenica (Dujke) ostaci 2 kuće rekognosciranje 1985. Savremeno groblje Sjenica (Dujke) groblje sa ostacima crkve rekognosciranje 1977. Grčko groblje Sjenica (Zaječiće) predanje, nema targova rekognosciranje 1985. Grčko groblje Sjenica (Krće) ostaci groblja rekognosciranje 1985. Latinsko groblje Sjenica (Raždaginja) ostaci nekropole rekognosciranje 1985. Tubića groblje Sjenica (Donje Lopiže) ostaci nekropole rekognosciranje 1985. Bržđe Sjenica (Donje Lopiže) izgubljeni tragovi nekropole rekognosciranje 1985. Latinsko groblje Sjenica (Donje Lopiže) tragovi nekropole rekognosciranje 1985. Ušak Sjenica (Donje Lopiže) dva tumula-humke rekognosciranje 1985. Okućnica Sjenica (Donje Lopiže) nekoliko tumula-humki (han sa objektima (?) rekognosciranje 2006. Crkva i groblje Sjenica (Donje Lopiže) crkva sa grobljem i starom nekroplom crkva iz drugepolovine XIX v rekognosciranje 1985. Latinsko groblje Sjenica (Donje Lopiže) tragovi groblja rekognosciranje 1985. Bare Sjenica (Donje Lopiže) dva tumula (?) rekognosciranje 1985. Seosko groblje Sjenica (Donje Goračiće) seosko groblje sa ostacima starog groblja rekognosciranje 1985. Grčko groblje Sjenica (Donje Goračiće) ostaci nekropole rekognosciranje 1985. Grčko groblje Sjenica (Gornje Goračiće) ostaci groblja rekognosciranje 1985. Crkvište Sjenica (Gornje Goračiće) tragovi kamena i maltera rekognosciranje 1985. Jerinin grad Sjenica (Družiniće) ostaci utvrđenja rekognosciranje i sondiranje 2006. Grčko groblje Sjenica (Družiniće) ostaci nekropole rekognosciranje 1985. Gradina ili Bedem Sjenica (Gradac) tragovi utvrđenja rekognosciranje i sondiranje 1987. Crkvina Sjenica (Gradac) ostaci crkve rekognosciranje 1977. Latinsko groblje Sjenica (Dragojloviće) ostaci nekropole rekognosciranje 1985. Seosko groblje Sjenica (Dragojloviće) starije groblje u okviru aktivnog groblja druga polovina XIXi početak XX v rekognosciranje 1985. Bogomolja Sjenica (Dragojloviće) kultno mesto sa kamenim stubom rekognosciranje 1985. Ilijina dolina Sjenica (Dragojloviće) ostaci spomenika rekognosciranje 1985. Latinsko groblje Sjenica (Veskoviće) ostaci nekropole XVII-XVIII v rekognosciranje 1981. Seosko groblje Sjenica (Raspoganče) aktivno groblje sa ostacima starijih spomenika rekognosciranje 1981. Grčko groblje Sjenica (Raspoganče) tragovi nekropole rekognosciranje 1981. Bare Sjenica (Raspoganče) nekoliko humki rekognosciranje 1981. Glavica Sjenica (Raspoganče) veća humka gvozdeno doba rekognosciranje 1981. Kulaš Sjenica (Raspoganče) tri manje humke rekognosciranje 1981. Mladin grob Sjenica (Raspoganče) humka sa nadgrobnim spomenikom rekognosciranje 1981. Seosko groblje Sjenica (Stup) ostaci crkve i starije nekropole u aktivnom groblju rekognosciranje 1981. Grčko groblje Sjenica (Stup) ostaci nekropole rekognosciranje 1981. Latinsko groblje Sjenica (Štavalj) ostaci nekropole rekognosciranje 1985. Crkvina Sjenica (Štavalj) tragovi crkve rekognosciranje 1985. Grčke njive Sjenica (Štavalj) obradive površine sa ostacima crkve rekognosciranje 1985. Kod Kaličana Sjenica (Štavalj) ostaci starijeg naselja rekognosciranje 1985. Karličića brdo Sjenica (Štavalj) ostaci nekropole rekognosciranje 1985. Molitva Sjenica (Štavalj) kultno mesto rekognosciranje 1985. Groblje kod Belana Sjenica (Štavalj) predanje, nema tragova nekropole rekognosciranje 1985. Marinkova voda Sjenica (Štavalj) ostaci objekta rekognosciranje 1985. Crkva Vaznesenja Hristovog Sjenica (Kneževac) tragovi bedema velikog utvrđenja druga polovina XIX v Naselje Sjenica (Kneževac) praistorijski i srednjovekovni ostaci materijalne kuture rekognosciranje 1978. Hanovi Sjenica (Kneževac) ostaci hana rekognosciranje 1985. Brnjičko brdo I Sjenica (Brnjica) humka rekognosciranje 1981. Brnjičko brdo II Sjenica (Brnjica) 4 humke rekognosciranje 1981. Uvir – Crkvina Sjenica (Brnjica) nalazi pokretnog arheološkogmaterijala praistorija rekognosciranje 1981. Centar sela Sjenica (Brnjica) veća humka rekognosciranje 1981. Krst Sjenica (Brnjica) kultno mesto rekognosciranje 1981. Drpa Sjenica (Brnjica) ostaci crkve većih dimenzija i nekropole i tragovi kuća rekognosciranje 1977. Kula Spasojevića Sjenica (Brnjica) XIX v rekognosciranje 1977. Kula Sjenica (Goluban) ostaci objekta rekognosciranje 1982. Šanac Sjenica (Goluban) ostaci šanca Javorski rat(1876-1878) rekognosciranje 1982. Šanac Sjenica (Duga Poljana) ostaci šanca Javorski rat(1876-1878) rekognosciranje 1982. Crkvina Sjenica (Duga Poljana) tragovi crkve rekognosciranje 1982. Kula Grčić Manojla Sjenica (Duga Poljana) ostaci kule Konak Petra Petrovića Sjenica (Žabren) ostaci konaka Karađorđevog oca rekognosciranje 1982. Vlaško groblje Sjenica (Žabren) ostaci nekropole rekognosciranje 1982. Šarski krš Sjenica (Šare) ostaci utvrđenja praistorija, V-VI v.p.n.e rekognosciranje 1977., sondiran 1983. Glavica Sjenica (Šare) veliki tumul rekognosciranje 1977. Crkvina Sjenica (Šare) ostaci male crkve i nekropole rekognosciranje 1977. Crkvina Sjenica (Milići) ostaci crkve i groblje sa krstačama rekognosciranje 1977. Crkvina Sjenica (Draževiće) ostaci groblja rekognosciranje 1982. Crkvište Sjenica (Žitniće) ostaci crkve sa nekropolom rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Sjenica (Žitniće) velika nekropola rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Sjenica (Kamešnica) ostaci nekropole rekognosciranje 1982. Crkvina Sjenica (Kamešnica) naziv, nema tragova rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Sjenica (Kamešnica) dve nekropole, jedna muslimanska rekognosciranje 1982. Kujov krš Sjenica (Tuzinje) ostaci crkve i nekropole rekognosciranje 1982. Hanište Sjenica (Tuzinje) ostaci hana rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Sjenica (Tuzinje) tragovi groblja rekognosciranje 1982. Gradina Sjenica (Tuzinje) ostaci utvrđenja rekognosciranje 1982., sondiranje 2006. Latinsko groblje Sjenica (Rastenoviće) ostaci nekropole i manje muslimanske nekropole rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Sjenica(Rastenoviće) ostaci nekropole rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Sjenica (Krnja Jela) ostaci manje nekropole rekognosciranje 1982. Blato Sjenica (Krnja Jela) tragovi zgure rekognosciranje 1982. Latinsko groblje kod crešnje Sjenica (Krnja Jela) ostaci nekropole rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Sjenica (Krnja Jela) ostaci manje nekropole rekognosciranje 1982. Duvarine Sjenica (Krnja Jela) ostaci 5 objekata rekognosciranje 1982., jedna sonda 2005. Vrelo Sjenica (Krnja Jela) nekoliko humki rekognosciranje i sondiranje 2005. Grčko groblje Sjenica (Krnja Jela) nekropola rekognosciranje 2005. Jerinin grad na Trojanu Sjenica (Krnja Jela) ostaci utvrđenja na teritoriji opština Sjenica i Tutin rekognosciranje 1982. Haništa Sjenica (Ugao) tragovi hana (?) rekognosciranje 1982. Juskole Sjenica (Ugao) ostaci 5 objekata rekognosciranje 1982. Vlaško groblje Sjenica (Ugao) velika nekropola rekognosciranje 1982. Crkvene vrtače Sjenica (Ugao) ostaci nekropole i tragovi crkve rekognosciranje 1982. Glavica Sjenica (Ugao) ostaci crkve sa nekropolom rekognosciranje 1982. Džamija Sjenica (Ugao) džamija sa velikim grobljem druga polovinaXVIII v rekognosciranje 1982. Donja ugla Sjenica (Boljare) ostaci objekata (?) rekognosciranje 1982. Seosko groblje Sjenica (Boljare) nekoliko starih spomenika na aktivnom groblju rekognosciranje 1982. Crkvina Sjenica (Bioc) ostaci crkve sa nekropolom rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Sjenica (Buđevo) ostaci nekropole rekognosciranje 1982. Seosko groblje – Crkvina Sjenica (Buđevo) ostaci velike nekropole i tragovi crkve rekognosciranje 1982. Kobiljka Sjenica (Buđevo) 30 humki IX-XI v rekognosciranje 1982., istraživanje Crkvina Sjenica (Crvsko) ostaci crkve i nekropole na aktivnom seoskom groblju rekognosciranje 1983. Latinsko groblje Sjenica (Crvsko) predanje,nema tragova groblja rekognosciranje 1983. Crkvina Sjenica (Goševo) ostaci manastirske crkve rekognosciranje 1983. Gaj Sjenica (Goševo) ostaci nekropole rekognosciranje 1983. Latinsko groblje Sjenica (Goševo) tragovi groblja (?) rekognosciranje 1983. Jerinin grad na Trojanu Tutin (Braćak) tragovi bedema velikog utvrđenja rekognosciranje 1982., sondažno istraživanje Duvarine Tutin (Braćak) ostaci kuće(?) rekognosciranje 1982. Suljevića groblje Tutin (Braćak) staro muslimansko groblje rekognosciranje 1982. Groblje na Krševitom brdu Tutin (Braćak) staro groblje(?) rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Tutin (Braćak) ostaci nekropole rekognosciranje 1982. Latinsko groblje – Ornice Tutin (Braćak) ostaci groblja rekognosciranje 1982. Staro selo Tutin (Devreč) tragovi kuća rekognosciranje 1982. Crkvina Tutin (Devreč) crkvište sa manjom nekropolm rekognosciranje 1951., 1982. Staro groblje pored škole Tutin (Devreč) ostaci groblja Staro groblje Tutin (Devreč) 4 groba u nizu Latinsko groblje Tutin (Devreč) 200 razrivenih grobova Staro groblje na Karadži Tutin (Boroštica) veliko groblje sa tragovima crkve rekognosciranje 1951.,1979. Kućišta na Karadži Tutin (Boroštica) tragovi naselja rekognosciranje 1982. Selišta Tutin (Boroštica) tragovi 2 kućišta rekognosciranje 1982. Crkveno brdo Tutin (Boroštica) ostaci nekropole i male crkve rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Tutin (Leskova) ostaci 30-ak većih grobova Latinsko groblje Tutin (Leskova) 100-ak razbacanih grobova Latinsko groblje Tutin (Leskova) ostaci nekropole Gračanski krš Tutin (Leskova) tragovi bedema (?) rekognosciranje 1982. Grgljača–Staro groblje Tutin (Leskova) ostaci (?) rekognosciranje 1982. Kula Hasana Hota Tutin (Suvi Do) ostaci četvorougaonog utvrđenja sa kulama i zgradama rekognosciranje 1979. Staro selo Tutin (Suvi Do) tragovi naselja rekognosciranje 1979. Srpsko groblje Tutin (Suvi Do) ostaci porušene crkve i groblja rekognosciranje 1951., 1979. Tursko groblje Tutin (Suvi Do) ostaci groblja pored utvrđenja rekognosciranje 1979. Latinsko groblje Tutin (Suvi Do) ostaci groblja rekognosciranje 1951. Crkvište Tutin (Suvi Do) tragovi (?) rekognosciranje 1982. Đurđevica Tutin (Đerekare) ostaci utvrđenja sa kulama kasna antika ili srednji vek (?) rekognosciranje 1982., sondažno istraživanje Srpsko groblje Tutin (Đerekare) ostaci crkvišta sa nekropolom rekognosciranje 1982. Staro groblje iznad Goveđih stanova Tutin (Đerekare) tragovi groblja rekognosciranje 1982. Kula Hasana Hota Tutin (Đerekare) tragovi kule rekognosciranje 1982. Stari krst Tutin (Đerekare) ostaci veće nekropole rekognosciranje 1951., 1982. Latinsko groblje Tutin (Đerekare) ostaci veće nekropole rekognosciranje 1982. Gradina Tutin (Naboje) ostaci utvrđenja i keramike Latinsko groblje Tutin (Naboje) ostaci nekropole sa crkvom Ćafa – tumul Tutin (Naboje) ostaci tumula Latinsko groblje Tutin (Naboje) ostaci crkvišta i grobova rekognosciranje 1951. Crkvište Tutin (Naboje) preorano crkvište, bez tragova rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Tutin (Naboje) ostaci nekropole rekognosciranje 1982. Šabanovo kućište Tutin (Naboje) ostaci manjeg naselja (?) rekognosciranje 1982. Hrvatske duvarine Tutin (Naboje) ostaci naselja Hrvata (?) rekognosciranje 1982. Latinsko groblje Tutin (Naboje) ostaci nekropole rekognosciranje 1982. Crkvina N. Pazar (Bele Vode) crkva sa nekropolom srednji vek rekognosciranje 1988.
Legenda: KO-katastarska opština
Napomena: Redni broj dobra koje uživa prethodnu zaštitu u tabeli odgovara rednom broju dobra koje uživa prethodnu zaštitu na Referalnoj karti 3. Prostornog plana
Granica zaštićene okoline utvrdiće se za proglašena nepokretna kulturna dobra, kao i za dobra koja uživaju prethodnu zaštitu jednovremeno sa utvrđivanjem njihovog statusa i kategorizacijom.
Do utvrđivanja granica, zaštićenom okolinom utvrđenih i predviđenih za utvrđivanje nepokretnih kulturnih dobara, koja uživa isti status zaštite kao dobro, smatraće se cele katastarske parcele na kojima se to dobro nalazi a po potrebi i sve katastarske parcele koje se sa njima graniče.
Programi, sadržaj, način izgradnje, detaljna namena i mere zaštite prostora zona zaštite nepokretnih kulturnih dobara biće definisane odgovarajućim urbanističkim planovima, odnosno aktom o utvrđivanju nepokretnog kulturnog dobra.
Na području Prostornog plana će se primeniti model aktivnog etno-parka koji predstavlja savremen i delotvoran sistem zaštite narodnog graditeljstva. Polazeći od većeg broja relativno očuvanih objekata narodnog graditeljstva i celih domaćinstava u seoskim naseljima, potencijalni etno-parkovi su: centar sela Štitkovo, zaselak Tomići u selu Ojkovica, zaselak Poledice sa kolibama Poledica i kolibama Stevanića u selu Erčege i kolibe u selu Tuzinje.
Adekvatna prezentacija kulturnog nasleđa i njegovo uključivanje u turističku ponudu područja omogućiće se povećanjem saobraćajne dostupnosti, turističkom signalizacijom, infrastrukturnim opremanjem lokaliteta kulturnog nasleđa i njegove zaštićene okoline, interpretacijom nasleđa i kulturnog identiteta područja posetiocima i lokalnom stanovništvu.
4.1.2.2. Mere i uslovi zaštite i korišćenja nepokretnih kulturnih dobara injihove zaštićene okoline
Utvrđuju se opšte mere i uslovi zaštite i korišćenja utvrđenih nepokretnih kulturnih dobara i dobara koja uživaju prethodnu zaštitu na području Prostornog plana:
mere tehničke zaštite i drugi radovi na nepokretnom kulturnom dobru mogu se izvoditi pod uslovima, u postupku i na način utvrđen Zakonom o kulturnim dobrima;
zabranjuje se raskopavanje, rušenje, prepravljanje, preziđivanje i vršenje svih radova koji mogu narušiti svojstva nepokretnog kulturnog dobra;
zabranjuje se korišćenje ili upotreba nepokretnog kulturnog dobra u svrhe koje nisu u skladu sa njegovom namenom i značajem, ili na način koji može da dovede do njegovog oštećenja.
na objektu se mogu izvoditi mere tehničke zaštite, u cilju vraćanja autentičnog izgleda i očuvanja gabarita, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala i stilskih karakteristika;
ne dozvoljava se povećanje horizontalnog i/ili vertikalnog gabarita objekta;
ne dozvoljavaju se radovi na objektu koji mogu da ugroze statičku stabilnost objekta i naruše njegov spoljašnji izgled;
dozvoljavaju se oni radovi na objektu koji će dovesti do poboljšanja sanitarno-higijenskih uslova korišćenja objekta, s tim da oni ne naruše njegov spoljašnji izgled.
Utvrđuju se opšte mere i uslovi zaštite i korišćenja zaštićene okoline utvrđenih nepokretnih kulturnih dobara i dobara koja uživaju prethodnu zaštitu:
zabranjuje se izgradnja, industrijskih, rudarskih i energetskih objekata, stočarskih i živinarskih farmi, infrastrukturnih i drugih objekata koji svojim gabaritom, oblikom i namenom, odnosno svojom eksploatacijom i otpadnim materijama mogu da ugroze nepokretno kulturno dobro i da degradiraju i naruše pejzažne odlike i prirodne elemente njegove zaštićene okoline;
u zaštićenoj okolini nepokretnog kulturnog dobra zabranjuje se: deponovanje otpada i ispuštanje otpadnih voda; prevođenje vodova visokog napona većeg od 35 kV; otvaranje kamenoloma, eksploatacija materijala (kamena, šljunka i dr.) iz korita reke i drugi vidovi narušavanja obala vodotoka, otvaranje pozajmišta zemlje i drugog materijala; seča šume i ogoljavanje površina pod šumom, dok se intervencije dozvoljavaju u cilju nege, uređenja i unapređenja šumskih sastojina; unošenje novih vrsta drveća i žbunja u postojeće šumske sastojine koje su strane oro-klimatogenim uslovima područja, a posebno egzota; unošenje stranih vrsta divljači čije prisustvo može da izazove nepoželjne ekološke posledice i izmenu sastava autohtonog živog sveta; korišćenja poljoprivrednog zemljišta, promene namene i kultura koje dovode do njegove degradacije i promene autentičnog ambijenta, izuzev ukoliko je predviđena promena u skladu sa merama zaštite okoline;
zabranjuje se intervenisanje na obalama i regulacija reka, osim u interesu zaštite nepokretnog kulturnog dobra u skladu sa uslovima Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva i Zavoda za zaštitu prirode Srbije;
podizanje novih i rekonstrukcija postojećih zelenih površina u zaštitnim pojasevima saobraćajne i ostale infrastrukture, pored vodotoka, turističkih i pratećih sadržaja uslovljava se upotrebom autohtonih vrsta sa tog područja;
do donošenja odgovarajućeg urbanističkog plana ili urbanističkog projekta zabranjena je izgradnja, rekonstrukcija i legalizacija objekata koji nisu u funkciji zaštite, prezentacije i afirmacije nepokretnog kulturnog dobra;
mere zaštite, uslovi korišćenja i pravila izgradnje i uređenja prostora zaštićene okoline nepokretnog kulturnog dobra, kao i uklanjanje objekata koji svojom namenom, volumenom/gabaritom, arhitekturom i primenjenim materijalima devastiraju kvalitet kulturno-istorijskog nasleđa i predeonog lika zaštićene okoline bliže će se definisati odgovarajućim urbanističkim planom, odnosno urbanističkim projektom;
uspostavlja se kontinuelna kontrola gradnje na prostoru zaštićene okoline nepokretnog kulturnog dobra; i
obezbeđuje se arheološki nadzor prilikom obavljanja zemljanih radova, koji nisu u sklopu arheoloških istraživanja; kao i građevinskih radova u neposrednoj blizini zaštićene okoline nepokretnog kulturnog dobra.
Mere tehničke zaštite utvrđenih nepokretnih kulturnih dobara i dobara koja uživaju prethodnu zaštitu date su u tabelama 10. i 11.
Opšte i pojedinačne mere zaštite i uslovi čuvanja i korišćenja nepokretnih kulturnih dobara i njihove zaštićene okoline u opštinskom centru bliže se utvrđuju odgovarajućim urbanističkim planom.
4.1.2.3. Mere zaštite i uslovi korišćenja arheoloških nalazišta i njihove zaštićene okoline
Opšte mere zaštite i uslovi čuvanja arheoloških lokaliteta i korišćenja njihove zaštićene okoline definisane ovim planom, do utvrđivanja statusa, kategorizacije dobra, granica zaštićene okoline sa režimom zaštite, izgradnje i uređenja prostora, jesu:
zabranjuje se širenje savremenih groblja na prostor starih sakralnih nekropola;
preduslov prezentacije starih sakralnih nekropola sa većim brojem očuvanih nadgrobnih spomenika jeste čišćenje lokaliteta od divlje vegetacije i poznijih naslaga zemlje;
arheološki lokaliteti se ne smeju uništavati i na njima vršiti neovlašćena prekopavanja, iskopavanja i duboka zaoravanja (preko 30 cm);
u slučaju trajnog uništavanja ili narušavanja arheološkog lokaliteta zbog kapitalnih investicionih radova, sprovodi se zaštitno iskopavanje o trošku investitora;
na prostoru planom definisane zaštićene okoline arheoloških lokaliteta zabranjuje se izgradnja objekata, izuzev infrastrukturnih objekata predviđenih prostornim ili urbanističkim planom;
za postavljanje nadzemnih dalekovoda, položaj trase i izvođenje podzemnih električnih vodova i drugih instalacija (vodovoda, kanalizacije, optičkih kablova) pribavljaju se uslovi i saglasnost nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture i obezbeđuje stalni arheološki nadzor u toku izvođenja radova;
u neposrednoj okolini ovim planom definisane zaštićene okoline arheoloških lokaliteta investicioni radovi sprovode se uz povećane mere opreza i obezbeđenje arheološkog nadzora;
ukoliko se tokom radova naiđe na arheološke predmete izvođač radova je dužan da odmah, bez odlaganja, prekine radove i obavesti nadležni zavod za zaštitu spomenika kulture i da preduzme mere da se nalaz ne uništi i ne ošteti, te da se sačuva na mestu i u položaju u kome je otkriven;
dozvoljava se infrastrukturno opremanje i uređenje ovim planom definisane zaštićene okoline arheoloških lokaliteta prema posebnim uslovima i uz saglasnost nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture; i
zabranjuje se neovlašćeno prikupljanje pokretnih arheoloških površinskih nalaza, ili odnošenje nadgrobnika i prekopavanje grobova.
4.1.3. Zaštita i održivo korišćenje voda i razvoj vodoprivredne infrastrukture
(Referalna karta 2)
4.1.3.1. Regionalni vodoprivredni sistemi
Koncepcija razvoja hidrotehničke infrastrukture na području SRP Uvac zasniva se na daljem razvoju, obnovi i dogradnji integralnog višenamenskog sistema za uređenje, korišćenje i zaštitu voda sliva Uvca. U taj sliv je uključen i sliv reke Boroštice na platou Peštera, čije su vode tunelom prevedene u sliv Vape, odnosno Uvca. Tesnu interakciju sa sistemom u slivu Lima imaju i akumulacije na slivu Velikog Rzava (planirana rzavska kaskada akumulacija) i slivu Ivanjičke Moravice (objekti na Nošnici i Moravici). U obuhvatu Prostornog plana su gornji delovi slivova planiranih akumulacija na Ljudskoj reci (sa delom zone potapanja akumulacije Jedra) i Vidrenjaku (akumulacija Tutin). U tabeli 12. date su osnovne performanse akumulacija na području Prostornog plana i u zoni upravljačkih uticaja. Svi ti objekti su od velikog značaja u jedinstvenom vodoprivrednom prostoru Republike Srbije.
Na području Prostornog plana razvijaju se dve klase sistema:
regionalni podsistemi za snabdevanje vodom naselja;
rečni podsistem za uređenje, korišćenje i zaštitu voda.
Na području Prostornog plana razvijaju se tri podsistema u sklopu Zapadnomoravsko-rzavskog regionalnog sistema za snabdevanje vodom naselja:
Podsistem Uvac, koji se naslanja na lokalna izvorišta i akumulacije Sjeničko i Zlatarsko jezero. Taj podsistem se u okviru Zapadnomoravsko-rzavskog regionalnog sistema kasnije povezuje sa Podsistemom Rzav, koji će se oslanjati na akumulacije Svračkovo, Roge i Orlovača. Spajanjem podsistema Uvac i Rzav, sa prevođenjem dela voda iz Uvca u Belu reku, pritoku Velikog Rzava, deo voda Uvca regulisao bi se u rzavskim akumulacijama, to jest u čeonoj akumulaciji Orlovača. Na taj način bi se ostvario najveći regionalni sistem za snabdevanje vodom Republike Srbije, koji bi omogućio dopremanje vode u malovodna područja centralne Srbije;
Moravički (Ivanjički) subsistem u sklopu Zapadnomoravskog podsistema, sa realizovanom početnom konfiguracijom – Kumaničkim podsistemom iz koga se snabdevaju vodom Ivanjica i obližnja naselja van područja plana, koja zahteva temeljitu obnovu i poboljšanje pouzdanosti. U konačnim fazama razvoja tog subsistema realizovaće se tri planirane akumulacije čiji se najvredniji delovi zaštićenih izvorišta nalaze na području Prostornog plana – akumulacije Rokci na Nošnici, Kumanica na Ivanjičkoj Moravici i Dubravica na Grabovici (van obuhvata plana);
Pešterski vodovod, koji ima karakter manjeg regionalnog podsistema, imajući u vidu njegov veliki značaju za opstanak naselja na malovodnom području Peštera.
Prema usvojenim strateškim dokumentima vodoprivrede Republike Srbije iz regionalnih sistema se za naselja obezbeđuju samo nedostajuće količine vode, nakon optimalne eksploatacije njihovih lokalnih izvorišta. Priključenje lokalnih vodovoda na regionalne sisteme moguće je uz ispunjenje sledećih uslova:
gubici vode u mreži manji od 20%;
uspostavljanje pouzdanog mernog sistema sa kontrolom svih ključnih čvorova u mreži, koji omogućava da se tačno i kontinuirano registruje potrošnja vode (obaveza uvođenja vodomera svim potrošačima) i gubitaka u pojedinim granama sistema;
prodajna cena vode usklađena sa cenama definisanim Strategijom dugoročnog razvoja vodoprivrede Srbije, tako da pokriva sve troškove proste reprodukcije sistema, zaštite izvorišta i deo troškova proširene reproducije (oko 30%) za dalji razvoj sistema;
korišćenje vode iz regionalnih sistema za snabdevanje naselja podrazumeva potpunu zaštitu lokalnih izvorišta i njihovo korišćenje samo do količina koje ne ugrožavaju ekološke uslove u okruženju.
Sliv Lima je veoma važan podsistem u okviru rečnog sistema Drina sa Limom za uređenje, korišćenje i zaštitu voda u okviru koga se nalaze dve najvažnije akumulacije Srbije – Sjeničko i Zlatarsko jezero, i njihov kompenzacioni bazen – Radoinjsko jezero. Taj kaskadni sistem omogućava višegodišnje regulisanje protoka i na taj način predstavlja jedan od najpouzdanijih rečnih sistema u pogledu pouzdanosti isporuke vode, smanjenja talasa velikih voda i povećanja malih voda u kriznim malovodnim periodima.
U okviru podsistema Lima su tri važne hidroelektrane: HE Uvac, HE Kokin Brod i HE Bistrica. Van obuhvata Prostornog plana je tehnološki deo tog sistema – HE Potpeć na Limu sa akumulacijom koja služi kao kompenzacioni bazen za vršnu regulacionu HE Bistrica i koja će, kao donji kompenzacioni bazen, omogućiti realizaciju reverzibilne RHE Bistrica 2. Ovaj rečni podsistem, sa sadašnjom snagom od 211 MW koja se prevashodno valorizuje u vršnom režimu, jedan je od najvažnijih rečnih sistema Republike Srbije. Deo tog podsistema su i: (a) kanalski i tunelski sistem za prevođenje vode reke Boroštice sa Pešterskog platoa u sliv reke Vape i Uvca, u cilju povećanja energetskih efekata tog kaskadnog sistema; (b) regulacioni radovi u zoni opštinskog centra Sjenice; i (v) mere zaštite kvaliteta voda, uključiv buduća postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda naselja i industrija Sjenice i Nove Varoši.
U okviru podsistema Lima, van obuhvata Prostornog plana, planirana je brana i akumulacija Klak na Uvcu čijom realizacijom će se povećati zapremina Radoinjskog jezera na oko 30×106 m3 i omogućiti realizacija RHE Bistrica 2. Omogućiće i prevođenje vode iz toka Lima, u uslovima dobrog kvaliteta voda i povoljnih hidroloških okolnosti kada se ne ugrožavaju bilansi Drine, prema vodom deficitarnim zonama centralne Srbije: derivacionim pravcem: Lim ( RHE Bistrica 2 (pumpni rad) ( tunel ka Beloj reci u slivu Velikog Rzava ( akumulacija Orlovača i dve nizvodne stepenice Veliko-rzavske kaskade (Roge i Svračkovo) ( Moravica ( Zapadna Morava ( Velika Morava. Akumulacija Klak omogućava da se u kritičnim malovodnim periodima, koji će biti sve duži i sa sve manjim vodama, protoci na toku Zapadne i Velike Morave povećaju za 40÷50 m3/s i time otklone sadašnja vodoprivredna ograničenja za intenzivniji razvoj u dolinama tih reka.
Tabela 12. Profili za realizaciju većih akumulacija na području Prostornog plana i u njegovoj zoni uticaja
Akumulacija Reka Opština Kota normalnog uspora (mnv) Ukupna zapremina (106 m3) Namena Klak Uvac Nova Varoš 815 30 E, R, T Rokci Nošnica Ivanjica 640 83 V,O,N, E, R, T Kumanica Moravica Ivanjica 710 21 V,O, E, R, T Dubravica Grabovica Ivanjica 535 30 V,O, E, R, T Orlovača V.Rzav Arilje 582/690 87/900 V,O,N, E, R, T Roge V.Rzav Arilje 500 108 V,O,N, E, R, T Svračkovo V.Rzav Arilje 419 20 V,O, E, R, T Vučiniće Ljudska reka Novi Pazar 667 45 V, O, R, T Jedra (B.Voda) Ljudska reka Sjenica 880 60 V, O, E, R, T Tutin Vidrenjak Tutin 1030 26 V, O, P, T
Legenda za namene akumulacija: E – energetika, O – oplemenjavanje malih voda, V – snabdevanje vodom naselja, P – kontrola poplava, R – ribarstvo, T – turizam i rekreacija.
4.1.3.2. Zone zaštite izvorišta regionalnih sistema vodosnabdevanja
Osnovno plansko opredeljenje jeste da se područja na kojima se nalaze postojeća i planirana izvorišta za snabdevanje vodom za piće štite od namernog ili slučajnog zagađivanja i drugih uticaja koji mogu nepovoljno da utiču na izdašnost izvorišta i zdravstvenu ispravnost vode.
Do donošenja Rešenja o određivanju zona sanitarne zaštite izvorišta, shodno članu 77. Zakona o vodama („Službeni glasnik RS”, broj 30/10) od strane ministra nadležnog za zdravlje, na osnovu Elaborata o zonama sanitarne zaštite izvorišta i u skladu sa Pravilnikom o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja („Službeni glasnik RS“, broj 92/08), oko postojećih akumulacija Sjeničko, Zlatarsko i Radoinjsko jezero, utvrđuju se sledeće zone sanitarne zaštite:
zona neposredne sanitarne zaštite (zona I) – obuhvata jezero iz koga se zahvata voda za vodosnabdevanje, uključujući vrh pregradnog objekta i priobalno područje akumulacije čija širina iznosi 10 m u horizontalnoj projekciji od nivoa vode pri najvišem nivou vode u jezeru, kao i nadzemne pritoke akumulacije i područje sa obe strane pritoke čija širina iznosi 10 m u horizontalnoj projekciji mereno od nivoa vode pri vodostaju pritoke koji se javlja jednom u 10 godina. Ukupna površina zone I iznosi oko 1318 ha, od toga na teritoriji opštine Sjenica 139,6 ha i Nova Varoš 1178,4 ha. Cela zona I u obuhvatu je zone sa režimom zaštite I i II stepena SRP Uvac;
uža zona sanitarne zaštite (zona II) – u pojasu širine 500 m oko akumulacije, mereno u horizontalnoj projekciji od spoljne granice zone I; ukupne površine 5900 ha, od toga na teritoriji opština Sjenica 707 ha i Nova Varoš 5193 ha. Najveći deo uže zone zaštite akumulacije na površini od 5500 ha preklapa se sa zonama u režimu II i III stepena zaštite SRP Uvac;
šira zona sanitarne zaštite (zona III) – obuhvata područje izvan granice zone II do granice sliva reka Uvac i Boroštica.
Granice zona sanitarne zaštite date su orijentaciono na referalnim kartama Prostornog plana i one će biti bliže definisane Rešenjem o određivanju zona sanitarne zaštite, odnosno Elaboratom o zonama sanitarne zaštite izvorišta.
U zoni I zabranjena je izgradnja novih i legalizacija postojećih objekata koji nisu u funkciji vodoprivrede i čuvanja, održavanja i prezentacije SRP Uvac. Za potrebe turističko-rekreativnog korišćenja akumulacije dozvoljava se uređenje priobalja za planirane pešačke i biciklističke staze, kupališta i pristana, sa sanitarno obezbeđenim objektima za dnevni boravak posetilaca (mokri čvorovi, posude za otpad, odmorišta i vidikovci sa zaklonom i sl). Na akumulaciji se mogu koristiti plovila na električni pogon, vesla i jedra i odvijati sportski ribolov. U akumulacijama je zabranjen kavezni uzgoj ribe.
Svi objekti u ovoj zoni treba da se uklone u skladu sa zakonom.
U zoni II zabranjena je izgradnja novih objekata koji nisu u funkciji vodoprivrede, zaštite i prezentacije prirodnog dobra SRP Uvac. Izgradnja novih saobraćajnica ograničava se na kategoriju opštinskih javnih, poljskih i šumskih puteva. Duž svih postojećih i planiranih puteva obavezna je izgradnja infrastrukture (betonske rigole) za prikupljanje atmosferskih voda sa separatorima naftnih derivata, od strane JP „Putevi Srbije” za državne puteve I i II reda ili opštinske uprave za opštinske puteve. Izgradnja distributivne elektroenergetske, telekomunikacione, lokalne vodovodne i kanalizacione infrastrukture usklađuje se sa režimom zaštite prirodnog dobra. Za potrebe turističko-rekreativnog korišćenja prostora, dozvoljava se uređenje prostora za planirane pešačke i biciklističke staze, pristana, vizitorskih centara, vidikovaca, i sl. pod uslovom sanitarno bezbednog prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda i organizovanog prikupljanja i odvoženja otpada. U ovoj zoni zabranjena je upotreba agrohemikalija, tečnog i čvrstog stajnjaka.
Stambeni i ekonomski objekti poljoprivrednih domaćinstava izgrađeni u zoni II sa stalnim prebivalištem u njoj mogu da se zadrže, odnosno legalizuju, pod uslovom da za ove objekte nadležni organi vodoprivrede i elektroprivrede, kao predstavnici države, u roku od 12 meseci od donošenja Prostornog plana realizuju sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje svih otpadnih voda. Kada je obezbeđeno sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje svih otpadnih voda, omogućava se rekonstrukcija ili zamena postojećih stambenih i ekonomskih objekata za sopstvene potrebe poljoprivrednih domaćinstava novim objektima istih gabarita.
Postojeći objekti sa dozvolama u ovoj zoni dobijenim do 11. septembra 2009. godine zadržavaju se pod uslovom da imaju obezbeđeno sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje svih otpadnih voda i druge uslove u skladu sa zakonom. Ukoliko navedeno nemaju, ovi objekti se mogu zadržati pod uslovom da vlasnici u roku od 12 meseca obezbede sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje svih otpadnih voda o svom trošku.
Status ostalih objekata, postrojenja i aktivnosti u zoni II biće utvrđen nakon donošenja Rešenja o određivanju i održavanju zona i pojaseva sanitarne zaštite i završetka izrade Elaborata o zonama sanitarne zaštite izvorišta (prema čl. 5. i 28. Pravilnika o načinu određivanja i održavanja zona sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja).
U zoni III uspostavlja se režim planski kontrolisane izgradnje i korišćenja prostora, koji obezbeđuje zaštitu kvaliteta voda i zdravstvenu ispravnost vode izvorišta.
U ovoj zoni zabranjeno je nekontrolisano deponovanje komunalnog i drugog otpada, lociranje i uređenje deponija čvrstog otpada, deponovanje, skladištenje i transport opasnih materija i materija koje se ne smeju direktno ili indirektno unositi u vode.
U slivovima svih postojećih i planiranih akumulacija nije dozvoljeno građenje proizvodnih pogona, termoenergetskih i drugih objekata, kao ni obavljanje rudarskih i drugih radova čije otpadne vode sadrže zagađujuće materije ili na bilo koji način ugrožavaju kvalitet i režim voda. Na tom prostoru se mogu realizovati mali industrijski (prerađivački) pogoni (mlekare, pilane, pečurkane, proizvodnja nameštaja, i dr), sa „čistim” tehnologijama koje nemaju čvrste ili tečne otpadne i opasne materije.
Otpadne vode postojećih objekata, proizvodnih procesa, rudarskih i drugih radova moraju se prečistiti do propisane klase kvaliteta pre ispuštanja u recipijent.
Rešenje o određivanju zona sanitarne zaštite, odnosno Elaborat o zonama sanitarne zaštite izvorišta, kojim će se proceniti uticaj objekata, postrojenja i aktivnosti na zdravstvenu ispravnost vode na izvorištu, doneće nadležni ministar po hitnom postupku.
Periferni istočni deo područja Prostornog plana, tj. opštine Sjenica pripada slivu buduće akumulacije Jedra na Ljudskoj reci čija je realizacija predviđena u postplanskom horizontu, posle 2025. godine, u skladu sa planiranim razvojem Subsistema reke Raške Ibarskog podsistema u okviru Zapadnomoravsko-rzavskog regionalnog sistema za snabdevanje vodom najvišeg kvaliteta, utvrđenim Prostornim planom Republike Srbije i Vodoprivrednom osnovom Republike Srbije. Profil akumulacije Jedra predviđen je neposredno nizvodno od ušća Muhovske reke u suženju doline Ljudske reke na području katastarske opštine Bele Vode (opština Novi Pazar). Orijentaciona visina brane je oko 75 m, zapremina akumulacije oko 57(106 m3 pri koti normalnog uspora KNU=880 m n.v. Predviđeni uspor je u slabo nastanjenoj i ekološki odlično očuvanoj zoni južnih padina Golije, gotovo u celosti na teritoriji opštine Sjenica. Višenamenska akumulacija Jedra bi radila spregnuto sa nizvodnom akumulacijom Vučiniće u Subsistemu reke Raške radi obezbeđenja pouzdanog rešenja snabdevanja vodom Novog Pazara i uređenja vodnih režima za sve vodoprivredne potrebe u dolini Raške. Akumulacija Jedra imaće sledeće funkcije: povećanje malih voda i zaštita kvaliteta voda; snabdevanje vodom; odbrana od poplava; hidroenergetika; ribarstvo i turizam.
Rezerviše se prostor za formiranje, to jest zonu potapanja akumulacije Jedra na Ljudskoj reci i uspostavljanje uže zone sanitarne zaštite te akumulacije ukupne površine oko 906 ha, od toga 544 ha na području opštine Sjenica (KO Šare i Duga Poljana) i 362 ha na području grada Novog Pazara (KO Bele Vode).
Na rezervisanom prostoru planirane akumulacije Jedra utvrđuje se režim selektivne i kontrolisane izgradnje i uređenja prostora do njegovog privođenja planiranoj nameni:
zabranjuje se izgradnja novih javnih puteva, objekata industrije i MSP, poljoprivrednih objekata (izuzev ekonomskih objekata za sopstvene potrebe poljoprivrednih domaćinstava), turističkih objekata (sa više od 12 ležaja) i kuća za odmor;
omogućava se modernizacija svih postojećih objekata; zamena, rekonstrukcija i/ili dogradnja stambenih, stambeno-poslovnih i poslovnih objekata do 25% postojeće bruto razvijene površine objekta, kao i izgradnja i dogradnja ekonomskih objekata za sopstvene potrebe poljoprivrednih domaćinstava, pod uslovom obezbeđenja sanitarno bezbednog prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda.
4.1.3.3. Snabdevanje vodom na području Prostornog plana
Osnovna koncepcija snabdevanja vodom Sjenice zasnivaće se i u budućnosti na korišćenju postojećeg izvorišta Zarudine, kao i na dovođenju u funkciju ranije korišćenog izvora Vrelo. Iz Zarudine se može obezbediti oko 220 L/s (u minimumu oko 200 L/s), a iz Vrela oko 40 L/s. To podrazumeva revitalizaciju i sprovođenje sanitarne zaštite lokalnih izvorišta, kao i zaštitu od nekontrolisane izgradnje objekata u njihovim zaštitnim zonama. Iz tih izvora se može sa potrebnom pouzdanošću obezbediti voda u narednih 20 godina, pod uslovom da se za 20% smanje gubici vode u mreži – koji predstavljaju ključni resurs za razvoj vodovoda Sjenice.
Osnovni preduslov za razvoj sjeničkog vodovoda jeste obnova mreže i smanjenje gubitaka u sistemu. Obnova vodovoda podrazumeva: (a) otklanjanje uskih grla u prenosnom i distributivnom sistemu (posebno: u jugoistočnom delu grada prema Kačarevu i Šumskom kombinatu, u severozapadnom delu prema Fekovića brdu i Muhadžer mahali, glavni potisno-distributivni cevovod u Jablaničkoj ulici, koji je nedovoljnog kapaciteta); (b) rekonstrukciju mreže (zamena svih ACC cevi), povećanje hidrauličke stabilnosti i pouzdanosti sistema obnovom i povećanjem kapaciteta rezervoara Radišića brdo na oko 2500 m3, i izgradnjom rezervoara severno od izvorišta Zarudine, zapremine oko 2000 m3, obnovom pumpnih stanica kako bi radile u povoljnijim režimima, uvođenje II visinske zone za potrošače u pojasu oko 1050÷1100 m n. v. (sa realizacijom manjih rezervoara i hidroforskih stanica); (v) obezbeđenje monitoringa sistema; (g) mere racionalizacije potrošnje uvođenjem obaveze ugrađivanja vodomera na svim priključcima, uz istovremeno isključivanje paušalnog plaćanja i dr.
U postplanskom periodu, nakon 2025. godine, ako sadašnja izvorišta postanu nedovoljna prećiće se na nova. Od više potencijalnih izvorišta, za ove namene zaštićuju se sledeća dva:
šira zona izvorišta Uvca uzvodno od Mašovića (realizacije manje akumulacije sa vodozahvatom);
nakon potpunog saniranja sadašnjih zagađivača Uvca i Vape moguće je kao izvorište koristiti najuzvodniji deo Sjeničkog jezera. Preduslov će biti održavanje potrebnog nivoa vode u tom delu jezera koji neće zavisiti od režima rada HE Uvac tako što bi se izdvojio branom u kanjonskom delu uzvodnog dela akumulacije (zona kanjona zapadno od Lupoglava) i u toj zoni bi se realizovalo postrojenje za pripremu vode (PPV), sa mogućim rezervoarom na tom uzvišenju i dovodom magistralnog cevovoda do Sjenice duž državnog puta II reda.
Pešterski vodovod, zajednički vodovod za snabdevanje dela Pešterske površi predstavlja jedini sanitarno korektan način za snabdevanje vodom tog karstnog, malovodnog područja, koji treba uredno da snabdeva vodom sledeća naselja na Području prostornog plana: Ugao, Karajukića Bunari, Krnja Jela, Bioc, Doliće, Boljare, Buđevo, Crvsko (opština Sjenica), Đerekare, Naboje, Šipče, Leskova, Gradac, Suvi Do i Borošticu (opština Tutin). Obnovom i proširenjem Pešterskog vodovoda, uz zaštitu i zadržavanje u optimalnoj eksploataciji vrela Đerekare (radni kapacitet oko 30 L/s) na Đerekarskoj reci i svih lokalnih izvorišta, obezbediće se povećanje pouzdanosti funkcionisanja sistema na 95% i povezivanje drugih naselja (Boljare, Buđevo) na taj sistem. Obnova i povećanje pouzdanosti Pešterskog vodovoda podrazumeva: (a) zamenu sadašnjeg magistralnog ABC cevovoda (fazna zamena po deonicama bez prekida u snabdevanju, sa privremenim prevezivanjem starih i novih cevovoda); (b) izgradnju rezervoara iznad svakog većeg konzumnog područja (specifičnih zapremina većih od 400(500 L/stanovnik) – iznad sela Ugao, u zoni Karajukića Bunari, iznad Krnje Jele, Bioca (Biocki Ozebac), Dolića, Boljara, Buđeva i Crvskog; (v) povećanje kapaciteta sistema kaptiranjem usputnih vrela i uvođenjem vode pumpanjem u rezervoare sistema; (g) ugrađivanje merne opreme za merenje pritiska i protoka u svim važnijim čvorištima i granama sistema, kako bi pratili bilansi u mreži i operativno otkrivale eventualna oštećenja tog dosta razuđenog sistema.
Osnovna koncepcija daljeg razvoja vodovoda Nove Varoši zasniva se na: (a) rekonstrukciji sistema, kako bi se gubici sveli na manje od 20%; (b) korišćenju svih postojećih izvorišta, uz njihovu adekvatnu sanitarnu zaštitu; (v) povećanju rezervoarskog prostora do okvirne specifične zapremine rezervoara (R) od oko 350 L/korisnik (prioritetan je novi R Voćnjak, kao rezervoar “ispred konzuma“, dok bi povećan R Briježđe postao “kontra rezervoar“); proširenju sistema na okolna seoska naselja; obezbeđenjem 40 L/s kvalitetne vode iz pravca Šaponjić Vrelo i poboljšanjem konfiguracije sistema, tako da se vode sa Lakomice i Gačevog vrela koriste za snabdevanje vodom Zlatara i najviših zona na pravcu R Centar – R Milanovac, a da se voda sa Crnog Vrela, Pećine i Šaponjića Vrela koristi za snabdevanje nižih visinskoh zona; (g) boljem zoniranju vodovoda uspostavljanjem više visinskih zona kojima se omogućava preraspodela vode u vodovodnom sistemu prema stanju izvorišta i zahtevima konzuma. Urgentna mera povećanja pouzdanosti sistema je formiranje III visinske zone, korišćenjem R Mahala i R Mukića Jama. Sa tri visinske zone obezbediće se pouzdano snabdevanje vodom najvećeg broja potrošača Nove Varoši. Ostali delovi naselja snabdevaće se u okviru posebnih podsistema, lokalno, preko R Centar, R Panorama i R Babića Brdo, sa izvorišta Lakomica i Gačevo Vrelo. Postoji mogućnost da se, pored tri osnovne visinske zone, formira još šest posebnih zonskih područja kako bi se što bolje hidraulički stabilizovalo funkcionisanje sistema na višim kotama grada i okolnih naselja, posebno na padinama Zlatara do objekata na najvišem platou Zlatara (Hotel Centar), u visinskom opsegu 1200÷1244 mnv. U konačnom rešenju planira se dovođenje vode sa Uvačkog (Sjeničkog jezera) ili Zlatarskog jezera, a u međuvremenu se kapaciteti mogu održavati u potrebnim granicama korišćenjem izvora Crno Vrelo i Pećina u blizini kamenoloma.
Vodovod Kumanica-Ivanjica, čiji je izvorišni deo na području Prostornog plana, koristiće i u budućnosti vodozahvat Kumanica kapaciteta oko 240 L/s, što sa kapacitetom vodozahvata Rzinjske reke i Drvničkog potoka treba da podmiri buduće potrebe konzumnog područja. Razvoj ovog vodovodnog sistema podrazumeva: (a) izgradnju novog postrojenja za preradu vode (PPV) u Međurečju; (b) povećanje rezervoarskog prostora, pored novog rezervoara Mrkočevac kapaciteta 1000 m3, sa još 3000 m3 rezervoarskog prostora; (v) zamenu ABC cevi u mreži. Izvorišni deo vodovoda Kumanica nalazi se u zoni sa režimom zaštite III stepena Parka prirode Golija, koji u potpunosti obezbeđuje zaštitu kvaliteta voda izvorišta.
Seoska naselja na području Prostornog plana koja ne mogu da se priključe na navedene regionalne sisteme snabdevaće se i dalje preko malih grupnih vodovoda, kaptirnjem karstnih izvora ili iz bunara. Planira se: zadržavanje u funkciji svih postojećih lokalnih izvorišta; sanitacija naselja i uspostavljanje zona zaštite lokalnih izvorišta; obnova mreža u cilju smanjenja gubitaka; povećanje pouzdanosti lokalnih vodovoda izgradnjom rezervoara u zoni naselja (sa specifičnim zapreminama većim od 500 L/stanovnik) io povezivanjem manjih vodovoda u veće grupne sisteme. Prioritet ima zaštita lokalnih izvorišta grupnih vodovoda za više seoskih naselja: Ferhatovo vrelo (oko 10(12 L/s), Krćanska vrela (4(5 L/s), Belovode (6(8 L/s), Jadovnik (10(12 L/s); Ćosovska mahala, Mačkovice, Belan itd.
U nekim delovima područja, a posebno na Pešteru, problem obezbeđenja vode za stočarstvo rešavaće se: (a) izgradnjom rezervoara na pasištima, koji bi se punili iz izvora u vodnom delu godine; (b) izgradnjom malih akumulacija na privremenim vodotocima u tim zonama, uz obezbeđivanje vododrživosti merama zaptivanja (glineni ekrani, torkret itd); (v) pumpanjem vode sa nižih izvorišta u rezervoare u zonama pašnjaka; (g) pregrađivanjem ustavama magistralnog kanala kod Karajukića Bunara, kojim se prevodi voda prema slivu Vape, kako bi se u njemu obezbedila voda za napajanje stoke. Prioritet u obezbeđivanju vode za stočarstvo imaju atari naselja na Pešteru iznad 1100 mnv.
4.1.3.4. Zaštita voda
Za sve akumulacije i vodotoke na području Prostornog plana zahtevaju se visoke klase kvaliteta. Vodotoci u slivu Uvca i izvorišnim delovima slivova reka u zoni zaštićenih izvorišta treba da se održavaju u I i I/II klasi kvaliteta.
Predviđa se integralna zaštita voda, koja podrazumeva primenu tehnoloških, vodoprivrednih i organizaciono-ekonomskih mera zaštite.
Tehnološke mere obuhvataju, pre svega, kanalisanje i prečišćavanje svih otpadnih voda Sjenice, Nove Varoši i Kokinog Broda, kao i onih delova naselja za koja se elaboratom o zonama sanitarne zaštite izvorišta utvrdi da se mogu zadržati u užoj zoni zaštite.
Predviđa se obnova i povećanje obuhvata postojećih kanalizacija Sjenice i Nove Varoši, po principima separacionih sistema, sa razdvojenim sistemima za otpadne vode i atmosferske vode. Pri obnovi kanalizacije treba tako povezati kanalizacije za otpadne i atmosferske voda da se atmosferske vode prvog kišnog talasa uvode u kanalizaciju za otpadne vode i upućuju na prečišćavanja u PPOV.
U postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda opšteg tipa (PPOV) uvodiće se otpadne vode naselja i otpadne vode preduzeća koje se po Pravilniku (po pokazateljima MDK) mogu upuštati u gradsku kanalizaciju bez predtretmana. Preduzeća sa pokazateljima MDK otpadnih voda koje se ne mogu upuštati u gradsku kanalizaciju imaju obavezu da obezbede predtretman svojih otpadne vode do stanja da smeju da budu upuštene u gradsku kanalizaciju.
Buduće PPOV Sjenice planira se na ušću Jablanice u Grabovicu, sa primarnim i sekundarnim tretmanom i produženom bioaeracijom. Zbog malog kapaciteta Grabovice i Vape kao recipijenata, posebno u malovodnom delu godine, treba postaviti projektni kriterijum prečišćavanja BPK5 < 6 gr O2/m3. Po potrebi će se, radi zaštite Sjeničkog jezera od eutrofikacije, uvesti i dodatno uklanjanje fosfora i azota.
Nova Varoš se nalazi na vododelnici i zbog toga postoje dve opcije za realizaciju PPOV. Jedna opcija je da se realizuje centralno gradsko PPOV opšteg tipa na nizvodnom izlasku iz opštinskog centra, kraj Varoške reke (Bistrice) kod buduće industrijske zone (projektovanje u toku), a da se otpadne vode iz dela grada koji gravitira prema Zlatarskom jezeru sakupljaju posebnim kanalizacionim sistemom, prepumpavaju u centralni odvodnik i usmeravaju ka centralnom PPOV. Druga opcija je da se za taj deo grada realizuje posebno manje PPOV. Sa gledišta održavanja postrojenja, korišćenja prostora i zaštite Zlatarskog jezera povoljnija je varijanta sa jednim centralnim PPOV.
Zbog zaštite Zlatarskog i Radoinjskog jezera realizovaće se grupni sistem za odvođenje otpadnih voda i PPOV opšteg tipa za naselje Kokin Brod, obližnja naselja (Vraneša, Radoinja) i ugostiteljske objekte čije otpadne vode ugrožavaju te akumulacije. Delovi naselja za koja se elaboratom o zonama sanitarne zaštite izvorišta utvrdi da se mogu zadržati u užoj zoni zaštite u roku od 12 meseci od donošenja Prostornog plana realizovaće sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje svih otpadnih voda na pogodnim kompaktnim PPOV (biodiskovi i sl).
Prioritet ima prečišćavanje otpadnih voda rudnika „Štavalj”, radi zaštite reke Vape, izvorišta Zarudine i Sjeničkog jezera.
Sanitacija seoskih naselja koja ne mogu da budu obuhvaćena grupnim sistemima, posebno u planinskim područjima, obavljaće se po principima ruralne sanitacije – sa odvođenjem otpadnih voda u propisane vododržive septičke jame, uz operativnu organizaciju daljeg postupka sa otpadnim vodama (pražnjenje i odnošenje u PPOV).
Vodoprivredne mere obuhvataju:
uspostavljanje neposredne i uže zone zaštite lokalnih izvorišta, u koje se ne smeju unositi sadržaji koji zagađuju vode i u kojima se kontroliše upotreba pesticida i đubriva;
povećavanje malih voda u kriznim malovodnim periodima namenskim upravljanjem akumulacijama;
poribljavanje akumulacija može se obavljati samo na osnovu odgovarajućih ihtioloških studija i projekata poribljavanja;
zabranu izgradnje ribnjaka na delu Uvca uzvodno od Sjeničkog jezera, na Kanjevskoj i Bačevskoj reci; dok je izgradnja hladnovodnih, salmonidnih ribnjaka dozvoljena na svim vodotocima na kojima se time ne ugrožavaju postojeća izvorišta.
Prema odredbama člana 25. stav 2. Zakona o zaštiti i održivom korišćenju ribljeg fonda („Službeni glasnik RS”, broj 36/09) obaveza korisnika dovodnih, turbinskih i drugih kanala je da ugrade i održavaju odgovarajuće uređaje koji sprečavaju ulaz riba u te kanale a korisnici brana su dužni da obezbede adekvatne riblje prolaze (staze) ili da svedu na minimum negativne efekte prepreka koje ometaju ili sprečavaju migraciju ribljeg fonda.
Organizaciono-ekonomskim merama se utiče na smanjenje zagađenja voda poštovanjem pravilnika o opasnim materijama, smanjenjem specifične potrošnje vode uvođenjem realnih nakanada za korišćenje voda i ispuštanje upotrebljenih voda, ekonomskim stimulisanjem recirkulacije vode, uvođenjem monitoringa kvaliteta voda, propisima o transportu opasnih materija u zoni izvorišta, zabranom stavljanja u promet zagađujućih supstanci za koje postoje adekvatne zamene (npr. zabrana nerazgradljivih deterdženata i materija sa nedozvoljenim količinama fosfora), uvođenjem naknada za zagađivanje otpadnih voda čija visina mora da bude veća od troškova prečišćavanja otpadnih voda itd.
4.1.3.5. Zaštita od poplava i antieroziona zaštita sliva
Uređenje vodnih režima ostvaruje se kombinacijom hidrotehničkih i organizacionih mera.
Hidrotehničke mere obuhvataju: (a) pasivne (linijske) mere zaštite na regulaciji i uređenju dolinskih vodotoka, posebno u zoni Sjenice, (b) aktivne mere ublažavanja poplavnih talasa u velikim akumulacijama Sjeničko jezero i Zlatarsko jezero, koje nisu neophodne na području Prostornog plana, već su deo sistema zaštite od poplava dolina Lima i Drine.
U primeni pasivnih, linijskih mera zaštite od poplava prioritet ima regulacija Grabovice i njenih pritoka na području Sjenice po principima urbane regulacije, radi urbanistički prihvatljivog uređenja obala i rečnog korita. Stepen zaštite na rekama u zoni Sjenice ne sme biti manji od tzv. pedesetogodišnje računske velike vode Q2%.
Kao osnovna organizaciona mera zaštite utvrđuje se zabrana izgradnje objekata i kontrola gradnje kapitalnih objekata u zonama koje mogu da budu ugrožene poplavama. Novi objekti naselja, privrednih i infrastrukturnih sistema ne smeju se graditi u zonama koje su ugrožene velikim vodama verovatnoće 0,5% (tzv. dvestogodišnje velike vode), od kojih se štite veći urbani centri i privredni objekti srednjeg nivoa značajnosti.
Prioritet ima primena antierozionih mera zaštite erozionih žarišta I i II kategorije u slivovima postojećih akumulacija i u planinskim područjima planiranih akumulacija – padine Jadovnika i Ozrena u izvorištu Uvca; izvorište Grabovice; Javor, Čemernica i severna Golija u izvorištu Nošnice i Moravice; Golija i Velika Ninaja u izvorištu Ljudske reke.
4.1.4. Održivi razvoj turizma i turističkih prostora(Referalna karta 3)
Plansko uporište jeste da je jedna od osnovnih razvojnih šansi područja Prostornog plana održivi razvoj turizma u skladu sa ograničenjima režima zaštite zaštićenih i predviđenih za zaštitu područja prirodnih vrednosti, nepokretnih kulturnih dobara i izvorišta vodosnabdevanja, i uz uvažavanje interesa lokalnih zajednica i podsticanje razvoja komplementarnih delatnosti (stočarstvo, šumarstvo, proizvodnja zdrave hrane, pića, tekstila i dr).
Shodno Prostornom planu Republike Srbije, deo područja Prostornog plana razvijaće se u sklopu turističke subregije Zlatar, srednjeplaninske regije Tara-Zlatibor-Zlatar, odnosno najveći deo područja u okviru Zapadne turističke zone nacionalnog ranga značaja, predviđene za letnju rekreaciju, kao i za ostale turističke aktivnosti kao što su tranzitne, jezerske, klimatske, ekološke, seoske i dr. Mali, istočni deo područja razvijaće se u sklopu turistike regije Golija, Središnja turistička zona međunarodnog ranga značaja, predviđene za letnju rekreaciju i zimske sportove. Turistička ponuda područja će se povezivati i integrisati s ponudom afirmisanih turističkih destinacija i regija u širem okruženju – Zlatibora, Tare i Kopaonika, čineći jedinstveni sistem turističkih područja jugozapadne Srbije.
Dominantni turistički proizvodi i vidovi turizma na području Prostornog plana zasnivaće se na bogatim prirodnim i antropogenim resursima i vrednostima prostora:
Planine – najpre Zlatar u sistemu sa Zlatiborom i Tarom, i nastavkom ka Ozrenu, Jadovniku i Giljevi na zapadu, te Javor i Golija na istoku i Peštarska visoravan na jugoistoku, sa velikim mogućnostima za zimski i celogodišnji stacionarni i izletnički turizam (alpsko i nordijsko skijanje, biatlon i ostali vidovi rekreacije na snegu, planinarenje, paraglajding, pešačke i biciklističke ture, jahanje i dr);
Jezera i reke – ribolovni, sportsko-rekreativni i drugi vidovi turizma na vodi na tri jezera u okviru SRP, planiranoj akumulaciji na Ljudskoj reci, rekama Uvac, Vapa i ostalim hidrološkim objektima. Jednistveni meandri Uvca, Đalovića klisura i druge klisure (Mileševke u opštini Prijepolje i dr) doprinose atraktivnosti akvatičkih prostora i razvoju specifičnih turističkih aktivnosti (panoramsko razgledanje, fotografisanje, posmatranje zaštićenih ugroženih vrsta, proučavanje geomorfoloških fenomena i sl);
Kulturni turizam – poseta značajnim kulturnim dobrima u Kućanima i Radijevićima (crkve brvnare), manastirima Dubnica i Kovilje, Novoj Varoši, Sjenici i dr, kao i nekom od 293 arheološka nalazišta (npr. Jerinin grad u kanjonu Uvca). Celogodišnju ponudu omogućavaju regionalne pogodnosti za ovaj vid turizma, u prvom redu najvrednije kulturno nasleđe upisano u Listu svetske kulturne i prirodne baštine – Stari Ras sa Sopoćanima i Studenica i drugi spomenici od izuzetnog značaja u neposrednom okruženju (manastiri Mileševa, Gradac i dr);
Zdravstveno-rehabilitacioni turizam – pogodni klimatski uslovi i morfologija terena omogućuju uspešno lečenje brojnih zdravstvenih poremećaja i rehabilitaciju korisnika. Specijalna bolnica Zlatar u sistemu sa SB Čigota na Zlatiboru, Zavodom za specijalizovanu rehabilitaciju u Ivanjici i Pribojskom banjom, predstavlja osnov za razvoj celogodišnje ponude ovog vida turizma. Privatna inicijativa u nekoliko sela otvara mogućnost za razvoj welness turizma u ekskluzivnom prirodnom okruženju;
Manifestacioni turizam – bogatstvo i raznovrsnost tradicije, svetovnih i duhovnih običaja (verski praznici, sabori, svadbe i druge svetkovine, stočni sajmovi, trke konja i različita takmičenja) različitih entiteta predpostavka su za očuvanje i razvoj brojnih manifestacija;
Seoski-etno turizam – slično zlatiborskom Sirogojnu i ivanjičkim Devićima, razvoj seoskog i etno turizma nastaviće se u afirmisanim selima Kušići i Katići (opština Ivanjica) i razvijati u ušačkim selima Štitkovo, Akmačići, Radijevići, Drmanovići, Jasenovo i Vilovi (opština Nova Varoš), planiranim etno-parkovima i očuvanim tradicionalnim pešterskim selima na području opština Sjenica i Tutin;
Tranzitni turizam – osnovni potencijal za razvoj ovakve vrste turizma (celogodišnji, dnevni) je blizina državnih puteva I reda broj 21 ka Jadranu i broj 8 ka Novom Pazaru i Kopaoniku preko pravca državnih puteva I reda br. 22 i 22.3, a u budućnosti najznačajniji biće tranzitni turistički pravac planiranog autoputa Beograd-Južni Jadran, kojim će se ostvariti najbrža veza sa turističkom tražnjom Vojvodine i središnje Srbije, i sjenički aerodrom koji će povećati pristupačnosti ovog područja i njegovu tranzitnu ulogu za turističke regije u okruženju;
Edukativni i ekološki turizam – ovi vidovi turizma biće zastupljeni na zaštićenim i planiranim za zaštitu područjima prirodnih vrednosti, u ušačkom pećinskom sistemu i ostalim pećinama, ornitološkim stanicama i mestima za posmatranje ptica (posebno staništa beloglavog supa), klisurama i sl;
Kongresni turizam – zanovan na atraktivnosti prostora i ponudi kvalitetnih kongresnih, smeštajnih i pratećih kapaciteta naročito u primarnim turističkim centrima, eventualno i u pojedinim sekundarnim turističkim centrima, ski i vizitor centrima;
Lovni i ribolovni turizam – na delu planinskog područja (Đerekare, Murtenica, Ozren i dr), odnosno na rekama i jezerima.
Razvoj svih turističkih proizvoda prilagođavaće se potrebama turista, tako da se omogući kombinovanje više vidova turizma. Integrisanje turističke ponude područja sa ponudom opština i turističkih regija u okruženju omogućiće formiranje raznovrsnih tematskih itinerera.
4.1.4.1. Organizacija i uređenje turističkih zona
Razvoj zimskog turizma zasnivaće se na koncepciji umrežavanja zimskih turističkih kapaciteta i destinacija sa sličnim centrima u regionalnom okruženju. Kako je Prostornim planom područja Parka prirode Golija predviđeno aktiviranje lokaliteta „Vrhovi-Odvraćenica” i „Golijska reka”, sa dominantnim skijalištem na Jankovom kamenu u opštini Ivanjica, te već afirmisanim zimskim centrima na Kopaoniku, Zlatiboru i Tari, završetak i modernizacija postejićih ski staza na Zlataru „Briježđa” (opština Nova Varoš), predviđena izgradnja ski centara na planinama Jadovnik i Ozren (opština Sjeniica) i na Đerekarskom Omaru (opština Tutin), bili bi deo jedinstvenog klastera zimskih turističkih centara zapadne i središnje Srbije.
Skijalište „Briježđa” u neposrednoj blizini Nove Varoši je u fazi završetka sa postojećom žičarom iz samog naselja i programom završetka započetih tehničkih radova na njegovom finalnom uređenju. Pristup skijalištu je, osim žičarom, moguć i državnim putem II reda broj 231 Nova Varoš-Sjenica. Smeštaj turista predviđen je u Novoj Varoši i u selima Draževići, Drenova, Kosatica i drugim naseljima u neposrednom okruženju.
Orijentaciono procenjeni kapacitet skijališta „Jadovnik” i „Ozren” je oko 20,5 km žičara. Odgovarajućim urbanističkim planom definisaće se kompletan sistem žičara i ski-staza, na osnovu koga će se utvrditi tačan kapacitet skijališta. Smeštajni kapaciteti biće locirani u kontaktnoj zoni skijališta, u selima Biberoviće-Javorče, Mašoviće, Caričina i Trijebine. Saobraćajna veza do skijališta „Jadovnik” obezbeđivaće se državnim putem I reda broj 8 do naselja Donje Gonje i opštinskim putem OS-12 preko Donje Gonje i Mašoviće do Biberovića i ulaza u skijalište. Dostupnost skijališta „Ozren” obezbeđivaće se državnim putem II reda broj 117 do Trijebine i opštinskim putem OS-9 do Caričine i ulaza u skijalište u zoni Izišta i Caričine, i direktnim priključkom sa državnog puta II reda broj 117 do ulaza u skijalište u zoni Klisure.
Pristup skijalištu „Đerekarski Omar” će se obezbediti preko državnog puta II reda broj 231a do sela Leskova i Naboje i opštinskim putem OT-7 do Đerekara, odnosno ulaza u skijalište. Smeštaj je predviđen u obodnim selima u opštini Tutin. U sistemu sa ovim skijalištem funkcionisaće i centar nordijskog skijanja u Karajukića Bunarima (opština Sjenica).
Prevdiđen je koncentrisano-disperzni razmeštaj turističkih smeštajnih kapaciteta u primarnim i sekundarnim turističkim centrima, i selima u kontaktnoj zoni skijališta. U skladu sa režimima zaštite III stepenu, sadržaji zimske ponude u prostoru biće delimično locirani u obuhvatu ili na granici planiranih za zaštitu prirodnih vrednosti Zlatara (Briježđe), Giljeve (Jadovnik-Ozren) i Pešterske visoravni (Đerekarski Omar).
Smeštajne kapacitete bi trebalo obezbediti u primarnim turističkim centrima Nova Varoš i Sjenica, sekundarnim turističkim centrima i seoskim naseljima u kontaktnim zonama skijališta. Za potrebe letnjeg turizma biće korišćen znatno širi prostor. Razvoj letnjeg turizma zasnivaće se primarno na edukativno-ekološkim vidovima turizma i turizmu na vodi, kao i ostalim vidovima u sklopu celogodišnje ponude područja.
Najatraktivniji bi trebalo da budu edukativno-ekološki vidovi turizma, u prvom redu ornitološki, usklađeni sa režimima zaštite prirodnih vrednosti i stručno podržani i kontrolisani od strane staraoca zaštićenih područja. Na meandrima reke Uvac u režimu zaštite Ib stepena, prioritet ima uređenje planiranog vidikovca na kanjon i stanište beloglavog supa na lokalitetu Molitve-Nišavići i izgradnja pristupnog puta od opštinskog puta OS-15 između sela Ursule i Družiniće, kao i uređenje vidikovca na lokalitetu sa druge strane reke i izgradnja pristupnog puta od opštinskog puta OS-13 iz pravca sela Donje Lopiže. Vidikovci će biti otvoreni i zatvoreni sa pratećim sadržajima (info punktovi i dr).
U novovaroškom delu SRP Uvac, na Zlatarskom jezeru prioritet ima uređenje postojećih vidikovaca u okolini brane i ka selu Štitkovo.
Atrakciju će predstavljati i poseta pećinama u Ušačkom pećinskom sistemu i pećini Bukovik po njihovom uređenju za prezentaciju posetiocima, odnosno speleološka ponuda pećina u sklopu turizma posebnih interesa.
Posebno atraktivna biće ponuda raznovrsnih rekreativnih i aktivnosti posebnih interesa na vodi. Letnji turizam će se razvijati i na rekama Uvac i Vapa i ostalim veći vodotocima. Na jezerima i rekama predviđeni su sledeći sadržaji: sportovi na vodi (veslanje, jedrenje i sl), sportski ribolov, splavarenje meandrima Uvca (u režimu zaštite Ib stepena prirodnih vrednosti) i sl.
Prostorna dispozicija turističke ponude akvatičkih prostora diferenciraće se na:
zonu priobalja sa izletničkim punktovima, biciklističkim i pešačkim stazama, sportskim terenima;
kontaktnu zonu priobalja sa seoskim turizmom.
U zoni sa režimom zaštite II stepena SRP Uvac smeštaj je moguć u zapuštenom Turističkom odmaralištu kapaciteta do 100 ležaja u Radoinji nakon neophodne revitalizacije objekata i njegovog ponovnog aktiviranja u turističke svrhe.
U turističku ponudu zone sa režimom zaštite II stepena SRP Uvac mogu da se uključuju smeštajni kapaciteti seoskih turističkih domaćinstava i legalizovanih kuća za odmor u skladu sa uslovima iz dela 4.1. i pravilima uređenja i izgradnje prostora iz dela 4.6.1.1.3. i 4.6.1.1.4. Prostornog plana.
Kao i kod zimskog turizma, smeštaj turista predviđen je na lokalitetima, to jest u naseljima van zona sa režimom zaštite Ib i II stepena prirodnih vrednosti i uže zone sanitarne zaštite oko jezera i reka. Posetioci jedinstvene zone jezera i reka Uvac i Vapa biće smešteni u postojećim i novim objektima seoskog turizma i komercijalnim smeštajnim kapacitetima na Zlataru, u Novoj Varoši, Sjenici i Kušićima.
Tradicionalni seoski turizam je celogodišnjeg karaktera sa izrazitim špicevima u toku letnje i zimske turističke sezone. Prioritet ima razvoj seoskog turizma, novih smeštajnih kapaciteta i sadržaja turističke ponude u naseljima u zoni sa režimom zaštite III stepena i u bližoj okolini SRP Uvac, od kojih su pojedina već turistički afirmisana: Radoinja, Jasenovo, Babića brdo, Radijevići, Ljepojevići, Akmačići, Komarani, Ojkovica, Mišovići, Vilovi, Štitkovo (opštini Nova Varoš), a naročito Kušići, zajedno sa Katićima (opština Ivanjica), Gornje i Donje Lopiže i Družiniće (opština Sjenica).
Ponuda seoskog turizma razvijaće se kako u seoskim naseljima u kontaktnoj zoni planiranih skijališta, tako i u bližoj okolini zaštićenih područja i predviđenih za zaštitu prirodnih vrednosti, u prvom redu u naseljima: Duga Poljana (Park prirode Golija), Karajukića Bunari, Tuzinje, Boroštica, Suvi Do i Naboje (Peštersko polje), Ugao (Peštersko polje, Pešterska visoravan), Crvsko i Goševo (Đalovića klisura, Giljeva) u opštini Sjenica.
Većina seoskih naselja u obuhvatu ili u blizini zaštićenih područja i planiranih za zaštitu prirodnih vrednosti, na lovnim i ribolovnim područjima ima potencijal za razvoj pojedinih ili kombinacije više oblika turizma. U skladu sa brojem posetilaca i razvojem letnje i zimske ponude područja prilagođavaće se i njihova uloga u razvoju turističke privrede (smeštaj, tradicionalna proizvodnja, kulinarstvo, proizvodnja hrane i dr).
Za turistički identitet područja Prostornog plana važno je očuvanje grupacija narodnog graditeljstva, etnocelina Caričina i Karajukića Bunari i formiranje etno parkova na predviđenim lokalitetima u Tuzinju, Ojkovici, Štitkovu i Erčegama. Ova sela će biti osnov etno, seoskog i manifestacionog turizma čitavog područja. Prezentacija tradicije i etnološke raznovrsnosti područja biće uključena u sistem budućih kulturnih itinerera ili puteva kulture regionalnog karatera.
Celogodišnji zdravstveno-rehabilitacioni turizam će se odvijati na postojećim lokalitetima vazdušne banje na Zlataru (prevencija, lečenje i rehabilitacija kardiovaskularnih oboljenja), uz neophodnu modernizaciju i adaptaciju smeštajnih kapaciteta specijalne bolnice, kao i u privatnim centrima za rehabilitaciju (wellness) u selima u zoni sa režimom zaštite III stepena oko Zlatarskog jezera.
Razvoj lovnog turizma odvijaće se u uređenim šumsko-lovnim područjima u obuhvatu Prostornog plana i u njegovoj neposrednoj okolini: na obroncima i delovima Golije, Velike Ninaje, Jaruta, Giljeve, Žilindara, Ozrena, Jadovnika, Đerekarskog Omara, Murtenice, Tikve, Bosanja i Smudinoga. Lovački savez Srbije, međuopštinski i opštinski savezi će biti odgovorni za organizaciju ovih prostora. Za potrebe ribolovnog turizma neophodno je uređenje ribolovnih staza i mesta za okupljanje ribolovaca duž reka Uvac, Vapa, Trijebinska reka, Jablanica, Bistrica, Lim (opština Piboj), Ljudska reka (opština Sjenica i grad Novi Pazar) i drugih vodotoka, kao i priobalju jezera. Lovni i ribolovni turizam podrazumevaju kontrolu korišćenja bioloških kapaciteta i sprečavanje prekomernog lova i robolova, kontrolu krivolova i vremena dozvoljenog za lov/ribolov određenih vrsta. Smeštaj lovaca i ribolovaca organizovaće se u seoskim naseljima, lovačkim domovima i drugim komercijalnim turističkim kapacitetima.
Tranzitni turizam razvijaće se u koridorima državnih putevi I reda broj 21 (povezivanje sa turističkom ponudom Zlatibora i Tare), broj 8 (kojim se ostvaruje veza sa pravcima prema Kopaoniku, Goliji, ibarskoj magistrali, Novom Pazaru, Prijepolju i planiranim autoputem), državnih puteva II reda broj 231 (povezivanje turističke ponude opština Nova Varoš i Sjenica), broj 231a (povezivanje turističke ponude opština Sjenica i Tutin), br. 117 i 272 (povezivanje turističke ponude opština Ivanjica i Sjenica) i opštinskih puteva koji omogućavaju pristup turističkim naseljima, kompleksima i lokalitetima, te trasom planiranog autoputa ka Crnoj Gori.
Za povezivanje turističke ponude u prostoru i razvoj više modaliteta kretanja turista na području Prostornog plana predviđeno je formiranje mreže biciklističkih, pešačkih i planinarskih staza. Mreža biciklističkih staza na području Prostornog plana formiraće se: duž javnih puteva od interesa za turizam i pojedina naselja; duž obala Uvačkog, Zlatarskog i Radoinjskog jezera; na pravcu Sjenica-istočna strana Uvačke klisure-manastir Dubnica-prelazak preko brane-Komorani-Akmačići-Zlatar-manastir Mileševa; na pravcima do skijaških centara na Zlataru, Jadovniki i Ozrenu, na području banje „Zlatar” i dr. Mreža pešačkih i planinskih staza zasnivaće se na evropskoj planinarskoj stazi E7, to jest deonicama E7-12 (Močioci-Štitkovo-Božetići-Sjeničko jezero-Akmačići-Zlatar/Vodena poljana), E7-13 (Manastir Mileševa-Milošev Do-Kaćevo-Aljinovići-Jadovnik-Sopotnica-Ozren/Trijebine-Sjenica-Čedovo-Dunišići-Stup) i početak deonice E7-14 (pravac ka Golijskoj reci), i drugim stazama koje će povezivati turističke centre sa turističkim punktovima i vizitor centrima duž Zlatarskog i Uvačkog jezera, sa pravcima do etno izletišta „Vrelo” i „Uvac”, Karajukića Bunara, Duge Poljane, na Rastokama i ostalim. Pešačkim stazama potrebno je povezati i izuzetno atraktivne speleološke lokalitete, među kojima su Ušačka, Tubića, Baždarska pećina, kao i pećina Bukovik. Na teritoriji opštine Nova Varoš predviđena je izgradnja pešačke staze Branoševac–Drmanovići, pešačke trim staze koja bi povezivala gradsko područje sa Zlatarom, kao i uređenje trim staze „Šopot” i „Kasarna” koje prolaze kroz predele izuzetnih odlika sa visokim kvalitetom vazduha.
Najznačajniji postojeći i planirani turistički kompleksi/zone, mesta, naselja i punktovi na teritoriji Prostornog plana su:
kompleks/zona skijališta – Ozren, Jadovnik, Zlatar (Briježđa) i Đerekarski Omar;
akvatički kompleks/zona uvačkih jezera i reka Uvac i Vapa – sa ulaznim punktovima (Kokin brod, Rastoke, Družiniće), ušačkim speleološkim sistemom, sistemom biciklističkih i pešačkih staza i dr;
zona intenzivnog etno-kulturološkog turizma – Štitkovo, Kušići i Katići;
vazdušne banje na Zlataru i Javoru-Ivanjici – centri zdravstveno-rehabilitacionog turizma;
primarni turistički centri – Nova Varoš i Sjenica;
sekundarni turistički centri (naselja) – Radoinje, Štitkovo, Kušići, Akmačići, Vilovi, Duga Poljana, Karajukića Bunari, Erčege, Trijebine, Lopiže, Mašoviće-Biberovići, Ojkovica, Ursule, Goševo;
ostala turistička naselja – sela u neposrednom okruženju turističkih zona sa kapacitetima za razvoj turizma ili za bavljenje komplementarnim aktivnostima u funkciji razvoja turizma;
značajni turistički punktovi – vizitorski centri, ulazni punktovi i info centri, objekti kulturno istorijskog nasleđa (manastiri, spomenici, arheološka nalazišta) i dr.
Za potrebe Parka prirode Golija i Rezervata biosfere Golija-Studenica planiran je ulazni punkt u Dugoj Poljani i na aerodromu Sjenica (opština Sjenica), gde bi se nalazio i info turistički centar i vizitorski centar. Slične punktove i vizitorske centre moguće je formirati i u Kokinom brodu (već definisana lokacija kod istoimene brane) za sistem jezera u SRP Uvac, Karajukića Bunarima za vlažno stanište Peštersko polje (Ramsarska lista) i Rastokama (kod brane na Sjeničkom jezeru), kao i ulazni punkt i starateljski centar u KO Družiniće. Informativni turistički centri bili bi i na glavnim saobraćajnicama u selu Kušići (pravac ka Ivanjici), Goševo (ka Crnoj Gori) i u gradskim naseljima Nova Varoš i Sjenica. Predviđen je naučno-istraživački centar u Kovilju (opština Ivanjica).
4.2. DEMOGRAFSKI RAZVOJ, RAZVOJ MREŽE NASELjA I JAVNIH SLUŽBI
4.2.1. DEMOGRAFSKI RAZVOJ
4.2.1.1. Projekcije stanovništva
Projekcije stanovništva koje naseljava plansko područje u periodu 2008-2022. izrađene su primenom kohortno-komponentnog metoda. Jednogodišnje starosne kohorte oba pola projektovane su na osnovu hipoteza o budućem kretanju determinanti populacionog razvoja – fertiliteta, mortaliteta i migracija. Hipoteze su postavljane za zajednice naselja ili za pojedinačna naselja ukoliko se karakteristike demografskog razvoja određenog naselja razlikuju od zajednice u koju je svrstano. Rezultati projekcija za celo područje, stoga, predstavljaju zbir rezultata za zajednice naselja (odnosno za pojedinačna naselja).
Projekcioni period kreće od sredine 2008. godine za koju su urađene procene stanovništva na bazi rezultata Popisa stanovništva iz 2002. godine i statistike vitalnih događaja u periodu 2002-2008. godina. Projekcione hipoteze imaju optimistički karakter s obzirom da su usklađene sa aktuelnim nacionalnim strategijama iz oblasti populacione politike (Strategija podsticanja rađanja i Strategija o populacionom starenju) i mogu predstavljati ostvariv cilj ukoliko dođe do očekivanih društveno-ekonomskih promena u narednoj deceniji.
Hipoteze o budućem kretanju fertiliteta, mortaliteta i migracija
Hipoteze o budućem kretanju komponenti razvoja stanovništva odražavaju se kroz sumarne pokazatelje: stopu ukupnog fertiliteta, očekivano trajanje života živorođenih i migracioni saldo. U tu svrhu izvršena je analiza dostupnih statističkih serija tri pokazatelja za svako naselje odnosno zajednicu naselja, pri čemu je posebnu težinu dobio pretprojekcioni period 1991-2007. godina. Prilikom prognoziranja fertiliteta, trebalo je uvažiti dijametralno različite reproduktivne modele dve dominantne etničke grupe na ovom području – bošnjačke i srpske (49%, odnosno 40% ukupne populacije). To je podrazumevalo da se, uvažavajući trend snižavanja nivoa stope ukupnog fertiliteta kod bošnjačke populacije, vrednost ovog pokazatelja do kraja projekcionog perioda stabilizuje oko nivoa dovoljnog za prostu reprodukciju stanovništva. Pritom bi se zadržale postojeće razlike, gde bi najviši nivo fertiliteta bio u naseljima opštine Tutin, nešto niži u naselju Bele Vode u opštini Novi Pazar, a najniži u naseljima opštine Sjenica.
S druge strane, u naseljima sa dominantnom srpskom populacijom, naročito onim u opštini Nova Varoš, gde je nivo stope ukupnog fertiliteta (1,17) pao znatno ispod republičkog proseka, predviđen je lagani oporavak nivoa plodnosti ka nivou koji je ova populacija dostizala u periodu 2004-2005. godina, što iznosi 1,4-1,7 u zavisnosti od tipa naselja odnosno opštine kojoj naselje pripada. Hipoteza o fertilitetu je za sva naselja pretpostavila porast plodnosti u starijim godištima žena naspram smanjenja u mlađim, što je u skladu sa dugoročnom tenedencijom na celoj teritoriji države.
Najveći deo stanovništva na ovom području lociran je u dve opštine – Sjenica i Nova Varoš, koje odlikuje duže očekivano trajanje života živorođenih u odnosu na republički prosek za oko dve godine kod ženske (77,7) odnosno za oko četiri godine kod muške populacije (74,1). U skladu sa karakterom projekcije, predviđen je dalji lagani porast prosečnog životnog veka stanovništva, što bi do kraja projekcionog perioda dovelo do dužeg očekivanog trajanja života živorođenih za dve do tri godine u zavisnosti od pola, odnosno opštine kojoj naselje pripada. Predpostavljeno je da su polazne i ciljne vrednosti svake od jednogodišnjih specifičnih stopa smrtnosti prema starosti povezane odgovarajućim opadajućim eksponencijalnim trendom.
Važno je istaći da se, svakako, glavni doprinos porastu nivoa prosečnog životnog veka stanovništva očekuje usled porasta stopa doživljenja starijih sredovečnih, a ne toliko u produženju dostignutog maksimalnog trajanja života, naročito kada je u pitanju muško stanovništvo. Drugim rečima, izvesnije je da će porast očekivanog trajanja života živorođenih prvenstveno biti pod uticajem većeg broja ljudi koji će ulaziti u populaciju starih nego pod dejstvom porasta broja starih ljudi koji će postajati još stariji.
Višak odseljenih u odnosu na doseljene je osnovna migraciona karakteristika ovog područja decenijama unazad. Optimistički karakter projekcija ogleda se u pretpostavci o laganom snižavanju negativnog migracionog salda, što bi do kraja projekcionog perioda dovelo do ujednačenog broja odseljenih i doseljenih. Ostvarenje ovakve hipoteze moguće je u uslovima ekonomskog oporavka, čiji se početak očekuje upravo u narednoj deceniji u okviru započetog procesa evropskih integracija, što je inkorporirano i u do sada usvojenim nacionalnim strategijama iz oblasti populacione politike. U tom smislu, aproksimirani starosni obrazac migranata, korišćen u projekcionom modelu, baziran je na stopama migracionog salda iz perioda 1981-1991. godina, koji je karakterisao nizak migracioni intenzitet i odsustvo migracija prinudnog karaktera tipičnih za period 1991-2002. godina.
Populaciona budućnost do 2022. godine
Iako projekcije stanovništva koje naseljava područje Prostornog plana imaju optimistički karakter, izvesno je smanjenje ukupne populacije sa 49.101, koliko je registrovano Popisom iz 2002. godine, na 44.510 stanovnika krajem projekcionog perioda, 2022. godine, ili pad od 9% (tabela 13.). Praktično, sav pad je uzrokovan smanjenjem broja stanovnika u naseljima sa većinskom srpskom populacijom, zahvaljujući nedovoljnom prirodnom obnavljanju i nasleđenoj nepovoljnoj starosnoj strukturi (populacija na teritoriji opštine Nova Varoš će se smanjiti za gotovo 28%, dok bi ukupan broj stanovnika u naseljima opštine Sjenica ostao gotovo nepromenjen).
Osim minimalnog porasta broja stanovnika urbanog centra Sjenice (1%), porast ukupne populacije 2022. godine u odnosu na rezultate Popisa 2002. zabeležiće i zajednice naselja Zaječiće, Kladnica, Duga Poljana, Karajukića Bunari i Rasno (3-19%) u opštini Sjenica, kao i zajednica naselja Leskova u opštini Tutin (22%), odnosno naselje Bele Vode (33%) u opštini Novi Pazar. S druge strane, u opštini Sjenica do populacionog smanjenja doćiće u zajednicama naselja Vapa, Trijebine, Mašoviće i Štavalj (11-30%), dok će se populacija Donje Lopiže smanjiti gotovo za dve trećine. Naselja Goševo i Crvsko u ovoj opštini izgubiće trećinu svoje populacije. U opštini Prijepolje, broj stanovnika zajednice naselja Aljinovići i naselja Koprivna će se prepoloviti do 2022. u odnosu na Popis 2002. godine, dok će sve zajednice naselja u opštini Nova Varoš u istom periodu pretrpeti populaciono smanjenje između 37% i 50%, a naselje Seništa čak od 65%. Slična budućnost očekuje i zajednice naselja u oppštini Ivanjica – Kovilje i Kušići (smanjenje od 60% odnosno 25%).
Tabela 13. Projekcije ukupnog stanovništva i velikih starosnih grupa na području Prostornog plana
PPPPN, tip, zajednica naselja, naselje Ukupno Velike starosne grupe Gustina (st/km2) Ukupno Opština Sjenica Vapa Nova Varoš Kovilje Aljinovići Leskova Bele Vode Ukupno Opština Sjenica Vapa Nova Varoš Kovilje Aljinovići Leskova Bele Vode Ukupno Opština Sjenica Vapa Nova Varoš Kovilje Aljinovići Leskova Bele Vode 1.157 430 283 Ukupno Opština Sjenica Vapa Nova Varoš Kovilje Aljinovići Leskova Bele Vode Ukupno Opština Sjenica Vapa Nova Varoš Kovilje Aljinovići Leskova Bele Vode Ukupno Opština Sjenica Vapa Nova Varoš Kovilje Aljinovići Leskova Bele Vode 141 Opština Sjenica OC Sjenica Medare CZN Vapa Bagačiće, Bačija, Dunišiće, Kanjevina, Krstac, Fijulj, Čedovo, Čipalje CZN Donje Lopiže Gornje Lopiže, Donje Goračiće, Družiniće, Krivaja, Skradnik, Strajiniće, Uvac, Ušak CZN Mašoviće Božov Potok, Pralja, Šušare CZN Trijebine Caričina, Grabovica CZN Zaječiće Breza, Vrsjenice, Dubnica, Dujke, Kijevci, Krće, Raždaginja CZN Duga Poljana Brnjica, Vrapci, Goluban, Draževiće, Zabrđe, Žabren, Žitniće, Kamešnica, Koznik, Lijeva Reka, Ljutaje, Milići, Petrovo Polje, Sušica, Crčevo, Šare CZN Karajukića Bunari Bioc, Boljare, Buđevo, Doliće, Krnja Jela, Poda, Rastenoviće, Tuzinje, Ugao CZN Rasno Međugor, Raškoviće, Cetanoviće, Čitluk CZN Štavalj Boguti, Veskoviće, Višnjice, Gradac, Dragojloviće, Kneževac, Kokošiće, Raspoganče, Stup CZN Kladnica Boroviće, Jevik, Kalipolje, Papiće, Ponorac, Sugubine, Ursule Goševo i Crvsko gravitiraju CZN van obuhvata Prostornog plana Opština Nova Varoš OC Nova Varoš Amzići, Brdo, Vraneša (Kokin Brod) CZN Akmačići Komarani, Miševići, Radijevići, Vilovi, Drmanovići CZN Božetići Bukovik, Debelja, Ljepojevići, Tisovica, Gornje Trudovo, Štitkovo CZN Jasenovo Trudovo, Kućani, Ojkovica CZN Negbina Burađa CZN Radoinja naselja van obuhvata Prostornog plana gravitiraju CZN Radoinja Seništa gravitira CZN van obuhvata Prostornog plana Opština Ivanjica CZN Kušići Javorska Ravna Gora CZN Kovilje Vasiljevići, Smiljevac, Erčege, Medovine Opština Prijepolje CZN Aljinovići Gornje Goračiće, Karaula, Muškovina Koprivna gravitira CZN van obuhvata Prostornog plana Opština Tutin CZN Leskova Boroštica, Braćak, Gradac, Devreč, Đerekare, Jarebice, Naboje, Suvi Do, Šipče Grad Novi Pazar CZN Bele Vode naselja van obuhvata Prostornog plana gravitiraju CZN Bele Vode
Centrima zajednica naselja Radoinja (opština Nova Varoš) i Bele Vode (grad Novi Pazar) gravitiraju naselja koja se nalaze van obuhvata Prostornog plana. Naselja Seništa (opština Nova Varoš), Goševo, Crvsko (opština Sjenica) i Koprivna (opština Prijepolje) gravitiraju centrima zajednica naselja koji se nalaze van područja Prostornog plana.
Polazeći od ostvarenih malih gustina naseljenosti postojećih građevinskih područja opštinskih centara i na ruralnom području i njihovog neracionalnog korišćenja, osnovno plansko opredeljenje je da se što je moguće više ograniči širenje izgradnje na nove površine.
Prva propozicija jeste da se koriste unutrašnje rezerve postojećih građevinskih područja, u prvom redu radi zaštite proglašenih i planiranih za zaštitu prirodnih dobara, poljoprivrednog i šumskog zemljišta. Druga propozicija jeste da samo kada se iskoriste ili nema mogućnosti za korišćenje unutrašnjih rezervi postojećeg građevinskog područja, može odgovarajućim urbanističkim planom da se predvidi nova gradnja u rubnoj zoni građevinskog područja.
U naseljima koja su predviđena za centre u mreži naselja na ruralnom području Prostornog plana po ispunjenju napred navedenih propozicija može da se odgovarajućim urbanističkim planom predvidi proširenje građevinskog područja optimalno za oko 5% njegove površine. U ostalim naseljima se ne predviđa širenje postojećih građevinskih područja. Ukoliko se pojavi veći broj zahteva za izgradnju, po ispunjenju napred navedenih propozicija može da se odgovarajućim urbanističkim planom predvidi proširenje građevinskog područja optimalno za oko 2% njegove površine.
Na Referalnoj karti 1. date su orijentacione površine postojećeg građevinskog područja naselja na osnovu izgrađenog zemljišta sa raspoloživih topografskih karata u razmeri 1:50000. Na izgrađenom zemljištu će se na osnovu ažuriranog katastra nepokretnosti utvrditi granice postojećeg građevinskog područja i proglasiti za građevinsko zemljište aktom nadležne skupštine opštine. Istim aktom, odnosno odgovarajućim urbanističkim planom, utvrđivaće se proširenje građevinskog područja u skladu sa odredbama Prostornog plana.
Plansko opredeljenje je povećanje gustina naseljenosti i izgrađenosti i intenziviranje korišćenja postojećeg izgrađenog zemljišta, odnosno građevinskog područja, radi njegovog racionalnijeg opremanja saobraćajnom, javnokomunalnom i javnosocijalnom infrastrukturom.
U centrima zajednica sela utvrđenim prostornim planom opštine za intenzivniji razvoj i u primarnim turističkim naseljima predviđeno je postizanje gustine naseljenosti građevinskog područja od 30 st/ha, a u ostalim centrima zajednice sela i sekundarnim turističkim centrima od 20 st/ha.
4.2.2.2. Razvoj mreže javnih službi
Osnovno plansko opredeljenje jeste razvoj održive mreže usluga i objekata javnih službi koja omogućava uravnoteženiji razvoj područja, doprinosi jačanju funkcija centara u mreži naselja, obezbeđuje teritorijalnu i funkcionalnu dostupnost i kvalitet usluga uvođenjem novih formi pružanja usluga prilagođenih različitim potrebama korisnika (formiranje mobilnih službi, osnivanje internatskog ili privatnog smeštaja za srednjoškolce u opštinski centrima, poboljšanjem saobraćaja, organizovanjem specijalizovanog prevoza i sl.). To podrazumeva stimulisanje i uključivanje privatnog i civilnog/neprofitnog sektora na lokalnom nivou i partnerstvo sa javnim sektorom u ostvarivanju osnovnog planskog opredeljenja.
Prioritet u razvoju mreže usluga i objekata imaju centri u mreži naselja. U centrima zajednica naselja na ruralnom području prioritet ima obnova, opremanje i razvoj kvalitetnijih i novih usluga u postojećim objektima javnih službi. To se, u prvom redu, odnosi na matične osnovne škole (sa kompjuterskom i drugom opremom, javnom bibliotekom, a ukoliko je moguće i sa fiskulturnom salom), zdravstvene punktove, terene za male sportove, objekte kulture i dr.
Organizacija mreže usluga i objekata javnih službi utvrdiće se prostornim planovima obuhvaćenih opština.
Ovim prostornim planom utvrđuju se smernice za razvoj i organizaciju mreže usluga i objekata javnih službi, i to za:
Obrazovanje
veća dostupnost i mogućnost za ravnopravnije korišćenje usluga predškolskog vaspitanja i obrazovanja obezbeđuje se za obuhvat od najmanje 30% dece uzrasta do 6 godina, uz uvođenje specijalizovanih programa i mobilnih ekipa dečjih vrtića (iz opštinskog centra);
organizovanje obaveznog pripremnog predškolskog programa za decu uzrasta 5,5-6,5 godina obezbeđuje se proširenjem mreže postojećih predškolskih grupa novim grupama pri matičnim osmorazrednim školama i pojedinim četvororazrednim školama u naseljima u kojima se iskaže potreba za njihovim formiranjem, radi postizanja obuhvata od 100% kontingenta dece tog uzrasta;
organizacija objekata osnovnog obrazovanja zasnivaće se na matičnim osmogodišnjim školama i isturenim odeljenjima/područnim školama sa četvororazrednom nastavom i na povećanju kvaliteta njihove opremljenosti i dostupnosti; škole sa malim brojem odeljenja ili sa malim brojem učenika po odeljenju ne bi trebalo zatvarati, a ako i do toga dođe problem se može rešiti organizovanjem prevoza do matičnih ili drugih područnih škola;
preporučuje se višenamensko korišćenje postojećih objekata za mobilne ekipe dečjih vrtića, ustanova kulture, kurseve informatike, obrazovanje odraslih, medije i sl., kao i da se u pojedinim školama uvedu novi programi i obezbede mobilne nastavne ekipe, kako bi se učenicima četvorogodišnjih škola približili novi oblici nastave i znanja koja su pristupačna u matičnim školama;
postojeća mreža objekata srednjeg obrazovanja može da zadovolji buduće potrebe područja Prostornog plana i pojedinih opština, s tim da će se obezbediti njihova podjednaka dostupnost za korisnike s područja obuhvaćenih opština; ukoliko opštinska i privreda regionalnog okruženja iskažu interes za novim obrazovnim profilima, moguće je otvaranje novih srednjoškolskih centara u opštinskim centrima;
preporučuje se organizovanje neformalnog sistema obrazovanja u javnim i privatnim ustanovama, stručnim udruženjima i asocijacijama i nevladinim organizacijama;
2. Zdravstvenu zaštitu
organizacija objekata primarne zdravstvene zaštite zasnivaće se na domovima zdravlja u opštinskim centrima, zdravstvenim stanicama i ambulantama u centrima u mreži naselja na ruralnom području;
viši kvalitet primarne zdravstvene zaštite i obezbeđenje pravičnog i jednakog pristupa za sve stanovnike, kako bi se smanjile nejednakosti između korisnika iz urbanog i seoskih naselja, obezbeđuje se prilagođavanjem rada zdravstvenih službi potrebama lokalne sredine;
razvoj primarne i specijalizovanih oblika zdravstvene zaštite, u javnom, javno-privatnom i privatnom sektoru, usklađuje se i sa razvojem turizma u primarnim i sekundarnim turističkim centrima na području Prostornog plana;
preporučuje se organizovanje kombinovanih mobilnih zdravstvenih i apotekarskih službi u opštinskim centrima koje će, periodično i po pozivu, pružati usluge primarne zdravstvene zaštite stanovništvu ruralnog područja; prioritet bi trebalo da ima razvoj specijalizovanih mobilnih medicinskih ekipa za zaštitu majke i deteta, školske populacije i starih lica;
3. Socijalnu zaštitu
razvoj mreže usluga socijalne zaštite koje omogućavaju veću teritorijalnu i funkcionalnu dostupnost usluga, podržavaju život u zajednici i obezbeđuju integralnu i neodložnu zaštitu korisnika;
preporučuje se razvoj raznovrsnih socijalnih usluga usaglašenih sa potrebama korisnika koje se prioritetno zadovoljavaju u lokalnoj zajednici i porodici (prirodnom okruženju), a omogućavaju izbor najmanje restriktivne usluge za korisnika;
preporučuje se uključivanje nevladinog sektora u razvoj usluga mobilnih službi proširene socijalne zaštite (projekat pomoći u kući uz psihosocijalnu podršku starima, nemoćnima i invalidima);
4. Kulturu
prioritet ima razvoj novih višefunkcionalnih objekata kulture u centrima u mreži naselja, lokalnih programa razvoja kulture i integrisanih kulturno-obrazovnih i drugih intersektorskih programa, u prvom redu u sklopu turističke ponude područja;
5. Fizičku kulturu
prioritet ima razvoj mreže usluga za omasovljenje rekreativnog bavljenja sportom pri sportskim klubovima i objektima obrazovanja, uređenje terena za male sportove u centrima zajednica naselja i turističkim centrima, kao i povezivanje razvoja fizičke kulture sa ostalim funkcijama, kako bi se dobili kompleksi kombinovanog sadržaja (rekreativno-sportski, turističko-sportski i sl.);
6. Verske objekte
mreža verskih objekata prilagođava se zahtevima stanovništva;
7. Adminstrativno-upravne usluge
prioritet ima proširenje vrste usluga i povećanje kvaliteta kadrovske i tehničke opremljenosti i dostupnosti postojeće mreže objekata mesnih kancelarija.
4.3. ODRŽIVI RAZVOJ PRIVREDNIH AKTIVNOSTI
4.3.1. Održivi razvoj privrede
4.3.1.1. Osnovna koncepcija i pravci održivog razvoja privrede
Osnovna planska opredeljenja razvoja privrede su sledeća:
stvaranje uslova za povećanje zaposlenosti i unapređenje kvaliteta života na celokupnom području razvojem malih i srednjih preduzeća i preduzetništva (MSPP) kao osnovnih pokretača razvoja, konkurentnosti, zapošljavanja i smanjenja siromaštva;
stvaranja povoljnog ambijenta za privlačenje investicija (unapređenje finansijskog, administrativnog, institucionalnog, prostornog/lokacionog okvira i dr);
ubrzanje procesa privatizacije i restrukturiranja privrede u pravcu oblikovanja savremene tržišno profilisane privrede zasnovane na znanju, novim tehnologijama, preduzetništvu;
jačanje izvozne orijentacije privrede, posebno industrijskih grana sa tradicijom (prehrambena, tekstilna, drvna industrija i dr), uz podizanje kvaliteta sektora usluga (trgovine, transporta, distribucija robe, posebno jačanje sektora turizma i komplementarnih usluga, nefinansijskih usluga – istraživanje tržišta, poslovno povezivanje i marketinška podrška i dr.);
efikasnije korišćenje prirodnih i ljudskih resursa u budućem privrednom razvoju, jačanjem poslovne, proizvodne i razvojne koordinacije i kooperacije privrednih subjekata u cilju zajedničkog nastupa, nabavke sirovina, obezbeđenja kredita, poboljšanja uslova plasmana i naplate, stvaranja robnih marki i sl.;
decentralizacija privrednog razvoja selektivnom disperzijom proizvodnih kapaciteta i uslužnih delatnosti u manje razvojne centre saglasno lokalnim razvojnim potencijalima, uvođenje novih prostornih/lokacionih formi privrednih aktivnosti s posebnim režimima funkcionisanja (industrijska zona/park, preduzetnička zona, i sl.), osnivanje biznis inkubatora i klastera kao važnih instrumenata u podsticanju razvoja MSP;
primena principa održivog razvoja kroz ekonomsko-ekološku revitalizaciju postojećih kapaciteta i otvaranje novih, uz racionalno korišćenje prirodnih resusrsa (mineralnih, poljoprivrednih, drvnih, vodnih i dr), smanjenje potrošnje energije i sirovina, industrijskog otpada, emisije zagađujućih materija, i sl.
Uvažavajući postojeće kapacitete, tradiciju i potencijale koji mogu da se aktiviraju u relativno kratkom roku, prioritet ima razvoj sledećih sektora:
agroindustrija – poljoprivreda sa prehrambenom industrijom, u svim obuhvaćenim opštinama/gradu;
tekstilna industrija u opštinama Novi Pazar, Sjenica, Prijepolje i Ivanjica;
prerada drveta i proizvodnja nameštaja u opštinama Novi Pazar, Tutin, Nova Varoš, Prijepolje i Ivanjica.
Veoma važno mesto u budućem razvoju obuhvaćenih opština, zauzimaju poljoprivreda i turizam, kao i vodoprivreda, energetika, šumarstvo i dr.
S obzirom na prirodne i druge nepogodnosti svojstvene ekonomski nerazvijenim planinskim područjima, poljoprivreda može i dalje da zadrži značajnu ulogu u privrednom životu opštine/grada, obezbeđujući osnovu egzistencije dela stanovništva i tržišne viškove hrane posebnog kvaliteta za domaće i izvozno tržište, samo pod uslovom efikasnog korišćenja podsticajnih sredstava za razvoj sela i komplementarnih mera spoljne podrške, finansiranih iz Agrarnog budžeta i drugih domaćih i stranih izvora.
Privredno korišćenje značajnih prirodnih, prioritetno planinskih i hidrografskih resursa, kao i prirodnog i kulturnog nasleđa i budućeg tranzitnog položaja biće ostvareno razvojem turizma u skladu sa svetskim standardima i potrebama tržišta – pre svega razvojem kvalitetnih turističkih proizvoda, organizacijom pružanja turističkih usluga i povezivanjem s ponudom okruženja (Zlatibor, Kopaonik i dr).
U planskom i postplanskom periodu rašće značaj vodoprivrede i energetike za privredni i ukupni razvoj područja, jer će te privredne delatnosti obezbeđivati stabilne izvore prihoda skoro svih obuhvaćenih opština, u prvom redu opština Sjenica i Nova Varoš, iz resursne rente (naknada) za korišćenje strateških vodnih resursa na njihovoj teritoriji.
Može se očekivati da će ove aktivnosti sa komplementarnim uslugama i proizvodnjom organizovanim u sektoru MSP biti generator novih radnih mesta i jedan od pokretača investicionih aktivnosti i poboljšanja poslovne klime.
Projektom razvoja MSP, u kome će participirati republički fondovi, kao na primer Nacionalni investicioni plan, zatim Svetska banka, razne institucije i regionalni fondovi EU, domaći bankarski sistem, konsalting firme specijalizovane za njihovu realizaciju i dr, definisaće se učesnici i njihove obaveze u realizaciji aktivnosti na: obezbeđenju zemljišta, pripremi i infrastrukturnom opremanju lokacija i druge mere podsticanja razvoja tog sektora; podsticanju procesa udruživanja MSP; održavanju regionalne baze podataka u vezi poslovanja MSP; i servisiranju podrške razvoju MSP u opštinama. Zajedno sa razvojem sektora MSP, posebna pažnja posvetiće se i razvoju mikro-biznisa i tzv. porodičnih firmi (uključujući zanatske, trgovinske i druge radnje, zadruge, turizam i sl), kao bitnim karikama u privrednom lancu i delu sektora MSP.
4.3.1.2. Prostorni razmeštaj industrije i MSP(Referalna karta 1)
Usmeravanje razmeštaja industrije i MSP na planskom području zasnivaće se na sledećim planskim opredeljenjima i principima:
na području Prostornog plana ne postoje uslovi za razvoj i razmeštaj privrednih kapaciteta koji su veliki potrošači i zagađivači vode;
povećanje stepena iskorišćenosti aktiviranih zona/kompleksa/lokaliteta u opštinskim centrima, ali i drugima naseljima u kojima ima razvojnih mogućnosti, uz podizanje kvaliteta infrastrukturne opremljenosti i sprovođenje mera zaštite životne sredine;
podsticanje razvoja i/ili formiranja novih kompleksa/lokaliteta u skladu sa režimima zaštite prirodnih i kulturnih dobara i resursa u opštinskim centrima i u naseljima koja imaju interes i uslove za razvoj preduzetništva, posebno u centrima zajednice naselja sa: a) povoljnim prostorno-razvojnim uslovima za smeštaj MSP (u pogledu uslova za izgradnju, raspoložive radne snage, sprovođenja mera zaštite okruženja); b) zadovoljavajućim nivoom ređenosti/opremljenosti tehničkom infrastrukturom (od minimalne do potpune opremljenosti) za smeštaj MSP; v) osnovnim aktivnostima baziranim na lokalnim razvojnim potencijalima (naročito kroz više faze prerade poljoprivrednih i šumskih proizvoda);
lociranje mikro-biznisa i porodičnih firmi na postojećem izgrađenom zemljištu seoskih naselja, određivanjem tipa i obima proizvodnje i pružanja usluga, kao i zaštitnih rastojanja na osnovu procenjenog uticaja na okruženje, uz preduzimanje neophodnih mera zaštite životne sredine i poštovanje režima zaštite prirodnih dobara i izvorišta vode i pravila izgradnje i uređenja prostora;
povećanje saobraćajne i komunikacijske dostupnosti postojećih i planiranih lokacija u centrima i pojedinim naseljima na ruralnom području opštine/grada, obezbeđenjem kvalitetnih veza sa državnim putevima.
Osnovna pravila za usmeravanje razmeštaja industrije i malih i srednjih preduzeća su:
mala i srednja preduzeća i ostale privredne delatnosti prvenstveno se lociraju u već aktiviranim ili iniciranim privredno-industrijskim zonama, kompleksima/lokalitetima i koriste postojeći građevinski fond (kao brownfied lokacije), uz mogućnost njegove adaptacije i rekonstrukcije;
razmeštaj, organizacija i uređenje privrednih zona, kompleksa i lokaliteta usklađuje se s režimima zaštite II i III stepena u zaštićenim i predviđenim za zaštitu prirodnim dobrima, užih zona zaštite postojećih i planiranih izvorišta regionalnih i lokalnih sistema vodosnabdevanja, zaštitnim pojasevima u saobraćajnim koridorima; kao i s planiranim razvojem saobraćajnih i drugih infrastrukturnih objekata;
nove zone/kompleksi/lokaliteti za smeštaj MSP mogu da se formiraju na prostorima manje povoljnim za poljoprivredu, izvan površina šumskog zemljišta i planiranih turističkih centara i kompleksa;
zone/kompleksi/lokaliteti s privrednim aktivnostima odvajaju se zaštitnim zelenilom u kontaktnom pojasu sa turističkim, stambenim i drugim celinama, radi ublažavanja njihovog uticaja na okruženje i životnu sredinu;
obezbeđuje se jednovremeno funkcionalno i tehnološko usavršavanje proizvodnje i unapređivanje infrastrukturne opremljenosti zone/kompleksa/lokaliteta (posebno tretmana i evakuacije otpadnih tehnoloških voda i čvrstog otpada iz proizvodnog procesa);
primenjuju se mere zaštite utvrđene studijom o proceni uticaja na životnu sredinu za objekte i delatnosti za koje je obaveza njene izrade propisana Zakonom o proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, broj 135/04) i Uredbom o utvrđivanju Liste projekata za koje je obavezna procena uticaja i Liste projekata za koje se može zahtevati procena uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, broj 84/05) u zonama sa režimom III stepena zaštite prirodnih dobara i zaštitnim zonama oko zaštićenih i predviđenih za zaštitu prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, i širim zonama zaštite postojećih i planiranih izvorišta regionalnih i lokalnih sistema vodosnabdeva;
moguće je fazno privođenje nameni iniciranih i novih zona i kompleksa, uz obezbeđenje odgovarajućeg nivoa infrastrukturne opremljenosti svake faze u skladu s pravilima iz tačaka 5. i 6. i pravilima izgradnje i uređenja prostora.
Adaptiranjem na novonastale uslove privređivanja i usmeravanjem teritorijalnog razvoja i novih, savremenih prostornih formi razvoja privrede (industrijski park, preduzetnička zona, robno-distributivni centar, biznis inkubatori i dr) ostvariće se i afirmisati identitet prostorno-privredne strukture planskog područja i njegove uloge u funkcionalnom integrisanju opština/grada na području Prostornog plana i sa regionalnim okruženjem.
Imajući u vidu posebne namene i specifičnosti planskog prodručja, razmeštaj industrije i MSP na području Prostornog plana usmeravaće se u:
industrijske centre Novu Varoš i Sjenicu – sa postojećim i novim zonama, kompleksima i lokalitetima;
komplekse i lokalitete različitih veličina u naseljima Akmačići, Vraneša, Drmanovići, Jasenovo (opština Nova Varoš), Aljinovići (opština Prijepolje), Kušići, Kovilje (opština Ivanjica), Duga Poljana, Ponorac, Donje Lopiže, Mašoviće-Uvac, Karajukića Bunari (opština Sjenica), Bele Vode (Grad Novi Pazar), Leskova, Braćak (opština Tutin), i druga naselja u kojima postoji interes i mogućnost za intenziviranje i diverzifikaciju lokalne ekonomije.
Prostornim planovima obuhvaćenih opština/grada bliže će se utvrditi zone, kompleksi i lokaliteti za razmeštaj industrije i MSP.
U industrijskom centru Nova Varoš razvoj industrija i MSP odvijaće se u industrijskoj zoni formiranoj uz državni put I reda M21 u kojoj se nalaze proizvodno-prerađivački kapaciteti (A.D. Fabrika za preradu plastičnih masa „Plastika”, AD „Sloga”, Industrija obuće „Zlatar” i preduzeće modne konfekcije „Sloboda”), uslužni objekti iz oblasti saobraćaja i sl, uz neophodno poboljšanje komunalne opremljenosti. Potencijalno širenje ove industrijske zone ograničeno je uslovno povoljnim uslovima za izgradnju (nagib terena). Mogućnost formiranja nove industrijske zone (IZ „Zebinovac”) postoji na ulazu u Novu Varoš iz pravca Prijepolja, s desne strane državnog puta I reda M21. Ovaj lokalitet je Regulacionim planom građevinskog područja Nova Varoš predviđen za izgradnju poslovnog kompleksa. U okviru ove zone, zbog položaja u blizini vodotoka, izvan zone zaštite SRP „Uvac”, izbor proizvodnih aktivnosti i programa biće zasnovan na ekološko prihvatljivim tehnologijama i na angažovanju lokalne radne snage.
U industrijskom centru Sjenica buduća prostorna organizacija industrije i MSP definisana je Generalnim planom Sjenice i obuhvata nekoliko zona/kompleksa: industrijsko-privredna zona „Suvo polje” (sa značajnim razvojnim mogućnostima, površine oko 75 ha); zona u zapadnom delu naselja pored puta Sjenica-Prijepolje (sa značajnim razvojnim mogućnostima, povoljnim saobraćanim položajem, uz neophodno komunalno opremanje i razvoj ekološki prihvatljivih proizvodnih programa, površine oko 25 ha), i nekoliko manjih kompleksa i lokaliteta u urbanom tkivu.
Uslovi za formiranje većih kompleksa za razvoj MSP i preduzetništva postoje u naseljima Vraneša, Duga Poljana i Leskova, uz poštovanje ograničenja njihovog položaja u odnosu na definisane zone sa režimima zaštite priorodnih dobara i vodotoka i uz obezbeđenje potpune uređenosti/opremljenosti kompleksa saobraćajnom i komunalnom infrastrukturom, prioritetno sanitarno bezbednog kanalisanja i prečišćavanja otpadnih voda.
Odvijanje i dalji razvoj postojećih privrednih aktivnosti koje su izvor ugrožavanja životne sredine, uslovljeni su primenom mera zaštite životne sredine i uvođenjem novih, ekološki prihvatljivijih tehnologija.
To se posebno odnosi na zonu eksploatacije uglja u Štavlju koja je najveći zagađivač životne sredine u široj zoni zaštite izvorišta regionalnog sistema vodosnabdevanja i zaštitnoj zoni SRP Uvac. Način eksploatacije (jamski kopovi) uslovljava permanentu primenu mera zaštite okruženja, koje predstavljaju primarni uslov daljeg razvoja eksploatacije uglja.
Sa režimom zaštite III stepena prirodnog dobra (ograničeno i održivo korišćenje sirovina) usklađivaće se dalja eksploatacija kamena na lokalitetu u KO Mašović (SRP Uvac) i njegova obrada (postrojenje za separaciju u neposrednoj blizini, KO Uvac, izvan zone zaštite prirodnog dobra), kao i eksploatacija treseta na lokalitetu Karamejdani u KO Braćak (planirani SRP Peštersko polje), uz obezbeđenje sprovođenja svih mera zaštite životne sredine.
Sa zonom zaštite II stepena prirodnog dobra (SRP Peštersko polje) usklađivaće se aktiviranje postojećeg lokaliteta objekta tekstilne industrije „Vesna” u naselju Karajukića Bunari, koji je duži niz godina van funkcije, za istu ili neku drugu namenu, uz obezbeđenje sprovođenja svih mera zaštite životne sredine
Razvoj kompleksa za smeštaj MSP i preduzetništva u naselju Leskova predviđen je kao sabirno-distributivni centar u okviru regionalne razvojne zone u Leskovi. Dispozicija, površina, namena i organizacija te razvojne zone utvrđena je planom detaljne regulacije (2009) i proverena strateškom procenom uticaja tog plana na životnu sredinu, u skladu sa uslovima Zavoda za zaštitu prirode Srbije za zaštitu vlažnog staništa upisanog na Ramsarsku listu, predviđenog Specijalnog rezervata prirode „Peštersko polje” i šire zone zaštite SRP Uvac. Preduslov za realizaciju regionalne razvojne zone u Leskovi je obezbeđenje potpune uređenosti/opremljenosti tehno-parka saobraćajnom i komunalnom infrastrukturom, prioritetno sanitarno bezbednog kanalisanja i prečišćavanja otpadnih voda.
Privredni prosperitet naselja Duga Poljana zasnovan je na afirmaciji položajnih prednosti na osnovnom saobraćajnom pravcu i u blizini planiranog autoputa Beograd-Južni Jadran, u kontaknoj zoni sa susednom opštinom Novi Pazar, te prirodnih i stvorenih potencijala. Takve razvojne predispozicije reflektuju se na širenje sfere funkcionalnog uticaja Duge Poljane i van opštinskih granica. Pored postojećih kapaciteta uz kvalitetnije opremanje komunalnom infrastrukturom i stvaranjem uslova za saobraćajnu dostupnost tokom cele godine, moguće je formiranje kompleksa za smeštaj MSP čiji bi programski sadržaj bio saglasan lokalnim razvojnim faktorima i ujedno kompatibilan sa funkcijama i režimom zaštite područja Parka prirode Golija u neposrednoj blizini.
Postojeći i planirani manji proizvodni objekti (mlekare, pilane, otkupne stanice, kapaciteti za preradu šumskih plodova, sušanje, hladnjače, briketarnice, privremena eksploatacija kamena za lokalnu upotrebu i sl), koje se nalaze na ruralnom području u zoni III stepena zaštite prirodnog dobra i u široj zoni zaštite izvorišta regionalnog i lokalnog sistema vodosnabdevanja mogu se smatrati prihvatljivim aktivnostima u funkciji održivog razvoja, što podrazumeva ograničeno korišćenje mineralnih sirovina, razvoj šumarstva, razvoj stočarstva i održanja visokog kvaliteta životne sredine, biološke i predeone raznovrsnosti i zaštitu kvaliteta vode izvorišta.
Prediđene privredno-industrijske zone, kompleksi i lokaliteti u industrijskim centrima i naseljima na ruralnom području imaće različit stepen uređenosti prostora. Minimalna uređenost kompleksa i lokaliteta u naselju na ruralnom području podrazumeva obezbeđenje: a) pristupa sa javnog puta asfaltnim kolovozom; b) priključaka na vodovod (ili kaptirano izvorište vodosnabdevanje), elektroenergetsku i telekomunikacijsku mrežu; v) organizovanog prikupljanja otpada. Za minimalno uređenu zonu i lokalitet investitor obezbeđuje kanalisanje i prečišćavanje otpadnih voda, opremanje i uređenje lokacije i sprovođenje mera zaštite životne sredine.
4.3.2. Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta i održivi razvoj poljoprivrede
(Referalna karta 1)
U skladu s prirodnim, tržišnim i infrastrukturnim pogodnostima i ograničenjima za razvoj poljoprivredne proizvodnje, s jedne strane, i fizičkim, socio-ekonomskim i demografskim obeležjima ruralnih predela područja Prostornog plana, s druge, podržavanje rasta poljoprivredne proizvodnje i poljoprivrednih dohodaka, bez ugrožavanja životne sredine, obezbediće se sinhronizovanim preduzimanjem sledećih aktivnosti:
upravljanje zemljištem radi poboljšanja stanja životne sredine i prirodnih predela, primenom odgovarajućih agroekoloških mera, kompatibilnih merama zaštite i unapređenja šuma, što će se odraziti na korekciju postojećih odnosa u načinu korišćenja poljoprivrednog zemljišta i ukupnog prostora;
povećanje tržišne konkurentnosti poljoprivredne proizvodnje, merama usmerenim na ukrupnjavanje i modernizaciju poljoprivrednih gazdinstava, unapređenje ljudskog potencijala i drugih resursnih, strukturnih, socioekonomskih i tehničko-tehnoloških uslova razvoja agrarnog sektora, kao i iskorišćavanjem lokalno specifičnih pogodnosti za proizvodnju hrane zaštićenog imena geografskog porekla, i sistema organske proizvodnje; i
unapređivanje ekonomskih i socijalnih uslova življenja na selu, podrškom razvoju nepoljoprivrednih delatnosti i povećanju zaposlenosti seoskog stanovništva, promociji preduzetništva, osnivanju i razvoju mikro preduzeća, razvoju seoskog turizma, razvoju bazičnih usluga za seosku privredu i stanovništvo, obnovi i razvoju seoske arhitekture, očuvanju kulturno-istorijskog nasleđa, pejzažnih i drugih prostorno heterogenih vrednosti ruralnih područja.
Tabela 16. Plan namene zemljišta, 2022.
Opština/grad Intenzivne kulture Livade Pašnjaci Ukupno ha Opština Sjenica GJ Cmiljevac-Bukova glava II 550 GJ Dubočica-Bare 50 GJ Koznik-Ninaja 50 GJ Golija Javor 200 GJ Derventa-Babinjača – GJ Caričina-Žari 50 GJ Cmiljevac-Bukova glava I 600 Ukupno državne šume 1500 Opština Ivanjica GJ Golija 40 GJ Javor Koravčina 15 GJ Kovilje Rabrovica 30 Ukupno državne šume 85 Opština Tutin GJ Đerekarski omar 110 GJ Jarut 70 GJ Hum 20 Ukupno državne šume 200 Grad Novi Pazar GJ Ninaja Koznik 20 Ukupno državne šume 20 Opština Nova Varoš GJ Zlatar 40 GJ Bosanje 5 GJ Crni vrh 80 GJ Vučje 30 GJ Jasenovo 150 GJ Plandište 70 Ukupno državne šume 375 Opština Prijepolje GJ Zlatar II 30 Ukupno državne šume 30 Ukupno državne šume 2210
Planirano je pošumljavanje ukupno 3257 ha površina u privatnom vlasništvu, i to na teritoriji opštine: Sjenica 1360 ha, Tutin 521 ha, Nova Varoš 926 ha, Ivanjica 330 ha i Prijepolje 120 ha (tabela 18.).
Tabela 18. Plan pošumljavanja površina u privatnom vlasništvu, 2022.
Opština, katastarska opština Površina u ha Opština Sjenica Božov Potok 30 Boljare 30 Brnjica 100 Buđevo 80 Vrsenice 30 Gornje Lopiže 30 Goševo 100 Donje Lopiže 100 Družiniće 30 Duga Poljana 30 Dujke 30 Dunišiće 40 Žabren 10 Kijevce 20 Krstac 10 Krće 20 Mašoviće 20 Rasno 20 Raždaginja 40 Stup 40 Sugubine 20 Trijebine 40 Tuzinje 20 Ursule 60 Fijulje 50 Cetanoviće 100 Šare 200 Štavalj 20 Šušure 40 Ukupno privatne šume 1.360 Opština Tutin Braćak 5 Boroštica 70 Devreč 6 Đerekare 130 Leskova 10 Suvi Do 300 Ukupno privatne šume 521 Opština Nova Varoš Akmačići 20 Amzići 20 Božetići 54 Brdo 10 Bukovik 80 Burađa 45 Debelja 40 Drmanovići 57 Gornje Trudovo 17 Jasenovo 15 Komarani 45 Kućani 200 Miševići 70 Negbina 20 Nova Varoš – Ojkovica 10 Ljepojevići 30 Radijevići 50 Radoinja 10 Seništa 15 Tikva – Tisovica 20 Trudovo 15 Vilovi 50 Vraneša 7 Štitkovo 26 Ukupno privatne šume 926 Opština Ivanjica Erčege 75 Kušići 50 Medovine 100 Ravna Gora 40 Smiljevac 35 Vasiljevići 30 Ukupno privatne šume 330 Opština Prijepolje Aljinovići 55 Gornje Goračiće 20 Karaula – Koprivna – Muškovina 45 Ukupno privatne šume 120 Ukupno privatne šume 3.257
Za pošumljavanje navedenih površina, polazeći od ekoloških karakteristika staništa, koristiće se autohtone vrste: lišćari (visokoplaninski hrast lužnjak, kitnjak, jasika, crni jasen i dr), beli i crni bor, jela, smrča i dr.
U sprovođenju preventivnih mera zaštite šuma od požara prioritet ima: kontinuelna kontrola primene važećih propisa; zabrana loženja vatre u šumi i njenoj blizini; upozoravanje; obezbeđenje prilaza za uzimanje vode; obezbeđenje adekvatne opreme za gašenje požara; nadziranje vlasnika graničnih parcela, naročito u proleće kada se vrši spaljivanje strnjišta; organizovanje protivpožarne edukacije u školama i mesnim zajednicama.
Prostornim planom Republike Srbije predviđeno je uređenje snegobranskog pojasa duž državnog puta I reda M-8 Novi Pazar-Sjenica na površini od 14,09 ha, s tim da prioritet ima podizanje snegobranskog pojasa na deonici Brnjica (Brnjičko brdo)-Dubinje.
Dostizanje optimalnog fonda gajenih vrsta divljači obezbediće se sprovođenjem sledećih mera: praćenjem i usmeravanjem dinamike razvoja populacije glavnih i sporednih vrsta divljači; izradom i održavanjem lovno-uzgojnih i lovno-tehničkih objekata; gajenjem i zaštitom divljači; obezbeđenjem mira u lovištu; naseljavanjem divljači u lovištu; usklađivanjem lovne i ostalih delatnosti u lovištu; organizacijom stručne službe u lovištu; sanitarnim odstrelom divljači, a po popravci stanja i organizovanjem lova osnovnih vrsta; i očuvanjem diverziteta divljači u celini.
U tabeli 19. prikazan je kapacitet lovišta (dozvoljen broj jedinki), to jest broj određenih vrsta divljači na 100 ha lovno produktivne površine, koji obezbeđuje normalan razvoj šumskih ekosistema, to jest dozvoljen broj jedinki u lovištu Caričin grad.
Tabela 19. Kapacitet lovišta u odnosu na bonitet staništa
R.b. Vrsta divljači Bonitetni razredi I II III IV 1. Divlja svinja 1,5–2 2. Srna 1–2 3. Zec 2–4 4. Jarebica 60–79 10–29
Lovno produktivna površina lovišta Caričin grad za srnu iznosi 400.00 ha, divlju svinju 20.000 ha, zeca 60.000 ha, poljsku jarebicu 50.000 ha i jarebicu kamenjarku 10.000 ha. Brdskom tipu lovišta pripada 9.000 ha, planinskom tipu lovišta 50.000 ha i visokoplaninskom tipu lovišta 46.000 ha. Bonitet lovišta za srnu pripada IV bonitetnom razredu, za divu svinju II bonitetnom razredu, za zeca IV bonitetnom razredu, za poljsku jarebicu IV bonitetnom razredu, a za jarebicu kamenjarku II bonitetnom razredu (6.000 ha) i IV bonitetnom razredu (4.000 ha).
U lovištu Zlatar-Jadovnik optimalna brojnost divljači iznosi za: divlju svinju 150, za srnu 400 i zeca 200 jedinki.
4.3.4. Održivo korišćenje mineralnih sirovina i razvoj rudarstva
(Referalna karta 1)
Osnovna opredeljenja u pogledu održivog korišćenja mineralnih sirovina i razvoja rudarstva su:
nastavak rada i povećanje obima proizvodnje u rudniku uglja „Štavalj”;
dalje istraživanje, potvrda rezervi i otvaranje ležišta građevinskog i ukrasnog kamena zbog očekivanih povećanih potreba za tim sirovinama na lokalnom i regionalnom nivou;
potpuna zaštita životne sredine i prirode, primenom adekvatnih mera zaštite i najboljih dostupnih tehnika.
Rezerviše se prostor za eksploataciju uglja u okviru ležišta „Štavalj” i eksploataciju kamena u okviru ležišta koja su u funkciji, za koja se rade rudarski projekti ili su predmet detaljnih geoloških istraživanja, koji je dat na Referalnoj karti 1. na osnovu podataka Ministarstva rudarstva i energetike.
Režimima zaštite i korišćenja prostora po zonama zaštite prirodnih vrednosti i izvorišta voda u delu 4.1.1. i 4.1.3. Prostornog plana definisani su opšti uslovi i prihvatljivost ekploatacije mineralnih sirovina. Mineralne sirovine ne mogu da se eksploatišu u zonama sa režimom zaštite Ib i II stepena prirodnih vrednosti, u zonama neposredne i uže zaštite izvorišta vodosnabdevanja, na turističkim prostorima i javnim skijalištima i u zaštićenoj okolini nepokretnih kulturnih dobara. U zoni sa režimom zaštite prirode II stepena i turističkom prostoru moguće je pod, određenim uslovima, a prvenstveno ako se radi o privremenom majdanu za lokalne potrebe i veoma ograničenim količinama, dozvoliti korišćenje mineralnih sirovina.
U ostalim delovima područja Prostornog plana eksploatacija mineralnih sirovina je dozvoljena ako se u postupku utvrđenom zakonom ne ustanove nepovoljni značajani uticaji te eksploatacije na životnu sredinu ili na prirodne i druge vrednosti, koji se adekvatnim merama i dostupnim tehnikama ne mogu otkloniti. Takođe, moguće je sprovoditi geološka istraživanja nafte i gasa koja nisu u suprotnosti sa uslovima i režimima zaštite prirode, a u skladu sa Projektom geoloških istraživanja nafte i gasa na teritoriji Republike Srbije južno od Save i Dunava.
4.4. RAZVOJ INFRASTRUKTURNIH SISTEMA
Osnovno plansko opredeljenje jeste saobraćajno otvaranje i povećanje dostupnosti područja, u prvom redu izgradnjom planiranog autoputa i kvalitetnim povezivanjem sa mrežom državnih puteva Republike Srbije, aktiviranjem aerodroma u Sjenici za civilne namene i rekonstrukcijom železničke pruge Beograd-Bar.
4.4.1.1. Mreža javnih puteva
Realizacijom autoputa Beograd-Južni Jadran područje Prostornog plana ostvariće kvalitetne veze sa Republikom Crnom Gorom, zapadnomoravskim saobraćajnim koridorom i Beogradom. Preko Beograda će se ostvariti veza sa severnim delom Republike preko deonica Panevropskog multimodalnog saobraćajnog koridora H (Beograd–Novi Sad–Subotica–granica Mađarske) i prema Republici Hrvatskoj preko autoputa E-70. Realizacijom zapadnomoravskog koridora, sa kojim se autoput Beograd–Južni Jadran ukršta kod Požege, ostvariće se veze sa ostalim deonicama koridora H i preko njih sa južnim (Pojate – Niš – Leskovac – granica Republike Makedonije) i jugoistočnim područjem Republike Srbije (Niš – Dimitrovgrad – granica Bugarske).
Mrežu javnih puteva činiće tri državna puta I reda i sedam puteva II reda, preko kojih će se ostvarivati veze među opštinskim centrima i turističkim zonama na području Prostornog plana, kao i veze sa regionalnim i drugim urbanim centrima u Raškom i Zlatiborskom okrugu, Kosovu i Metohiji i Republici Crnoj Gori i turističkim regijama u okruženju. Mreža javnih opštinskih puteva će se rekonstruisati, modernizovati i dograditi pojedinim kraćim veznim deonicama radi povezivanja zajednica naselja i centara u mreži naselja, turističke ponude u prostoru i pristupa delovima zaštićenih i planiranih za zaštitu područja prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara. Mreža nekategorisanih puteva razvijaće se u skladu sa razvojem pojedinih naselja i mogućnostima lokalne zajednice.
Veći stepen pristupačnosti, povećanje kapaciteta, poboljšanje kvaliteta usluge putne mreže i povećanje bezbednosti odvijanja saobraćaja, ostvariće se:
realizacijom autoputskog koridora Beograd–Južni Jadran;
rekonstrukcijom, modernizacijom i dogradnjom mreže državnih puteva;
realizacijom obilaznice oko opštinskog centra Sjenice;
rekonstrukcijom, dogradnjom i izgradnjom deonica opštinskih puteva;
poboljšanim i pojačanim održavanjem putne mreže.
Javni državni putevi
Izgradnja autoputa Beograd-Južni Jadran na deonici Požega-Južni Jadran, u skladu sa ivanjičkim pravcem koridora autoputa utvrđenim Prostornim planom Republike Srbije, realizovaće se na osnovu varijanti razrađenih tehničkom dokumentacijom na nivou generalnog projekta (na teritoriji opština Arilje, Ivanjica i Sjenica):
Varijanta Istok 1, s pravcem pružanja preko KO Smiljevac, Vasiljevići, Erčege, Medovine (opština Ivanjica), Stup, Brnjica, Draževiće, Žitniće, Kamešnica, Raškoviće, Rasno, Cetanoviće, Buđevo, Doliće, Boljare-granica Crne Gore (opština Sjenica);
Varijanta Istok 2, s pravcem pružanja preko KO Smiljevac, Vasiljevići, Erčege, Medovine (opština Ivanjica), Stup, Brnjica, Štavalj, Dragojloviće, Vrsjenice, Krće, Raždaginja, Dujke, Goševo, Boljare-granica Crne Gore (opština Sjenica); i
Varijanta Centralna, s pravcem pružanja preko KO Kušići (opština Ivanjica), Ljepojevići (opština Nova Varoš), Kladnica, Ponorac, Ursule, Krstac, Čedovo, Uvac, Šušure, Trijebine, Dujke, Goševo, Boljare-granica Crne Gore (opština Sjenica).
Sa aspekta zaštite prirodnog dobra SRP Uvac i izvorišta reke Uvac procenjuje se povoljnijom varijanta Istok 1. Na osnovu zaključaka Revizione komisije o usvajanju Generalnog projekta autoputa E-763 od Požege do Boljara, sve tri varijante „Istočnog koridora” će se vrednovati na osnovu tehničke dokumentacije na nivou studije opravdanosti sa idejnim projektom nakon čega će se odabrati konačna varijanta.
Do konačnog odabira položaja koridora i trase autoputa, Prostornim planom se rezerviše prostor za koridor autoputa dužine oko 52,54 km – varijanta Istok 1, oko 56,58 km – varijanta Istok 2 i oko 61,68 km – varijanta Centralna i širine oko 700 m, sa širinom autoputskog profila na planinskom terenu od oko 25 m (dva kolovoza razdvojena razdelnim ostrvom i obostrane bankine), s orijentaciono datim položajem koridora na Referalnoj karti 2.
Vezu s autoputem ostvarivaće državni put I reda br. 8 preko denivelisanih petlji lociranih zapadno od Sjenice (KO Uvac) za Centralnu varijantu, odnosno na KO Duga Poljana za varijante Istok 1 i Istok 2.
U sve tri varijante autoputa predviđen je granični prelaz I kategorije na granici sa Republikom Crnom Gorom.
Konačno definisanje položaja koridora i trase autoputa, sa stacionažama raskrsnica i denivelisanih ukrštaja i pratećih sadržaja, utvrdiće se prostornim planom područja posebne namene za deonicu koridora autoputa E-763 od Požege do Boljara i odgovarajućim urbanističkim planom za trasu i objekte autoputa, na osnovu tehničke dokumentacije na nivou studije opravdanosti sa idejnim projektom i procene uticaja na životnu sredinu.
Državni putevi I reda br. 8 i br. 21 se u planskom periodu zadržavaju na postojećim trasama sa potrebnom revitalizacijom i modernizacijom tehničko-eksploatacionih karakteristika.
Planirana je rehabilitacija državnog puta I reda br. 8 (Prijepolje – Sjenica – Novi Pazar) na deonici Aljinovići-Sjenica-Novi Pazar u dužini od 47,4 km i dogradnja deonice od Begovog Mosta do Aljinovića u dužini od 4,95 km, sa pravcem pružanja trase dolinom Mileševske, Međanske i Brajske reke, radi ostvarivanja direktne veze opština Sjenica, Novi Pazar sa opštinom Prijepolje i državnim putem I reda br. 21, kao i opštine Prijepolje sa planiranim autoputem.
Rehabilitacija državnog puta I reda br. 21 (Požega – Čajetina – Kokin Brod – Nova Varoš – Prijepolje) ostvariće se obnovom kolovoznog zastora (u dužini od 12,0 km na području Prostornog plana) i obezbeđivanjem standardnog poprečnog profila.
Pravac predviđenog državnog puta I reda br. 21.1 Ivanjica – Kumanica – Brnjica – Tuzinje – granica Crne Gore projektovan je i realizovan samo na deonici Ivanjica- Kumanica, s orijentaciono naznačenim položajem potencijalnog koridora na Referalnoj karti 2. Funkcije, kategorija i položaj ovog putnog pravca proveravaće se i definisati u odnosu na planiranu deonicu autoputa, kroz izradu prostornog plana područja posebne namene za deonicu infrastrukturnog koridora autoputa od Požege do Boljara i odgovarajućom tehničkom dokumentacijom.
Obilazni prsten oko opštinskog centra Sjenice na državnom putu I reda br. 8 planiran je van građevinskog rejona u rubnoj zoni Sjenice, na optimalnom rastojanju od 1,5-3,0 km od urbanog centra. Čine ga:
severna deonica obilaznog prstena – sa početkom sa istočne strane Sjenice na ukrštaju sa državnim putem I reda br. 8, i dalje se pruža prema severu zaobilazeći hotel „Borići” sa severne strane, ukršta se sa opštinskim putevima OS-16 i OS-15, zatim sa državnim putem II reda br. 117 južno od Čedova, nastavlja dalje u pravcu jugozapada, ukrštajući se sa opštinskim putem OS-13 i nastavlja do ukrštanja sa državnim putem I reda br. 8; i
južna deonica obilaznog prstena – sa početkom od ukrštanja severne deonice sa državnim putem I reda br. 8, i dalje se pruža prema jugoistoku, ukršta se sa opštinskim putem OS-10 kod Hodžića Mahale, nastavlja prema istoku i ukršta se sa državnim putevima br. 117 i 231, i opštinskim putevima OS-21 i OS-28, da bi se spojila sa državnim putem br. 8 na početku severne deonice obilaznog prstena.
Najmanji poluprečnik horizontalnih krivina je R=110 m.
Realizacijom obilaznice oko Sjenice, deo državnog puta br. 8 na deonici kroz centar Sjenice dobio bi rang primarne gradske saobraćajnice, i ne bi više imao karakter magistralnog tranzita.
Rezerviše se prostor za koridor obilaznog prstena oko Sjenice dužine 16,91 km i širine390 m, od toga orijentaciono 28 m za zemljišni pojas (9 m za kolovoz puta sa ivičnim trakama i bankinama) i po 180 m za obostrane pojase zaštite životne sredine (koji obuhvataju zaštitne pojase i pojase kontrolisane izgradnje ukupne širine 40 m), s orijentaciono datim položajem koridora na Referalnoj karti 2.
Definitivan položaj koridora i trase obilaznog prstena s raskrsnicama i denivelisanim ukrštanjima utvrdiće se odgovarajućim urbanističkim planom na osnovu tehničke dokumentacije na nivou prethodne studije opravdanosti sa generalnim projektom i strateške procene uticaja na životnu sredinu.
Razmeštaj pratećih sadržaja državnih puteva I reda (odmorišta, benzinske stanice, moteli) biće utvrđeni prostornim planom područja posebne namene, odnosno odgovarajućim urbanističkim planom za koridore tih puteva.
Svi postojeći državni putevi II reda i predviđene trase neizgrađenih deonica u obuhvatu Prostornog plana se zadržavaju, i to:
put br. 117, Beljina – Guča – Ivanjica – Sjenica – granica Republike Crne Gore;
put br. 228, Arilje – Ljubiš – Jasenovo – Kokin Brod – Pribojska Banja;
put br. 230, Bela Zemlja – Sirogojno – Ljubiš – Jasenovo – Prilike;
put br. 231, Nova Varoš – Uvac – Sjenica – Medare – Donje Zaječiće – Raždaginja – Vrsjenice – Kijevci – Cetanoviće –Buđevo – Karajukića Bunari;
put br. 231a, Ugao – Lipičke Livade – Tutin;
put br. 236, Pazarište – Sopoćani – Braćak – Tuzinje – Karajukića Bunari – Ugao – Bijelo Polje (Crna Gora);
put br. 272, Kumanica – Duga Poljana – Tuzinje.
Planirana je rekonstrukcija i završetak izgradnje državnih puteva II reda na dužini od oko 128,2 km, i to:
završetak izgradnje deonice državnog puta br. 117 Trijebine–Jelenak-Trešnjevica–Crnoglav–granica Republike Crne Gore, dužine od oko 4,6 km na području Prostornog plana, u cilju povezivanja predela izuzetnih odlika Ozren-Jadovnik, skijališta Ozren i centara zajednice naselja sa državnim putem I reda br. 8, aerodromom i SRP Uvac;
rehabilitizacija i obnova elemenata državnog puta br. 228 na deonici Kokin Brod – Jasenovo – granica Plana, u dužini od 16,7 km, sa izgradnjom savremenog kolovoznog zastora u dužini od 8,0 km;
rehabilitacija izgrađene deonice i završetak izgradnje državnog puta br. 231 Sjenica (veza sa putem br. 8) – Medare – Donje Zaječiće – Raždaginja – Vrsjenice – Kijevci – Cetanoviće –Buđevo – Karajukića Bunari (veza sa putem br. 236) ukupne dužine 32,0 km, sa minimalnim poluprečnikom horizontalne krivine R=50 m i predloženom promenom dela trase od Raždaginje do Buđeva preko Vrsjenice, Kijevaca i Cetanovića, umesto predviđene nerealizovane trase preko Žilavog brda;
izgradnja deonice državnog puta br. 231a od veze sa putem br. 236 južno od Karajukića Bunara – Suvi Do – Tepe, gde se napušta nerealizovana trasa u pravcu Hamčevog mosta i Karajukića Bunara u centralnom delu zone sa režimom zaštite II stepena Pešterskog polja, i izmešta u dužini od oko 1,8 km na obodni deo tog prirodnog dobra do veze sa državnim putem Tuzinje – Ugao br. 236 (u čvoru 64 referentnog sistema) južno od Karajukića Bunara (istočno od brda Glavica), ukupne dužine rekonstruisanog puta od 27,7 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=200 m;
izgradnja nove deonice državnog puta br. 236 granica Republike Crne Gore – Ugao – Karajukića Bunari – veza sa putem br. 272 i završetak izgradnje deonice od veze sa putem br. 272 (istočno od Tuzinjskih stanova) – Braćak – Ramoševo – Delimeđe, gde se napušta trasa u pravcu Hamčevog mosta i Karajukića Bunara u centralnom delu zone sa režimom II stepena zaštite Pešterskog polja, i izmešta u dužini oko 2,9 km pored Čobanskog groblja na severni periferni deo tog prirodnog dobra do veze sa državnim putem br. 272. kod zaseoka Tuzinjski Stanovi; ukupne dužine 18,3 km na području Prostornog plana, sa minimalnim poluprečnikom horizontalne krivine R=50 m,
rekonstrukcija državnog puta br. 272 granica područja Prostornog plana – veza sa državnim putem I reda br. 8, sa kojim se preklapa u dužini od 3,54 km – Duga Poljana – Draževiće – Kamešnica – Raškoviće – Rasno –Tuzinje – veza sa državnim putem br. 236, s tim da se severna deonica ovog puta do veze sa državnim putem I reda br. 8 izmešta zapadno od nerealizovane trase u skladu sa planskim rešenjem Prostornog plana područja Parka prirode Golija; ukupne dužine 32,45 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=80 m.
Planom se utvrđuje plansko rešenje za direktnu putnu vezu opštinskih centara Sjenica i Tutin, koja će se ostvariti preko državnih puteva II reda, i to na teritoriji opštine Sjenica preko puteva br. 231, br. 236 i br. 231a u dužini od 36,3 km i na teritoriji opštine Tutin preko puta br. 231a u dužini od 27,1 km, to jest ukupne dužine 63,4 km. Time će se veza ova dva opštinska centra skratiti za 16,45 km, u odnosu na postojeću vezu preko Pobrđa i Pazarišta. Drugi putni pravac formiraju državni putevi II reda br. 236 i br. 272 koji će omogućiti povezivanje zajednica naselja Rasno i Duga Poljana (opština Sjenica) sa zajednicom naselja Delimeđe (opština Tutin).
Rezerviše se prostor za koridore navedenih deonica državnih puteva II reda ukupne dužine 184,65 km (od čega 128,2 km predviđeno za rekonstrukciju i dogradnju) i širine 60 m, od toga oko 20 m za putno zemljište, po 10 m za obostrane neposredne pojaseve zaštite i po 10 m za obostrane pojaseve kontrolisane izgradnje (koji obuhvataju i pojaseve zaštite životne sredine), s orijentaciono datim položajem koridora na Referalnoj karti 2.
Definitivan položaj koridora i trase državnog puta II reda br. 231 utvrdiće se urbanističkim planom na osnovu tehničke dokumentacije na nivou studije opravdanosti sa idejnim projektom i procene uticaja na životnu sredinu.
Javni opštinski putevi
Povećanje saobraćajne dostupnosti i povezanosti centara u mreži naselja, privrednih potencijala, turističke ponude u prostoru i ruralnih rejona ostvarivaće se rekonstrukcijom, dogradnjom i izgradnjom pojedinih deonica opštinskih puteva na osnovu glavnih projekata rekonstrukcije. Planirana je rekonstrukcija i dogradnja javnih opštinskih puteva na teritoriji Prostornog plana, ukupne dužine 525,95 km, i to na području:
1. opštine Sjenica (oznaka opštinskog puta OS)
OS-1, Cetanoviće – Rasno – Aliveroviće – granica opštine Tutin (Arapoviće – Delimeđe), dužine 9,92 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=25 m;
OS-2, Duga Poljana – Buče (opština Novi Pazar) – Žabren – granica opštine Tutin, dužine 11,57 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
OS-3, Kamešnica – Gornja Mahala – Međugorsko polje – Raškoviće – veza sa državnim putem II reda br. 272, dužine 9,06 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OS-4, Duga Poljana – Žitniće – Gornja Mahala – Bronjska Mahala – Klekoviće, dužine 10,2 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
OS-5, Tuzinje – Rastenoviće – Krnja Jela – granica opštine Tutin, dužine 5,78 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
OS-6, Karajukića Bunari – Doliće – Duga – Crvsko – Goševo – Trešnjevica – Grgaje, dužine 22,23 km na području Prostornog plana, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
OS-9, Trijebine – Janjino brdo – Koraći – Caričina, dužine 7,61 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m i sa kratkom deonicom do ulaza u skijalište Ozren;
OS-10, Sjenica (Hodžića Mahala) – Grbavica – Saraje – veza sa OS-9 – Bubanje – Prijevorac, dužine 13,88 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OS-11, veza sa državnim putem I reda br. 8 (istočno od Abeškog brda) – Šušure – Rajnovići, dužine 8,68 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
OS-12, veza sa državnim putem I reda br. 8 – Donje Gonje – Mašoviće – Rajnovići – Javorče i Biberoviće – granica opštine Prijepolje, dužine 11,02 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m i sa odvojkom do ulaza u skijalište Jadovnik;
OS-13, Sjenica – Donje Lopiže – Ušak – Gornje Lopiže – Šipovik – Skradnik – Donje Goračiće – veza sa državnim putem I reda br. 8, dužine 22,8 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R = 30 m;
OS-13.1, Ušak (veza sa opštinskim putem OS-13) – Avramovići – Molitva do veze sa OS-15.1, sa krakom do Družinića i veze sa državnim putem II reda br. 117, dužine 9,8 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R = 30 m;
OS-14, veza sa državnim putem II reda br. 117 – Kladnica – granica opštine Nova Varoš, dužine 4,35 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=100 m;
OS-15, Sjenica – Donja Vapa – Bačija – Fijulje – Donje Sugubine, gde se preklapa sa deonicom državnog puta II reda br. 117, od koje se odvaja u pravcu Ponorac – Papiće – Ursula – Beli kamen – Krstac, ukupne dužine 23,8 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OS-15.1 dograda kratke deonice od OS-15 do vidikovca Molitve u dužini od 3,6 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OS-16, Sjenica – Gornja Vapa – Ćipalj – Dunišići – Bačija – Kanjevina – veza sa državnim putem II reda br. 117, dužine 17,82 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OS-17, Kladnica – granica opštine Nova Varoš, sa krakom puta koji se kod sela Prašovići povezuje sa državnim putem II reda br. 117, dužine 5,21 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=80 m;
OS-18, veza sa državnim putem II reda br. 117 – Jevik – granica opštine Ivanjica, dužine 3,15 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OS-19, Vrsjenice – Dragojloviće – Gradac – Višnjica – Boguti – Rakonjci – Gobeljići – veza sa OS-16, dužine 15,70 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OS-20, veza sa državnim putem I reda br. 8 (kod Hajradinovića) – Breza – Hamidovići – Dubnica – veza sa državnim putem II reda br. 117, dužine 8,37 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
OS-21, Raždaginja – Dujke – Dubnica – Sjenica (Debelo brdo), dužine 10,40 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OS-22, veza sa državnim putem I reda br. 8 (kod Popove glave) – Radulovići (rudnik uglja) – Kaličani – Štavalj – Kneževac, dužine 3,62 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OS-23, veza sa državnim putem I reda br. 8 (kod osnovne škole) – Stup – Raspoganče (veza sa OS-24 i OS-28), dužine 4,18 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OS-24, Brnjica – Biočani – Vrapci – Raspoganče (veza sa OS-28), dužine 4,30 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OS-25 od veze sa državnim putem I reda br. 8 do Sušice u dužini od 3,2 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OS-25.1, utvrđen Prostornim planom planom područja posebne namene Parka prirode Golija po nerealizovanoj trasi državnog puta II reda br. 272 od veze sa državnim putem I reda br. 8 kod Lijepog brda, preko Lijeve Reke do veze sa postojećom deonicom državnog puta II br. 272 u blizini Jankovog kamena, dužine 6,1 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
OS-26, veza sa državnim putem I reda br. 8 (granica opštine Novi Pazar) – Šare – Milići – Crčevo, sa krakom do granice opštine Novi Pazar (Krće), dužine 10,44 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=45 m;
OS-27, veza sa državnim putem I reda br. 8 – Kokošiće – Sulaževa ćuprija – Žitniće – Gornja Mahala, dužine 5,91 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OS-28, veza sa državnim putem I reda br. 8 – Raspoganče (veza sa OS-23 i OS-24), dužine 1,0 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OS-29, koji povezuje državni put II reda br. 117 sa opštinskim putem OS-10 preko Sjenice (Mahala), dužine oko 2,1 km;
OS-30, Krnjača – Đonovo polje – Preko brdo (veza sa putem OS-26), panoramski grebenski put na severnom obodu KO Šare, dužine 6,8 km, utvrđen Prostornim planom područja posebne namene Parka prirode Golija;
2. opština Nova Varoš (oznaka opštinskog puta OV)
OV-1, od državnog puta I reda br. 21 do Akmačića, dužine 8,26 km;
OV-2, od državnog puta I reda br. 21 preko Drmanovića do OV-3, dužine 4,3 km;
OV-2.1 od veze državnog puta II reda br. 231 do zaštićenog područja Park šume Ivlje, dužine 4,9 km;
OV-3, Lipa – Radijevići, dužine 4,50 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-3.1, od OV-3 do OV-36 između naselja Radijevići i Miševići, dužine 4,2 km;
OV-4, Šaponjići – Vilovi, dužine 6,50 km, uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora u dužini od 2,3 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-5, Akmačići – Božetići, dužine 15,12 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
OV-6, veza sa OV-5 – Popovići – Ljepojevići, dužine 5,1 km, uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora celom dužinom puta, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-7, Debelja – Štitkovo, dužine 2,33 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
OV-7.1, Štitkovo – Rujište polje (granica opštine Nova Varoš) – Veđići (opština Ivanjica), dužine 5,31 km na teritoriji opštine Nova Varoš;
OV-8, Božetići – Debelja, dužine 5,86 km, uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora celom dužinom puta, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-9, Bukovik – Lepojevići – Javor, dužine 11,80 km, uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora celom dužinom puta, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-9.1, Obućine (veza sa putem OV-9) – Miškovići – Paunovići – put OV-9, dužine 8,14 km, u cilju pristupa vidikovcima južno od Bukovika i Gnjilatoj i Sturičkoj pećini;
OV-10, Ljepojevići (škola) – Tisovac, dužine 4,0 km, uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora celom dužinom puta, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-11, Božetići – Tisovica, dužine 7,0 km uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora celom dužinom puta, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-13, Vrelo – Dulanovići, dužine 3,0 km, uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora u dužini od 1,0 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-19, veza sa državnim putem II reda br. 228 – Ojkovica – Trudovo – Štitkovo, dužine 18,2 km, uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora celom dužinom puta, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
OV-19.1, južna deonica puta od veze sa državnim putem II reda br. 228 – Ojkovica – Goronjići – Vasilići – Trudovo dužine 13,59 km, uz izgradnju dve kraće deonice od po 1,62 km i 1,42 km, u cilju pristupa vidikovcima jugoistočno i jugozapadno od Ojkovice;
OV-20, veza sa državnim putem II reda br. 228 – Burađa, dužine 2,50 km uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora celom dužinom puta, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
OV-21, Jasenovo – Kućani – Negbina, dužine 24,0 km uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora celom dužinom puta, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-26, veza sa državnim putem II reda br. 228 – Rijeka – Glavonjići, dužine 2,50 km, uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora u dužini od 2,0 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-27, veza sa državnim putem II reda br. 228 (škola) – Brezna, dužine 5,20 km, uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora celom dužinom puta, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-28, Radoinja (škola) – Mutavdžići, dužine 1,90 km, uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora celom dužinom puta, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-30, veza sa državnim putem II reda br. 228 – Radoinja – Mandići, dužine 1,30 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-31, veza sa državnim putem I reda br. 21 – Kokin Brod – Drulovići, dužine 2,20 km, uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora u dužini od 1,5 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
OV-33, veza sa državnim putem I reda br. 21 – Tavnik – Seništa – Radoinja, dužine 7,0 km, uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora u dužini od 3,7 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
OV-34, veza sa državnim putem I reda br. 21 – Negbina – Ilići, dužine 3,50 km, uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora celom dužinom puta, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-35, veza sa državnim putem I reda br. 21 – Negbina – Volujak, dužine 3,0 km, uz izgradnju savremenog kolovoznog zastora celom dužinom puta, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OV-36, veza sa državnim putem II reda br. 231 – Miševići dužine 4,42 km;
OV-36.1, izgradnja nove deonice puta Radijevići – Miševići dužine 5,76 km;
3. opština Tutin (oznaka opštinskog puta OT)
OT-6, veza sa državnim putem br. 231a (Tepe) – Leskova – Devreč (zaseok Ćosovska Mahala) – veza sa državnim putem br. 236 (Čobansko groblje), dužine 6,3 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OT-7, veza sa državnim putem br. 231a (Tepe) – Đerekare (ulaz u skijalište „Đerekarski ormar”), dužine 6,1 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OT-7.1, od veze sa opštinskim putem O-7, obilazi deo naselja Gornje Đerekare sa severozapadne strane, pruža se istočno od Šupljeg Kamena do granice opštine Berane (Crna Gora), dužine 5,3 km;
OT-10, veza sa državnim putem II reda br. 231a (Đočina) – Jarebice – Šaronje, dužine 5,7 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
4. opština Ivanjica (oznaka opštinskog puta OI)
OI-3, Šančevi – Kovilje, dužine 3,27 km na teritoriji Prostornog plana, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OI-3.1, Erčege – Kovilje, dužine 8,06 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OI-3.2, Veđići – granica opštine Ivanjica – Štitkovo (opština Nova Varoš), u dužini od 4,74 km na teritoriji opštine Ivanjica, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OI-3.3, Spomenik majora Ilića – Smiljevac, dužine 8,49 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
OI-3.4, Spomenik majora Ilića – Ravna Gora, dužine 8,96 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m;
OI-3.5, Vučak – Brestovac – Grujovići – državni put br. 272, dužine 11,0 km na teritoriji Prostornog plana, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=50 m;
5. grad Novi Pazar (oznaka opštinskog puta OP)
OP-34, veza sa državnim putem I reda br. 8 – D. Buče, dužine 4,56 km, sa najmanjim poluprečnikom horizontalnih krivina R=30 m.
Potrebe za rekonstrukcijom, dogradnjom i izgradnjom drugih javnih opštinskih puteva utvrdiće se prostornim planom jedinice lokalne samouprave za obuhvaćene opštine/grad.
Prioritet u rekonstrukciji, dogradnji i izgradnji deonica opštinskih puteva imaće putni pravci ukupne dužine 127,63 km, koji će obezbediti povećanje saobraćajne dostupnosti i povezanosti centara u mreži naselja, privrednih potencijala, turističke ponude u prostoru i ruralnih rejona sledećih područja i centara:
SRP Uvac – putevi OS-13, OS-15 (opština Sjenica) i put OV-5 (opština Nova Varoš), ukupne dužine 63,77 km;
Park prirode Golija – putevi OS-25 i OS-30 (opštine Sjenica i Ivanjica) ukupne dužine oko 11,6 km;
Predviđen za zaštitu predeo Giljeve – put OS-6 (opština Sjenica), dužine 22,23 km;
Predviđen za zaštitu predeo Ozren-Jadovnik i skijališta Jadovnik i Ozren –putevi OS-12 i OS-9 (opština Sjenica), ukupne dužine 18,63 km;
Skijalište Đerekarski Omar – put OT-7 i put OT-7.1 (opštine Tutin) dužine 11,4 km;
dok će se prioritetni pravci i deonice opštinskih puteva za povezivanje centara u mreži naselja, privrednih lokaliteta i ruralnih rejona utvrđivati prostornim planom opštine/grada.
Planirano je da će do 2022. godine javni opštinski putevi biti u petom razredu u pogledu saobraćajnog opterećenja sa PGDS do 1000 vozila na dan.
Rezerviše se prostor za koridore javnih opštinskih puteva, planirane rekonstrukcije i dogradnje, ukupne dužine od oko 525,95 km i širine oko 35 m, od toga oko 15 m za putno zemljište, po 5 m za obostrane neposredne pojaseve zaštite i po 5 m za obostrane pojaseve kontrolisane izgradnje (sa pojasom zaštite životne sredine), s orijentaciono datim položajem koridora na Referalnoj karti 2. koji će se definitivno utvrditi na osnovu glavnih projekata za reonstrukciju tih puteva.
Realizacija planiranih radova na mreži javnih opštinskih puteva omogućiće prilagođavanje pravaca, frekvencije i voznog parka javnog međugradskog i prigradskog autobuskog saobraćaja potrebama korisnika, u prvom redu stanovnicima ruralnog područja i turistima. Linije javnog putničkog prevoza se mogu realizovati autobusima ili tzv. „paratranzitom” (minibusevima, kombi vozilima, džipovima i sl) u skladu sa saobraćajnim zahtevima i potrebama, a može biti organizovan i od strane „privatnog” sektora, u skladu sa važećom zakonskom regulativom iz oblasti javnog prevoza putnika u drumskom saobraćaju.
4.4.1.2. Vazdušni saobraćaj
Strategijom razvoja železničkog, drumskog, vodnog, vazdušnog i intermodalnog transporta u Republici Srbiji od 2008. do 2015. godine predviđena je promena namene vojnog aerodroma Sjenica u civilni aerodrom na osnovu studije izvodljivosti, koja će obuhvatiti analizu osnovne namene, opslužnog područja, neophodne opreme, kao i finansijskih sredstava neophodnih za realizaciju čitavog procesa.
Realizacija helidroma moguća je na svim pogodnim lokacijama u blizini skijališta i turističkih centara (Zlatar – rehabilitacioni centar, Radoinja, Pešterska visoravan, Bele Vode, Ozren, Jadovnik, Đerekarski Omar). Definitivne lokacije biće utvrđene odgovarajućim urbanističkim planom, odnosno urbanističko-tehničkim dokumentom, na osnovu potrebne studijske i tehničke dokumentacije na nivou studije opravdanosti sa idejnim projektom i procene uticaja na životnu sredinu.
4.4.1.3. Železnički saobraćaj
Za veće korišćenje putničkog železničkog saobraćaja značajno je povećanje dostupnosti železničkih stanica u Bistrici (Nova Varoš), Prijepolju i Gostunu (Sjenica), modernizacijom i dogradnjom javnih puteva i organizovanjem linija lokalnog javnog saobraćaja. Nakon završetka deonice državnog puta II reda br. 117. ostvariće se kvalitetna saobraćajna veza planskog područja sa železničkom stanicom u Bjelom Polju.
Radi povećanja dostupnosti turističkog centra na Zlataru predviđena je realizacija šinskog sistema centar Nove Varoši-turistički centar. Vrsta pogona, sistem vuče, tip koloseka i vozila utvrdiće se tehničkom dokumentacijom na nivou studije opravdanosti sa idejnim projektom i procene uticaja na životnu sredinu.
4.4.2. Održivi razvoj energetike i energetske infrastrukture
(Referalna karta 2)
Osnovna koncepcijska opredeljenja održivog razvoja energetike područja Prostornog plana jesu: smanjenje energetskih potreba kod svih potrošača energije, putem donošenja i obavezne primene standarda energetske efikasnosti, ekonomskih instrumenata i organizacionih mera; intenziviranje istraživanja svih energetskih potencijala područja u cilju povećanja i pronalaženja novih rezervi i intenzivnije korišćenje obnovljivih izvora energije, odnosno omogućavanja povećanja proizvodnje energije za sopstvene potrebe, u prvom redu razvojem malih hidroelektrana (MHE); održavanje i poboljšanje rada i pouzdanosti postojećih hidroelektrana, elektroprenosne i distributivne mreže i dalji razvoj tih sistema i mreža; kao i razvoj centralizovanih sistema snabdevanja toplotnom energijom u opštinskim centrima.
U planskom periodu predviđena je izgradnja brane i akumulacije „Klak“ na reci Uvac, neposredno nizvodno od brane „Radoinja“ (van planskog područja), iz koje bi se vodom snabdevala buduća reverzibilna hidroelektrana (RHE) „Bistrica“ na reci Lim, kao vršna regulaciona elektrana. Realizacijom ove hidroelektrane bi Uvačko-limske kaskade akumulacija i hidroelektrana prevazilazile konzumni nivo Republike Srbije i uklapale se u kriterijumske zahteve EES Južne Evrope.
Planira se izgradnja dalekovoda i TS, i to:
DV naponskog nivoa 220 kV, Priključak TS 220/110 kV Bistrica – na vod Pljevlja-Požega, dužine 2×0,5 km,
DV naponskog nivoa 220 kV, Priključak TS 220/110 kV Bistrica – na vod HE Bistrica-Vardište, dužine 2×8 km,
DV 2 h 110 kV od TS Bistrica do HE Kokin brod, uz trasu postojećeg DV 110 kV broj 134/3 Kokin Brod–Potpeć, koji se takođe uvodi u TS Bistrica,
DV 110 kV, TS Bistrica – veza sa postojećim DV broj 134/2 Kokin Brod-Zlatibor, i
TS 220/110 kV Bistrica.
Za navedene dalekovode data su varijantna rešenja i treba ispitati njihov mogući negativan uticaj na životnu sredinu.
Prioritet predstavlja izgradnja TS 35/10 kV Brdo, 2×4 MVA, u neposrednoj blizini regionalnog puta Nova Varoš-Sjenica, u blizini Zdravstvenog centra „Zlatar“, sa napojnim kablovskim vodom 35 kV iz TS 110/35 kV Nova Varoš, u dužini od 2 km. Izgradnjom predmetne TS otvara se mogućnost formiranja šire turističko-rekreativne zone na planini Zlatar. Takođe, planira se izgradnja nove TS 35/10 kV u naselju Kušići, zbog perspektivnog razvoja turizma i privrednih aktivnosti na planini Javor. Potrebno je realno sagledati rezerve u kapacitetima postojećih TS 35/10 kV „Kumanica“ i TS 35/10 kV „Brezova“ i njihovo povezivanje sa drugim TS 35/10 kV izgradnjom novog dalekovoda 35 kV.
Prioritet ima predviđena rekonstrukcija prenosnih dalekovoda, zbog pouzdanijeg napajanja električnom energijom i sukcesivno povećavanje instalisane snage u postojećim TS 10/0,4 kV. Aktivnosti će se odvijati na već postojećim trasama i formiranim koridorima, tako da neće negativno uticati na okolinu.
Potrebno je započeti izradu planske dokumentacije za planirani razvodni gasovod visokog radnog pritiska do 50 bara na pravcu Zlatibor–Priboj–Nova Varoš–Prijepolje–Sjenica, kako bi se rezervisao koridor za mrežu i lokacije za prateće objekte (GMRS), i izraditi generalne projekte gasifikacije svih opština/grada obuhvaćenih Prostornim planom.
U planskom periodu predstoji nastavak istražnih aktivnosti basena lignita-mrkog uglja, tehnološko osavremenjavanje rudnika Štavalj i, prioritetno, preduzimanje mera zaštite i sanacije životne sredine.
Na manjim vodotocima moguće je graditi MHE. Evidentirano je 29 potencijalnih lokacija za MHE na području Prostornog plana (dve na području grada Novog Pazara, po jedna na području opština Sjenica i Prijepolje, 13 na području opštine Nova Varoš i 12 na području opštine Ivanjica), koje su predstavljene na Referalnoj karti 2. Ove MHE će omogućiti formiranje manjih ribnjaka i njihovo rekreativno korišćenje.
Rezerviše se prostor za potencijalne lokacije MHE navedene u tabeli 20., dok će se druge lokacije istražiti i utvrditi odgovarajućim urbanističkim planom.
Tabela 20. Potencijalne lokacije MHE na području Prostornog plana
Opšti podaci Pregrada Hidrološki i energetski podaci Naziv Jedra Prosište Koželj Volijak Zaječak Moravica,Sapatnica zapadno od Vučaka 48025404803120 III Područja pretežno kvalitetne životne sredine – bez prekoračenja graničnih vrednosti zagađujućih materija u vazduhu i zemljištu- primenjene mere upravljanja otpadom- proširen kanalizacioni sistem i prečišćavanje otpadnih voda – primena mera zaštite od saobraćaja- racionalna eksploatacija mineralnih sirovina sa minimalnim uticajima na životnu sredinu- obezbeđena infrastruktura za turističke komplekse- rešeno pitanje nelegalo izgrađenih objekata opštinski centri Sjenica i Nova Varoš sa planiranim industrijskim zonamakompleks rudnika uglja Štavalj (opština Sjenica) površinska eksploatacija i prerada nemetaličnih mineralnih sirovina (na području KO Mašoviće i Uvac – opština Sjenica)državni putevi I i II redaaerodrom u Sjenicireka Vapa nizvodno od Knešnice i reka Grabovica nizvodno od Sjenice, reke Losnica i Bistrica nizvodno od Nove Varošisekundarni turistički centri (Radoinja, Štitkovo, Kušići, Akmačići, Vilovi, Duga Poljana, Karajukića bunari, Erčege, Trijebine, Lopiže, Mišoviće-Biberovići, Ojkovica, Ursule, Goševo) i centri zajednice naselja IV Područja kvalitetne životne sredine – primenjene mere upravljanja otpadom- proširen kanalizacioni sistem i prečišćavanje otpadnih voda – primena mera zaštite od saobraćaja- primena principa organske poljoprivrede planirani kompleksi skijališta Ozren, Jadovnik, Zlatarsanirani kompleksi neplanske izgradnje u zonama zaštite prirode i voda (kompleksi u priobalju Zlatarskog jezera)rečni tokovi II klase kvaliteta poljoprivredni rejoni pašnjačkog i intenzivnog stočarstva i mešovite stočarsko-ratarsko-voćarske proizvodnješumska područjaprimarna seoska turistička naselja V Područja izuzetno kvalitetne životne sredine – područja zaštićenih prirodnih dobara- područja zaštićena međunarodnim konvencijama- izvorišta i vodotokovi sa vodom najvišeg kvaliteta- područja očuvane prirode zaštićena prirodna dobra (SRP Uvac, PP Golija, SPR Paljevine, SPR Gutavica, PŠ Ivlje, PS Pećina Bukovik i SP Munika)područja predviđena za zaštitu prirodnih vrednosti (PP Zlatibor, PIO Ozren-Jadovnik, SRP Peštersko polje, područja Giljeve, Zlatara i Pešterske visoravni) izvorišni delovi reke Uvac, Grabovice, Čemernice, Nošnice, Ivanjičke Moravice, Ljudske i Mileševske rekerečni tokovi I i I/II klase kvaliteta
Objašnjenja skraćenica: SRP – specijalni rezervat prirode; PP – park prirode; SPR – strogi prirodni rezervat; PŠ – park šuma; SP – spomenik prirode; PIO – predeo izuzetnih odlika.
Primena propisanih rešenja i mera zaštite pri planiranom razvoju zahteva informisanje i edukaciju stanovništva o značaju zaštite prirodnih dobara i najefikasnijim načinima usklađivanja razvoja i zaštite.
Mere zaštite voda, zemljišta i vazduha
Zaštita prirodnih vrednosti obuhvata zaštitu, očuvanje i unapređenje kvaliteta voda, zemljišta i vazduha, kao značajnih faktora dominantne zaštitne funkcije planskog područja i planiranog razvoja poljoprivrede i turizma.
U oblasti zaštite voda, preduslov za realizaciju planiranih industrijskih zona u Novoj Varoši i Sjenici, proširenje proizvodnje u rudniku Štavalj i turističkih kompleksa jeste obezbeđenje sanitarne bezbednosti, sakupljanja, prečišćavanja i odvođenja otpadnih voda. Planirana izgradnja i funkcionisanje autoputa E-763 zahtevaju primenu mera zaštite pri oticanju voda sa kolovoza i drugih mera zaštite voda.
Osnovna mera očuvanja raspoloživih resursa vode jeste racionalizacija korišćenja/potrošnje vode u domaćinstvima, naročito u proizvodnim kapacitetima i turizmu.
U oblasti zaštite zemljišta, na području Prostornog plana primenjivaće se sledeća pravila i mere:
ograničavanje korišćenja i fragmentacije kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta za nepoljoprivredne namene, u prvom redu zaštitom od njegovog trajnog zauzimanja objektima i infrastrukturom;
davanje prednosti tradicionalnim poljoprivrednim granama, koje imaju povoljne uslove za razvoj i doprinose očuvanju/uspostavljanju ekološke ravnoteže, pre svega izborom odgovarajućih kultura i načina obrade zemljišta prema njegovim pedološkim uslovima, nagibu i ekspoziciji;
primena kontrolisanog integralnog prihranjivanja i zaštite bilja i mestimičnog uvođenja metoda organske/ekološke proizvodnje hrane;
preduzimanje mera za smanjenje rizika od zagađivanja zemljišta pri skladištenju, prevozu i pretakanju nafnih derivata i opasnih hemikalija;
priprema preventivnih i operativnih mera zaštite, reagovanja i postupaka sanacije zemljišta u slučaju havarijskog izlivanja opasnih materija u okolinu.
U oblasti zaštite vazduha, na području Prostornog plana primenjivaće se sledeća pravila i mere:
smanjenje nivoa emisije iz postojećih izvora zagađuivanja vazduha: primenom ekološki povoljnije tehnologije i sistema za prečišćavanje vazduha u industriji u cilju zadovoljenja graničnih vrednosti emisije; preispitivanjem režima saobraćaja u centru grada, povećanjem protočnosti glavnih gradskih saobraćajnica i realizacijom obilaznice oko Sjenice za tranzitni saobraćaj; povećanjem potrošnje obnovljivih izvora enerije za potrebe domaćinstava;
održavanje emisije iz novih postrojenja u propisanim granicama: sprečavanjem dodatnih emisija iz novih izvora koje bi pogoršale kvalitet vazduha u naseljima i zonama; ograničavanjem emisije iz industrije primenom najbolje dostupne tehnologije (VAT) i tehnika maksimalne zaštite za veoma toksične, kancerogene i mutagene materije; perspektivno, korišćenjem gasa kao goriva u novim vozilima javnog saobraćaja i dostavnim vozilima;
uspostavljanje sistema monitoringa kvaliteta vazduha u skladu sa Evropskom direktivom o proceni i upravljanju kvalitetom ambijentnog vazduha (Council Directive, 96/62/EC).
Upravljanje otpadom
U oblasti upravljanja otpadom na planskom području primenjivaće se sledeći principi: smanjenje količine otpada (prevencija stvaranja otpada, ponovna upotreba proizvoda za istu ili drugu namenu); reciklaža otpada, radi dobijanja sirovina za proizvodnju istog ili drugog proizvoda; iskorišćenje, odnosno korišćenje vrednosti otpada (kompostiranje, korišćenje energije iz otpada i dr.); bezbedno odlaganje otpada na deponije.
Planska rešenja se razlikuju za period do izgradnje i za period funkcionisanja regionalnih centara za upravljanje komunalnim otpadom. U periodu do izgradnje regionalnih centara za upravljanje komunalnim otpadom se: unapređuje organizovano sakupljanje i transport otpada sa planskog područja, uz povećanje broja stanovnika obuhvaćenog sakupljanjem otpada; podstiče separacija, ponovna upotreba i reciklaža otpada; saniraju područja nelegalnih deponija, pre svega onih koje ugrožavaju kvalitet voda i izvorišta.
Upravljanje otpadom na planskom području do izgradnje regionalnih centara za upravljanje komunalnim otpadom vrši se na sledeći način: na delu planskog područja koje pripada opštini Ivanjica saniraće se i rekultivisati područja nelegalnih deponija i unapređuje sistem sakupljanja otpada i transporta komunalnog i drugog otpada do deponije „Grbavčica”, koja se nalazi van područja Prostornog plana; na delu planskog područja koje pripada delovima opština Nova Varoš, Prijepolje i Sjenica, saniraće se i rekultivisati područja nelegalnih deponija, povećaće se broj stanovnika obuhvaćen organizovanim prikupljanjem otpada i određuje lokacija za odlaganje klaničnog otpada (opština Sjenica); na delu planskog područja koje pripada opštinama Novi Pazar i Tutin, povećava se broj stanovnika obuhvaćen organizovanim prikupljanjem i transportom otpada i saniraće se područja nelegalnog odlaganja otpada.
Na planskom području se ne nalazi nijedna od predviđenih regionalnih sanitarnih deponija niti sadašnjih zvaničnih deponija za odlaganje otpada, pa je njihovo uređenje u nadležnosti odgovarajućih opštinskih službi. Unapređenje sakupljanja i odvoženja otpada sa planskog područja i definisanje optimalnih ruta i učestalosti prikupljanja značajno je sa aspekta efikasnosti budućeg transporta otpada do transfer stanica i dalje do regionalnih sanitarnih deponija.
Na području Prostornog plana i celog regionalnog okruženja planirana je mreža regionalnih centara za upravljanje otpadom, kako je prikazano u tabeli 22.
Tabela 22. Planirana mreža regionalnih centara za upravljanje komunalnim otpadom
R.b. Opština na čijoj je teritoriji lokacija deponije Ostale opštine koje čine Regionalni centar za upravljanje otpadom Broj stanovnika(2002.) Količina otpada t/god. (2009.) Užice („Duboko”) Bajina Bašta, Požega, Arilje, Ivanjica, Čajetina, Kosjerić, Čačak, Lučani, Ljubovija 378.668 91.516,89 Nova Varoš („Banjica”) Priboj, Prijepolje, Sjenica 116.189 19.452,93
Regionalni centar za upravljanje otpadom u Kraljevu trebalo bi da obuhvati i teritoriju opštine Tutin i grada Novi Pazar.
Deponovanje medicinskog, građevinskog, poljoprivrednog i klaničnog otpada se ne može vršiti na komunalnim deponijama. Do izgradnje regionalnih centara za upravljanje otpadom obavljaće se prema planu upravljanja otpadom za svaku od obuhvaćenih opština/grada, u skladu sa režimima zaštite SRP Uvac i drugih zaštićenih i predviđenih za zaštitu prirodnih vrednosti. Na području opštine Sjenica formiraće se jedno stočno groblje za područje jedne ili dve zajednice naselja.
Odlaganje komunalnog, industrijskog, građevinskog i kabastog otpada i ambalaže zabranjeno je u režimu Ib, II stepena zaštite za zaštićena prirodna dobra (SRP Uvac, PP Golija, SPR Gutavica, SPR Paljevine, PŠ Ivlje, SP Pećina Bukovik i SP Munika), dobra koja su u postupku proglašenja zaštite (SRP Peštersko polje, PP Zlatibor, PIO Ozren–Jadovnik) i prostore identifikovanih prostornih celina sa posebnim prirodnim obeležjima i vrednostima (Giljeva, Pešterska visoravan i Zlatar).
Unapređenje svesti o potrebi smanjenja količine otpada na izvoru, ponovnog korišćenja i reciklaže (selektivno odlaganje otpada) otpada obezbediće se pripremom i sprovođenjem obrazovnih programa i putem sredstava javnog informisanja.
4.5.2. Zaštita od prirodnih nepogoda i odbrana zemlje
Zaštita od prirodnih nepogoda
Na području Prostornog plana, prema Seizmološkoj karti Srbije (publikovanoj 1987. god.) izdvajaju se područja na teritoriji opštine Nova Varoš u zoni uvačkih jezera i centralni deo teritorije opštine Sjenica. Povratni period vremena od 100 godina intenziteta zemljotresa locirana u području od 7, 8 i preko 8 stepeni MCS skale, što odgovara dogođenom stanju na ovom području.
Prema istim podacima, SRP Uvac nalazi se u zoni 6, 7 i 8 stepena MCS skale, a kao epicentralna područja navode se obronci planina Zlatar, Jadovnik, Giljeve planine i delovi Pešterske visoravni, zemljotresa jačine 9 stepeni MCS, za povratni period od 500 godina. Verovatnoća pojave ovog zemljotresa je 63%. Neophodno je da se projektovanje i izgradnja objekata obavlja u skladu sa Pravilnikom o tehničkim normativima za izgradnju objekata visokogradnje u seizmičkim područjima i Pravilnikom o tehničkim normativima za projektovanje i proračun inženjerskih objekata u seizmičkim područjima.
Katastar klizišta za plansko područje ne postoji, ali na osnovu raspoloživih podataka, mogu se izdvojiti potencijalno dve ugrožene zone, i to prva u istočnom delu planskog područja koja obuhvata delove izvorišta Uvca i Vape sa obroncima Pometenika i deo Peštera u slivu Raške, i drugi u zapadnom delu planskog područja na obroncima Jadovnika prema dolini Lima.
Plansko područje je ugroženo poplavama zbog morfoloških i klimatskih karakteristika, a rizik je značajno uvećan neplanskom gradnjom u priobalju. Postoji opasnost od rušilačkog dejstva brojnih bujičnih tokova, posebno za vreme oluja čija se učestalost povećava u periodu od 1999. do 2009. godine, što je takođe rezultat globalnih klimatskih poremećaja. Poseban rizik od poplave je nizvodno od brane na akumulaciji Radoinja, u slučaju njenog oštećenja ili rušenja što je malo verovatno imajući u vidu da se radi o brani napravljenoj od nasutog materijala od kamenog nabačaja. Ovo područje se nalazi u sistemu odbrane od grada, s tim da je neophodno njegovo osavremenjivanje.
Plansko područje se nalazi u području bogatim padavinama, s dugotrajnim periodima malovođa na Pešterskoj površi na kojoj se javlja ugroženost sušama. Rizik od požara na najvećem delu područja Prostornog plana je nešto niži, s tim da je neophodno da se preventivno deluje, imajući u vidu da se po pravilu šumski požari dešavaju kao posledica niza faktora, od kojih je najčešći ljudski.
Specifičnost planskog područja jeste da je ono najhladnije u zimskim mesecima u Republici Srbiji, gde se beleže apsolutni temperaturni minimumi. Kako u Republici Srbiji ne postoji sistem odbrane od štetnih posledica mraza i poledice, neophodno je ovaj sistem razvijati u regionalnim i lokalnim uslovima Pešterske visoravni. Ovo se pre svega odnosi na povećanje pouzdanosti rada infrastrukturnih sistema, održavanja saobraćajnica, kao i rad javnih službi. Borba protiv poledice se odvija u okviru redovnih osmatranja, merenja meteoroloških parametara i proglašavanje odgovarajućeg stepena pripravnosti u cilju da nadležne službe blagovremeno pristupe akciji čišćenja saobraćajnica i drugih površina.
Najozbiljniji hemijski udesi, koji su ikad zabeleženi na planskom području, posledica su NATO bombardovanja skladišta naftnih derivata na teritoriji opštine Sjenica 1999. godine.
Stanje ukupnog sistema zaštite od prirodnih nepogoda i tehnoloških udesa na planskom području nije zadovoljavajuće, posebno u odnosu na prostorne aspekte upravljanja rizikom imajući u vidu da se radi o području sa izuzetno značajnim prirodnim dobrima.
Koncepcija zaštite i upravljanja polazi od činjenice da je na svim nivoima i u svim fazama planiranja potrebno definisati prihvatljiv nivo rizika od prirodnih nepogoda i tehnoloških udesa. Sistemom preventivnih, organizacionih i drugih mera i instrumenata interveniše se u cilju sprečavanja nastanka rizika od prirodnih nepogoda i tehnoloških udesa, odnosno smanjivanja posledica na prihvatljiv nivo.
U skladu sa posebnom namenom područja Prostornog plana, zaštita od tehnoloških udesa i elementarnih nepogoda, obezbeđenje uslova i mera za zaštitu područja ostvaruju se:
definisanjem mera i postupaka za moguće akcidente u posebnom programu upravljanja regionalnim vodoprivrednim sistemom Uvac, koji priprema nadležni organ za upravljanje ovim vodoprivrednim sistemom u saradnji sa nadležnim organima za odbranu, civilnu zaštitu i vanredne situacije i organima jedinica lokalnih samouprava, na način predviđen propisanom metodologijom za procenu opasnosti od tehnoloških udesa, elementarnih nepogoda, prirodnih katastrofa i od zagađivanja životne sredine, merama pripreme i merama za otklanjanje posledica udesa;
definisanjem mera zaštite od elementarnih nepogoda i tehnoloških udesa koje obuhvataju:
preventivne mere u cilju sprečavanja ili ublažavanja negativnih posledica;
mere koje se preduzimaju u slučaju neposredne opasnosti ili u slučaju kada ona nastupi;
mere ublažavanja i otklanjanja neposrednih posledica i prouzrokovanih šteta; i
određivanje zona različitih nivoa rizika sa posebnim uslovima i zahtevima za planiranje i izgradnju;
definisanjem mera zaštita od zimskih nepogoda (zavejavanje, poledica, led, lavine, i dr.) i od letnjih nepogoda (oluja, elektropražnjenja, bujice praćene odronima, klizištima i sl.), koje će biti ostvarene: antierozivnim uređenjem slivova, čime će se opasnost od bujičnih poplava svesti na minimum; pošumljavanjem; vodoregulacijama; zaštitom od zavejavanja leda i lavina preko zime; planskim uređenjem naselja, saobraćajnica, vodotokova, izgradnjom i uređenjem planiranih sadržaja supra i infrastrukture, kao i drugih prostornih elemenata;
definisanjem mera zaštite od šumskih požara, koja može zahvatiti šire područje SRP, što zahteva izradu posebnog plana zaštite od požara na osnovu sledećih principa:
saobraćajne pristupačnosti svih delova šume – izgradnjom i održavanjem mreže javnih, službenih i šumskih puteva koji pored saobraćajne imaju ulogu protivpožarnih barijera koji dele šume po sektorima i na manje celine;
akumulacije predstavljaju značajne rezervoare za obezbeđivanje dovoljnih količina vode u slučaju šumskih požara kako za gašenje požara specijalizovanim avionima, tako i autocisternama;
predviđanje protivpožarnih barijera pri pošumljavanju;
svi turistički centri, naselja i punktovi, kao i ostali objekti moraju da zadovolje uslove protivpožarne zaštite;
organizovanje službe osmatranja i javljanja koja obuhvata protivpožarnu zaštitu, dok se neposredna zaštita od požara sprovodi uz sadejstvo sa protivpožarnim službama u naseljima i centrima – sedištima jedinica lokalne samouprave;
definisanjem mera zaštite od zemljotresa i pravila aseizmične gradnje tako da se omogući da seizmički rizik bude sveden na najmanju moguću meru i bude prihvatljiv, na osnovu sledećih principa: koncepta prihvatljivog seizmičkog rizika, koje obuhvataju:
što manje gubitaka ljudskih života i povređenih;
što manja materijalna šteta;
obavezna primena važećih aseizmičkih propisa pri rekonstrukciji, adaptaciji i sanaciji postojećih i izgradnji novih objekata;
troškovi projektovanja i aseizmične izgradnje moraju biti manji od sanacije štete nastale usled zemljotresa ukoliko se isti dosledno ne primenjuju;
prostorna distribucija objekata se vrši u skladu uslova odbrane u slučaju rušenja usled ratnih dejstava i razaranja;
definisanjem mera zaštite od bolesti šuma, štetnih insekata i glodara, kontrole retkih i ugroženih populacija životinjskih vrsta, kao i kontrola štetočina u šumskim i lovnim osnovama;
definisanjem mera razvoja institucija, kao preduslova adekvatne zaštite od tehnoloških udesa i elementarnih nepogoda formiranjem jedinstvene službe osmatranja i javljanja, kao i službe za vanredne situacije koja će moći u slučajevima ratnih dejstava ili u mirnodopskim uslovima da omogući svim građanima (u svim naseljima) neophodnu podršku i pomoć, medicinsku zaštitu i druge servise u cilju što normalnijih uslova za život za vreme trajanja neposredne opasnosti ili vanredne situacije, kao i koja će imati poseban značaj za odbranu i zaštitu od ratnih razaranja u planinskim uslovima; u osnovi ovog pristupa je da elementarne nepogode ne poznaju administrativne granice, tako da je neophodno objedinjavanje lokalnih institucija i kapaciteta za vanredne situacije na nivou regiona;
obezbeđenjem uslova i mera za zaštitu nizvodnih područja, koji se ostvaruju:
redovnim i vanrednim osmatranjem i sistematskom kontrolom objekata i brane u toku eksploatacije vodoakumulacije, organizovanjem sistema za osmatranje, obaveštavanje, uzbunjivanje i evakuaciju stanovništva u slučaju rušenja ili prelivanja brane, ili najave mogućeg narušavanja njene statičke stabilnosti uz podršku savremenih informacionih sistema;
markiranjem na terenu kota nivoa mogućeg poplavnog talasa i izradom analize efekata u slučaju rušenja brane za područje nizvodno od nje, sa procenom prihvatljivog rizika.
Odbrana zemlje
(Referalna karta 1)
Prema podacima Ministarstva odbrane, na području Prostornog plana identifikovano je četiri kompleksa posebne namene (jedan na području opštine Nova Varoš i tri na području opštine Sjenica) koji podrazumevaju prostor sa objektima i sadržajima od značaja za funkcionisanje sistema odbrane zemlje.
Kompleksi posebne namene imaju definisane sledeće zone prostorne zaštite:
zona zabranjene izgradnje ili primarna zona zaštite – podrazumeva zonu potpune zabrane izgradnje i postavljanja objekata i postrojenja koji mogu ometati prijem i predaju radio emisija;
zona kontrolisane izgradnje ili sekundarna zona zaštite – podrazumeva zonu izgradnje objekata uz neophodno pribavljanje predhodne saglasnosti Ministarstva odbrane, kao i zabranu izgradnje i postavljanja objekata i postrojenja koji mogu ometati prijem i predaju radio emisija;
zona ograničene izgradnje – podrazumeva zonu zabranjene izgradnje objekata visokogradnje i objekata koji predstavljaju izvor elektromagnetnog zračenja;
zona sanitarne zaštite – podrazumeva zonu zaštite zemljišta od zagađivanja kao i zabranu izgradnje objekata.
Kompleksi posebne namene sa oznakama 1. i 2. na Referalnoj karti 1. su perspektivni kompleksi i kao takvi ne mogu menjati svoj status, dok kompleksi posebne namene sa oznakama 3. i 4. mogu promeniti svoj „poseban” status i biti prenamenjeni u drugu namenu, uz obavezno pribavljanje mišljenja i saglasnosti Ministarstva odbrane Republike Srbije.
Za deo kompleksa posebne namene sa oznakom 3. koji se odnosi na aerodrom Sjenica, promena statusa odnosi se na mogućnost civilnog korišćenja uz poštovanje uslova i ograničenja izgradnje Direktorata civilnog vazduhoplovstva Republike Srbije.
Zaštita stanovništva, materijalnih i kulturnih dobara od ratnih dejstava i drugih nesreća i opasnosti planira se u skladu sa izvršenom procenom ugroženosti i povredivosti teritorije. Prema Uredbi o organizovanju i funkcionisanju civilne zaštite („Službeni glasnik Republike Srbije” broj 21/92) područje Prostornog plana spada u treći stepen ugroženosti, koji podrazumeva zaštitu stanovništva u zaštitnim objektima – skloništima i zaklonima (podrumske i druge pogodne prostorije, prirodni objekti i rovovski zakloni), koji se planiraju i realizuju u skladu sa odlukama opštinskih štabova civilne zaštite.
4.6. PRAVILA UREĐENjA I GRAĐENjA PROSTORA
4.6.1. Pravila izgradnje i uređenja prostora
Utvrđuju se pravila izgradnje i uređenja prostora na području Prostornog plana za sledeće celine:
zone i pojaseve zaštite, rezervisanja, izgradnje i uređenja prostora;
turističke centre i naselja;
centralne delove naselja utvrđenih za centre u mreži naseljae;
za druge delove atara naselja koji nisu obuhvaćeni prostornim celinama iz predhodne dve tačke;
izuzev za opštinske centre Sijenica i Nova Varoš, za koji se odgovarajuća pravila utvrđuju planom generalne regulacije.
Pravila izgradnje i uređenja prostora utvrđena Prostornim planom (dalje: pravila) obavezujuća su za izradu i donošenje prostornog plana jedinice lokalne samouprave obuhvaćenih opština/grada i urbanističkog plana (izuzev za plan genralne regulacije za Sjenicu i Novu Varoš) i za izdavanje lokacijske dozvole.
Pravila se primenjuju za izgradnju i uređenje celina iz prvog stava do donošenja predviđenih prostornih i urbanističkih planova (deo 5.4.1. Prostornog plana) i na delu područja Prostornog plana za koji se ne očekuje izrada urbanističkog plana.
Za sve slučajeve koji se ne mogu podvesti pod pravila utvrđena Prostornim planom primenjuju se odredbe Pravilnika o opštim uslovima o parcelaciji i izgradnji i sadržini, uslovima i postupku izdavanja akta o urbanističkim uslovima za objekte za koje odobrenje izdaje opštinska, odnosno gradska uprava („Službeni glasnik RS”, broj 75/03).
Na osnovu planskih rešenja i osnovnih pravila izgradnje i uređenja prostora utvrđenih Prostornim planom, opštinske/gradske uprave izdavaće informaciju o lokaciji i lokacijsku dozvolu:
na području za koje se ne očekuje izrada urbanističkog plana;
na području za koje su odredbe i pravila donetog urbanističkog plana u suprotnosti, ili ne sadrže pravila za izgradnju i uređenje prostora utvrđena Prostornim planom;
u naselju i zoni/pojasu do donošenja predviđenog urbanističkog plana.
4.6.1.1. Pravila izgradnje i uređenja zona i pojaseva zaštite, rezervisanja, izgradnje i uređenja prostora
4.6.1.1.1. Zone i pojasevi zaštite, rezervisanja, izgradnje i uređenja prostora
Utvrđuju se zone, pojasevi i kompleksi s posebnim režimima i pravilima izgradnje i uređenja prostora na području Prostornog plana, i to:
zone zaštite prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara;
zone sanitarne zaštite voda;
zaštitni pojasevi u infrastrukturnom koridoru;
započete i inicirane zone izgradnje;
zone i lokaliteti za industriju i MSP; i
turistički kompleksi, centri i naselja.
Posebni režimi i pravila zaštite, korišćenja, izgradnje i uređenja prostora za zone zaštite prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara i zone sanitarne zaštite izvorišta voda iz tačke 1. i 2. prethodnog stava utvrđeni su u delu 4.1.1, 4.1.2. i 4.1.3. Prostornog plana.
4.6.1.1.2. Zaštitni pojasevi u koridorima infrastrukturnih sistema
Širina pojasa regulacije
Pojas regulacije jeste putno zemljište javnog puta i zemljišni pojas drugih objekata infrastrukturnih sistema.
Prostornim planom utvrđuje se orijentaciona širina pojasa regulacije za:
javne puteve
državni put I reda širine oko 25 m;
državni put II reda širine oko 20 m;
opštinski put širine oko 15 m; i
železničku prugu
jednokolosečnu prugu širine oko 16 m.
Utvrđuju se sledeća pravila uređenja pojasa regulacije javnog državnog puta I/II reda i opštinskog puta:
u izgrađenom prostoru naselja uz kolovoz se izvodi autobusko stajalište najmanje širine 3 m, obostrani trotoari s ivičnjacima najmanje širine od po 1,5 m, a samo izuzetno jednostrani trotoar širine dva i više metara sa prikupljanjem i kanalisanjem atmosferskih voda s kolovoza, dok se van izgrađenog prostora naselja izvode obostrane bankine širine po 1,5 m s tvrdim zastorom;
u skladu s lokalnim uslovima i potrebama i planiranim razvojem turizma u saobraćajnom profilu javnog puta smešta se biciklistička staza širine 1,0 m za jednosmeran ili 2,0 m za dvosmeran saobraćaj sa zaštitnom trakom minimalne širine 1,5 m; ili se u slobodnom profilu saobraćajnice smešta bicklistička staza širine 1,5 m za jednosmeran ili 2,5 m za dvosmeran saobraćaj;
saobraćajni priključci na državni put utvrđuju se na osnovu uslova i saglasnosti upravljača državnim putevima, preko rekonstruisanih postojećih saobraćajnih priključaka opštinskih puteva ili preko servisne saobraćajnice, tako da:
parcele koje izlaze na državni put I reda ne mogu, svaka za sebe pojedinačno, da imaju direktan izlaz na put već se pristup takvih parcela mora ostvariti preko servisne saobraćajnice na osnovu pribavljene saglasnosti upravljača puta;
priključivanje prilaznog na javni put vrši se prvenstveno njegovim povezivanjem sa drugim prilaznim ili nekategorisanim putem koji je već priključen na javni put, a na područjima na kojima ovo nije moguće, priključivanje prilaznog puta vrši se neposredno na javni put i to prvenstveno na put nižeg reda;
zemljani i šumski putevi koji se ukrštaju ili priključuju na državne puteve, moraju imati širinu od najmanje 5 m sa tvrdom podlogom ili sa istim kolovoznim zastorom kao i put na koji se priključuje ili sa njim ukršta, u dužini koja odgovara najmanje ukupnoj širini neposrednog pojasa zaštite državnog puta;
ili se predmetna deonica državnog puta u izgrađenom prostoru naselja predlaže za javni put u naselju na osnovu ovog plana ili odgovarajućeg urbanističkog plana;
saobraćajni priključak opštinskog puta i priključna saobraćajnica ulice na državni put ima minimalnu širinu saobraćajnih traka od 2,75 m i minimalni radijus krivine 10-12 m;
u izgrađenom prostoru naselja između trotoara i granice pojasa regulacije podiže se drvored i drugi zasad, tako da ne ometa preglednost javnog puta i ne ugrožava bezbednost saobraćaja;
kosine useka, zaseka i nasipa, kao i druge kosine u putnom zemljištu, gde je to moguće, ozelenjavaju se travom, šibljem i drugim autohtonim rastinjem koje ne ugrožava preglednost puta;
duž svih puteva obezbeđuje se infrastruktura za prikupljanje i kontrolisano odvođenje atmosferskih voda, sa ugrađenim separatorima naftnih derivata na državnim putevima u zoni zaštite Ib-III stepena prirodnih vrednosti i zoni I i II sanitarne zaštite izvorišta voda;
reklamne table i panoi, oznake kojima se obeležavaju turistički objekti, kulturno-istorijski spomenici i spomen obeležja i drugi slični objekti, mogu se postavljati pored državnih puteva na udaljenosti od 7 m od ivice kolovoza, odnosno pored opštinskog puta na udaljenosti od 5 m od ivice kolovoza.
Vrste i širine zaštitnih pojaseva
Širina zaštitnih pojaseva trasa i objekata u koridorima infrastrukturnih sistema utvrđena je na osnovu odredbi zakona i propisa donetih na osnovu zakona i primenom sledećih kriterijuma:
utvrđivanja bezbedonosnog rastojanja od trase i objekata infrastrukturnog sistema radi zaštite okruženja od negativnih uticaja na životnu sredinu, u prvom redu od buke, aerozagađenja i akcidenata; i
obezbeđenje zaštite osnovnih funkcija u eksploataciji trase i objekata infrastrukturnog sistema od negativnih uticaja iz okruženja, u prvom redu od neplanske izgradnje, nekontrolisanog odlaganja otpada i drugih aktivnosti koje mogu da ugroze bezbednost, funkcionisanje i održavanje infrastrukturnog sistema.
Ustanovljavaju se sledeći obostrani zaštitni pojasevi trasa i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema na području Prostornog plana:
neposredni pojas zaštite – prostor zaštitnog pojasa od:
ivice pojasa regulacije puta širine 20 m za državni put I reda, 10 m za državni put II reda, 5 m za javni opštinski i nekategorisan put;
ose železničkog koloseka širine 25 m;
ose dalekovoda od 110 kV širine 10 m i nižeg napona širine 5 m;
ose optičkog kabla širine jedan metar;
od spoljne ivice dovodnih i primarnih cevovoda širine 2,5 m;
širi pojas zaštite – prostor kontrolisane izgradnje od granice neposrednog pojasa zaštite/zaštitnog pojasa:
širine 20 m za državni put I reda, 10 m za državni put II reda i 5 m za javni opštinski put;
širine 175 m za železničku prugu;
širine 20 m za dalekovod od 110 kV, 15 m za dalekovod od 35 kV i 5 m za dalekovod nižeg napona;
pojasevi zaštite životne sredine od uticaja infrastrukturnog sistema:
pojas I stepena zagađenja – sa veoma velikim ekološkim opterećenjem životne sredine, zbog emisija aerozagađenja, povećane buke i zagađivanja zemljišta, poklapa se sa neposrednim pojasima zaštite infrastrukturnih sistema;
pojas II stepena zagađenja – sa velikim ekološkim opterećenjem životne sredine zbog povećane buke i zagađivanja zemljišta poklapa se sa širim pojasima zaštite javnih puteva i železničke pruge.
Širina zaštitnih pojaseva javnih puteva usklađivaće se sa njihovom kategorizacijom u državne i opštinske puteve.
Širina zaštitnih pojaseva infrastrukturnih sistema je obavezna do njihovog redefinisanja izradom odgovarajućeg urbanističkog plana.
Režimi zaštite s pravilima izgradnje i uređenja zaštitnih pojaseva
Režimi zaštite s pravilima izgradnje i uređenja prostora za zaštitne pojaseve u koridorima infrastrukturnih sistema na području plana generalne regulacije za Sjenicu i Novu Varoš utvrđuju se tim urbanističkim planom.
U slučaju kada se zaštitni pojasevi u koridorima infrastrukturnih sistema preklapaju sa zonama sa režimom zaštite Ib, II i III stepena prirodnih vrednosti, zaštićenom okolinom nepokretnog kulturnog dobra i zonom I i II sanitarne zaštite izvorišta voda, primenjuje se stroži režim zaštite, korišćenja, izgradnje i uređenja prostora.
Utvrđuju se sledeći režimi zaštite s pravilima izgradnje i uređenja prostora za zaštitne pojaseve u koridorima infrastrukturnih sistema na području Prostornog plana:
Neposredni pojas zaštite
U neposrednom pojasu zaštite trase i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema – državnih i opštinskih puteva, kao i nekategorisanih puteva koji povezuju izgrađene celine u ataru istog i susednih naselja ili čine saobraćajnu mrežu naselja, zatim dalekovoda, vodovoda i optičkih kablova, uspostavlja se režim ograničene i strogo kontrolisane izgradnje i uređenja prostora sa sledećim:
Osnovnim pravilima
zabranjuje se izgradnja objekata koji nisu u funkciji infrastrukturnog sistema koji se štiti, tj. legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih objekata i izgradnja novih privrednih, stambenih i drugih objekata;
dozvoljava se izgradnja funkcionalnih i pratećih sadržaja, objekata, postrojenja i uređaja u funkciji infrastrukturnog sistema;
mogu se postavljati planirane paralelno vođene trase ostalih infrastrukturnih sistema, objekata i postrojenja na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona, a pod uslovima i na način koji utvrdi nadležno javno preduzeće, odnosno upravljač javnog infrastrukturnog sistema;
izvode se potrebni radovi i sprovode mere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na životnu sredinu (drvoredi na deonici puta u naselju, zaštitno zelenilo, zaštitne barijere od buke, kanalisanje i prečišćavanje atmosferskih voda s kolovoza puta, kanalisanje oborinskih voda u depresijama pored infrastrukturnog sistema i dr.); kao i potrebne mere zaštite infrastrukturnog sistema (npr. puta – snegobrani, vetrobrani i dr) na udaljenju koje se utvrđuje prema uslovima bezbednog funkcionisanja i održavanja infrastrukturnog sistema; i
Posebnim pravilima za
javne puteve
legalizacija i rekonstrukcija postojećih objekata u izgrađenom prostoru naselja pored puta može se odobriti samo izuzetno na osnovu odgovarajuće tehničke dokumentacije za dogradnju, rekonstrukciju i/ili rehabilitaciju postojećeg puta, odnosno tehničke dokumentacije za izgradnju nove deonice puta i na osnovu odgovarajućeg urbanističkog plana;
kod svakog planiranog vizitor centra uređuje se „park and ride” parking, ili parking za individualna vozila i autobuse;
parking za teretna vozila sa svim pripadajućim objektima može da se gradi u neposrednom pojasu zaštite javnog puta van zone sa režimom zaštite Ib i II stepena prirodnih vrednosti, zaštićene okoline nepokretnog kulturnog dobra i zone I i II sanitarne zaštite izvorišta voda;
energetske i telekomunikacione sisteme
zabranjuje se sađenje biljaka čiji koren ima dubinu veću od jednog metra u pojasu zaštite optičkog kabla;
u načelu se ne dozvoljava sađenje drveća ispod dalekovoda, dok se postojeća stabla mogu zadržati ukoliko je zadovoljena sigurnosna udaljenost voda od minimum 3 m od bilo kog dela stabla.
Širi pojas zaštite
U širem pojasu zaštite trase i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema – državnih i opštinskih puteva, železničke pruge i dalekovoda, uspostavlja se režim selektivne i kontrolisane izgradnje i uređenja prostora sa sledećim:
Osnovnim pravilima
dozvoljava se izgradnja objekata, tj. legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih i izgradnja novih objekata u zonama predviđenim za izgradnju ovim prostornim planom i odgovarajućim urbanističkim planom, s tim da je za povećanje gustine naseljenosti, stepena izgrađenosti i zauzetosti površina, u prvom redu za izgradnju stambenih i objekata javnih službi, preduslov preduzimanje mera zaštite na osnovu procene uticaja i rizika od infrastrukturnog sistema na životnu sredinu;
svi planirani paralelno vođeni infrastrukturni sistemi koji nisu postavljeni u neposrednom pojasu zaštite smeštaju se u širem pojasu zaštite na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona;
izvode se potrebni radovi i sprovode mere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na životnu sredinu (zaštitno zelenilo, zaštitne barijere od buke, kanalisanje oborinskih voda u depresijama pored infrastrukturnog sistema i dr.), kao i potrebne mere zaštite infrastrukturnog sistema koje nisu realizovane u neposrednom pojasu zaštite; i
Posebnim pravilima za
javne puteve
zabranjeno je otvaranje rudnika, kamenoloma, deponija otpada i postrojenja koja su izvori zagađivanja životne sredine.
U širim zaštitnim pojasevima između puta i drugog infrastrukturnog sistema zabranjuje se izgradnja objekata koji nisu u funkciji tih infrastrukturnih sistema, tj. zabranjuje se legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih i izgradnja novih privrednih, stambenih i ostalih objekata.
4.6.1.1.3. Započete i inicirane zone izgradnje
Usmeravanje izgradnje
Izgradnja će se prioritetno usmeravati u sledeće centre i zone na području Prostornog plana:
na izgrađeno zemljište centara u mreži naselja, u skladu sa propozicijama datim u delu 4.2.2.1, 4.1.1. i 4.1.3. Prostornog plana;
na izgrađeno zemljište u delu atara naselja koji se nalazi pored javnog puta, radi racionalnijeg uređenja mreže saobraćajnica u naselju i infrastrukturnog opremanja tog dela naselja, u skladu sa propozicijama datim u delu 4.1.1. i 4.1.3. Prostornog plana.
Započeta zona/pojas izgradnje je kontinuelno izgrađeno zemljište u delu atara naselja koji se nalazi pored javnog puta.
Inicirana zona/pojas izgradnje je diskontinuelno izgrađeno zemljište u delu atara naselja koji se nalazi pored javnog puta.
Izgrađeno zemljište u centrima i naseljima na ruralnom području Prostornog plana čine građevinske parcele i katastarske parcele ili njihovi delovi sa izgrađenim objektima.
Izgrađeno zemljište će se precizno geodetski utvrditi za izgrađeno građevinsko područje aktom nadležne skupštine opštine, odnosno odgovarajućim urbanističkim planom.
Pravila za izgradnju i uređenje zona/pojaseva izgradnje
Pravila za izgradnju i uređene započetih i iniciranih zona/pojaseva izgradnje jesu:
zona/pojas izgradnje obuhvata postojeću površinu izgrađenog zemljišta izvan neposrednog pojasa zaštite puta i izvan neposrednog pojasa zaštite trasa i objekata ostalih postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema;
za veći broj zahteva za izgradnju, prema proceni nadležne opštinske uprave, može da se odobri proširenje površina za izgradnju optimalno do 5% od postojeće površine izgrađenog zemljišta zone/pojasa;
zbog zaštite poljoprivrednog i šumskog zemljišta i predela i primene osnovnog planskog principa da se izbegne formiranje kontinuelne gradnje uz javne državne i opštinske puteve, kontinuitet gradnje mora se prekidati zonama, tj. širokim pojasevima poljoprivrednog zemljišta i šuma minimalne širine od 800 m, prioritetno u zonama najkvalitetnijeg poljoprivrednog zemljišta, očuvanih šumskih ekosistema i zonama klizišta;
zone/pojasevi izgradnje organizuju se i uređuju za gustine naseljenosti od 30 st/ha u koridoru državnog puta I reda, od 25 st/ha u koridoru državnog puta II reda i od 20 st/ha u koridoru opštinskog puta; i
zone/pojasevi izgradnje su sa mešovitom i pretežno poslovnom namenom u koridoru državnog puta I reda, sa mešovitom i pretežno stambenom i/ili poslovnom namenom u koridoru državnog puta II reda i sa pretežno stambenom i/ili poslovnom namenom u koridoru opštinskog puta.
Pravila za izgradnju i uređenje započetih i iniciranih zona/pojaseva izgradnje bliže se utvrđuju prostornim planom opštine/grada i odgovarajućim urbanističkim planom.
Pravila za izgradnju i uređenje zona i lokaliteta za industriju i MSP
Za opštinski centar se pravila izgradnje i uređenja prostora za lociranje industrijskih objekata i MSP definišu planom generalne i/ili detaljne regulacije.
Pravila izgradnje i uređenja zona i lokaliteta za industriju i MSP, koje su utvrđene u delu 4.3.1.2. Prostornog plana, jesu:
minimalna veličina građevinske parcele je 15 ari;
minimalna širina građevinske parcele je 20 m;
pristupni put za vezu sa javnim putem je minimalne širine 5 m s radijusom krivine priključka od minimum 10-12 m, s tim da se pristup parceli postavlja s jednim ulazom-izlazom;
u granicama građevinske parcele se obezbeđuje parkiranje svih teretnih i putničkih vozila, potreban manipulativni prostor i skladišta za one delatnosti i MSP koja imaju veće transportne zahteve i materijalne inpute (sirovine, repromaterijale i gotove proizvode);
minimalno opremanje građevinske parcele, lokaliteta i zone podrazumeva obezbeđenje sledećih infrastrukturnih objekata: pristupni put, vodosnabdevanje, prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda, priključak na elektroenergetsku i telekomunikacionu mrežu; uređenje manipulativnog prostora, parkinga za različite vrste vozila; i posebne prostorije ili ograđenog prostora sa posudama za prikupljanje otpada;
u granicama građevinske parcele se podiže zaštitni zeleni pojas prema zonama i susednim parcelama sa stambenom, turističkom i javnom namenom;
stepen izgrađenosti građevinske parcele je maksimalno do 50%;
za komplekse i lokalitete mogu se predvideti zajednički servisi kao što su: tehničko održavanje i opsluživanje infrastrukturnih, skladišnih i proizvodnih objekata, služba obezbeđenja i nadzora, logistička podrška i dr.;
minimum 25% ukupne površine parcele zauzimaju zelene površine, uključujući i zaštitne zelene pojaseve;
obavezna je primena zaštitnih rastojanja od okruženja i preduzimanje mera zaštite životne sredine za lokalitete i pojedinačne proizvodne kapacitete na osnovu procene uticaja na životnu sredinu, a za zone i skupne lokacije proizvodnih kapaciteta na osnovu strateške procene uticaja na životnu sredinu u skladu sa Uredbom o utvrđivanju Liste I projekata za koje je obavezna procena uticaja i Liste II projekata za koje se može zahtevati procena uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, broj 84/05).
Može se odobriti promena namene građevinskih parcela sa stambenom i stambeno-poslovnom namenom u proizvodnu namenu za preduzeća koja ne podležu proceni uticaja na životnu sredinu i, eventualno, za preduzeća na koje se primenjuje Lista II Uredbe na osnovu procene uticaja na životnu sredinu, pod uslovom da se obezbedi utvrđeno zaštitno rastojanje od susednih parcela i objekata i preduzmu predviđene mere zaštite životne sredine.
Pravila za izgradnju i uređenje zona i lokaliteta za industriju i MSP bliže se utvrđuju prostornim planom opštine/grada i odgovarajućim urbanističkim planom.
Pravila za izgradnju i uređenje zona i lokaliteta kuća za odmor
Pravila izgradnje i uređenja započetih, iniciranih i novih zona i lokaliteta kuća za odmor, u skladu sa propozicijama datim u delu 4.1.1., 4.1.3. 4.6.1.1.2., 4.6.1.1.3. i 4.6.1.1.4. Prostornog plana, jesu:
minimalna veličina građevinske parcele je 15 ari u novoj zoni, odnosno 8 ari u započetoj i iniciranoj zoni kuća za odmor;
ukupna bruto površina pod svim objektima na parceli iznosi do 10% površine parcele, ali ne više od 150 m2;
na parceli se može graditi jedan objekat kuće za odmor sa pomoćnim prostorijama, po pravilu u okviru objekta, odnosno u pomoćnom objektu koji je u funkciji osnovnog objekta (ostava, garaža i sl);
primenjuje se tradicionalan arhitektonski stil gradnje, po pravilu sa četvorovodnim krovom;
maksimalna spratnost novog i rekonstruisanog objekta ne može da prelazi P+PK;
ne dozvoljava se ograđivanje parcele, izuzev živicom visine do 1,0 m.
Za već formirane parcele moguća su odstupanja od pojedinih pravila utvrđenih u predhodnom stavu najviše za 25% površine parcele, izuzetno i za 50% površine parcele i važe svi ostali parametri koji se obračunavaju u odnosu na postojeću površinu parcele.
4.6.1.1.4. Turistički kompleksi, centri i naselja
Pravila izgradnje i uređenja prostora za primarne turističke centre, vazdušne banje, planirane komplekse skijališta i akvatičke komplekse definišu se odgovarajućim urbanističkim planom, u skladu sa propozicijama datim u delu 4.1.4.1, 4.1.1. i 4.1.3. Prostornog plana.
Pravila izgradnje i uređenja sekundarnih turističkih centara i turističkih naselja jesu:
na izgrađenom zemljištu centralnog dela sekundarnog turističkog centra i turističkog naselja:
priroritet ima adaptacija/rekonstrukcija postojećih kuća sa okućnicom i pratećim objektima (vajati, mlekare, koševi i dr) u funkciji seoskog turizma;
prednost ima izgradnja novih objekata u funkciji turizma na temeljima i u gabaritu napuštenih objekata;
u okviru postojeće okućnice dozvoljava se izgradnja novih objekata u funkciji seoskog turizma, i to tip: „gostinske smeštajne jedinice” kao osavremenjeni oblik vajata (optimalno 38 m2 za dve sobe sa po tri ležaja i zajedničkim kupatilom i, po mogućnosti, sa zasebnim ulazom) i „gostinske kuće” (optimalno 50-60 m2 za objekat sa dve sobe sa po tri ležaja, dnevnim boravkom i kupatilom), s tim da stepen iskorišćenosti zemljišta na građevinskoj parceli ne prelazi 40%;
primenjuje se tradicionalan arhitektonski stil za rekonstrukciju postojećeg i izgradnju novog objekta, najviše do 50% većeg gabarita u odnosu na izvorne/tradicionalne objekte;
maksimalna spratnost novog i rekonstruisanog objekta ne može da prelazi P+PK;
za građevinske parcele utvrđuje se stepen izgrađenosti do 0,8 i stepen iskorišćenosti zemljišta do 40%;
utvrđuje se gustina stacionarnih korisnika u rasponu 20-40 korisnika/ha;
u delu atara naselja koji ne predstavlja centralni deo sekundarnog turističkog centra ili turističkog naselja dozvoljava se rekonstrukcija i izgradnja objekata u funkciji turizma, pod uslovom da ispunjavaju propisane sanitarno-higijenske i druge komunalne uslove, kao i da nisu u suprotnosti sa uspostavljenim režimima zaštite u delu 4.1.1., 4.1.3. i 4.6.1.1.2. Prostornog plana, pri čemu se preporučjuje korišćenje temelja napuštenih objekata i okućnice postojećih domaćinstava u skladu sa pravilima iz predhodne tačke;
u delu atara naselja turističke zone koji ne predstavlja centralni deo sekundarnog turističkog centra i turističkog naselja ili turistički kompleks podstiče se komercijalizacija postojećih kuća za odmor u turizmu (uz moguću adaptaciju i rekonstrukciju), pod uslovom da ispunjavaju propisane sanitarno-higijenske i druge komunalne uslove, da nisu u suprotnosti sa uspostavljenim režimima zaštite u delu 4.1.1., 4.1.3.. i 4.6.1.1.2. Prostornog plana i da ne narušavaju sliku predela turističke zone;
na novim građevinskim površinama za turističke namene u sekundarnim turističkim centrima i turističkim naseljima, ukoliko se dokaže opravdanost realizacije:
prednost ima izgradnja turističkih kapaciteta u nizu, homogenih urbanih struktura (pansioni i apartmani), uz formiranje internih saobraćajnica i trga i predhodno opremanje komunalnom infrastrukturom;
primenjuje se tradicionalan arhitektonski stil;
maksimalna spratnost novog i rekonstruisanog objekta ne može da prelazi P+1+PK1+PK2; i
utvrđuje se gustina stacionarnih korisnika do 75 korisnika/ha.
Pravila utvrđena u tačci 3. i 4. prethodnog stava primenjuju se i razrađuju odgovarajućim urbanističkim planom za vazdušne banje, planirane komplekse skijališta i akvatičke komplekse.
4.6.1.2. Pravila izgradnje objekata i uređenja parcela
Pravila izgradnje objekata i uređenja parcela primenjuju se u:
centralnim delovima naselja utvrđenim za centre u mreži naselja na ruralnom području Prostornog plana;
započetoj, iniciranoj ili planiranoj zoni/pojasu izgradnje (dalje: zona/pojas izgradnje) pored državnog i opštinskog puta;
izgrađenoj naseljskoj celini u delu atara udaljenom od državnog i opštinskog puta (dalje: izgrađena naseljska celina); i
delu atara koji ne predstavlja deo izgrađene naseljske celine, udaljenom od državnog i opštinskog puta (dalje: deo atara).
Utvrđuju se sledeća pravila:
4.6.1.2.1. Očuvanje predela i tradicionalnog načina izgradnje i uređenja prostora
obavezno je prilagođavanje izgradnje objekata i uređenja parcela predeonom liku kotlinsko-dolinskog ili brdsko-planinskog područja u procesu revitalizacije i uređenja centralnih delova naselja, zona/pojaseva izgradnje i izgrađenih naseljskih celina;
primenjuje se tradicionalan način organizacije i uređenja parcela i koncepcija izgradnje objekata, prilagođen potrebama korisnika i očekivanom kvalitetu življenja;
primenjuju se lokalni građevinski materijali za izgradnju objekta;
primenjuje se jednostavan gabarit objekta;
po pravilu se primenjuje četvorovodni krov.
4.6.1.2.2. Izgradnja i uređenje parcele
Izgrađenost i iskorišćenost parcele
za građevinske parcele za sve namene, izuzev za industriju i MSP, turizam i kuće za odmor, u centralnom delu naselja utvrđenog za centar zajednice naselja, sekundarni turistički centar i zoni/pojasu izgradnje u koridoru državnog puta I reda utvrđuje se:
stepen izgrađenosti do 1,0;
stepen iskorišćenosti zemljišta do 50%;
za građevinske parcele za sve namene, izuzev za industriju i MSP, turizam i kuće za odmor, u centralnom delu naselja utvrđenog za turističko naselje, izgrađenoj naseljskoj celini i zoni/pojasu izgradnje u koridoru državnog puta II reda i opštinskog puta utvrđuje se:
stepen izgrađenosti do 0,8;
stepen iskorišćenosti zemljišta do 40%; i
veličina stambenog dela građevinske parcele poljoprivrednog domaćinstva u delu atara koji ne predstavlja deo izgrađene naseljske celine i udaljen je od državnog i opštinskog puta, minimum je 8 ari, a minimalni odnos površine stambenog prema površini ekonomskog dela građevinske parcele je 30%:70%;
kod izračunavanja stepena izgrađenosti i iskorišćenosti zemljišta za sve namene uzimaju se u obzir svi objekti na parceli.
Veličina parcele
za građevinske parcele za sve namene, izuzev za industriju i MSP, turizam i kuće za odmor, u centralnom delu naselja utvrđenog za centar zajednice naselja, sekundarni turistički centar, turističko naselje, zoni/pojasu izgradnje i u izgrađenoj naseljskoj celini utvrđuje se minimalna veličina građevinske parcele za:
slobodnostojeći porodični stambeni objekat domaćinstva s nepoljoprivrednim izvorima prihoda od 4 ara; domaćinstva s mešovitim izvorima prihoda 6 ari i poljoprivrednog domaćinstva 8 ari:
objekat stambeno-poslovne namene od 6 ari;
objekat poslovne namene od 8 ari;
za svaki objekat javne namene veličina i organizacija građevinske parcele utvrđuje se urbanističko-tehničkom dokumentacijom.
Širina i organizacija parcele
minimalna širina građevinske parcele u centralnom delu naselja utvrđenog za centar zajednice naselja, sekundarni turistički centar, turističko naselje, u zoni/pojasu izgradnje i u izgrađenoj naseljskoj celini iznosi:
15 m za slobodnostojeći porodični stambeni objekat domaćinstva s nepoljoprivrednim i mešovitim izvorima prihoda i za objekat stambeno-poslovne namene;
20 m za slobodnostojeći porodični stambeni objekat poljoprivrednog domaćinstva i za objekat poslovne i javne namene;
ekonomski objekti domaćinstva s mešovitim izvorima prihoda i poljoprivrednog domaćinstva postavljaju se u zaseban ekonomski deo, pored stambenog dela parcele;
na neizgrađenom delu parcele odnos zelenih površina prema površinama s tvrdim zastorom ne može da bude manji od 2:1.
Za već formirane parcele moguća su odstupanja od pojedinih pravila utvrđenih u delu 4.6.1.2.2. Prostornog plana najviše za 20% površine parcele i važe svi ostali parametri koji se obračunavaju u odnosu na postojeću površinu parcele.
4.6.1.2.3. Izgradnja objekta
Visina objekta i delova objekta
maksimalna visina novog i rekonstruisanog objekta, izuzev za turizam, ne može da prelazi:
P+1+PK u centralnom delu naselja utvrđenog za centar zajednice naselja, sekundarni turistički centar, turističko naselje i u zoni/pojasu izgradnje i izgrađenoj naseljskoj celini;
P+PK u delu atara;
visina fasadnog plana (do krovne strehe) može biti jednaka ili manja od širine fasadnog plana objekta.
Rekonstrukcija objekta
nadziđivanje i dogradnja objekata mogu se dozvoliti samo u sklopu rekonstrukcije celog objekta ili grupacije objekata, kako bi se obezbedilo celovito estetsko, funkcionalno i tehničko sagledavanje objekta i ambijentalne celine; i
za rekonstrukciju objekata i pribavljanje građevinske dozvole za objekte izgrađene, odnosno rekonstruisane bez građevinske dozvole/odobrenja za izgradnju, primenjuju se pravila utvrđena za izgradnju objekata.
4.7. NAMENA PROSTORA S BILANSOM PLANIRANIH POVRŠINA I REFERALNE KARTE
4.7.1. Namena prostora s bilansom planiranih površina
Prema bilansu površina područja Prostornog plana, ukupne površine od 1801,48 km2 2009. godine, poljoprivredno zemljište zahvatalo je 1218,87 km2 (67,66%), šumsko 416,61 km2 (23,13%) a ostalo 139,99 km2 (7,77%).
Planirane promene u bilansu namene prostora do 2022. godine, najviše će se odraziti na poljoprivredno zemljište koje će se smanjiti za 66,30 km2 i iznosiće oko 1152,57 km2 ili 63,98% područja Prostornog plana. Smanjenje površina pod poljoprivrednim zemljištem planira se zbog pošumljavanja zemljišta (54,67 km2) i izgradnje planirane saobraćajne infrastrukture (11,63 km2), ali će ono i dalje zauzimati najveću površinu u odnosu na druge namene zemljišta.
Površine pod šumskim zemljištem povećaće se za 54,67 km2 i iznosiće 471,28 km2 ili 26,16%. Povećanje površina pod šumom obezbediće se pošumljavanjem na šumskom zemljištu VI, VII i VIII bonitetne klase u državnom (22,10 km2) i privatnom (32,57 km2) vlasništvu, na račun poljoprivrednog zemljišta.
Ostalo zemljište koje obuhvata građevinsko zemljište (naselja, infrastruktura, i dr), povećaće se usled planirane gradnje putne mreže (11,63 km2) i iznosiće oko 151,62 km2 ili 8,42% područja Prostornog plana.
Bilansima planirane gradnje putne mreže obuhvaćeni su planirani opštinski putevi i nedostajuće deonice državnih puteva I i II reda. Planirana gradnja autoputa nije obuhvaćena bilansiranjem površina iz razloga što u ovom trenutku nije odabrana varijanta puta (od tri ponuđene), a koja bi mogla biti predmet bilansiranja. Deo poljoprivrednog i šumskog zemljišta koji će se prenameniti za potrebe izgradnje obilaznice oko Sjenice definisaće se odgovarajućim urbanističkim planom i nije uzet u obzir prilikom bilansiranja površina na nivou Prostornog plana, jer se radi o površini manjoj od 5,0 ha.
Planskim rešenjima predviđena je gradnja u postojećim naseljima, većim delom u granicama definisanih građevinskih područja naselja, tako da nije menjan bilans izgrađenih površina. Izgradnja akumulacije Jedra na Ljudskoj reci planirana je u postplanskom horizontu (posle 2025. godine) te nema udela u ukupnom bilansu površina područja Prostornog plana.
Ukupan bilans površina planirane namene prostora dat je u tabeli 23.
Tabela 23. Bilans planirane namene prostora područja Prostornog plana, 2022. g. (u ha i %)
R.b. Osnovne namenezemljištaGodinaPlanirane promene Poljoprivredno zemljište Šumsko zemljište Ostalo zemljište Područje Prostornog plana
| |km2 |% |km2 |% |km2 |% |km2 |% | |1. |Stanje 2009. |1218,87 |67,66 |416,61 |23,13% |139,99 |7,77 |1801,48 |100,00 | |2. |Stanje 2022. |1152,57 |63,98 |471,28 |26,16% |151,62 |8,42 |1801,48 |100,00 | |3. |pošumljavanje |-54,67 |-3,03 |+54,67 |+3,03 |0 |0 | | | |4. |infrastruktura |-11,63 |-0,65 |0 |0 |+11,63 |+0,65 | | | |
4.7.2. Referalne karte Prostornog plana
Prostorni plan grafički je prikazan na tri referalne karte u razmeri 1:50000.
Referalne karte preko kojih se tumači ovaj prostorni plan jesu:
Referalna karta 1. „Posebna namena prostora”;
Referalna karta 2. „Mreža naselja, javnih službi i infrastrukturnih sistema”; i
Referalna karta 3. „Zaštita životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara i turizam”.
Na Referalnoj karti 1. “Posebna namena prostora“, date su orijentacione površine postojećeg građevinskog područja naselja na osnovu podataka o izgrađenom zemljištu sa raspoloživih topografskih karata u razmeri 1:50000. Na predmetnoj referalnoj karti dat je prikaz generalizovanih površina pod šumama na osnovu CORINE Land Cover, baze podataka o postojećim namenama u prostoru koju je izradila Evropska agencija za životnu sredinu, jer su podaci o šumama u privatnom vlasništvu neažurni i te površine nisu obuhvaćene šumskim osnovama.
Na Referalnoj karti 3. „Zaštita životne sredine, prirodnih i kulturnih dobara i turizam”, dat je okvirni obuhvat zona skijališta i akvatične zone, koji će biti predmet daljeg istraživanja i definisanja programima razvoja turizma i urbanističkim planovima.
Predložene granice proširenja obuhvata SRP Uvac i planiranih za zaštitu područja sa prirodnim vrednostima, date su orijentaciono na sve tri referalne karte Prostornog plana i bliže će se utvrđivati aktom o proglašenju zaštićenog područja.
5. IMPLEMENTACIJA PROSTORNOG PLANA
5.1. PRIORITETNE AKTIVNOSTI
Prioritetne aktivnosti na implementaciji Prostornog plana utvrđuju se za prvu fazu implementacije do 2014. godine.
Polazeći od planskih ciljeva, postavki i rešenja Prostornog plana, prioritetne aktivnosti jesu:
Zaštita prirode i prirodnih vrednosti
izmena ili donošenje nove Uredbe o zaštiti Specijalnog rezervata prirode „Uvac”, radi proširenja obuhvata i utvrđivanja novih/izmenjenih režima zaštite;
proglašenje prostora Pešterskog polja, Zlatibora i Ozrena-Jadovnika za zaštićena područja i organizacija efikasnog upravljanja zaštitom, uređenjem i održivim razvojem tih područja;
donošenje akta o zaštiti Spomenika prirode Javorska pećina/Pećina Bukovik, na osnovu dodatnih istraživanja i izrade potrebne dokumentacije od strane Zavoda za zaštitu prirode Srbije;
izmena ili donošenje novog akta o zaštićenim područjima Paljevine i Gutavica radi utvrđivanja specijalnih rezervata prirode, proširenja obuhvata i izmenjenih režima zaštite;
nova regulacija zaštitnog statusa Park šume Ivlje uključujući i njegovo eventualno uređenje u park divljači odnosno prihvatilište za medvede, koji su sada u režimu stroge zaštite na manjim površinama od planiranih i za koje je urađena potrebna dokumentacija od strane Zavoda za zaštitu prirode;
utvrđivanje odgovarajućeg modela upravljanja za zone u režimu zaštite II stepena na zaštićenim područjima;
istraživanje i vrednovanje Sjeničko-pešterske visoravni (Giljeva i Pešter – u užem smislu) i planine Zlatar i izrada potrebne dokumentacije za njihovu zaštitu.
2. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara
izvođenje tehničke zaštite na utvrđenim nepokretnim kulturnim dobrima, rekonstrukcija vojnih šančeva i njihova adekvatna prezentacija;
utvrđivanje prostornih kulturno-istorijskih celina za centar sela Štitkovo i istorijsko jezgro Nove Varoši;
utvrđivanje zaštićene okoline za utvrđena i kategorisana kulturna dobra;
formiranje etno parkova na predviđenim lokalitetima u Tuzinju, Ojkovici, Štitkovu i Erčegama;
nastavak istraživanja i kategorizacije najvrednijih arheoloških lokaliteta, prioritetno onih koji mogu da se integrišu u turistički ponudu područja (npr. Jerinin grad u kanjonu Uvca).
3. Zaštita i održivo korišćenje voda i razvoj vodoprivredne infrastrukure
donošenje Rešenja o određivanju zona sanitarne zaštite, odnosno Elaborata o zonama sanitarne zaštite izvorišta oko postojećih akumulacija Sjeničko, Zlatarsko i Radoinjsko i njihovih pritoka;
uklanjanje uskih grla i smanjenje gubitaka u distributivnom sistemu vodovoda u Sjenici; rekonstrukcija i dovođenje u funkciju rezervoara na Radišića brdu; postepena zamena distributivne mreže vodovoda Sjenice;
obnova Pešterskog vodovoda i povećanje njegove pouzdanosti izgradnjom odgovarajućih rezervoara u zonama naselja koja se snabdevaju vodom;
obnova vodovoda Nove Varoši u cilju smanjivanja gubitaka u mreži; povećanje rezervoarskog prostora (prioritetan je novi R Voćnjak, kao rezervoar „ispred konzuma”, dok bi povećan R Briježđe postao „kontra rezervoar”), proširenje sistema na okolna seoska naselja i uspostavljanje novih visinskih zona radi hidrauličke stabilizacije sistema;
obnova i poboljšanje radnih performansi vodovoda Kumanica-Ivanjica; početak realizacije novog PPO u Međurečju, zamena distributivne mreže od ABC cevnog materijala i povećanje rezervoarskog prostora;
obnova i proširenje kanalizacije za otpadne vode Sjenice i Nove Varoši; početak realizacije PPOV Sjenice na ušću Jablanice u Grabovicu i PPOV Nove Varoši, sa produženom bioaeracijom (BPK5 ( 6 gr O2/m3), a po potrebi i sa dodatnim uklanjanjem azota i fosfora;
prečišćavanje otpadnih voda rudnika Štavalj, po kriterijumu vraćanja Knešnice i nizvodniog dela Vape u II klasu kvaliteta;
izrada i početak sprovođenja programa ruralne sanitacije naselja, prioritetno u zonama zaštite II izvorišta voda, u zaštićenim i planiranim za zaštitu područjima prirodnih vrednosti i turističkim prostorima;
uređenje i sanitacija Tuhovca i Međurečkog potoka, pritoka Grabovice, i regulacaja Grabovice na potezu kroz opštinski centar Sjenica;
izrada, donošenje i sprovođenje plana za proglašenje erozionih područja i plana odbrane od bujičnih poplava na vodotokovima van sistema redovne odbrane od poplava;
primena antierozionih mera zaštite erozionih žarišta I i II kategorije na padinama Jadovnika i Ozrena u izvorištu Uvca; u slivu izvorišta Grabovice; na Javoru, Čemernici i severnoj Goliji u izvorištu Nošnice i Moravice; na Goliji i Velikoj Ninaji u izvorištu Ljudske reke.
4. Održivi razvoj turizma
formiranje jedinstvene baze podataka o turističkim vrednostima i kapacitetima Zlatarsko-pešterske turističke destinacije;
izrada i donošenje opštinskih programa razvoja turizma;
obezbeđenje neophodne institucionalno-organizacione podrške upravljanju razvojem turizma, turističkih proizvoda (skijališta, seoski turizam, jezera, manifestacije i dr) i ostvarivanju održive i konkurentne turističke Zlatarsko -pešterske destinacije;
izrada i realizacija projekata razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture za zaštićeno područje SRP Uvac, kompleks skijališta Jadovnik i turistička mesta (centri) Zlatar, Nova Varoš, Sjenica, Kušići, Štitkovo, Radoinja, Karajukića Bunari i Duga Poljana;
rekonstrukcija i izgradnja smeštajnih kapaciteta u turiskim mestima (centrima i naseljima) i kompleksima skijališta, uz obezbeđenje subvencionirane finansijske podrške za seoska turistička domaćinstva;
formiranje i uređenje vizitorskih centara za SRP Uvac u Kokinom Brodu, Rastokama i za SRP Peštersko polje u Karajukića Bunarima, ulaznog punkta Parka prirode Golija u Dugoj Poljani i informativno-turističkih centara u Novoj Varoši, Sjenici, Kušićima i Goševu;
utvrđivanje i ostvarivanje programa manifestacija Zlatarsko-pešterske destinacije, objedinjeno sa turističkim regijama Golije i Zlatibora;
sprovođenje permanentne multidisciplinarne edukacije stručnjaka i stanovništva u turizmu;
unapređenje marketinga turizma, prioritetno promotivnih i informacionih programa;
razvoj ponude diversifikovanih lokalnih (opštinskih), destinacijskih i regionalnih itinerera.
5. Demografski razvoj
uključivanje stanovništva, u prvom redu žena i mladih, u aktivnosti i poslove na zaštiti prirode i životne sredine, održivom razvoju turizma i usluga;
uvođenje i razvoj koordinisanog programa brige o starima;
obezbeđenje dopunskih izvora prihoda porodičnim gazdinstvima u sklopu programa zapošljavanja i smanjenja siromaštva, integralnog ruralnog razvoja i razvoja mikro-biznisa;
organizovanje programa permanentnog stručnog obrazovanja, programa kvalifikacije, prekvalifikacije i inovacije znanja i drugih oblika obrazovanja odraslih;
jačanje identiteta područja i lokalnih zajednica kroz valorizaciju heterogene etničke strukture stanovništva.
6. Razvoj mreže naselja i javnih službi
revitalizacija, infrastrukturno opremanje i uređenje izgrađenog prostora sekundarnih turističkih centara Radojinja, Ojkovica, Štitkovo, Kušići, Vilovi, Akmačići, Ursule, Gornje Lopiže, Duga Poljana, Erčege, Karajukića Bunari, Mašoviće-Biberovići i Goševo;
revitalizacija, infrastrukturno opremanje i uređenje izgrađenog prostora centara zajednica naselja Božetići i Leskova;
početak revitalizacije, infrastrukturnog opremanja i uređenja izgrađenog prostora ostalih centara zajednice naselja i turističkih naselja;
podizanje kvaliteta obrazovnog procesa i opremljenosti osmogodišnjih (matičnih i pojedinih područnih) osnovnih škola;
podizanje nivoa kvaliteta, opremljenosti i organizacije pružanja usluga primarne zdravstvene zaštite u postojećoj mreži objekata u centrima u mreži naselja;
razvoj i organizacija pružanja usluga socijalne zaštite u centrima u mreži naselja i razvoj novih integrisanih programa zdravstvene i socijalne pomoći staračkim domaćinstvima;
razvoj novih usluga, podizanje nivoa kvaliteta i modernizacija administrativno-upravnih usluga u postojećoj mreži objekata mesnih kancelarija u centrima u mreži naselja;
razvoj novih višefunkcionalnih objekata kulture u centrima u mreži naselja, lokalnih programa razvoja kulture i integrisanih kulturno-obrazovnih i drugih intersektorskih programa, u prvom redu u sklopu turističke ponude područja;
razvoj mreže usluga za omasovljenje rekreativnog bavljenja sportom pri sportskim klubovima i objektima obrazovanja, uređenje terena za male sportove u centrima zajednica naselja i kompleksa kombinovanog sadržaja (rekreativno-sportski, turističko-sportski i sl) u turističkim centrima i naseljima.
7. Održivi razvoj privrede i MSP
7.1. Razvoj malih i srednjih preduzeća i preduzetništva
restrukturiranje preduzeća (završetak procesa privatizacije, tehničko-tehnološko unapređenje proizvodnje, razvoj izvozno orijentisanih proizvodnih programa) u pravcu povećanja konkuretnosti preduzeća;
stvaranje stimulativnog ambijenta za razvoj MSP i preduzetništa: osnivanje agencije, kancelarije ili drugih stručnih službi za lokalni ekonomski razvoj; obezbeđenje stimulativnih mera za razvoj MSPP (finansijska i nefinansijska podrška), osnovanja biznis inkubatora i permanentne obuke preduzetnika; usklađivanje obrazovnih profila sa potrebama lokalne privrede; jačanje upravljačkih i menadžerskih kapaciteta; podrška udruživanju privrednih subjekata;
stvaranje uslova za afirmaciju proizvodnih specifičnosti planskog područja: podsticanje preduzetničkog duha, prepoznatljivost proizvoda i razvoj komplementarnih proizvodnih programa, intenziviranje intersektorskih veza u lokalnim ekonomijama (poljoprivreda – prerađivačka industrija – usluge – turizam – saobraćaj); umrežavanje MSP po principu klastera radi zajedničkog nastupa na tržištu i povezivanja sa okruženjem;
7.2. Uređenje privredno-industrijskih zona, kompleksa i lokaliteta
prostorno i programsko definisanje privredno-industrijskih zona (parkova), kompleksa i lokaliteta u opštinskim centrima Nova Varoš i Sjenica, i mikrorazvojnim centrima na ruralnom području izradom odgovarajućeg urbanističkog plana na osnovu investicione dokumentacije (studije izvodljivosti) sa procenom uticaja na životnu sredinu;
unapređenje komunalne opremljenosti postojećih zona i lokaliteta uz njihovo intenzivnije korišćenje, reaktiviranje napuštenih proizvodnih lokacija („brownfield”) bilo kroz revitalizaciju proizvodne aktivnosti ili transformaciju u komercijalne ili druge prihvatljive sadržaje (distributivne centre, uslužni centre i sl);
osnivanje biznis inkubatora u industrijskim centrima Nova Varoš i Sjenica, i u ostalim industrijskim centrima (Prijepolje, Ivanjica, N. Pazar, Tutin) na području obuhvaćenih opština/grada koji su važan segment prostorno-poslovne infrastrukture za razvoj MSP i preduzetništva na ruralnom području Prostornog plana;
pribavljanje zemljišta u javno vlasništvo i/ili kroz različite modalitete partnerstva s privatnim sektorom (vlasnicima zemljišta) i opremanje lokaliteta u centrima intenzivnije privredne aktivnosti (opštinski i mikrorazvojni centri);
predizumanje mera zaštite životne sredine na lokalitetima eksploatacije i prerade uglja (Štavalj) i nemetaličnih mineralnih sirovina i u zonama njihovog uticaja (Mašoviće, Braćak i dr), saglasno režimima zaštite prirodnih vrednosti, izvorišta voda, nepokretnih kulturnih dobara i proceni uticaja na životnu sredinu;
formiranje i razvoj informacionog sistema o lokacijama koje se mogu ponuditi za smeštaj industrije i MSPP, odnosno kompletiranje „katastra lokacija” uz aktivnu promociju prostorno-razvojnih prednosti područja Prostornog plana i obuhvaćenih opština/grada.
8. Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta i održivi razvoj poljoprivrede
uređenje, obnova, održavanje i ekološki bezbedno korišćenje livada i pašnjaka u zonama zaštite izvorišta voda i prirodnih vrednosti, u skladu s uspostavljenim režimima zaštite postojećih, odnosno planiranih akumulacija i zaštićenih područja;
destimulisanje intenzivnog korišćenja poljoprivrednih zemljišta niske bonitetne vrednosti, uvođenjem poreskih olakšica i drugih podsticaja za pošumljavanje, odnosno zatravljivanje submarginalnih oranica, livada i pašnjaka, posebno na nagibima iznad 25% i na drugim erodobilnim lokacijama;
popravljanje agrohemijskih osobina obradivih zemljišta, korišćenjem podsticajnih sredstava iz budžeta Republike Srbije i drugih izvora, na osnovu predhodnih pedoloških analiza;
intenziviranje stočarske i voćarske prozvodnje u skladu sa prirodnim potencijalima;
stvaranje uslova za pokretanje i razvoj organske proizvodnje organske hrane, za dobijanje robne marke širokog asortimana lokalnih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda po osnovu posebnih/zaštićenih odlika geografske sredine;
izrada karte boniteta zemljišta u razmeri 1:5000 za rejon intenzivnog stočarstva;
izrada programa ruralnog razvoja, kojim će se obezbediti očuvanje i puna ekonomska valorizacija teritorijalno specifičnih agroekoloških dobara i dopunski prihodi lokalnom stanovništvu;
podrška poslovnoj konsolidaciji i tehnološkoj modernizaciji preduzeća prehrambene industrije, osnivanju malih i mikro pogona na selu za prihvatanje, skladištenje i preradu lokalnih poljoprivrednih sirovina;
organizovanje efikasnog sistema savetodavne poljoprivredne službe, osavremenjavanje rada veterinarske službe i permanentno stručno obrazovanje zemljoradnika, posebno u pogledu adekvatne ishrane i nege stoke, antierozione obrade zemljišta i sl.
uspostavljanje sistema kontrole kvaliteta u svim fazama proizvodnje, prerade i prometa poljoprivredno-prehrambenih proizvoda, u skladu s normativima i kriterijumima koji se primenjuju u Evropskoj uniji.
uvođenje monitoringa kvaliteta poljoprivrednog zemljišta i sistema kontrole kvaliteta u svim fazama proizvodnje, prerade i prometa poljoprivredno-prehrambenih proizvoda.
9. Zaštita i korišćenje šuma, održivi razvoj šumarstva i lovstva
pošumljavanje 1800 ha površina u državnom i privatnom vlasništvu;
uvećanjem stepena obraslosti, kvaliteta i poboljšanjem razmera smese u visokim raznodobnim šumama na površini od 250 ha;
konverzijom visokih degradiranih šuma na površini od 158 ha;
uvećanjem stepena obraslosti u visokim jednodobnim očuvanim sastojinama na površini od 1000 ha;
indirektnom konverzijom izdanačkih šuma u visoki uzgojni oblik na površini od 330 ha;
direktnom konverzijom izdanačkih šuma u visoki uzgojni oblik na površini od 67 ha;
supstitucijom veštački podignutih sastojina, odgovarajućim vrstama drveća na površini od 100 ha;
intenzivnim merama nege (čišćenja i proreda) u kulturama i veštački podignutim sastojinama na površini od 2670 ha;
intenzivnim merama nege u visokim jednodobnim očuvanim sastojinama na površini od 230 ha;
popunjavanje, forsiranjem prirodnim i veštačkim putem, obnavljanja autohtonih vrsta drveća;
sprovođenjem mera (preventivne i represivne) zaštite šuma na površini od 10.760 ha, posebno sprovođenjem mera protivpožarne zaštite na površini od oko 10.670 ha;
podizanje snegobranskog pojasa duž puta prvog reda broj 8, na deonici Brnjica (Brnjičko brdo)-Dubinje;
organizacija stručne službe u lovištu za sprovođenje mera gajenja, zaštite i dostizanja optimalnog fonda gajenih vrsta i očuvanja diverziteta ostalih vrsta divljači;
revizija i sprovođenje lovnih osnova za gazdovanje lovnim područjem i godišnjih planova gazdovanja lovištem „Caričin grad” i „Zlatar-Jadovnik”.
10. Održivo korišćenje mineralnih sirovina i razvoj rudarstva
rešavanje vlasničkog statusa, unapređenje organizacije i materijalnog položaja Rudnika uglja „Štavalj” sprečavanje daljeg zagađivanja voda radom tog rudnika;
utvrđivanje prostornog okvira, obima i uslova ekspolatacije treseta u Pešterskom polju;
istraživanje, potvrda rezervi i otvaranje ležišta građevinskog i ukrasnog kamena zbog očekivanih povećanih potreba za tim sirovinama na lokalnom i regionalnom nivou;
izrada jedinstvenog programa eksploatacije i prerade mineralnih sirovina na području Prostornog plana;
potpuna zaštita životne sredine i prirode, primenom adekvatnih mera zaštite i najboljih dostupnih tehnika.
11. Održivi razvoj saobraćaja i saobraćajne infrastrukture
11.1. Povećanje kapaciteta i poboljšanje nivoa saobraćajnih usluga na putnoj mreži
izrada planske i tehničke dokumentacije za izabrani koridor deonice autoputa E-763 od Požege do granice Republike Crne Gore;
završetak rehabilitacije državnog puta I reda br. 8 na području Prostornog plana i početak dogradnje deonice tog puta od Aljinovića do Begovog Mosta van obuhvata ovog plana;
izrada tehničke dokumentacije i odgovarajućeg urbanističkog plana za obilazni prsten oko Sjenice;
rekonstrukcija državnog puta br. 231 na deonici od Nove Varoši do Aljinovića;
rekonstrukcija i završetak izgradnje državnog puta II reda br. 117, odnosno početak izgradnje puta br. 272;
izrada tehničke dokumentacije i odgovarajućeg urbanističkog plana za dogradnju i izgradnju državnih puteva II reda br. 231, br. 231a i br. 236;
izrada projekata i realizacija rekonstrukcije, dogradnje i izgradnje deonica opštinskih puteva: OS-13, OS-15 i OV-5 na području SRP Uvac, OS-25 i OS-30 u Parku prirode Golija, OS-6 u predviđenom za zaštitu predelu Giljeve, OS-12 i OS-9 u predviđenom za zaštitu predelu Ozren- Jadovnik i OT-7 do skijališta Đerekarski Omar;
izrada projekata rekonstrukcije i rekonstrukcija ostalih opštinskih puteva prema prioritetima koje utvrdi prostorni plan opštine i srednjoročni program razvoja mreže opštinskih puteva, uz održavanje prohodnosti putnih pravaca tokom cele godine.
11.2. Razvoj vazdušnog saobraćaja
izrada studije izvodljivosti i tehničke dokumentacije sa procenom uticaja na životnu sredinu i osposobljavanje vojnog aerodroma u Sjenici za civilnu upotrebu;
izrade studijske i tehničke dokumentacije sa procenom uticaja na životnu sredinu za heliodrome u Radoinji, na Zlataru i Pešterskoj visiravni.
11.3. Razvoj alternativnih vidova saobraćaja
definisanje i izgradnja mreže biciklističkih staza, prioritetno staza koje povezuju uvačka jezera i Zlatar sa opštinskim centrima Nove Varoši i Sjenice;
uređenje, obeležavanje i mapiranje evropske planinarske staze 7 i drugih pečakih staza, u prvom redu oko Sjeničkog i Zlatarskog jezera.
12. Razvoj energetike i energetske infrastrukture
rekonstrukcija i modernizacija TS 35/10 kV „Kumanica” i TS 35/10 kV „Brezova” i njihovo povezivanje sa drugim TS 35/10 kV izgradnjom novog DV 35 kV;
izgradnja nove TS 220/110 kV Bistrica;
izgradnja nove TS 35/10 kV „Brdo” i DV 35kV za potrebe vazdušne banje Zlatar;
izgradnja nove TS 35/10 kV „Kušići” i DV 35kV;
obezbeđivanje koridora i izgradnja DV naponskog nivoa 220 kV, Priključak TS 220/110 kV Bistrica – na vod Pljevlja-Požega, dužine 2×0,5 km;
obezbeđivanje koridora i izgradnja DV naponskog nivoa 220 kV, Priključak TS 220/110 kV Bistrica – na vod HE Bistrica-Vardište, dužine 2×8 km;
obezbeđivanje koridora i izgradnja DV naponskog nivoa 2 h 110 kV od TS Bistrica do HE Kokin brod, uz trasu postojećeg DV 110 kV broj 134/3 Kokin Brod–Potpeć, koji se takođe uvodi u TS Bistrica;
obezbeđivanje koridora i izgradnja DV naponskog nivoa 110 kV, TS Bistrica – veza sa postojećim DV broj 134/2 Kokin Brod-Zlatibor;
izrada planske dokumentacije za planirani razvodni gasovod visokog radnog pritiska do 50 bara na pravcu Zlatibor–Priboj–Nova Varoš–Prijepolje–Sjenica;
početak izgradnje malih hidroelektrana (MHE), usklađeno sa režimima zaštite izvorišta voda, zaštićenih i planiranih za zaštitu prirodnih vrednosti;
korišćenje ostalih obnovljivih izvora energije i primena principa energetske efikasnosti u projektovanju, izgradnji i eksploataciji objekata, u prvom redu novih i rekonstruisanih objekata;
13. Razvoj telekomunikacija i poštanskog saobraćaja
zamena svih radio-relejnih i PCM sistema prenosa polaganjem optičkih kablova;
izgradnja multiservisnih čvorova (MSAN), na mestima postojećih komutacionih čvorišta i izgradnja novih za decentralizaciju pristupne mreže na području opštinskog centra Nove Varoši i planiranih turističkih kompleksa, centara i naselja;
polaganje optičkih kablova do svih postojećih i novih BS: Kokin Brod –Burađski vis, Akmačići-Šaponjski vrh, RBS Radišića Brdo, RBS Maljevine, RBS Tominjača i dr; Donja Bela Reka-Jasenovo, Akmačići-Aljinovići, Karaula-Jadovnik i do svih MSAN-ova koji se budu gradili u narednom periodu;
izgradnja privodnih optičkih kablova na relaciji TK centar Sjenica – RBS 064 Radišića Brdo; TK centar Sjenica–RBS WLL Maljevine; TK centar Sjenica–poslovni centar Toković; i za planirane MSAN-ove: MSAN Peta/Petruška, MSAN Vesna, MSAN Pešterska i MSAN Kamešnica.
14. Zaštita životne sredine
uspostavljanje sistema upravljanja otpadom u svim opštinama u obuhvatu Prostornog plana, završetak izgradnje i uređenja regionalnih sanitarnih deponija, zatvaranje, sanitacija i remedijacija neuređene deponije pored Uvca i smetlišta na ruralnom području;
razvoj i unapređenje svesti zaposlenih u javnom i privatnom sektoru i lokalnog stanovništva o potrebi, odgovornosti, učincima, principima i merama zaštite životne sredine.
5.2. UČESNICI U IMPLEMENTACIJI
Ključni učesnici u sprovođenju Prostornog plana, u skladu sa svojim nadležnostima i delokrugom rada, jesu: organi upravljanja obuhvaćenih opština i opštinske uprave, republički resorni organi i fondovi, republička i opštinska javna preduzeća, javne ustanove i posebne organizacije; Privredna komora Srbije i regionalne privredne komore u Užicu i Kraljevu, regionalne i lokalne poslovne asocijacije, domaće i strane banke, zainteresovani poslovni subjekti, treći sektor (nevladine organizacije, NVO), mesne zajednice i stanovništvo obuhvaćenih opština.
Ključni akteri su po sektorima:
1. Zaštite prirode i prirodnih vrednosti: ministarstvo nadležno za poslove životne sredine, Zavod za zaštitu prirode Srbije, upravljači zaštićenih područja, teritorijalno nadležne opštinske uprave, NVO.
2. Zaštite nepokretnih kulturnih dobara: ministarstvo nadležno za kulturu, Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo, nadležne opštinske/gradske uprave, opštinske/gradske javne ustanove kulture, privatni sektor, nevladine organizacije, regionalne i opštinske turističke organizacije.
3. Zaštite i održivog korišćenja voda i razvoja vodoprivredne infrastrukure: ministarstva nadležna za vodoprivredu, šumarstvo, životnu sredinu i izgradnju objekata; Republička direkcija za vode pri Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede; JP „Srbijavode”, Vodoprivredni centar Sava-Dunav, JP „Elektroprivreda Srbije”, JP „Srbijašume”, javna komunalna preduzeća za vodovod i kanalizaciju obuhvaćenih opština/grada, organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada i mesne zajednice.
4. Održivog razvoja turizma: ministarstva i agencije nadležne za turizam, zaštitu životne sredine, prostorno planiranje i infrastrukturu; republička javna preduzeća (Skijališta Srbije, Srbijavode, Srbijašume i dr); republička i opštinske/gradska turističke organizacije; Lovački savez Srbije, d.o.o. Rezervat Uvac, upravljači turističkih prostora; organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada; privatni sektor, NVO, asocijacije/organizacije/udruženja (planinara, speleologa, biciklista i dr).
5. Razvoja mreže naselja i javnih službi: ministarstva nadležna za rad, prosvetu, zdravlje, socijalnu politiku, kulturu, izgradnju objekata, saobraćaj, zaštitu životne sredine, vodoprivredu i turizam; organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada; republičke, regionalne i opštinske/gradske javne ustanove u domenu zdravstva, obrazovanja, kulture i socijalne zaštite; republička i opštinska/gradska javna preduzeća, direkcije i fondovi za izgradnju, razvoj saobraćajne i druge infrastrukture i objekte zajedničke komunalne potrošnje; privatni sektor i NVO.
6. Održivog razvoja privrede i MSP: ministarstva nadležna za privredu, privatizaciju, trgovinu i usluge, sa odgovarajućim upravama, direkcijama i agencijama, u prvom redu ministarstvo nadležno za ekonomiju i regionalni razvoj, Agenija za nacionalni investicioni plan, Agencija za razvoj MSP, Agencija za strana ulaganja i promociju izvoza – SIEPA, Privredna komora Srbije, regionalne privredne komore u Užicu i Kraljevu, regionalne agencije, fondovi i poslovne asocijacije; organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada, agencije/kancelarije za lokalni ekonomski razvoj, asocijacije/udruženja privrednika i preduzetnika, republički fondovi za razvoj, regionalni razvoj i sl, predpristupni fondovi Evropske unije, Svetska banka, EBRD, EAR i domaći bankarski sistem.
7. Zaštite i korišćenja poljoprivrednog zemljišta i održivog razvoja poljoprivrede: ministarstva nadležna za poljoprivredu, šumarstvo i zaštitu životne sredine; republički fondovi za razvoj i zaštitu životne sredine; organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada; porodična poljoprivredna gazdinstva, poljoprivredni proizvođači, zainteresovani poslovni subjekti i drugi akteri na regionalnom, nacionalnom i međunarodnom nivou (npr, FAO).
8. Zaštite i korišćenja šuma, održivog razvoja šumarstva i lovstva: ministarstva nadležne za šumarstvo, zaštitu životne sredine i turizam, Uprava za šume Srbije pri Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede; JP „Srbijašume”, JVP „Srbijavode”; Lovački savez Srbije; organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada, privatni šumovlasnici i korisnici lovišta.
9. Održivog korišćenja mineralnih sirovina i razvoja rudarstva: ministarstva nadležna za rudarstvo i životnu sredinu, privatni sektor, organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada.
10. Održivog razvoja saobraćaja i saobraćajne infrastrukture: ministarstva nadležna za infrastrukturu, životnu sredinu i izgradnju objekata, JP „Putevi Srbije”, republički fondovi (za razvoj, regionalni razvoj, životnu sredinu i dr); opštinske uprave i javna preduzeća/organizacije nadležene za opštinske puteve.
11. Razvoja energetike i energetske infrastrukture: ministarstva nadležna za energetiku, zaštitu životne sredine i vodoprivredu, organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada, Privredno društvo Drinsko-Limske hidroelektrane doo, Bajina Bašta, JP „Elektromreža Srbije”, JP „Elektroprivreda Srbije”, „Elektrosrbija” d.o.o. Kraljevo – ED Čačak pogoni Ivanjica i Sjenica, Novi Pazar i pogon u Tutinu, Elektrodistribucija Užice pogoni Nova Varoš i Prijepolje, Srbijagas, NIS i drugi akteri u javnom i privatnom sektoru.
12. Razvoja telekomunikacija i poštanskog saobraćaja: ministartsvo nadležno za telekomunikacije, JP PTT saobraćaja „Srbija”, Telekom Srbija, Telenor, VIP Mobile i drugi operateri koji u međuvremenu dobiju licence, Radio televizija Srbije, lokalne televizijske i radio stanice, organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada.
13. Zaštite životne sredine: ministarstva nadležna za životnu sredinu, prostorno planiranje, poljoprivredu, šumarstvo, vodoprivredu, infrastrukturu, rudarstvo i energetiku; Agencija i Fond za zaštitu životne sredine, organi upravljanja obuhvaćenih opština/grada; privredni subjekti, NVO.
5.3. MERE I INSTRUMENTI ZA IMPLEMENTACIJU
Efikasnost sprovođenja Prostornog plana uslovljena je obezbeđenjem koordinacije predviđenih aktivnosti i različitih aktera/učesnika. Polazi se od iskustava zemalja EU da se uspešna koordinacija može obezbediti primenom multisektorskog pristupa – kombinacije mera i instrumenata različitih politika prema tematskim oblastima i problemima koji se planom rešavaju, kao i uspostavljanjem institucionalno-organizacionih aranžmana i partnerstva na različitim relacijama (javni-privatni sektor, javne-nezavisne institucije/organizacije, nivo upravljanja-javnost i dr.).
Osnovne mere i instrumenti različitih politika za implementaciju rešenja Prostornog plana za period do 2014. godine bazirani su na postojećem sistemu upravljanja u Republici Srbiji, a u određenoj meri se sugerišu mere i instrumenti koji će, prema očekivanjima, u ovom periodu biti definisani i primenjivani tokom faza pristupanja EU.
Pri tome se ima u vidu da je Evropska komisija donela odluku da sve predpristupne fondove (Phare, ISPA, SAPARD i CARDS) zameni novim predpristupnim instrumentom (IPA – Instrument for Pre-accession Assistance). IPA će u sebi sadržati pet osnovnih komponenti: (1) podrška u tranzicionom procesu i izgradnja institucija; (2) regionalna i prekogranična saradnja; (3) regionalni razvoj; (4) razvoj ljudskih resursa; i (5) ruralni razvoj; gde će za svaku od navedenih komponenti biti obezbeđeni posebni fondovi. Komponente 1. i 2. namenjene su zemljama potencijalnim kandidatima, dok su komponente od 1. do 5 namenjene zemljama kandidatima. Zemljama potencijalnim kandidatima za članstvo u EU biće omogućeno korišćenje sredstava iz fondova prve dve komponente, uz otvorenu mogućnost da se iz tih sredstava finansiraju i programi/projekti iz preostale tri komponente. Jedan od zadataka u efikasnoj upotrebi fondova EU je i uspešno programiranje i predlaganje projekata za finansiranje iz sredstva EU, među kojima su i pojedini projekti nominovani u delu 5.1. Prostornog plana.
Polazeći od predhodnih stavova, mere i instrumenti za implementaciju Prostornog plana su otvoreni za usklađivanje s promenama sistema upravljanja i planiranja u Republici Srbiji u toku sprovođenja ovog prostornog plana.
5.3.1. Mere i instrumenti različitih politika
5.3.1.1. Mere i instrumenti opšte ekonomske politike
Ustanovljavanje mera i instrumenata opšte ekonomske politike smatra se značajnim za sva planinska područja u Republici Srbiji, naročito za zone zaštite prirodnih vrednosti, slivove izvorišta voda i turističke prostore na planinskom području. To su, u prvom redu, sledeće mere i instrumenti:
povoljni dugoročni krediti i poreski podsticaji za privatni sektor i vlasnike nepokretnosti za ulaganja u sprovođenje mera zaštite i uređenja poljoprivrednog zemljišta i šuma u skladu s režimima zaštite prirodnih vrednosti i izvorišta voda, integralnim programima uređenja poljoprivrednog zemljišta i pašnjaka i programima gazdovanja šumama; kao i mera zaštite i prezentacije prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara;
povoljni dugoročni krediti za privatni sektor i vlasnike nepokretnosti za ulaganja u prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda, prikupljanje i deponovanje komunalnog otpada, korišćenja obnovljivih izvora energije (OIE) i drugih mera zaštite životne sredine i izvorišta;
povoljni dugoročni krediti i poreski podsticaji za razvojno opredeljene poljoprivredne proizvođače, kao i dodatne stimulacije za mlade i proizvođače koji preuzimaju napuštena i staračka gazdinstva i/ili uvode metode organske proizvodnje;
povoljni krediti i poreski podsticaji za modernizaciju i izgradnju objekata za otkup mleka, otkup i primarnu preradu voća, šumskih plodova, lekovitog i aromatičnog bilja; za pružanje usluga veterinarske i savetodavne poljoprivredne službe i tehničkih servisa u privatnom sektoru;
formiranje fonda za osiguranje kredita za poljoprivredu, koji će omogućiti korišćenje dugoročnih bankarskih kredita pod povoljnim uslovima za: nabavku poljoprivredne mehanizacije, opreme i repromaterijala; obnove stočnog fonda, izgradnje i opremanja stočnih farmi; obnovu i podizanje višegodišnjih zasada;
osiguranje (garancijski fond) i davanje povoljnih dugoročnih kredita i poreskih podsticaja za privatizaciju i razvoj MSP, s najvećim stepenom osiguranja i najnižim kamatnim stopama, za otvaranje novih radnih mesta i početnike koji prvi put započinju proizvodnju, ili za pružanje deficitarnih usluga;
korišćenje sredstava Fonda za razvoj Republike Srbije za subvencioniranje i podsticanje otvaranja novih radnih mesta i zapošljavanje mlađeg i ženskog dela populacije;
povoljni dugoročni krediti, subvencije i poreski podsticaji za izgradnju i modernizaciju turističke infrastrukture i suprastrukture (za ulaganja u pribavljanje i uređenje građevinskog zemljišta, komunalno opremanje, izgradnju i rekonstrukciju objekata seoskih domaćinstava za turistički smeštaj, izgradnju turističke infrastrukture i suprastrukture);
povoljni dugoročni krediti, subvencije i poreski podsticaji privatnom sektoru za pružanje usluga javnih službi;
investicioni programi i sredstava iz stranih donacija za projekte razvoja i promociju poljoprivrede, sela, seoskog turizma, ruralne infrastrukture, OIE, tradicionalne arhitekture i zaštite SRP Uvac i drugih zaštićenih i planiranih za zaštitu prirodnih vrednosti.
Naznačene mere i instrumente opšte ekonomske politike trebalo bi da ustanove i sprovode ministarstva nadležna za finansije, privredu, turizam i poljoprivredu, kao i nadležni republički fondovi, republičke i regionalne agencije (za razvoj i dr).
5.3.1.2. Mere i instrumenti drugih politika
Zaštita prirode i prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara:
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za životnu sredinu, vodoprivredu, turizam i kulturu, sredstava Fonda za zaštitu životne sredine Republike Srbije, JP „Srbijavode” i JP „Elektroprivreda Srbije” (kao korisnika Sjeničkog i Zlatarskog jezera), prihoda upravljača zaštićenih područja, javnih prihoda obuhvaćenih opština/grada i sredstava privatnog sektora za sprovođenje zaštite prirodnih vrednosti i nepokretnih kulturnih dobara, u prvom redu za SRP Uvac;
razvoj informacionog i monitoring sistema o zaštićenim područjima i nepokretnim kulturnim dobrima koje će, u skladu sa zakonom, obezbediti Zavod za zaštitu prirode Srbije i nadležna ustanova zaštite spomenika kulture;
ministarstva nadležna za zaštitu životne sredine, izgradnju prostora i kulturu, u saradnji sa nadležnim zavodima za zaštitu prirode i spomenika kulture, pojačanim nadzorom nad zaštitom prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara, korišćenjem i izgradnjom zaštićenih prostora;
priprema i postepeno uvođenje sistema kompenzacija i naknada vlasnicima zemljišta za nastale štete, uskraćivanje i umanjenje dobiti, kao i kompenzacionih programa (za razvoj poljoprivrede i sela, lokalnih infrastrukturnih sistema, objekata zajedničke komunalne potrošnje, javnih službi, turizma i dr) za ograničenja u razvoju lokalnih zajednica na području Prostornog plana, radi sprovođenja režima i mera zaštite prirodnih vrednosti i izvorišta voda.
Zaštita i održivo korišćenje voda i razvoj vodoprivredne infrastrukure:
svođenje gubitaka u mreži na manje od 20% i uspostavljanje pouzdanog mernog sistema (sa vodomerima koji registruju potrošnju svakog korisnika) i monitoring sistema (sa merenjem protoka u svim granama sistema, registrovanjem vodnih bilansa registrovane i neregistrovane potrošnje i kontrolom svih ključnih tačaka u mreži), radi obezbeđenja potpune hidrauličke osmotrivosti sistema;
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije, Nacionalnog investicionog plana i budžeta obuhvaćenih opština/grada u sektoru vodoprivrede i zaštite životne sredine za finansiranje rekonstrukcije vodovoda Sjenice, Nove Varoši, Pešterskog i malih grupnih vodovoda, obnove i proširenja postojećih kanalizacionih sistema, izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda opšteg tipa, realizaciju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda rudnika Štavalj i ruralnu sanitaciju naselja u užoj i široj zoni sanitarne zaštite akumulacije Uvac;
uspostavljanje monitoringa parametara kvaliteta vode u Sjeničkom, Zlatarskom i Radoinjskom jezeru, njihovim pritokama i drugim značajnijim vodotocima na području Prostornog plana, s matematičkim modelom za prognozu kvaliteta vode koji obezbeđuje Republička direkcija za vode, u saradnji s JVP „Srbijavode” i nadležna opštinska/gradska javna komunalna preduzeća;
realizacija sistema za praćenje relevantnih oskultacionih veličina i repernih tačaka brana na tri akumulacije radi ostvarivanja pune bezbednosti nizvodnih područja koji obezbeđuje ministarstvo nadležno za izgradnju objekata;
pojačan nadzor nad sprovođenjem mera sanitarne zaštite izvorišta, radom objekata i postrojenja za prečišćavanje i distribuciju vode za piće i objekata i postrojenja za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih komunalnih i zagađenih atmosferskih voda, koji obezbeđuju ministarstva nadležna za sanitarnu zaštitu, vodoprivredu (tj. Republička direkcija za vode), zaštitu životne sredine i nadležne opštinske/gradska uprave.
Održivi razvoj turizma:
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstva za turizam i regionalni razvoj, Fonda za razvoj Republike Srbije, Nacionalnog investicionog fonda i iz budžeta opština/grada za izradu i sprovođenje programa razvoja turizma obuhvaćenih opština, pribavljanje i uređenje građevinskog zemljišta i za projekte razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture;
ugovorno povezivanje/organizovanje svih aktera u kreiranju turističkog proizvoda Zlatarsko-pešterskog turističkog prostora/destinacije;
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za turizam i iz budžeta obuhvaćenih opština/grada, privatnog sektora i nevladinih organizacija za realizaciju programa edukacije lokalnog stanovništva i njihovog uključivanja u turističku ponudu seoskog turizma i druge turističke programe;
izbor upravljača i kontrola efikasnosti upravljanja održivim razvojem turizma, realizacijom programa razvoja turizma i projekata razvoja turističke infrastrukture i suprastrukture.
Razvoj mreže naselja i javnih službi:
formiranje baze podataka o građevinskom zemljištu i objektima, to jest vrste fiskalnog katastra izgrađenog zemljišta, koju obezbeđuju opštinske/gradska uprave i lokalne direkcije/zavodi nadležni za građevinsko zemljište, u saradnji sa Republičkim geodetskim zavodom (dalje: RGZ) i Republičkom upravom prihoda;
formiranje i razvoj lokalnih informacionih i monitoring sistema o planskim dokumentima i prostoru koje obezbeđuju opštinske/gradska uprave u saradnji sa ministarstvom nadležnim za planiranje i izgradnju prostora, Republičkom agencijom za prostorno planiranje i RGZ;
poboljšanje koordinacije opštinskih/gradskih javnih preduzeća za komunalne delatnosti, direkcija/zavoda (za urbanizam, građevinsko zemljište, puteve) i opštinskih/gradske uprava (urbanističke, građevinske, katastra i druge službe) u pogledu objedinjavanja aktivnosti na pribavljanju, uređenju i davanju pod zakup javnog građevinskog zemljišta, izgradnju i održavanje objekata komunalne infrastrukture, naročito u centrima u mreži naselja, započetim i iniciranim zonama izgradnje u zaštićenim područjima prirodnih vrednosti i izvorišta voda i turističkim kompleksima, centrima i naseljima;
celovita transformacija sistema upravljanja građevinskim zemljištem – počev od utvrđivanja građevinskog zemljišta, preispitivanja i diferencijacije postojećih naknada za korišćenje građevinskog zemljišta u odnosu na stvarne pogodnosti korišćenja lokacija i naknada za uređivanje građevinskog zemljišta u odnosu na podsticanje ili ograničavanje pojedinih namena i aktivnosti i izgradnje prostora, kao i odgovarajuće poreske olakšice i subvencije za finansiranje objekata komunalne infrastrukture; u sklopu transformacije sistema upravljanja građevinskim zemljištem naročito će se utvrđivati i primenjivati destimulativne (povećavanja) ili stimulativne (umanjenja) visine naknade za korišćenje građevinskog zemljišta za vlasnike nepokretnosti u zavisnosti od toga da li grade, koriste i uređuju izgrađeno zemljište u skladu ili sa odstupanjima od pravila utvrđenih ovim prostornim planom;
objedinjeno i koordinirano korišćenje sredstava koja se izdvajaju iz budžeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstava i sredstava javnih prihoda obuhvaćenih opština/grada za razvoj javnih službi, uz obezbeđenje stimulacija privatnom sektoru za realizaciju planskih prioriteta u tom domenu i konkurisanje za korišćenje sredstava predpristupnog instrumenta IPA Evropske unije (u okviru komponente 4 i 5) i sredstava Svetske banke za programe socijalne i zdravstvene zaštite;
intersektorska koordinacija i razvoj integrisanih programa razvoja mreže usluga i objekata javnih službi, u prvom redu zdrastvene i socijalne zaštite, obrazovanja i kulture i dr.
uključivanje privatnog sektora u pružanje usluga javnih službi i korišćenje objekata u javnoj svojini.
Održivi razvoj privrede i MSP:
kreiranje povoljnog privrednog ambijenta u funkciji razvoja sektora MSP i preduzetništva kroz stvaranje efikasne administracije (smanjenje komplikovane administrativne procedure) u pravcu formiranja „one stop shop” (sva na jednom mestu);
razvoj finansijskog sistema na lokalnom, regionalnom i republičkom nivou za intenzivnije korišćenje tekućih podsticajnih mera za razvoj MSP i preduzetništva (pristup izvorima finanisiranja kod podsticanje mikrokredita za početnike – „start up” kredite kao i pristup finansijskim sredstvima za unapređenje poslovanja postojećih MSP);
preduzimanje niza podsticajnih mera na opštinskom/gradskom nivou u pospešivanju razvoja privatnog preduzetništva (poreske olakšice, obezbeđivanje lokacija, stimulativne mere komunalne politike i politike cena građevinskog zemljišta, organizovanje obuke i kurseva za zainteresovane preduzetnike i druge mere);
obezbeđenje uslova za privlačenje investicija/izvora finansiranja (domaćih i stranih) – bankarskih kredita, finansijskih zajmova, strateških partnera i investitora (uz povoljnu lokalnu regulativu); stvaranje aktivne, stabilne i sigurne klime za investicije i nalaženje strateških partnera za restrukturiranje velikih sistema i razvoj MSPP sektora;
podizanje nivo znanja i sposobnosti u MSPP reformom srednjeg stručnog obrazovanja, edukacijom preduzetnika, zaposlenih i nezaposlenih, promocijom preduzetništva, podrškom u promociji i povezivanju sa partnerima, istraživanju tržišta, podrška transferu tehnologije i uvođenju strandarda i sl.;
obezbeđenje koordinacije, monitoringa i upravljanja privrednim razvojem na opštinskom/gradskom i regionalnom nivou kroz osnivanje i saradnju opštinskih/gradskih i regionalnih kancelarija/razvojnih institucija: podrška samozapošnjavanju i razvoju MSPP, razvoj saradnje javnog i privatnog sektora; kontaktiranje potencijalnih finansijera (državni fondovi i agencije, lokalni privrednici i preduzetnici i inostrani strateški partneri za finansiranje atraktivnih projekata od interesa za lokalne zajednice i susedne opštine); organizacija izrade potrebne planske i tehničke dokumentacije i istraživanja, programa, projekcija i biznis planova koji će konkurisati za sredstva različitih fondova, kao što su NIP, SIEPA, uključujući i sredstva predpristupnog instrumenta IPA Evropske unije i evropskih institucija (Evropska banka za obnovu i razvoj-EBRD, Evropska agencija za rekonstrukciju-EAR, i dr); efikasno rukovođenje budžetom lokalne zajednice, lokalnim ekonomskim razvojem, investicijama u razvojne projekte, interesnim povezivanjem lokalnih zajednica na regionalnom, nacionalnom i transgraničnom nivou (s obirom na položaj planskog područja u graničnom prostoru ka Crnoj Gori i dr).
Zaštita i korišćenje poljoprivrednog zemljišta i održivi razvoj poljoprivrede:
korišćenje bespovratnih sredstava iz Agrarnog budžeta Republike od strane registrovanih poljoprivrednih gazdinstava za ukrupnjavanje i konsolidaciju zemljišnih poseda, unapređenje bioloških, hemijskih i fizičkih svojstava poljoprivrednog zemljišta, razvoj stočarstva i sl, kao i od strane lokalnih zajednica za poboljšanje opštih uslova života na selu, kroz sprovođenje programa integralnog ruralnog razvoja i druge modalitete podrške održivom razvoju poljoprivrede i sela;
obezbeđenje uslova da se preko bankarskog sistema koriste povoljni krediti za investiranje u: integralne programe uređenja poljoprivredno-šumskog zemljišta u zonama zaštite prirodnih vrednosti, izvorišta voda i drugih posebno vrednih/osetljivih ekosistema; programe revitalizacije pašnjačkog stočarenja i programe razvoja organske proizvodnje, posebno za zaštićena područja, izvorišta voda i rezervisane turističke prostore;
obezbeđenje budžetske podrške Republike za održavanje poljoprivredne proizvodnje na području SRP Uvac, Pešterskog polja i na drugim područjima koja imaju trajna agroekološka i druga ograničenja (režimi zaštite prirodnih vrednosti i izvorišta vodosnabdevanja) za ostvarivanje cenovno konkurentne poljoprivredne proizvodnje, uvođenjem direktnih subvencija na ime doprinosa multifunkcionalnih poljoprivrednih gazdinstava očuvanju prirodnih resursa, biodiverziteta, ambijentalnih i kulturoloških vrednosti prostora;
uspostavljanje poljoprivrednog informacijskog sistema (PIS) i pojačani nadzor nad korišćenjem, zaštitom i uređenjem poljoprivrednog zemljišta, poribljavanjem vodotoka i razvojem ribarstva, primenom sredstava za zaštitu bilja i drugih hemijskih sredstava i pojačanim veterinarsko-sanitarnim nadzorom, koji obezbeđuju opštinske/gradske uprave u saradnji sa ministarstvom nadležnim za poljoprivredu;
razvoj i modernizacija veterinarske i savetodavne poljoprivredne službe, uz obezbeđenje stručnog savetodavstva i informativno-edukativne podrške za permanentno informisanje i obrazovanje poljoprivrednih proizvođača;
osnivanje opštinske ili regionalne agencije za ruralni razvoj za koordinaciju aktivnosti na izradi i primeni programa integralnog ruralnog razvoja, adekvatno pozicioniranje lokalnih razvojnih mogućnosti i povećanje konkurentske sposobnosti privrednih subjekata i lokalnih zajednica za korišćenje sredstava iz različitih javnih i privatnih, domaćih i stranih izvora;
udruživanje poljoprivrednih proizvođača u interesne asocijacije ili zadruge radi specijalizacije, unapređenja, kontrole kvaliteta i marketinga poljoprivrednih proizvoda, kao i interesno povezivanje asocijacija poljoprivrednih proizvođača sa sferom prerade i prometa poljoprivredno-prehrambenih proizvoda.
Zaštita i korišćenje šuma, održivi razvoj šumarstva i lovstva:
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije, javnih preduzeća i budžeta obuhvaćenih opština/grada u sektoru šumarstva i vodoprivrede s privatnim sektorom za finansiranje: unapređenja stanja postojećih šuma i povećanje stepena šumovitosti (JP za gazdovanje šumama „Srbijašume” i privatni šumovlasnici); pošumljavanja i održavanja šuma zaštitnog karaktera u slivovima izvorišta vodosnabdevanja (Republička direkcija za vode pri ministarstvu nadležnom za vodoprivredu, JVP „Srbijavode”, opštinske/gradska uprave i privatni šumovlasnici); zaštite i očuvanja prirodnih dobara i biodiverziteta (ministarstvo nadležno za životnu sredinu, Fond za zaštitu životne sredine, upravljači zaštićenih područja, vlasnici nepokretnosti i nevladine organizacije); rekreativnog opremanja, održavanja šume u funkcionalno optimalnijem stanju i obezbeđenja kompenzacionih površina za pošumljavanje zbog proseka šuma za planirana skijališta (ministarstvo nadležno za ekonomiju i regionalni razvoj, JP „Skijališta Srbije”, opštinske uprave i zainteresovani poslovni subjekti/investitori turističke infrastrukture); istraživanja i institucionalnog jačanja sektora (ministarstvo nadležno za nauku i tehnološki razvoj, ministarstvo nadležno za šumarstvo i JP za gazdovanje šumama „Srbijašume”); zaštite, proizvodnju i uzgoj divljači (ministarstvo nadležno za šumarstvo, JP za gazdovanje šumama „Srbijašume”, Lovački savez Srbije i korisnici lovišta);
aktuelizacija katastra nepokretnosti, uspostavljanje i inoviranje inventure šuma u državnom i privatnom vlasništvu, informacionog i monitoring sistema o šumama, koje obezbeđuju ministarstvo nadležno za šumarstvo, RGZ i JP za gazdovanje šumama „Srbijašume”;
razvoj stručnih službi JP za gazdovanje šumama „Srbijašume”i lokalnih šumskih gazdinstava.
Razvoj linijskih i komunalnih infrastrukturnih sistema:
udruživanje sredstava za razvoj mreže državnih puteva iz budžeta Republike Srbije, sredstava JP „Putevi Srbije” i kreditnih sredstava međunarodnih asocijacija i Evropske banke za rekonstrukciju i razvoj za državne puteve;
obezbeđenje sredstava iz budžeta opština/grada, uz participaciju JP „Putevi Srbije” za rekonstrukciju i dogradnju planiranih opštinskih puteva;
obezbeđenje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za energetiku i JP „Elektromreža Srbije” za planirani razvoj prenosnih sistema i energetskih objekata (objekti napona 110 kV – deo), kao i sredstava JP „Elektroprivreda Srbije” u rekonstrukciju postojeće i izgradnju planirane distributivne mreže i elektroenergetskih objekata (mreža i objekti napona 110 kV – deo, 35 kV i 10/20 kV);
obezbeđenje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za energetiku i životnu sredinu, sredstava agencija (za energetsku efikasnost), fondova (za zaštitu životne sredine) i sredstava privatnog sektora za istraživanje i komercijalno korišćenje lokalnih, obnovljivih izvora energije, kao autonomnih sistema za zadovoljavanje određenih lokalnih energetskih potreba (u domaćinstvima, poljoprivredi i komercijalnim delatnostima), kao i podsticajnih i kreditnih sredstava za ulaganja u energetski štedljiviju izgradnju i korišćenje objekata i nove energetski efikasnije i ekološki prihvatljivije tehnologije;
obezbeđenje sredstava JP „Srbijagas” Novi Sad, u skladu sa zakonom, Strategijom razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine i Nacionalnim akcionim planom gasifikacije, za planiranje i razvoj sistema snabdevanja područja prirodnim gasom;
obezbeđenje sredstava telekomunikacionih operatera – „Telekom Srbija”, „Mobtel” i drugih operatera s licencom, kao i JP PTT saobraćaja „Srbija” za realizaciju planiranih aktivnosti na telekomunikacijama i poštanskom saobraćaju, uz obezbeđenje participacije sredstava budžeta obuhvaćenih opština/grada, iz budžeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za infrastrukturu i telekomunikacije i drugih izvora za realizaciju ruralnog radiotelefonskog sistema i mesnih (pristupnih) mreža za retko nastanjene delove područja;
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta obuhvaćenih opština/grada i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava predpristupnog instrumenta IPA Evropske unije (u okviru komponente 5) za razvoj lokalne infrastrukture (opštinskih puteva, vodovoda, kanalizacije i/ili ruralne sanitacije naselja – sanitarno bezbednog tretmana otpadnih voda, sanitaciju seoskih smetlišta, ruralnog radiotelefonskog sistema i mesnih mreža i objekata zajedničke komunalne potrošnje);
kategorizacija opštinskih puteva koju utvrđuju skupštine opština/grada na predlog opštinskih/gradske direkcija/zavoda nadležnih za puteve;
formiranje i održavanje baze podataka o opštinskim i nekategorisanim putevima povezanim s referentnim sistemom državnih puteva, koje obezbeđuju opštinske/gradska direkcije/zavodi nadležni za puteve u saradnji s javnim preduzećem nadležnim za upravljanje državnim putevima;
formiranje registra potrošača i njihove energetske potrošnje koji obezbeđuju nadležne opštinske/gradska uprave u saradnji s agencijama za energetiku i energetsku efikasnost;
formiranje opštinskih/gradske službe i saveta za energetiku skupština opština/grada za pripremu i praćenje realizacije planova razvoja i energetskih bilansa opština/grada, kao i opštinskih/gradske energetske inspekcijske službe za nadzor nad radom energetskih uređaja u pogledu efikasnosti korišćenja energije i zaštite životne sredine.
Zaštita životne sredine:
osnivanje opštinskih/gradskog fonda za zaštitu životne sredine;
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstva nadležnog za životnu sredinu i Fonda za zaštitu životne sredine i iz budžeta opština/grada za izradu i realizaciju predviđenih programa zaštite životne sredine, informisanja i edukacije stanovništva o mogućnostima i efektima unapređenja kvaliteta životne sredine i za uzimanje aktivnog učešća u procesu donošenja odluka od značaja za životnu sredinu, naročito u odlučivanju o strateškoj proceni uticaja planova i proceni uticaja projekata na životnu sredinu;
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko nadležnih ministarstava, agencija i fondova (za zaštitu životne sredine), budžeta obuhvaćenih opština/grada i privatnog sektora, uz konkurisanje za korišćenje sredstava Evropske banke za obnovu i razvoj – EBRD, Svetske banke za investicione programe i drugih kreditnih i sredstava iz donacija, za izradu i realizaciju plana i razvoj sistema upravljanja komunalnim otpadom, opremanje i uređenje regionalnih sanitarnih komunalnih deponija;
obezbeđenje i udruživanje sredstava iz budžeta Republike Srbije preko ministarstava nadležnih za energetiku i životnu sredinu, agencija (za energetsku efikasnost i dr) i fondova (za zaštitu životne sredine) i budžeta opština/grada za realizaciju programa informisanja i edukacije stanovništva o mogućnostima i efektima štednje i racionalne potrošnje i supstitucije energije, ruralne sanitacije naselja i upravljanja otpadom (selekcije, sanitarno bezbednog odlaganja i reciklaže otpada);
formiranje integralnog registra zagađivača i emisija zagađujućih materija koje obezbeđuju opštinske/gradska uprave, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine, uz participaciju sredstava Fonda za zaštitu životne sredine;
pojačani nadzor nad obavljanjem i kontrolom uticaja aktivnosti (saobraćaj, poljoprivreda, turizam i dr) na kvalitet životne sredine, koji obezbeđuju opštinske/gradska uprave i ministarstvo nadležno za zaštitu životne sredine;
formiranje i održavanje katastra pojava nestabilnosti zemljišta na osnovu posebnih geoloških istraživanja, otkrivanja, evidentiranja i praćenja pojava nestabilnosti, koje obezbeđuju opštinske/gradska uprave u saradnji sa RGZ.
5.4. SPROVOĐENjE PROSTORNOG PLANA I RAZRADA U DRUGIM PLANOVIMA I PROGRAMIMA
Prostorni plan će se sprovoditi razradom planskih rešenja i propozicija prostornim planovima jedinica lokalne samouprave, urbanističkim planovima, programima uređenja građevinskog zemljišta i sektorskim planovima i programima u skladu sa zakonom.
5.4.1. Sprovođenje i razrada Prostornog plana prostornim i urbanističkim planovima, urbanističko-tehničkom dokumentacijom i programima
Za prostor rezervisan ovim prostornim planom za varijante koridora autoputa Beograd-Južni Jadran na deonici Požega-granica Crne Gore (deo 4.4.1. Prostornog plana) Vlada donosi prostorni plan za područje posebne namene za izabranu varijantu koridora.
Prostorni plan opštine Tutin, usklađen je sa ovim prostornim planom i može se primenjivati u celosti.
Nadležne skupštine opština/grada uskladiće u celosti prostorne planove opština/grada za teritorije svojih opština/grada sa planskim koncepcijama, rešenjima i propozicijama ovog prostornog plana u zakonom utvrđenom roku.
Plan detaljne regulacije „Regionalni razvojni centar Tutin” usklađen je sa ovim prostornim planom.
Na osnovu ovog prostornog plana nadležne skupštine opština/grada doneće u periodu do 2014. godine sledeće urbanističke planove:
Plan generalne regulacije za opštinske centre i primarne turističke centre Novu Varoš i Sjenicu;
Plan detaljne regulacije za
građevinsko područje, odnosno zonu obnove, odnosno zonu nove gradnje sekundarnih turističkih centara Kušići, Erčege, Štitkovo, Radoinja, Ojkovica, Vilovi, Akmačići, Ursule, Gornje Lopiže, Karajukića Bunari i Duga Poljana;
građevinsko područje kompleksa skijališta Jadovnik, njegove kontaktne i komercijalne zone;
kao i urbanistički projekat za formiranu građevinsku parcelu, odnosno projekat parcelacije ili preparcelacije i urbanistički projekat za:
planirane etnoparkove u Štitkovu, Erčegama i Tuzinju;
planirane vizitor centre u Kokinom Brodu, Rastokama i Karajukića Bunarima i za ulazni punkt Parka prirode Golija u Dugoj Poljani.
Do donošenja planova detaljne regulacije iz prethodnog stava, nadležan organ može da izda informaciju o lokaciji i lokacijsku dozvolu za rekonstrukciju ili zamenu postojećih novim objektima na osnovu režima zaštite, rešenja i pravila ovog prostornog plana.
Na osnovu ovog prostornog plana i prostornog plana jedinice lokalne samouprave nadležne skupštine opština/grada donose plan detaljne regulacije za:
građevinsko područje, odnosno zonu obnove, odnosno zonu nove gradnje za centre zajednica naselja prema prioritetima i dinamici koji se utvrđuju prostornim planom opštine/grada;
građevinsko područje, odnosno zonu obnove, odnosno zonu nove gradnje za planirana turistička naselja,
građevinsko područje kompleksa skijališta Ozren i Đerekarski Omar, njihove kontaktne i komercijalne zone;
planirane linijske i komunalne infrastrukturne sisteme;
veće započete, inicirane i nove zone izgradnje, posebno za: industriju i MSP, turističke i komplementarne sadržaje, kuće za odmor i dr.
Do donošenja planova detaljne regulacije iz prethodnog stava, nadležan organ može da izda informaciju o lokaciji i lokacijsku dozvolu za rekonstrukciju i izgradnju objekata na osnovu režima zaštite, rešenja i pravila ovog prostornog plana, odnosno na osnovu prostornog plana jedinice lokalne samouprave.
Na planove detaljne regulacije koji se izrađuju u obuhvatu ovog prostornog plana područja posebne namene, u skladu sa odredbama člana 33. stav 6. Zakona o planiranju i izgradnji, pribavlja se saglasnost ministra nadležnog za poslove prostornog planiranja i urbanizma.
Na osnovu ovog prostornog plana, odnosno urbanističkog plana radi se urbanistički projekat za formiranu građevinsku parcelu, odnosno projekat parcelacije ili preparcelacije i urbanistički projekat za:
zaštićenu okolinu nepokretnog kulturnog dobra od velikog značaja;
planirani etnopark u Ojkovici;
planirani ulazni punkt u Družinićima;
izgradnju smeštajnih kapaciteta sa više od 30 ležaja;
izgradnju javnih objekata i uređenje javnih površina u centralnoj zoni naselja i delu naselja namenjenom za razvoj turizma;
verski objekat i dr.
Na preostalom području Prostornog plana za koje se ne očekuje izrada urbanističkog plana nadležan organ može da izda informaciju o lokaciji i lokacijsku dozvolu za rekonstrukciju i izgradnju objekata na osnovu režima zaštite, rešenja i pravila ovog prostornog plana, odnosno na osnovu prostornog plana jedinice lokalne samouprave.
Na osnovu ovog prostornog plana, odnosno prostornog plana opštine/grada, odnosno urbanističkog plana radi se projekat parcelacije ili preparcelacije za formiranje nove građevinske parcele.
Na osnovu Zakona o zaštiti životne sredine (čl. 35. i 36.), Zakona o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu i Zakona o proceni uticaja na životnu sredinu, u toku implementacije Prostornog plana obavezna je izrada strateških procena uticaja na životnu sredinu za urbanističke planove za:
opštinski centar Nova Varoš i Sjenica, centre zajednica naselja Karajukića Bunare, Vapa, Donje Lopiže, Trijebine, Radoinja i Božetići, sekundarne turističke centre Štitkovo, Vilovi, Ojkovica, Akmačići, Ursule i Gornje Lopiže;
komplekse skijališta Jadovnik, Ozren i Đerekarski Omar, njihove kontaktne i komercijalne zone.
Za ostale urbanističke planove odluka o pristupanju ili ne pristupanju izradi strateške procene donosi se u skladu sa odredbama iz čl. 5, 6. i 9. Zakona o strateškoj proceni uticaja, ukoliko se konkretnim planom uspostavlja okvir za odobravanje budućih razvojnih projekata za koje je propisana obaveza procene uticaja na životnu sredinu, odnosno da se može tražiti procena uticaja na životnu sredinu kada se nalaze u obuhvatu zaštićenog područja i planiranih za zaštitu prirodnih vrednosti, odnosno ako se na drugom obuhvaćenom području planiraju dva ili više projekata obuhvaćenih Uredbom o projektima za koje se izrađuje studija o proceni uticaja na životnu sredinu.
Nadležni organi jedinica lokalne samouprave će uskladiti usvojene urbanističke planove sa planskim rešenjima ovog plana, u roku od šest meseci od dana stupanja na snagu Prostornog plana.
Nadležni organi jedinica lokalne samouprave doneće, na osnovu ovog prostornog plana i podataka katastra nepokretnosti, akt o granicama građevinskog područja, tj. građevinskog zemljišta za postojeće izgrađeno zemljište za sva naselja i delove naselja u obuhvatu zaštićenih i planiranih za zaštitu prirodnih vrednosti i u užoj zoni sanitarne zaštite Sjeničkog, Zlatarskog i Radoinjskog jezera i njihovih pritoka u roku od 12 meseci od dana stupanja na snagu ovog prostornog plana.
Nadležni organi jedinica lokalne samouprave doneće, na osnovu ovog prostornog plana, odnosno donetog urbanističkog plana, srednjoročni i godišnje programe uređenja građevinskog zemljišta za sekundarne turističke centre Kušići, Erčege, Štitkovo, Radoinja, Ojkovica, Vilovi, Akmačići, Ursule, Gornje Lopiže, Karajukića Bunari i Duga Poljana do 2014. godine.
5.4.2. Sprovođenje Prostornog plana u sektorskim planovima i programima
Sprovođenje i razradu planskih koncepcija, rešenja i propozicija utvrđenih Prostornim planom u sektorskim planovima i programima u skladu sa zakonom obezbeđuju:
upravljač zaštićenog područja donošenjem plana upravljanja i godišnjih programa upravljanja zaštićenim područjem;
Republički zavod za zaštitu spomenika kulture i Zavod za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu, u saradnji s nadležnim opštinskim/gradskom upravama i privatnim sektorom, utvrđivanjem srednjoročnih i godišnjih programa istraživanja i zaštite nepokretnih kulturnih dobara.
ministarstvo nadležno za vodoprivredu, odnosno Republička direkcija za vode, u saradnji sa JVP „Srbijavode”, VPC Sava-Dunav usklađivanjem godišnjih programa izgradnje, rekonstrukcije i održavanja vodoprivrednih objekata u Republici Srbiji; izradom projekta antierozione zaštite za slivove planiranih akumulacija; donošenjem programa monitoringa kvaliteta vode u slivu reke Uvac, Nošnice, Moravice i Ljudske reke, a u saradnji sa ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine donošenjem programa zaštite voda u tim slivovima;
skupštine obuhvaćenih opština/grada donošenjem srednjoročnih i godišnjih programa razvoja vodovodne i kanalizacione infrastrukture; planova i dvogodišnjih programa upravljanja otpadom (kojima će se utvrditi lokacije regionalnih deponija komunalnog otpada i mreža transfer stanica) i odlukama o komunalnom redu;
skupštine obuhvaćenih opština/grada, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za vodoprivredu, donošenjem plana za proglašenje erozionih područja na teritoriji opština/grada i plana odbrane od bujičnih poplava na vodotokovima van sistema redovne odbrane od poplava;
skupštine obuhvaćenih opština/grada, uz pomoć nadležnog ministarstva, turističkih organizacija i turoperatera, različitih nevladinih i drugih organizacija, donošenjem programa razvoja turizma i programa promotivnih aktivnosti;
skupštine obuhvaćenih opština/grada, u saradnji sa nadležnim ministarstvima, mesnim zajednicama, privatnim sektorom i nevladinim organizacijama, utvrđivanjem opštinske politike zdravstvene zaštite, socijalne zaštite i razvoja kulture i fizičke kulture i donošenjem akta o mreži objekata dečjih vrtića i osnovnih škola u opštini/gradu;
skupštine obuhvaćenih opština/grada, u saradnji sa ministarstvom nadležnim za poljoprivredu i šumarstvo, asocijacijama poljoprivrednih proizvođača i vlasnicima zemljišta, donošenjem programa uređenja poljoprivredno-šumskog zemljišta u zonama zaštite prirodnih vrednosti i užim zonama sanitarne zaštite izvorišta voda utvrđenim ovim prostornim planom, programa revitalizacije pašnjačkog stočarenja i programa razvoja organske proizvodnje hrane;
JP za gazdovanje šumama „Srbijašume” revizijom/izradom plana razvoja šumskog područja za Golijsko, Gornjeibarsko, Donjeibarsko i Limsko šumsko područje; osnova gazdovanja šumama za dvadesetdve gazdinske jedinice koje su obuhvaćene ovim prostornim planom; u saradnji sa vlasnicima zemljišta izradom programa gazdovanja šumama i pošumljavanja zemljišta u privatnom vlasništvu kojima bi se pouzdanije utvrdilo stanje ovih šuma, a planovima gazdovanja uvažili opšti zaštitni i posebni posednički interesi za svaki deo šume;
Lovački savez Srbije i korisnici lovnog područja revizijom, odnosno donošenjem programa razvoja lovnih područja, lovnih osnova lovišta i godišnjih planova gazdovanja lovištima u obuhvatu ovog prostornog plana;
JP „Putevi Srbije”, u saradnji sa nadležnim opštinskim/gradskom upravama, usklađivanjem srednjoročnih i godišnjih programa izgradnje, rehabilitacije i održavanja javnih državnih puteva;
nadležne opštinske/gradska uprave, odnosno opštinske/gradska direkcije/zavodi nadležni za puteve, usklađivanjem srednjoročnih i godišnjih programa razvoja opštinskih puteva;
JP „Elektroprivreda Srbije”, u saradnji sa JP za distribuciju električne energije „Elektro Srbija”, ED d.o.o. Kraljevo – ED Čačak pogoni Ivanjica i Sjenica, ED Novi Pazar i pogon u Tutinu, ED Užice pogoni Nova Varoš i Prijepolje, usklađivanjem srednjoročnih planova, odnosno dvogodišnjih programa razvoja energetike, odnosno distribucije električne energije;
skupštine obuhvaćenih opština/grada donošenjem planova razvoja energetike kojima se utvrđuju potrebe za energijom na području opštine/grada, uslovi i način obezbeđivanja neophodnih energetskih kapaciteta i donošenjem programa racionalnog korišćenja energije.
nadležne opštinske/gradska uprave, u saradnji s ministarstvom nadležnim za zaštitu životne sredine, realizacijom akcionih programa zaštite životne sredine za područje opštine/grada preko lokalnih Agendi 21 (tzv. LEAP);
skupštine obuhvaćenih opština/grada donošenjem srednjoročnog plana zaštite od buke, programa i plana monitoringa životne sredine (vazduha, buke, zemljišta i dr.) i programa praćenja dokumentacije o strateškim procenama uticaja planova i procenama uticaja projekata na životnu sredinu.
5.5. PROGRAM IMPLEMENTACIJE PROSTORNOG PLANA
Program implementacije Prostornog plana (dalje: Program) doneće Vlada, za razdoblje od pet godina u roku od 12 meseci od dana stupanja na snagu Prostornog plana, kojim se: 1) razrađuju i bliže utvrđuju prioritetni projekti za ostvarivanje planskog dokumenta, dinamika uređenja zaštićenih i drugih prioritetnih prostornih celina, mere i instrumenti za implementaciju planskog dokumenta iz dela 5.1-5.4. Prostornog plana; 2) utvrđuju iznosi i izvori sredstava, rokovi, obaveze i odgovornosti za izvršenje Programa; i 3) propisuju ključni pokazatelji i kriterijumi za praćenje promena stanja u prostoru i životnoj sredini i za procenu ostvarivanja ciljeva, planskih rešenja i propozicija Prostornog plana.